ใบความรู้ เรื่อง ขุนช้างขุนแผน

ใบความรู้ ที่ ๑ ตัวละคร

ขุนแผน

ขุนช้ าง

วันทอง

พายงาม

นางลาวทอง

นางบัวลี่

นางสายทอง

นางแก้ ว กิริยา

นางศรีมาลา

นางสร้ อย

สมเด็จพระพันวษา

ขุนไกร

ฟ้ า

นางทองประศรี

ขุนศรีวชิ ัย

นางเทพทอง

พันศรโยธา

ใบความรู้ ที่ ๒ ตัวละคร

นางศรีประจัน

พลายชุ มพล

กุมารทอง

เถรขวาด

หลวงตาจู

หมืน่ หาญ

แสนตรี

จมืน่ ศรีเสาว

เพชรกล้ า

รักษ์

เณรจิ๋ว

ม้ าสี หมอก

ขุนรามอินทรา

ใบความรู้ ที่ ๓ เรื่องย่ อ ขุนช้ างขุนแผน

กล่าวถึงครอบครัวสามครอบครัว คือ ครอบครัวของขุนไกรพลพ่ายรับราชการทหาร มีภรรยาชื่ อ นางทอง ประศรี มีลูกชายด้วยกันชื่อ พลายแก้ว ครอบครัวของขุนศรี วชิ ยั เศรษฐีใหญ่ของเมืองสุ พรรณบุรี รับราชการเป็ น นายกองกรมช้างนอก ภรรยาชื่อ นางเทพทอง มีลูกชายชื่อ ขุนช้าง ซึ่ งหัวล้านมาแต่กาเนิ ด และครอบครัวของพัน ศรโยธา เป็ นพ่อค้า ภรรยาชื่ อ ศรี ประจัน มีลูกสาวรู ปร่ างหน้าตางดงามชื่ อ นางพิมพิลาไลย วันหนึ่งสมเด็จพระพันวษา มีความประสงค์จะล่าควายป่ า จึงสัง่ ให้ขนุ ไกรปลูกพลับพลาและต้อนควายเตรี ยม ไว้ แต่ควายป่ าเหล่านั้นแตกตื่นไม่ยอมเข้าคอก ขุนไกรจึงใช้หอกแทงควายตายไปมากมาย ที่รอดชีวิตก็หนี เข้าป่ า ไป สมเด็จพระพันวษาโกรธมากสั่งให้ประหารชีวติ ขุนไกรเสี ย นางทองประศรี รู้ข่าวรี บพาพลายแก้วหนีไปอยูท่ ี่ เมืองกาญจนบุรี ทางเมืองสุ พรรณบุรี มีพวกโจรจันศรขึ้นปล้นบ้านของขุนศรี วชิ ยั และฆ่าขุนศรี วชิ ยั ตาย ส่ วนพันศร โยธา

เดินทางไปค้าขายต่างเมือง พอกลับมาถึงบ้านก็เป็ นไข้ป่าตาย เมื่อพลายแก้วอายุได้ ๑๕ ปี ก็บวชเณรเรี ยน วิชาอยูท่ ี่วดั ส้มใหญ่ แล้วย้ายไปเรี ยนต่อที่วดั ป่ าเลไลย ต่อมาที่วดั ป่ าเลไลยจัดให้มีเทศน์มหาชาติ เณรพลายแก้ว ั ฑ์มทั รี ซึ่ งนางพิมพิลาไลยเป็ นเจ้าของกัณฑ์เทศน์ นางพิมเลื่อมใสมากจนเปลื้องผ้าสไบบูชากัณฑ์เทศ์ ขุน เทศน์กณ ช้างเห็นเช่นนั้นก็เปลื้องผ้าห่ มของตนวางเคียงกับผ้าสไบของนางพิม อธิ ฐานขอให้ได้นางเป็ นภรรยา ทาให้นางพิม โกรธ ต่อมาเณรพลายแก้วก็สึกแล้วให้นางทองประศรี มาสู่ ขอนางพิมและแต่งงานกัน

ใบความรู้ ที่ ๔ เรื่องย่ อ ขุนช้ างขุนแผน ทางกรุ งศรี อยุธยาได้ข่าวว่ากองทัพเชียงใหม่ตีได้เมืองเชียงทอง ซึ่ งเป็ นเมืองขึ้นของกรุ งศรี อยุธยา สมเด็จพระพันวษาถามหาเชื้ อสายของขุนไกร ขุนช้างซึ่ งเข้าไปรับราชการอยูจ่ ึงเล่าเรื่ องราวความเก่งกล้า สามารถของพลายแก้ว เพื่อหวังจะพรากพลายแก้วไปให้ห่างไกลนางพิมพิลาไลย สมเด็จพระพันวษาจึงให้ไป ตามตัวมาแล้วแต่งตั้งให้เป็ นแม่ทพั ไปรบกับเมืองเชียงใหม่และได้ชยั ชนะ นายบ้านแสนคาแมนแห่งหมู่บา้ น จอมทอง เห็นว่าพลายแก้วกับพวกทหารไม่ได้เบียดเบียนให้ชาวบ้านเดือดร้อนจึงยกนางลาวทองลูกสาวของ ตนให้เป็ นภรรยาของพลายแก้ว

ส่ วนนางพิมพิลาไลย เมื่อสามีจากไปทัพได้ไม่นานก็ป่วยหนักรักษาเท่าไรก็ไม่หาย ขรัวตาจูวดั ป่ าเล ไลยแนะนาให้เปลี่ยนชื่อเป็ นวันทอง อาการไข้จึงหาย ขุนช้างทาอุบายนาหม้อใหม่ใส่ กระดูกไปให้นางศรี ประจันกับนางวันทองดูวา่ พลายแก้วตายแล้วและขู่วา่ นางวันทองจะต้องถูกคุมตัวไว้เป็ นม่ายหลวงตาม กฎหมาย นางวันทองไม่เชื่ อ แต่นางศรี ประจันคิดว่าจริ ง ประกอบกับเห็นว่าขุนช้างเป็ นเศรษฐีจึงบังคับให้นาง วันทองแต่งงานกับขุนช้าง นางวันทองจาต้องตามใจแม่แต่นางไม่ยอมเข้าหอ ขณะนั้นพลายแก้วกลับมาถึงกรุ ง ศรี อยุธยาและได้บรรดาศักดิ์เป็ นแผนแสนสะท้าน จากนั้นก็พานางลาวทองกลับสุ พรรณบุรีนางวันทองเห็น ขุนแผนพาภรรยาใหม่มาด้วยก็โกรธด่าทอโต้ตอบกับนางลาวทองและลืมตัวพูดก้าวร้าวขุนแผน ทาให้ขุนแผน โมโหพานางลาวทองไปอยูท่ ี่กาญจนบุรี ส่ วนนางวันทองก็ตกเป็ นภรรยาของขุนช้างอย่างจาใจ

ใบความรู้ ที่ ๕ เรื่องย่ อ ขุนช้ างขุนแผน

ต่อมาขุนช้างและขุนแผนเข้าไปรับราชการอบรมในวังและได้มหาดเล็กเวรทั้งสองคน วันหนึ่งนางทองประ ศรี ให้คนมาส่ งข่าวว่า นางลาวทองป่ วยหนัก ขุนแผนจึงฝากเวรไว้กบั ขุนช้างแล้วไปดูอาการของนางลาวทอง ตอนเช้า สมเด็จพระพันวษาถามถึงขุนแผน ขุนช้างบอกว่าขุนแผนปี นกาแพงวังหนีไปหาดภรรยา สมเด็จพระพันวษาโกรธจึง สั่งให้นาตัวนางลาวทองมากักไว้ในวัง ส่ วนขุนแผนให้ไปตระเวนด่านห้ามเข้าวังอีกทาให้ขนุ แผนแค้นขุนช้างมากคิด ช่วงชิงนางวันทองกลับคืนมา จึงออกหาของวิเศษ ๓ อย่าง คือ ดาบวิเศษ กุมารทอง และม้าฝี เท้าดี ขุนแผนเดินทางไป ถึงซ่องโจรของหมื่นหาญก็สมัครเข้าเป็ นสมุน วันหนึ่งได้ช่วยชีวติ หมื่นหาญให้รอดพ้นจากการถูกวัวแดงขวิดตาย หมื่นหาญจึงยกนางบัวคลี่ลูกสาวของตนให้เป็ นภรรยาของขุนแผน ต่อมาหมื่นหาญเห็นขุนแผนมีวชิ าอาคมเหนื อกว่า ตนก็คิดกาจัด โดยสั่งให้นางบัวคลี่วางยาพิษฆ่าขุนแผน แต่โหงพรายมาบอกให้ขนุ แผนรู ้ตวั คืนนั้นพอนางบัวคลี่นอน หลับ ขุนแผนก็ผา่ ท้องนางควักเอาเด็กไปทาพิธีปลุกเสกเป็ นกุมารทอง ต่อจากนั้นก็ทาพิธีตีดาบฟ้ าฟื้ นและไปซื้ อม้า ลักษณะดีได้ตวั หนึ่ง ชื่ อ ม้าสี หมอก แล้วขุนแผนก็ไปที่บา้ นของขุนช้างสะกดคนให้หลับหมดแล้วขึ้นไปบนบ้านแต่ เข้าห้องผิด จึงพบนางแก้วกิริยาและได้นางเป็ นภรรยา จากนั้นก็ไปปลุกนางวันทองพาขึ้นม้าหนีเข้าป่ าไป ขุนช้างไป ฟ้ องสมเด็จพระพันวษา พระองค์ให้ทหารตามจับขุนแผน แต่ถูกขุนแผนฆ่าตายไปหลายคน ขุนแผนกับนางวันทอง หลบซ่อนอยูใ่ นป่ าจนนางตั้งท้องจึงพากันออกมามอบตัวสู ้คดีกบั ขุนช้างจนชนะคดี ขุนแผนนางวันทอง และนางแก้ว กิริยาจึงอยูร่ ่ วมกันด้วยความสุ ข แต่ขนุ แผนนึกถึงนางลาวทองจึงขอร้องจมื่นศรี เสาวรักษ์ให้ขอตัวนางจากสมเด็จพระ พันวษาทาให้พระองค์โกรธว่าขุนแผนกาเริ บจึงสั่งจาคุกขุนแผนไว้

ใบความรู้ ที่ ๖ เรื่องย่ อ ขุนช้ างขุนแผน นางแก้วกิริยาตามไปปรนนิบตั ิขนุ แผนด้วย ส่ วนนางวันทองพักอยูท่ ี่บา้ นของหมื่นศรี ขุนช้างจึงพาพรรค พวกมาฉุ ดนางวันทองไปเป็ นภรรยาอีก ต่อมานางก็คลอดลูกชาย แล้วตั้งชื่อให้วา่ พลายงาม ขุนช้างรู ้วา่ ไม่ใช่ลูก ของตนก็เกลียดชัง วันหนึ่งจึงหลอกพาเข้าไปในป่ าทุบตีจนสลบแล้วเอาท่อนไม้ทบั ไว้ โหงพรายของขุนแผนมา ช่วยได้ทนั นางวันทองจึงให้ลูกไปอยูก่ บั นางทองประศรี ที่กาญจนบุรีพลายงามได้ร่ าเรี ยนวิชาของพ่อเชี่ยวชาญ ขุนแผนจึงพาไปฝากไว้กบั หมื่นศรี เพื่อหาโอกาสให้เข้ารับราชการ

ทางฝ่ ายพระเจ้าเชียงอินทร์ เจ้าเมืองเชียงใหม่ ให้ทหารไปชิงตัวนางสร้อยทองธิ ดาพระเจ้าล้านช้างระหว่างที่ เดินทางไปยังกรุ งศรี อยุธยา เพราะพระเจ้าล้านช้างต้องการเป็ นไมตรี ดว้ ยจึงส่ งธิ ดามาถวายตัวแล้วพระเจ้าเชียง อินทร์ ยงั ส่ งหนังสื อท้าทายสมเด็จพระพันวษาอีกด้วย พลายงามได้โอกาสจึงอาสาออกไปรบ และขอให้ปล่อย ขุนแผนออกจากคุกด้วย เพื่อจะได้ช่วยกันทาศึก ขุนแผนจึงพ้นโทษ ในขณะที่กาลังเตรี ยมทัพนางแก้วกิริยาก็คลอด ลูกเป็ นชาย ขุนแผนตั้งชื่อว่า พลายชุมพล แล้วขุนแผนกับพลายงามก็คุมทัพมุ่งสู่ เชียงใหม่ ขุนแผนได้แวะเยีย่ มพระ พิจิตรกับนางบุษบาซึ่ งเคยให้ความช่วยเหลือ เมื่อครั้งขุนแผนกับนางวันทองเข้ามอบตัว พลายงามจึงได้พบนางศรี มาลาและได้นางเป็ นภรรยา จากนั้นก็คุมทัพไปรบกับเชียงใหม่ได้ชยั ชนะ ครั้นกลับถึงกรุ งศรี อยุธยา ขุนแผนได้ เป็ นพระสุ รินฤาไชย เจ้าเมืองกาญจนบุรี พลายงามได้เป็ นจมื่นไวยวรนาถ และสมเด็จพระพันวษาก็ยกนางสร้อยฟ้ า ธิ ดาของพระเจ้าเชียงอินทร์ ให้แต่งงานกับพระไวยพร้อม ๆ กับนางศรี มาลา

ใบความรู้ ที่ ๗ เรื่องย่ อ ขุนช้ างขุนแผน

พระไวยอยากให้แม่มาอยูก่ บั ตนและคืนดีกบั พ่อ จึงไปลักพานางวันทองมาขุนช้างเคืองมากไปฟ้ อง สมเด็จพระพันวษา จึงมีการไต่สวนคดีกนั อีกครั้งหนึ่ง ในที่สุดสมเด็จพระพันวษาก็ถามความสมัครใจของนางว่า จะเลือกอยูก่ บั ใคร นางตัดสิ นใจไม่ได้ สมเด็จพระพันวษาหาว่านางเป็ นหญิงสองใจจึงสั่งให้นาตัวไปประหารชีวติ พระไวยพยายามอ้อนวอนขออภัยโทษได้ แต่ไปห้ามการประหารไม่ทนั ในครอบครัวของพระไวยก็ไม่ราบรื่ น นัก เพราะนางสร้อยฟ้ าไม่พอใจที่พระไวยและนางทองประศรี รักนางศรี มาลามากกว่านาง จึงมักจะมีการทะเลาะ วิวาทกันอยูเ่ สมอ นางสร้อยฟ้ าเจ็บใจจึงให้เถรขวาดทาเสน่ห์ให้พระไวยหลงรักนาง แล้วนางสร้อยฟ้ าก็หาเรื่ องใส่ ความให้พระไวยตีนางมาลา พลายชุมพลเข้าไปห้ามก็ถูกตีไปด้วย พลายชุมพลน้อยใจจึงหนีออกจากบ้านไปหาพ่อ แม่ที่กาญจนบุรีเล่าเรื่ องให้ฟัง แล้วหนีต่อไปหายายที่สุโขทัย ได้บวชเณรและเล่าเรี ยนอยูท่ ี่น้ นั

พลายชุมพลเรี ยนวิชาสาเร็ จแล้วก็นดั หมายกับขุนแผนจแก้แค้นพระไวย โดยพลายชุมพลสึ กจากเณร ปลอมเป็ นมอญ ใช้ชื่อ สมิงมัตรา ยกกองทัพหุ่นหญ้าเสกมาถึงสุ พรรณบุรี สมเด็จพระพันวษา ให้ขนุ แผนยกทัพไป ต้านศึก ขุนแผนแกล้งแพ้ให้ถูกจับได้พระไวยจึงต้องยกทัพไปและต่อสู ้กบั พลายชุมพล

ใบความรู้ ที่ ๘ เรื่องย่ อ ขุนช้ างขุนแผน ระหว่างที่กาลังต่อสู ้กนั ขุนแผนบอกให้พลายชุมพลจับตัวพระไวยไว้ พระไวยเห็นพ่อก็ตกใจหนีกบั ไป ฟ้ องสมเด็จพระพันวษาพระองศ์จึงให้นางศรี มาลาไปรับตัวขุนแผนกับพลายชุมพลเข้าวัง พลายชุมพลอาสาจับ เสน่ห์ โดยขอหมื่นศรี ไปเป็ นพยานด้วย พลายชุมพลจับตัวเถรขวาดกับเณรจิ๋วไว้ แล้วขุดรู ปปั้ นลงอาคมที่ฝั่งไส้ใต้ ดินขึ้นมาได้เสน่ห์จึงคลาย ตกดึกเถรขวาดกับเณรจิ๋วสะเดาะโซ่ตรวนหนีไป ในการไต่สวนคดีนางสร้อยฟ้ า ไม่ ยอมรับว่าเป็ นคนทาเสน่ห์ และใส่ ร้ายว่านางศรี มาลาเป็ นชูก้ บั พลายชุมพล พอนางจับได้พลายชุมพลก็หนีไปยุยง ขุนแผน ในที่สุดก็มีการพิสูจน์ความบริ สุทธิ์ โดยการลุยไฟนางสร้อยฟ้ าแพ้ถูกไฟลวกจนพุพอง ส่ วนนางศรี มาลาไม่ เป็ นอะไรเลย สมเด็จพระพันวษาสั่งประหารนางสร้อยฟ้ า แต่นางศรี มาลาช่วยขออภัยโทษให้ จึงเพียงถูกเนรเทศ กลับไปอยูท่ ี่เชียงใหม่เช่นเดิม ระหว่างเดินทางก็พบเถรขวาดกับเณรจิ๋ว จึงเดินทางไปด้วยกัน กลับถึงเชียงใหม่ได้ ไม่นานกนางก็ให้กาเนิดลูกชาย ชื่อ พลายยง ส่ วนนางศรี มาลาก็คลอดลูกชายเช่นกัน ขุนแผนตั้งชื่อให้วา่ พลาย เพชร พระเจ้าเชียงอินทร์ ตั้งเถรขวาด เป็ นพระสังฆราชเพื่อตอบแทนความดีความชอบที่พานางสร้อยฟ้ าที่ กลับบ้านเมืองได้อย่างปลอดภัย แต่เถรขวาดยังแค้นพลายชุมพล จึงเดินทางมาที่กรุ งศรี อยุธยา แปลงเป็ นจระเข้ อาละวาดฆ่าคนและสัตว์เลี้ยงไปมากมาย พลายชุมพลจึงอาสาออกปราบจระเข้จนสาเร็ จ ไดตัวเถรขวาดมาประหาร ชีวติ พลายชุมพลได้บรรดาศักดิ์เป็ นหลวงนายฤทธิ์ นับจากนั้นเป็ นตนมาทุกคนก็อยูก่ นั อย่างมีความสุ ข

ใบความรู้ ที่ ๙ เรื่อง เกร็ดความรู้

ประเภทของเมีย ๑. กษัตริย์พระราชทาน ปฏิเสธไม่ได้ และต้องเป็ นเมียแต่ง เช่น พระพันวษายกนางสร้องฟ้ าให้เป็ นเมียพลายงาม ๒. เมียกลางเมือง ถูกคลุมถุงชน เช่น นางศรี ประจันบังคับให้นางวันทองแต่งงานกับขุนช้าง ๓. เมียนอกเมือง เมียน้อย ๔. เมียกลางทาษี เมียทาส

ของวิเศษ ๓ อย่ างทีข่ ุนแผนต้ องการ ๑. ม้าสี หมอก ๒. กุมารทอง ๓. ดาบฟ้ าฟื้ น

ใบความรู้ ที่ ๑๐

ความหมายจาก พจนานุกรมแปล ไทย-อังกฤษ อ. สอ เสถบุตร ขุนช้างขุนแผน [n.] a classic of Thai literature written in verseby King Lert La of the Chakri Dynasty about a love triangle involving ขุนแผน,the dashing lover and able warrior,ขุนช้าง the comic but faithful husband,and วันทอง who vacillated between true love and respectability. She was executed by the King as a troublemaker,and her spirit เปรตวันทอง appeared to halt a combat between her son and her stepson