100% Californië

zeker doen eten & drinken O Chuckwagon Supper, Jackson en Rapid City > 201, Durango > 173

O O O O

Nepenthe, Big Sur Village > 125 Miceli’s, Hollywood > 81 Chez Panisse, Berkeley > 52 Sky City, Seattle > 213

overnachten O The Ahwahnee Hotel, Yosemite > 144

O Hotel del Coronado, San Diego > 92 O Old Faithful Inn, Yellowstone > 201 O Luxor, Las Vegas > 102 en 104 O Irma Hotel, Cody > 200 Shopping O Forum Shops, Las Vegas > 101 O Rodeo Drive, Beverly Hills > 67 en 83 O Third Street Promenade, Santa Monica > 68 en 83

O Farmers Market/The Grove, Los Angeles > 72

O Westfield San Francisco Centre > 45 met de kids O Universal Studios, Los Angeles > 62 en 65

O Sea World, San Diego > 86 O Disneyland, Los Angeles > 73 O Whitewater rafting > 135 O Mystery spot/Roaring Camp, Santa Cruz > 109

topattracties O Alcatraz, San Francisco, > 41 O Wandeling over Golden Gate Bridge, San Francisco, > 43

O Universal Studios, Los Angeles, > 62 O Highway 1 en Hearst Castle, > 107 O Mount Rushmore, > 188 Kunst O Getty Center en Villa, Los Angeles > > 74 en 75

O Canyon Road, Santa Fe > 169 O Mount Rushmore, Rapid City > 188 O Museum of Modern Art , San Francisco > 45

O Carhenge, Nebraska > 193

inhoud O........... . ...........O..O..O..O..O..O..O..O..O..O

voorwoord 5 over californië en West-USA Californië nu 6 De multi-etnische VS 8 Indianen in het Wilde Westen 10 Snobs krijgen geen kans 12 Hollywood 14 California Cuisine en fastfood 16 Mijlpalen 18 De Spaanse missies 22 Extreme natuur in het westen 24 Dieren in West-USA 26

San Francisco 29 Los Angeles 59 San Diego 85 Las Vegas 95 Highway 1, californiË 107 Sierra Nevada en goudzoekersland 127 het rode land 147 Rocky Mountains 175 pacifische kust 203 praktisch 215 Voor vertrek 215, Reis en aankomst 219, Vervoer 220, In geval van nood 224, In vogelvlucht 224, Agenda 227, Overnachten 229, Eten & drinken 232, Shoppen 233, Handig om te weten 233, Activiteiten 234 100% ACTIEF 235 woordenlijst 237 INDEX 238

voorwoord Scène 1: Een Ford Mustang Convertible glijdt geluidloos over Sunset Boulevard en steekt de grens met Beverly Hills 90210 over. Na een dag vol actie in de Universal Studios in Hollywood is onze held met zonnebril klaar voor wat window-shopping aan de extravagante Rodeo Drive, waar Julia Roberts in Pretty Woman veranderde van del in dame.

Scène 2: Het zweet gutst van je af. Je wangen zijn vuurrood. Bijna dezelfde kleur als het zand en de geërodeerde rotsen. Maar de overwinning (en een steakmaaltijd bij Bright Angel Lodge) is nabij, na een wandeling van 13 kilometer van het chocoladekleurige water van de Colorado terug naar de rand van de Grand Canyon. En dan wat gitaarspel in de bar, als je ten minste wakker kan blijven.

Scène 3: Overleg in Death Valley, waar het meer dan 40 °C in de schaduw is – als die er zou zijn – met een opengeslagen kaart van Rand McNally op de motorkap. Hij wijst naar het oosten, waar hij New York, Parijs, Venetië, Rome en de piramides van Luxor wil zien. Zij wijst naar het westen, waar ze wilde beren, watervallen en reuzenbomen wil zien. Hij wil gokken in de woestijn in Las Vegas; zij wil de hoge bergen van de Sierra Nevada oversteken naar Yosemite National Park.

Scene 4: Papa drukt het gaspedaal van zijn Chrevrolet nog eens flink in om de heuvels van San Francisco op te komen, waar Steve McQueen in Bullitt door de lucht vloog. Hij remt af bij een leuk houten huis met torens en erkers, waar Robin Williams de nanny van zijn eigen kinderen speelde in Mrs. Doubtfire.

Met zijn gezin geniet hij van de avondzon op de Golden Gate Bridge, terwijl in de stad overal het licht aan gaat.

Dit zouden scènes uit je eigen leven kunnen zijn op reis in het Land der Dromen.

Veel hebben we al eens op televisie of in de bioscoop gezien, maar waar was dat ook alweer? Bijna elk stukje Californië en omgeving is wel gebruikt als decor voor de droomfabrieken van Hollywood. Beelden van zon, strand, surfers en smog. Beelden van hippe jonge mensen, die tequila nippen in een zwembad. Schurken met zonnebrillen die hun ziel of die van anderen willen verkopen voor keiharde cash.

Het is bijna eng hoe Californië voldoet aan alle clichés. Het wordt zelfs wel eens imagination genoemd. Californiërs laten zich niet leiden door de realiteit en hebben ontdekt dat fantasie de werkelijkheid stuurt en niet andersom.

Hollywood, Crystal Cathedral, Disneyland, Silicon Valley, Universal Studios, Hearst Castle, Getty Center en Las Vegas zijn fenomenen die de meeste fantasieloze Europeanen zich niet kunnen voorstellen. Deze fantasie wordt tot werkelijkheid gemaakt door de enorme welvaart en de vele schatrijke mensen die risocovolle investeringen niet schuwen.

De Californische droom is vaak bedreigd door crises, aardbevingen, droogte, luchtvervuiling, brandstichting, bendeoorlogen en stroomstoringen. Vele wijzen mannen hebben The California Dream al doodverklaard.

Maar geloof ze niet. De Californiërs zijn inventief en hebben keer op keer bewezen dat ze radicale oplossingen voor hun problemen kunnen bedenken. En de hele wereld kijkt in spanning toe, want de toekomst begint... in Californië! O Preben Hansen

voorwoord

5

californië nu Bob rijdt in Californië toeristen rond met een bus. De goedkope dollar heeft klanten uit de hele wereld gelokt naar the land that dreams are made of. Bob is maar reservechauffeur; hij doet zijn best om het iedereen naar de zin te maken zodat hij veel fooien én een goede beoordeling krijgt en daardoor een vast contract bij het busbedrijf. Eerder bestuurde hij een limousine in Los Angeles voor onder andere Playboy en maakte hij

keer geopereerd en dat kostte hem een dag in het ziekenhuis en 20.000 euro. Toen was hij verzekerd, maar nu is Bob een van de bijna 50 miljoen onverzekerde Amerikanen Op het eerste gezicht lijkt de crisis Amerika niet te hebben getroffen. The show must go on. Toch heeft de financiële crisis Californië zwaar geraakt. De werkloosheid is meer dan 12 procent, het hoogst sinds de Tweede Wereldoorlog. Nog meer mensen

Miljoenen gezinnen zijn praktisch failliet en wachten tot de economie weer opveert – bijna een natuurwet in Californië casinotripjes naar Las Vegas. Daar regende het vaak fooien in de vorm van honderd-dollarbiljetten.

‘Dat waren vette jaren’, vertelt Bob, maar het aantal ritten nam af en uiteindelijk werd hij ontslagen. Sparen voor magere jaren deed hij niet; het geld moest rollen. Na maanden werkloosheid en een scheiding zegde hij zijn ziektekostenverzekering op en bespaarde zo 500 euro per maand. Het gaat goed, maar hij wil niet aan ziekte denken, want hij is één 6

over c alifornië

hebben slechts af en toe werk. De gemiddelde huizenprijs piekte in 2007 met 375.000 euro voor een huis in Californië. Nu is dat nog maar 190.000. Overwaarde verdween als sneeuw voor de zon. Miljoenen gezinnen zijn praktisch failliet en wachten tot de economie weer opveert, haast een natuurwet in Californië, net als driehonderd dagen zonneschijn per jaar.

Als de Californiërs te weinig geld hebben is dat slecht nieuws voor de staat, die dan min-

Am e r i k a s t r e e f t a lt i j d n a a r v e r b e t e r i n g .

H i e r w o r dt e r g e w e r k t a a n e e n n i e u w wa t e r pa r k b i j L e g o l a n d i n c a r l s b a d.

der inkomsten uit btw, inkomsten- en onroerendgoedbelasting ontvangt. Californië kampt nu met een jaarlijks begrotingstekort van 13 tot 17 miljard euro en in 2009 werd de kredietwaardigheid van de staat verlaagd tot BBB (één niveau boven rommelobligaties), nadat de staat een tijdje rekeningen moest betalen met schuldbewijzen.

De gouverneur van Californië van 20032010 Arnold Schwarzenegger (Terminator) werd een politieke lafaard genoemd, omdat hij niet in staat bleek de invloed van de vakbonden te beperken en het ambtenarenapparaat af te slanken.

Met de democraat Jerry Brown heeft Californië misschien een echte ‘governator’ gekregen, die het overheidsbudget in evenwicht kan brengen. In 1975 werd Brown, toen 37 jaar, gekozen tot de jongste gouverneur van Californië. Op zijn 72e maakt hij nu zijn comeback als Californiës oudste gouverneur en is hij vast besloten nieuwe arbeidsplaatsen te creëren. Daarnaast wil hij het onderwijssysteem nieuw leven inblazen. Ten slotte belooft Brown een schoner milieu en beter gebruik van het Californische

water – iets waar bewoners van zowel stad als platteland al jarenlang om vragen. O

Californië in het kort Bijnaam: Gouden Staat.

Motto: Eureka (‘Ik heb het gevonden’).

Volkslied: I Love You California.

Nat. vogel: Californische kuifkwartel.

Nat. bloem: Slaapmutsje.

Nat. boom: Redwood.

Grootte: 411.000 km² (NL: 41.500 km², B 30.500 km²).

Hoofdstad: Sacramento.

Bevolking: 37 miljoen.

Auto’s: 29 miljoen.

Hoogste punt: Mount Whitney (4418 m).

Laagste punt: Badwater, Death Valley (-86 m).

Economie: Toerisme, entertainment, computer- en biotechnologie, (land)bouw, militaire en ruimtevaartindustrie.

californië nu

7

|

s a n f r a n c i s co c h e c k : w w w.o n ly i n s a n f r a n c i s co.co m b e zo e k : k a b e lt r a m s p r o e f: r o d e w i j n i n n a pa

San Francisco De kabeltrams moeten hard werken om de extravagante Nob Hill op te komen, dwars door het levendige Chinatown en langs de 260 meter hoge piramidevormige wolkenkrabber. Op de steile heuvels staan schouder aan schouder rijen kleurrijke huizen, terwijl de remschijven van voorbijrijdende auto’s gloeien en de motoren na elke overwonnen heuvel sissen.

San Francisco

29

|

E e n va n S a n F r a n c i s co ’ s l i e v e l i n g e n b e k l i m t C a l i f o r n i a S t. d o o r C h i n at o w n .

zer van de VS uitriep. De stad ging erin mee: sommige wetten werden gerespecteerd en 21 jaar lang ‘regeerde’ hij in San Francisco.

Toen hij overleed woonden 30.000 mensen zijn begrafenis bij.

Verdraagzaamheid is nodig in een stad met zo’n etnische en culturele diversiteit.

Eerst kwamen de vissers uit Italië en Portugal, de Russische en Joodse kooplieden en de nakomelingen van Chinese spoorwegarbeiders. In de jaren veertig kwamen er veel Afro-Amerikanen uit het zuiden, in de jaren vijftig de beat­generatie. In de sixties was er een hippiegolf en in de jaren zeventig ontdekten homo’s en lesbiennes de stad. Eind jaren tachtig lag het zwaartepunt bij de yuppies (jonge carrière­mensen met hoge inkomens en dito consumptie), gevolgd door de dotcommiljonairs rond het jaar 2000.

De grote economische groei en geweldige prijsstijgingen hebben grote delen van de middenstad getransformeerd van achterbuurt tot hippe wijk met dure koopappartementen (vooral SoMa, > 44). Die ontwikkeling heeft

|

Veel mensen vinden San Francisco de mooiste stad van de VS – hoe je de stad ook in komt.

Vanuit het oosten bereik je de stad met zijn wolkenkrabbersilhouet via de 14 kilometer lange, zesbaans dubbeldeksbrug Bay Bridge over de baai en Treasure Island.

Vanuit het noorden zweef je over de Stille Oceaan via de oranjerode Golden Gate Bridge – vaak in sprookjesachtige mistbanken gehuld – naar het groene parkgebied Presidio.

Vanaf Twin Peaks kun je op straatniveau de hele stad in één keer overzien. Het staat buiten kijf dat San Francisco charme en karakter heeft, waar de meeste Amerikaanse steden jaloers op zijn.

Nog een positieve kant van San Francisco is de tolerantie voor mensen die anders zijn, of zelfs licht getikt. Een grappig voorbeeld is de Britse zakenman Norton, die na een faillissement krankzinnig werd en zichzelf tot kei-

S a n F r a n c i s co

San Francisco wel opgezadeld met 15.000 bedelaars en daklozen in straten en in parken – voor veel inwoners een schandvlek op de reputatie van tolerante en vriendelijke stad.

In 2004 startte het programma ‘Care Not Cash’, dat tijdens een referendum werd goedgekeurd. Door dit programma zijn ongeveer drieduizend dak- en thuislozen van de straat gehaald. De hulp aan daklozen is sinds die tijd omlaag gegaan van ruim 250 euro per maand naar rond de 50 euro. Ze krijgen nu nog wel een slaapplaats, voedselbonnen, sollicitatietraining en een adviseur om grip op hun problemen te krijgen. Naast de enkele miljarden die zijn gestopt in woningprojecten is er ook heel wat prestige verbonden aan het ‘Care Not Cash’-programma, dat wordt ondersteund door zowel professionele hulpverleners als vrijwilligers. In de binnenstad zijn er vandaag de dag duidelijk minder daklozen, maar de harde kern is er nog.

Er wonen in totaal 7,3 miljoen mensen om San Francisco Bay heen. San Francisco zelf heeft maar 825.000 inwoners op een klein gebied (de nagel van de ‘duim’ van het schiereiland aan de zuidkant van de Golden Gate Bridge).

IN DIT HOOFDSTUK

San Francisco bestaat uit heel wat buurten met winkeltjes, cafés en barretjes. Ontdek steeds weer andere buurten en maak kennis met een van de vele gezichten van de stad in buurten als Castro, Richmond en Mission, of misschien wel in de beroemdste buurten van de stad: Chinatown en North Beach.

Het klassieke San Francisco biedt een kijkje bij iconen als Fisherman’s Wharf,

ZOMER IN San Francisco De koudste winter die schrijver Mark Twain ooit heeft meegemaakt was een zomer in San Francisco. Twains vermogen om te overdrijven was bekend, maar feit is dat de temperaturen in San Francisco zelden boven de 20 °C uit komen.

September en oktober zijn de warmste maanden met veel zon, terwijl er in de zomer vaak een koele zeemist in de stad hangt. Maar, zoals ze in San Francisco zeggen: ‘I prefer a wet San Francisco to a dry Manhattan’ (Manhattan is ook een cocktail van whisky en vermouth).

30

San Francisco

Golden Gate Bridge en gevangeniseiland Alcatraz. Het gerenoveerde stadsdeel bulkt nog steeds van de stadsvernieuwingsprojecten, waar dure restaurants, gekke cafés en wilde nachtclubs een lange neus maken naar North Beach.

In het stuk over uitzichten, parken en stranden vind je heel wat mooie plekjes waar je de skyline van San Francisco steeds vanuit een andere hoek ziet. San Francisco’s omgeving gaat over de universiteitssteden Berkeley en Stanford, het wijnsprookje in Napa Valley, een pretpark en het bizarre Winchester Mystery House.

de vele gezichten van de stad De vele leuke buurten van de stad bieden je heel wat mogelijkheden om de lokale bevolking te ontmoeten – bij het boodschappen doen, op een feestje in een café of in een park. Het gemeenschapsgevoel is het grootst in een buurt als Castro, een veilige wijk met sociale controle. Daarentegen kunnen Mission en Haight-Ashbury soms wat onveilig aanvoelen na het vallen van de avond.

Wie in San Francisco niemand kent, kan veel hebben aan een rondleiding door de buurten (> 32 en 34). Gidsen die de stad kennen, laten je de achterkant van de stad zien en vertellen smeuïge verhalen.

Hayes Valley 1

‘Zonal – one man, one store, one passion’ staat er op de ruit van een winkel die rode emmers verkoopt, honderd jaar oude bedden en andere onalledaagse interieurstukken.

Een typische winkel in Hayes Valley, waar ketens als Starbucks en Armani verboden zijn. Hier tel je mee met ongeverfde breiwol of een witte Apple-notebook (Microsoft-pc’s zijn hier niet cool), terwijl je een cookie plate leeg smikkelt bij ecologische groene hoji-thee bij de Absinthe Brasserie and Bar. Wat later op de dag kun je voor de lunch bijvoorbeeld naar La Boulange de Hayes: geitenkaas, portobello’s en hummus. Bij Arlequin Wine Merchans kun je rode wijn proeven die je bijna nergens anders vindt en voor handige reisbenodigdheden moet je naar Timbuk2. Ga ook eens langs Christopher Elbow Artisanal Chocolate. Hier is chocola pure kunst. Hayes Valley is een leuke mix van alternatieve winkeltjes die eigenlijk bij toeval Kaart p.31

Golden Gate Bridge

N

San Francisco 0

0,5 1

Kaart 40

21 101

1,5 2 km

1

Marina

1

Arguello

7th Ave.

25th Ave.

19th Ave.

35

24th St. 24th St.

280

3

Third St.

Sunset

Park Presidio

25th Ave.

30th Ave.

36th Ave.

43rd Ave.

47th Ave.

m lso Fo

16th St.

Potrero

Twin Peaks

Church

Castro

2

Mission Valencia

Great Highway

a M 16th St.

Park

Castro

Sunset

31 Lincoln

80

Embarcadero

Japantown Powell St. Hayes n Civic Center na Valley an Turk BrSouth m 1 Fulton n 30 so l is o Beach Haight Fell Alamo Fo is M Ashbury Square Haight Mission 101 t 5 Buena e Bay Vista rk Ashbury

Noriega

Richmond

Montgomery st.

Laurel Heights Fillmore Geary Western Addition

Stanyan

Ocean Beach

Fulton

edy Dr. enn hn F K Golden Gate Park thJeo r King Dr. Lincoln Irving Judah

u tin L

Ma r

Geary Balboa

7

Sacramento

Sacramento Pine 28 6

Van Ness

32

Lake California

Seacliff

Clement

Union

Cow Hollow

Fillmore

34

Presidio

Lincoln Park

Lombard 4 Union

ro Divisade

Pacific Heights

Presidio

33

9

Marina 101

Mission

UBQ

1 Hayes Valley 2 Castro 3 Mission 4 Cow Hollow 5 Haight-Ashbury 6 Japantown 7 Richmond 8 - p (> 40) a Golden Gate Bridge s - l (> 40) æ Alamo Square z Golden Gate Park x Cliff House c Wandeling langs Pacifische kust v Legion of Honor b Twin Peaks + De leukste adressen (> 54)

Castro 2

Borden op een willekeurige dag in Castro: ‘Porn party this Friday’, ‘The new Naked Man Calendar in stock’, ‘San Francisco is Daddy country’, ‘Castro Nail Saloon: Pink Slip Special $25’, ‘Bearracuda underwear party’.

Welkom in homohoofdstad Castro – een buurt met eigen normen en een eigen jargon.

Onder de reusachtige regenboogvlag is er ook ruimte voor lesbiennes, transseksuelen en leerliefhebbers. Die laatste hebben zelfs hun eigen vlag met een groot, rood hart op zwarte, blauwe en witte leren strepen. Daarnaast verraden sleutelkettingen, sieraden en tatoeages specifieke seksuele voorkeuren.

Inside jokes te over. In deze buurt is een ‘beer’ bijvoorbeeld een zeer behaarde, gespierde man. Een ‘otter’ een magere, behaarde man, een ‘sneeuwkoningin’ een niet-Aziatische homo die een voorkeur heeft voor Kaart p. 31

Aziatische mannen, ‘plakrijst’ slaat op een relatie tussen twee Aziaten en ‘aardappelpuree’ op twee blanke homo’s die een voorkeur hebben voor andere blanke homo’s.

Castro heeft echter ook een serieuze kant, vooral als het gaat over de strijd tegen aids en het gevecht om geaccepteerd te worden in een samenleving waarin sommige staten nog altijd homo’s kunnen ontslaan alleen maar omdat ze homo zijn. In Californië kan dat niet, en dat is de verdienste van Castro-man Harvey Milk.

Wat Martin Luther King Jr. heeft gedaan voor de zwarte gemeenschap, heeft Harvey Milk betekend voor de homogemeenschap.

De film Milk met Sean Penn in de hoofdrol (die bovendien ook nog op hem lijkt) heeft nog eens de aandacht gericht op de strijd die homo’s moeten leveren om geaccepteerd te worden. Op 27 november 1978 werden Harvey Milk en burgemeester George Moscone neergeschoten door het conservatieve gemeenteraadslid Dan White. Ongeveer 40.000 mensen kwamen in Castro bij elkaar om naar het stadhuis te lopen, waar de moorden werden gepleegd, en elk jaar op deze dag wordt de tocht opnieuw gelopen. Toen Dan White later niet meer dan vijf jaar gevangenisstraf kreeg, ontketende dit een heftige reactie in d e v e l e g e z i c h t e n v a n d e s ta d

31

S a n F r a n c i s co

is ontstaan. Na de aardbeving van 1989 werden een paar snelwegopritten verplaatst, wat de straat rustiger maakte en speciale winkeltjes en cafés aantrok, met leuke terrasjes op straat en in binnentuinen.

Absinthe Brasserie & Bar, 398 Hayes St., 94102.

Arlequin Wine Merchant, 384 Hayes, wijnproeverij voor $14, weekdagen 17-20, zo 12-18.

One Roof (518 Castro Street) verkoopt boeken, muziek en souvenirs ten bate van aidsslachtoffers. Castro Theatre (429 Castro St) is de populaire, oude buurtbioscoop uit 1922.

Cruisin’ the Castro is een rondleiding door Castro met Kathy Amendola, uiteraard zelf lesbienne. Ze heeft historisch inzicht en gevoel voor mooie verhalen. Als je homoseksueel bent, zie dan ook > 56.

Castro St., 94114, b Muni F, K, L of m via Market St. naar Castro. Cruisin’ the Castro, å ma-di, doza 10 vanaf Harvey Milk Plaza, E $35, reserveren verplicht, t 255-1821, w cruisinthecastro.com.

S a n F r a n c i s co

Mission 3

H a ll o w e e n i s v o o r h o m o ’ s i n C a s t r o e e n g r o o t v e r k l e e d f e e s t. E n d a n m o e t j e n at u u r ­l i j k w e l b i j pa s s e n d e s l i p s h e b b e n .

de wijk en werden politieauto’s omver geduwd en in brand gestoken. White pleegde na zijn vrijlating zelfmoord. In de jaren zeventig werd Castro ‘the gayest four corners of the earth’ genoemd, maar aids heeft Castro veranderd. Er zijn veel seropositieven, maar gelukkig weinigen overlijden aan aids.

Het is merkwaardig om te bedenken dat de wijk begin 20e eeuw ‘Little Scandinavia’ werd genoemd, omdat vooral Scandinavische immigranten hier fraaie victoriaanse huizen lieten neerzetten (> 46). Toen deze groep in de jaren zestig naar de suburbs verhuisde, nam de homogemeenschap hun plaats in, restaureerde de huizen en maakte er een mondaine wijk van. Het is nog steeds een populaire wijk om te wonen; een klein appartement kost zo’n 1000 euro per maand.

Harvey Milk Plaza (Castro/Market St.) is het plein onder de grote regenboogvlag, waar foto’s van Milk hangen en een plaquette met namen van veel homo’s en lesbiennes die het ver geschopt hebben. Iets verder naar beneden (575 Castro St.) zat Harvey Milks camerawinkel, waar hij op de ruit geschilderd staat met een regenboog-T-shirt aan en de tekst ‘You Gotta Give ’em Hope’. Under 32

San Francisco

Taqueria-restaurants adverteren met Tacos al Vapor voor maar $1,50. Pompende reggae klinkt door de open ramen van een oude, roze Ford. Een hippe vogel met geverfd haar, strakke zwarte trui, Che Guevara-shirt en een Lucky Strike zit op een barkruk met een Pabst Blue Ribbon. Twee vrouwen kletsen met een een latte in de hand in Café La Boheme. En in Mission St., om de hoek, neust een latinovrouw wat in een van de vele one-dollarstores.

Je kunt Mission niet echt in een hokje plaatsen. De buurt wordt gedomineerd door latino’s en stond op een gegeven moment bekend als San Francisco’s ‘Mexico City’. Dat heeft weer anderen aangetrokken – vooral lesbiennes en hip volk. Zelfs bij McDonald’s staan, heel alternatief, een paar blije tekeningen van vlindertjes en lachende inktvisjes op de muur.

24th Street – van Valencia tot York St. – is zonder twijfel de leukste plek om de geur van Mission op te snuiven. Loop eens een van die gekke winkeltjes binnen of stil spotgoedkoop je honger met Mexicaans eten in een van de vele taquerias. Welke ingrediënten je daarvoor nodig hebt, zie je in Casa Lucas Market (2934 24th St.).

Valencia Street heeft tussen 18th en 25th Street ook veel alternatieve winkeltjes, galeries, cafés en restaurants. Leuk hier is Casa Bonampak (1051 Valencia St.), waar ze van alles hebben voor de Dag van de Doden (Dia de los Muertos) op 1 en 2 november.

Wandschilderingen en Balmy Alley Uniek voor de wijk Mission zijn de meer dan tweehonderd wandschilderingen op gevels, schuttingen, trappen en muren, eigenlijk overal in de wijk rondom 24th Street.

Kaart p. 31

Het genre is heel seventies: afbeeldingen van revoluties en opstanden tegen fascistische Latijns-Amerikaanse regimes. ZuidAmerikaanse indianen met gebalde vuisten.

Moeders met foto’s van verdwenen kinderen en mannen. Maar er is ook plaats voor strips en carnavaleske vrolijkheid. De meeste wandschilderingen zijn gemaakt door lokale kunstenaars en worden overgeschilderd als ze zijn verbleekt. Er is daarom altijd nieuw werk te zien.

In de kleine steeg Balmy Alley vind je een grote concentratie van wandschilderingen, waarvan de meeste politieke motieven hebben.

Precita Eyes Mural Arts and Visitor Center, 2981 24th St., 94110, rondleidingen met uitleg za-zo 11 en 13.30, E $12, $5 (12-18 jaar), reserveren via t 285-2287, w precitaeyes.org, m van Market St. naar 24th St. Station.

Cow Hollow 4

Haight-Ashbury 5

Voor de kledingwinkel Wasteland staat Shakey Bones, een kleine boyband, energiek te jammen. Haight-Ashbury trekt sowieso veel straatmuzikanten aan, die in combinatie met de vele tweedehandswinkels en alternatieve winkels met kaarsen, tarotkarten, Boeddhafiguren en Indiaanse dromenvangers, popart en muurschilderingen de buurt een wat hippieachtige sfeer geven.

In de buurt rond 24th S tree t in Mission v ind je honderden huizenhoge muur schilder i n g e n va n l o k a l e k u n s t e n a a r s . O p s o mm i g e p l a at s e n k n a ll e n d e k l e u r e n j e t e g e m o e t.

Kaart p. 31

d e v e l e g e z i c h t e n v a n d e s ta d

33

S a n F r a n c i s co

‘A place where friendships are formed to last a lifetime’ staat er op Bus Stop Saloon, waar studenten bij elkaar komen voor een Happy Hour. Onder een torenhoge palmboom liggen lekkere biefstukken te sudderen bij Nettie’s Crab Shack, terwijl de gasten buiten onder de buitenverwarming zitten. Een wat ouder

publiek heeft de weg naar Luisa’s Italiaanse restaurant gevonden, dat discreet weggestopt ligt in een klein steegje vol planten. Op een witgeverfd huis met leuk terras schreeuwt een enorm rood-geel bord je tegemoet: ‘Extreme Pizza’.

Dit vind je allemaal in Union Street, dat inwoners uit San Francisco van alle leeftijden aantrekt, vooral tijdens zwoele zomerweekends. Maar het is ook een winkelbuurt met antiekwinkels en hippe mode- en brillenwinkels zoals Eyes In Disguise (2189 Union St.) en Red Lantern (2030 Union St.).

De naam van de buurt, Cow Hollow, dateert uit het einde van de 19e eeuw, toen het een landbouwgebied was met grazende koeien en kleine melkveebedrijfjes.

1600-2200 Union St., 94123.

S a n F r a n c i s co

Haight-Ashbury loopt over van bloemenkinderen en hippienostalgie, want hier begon het allemaal. Hier hadden duizenden jongeren de trip van hun leven dankzij LSD (op aanwijzingen van hun toenmalige ‘goeroe’ Timothy Leary). Hier probeerden de The Grateful Dead en Jefferson Airplaines met hun psychedelische muziek het effect van de bewustzijnsverruimende stoffen over te brengen. Hier woonde ook Janis Joplin toen in 1967 tijdens de ‘Summer of Love’ 75.000 jongeren vanuit de hele VS naar dit alternatieve centrum kwamen. Hier flirtte men met de oosterse mystiek en met indianenculturen, hier werd gedemonstreerd tegen de Vietnam­ oorlog en de onderdrukking van zwarten, indianen, homoseksuelen en studenten – van iedereen die had te lijden onder autoriteiten, overheden en vooroordelen.

De hippiegeneratie is al bijna met pensioen, maar mengt zich tijdens een trip down memory lane nog graag met de jongeren, die nu vaak tatoeages hebben en piercings in hun lippen, neus, tong of geslachtsdeel lieten aanbrengen door een van de vele lokale bodypiercers. De reis door hippieland kun je ook meemaken tijdens een Flower Power Walking Tour, een tocht van twee uur naar het vroegere huis van The Grateful Dead (710 Ashbury St.) en Janis Joplin (112 Lyon St.) onder begelei-

ding van goede verhalen over rock-‘n-rol en de buurt.

De ligging vlak bij twee universiteiten heeft ervoor gezorgd dat veel alternatieve winkeltjes hebben kunnen overleven. Vooral langs Haight St., waar vrolijke winkels zitten met waterpijpen en tabak bij Ashbury Tobacco Center (1524 Haight St.), lingerie, hoeden en fetisj bij Piedmont Boutique (1452 Haight St.). Tatoeages en piercings haal je bij Mom’s Body Shop (1408 Haights St.), batikdoeken bij The Land of the Sun (1715 Haight St.), leuke hippieachtige kleding bij Positively Haight Street. (1400 Haight St.) en Love of Ganesha (1310 Haight St.), vintagekleding bij Waste-land (1660 Haight St.) en Reincarnation (1784 Haight St.) en prullaria zonder valse winst, maar met creatieve aspiraties bij Distractions (1552 Haight St.).

1400 Haight St., 94117, b lijn 6, 7 of 71 van Market St. Flower Power Walking Tour, 520 Shrader St. rondleidingen di en za 9.30, vr 11, E $20, (gratis -10 jaar), reserveren op t 1-800-9793370, w hippygourmet.com (Walking Tour).

Japantown 6

Mooi geserveerde sushi, sashimi en roze ingemaakte gember, kunstig gedrapeerd op een houten plank. Daarnaast fade met shabu shabu en zwartgelakte bakjes met tempura-

Bl a u w h a a r i s d e g o e D e k l e u r a l s j e l a n g s d e w i n k e l P o s i t i v e ly H a i g h t S t r e e t ko m t i n d e o u d e h i p p i e b u u r t H a i g h t- A s h b u r y.

34

San Francisco

Kaart p. 31

menu’s, noedel- en tofusoep. Het eten in de etalage van het restaurant is van plastic, maar deze visuele menukaart is zo mooi om te zien dat het water je ervan in de mond loopt.

Bij Genji’s antiekwinkel sijpelt de geur van wierook naar buiten. In de boekwinkels blader je naar hartelust in Japanse literatuur en mangastrips en in het Japanse badhuis kun je een shiatsumassage krijgen, maar voor de rest zijn de Chinese tekens en het Japanse hiragana en katakana op de straatnaambordjes meer voor de sfeer.

Japan Center is het hart van het stadsdeel, waar veel Japanners bij elkaar komen om inkopen te doen, te eten en zich te ontspannen.

Vrouwen in kimono en strakke obiriem zijn hier geen uitzondering. Echt Japans is Paper Tree, waar je origamiboeken en -papier koopt om kleine kraanvogels en minivliegers van te vouwen.

Japantown, 1610 Geary Blvd, 94115, å dgl 10-21 (sommige winkels korter), b lijn 38 vanaf Market en Geary Sts. ‘China First’ staat er op een knalrode gevel naast Lee Hou Restaurant, dat eerder van groene kleuren houdt. Sowieso zijn de kleuren nogal fel in Clement St. in Richmond, waar veel Aziaten zijn neergestreken. Hier vind je de Chinese, Koreaanse, Vietnamese, Thaise en Japanse keuken die zowel slow als fast food serveren. Of probeer eens iets anders, zoals de Birmese keuken bij Burma Superstar.

In de straat zijn niet alleen Aziatische specialiteiten verkrijgbaar in de vorm van vruchten, groenten, thee, natuurmedicijnen, keukengereedschap en aquariumvissen, maar er zitten ook banken, advocaten, boekhandelaars en dergelijke. In tegenstelling tot Chinatown zie je hier niet veel andere toeristen en is het aanbod vooral afgestemd op de lokale vraag.

Clement St. (tussen Arguello Blvd en Funston Ave). Burma Superstar, 309 Clement St., 94118, b lijn 2 vanaf Market en Sutter St.

Chinatown 8

In Stockton St. krioelt het van de levende schildpadden en kikkers. Bij delicatessenwinkels hangt pekingeend in de etalage, terwijl de apotheken je lokken met ginsengwortels, gedroogde gekko’s (voor extra energie) en kruiden in glazen potten om medicijnen van Kaart p. 31 en 40

Tokio of Sa n Fr a ncisco? He t moderne J a pa n C e n t e r n e e m t k l a n t e n m e e o p e e n z i n n e n ­p r i k k e l e n d e J a pa n s e r e i s .

te maken. Het is er druk, want Chinezen kopen elke dag verse groente en fruit en vooral op zaterdag stroomt de buurt vol vanuit de andere Chinese wijken van de stad.

Een typisch Chinese sfeer heerst er ook in Portsmouth Square. ’s Morgens strekken de Chinezen hun stramme ledematen met taichi- en gymnastiekoefeningen, en later op de dag zitten oudere Chinezen op bankjes de krant te lezen of spelen ze een spelletje terwijl de jeugd voorbij zoeft op skateboards en de kleinsten zich vermaken op het kleine speelterreintje.

Het oorspronkelijke Chinatown werd bij de aardbeving van 1906 totaal verwoest. United Commercial Bank (743 Washington St.) was daarna het eerste gebouw dat weer in Chinese stijl werd gebouwd. Die drie verdiepingen tellende pagode zette hiermee de trend voor de wederopbouw. Vroeger was het een Chinese telefoonmaatschappij, maar nu is het overgenomen door de bank. Tien Hau Temple (125 Waverly, 4e etage) is de oudste Chinese tempel van de VS met zijn Boedd e v e l e g e z i c h t e n v a n d e s ta d

35

S a n F r a n c i s co

Richmond 7

S a n F r a n c i s co

G r a n t Av e . i s d e h o o f d s t r a at va n C h i n at o w n m e t s t r a at v e r l i c h t i n g i n C h i n e s e pa g o d e s t i jl . L o o p o o k e e n s d e z i j s t r a at j e s e n d o n k e r e s t e e g j e s i n .

dhafiguren, rode lantaarns en offergaven. In de geur van wierook kun je met behulp van kleine bamboestokjes antwoord krijgen op belangrijke levensvragen.

De Chinese immigratie houdt gestaag aan.

In Chinatown kunnen nieuwelingen vasthouden aan Chinese gewoontes, terwijl ze aan de Amerikaanse wennen. Wie net is aangekomen woont in kleine appartementen (vaak vier per kamer), werkt hard voor een slecht loon, maar spaart toch wat en kan na een paar jaar een eigen appartement of huis kopen in Richmond (> 35) of Sunset.

Hoeveel Chinezen er in Chinatown wonen weet men niet, maar in het hele centrum wo-

tai-chi in chinatown Wie ’s ochtends naar Chinatown komt, ziet hoe de Chinezen tai-chi doen, zoals rond St. Mary’s Square of op Portsmouth Square. Maar eigenlijk is het leuker om vroeg in de avond naar Chinatown te gaan, als het hele stadsdeel bruist van activiteit. Als je bovendien toevallig hier bent tijdens Chinees Nieuwjaar (de eerste nieuwe maan na 21 januari), kun je mee feesten in de straten met drakenstoet, leeuwendansers en vuurwerk.

36

San Francisco

nen er 100.000 en ‘China’ strekt zich uit tot ver in ‘Italië’ op North Beach. Het groeiende aantal Chinezen draagt ertoe bij dat het aantal inwoners van San Francisco naar boven is bijgesteld, met hoeveel is niet helemaal bekend.

Chinatown heeft heel wat kleine restaurants. Het eten is er gezond en goedkoop, en tot de meest typische Chinese gerechten behoren dim sum – kleine deegpakketjes gevuld met vis, vlees en groente. Of verwerk je indrukken bij een kop Osmanthus-, Gunpowder- of Tai Ping Monkeyking-thee bij bijvoorbeeld het keizerlijke theehuis Imperial Tea Court (1411 Powell St.), waar je Gaiwan- en Gong Fu-thee kunt proeven.

Je kunt Chinatown prima op eigen gelegenheid verkennen, maar tijdens een rondleiding kom je meer te weten.

All About Chinatown, t 982-8839, rondleiding dgl 10, E $30 of $45 incl. dimsum-lunch, w all­ aboutchinatown.com. Imperial Tea Court, 1411 Powel St, 94133, å dgl 11-18.30, di gesloten.

Grant Avenue Een met draken versierde poort (een cadeau van Taiwan) markeert de ingang tot Chinatown. Je komt dan op de hoofdstraat Grant Ave. uit, met her en der Chinese architec-

tuurelementen en veel winkels met zijden handdoeken, yin-en-yangbollen, versierde waaiers, boeddhafiguren, jadesieraden en taltijke andere souvenirs. Hier komen de meeste toeristen, maar voor de meer exotische Chinese winkeltjes moet je echt naar Stockton St. gaan.

North Beach 0

Biscotti, cappuccino, pasta, gelato, pizzeria.

De Italiaanse woorden vliegen je om de oren rond Columbus Ave., de buurt die bekendstaat als Little Italy. De buurt is met zijn vele (muziek)cafés en bars vooral ’s avonds een plek om even heen te gaan. Er zijn heel wat leuke cafés waar je kunt luisteren naar jazz, reggae, punk, rock of rap.

In de jaren vijftig streken auteurs als Allen Ginsberg en Jack Kerouac neer in North Beach en maakten de buurt bekend in de hele VS. Washington Square is het hart van de wijk.

Het vijfhoekige plein ligt voor de St. Peter and Paul Church met bomen, banken en groene grasvelden en trekt een bonte verzameling zonaanbidders, frisbeegooiers, daklozen en toeristen aan.

The Beat Museum q Voorlopig houdt beatmuziek zich nog redelijk gedeisd binnen het beperkte kader dat zij voor zichzelf heeft gecreëerd. Omgekeerd Kaart p. 40

Caffé Trieste w Het kleine boheemse café beweert dat het als eerste espresso serveerde in Californië.

Er hangen heel wat foto’s aan de muur van beroemdheden die sinds 1956 hebben genipt van een Coffee with Rhythm bij livemuziek van de Giotta-familie tijdens het gezellige, traditionele zaterdagconcert van 13-17 uur.

Veel stamgasten, onder wie de oude Lawrence Ferlinghetti, maken graag plaats voor de toeristen die wat beatsfeer van toen willen opsnuiven.

601 Vallejo St., 94133, å vr-za 6.30-24, zo-do 6.30-23, w caffetrieste.com.

de beatgeneratie De stijgende welvaart in de jaren vijftig en de overdreven zucht naar materiële welstand leidden tot een tegenreactie. Schrijvers als Jack Kerouac (On the Road, 1957 – Op weg of Onderweg), Allen Ginsberg (Howl, 1956) en William Burroughs (Naked Lunch, 1959) werden bekend als beatschrijvers en inspireerden een hele generatie, onder wie Bob Dylan. De beatauteurs sympathiseerden met boeddhisme, pacifisme en anarchisme, maar stonden ook voor seksuele vrijheid en kameraadschap. Velen, vooral jongeren, wilden zich losmaken van onzichtbare sociale verbanden en eisen. ‘Een goed leven’ bestond niet per se uit familie en carrière. De samenleving moest veranderd worden.

De beatbeweging kreeg veel reclame toen Allen Ginsbergs Howl door de politie in beslag werd genomen vanwege het gebruik van onfatsoenlijke woorden. Op dat moment waren er maar twee oplages van in totaal 2000 boeken verschenen. De derde oplage bestond uit 10.000 exemplaren.

37

S a n F r a n c i s co

In de gelukskoekjesfabriek 9 ‘You will have a long and healthy life.’ ‘There’s nothing like good food, good wine and a bad girl.’ Typische tekstjes die je in gelukskoekjes (of voorspellingskoekjes) vindt, waar de maaltijd in Chinese restaurants vaak mee wordt afgesloten. Het grappige is dat een Japanner de koekjes heeft bedacht, die geserveerd werden in de Japanese Tea Garden (> 48). De koekjes waren zo’n succes dat het idee is geëxporteerd naar grote delen van de westerse wereld (niet naar China).

In Golden Gate Cookie Co. in de louche Ross Alley kun je zien hoe de koekjes worden gebakken. Hoewel er maar een paar vrouwen werken en er slechts enkele oude machines staan, worden hier ongeveer 20.000 koekjes per dag gemaakt. Voor 3 dollar krijg je een zak vol mee en voor iets meer ook ‘ondeugende’ koekjes.

Golden Gate Cookie Co., 56 Ross Alley (tussen Washington St. en Jackson St.), 94108, å dgl 9-18, E gratis.

is dat misschien perfect in de alternatieve geest waaruit de beatgeneratie is gegroeid.

In een vroegere boekhandel worden boeken, foto’s en memorabilia tentoongesteld en films vertoond over de beatgeneratie uit de fifties, die zo’n grote invloed heeft gehad op de jongerencultuur in de jaren zestig en zeventig. Er is ook een bijzondere tentoonstelling over vrouwelijke beatauteurs, die altijd in de schaduw van hun mannelijke collega’s hebben gestaan (> kader).

540 Broadway, 94133, å ma-di 10-18, wo-zo 1022, E $5, kinderen gratis, w thebeatmuseum.org.

S a n F r a n c i s co

B i j d e i n g a n g va n B a r V e s u v i o l e r e n j o n g e C h i n e z e n i e t s o v e r d i c h t k u n s t va n d e b e atg e n e r at i e .

City Lights Bookstore e Negentigplusser Lawrence Ferlinghetti is een legende; je ziet de oude dichter en uitgever vaak in Caffé Trieste en in de boekhandel waar alles begon: City Lights Bookstore. In 1957 werd Ferlinghetti door de politie gearresteerd omdat hij Allen Ginbergs ‘onfatsoenlijke’ Howl had uitgegeven. Van zijn eigen hand is de dichtbundel A Coney Island of the Mind, waarvan een miljoen exemplaren zijn verkocht. De boekhandel geeft nog steeds alternatieve literatuur uit in kleine oplages – een goudmijntje voor boekliefhebbers.

261 Columbus Ave., 94133, å dgl 10-24, w citylights.com.

Vesuvio Deze historische beat- en hippiebar ligt naast een steegje dat is vernoemd naar de auteur Jack Kerouac. Binnen drink je een Jack Kerouac-drankje of een Bohemian Coffee (met brandewijn, amaretto en citroen). De muren 38

San Francisco

zijn versierd met foto’s van beroemdheden die hier geweest zijn.

255 Columbus Ave., 94133, å dgl 6-02.

leuk om te doen GLIDE MEMORIAL CHURCH r

De kerk zit op zondagochtend twee keer vol als een koor van vijftig en een orkest van tien man met drums, trompetten, gitaren, saxofonen en synthesizer het dak eraf speelt.

De predikanten verkondigen Gods woord uit de Bijbel, maar koppelen dat aan politieke standpunten en actie.

Vrijwilligers van de kerk delen per jaar 850.000 gratis maaltijden uit aan daklozen in San Francisco. Hier beleef je een authentiek Amerikaanse kerkdienst in een blije, actieve en liefdevolle kerk, waar je opstaat, zingt en elkaar omhelst. Als gast krijg je vaak een plaatsje op het balkon, tenzij je liever beneden staat samen met mensen uit de buurt die Kaart p. 40

hier elke zondag komen. Er wordt tijdens de kerkdienst altijd geld ingezameld; gebruikelijk is 5 tot 10 dollar. Het geld gaat vermoedelijk naar welzijnswerk.

Glide Memorial Methodist Church, 330 Ellis St., 94102, å kerkdienst zo 9 en 11, E gift, w glide. org.

Coit Memorial Tower t

het klassieke san francisco De meesten vinden dat ze niet echt in San Francisco zijn geweest zonder een tochtje in een kabeltram die door de steile straten van de stad gaat. Of zonder een wandelingetje over de Golden Gate Bridge. En ze nemen de tijd om te blaffen naar de honderden zeeleeuwen op Pier 39 en voor een foto van de ‘kronkeligste straat ter wereld’.

San Francisco heeft heel wat klassiekers met iconische waarde door de ontelbare films en foto’s die ervan zijn gemaakt en die wereldKaart p. 40

kabeltrams y

‘Ding, ding, ding’ klinkt het waarschuwend vanaf het dak terwijl de kabeltrams door de steile straten van San Francisco rijden. Het is fascinerend om te kijken naar de gripman, die het mechanisme bedient waarmee de trams zich vastgrijpen aan de kabels in de straat, die de trams voort­trekken met 15 km/u. De gripman moet een goede controle hebben over hendel en rempedalen wanneer de tram stopt op een helling, maar wees gerust – de trams zijn uitgerust met drie remsystemen: pedalen voor de wielremmen, een hendel voor de railrem en nog een voor de noodrem.

De kabeltrams zijn de absolute lievelingen van San Francisco geworden. De eerste werden ontwikkeld door Andrew Hallidie en in gebruik genomen in het jaar 1873. In de bloeiperiode lag er 85 kilometer rails door de straten, maar die zijn later deels vervangen door goedkopere en snellere gewone trams.

Op de steile hellingen waren de kabeltrams onovertroffen, maar in 1947 besloot de burgemeester toch dat de laatste kabeltrams plaats moesten gaan maken voor bussen. Daarop richtte mevrouw Friedel Klussmann een actiegroep op. Het werd een hot issue en dankzij uitgebreide berichtgeving in de media, waaronder een foto­ reportage in Life Magazine over de gripmen, werd er bij referendum besloten dat de laatste kabeltrams bewaard moesten blijven.

Nu rijden er nog veertig trams over een 14 kilometer lang net. Bij de eindstations kun je zien hoe de trams op een schijf gekeerd worden. \ Powell-Mason Line rijdt van Market St. naar Fisherman’s Wharf. Powell-Hyde Line rijdt van Market St. naar Victorian Park. California Line rijdt via California St. van Van Ness naar Market St., å dgl 6-01, E $5, gratis -5 jaar, $9 voor dagkaart. Je kunt overal instappen en bij de conducteur betalen. Een 3-daags Muni-passport van $20 kun je gebruiken op de kabeltrams, gewone trams en bussen en is verkrijgbaar bij i.

Zo rijden de kabeltrams u In een rood bakstenen gebouw uit 1907 zie je de grote wielen en kabels die de kabelhet klassieke san francisco

39

S a n F r a n c i s co

Er zijn veel goede redenen om naar boven te gaan in de 60 meter hoge toren uit 1933, gebouwd ter herinnering aan de vrijwillige brandweer van de stad. Maar de belangrijkste is natuurlijk wel het mooiste uitzicht op San Francisco dat je je kunt wensen. Nergens zie je zo veel: de steile straten, de beide bruggen, de wolkenkrabbers downtown en Alcatraz in de baai.

Bij de ingang hangen wandschilderingen van de depressie uit de jaren dertig, met een John Steinbeck-universum (East of Eden) van trotse en hardwerkende mensen – boeren, arbeiders en ambtenaren – die druk bezig zijn hun Californische droom waar te maken. De wandschilderingen bevatten interessante details uit het dagelijks leven en stralen een wat grimmige sfeer uit.

Ruim twintig kunstenaars hebben hieraan gewerkt, gesteund door het werkgelegenheidsprogramma van president Roosevelt.

Tip: Vanaf Coit Tower leidt een wandelpad langs Filbert Street steil naar beneden door mooie, particuliere tuinen en alternatieve architectuur. Het pad komt uit op Levi’s Plaza, waar een gratis tentoonstelling is over de geschiedenis van de cowboybroek, geïllustreerd met Levi’s-kleding van 1873 tot nu.

Coit Memorial Tower, 1 Telegraph Hill Blvd, (einde van Lombard St.), 94133, å dgl 10-19, E $5.

wijd bekend zijn en bijdragen aan het beeld dat we van de stad hebben.

Pier 45

N

Pier 41 15

Victorian Park 16 14 11

North Point St. 16

0

25

24

Jefferson St. 34 Beach St.

35

San Francisco

Pier 39

500

Em ba rca de ro

23

FISHERMAN'S WHARF

1000 m

kabelbaan 20

Bay St.

Francisco St. Chestnut St.

Pine St.

Davis St.

3

10

FINANCIAL DISTRICT

12

8 2

7

Bush St.

26 Ferry Building

Commercial St.

33

1

Drumm St.

Grant Ave.

25 Portsmouth Square

CHINATOWN

16

Sansome St.

30 26

13 9

Montgomery St.

Powell St.

California St.

Mason St.

Sacramento St.

11

21

Ross

Jones St.

Hyde St.

17

NOB Clay St. HILL

12

Stockton St.

Vallejo St.

Broadway

24

Kearny St.

10

Green St.

Taylor St.

Leavenworth St.

Powell-Hyde Line

Polk St.

Larkin St.

Van Ness Ave.

Union St.

St. rt ua t.

Ste rS ea Sp St. in Ma

California Line

Levi’s Plaza

Washington Square

. ve sA bu um Powell-Mason Line

Washington St.

S a n F r a n c i s co

l Co

Filbert St.

Pacific Ave.

Jackson St.

15

Greenwich St.

Front St.

RUSSIAN HILL

101

TELEGRAPH HILL

NORTH BEACH

19 Lombard St.

Battery St.

18

19

Sutter St. Post St.

8

80

t. hS

St.

t. hS

t. hS

6

SOMA

4t

h 5t 6t

Fulton St. Grove St.

7t

23

McAllister St.

22

23

20

St.

Turk St.

29

St. om St. ols rd F a w Moscone t.

Ho Convention nS so Center rri Ha 17

31

27

Golden Gate Ave. 22

28

16

Eddy St.

13

t. dS 3r

CIVIC CENTER

t. tS

rke

Ma

d 2n

O'Farrell St. 14 Ellis St.

4

CITY FRONT DISTRICT

St. ale Be t. tS on t. tS 1s

Maiden 29 Union Square 18 Lane

Geary St.

Transbay Transit St. Terminal n o ssi Mi 32

m Fre

5

27

UBQ

8 Chinatown 9 In de gelukskoekjesfabriek 0 North Beach q The Beat Museum w Caffé Trieste e City Lights Bookstore en Vesuvio r Glide Memorial Church t Coit Memorial Tower y Kabeltrams u Zo rijden de kabeltrams i Union Square o Lombard Street p Alcatraz s Civic Center d Tocht met oude trams f Fisherman’s Wharf g Pier 39 h Ferry Building j Westfield winkelcentrum k SF Museum of Modern Art l Yerba Buena Gardens + De leukste adressen (> 54). trams voorttrekken door de steile straten.

Ook Andrew Hallidies ‘eerste kabeltram ter wereld’ is er te zien, naast heel wat historische foto’s.

Cable Car Barn, Washington/Mason St., 94108, å dgl 10-17, gratis.

40

San Francisco

Union Square i

De kabeltrams rammelen voorbij de rode luifels van het beroemde Westin St. Francis, met zijn zoevende, glazen liften aan de buitenkant van het gebouw. Mensen schieten Macy’s, Neiman Marcus, Saks Fifth Avenue, Emporio Armani en andere winkels vol merkkleding in en uit.

Kaart p. 40

Met een voortreffelijke kop koffie van Rulli kun je vanaf het terras van Il Caffé mensen kijken op het plein dat het centrum van San Francisco is. Union Square is bedoeld als ‘podium’, waar regelmatig kunsttentoonstellingen zijn, en soms livemuziek of evenementen als demonstraties of een belwedstrijd tussen kabeltrambestuurders.

Hoewel het plein is gebouwd op een grote parkeergarage, staan er hoge palmbomen.

Alleen de grote Korinthische zuil, die hier een beetje misplaatst lijkt, is hoger dan de bomen. Erbovenop staat een bronzen beeld van de godin van de overwinning. De zuil werd in 1903 opgericht naar aanleiding van de overwinning in de Baai van Manilla in 1898 tijdens de Spaans-Amerikaanse oorlog.

Bij de kiosk TIX kun je voor de helft van de prijs kaartjes kopen voor voorstellingen van die avond voor het theater in de buurt.

94102.

lombard street o

Kaart p. 40

Nummer 85. Meer dan dat nummer was de beroemste gangster uit Chicago niet op het gevangeniseiland Alcatraz. Zijn naam was Al Capone, zijn bijnaam Scarface (‘Littekengezicht’). Op Alcatraz was hij bekend als de deugd zelve met zijn banjo, tussen veel hardvochtiger criminelen als George ‘Machine Gun’ Kelly en Alvin ‘Creepy’ Karpis.

Al Capone werd fysiek en mentaal gebroken door de vier en half jaar op Alcatraz, waarvan één jaar in de isoleercel van het ziekenhuis.

Hij werd nooit gepakt voor de vele moorden waarbij hij vermoedelijk betrokken was, maar wel veroordeeld voor belastingfraude.

Je komt de gevangenis binnen op dezelfde manier als de gevangenen zelf. Jij kunt er echter vrij rondlopen. Een spannende audiotour (ingesproken door vroegere gevangenen) geeft een levendige indruk van het keiharde en verschrikkelijke gevangenisleven. Tot zijn sluiting in 1963 was het een van de best bewaakte gevangenissen in de VS. Bij veertien ontsnappingspogingen zijn maar drie gevangenen spoorloos verdwenen.

Dat waren Frank Morris en de broers John en Clarence Anglin, die zich met een lepel een weg door de celmuur groeven en verdwenen stuurbekr achtiging is handig in de acht h a a r s p e l d b o c h t e n va n L o m b a r d S t r e e t.

het klassieke san francisco

41

S a n F r a n c i s co

Operation Lombard St.: je zet je partner met een camera af op de hoek van Leavenworth en Lombard St. Daarna rijd je met je huurauto naar Hyde Street (pas op voor de kabeltrams!). Draai Lombard St. in. Dat lijkt eigenlijk eerder een uitzichtspunt, maar is wel degelijk een straat, met op een paar honderd meter niet minder dan acht haarspeldbochten tussen bloemenperken.

Binnen vijf minuten ben je beneden en heb je een foto van jezelf in je Amerikaanse slee in ’s werelds kronkeligste straat. Die heeft trouwens een stijgingspercentage van slechts 18 procent; twee blokken naar het zuiden ligt de steilste straat van San Francisco, Filbert St. (tussen Leavenworth en Hyde) met een stijgingspercentage van 31 procent.

In San Francisco zeggen ze: ‘Als je moe wordt van al dat geslenter op straat, kun je er altijd nog tegenaan leunen.’ Een ander mooi fotopunt is Hyde Street, waar de kabeltrams naar boven klimmen met Fisherman’s Wharf en Alcatraz op de achtergrond.

En nu je hier toch bent: wat denk je van een wafel met ijsbolletjes ‘thin mint’ en rode ‘wild at heart’ of een ‘Gold Rush’ sundae bij een heel goede ijsmaker, Swensen’s Icecream, op de hoek van Hyde en Union St. Hier begon meneer Swensen zijn eerste ijsbar in 1948, vandaag de dag zijn er driehonderd winkels over de hele wereld.

94133.

Alcatraz p

S a n F r a n c i s co

V e r t r e k n a a r Alc at r a z . D e g e va n g e n e n o p h e t e i l a n d k r e g e n g e e n r e to u r t i c k e t t e r u g n a a r h e t va s t e l a n d. N i e u w vo o r to e r i s t e n i s e e n s f e e r vo ll e avo n d r o n dva a r t m e t g i d s .

via een schacht met waterleidingen. Ze hadden een soort vlot van regenjassen gemaakt en zijn misschien alledrie verdronken – ze zijn in elk geval nooit meer gezien.

Tijdens de tocht heb je een adembenemend uitzicht over de stad, de baai en de bruggen. Reken op twee à drie uur. f Pier 33, 94111, å dgl 9.30-16; zomer 9-19, t 981-7625, w alcatrazcruises.com, $26, $16 van 5-11 jaar. Sfeervolle avondtochten do-ma rond 18-19, met lezingen over hoe je een bank berooft, over Al Capone en over andere beroemdheden, $7 extra p.p. Liefst twee weken van tevoren reserveren.

Golden Gate Bridge a

Het uitzicht is fantastisch tijdens een wandeling over de oranjerode brug hoog boven de ingang naar San Francisco Bay. Soms verdwijnen de pijlers en de skyline van San Francisco in de zeemist of laaghangende bewolking en wordt het verkeersgeruis overstemd door de

RESERVEER JE TICKET NAAR ALCATRAZ De vaartochten naar het gevangeniseiland zijn erg populair. Koop het liefst je ticket al voor je naar de VS gaat op w alcatrazcruises.com of bestel vanuit San Francisco op t 981-7625. Hoogseizoen juni-oktober.

42

San Francisco

misthoorn van de brug, maar dat draagt allemaal wel bij aan de sfeer.

De Golden Gate Bridge is niet meer de langste hangbrug ter wereld, maar zonder twijfel wel de bekendste en de mooiste. De brug werd gebouwd van 1933-1937, waarvoor, naast de vele arbeiders, ook de anderhalve meter lange Joseph B. Strauss de eer krijgt. Zelf zei hij: ‘Het kostte twee decennia en 200 miljoen woorden om mensen ervan te overtuigen dat een brug haalbaar was. Toen nog maar vier jaar en $35 miljoen voor het materiaal.’

Aan de kant van San Francisco staat een standbeeld van de kleine grote man op de parkeerplaats, waar ook een dwarsdoorsnede van een brugkabel staat. Zelfs de grootste schepen kunnen er onderdoor, want in het midden hangt hij ongeveer 67 meter boven het wateroppervlak. De brugpijlers steken 228 meter de lucht in en dragen de kabels met de 2,7 kilometer lange zesbaansweg van San Francisco naar het schiereiland Marin.

De naam van de brug heeft niets te maken met zijn oranjerode kleur. Daar werd voor gekozen omdat die goed paste bij de omgeving en de natuur. Overdag is het toegestaan om over de brug te wandelen en te fietsen. De vele telefoons op de brug zijn er voor mensen met zelfmoordgedachten. Kranten berichten daar niet meer over om te voorkomen dat er nog meer mensen vanaf springen om de Kaart p. 31

duizendste te worden die een poging waagt.

Officieus zijn het er al meer dan 1200. b lijn 10, 30 van Fisherman’s Wharf, P en uitzichtspunt aan beide kanten van de brug, 94129.

Tol $5 zuidwaarts, gratis als er minimaal twee personen in de auto zitten.

De aardbeving in 1989 bracht heel het administratieve centrum van San Francisco aan het wankelen. Dat is nu weer gerenoveerd en bevingsbestendig gemaakt voor meer dan 1 miljoen euro. Hier ligt het Opera House (301 Van Ness Ave.), dat in 1945 wereldberoemd is geworden toen de oprichtingsconferentie van de Verenigde Naties er gehouden werd.

Het meest imposant is wel de City Hall uit 1915. De mooie koepel van het stadhuis is 93 meter hoog – hoger dan het Capitool in Washington DC. Binnen de robuuste muren van Californisch graniet en marmer heeft menig bruiloft plaatsgevonden, onder andere die van Marilyn Monroe met Joe DiMaggio in 1954. Maar ook moorden: hier schoot Dan White burgermeester Moscone en Harvey Milk dood (> 31). De oude bibliotheek biedt nu onderdak aan het Asian Art Museum, waarna je Chinatown misschien wat beter begrijpt. Tentoonstellingen over boeddhisme en Aziatische kunst.

City Hall, 1 Dr. Goodlett Place, 94102, å mavr 8-20, boeiende rondleidingen 10, 12 en 14, E gratis. Asian Art Museum, 200 Larken St., 94102, å dgl 10-17, ma gesloten, E $12, $7 van 13-17 jaar, w asianart.org, m BART naar Civic Center of \ via Market St. naar Van Ness Station.

D e G o l d e n G at e B r i d g e m o e t n at u u r l i j k e v e n w o r d e n v e r e e u w i g d v o o r d at j e a l s f i e ts e r e v e n l at e r d e i n z e e m i s t g e h u l d e b r u g g a at b e d w i n g e n .

Kaart p. 40

het klassieke san francisco

43

S a n F r a n c i s co

Met de fiets over de brug Een prachtige fietstocht loopt van Fisherman’s Wharf langs de baai, over de Golden Gate Bridge naar Sausalito en dan met een boot, waar je ook fietsen op kunt meenemen, terug naar het Ferry Building (> 45) in het centrum. Dit is een tocht van maar 15 kilometer, vooral over fietspaden. Zelfs op je gemak en met wat tijd om rond te kijken kun je dit binnen vier uur doen.

De fietstocht kun je verlengen naar Tiburon (waarvandaan je ook terug kunt varen, 26 kilometer) of uitbreiden naar Muir Woods (40 kilometer). Ook een tochtje door Golden Gate Park en langs de vele bezienswaardigheden behoort tot de mogelijkheden. y Blazing Saddles, 2715 Hyde St. (ook uitgifte op Pier 41 en 43½), t 202-8888, w blazing­ saddles.com. Bike and Roll, 899 Columbus Ave., (ook uitgifte op 353 Jefferson en 2800 Leavenworth St.), t 229-2000, w bikeandroll.com. Kijk voor korting op internet of in een gids.

Civic Center s

TOCHT MET OUDE TRAMS d

San Francisco heeft een fraaie collectie oude trams, die men hier in bedrijf probeert te houden. Ze komen van over de hele wereld: Milaan, Hamburg, Brussel, Moskou, Porto, Melbourne, Osaka en een open tram uit Blackpool. De meest populaire zijn de groene Desire uit New Orleans en de oranjerode uit Boston. Er rijden steeds andere trams – soms moet er eentje gerepareerd worden – maar dagelijks zijn er ongeveer dertig in bedrijf.

Voor toeristen is de route tussen Fisherman’s Wharf en Castro heel handig: je komt langs Market St. en de kade vanaf Ferry Building tot Fisherman’s Wharf.

F-line, å dgl 9-16, E $2, 75 cent voor onder de 18 jaar en gepensioneerden, houd gepast geld paraat – er wordt niet gewisseld.

S a n F r a n c i s co

Fisherman’s Wharf f

Verwacht hier geen idyllische visserstaferelen en de geur van vis. Fisherman’s Wharf is eerder een pleisterplaats voor straatartiesten met musea en winkeltjes met souvenirs, fopspullen en T-shirts met beledigingen volgens de laatste mode. Fijnproeverschocolade, ijs en dergelijke is er hartstikke duur. Wees voorbereid op straatartiesten en hordes toeristen van over de hele wereld. Of laat je rondrijden in een fietsriksja.

Je kunt hier lekker wat rondhangen, maar er is geen enkele reden om je portemonnee te trekken in een van de vele dure musea.

Tenzij voor Musée Mécanique (Pier 45), dat vol staat met oude mechanische piano’s en pleziermachientjes uit grootvaders jeugd. De plek staat ook bekend om zijn zeeleeuwen (> onder).

Fisherman’s Wharf is een goede plaats om San Francisco’s specialiteiten uit te proberen, zoals Dungeness-krabben, zeeslakken (abalone of zeeoren), kreeften en krokant witbrood van zuurdesem (sourdough). In de open bakkerij Boudin Sourdough (160 Jefferson St.) kun je zien hoe dit brood wordt gemaakt. Hier zitten heel wat goede visrestaurants (> 55). Zie ook Ghirardelli Square en The Cannery (> 57).

Oude schepen en geschiedenis Aan boord van oude schepen wordt geschiedenis pas echt interessant en gaat het leven.

En dat is precies het idee achter de vele historische schepen die voor anker liggen aan de kades van Fisherman’s Wharf.

44

San Francisco

Het Maritime Museum heeft de vorm van een schip en gaat over de geschiedenis van de scheepvaart vanaf 1800 tot vandaag met behulp van foto’s en modellen en andere parafernalia. Hyde Street Pier is een drijvend museum van historische schepen met onder meer de stoomraderboot Eureka (1890) en het Schotse zeilschip Balclutha (1886).

Bovendien ligt hier de sleepboot Hercules (1907) en de schoener C.A. Thayer (1895).

Een echte onderzeeër, de USS Pampanito, was de thuisbasis van tachtig man tijdens de Tweede Wereldoorlog. Via een audioguide vertelt de bemanning zelf over het leven aan boord.

Maritime Museum, 900 Beach St., 94109, å dgl 10-16, Hyde Street Pier, å dgl 9.30-17, E $5, kinderen gratis. USS Pampanito, Pier 45, å dgl 9-18, E $10, $4 voor kinderen.

Zeeleeuwen op Pier 39 g In 1990 veroverden een paar luie, zonnende zeeleeuwen dok K. Toen waren het er nog maar vijftig, maar het gerucht verspreidde zich snel en nu zitten er driehonderd. ’s Winters zijn het er soms negenhonderd en vechten ze om een plekje. In de zomer gaan sommige ‘sea lebrities’ op vakantie naar het zuiden.

Daarnaast zijn op Pier 39 aardig wat muzikanten, mimespelers, jongleurs en goochelaars aanwezig (Center Stage, bij de draaimolen). Er zitten ook heel wat maffe winkeltjes: bij Only in San Francisco, Russka Babushka Dolls, Krazy Kaps of Oh My Godard hebben ze van alles waarvan je niet wist dat je het bestond.

94111.

SOMA De wijk ten zuiden van Market St. – in de volksmond SoMa genoemd (SOuth of MArket) – is een stadsvernieuwingsspeeltuin in constante verandering. Nieuwe flats met hippe koopappartementen verrijzen overal aan de waterkant; eromheen verschijnen steeds meer goede eetgelegenheden, hippe bars en nachtclubs.

Er is ruimte voor fantasievolle architectuur. Onlangs nog heeft Daniel Libeskind een dobbelsteen op zijn kant ontworpen voor het Contemporary Jewish Museum. Het staat aan het wandelpad Yerba Buena Lane, die Market St. verbindt met de Yerba Buena Gardens en het grote Moscone Convention Center.

Kaart p. 40

S i n a a s a p p e l s , m a n d a r i j n e n e n v e r s g e p l u k t e , b i o l o g i s c h e v r u c h t e n o p d e Fa r m e r ’ s M a r k e t v o o r h e t f e r r yg e b o u w e l k e d i , d o e n z a .

Gourmet in Ferry Building h

Trek in wat kaviaar? Een glaasje Napa-wijn in de wijnkelder? Kreeft to go? Of misschien gewoon een cappuccinootje en een goed boek?

Na het werk houdt het kantoorvolk ervan om zichzelf te verwennen met absolute delicatessen in het oude ferrygebouw, dat is verbouwd tot een culinair centrum met een stuk of vijftig eettentjes en winkeltjes. De 71 meter hoge klokkentoren van het ferrygebouw haalde zijn inspiratie bij de Dom van Sevilla in Spanje.

Drie keer per week strijkt de Farmer’s Market neer rondom Ferry Building met gezellige kraampjes met bloemen, biologische groenten en fruit, jam en honing, brood en kaas. Bij veel kraampjes kun je wel iets proeven. De meeste mensen lopen echter gewoon voorbij op weg naar de boot van of naar Oakland, Larkspur, Tiburon, Sausalito en andere satellietstadjes in de baai.

Ferry Building, 1 Ferry Building Market, 94111.

Farmer’s Market, å di en do 10-14, za 8-14, do vooral kunstnijverheid.

Kaart p. 40

Westfield winkelcentrum j

Westfield is een van de grootste megamalls van de VS met meer dan 170 speciaalzaken, warenhuizen als Bloomingdale’s en Nordstrom en onder meer negen bioscopen. Wanneer je genoeg hebt van het rondneuzen bij Art of Shaving, Victoria’s Secret, Planet Funk, True Religion en Dockers San Francisco, kun je je honger stillen bij Food Emporium op het souterrain, waar zestien restaurants heel betaalbare gerechten uit alle windstreken serveren.

Westfield San Francisco Centre, 865 Market St., 94103, å ma-za 10-20.30, zo 11-19, m BART Powell St.

sf museum of modern art k

Het rode museum met zebra­lichtkoker is ontworpen door de Zwitserse architect Mario Botta. Het museum huisvest een belangrijke collectie moderne schilder- en beeldhouwkunst en foto’s van onder andere Matisse, Dalí, Picasso, Alexander Calder, Jackson Pollock, Diego Rivera, Paul Klee en Geogia O’Keeffe. Het museum heeft vaak interessante wisselende exposities van lokale en internationale kunstenaars en fotografen. Er is ook een goede museum­winkel en het café ligt bij de ingang.

SF Museum of Modern Art, 151 Third St., 94103, å dgl 11-18, do 11-21, dicht wo, E $15 (-50% op do van 18-21), onder 13 gratis. w sfmoma.org. soma

45

S a n F r a n c i s co

Verder naar het westen is de wijk SoMa minder aantrekkelijk en bovendien best gevaarlijk in het donker. 11th St. en Folsom St. staan bekend als het hart van het smmilieu, dat beroemd is vanwege zijn jaarlijkse Folsom Street Fair (eind september), waar veel leer en speelgoed voor volwassenen te zien is.

DE Painted ladies Toen er in 1848 goud werd gevonden, nam de bevolking van San Francisco toe van circa 1000 tot 234.000 in 1880, en ook het aantal miljonairs. Waar in Californië ze ook werkten, ze investeerden in San Francisco. Geld was geen probleem, dus ontwierpen de beste architecten huizen met geraffineerde details, die de verse miljonairs waardig waren.

De kleurrijke houten woningen die schouder aan schouder in San Francisco’s steile straten staan, worden vaak Painted Ladies genoemd. Het zijn huizen in victoriaanse stijl uit de tweede helft van de 19e eeuw. De vrolijke kleuren zijn een ontwikkeling die samenhangt met de opkomst van de hippies tegen het einde van de jaren zestig. Toen de huizen werden gebouwd, schaamde men zich ervoor dat er geen geld was voor stenen huizen in Europese stijl. Daarom werden de huizen, gebouwd van sequoiahout, grijs geschilderd, zodat ze eruit zagen als stenen huizen.

S a n F r a n c i s co

Een typisch houten huis uit die tijd is rijkversierd, heeft een hoge kelder en een opvallende trap aan de buitenkant. Vaak is de façade slechts 7 tot 10 meter breed, en voor optimale lichtinval heeft het veel erkers en

grote ramen. De branden na de aardbeving van 1906 legden het grootste deel van San Francisco ten oosten van Van Ness Ave. in de as. De mooiste voorbeelden van victoriaanse architectuur vind je dan ook aan de westkant.

San Francisco beschermt met veel liefde een rijtje victoriaanse huizen dat de aardbeving van 1906 ongeschonden heeft overleefd. Een paar ervan moesten echter wel gerepareerd worden na de beving van 1989. In Union St. (> 33, Cow Hollow) zijn veel huizen nu cafés, restaurants, antiek- of modewinkels.

Een van de particuliere huizen (2640 Steiner St.) werd wereldberoemd door de film Mrs. Doubtfire, waarin Robin Williams de nanny van zijn eigen kinderen speelt.

Het Haas-Lilienthal House is het hoofdkwartier voor de bewaring van San Francisco’s architecturale pareltjes. Het gebouw uit 1886 is zelf een pareltje, met origineel interieur. 2007 Franklin St, å wo 12-15, zo 11-16, rondleiding $8.

Octagon House is een achthoekig huis uit 1861 en ingericht als klein museum voor Amerikaanse kunstnijverheid. 2645 Gough St., å 2e zo en 2e en 4e do van de maand 1215, gratis.

M o o i e v i c t o r i a a n s e a r c h i t e c t u u r d i e d e a a r d b e v i n g va n 19 0 6 h e e f t o v e r l e e f d.

O p Al a m o S q u a r e k e r e n z e S a n F r a n c i s c o ’ s n i e u w e w o l k e n k r a b b e r s d e r u g t o e .

46

San Francisco

Yerba Buena Gardens l

Een artistieke oase die perfect aansluit bij SFMOMA hierboven. In het beeldenpark kun je even rustig zitten op een bankje, genieten van de skyline en je artistiek laten inspireren door bijvoorbeeld het bronzen beeld Shaking Man (van Terry Allen), die wel meer dan één hand uitsteekt.

Achter de 6 meter hoge en 15 meter brede waterval ter nagedachtenis aan Martin Luther King zijn twaalf citaten uit zijn toespraken aangebracht. In het Center for the Arts worden veel evenementen georganiseerd.

Center for the Arts, 701 Mission St., 94103, å dgl 12-17, gesloten ma, E $7, w ybca.org.

uitzichten, parken en stranden

Alamo Square æ

Alamo Square is eigenlijk een park met oude hoge bomen en groene grasvelden en mensen met een fototoestel. En geef ze eens ongelijk: hier schiet je een van de mooiste plaatjes van San Francisco: rijen oude victoriaanse huizen met trapopgang, erkers en verschillende kleuren gevels. En op de achtergrond de skyline met wolkenkrabbers en de piramide. Loop ook eens langs de twee prachtige victoriaanse huizen met toren aan 1198 Fulton St. en met hoektoren op 809811 Pierce St., 94117.

Golden Gate Park z

Een zondag in Golden Gate Park is iets bijzonders. Het oostelijk deel van het park wordt dan afgesloten voor auto’s, zodat er plaats is voor fietsen, rolschaatsen, skateboards en twee- en viervoeters. Dan is iedereen aan het jeu-de-boulen, boogschieten, tennissen, golfen, vissen of joggen. Vooral rond Hippie Hill in het zuidoosten van het park, dat zijn naam ontleent aan de Summer of Love in 1967, is er veel te doen; het is dan een goede speelplaats voor kinderen.

Iets noordelijker ligt de Conservatory of Flowers, een kas uit 1879 met ruim 1750 Kaart p. 31

California Academy of Sciences ‘Het was net alsof we een stukje park optilden en er een gebouw onder schoven’, zei de Italiaanse architect Renzo Piano, die voor 330 miljoen euro een spiksplinternieuw museum heeft ontworpen. Het dak is een glooiend tapijt van bloemen en planten, dat in Golden Gate Park helemaal niet opvalt. Tegelijkertijd koelt het dak het gebouw af, zuigt het regenwater op en zet het CO2 om in zuurstof.

Ondanks de 1,7 miljoen planten op het dak valt er veel licht in de aquaria en de natuurhistorische tentoonstellingen van het museum, waar een nieuwe 27 meter hoge regenwoudkoepel je het idee geeft dat je in het oerwoud rondloopt met vogels en vlinders. Naast het ultramoderne planetarium is ook het aquarium de moeite waard met de tropische vissen, Filippijns koraal, grote schildpadden en anaconda’s, pinguïns en alligators – en zelfs een witte albino alligator.

California Academy of Sciences, 55 Music Concourse Dr., 94118, å ma-za 9.30-17, zo 11-17, E $25, $20 12-17 jaar, $15 van 7-12 jaar, gratis 3e wo van de maand, w calacademy.org.

De Young Kunstmuseum Een nieuw, ongewoon gebouw met scherpe hoeken, waarin kunst, architectuur en natuur u i t z i c h t e n , pa r k e n e n s t r a n d e n

47

S a n F r a n c i s co

Tijdens een wandeling langs de kust, door het Golden Gate Park, over de Golden Gate Bridge of vanaf de Twin Peaks zie je San Francisco op een heel andere manier. Een bijzonder uitzicht op de stad heb je vanaf Alamo Square, dat ligt in een buurt met victoriaanse huizen.

tropische plantensoorten uit meer dan vijftig landen. De botanische tuin van het park heeft zevenduizend soorten uit de hele wereld en ligt een paar honderd meter ten zuiden van de Japanse theetuin. Het gebied bestond uit niet veel meer dan zandbanken toen de stad in 1870 het gebied kocht voor $800.000. Nu is het gebied van meer dan 4 km² aangelegd als oase met meertjes, hellingen, weides en rododendronbosjes.

De schoonheid van het park is vooral het werk van de Schotse tuinman John McLaren. Hij werkte 55 jaar aan de transformatie van zandbank tot groengebied. Toen hij op een gegeven moment als cadeau gietijzeren standbeelden in zijn maag gesplitst kreeg – hij vond er zelf niets aan – verborg hij die achter bosschages. De eigenwijze, oude Schot had de leiding over het park tot hij in 1943 stierf, 96 jaar oud. Windmolens aan de zee zorgden voor genoeg water. Er staat nog een oude Nederlandse molen aan de noordwestkant, die in gebruik werd genomen in 1902 en 80.000 liter water per uur kon oppompen.

1942, bedacht de gelukskoekjes die je krijgt na een maaltijd in Chinese restaurants (> 48).

Japanese Tea Garden, 7 Hagiwara Tea Garden Dr., 94118, å dgl 9-17, E $5, $1,50 6-12 jaar.

handig om te weten over Golden Gate Park b Lijn 5 of 21 van Market St. naar Fulton St./8th Ave. Conservatory of Flowers, 100 John F. Kennedy Dr., 94118, å di-zo 9-16.30, E $5. San Francisco Botanical Garden, 1199 9th Ave, 94122, å ma-vr 8-16.30, za-zo 10-17, E gratis, y Lincoln Cyclery, 772 Stanyan St., t 221-2415.

S a n F r a n c i s co

Cliff House x

T wee meisje s op China Be ach in sep te mber. h e t i s d e wa r m s t e m a a n d i n S a n F r a n c i s c o, m a a r h e t s t r a n d i s v e r d e r v e r l at e n .

versmelten. Moderne beeldhouwkunst mengen met primitieve kunst uit Afrika, Amerika en Oceanië getuigt wel van artistieke durf.

Interessant is de grote collectie Amerikaanse beeldende kunst (voornamelijk landschappen) met werken van onder meer George Caleb Bingham, Frederic Edwin Church en Georgia O’Keeffe. Het museum heeft ook goede tijdelijke fotografie- en textieltentoonstellingen en een café, beeldentuin en een toren met een prachtig uitzicht over het park.

De Young Museum, 50 Hagiwara Tea Garden Dr., 94118, å dgl 9.30-17, gesloten ma, E $10, $7 van 13-17 jaar, w deyoungmuseum.org.

Japanse theetuin Een fijne plaats om even uit te rusten na een dag met een overvloed aan indrukken. Hier kun je ze even laten bezinken bij een kop groene thee in het harmonische en rustgevende Japanse miniatuurlandschap. De tuin is op zijn mooist als de kersenbomen bloeien in het voorjaar. Tuinman Makoto Hagiwara, die de tuin onder zijn hoede had van 189548

San Francisco

Restaurant Cliff House ligt mooi aan de rand van een rots met uitzicht op zee en kleine eilandjes, waar vaak zeeleeuwen liggen te zonnen. Een perfecte plaats voor een romantisch diner – in Cliff House worden dan ook veel bruiloftsfeesten gehouden. Er hangt een relaxte en informele sfeer.

Cliff House was vooral populair rond 1896, toen het eruitzag als een Frans slot met torens en spitsen, maar dat gebouw brandde af in 1907. Het huidige uiterlijk dateert uit 1909, toen er een modern gebouw met uitzichtplatform aan is gebouwd zodat meer gasten van het uitzicht konden genieten.

1090 Point Lobos Ave., 94121, b lijn 38 van Geary­St. naar eindhalte.

wandeltocht langs de stille oceaan c

Joggers met iPod, mensen die hun hond uitlaten met zakje voor de uitwerpselen en mensen die gewoon wat willen bewegen in de openlucht – je komt ze allemaal tegen tijdens een wandeling door de mooie natuur tussen scheve bomen en de ruwe rotskust met uitzicht op de Golden Gate Bridge.

Volg de Coastal Trail en maak een omweg via de doodlopende straat naar Lands End Point op een richel bij de zee. Of loop verder oostwaarts naar de villawijken, een van de duurste buurten van San Francisco. Hiervandaan is het niet ver naar China Beach, een zo goed als ongerept strand in een kleine baai met uitzicht op zeeleeuwen en in ieder geval de Golden Gate Bridge. Het water is bijna het hele jaar door nogal koud, maar voelt wel lekker aan in augustus en september.

Als je niet via dezelfde weg terug wilt, kun je langs de golfbaan aan El Camino del Mar naar het kunstmuseum Legion of Honor Kaart p. 31

Naar Napa

1

121

29

Naar Sacramento

80

37 680

3

Novato Vallejo 101

780

San Rafael

San Pablo

4

80

4

Concord

580

Richmond

101

Pleasant Hill

Mill Valley Tiburon

2

Angel Island

Sausalito

Ba

Alcatraz

SAN FRANCISCO

24

Berkeley

ol) ridge (t yB

13 980

Oakland

Kaart 31

Hayward

S

82 1

San Mateo 92

92

84

12

16

82

4

Blvd.

8

238

880

Fremont

Redwood City

280

ine

N

San Francisco Metropolitan

92

idge eo Br Mat (tol) an

Belmont

l Sky

Half Moon Bay

Castro Valley 580

101

280

4

580

880

S a n F r a n c i s co

South San Francisco

Pacifica

0

San Leandro

280

Daly City

680

580

Alameda

84

n rto ba ol) m ge (t

Newark

D Br u id

Golden Gate Bridge (tol)

80

680

101

880

Palo Alto Mountain View 280

35

237

Sunnyvale 85

20 km

UBQ

1 Napa Valley 2 Berkeley 3 Discovery Kingdom 4

17

5 85

SAN JOSE

Stanford University 5 Winchester Mystery House

u i t z i c h t e n , pa r k e n e n s t r a n d e n

49

S a n F r a n c i s co

H e t L e g i o n o f H o n o r h e e f t b e l a n g r i j k e k u n s t e n l i g t i n e e n va n d e d u u r s t e b u u r t e n va n S a n F r a n c i s c o, wa a r j e e e n p r a c h t i g e wa n d e l i n g l a n g s d e k u s t k u n t m a k e n .

(> zie onder). Loop vervolgens verder via de El Camino del Mar Trail terug naar de parkeerplaats.

2570 El Camino Del Mar, 94121. Veel parkeerplaatsen b nr. 38 vanaf Geary St.

the Legion­ of Honor v

Stijlvol kunstmuseum met vooral Europese schilderkunst en kunstnijverheid uit de afgelopen 4000 jaar. Werken van Rubens, Rembrandt, Monet, Picasso, El Greco en een grote collectie standbeelden van Auguste Rodin.

Het gebouw in Franse, neoclassicistische stijl werd voltooid in 1924 en was een gift aan San Francisco van zijn mecenas Adolph Spreckels en zijn Franse echtgenote Alma.

Heel mooi gelegen, met uitzicht op de Golden Gate Bridge The Legion of Honor, 100 34th Ave., 94121, b lijn 38 van Geary St. naar 33rd Ave., å dgl 9.3017, ma gesloten, E $10, $6 voor kinderen van 13-17 jaar, w famsf.org.

Twin Peaks b

Een beter uitzicht op San Francisco, de baai en de vele bruggen is er niet. De ‘borsten van het indianenmeisje’, zoals de Spanjaarden ze noemden, liggen vaak verscholen in de mist; het is daarom geen slecht idee om eerst even te kijken of je de heuvels vanaf Market St. kunt zien. Anders is het niet de moeite om erheen te rijden. Als je er tegen het einde van de dag komt, zie je eerst de 50

San Francisco

skyline van de stad en daarna overal de lichtjes aan gaan. ’s Avonds lopen hier ook veel verliefde jongeren. b Muni K, L via Market St. naar Forest Hill, b lijn 36 naar Marview/Panorama Dr. en vervolgens een wandelpad naar boven.

san francisco’s omgeving Rondom San Francisco Bay valt een wereld aan mooie, gekke, wilde en lekkere dingen te ontdekken. In het noorden ben je gemakkelijk een paar dagen zoet in de wijnproeverijen in Napa Valley, met fijnproeverijen in de universiteitsstad Berkeley en met de dierenshows en achtbanen in het Discovery Kingdom. Naar het zuiden ligt er nog een prestigieuze universiteit, Stanford, en het volslagen idiote Winchester Mystery House.

Wijnproeverij in napa valley 1

Wanneer je wakker wordt tussen gebogen wijnstokken, zwaar van de trossen blauwe druiven, ligt de zeemist nog steeds als een deken over Napa Valley. In de loop van de ochtend wordt die minder als de zon opnieuw tevoorschijn komt.

Europese wijnboeren kunnen alleen maar jaloers zijn op de optimale omstandigheden in Napa Valley. Hier begon in de jaren zestig het Californische wijnavontuur, dat zich Kaart p. 31 en 49

Robert Mondavi Winery Dit is de beroemdste wijnproducent van Napa Valley met een half miljoen bezoekers per jaar. Er is een Discovery Tour van een halfuur in de wijnkelder met kleine proeverij. Leuker is de Signature Tour van 70 minuten, waarbij je het hele productieproces ziet en afsluit met een echte wijnproeverij voor $25. Voor fijnproevers zijn er ook langere rondleidingen.

7801 St. Helena Hwy., Oakville, 94562, t 888766-6328 lok. 2, å dgl 9-17, w robertmondavi­ winery.com.

Rubicon Estate Regisseur Francis Ford Coppola verdiende zo goed met zijn Godfather-films dat hij in 1975 het grootste deel van Inglewood Estate van meer dan 6 km² opkocht (waarvan ongeveer 78 ha voor wijnbouw). In 1995 kocht hij de rest van het landgoed en het hoofdgebouw, dat daarna werd gerestaureerd en verbouwd tot museum. Nu is hier onder meer een collectie toverlantaarns te bezichtigen. Er is eveneens een delicatessenwinkel en de gezellige wijnbar Mammarella (genoemd naar Francis’ moeder).

I n h e t N a pa va ll e y l i g g e n d e b e l a n g r i j k s t e w i j n g a a r d e n va n d e V S . e e n e r va n i s d i e va n R o b e r t M o n d av i , wa a r z e lf s ko n i n k l i j k e g a s t e n i n d e l e e r z i j n g e w e e s t .

san francisco’s omgeving

51

S a n F r a n c i s co

naderhand heeft verspreid naar Mendocino en Santa Barbara in het zuiden.

Als Californië een zelfstandig land was, zou het het op vier na grootste wijnland ter wereld zijn na Frankrijk, Italië en Spanje.

Californië produceert ongeveer 2 miljard liter wijn per jaar, wat neerkomt op bijna 90 procent van de totale productie van de VS. De waarde van de jaarlijkse wijnproductie in Californië is ca. 10 miljard euro en daarnaast levert de wijnindustrie werkgelegenheid op voor rond de 200.000 Californiërs.

Napa Valley levert slechts een klein deel van de totale wijnproductie van Californië, maar de 240 wijngaarden in het dal richten zich dan ook meer op kwaliteit dan op kwantiteit. Napa levert de duurste kwaliteitswijnen van de VS, en de wijngaarden in Napa Valley zijn uitgegroeid tot belangrijke toeristische attracties (vermijd om die reden de weekends). Veel wijngaarden hebben een winkel met wijn, wijnaccessoires, passende delicatessen en souvenirs. Let op: je moet minimaal 21 jaar oud zijn om wijn te kunnen bestellen. i Visitor Center, 1310 Town Center, Napa, t 707-226-7459, w napavalley.com.

1991 St. Helena Hwy., Rutherford, 94573, t 707968-1177, å dgl 10-17, E $25 incl. rondleiding en wijnproeverij, w rubiconestate.com.

S a n F r a n c i s co

Sterling Vineyard Op de top van een beboste heuvel ligt deze wat alternatieve wijngaard, die alleen bereikbaar is per kabelbaan. De wijngaard dateert uit 1972 en is gebouwd in een stijl die is geïnspireerd door een Grieks dorp op het eiland Mykonos.

Je wordt ontvangen met een wijntje en kunt de productiefaciliteiten zien. De kabelbaan kost $25 ($10 voor jongeren tot 21 jaar), inclusief rondleiding en wijnproeverij.

Extra voor dure wijnen.

1111 Dunaweal Lane, Calistoga, 94515, t 707942-3344, å dgl 10.30-16.30. w sterlingvineyards.com.

Berkeley 2 Berkeley is een jonge, levendige stad. Een wereld aan subculturen leeft en beweegt zich rondom de University of California, die de meesten waarschijnlijk kennen vanwege haar vele Nobelprijsdragers en links-radicale studenten aan het einde van de sixties. De hippiebeweging is diepgeworteld in Berkeley, maar hun dromen zijn opgelost in een wolk van marihuana. De nieuwe generatie op Berkeley is meer carrièregericht en de 35.000 studenten moeten hard werken voordat ze hun plaatsje onder de zon kunnen veroveren.

Gourmet Ghetto is het gebied ten noorden van het BART-station, waar allerlei lekkere dingen te krijgen zijn in restaurants, cafés en bij bakkers. Alice Waters krijgt met haar restaurant ‘Chez Panisse’ een deel van de eer voor de ontwikkeling van de California Cuisine – de prijzen zijn gepeperd. Maar wees niet bang, Berkeley is een echte studentenbuurt met veel leuke cafeetjes en alternatieve eetgelegenheden met redelijke prijzen.

Probeer eens The Juice Bar Collective, waar ze biologische sapjes, smoothies, sandwiches, soepen, salades, taarten hebben. Of tapasspecialist Cesar. Of de vegetarische-pizza-specialist The Cheeseboard Pizza Collective. Doe mee aan een rondleiding met proeverij op donderdag om 11 uur (> 55).

Telegraph Avenue ten zuiden van de campus, is de plaats voor straathandelaars, muziekwinkels en boekhandels die bij een echte universiteitsomgeving horen. Hoewel het moeilijke tijden zijn voor zelfstandige 52

San Francisco

boekhandelaars met specialistische literatuur en antiquarische boeken, bestaat Moe’s Books (> 57) al sinds 1959. Wie op zoek is naar vinyl en cd’s vindt vast iets in het aanbod van Amoeba Music en Rasputin Music.

The Juice Bar Collective, 2114 Vine St. Cesar, 1515 Shattuck Ave. The Cheeseboard Pizza Collective, 1512 Shattuck Ave. Amoeba Music, 2455 Telegraph Ave. Rasputin Music, 2401 Telegraph Ave., 94704.

University of California De universiteit is bijna een stad op zich met zijn vele musea, parken, galeries, antiekwinkels en uitgaansgelegenheden. Je loopt het universiteitspark in via Sather Gate aan Bancroft Way. Hier ligt Sproul Plaza (i), waar je kunt discussiëren met straatfilosofen of naar straatmuzikanten kunt luisteren.

Als de universiteitscampus je bekend voorkomt, dan ben je waarschijnlijk in Venetië geweest. Sather Tower, ook wel de Campanile genoemd, is een kopie van de klokkentoren op het San Marcoplein. De 61 klokken spelen op weekdagen om 7.50, 12.00 en 18.00 uur. i Visitor Services, 101 University Hall, 2200 University Ave., 94704, å ma-vr 9-17, t 510-6425215, gratis 90 min. rondleiding ma-vr 10, za-zo 10 en 13, evt. reserveren via w berkeley.edu, m BART naar station Berkeley.

Discovery Kingdom 3

Zeeleeuwen, dolfijnen, orka’s en olifanten en zelfs vogels, tijgers en leeuwen schitteren in imposante shows. Kinderen mogen de dieren van dichtbij bekijken en je kunt er zwemmen en spelen met dolfijnen, als je op tijd reserveert. Discovery Kingdom is ook een pretpark met 25 attracties en steeds wilder wordende achtbanen. De meest spectaculaire is de Medusa, met snelheden van meer dan 100 km/u. Voor kleinere kinderen zijn er ook radiografisch bestuurbare auto’s, go-karts, rubberboottochtjes en andere kermisattracties.

1001 Fairgrounds Dr., Vallejo, 94589, å variërend, navragen via t (707) 643-6722, w sixflags.com, E $45, $30 -120 cm, parkeren $15.

Zwemmen en spelen met dolfijnen $170 extra.

Blue & Gold Fleet (t 773-1188) vaart vanaf Pier 39 bij Fisherman's Wharf.

Stanford University 4

In 1891 opende Stanford Universty haar poorten. Nu is het een van de rijkste en meest prestigieuze universiteiten van de VS Kaart p. 49

(> 18 voor de boeiende geschiedenis), waar zeventien Nobelprijswinnaars werken. Hoewel een jaar onderwijs ongeveer $50.000 kost, incl. logies en boeken, dienen jaarlijks 30.000 studenten een aanvraag in, waarvan er maar rond de 2400 worden toegelaten.

Er zijn diverse tentoonstellingen, musea en galeries op de campus. Het interessantst is Stanford Memorial Church, die zwaar werd getroffen door de beving van 1906 maar ook weer fraai werd gerestaureerd. Cantor Arts Center heeft kunst van over de hele wereld.

Visitor Center, 551 Serra Mall, Palo Alto, 94305, å Gratis, campusrondleiding ma-za 11 en 15.15, ca. 60 min. t 650-723-2560. w stanford.edu

Winchester ­Mystery House 5

Kaart p. 49

He t biz arre Winchester Mystery House is geen gewoon huis.

handig om te weten over SF t Netnummer: 415, i 900 Market St. (roltrap naar beneden), 94102, t 283-0177 of 391-2000, å ma-vr 9-17, za-zo 9-15, w onlyinsanfrancisco.com, w sfarts.org. i California Welcome Center, Pier 39 (2e etage, gebouw P), 94133 voor info over heel Californië. w visitcwc.com. a San Francisco International (22 km S – BART-trein naar centrum, 30 min.), t 650821-8211, w flysfo.com b Transbay Terminal, 425 Mission St., 94105, Greyhound en lokale bussen naar de Bay. Amtrak rijdt naar Oakland en stations.

Lokaal transport

\ Het centrum is voetgangervriendelijk; tram (> 43) en kabeltram (> 39), m BART (Bay Area Rapid Transit) is een metro die SF verbindt met het vliegveld, Berkeley enz.

Kaartjes uit automaat. Efficiënt transport. å ma-vr 04-24, za 6-24 en zo 8-24, w bart.gov b Muni (San Francisco Municipal Railway) heeft bussen, kabeltrams en gewone trams.

Houdt gepast geld gereed. Overstap, vraag naar gratis transfer, å dgl 7-1, maar op Market St., Geary en Mission rijden in de nacht bussen. san francisco’s omgeving

53

S a n F r a n c i s co

Oorlogen tegen de Amerikaanse indianen. Bandieten en veedieven. Immigrantenkaravaans die zich moesten verdedigen tegen deze groepen. In het Wilde Westen was er een levendige handel in handwapens. Sommigen verdienden er goed geld aan, maar wat gebeurde er met die miljoenen? Het antwoord is Winchester Mystery House.

Het verhaal begint heel mooi: Sarah trouwt met de jonge William Winchester, die aandelen heeft geërfd in zijn vaders wapen­ fabriek. Maar dan sterft hun baby en even later ook de jonge Winchester zelf. Sarah gelooft dat haar ongeluk te wijten is aan de indianen die omkwamen door de beroemde ‘Gun that Won the West’. In een visioen droomt ze de kwade geesten van indianen kan mijden als ze haar huis nooit afmaakt.

Van 1884 tot 1922, werken ambachtslieden jaar in jaar uit dag en nacht om het huis van Mrs. Winchester uit te breiden en te verbouwen. Het resultaat mag er zijn: 160 kamers, 2000 deuren en 13 badkamers. De inrichting van het huis is waanzinnig: trappen die nergens naartoe gaan, omgekeerde zuilen... Het huis is een interessant voorbeeld van een manier om $20 miljoen over de balk te smijten.

Aan de andere kant van de straat ligt San Joses fraaiste winkelcentrum, Santana Row, gebouwd als een Zuid-Europees dorpje. Leuke buurt met winkels, restaurants, hotels, bioscopen en koopappartementen.

525 S Winchester Blvd, San Jose, 95128, å dgl 9-19 zomer, rest van het jaar 9-17, t (408) 2472101, E incl. rondleiding $26, $20 6-12 jaar. w winchestermysteryhouse.com. Santana Row, 377 Santana Row, 95128.

overn achten

de leuk ste adressen

De meeste toeristen zitten in de buurt rondom Union Square (winkel- en theaterbuurt) en Fisherman’s Wharf. Voor automobilisten zijn motels aan Van Ness Ave makkelijker.

Hotels kun je online boeken via w onlyinsanfrancisco.org of bij San Francisco Reservations, t 1-800-737-2060, w hotelres.com, met interessante kortingen. Bed & Breakfast (vanaf $70) reserveren via t 899-0060 of 1-800-452-8249, w bbsf.com. **** The Ritz-Carlton (kaart > 40 1), 600 Stockton, 94108, t 296-7465, w ritzcarlton. com. SF’s chicste hotel in neoclassicistische stijl uit 1909. Binnenzwembad in de kelder. **** Orchard Garden (kaart > 40 2), 466 Bush St., 94108, t 399-9807, w theorchardgardenhotel.com. Milieubewust hotel waar bijna alles is gemaakt van gerecycled materiaal. Bij het schoonmaken worden geen giftige chemicaliën gebruikt en het restaurant serveert biologisch eten van lokale ingrediënten. Mooi hotel met alles wat je je kunt wensen en een daktuin. **** Hyatt Regency (kaart > 40 3), 5 Embarcadero Center, 94111, t 788-1234. Net een piramide met zijn balkons aan zeventien etages en uitwendige liften. Centraal gelegen en zeer representatief. *** Diva (kaart > 40 4), 440 Geary, 94102, t 885-0200, w hoteldiva.com. Union Square. Jonge hightechstijl. Computer op elke etage en Starbucks achter de receptie. Onderdeel van een keten van concepthotels rondom Union Square: w personalityhotels.com. *** Carlton (kaart > 40 5), 1075 Sutter St., 94109, t 673-0242, w hotelcarlton.com.

Mooi en nette prijs. ** Good (kaart > 40 6), 112 7th St., 94103, t 621-7001, w jdvhotels.com. Nieuw en eco-

logisch bewust hotel voor een redelijke prijs, zelfs met parkeerplaats. ** Grant Plaza (kaart > 40 7), 465 Grant Ave., 94108, t, 434-3883, w grantplaza.com.

Super ligging in Chinatown. v Downtown (kaart > 40 8), 312 Mason St., 94102, t 788-5604, w sfhostels.com. Union Square. Perfecte ligging en goede faciliteiten. v International Fort Mason (kaart > 31 9), Building 240, Fort Mason, 94123, t 7717277, w sfhostels.com. Niet ver van Fisherman’s Wharf. Gratis parkeerplaats en internet. v Pacific Tradewinds (kaart > 40 0), 680 Sacramento St., 94111, t 1-888-SFHOSTEL, w sanfranciscohostel.org. Leuke tent dicht bij Chinatown.

buiten het centrum

**** Villagio Inn & Spa, 6481 Washington Ave., 94599, Yountville, Napa Valley, t 707944-8877, w villagio.com. Buitengewoon heerlijk in luxe, Toscaanse stijl. **** Valencia, 355 Santana Row, 95128, San Jose, t 408-551-0010, w hotelvalenciasantanarow.com. Nieuw, smaakvol ingericht hotel in een winkelcentrum dat eruitziet als een dorpje met specialiteitenwinkels, cafés en restaurants (> onder). *** Red Victorian B&B Inn, 1665 Haight St., 94117, t 864-1978, w redvic.com. HaightAshbury. Maffe tent midden in hippieland.

Reserveren. ** 24 Henry, 24 Henry St., 94114, Castro, t 864-5686, w 24henry.com. Vooral voor homo’s. Leuke plek! ** Calistoga Inn, 1250 Lincoln Ave., 94515 Calistoga, Napa Valley, t 707-942-4101, w calistogainn.com. Eenvoudig, maar met prima prijs-kwaliteitverhouding.

eten & drinken *** Gary Danko (kaart > 40 q), 800 North Point, 94109, t 749-2060, w garydanko. com. Opnieuw SF’s nr. 1 bij de recensenten van Zagat. Frans-Amerikaanse keuken met populair proefmenu voor ongeveer $100.

54

San Francisco

*** Carnelian Room (kaart > 40 w), 555 California St., 94104, t 433-7500, w carnelianroom.com, å dgl 15-22, zo brunch 10-14.

Diner of een drankje met uitzicht vanaf het 210 meter hoge gebouw van de Bank of America.

** Town Hall (kaart > 40 p), 342 Howard St., 94105, t 908-3900, w townhallsf.com. Populair, relaxed en wat lawaaierig. New American kitchen. Heerlijk. ** Stinking Rose (kaart > 40 a), 325 Columbus Ave, 94133, t 781-7673, w the­ stinkingrose.com. Amerikaans eten met heel veel knoflook. Dit is een geinige tent met leuke details.

In the Kitchen with Lisa, t 806-5970, w inthekitchenwithlisa.com. Biedt culinaire tours aan naar Berkeley’s Gourmet Ghetto (> 52), Ferry Building Marketplace (> 45), The Mission (> 32) e.d. Laat je vervoeren!

uitg aan Wat er in San Francisco allemaal te doen is als je er bent, kun je voor vertrek prima ontdekken op w sfarts.org, w sfgate.com, w sfstation.com.

Broadway-theaters vind je op w shnsf. com. Het is slim om kaartjes voor het theater van tevoren te kopen via bijvoorbeeld w TheatreBayArea.org of w ticketmaster.com. Als je onvoorbereid in de stad aankomt, staan er in

de San Francisco Chronicle berichtjes van wat er in de stad te doen is op cultureel vlak. Of kijk in de SF Weekly en de SF Bay Guardian.

Kaartjes bij TIX (t 433-7827, w tixbayarea. com) op Union Square. Hier kun je voor de halve prijs kaartjes kopen voor voorstellingen dezelfde avond vanaf 11 uur. å Di-do 11-18, vr-za 11-19, zo 11-15. de leukste adressen

55

de leuk ste adressen

*** Garden Court (kaart > 40 e), 2 New Montgomery (in Palace Hotel) 94105, t 5465089, w sfpalacerestaurants.com. Waanzinnige eetzaal met kroonluchters en glazen dak, waar koningen en presidenten hebben gegeten. Prima plaats om jezelf te laten zien tijdens een lunch of een jazzbrunch op zo. *** Ana Mandara (kaart > 40 r), 891 Beach St., 94109, t 771-6800, w anamandara. com. Restaurant van Don Johnson (Miami Vice) met Frans-Vietnamese keuken. In het weekend live jazz. *** Scoma’s (kaart > 40 t), 1 Al Scoma Way, 94133, t 771-4383, w scomas.com. Populair bij de locals vanwege de verse krab, kreeft en visspecialiteiten. *** Tonga Room (kaart > 40 y), 950 Mason St. (in Fairmont Hotel), 94108, t 772-5278.

Polynesisch paradijs met elk halfuur een tropische bui. Aziatisch eten; de bar is gespecialiseerd in mai tai. *** Supper Club (kaart > 40 u), 657 Harrison St., 94107, t 348-0900. Travestiet met ontbloot bovenlijf, rode sterren op zijn tepels en variétékapsel ontvangt zijn gasten voor een ongewone avond met kinky randje en dj-scratch. Gooi je schoenen uit en nestel je in de witte bedden en kussens, terwijl de bediening het menu van de dag serveert op de kleine bedtafeltjes. Tussen de gerechten door kun je een massage krijgen. Vooral drukbezocht do-za. *** Bobo’s (kaart > 40 i), 1450 Lombard St., 94123, t 441-8880, w boboquivaris.com.

Expert in malse steaks en krab. Geserveerd aan de bar of in knusse kamers. ** Belden Place (kaart > 40 o), 94104. Een steegje vlak bij de kruising Bush/Kearny St., vol met terrassen. Populair lunchadres, maar ook gezellig op een zwoele avond.

de leuk ste adressen

t 255-0333, w slims-sf.com. Programmeert vaak de wat bekendere namen binnen blues, R&B, cajun/zydeco, jazz en alternative.

Bottom of the Hill, 1233 17th St., 94107, t 621-4455, w bottomofthehill.com. Richt zich op sterren in opkomst; goedkope entree.

Elke avond live: alles van indierock, rock-abilly, punk en hardrock tot folk, funk en pop.

Boom Boom Room (kaart > 31 k), 1601 Fillmore St., 94115, t 673-8000, w boomboomblues.com. De plek voor blues, boogie, soul, groove en funk.

Biscuits & Blues (kaart > 40 l), 401 Mason, 94102, t 292-2583, w biscuitsandblues. com. Heeft ‘hot biscuits and cool blues’. Live blues zeven dagen per week.

The Fillmore, 1805 Geary St., 94115, t 346-6000, w thefillmore.com. Staat sinds de jaren zestig bekend om zijn goede programmering, toen ongeveer het brandpunt van de psychedelica.

Jazz at Pearl’s (kaart > 40 æ), 256 Columbus Ave., 94133, t 291-8255, w jazzatpearls. com. Sfeer van een illegale tent, maar programmeert topjazz.

BIOSCOPEN THEATER, OPERA EN KLASSIEKE MUZIEK

Opera House (kaart > 40 s), 301 Van Ness Ave., 94102, w sfopera.com, w sfballet.org.

Regelmatig treedt hier de crème de la crème van de operazangers en balletdansers op.

Davies Symphony Hall (kaart > 40 d), 201 Van Ness Ave., 94102, w sfsymphony.org.

Klassieke concerten.

Club Fugazi (kaart > 40 f), 678 Green St., 94133, t 421-4222, w beachblanketbabylon.com. Voert Beach Blanket Babylon al 35 jaar op. Overdreven musicalrevue van Steve Silve waarin de spot wordt gedreven met beroemdheden aan de hand van de actualiteit.

muziek, bars en nachtclubs

SF Brewing Co. (kaart > 40 g), 155 Columbus Ave., 94133. Minibrouwerij in oude, donkere saloon, waar je ongefilterde Emperor Norton Lager, Alcatraz Stout Ale en Pony Express Ale drinkt.

Café Zoetrope (kaart > 40 h), 916 Kearny St., 94133. Wijnbar, café en restaurant van regisseur Francis Ford Coppola in Italiaanse stijl in historisch gebouw.

Slim’s (kort > 40 j), 333 11th St., 94103, 56

San Francisco

AMC Loews Metreon 16 (kaart > 40 z), 101 Fourth St., 94103. Heeft een van de grootste filmdoeken voor IMAX en 3D-films. Bijzondere bioscoopervaring.

Castro Theatre, 429 Castro St., 94114, w thecastrotheatre.com. Heeft vaak nogal aparte films, filmfestivals enzovoort.

HOMO’S EN LESBIENNES

Veel homo’s gaan naar hun hoofdstad Castro (> 31), sommige lesbiennes liever naar het ernaast gelegen Mission (> 32). Meer informatie over het onderstaande vind je onder andere op w sfgate.com/eguide/gay. Lesbiennes gaan over het algemeen minder de stad in dan homo’s, maar er is hulp op w lesbianconcierge.com en w bettyslist.com.

GLBT Historical Society (kaart > 40 x), 94108, 657 Mission St., Suite 300, 94105, å dgl di-za 13-17, entree, w glbthistory.org.

De vereniging wil een groot museum bouwen over de geschiedenis van homo’s, lesbiennes, bi- en transseksuelen. Er is nu een tijdelijke tentoonstelling.

Twin Peaks, 401 Castro St., 94114. w twinpeakstavern.com. Historische bar waar de verhullende gordijnen zijn vervangen door grote ramen. Populair bij oudere homo’s.

Midnight Sun, 4067 18th St., 94114. w midnightsunsf.com. Videobar van Castro met enorme schermen.

Q Bar, 456 Castro St., 94114. w qbarsf.com.

Hippe bar met biologische drankjes ‘made with love by ridiculously hot bartenders’. Populair bij een wat jonger publiek.

Toad Hall, 4146 18th St., w toadhallbar.com.

Een van de nieuwste bars met een publiek

vooral van 30-50 jaar. Dans en patio. Of probeer het populaire Badlands, 4121 18th St. The Lexington Club, 3464 19th St., Mission, w lexingtonclub.com. Voor lesbiennes zijn er minder mogelijkheden dan voor homo’s, maar deze bar is een instituut – Women only: Divas, 1081 Post St. w divassf.com.

Dragshows met transseksuelen. Met aparte dans- en baretage. Veel transseksuelen.

shoppen een geslaagde mix van industriële sfeer en cafés, restaurants en gespecialiseerde winkels, waar je natuurlijk ook Ghirardelli-chocolade kunt kopen. Vaak is er livemuziek of entertainment op het plein.

Moe’s Books, 2476 Telegraph Ave., Berkeley, 94704. Vier etages met meer dan 100.000 nieuwe en antiquarische boeken. Organiseert veel schrijversavonden, die meestal om 19:30 uur beginnen. Ook een goede buurt voor muziekliefhebbers.

de leukste adresssen

57

de leuk ste adressen

In San Francisco kun je prima winkelen, omdat je er alles vindt. Chique merkkledingwinkels in grote winkelcentra en maffe – of gewoon volslagen idiote – speciale winkeltjes in buurten waar ketens bij wet verboden zijn.

Tot de eerste categorie hoort Westfield San Francisco Centre (> 45) en de buurt rond Union Square (> 40), dat al lang als centrum van internationale merkartikelen geldt.

Populair bij toeristen is ook Pier 39 (> 44).

Hayes Valley (> 30) is de nieuwste hotspot in San Francisco, waar de lokale bevolking ook komt om te winkelen.

Cow Hollow (> 33) voor stijlvolle gespecialiseerde winkels met leuke cafés en restaurants.

Haight-Ashbury (> 33), een hippiebuurt met mooie, merkwaardige winkeltjes.

Canton Bazaar (kaart > 40 c), 616 Grant Ave., 94108, drie etages Chinese spullen, zowel kwaliteit als kitsch. Met de hand versierde kimono’s, zijden babypantoffeltjes, Maopetjes, boeddha’s, rode lantaarns, porseleinen pijpjes en nog veel meer. Leuke winkeltjes in Chinatown (> 35).

The Cannery (kaart > 40 v), 2801 Leavenworth St., 94133, dit was oorspronkelijk een conservenfabriek, maar is vandaag de dag mooi verbouwd tot een winkelcentrum met vijftig shops, restaurants, galeries enzovoort. Vaak livemuziek en entertainment op het plein met terrasjes.

Ghirardelli Square (kaart > 40 b), 900 North Point St., 94109. Chocolade van Ghirardelli is een beroemde Californische delicatesse.

Toen de chocoladefabriek in de jaren zestig verhuisde, werd het hele blok bewaard en verbouwd tot winkelcentrum met een patio in het midden. Stijlvoller dan Pier 39, en met