100% BERLIJN In Berlijn valt zo veel te beleven; waar moet je dan beginnen? Natuurlijk wil je naar plekken die doordrenkt zijn van geschiedenis, zoals de Alexanderplatz, de Brandenburger Tor en de overblijfselen van de Berlijnse Muur. Maar dwaal ook eens over een van de markten van Berlijn, loop door bijzondere winkelstraten, ga lekker eten en fiets door de iets minder bekende wijken van de stad. Deze reisgids leidt je in no time langs alles wat je graag wilt zien. Sightseeing, shoppen, culinair genieten en avontuur. De overzichtelijke plattegrondjes wijzen je de weg.
2 - XXX
BERLIJN_NL14_VOORWERK.indd 2
22-09-14 17:15
Inhoud
100% OVERZICHTELIJK > p.4 VERVOER > p.8 FIETSEN > p.11 TOP 10 > p.12 WIJK 1 MITTE > p.16 WIJK 2 PRENZLAUER BERG > p.36 WIJK 3 FRIEDRICHSHAIN > p.56 WIJK 4 CHARLOTTENBURG & SCHÖNEBERG > p.76 WIJK 5 KREUZBERG > p.96 WIJK 6 NEUKÖLLN > p.116 TIJD OVER? > p.136 HOTELS > p.142 UITGAAN > p.144 INDEX > p.146
BERLIJN_NL14_VOORWERK.indd 3
22-09-14 17:15
100% overzichtelijk Om deze gids overzichtelijk te maken, hebben we Berlijn opgedeeld in zes wijken en die voorzien van een gedetailleerde plattegrond. Op de overzichtskaart voor in de gids kun je zien waar die wijken zich ten opzichte van elkaar bevinden. Met de letters A t/m Z staat aangegeven waar je de extra tips als je tijd over hebt kunt vinden die verderop in de gids worden beschreven. In de zes hoofdstukken die volgen, staat steeds uitgebreid beschreven wat er in de betreffende wijk allemaal te doen is, wat de belangrijkste bezienswaardigheden zijn, waar je lekker kunt eten en drinken, shoppen en luieren en waar je leuke dingen kunt doen. Elk adres is voorzien van een nummer 1 dat terug te vinden is op de plattegrond achter in het hoofdstuk van de wijk. Aan de kleur van het nummer kun je zien om wat voor soort adres het gaat en waar het adres te vinden is bij de beschrijvingen: bezienswaardigheden eten & drinken
shoppen leuk om te doen
ZES WANDELINGEN Aan elk hoofdstuk is een wandeling toegevoegd, die je langs de meest interessante plekken en leukste adresjes van de wijk voert. Je komt dan niet alleen langs bezienswaardigheden, musea en parken, maar ook langs bijzondere winkeltjes, lekkere lunchadressen en goede restaurants voor ’s avonds. Zonder de genoemde adressen uitgebreid te bezoeken, duurt één wandeling maximaal drie uur. De afstand in kilometers vind je boven de routebeschrijving. Op de plattegrond ernaast is de route met een lijn aangegeven. Wie geen zin heeft om de route te volgen, kan met de beschrijving en de plattegrond ook prima alles zelf ontdekken. PRIJSINDICATIE BIJ RESTAURANTS Om je een idee te geven van de prijzen in restaurants, vind je bij hun adresgegevens steeds een indicatie van de gemiddelde prijs van een hoofdgerecht. Bij lunchcafés is het de gemiddelde prijs van een broodje of snack.
4 - 10 0% OVERZICHTELIJK
BERLIJN_NL14_VOORWERK.indd 4
22-09-14 17:15
GOED OM TE WETEN Over het algemeen kun je in winkels van maandag tot en met zaterdag tot 20.00 uur terecht, maar er zijn uitzonderingen. In het voormalige West-Berlijn sluiten veel kleinere winkels op zaterdagmiddag al om 16.00 of zelfs 14.00 uur. Bij de meeste restaurants is de keuken de hele dag open en bij sommige kun je zelfs tot ver na middernacht iets eten. De mythe dat je in Berlijn alleen maar schnitzel en Bratwurst kunt krijgen, is gelukkig niet waar. Je vindt in de stad steeds meer toprestaurants. Typisch zijn de vele Frühstück-cafés, waar je vaak tot 17.00 uur terechtkunt voor een ontbijt. In het weekend gaan de Berlijners het liefst brunchen, natuurlijk mét een glaasje sekt. Berlijners zijn dol op biologisch eten en inkopen doen op de markt. Vooral in het oostelijke deel, Mitte en Prenzlauer Berg, kom je op bijna elke straathoek wel een biologische supermarkt of reformwinkel tegen. En ook vegetarische en veganistische eettentjes vind je op steeds meer plekken. Een fooi geven hoeft niet, maar mag wel (5 tot 10% is gebruikelijk). Houd er rekening mee dat je lang niet overal met creditcard of bankkaart kunt betalen! Ook in Berlijn heerst een rookverbod in bars en restaurants, al wordt daar losjes mee omgegaan. Een vuistregel is: in kleine zaken (minder dan 75 m2) mag nog gerookt worden als er geen eten wordt geserveerd; grotere locaties hebben een aparte rookruimte en zijn verder rookvrij. TYPISCH BERLIJN Ook na de val van de Muur, de Wende (ommekeer), is Berlijn nog altijd geen echte eenheid. West blijf West, en Oost blijft Oost. Een echt centrum ontbreekt, maar elke wijk heeft zijn eigen leuke buurtjes, die Kiez worden genoemd. Een eigenaardigheid is de huisnummering, die zelfs gevorderde Berlijnbezoekers tot wanhoop kan drijven. Even-oneven kennen ze hier niet. In plaats daarvan geldt het oude hoefijzerprincipe, dat nog uit het vroegere Pruisen stamt. Zo kan nummer 10 tegenover nummer 220 liggen. Een hulpmiddel zijn de kleine spiekbordjes onder de straatnaamborden, die aangeven welke nummers zich in het blok bevinden.
10 0% OVERZICHTELIJK - 5
BERLIJN_NL14_VOORWERK.indd 5
22-09-14 17:15
6 - XXX
BERLIJN_NL14_VOORWERK.indd 6
22-09-14 17:15
De meeste mensen in het voormalige West-Berlijn spreken goed Engels. In het Oosten zijn de bewoners (vooral mensen boven de veertig) opgegroeid met Russisch als tweede taal. Op 1 mei is het Dag van de Arbeid. Dat wordt in Kreuzberg ‘gevierd’ met beruchte demonstraties, vooral rondom Kottbusser Tor. NATIONALE FEESTDAGEN Er zijn wat Duitse feestdagen waar je rekening mee moet houden. Op deze dagen zijn de winkels maar ook markten over het algemeen gesloten en kunnen de openingstijden van bezienswaardigheden anders zijn. Naast de religieuze feestdagen Karfreitag (Goede Vrijdag), Ostermontag (paasmaandag), Christi Himmelfahrt (Hemelvaartsdag), Pfingsten (Pinksteren) en Weihnachten (kerstavond, eerste en tweede kerstdag) kent Duitsland de volgende feestdagen: 1 januari > Nieuwjaar 1 mei > Dag van de Arbeid 3 oktober > Tag der Deutschen Einheit (dag van de Duitse eenheid) HEB JE NOG TIPS? We hebben deze gids zo zorgvuldig mogelijk samengesteld. Geen van de geselecteerde adressen heeft voor vermelding betaald, niet voor de tekst en niet voor de foto’s. Alle teksten zijn geschreven door een onafhankelijke redactie. Het aanbod van winkels, restaurants en cafés wisselt in Berlijn echter regelmatig. Mocht je onverhoopt een adres niet meer kunnen vinden en heb je andere opmerkingen of tips voor deze gids, mail dan naar info@ momedia.nl of ga naar onze Facebookpagina www.facebook. com/100procentreisgidsen.
100% UP-TO-DATE NAAR BERLIJN KIJK OP WWW.100PROCENTTRAVEL.COM VOOR DE LAATSTE TIPS IN BERLIJN. + NIEUWE ADRESSEN + OPKOMENDE BUURTEN + POP-UP CONCEPTEN + FESTIVALS + NOG VEEL MEER ...
10 0% OVERZICHTELIJK - 7
BERLIJN_NL14_VOORWERK.indd 7
22-09-14 17:15
Vervoer VERVOER NAAR BERLIJN Berlijn heeft twee vliegvelden, Schönefeld en Tegel, en ooit gaat het ietwat omstreden nieuwe vliegveld Berlin Brandenburg International open. De andere twee sluiten dan vermoedelijk. Het centrum van de stad is vanaf de vliegvelden goed bereikbaar per openbaar vervoer. Vanaf Tegel rijden speciale JetExpressbussen: lijn X9 rijdt naar Bahnhof Zoo (15 minuten) en lijn TXL naar Alexanderplatz (20 minuten). Vanaf het buiten de stad gelegen Schönefeld is het met de S-Bahn (S9) 40 minuten naar het centrum of een halfuur met de Airport Express van de Deutsche Bahn. Een taxi van Tegel naar Mitte kost ongeveer € 20, een taxi van Schönefeld naar Mitte zeker het dubbele. Treinen uit Nederland en België komen aan op Berlin Hauptbahnhof. De S-Bahnlijnen S5, S7 en S75 verbinden het station met alle belangrijke haltes in de stad. Kom je met de auto naar Berlijn, denk er dan aan dat je in de binnenstad een milieusticker op je auto moet hebben verkrijgbaar bij de ANWB. OPENBAAR VERVOER Het ov-net in Berlijn is uitgebreid en overzichtelijk. Er zijn trams, bussen, metro’s (U-Bahn) en S-bahnen. Achter in deze gids vind je een kaart met de U- en S-Bahnlijnen. Voor reizen binnen het centrum koop je een Berlin AB-kaart voor € 2,60, een ABC-kaart koop je in de praktijk alleen als je naar Schönefeld of Potsdam gaat. Het kaartje is twee uur geldig in alle vormen van openbaar vervoer, maar geldt alleen als enkele reis. Ga je terug, dan moet je opnieuw een kaartje kopen. Denk eraan om het kaartje af te stempelen. Voor een korte afstand koop je een Kurzstrecke (€ 1,50) waarop je maximaal zes bus- of tramhaltes, of drie U- of S-Bahnhaltes kunt reizen. Je kunt ook kiezen voor een dagkaart (€ 6,70) of een WelcomeCard voor 48 uur (€ 18,50 voor zone A en B), 72 uur (€ 25,50) of 5 dagen (€ 32,50). Bij een WelcomeCard krijg je ook een boekje met kortingsbonnen voor allerlei bezienswaardigheden. De trams, U- en S-Bahn rijden tot circa 0.30 uur. In het weekend rijden sommige U- en S-Bahnen de hele nacht. Er is ook een netwerk van nachtbussen (herkenbaar aan de letter ‘N’ voorop) die door de hele stad rijden. Kijk voor meer informatie over tickets, prijzen en verkrijgbaarheid op www.bvg.de. 8 - VERVOER
BERLIJN_NL14_VOORWERK.indd 8
22-09-14 17:15
TAXI Er zijn veel taxistandplaatsen, maar je kunt ook een taxi op straat aanhouden of bestellen per telefoon. Reis je met kleine kinderen, meld dit dan van tevoren: als de chauffeur geen zitje bij zich heeft, mag hij je niet meenemen. Taxi’s zijn niet zo duur en bagage gaat gratis mee. Drie handige telefoonnummers: Würfelfunk, 030 210101; TaxiFunk, 030 443322; Taxi Quality, 030 263000.
XXX - 9
BERLIJN_NL14_VOORWERK.indd 9
22-09-14 17:15
10 - XXX
BERLIJN_NL14_VOORWERK.indd 10
22-09-14 17:15
Fietsen In Berlijn is fietsen heel goed te doen, en ook ontzettend leuk. Er wordt steeds meer gefietst en er komen telkens fietspaden bij. Houd er rekening mee dat veel Berlijners nogal hard en soms wat slordig fietsen en je af en toe rechts inhalen. Ook wordt er veel op de stoep gefietst, maar dat is verboden, behalve voor echt kleine kinderen. De meeste fietsers dragen een helm, maar dat is niet verplicht. Met z’n tweeën naast elkaar rijden wordt niet gewaardeerd en is vaak ook ronduit gevaarlijk. Auto’s houden zich strikt aan de voorrangsregels, en de fietsers ook. Zeker doen dus, een fiets huren! De wandelingen door Mitte en Charlottenburg & Schöneberg uit deze gids, zijn heel geschikt als fietsroutes. Ook kun je een stuk van de Berliner Mauerweg (160 km over de oude grens) fietsen, die is prachtig. Of rijd de stad uit via de Radfernweg Berlin-Usedom of BerlinKopenhagen of rijd een deel van de Wannseeroute. Als je voor je fiets een speciaal ticket koopt, kun je terug naar de stad met de S-Bahn. Op tachtig plekken in Mitte, Prenzlauer Berg en Kreuzberg kom je de huurfietsen van de Duitse spoorwegen (DB) tegen. Deze service heet Call a Bike (www.callabike-interaktiv.de). Je moet je vooraf op de website of ter plekke bij een verhuurstation eenmalig registreren en dan kun je voor 8 cent per minuut of maximaal € 15 per dag de hele stad door fietsen. Ook kun je bij talloze fietsverhuurbedrijven terecht, zoals Fahrradstation (www.fahrradstation.com), met zes locaties verspreid door de stad. GEEN ZIN OM TE FIETSEN? Maak een rondrit met de bus. Bus 100 is een gewone stadsbus en veel leuker dan een toeristische dubbeldekker. Met deze bus kom je langs alle belangrijke highlights.
FIETSEN - 11
BERLIJN_NL14_VOORWERK.indd 11
22-09-14 17:15
Zondag
TOP 10
1 Vintage, tweedehands, kunst & eten in het Mauerpark > p.39
2 Start je dag als Early Bird in de Fernsehturm > p.19
3 Neem de S-Bahn naar het groen, de Schlachtensee > p.137
4 Loop over de Boxhagener Platz, de vlooienmarkt > p.72
5 Beklim de Teufelsberg en geniet van het uitzicht > p.137
6 Ga dansen! ’s Zomers hebben clubs op zondagmiddag Open Air Party. Check onze website.
7 Tweedehands kleding, spullen voor in huis & comics, op de Flohmarkt op de Arkonaplatz > p.52
8 Regel een tafeltennis-setje, tafeltennistafels zijn in elk park te vinden, of op de Starplatz > p.52
9 Ga skaten, vliegeren, fietsen, wandelen, picknicken of... Op Tempelhofer Freiheit > p.130
10 Doe als de Berlijners: uitslapen en laat ontbijten > p.42 12 - TOP 10
BERLIJN_NL14_VOORWERK.indd 12
22-09-14 17:16
TOP 10
Restaurants
1
Heerlijk basic eten in Das Lokal > Linienstraße 160, Mitte
2 Cookies Cream is een van de beste vegetarische restaurants van de stad > p.26
3 Richard: onverwachte locatie, top-chef, heerlijk eten > Köpenicker Straße 174, Kreuzberg
4 Toffe locatie in oude brouwerij, La Soupe Populaire > Prenzlauer Allee 242, Prenzlauer Berg
5 Voor echt goed Turks eten ga je naar Osmans Töchter > p.42
6 Paris Bar, vooral voor de Franse bistrot-sfeer > p.84
7 Grote schalen fusion-food delen bij Neni Berlin > p.84
8 Bijzonder Aziatisch eten kan bij Long March Canteen > p.102
9 Schnitzels en spätzle bij Alpenstueck > Gartenstraße 9, Mitte
10 Op chic dineren bij Pauly Saal in de Ehemalige Jüdische Mädchenschule > p.26 TOP 10 - 13
BERLIJN_NL14_VOORWERK.indd 13
22-09-14 17:16
Street food
TOP 10
1 De bekendste Curryworst van het oude westen: Curry 36 > p.106
2 En de bekendste Currywurst van het oosten: Konnopke’s Imbiß > p.42
3 Vegetarische snack die het wachten meer dan waard is bij Mustafa’s Gemüse Kebap > p.106
4 Burrito’s on the go: No hablo Español > p.62
5 Alleen in de zomer,: de food trucks van Bite Club Berlin > p.52
6 Oesters, worsten & broodjes op de Kollwitz Markt > p.52
7 Elke week in de Markthalle Neun: Street Food Thursday > p.105
8 Koreaanse BBQ-snacks eet je bij Mmaah > p.130
9 Japanse hamburgers eet je bij Shiso Burger op Auguststraße 29c > p. 30
10 De Thaiwiese in het Preußenpark voor een Oosterse picknick > Konstanzer Straße 46, Wilmersdorf 14 - TOP 10
BERLIJN_NL14_VOORWERK.indd 14
22-09-14 17:16
TOP 10
Kunst & Cultuur
1 Tentoonstellingen in de Berlinische Galerie > p.99
2 Galeries in de Auguststraße, vergeet ook de zijstraatjes en Linienstraße niet! > p.30
3 Loop langs de Gedenkstätte Berliner Mauer, waar alles over de Muur duidelijk wordt > p.19
4 Bezoek het Museumsinsel: de mooiste musea vind je hier > p.19
5 De grijze blokken van het Holocaustmonument > p.21
6 Klein en indrukwekkend DDRmuseum, het Tränenpalast > p.22
7 Een van de leukste theaters van Berlijn is de Volksbühne, het gebouw én het programma > p.32
8 De Brandenburger Tor aan Unter den Linden > p.22
9 De DDR-architectuur van Kino International & Café Sibylle > p.59 & 72
10 Moderne kunst en streetart bij Urban Spree > p.72 TOP 10 - 15
BERLIJN_NL14_VOORWERK.indd 15
22-09-14 17:16
BERLIJN_NL14_T1.indd 16
22-09-14 17:18
Mitte
1
Berlijn wordt gezien als dé creatieve stad van Europa. Als er één wijk verantwoordelijk is voor dat imago, dan is het Mitte. Vooral in het ten noorden van de Spree gelegen Scheunenviertel, de voormalige Joodse buurt, is het culturele leven sinds de Wende enorm opgebloeid. De August- en Linienstraße ontwikkelden zich met hun galeries tot internationaal kunstcentrum, in de Mulackstraße en Torstraße vestigden zich talloze veelbelovende jonge designers en creatieve initiatieven, en ook het gebied tussen Invalidenstraße en Torstraße wordt steeds interessanter. Het deel ten zuiden van de Spree is het luxe zaken-, winkel- en regeringscentrum (Regierungsviertel), met Unter den Linden en de Friedrichstraße als bekendste straten. In de Friedrichstraße kun je luxe shoppen bij de grote modemerken, maar je vindt in deze omgeving ook veel van de bekende bezienswaardigheden van de stad. Mitte is daardoor erg populair bij toeristen. De wijk heeft een authentieke, klassieke uitstraling, met plekken als de Hackesche Höfe en de Gendarmenmarkt. Ingeklemd tussen de twee delen van Mitte ligt het Museumsinsel, waar de belangrijkste kunstschatten van het land zijn verzameld. De jongste geschiedenis van Duitsland, van de hele 20e eeuw, is in heel Mitte duidelijk voelbaar. Niet alleen de Eerste en Tweede Wereldoorlog, vooral ook de recentere geschiedenis is nadrukkelijk aanwezig, van het voormalige Oost-Berlijnse centrum Alexanderplatz tot dé symbolen van het verenigde Berlijn: de Brandenburger Tor en de Fernsehturm.
WEINIG TIJD? ZORG DAN DAT JE IN IEDER GEVAL DEZE HOOGTEPUNTEN ZIET + BRANDENBURGER TOR + FERNSEHTURM + REICHSTAG + TOPOGRAFIE D ES TERRORS + CHECKPOINT CHARLIE
MITTE - 17
BERLIJN_NL14_T1.indd 17
22-09-14 17:18
Over de wandeling De wandeling neemt je mee langs alle bezienswaardigheden waar Berlijn bekend om is. Je komt vanzelf langs leuke restaurants, koffie-tentjes en winkels maar de focus ligt in deze wandeling op kunst en cultuur. Als je nog meer wilt ontdekken: we bespreken een paar winkelstraten die ook zeker interessant zijn, dus trek voor deze wandeling een dag uit. Kan goed gecombineerd worden met wandeling 2. + ZEKER DOEN ALS JE VOOR HET EERST IN BERLIJN BENT. + LANGE WANDELING, GESCHIKT ALS FIETSROUTE. + GOED VOOR DE ZONDAG VANWEGE DE VELE MUSEA.
BERLIJN_NL14_T1.indd 18
22-09-14 17:18
Bezienswaardigheden De Gedenkstätte Berliner Mauer maakt op een indrukwekkende manier duidelijk welke invloed de Muur op het leven in Berlijn had. Er staat nog 220 meter oorspronkelijke grensmuur plus wachttoren – en er is een gedenkplaats. Loop ook binnen bij S-Bahnstation Nordbahnhof, dit was tijdens de DDR een (afgesloten) spookstation. bernauer straße 111/119, www.berliner-mauer-gedenkstaette.de, u-bahn u8 bernauer straße, s-bahn nordbahnhof 1
De Alexanderplatz was het centrale plein van Oost-Berlijn in de DDR-tijd. De gebouwen in de omgeving hebben nog steeds een typisch Oost-Duitse sfeer, zoals Galeria Kaufhof, ooit als ‘Centrum Warenhaus’ de Oost-Berlijnse tegenhanger van het KaDeWe. In de herfst van 1989 vond hier de grootste demonstratie tegen het DDR-regime plaats. Met de renovatie van het warenhuis en de komst van mall Alexa heeft het plein z’n oude rol als winkelcentrum van het oosten terug. Een publiekstrekker is de Weltzeituhr, waarvan je de tijd in verschillende wereldsteden kunt aflezen. alexanderplatz, s-bahn, u-bahn u2, u5, u8 alexanderplatz 13
Samen met de Brandenburger Tor is de Fernsehturm hét symbool van het verenigde Berlijn. Dit hoogste gebouw van Berlijn (368 meter) is een goed oriëntatiepunt. Neem de lift naar het uitzichtplatform of het ronddraaiende restaurant (op 207 meter) en geniet van het panorama. alexanderplatz, panoramastraße 1a, www.tv-turm.de, telefoon 030 247575875, open dagelijks mrt-okt 9.00-0.00, nov-feb 10.00-0.00, entree € 13, s-bahn, u-bahn u2, u5, u8 alexanderplatz 14
Het in de Spree gelegen Museumsinsel omvat enkele van de belangrijkste musea van Duitsland. Het Altes Museum herbergt werken uit de klassieke oudheid, de Alte Nationalgalerie toont 19e-eeuwse schilderkunst en het Bodemuseum heeft een grote collectie beeldhouwkunst. In het Pergamonmuseum zijn archeologische schatten uit het Midden-Oosten te zien en het Neues 15
Museum toont Egyptische kunst. Ook de Berliner Dom bevindt zich op het eiland. Aan de overkant verrijst het opnieuw opgebouwde Berliner Stadschloß. bodestraße 1-3, www.smb.museum, telefoon 030 424242, zie website voor tijden en prijzen, s-bahn, u-bahn u6 friedrichstraße MITTE - 19
BERLIJN_NL14_T1.indd 19
22-09-14 17:18
1
GEDENKSTÄTTE BERLI N ER M AU ER
Het Deutsches Historisches Museum (DHM) ligt net naast het Museumsinsel. De vaste tentoonstelling is in het oude gebouw aan Unter den Linden. In de moderne aanbouw zijn tentoonstellingen over de (nabije) geschiedenis van Duitsland. Tip: neem de ingang Hinter dem Gießhaus, daar zijn de rijen beduidend korter. unter den linden 2, www.dhm.de, telefoon 030 20304444, open dagelijks 10.00-18.00, entree € 8, s-bahn, u-bahn u6 friedrichstraße 16
19
De Gendarmenmarkt is met zijn romantische architectuur en twee koepel-
kerken ongetwijfeld een van de mooiste pleinen van Berlijn. ’s Zomers zijn er voor het Konzerthaus klassieke openluchtconcerten, ’s winters een kerstmarkt. gendarmenmarkt, u-bahn u2 stadtmitte, u6 französische straße 20 - MITTE
BERLIJN_NL14_T1.indd 20
22-09-14 17:18
Op 13 augustus 1961 begonnen Oost-Duitse soldaten met de bouw van de Muur. Het Mauermuseum bij grenspost Checkpoint Charlie vertelt het verhaal van de meestal weinig succesvolle vluchtpogingen. Buiten staat een kopie van het vroegere wachthuisje. friedrichstraße 43-45, www.mauer-museum.de, telefoon 030 2537250, open dagelijks 9.00-22.00, entree € 12,50, u-bahn u6 kochstraße 20
Op de plek waar de SS en de Gestapo de meest wrede methodes voor de onderdrukking en vervolging van politieke tegenstanders uitbroedden, bevindt zich nu Topographie des Terrors. Deze tentoonstelling is de aangewezen plek om je historisch bewustzijn op te frissen voordat je verder loopt in dit van nazigeschiedenis doordrenkte stuk Berlijn. niederkirchnerstraße 8, www.topographie.de, telefoon 030 25450950, open dagelijks 10.00-20.00, entree gratis, s-bahn, u-bahn u2 potsdamer platz, u6 kochstraße 22
In museum Martin-Gropius-Bau zijn spraakmakende tentoonstellingen. Bijzonder is dat veel kunstenaars speciale kunstwerken voor de ruimte maken, zoals Ai Weiwei en Anish Kapoor. Koop je kaarten online en vermijd de wachtrij. niederkirchnerstraße 7, www.berlinerfestspiele.de/gropiusbau, telefoon 030 23
254860, open wo-ma 10.00-19.00, soms afwijkend: zie website, entree € 10 (varieert), s-bahn, u-bahn u2 potsdamer platz In de jaren 20 was de levendige Potsdamer Platz een symbool voor het moderne Berlijn. Des te treuriger is het dat het tijdens de Koude Oorlog een groot, verwoest stuk niemandsland was, ingeklemd tussen Oost en West. Tegenwoordig is het plein weer omgeven door hypermoderne architectuur. potsdamer platz, s-bahn, u-bahn u2 potsdamer platz 24
2711 betonnen zuilen herdenken de slachtoffers van de Jodenvervolging in de Tweede Wereldoorlog. Je zou denken dat de plek tot eerbiedig zwijgen stemt, maar iedereen reageert verschillend op een bezoek aan het Holocaustmonument. Dat was precies de bedoeling van architect Peter Eisenman, die 25
het publiek niet wilde voorschrijven hoe ermee om te gaan. cora-berliner-straße 1, www.stiftung-denkmal.de, telefoon 030 2007660, informatiecentrum apr-sep di-zo 10.00-20.00, okt-mrt di-zo 10.00-19.00, entree gratis, s-bahn brandenburger tor MITTE - 21
BERLIJN_NL14_T1.indd 21
22-09-14 17:18