Η ΕΝΕΤΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΔΙΕΙΣΔΥΣΗ

Βάνα Δουληγέρη

Η ενετική οικονομική διείσδυση και το σχίσμα των Εκκλησιών ΜΕΡΟΣ Α΄

Βάνα Δουληγέρη

Η ενετική οικονομική διείσδυση

Δηλαδή: η …ειρηνική εισβολή των Βενετών στα εμπορικά και οικονομικά δικαιώματα του Βυζαντινού κράτους

Ο ενετικός στόλος σπάει την αλυσίδα του Κεράτιου κόλπου . Πώς έφτασαν τα πράγματα ως

Βάνα Δουληγέρη

Θυμήσου

Χρυσόβουλο Ανδρόνικου Β΄ Παλαιολόγου

α. Εμπορικά προνόμια στους Βενετούς Για να αποκρούσει τους Νορμανδούς της Ιταλίας που είχαν αποβιβαστεί στα παράλια της Ηπείρου και ήταν έτοιμοι να βαδίσουν κατά της βυζαντινής πρωτεύουσας, ο Αλέξιος Α' ζήτησε τη συνδρομή των Βενετών. Με τη βοήθεια του πανίσχυρου βενετικού στόλου, το Βυζάντιο κατανίκησε τους Νορμανδούς. Για να ανταμείψει τους συμμάχους του, ο Αλέξιος A' τους έδωσε, με το χρυσόβουλο του 1082 (δηλ. επίσημη έγγραφη συμφωνία, υπογεγραμμένη από τον αυτοκράτορα και σφραγισμένη με τη χρυσή του βούλα) σημαντικά προνόμια.

Βάνα Δουληγέρη

Οι Νορμανδοί, ένας σκανδιναβικός λαός, μετά τη μόνιμη εγκατάστασή τους στη Γαλλία στις αρχές του 10ου αι. Ο Ρόλλο, ιδρυτής της Νορμανδικής δυναστείας, κατέκτησε εδάφη των Φράγκων και ίδρυσε το δουκάτο της Νορμανδίας. Οι Νορμανδοί υιοθέτησαν τη Γαλλική γλώσσα και ασπάστηκαν το χριστιανισμό. Στη συνέχεια, μια ομάδα Νορμανδών εμφανίστηκε αρχικά ως μισθοφορικό εκστρατευτικό σώμα στην Νότια Ιταλία και μετά από αλλεπάλληλες νίκες έναντι των Σαρακηνών της Σικελίας, ίδρυσαν τελικά δικό τους κράτος στη Σικελία με έδρα το Παλέρμο.

Νορμανδοί στη Ν. Ιταλία και τη Σικελία

Βάνα Δουληγέρη

Γυισκάρδος

Βοημούνδος

Στα χρόνια του Αλέξιου Α΄ Κομνηνού, οι Νορμανδοί με αρχηγό τον Γυισκάρδο και στη συνέχεια το γιο του, Βοημούνδο, κατέλαβαν βυζαντινά φρούρια και πόλεις στην Αδριατική, το Ιόνιο, τη ΒΔ Μακεδονία και κατέκτησαν την Ήπειρο. Για τη δράση και την πορεία των Νορμανδών προς τα Ιωάννινα μάς πληροφορεί η Άννα Κομνηνή, κόρη του Αλέξιου του Α΄, στο ιστορικό της σύγγραμμα. Αξιοσημείωτο: Με τον Βοημούνδο, συστρατεύτηκαν οικειοθελώς αρκετοί Βυζαντινοί στρατιώτες και τοπικοί άρχοντες. Η Ηπειρος έμεινε υπό την κυριαρχία των Νορμανδών για 26 χρόνια, ώσπου το 1108 ο Αλέξιος την απελευθέρωσε

Ο Βοημούνδος κατέλαβε στην πόλη των Ιωαννίνων το 1082. Υπάρχει, άραγε, ιστορικό κατάλοιπο στα Γιάννενα που μαρτυρεί το πέρασμα των Νορμανδών;

Βάνα Δουληγέρη

* Ψάξτε πού πέθανε ο Ροβέρτος Γυισκάρδος και γιατί το Φισκάρδο της Κεφαλονιάς ονομάζεται έτσι!

Νορμανδικό κάστρο στα Γιάννενα

Βάνα Δουληγέρη

ΤΑ ΠΡΟΝΟΜΙΑ • Παραχώρησε τίτλους και χρηματικές χορηγίες στους κοσμικούς και εκκλησιαστικούς άρχοντες της Βενετίας.

• Παραχώρησε στους εμπόρους της Βενετίας σκάλες (δηλ. αποβάθρες) και εμπορικά καταστήματα στην προκυμαία της πρωτεύουσας.

• Επέτρεψε στους Βενετούς να εμπορεύονται ελεύθερα και χωρίς να πληρώνουν δασμούς σε όλα τα σημαντικά βυζαντινά λιμάνια.

Στους Βενετούς παραχωρήθηκε μια συνοικία στην Κωσταντινούπολη. Βρισκόταν ανάμεσα στην πύλη της Δρουγγαρίου Βίγλης (Odunkapi) και στην Εβραϊκή Πύλη δίπλα στην αγορά του Περάματος (το σημερινό Balikbazar- ψαραγορά), στη νότια ακτή του Κεράτιου Κόλπου, στα βορειοδυτικά της Αγ. Σοφίας, και τη διέσχιζαν τα τείχη της πόλεως. Το μέρος ήταν ονομαστό για μεγάλο διάστημα ως το κέντρο δραστηριότητας των ξένων εμπόρων (κυρίως Εβραίων) στη βυζαντινή πρωτεύουσα. Η συνοικία περιλάμβανε αρκετά σπίτια, την εκκλησία του Αγίου Ακινδύνου (η οποία ήταν βενετική πολύ πριν από τη συγκρότηση της συνοικίας), αποθήκες και τρεις προβλήτες για τα βενετικά πλοία. Το κέντρο της συνοικίας ήταν το Embolon (στοά), που βρισκόταν κοντά στην Εβραϊκή Πύλη και αποτελούνταν από μία στοά με εσωτερικά καταστήματα. Πηγή

Οι Βενετοί απαλλάχθηκαν από την υποχρέωση να πληρώνουν το κομμέρκιο και μια σειρά από άλλους φόρους και δασμούς όταν εμπορεύονταν στα περισσότερα σημαντικά λιμάνια της αυτοκρατορίας. Οι Βυζαντινοί κράτησαν το μονοπώλιο μόνο στην περιοχή του Εύξεινου πόντου που ήταν σημαντική για την τροφοδοσία της Κωνσταντινούπολης. Πηγή

Βάνα Δουληγέρη

Επιπτώσεις των προνομίων Με τη διμερή αυτή συνθήκη το Βυζάντιο παραιτήθηκε εκούσια από τα φορολογικά, ναυτιλιακά και οικονομικά δικαιώματά του, τα οποία τώρα δόθηκαν στους Βενετούς ως προνόμια. Έτσι οι Βενετοί διείσδυσαν οικονομικά και ίδρυσαν μια πανίσχυρη αποικιακή αυτοκρατορία στην Ανατολή, ενώ το Βυζάντιο έχασε το ρόλο του μεσάζοντα μεταξύ Αράβων και Δυτ. Ευρώπης και την κυρίαρχη θέση του στο εμπόριο της Μεσογείου.

 Οι Βενετοί σταδιακά κυριάρχησαν εμπορικά σε όλη την Ανατολική Μεσόγειο εκτοπίζοντας το Βυζάντιο.  Το βυζαντινό κράτος έχασε τεράστια έσοδα.  Οι Βυζαντινοί έμποροι επλήγησαν από τον ισχυρό ανταγωνισμό των Βενετών.  Έβλεπαν από τότε τους Βενετούς και όλους τους Λατίνους της Κωνσταντινούπολης ως εχθρούς πράγμα που οδήγησε σε κοινωνικές αναταραχές και πολιτικές συγκρούσεις.  Κι άλλες ναυτικές δημοκρατίες όπως η Γένοβα και η Πίζα διεκδίκησαν και έλαβαν προνόμια από τους Βυζαντινούς.  Πολλές ελληνικές νησιωτικές περιοχές έμειναν αιώνες κάτω από Ενετική κατοχή.  Οι Βενετοί απέκτησαν βλέψεις, για να κατακτήσουν την Κωνσταντινούπολη και τα κατάφεραν το 1204.

Βάνα Δουληγέρη

Οι Βενετοί…

Βάνα Δουληγέρη

Εμπορικοί δρόμοι της Βενετίας κατά τη διάρκεια του Μεσαίωνα.

Βάνα Δουληγέρη

Οι επόμενοι αυτοκράτορες επιχείρησαν αργότερα να αντιδράσουν δημεύοντας τις περιουσίες Βενετών ή υποκινώντας βιαιότητες του πληθυσμού της πρωτεύουσας εναντίον τους ή παραχωρώντας προνόμια και στις άλλες ιταλικές ναυτικές πόλεις (Πίζα και Γένουα). Το τελευταίο μέτρο εφαρμόστηκε κυρίως από τον Μανουήλ Κομνηνό, ο οποίος πέτυχε να διχάσει τους αντιπάλους του και να παρέμβει στρατιωτικά στην Ιταλία, επαναφέροντας στη ζωή τη φιλόδοξη πολιτική του Ιουστινιανού Α'.

Ναυτικές Δημοκρατίες της Ιταλίας

Βάνα Δουληγέρη

Πώς αντιμετώπισε τους Βενετούς ο διάδοχος του Αλέξιου, Ιωάννης Β΄ Κομνηνός.

Ο Ιωάννης στο κυνήγι, Γαλλικό χειρόγραφο

Στην οικονομική πολιτική, το σημαντικότερο γεγονός ήταν η προσπάθεια του αυτοκράτορα Ιωάννη β΄ του Κομνηνού να περιορίσει τα προνόμια των Βενετών. Έτσι, το 1118 αρνήθηκε να επικυρώσει τα προνόμια αυτά. Η Βενετία, όπως ήταν φυσικό, δεν ανέχτηκε αυτή τη στάση και άρχισε να παρενοχλεί με τον στόλο της τα παράλια και τα νησιά του Βυζαντίου. Ο παρηκμασμένος στόλος του Βυζαντίου δεν μπόρεσε να αντιμετωπίσει τους Βενετούς και έτσι τελικά ο Ιωάννης ενέδωσε στις απαιτήσεις τους και το 1126 επικύρωσε τα προνόμια με χρυσόβουλο. Αργότερα, αναγκάστηκε να παραχωρήσει προνόμια και στους Πισάτες. Από την προσπάθεια αυτή φάνηκε καθαρά ότι πλέον το Βυζάντιο δεν μπορούσε να απαλλαγεί από αυτό το καρκίνωμα όπως το χαρακτηρίζει ο Παπαρρηγόπουλος, που το κατέτρωγε και τελικά εξώθησε σε παρακμή το βυζαντινό εμπόριο. Πηγή: Η βασιλεία του Ιωάννη Β' Κομνηνού μέσα από τα ιστορικά έργα του Ιωάννη Κιννάμου και του Νικήτα Χωνιάτη, Π.Ι. Νικολόπουλος

Βάνα Δουληγέρη

εργασίες

Επιλέξτε μία από τις ακόλουθες εργασίες Μετά, δοκιμάστε να λύσετε το παζλ…

Βάνα Δουληγέρη

1

Ιστορικές πηγές σχολικού εγχειριδίου Με βάση το παράθεμα, να επισημάνεις στο χάρτη και να τοποθετήσεις σε ευρύτερες γεωγραφικές περιοχές (π.χ. Συρία) τις 17 βυζαντινές πόλεις/ τόπους, που αναφέρονται στο χρυσόβουλο, όπου οι Βενετοί θα μπορούσαν στο εξής να ασκούν ελεύθερο εμπόριο. Από το χρυσόβουλο του έτους 1082 Επιπροσθέτως παραχωρούμε στους Βενετούς τα εργαστήρια μαζί με τους επάνω ορόφους που βρίσκονται στη συνοικία του Περάματος (σημείο επιβίβασης για τη συνοικία του Γαλατά), που εκτείνεται από την Εβραϊκή Πύλη (Τσιφούτ-Καπού) ως την Πύλη της Βίγλας (Οντούν-Καπί), όπου ζουν Βενετοί και Έλληνες• και [τους παραχωρούμε] τρεις σκάλες που καταλήγουν σ' αυτή την περιοχή [...]. Δίνεται επίσης στους Βενετούς το δικαίωμα να κάνουν εμπόριο με κάθε λογής εμπορεύματα σ' όλα τα μέρη της Ρωμανίας, γύρω από τη μεγάλη Λαοδικεία, την Αντιόχεια, τη Μάμιστρα, τα Άδανα, την Ταρσό, την Αττάλεια, τη Στρόβιλο, τη Χίο, τον Θεολόγο (= Έφεσος), τη Φώκαια, το Δυρράχιο, την Αυλώνα, την Κορυφώ (=Κέρκυρα), τη Βονδιτσα (=Βόνιτσα), τη Μεθώνη, την Κορώνη, τη Ναυπλία (το Ναύπλιο), την Κόρινθο, τις Θήβες, την Αθήνα, τον Εύριπο (= Χαλκίδα), τη Δημητριάδα, τη Θεσσαλονίκη, τη Χρυσόπολη, το Περιθεώριον, την Άβυδο, τη Ραιδεστό, την Αδριανούπολη, την Άπρο, την Ηράκλεια, τη Σηλυμβρία, και την ίδια τη Μεγαλόπολη Κωνσταντινούπολη) και γενικά όλα τα μέρη που είναι κάτω από την εξουσία της ευσεβούς και ελεήμονος Εξοχότητάς μας, χωρίς να πληρώνουν εντελώς τίποτε για τις δραστηριότητές τους, δηλ. το κομμέρκιον και τους άλλους δασμούς που μπαίνουν στο δημόσιο ταμείο, το ξυλοκάλαμον, το λιμεν(ι)ατικόν, το ποριατικόν, το κανίσκιον, τις εξαφόλλεις, το αρχοντίκιον και τους άλλους εμπορικούς δασμούς. Σε όλους αυτούς τους τόπους η αυτοκρατορική μου εξουσία τους δίνει το δικαίωμα να μη δέχονται οποιοδήποτε έλεγχο.

G. L. Fr. Tafel - G. M. Thomas, Urkunden zur alteren Handels- und Staatsgeschichte der Republik Venedig mit besonderer Beziehung auf Byzanz und die Levante vom 9. bis zum Ausgang des 15. Jh.s, πρώτο μέρος, Βιέννη 1856 (ανατύπ.: 'Αμστερνταμ 1964), 51-53.

Π.χ. Αντιόχεια= τότε Συρία σήμερα Τουρκία 1. Μάμιστρα 2. Άδανα 3. Ταρσός 4. Αττάλεια 5. Στρόβιλος 6. Φώκαια 7. Δυρράχιο 8. Αυλώνα 9. Κορυφώς 10. Δημητριάδα 11. Χρυσόπολη 12. Περιθεώριον 13. Άβυδος 14. Ραιδεστός 15. Αδριανούπολη 16. Ηράκλεια 17. Σηλυμβρία

1

Βάνα Δουληγέρη

Ιστορικές πηγές εκτός σχολικού εγχειριδίου

Τα Κύρια στάδια της υποτίμησης του νομίσματος από τον Ιουστινιανό το Β΄ ( Ρινότμητο) έως τον Αλέξιο Α΄ Κομνηνό

Με βάση τον π ίνακα όπ ου απ οτυπ ώνεται η αξία του νομίσματος να γράψετε τις παρατηρήσεις σας για την επ ιτυχία της Οικονομικής π ολιτικής του Αλέξιου ( σε 1 παράγραφο)

Βάνα Δουληγέρη

2

Η Αλωση της Κωνσταντινούπολης από τους Βενετούς: Ερευνήστε: πότε έγινε; Να γράψετε σε μία παράγραφο πώς συνδέονται τα προνόμια με την Άλωση από τους Λατίνους

Βάνα Δουληγέρη

3Ιστορικές πηγές εκτός σχολικού εγχειριδίου

Στην εικόνα είναι ένα νησί. Αυτό το νησί δώρισε με χρυσόβουλο ο αυτοκράτορας Αλέξιος ο Α’ ο Κομνηνός σε Ιερά Μονή, στον Όσιο Χριστόδουλο. Την αυτοκρατορική απόφαση επικύρωσαν και οι Παλαιολόγοι. Ποιο νησί είναι; Ποια είναι η Ιερά μονή του νησιού;

Βάνα Δουληγέρη

4 Στο προηγούμενο μάθημα διαβάσαμε: «…Η ψευδαίσθηση ότι είχε εξασφαλιστεί αδιατάρακτη και διαρκής ειρήνη οδήγησε τη βυζαντινή κυβέρνηση σε μέτρα αποστρατιωτικοποίησης: Παραμέλησε το στόλο, που χαρακτηρίζεται από μια σύγχρονη πηγή ως η «δόξα της Ρωμανίας»…» Πιστεύετε ότι τα μέτρα αποστρατικοποίησης έπαιξαν κάποιο ρόλο στην απόφαση του Αλέξιου να ζητήσει ναυτική βοήθεια από τους Βενετούς; (Γράψτε την άποψή σας σε μια παράγραφο αναπτυγμένη με αιτιολόγηση)

Βάνα Δουληγέρη

5

Όταν πρωτοκατέβηκα στη Σμύρνη της Διδώς Σωτηρίου

Διαβάστε απ’ το βιβλίο της Λογοτεχνίας σας το απόσπασμα. Τι είναι οι σκάλες, στις οποίες αναφέρεται ο Μανόλης;

Στάθηκα άκρη άκρη στο μουράγιο, βόλεψα τα χέρια μου στις τσέπες κι έμεινα εκειδά εντυπωσιασμένος. Τα κύματα ανεβοκατεβαίνανε και καθώς ένιφταν τις μαλτεζόπετρες σκορπούσανε μια ανεσημιά που μοσκοβόλαγε θαλασσινά. Μύδια, εκατομμύρια μύδια ήταν σφηνωμένα πάνω στις σιδερένιες τραβέρσες που συγκρατούσαν τις Σκάλες. Αυτές οι Σκάλες, η Εγγλέζικη Σκάλα, η Καινούρια Σκάλα, η Μακριά Σκάλα, λες κι ήταν τα χέρια του μεγάλου λιμανιού. Εδώ γινόταν το μπάρκο· έφευγε ο βλογημένος καρπός της Ανατολής για τις ξένες χώρες κι έμπαινε το χρυσάφι.

Βάνα Δουληγέρη

6

Μπείτε εδώ και καταγράψετε σε ποια νησιά μας υπάρχουν ενετικά φρούρια

Βάνα Δουληγέρη

7

Είσαι Ενετός έμπορος: Αφού διαβάσεις εδώ για τον τυπικό Βενετ ό έμπορο Γράψε τα γεγονότα μιας δημιουργικής ημέρας σου στο ημερολόγιό σου!

Το εμπόριο ενετικών αγαθών στη Μαύρη Θάλασσα ήταν πολύ ακμαίο, παρ' όλους τους πολέμους με τη Γένοβα, την εξάπλωση των Οθωμανών Τούρκων και την έξαρση της πειρατείας. Οι γαλέρες των νηοπομπών έφθαναν στην Κωνσταντινούπολη μεταφέροντα τα αγαθά: η Ανατολή εξήγε μετάξι, βαμβάκι, πολύτιμους λίθους, ξυλεία, σιτηρά και καρυκεύματα σε μεγάλες ποσότητες. Η Βενετία και η δυτική Ευρώπη εξήγαν υφάσματα από τη Λομβαρδία και τη Φλάνδρα, αντικείμενα τέχνης και αγαθά πολυτελείας. Πηγή

Εύπορος Βενετός έμπορος Συλλογή Βιβλιοθήκη Ιδρύματος Αικατερίνης Λασκαρίδη

Βάνα Δουληγέρη

8

Μπες εδώ στη συλλογή travelogues. Βρες 3 εικόνες σχετικές με το μάθημα, που θα ήθελες να δουν οι συμμαθητές σου. Αποθήκευσέ τις και στείλε την εργασία σου.

9

ΧΡΥΣΟΒΟΥΛΑ ΚΟΜΝΗΝΩΝ ΔΗΜΙΟΥΡΓΗΣΕ ΜΙΑ ΧΡΟΝΟΓΡΑΜΜΗ

ΑΛΕΞΙΟΣ Ο Α΄

ΜΑΝΟΥΗΛ

ΙΩΑΝΝΗΣ Ο Β΄

Βάνα Δουληγέρη

10

Είμαι ο Enrico Dandolo, εσείς με ονομάζετε: «Ερρίκος ο Δάνδολος». Να ερευνήσετε για μένα και να ψάξετε ποιο ρόλο έπαιξε η Βενετία στη διοργάνωση της 4ης Σταυροφορίας

Βάνα Δουληγέρη

Τέλος α΄ μέρους Το σχεδιάγραμμα του μαθήματος

Ενδιαφέρουσες πληροφορίες

Βάνα Δουληγέρη Θέλω να διαβάσω τον Έμπορο της Βενετίας, να νιώσω την ατμόσφαιρα, αλλά τώρα με την καραντίνα τα βιβλιοπωλεία είναι κλειστά…

Κατέβασέ το δωρεάν από εδώ!

Βάνα Δουληγέρη

Ο διάσημος χάρτης Fra Mauro. Στα νιάτα του, ο Mauro είχε ταξιδέψει ως έμπορος και στρατιώτης. Μετά έγινε μοναχός στη Μονή του Αγίου Μιχαήλ. να.

Ο Fra Mauro (1400-1464) ήταν Βενετός χαρτογράφος. Δημιούργησε περ. το 1450 το χάρτη Fra Mauro ή mappa mundi, που συγκέντρωνε μεγάλο μέρος της γεωγραφικής γνώσης της εποχής. Κάλυπτε πάνω από πέντε τετραγωνικά μέτρα! Είναι εξαιρετικά λεπτομερής, αντεστραμμένος, (με το Νότο στην κορυφή) και περιέχει πολλές χιλιάδες κείμενα και εικονογραφήσεις. Χρειάστηκε χρόνια, για να ολοκληρωθεί και ήταν ο πιο λεπτομερής και ακριβής παγκόσμιος χάρτης που είχε δημιουργηθεί μέχρι τότε.

Βάνα Δουληγέρη

Η αναχώρηση του Μάρκο Πόλο από τη Βενετία . Λεπτομέρεια από χειρόγραφο του 1400. Από τη συλλογή της Bodleyan Library. Oxford, Eng.

Βάνα Δουληγέρη

Στη Βενετία, το κέντρο του εμπορίου με την Ανατολή, υπήρχαν τα πιο ποικίλα εξωτικά συστατικά. Τα χρησιμοποίησαν για να ετοιμάσουν εκλεπτυσμένα αρώματα και καλλυντικά, αλλά και πολύτιμα χρώματα για καλλιτέχνες και φάρμακα. Μεταξύ των τελευταίων, το διάσημο teriac, ένα πολύπλοκο φάρμακο που χρησιμοποιούσαν, για να θεραπεύσει σχεδόν κάθε ασθένεια.

Αλχημιστές παρασκευάζουν ένα ελιξίριο ή προσπαθούν να παραγάγουν χρυσό. Πίνακας του Ενετού ζωγράφου Πιέτρο Λόνγκι 1757, Μουσείο του Ca ' Rezzonico,

Βάνα Δουληγέρη

Η αίθουσα του Μεγάλου Συμβουλίου do Palazzo Ducale de Veneza σήμερα άδεια λόγω καραντίνας

Βάνα Δουληγέρη

Μπες εδώ και λύσε το παζλ των Βενετών: 78 κομμάτια