Η κατανόηση του Διαφωτισμού μέσω της Επιστήμης 1. Η βιβλιογραφία για το Διαφωτισμό είναι εξαιρετικά εκτεταμένη. Στη σημερινή μορφή της (οι αντιλήψεις περί Διαφωτισμού πέρασαν από πολλά στάδια 1 ), αυτή η βιβλιογραφία χρωστάει πολλά στον Ernst Cassirer. Οι δύο θεμελιώδεις ιδέες που χαρακτηρίζουν την προσέγγισή του και διαπερνούν μεγάλο μέρος της τρέχουσας ιστοριογραφίας είναι ότι ο Διαφωτισμός είναι μοναδικός και ότι ο Διαφωτισμός είναι ένα κίνημα στο επίπεδο των ιδεών, που άλλαξε τον τρόπο με τον οποίο ο άνθρωπος βλέπει τον κόσμο και τον εαυτό του. Η μοναδικότητα του Διαφωτισμού (τόσο η γεωγραφική όσο και η ιδεολογική) είναι κομβική σε αυτό το πλαίσιο. Ωστόσο, στο φως νεότερων εξελίξεων η συγκεκριμένη αντίληψη έχει υποστεί ριζική αναθεώρηση με αποτέλεσμα πολλοί ιστορικοί να μιλούν, πλέον, είτε για πολλούς Διαφωτισμούς (αναδεικνύοντας τα τοπικά χαρακτηριστικά του καθενός από αυτούς) 2 ή για το Διαφωτισμό ως ιστοριογραφική κατασκευή, η οποία δεν αποτυπώνει επαρκώς τη σύνθετη ιστορική πραγματικότητα του 18ου αιώνα. 3 2. Αν υπάρχει ένας όρος που συμπυκνώνει την ουσία του διαφωτιστικού εγχειρήματος, στο πλαίσιο της τρέχουσας ιστοριογραφίας, αυτός είναι ο όρος «επιστημονικός ορθολογισμός». Ο ορθός λόγος από μόνος του δεν σηματοδοτεί την ουσία του Διαφωτισμού, γιατί κανείς δεν μπορεί ασφαλώς να αρνηθεί ότι ο Πλάτωνας κι ο Αριστοτέλης ήταν ορθολογιστές. Αυτό που διαφοροποιεί το νεότερο ορθολογισμό από τον ιστορικό πρόγονό του είναι η πρόσδεσή του στο άρμα της επιστήμης. Οι ιστορικοί συχνά προσφεύγουν σε μια εξιδανικευμένη εικόνα της επιστήμης (συγκροτημένη σε επίπεδο θεωρητικών αρχών, εσωτερικά συνεπή και μεθοδολογικά ξεκάθαρη) για να
1 Hunt, L. and Jacob, M. (2003), “Enlightenment Studies”, in A.C. Kors, (editor in chief), Encyclopedia of the Enlightenment, Oxford University Press, New York: vol. 1, 418-430. 2
Withers, C.W.J. (2007), Placing the Enlightenment: Thinking Geographically about the Age of Reason, Chicago and London: The University of Chicago Press· Porter, R. and Teich, M. (1981), The Enlightenment in National Context, Cambridge: Cambridge University Press.
3
Chisick, H. (2008), “Looking for Enlightenment”, History of European Ideas, 34: 570–582. Clark, W., Golinski, J., Schaffer, S. (1997), The Sciences in Enlightened Europe, Chicago and London: The University of Chicago Press. Outram, D. (1995), The Enlightenment, Cambridge: Cambridge University Press.