Restauratie Sint Janskerk by Commpanion Creative minds

Restauratie Sint Janskerk

In de steigers

2 2

Restauratie Sint Janskerk De St. Jan in Kaatsheuvel is een neogotische kerk, in 1913 gebouwd naar een ontwerp van architect Cornelis van Hoof uit Tilburg. Opvallend hoog zijn de twee torens van ruim 65 m. Het lijkt wel alsof men zich hiermee wilde manifesteren ten aanzien van de protestantse bevolking aan de noordkant van de Zuidhollandsedijk (de vroegere grens tussen het Hertogdom Brabant en het Graafschap Holland). Voorts wordt het ontwerp gekenmerkt door zijn detaillering met een grote diversiteit aan profielstenen. Bij de restauratie is er op de gewelven van bijna iedere profielsteen een exemplaar gevonden. Dit maakte het eenvoudiger om deze bij te laten maken.

’t Is vijf voor twaalf... Het bestuur van de parochie Kaatsheuvel heeft mede als taak de zorg voor kerken en pastorieën en wordt daarin gesteund door de inspecteurs van de Monumentenwacht. Deze kruipen letterlijk in alle hoeken en gaten om de toestand van het monument te controleren en in kaart te brengen. Aan de hand van hun rapportages werd het noodzakelijke onderhoud uitgevoerd met slechts een jaarlijkse subsidie van maximaal € 5.000. Vanwege deze minimale bijdrage moest het parochiebestuur een steeds groter aandeel aan onderhoudskosten spenderen. Desondanks verminderde de kwaliteit van het gebouw. Hoewel het van beneden nauwelijks te zien was, werd het steeds duidelijker dat het hoog tijd werd voor een algehele restauratie. De daken, het buitenmetselwerk, de klokkentorens, de glas-in-loodramen en het houtwerk in de kap bleken van slechte kwaliteit te zijn. Van binnen ziet de kerk er prima uit vanwege een fikse schoonmaakbeurt door een vrijwilliger.

33 3

Voorbereiding In 2003 werd een restauratieplan opgesteld met een subsidieaanvraag bij de Rijksdienst voor de Monumentenzorg. Deze werd echter niet toegekend door gebrek aan financiën. Jaarlijks werd weer subsidie aangevraagd, doch steeds met negatief resultaat. In 2008 nam de provincie Noord-Brabant zelf het heft in handen en besloot de restauratie van de St. Jan te subsidiëren. Op 5 december 2008 werd het bestuur verrast met een provinciale bijdrage van 70% van de subsidiabele kosten met een maximum van € 1.660.000. Dit bericht was zeer verheugend, doch de totale kosten waren begroot op € 2.500.000. Dat betekende, dat er nog een tekort was van € 840.000, een bedrag dat onmogelijk door de parochie opgebracht kon worden. Zolang hiervoor geen oplossing gevonden was, zou restaureren geen optie zijn. Een dilemma was geboren. Niet restaureren betekende het mislopen van de omvangrijke provinciale subsidie. Restaureren zonder financieel dekkingsplan was ook onverantwoord.

Gerestaureerde schoorsteen

4 4

Argumenten en besluit In het overleg met het college van B en W van de gemeente Loon op Zand kwam de St. Jan niet alleen als kerk aan de orde maar tevens als beeldbepalend monument. Tijdens de gemeenteraadsvergadering van 17 december 2009 ging de kogel door de kerk: de gemeente bleek bereid te zijn om 15% van de subsidiabele kosten met een maximum van â&#x201A;Ź 357.000 bij te dragen. Aan de subsidie van de provincie was de voorwaarde verbonden dat het werk uiterlijk 31 december 2011 gereed moest zijn. Dat noopte het parochiebestuur om snel te beslissen. Behalve een financieel motief was er nog een reden om het monument te herstellen. Door de architectuur en het beeldbepalende karakter is de St. Jan betiteld als rijksmonument. Behalve de functie van katholieke kerk is de St. Jan ook een monumentaal gebouw dat voor de Kaatsheuvelse gemeenschap behouden dient te blijven. Voldoende argumenten waren dus aanwezig om, met het bisdom als garantiesteller en met positieve verwachtingen om het nog begrote ontbrekende bedrag te verkrijgen, te gaan restaureren.

Aanbesteding Het parochiebestuur besloot de drie onderdelen van de restauratie apart aan te besteden. Hierbij bleken de volgende bedrijven binnen de begroting te blijven: - Bouwonderneming de Bonth van Hulten uit Vlijmen voor het bouwkundige deel - Loodgietersbedrijf Walter Verhoeven uit Nieuwkuijk voor het leidekkerswerk en het lood- en zinkwerk - Anthonie Koolen Glazeniers BV uit Molenhoek voor de glas-in-loodwerken De aanbestedingsprocedure werd begeleid door de Âadviseur van het Bouwbureau van het bisdom Den Bosch de heer M.J.J. van der Spank, die ook gedurende de gehele bouwperiode namens de parochie de directie heeft gevoerd.

Markant monument

5 5

Nieuwe galmborden van western red cederhout

6 6

Bouwkundige werkzaamheden In de steigers, uit de steigers

Om de restauratie mogelijk te maken moesten 5000 m2 steigers geplaatst worden. Dit specialistische karwei maakte een derde deel uit van de bouwkundige aanneemsom. Het is uitgevoerd door de Belgische steigerbouwer Altrad. In juni 2010 werden eerst de torens in de steigers gezet. Voor een buitenstaander was dit een onlogisch begin. De huur van deze steigers zou ook doorbetaald moeten worden in de bouwvakvakantie. De keuze voor deze volgorde was echter zeer bewust gemaakt. De galmborden van asbestcement in de torens moesten eerst worden verwijderd. Dit diende onder strenge condities te geschieden. Tijdens dit soort werk mogen alleen de betreffende vakmensen aanwezig zijn. Deze klus is dan ook in de vakantie geklaard. Daarna kon met de andere werkzaamheden worden begonnen. De grote hoogte waarop dit werk moest gebeuren, de gevoeligheid voor slechte weersomstandigheden en daarmee de kans op onwerkbaar weer, waren redenen temeer om met de torens te beginnen. Bovendien moest er aan de torens veel restauratiewerk verricht worden. De gehele leibedekking moest worden vernieuwd. Er waren beschadigingen, onder andere loszittend metselwerk, dat veroorzaakt werd door roestend ijzerwerk. De draagbalken van de vloeren in de klokkentorens waren bijna doorgeroest. De bliksemafleiding was aan vervanging toe. Nieuwe houten (western red ceder) galmborden en randlijsten moesten worden aangebracht. Kortom een enorme klus, die velen hebben kunnen zien tijdens Monumentendag 2010, toen men met de bouwlift naar boven kon en daar een technische uitleg kreeg over de restauratie.

Nieuwe kooiladders in de toren

7 7

Inventarislijst van beide kokers 3 mei 2011

1. Het zegeningsgebed door pastoor 足足 J. Groos en pastoraal werker Th. Schepens. 2. Vademecum 2011, een overzicht van alle parochievrijwilligers. 3. Een deel van een pagina uit De Duinkoerier van 27 april 2011 met de wekelijkse rubriek van Th. Schepens. 4. Alle Kanten Op van april 2011, het blad dat vrijwilligers elke twee 足maanden ontvangen. 5. De voorpagina van het Brabants 足Dagblad van 3 mei 2011 met Obama en Osama. 6. Reclamefolders van plaatselijke supermarkten, onze sponsoren. 7. Een prentje van Paus Johannes Paulus II, die zondag is zalig verklaard. 8. Een foto van de kerk die gerestaureerd wordt. 9. De folder Hand in Hand voor een monumentaal pand. 10. Een foto van de thermometer met de stand van donaties. 11. Een poster over de restauratie van de Sint Jan. 12. Een overzicht van de publieksacties door R.S.J. 13. Woordje door vv Christ van Wezel bij bereiken hoogste punt. 14. Deze inventarislijst met actuele gegevens.

Nieuwe vergulde haan, voorzien van 2 kokers met documenten uit 2011

8 8

Hoogtepunt

Het hoogtepunt van de restauratie werd bereikt door het plaatsen van de opnieuw vergulde haan op een van de torens. Dit pronkstuk is voorzien van twee kunststof kokers met daarin veertien documenten, die een beeld geven van de actualiteit. Voor het bouwen van de steigers stond een oud gebouwtje op de binnenplaats tussen kerk en pastorie in de weg. Na onderzoek bleek, dat dit er al vóór de bouw van de kerk stond. Het had geen monumentale status. De kwaliteit was zo slecht, dat besloten werd om het te slopen. Zodoende konden de steigers gemakkelijker geplaatst worden. Er komt nu meer licht in de kerk. Een gunstige bijkomstigheid is dat er meer ruimte gecreëerd wordt voor parkeerplaatsen bestemd voor de pastores. Bovendien is er nu plaats voor groenvoorzieningen langs het monument. Op deze manier wordt de binnenplaats functioneler en komt deze zodoende beter tot zijn recht. Arbeidsintensief was het repareren van beschadigd metselwerk. Toch zijn er nu nog flinke beschadigingen te zien. Dit is geen vergeten werk maar oorlogsschade. Op aanwijzing van de Rijksdienst voor Monumentenzorg zijn deze beschadigingen blijven zitten, omdat zij kenmerkend zijn voor deze periode. Eveneens karakteristiek is de schoorsteen aan de achterzijde van de kerk. Deze is sinds het gebruik van aardgas al jarenlang buiten gebruik. Ondanks dat heeft het bestuur toch gemeend deze niet af te breken maar in de oorspronkelijke staat te herstellen. Deze schoorsteen was bepalend voor het tijdsbeeld waarin de St. Jan is gebouwd. De schoorsteen is volledig gerestaureerd. Ook dit was specialistisch werk, dat uitgevoerd is door schoorsteenbouwer Harm Meijer BV uit Ten Boer.

Oorlogsschade

9 9

Nieuwe en oude leibedekking

10 10

Leidekkerswerk

In het kader van regulier onderhoud van de kerk waren al enkele dakvlakken van nieuwe leibedekking voorzien. Nu kwamen de overige aan de beurt met een totaal van 2200 m2. De beide torens sprongen hierbij het meest spectaculair in het oog. Het zal menigeen niet opgevallen zijn, maar op de nieuwe bedekking op de torens zijn geen klimhaken meer opgenomen. Deze werden in het verleden gebruikt om het leiwerk te kunnen inspecteren en zonodig te repareren. Een monumentenwachter liet zich dan aan een touw van bovenaf als een bergbeklimmer â&#x20AC;&#x153;abseilenâ&#x20AC;?, waarvoor deze haken werden gebruikt. De herstellingen werden dan vanuit een zogenaamd bootmansstoeltje uitgevoerd. Tegenwoordig hebben we echter de beschikking over mobiele kranen, die tot op deze hoogte kunnen komen zodat levensgevaarlijke capriolen niet meer nodig zijn. Ondanks de hoge koperprijs is toch besloten om alle goten en afvoeren in koper uit te voeren. Koper heeft een langere levensduur dan zink. Het zijn niet de materialen, maar het arbeidsloon en bijkomende kosten van steigerbouw en dergelijke die uiteindelijk bepalend zijn voor de totale kosten van het werk. Met het oog op mogelijke koperdiefstal zijn de onderste meters van de regenafvoeren uitgevoerd in staal.

Nieuwe koperen afvoer

1111

Gerestaureerde ramen

12 12

Glas-in-lood

Het oude glas-in-lood werd aangebracht in de jaren zestig en was samengesteld uit het zogenaamde Dantziger glas. Dit moest overal worden verwijderd. Het repareren diende in het atelier te gebeuren. Het mondgeblazen glas was indertijd goedkoop, omdat het toen nog uit het Oostblok kwam. Nu echter is het een kostbare glassoort. Gelukkig kon het ontbrekende glas nog in de gewenste kleuren worden geleverd. Enerzijds om wat meer daglicht in de kerk te krijgen en anderzijds om ook een eigentijds accent aan het kerkgebouw te geven, is er een aantal glas-in-loodramen geplaatst naar een ontwerp van de Amsterdamse kunstenaar Frans Berntsen, eveneens uitgevoerd in Dantziger glas. In afwijking van het advies van de Rijksdienst voor Cultureel Erfgoed (RCE), die liever overal het Dantziger glas uit de zestiger jaren had willen restaureren, 足verleende B en W op advies van de gemeentelijke 足monumentencommissie vergunning voor de eigentijdse ramen. Op het zoldertje van het afgebroken gebouwtje tussen kerk en pastorie werden enkele originele glas-in-loodramen gevonden van de ingangspartij van de kerk. Deze zijn gerestaureerd en opnieuw geplaatst. Het grote ronde raam zat er helaas niet bij. Hiervoor is door Betty Reijs een nieuw ontwerp gemaakt met als afbeelding de patroonheilige van de kerk Johannes de Doper.

Oude ramen

13 1313

Financiën Direct na het bestuursbesluit om te gaan restaureren werd een plan gemaakt om de benodigde gelden bij elkaar te krijgen. Een groep van twaalf personen werd benaderd om als Comité van Aanbeveling te fungeren. Deze gaf het advies om een stichting in het leven te roepen met als enig doel gelden te genereren om het begrote tekort te dekken. De stichting Restauratie St. Jan (RSJ) werd gevormd door parochiebestuurders en parochianen. Donerende particulieren, bedrijven en fondsen hadden door deze juridische constructie de zekerheid dat al het geschonken geld aan de restauratie zou worden besteed. Kaatsheuvelse reclamebureaus werden ingeschakeld om de zaak professioneel aan te pakken. Er werd een informatieve website ontwikkeld in een aparte huisstijl. Een flyer met de gebreken van het monument werd huis aan huis verspreid. Alle lokale bedrijven ontvingen een kleurrijke brochure over de restauratie met het verzoek om te sponsoren. Met de regionale pers werden afspraken gemaakt om de bevolking van Kaatsheuvel van de noodzakelijke informatie te voorzien. Behalve het benaderen van potentiële sponsors en het aanschrijven van landelijk opererende fondsen werden er diverse acties op touw gezet om de plaatselijke bevolking in de gelegenheid te stellen de restauratie te steunen. Er werden St. Jansproducten verkocht zoals, wijn, leitjes, kaarsen, luxe broodjes (St. Janneke genoemd), jam, kalenders, kerstkaarten en kunstwerken. Kerstconcerten werden georganiseerd. Tijdens de Monumentendagen kon het publiek de restauratiewerkzaamheden van grote hoogte bekijken. Een vlieger met het logo van de St. Jan stond hoog aan de hemel. De actie “Sterren Stralen” met de verkoop van kerstkaarten bleek een succes. Bij supermarkten werden statiegeldacties gehouden. De mogelijkheid bestond ook om glas-in-loodramen te adopteren. De plaatselijke Lionsclub organiseerde een kunstmarkt. De lokale cabaretgroep Ties Niks trad gratis op. Met gulle gaven werd de restauratie van het monument van Kaatsheuvel gesteund. St. Jan wijn

14 14

Markant Monument

Hand in hand voor ‘n monumentaal pand!

Tijdens de restauratie, die in totaal twintig maanden heeft geduurd, bereikte de thermometer op het kerkplein een steeds hogere stand. De opbrengst van onder andere de diverse acties hebben uiteindelijk geresulteerd in een sluitende begroting. De slogan “Hand in hand voor een monumentaal pand” werd letterlijk in de praktijk gebracht! Het was voor het bestuur en de stichting RSJ hartverwarmend te constateren hoe het proces van het verwerven van gelden is verlopen. Een hartelijke dank is op zijn plaats aan allen die hieraan hun steentje op welke wijze dan ook hebben bijgedragen!

www.restauratiesintjan.nl

Hand in hand voor ‘n monumentaal pand!

Koop een kaars en draag een steentje bij!

www.restauratiesintjan.nl

Op 22 april 2012 is de voltooiing van de rigoureuze restauratie gevierd tijdens een plechtige Eucharistieviering waarin bisschop Mgr. A.L.M. Hurkmans voorging, geassisteerd door pastoor J.R.M. Groos en pastoraal werker Th. M.M. Schepens, met medewerking van het gemengd koor St. Jan en het gilde St. Jan Baptist.

Hand in hand voor ‘n monumentaal pand!

Koop een kerstkaart en laat sterren stralen

www.restauratiesintjan.nl

Acties

1515

Kaatsheuvel kan trots zijn op dit prachtige monument, maar misschien nog trotser op de parochianen, bedrijven, fondsen en inwoners van Kaatsheuvel die twee jaar lang hebben laten zien wat de St. Jan voor hen betekent: een markant monument midden in het centrum van Kaatsheuvel. De St. Jan is in alle eer en glorie hersteld. Zodoende zal deze kerk waarschijnlijk voor de komende halve eeuw bestand zijn tegen alle weersinvloeden en zal in de toekomst met normaal onderhoud kunnen worden volstaan.

De opbrengst van elk Sint Janneke komt ten goede van Restauratie Sint Jan

ÂŠ2012 2d studio in vorm, Kaatsheuvel, www 2d.studio.nl

Dit boekje wordt u aangeboden door de Parochie Kaatsheuvel