04TH22: ΘΕΩΡΙΑ ΤΟΥ ΧΩΡΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗΣ
ΕΒΡΑΪΚΟ ΜΟΥΣΕΙΟ ΒΕΡΟΛΙΝΟΥ ΒΕΡΟΛΙΝΟ , ΓΕΡΜΑΝΙΑ
ΣΥΜΙΑΝΑΚΗΣ ΠΑΥΛΟΣ, 8103 ΕΑΡΙΝΟ ΕΞΑΜΗΝΟ 2016
A TRIP THROUGH THE LINES
I did something i believed in ...
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ 1.ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΣΗΜΕΙΩΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑ.................................................................................ΣΕΛ. 01 2.ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α: BEFORE THE LINES............................................................................................ΣΕΛ.03 3.ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β: BETWEEN THE LINE...........................................................................................ΣΕΛ.07 4.ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ: BEYOND THE LINES............................................................................................ΣΕΛ.17 5. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦIΑ......................................................................................................................ΣΕΛ.23
... which was to transform the entire structure into a discourse about German -Jewish history DANIEL LIBESKIND, COUNTERPOINT
ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ Μια διεθνής φιγούρα της αρχιτεκτονικής και του αστικού σχεδιασμού, Daniel Libeskind είναι γνωστό για την ικανότητά του να προκαλέσει την πολιτιστική μνήμη των κτιρίων. Mε βαθιά δέσμευση για τη μουσική, τη φιλοσοφία, τη λογοτεχνία και την ποίηση, ο κ. Libeskind έχει ως στόχο να δημιουργήσει την αρχιτεκτονική που είναι ηχηρή, μοναδική και βιώσιμη. Έλαβε επαγγελματικό πτυχίο του στην αρχιτεκτονική από την Cooper Union για την Πρόοδο της Επιστήμης και Τέχνης το 1970 και ένα μεταπτυχιακό στην ιστορία και τη θεωρία της αρχιτεκτονικής από τη Σχολή Συγκριτικού Σπουδών στο Πανεπιστήμιο του Essex στην Αγγλία το 1972. Το 1989, ο κ. Libeskind κέρδισε το διεθνή διαγωνισμό για την κατασκευή του Εβραϊκό Μουσείο του Βερολίνου. Μετακόμισε την οικογένειά του στο Βερολίνο και αφιέρωσε περισσότερο από μια δεκαετία για την ολοκλήρωση αυτού του σχεδιασμού. Το 2003, το Studio Libeskind κέρδισε άλλο ένα ιστορικό ανταγωνισμό για να δημιουργήσετε ένα γενικό σχέδιο για την ανοικοδόμηση του Παγκόσμιου Κέντρου Εμπορίου στο Lower Manhattan. Εκτός από ένα πανύψηλο κωδωνοστάσιο, η σχεδιαστική μελέτη Libeskind πρότεινε ένα σύνθετο πρόγραμμα που περιλαμβάνει ένα μνημείο, υπόγειο μουσείο, την ενσωμάτωση του τοίχου πολτού, ειδικά διαμετακομιστικό κέντρο και τέσσερις πύργους γραφείων. Το σχέδιο αυτό υλοποιείται σήμερα. Το 2012, ο κ. Libeskind διευρυνει την ευρωπαϊκή παρουσία του με το άνοιγμα ενός στούντιο στο Μιλάνο. Εκτός από νέα αρχιτεκτονικά έργα, το στούντιο Libeskind στο Μιλάνο έχει αναπτύξει ένα τμήμα για τη βιομηχανική σχεδίαση, το προϊόν και την εσωτερική διακόσμηση. Ως κύριος Αρχιτέκτονας για Studio Libeskind, ο κ Libeskind μιλά ευρέως για την τέχνη της αρχιτεκτονικής σε πανεπιστήμια και επαγγελματικές συναντήσεις κορυφής.Η αρχιτεκτονική και οι ιδέες του έχουν αποτελέσει αντικείμενο πολλών άρθρων και εκθέσεων, που επηρεάζουν το πεδίο της αρχιτεκτονικής και την ανάπτυξη των πόλεων και του πολιτισμού. Ο κ. Libeskind ζει στη Νέα Υόρκη με τη σύζυγο και συνεργάτη του, Νίνα Libeskind 1
There are many worlds in my head, and I bring all of them to the projects i work on. DANIEL LIBESKIND
2
3
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Α BEFORE THE LINES
4
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Το εβραϊκό μουσείο στο Βερολίνο άνοιξε τις πόρτες του για το κοινό το 1999 παρουσιάζοντας την πολιτική και πολιτιστική ιστορία των Εβραίων στη Γερμανία από τον 4ο αιώνα μέχρι σήμερα. Η επιλογή του συγκεκριμένου μουσείου έγινε καθώς αποτελεί σημείο καμπής στην επαγγελματική ζωή του D.Libeskind ενός αξιέπαινου αρχιτέκτονα του 21 ου αιώνα, ο οποίος κατάφερε μέσα από τους κατάλληλους χειρισμούς να αναδείξει την ιστορία μέσα από το ίδιο το κτίριο και να δημιουργήσει ένα κτίριο - έκθεμα αν και ήταν το πρώτο του υλοποιήσιμο έργο. Το εβραϊκό μουσείο αποτελεί την επέκταση του ιστορικού κτιρίου “Colegienhaus” και μοιάζει με ένα μονολιθικό όγκο με πολλές οξείες γωνίες, επενδυμένος με φύλλα τιτανιούχου ψευδαργύρου. Ο Libeskind προσπάθησε να δημιουργήσει ένα χώρο αναζήτησης και αυτοσυγκέντρωσης και όχι ένα χώρο κατανάλωσης του χρόνου και των εντυπώσεων. Ο αρχιτέκτονας για τον σχεδιασμό και την εξέλιξη της ιδέας κινήθηκε πάνω σε τρεις άξονες. Πρώτος κατευθυντήριο άξονας ήταν η αδυναμία κατανόησης της ιστορίας του Βερολίνου χωρίς την κατανόηση αδ της τεράστιας πολιτικοικονομικής επιρροής των Εβραίων κατοίκων του Βερολίνου. Δεύτερος πυλώνας σχεδιασμού ήταν η αναγκαιότητα της ενσωμάτωσης της έννοιας του ολοκαυτώματος μέσα στην μνήμη της πόλης του Βερολίνου. Ενώ τελευταίος άξονας, αλλά επίσης σημαντικός, ήταν ότι μόνο μέσα από την αναγνώριση της εξάλειψης του κενού της εβραϊκής ζωής στο Βερολίνο μπορεί η ιστορία του Βερολίνου και της Ευρώπης Ευρώπ να αναπτύξει ανθρωποκεντρικό μέλλον. 5 ΚΕΦΑΛΙΟ Α: BEFORE THE LINES
ΚΕΦΑΛΙΟ Α: BEFORE THE LINES
6
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Β BETWEEN THE LINES
7
8
ΓΕΝΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ Ο Libeskind τους τρεις αυτούς άξονες, που αναφέρθηκαν στο προηγούμενο κεφάλαιο, τους ενσωματώνει σε δύο γραμμές σκέψης, οργάνωσης και συνάφειας ετερογενών πραγμάτων. Η μία είναι ευθεία γραμμή, η οποία διακόπτεται σε πολλά τμήματα, ενώ η άλλη είναι μια τεθλασμένη γραμμή, η οποία συνεχίζεται επ άπειρον, όπως ο ίδιος χαρακτηριστικά αναφέρει. Αυτές οι δύο γραμμές εκφράζουν την αρχιτεκτονική ιδέα και το πρόγραμμα μέσω ενός ατέρμονα διάλογου. Η ευθεία γραμμή εκφράζει ένα ασυνεχές κενό που διασχίζει όλο το μουσείο, ενώ η τεθλασμένη αποκαλύπτει και ορίζει το κενό. Αυτές οι δύο γραμμές αποτελούν την κεντρική δομή του κτιρίου, και στα σχέδια του αρχιτέκτονα προεκτείνονται και τέμνουν όλο το Βερολίνο. Ως υπόβαθρο για την αρχιτεκτονική σύνθεση του μουσείου σχεδιάζει ένα συμβολικό χάρτη κινούμενος από τη βαθιά συναίσθηση και γνώση της ιστορίας ενός τόπου όποιος δεν είναι μόνο αποτέλεσμα πολεοδομικών αποφάσεων αλλά και πνευματικών εργασιών. Ο Libeskind δεν στάθηκε και δεν ικανοποιήθηκε από έναν απλό πολεοδομικό χάρτη.Αναζητώντας τις διευθύνσεις γνωστόν Βερολινέζων όπως του Henrich von Kleist, του Henrich Heine, του Rahel Varnhagen και νεότερων όπως του Arnold Schoenberg, του Paul Celan, του Walter Benjamin, ανακάλυψε χαράξεις και κατευθύνσεις στο χώρο που συνεργούσαν στο σχηματισμό των αξόνων του μουσείου. Σχημάτιζαν ένα ιδιαίτερο αστικό και πολιτιστικό αστέρι της παγκόσμιας ιστορίας, η σύνθεση των σημείων που κατοικούσαν όλοι αυτοί οι διάσημοι Γερμανοί και πολλοί διάσημοι Εβραίοι σχηματίζει ένα παραμορφωμένο αστέρι του Δαβίδ, μέσω αυτού του αστεριού γινόταν η συμβολική ένωση της εβραϊκής παράδοσης και της γερμανικής κουλτούρας. Σκίτσο το αστέρι του Δαβιδ 9 ΚΕΦΑΛΙΟ B: BETWEEN THE LINES
ΚΕΝΑ (VOIDS) Στα σημεία τομής των δύο γραμμών δημιουργούνται κενοί χώροι οι οποίοι ξεκινούν από το ισόγειο και διαπερνούν όλους τους ορόφους. Αυτά τα σημεία λειτουργούν ως αντικείμενο ενεργοποίησης της μνήμης του θεατή θυμίζοντας του έτσι την βίαιη διακοπή της ύπαρξης του εβραϊκού πολιτισμού στην ιστορία της πόλης. Έξι συνολικά κενά στέλνουν τέμνουν κάθετα το κτίριο σχηματίζοντας μια νοητή τέμνουσα γραμμή. Αυτά τα κενά είναι χτισμένα από οπλισμένο σκυρόδεμα, δεν έχουν κλιματισμό και σε ένα μόνο υπάρχει πρόσβαση. Αυτά τα κενά γίνονται αντιληπτά στο χώρο της έκθεσης τονίζοντας τα με μαύρο χρώμα, παρεμποδίζοντας την συνεχή ροή της έκθεσης πράγμα που αποτελεί αναφορά στα εμπόδιο που συνάντησαν οι εβραίοι. Στο μόνο κενό που υπάρχει πρόσβαση ο εικαστικός Manashe Kadishman κατασκευά ζει ένα έργο εις μνήμη των Εβραίων του ολοκαυτώματος και το ονόμασε “the fallen leaves”.
Οι δύο γραμμές που αποτέλεσαν την σύνθεση του Εβραϊκού Μουσείου και η εξέλιξη των κενών.
Οριζόντιο διάγραμμα κενών (voids)
ΚΕΦΑΛΙΟ B: BETWEEN THE LINES 10
Η ΕΙΣΟΔΟΣ ΤΟΥ ΜΟΥΣΕΙΟΥ ΚΑΙ ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΑΞΟΝΕΣ Η είσοδο στον νέο μουσείο γίνεται μέσω ενός κενού το οποίο βρίσκεται στο παλιό κτίριο. Μία σκάλα οδηγεί στο υπόγειο του κτιρίου και ο επισκέπτης βρίσκεται σε ένα σύμπλεγμα τριών αξόνων. Ο πρώτος ξεκινά από το κενό της εισόδου στο μουσείο και καταλήγει σε σκάλα η οποία οδηγεί στους τρεις ορόφους του μουσείου. Την κλίμακα αυτή ο αρχιτέκτονας την ονομάζει “σκάλα της συνέχειας” συμβολίζοντας έτσι την συνέχεια της ιστορίας του Βερολίνου. Ο δεύτερος άξονας – υπόγειος δρόμος οδηγεί στον κήπο της εξορίας και της μετανάστευσης. Οι τοίχοι εκατέρωθεν του διαδρόμου αυτού συγκλίνουν και το πάτωμα έχει μία ανοδική κλήση. Στο τέλος αυτού του διαδρόμου βρίσκεται το μόνο σημείο του υπογείου όπου εισβάλει το φυσικό φως και μία βαριά μεταλλική θύρα με τζάμι οδηγεί σε έναν ιδιαίτερο κήπο. Αυτή είναι η μόνη υπόγεια διαδρομή που οδηγεί εκτός του κτιριακού όγκου. Έτσι, υπονοείτε ότι ο δρόμος της εξορίας είναι η μόνη διέξοδος προς την ελευθερία. Ο τρίτος άξονας οδηγεί μέσα από έναν μασίφ μπετονένιο τοίχο σ το “πύργο του ολοκαυτώματος”, το οποίο βρίσκεται εκτός του κεντρικού κτιρίου. Οι τοίχοι αυτού του δρόμου - άξονα συγκλίνουν ακόμα περισσότερο σε σχέση με τον δεύτερο άξονα. Ο χώρος είναι σκοτεινός και σε προθήκες που υπάρχουν στους τοίχους βλέπει κανείς εκθέματα προσωπικών αντικειμένων και εγγράφων Εβραίων του Βερολίνου.
11 ΚΕΦΑΛΙΟ B: BETWEEN THE LINES
Αξονας της συνέχειας colegienhaus ΥΠΟΓΕΙΟ
Η είσοδος στο μουσείο απο το colegienhaus
Αξονας της μετανάστευσης
1ος άξονας
2ος άξονας
3ος άξονας
Αξονας του ολοκαυτώματος ΚΕΦΑΛΙΟ B: BETWEEN THE LINES 12
13 ΚΕΦΑΛΙΟ B: BETWEEN THE LINES
Ο ΧΑΡΤΗΣ ΤΩΝ ΟΨΕΩΝ
Σχισμές στην πρόσοψη του κτιρίου
Σε όλες τις επιφάνειες του μουσείου υπάρχουν σχισμές που διασταυρώνονται ή υπάρχουν αυτόνομες και λειτουργούν ως παράθυρα. Στο εσωτερικό το φυσικό φως που εισβάλλει μέσω των σκισμών, δημιουργεί μία δραματική ατμόσφαιρα υποστηρίζοντας έτσι την σύνθετη γεωμετρία των κατόψεων. Ανάλογα με τον προσανατολισμό, αυξομειώνεται η ένταση του φωτός με αποτέλεσμα να δημιουργούνται διαφορετικές ποιότητες φωτιστικών συνθηκών. Το βράδυ, αυτές οι σκισμένες μετατρέπονται σε φωτεινές γραμμές, καθώς ο εσωτερικός φωτισμός ξεχειλίζει προς τα έξω. Τα φώτα του κτιρίου αναμειγνύονται με τα φωτισμ φώτα της πόλης πάνω στην εξωτερική επίστρωση τιτανιούχου ψευδαργύρου και δημιουργούν ένα σύνθετο αποτέλεσμα.
Πλάγια όψη όπου φαίνονται οι σχισμές ΚΕΦΑΛΙΟ B: BETWEEN THE LINES 14
ΜΟΥΣΕΙΟΛΟΓΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Ανεβαίνοντας την “σκάλα της συνέχειας” από το υπόγειο οδηγούμαστε στο δεύτερο όροφο ο οποίος αποτελείται από την έκθεση και ουσιαστικά αποτελεί την αρχή της μόνιμης έκθεσης. Κινούμενος ανάμεσα στα εκθέματα ο επισκέπτης φτάνει στην άλλη άκρη της φτ τεθλασμένης γραμμής και βρίσκεται σε μία σκάλα η οποία τον οδηγεί στον πρώτο όροφο. Ο πρώτος όροφος ακολουθεί πανομοιότυπο μοτίβο με αυτό του δεύτερου ορόφου και αποτελεί συνέχεια της έκθεσης. Έπειτα ο επισκέπτης μεταφέρεται στο ισόγειο όπου φιλοξενεί κυρίως εκθεσιακούς, βοηθητικούς και κυκλοφοριακούς χώρους. Ο τρίτος όροφος αποτελείται από διοικητικούς χώρους και μια βιβλιοθήκη.
15 ΚΕΦΑΛΙΟ B: BETWEEN THE LINES
ΕΙΣΟΔΟΣ
Κήπος της μετανάστευσης Πύργος του ολοκαυτώματος
Διάγραμμα κυκλοφορίας και ροή έκθεσης
ΚΕΦΑΛΙΟ B: BETWEEN THE LINES 16
17
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Γ BEYOND THE LINES
18
19 ΚΕΦΑΛΙΟ Γ: BEYOND THE LINES
Denver Art Museum(2006)
Το εβραϊκό μουσείο στο Βερολίνο ολοκληρώθηκε το 1999 και απογείωση την καριέρα του Daniel Libeskind. Με αυτό το έργο ο αρχιτέκτονας, επινόησε ένα δικό του προσωπικό αρχιτεκτονικό στυλ επεκτείνοντας έτσι την έννοια της αποδόμησης (κυρίαρχο ρεύμα που απ επηρέασε τον αρχιτέκτονα ). Τα περισσότερα από τα έργα του αρχιτέκτονα θέλουν αυτές τις σχισμές στις όψεις όπως το Royal Ontario museum (2007) στο Τορόντο του Καναδά και η προέκταση στο Denver Art Museum (2006). Συγκρίνοντας τις συνθετικές αρχές του αρχιτέκτονα με αυτές άλλων μουσείων του 21ου αιώνα καταλαβαίνουμε ότι ο Libeskind, κινήθηκε σε αρκετά καινοτόμες και αντισυμβατικές κατευθυντήριες οδούς για την εποχή του.
Royal Ontario Toronto (2007)
ΣΥΝΟΨΗ
ΚΕΦΑΛΙΟ Γ: BEYOND THE LINES 20
21 ΚΕΦΑΛΙΟ Γ: BEYOND THE LINES
Νεό Μουσείο Ακρόπολης
Για παράδειγμα το νέο μουσείο της Ακρόπολης, ενώ βασίζεται επίσης στο τρόπο που εισέρχεται το φως στο εσωτερικό του και την αίσθηση που δίνει στον επισκέπτη είναι ανοιχτό περιμετρικά, επιτυγχάνοντας έτσι μια πανοραμική θέα, η οποία ενώνει το μουσείο με τον λόφο της Ακρόπολης που βρίσκεται απέναντι του. Αντίστοιχα και ο Libeskind στο εβραϊκό μουσείο του Βερολίνου θέλει να “παίξει” με το φως χωρίς να αφήσει τον θεατή να αποπροσανατολίσει το βλέμμα του στο περιβάλλον θε του κτιρίου. Γι’ αυτό το λόγο χρησιμοποιεί στενές σχισμές στην όψη. Επίσης συγκρίνοντας το εβραϊκό μουσείου του Βερολίνου με το αντίστοιχο της Θεσσαλονίκης, ο κ. Μακρίδης (υπεύθυνος αρχιτέκτονας της αποκατάστασης του κτιρίου του μουσείου) αποκατέστησε μια στοά τύπου passage παίζοντας επίσης με το φως ( τοποθετώντας υαλοσκεπές στην οροφή της στοάς και πάνω από το κλιμακοστάσιο) και με την ιστορία του περιβάλλοντος του κτιρίου, όπως έκανε και ο Libeskind, ενοποιώντας με εξωστρεφή τρόπο (μεγάλα ανοίγματα) το κτίριο με τον αύλειο χώρο του Ι.Ν.Αγίου Μηνά, πράγμα που ο Libeskind έκανε όμως με αρκετά εσωστρεφή τρόπο (με τον δεύτερο υπόγειο άξονα που οδηγεί στον κήπο της εξορίας και της μετανάστευσης).
Πύργος του Ολοκαυτώματος
Αναμφίβολα το έργο του Libeskind αποτελεί σημαντικό σταθμό στην νεότερη αντίληψη για την έννοια του μουσείου και για την επιστήμη της μουσειολογίας.O Libeskind μέσα από αυτό το μουσείο , αν και το πρώτο του έργο , αναδείχθηκε ως αρχιτέκτονας και εντάχθηκε στου αξιοσημείωτους αρχιτέκτονες του 21ου αιώνα αν και τα έργα του αποτελούν πόλο έλξης αντικρουόμενων και αντιδιαμετρικών κριτικών.
ΚΕΦΑΛΙΟ Γ: BEYOND THE LINES 22
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ 1. “Berlino, il museo Ebraico” Architettura 45, no 522 (1999) 2. Berlin’s Jewish museum [videorecording]: a persnal tour with Daniel Libeskind. VHS. Direxted by Michael Blackwood. Northvale. NJ : Audio Plus Video (2000) 3. “Between the lines : Daniel Libeskind Om Sit Project for Det Jodiske Museum = Between the line : The extension of the Berlin Museum with the Jewish Museum department” Skala , no. 23 (1990) 4.Daniel Libeskind : The space of Encounter , Prefaced by Jeffrey Kipnis, Afterwood by Antony Vidler 5.The Jewish Museum, Berlin, museum analysis, Margot Shafram
23
24
THE JEWISH MUSEUM IS BASED ON THE INVISIBLE FIGURES WHOSE TRACES CONSTITUTE THE GEOMETRY OF THE BUILDIND. DANIEL LIBESKIND