Сборник "Материалы начинающего педагога-организатора" by Илья Тен

ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫ БІЛІМ ЖӘНЕ ҒЫЛЫМ МИНИСТРЛІГІ МИНИСТЕРСТВО ОБРАЗОВАНИЯ И НАУКИ РЕСПУБЛИКИ КАЗАХСТАН

«ӨРЛЕУ» АҚ БАҰО ФИЛИАЛЫ ЖАМБЫЛ ОБЛЫСЫ БОЙЫНША ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРДІҢ БІЛІКТІЛІГІН АРТТЫРУ ИНСТИТУТЫ

ФИЛИАЛ АО НЦПК «ӨРЛЕУ» ИНСТИТУТ ПОВЫШЕНИЯ КВАЛИФИКАЦИИ ПЕДАГОГИЧЕСКИХ РАБОТНИКОВ ПО ЖАМБЫЛСКОЙ ОБЛАСТИ

«БАСТАУШЫ ПЕДАГОГ-ҰЙЫМДАСТЫРУШЫ МЕКТЕБІ» РЕСПУБЛИКАЛЫҚ СЕМИНАР

МАТЕРИАЛДАРЫ

МАТЕРИАЛЫ РЕСПУБЛИКАНСКОГО СЕМИНАРА

«ШКОЛА НАЧИНАЮЩЕГО ПЕДАГОГА-ОРГАНИЗАТОРА»

ТАРАЗ

2014

УДК 371 ББК 74 Б 27 «Бастаушы педагог-ұйымдастырушы мектебі» республикалық семинар материалдары / «Өрлеу» БАҰО АҚ филиалы Жамбыл облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институты, 2014ж., 274 бет. Жинақта ұсынылған материалдар осы саладағы мамандарды ғана емес, оқырмандардың кең ауқымын, студенттер мен магистранттарды да қызықтырады. Барлық мәтіндер авторлық редакциялауда берілген. Материалы республиканского семинара «Школа начинающего педагогаорганизатора» / Филиал АО НЦПК «Өрлеу» Институт повышения квалификации педагогических работников по Жамбылской области, 2014г., 274стр. В настоящий сборник включены статьи учителей общеобразовательных школ Жамбылской области и республики в целом. Выступления учителей представляют собой размышления о наиболее значимых сегодня проблемах школьного образования. Представленные в сборнике материалы будут интересны не только специалистам, но и широкому кругу читателей, студентам и магистрантам.

Все тексты приводятся в авторской редакции

Редакциялық алқа: Редакционная коллегия: Сыздыкбаева Г.У., п.ғ.к., қ.профессор Медетбекова Г.О., п.ғ.к. қ.профессор Куатбекова Л.К., т.ғ.к., доцент Избасарова Ж.Ж. Мурахметова Г.М. Баспаға Жамбыл облысы ПҚ БАИ Ғылыми кеңесінің 29 тамыз 2014ж. №4 хаттамасының шешімімен ұсынылды. Рекомендовано к печати решением Ученого совета Жамбылского ИПК ПР, протокол №4 от 29 августа 2014г.

УДК 371 ББК 74 Б 27

© «ӨРЛЕУ» АҚ БАҰО ФИЛИАЛЫ ЖАМБЫЛ ОБЛЫСЫ БОЙЫНША ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҚЫЗМЕТКЕРЛЕРДІҢ БІЛІКТІЛІГІН АРТТЫРУ ИНСТИТУТЫ, 2014 © ФИЛИАЛ АО НЦПК «ӨРЛЕУ» ИНСТИТУТ ПОВЫШЕНИЯ КВАЛИФИКАЦИИ ПЕДАГОГИЧЕСКИХ РАБОТНИКОВ ПО ЖАМБЫЛСКОЙ ОБЛАСТИ, 2014

ОТ ПОНИМАНИЯ К РЕАЛИЗАЦИИ ИННОВАЦИЙ В ОБРАЗОВАНИИ Сыздыкбаева Г.У. к.п.н., асс.профессор директор филиала АО НЦПК "Өрлеу" Институт повышения квалификации педагогических работников по Жамбылской области На современном этапе ведущими странами мира особое значение в формировании и накоплении человеческого капитала придается образованию. Именно его уровень определяет интеллектуальный потенциал государства, уровень экономических преобразований. Система образования Казахстана, находится на этапе реформирования, главной целью которого является создание механизма его устойчивого развития и обеспечение качественной подготовки специалистов в соответствии с международными стандартами. Международный опыт и современная практика свидетельствуют, что достижение этих целей возможно только путем реализации инновационных процессов, новых образовательных технологий. В настоящее время сам термин «инновации», перебравшись в социальную сферу, потерял свое первоначальное четкое значение. Введшие этот термин в практику экономисты понимали под инновацией воплощение научного открытия в конкретной технологии или продукте. Основным измерителем эффективности инновационных изменений была получаемая прибыль. В социальной сфере, а уж тем более в сфере образования, этот показатель не работает, по крайней мере, столь однозначно, как в экономике и материальном производстве. На сегодня имеется ряд конкретных противоречий, которые присущи для казахстанского образования. Они до настоящего времени не только не разрешены, но и обостряются. К ним следует отнести такие противоречия, как: • стандартизация в обучении всех учащихся и их индивидуальные способности и интересы; • развитие науки и реальные познавательные возможности учащихся; наличие соответствующих условий для реализации научных интересов; • потребность общества в людях с развитыми творческими способностями и использование в основном классических методов обучения и технологий. Инновации в педагогике с одной стороны стали необходимостью, а с другой крайне рискованной зоной из-за отсутствия простых и ясных критериев оценки. Они требуют экспертизы, которую сегодня приравнивают к виду исследовательской деятельности и которая крайне зависима от субъективного опыта эксперта. Инновации предполагают формирование новых педагогических реалий и возникновение новой культурной традиции. По степени новизны в педагогической науке выделены следующие виды инноваций: 1. Ретроинновация, когда в современную практику переносится в несколько модифицированном виде уже имевшийся в прошлом, но в силу исторических обстоятельств переставший применяться феномен, например гимназия, лицей, профильное обучение и т.п. 2. Аналоговая инновация, когда берется известный подход и вносится частная модификация, например, в рамках рейтинговой оценки применяется 100 балльная шкала или модульная система дополняется блочно -модульной. 3. Комбинаторная инновация, когда из нескольких известных блоков в результате их объединения получается качественно новый продукт. 4. Сущностная инновация, когда возникает действительно новый ход, например «школа диалога культур». Однако проблема не в их видах, а в сущностной характеристике как для субъектов инновационного процесса, так и для его результатов. Применительно к деятельности образовательных учреждений понятие «инновационная деятельность» может быть рассмотрено как целенаправленное преобразование содержания обучения и организационнотехнологических основ образовательного процесса, направленное на повышение качества образовательных учреждений и их выпускников. По области применения инновации подразделяют на следующие типы: • в обучении; • в воспитании; • в управлении; в переподготовке кадров. 3

На основании этой типологии можно описать инновационное поле образования, следовательно, определить и вид предлагаемой инновации, решив, по крайней мере, вопрос о ее подлинности. Так, например, под инновациями в обучении предлагается понимать новые методики преподавания, новые способы организации занятии, новшества в организации содержания образования (интеграционные образовательные (межпредметные) программы), методы оценивания образовательного результата. Под инновациями в воспитании предлагается понимать системы или долгосрочные инициативы, основанные на использовании новых воспитательных средств, способствующие социализации детей, в целом обучающихся и позволяющие нивелировать асоциальные явления в образовательной среде. Под инновациями в подготовке и переподготовке кадров образования следует рассматривать новые методики преподавания, новые способы организации занятий, а также новые программы переподготовки кадров, ориентированные на изменение требований к качеству образования: На наш взгляд, сложности в введении инноваций прежде всего заключаются в отсутствии системности, нарушении важных дидактических принципов. Это касается не только средней школы, но и профессиональной средней и высшей. Под инновациями в управлении следует понимать новшества, направленные на привлечение представителей общества к управлению образовательными учреждениями, а также оригинальные схемы организации управленческой и экономической деятельности в образовании, вопросы формирования корпоративной культуры в учреждениях образования и т.д. Наличие сильной и устойчивой, но и гибкой корпоративной культуры, адекватной быстро меняющейся окружающей среде, является одним из важнейших факторов выживания и успеха казахстанского образования в наступившем столетии, а также одним из важнейших конкурентных преимуществ. Следовательно, формирование и укрепление корпоративной культуры должно стать неотъемлемой частью стратегического и оперативного управления вузом и постоянно находиться в поле зрения его руководства. В современных условиях все более явной и востребованной становится инновационная функция высшего образования. Инновационный процесс предполагает поэтапное осуществление соответствующих преобразований в образовательной среде с учетом всех подструктур. Однако зачастую в этом процессе происходят сбои, что приводит к отрицательным результатам. К примеру, в подготовке студентов новшества могут принять форму новых образовательных программ, учебных планов и учебно-методических материалов, новых педагогических, информационных и организационных технологий или их совокупности, новых образовательных технологий, нового статуса организации и пр. Однако вопрос заключается в готовности субъектов образовательного процесса к их восприятию, мотивации и т.д. Для любого образовательного учреждения важна не столько разработка новшеств (получение результатов разработка программ и т.д.), главное - внедрение новшества, превращение его в форму инновации, т.е. завершение инновационной деятельности и получение положительного результата. Построение системы эффективного управления инновационной деятельностью предполагает выявление всех компонентов этой системы и их взаимосвязей, а также причин, побуждающих к ведению инновационной деятельности. Необходимо отметить, что основной целью внедрения любой инновации в системе образования является повышение качества обучения. Качество обучения является категорией, которая имеет специфические способы оценки, так как не подчиняется нормативам, распространяющимся на технические, экономические нововведения. Таким образом, на наш взгляд, для успешности инноваций в образовании необходим ряд условий: 1. Системность в инновационных процессах. 2. Управление процессом. 3. Компетентность на всех уровнях. 4. Гуманизация отношений в образовательной среде.

Все это, в свою очередь, требует глубокого переосмысления методологических подходов в психолого-педагогической науке и осмысления образовательной практики в условиях интеграции образовательных систем. ПРОФЕССИОНАЛЬНАЯ ПОДГОТОВКА ПЕДАГОГОВ ДОПОЛНИТЕЛЬНОГО ОБРАЗОВАНИЯ ДЕТЕЙ В ПРОЦЕССЕ ПОВЫШЕНИЯ КВАЛИФИКАЦИИ Куатбекова Л.К., к.т.н., доцент начальник отдела методического обеспечения инновационного развития Адамбекова Г.А. главный специалист отдела методического обеспечения инновационного развития АО «НЦПК «Өрлеу» ИПК ПР по Жамбылской области Казахстанское образование начала 21 века находится в стадии становления новых парадигм, присущих современной цивилизации, получившей название «информационное» или «постиндустриальное общество», что вызывает необходимость усиления внимания к проблемам воспитания. В современных условиях модернизация образования определяется рядом обстоятельств:  обновлением системы образования, методологии и технологии организации учебновоспитательного процесса в организациях образования различного типа;  необходимостью осмысления учащимися процессов, протекающих в обществе, образовании, в изменении самого человека;  усилением гуманитаризации содержания образования;  введением новых учебных предметов, которые требуют постоянного поиска новых организационных форм, технологий обучения и др.  переоценка роли образования и недооценка роли воспитания в становлении новых поколений казахстанцев;  недостаточное научно-методическое обеспечение новой парадигмы воспитания;  недостаточное владение педагогами современными воспитательными  технологиями;  низкая эффективность воспитывающего потенциала детских общественных организаций;  утрата системы трудового воспитания и профессиональной ориентации;  ограниченность сети детских и молодежных объединений по интересам (клубов, кружков, секций и т.д.) и недостаточная эффективность их деятельности. Сегодня развитию системы дополнительного образования уделяется особое внимание. Ценность дополнительного образования детей в том, что оно усиливает вариативную составляющую общего образования и помогает ребятам в профессиональном самоопределении, способствует реализации их сил, знаний, полученных в базовом компоненте. Основными задачами дополнительного образования являются создание благоприятных условий для проявления творческих способностей, организации реальных дел, доступных для детей и дающих конкретный результат, внесение в жизнь ребенка романтики, фантазии, оптимистической перспективы и приподнятости. По сути дела, дополнительное образование увеличивает пространство, в котором школьники могут развивать свою творческую и познавательную активность, реализовывать свои лучшие личностные качества, т.е. демонстрировать те способности, которые зачастую остаются невостребованными в основной системе образования. В дополнительном образовании учащийся сам выбирает содержание и форму занятий, может не бояться неудач. Все это создает благоприятный психологический фон для достижения успеха, что, в свою очередь, положительно влияет и на учебную деятельность. Эффективность образовательной деятельности организаций дополнительного образования в немалой степени зависит от кадрового потенциала. Изменения, происходящие в современной системе образования, ставят необходимостью повышение квалификации и профессионализма педагога, т.е. его профессиональной компетентности. Основная цель современного образования – соответствие актуальным и перспективным потребностям личности, общества и государства, подготовка разносторонне развитой личности, 5

гражданина своей страны, способной к социальной адаптации в обществе, началу трудовой деятельности, самообразованию и самосовершенствованию. А свободно мыслящий, прогнозирующий результаты своей деятельности и моделирующий образовательный процесс педагог является гарантом достижения поставленных целей. Именно поэтому в настоящее время резко повысился спрос на квалифицированную, творчески мыслящую, конкурентоспособную личность педагога, способную воспитывать личность в современном, динамично меняющемся мире. На это направлена Государственная программа развития образования Республики Казахстан на 2011-2020 годы, которая требует общесистемных изменений в образовании, невозможных без совершенствования профессиональной деятельности педагога. Вопрос повышения квалификации педагогов требует оперативного решения, который является одним из главных факторов роста престижа учителя. Статус педагога определяется его интеллектуальным, профессиональным уровнем, его личностными качествами, на совершенствование которых направлена деятельность Филиала Акционерного общества «Национальный центр повышения квалификации педагогических работников «Өрлеу» Института повышения квалификации педагогических работников по Жамбылской области. Обучение на курсах повышения квалификации педагогов, начинающих деятельность в системе дополнительного образования детей, мы рассматриваем как неотъемлемое организационно‐педагогическое условие успешного вхождения начинающих педагоговорганизаторов в профессиональную деятельность. В текущем году для педагогов дополнительного образования в ИПК были проведены курсы по темам «Балалардың шағармашылық қабілетін дамытуда қосымша білім беру педагогтарының кәсіби даярлығын дамыту», «Повышение профессиональной компетентности педагогов дополнительного образования в условиях реализации Государственной программы развития образования на 2011-2020 годы». Из 52 педагогов со стажем менее 3‐х лет, представляющих организации дополнительного образования детей - 67% и отделения дополнительного образования детей, функционирующих на базе школ области составили 33%. Возрастной диапазон обучающихся неоднороден: от 20 лет до 57 лет. Из них в возрасте: от 20 до 29 лет -37,5%; от 30 до 39 лет – 12,5% и от 40 и старше – 44%. Пятая часть обучающихся на курсах (18,75%) имела среднее специальное или незаконченное высшее образование. Обучающиеся с высшим педагогическим образованием составили менее 10%. Соответственно, почти три четверти слушателей с высшим образованием (71,2%), не имели психолого‐педагогической подготовки. Приведенные показатели отражают сложившуюся в дополнительном образовании ситуацию, характеризующую ее кадровый потенциал, и подтверждают необходимость повышения квалификации педагогов данной категории. Предварительное собеседование и анкетирование педагогов также подтвердили актуальность и своевременность курсов повышения квалификации. Начальный этап анкетирования позволил зафиксировать степень готовности и отношение педагогов к процессу обучения и его результатам. При этом, как мы и предполагали, абсолютное большинство педагогов ожидали от курса в целом получения новых знаний (более 93%), то есть «знаниевый» компонент результатов дополнительного образования является для них главенствующим. Ожидания 44% анкетируемых состояли в повышении своего профессионального уровня, и совсем незначительная часть слушателей (6,25%) были ориентированы на образование детей. Таким образом, результаты анализа анкет показывают, что основные ожидания педагогов, обучающихся по программе, состоят: – в получении информации, необходимой педагогу в области дополнительного образования; – в получении знаний об особенностях занятий в дополнительном образовании; – в надежде по окончании курса свободнее чувствовать себя с детьми, научиться работать с детским коллективом. Стратегия освоения курсов начинающими педагогами-организаторами основана на том, что ориентиром необходимых изменений в профессионально‐педагогической деятельности учителя должно быть осознание новых ценностей образования и готовность к реализации новых функций профессиональной деятельности. Таким образом, организация процесса обучения педагогов дополнительного образования ориентирована на развитие профессиональных компетенций педагога дополнительного 6

образования детей путём освоения им системы знаний и умений, обеспечивающих готовность к решению задач в сфере педагогической деятельности в контексте современного образования в целом. В качестве ведущей функции профессионально‐педагогической деятельности учителя в современных социокультурных условиях следует рассматривать содействие образованию ребенка и такие соподчиненные ей функции деятельности учителя, как функция проектирования индивидуального образовательного маршрута, функция управления. Организация образовательного процесса на курсах повышения квалификации начинающих педагогов дополнительного образования, направлена на обеспечение готовности педагога к решению наиболее актуальных проблем современного дополнительного образования и построена с учетом направленности личности. При этом готовность к решению проблем понимается нами не как набор информации о проблемах и способах их решения, а как осмысление каждым педагогом своего места и роли, своих задач и возможностей в решении проблемы, сформированность мотивации к изменениям в собственной деятельности. То есть эффективность образовательного процесса связывается нами с его ориентацией на развитие рефлексивной педагогической позиции обучающегося по отношению к самому себе и собственной деятельности, на формирование и удовлетворение его образовательных потребностей, направленных на освоение способов решения проблем и стимулирование мотивации к самообразованию. Большое внимание на курсах уделяется проблеме формирования позитивной Я‐концепции обучающихся, что является основой как профессиональной, так и личностной самореализации педагога. Подчеркнем, что главным результатом освоения программы повышения квалификации педагога следует считать не сумму единиц усвоенной информации, а необходимые изменения, предполагающие: – динамику личностного развития педагогов, осваивающих программу, что предусматривает оценку сформированности их самостоятельности, ответственности, креативности, структуры интересов и ценностей, мотивации на постоянное профессиональное самообразование и саморазвитие; – готовность начинающих педагогов к реализации новых функций профессиональнопедагогической деятельности, что предусматривает рефлексивную деятельность обучающихся по развитию своих способностей к решению профессиональных задач, выделенных в соответствии с современными целями образования. Эти позиции определяют формы и содержание итоговой аттестации слушателей, а также особенности материалов для входного, промежуточного и итогового диагностирования. Итоговая аттестация слушателей завершается защитой и презентацией проектной работы освоения образовательной программы. Отрадно, что большинство обучающихся педагогов оценили важность этих методов и осознали, что разработка проекта осуществляются не для проверяющего, а на пользу самому себе. В заключение приведём суждения обучавшихся на курсах педагогов дополнительного образования, которым было предложено завершить фразу «В результате занятий я понял(а)…»: «Учиться никогда не поздно и, тем более, на курсах повышения квалификации». «Качество жизни зависит от наших внутренних установок. Мир – отражение нашей Я‐концепции». «Личность в процессе жизненного пути не должна стоять на месте, должна развиваться и самосовершенствоваться, искать и находить новые пути своей реализации в профессиональной деятельности». «Самообразование педагога бесконечно. Мне недостаточно имеющихся знаний, ощущаю потребность в дальнейшем саморазвитии». «Необходимо развиваться везде и всегда. Это является необходимым для профессионального роста». «Необходимо самосовершенствоваться, искать себя постоянно». «Нужно развивать у детей не только профессиональные навыки, но и помочь найти ребенку своё „Я“, место в жизни». Интерпретация полученных нами данных подтверждает правильность выбранного направления подготовки начинающих педагогов к совершенствованию профессиональной

деятельности, ориентированной на обеспечение нового качества образования в контексте тенденций, характеризующих развитие современного общества. ПЕДАГОГТАРДЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ШЕБЕРЛІГІН НАСИХАТТАУ ЖӘНЕ ПЕДАГОГИКАДАҒЫ ӘДІСТЕМЕЛІК БІЛІМІН ЖЕТІЛДІРУ Тұрғанбаева Ж.Қ. әдіскерлік бөлімнің меңгерушісі Техникалық шығармашылық орталығы, Тараз қ. Елбасының «Ұлттық бәсекелестік білімділік деңгейімен айқындалады. Қазіргі заманда жастарға ақпараттық технологиямен байланысты әлемдік стандартқа сай мүдделі жаңа білім беру өте қажет» – деген бағдарлы сөзі педагогтардың алдына қойылар міндеттерді де саралайды. Бәсекеге барынша қабілетті қоғамға ену мақсатын алға қойып отырған еліміздің білім беру саласында нәтижелі ізденістер бастау алуда. Қосымша білім беру ұйымдарын тұтас тәрбие кешені деп атауға болады, онда түрлі студияға, топқа, секцияға, клубқа қатысатын балалар мен ересектер арасында шығармашылық байланыс жақсы жолға қойылған. Қосымша білім беруде ең бастысы-бала псикасына әсер етудің жүйелік тиімділігінің жетістіктері. Мұнда тәрбие оқыту жұмысынан жоғары қойылған, өйткені тәрбиелі бала білімсіз қалмайды. Тәрбие жеке тұлғаның, қоғамның, мемлекетің қажеттіліктерін жан-жақты қанағаттандыру үшін берілді, баланың назарын көшеден басқа игі істерге аударады, ортақ мүдде, ортақ рухани құндылық негізінде қарым-қатынас ортасын құруға мүмкіндік туғызады, шығармашылық потенциалын ашуға және өзінің мүмкіндіктерін іске асыруға көмект.кседі. Қосымша білім беру тәрбиелушілердің шығармашлық мүмкіндігі мен әлеуетін кеңейтіп қана қоймай, баланың мектептегі жетпеген жетістіктерін толықтыруға мүмкіндік береді. Бірқатар оқушылар үшін қосымша білім орта білімнің белгілі бір кезеңінде тек қажеттілік қана емес, оның басты құрамдас бөлігі болуы мүмкін. Осылайша, қосымша білім беру қазіргі орта білімнің құрамдас бөлігі болып табылады, ал оның толық қоғам және жеке әрбір білім алушы үшін нәтижелігінің маңыздылығы, оның рөлі балаларды тәрбиелеу және дамытудың басым бағыттарын іске асыру барысында анық байқалады. Өскелең ұрпақ тәрбиесінде және түрлі мінез-құлықты ауытқулардың алдын алуда қосымша білім беру мүмкіндіктерін кеңінен пайдалану қажет. Соңғы жылдары балалардың қосымша білім беру ұйымдарына балалар мен жасөспірімдердің бос уақытын қоғам пайдасына айналдыруды ұйымдастыруға, білім алушылардың коммуникативтік және интелектуалдық қабілеттерін, жеке басының психологиялық, көсбасшылық қасиеттерін дамытуға және түзуге бағдарланған әлеуметтік бейімделуіне, азаматтық тұрғыда қалыптасуына мүмкіндік туғызады. Техникалық шығармашылық орталығының педагогикалық ұжымы инновациялық даму идеологиясын бағдарламасын қабылдап, балалардың тіршілік саласы жағынан білім, икем әдеттерін қалыптастырады, сондай-ақ қажетті әдістерімен мінез қалпын дамытады. Орталықта шығармашылық әдістер, шығармашылық потенциал, шығармашылық белсенділіктерінің дамуына барлық әрекеттер жасалған. ТШО-да жүзеге асырылып жатқан жеке-бағыт үйлесу әдісі өз нәтижесін көрсетуде. Орталықтың басты мақсаты техникаға икемі бар балалармен жүргізіліп жатқан арнаулы жұмысын жүйеге келтіру. Сондай-ақ оқушыларды техникалық мамандыққа деген қызығушылығын ояту және шығармашылыққа тарту жүйесін жетілдіру. Орталық 6-бағытта жұмыс жасайды, олар: -техникалық бағыты бойынша: «Ағаш өңдеу», «Тоқыма тоқу технологиясы», «Киім дизайны», «Автослесарлық», «Компьютерде жазба таңбалары және анимация», «Баспасөз орталығы», «Сәулет құрылысы және құрылысты көркемдеп жобалау технологиясы», «Радиотехника», «Техникалық сувенир», «Жас дизайнер» үйірмелері; - политехникалық бағыты бойынша: «Көлік ісі» үйірмесі; - экономикалық бағыты бойынша: « Математикалық логика»; -сәндік қолданбалы бағыты бойынша: «Ағашты көркемдеп өңдеу, Қолөнер, Жүннен жасалған бұйымдар технологиясы, Флористика, Декорация жасау, Киім тоқу технологиясы, Теріден 8

бұйым жасау технологиясы», «Ойыншық жасау», «Өру технологиясы», «Қазақтық ұлттық бұйымдарын жасау» үйірмелері; - туристік өлкетану бағыты бойынша: «Жаяу жүру туризмі» үйірмесі; -биологиялық бағыты бойынша: «Төтенше жағдайда алғашқы медициналық көмек көрсету, Тағамды әрлендіру және қызмет көрсету», «Медицина катастроф» үйірмелері. Техникалық шығармашылық орталығындағы техникалық бағытың ұстаздары қызығушылық танытып отырған технологиялардың бірі – өнертапқыштық мәселелерді шешу теориясы. Тың шешім мен өнертапқыштыққа баулитын аталмыш технология ойлауды белсендіріретін мына төмендегідей шығармашылық тапсырмалар жүйесінен тұрады: • ұсынылған ақпараттан қажеттіні анықтай алу; • жүйелеу, біріктіру, салыстыру, дәлелдеу немесе жоққа шығару; • әрекеттің жоспарын құрастыру: нобайлау, себебін анықтау, салдарын анықтау; • жаңа қызметін анықтау; қарама-қайшылықтарды шешу; мәселелерді іздестіру; ғылыми заңдылықтар мен теорияларды талдау. ТРИЗ-технологиясындағы фокальдiк объектiлер әдiсiне ғана тоқталып өтсек, оны меңгеру төмендегіше жүргiзiліп келеді: 1. Жетiлдiрудi талап ететiн объект таңдап алу; 2. Оған басқа кез келген объектiнiң сапалық белгiлерiн қосады. 3. Алынған «жаңа объектiнi» түсiндiру кезеңдеріне қатысу. Мысалы: объект- ән. Екiншi объект – дәрi. Оның сипаттары ақ, дөңгелек, ерiгiш, емдегiш, т.б. Бұл сапаларды әнге таңғанда – ақ ән, дөңгелек ән, ерiгiш ән, емдегiш ән болып шығады. Нәтиженi түсiндiру үшiн қиялға жол берiледi. Ақ ән «ақ» сөзi бар, немесе ақ тiлектер туралы ән. «Ақ маңдайлым», «Ақ сұңқарым», «Ақ мамам», «Ақ тiлек» т.б. Дөңгелек әнге күн, ай, шар, сақина, жер сияқты дөңгелек заттар туралы әндердi жатқызуға болатындығы анықталды. Ерiгiш ән – деп халық арасына кең тарай алмай жоқ болып, ұмытылып кеткен әндер жатады деген, ал емдегiш әндерге керiсiнше адамдардың жан-жүрегiне әсер етiп, жақсы эмоциялар туғызатын, сезiмдерге бөлейтiн әндер жатады деген ұйғарым жасалды. Бұл қиял әлеміне қанат қағып, ұқсамайтын ұғымдарды үйлестіруге, солар арқылы жаңа ойлар тудыру мен тың ұсыныстар жасап ұсынуға машықтандырады. Бұл мүмкіндікті сабақта пайдалану – бала сезімі мен ізденіске құштарлығын арттырар еді. Орталықтың сәндік қолданбалы, биологиялық бағыттарының педагогтары ғылыми, шығармашылық, ойын түріндегі жоба технологиясының түрлерімен жұмыс жасауда. Жобалау технологиясын қолданудағы негізгі мақсат – оқушылардың қызығушылық ынтасын дамыту, өз бетімен жұмыстарын жүргізу арқылы білімдерін жетілдіру, ақпараттық бағдарлау біліктілігін қалыптастыру және сыни тұрғыдан ойлау қабілетін арттыру арқылы оқушыны болашақта әр түрлі жағдаяттарда, әр түрлі қоғамдық ортада өзін-өзі көрсете білуге бейімдеу. Егер оқушы жобасы тақырыбын дұрыс таңдай отырып, жоспарлай білсе, оны дұрыс орындай алса- ол болашаққа дұрыс бейімделген тұлға болып қалыптасады. Әр түрлі жағдаяттарда дұрыс шешім қабылдай отырып, әр түрлі адамдармен тіл табыса отырып, әр ортада дұрыс бағыт – бағдар бере алады. Сонымен, жобаның тиімділігі – көзбен көріп, құлақпен естіп,есте сақтай отырып, оқушыны ізденіске, іскерлік пен танымдық ынтаға, шығармашылық қабілетті жетілдіру арқылы түрлі мәселелерді шеше білуге, тапқырлыққа, жаңа ғылыми ізденіске жетелеуде. Осы технологияларды қолдана келе педагогтарымыздың республикалық халықаралық жетістіктері 2012 жылы Алматы қаласында республикалық «Әдістемелік вернисаж» байқауында Т.Шинкарева, Ж.Тұрғанбаева бағдарламалары, А. Махашева, К. Шулембаевалардың сценарилериі жүлделі орындарға ие болды. 2012 жылы «Қазақстанның ҚБ жүйесіндегі 100 есім» кітабы жинағына М.Досов енді.2013 жылы Астана қаласында өткен «Көктем тамшысы» сәндік-қолданбалы өнер бағыты бойынша шебер-сыныбын Е.А. Халевич, Г.Толепова өткізді. 2013 жылы халықаралық «Еуразия кеңістігіндегі білімді көркем өнер арқылы зстетикалық тәрбие беру» тақырыбындағы Республикалық II ғылыми-практикалық конференция Халеевич Е.А.. Толепова Г. Сертификатпен марапатталды.Байқоңыр қаласында өткізілген халықаралық «Ғылмның әлемін ашамыз» тақырыбындағы байқауда А.Сон бірінші орынды иеленді

2014 жылы Жолдасбеков атындағы байқауда А.Сон, және «Шабыт» байқауында 3 орын Д.Рода жеңіп алды. Қорытындылай келе, сонымен, оқушыларға дайын өнімді қабылдайтын ғана емес, өз бетімен ізденетін, дербес іс-әрекет жасай алатын тұлға ретінде қарау – жобалау технологиясының негізі. Нақты тақырып төңірегінде оқушының алдына әр кезеңде мақсат қоя біліп, сол мақсатқа қол жеткізудегі іс-әрекеті, яғни сиқыршының көжекті цилинірдің астына салу үшін ұзақ мерзім көлемінде атқарған еңбегі тәріздес. Конфуцийдің Естігенімді – ұмытамын, көргенімді есте сақтаймын, өзім істегенімді меңгеремін дегені – бұл технологияның негізгі ұстанымы. Балалардың қазақстандық қосымша білім беру жүйесін сақтау және дамыту үшін келесі бағыттар бойынша негізгі мәселелерді шешу қажет: 1. Қосымша білім беру ұйымдарының жаңа түрлерінің қазіргі модельдерін құру: - балаларға арналған ғылым, техника, шығармашылық орталықтарын құру (танымдық, білім беру және сауықтыру). 2. Республикада қосымша білім беру ұйымдарының желісін қалпына келтіру, сақтау және дамыту: - республикалық жас туристер, техниктер және натуралистер станцияларын ашу; - облыстық қосымша білім беру ұйымдарын ашу; - республикадағы қосымша білім беру ұйымдарына арналған заманауи үлгідегі ғимарат құрылысын салу. 3. Қосымша білім беру ұйымдарының өзінде әр түрлі жағдайлар жасау: - республикадағы барлық қосымша білім беру ұйымдарын компьютерлендіру және интернет желісіне қосу; - қосымша білім беру ұйымдарын қазіргі заманғы керек-жарақтар және материалдармен жаңарту және жабдықтау. 4. Қосымша білім педагогының жеке басын дамыту: - түрлі деңгейдегі білім беру қызметкерлерінің біліктілігін арттыратын институттарда қосымша білім педагогтарына арналған тұрақты жұмыс істейтін курстар жүргізу; - мемлекеттік стандарттағы Қазақстанның жоғары оқу орындарының педагогикалық мамандар тізбесіне қосымша білім беру жүйесі үшін арнайы кадрлар даярлауды енгізу, мәртебесін көтеру. 5. Қосымша білім беруді басқаруды реформалау: - білім департаментіне қосымша білім беру мамандарын енгізу (республикалық деңгейден бастап аудпндық деңгейге дейін); - барлық деңгейдегі (республикалықтан бастап аудандыққа дейін) балалардың қосымша білім беру ұйымдарын арнаулы бюджеттік қаржыландырылуын қамтамасыз ету (еңбек ақы, коммуналдық қызметтер, материалдық-техникалық жабдықтау, іссапарлар және т.б.); 6. Қосымша білім беру жүйесінің отандық әдістемелік базасын құру (ұйымдастыру-басқару және нормативтік-құжаттық): - қосымша білім берудің Интернет-медиатекасын құру және практикаға енгізу; - қосымша білім беру қызметінің барлық бағыттары бойынша жаңа буын қосымша білім беру бағдарламаларын құру және бекіту. 7. Иновациялық қызметтерді дамыту; - барлық қосымша білім беру ұйымдарын интернетте бірыңғай порталға біріктіру; - қосымша білім беру сайттарын ашу. ЖАЛПЫ БІЛІМ БЕРУ ҰЙЫМЫНДАҒЫ ПЕДАГОГ-ҰЙЫМДАСТЫРУШЫНЫҢ РОЛІ Балданбаева Г.А. «Тұлғаны тәрбиелеу және әлеуметтендіру» кафедрасының аға оқытушылары Керимбекова Ф.К. «Басқару және білім беру сапасы кафедрасының аға оқытушысы» Қазіргі өскелең ұрпақты тәрбиелеудегі маңызды проблема оның тиімділігі мен сапасын арттыру қажеттілігін туғызуда. Қазіргі таңда білімде жүзеге асырылып жатқан жаңашылдық білім беру үдерісін ізгілендіріп, оның тәрбиелік әлеуетін күшейтуге ықпал етеді. 10

Қазақстанда қоғам мен мемлекетті жүйелі түрде реформалау жағдайында тәрбиені дамыту жалпы қазақстандық, ұлттық мәдени дәстүрлердің жаңа шарттарына парапар заманауи идеялар, алғышарттар мен қағидалар негізінде жүзеге асырылуы тиіс. Осыған байланысты баланың, оның отбасының өмірлік іс-әрекеттері жүзеге асырылатын нақты әлеуметтік және балаларды қоғам өмірінің жаңа кезеңдеріне даярлайтын болжамдық элементтері бар педагогикалық жағдаяттарға үнемі тұрақты түрде түзетулер енгізу қажеттігі туындайды. Соңғы жылдары білім беру мекемелерінде әлеуметтік педагогтер, қосымша білім беру педагогтері, педагог-ұйымдастырушылар сияқты жаңа мөлшерлемелер енгізілді Педагог қызметкерлер мен оларға теңестірілетін тұлғалардың лауазымдарының үлгілік біліктілік сипаттамаларын бекіту туралы Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрінің 2009 жылғы 13 шілдедегі № 338 Бұйрығында жалпы ереже жасалған. Онда педагогұйымдастырушының біліктілік сипаттамаларында әрбір лауазымға неғұрлым тән келетін жұмыстар түрлері берілген. Тәрбие үдерісінің күрделілігі соншалық, оған әркім атсалыса бермейді, себебі балалармен жұмыс істеу үшін тек тәжірибе мен ерік-жігер жеткіліксіз, оған арнайы дайындық та қажет. ІІМ мәліметіне сүйенсек, Республиканың кейбір аймақтарында кәмелетке толмағандар арасындағы қылмыстар саны артып отыр. Өйткені, балалар арасындағы қылмыс, наркомания, агрессия және т.б. күрмеуі қиын проблемалар шешімін тапты деуге болмайды. Түптің түбінде педагог кадрлардың саны емес, сапасы үлкен рөл атқаратынына көз жеткізу қиын емес. Тәрбие жұмысындағы сапа өлшемі дегеніміз – педагогтердің өз іс-әрекетін педагогикалық проблемаларды шешуге оң ықпал ететіндей ұйымдастыра білу қабілеті. Сондықтан, білім жүйесіндегі тәрбие жұмысын ұйымдастыруды жүзеге асыратын білікті кадрлар деңгейі бүгінгі күн талабына сәйкес болуы керек. Қазіргі жағдайда педагог-тәрбиешілер жағымды, оң нәтижені қамтамасыз етуге ықпал ететін жаңа технологияларды игере білуі тиіс. Педагог-ұйымдастырушылар тәрбие үдерісіндегі негізгі субьектілердің бірі болып табылады. ЖББМ (жалпы білім беру мекемелері) –де тәрбие жұмысын құру және дамытуда олардың атқаратын рөлі зор. Олар педагог-тәрбиешілерге қарағанда балалар ұжымына барынша жақын әрі басқарушы. Сондықтан тәрбиеленушілердің жалпы мәдени деңгейі, олардың шығармашылық қабілетінің, танымдық қызығушылығының дамуы көп жағдайда педагогұйымдастырушыларға тікелей байланысты. Осы санаттағы педагогтер мектеп ұжымында, мектеп өмірін демократияландыруда қолайлы ахуал туғызуға үлкен үлестерін қоса алады. Педагог-ұйымдастырушы маманы төменде көрсетілген бағыттар бойынша жылдық жұмысын жоспарлауына болады. Тәрбие қызметінің бағыттары: 1. Зияткерлік-танымдық. Мақсаты: табиғи дарындылығын, шығармашылық қабілеттерін анықтау және дамыту, өзін-өзі бақылау және өзін-өзі тануға деген дайындықтарын қалыптастыру . Жұмыс формасы: • Қала мен мектеп мұражайларына экскурсияға шығу; • «Не? Қайда? Қашан?» сұрақ-жауап конкурстары; • «Таңғажайыптар алаңы» зияткерлік ойыны; • Фольклорлық мереке «Наурыз-жыл басы»; • Танымдық мерекелер: «Терезе алдындағы дәріхана», «Тазалық – денсаулық кепілі», «Абайлаңыз, жол!»; • «Есімің нені білдіреді?» атты танымдық бағдарлама; • Ғылыми-практикалық конференцияға қатысу. 2. Азаматтық-құқықтық. Мақсаты: құқықтық және саяси мәдениетті қалыптастыру, заңға, жеке тұлғаның құқықтары мен заңдық мүдделеріне деген тәрбие мен сыйластық. Жұмыс формасы: • “Мен Қазақстан азаматымын !” атты акция; • “Наркотиктерге жол жоқ дейміз !” акциясы; • “Адам. Тұлға. Азамат. ” атты азаматтық-құқықтық ойын.; • “Бала құқығы жөніндегі конвенция” атты сынып сағаты;

Жол қозғалысы ережелерін сақтау жөнінде сынып сағаттары, конкурстық ойын бағдарламалары. 3. Адамгершілік-эстетикалық. Мақсаты: көркемөнер жұмыстарындағы оқушылардың білігі мен дағдысын қалыптастыру, оларды мәдени құндылықтарды, отбасы және туған өлке дәстүрлерін тани білуге баулу. Жұмыс формасы: • «Білім күні», «Туылған күніңмен, «Бақыт Қаласы!», «Қарттар күні», «Аналар күні» дәстүрлі мерекелері; • қосымша білім үйірмелеріндегі сабақтар; • шығармашылық концерттер мен мазмұндық мерекелерге қатысу; • шығармашылық жұмыстар көрмесі; • «Адамнан қымбат ештеңе жоқ» атты отбасылық іздестіру бағытындағы жұмыстар көрмесі • «Әжеміздің сандығынан» (аға ұрпақ өлеңдері мен ойындары), «Денсаулық мерекесі» атты отбасылық мерекелер. 4. Әскери-патриоттық. Мақсаты: мектеп тарихына,отбасына,экологияға деген көзқарасын,туған өлкесіне деген махаббатын, қызығушылықтарын қалыптастыру мен дамыту, «Біз бейбітшілікті жақтаймыз!» (Ұлы Отан, Ауғанстан соғысында қаза тапқандарды еске алу күні) акциясы; • Ұлы Отан соғысы ардагерлерімен салтанатты кездесу; • Өз отбасының тарихын іздестіру-зерттеу жұмыстарының көрмесі (Қарттар күніне, Аналар күніне, Отан қорғаушылар күніне, Жеңіс күніне арналған); • «Мәңгі жадымызда»акциясы(14ақпан – Ауғанстан Демократиялық республикасынан кеңес әскерінің шығарылған күніне орай); • Ауғанстада әскери қызметін өтеген жауынгерлердің ата-аналарымен және «Айбын» әскери-патриоттық клубының мүшелерімен кездесу; • Қала әскери бөлімшелерінің қызметкерлері мен жоғары сынып оқушыларының жолдастық спорттық кездесулерін ұйымдастыру. 5. Спорттық-сауықтыру. Мақсаты: дене мәдениетін қалыптастыру, салауатты өмір салтына қажеттілікке тәрбиелеу . Балалар өмірін қорғау. Жұмыс формасы: • «Алтын күз» күзгі спорттық кросс; • «Қозғалыстағы өмір – күшті көбейту» спорттық денсаулық мерекесі; • Қала мен мектептердегі спорттық олимпиадаларға қатысу; • Оқушылардың техника қауіпсіздігін сақтауына арналған сынып сағаты; • «Біз салауатты өмір салтын қалаймыз!»сынып сағаттары; • 8 наурыз мерекесіне арналған мұғалімдер мен жоғарғы сынып қыздарының қатысуымен өтетін спорттық-конкурстық бағдарлама. 6. Отбасымен жұмыс. Мақсаты: ата-аналардың педагогикалық мәдениетінің жоғарылауына жағдай жасау, мекеменің шығармашылық іс-шарасына қатысу арқылы отбасымен қатынас орнату . Жұмыс формасы: • жеке (ата-аналармен әңгімелесу, кеңес беру; оқушының отбасында болу); • топтық (мазмұндық ата-аналар жиналысына қатысу, белсенді ата-аналармен жұмыс, психолог пен әлеуметтік педагогтың бірігіп ұйымдастырған ата-аналарға арналған ақпараттық мектеп); • бұқаралық (ата-аналар жиналысы, Қарттар және Аналар күніне орай ұйымдастырылған дәстүрлі отбасылық шығармашылық мерекелер, жаңажылдық, Отан қорғаушылар күніне, 8 Наурыз Халықаралық әйелдер күніне, Жеңіс күніне арналған мерекелер, отбасылық спорттық мерекелер мен отбасы фестивальдері, Ауғанстан әскери қызметін өтеген жауынгерлердің ата-аналарымен кездесу. 7. Еңбек. Мақсаты: өмірдегі маңызды құндылықтардың бірі ретінде еңбекке деген жағымды қатынасқа тәрбиелеу. Шығармашылық еңбекке деген қажеттілікті дамыту. Жұмыс формасы: •

өнерлі ұжымның қызметімен танысу үшін балалар шығармашылығы орталығына экскурсияға бару; • ата-аналарының жұмыс орнына экскурсияға бару; • «Мамандықтар әлемінде» шығарма жазу көрмесі (ата-аналарының мамандықтары туралы баяндау); • қосымша білім беру жүйесі ұжымындағы сабақ қорытындысы бойынша оқушылардың шығармашылық жұмыстарының көрмесі (бисерөру, кестелеу, Сән театры); • орта кәсіптік техникумдар мен қаладағы ЖОО байланыс жасау арқылы жасөспірімдерге кәсіптік бағдар беру; • Ұлы Жеңістің 70 жылдығына арналған «Жеңіс бүршігі» акциясы; • «Таза үй» акциясы, мектеп аумағын таза ұстау. Сонымен қатар, педагог-ұйымдастырушылар оқушылар үйінің педагогұйымдастырушысымен, аудандық білім бөлімінің әдіскерлерімен, білім беру жұмыстарына байланысты комитет мамандарымен, ЖББМ қалалық және аудандық тәрбие жұмысы жөніндегі директорлардың орынбасарларымен бірлесе отырып семинар, конференциялар өткізулері тиіс. •

Пайдаланған әдебиеттер: 1. ҚР білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы, – Астана, 2010ж. 2. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігінің 2009 жылғы 13 шілдедегі № 338 бұйрығы. 3. «Балалар мен жасөспірімдердің жазғы сауықтыру жұмыстарын ұйымдастыру», Әдістемелік құрал, Алматы, 2009ж. 4. Есімбекова Б.О., Айтбаев Қ.К., Білім беру ұйымын басқаруды ұйымдастыру. – Алматы, 2010. 5. Тәрбие жұмыстарын ұйымдастырудың әдістемесі, Ергешбаева Ш.Н. , Жазықбаева Ұ.П., Бөкешова А.К., Шымкент, 2013 ж. 6. Педагог-ұйымдастырушының бала тәрбиесіндегі рөлі /көмекші құрал/, Дүйсебаева Ж., Бекболаева Г., Сариева М., Шымкент, 2012 ж.

МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ҰЙЫМ ПЕДАГОГІНІҢ КӘСІБИ ДАМУЫ - САПАЛЫ БІЛІМ БЕРУДІҢ КЕПІЛІ Майбасова Ү.А. Мектепке дейінгі тәрбие және бастауыш білім беру кафедрасы «Өрлеу БАҰО» АҚ филиалы Қарағанды облысы бойынша педагог қызметкерлердің біліктілігін арттыру институты Мектепке дейінгі білім берудің сапасын арттырудың маңызды жағдайының бірі болып мектепке дейінгі ұйымдардағы білім үдерісінің мазмұны мен ұйымдастырылуы болып табылады. Мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың мәнін арттыру жалпы әлемдік үрдістер қатарына жатады. Балаларды мектепке дейінгі сапалы тәрбиемен және оқытумен толық қамтудың, оларды мектепке даярлау үшін мектепке дейінгі тәрбиелеу мен оқытудың әр түрлі бағдарламаларына тең қол жеткізуді қамтамасыз ету, мектепке дейінгі тәрбие мен оқытудың мазмұнын жаңарту Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011 – 2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасының негізгі бағыттарының бірі.[2] Осы үдерістің үдемелі қайта жасалуының тенденциялары педагогикалық ғылым мен практиканың жетістіктерімен, мектепке дейінгі білім берудің жаңартылған нормативтік базасының мазмұнымен, білім беру саласындағы негізгі құжаттарымен белгіленген. Мектепке дейінгі ұйымдардағы білім беру үдерісінің әзіргі болмысы Қазақстан Республикасының Білім туралы заңының талаптары мен мектепке дейінгі білім берудің стандартына сәйкес іске асырудың керектігі мен мүмкіндігінде тұрады. Сонымен қатар білім беру үдерісінің сапасы педагогтермен әдістемеліктер мен технологияларды кәсіби қолдануына, білім беру үдерісінің белгіленген тәртіпке сәйкес оқыту-әдістемелік құралдармен қамтылуына ғана емес, ең алдымен мектепке дейінгі ұйымның педагогтерінің кәсіби және білікттілік деңгейлеріне 13

байланысты. Өйткені тек кәсіпқой тәрбиеші балалар үшін заттық-дамытушы ортаны құрады, балалармен керек және қызықты іс-әрекетті үйымдастырады, баланың тәрбиелік игілігіне мақсатқа сәйкес тұлғалық бағыттағы әдістер мен тәсілдерді қолданады. Бүгінгі таңда мектепке дейінгі білім берудің дамуының негізгі тенденциялары мемлекетпен қоғамның әлеуметтік тапсырысына сәйкес қол жетімді, сапалы білім беруді әрі қарай іске асырудың идеяларымен байланысты. Егерде мектепке дейінгі білім беру жүйесі өзіндік үздіксіз дамудың ішкі механизмдеріне ие, өздігінен дамитын серпінді жүйе болса, білім беру үдерісінің субъектілерінің даму құралы және механизмі бола алады. Осы жағдайда мектепке дейінгі білім берудің сапасының дамуы мен қамтылуының басты ресурсі ретінде мектепке дейінгі ұйымдардың педагог кадрларының кәсіби құзіреттіліктері ерекше маңызға иеленеді. Мектепке дейінгі ұйымдар (МДҰ) педагогтерінің кәсіби деңгейлерін жетілдіру міндеттері, ең алдымен олардың біліктілігін арттыру жүйесінде қарастырылалады. Іс-әрекеттегі біліктілікті кәсіби құзіреттіліктің дамуы мен қалыптасуының динамикалық сипаты ретінде, ал біліктілікті арттыруды тұлғалық-кәсіби дамытудың үздіксіз үдерісі ретінде қарастырсақ «біліктілік деңгейі» деген түсінікке тоқталу қажет. Өйткені ол жаңа әлеуметтік мәдени жағдайда МДҰ педагогтерінің кәсіби құзіреттіліктерінің кезеңмен дамуының мақсатты үдерісін құру үшін бағыттарды сілтейді және педагогтердің кәсіби дамуының өзекті деңгейін белгілей алады. Қазақстан Республикасы Президентінің 2010 жылғы 7 желтоқсандағы № 1118 жарлығымен бекітілген Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 2011 – 2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында МДҰ кадрларының кәсіби құзіреттіліктерінің артуының керектігіне ерекше көңіл бөлінген. Осыған байланысты, заманауи тәрбиешінің көзқарасы негізінде өзгереді: әр-түрлі мектепке дейінгі ұйымдардың басымды бағыттарын іске асырылуын қамтамасыз ететін білім беру үдерісінің мазмұны мен ұйымдастырылуы, әдістерді, қағидаттарды, мақсаттарды анықтаудағы тәсілдердің жетілу керектігі туындайды. Осы заманғы тәрбиеші кәсіби педагогикалық іс-әрекеттің қазіргі нормаларына сай әрекеттену мен ойлауы, тұжырымдылық дүниетаным мен гуманисттік құнды мақсатқа иеленуі, рефлексивті-аналитикалық, креативтік, жобалау, коммуникативтік, ұйымдастырушылық және зерттеушілік қабілеттіліктерге ие болуы керек. Қоғам мен мемлекеттің мектепке дейінгі білім берудің сапасына қоятын талаптарына байланысты МДҰ тәрбиешілерінің заманауи кәсіби құзіреттіліктерінің қалыптасуы бойынша міндеттерді бірінші кезекте шешу керектігі маңызды. Әр-түрлі біліктілік деңгейдегі педагогтердің кәсіби шеберліктері мен кәсіби құзіреттіліктері балабақшадағы білім беру үдерісінің қамтамасыз етілуі мен мектепке дейінгі білім берудің заманауи мазмұны мен технологияларын іске асырумен байланысты. Білім сапасын қамтамасыз ететін мектепке дейінгі білім беруді дамыту стратегиясы педагогтың кәсіби қалыптасуы, кәсіби дайындығы, кәсіби құзыреттілігі сияқты ұғымдадың нақты анықтамаларын талап етеді. П.И.Третьяков анықтамасы бойынша педагогтың кәсіби қалыптасуы – еңбек субъектісінің жеке және қызметтік өзгерісін бірізділікпен, үдемелікпен сипаттайтын қалыптастырушы субъектілік ықпалдар жүрісіндегі адамның кәсіпқойлығы (кәсіпте оның мәнді күшінің ашылуы). Педагогтың кәсіби дайындығы – кәсіпқойлықтың арнайы құрылған үдерісі, субъекттің кәсіби-педагогикалық білім жүйесін игеру нәтижесі, кәсіби қызмет технологиялары, қызметтің шығармашылықпен жүзеге асуының тәжірибесі және педагогикалық мәдениетке қозғамдамабәстік қатынасы. Кәсіби құзыреттілік кәсіби қызмет субъектісі ретінде кәсіби қызмет әдістерін қолдану тәжірибесі мен шығармашылық компонентін, кәсіби-педагогикалық білмдерді және білім беру үдерісінің барлық компонентері туралы білімдерді қамтиды (мақсаттары, мазмұны, тәсілдер, объект, нәтиже, т.б.). Кәсіби құзыреттілік педагог тұлғасының жаңа сапасын құрайтын құзыреттіліктердің жеке қосындысы ретінде қарастырыла алады. Кәсіби құзыреттілік – жеке тұлғаның кәсіби іс-әрекетті атқаруға теориялық және практикалық әзіреттілігі мен қабілеттілігінің бірлігі. Педагогтың кәсіби құзыреттілігін зерттеу – бірқатар ғалымдардың басты қызмет бағыттарының бірі (В.Н.Введенский, В.Г.Воронцова, Е. Вторина, И.А.Зимняя, Н.В.Кузьмина, А.К.Маркова, С.Г.Молчанов, Л.А.Петровская, Г.С. Сухобская, Т.И.Шамова). Педагогтың кәсіби құзыреттілігінің құрылымында, басқаларымен қатар технологиялық құрамды белгілейді, оны

Л.К. Гребенкинаных пікірінше, технологиялық құзыреттілік деп атауға болады. Оның мазмұнына: - Қызмет формалары мен оларды қолдану шарттарын, әдістерін технологияларын білу; - Компьютерлік технологияларды иленушілігі; - Білімдерді шығармашылықпен қолдана білу; - Тәрбиелілік-білімділік үдерісті жобалай білу; - Өз қызметінің нәтижесі мен тиімділігн талдап, саралай білу. Е.Н.Никифорованың пікірінше кәсіби құзыреттіліктің негізгі факторлары болып: - Білік мен дағдыны функционалды жетілдіру және жаңа білімге дағдылану; - Ықыласты нәтиженің субъективті мағынасы жатады. [7] Білім беру жүйесін реформаландыру шегінде өзге көзқарасымен, қатынасымен, ойлау қабілетімен байланысқан білім беру парадигмасының ауысуы болып жатыр. Бұл жаңашылдықты басқа салаларда жинақталған, барлық позитивті мүмкіндікті пайдалана даму керек.[3] Қазіргі білім беру мазмұны жаңа процессуалды білім, білікпен молаюда, сондықтан, қоғамға тек кәсіпқой емес, шығармашылықпен жұмыс істейтін, өз ісіне жан-тәнімен берілген, қиыншылықтарды жеңуге қабілетті, ашық тұлғалар қажет. Қазақстандық білім беруді модернизациялау тұжырымдамасында білім беру сапасын арттыруға жағдай жасау басымдылық бағыттардың бірі болып көрсетілген. Бұл бағытты іске асыруға «мемлекеттік білім беру стандарттарын қарастырғанда білім берудің жекеленуін және саралануын қамтамасыз ету» міндеттері қойылған. Сонымен қатар, педагогтарға деген кәсіби талаптар жаңартылды, нақтырақ айтсақ, педагогтың кәсіби қызметті жүзеге асыруында субъектілік ұстанымына, кәсіби білімнен кәсіби құзыреттіліктеріне екпін ауысып отыр. Бүгінгі күні, кәсіпқойлықты дамытуға төмендегі алғышарттар қойылып отыр: 1. Кәсіпқойлықты дамытуға бағдарланған үздіксіз білім берудің құрылымы мен идеяларын өңдеу, жекеленген білім беру парадигмасын жобалау мен жүзеге асыруға жағдай жасау; 2. Педагог өзінің даму жолын таңадай алатын, өз кәсіпқойлығының құрылымын, мазмұнын, қалыптасу нұсқаларын белгілеуге мүмкіндігі бар біртұтас ашық білім беру кеңістігін құру; 3. Педагогтың білімділік сауалдары, қажеттіліктері мен кәсіпқолық деңгейлері ескерілетін тұлғалық бағдарланған білім беру тұжырымдамасын құру; 4. Педагогтың кәсіби даму себептерін ескеру, кәсіпқойлықты дамытуда қызығушылық дәрежесін анықтау, қажет жағдайда ынталандару механизмдерін іске кірістіру; 5. Біліктілік арттырудың жаңа формаларын әзірлеу. Мектепке дейінгі білім беру ұйым тәрбиешілердің кәсіби шеберліктерінің өсуі мен заманауи педагогикалық технологияларды игеру нәтижесінде тұлғаның кәсіби маңызды сапаларының деңгейі өзгереді: педагогтың сенімділік уәждемесі, жанасымдық деңгейі, дифференциалдық қарым-қатынас стилі, белсенді әрекеттестік стилі жоғарлайды, жасқаншақтық, үрейлілік, психикалық ұшқалақтық төмендейді. [6] Мектепке дейінгі білім беру ұйымы тәрбиешісі педагогикалық қызмет субъектісі ретінде, өзгеше дамыған, үйлесімді, кәсіби маңызды тұлғалық сапаларға ие (сенімділік уәждемесі, қоғамның адамдық ережелерімен келісімі, жанасымдық деңгейі жоғары). Бұл сапалардың дамуы оның кісіби қызметінің еректшеліктерімен уағдаласқан және білім берудің мектепке дейінгі сатысындағы педагог кәсіпқойлығының қалыптасуындағы айқындаушы өзегі болып табылады. Сонымен педагог қызметі тәрбиеленушілерінің тұлғалық дамуына жағдай жасауға және тәжірибе алмасуға бағытталған, сондықтан педагогтың кәсіби дамуы маңызды. Жаңа заман жаңа жағдайларды үстемдейді. Жаңа заман педагогының алдында тұрған шоғыр мәселелердің кеңдігі соншалық, педагогтан ақпараттық технологияларды игеру, адамдармен тиімді қызмтте болу, жеке бас қорын сындарлы қолдану, өз білім беру траекториясын жүзеге асыру, жетістіктер мен бәсекеге қабілеттілікті қамтамасыз ету талап етеді. Әдебиеттер: программа формирования профессиональной компетентности воспитателей дошкольного образования: учеб.-метод. пособие: в 3 ч. / под общ.ред. Л. Г. Тарусовой, В. Н. Шашок; ГУО «Акад. последиплом. образования». – Минск: АПО, 2013. – 60 с.

1. Многоуровневая

2. Қазақстан Республикасында білім беруді дамытудың 3. 4.

2011 – 2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы Митина Л.М. Психология труда и профессионального развития учителя: М. Академия, 2004. – 320 стр. Синельникова О. Н. Программа профессионального развития педагога. Интернет источник http://www.prodlenka.org/opyt-i-problemy-publikatcii/programmaprofessionalnogo-razvitiia-pedagoga.html Кускова И.Н. Педагогическая техника и педагогическое мастерство как базовый уровни профессионального развития педагога. Интернет источник: http://festival.1september.ru/articles/508680/ Библиотека авторефератов и диссертаций по педагогике http://naukapedagogika.com/psihologiya-19-00-13/dissertaciya-razvitie-professionalizma-vospitatelyadoshkolnogo-obrazovatelnogo-uchrezhdeniya#ixzz2hyHMvDEI Совершенствование профессиональной компетентности педагога как средство повышения качества образования в дошкольном образовательном учреждении Кузнецова Ирина Викторовна, заведующая МДОУ,Швыдкая Людмила Феодосьевна, http://festival.1september.ru/articles/622636/ «МҮМКІНДІГІ ШЕКТЕУЛІ БАЛАЛАРДЫ ӘЛЕУМЕТТІК ҚОЛДАУ» Малдыбаева Н.Е. № 6 Ж.Аймауытов атындағы жалпы орта мектеп, Директордың оқу ісі жөніндегі орынбасары Қуандық А.Қ. АО «Өрлеу» РИПКСО аға оқытушы, Педагогика және психология магистрі

Бұл дүниеде адамның денсаулығынан қымбат еш нәрсе жоқ. Әрбір жан тағылымды тірлік жасап, баянды өмір сүргені абзал. Оқыс жағдайдан мүгедектікке душар болған немесе туғаннан кемтар жаралған жандардың да көкірегінде бұл өмірге деген құлшыныс сезімдері зор болатыны айқын. БҰҰ мәліметіне сүйенсек әлемде физикалық және психикалық дамуы тежелген 450 миллион адам өмір сүреді екен. Бұл біздің планета тұрғындарының 1/10 бөлігін құрайды (оның шінде 200 миллион мүмкүндігі шектеулі балалар). Еліміздегі статистика мәліметтеріне көз жүгіртер болсақ: Қазақстанда кемтар 120665 бала бар. Олардың ішінде 19047 кемтар бала 102 арнаулы (түзеу) білім беру ұйымдарында арнаулы біліммен қамтылған, оның ішінде: 9 ұйымда – соқыр және нашар көретіндер үшін (1392 адам); 20 ұйымда – саңыраулар мен нашар еститіндер үшін (2944 адам); 5 ұйымда – 868 сөйлеу қабілеті нашар балалар үшін; 4 ұйымда – 460 жүріп-тұру мүшелерінің функциялары бұзылған балалар үшін; 56 ұйымда – 11673 ақыл-есі кем балалар үшін; 8 ұйымда – 1710 психикалық дамуы кем балалар үшін орын бар [1]. Соңғы жылдары мүгедек балалар қатарының көбеюі еліміздегі денсаулық сақтау, білім және әлеуметтік қорғау институттарының осы мәселеге араласып, көңіл бөлуін талап етіп отыр. Бұл салада Қазақстан қоғамының алдында тұрған маңызды проблемалардың бірі және бірегейізерттеушілер, оқытушылар және практиктердің басын біріктіріп, бір арнаға түйістіру. Белгілі бір топ өкілдерін әлеуметтік ортаға бейімдей алмау, яғни оларды қоғамның толық қанды мүшелігіне икемдей алмау – олардың жан-жақты мүмкіншіліктерін шектеуге әкеліп соғады. Демек, мұның өзі олардың әлеуметтік сұраныстарын өтей алмаудың бір түрі. Мәселен білім беру, денсаулық сақтау және әлеуметтік қызмет көрсету түрлерінің жетіспеушілігі немесе олардың жетілмеуі жарымжан балалар мен олардың отбасына айтарлықтай қиындық туғызады. Педагогтар мен дефектологтардың пікірінше, біздің елімізде мұндай балалармен жұмыс жүргізетін жаңа, нәтижелі бағдарламалар мен әдістемелер жоқтың қасы. Демек, мүмкіндігі шектеулі балалар отбасының әлеуметтік-педагогикалық проблемаларын зерттеп-білу және оларды шешуге әлемдік тәжірибеге сүйене отырып, отандық төл мамандарды тарту – бүгінгі күн тәртібіндегі ең өзекті мәселе. Әлеуметтік-мәдени түсінік-танымсыз мүгедек балалардың проблемаларын шешу де, ұғыну да қиынға соғады. Осы орайда айта кетуіміз керек, мүгедектік дәрежесі аурудың түрін анықтауға қажет және әлеуметтік жеңілдіктер беру мақсатында адамға белгілі бір мәртебе берген жағдайда қажет етіледі. 1992 жылы Еуропа Кеңесінің Парламенттік 16

Ассамблеясында қабылданған, №1185 реабилитациялық бағдарламасының кепілдемесінде былай дейді: «Мүгедектік – бұл адам баласын мүмкіншіліктерден шектеу, яғни қарымқуаттылықтан, психологиялық, әлеуметтік, мәдени заңдылықтар мен басқа да кедергілерді бастан өткере отырып, қоғамның толыққанды мүшесі болу бағытынан айрылғандар. Сондықтан қоғам олардың қажеттіліктерін өтей отырып, тәуелсіз өмір сүрулерін қамтамасыз етуге міндетті» [2]. Мүмкіншіліктері шектеулі адамдардың әлеуметтік байланыс, қарым-қатынас құқықтары халықаралық заңдылықтармен бекітілген. Мұндай жағдайда, әсіресе, балалар бірінші кезекте қамқорлық пен көмекке ие болуы тиіс. Балалар құқығы (1959 ж) Декларациясында былай дейді: «Барлық балалар нәсіліне, ақ-қаралығына, жынысына, тіліне, дініне, саяси және басқа да түсінігіне, туған жері мен жағдайына қарамастан, төмендегі аты аталған мүмкіншіліктердің бәріне құқылы: Кемтар балалар өсе келе өздерін қоғамымыздың толыққанды мүшесі сезінуі үшін барлық қажетті жағдайлар жасалып, олардың құқықтары заң жүзінде бекітіліп, орындалуға тиіс. Қазақстан Республикасының 2002 жылғы 11 шілдеде қабылданған «Кемтар балаларды әлеуметтік және медициналық-педагогикалық түзеу арқылы қолдау туралы» заңы 2003 жылғы 1 қаңтардан бастап күшіне енді. Оның бір ерекшелігі — біздің елімізде мұндай заң алғаш рет қабылданып отыр. Заң бойынша, кемтар балалар санатына белгіленген тәртіппен расталған, туа біткен, тұқым қуалаған, жүре пайда болған аурулардан немесе жарақаттардың салдарынан тіршілік етуі шектелген, дене және (немесе) психикалық кемістігі бар он сегіз жасқа дейінгі балалар жатады [3]. Мүмкіндігі шектеулі балалар білім алуға, қоғам өміріне араласуға, еңбек ету, отбасы құруда кездесетін қиындықтарды жеңе білуге дәрменсіздігі байқалады. Сонымен қатар мүмкіндігі шектеулі балалардың өмірге келуі шын мәнінде отбасын психологиялық өзгерістерге алып келеді. Ауытқушылығы бар баланың отбасында алғашқы күннен бастап атаанасының ұнжырғасы түсіп, күйзеліске тап болады. Ата-аналарының қоршаған ортамен қарымқатынасы үзіледі, қатынас аясы тек туыстары, дәрігер, мұғалімдермен ғана шектеледі. Баланың мінез-құлқы, тәртібіндегі өзгерістер ата-ананың күткеніндей, ойындағындай болмай, ата-анаға қайғы мен мазасыздық жағдайын әкеледі. Сол себепті отбасындағы өзара қарым-қатынастар бұзылады, әрі қиындыққа тіреледі. Тіпті кей жағдайда отбасының бұзылуына (ажырасуға дейін) әкеледі. Сондықтан психологиялық-педагогикалық қолдау көрсету баланың туылған күнінен бастап аса құнды маңызға ие. Денсаулығында ақауы бар бала әлемді өзгерте алмайды, бірақ қоғамға бейімделуге әрекеттенуі қажет. Әлемдік медицина туа бітті, ауыр дертке шалдыққан балалардың құлан-таза айығып кетпесе де оларды ортаға бейімдеуге болатынын алға тартады. Ол үшін логопед, дефектолог, невропатолог, педиатр сынды мамандардың жұмыла жұмыс істегені керек. Барлық адам білім алуға құқылы. Еліміздің 2002 жылғы «Кемтар балаларды әлеуметтік және медициналық – педагогикалық түзу арқылы қолдау туралы» заңында даму мүмкіндігі шектелген барлық балалар психолого – медицина-педагогикалық кеңестің қорытындысына сәйкес арнайы түзету мекемелерінде және мемлекеттік жалпы білім беретін мектептерде тегін оқуға құқылы делінген . Кемтар балаларды әлеуметтiк және медициналық-педагогикалық түзеу арқылы қолдау, оның мақсаттары, мiндеттерi мен принциптерi: 1. Кемтар балаларды әлеуметтiк және медициналық-педагогикалық түзеу арқылы қолдау баланың туғанынан басталып, ол кәмелеттiк жасқа толғанға дейiн, жаппай кешендi медициналық, психологиялық, педагогикалық және әлеуметтiк тексеру мен кәсiби диагностика жүргiзу, оңалтудың жеке бағдарламасын әзiрлеу, медициналық, педагогикалық, психологиялық, әлеуметтiк қызметтер көрсету және еңбекке баулу арқылы жүргiзiледi. 2. Әлеуметтiк және медициналық-педагогикалық түзеу арқылы қолдаудың мақсаттары: 1) туа бiткен және тұқым қуалайтын ауруларды, қалыпты дамудан ауытқушылықтарды ерте бастан (туған кезден) анықтау; 2) балалардың дамуындағы кенжелеп қалу мен бұзылыстардың алдын алу, мүгедектiктiң ауыр түрлерiнен сақтандыру; 3) балалар мүгедектiгiнiң деңгейiн төмендету; 4) кемтар балалардың дене, психика және өзге де қабiлеттерiнiң орнын толтыру немесе оларды 17

қалпына келтiру, олардың әлеуметтiк құқықтарын iске асыру, неғұрлым толық әлеуметтiк бейiмделуiне жәрдемдесу болып табылады. 3. Әлеуметтiк және медициналық-педагогикалық түзеу арқылы қолдаудың мiндеттерi: 1) кемтар балаларды анықтау мен оларды есепке алудың бiрыңғай мемлекеттiк жүйесiн құру; 2) арнаулы бiлiм берудi және арнаулы әлеуметтiк қызмет көрсетудi жүзуге асыратын ұйымдар желiсiн дамыту; 3) кемтар балаларды әлеуметтiк бейiмдеу; 4) кемтар балалары бар отбасыларын әлеуметтiк қолдау; 5) әлеуметтiк және медициналық-педагогикалық түзеу арқылы қолдауды жүзеге асыратын ұйымдарды кадр, ғылыми және ұйымдастыру-әдiстемелiк жағынан қамтамасыз ету; 6) халықты әлеуметтiк қорғау, денсаулық сақтау, бiлiм беру ұйымдарының кемтар балаларды әлеуметтiк және медициналық-педагогикалық түзеу арқылы қолдау мәселелерi жөнiндегi қызметiн сабақтастыру болып табылады. 4. Әлеуметтiк және медициналық-педагогикалық түзеу арқылы қолдау мынадай принциптерге: 1) кемтар балалар мен олардың отбасыларына әлеуметтiк қолдау және оңалту көмегiн көрсету кепiлдiгiне; 2) кемтар баласы бар отбасы мен әлеуметтiк және медициналық-педагогикалық қолдауды жүзеге асыратын ұйымдар мамандарының ынтымақтастығына; 3) балалардың қабiлеттерiнiң шектелу дәрежесiне, жасына, әлеуметтiк мәртебесiне қарамастан, ерте қолдау мен бiлiм алуға қол жеткiзуiне және тең құқықтылығына; 4) әрбiр балаға жеке тұрғыдан келiп, әлеуметтiк және медициналық-педагогикалық түзеу арқылы қолдау көрсетудi саралауға негiзделедi. Қорыта келе, мүмкіндігі шектеулі балалардың білім алып, оны жетілдіруге, қоғам өміріне еңбек етіп, кәсіп айналдырып, отбасы құрып араласуға толыққанды құқылары бар. Себебі, мемлекетіміздің басты ұстанып отырған ұраны - кемтар балаларды қоғам өміріне жастайынан неғұрлым тезірек бейімдеу, ортаға қосу, сол үшін де арнайы заң қабылдап, арнайы білім беру мекемелерінде кадр мәселесін шешу, біліктіліктерін артыру, кәсіби мамандар дайындау, сондай-ақ білім беру ұйымдарына инклюзивті білім беруді ендіруді қолдауда. Пайдаланылған әдебиеттер: 1. student.kz сайты 2. 1992 жылы Еуропа Кеңесінің Парламенттік Ассамблеясында қабылданған, №1185 реабилитациялық бағдарламасының кепілдемесінен. 3. «Кемтар балаларды әлеуметтік және медициналық-педагогикалық түзеу арқылы қолдау туралы» заңы 1-бап, 2 тармақ ЭТИКА ПРОФЕССИОНАЛА: ПРОФЕССИОНАЛОМ НЕ ТОЛЬКО БЫТЬ, НО И ВЫГЛЯДЕТЬ Воспитателем и учителем надо родиться: им руководит прирожденный такт И. Дистервег Бактыбаева К.С., Смайлова У.М., Хайрушева Ж.С. сертифицированные тренера Центра уровневых Программ филиал АО НЦПК «Өрлеу» ИПК ПР по Жамбылской облысти Цель семинара: содействовать совершенствованию профессионализма педагога для достижения высокого качества преподавания и обучения путем овладения методологией, теорией и практикой в соответствии с новой образовательной парадигмой. 18

Задачи семинара: • Осмысление сущности роли и места этики в профессиональной культуре педагога; • Развитие творческих и исследовательских способностей учителя-профессионала; • Содействие развитию критически рефлексивного мышления, рефлексивной культуры профессионала-педагога. Оборудование и необходимые принадлежности: – компьютер, медиа-проектор; – видеоролик «Что значит быть профессионалом?»; – листы ватмана на каждую группу, чистые листы бумаги, карточки с вопросами на каждую группу и карточки с ситуациями; – бейджи, ручки, фломастеры. План проведения коучинг-семинара 1. Приветствие. Цели и задачи семинара-коучинга. Сообщение плана работы. 2. Упражнение «Представление». 3. Работа с видеороликом «Что значит быть профессионалом?» 4. Деление на малые группы, работа с карточками. 5. Разбор ситуаций. 6. Рефлексия, подведение итогов семинара-коучинга. Сценарий семинара-коучинга 1. Приветствие. Цели и задачи семинара-коучинга (слайды). 2. Упражнение “Представление” Каждый участник оформляет в произвольной форме карточку-визитку, где указывает своё имя, профессиональное качество. Имя должно быть написано разборчиво и достаточно крупно. Визитка крепится так, чтобы её могли прочитать. Даётся 3-4 минуты для того, чтобы все участники сделали свои визитки и подготовились к представлению, для чего они объединяются в группы, и каждый рассказывает о себе своей группе. Затем вся группа на листе ватмана готовит портрет группы. Задача – подчеркнуть индивидуальность каждого члена группы, выявить профессиональные качества подготовиться к представлению группы остальным участникам с точки зрения профессионализма. 3. Работа с видеороликом «Что значит быть профессионалом?». Прием «Обсуждение с остановкой» Учитель и ученик растут вместе: обучение – наполовину учение. Ли Цзи 4. Деление на малые группы, работа с карточками. Деление на малые группы (при помощи разноцветных ленточек). Каждая группа получает карточки с вопросами (каждой группе соответствует определенный цвет карточек в соответствии с цветом ленточек). Вопросы на карточках: 1. В чем заключается профессионализм учителя? 2. Отчего зависит скука или интерес на уроке? 3. Кому сложнее – отличнику или середнячку? 4. Почему ученики и учителя иногда не понимают друг друга? 5. Почему ученик не хочет идти в школу? 6. Кто в школе хозяин? 7. Откуда берутся двоечники? 8. Почему одни люди успешны в жизни, а другие – нет, и как это может быть связано со школой? 9. Когда обучающемуся не интересно учиться? Когда педагогу не интересно учить?

Каждая группа получает карточки с вопросами, обсуждает и готовит свои варианты ответов, а затем задает другой группе всего 1 вопрос, сравнивает со своим ответом. Обсуждение посредством слайдов. 5. Разбор ситуаций. Каждая группа получает карточки с ситуациями, готовит свой вариант решения данной ситуации с точки зрения профессионализма учителя, и демонстрирует решение ситуации, остальные группы оценивают данный вариант решения ситуации. Предлагаемые ситуации: • Ученик засыпает на уроке. • Между двумя учениками на уроке возник конфликт. • Во время урока Вас срочно вызывают к директору школы. • На уроке ученик кушает булочку. • Родитель на публике ругает ребенка. 6. Рефлексия, подведение итогов семинара-коучинга Профессиональная культура педагога – это сложная, комплексная составляющая его личности, соединяющая в себе социальные, профессиональные и сугубо личностные характеристики. Одной из её составляющих является педагогическая этика. Этика (лат. ethica – наука, искусство нравственности) - учение о нравственности и морали. Этот термин введен Аристотелем, который поместил ее между учением о душе (психологией) и учением о государстве (политикой). Центральной частью этики он считал учение о добродетелях, как нравственных качествах человека. Ее требования нашли отражение во многих сферах деятельности человека, в том числе и педагогической. Профессионализм - англ. рrоfessionalism; нем, rofessionalismus. Степень овладения индивидом профессиональными навыками (социологический словарь терминов). Дистервег говорил, что “Плохой учитель преподносит истину, хороший – учит ее находить”. Современный учитель, являясь субъектом профессиональной деятельности, в качестве ее результата должен добиваться максимального достижения в профессии. Профессионализм учителя не может существовать как раз и навсегда достигнутая высота. Он проявляется каждый раз в конкретном месте и времени, в процессе общения, являясь межличностным свойством и, следовательно, должен подлежать континуальному (непрерывному) становлению. Профессионализм – систематическое овладение определенной субкультурой, соответствующей форме деятельности. Включает квалификацию, ответственность, этику, этикет, навыки, личностное знание и т. д., стремление к поддержанию на определенном уровне эффективности деятельности, ее повышение. Правила этических норм профессионала-педагога: Правило 1. Начинайте с похвалы и искреннего признания достоинств собеседника. Правило 2. Указывайте на ошибки других не прямо, а косвенно. Правило 3. Сначала вспомните и поговорите о собственных ошибках, а затем критикуйте собеседника. Правило 4. Вместо того чтобы что-то приказывать, задавайте собеседнику вопросы. Правило 5. Предоставляйте людям возможность спасти свой престиж. Правило 6. Выражайте людям одобрение по поводу малейшей их удачи, отмечайте каждый их успех, будьте "чистосердечны в своей оценке и щедры на похвалу". Правило 7. Создавайте людям хорошую репутацию, которую они обязательно будут стараться оправдать. Правило 8. Чаще прибегайте к поощрению, создавайте впечатление, что ошибка, которую вы заметили, легко исправима. Делайте так, чтобы то, на что вы побуждаете людей, казалось им нетрудным. Правило 9. Добивайтесь, чтобы люди с радостью делали то, что вы предлагаете.

ПЕДАГОГТАРДЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ШЕБЕРЛІГІН НАСИХАТТАУ ЖӘНЕ ПЕДАГОГИКАДАҒЫ ӘДІСТЕМЕЛІК БІЛІМІН ЖЕТІЛДІРУ Тұрғанбаева Ж.Қ. Техникалық шығармашылық огрталығының әдіскерлік бөлімнің меңгерушісі, Тараз қ. Елбасының «Ұлттық бәсекелестік білімділік деңгейімен айқындалады. Қазіргі заманда жастарға ақпараттық технологиямен байланысты әлемдік стандартқа сай мүдделі жаңа білім беру өте қажет» – деген бағдарлы сөзі педагогтардың алдына қойылар міндеттерді де саралайды. Бәсекеге барынша қабілетті қоғамға ену мақсатын алға қойып отырған еліміздің білім беру саласында нәтижелі ізденістер бастау алуда. Қосымша білім беру ұйымдарын тұтас тәрбие кешені деп атауға болады, онда түрлі студияға, топқа, секцияға, клубқа қатысатын балалар мен ересектер арасында шығармашылық байланыс жақсы жолға қойылған. Қосымша білім беруде ең бастысы-бала псикасына әсер етудің жүйелік тиімділігінің жетістіктері. Мұнда тәрбие оқыту жұмысынан жоғары қойылған, өйткені тәрбиелі бала білімсіз қалмайды. Тәрбие жеке тұлғаның, қоғамның, мемлекетің қажеттіліктерін жан-жақты қанағаттандыру үшін берілді, баланың назарын көшеден басқа игі істерге аударады, ортақ мүдде, ортақ рухани құндылық негізінде қарым-қатынас ортасын құруға мүмкіндік туғызады, шығармашылық потенциалын ашуға және өзінің мүмкіндіктерін іске асыруға көмектеседі. Қосымша білім беру тәрбиелушілердің шығармашлық мүмкіндігі мен әлеуетін кеңейтіп қана қоймай, баланың мектептегі жетпеген жетістіктерін толықтыруға мүмкіндік береді. Бірқатар оқушылар үшін қосымша білім орта білімнің белгілі бір кезеңінде тек қажеттілік қана емес, оның басты құрамдас бөлігі болуы мүмкін. Осылайша, қосымша білім беру қазіргі орта білімнің құрамдас бөлігі болып табылады, ал оның толық қоғам және жеке әрбір білім алушы үшін нәтижелігінің маңыздылығы, оның рөлі балаларды тәрбиелеу және дамытудың басым бағыттарын іске асыру барысында анық байқалады. Өскелең ұрпақ тәрбиесінде және түрлі мінез-құлықты ауытқулардың алдын алуда қосымша білім беру мүмкіндіктерін кеңінен пайдалану қажет. Соңғы жылдары балалардың қосымша білім беру ұйымдарына балалар мен жасөспірімдердің бос уақытын қоғам пайдасына айналдыруды ұйымдастыруға, білім алушылардың коммуникативтік және интелектуалдық қабілеттерін, жеке басының психологиялық, көсбасшылық қасиеттерін дамытуға және түзуге бағдарланған әлеуметтік бейімделуіне, азаматтық тұрғыда қалыптасуына мүмкіндік туғызады. Техникалық шығармашылық орталығының педагогикалық ұжымы инновациялық даму идеологиясын бағдарламасын қабылдап, балалардың тіршілік саласы жағынан білім, икем әдеттерін қалыптастырады, сондай-ақ қажетті әдістерімен мінез қалпын дамытады. Орталықта шығармашылық әдістер, шығармашылық потенциал, шығармашылық белсенділіктерінің дамуына барлық әрекеттер жасалған. ТШО-да жүзеге асырылып жатқан жеке-бағыт үйлесу әдісі өз нәтижесін көрсетуде. Орталықтың басты мақсаты техникаға икемі бар балалармен жүргізіліп жатқан арнаулы жұмысын жүйеге келтіру. Сондай-ақ оқушыларды техникалық мамандыққа деген қызығушылығын ояту және шығармашылыққа тарту жүйесін жетілдіру. Орталық 6-бағытта жұмыс жасайды, олар: -техникалық бағыты бойынша: «Ағаш өңдеу», «Тоқыма тоқу технологиясы», «Киім дизайны», «Автослесарлық», «Компьютерде жазба таңбалары және анимация», «Баспасөз орталығы», «Сәулет құрылысы және құрылысты көркемдеп жобалау технологиясы», «Радиотехника», «Техникалық сувенир», «Жас дизайнер» үйірмелері; - политехникалық бағыты бойынша: «Көлік ісі» үйірмесі; - экономикалық бағыты бойынша: « Математикалық логика»; -сәндік қолданбалы бағыты бойынша: «Ағашты көркемдеп өңдеу, Қолөнер, Жүннен жасалған бұйымдар технологиясы, Флористика, Декорация жасау, Киім тоқу технологиясы, Теріден бұйым жасау технологиясы», «Ойыншық жасау», «Өру технологиясы», «Қазақтық ұлттық бұйымдарын жасау» үйірмелері; - туристік өлкетану бағыты бойынша: «Жаяу жүру туризмі» үйірмесі; -биологиялық бағыты бойынша: «Төтенше жағдайда алғашқы медициналық көмек көрсету, Тағамды әрлендіру және қызмет көрсету», «Медицина катастроф» үйірмелері. 21

Техникалық шығармашылық орталығындағы техникалық бағытың ұстаздары қызығушылық танытып отырған технологиялардың бірі – өнертапқыштық мәселелерді шешу теориясы. Тың шешім мен өнертапқыштыққа баулитын аталмыш технология ойлауды белсендіріретін мына төмендегідей шығармашылық тапсырмалар жүйесінен тұрады: • ұсынылған ақпараттан қажеттіні анықтай алу; • жүйелеу, біріктіру, салыстыру, дәлелдеу немесе жоққа шығару; • әрекеттің жоспарын құрастыру: нобайлау, себебін анықтау, салдарын анықтау; • жаңа қызметін анықтау; қарама-қайшылықтарды шешу; мәселелерді іздестіру; ғылыми заңдылықтар мен теорияларды талдау. ТРИЗ-технологиясындағы фокальдiк объектiлер әдiсiне ғана тоқталып өтсек, оны меңгеру төмендегіше жүргiзiліп келеді: 1. Жетiлдiрудi талап ететiн объект таңдап алу; 2. Оған басқа кез келген объектiнiң сапалық белгiлерiн қосады. 3. Алынған «жаңа объектiнi» түсiндiру кезеңдеріне қатысу. Мысалы: объект- ән. Екiншi объект – дәрi. Оның сипаттары ақ, дөңгелек, ерiгiш, емдегiш, т.б. Бұл сапаларды әнге таңғанда – ақ ән, дөңгелек ән, ерiгiш ән, емдегiш ән болып шығады. Нәтиженi түсiндiру үшiн қиялға жол берiледi. Ақ ән «ақ» сөзi бар, немесе ақ тiлектер туралы ән. «Ақ маңдайлым», «Ақ сұңқарым», «Ақ мамам», «Ақ тiлек» т.б. Дөңгелек әнге күн, ай, шар, сақина, жер сияқты дөңгелек заттар туралы әндердi жатқызуға болатындығы анықталды. Ерiгiш ән – деп халық арасына кең тарай алмай жоқ болып, ұмытылып кеткен әндер жатады деген, ал емдегiш әндерге керiсiнше адамдардың жан-жүрегiне әсер етiп, жақсы эмоциялар туғызатын, сезiмдерге бөлейтiн әндер жатады деген ұйғарым жасалды. Бұл қиял әлеміне қанат қағып, ұқсамайтын ұғымдарды үйлестіруге, солар арқылы жаңа ойлар тудыру мен тың ұсыныстар жасап ұсынуға машықтандырады. Бұл мүмкіндікті сабақта пайдалану – бала сезімі мен ізденіске құштарлығын арттырар еді. Орталықтың сәндік қолданбалы, биологиялық бағыттарының педагогтары ғылыми, шығармашылық, ойын түріндегі жоба технологиясының түрлерімен жұмыс жасауда. Жобалау технологиясын қолданудағы негізгі мақсат – оқушылардың қызығушылық ынтасын дамыту, өз бетімен жұмыстарын жүргізу арқылы білімдерін жетілдіру, ақпараттық бағдарлау біліктілігін қалыптастыру және сыни тұрғыдан ойлау қабілетін арттыру арқылы оқушыны болашақта әр түрлі жағдаяттарда, әр түрлі қоғамдық ортада өзін-өзі көрсете білуге бейімдеу. Егер оқушы жобасы тақырыбын дұрыс таңдай отырып, жоспарлай білсе, оны дұрыс орындай алса- ол болашаққа дұрыс бейімделген тұлға болып қалыптасады. Әр түрлі жағдаяттарда дұрыс шешім қабылдай отырып, әр түрлі адамдармен тіл табыса отырып, әр ортада дұрыс бағыт – бағдар бере алады. Сонымен, жобаның тиімділігі – көзбен көріп, құлақпен естіп,есте сақтай отырып, оқушыны ізденіске, іскерлік пен танымдық ынтаға, шығармашылық қабілетті жетілдіру арқылы түрлі мәселелерді шеше білуге, тапқырлыққа, жаңа ғылыми ізденіске жетелеуде. Осы технологияларды қолдана келе педагогтарымыздың республикалық халықаралық жетістіктері 2012 жылы Алматы қаласында республикалық «Әдістемелік вернисаж» байқауында Т.Шинкарева, Ж.Тұрғанбаева бағдарламалары, А. Махашева, К. Шулембаевалардың сценарилериі жүлделі орындарға ие болды. 2012 жылы «Қазақстанның ҚБ жүйесіндегі 100 есім» кітабы жинағына М.Досов енді.2013 жылы Астана қаласында өткен «Көктем тамшысы» сәндік-қолданбалы өнер бағыты бойынша шебер-сыныбын Е.А. Халевич, Г.Толепова өткізді. 2013 жылы халықаралық «Еуразия кеңістігіндегі білімді көркем өнер арқылы зстетикалық тәрбие беру» тақырыбындағы Республикалық II ғылыми-практикалық конференция Халеевич Е.А.. Толепова Г. Сертификатпен марапатталды.Байқоңыр қаласында өткізілген халықаралық «Ғылмның әлемін ашамыз» тақырыбындағы байқауда А.Сон бірінші орынды иеленді. 2014 жылы Жолдасбеков атындағы байқауда А.Сон, және «Шабыт» байқауында 3 орын Д.Рода жеңіп алды. Қорытындылай келе, сонымен, оқушыларға дайын өнімді қабылдайтын ғана емес, өз бетімен ізденетін, дербес іс-әрекет жасай алатын тұлға ретінде қарау – жобалау технологиясының негізі. Нақты тақырып төңірегінде оқушының алдына әр кезеңде мақсат қоя біліп, сол мақсатқа қол жеткізудегі іс-әрекеті, яғни сиқыршының көжекті цилинірдің астына 22

салу үшін ұзақ мерзім көлемінде атқарған еңбегі тәріздес. Конфуцийдің Естігенімді – ұмытамын, көргенімді есте сақтаймын, өзім істегенімді меңгеремін дегені – бұл технологияның негізгі ұстанымы. "ПЕДАГОГ-ҰЙЫМДАСТЫРУШЫНЫҢ ЖЕКЕ ЖӘНЕ КӘСІБИ САПАСЫ" ТАҚЫРЫБЫНДАҒЫ ПЕДАГОГ-ҰЙЫМДАСТЫРУШЫЛАРМЕН ӨТКІЗІЛЕТІН ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ТРЕНИНГ-СЕМИНАРДЫҢ ЖОСПАРЫ Мусабекова Р.И. Абделиева Г.А. «Өрлеу» БАҰО АҚ Жамбыл облысы бойынша ПҚ БАИ» филиалының Деңгейлік бағдарламалар орталығының тренерлері Психологиялық тренинг-семинардың тақырыбы: «Педагог-ұйымдастырушының жеке және кәсіби сапасы» Мақсаты: Бастаушы педагог-ұйымдастырушылардың тәжірибелік дағдыларын жетілдіру, үнемі өзін-өзі дамыту қажеттілігін қанағаттандыру және өзін-өзі дамыту, кәсіби тәжірибе алмасу кеңістігін ұйымдастыру негізінде педагогикалық шеберлігінің ашылуына және дамуына жағдай жасау. Мiндеттерi: • Өзін-өзі кәсіби сапасын дамытуда іс-әрекеттер тізбегі арқылы өз тәжірибесімен бөліседі; • Өз бетінше жұмысты ұйымдастыруда мұғалімдер өзара тәжірибелерін жетілдіреді; • Педагог-ұйымдастырушы оқушылармен өз бетінше жұмыстардың ұйымдастыруын талдап, проблеманың шешу жолдарын анықтауға көмектесіп, рефлексия жасайды. Дереккөздер: «Көңілдегі бір сыр» проблемалық ситуация, «Бастаушы педагогұйымдастырушылардың тәжірибелік дағдыларын жетілдіру» жайында бейнеролик, интернет материалы mail.ru, «Педагог-ұйымдастырушының кәсіби сапасы» слайды, «Жария сөздің шеберлігі» стратегиясын қолдану. Психологиялық тренинг-семинардың барысы: Критерий 1. Негізгі тірек ойларды, қағидаларды айта біледі 2. Негізгі принциптерін біледі

Балл 1

Кезеңдер Топтық шешім қабылдау үдерісін қадағалау

Тренердің іс-әрекеті Құрметті ұстаздар қауымы! Деңгейлік бағдарламалар орталығының тренерлері бастаушы педагогұйымдастырушылармен «Мемлекеттің саяси кеңістігінде - педагогұйымдастырушының кәсіби ұстанымы» тақырыбындағы секциялық жұмысымызды бастаймыз 1.Мұғалімдер шеңбер құрып отырады. Бейнеқұрал түсірілімге дайын. Нұсқаулық: «Жұмысты әрқайысымыз топқа бүгінгі күнге жақсы тілектер айтумен бастаймыз». Барлық тілектер бейнетаспаға жазылады. Одан кейін топ мүшелері бейне жазбаны көру үшін ыңғайлы отыруы ұсынылады. Бейнетаспаны көру топта жағымды көңіл- күй орнатады. Бұл көру барысында әсері арта түсетін жағымды тілектердің топтастығын сезінумен байланысты (әркім өзінің экранда көрінуін күтеді, және өзін басқалармен салыстырады). Салыстыра отырып, өзіне сыни көзбен қарайды. 2. Көңілдегі бір сыр (Мұғалім мен оқушы арасындағы проблемалық ситуация)

Тыңдаушының ісәрекеті 1. Мұғалімдер шеңбер құрып отырады. Барлық тілектер айтылады. Одан кейін топ мүшелері бейне жазбаны көреді. Бейнетаспаны көру топта жағымды көңіл- күй орнатады. Бұл көру барысында әсері арта түсетін жағымды тілектердің топтастығын сезінумен байланысты (әркім өзінің экранда көрінуін күтеді, және өзін басқалармен салыстырады). 2. Көңілдегі бір сыр (Мұғалім мен оқушы арасындағы проблемалық ситуация) Оқушы мен мұғалім рольдік ойын ойнайды Мұғалімдер пролемалық ситуацияға сыни көзбен қарап, шешімін іздейді

1.Негізгі қағидаларды түсінеді 2. Материалға интерпретация жасай алады. 3.Берілген ситуацияны өз түсінігімен жеткізе біледі, бір күйден екінші күйге ауысады. 1.Түсінген әрекетті жаңа жағдайда қолданады. 2.Практикалық іс-әрекетте үйренген теорияны, ережені нақты тәжірибеде көрсете алады. 3.Дұрыс қолданудың жолдарын ұсынады, көрсетеді, нұсқайды.

1.Талдау әрекетінде аналитикалық ойларды жасайды. 2. Дерек пен салдардың ара жігін ажыратады. 3. Дәлелдей отырып деректің елеулілігін бағалайды.

1.Талдау әрекеттері бойынша өзіндік жоба ұсынады. 2.Шығармашыл ық ойтолғаныстар жазады 3.Алған, үйренген ақпараттар негізінде өз ісәрекетеріндегі өзекті мәселенің шешу жолдарын ұсынады, жоспар құрады.

Тәжірибесін жақсарту жолдары

Рольдік ойын ойнап, талдау, дұрыс шешімін табу Мұғалімдер ситуацияны топпен талдап, өз түсінігімен шешендер ой бөліседі. Сұрақтар қою арқылы ойтүрткі жасау. Үнемі атсалысқан мұғалімдерді формативті «басбармақ» тәсілімен бағалап отыру. «Миға шабуыл» тәсілін пайдалану

Интербелсенд і шеберліксынып

«Бастаушы педагогұйымдастырушылардың тәжірибелік дағдыларын жетілдіру» бейнеролигін көрсету «Бастаушы педагогұйымдастырушылардың тәжірибелік дағдыларын жетілдіру» бейнеролигінің ұғымын түсіндіру Бейнероликті көріп «Бастаушы педагогұйымдастырушылардың тәжірибелік дағдыларын жетілдіру» бейнеролигі жайлы ой қалыптасқаннан кейін топпен талқылау. Тапсырманы орындау қайталауға негізделгендіктен мұғалімдер ойларында қалғанын айтады. «Бастаушы педагогұйымдастырушылардың тәжірибелік дағдыларын жетілдіру» бейнеролигін көріп, эксперименталдық зерттеудің ерекше нысаны екендігіне талдау жасау «Жария 1.«Оқушыны толыққанды өмір мен сөздің еңбекке дайындауда XXI ғасырдағы шеберлігі» мектептің рөлі қаншалықты?» стратегиясын 2.«Ұйымдастырушы-педагог – қандай қолдану болуы керек?», деген түйінді сұрақтар төңірегінде зерделеуге көмектесетін негізгі мәселелер талқыланды. Сонымен бірге тәрбиелеудің заманауи технологияларын игеруге, ұйымдастырушы-педагогтарды инновациялық іс-әрекетті енгізуге дайындау, шығармашылық іс-әрекетте жеке стильдерін қалыптастыруға ықпал ету мәселелері қарастырылды. Шығармашыл Топтар бірлескен жұмыс ережесін ық жасап, ойтолғаныс Неліктен?, Не себепті? деген сұрақтарға жан-жақты жауап беру арқылы себептерді айқындайды. Мұғалімдер өздері пайдаланған қосымша материалдардың (тура, жасырын, астарлы мағыналарын танып) мағынасын ашып, бастаушы педагогұйымдастырушылардың негізгі кәсіби тәжірибесіне тағы қандай педагоги калық шеберлікті қосатыны туралы шығармашылық ойтолғаныстар жазып, өз ойларын қорғайды. «Педагогұйымдастырушының кәсіби сапасы» слайдын көрсету

Негізгі қағидаларды түсініп, материалға интерпретация жасап топта талдайды да шешен топтың шешімін ортаға салады. Әр топ ситуацияның шешу жолдарын іздестіріп, өз ойымен бөліседі

«Бастаушы педагогұйымдастырушылардың тәжірибелік дағдыларын жетілдіру» бейнеролигін көре отырып ол туралы негізгі тірек ойларды айтады және бейнероликтен кейін түсінігін таныс, анық күйге ауыстырып, бірбіріне жоғары деңгейлі сұрақтарды қояды. Онда мұғалімдер қарымқатынас барысында негізгі идеяларды анықтап, әрқайсысы түсінгендерін мысал келтіре отырып, өз сөздерімен айтып, сұраққа жауап берді. Топ сұрақтарға жауап бере отырып ұйымдастырушыпедагогке арналған жұмыс істеу ережесін анықтайды. Сол ереже ұйымдастырушыпедагогтің болашақтағы жұмысын жақсартады.

Топтар бір-бірінің бірлесе жұмыс істеп, бастаушы педагогұйымдастырушылардың негізгі кәсіби тәжірибесіне тағы қандай педагоги калық шеберлікті қосатыны туралы өз ойларын ортаға салып, талдап болғаннан соң, қосатын жерін қосып, шешендер ортаға шығады. Алған, үйренген ақпараттар негізінде өз ісәрекетеріндегі өзекті мәселенің шешу жолдарын ұсынады. Осы слайдтан педагогұйымдастырушылар өз білімдерін толықтырады.

1.Жазбаша түрде материалдың логикалық қисындылығын бағалайды. 2.Құрылған жоспардың өз іс-тәжірибесі мен ішкі өлшемдермен сәйкестігін бағалайды. 3.Істәжірибесімен байланыстыра өз жұмысының тезистік формасын ұсынады

Қорытындыс ын шығару

Күмәнді, даулы, пікірталас туғызатын мәселелер бойынша шешім қабылдауға бағыттайды. Мұғалімдер өз жоспарларын жасауда дәлдік, нақтылық, логикалық жүйе талаптарын орындауы бойынша топтар бір-бірін стикермен бағалайды. Кері байланыс «Бас бармақпен» бағалау. Тренер неге бас бармақпен бағаладыңыз, айтып көріңізші деп рефлексия жасата отырып, мұғалімдердің педагогикалық шеберлігінің артуына жағдай туғызады.

Мұғалімдер күмәнді, даулы, пікірталас туғызатын мәселелерді анықтап бір шешімге келеді. Мұғалімдер өз жоспарларын жасауда дәлдік, нақтылық, логикалық жүйе талаптарын орындалуын қорғап топтар бір-бірін стикермен бағалайды. Кері байланыс «Бас бармақпен бағалау» тәсілімен семинардың өтілу деңгейін бағалайды. .

100

СОЗДАВАЯ ЗОНЫ ВОЗМОЖНОСТЕЙ ДЛЯ РАЗВИТИЯ КРИТИЧЕСКОГО МЫШЛЕНИЯ Избасарова Ж.Ж. руководитель ЦУП Филиал АО НЦПК «Өрлеу» ИПК ПР Жамбылской оласти, Критическое мышление – это процесс рассмотрения идей с разных точек зрения, следование их преддписаниям и сравнение их с другими идеями. Критическое мышление – это не то, что вы изучаете, а то, ккак вы изучаете. Это не заучивание наизусть. Критическое мышление – это понимание того, как исползовать то, что вы изучили и почему это важно. Пощерение критического мышления – это способ «влить» интерес и стимул в каждодневное школьные задания. В классных комнатах критического мышления ученики имеют время на разный опыт с одной и той же темой и время на исследование различных перспектив. Идеи рассматриваются через вопросы через вопросы, а не высмеиваются. Вопросы могут иметь более чем один ответ. Ответы могут менятся с поступлением новой информации. Каждый может быть экспертом. Каждый может делать ошибки. Каждый активно вовлечен в процесс обучения. Критические мыслители уверены в своих ценностных представлениях и не боятся вопросов других. Ниже мы представляем методы и приемы развитие критического мышления которое мы использовали во время исследование в школе. Стратегии для стадии Вызова Стратегии для стадии вызова ставят тему на обсуждение и помогают ученикам задуматься, задаться вопросами на эту тему. Учебная деятельность на этой стадии основана на доказательных исследованиях самого процесса обучения, которые утверждают что мы учимся лучше всего когда нам предлагают вспомнить то, что нам уже известно по этой теме, когда мы задаемся вопросами по теме и когда мы ставим перед собой собственные учебные цели. Организатор - авангард. Организатор - авангард – краткая беседе или лекция предпочтительно проиллюстрированная фотографиями или рисунками, в которой преподаватель дает краткий обзор темы, вводить ключевые термины и проясняет, чем группа будет заниматься на данном уроке/занятии. Цель организатора авангарда состоит в том, чтобы студенты вспомнили знания, полученные по данной теме ранее, и подготовились тому, чтобы перестроить эти предшествующие знания или добавить к ним новые. Фокусирующие вопросы. Весьма уместно и ценно начать занятие с вопросов, которые устанавливают связь между тем, что ученики уже знают, и тем, что им предстоит узнать на данном занятии. Вопросы могут ставиться в форме больших проблем или даже тайн, которые надо решить или разгадать, или анекдотов, сопровождаемых интригующими вопросами. Фокусирующие вопросы срабатывают наиболее эффективно, когда они ставятся на довольно 25

высоком уровне обобщения. Например, занятие по истории преподаватель мог бы начать так: «Примерно в 1849 году революционные движения – отчасти романтические, отчасти националистические по духу – одновременно возникли во Франции, Италии, Греции и Румынии. Почему?» Обдумайте/Разбейтесь на пары/Обменяйтесь мнениями. Фокусирующие вопросы более эффективны, когда предусмотрен механизм, заставляющий всех студентов размышлять и искать на них ответ. Обдумайте/Разбейтесь на пары/Обменяйтесь мнениями (Kagan, 1991) коллективная учебная деятельность, при которой преподаватель предлагает студентам «открытый» вопрос – предпочтительно записать его на классной доске. Студентам отводится две минуты на то, чтобы ответить на него индивидуально (Часто их просят сделать это в письменной форме). Затем студенты поворачиваются друг к другу и делятся своими ответами с партнером. Наконец преподаватель предлагает двум или трем парам поделиться своими ответами со всей учебной группой. После чего они переходят к работе над новым материалом. В приеме «Обдумайте/Разбейтесь на пары/Обменяйтесь мнениями» каждый студент - даже если в потоке 100 или более студентов – активен, у него есть стимул думать о материале и обсуждать его с товарищами. Спутник ожиданий. Преподаватель может подготовит набор вопросов с короткими ответами (например, с верными/неверными) которые выявляют важные аспекты темы (Estes и Vaughn, 1986). Студентов/учеников просят, индивидуально или в парах, ответить на эти вопросы как можно точнее прежде, чем начнется главная часть занятия. В конце занятия они возвращаются к этим вопросам, чтобы проверить, изменилось ли их точка зрения и сам подход к решению. Парная мозговая атака. Если предстоит работа с фактической информацией, ученикам можно предложить составить списки фактов, которые они знают или думают, что знают, по теме занятия (Vacca и Vacca, 1986). После двух минут индивидуальной работы, студенты поворачиваются друг к другу и объединяют свои списки. Свободное письмо. В качестве альтернативы для приема «мозговой атаки», отдельных учеников можно попросить заняться «свободным письмом»: в пределах установленного времени они пишут все, что приходит на ум по теме. Они должны писать без установки и без всякого саморедактирования. После занятия можно предложить им выполнить это задание снова. Предварительные термины. Преподаватель может показать набор ключевых терминов, которые будут использоваться на занятии и попросить, чтобы ученики обдумали их значения и взаимоотношения между ними: как могли бы эти конкретные термины сочетаться на данном занятии? Графические Организаторы. Визуальные приемы для пространственной организации идей, такие как: диаграммы причин-и-следствий, хронологические таблицы, кластеры, диаграммы-древа, диаграммы Венна, диаграммы «двойной пузырь», Т-диаграммы и Мдиаграммы-используются, чтобы помочь ученикам следить за предлагаемой информацией. Ученики могут использовать графические организаторы для конспектирования. Например, ученик может заранее подготовить диаграмму-древо, если знает, что ему предстоит иметь дело с иерархически организованной информацией. Такое исползование графического организатора помогает ученикам осмысливать содержание урока по мере того, как он разворачивается, так как организатор показывает взаимоотношения между представляемыми идеями. Графические организаторы могут также использоваться лектором, чтобы иллюстрировать отношения между идеями. Продвинутая лекция. Как уже упоминалось, исследования показывают, что ученики постигают материал лучше, если вопросы задаются им до, а не после знакомства с этим материалом. Исследование также показало, что внимание учеников значительно ослабевает приблизительно через двадцать минут после начала лекции. Эти два положения и дают нам обоснование для применения Продвинутой лекции (Bonwell и Eison, 1991). Эта стратегия начинается с деятельности на стадии вызова, чтобы они определили свои собственные цели для прослушивания лекции. Среди таких действий на стадии Вызова могут быть: Обдумайте/Разбейтесь на пары/Обменяйтесь мнениями, Парная мозговая атака или Спутник ожидания. Лекция подразделяется на разделы приблизительно на 20-15 минут, отделенные друг от друга следующим кругом приема Обдумайте/Разбейтесь на пары/Обменяйтесь мнениями или другого ему подобного. Затем лекция возобновляется. Кульминация продвинутой лекции 26

достигает высшей точки, когда применяется вид деятельности, связанный с ответами на вопросы, типа свободного письма или заключительной части Спутник ожидания. Продвинутая лекция может использоваться с группой любого размера и является хорошим способом стимулировать активное обучение в контексте, при котором – более типичных случаях – аудитория, чаще всего, остается пассивной. Взаимообучение. Группа психологов разработала процедуру взаимообучения, чтобы воспользоваться сразу двумя принципами обучения: во- первых, обычно мы лучше всего учимся, преподавая; во-вторых, навыками, позволяющими понимать, лучше сначало овладеть, а уж потом потом применять их на практике. Взаимообучение - кооперативная деятельность, осуществляемая в малых группах, в которых преподаватель сначало демонстрирует роли, которые выполняют активный ученик и преподаватель, а затем предлагает ученикам поочередно принять на себя эти роли. Роли позволят ученикам практиковаться в различных составляющих понимания:освоении сути материала, определении важнейших идей, улавлинаии отношений между деталями и глобальными идеями, и понимании основной стурктуры текста. Учасники процесса принимают на себя ту или иную роль после того, как раздел текста прочитан: • Сначала человек, выполняющий роль лидера группы, суммирует то, что было сказано; • Затем лидер формирует два или три вдумчивых вопроса по содержанию; • После чего лидер разъясняет любые трудные части текста; • Наконец лидер предсказывает то, что может затем произойти в тексте. Преподаватель демонстрирует к классу, как именно выполняются роли прежде просит их принять на себя какую-то из ролей. Спросите автора. Группа методистов исследовала причины, почему ученики испытывают трудности при работе с учебниками. Они нашли два главных объяснения. Вопервых, учебники часто написаны весьма туманно или, в лучшем случае, редко содержат всю информацию, необходимую читателям для полного понимания текста. Во-вторых, читатели, столкнувшись с не ясным письменным изложением материала в наиболее типичном случае ведут себя пассивно и что-то предпринимают чтобы разобраться в материале полностью. Тот разработал прием под названием Спросите автора, чтобы обучить читателей преодолевать такого рода проблему. Занятие с применением этого приема начинается с того, что преподаватель – перефразируя известную жалобу Сократа о письменной речи – говорить, что письменные тексты не всегда ясны, и что неумение читателя в них разобраться может быть дефектом текста, а не достатком читателя. Преподаватель напоминает студентам, что столкнувшись с неясной устной речью, они вправе потребовать от говорящего более подобных объяснений. Когда же они сталкиваются с письменным текстом, они также могут требовать объяснений, только давать объяснения в этом случае придется им самим или их одноклассникам. Чтобы побудить учеников требовать разъяснений, преподаватели могут использовать следующие вопросы: «О чем, как вам кажется, говорит здесь автор?» «Как мы могли бы выразить это яснее?» «Что необходимо знать заранее, чтобы понять то, что мы только что читали? » «Куда, по-вашему предположению, приведет аргументация автора?» Использование этого приема в работе группы побуждает учеников научиться читать активно. Кроме того, он может помочь ученикам овладеть определенной линией презентации материала или аргументации. В этом случае пройдя через процедуру СА с новым текстом, сами они начинают писать более качественно. Чтение/Суммирование в парах. В этом случае ученики делятся на пары и читают текст. Они поочередно читают разделы текста вслух или про себя, затем один суммирует то, что там сказано, а другой задает исследовательские вопросы по тексту, на которые оба пытаются ответить. После чего они меняются ролями и читают следующий раздел текста. Двойной дневник. Двойные дневники предлагают простой способ подтолкнуть отдельных учеников читать внимательно и связывать то, что они читают с вопросами и проблемами, которые их волнуют. Они особенно полезны, когда ученики читают достаточно длинные тексты не во время занятий, а дома. Чтобы сделать двойной дневник, достаточно провести вертикальную линию по середине чистого листа бумаги. В левой колонке ученики помечают, какая часть текста привлекла их особое внимание. В контексте программы «Дебаты», это по всей вероятности будет то утверждение или та часть информации, которая 27

может использоваться как аргумент, или довод в поддержку аргумента, или свидетельства в поддержку довода. Это может быть кажущаяся ошибка. Или особенно умная формулировка. В правом столбце ученики должны написать комментарий о фразе, которую они отметили слева: что именно в этой цитате заставило их записать? О чем она заставила их подумать? Каким вопросом они задаются с этой цитатой? Читая текст, ученики должны прерываться и делать записи в двойных дневниках. Некоторые преподаватели определяют минимальные количества записей, которые ученики должны сделать в двойном дневнике при чтении, например, столькото на каждые десять страниц. Другие типы дневников с реакцией на прочитанное. Это другие дневники с письменными ответами на вопросы, поставленные преподавателем, например: «Выберите три идеи в этой главе, с которыми Вы не согласны» «Найдите одну скрытую посылку, на основании которой пишет автор» «Пишите в хронологическом порядке, как развивалось ваше понимание того, что автор написал в этой главе». (То есть: прочитайте название главы и первый абзац. Запишите две вещи, которые вы уже знаете по этой теме. Напишите по крайней мере два вопроса о материале, ответы на которые вы надеетесь найти в этой главе. Запишите ответы, когда вы их найдете. Запишите по крайней мере три других больших идеи, которые вы не ожидали встретить). Чтение «Зигзаг». Для чтения Зигзаг (Slavin, 1991), вероятно лучше всего дать ученикам задание прочитать текст целиком и сделать их ответственными (через контрольные опросы или тесты) за содержание всего текста. Можно подготовить обучающие вопросы по данному материалу и поделиться ими со всеми учениками. Учеников затем распределяют (без особого принципа, как придется) в экспертные группы, в которых они работают вместе и становятся особенно опытными в отдельном наборе вопросов. Затем они обсуждают эти вопросы со своими коллегами по экспертной группе, чтобы те также нашли ответы на эти вопросы. После чего все возвращаются в первоначальные (домашние) группы и преподают свою часть материала друзьям. Совместный поиск. Этот подход требует, чтобы ученики читали глубокий, содержательно богатый текст, который заслуживает обдумывания и предполагает возможность не единственной интерпретации. Чтобы начать обсуждение преподаватель тщательно выстраивает четыре или пять интерпретирующих вопросов. Интерпретирующий вопрос должен удовлетворять трем критериям : • Это – настоящий вопрос: то есть он затрагивает интересную проблему. • Он непосредственно связан с текстом, и ответ на него требует от учеников обращения к тексту. • Это открытый, неоднозначный вопрос: на него можно ответить по крайней мере двумя способами, под каждый из которых выстраивается своя аргументация. Преподаватель обычно записывает вопрос на классной доске и дает ученикам время, чтобы написать ответ (необходимость ответить письменно заставляет учеников тщательно думать, в итоге каждый студент может в дальнейшем внести свой вклад в обсуждение). Студентам предлагается поделиться своими идеями, а преподаватель помогает им эти идеи прояснить, развить идею товарища, поспорить друг с другом, но преподаватель ни в коем случае не предлагает собственный ответ. Преподаватель может нарисовать для себя схему аудитории, пометив, кто где сидит, и делает на ней пометки относительно ответов учеников, он может иногда суммировать высказанные идеи и формулировать главные позиции. После того, как ученики опробуют метод Совместный поиск на практике , они будут с удовольствием выдвигать на обсуждение собственные вопросы. Введение в кооперативное об/учение (Обучение сообща). Несколько описанных ниже методов обучения пришли к нам из движения за совместное (кооперативное) об/учение. Среди них можно назвать: прекрасную дискуссию; один на кон – трое вон; учебную дискуссию; линия ценности. Обучение сообща очень активизирует учеников. У них проявляется мышление более высокого порядка, увеличивается мотивация к об/учению, наблюдается ощутимый прогресс в их социальном развитии. Но если вы хотите добиться хороших результатов, применять эти методы надо крайне тщательно. Для начала попросите учеников при работе в группах соблюдать некоторые «общественные соглашения». Например, такие: 1)Каждый участвует, никто не доминирует 28

2)Говорите по существу 3)Слушайте активно 4)Поддерживайте друг друга. Когда ученики работают в группах, можно поручить им определенные роли. Если каждый из них пройдет через все эти роли, они постепенно получат определенный практический опыт и навыки хорошего члена группы. Вот некоторые возможные роли: 1)Организатор – тот, кто определяет порядок работы и следит за ним. 2)Хронометрист – тот, кто распределяет, сколько времени отводится на каждую задачу, и напоминает остальным членам группы, сколько времени у них осталось. 3)Толкователь – тот, кто отвечает за единую трактовку задания всеми членами группы. 4)Регистратор – тот, кто делает записи в ходе группового обсуждения и время от времени суммирует сказанное. 5)Репортер – тот, кто представляет работу группы остальной части класса. Заключительное замечание: важно помнить, что в об/учении сообща учеников просят принять ответственность за обучение товарищей, но отчитываться они должны за собственные знания. Им предлагают помочь друг другу изучить материал, но проверяют каждого индивидуально. Перекрестная дискуссия. Перекрестные дискуссии механизм для обсуждений, которые ведут сами ученики. Преподаватель готовит к обсуждению двойной вопрос в формате, показанном ниже: Перекрестная дискуссия нет да Должно ли правительство принимать меры, чтобы сохранить культуры национальных меньшинств? ЗАКЛЮЧЕНИЕ _______________________________________________________________________ _______________________________________________________________________ Попросите каждую пару участников сделать собственную дискуссионную таблицу по этому образцу. В течение следующих шести-семи минут участники попарно обсуждают вопрос: Должно ли правительства принимать меры, чтобы сохранить культуру национальных меньшинств? При этом итогом обсуждения должен быть не ответ на этот вопрос,а два списка: в одном - доводы за то, чтобы правительство такие меры принимало (эти доводы должны быть внесены в список словом «да»), в другом – доводы за то, что парвительство не должно принимать меры, чтобы сохранить культуры национальных меньшинств (эти доводы должны бытьвнесены в списк под словом «нет»). После того, как каждая пара участников заполнила обе колонки, она должна обьединится с другой парой и поделиться доводами, которые оказались внесены в оба списка – под словом «да» и под словом «нет». Затем четверка должна обсудить саму проблему и прийти к определенному общему выводу. Вывод можно записать внизу, под одним из списков. Преподаватель должен выделить время, чтобы рассмотреть доводы и заключения несколких групп. «Один-на кон, трое-вон». Это метод сообща, который удобен для организации работы учеников в маленьких группах, где степень их участия может быть выше, и они имеют возможность услышать мнения остальных (Kagan, 1991). Ученики разбивают на «домашние группы» приблизительно по четыре человека, которые вместе работают над проектом (обсуждают вопрос или ищут решение проблемы). Ученикам внутри группы присуждается номер (от одного до четырех), сами группы также получают номера. По сигналу, все ученики встают, и ученики под номером один перемещаются на один ход, т.е. в соседнюю группу (двигаясь по комнате по часовой стрелке). Ученики под номером два перемещаются на два хода (оказавшись, таким образом, через группу от домашней), ученики под номером три-на три хода (оказавшись, таким образом, через две группу от домашней). Ученики под номером четыре остаются «дома» и объясняют работу своей группы тем, кто оказался у них в гостях. Гости задают вопросы, а затем-поздравив «хозяина» с выполненной работой-возвращаются в свои 29

собственные группы. Они по очереди объясняют «домашней» группе то, что они узнали в гостях. После этого группа обсуждает свою собственную работу в свете того, что они почеркнули из деятельности других групп.

Критические дискуссионные группы. Критическая дискуссия – такой вид работы, при котором ученики подходят к тексту с заведомым скептицизмом и подвергают сомнению все подрят ниже приводится набор вопросов, полезных для работы с публицистическими и даже информационным текстом: • Какой главный вопрос ставится в этом отрывке, и какой ответ предлагает автор? • Какие ценности, не сформулированные автором в тексте, мы должны принять, чтобы сделать такой же вывод, как делает автор? • С какими предложениями, высказанными в форме описаний, мы должны согласится, чтобы сделать такой же вывод, как делает автор? (То есть, присутствуют ли в тксте какие-то авторские характеристики людей или идей, с которыми можне не согласиться?) • Какие «факты» нас просят принять на веру? • Что осталось недосказанным? • Какие ответы мы могли бы предложить на главный вопрос? • Кто «победил» в этой истории? Что он или она сделал(а), чтобы победить? Кто проиграл? Почему это произошло? Какой урок мы можем из этого извлечь? • Предположим, что данный персонаж был другого пола. Как развевались бы события – так же или по-другому? Пердплолжим, этот персонаж принадлежал к другому социальному классу; к другой возрастной группе... • Автор хочет, чтобы читатель ассоциировал себя с кем-то из героев? С кем именно? Кому, как вам кажется, автор приглашает нас подражать? Какие особенности описания характеров приводят нас к такому заключению? • Как выглядели бы события в этой истории с точки зрения другого персонажа? • Что в нашей жизни подвергается сомнению в этом рассказе? Что в нашей жизни защищает автор? Что в нашей жизни он считает само собой разумеющимся? • Какое произведение вы можете предложить для чтения в качестве альтернативы этому рассказу? Преподаватель, как руководящий член группы, может провести первые обсуждения, проведя учеников через дускуссию по каждому из этих вопросов. Потом студенты смогут устраивать собственные обсуждения в группах. Еще один хороший способ задействовать студентов в работе критических дискуссионных групп состоит в том, чтобы каждому отводилась какая-то роль (См. ниже). Ролевые критические дискуссионные группы. Как только ученики познакомятся с критическими вопросами, изложенными в предыдущем разделе, они смогут проводить с теми же самыми вопросами собственные дискуссии. Разделите их на группы по шесть человек и предложите рассчитаться по номерам внутри группы. В паузе перед началом дискуссии каждому номеру в группе предлагается отдельный вопрос – с тем, чтобы они вели ту часть дискуссии которая посвящена данному вопросу.

Использованная литература: 1. Мирсеитова С.С. Әрекеттегі RWCT философиясы мен әдістері. – Алматы: Издат Маркет, 2004. 2. Пиаже Ж. Речь и мышление ребенка. – Москва: Педагогика-пресс, 1994. 3. Выготский Л.С. Психология. – Москва: Эксмо-пресс, 2000 4. Гудман К. Что есть целое в целостном языке? – Голос и видение. 2000 УСЛОВИЯ РАЗВИТИЯ ТВОРЧЕСКОГО МЫШЛЕНИЯ ПЕДАГОГА - ОРГАНИЗАТОРА: ОТ ТЕОРИИ К ПРАКТИКЕ Шубина О.В. учитель английского языка, гимназия №40, г.Тараз Творчество в работе педагога-организатора — это особый вид деятельности, направленный на создание чего - то нового, яркого, запоминающегося. Это «волшебство», пользуясь которым, педагоги – организаторы помогают ученикам овладеть новыми знаниями и практическими навыками. Именно креативность педагога-организатора является тем инструментом, при помощи которого педагоги увлекают детей новыми знаниям, который позволяет шире, интересней и содержательней преподавать уже знакомый детям материал, без которого невозможно быть современным учителем. Стоит отметить, что творческий подход присутствует в работе любого педагога независимо от его стажа работы или образования, однако только самые творческие педагоги способны создать новизну глобального характера, новшество в педагогической науке. Развитие творческого мышления педагога – организатора, как и любого другого педагога, циклично: от низших уровней к высшему. При этом каждый новый виток в развитии творчества зарождается в недрах предыдущих уровней. Подобное развитие возможно только в процессе становления личности педагога- организатора, накопления новых педагогических знаний, умений и навыков, огромной затрате собственных физических, психических и духовных ресурсов. Следовательно, никакие мастер- классы для знакомства с опытом работы других педагогов, не изменят творческий потенциал учителя, пока он сам не осознает необходимость применения приобретенных знаний в собственной педагогической практике. Творческое мышление педагога - организатора — это совокупность психических процессов и свойств личности, реализующихся в процессе педагогического творчества. Его генетически заложенные основы влияют на выбор профессии педагога, он формируется во время учебы и развивается в дальнейшей профессиональной деятельности. Ни одна интеллектуальная система не может расширяться до бесконечности. На каждом определенном уровне развития творчества педагог - организатор эффективно трудится, пытаясь достичь уровня выше, чем он находится сейчас. Таков закон собственного развития, который заставляет переходить педагога – организатора все выше и выше на новые витки развития и более глобально осмысливать ранее полученные знания, умения и навыки педагогической деятельности. И так называемый «застой» в данном случае просто невозможен, потому может привести к профессиональному выгоранию педагога – организатора. К факторам развития творческого мышления педагога - организатора можно отнести как внешние (влияние социально-экономической среды, особенности учебного заведения, педагогические задачи трудового коллектива и др.), так и внутренние (потребность педагога в творческой деятельности, мотивация креативности, духовно-ценностная сфера личности самого педагога - организатора). Каждый новая ступень развития творчества всегда характеризуется неопределенностью, неведением и непониманием, и только их преодоление, поиск новой информации, внедрение кардинально новых форм и методов педагогической деятельности позволяют подняться на следующую ступень развития, позволяет почувствовать себя нужным своим ученикам, жаждущим креативности, вдохновения и новых открытий. Развитие творческого мышления педагога - организатора всегда является открытой системой для всех инноваций в области педагогики и психологии учащихся. Многое зависит и от личности самого педагога: от его культурного, профессионального и общеобразовательного уровня, потребностей и интересов, мотивации педагогической деятельности. Замкнутость, недостаток передовой информации, отсутствие заинтересованности в получении новых знаний, умений и навыков губительны для творческого потенциала и ведут к его деградации. С ростом педагогического творчества и педагогического мастерства происходит ускорение темпов 31

развития, изменения и перехода на новый уровень. То ест, чем выше уровень творческого потенциала педагога - организатора, тем легче и быстрее он развивается, и, наоборот, на низких уровнях организации творческого мышления темпы развития значительно ниже. Тем не менее, резервы (невостребованные ресурсы) развития творческого мышления педагога - организатора таятся в нем самом. Только личное желание и стремление к росту позволит найти оптимальные пути их применения. КӘСІБИ ШЕБЕРЛІК- ТАБЫСТЫ МҰҒАЛІМ КЕПІЛІ Аринова М.А. бастауыш сынып мұғалімі Шайқорық орта мектебі, Жамбыл облысы, Жамбыл ауданы Жас ұрпақтың саналы да сапалы білім алуының бірден – бір шарты – мұғалімнің жаңашыл болуы. Себебі, еліміздің болашағы бүгінгі жас ұрпақтың білім деңгейімен өлшенеді. Сондықтан қазіргі таңда сабақты жаңаша құрып, инновациялық түрлі тәсілдерді меңгеріп, педагогикалық білімін жетілдіре отырып, оны дер кезінде қабылдап, өңдеп, нәтижелі пайдалана білу әрбір ұстаздың міндеті болуы керек. Осы мақсатқа жету үшін мен өзімнің іс-тәжірибеме жүйелі түрде өзгерістер енгізе бастадым. Осы өзгерістер менің тәжірибемде және оқытуымда қалай көрініс тапты? Біріншіден, мен сыныпта оқушылармен ынтымақтастық атмосферасын құрдым. Екіншіден, оқушы мен өзіме ыңғайлы жұмыс орындарын белгілеп, осы жұмыстарға жағдай жасадым. Үшіншіден, оқушы мен үшін білім алушы тұлға деп қарамай, керісінше бірлесіп жұмыс жасап, ізденуші, көмекші, өзім де үйрене алатын тұлға мен серіктес болып табылғанын ерекше атап өткім келеді. Жоғарыда аталған өзгерістерді нақты мысалдар негізінде айтар болсам, сыныпта ынтымақтастық атмосферасын құруда, мен оқушылардың бойындағы жақсы қасиеттерді бірбірлерінен көре алу мен шынайы жақсы тілектер айту арқылы, жүректен шыққан жылы лебіздердің жұмыс барысында қаншалықты маңызды екенін айта келіп, бірігіп жұмыс жасауға ынталандырудамын. Сабақтарымда оқушылармен «Шаттық шеңберін» құра отырып, «Жүректен жүрекке» тренингі арқылы жақсы тілектер айтуды жиі қолданамын. Дәстүрлі сабақтарда догмаға айналған үш қатарлы парталардың орналасу тәртібінен бас тартып, топтық тапсырмалар мен жұмыстарды орындауға ыңғайлы топ болып орналастыру тәртібін сабақтарыма енгіздім. Себебі, осындай орналасу тәртібі арқылы оқушылар бір-бірлерін бетпе-бет көре отырып, көптеген мәселелерді емін-еркін өзара айта алатын болды. Мен әрбір топтардағы 5-6 оқушымен бірден бір сұрақ немесе тақырып бойынша пікір алмасып, жауаптарын тыңдауға мүмкіндік алдым, уақытты шығындамауға үйрендім, ал дәстүрлі сабақтарда бұл тек жеке бір немесе екі оқушымен жүзеге асырылатын. Дәстүрлі сабақтардағы қатаң шектеулерден: «дұрыс емес, тыныш отыр, орныңа отыр, өзің орында» және тағы басқа да тосқауылдардан бас тарта отырып, мен бірлесіп жұмыс жасау барысы оқушылардың алдында көптеген мүмкіндіктерге жол ашатынын бақылау жүргізу барысында байқадым. Атап айтқанда: • Бірігіп жұмыс жасауға; • Білмегенін басқалардың жауаптары мен пікірлерін тыңдау арқылы үйренуге; • Жинақталған білімдерін өмірде, қажет жағдайда қолдана білуге; • Ұсынылған идеяларды тұжырымдауға; • Болжамдар келтіруге; • Болжамдарға ғылыми негізде дәлелдер келтіруге; • Топ мүшелерінің пікірлерін тыңдауға, санасуға, бағалауға; • Кез келген мәселеге сыни тұрғыдан ойлауға; • Өзінің мүмкіндіктеріне сенуге; • Өзінің білімін одан әрі шыңдауға қол жеткізеді. Мен әрбір сабақтарымда оқушылардың ой-пікірлерін тыңдау арқылы жаңа көзқарастарды саралауға, болжамдар жасай отырып, дәлелдер келтіру сынды әрекеттерге қол жеткізуге болатынын білдім. Сондықтан да, осы өзгерістерді оқу үрдісіне енгізуде менің орным ерекше екенін түсіндім. Мен сияқты жаңашыл ұстаз болуға ұмтылған әріптестерімнің саны артатын болса, бәсекеге қабілетті оқушылар саны да артады деп ойлаймын. Осы тұрғыда ұстаздар 32

қауымының қоғамда, мектепте, ұжым мен оқушылар арасында көшбасшы бола алатынын ерекше атап өткім келеді. Ізденген, еңбекқор, жаңалықтар мен ақпараттардың ортасында тұрған, көргені көп, кәсіби деңгейі жоғары мұғалім міндетті түрде көшбасы болады. Әрине, мұғалім алдында тұрған міндеттер өте көп. Ал менің алдымда тұрған басты міндет: кәсіби шеберлігімді дамытып, табысты мұғалім болу, мүмкіндігінше дамыту курстарын оқып, көп нәрсені үйрену, осы үйренгендерімді іс-тәжірибемде қолдану, одан әрі жетілдіру және әріптестеріммен бөлісу. ХХІ ғасыр жедел ақпараттар мен жаңашыл ойлайтын ұрпақтар ғасыры. Осындай ұтқыр ойлар мен жылдам шешімдер қабылдайтын оқушыларды тәрбиелеу менің басты бағытым болып табылады. ДЕҢГЕЙЛІК БАҒДАРЛАМА БОЙЫНША «ОҚУДА ЖӘНЕ ОҚЫТУДА АКТ-НЫ ҚОЛДАНУ ЖОЛДАРЫ» Култаева А.Ж. «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы, Жамбыл облысы бойынша ПҚ БАИ Деңгейлік бағдарлама орталығының тренері Жаңа ақпараттық технологияны пайдалану – заман талабы Білім беруді ақпараттандыру жағдайында педагог мамандардың біліктілігін көтеру – бүгінгі күннің негізгі міндеттерінің бірі. Сондықтан педагог мамандардың біліктілігін көтеруді ақпараттандыру туралы тұжырымдама, стандарт және оқу тақырыптық жоспарларын жасақтау қажет. Дегенмен осы қажеттілікті шешу барысында педагог мамандардың біліктілігін көтеру үшін ақпараттық технологияны өз қызметтеріне пайдалану саласы бойынша тұжырымдама, модульдік жұмыс бағдарламалары жасақталған. Сонымен бірге білім беруді ақпараттандыру жағдайында педагог мамандардың ақпараттық сауаттылығын қалыптастыру бүгінгі күннің өзекті мәселесі. Елбасы Н. Ә. Назарбаев өз жолдауында «Техника мамандар иесі – бұл біздің болашағымыз, оларды заңгерлерге, экономистерге және дипломаттарға теңестіруге болмайды» деп атап көрсетті. Ақпараттық – коммуникациялық технологияның келешек ұрпақтың жан – жақты білім алуына, іскер әрі талантты, шығармашылығы мол, еркін дамуына жол ашатын педагогикалық, психологиялық жағдай жасау үшін де тигізер пайдасы аса мол. Сондықтан оқытудың ақпараттық-коммуникациялық технологиясы-білімді жаңаша беру мүмкіндіктерін жасау, білімді қабылдау, білім сапасын бағалауды, оқу тәрбиесі үрдісінде оқушының жеке тұлғасын жан-жақты қалыптастыру үшін бойында ақпараттық мәдениетті, сауатты адам-ақпараттың қажет кезін сезіну, оны табу, бағалау және тиімді қолдану қабілетін арттыру керек. Жаңа коммуникациялық технологияларды пайдаланудың басты мақсаты-оқушылардың оқу материалдарын толық меңгеруі үшін оқу материалдарының практикалық жағынан тиімді ұсынылуына мүмкіндік беру. Бұл мақсаттарға жету жолында электрондық оқулықтар, тексеру программалары, оқыту программалары сияқты программалық өнімдер қызмет етеді. Білім саласында компьютер оқу үшін оқу құралы, ал мұғалім үшін жұмысшы болып табылады. Кезкелген сабақта электрондық оқулықты пайдалананып, оқушылардың танымдық белсенділігін арттырып қана қоймай, логикалық ойлау жүйесін қалыптастыруға, шығармашылықпен еңбек етуіне жағдай жасайды. АКТ пайдаланудың мәні компьютерлік техниканың мүмкіндіктерін баланың жеке тұлғасын дамыту проблемасының маңына топтасқан дидактикалық-әдістемелік проблемалық міндеттерді шешуге бағындыру арқылы табылатындай мынадан көруге болады. Сондай-ақ педагогтың компьютерлік сауаттылығы АКТ пайдаланудағы жеке тәжірибесін тұжырымдау есебінен сапалы түрде артады. Ғылым мен техниканың даму қарқыны оқу-ағарту саласының оқыту үрдісінде жаңа технологиялық әдістер мен қондырғыларды кең көлемде қолдануды талап етеді. Білім беру саласында электрондық байланыс жүйелерінде ақпарат алмасу интернет, электрондық пошта, теле-конференция, видео-конференция, телекоммуникациялық жүйелер арқылы іске асырылуда. Интернет жүйесінде жұмыс істеу оқушыларымызға әлемдік білім мен ғылым жетістігінен хабардар болып, оны игеруіне шексіз мүмкіндіктер алатыны хақ. Интернетті пайдалану арқылы оқушылар өздеріне керекті мәліметтер алу арқылы білімін жетілдіре түсетіні сөзсіз. Білім беруді ақпараттандырудың негізгі мақсаттары: Қазақстан Республикасында бір тұтас білімдік ақпараттық ортаны құру болып табылады. Олай болса, білім беру саласында 33

жаңа ақпараттық технологияны пайдалануға, Қазақстан Республикасындағы ақпараттық кеңістікті әлемдік білім беру кеңістігімен сабақтастыруға мүмкіндік береді. Білім беруді ақпараттандырудың негізгі міндеттері: - ақпараттық және телекоммуникациялық техникалық құралдармен қамтамасыз ету; - білім беруді ақпараттандыру бойынша практикалық шараларды анықтап, жүзеге асыру; - оқу - тәрбие процесінде жаңа ақпараттық технологияны енгізуді қамтамасыз ету бойынша ғылыми - ізденушілік және оқу - әдістемелік жұмыстарын жүргізу; - мектеп пәндері бойынша жасақталатын жалпыға міндетті білім стандарттарының және оқу - әдістемелік кешендерінің мазмұнын ақпараттық технологияны пайдалану мүмкіндіктерімен жетілдіру, білім беруді басқаруда ақпараттық жүйені құру; - білім беру мекемелерінің қызметкерлері үшін программалық - техникалық құралдарды қамтамасыз ету және мультимедиялық программаларды, электрондық оқулықтарды жасақтау; - педагог кадрларды жаңа ақпараттық технологияны өз қызметтеріне еркін пайдалана білуге дайындау және жүйелі түрде біліктіліктерін көтеру. Білім беруді ақпараттандырудың қағидалары: - қоғамның әрбір мүшесі үшін алынатын білімдер мен мәліметтердің түсініктілігі; - жеке тұлғаның интеллектуалдық және шығармашылық қабілеттерін дамыту; - білім мен тәрбиенің бірізділігі; - жалпы компьютерлік сауаттылық; - оқыту мен тәрбиелеудің жылдамдығы ( интенсификация). Қазіргідей санның сапаға ауысуы кезеңінде, ұстаз алдында мынадай талап, міндеттер туындайды: - ұстаздың алдымен өзінің білімді болуы; - шәкірттерінен білімді талап етуші болуы; - білімді тыңдаушы болуы; - сонымен қатар білім жолындағыларды қолдаушы болуы. Әр мұғалімнің алдындағы сәулелі мұраты - өз пәнінен білім беріп қана қоймай, әр баланы шығармашылыққа шыңдау, баланың өзіне деген сенімін туғызу. «Адамзат үшін ХХІ ғасыр – жаңа технологиялар ғасыры болмақ, ал осы жаңа технологияларды жүзеге асырып, өмірге енгізу, игеру және жетілдіру – бүгінгі жас ұрпақ, сіздердің еншілеріңіз...Ал жас ұрпақтың тағдыры – ұстаздардың қолында» (Н.Ә. Назарбаев)президентіміз атап кеткендей Жаңа формация мұғалімі – рухани – адамгершілігі, рефлексияға қабілетті, ақпараттық – коммуникативтік, әлеуметтік – тұлғалық және басқа да құзырлылықтары қалыптасқан, шығармашыл ұстаз болуы керек. Заман талабына сай көштен қалмай қазіргі таңда педагогтан өз пәнінің терең білгірі ғана болу емес, теориялық, нормативтік – құқықтық, психологиялық – педагогикалық, дидактикалық әдістемелік тұрғыдан сауатты және ақпараттық компьютерлік технология құралдарының мүмкіндіктерін жан – жақты игерген ақпараттық құзырлығы қалыптасқан маман болуын талап етуде. 3(негізгі) Деңгейлік бағдарлама бойынша жеті модульдің ішіндегі Ақпараттықкоммуникациялық технология модуліне ерекше тоқталдым, себебі осы модульді оқытуда, мақсатым ұстаздарға АКТ-ны сабақтарда жүйелі түрде тиімді пайдалану болып табылады. Сабақта жаңа ақпараттық технологияларды пайдалану - білім сапасының кепілі. Сабақтарымда мұғалімдерге MS Windows, MS Office, Internet, әсіресе, электрондық пошта саласында білім негізін игерту болды Оқушының білімін дамыту үшін жаңа ұғым, жаңа үлгі, жаңа тәсілдер керек деп ойлаймын. Ақпараттық - коммуникациялық технологияларды пайдалану арқылы сабақтың тиімділігін арттыру. Білім беру саласындағы көп қолданыста жүрген АКТ құралдары: - Интерактивті тақта; - Мультимедия; - Интернет кеңістігі; - Электронды оқулық. Оқу үрдісінің тиімділігін қамтамасыз ету үшін қажет: Бір қалыптылықты пайдаланбау, деңгейлер бойынша (білу, пайдалану, қолдану) оқушылар әрекетін ауыстырып отыру; Баланың ойлау (зерделеу) қабілетін дамытуға бағытталу, яғни елестету, салыстыру, байқағыштық жалпыдан негізгіні айыра алу, ұқсастықты табу қасиеттерін дамыту; Компьютерлік технологияны пайдалана отырып дарынды, орташа және үлгерімі төмен оқушыға сабақты ойдағыдай меңгеруіне мүмкіндік туғызу; 34

Оқушының есте сақтау қабілетін ескеру (жедел, қысқа мерзімді және ұзақ уақыттық есте сақтау). Оң мотивацияларды қалыптастыру – мұғалімнің кәсіби міндеті. Мотив оқушының танымдық қызығушылықтары, жаңа білім, іскерлік, дағдыны меңгерудегі қажеттіліктерімен тығыз байланысты. Жағымды жағдай туғызу үшін оқушыны коммуникативтілікке бағыттап, сабақта оқушы іс - әрекетін ынталандыратын ерекше сабақ формаларын таңдау керек. Мұғалімдердің тәжірибесі көрсеткендей, дәстүрлі емес сабақтарды ұйымдастыру оқушылардың сабаққа деген ынтасын арттырады. Бүгінгі күнде мұғалімдер оқушылардың жемісті және тиімді іс - әрекетін ұйымдастыру үшін белсенді түрде дәстүрлі емес сабақтарды пайдалануда. Дәстүрлі емес сабақ түрлеріне видеосабақтар, интернет сабақ, спектакль - сабақ, саяхат - сабақ және т. б. жатқызуға болады. Жана Жаңа АКТ - ны сабақта пайдаланудың тиімділігі: Оқушының еркін ойлауына мүмкіндік береді; Ақыл - ойын дамытады; Шығармашылық белсендігін арттырады; Ұжымдық іс - әрекетке тәрбиелейді; Тіл байлығын жетілдіреді; Жан - жақты ізденушілігін арттырады. АКТ - ның сабақтарда негізгі мақсаты – оқушыны қазіргі қоғам сұранысына сай, өзінің өмірлік іс - әрекетінде дербес компьютердің құралдарын қажетті деңгейде пайдаланатын жан жақты дара тұлға ретінде тәрбиелеу. Білім беруде АКТ - ны пайдалану мен оқушылардың құзіреттілігін қалыптастыру, қазіргі заман талабына сай АКТ - ны, электрондық оқулықтарды және Интернет ресурстарды пайдалану оқушының білім беру үрдісінде шығармашылық қабілетін дамытуға мүмкіндік береді. АКТ - ны сабақта пайдалану кезінде оқушылар бұрын алған білімдерін кеңейтіп, өз бетімен шығармашылық тапсырмалар орындайды. Сонымен қатар АКТ құралдарымен жұмыс істеу барысында мектеп оқушыларының оқуға, білім алуға деген ұмтылысының артуы АКТ құралдарымен жұмыс істей алу жаңалығымен ғана емес, сонымен берілетін оқу тапсырмаларын қиындық деңгейі бойынша реттей алу мүмкіндігінен, тапсырманың дұрыс нәтижесі үшін марапаттай алу қызметінен де байқалады. Заманауи АКТ құралдарымен жұмыс істеу оқушыларды ұқыптылыққа, нақтылыққа, берілген тапсырмалардың нәтижелі орындалуына, басты мәселеге назар аудара білуге баулиды, сондай - ақ, АКТ құралдарымен жұмыс істеу барысында оқушылардың өзінің жеке іс - әрекетін дұрыс жоспарлауға, дұрыс шешім қабылдай алуға тәрбиелейді. Әрбір ұстаздың алдына келген бала да әртүрлі ойлау қабілетінде болады, мысалы кейбірі шапшаң ойлап, тез жұмыс істесе, кейбірі тақырыпты баяу қабылдап, оған тапсырманы (тақырыпты) қайтадан қарап шығу тиімді болып табылады. Осы орайда АКТ құралдарын пайдалана отырып презентация құралдары арқылы сипаттап, артынан осы материалдарды флеш - карталарына салып берудің тиімділігін білеміз. Видео - сабақтарды қолдану мен презентацияларды демонстрациялау оқу құралы ретінде қиялды, абстрактілі ойлауды, оқытылатын оқу материалына және пәнге қызығушылықты арттырады. Презентациялар бір жағынан оқушыларға жаңа материалды (иллюстрация, фотосуреттер, бейнелік, дидактикалық материалдар, т. с. с.) көрнекті түрде көрсету құралы болса, екінші жағынан, мұғалімдерге осы материалдарды және оны қолдану арқылы сабақты меңгерту процесін жеңілдетеді. Видео - сабақтар педагогикалық технологияның алға басқан тағы бір қадамы. Оқушылардың ақпаратты теледидар, компьютер және т. б. техникалық құралдардың көмегімен жақсы қабылдайтынын жақсы білеміз. ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖҰМЫСТАРЫН ЖЕТІЛДІРУ- ШЕБЕРЛІКТІ ШЫҢДАУ ЖОЛДАРЫ

Заркулова Л.С. Қосақ негізгі мектебі, Байзақ ауданы Ұйымдастыру жұмыстары- ең алдымен істің талап етілуіне байланысты. Қазіргі кезде ол педагог болсын, тәлімгер яки ұйымдастырушы болсын, алдына мақсат қойып, сол мақсатқа жету жолындағы қиыншылық пен күрделі істі жеңе білген адам ғана шеберлігін шыңдай алады. Білімнің жаңа үлгісін жасап, белгілі бір көлемдегі білім мен білік дағдыларын меңгертіп, өзінөзі дамытуға, адамгершілік тұрғысынан жауапты шешімдер қабылдауға қабілетті, ақпараттық 35

технологияны меңгерген, бүгінгі заманға лайықты жаңашыл тұлға болу еркіндігі. Міне, ұйымдастыру жұмысын жандандыратын нағыз педагог осы басымдыққа ие болса ғана, шеберлігі шыңдалмақ. Сонымен қатар, кәсіби құзіретті ұйымдастырушы қандай болуы керек деген сұрақ туындайды. Ол әрине, біріншіден- іс-әрекетті дамытушы, себебі алғашқы әрекеттен соң, ол ары қарай даму жолын ұсынады. Екіншіден, - ұйымдастырады, шешім шығарады. Шешім қандай болса да, мақсатының орындалғанынан хабар беру керек. Үшінші- «мен» деген тұлғаны қалыптастырушы. Өйткені, шешім шығарғаннан соң алдындағы іс-әрекет жасаушы да өзіндік ой, қорытынды идея туындауы мүмкін. Енді негіз етіп алынатын кәсіби ұйымдастырушының негізгі қабілеттеріне тоқталсақ: 1. Бағдарлы құзіреттілік- азаматтық белсенділік, саяси жүйені түсіну, баға бере білу, елжандылық; 2. Оқу- танымдық құзіреттілік- өзінің білімділік қабілетін ұйымдастыра білу, жоспарлай білу, ізденушілік-зерттеушілік әрекет дағдыларын игеру, талдау, қорытынды жасай білу; 3. Коммуникативтік құзіреттілік - адамдармен өзара қарым-қатынас тәсілдерін білу, мемлекеттік тіл ретінде қазақ тілінде, халықаралық қатынаста шетел тілінде қатынас дағдылары болуы; 4. Ақпараттық –технологиялық құзіреттілік- ақпараттық технологиялармен, техникалық обьектілер көмегімен бағдарлай білу, өз бетінше іздей білу, таңдай, талдай білу, өзгерте білуді жүзеге асыра білу қабілеті; 5. Әлеуметтік- еңбек құзіреттілік- өзіндік әлеуметтік-қоғамдық жағдайларға талдау жасай білу, шешім қабылдай білу, түрлі өмірлік жағдайларда жеке басына және қоғам мүддесіне сәйкес ықпал ете білу қабілеті; 6. Тұлғалық өзін-өзі дамыту құзіреттілігі- отбасылық еңбек, экономикалық және саяси қоғамдық қатынастар саласындағы белсенді білімі мен тәжірибесінің болу қабілеті. Жоғарыда аталған негізгі қасиеттер бар болған жағдайда ғана - ұйымдастыру ісі сенімді қолда деп айтуға болады. Жалпы жетістікке жетуде, соның ең биік шыңына көтерілу үшін мынадай сатылардан өту керек деп ойлаймын. Педагог ұйымдастырады, қолдайды, бағыттайды; • Іс-әрекетті зерттейтін жаңа формациялы мұғалім; • Кәсіби әрекеті мен ұстанымдарымен жұмыс жасау, оны алғышарт етіп алу. Сонымен қатар, ұйымдастыру кезінде кәсіби рефлексия, өзін-өзі тану және өзін-өзі дамытуға қабілеті жүзеге асып отыруы қажет меніңше. Адам өзгермелі қоғамда өмір сүреді. Сол үшін әр жеткен жетістігі арқылы өзіндік рефлексия жасап отыруы қажет және психологиялық-педагогикалық білімдерді меңгеруі, оқушылардың жеке ерекшеліктерін ескеру міндетті түрде. Себебі: алдында отырған адамның психологиясын меңгермейінше, ұйымдасқан жұмыс жүрмейді де. Қазіргі кезде ұйымдастырушы маман педагог ұсынған зерттеулер мен инновацияларға негізделе отырып, өз тәжірибесін жетілдіреді. Тәжірибе жүзінде көрген адам іс-әрекетті талдай алады. Талданған жұмыс бойынша педагог – рефлексия жасау үшін қорытынды түйінді өзі анықтау қажет. Ал ол үшін, жұмысты жандандыру үшін кәсіби өсуі үшін – әр түрлі тәсілдер мен әдіске назар аударып, жақсарту шараларын қоса алып жүруі керек. Бұның бәрі - айналып келгенде өз-өзіне деген сенім мен жұмыстың жауапкершілігін сезіну қажеттігі. Қорыта айтқанда, педагогикалық жұмыспен шұғылданған адам үш дәуірді басынан өткізіп өтеді: ол кешегі, бүгінгі және келешек. Онда жұмыс нәтижелі болу үшін, ұйымдастырудың шыңына шеберлікпен жету үшін тек қана қырағы көзбен, жұмыр жүрекпен, қайратты қолмен және парасатты ақылмен өзін көрсет білсе, шеберлік шыңдалды деген сөз. Назар салып тыңдағандарыңызға рахмет! ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ТАПСЫРМАНЫ ОРЫНДАУ-ӨЗ БЕТІНШЕ ЖҰМЫС ІСТЕУГЕ ТӘРБИЕЛЕУ ЖОЛЫ Мусабекова Р.И. «Өрлеу» БАҰО» АҚ Жамбыл облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институты Деңгейлік бағдарламалар орталығының тренері Қазіргі кездегі қоғам талабына жауап беретін жеке түлғаны қалыптастыру, өсіп келе жатқан ұрпақ бойында белсенді өмірлік ұстаным тәрбиелеу қажеттілігіне байланысты 36

дидиктиканың басты мәселесі-оқыту үрдісінде мұғалім мен оқушының өзара әрекеттесуі болып отыр. Оқушы танымдық әрекет субъектісінің ұстанымын қамтамасыз ету міндеті, мұғалімнің басшылығымен оқушы белсенді әрекеттен өзін-өзі басқаруға көшу үшін жағдайлар жасау міндеті тұрады. Бұл міндеттердің шешімі оқыту үрдісін жалпы қайта құру есебінен жүзеге асырылмақ. Егер оқушы сабақта белсенді ой-әрекетіне қосылса, күші жететін қиыншылықтарды жеңу қажеттілігі алдында тұрса, қорытынды мен жалпылау жасауға, әртүрлі сұрақтарға жауаптарды өздігінен табуға ұмтылса, танымдық белсенділігін және дербестігін қалыптастыру мүмкін болады. Оқушылар белсенділігін осындай сипатын көрсететін қажетті шарт - дербестік таным әрекеті. Ол ұзақ уақыт ішінде оқушылардың әртүрлі өз бетінше жұмыстарын орындаумен көбірек байланысты болды. Бұл әртүрлі өз бетінше жұмыстарды өткізудің мазмұнын және әдістемесін оқу материалын меңгерудің әртүрлі кезеңінде, әртүрлі дидактикалық мақсатқа қол жеткізуге байланысты әзірлеуді талап етті. Бірақ оқушылар оқуын белсендендірудің негізгі құралдары өз бетінше жұмыстан басқа эвристикалық әңгімелесу, бақылау, проблемалық жағдаяттар, танымдық және қисындық міндеттер қою болған соң, өз бетінше жұмыс оқушылар сабақта орындайтын, өз бетінше ойлауды талап ететін алуан түрлі әрекеттерді қамтымайды. Екінші жағынан, кез-келген өз бетінше жұмыс оқушылардан танымдық әрекет пен дербестіктің жоғары деңгейін талап етпейтіні анықталуда. Өз бетінше шығармашылық жұмыстармен бірге оқушылар меңгерген білімді, білікті бекітетін және дағдыны қалыптастыруға бағытталған өз бетінше жұмыстар орындауға тиіс. Осындай жұмыстар формасы бойынша дербес болып табылады. Көрсетілген фактілерге байланысты өз бетінше жұмыс деген ұғыммен қатар оқушылардың дербестік әрекеті деген ұғымды пайдалану, өз бетінше жұмыстың және дербес әрекеттің ерекшелігі оларды, арасындағы байланыстылықты айқындау қажеттілігі туады. Өз бетінше жұмысты және дербестік әрекетті дидактикалық категория ретінде талдау П.И.Пидкасистыйдың еңбектерінде орын алған. Автор құрылысын жүйелі талдау негізінде оқушылардың танымдық әрекетінде екі іс-әрекет тобын бөліп шығарды. а) оқушы мұғаліммен бірлесіп орындаған әрекеті б) оқушының дербестік әрекеттері. Бұл әрекеттер мыналардан түрады: - меңгергенді жаңғыртудан және түсіндіруден; - ондағы тұрақты байланысты есептеуден; - -алгоритмді орналастырудан; - меңгерген тақырыптың мазмұнын ұғынып, бере алудан; - оны тәжірибеде қолданудан. Әрекеттер себептерден туындайды, ол оқушы үшін аса маңызды болып табылады. Оқушылардың әрекеттері мыналардан тұрады: - жаңа фактіні, құбылысты табудан және олардың сипаттамасынан; - фактілерді жүйелеуден; - жақсы таныс пәнде басқалар көрмегенді көруден; - фактілер арасында байланыс орнатудан; - тәжірибелік әрекетке шығу жолдарын табудан; - құбылыстың, оқиғаның дамуында мәнді байланыс орнатудан, - жаңа оқиғаларды табуда жалпының нақты көрінуінен; - өзгертілген жағдаяттарда тапсырмаларды шешуден; - мәселені қалыптастырудан; - құбылыстардың құнды мағынасын белгілеуден тұрады. Егер педагог дамудың қалыптасқан психикалық үрдістерге ғана сүйенбей, қалыптасу кезеңінде тұрған даму циклдеріне де бағдар алса, білім мен дамудың өзара байланыс мәселесін шешу ойдағыдай болуы мүмкін. Әр оқушының ойлау, қабылдау ерекшеліктерін ескере отырып, өз бетінше жұмыстарды ұйымдастыруда жеке тапсырмалар беруді пайдаланған жөн. Ол үшін сабақта тәрбиелей және дамыта оқу негізінде өз бетімен жұмыс істеуге төмендегі қасиеттерді қалыптастыруды көздедік. І.Қоғамның өмір құбылысын айыра, түсіне білу қабілетін қалыптастыру. 2.Бағалай білуін қалыптастыру; өз білімін бағалай білу; сабақта, талқылауларда өз жолдастарының жауап-пікірлерін таразылай алуы, көрген кинофильмдеріне баға бере алуы; 3. Сөйлеуін дамыту, баяндауды түрлендіре қолдана алуын; текст негізінде жоспар құру, әңгімелей алу т.б. Сондықтан да математиканы оқытудың мақсатын анықтау - бұл жалпы білім беретін орта мектепте оқытылатын математика арқылы және оқушылардың жан-жақты 37

дамыған, әрі әлеуметтік толық жетілген адам болуына керекті арнаулы қасиеттерді көруге болады. Мұнда жеке тапсырмалар әр оқушының білім дәрежесін немесе сол тақырыпты қалай игергенін анықтауға мүмкіндік береді. Оқушылар білім шамаларына қарай бірнеше топқа бөлінеді. Әр топқа жеке тапсырмалар даярланады. Оқушыларды өз бетінше жұмыс істеуге тәрбиелеу олардың шығармашылық ойлау қабілетін арттырып, өз бетінше қорытынды жасай білуге машықтандырады. Ол үшін баланың жас ерекшеліктеріне сәйкес, сабаққа қызықтырып отыратын әртүрлі көрнекі құралдар мен дидактикалық материалдарды әрі көп, әрі ұтымды пайдалану керек. Балалардың өз бетінше орындайтын жұмыстары тек өткен сабақты қайталау, жаңа материалды бекіту кезінде ғана емес, сабақтың барлык кезеңдеріне де қатысты. Яғни сабақтың мақсатына қарай, өз бетінше жұмыс істеуді сабақтың басында да, соңында да жүргізіп, оған бөлінетін уақытты сабақтың мазмұнына қарай өзгертіп отырған жөн. Оқушылардың өз бетінше жұмысын ұйымдастыруда мынадай қағидаларды есте сақтау керек. 1. Өз бетінше жұмыс қойылатын талапқа сәйкес болуы керек. 2. Өз бетінше жұмыс оқушылардың ойлау қабілетін дамытуы тиіс. 3. Өз бетінше жұмыстың формасы және мазмұны әртүрлі болуы керек. 4. Әрбір өз бетінше жұмыс тексеріліп, бағалануы тиіс. Ш ы ғ а р м а ш ы л ы қ тапсырмаларды оқушылардың орындауын қарастырайық. Айталық сандардың құрамын балалардың естеріне түсіру мақсатында жүргізілетін жаттығуларды ойын түрінде беруге болады. Мысалы, мұғалім қолына доп алып, балалардың зейінін өзіне аударады. Күнделікті сабаққа дайындалу жоспарына жазылып, сабақтың мазмұны мен мақсатына қарай қарастырылады. Бұған ойын есептер, өлең есептер, жүмбақ, жаңылтпаш есептері жатады. Шығармашылық есепке қатысу оқушылардың шапшаң меңгеру, түсіну, қабылдау зейінін қалыпқа келтіруге үйретеді. Оқулықтағы дайын есепті шығара отырып, өз бетінше есеп құрастыруға үйретеміз. Ойын есеп оқушының ойына қонымды, білім дәрежесіне лайық әрі қызықты болуын қарастыру керек. Тақтаға жазылған сұраққа есеп құратып, сабақ өту барысында да оқушыларға өз бетінше есеп шығаруға болады. Шығарылған есептің шартына лайық мазмұны бөлек есептерді тапсырмаға беріп, қосымша материалдар немесе карточкалар бойынша өз бетінше есептер шығарып, шығармашылық танымын дамытуға болады. Оқушыларға шығармашылык тапсырма беру оқушының дүниетанымын кеңейту, патриоттық сезімге бөлеу болып табылады. Сондықтан құрастырған есептің тәрбиелік мәніне де көңіл бөлген жөн. Қазіргі заманымыз-космос заманы. Сондықтан ғылымның кереметін мақтан ететіндей, ғылыми жаңалыққа оқушы ойын жеткізе білетіндей есептер құрастырып, олардың ойын жетілдіріп отыру керек. Мұндай тапсырма оқушы өз үйінің көлемін есептеуге, өзіне тиесі бөлек туралы түсінуге, ұқыптылыққа, затты пайдалана білуге бейімдейді және өзінің сол отбасының мүшесі екендігін сезіндіреді. Өз бетінше және шығармашылық жұмыстар орындағанда техникалық құралдар пайдалануға болады. Оқушы өз еркімен шығарған есептерін эпидиаскоппен көрсететін өзгеше мақтана қараса, одан артық қуаныш бар ма? Оқушылардың ішінде тез, ауызша есептеуге құмар, жылдам, тез қабылдағыштары кездеседі, Мұндай оқушыларға қосымша тапсырмалар беріліп, оның дарындылығын дамытып отырғанымыз дұрыс. Оқушылар өз бетінше қабілетін, дүниетанымын, дүниеге көзқарасын қалыптастыру мақсатында шығармашылық жұмыстың пайдасы зор. Қолданылған әдебиеттер тізімі Ағатаев А. Қазіргі білім мазмұнын ойластыру мәселелері. – Ұлағат, 1999, №1 Беспалько В.П. – Слагаемое педагогической технологии. Педагогика, 1989 Қазақстан Республикасы «Білім туралы» заңы, 2007ж. 27-шілде Есипов Б.П. Самостоятельные работы учащихся на уроке. – М.: Педагогика, 1961 Физика және астрономия ғылыми-әдістемелік журналы 2006-2007 жыл. Александрова Г.Н. Управление самообразованием педагогов в условиях внедрения новой технологии учебной и педагогической деятельности. – Директор школы, 2002 7. Физика қазақстан мектебінде ғылыми-әдістемелік журналы 2009 жыл 1. 2. 3. 4. 5. 6.

ИКТ - КОМПЕТЕНТНОСТЬ ПЕДАГОГА – ОРГАНИЗАТОРА XXI ВЕКА Цой Н.В. начальник отдела «Информационные технологии» АО НЦПК «Өрлеу» ИПК ПР по Жамбылской области Президент Республики Казахстан Н.Назарбаев в своем послании народу Казахстана «Казахстанский путь – 2050: единая цель, единые интересы, единое будущее» отмечал, что необходимо обеспечить современную систему образования «современными программами и методиками обучения, квалифицированными педагогическими кадрами. Информатизация образования представляет собой область научно-практической деятельности человека, направленной на применение технологий и средств сбора, хранения, обработки и распространения информации, обеспечивающее систематизацию имеющихся и формирование новых знаний в сфере образования для достижения психолого-педагогических целей обучения и воспитания. Безусловно, что формирование педагогов новой формации трудоемкий процесс подготовки и переподготовки кадров базируется на современных программах и на новых методиках обучения, результативность которых в конечном итоге определяет уровень повышения квалификации педагогов. Внедрение системы электронного обучения в организациях образования является одним из основных направлений Государственной Программы развития образования Республики Казахстан на 2011-2020 гг. Основная цель внедрения системы электронного обучения в организации образования основана на обеспечении равного доступа всех участников образовательного процесса к лучшим образовательным ресурсам и технологиям. Внедрение системы электронного обучения в организациях образования ведет к изменению роли преподавателя, к появлению новых методов и организационных форм повышения квалификации педагогов и необходимостью формирования информационнокоммуникационной компетентности педагога на профессиональном уровне. Становление SMART-общества - глобальная тенденция развития. Наряду с обществом меняется и подход к обучению SMART Learning реализует цели инклюзивности и дифференциации, наивысшие уровни понимания контекста, мотивируя учащихся активировать и выстраивать свои знания, информационные процессы, трансформируя само обучение в продукт, который демонстрирует их знания. Необходимо использовать элементы Smart и Ulearning, чтобы контент был интерактивным, интересным и доступным для всех людей не зависимо от их возможностей. Мы живём в SMART-обществе, или, другими словами, - в умном обществе. Это значит мы окружены техническими средствами и различными сервисами, которые должны улучшить все аспекты нашей жизни. У нас повсюду есть доступы во всемирную сеть, ко всему мировому объёму знаний и опыту, почти у каждого есть как минимум одно многофункциональное устройство, гаджет, который упрощает жизнь, работу и досуг. Это смартфоны, планшеты, ультрабуки и прочее разнообразие современных технологий. Главный аспект SMART-образования - это создание гибкой и открытой среды обучения: использование гаджетов, открытых образовательных ресурсов, системы управления. Общество в котором мы живем, весь мир эволюционируют растут потребности людей и совершенствуются инструменты для их реализации. Еще вчера мы жили в индустриальном обществе окружали себя технологиями устройств, мы составляли человеческие сети и пользовались аналоговыми вычислениями. Сегодня на дворе информационное общество мы полагаемся на технологии программного обеспечения строим компьютерные сети и цифровое мышление одно из самых актуальных на нашем рынке, а завтра нас ждет креативное общество где будут доминировать информационные технологии, социальные сети и гибридное мышление. Развитие электронного обучения последовательно реализуется в соответствии с динамичным развитием инфраструктуры по следующему алгоритму: E-Learning; U-Learning (Ubiquitous-Learning, повсеместное обучение); M-Learning (Мobile-Learning мобильное обучение); SMART- education. SMART-обучение - гибкое обучение в интерактивной образовательной среде на основе использования мобильных устройств с помощью контента со всего мира, находящегося в 39

свободном доступе, позволяющее расширить границы обучения, причем не только с точки зрения количества обучаемых, но и с точки зрения временных и пространственных показателей: обучение становится доступным везде и всегда. SMART – аббревиатура слов Self-directed, Motivated, Adaptive, Resource free, Technology embedded, обозначающее ориентацию образования на личность, мотивацию, адаптивность, свободный доступ к ресурсам, использование технологий. К электронным ресурсам (контенту) электронного обучения относят: видеоматериалы, видео и онлайн лекции, тренажеры (симуляторы), цифровые книги и др. Под базовой ИКТ-компетентностью понимается инвариант знаний, умений и опыта, необходимый педагогу-организатору для решения образовательных задач, прежде всего, средствами ИКТ-технологий общего назначения. ИКТ-компетентность педагога-организатора – это личное качество учителя, проявляющееся в его готовности и способности самостоятельно использовать информационно-коммуникационные технологии в своей деятельности. Процесс формирования ИКТ-компетентности педагога -организатора должен носить развивающий характер. Развитие ИКТ-компетентности проявляется в переходе на новый, более совершенный уровень компетенции. Для успешной реализации развивающего потенциала информационнокоммуникационных технологий в системе повышения квалификации учителей-предметников необходимо обеспечить поэтапное развитие ИКТ-компетентности педагога-организатора. На наш взгляд процесс обучения может быть представлен несколькими этапами [1]. На первом этапе происходит формирование базовой ИКТ-компетентности, т.е. формирование оптимального инварианта знаний и умений, связанных с использованием ИКТ в учебном процессе на уровне пользователя. Второй этап связан с подготовкой тьютора, наставника обучения (педагога-тьютора или учителя-тьютора), который должен обладать организационно-управленческой ИКТ-компетентностью, рассматриваемой как способность и готовность передать свои знания в сфере ИКТ коллегам и учащимся. На следующем этапе осуществляется формирование предметно-углубленной ИКТкомпетентности учителя, соответствующей осознанному методически грамотному использованию ИКТ (этот этап может следовать как за вторым, так и за первым этапом, не каждый педагог – организатор может и должен выполнять роль тьютора). Обладание углубленной компетентностью позволяет учителю стать педагогом-консультантом (под процессом консультирования мы подразумеваем «любую форму оказания помощи в отношении содержания, процесса или структуры задачи или серии задач, при которой консультант сам не отвечая за выполнение задачи, помогает тем, кто ответственен за это») [2]. Далее следует этап, связанный с формированием корпоративной ИКТ-компетентности, обладание которой позволяет видеть и решать в команде проблемы, связанные с внедрением ИКТ в образовательный процесс школы, быть исследователем в этой области, инициатором сетевого межшкольного взаимодействия и т.п. Данная модель формирования ИКТ компетентности педагога - организатора построена в соответствии с динамичным развитием средств информационно-коммуникационных технологий. Каждый компонент между собой тесно связан. Чтобы концептуальная модель была эффективной в современных условиях, система подготовки педагогических кадров должна изменить цели педагогического образования, его содержание и технологии, сообразуясь с тенденциями, которые определяют развитие практики в области информационных технологий (SMART – обучение) в образовании и, в каком-то смысле, даже опережать его [3]. Такой подход к обучению позволяет каждому человеку жить и учиться на протяжении всей жизни, используя различные устройства для доступа и поиска информации и знаний улучшая навыки поиска информации. Образование не имеет точки насыщенности. Homo Sapiens уже в прошлом, будущее за Homo -Ludens человеком не просто мыслящим, а играющим. 1.

Литература Адольф В.А., Степанова И.Ю. Методологические подходы к формированию информационной культуры педагога // Информатика и образование. – 2006. – № 1. – С. 2-8.

Горбунова Л.Н., Семибратов А.М. Повышение квалификации педагогов в области информационно-коммуникационных технологий как развивающаяся система / Педагогическая информатика. – 2004. – № 3. – с. 3. Горюнова М.А. Повышение квалификации работников образования в области ИКТ в условиях информатизации общества / М.А.Горюнова // Взаимодействие личности, общества и образования в современных социокультурных условиях: межвуз.: сб. науч. тр. – СПб.: ЛОИРО, 2005. – С. 212-215. ТЕНДЕНЦИИ РАЗВИТИЯ SMART-ОБУЧЕНИЯ В РЕСПУБЛИКЕ КОРЕЯ Ибраимова Г.А. начальник отдела мониторинга и анализа АО «НЦПК «Өрлеу» «ИПК ПР по Жамбылской области»

Одним из приоритетных направлений Государственной программы развития образования Республики Казахстан на 2011-2020 годы является внедрение электронного обучения в образовательный процесс. Основной целью электронного обучения является обеспечение равного доступа всех участников образовательного процесса к лучшим образовательным ресурсам и технологиям. Внедрение электронного обучения сопровождается подключением к широкополосному Интернету, разработкой интерактивных ЦОР, обеспечением цифровыми образовательными контентами организаций образования. В Послании Президента Республики Казахстан «Стратегия «Казахстан -2050» - новый политический курс состоявшегося государства» четко обозначено: «Чтобы стать развитым конкурентоспособным государством, мы должны стать высокообразованной нацией». Президент указал на то, что необходимо произвести модернизацию методик преподавания и активно развивать он-лайн системы образования, для чего необходимо «...интенсивно внедрять инновационные методы, решения и инструменты в отечественную систему образования, включая дистанционное обучение и обучение в режиме он-лайн, доступные для всех желающих». Для достижения целей, поставленных Главой государства обществу необходимы подготовленные кадры, обладающие творческим, креативным потенциалом, умеющие думать и работать в «информационном пространстве». В свете реализации данных целей, интересен опыт Республики Корея, которая является мировым лидером в развитии электронного образования и в настоящее время находится на пути к Smart-обществу. По мнению профессора Суншил Кибер Университета Hyesun Yun, выделяется 5 основных качеств, которыми должны обладать кадры 21 века, это креативность, критическое мышление, коммуникационные навыки и владение информацией, умение работать в команде и гражданская позиция. Особый акцент профессор сделала на гражданскую позицию, подчеркнув, что в Корее акцент делается на демократизм, каждый член общества должен думать не только о себе, но и о том какую роль он играет в обществе. Во время стажировки в Республику Корея сотрудников филиалов АО «НЦПК «Өрлеу» по программе Smart-обучения, были изучены тенденции развития системы образования в Корее, техническое обеспечение и технология создания образовательных контентов для Smart обучения, а также опыт педагогов Кореи по внедрению Smart- обучения в образовательный процесс. Нужно отметить, что программа обучения была насыщенной как теоретическим материалом, так и практической направленностью. Так, за период обучения была возможность расширить понятия о Smart-обучении, системе управления обучением LMS, принципах разработки цифровых учебников; ознакомиться с практическим опытом создания и применения контентов для образовательных сайтов; проанализировать преимущества и недостатки смарт обучения, а также эффективность совмещения педагогики, методов обучения и технологий при дистанционном обучении. Задолго до эры электронного обучения Питер Друкер высказался “Образование со временем выйдет за пределы традиционного обучения”. Неудивительно, что страна, в которой сочетается почитание национальных традиций, нравственных ценностей, высокий уровень культуры, применение «умных технологий», конкурентная среда обучения, добивается 41

лидерских позиций в мировых рейтингах. Профессор Суншил Кибер Университета JeongSuKim, которого можно выделить как креативного по стилю проведения лекций, высказался: «Я очень завидую, что у вас такая большая страна. Вы приехали учиться из такой большой страны в нашу маленькую страну!». Достижения маленькой по территории страны более чем впечатляют. Можно выделить основные направления развития страны, это информационные технологии, электронные товары, автомобильная промышленность, кораблестроение. Так, согласно статистическим данным Корея уже в 2007 году занимает лидирующие позиции в мире: 1 место – по цифровому ТВ, кораблестроению, 2 место по мобильной связи, 3 место по телематике, 4 место по интеллектуальным роботам, 5 место по домашней связи. В настоящее время доля смартфонов Samsung на мировом рынке составляет 31,2% . Республика Корея привлекает пристальное внимание достижениями в экономическом развитии, в основе которых высокий уровень образованности общества. Так, из учащихся, окончивших среднюю школу, в среднем 85% выпускников поступают в вузы и колледжи. Причины, благодаря которым развитие страны происходит быстрыми темпами: обучение высококвалифицированных специалистов, упорство и трудолюбие нации, культура «пале-пале» (быстро). Общество нацелено на обучение в течение всей жизни, которое предполагает мобильность, вездесущность «в любом месте, в любое время» без ограничения во времени и пространстве. Согласно рейтингу образовательных систем мира, составленному в 2004 году экспертами Организации Объединенных наций по вопросам образования, науки и культуры (ЮНИСЕФ) по 24 индустриально развитым странам мира, образование в Республике Корея было признано самым эффективным в мире. По результатам исследований согласно международной программе PISA (Programme for International Student Assessment) по оценке образовательных достижений учащихся, а также проекту международных исследований оценки качества математического и естественнонаучного образования TIMSS (Trends in International Mathematics and Science Study) Республика Корея входит в пятерку лидирующих стран. Это факты, над которыми стоит задуматься. Тенденцией сегодняшней Кореи является создание Smart-общества, которое выражает намерение улучшить все аспекты человеческой жизни с использованием ИКТ во всех отраслях. Эта политика стала эталоном для Кореи – интернет-лидера в мире, а также для многих стран мира. Становление Smart-общества становится глобальной тенденцией. Smart-общество – это новое качество общества, в котором происходят качественные изменения, позволяющие получать новые социальные, экономические и иные преимущества для лучшей жизни. Smart-обучение предполагает стремление к цели и наилучшему результату. А правильная постановка целей – это половина успеха. Таковыми являются Smart-цели, ведь каждое слово знаменует одно из направлений: S – Self Directed, M – Motived, A – Adaptive, R – Resource Free, T – Technology Embedded.

Компоненты SMART-обучения

Что обусловило в Корее стремительный переход к SMART-обучению? В числе основных факторов, повлиявших на изменение среды обучения: переход к беспроводной сети (Корея на стадии 4 поколения), распространение смартфонов, которые соединили в себе все функции других портативных устройств, мобильность всех служб «всегда и везде», расширение сферы SMART. Согласно новой концепции Smart-образования современное обучение приобретает новые характеристики. Оно должно обеспечить одновременно и качество образования, и мотивировать учащегося к обучению. Smart-образование – это учебный процесс с использованием технологических инноваций и Интернета, который предоставляет возможность приобретения профессиональных компетенций на основе системного и многомерного видения и изучения дисциплин. Smartобразование, это в первую очередь, поддержка потребностей обучающихся и педагогов.

Концепция SMART-обучения Electronic (e-) learning Электронное обучение Mobile (m-) learning Мобильное обучение Uiguitous (u-) learning Вездесущее обучение: в любом месте, в любое время Smart learning Умное обучение

“Smart learning = e- learning + m- learning

Концепция SMART-обучения Заинтересовать современного учащегося, имеющего доступ к многочисленным электронным ресурсам, простым текстовым пособием очень сложно. Необходимо создание сценария всех учебных мероприятий курса, которые будут увлекать учащихся и побуждать к творческой и научной деятельности.

Главная цель Smart-обучения – создание среды, которая обеспечивает высокий уровень конкурентоспособного образования за счет развития у учащихся знаний и навыков современного общества 21 века: сотрудничество, коммуникация, социальная ответственность, способность критически мыслить, оперативное и качественное решение проблем. В настоящее время в Корее ведется работа по формированию модели «Школы будущего». Какой она должна быть? Особенности школы будущего: - традиционное обучение заменит «умная» учеба с помощью он-лайн пособий; - школа будет иметь открытый доступ в мировое глобальное пространство; это будет «зеленая школа», заботящаяся об экологическом образовании и формирующая «правильное отношение» к окружающей среде; - это школа, приносящая радость, в которой наряду с «умными технологиями» сочетается почитание учителя и национальных ценностей; - это школа, в которой творчество совмещено с научным подходом.

Школа будущего -Обучение в команде -Воспитание гуманизма -Творческое /практическое обучение - Обучение с профессиональный уклоном/ компетенция -Усиление учебного консалтинга -Виртуальная среда обучения

Приносящая радость

Интеллектуальная

Безопасная

Связанная с глобальным обществом

Экологически дружелюбная

-Безопасность -Усиление защиты -Школьная зона

-Вездесущность -Руководство адаптивным обучением -Умное администрирование/с истема оснащения/

-Глобализация/ открытость -Множественность культур -комплексность образовательных функций (обучение/ непрерывное образование) -Разнообразие роли преподавателей

-Экологически дружелюбная -энергоэкономичная -зеленая школа

Формирование модели «Школы будущего» в Республике Корея Пробным проектом такой школы является передовая Smart-школа Чамсэм, находящаяся в автономном городе Сечжон. Школа открыта в марте 2012 года, с 1 апреля 2012 года Министерством образования школе присвоен статус Исследовательской школы с моделью Smart-образования. В школе наряду со здоровыми детьми обучаются дети-инвалиды, причем некоторые предметы изучаются совместно, но есть и отдельные оснащенные кабинеты для учащихся с ограниченными возможностями (кабинеты для слабозрячих, электронная библиотека и др.). В школе проводятся уроки с использованием Smart-устройств, в научных классах ведется работа по созданию авторских роликов, проектов, есть возможность обмена информацией между школами. Формируется экологическое мировоззрение учащихся путем проведения политики «зеленого общества». Особое внимание уделяется нравственным вопросам, акцент делается на социальную жизнь путем прививания уважения, воспитания гуманизма и поощрения щедрости. В Корее для разработки образовательных контентов для дистанционного обучения при университетах функционируют профессиональные студии. Во время посещения студии Soongsil Cyber University была продемонстрирована работа вещательных и автоматизированных студий, в которых создаются образовательные контенты для дистанционного обучения. В зависимости от целей снимаемых лекций всегда есть возможность выбора проведения съемок в автоматизированной или вещательной студии. Студия для видеосъемок состоит из 44

основной студии, где производится видеосъемка, а также вспомогательной, в которой находятся устройства для видеозаписи и обработки готового материала. Основные отличия между автоматизированной и вещательной студией: - автоматизированная студия является самым простым способом видеосъемки: в ней задействована 1 видеокамера, работа осуществляется профессором самостоятельно без помощи специалиста; - качество съемки в вещательной студии выше, чем в автоматизированной студии (поддерживается формат HD), во время съемок используется несколько камер, а принцип работы Chroma Key Studio дает множество дополнительных функций обработки видеоматериала.

Принцип работы Chroma Key Studio В вещательной студии университета используются возможности Chroma Key Studio по форматированию и объединению нескольких видеофрагментов в единый сюжет. Данный принцип используется при съемках панорамных художественных фильмов. На синем или зеленом фоне производится видеосъемка лекции профессора, при помощи устройства убирается синий фон и подбирается дизайн необходимого фона. Появлению контента для дистанционного курса обучения предшествует детально продуманная и слаженная работа профессора и команды разработчиков контента. Прежде чем начнется работа над созданием контента, проводится детальное исследование, включающее в себя изучение среды, оценку потребностей обучающихся, требований к содержанию контента, определение удобного времени для обучения, рода занятий обучаемых и др. По завершении исследования отчет с анализом потребностей в обучении передается профессору для разработки плана контента. В плане раскрываются цели и даются предложения для того, чтобы лучше раскрыть содержание учебного материала. Разработанный план передается команде профессионалов, которая состоит из 3 групп: - учебной группы разработчиков, в функции которой входит анализ, планирование и управление, работа над учебным дизайном, управление содержанием контента; - команды, в функции которой входит видеосъемка и производство видеопродукции; - команды по разработке дизайна контента (используемое программное обеспечение: Html, MS PowerPoint, Adobe Flash//Illustrator/Photoshop). Очень важную роль играет проведение теста на удобство использования созданного контента, удовлетворения навигацией содержания, а также на любой стадии разработки контента всегда устанавливается обратная связь. Программа курса по Smart-обучению казахстанских специалистов успешно реализована, получены сертификаты, даны рекомендации для дальнейшей работы по внедрению Smartобучения в образовательный процесс. Профессор Kim Eungui, являющийся куратором данного курса обучения в качестве напутствия сказал: “Вы приехали не просто получить материал. Когда вы будете обучать вы должны не просто передавать знания, а учить педагогов самообразованию. Как применить Smart-обучение в Казахстане? Ответ у вас в голове!”. 45

Что мы можем перенять для казахстанской системы повышения квалификации из опыта Кореи по внедрению Smart-обучения? Безусловно, есть и негативные стороны Smart-обучения, а именно пагубное влияние Интернета, смартфонов на развитие и здоровье детей, но уже сейчас необходимо понять, что инновации определяют будущее, ведь как сказал Стив Джобс «Инновация отличает лидера от догоняющего». Список использованных источников: 1. Государственная программа развития образования Республики Казахстан на 2011-2020 гг.07.12.2010 г. 2. Послание Президента Республики Казахстан-Лидера Нации Н.А.Назарбаева народу Казахстана «Стратегия «Казахстан -2050» - новый политический курс состоявшегося государства». 14.12.2012 3. Smart Learning Programme for Specialists of the Republic of Kazakhstan (Professional development for teacher based on Smart Learning) Korea Soongsil University, 14.0523.05.2014

ПЕДАГОГ-ҰЙЫМДАСТЫРУШЫ ІС-ӘРЕКЕТІНІҢ НӘТИЖЕЛІЛІГІ МЕН ТИІМДІЛІГІ Таджибаева Г.Т., Тулекова А.Қ. деңгейлік бағдарламалар орталығының тренерлері «Өрлеу» БАҰО» АҚ Жамбыл облысы бойынша ПҚ БАИ Тренинг тақырыбы: "Педагог-ұйымдастырушы іс-әрекетінің нәтижелілігі мен тиімділігі" Жалпы мақсаттар: Педагог-ұйымдастырушылардың кәсіби және әлеуметтік бейімделу үрдісіне ықпал ету, түрлі қиындықтардан өтуге көмек көрсету, тәжірибелік дағдыға ие болуға, үнемі өзін-өзі дамыту және өзін-өзі жетілдіру кәсіби деңгейін көтеру. Тренингті ұйымдастырудың негізгі алғышарттары: - өз еркімен қатысу, қойылған міндетті (мәселені) шешу және жаңа тәжірибе жинақтауға қызығушылығы бар қатысушылардың шығармашылық ұстанымының белсенділігі; - тренингтік топта әріптестік, құрметтік, түзету, сенімді тұлғааралық тілдесу ретіндегі диалогтық өзара әрекеттесу; - топта ой салатын мәселені ашық талқылау, яғни кері байланыс құралы ретінде психологиялық құбылыс; - қатысушылардың өз пікірлері мен қарым-қатынастарын тұжырымдауы мен сезінуі ретінде өзіндік диагностикалау. Тренингтік топты қалыптастыру: Тренинг өткізілетін орында қатысушылардың еркін қозғалуына, олардың шеңбер бойымен орналасуына мүмкіндік болатындай топтарға бөлінеді. Тренинг сабағын ұйымдастыру құрылымы: 1 кезең – кіріспе Тренинг жоспарымен таныстыру, топқа бөлу. Сіз қандай педагог-ұйымдастырушысыз? Сұрағының аясында жауап іздеу мақсатында тренинг ұйымдастырылады. 2 кезең – тақырыпты тұжырымдау Топтарға мәселе сұрақтар тарату, ережесімен таныстыру. Педагогтардың оқыту және тәрбие үдерісіндегі ұйымдастыру жұмыстарынлдаға кәсіби құзыреттіліктерін байқау мақсатында мәселе сұрақтар таратылады. І топ: Сабақ барысындағы ынтымақтастық атмосферасын ұйымдастыру. ІІ топ: Сыныптан тыс іс-шараны ұйымдастыру. ІІІ топ: Ата-аналар жиналысын ұйымдастыру. 3 кезең – топтық жұмыс Берілген тапсырмаларды талқылайды, шешімін шығарады. 4 кезең – талқылау 1. Топтар шығарған шешімдерін қорғайды және қорытындысы талқыланады. 46

2. Бейнеролик бойынша талқылау. 5 кезең – рефлексия. Кері байланыс «ББҮ» парағы. ПЕДАГОГ ИННОВАЦИОННОГО ТИПА- УЧИТЕЛЬ XXI ВЕКА Сансызбаева А. Г. ведущий специалист отдела методического обеспечения инновационного развития Иманалиева Г.А. главный специалист отдела методического обеспечения инновационного развития АО «НЦПК«ӨРЛЕУ» ИПК ПР по Жамбылской области Инновации никогда не создаются теми, кто желает сберечь собственный покой. Джин Ландрам В настоящее время в обществе много дискутируют об инновациях, и возникает иллюзия, что только ленивый не занимается инновациями, особенно – в образовании. Что означают термины «инновации» и «инновационные процессы» в образовании? Новшество, новизна и изменения - это инновация. Инновационный процесс, как средство, предполагает введение чего-то нового. Педагогическая инновация - это изменения, направленные на улучшение развития, воспитания и обучения учащихся. В окружающем нас мире изменения происходят с невероятной скоростью. Например, еще лет десять назад сотовые телефоны были достаточной редкостью, а теперь это настоящая проблема в школе. Еще буквально вчера мы стучали мелом по доске, а сегодня не мыслим себя без интерактивной доски и Интернет-технологий. Современный человек не может себе представить жизнь без интеллектуального помощника - персонального компьютера, без офисных и прикладных программ, Интернета. Если педагогу, работающему в традиционной системе, достаточно владеть педагогической техникой, то для перехода в инновационный режим определяющей является готовность педагога к инновациям. Педагогу в своей деятельности необходимо применять технологии, которые дают возможность работать учителю и учащемуся как партнерам, которые повышают интерес к обучению и дают простор для самостоятельной творческой работы. Одной из возможных форм обеспечения улучшения качества преподавания может стать внедрение информационно-коммуникационных технологий в учебный процесс. Использование информационных технологий в учебном процессе позволяет увеличить интенсивность урока, способствует росту профессионального мастерства учителя, развитию личности обучаемого, подготовке ученика к активной жизни в условиях информационного общества. Но ни компьютер, ни информационные технологии сами по себе не способны сформировать у учеников присущие им качества, они являются лишь вспомогательным средством решения задач, а найти эти решения учащийся может только с помощью грамотного, творчески работающего учителя. Каким должен быть педагог инновационного типа, что нового он должен внести в учебный процесс? В моем представлении, учитель XXI века – это, прежде всего, друг, помощник, советчик и союзник для каждого ребенка. Это исследователь, всегда находящийся в поиске. Поиск же должен быть присущ как молодому, так и опытному учителю. На практике часто приходится наблюдать, как опытные учителя, состоявшись в профессии, останавливаются на достигнутом, с недоверием и неприязнью воспринимают новое в образовании. Если учитель хочет быть нужным в течение всей своей профессиональной жизни, ему не следует бояться изменять свою точку зрения. Учитель, перестаёт быть таковым, если он перестаёт учиться сам. Отсюда встаёт проблема непрерывного образования: как человеку на протяжении жизни, в любой ее отрезок иметь свободный доступ к образованию разного уровня, быть готовым к смене профессии, повышению своей квалификации. Активная жизненная позиция, творчество, высокий уровень мышления и креативность – вот, что должно быть присуще каждому педагогу XXI века. Последнее, на мой взгляд, особенно важно. Именно отсутствие креативности может вызвать негибкость профессиональной и личностной позиции, 47

неспособность выдвигать новые идеи, трудности при создании «авторского продукта» (в том числе и инноваций), сложности в принятии позиций отличных от собственной. Образование XXI века требует принципиально иного взгляда, как на технологию обучения, так и на педагогические цели: не просто усвоение знаний, а умение их творчески применять для получения нового знания, развитие самостоятельного критического мышления школьника. Каждый педагог должен задуматься над вопросами: Что необходимо сделать мне, как учителю, чтобы качество знаний моих учащихся стало выше? Использую ли я, наиболее эффективные формы и методы обучения, технологии и приводит ли это к повышению качества знаний учащихся? Педагог инновационного типа выступает в качестве автора и разработчика новых обучающих программ. Он - исследователь, пользователь и в то же время пропагандист новейших технологий и концепций в педагогическом процессе. Такой педагог ориентирован на настоящее и будущее, но не на прошлое. Кто-то готов к этим изменениям, у кого–то они идут со скрипом. Но ясно одно: настал момент, когда ученики и их родители не хотят, а учителя не имеют права учить по- старому. Именно поэтому педагоги сегодня должны не просто повышать уровень информированности, не просто осваивать новые технологии и средства обучения, но и придумывать новое, творить, ломать стереотипы, изменять себя, систему и, сохраняя положительные тенденции прошлого, строить настоящее и прогнозировать будущее. СЫНЫП ЖЕТЕКШІ-СЫНЫПТАҒЫ ЖҰМЫСТЫ ҰЙЫМДАСТЫРУШЫ Байхадамова Б.Е. «Инновациялық технологиялар және жаратылыстану-гуманитарлық пәндерді оқыту әдістемесі» кафедрасының аға оқытушысы «Өрлеу» БАҰО» АҚ Жамбыл облысы бойынша ПҚ БАИ Сыныптағы тәрбие жұмысын барлық мұғалімдер жүргізеді. Бұл жұмыстың негізгі ұйымдастырушысы – сынып жетекшісі. Ол оқушылар ұжымын ұйымдастырады, басқа мұғалімдердің тәрбиелік күш-жігерін біріктіреді, ата –аналармен жұмыс жүргізеді. Сынып жетекші жұмысының негізгі мақсаты-мектеп оқушыларын қоғамның белсенді және саналы азаматтар етіп, тәрбиелеуге барынша ықпал жасау. 1934 жылдан бастап оқу тәрбие тәрбие процесінде топ жетекшілері сынып жетекшілеріне ауысты. Сынып жетекшінің ең басты міндетті қызметтері қандай? 1.диагностикалық 2.коммуникативтік 3.тәрбиелік 4.жобалаушылық 5.ұйымдастырушылық-әрекеттік 6.дамытушылық 7.әдістемелік 8.ынталандырушылық 9.бағалаушылық 10.қорғаушылық-қамқоршылық 11.түзетушілік. Сынып жетекшінің негізгі міндетті қызметтері оның жұмысының бағыттарын анықтауына көмектеседі. Сынып жетекшісі жұмысының бағыттары: 1.Оқушының жеке дмуын бақылау, оның еркін дамып, қабілеттерінің ашылуына тиімді жағдай жасау. 2.Оқушының ынтасын, қабілетін зерттеу. 3.Оқушылар арасындағы қоғамдық құнды қатынсатарға жетелейті әрекеттің барлық түрлерін (жеке дара, топтық, ұжымдық) ұйымдастыру. 4.Әр оқушыны әлеуметтендіруге мүмкіндік беретін сынып ұжымын тәрбиелейтін орта ретінде қалыптастыру. 48

5.Оқушылардың бостандықтары мен құқықтарын сақтауға мүмкіндік жасау. 6.Барлық тәрбиелік күштердің өзара ынтымақтастығы мен байланыстарын ұйымдастыру. 7.Сыныпта оқу-тәрбие процесін ұйымдастыру. 8.Оқушылардың сыныппен және басқа ұжымдармен байланысын орнату. 9.Оқушыларды, олардың тұрмыс жағдайларын зерттеу. 11.Оқушылардың дамуындағы және мінез-құлықтарындағы ауытқуларды байқау, оларды психологиялық және педагогикалық тұрғыдан түзету, күрделі жағдайларда басшыларды құлақтандыру. 12.Өмірде кездесетін күрделі мәселелерді шешуде оқушыларға көмек көрсету. 13.Оқушылардың әлеуметтік және заңды құқықтарын қорғау. 14.Тәрбие жұмысының нәтижелілігін көрсететін іс-қағаздар жүргізу( оқушылардың жеке құжаттар, сынып журналы, оқушылардың күнделігі). 15.Мектептің тәрбие жұмысына ұстаздарды, ата-аналарды, ғылым, өнер саласындағы мамандарды тарту. 16.Үнемі тәрбие теориясына, тәжірибесіне, педагогика және психология мәселелеріне байланысты өзінің мамандығын жетілдіру. 17.Өз іскерлігі мен жауапкершілігін дәлелдей отырып, балалармен жылы қарымқатынас орната білу. Сынып жетекші жұмысындағы циклограмма Күнделікті: 1.Сабаққа кешігушілермен жұмыс және сабаққа келмегендердің себебін анықтау. 2.Оқушылардың тамақтануын ұйымдастыру. 3.Сынып ұжымындағы кезекшілікті ұйымдастыру. 4.Оқушылармен жеке жұмыс. Апта сайын: 1.Оқушылардың күнделігін тексеру. 2.Жоспар бойынша сыныптық шаралар ұйымдастыру. 3.Ата-аналармен жұмыс (пролемалық мәселелерге байланысты). 4.Пән мұғалімдерімен жұмыс (пролемалық мәселелерге байланысты). 5.Мектеп дәрігерімен кездесу. Ай сайын: 1.Өз сыныбындағы сабақтарға қатысу. 2.Мектеп психологмен кеңес. 3.Ата-аналар комитетімен кездесу. 4.Жұмыс жоспары бойынша кеңесу. Тоқсанына бір рет: 1.Тоқсан қорытындысы бойынша сынып журанлын толтыру. 2.Сынып жетекшілер семинарына қатысу. 3.Тоқсанда жүргізілетін жұмыстарға талдау жасау. 4.Ата-аналар жиналысын өткізу. Жылына бір рет: 1.Ашық шара өткізу. 2.Оқушылардың жеке іс-қағаздарын толтыру. 3.Сыныптың жұмыс жоспарын белгілеу. Сынып жетекші қызметінің негізгі бөлімдері: 1.Оқушыларды зерттеу. 2.Сыныптағы оқушылары ұжымын ұйымдастыру және тәрбиелеу; білім сапасын арттыру және тәртіпті нығайту. 3.Сабақтан тыс тәрбие жұмысын ұйымдастыру және өткізу. 4.Өз сыныбына сабақ беретін мұғалімдердің тәрбие қызметін үйлестіру. 5. «Жұлдыз», «Атамекен», «Кәусар бұлақ» бағдарламаларын өз жұмысында қолдана білу. 6. Мектептегі «Ұлан», «Болашақ» балалар ерікті ұйымының жұмысына белсене қатынасу. 7.Оқушылардың ата-аналарымен жұмыс жүргізу. Сынып жетекшісінің құжаттары және есеп беруі: 49

1.Сынып журналы. 2.Тәрбие жұмысының жоспары. 3.Оқушылардың жеке іс-қағаздары. 4. Балалардың жеке дамуының картасы. 5. Ата-аналар жиналысының хаттамасы. 6.Оқушылардың күнделігі. 7.Тәрбиелік шаралардың талдауларына арналған папка. Сынып жетекші білуі керек: 1.ҚР «Білім туралы» заңын(1999). 2.Балалардың құқығы туралы конвенциясы (1993). 3.Мектепке дейнгі және мектеп жасындағы балаларды тәрбиелеу тұжырымдамасын (1995).

4.Балалардың әлеуметтік психологиясы және балалар педагогикасын. 5.Мектеп гигиенасын. 6.Педагогикалық әдепті. 7.Тәрбие жұмысының әдістемесі мен теориясын. 8.Еңбек заңының негіздерін білу керек. Оқушыны зерттеу бағдарламасы

Оқушы туралы жалпы мағлұматтар

Оқушының жалпы даму деңгейі

Оқушының қоғамдық бет –бейнесі мен қоғамдық жұмысы

Оқушы тұлғасының негізгі ерекшеліктері

Мекен-жайы. Атаанасының жұмыс орны, кәсібі. Отбасы құрамы, материалдық жағдайы.

Оқушының жалпы дамуы көзқарасы. Сөйлеу мәдениетікөп оқитындығы, қызығушылығының ауқымдылығы және тұрақтылығы. Театр, мұражайға баруы, телехабарларды көруі. Оқу еңбегіне қатысы. Ұқыптылығы, үй тапсырмасын орындауы, оқудағы кемшіліктері мен жетістіктері.

Сыныптың қоғамдық өміріне араласуы. Сынып өміріне ынтасы мен қоғамдық жұмыстарға елсенділігі.

Қоғамды сапасы. Қоғамдық әрекетінің басты себептері.

Қоғамдық жұмыстарды орындауы. Адалдығы. Бастаған ісін аяғына дейін жеткізуі. Жұмысқа басқа оқушылардыда жұмылдыра білуі, жолдастарына басшылық жасай да, бағына да білуі.

Оқушының адамгершілік қасиеттері. Мектепке көмектесуге дайындығы. Шыншылдығы мен адалдығы, табандылығы мен кішіпейілділігі. Жолдастарына қайырымдылығы. Жігерлілігі. Мақсатқа талпынушылығы, белсенділігі, дербестігі, ынталылығы. Ұйымшылдығы, төзімділігі, өзіне сенушілігі, батылдығы, өзінөзі сынаушылығы, ерік –жігері. Оқушы темпераментінің және оның психикалық процестерінің ерекшеліктері.

Әке-шешісінің мәдени деңгейі. Отбасындағы қарымқатынас, өзара сыйластық.

Отбасындағы тәрбиенің сипаты. Ата-аналарының ағаапаларының оқушының оқуына ықпалы, мадақтау мен жазалау әдістерін қолдануы. Оқушының күн тәртібі. Бос уақытын ұйымдастыру. Үй шаруашылығына араласуы.

Мектептегі және

Дене еңбегіне көзқарасы. Еңбекке байланысты қоғамдық тапсырмаларды орындауы. Мектептен тыс жерлерде еңбекке араласуы.

Оқушының тәртіптілік деңгейі. Оқушы ережесін білуі, оны орындауы, сабақ үстіндегі ұқыптылығы. Ересектермен және жолдастарымен қарымқатынас әдептілігі, күнделікті өмірдегі жинақылығы, тазалығы. Оқушының ықылас –ынтасы, 50

Сынып ұжымындағы оқушының орны. Ұжыммен байланысы қаншалықты, ұжымнан қол үзіп кеткен жоқ па? Оған сынып оқушыларының қатынасы. Сыныптағы беделі мен сыйлылығы.

басқа да достары, олардың қарымқатынасы және балаға ықпалы. Мектеп дәрігерінің бақылауы бойынша оқушы денсаулығының жағдайы.

бейімділігі. Үйірмелерге, мектептен тыс мекемелерге қатысуы. Қандай мамандыққа қызығады?

Оқушы ісәрекеттен келесіге ауысу мүмкіндіктері.

Сыныптан тыс жұмыстарға оқушылармен жргізілетін тәрбиелік, білімдік сипаттағы мақсатты түрде ұйымдастырылған шаралар жатады. Сыныптан тыс жұмыстар оқушылардың бос уақытын тиімді ұйымдастыруға негіз болады. Сыныптан тыс жұмыстардың оқу сағаттарының бір қатар ерекшеліктері бар: Бірінші ерекшелігі еріктілік негізінде ұйымдастырылады. Оушылар әр түрлі шараларға қатысуды ерікті түрде таңдайды. Өз қызығушылығы, қабілетіне қарай әр түрлі үйірмелерге жазылып, сабақтан тыс уақыттарда өз қалауымен жеке және көпшілік жұмыстарға қатсады. Педагогикалық және оқушылар ұжымының міндеті – сыныптан тыс жұмыстарға барлық оқушыларды тарту. Екінші ерекшелігі міндетті оқу бағдарламасымен байланысты емес. Оның мазмұны мен формалары, оқушылардың қызығушылығына, сұранысына байланысты болады. Үшінші ерекшелігі сыныптан тыс жұмыстарға қатысатын оқушылардың жас ерекшелігінің әр түрлілігі сыныптан тыс жұмыстарға қатысатын оқушылардың жас ерекшелігінің әр түрлілігі. Мысалы: мектеп хорына, үйірмелерге әр түрлі жастағы балалар қатыса алады. Төртінші ерекшелігі сыныптан тыс жұмыстарды көбінесе өз бетімен жасайтын жұымыстар беріледі. Бесінші ерекшелігі тәрбие жұмысын ұйымдастыруда қоғамдық пайдалы іс-әрекетке үлкен орын беріледі. Алтыншы ерекшелігі – сыныптан тыс жұмыстың формасының, әдісінің әртүрлілігі. Сыныптан тыс жұмыстардың құндылығы артуы үшін мына талаптарды орындаған жөн: • Сыныптан тыс жұмыс өмірімен, тәжірибемен байланысты болуы керек. • Сыныптан тыс жұмыстың мазмұны, ұйымдастырылуы мектептің оқу-тәрбие жұмысына бағындырылуы қажет. • Сыныптан тыс жұмыс оқушыға түсінікті болуы және жаңа әдістермен өткізілуі қажет.

ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ИКТ В ОБУЧЕНИИ МЛАДШИХ ШКОЛЬНИКОВ Жанкатова Д.Б. ст.преподаватель кафедры «Воспитания и социализация личности» АО «НЦПК«ӨРЛЕУ» ИПК ПР по Жамбылской области Сегодня девизом каждого учителя могут быть слова Эмиля Золя: «Единственное счастье в жизни – это постоянное стремление вперёд» Школа - это вечная молодость, постоянное движение вперёд. Профессии учителя можно завидовать. Она даёт возможность развиваться творчески и духовно. Упорство, целеустремленность, способность к самосовершенствованию – обязательные качества, которыми должен обладать педагог. Профессия учителя всегда побуждает идти в ногу со временем, а может быть даже и на шаг вперед. Когда стали появляться компьютерные технологии, я поняла - это то, что поможет сделать тот самый шаг. Стала изучать компьютер, осваивать разные программы. Передо мной открылся новый мир и возможности, в том числе и в преподавании. Специфика информационных коммуникационных технологий заключается в том, что они предоставляют громадные возможности. Использование компьютерных технологий на уроке 51

повышают интерес к предмету, позволяют учителю сэкономить массу времени, которое он раньше затрачивал на меловые записи и рисунки на доске. Для работы я заранее создаю файлы, содержащие план изучаемой темы, необходимые даты, термины, схемы, вопросы. Изображение проецируется на экраны мониторов. Но в то же время никакая, даже самая совершенная техника, не может заменить живого собеседника, вдохновить, заинтересовать изучаемым материалом. Использование ИКТ на различных уроках в начальной школе позволяет развивать умение учащихся ориентироваться в информационных потоках окружающего мира; овладевать практическими способами работы с информацией; развивать умения, позволяющие обмениваться информацией с помощью современных технических средств. Уроки с использованием компьютерных технологий позволяют сделать их более интересными, продуманными, мобильными. Используется практически любой материал, нет необходимости готовить к уроку массу энциклопедий, репродукций, аудио-сопровождения – всё это уже заранее готово и содержатся на маленьком компакт-диске или на флеш-карте. Уроки с использованием ИКТ особенно актуальны в начальной школе. Ученики 1-4 классов имеют наглядно-образное мышление, поэтому очень важно строить их обучение, применяя как можно больше качественного иллюстративного материала, вовлекая в процесс восприятия нового не только зрение, но и слух, эмоции, воображение. Здесь, как нельзя кстати, приходится яркость и занимательность компьютерных слайдов, анимации. Организация учебного процесса в начальной школе, прежде всего, должна способствовать активизации познавательной сферы обучающихся, успешному усвоению учебного материала и способствовать психическому развитию ребенка. Следовательно, ИКТ должно выполнять определенную образовательную функцию, помочь ребёнку разобраться в потоке информации, воспринять её, запомнить, а, не в коем случае, не подорвать здоровье. ИКТ должны выступать как вспомогательный элемент учебного процесса, а не основной. Учитывая психологические особенности младшего школьника, работа с использованием ИКТ должна быть чётко продумана и дозирована. Таким образом, применение ИТК на уроках должно носит щадящий характер. Планируя урок, тщательно продумываю цель, место и способ использования ИКТ. Использование ИКТ на уроках в начальной школе помогает учащимся ориентироваться в информационных потоках окружающего мира, овладеть практическими способами работы с информацией, развивать умения, позволяющие обмениваться информацией с помощью современных технических средств. Начальная школа - фундамент, от качества которого зависит дальнейшееобучение ребёнка, и это налагает особую ответственность на учителя начальной школы.Долгое время начальная школа в системе образования являлась «школой навыка», т.е. рассматривалась как ступень образования, где ученик должен освоить такие основные навыки, как чтение, письмо, счёт для дальнейшего образования. Сегодня начальная школа представляется иначе. Сегодня она должна стать первым опытом ребёнка в образовательной системе - местом пробы своих образовательных сил. На этом этапе важно развить активность, самостоятельность, сохранить познавательную активность и создать условия для гармоничного вхождения ребёнка в образовательный мир, поддержать его здоровье и эмоциональное благополучие. В процессе изучения, многообразного применения и использования средств ИКТ формируется человек, умеющий действовать не только по образцу, но и самостоятельно, получающий необходимую информацию из максимально большего числа источников; умеющий её анализировать, выдвигать гипотезы, строить модели, экспериментировать и делать выводы, принимать решения в сложных ситуациях. В процессе применения ИКТ происходит развитие обучаемого, подготовка учащихся к свободной и комфортной жизни в условиях информационного общества, в том числе: - развитие наглядно-образного, наглядно-действенного, теоретического, интуитивного, творческого видов мышления; - эстетическое воспитание за счёт использования возможностей компьютерной графики, технологии мультимедиа; - развитие коммуникативных способностей; - формирование умений принимать оптимальное решение или предлагать варианты решений в сложной ситуации (использование ситуационных компьютерных игр, ориентированных на оптимизацию деятельности по принятию решения);

- формирование информационной культуры, умений осуществлять обработку информации. ИКТ приводит к интенсификации всех уровней учебно-воспитательного процесса, обеспечивая: - повышение эффективности и качества процесса обучения за счёт реализации средств ИКТ; - обеспечение побудительных мотивов (стимулов), обуславливающих активизацию познавательной деятельности; - углубление межпредметных связей за счёт использования современных средств обработки информации, в том числе и аудиовизуальной, при решении задач из различных предметных областей. Компьютер выступает в роли персонального помощника человека, отвечающего практически всем органам чувств человека. Относительно беспроблемное сращивание компьютера с различными техническими средствами (телефон, радио, видео- и фотосредствами, диагностической аппаратурой и т.д.) обеспечивает компьютерный слух, зрение, осязание, способность речевого воспроизведения. Моя практика использования информационных технологий показывает, что при условии дидактически продуманного применения ИКТ в рамках традиционного урока появляются неограниченные возможности для индивидуализации и дифференциации учебного процесса. Они открывают детям доступ к нетрадиционным источникам информации, повышают эффективность самостоятельной работы, предоставляют совершенно новые возможности для творчества, обретения и закрепления умений и навыков, позволяют реализовывать принципиально новые формы и методы обучения. Происходит существенное изменение учебного процесса, переориентирование его на развитие мышления, воображения как основных процессов, необходимых для успешного обучения; обеспечивается эффективная организация познавательной деятельности учащихся. При использовании ИКТ мне стало легче осуществлять личностно-ориентированный подход к обучению, появилась возможность рациональнее организовать весь учебный процесс. В работе я использую готовые мультимедийные продукты и компьютерные обучающие программы, создаю собственные презентации, проекты, использую средства сети Интернет в учебной и внеклассной работе. Информационные технологии я применяю на всех учебных предметах. Я использую на уроках учебные и игровые программы. При обучении чтению в 1 классе на уроках обучения грамоте использую презентацию «Звуки и буквы русской азбуки». Пособие содержит разнообразный интересный иллюстрированный и озвученный материал для звуко-буквенного анализа слова, слоговой структуры слова, изучения некоторых орфограмм. Иногда использую данное пособие и на уроках русского языка. Яркие рисунки, необычные, интересные задания, включённые в «Азбуку», способствуют повышению интереса к родному языку у младших школьников, позволяют в игровой форме познакомиться с учебным материалом, предоставляют широкие возможности для самоконтроля и учебной рефлексии. На каждом слайде для ребят и родителей есть звуковое сопровождение, которое запускается щелчком по кнопке . В период изучения букв, ребята слушают, как называется буква и какие звуки обозначаются этой буквой, затем можно попросить ребёнка посмотреть на картинки и назвать слова с данными звуками, определить какой согласный слышится в слове (твёрдый или мягкий, звонкий или глухой). На этапе повторения изученных букв, ребята сначала сами называют букву и звуки, которые обозначаются этой буквой, а затем проверяют себя, используя звуковое сопровождение. При знакомстве с новой буквой использую презентацию, которая содержит видеоматериал со сказочными героями различных сказок, показ написания буквы, стихотворения, в которых использутся слова, начинающиеся с этой буквы. Очень нравится детям обучаться чтению «Вместе с пчёлкой» Дети тянут гласный звук до тех пор, пока пчёлка не сядет на второй звук, так значительно легче запоминают слоги. В качестве закрепления использую игру-тренажёр «Узнай звук», в ходе которой дают характеристику звуку. Определять количество слогов в слове помогают игры «Помоги Нюше собрать овощи». По мере изучения букв учатся писать вместе с Лунтиком «Лунтик учится писать буквы». По математике использование ИКТ помогает детям совершенствовать свои вычислительные навыки, при организации устного 53

счёта использую мультимедийные презентации. Дети с большим желанием помогают сказочным героям, «Освободить принцессу», «Помочь Карлсону», «Помоги белочке собрать грибочки» и много других, в зависимости от темы урока. Очень нравится работать с тренажёрами, дети сами себя могут оценить с помощью ответов «верно», «неверно» Задача игры-тренажёра: Ученику нужно правильно решить примеры, тогда увидит всю картинку целиком и послушает песенку. Для этого надо решить числовое выражение и выбрать правильный ответ (кликнуть по табличке с правильным ответом). Если ответ верный, то солнышко скажет об этом и проговорит правило о нахождении неизвестного числа. Если ответ неверный, то он исчезает. Все ответы озвучены. В конце игры ученика ждет музыкальный сюрприз – песенка. Задания на логическое мышление, способствуют развитию логического мышления «Проделки Бабы-яги». Дети не верят в реальность, но стараются помочь сказочным героям. Разнообразные виды заданий, разные по степени сложности, помогают развивать познавательные и творческие способности каждого обучаемого. При работе над задачами использую компьютерные анимационные слайды. Преимущество их в том, что в любое время я могу вернуться к началу задачи, остановиться на отдельных его фрагментах, побеседовать с учащимися, выслушать различные мнения. На уроках русского языка использую тренажёр для учащихся 2-4 классов, различные презентации по темам: «Части речи», «Безударные гласные», «Словарные слова», «Двойные согласные», «Безударные гласные в слове», тестовые задания с вариантами ответов, занимательные игры и упражнения, интеллектуальные игры и ребусы, сборник дидактических материалов. На уроках познания мира нравятся детям музыкальные клипы «Раненая птица», «Зоопарк», «Все на свете нужны», «Красота» и др. На всех учебных предметах я использую тестовые задания компьютерные, которые позволяют, выполнив их, сразу же получить оценку, которую им выдаёт компьютер, и выявить свои недоработки по той или иной теме. Главное: при выполнении тестовых заданий участвуют и глаза, и мозг, и руки учащихся, а игровые элементы имеют немаловажное значение в развитии у них интереса к выполняемой работе, а, следовательно, поддержании необходимого уровня интенсивности процесса обучения. Кроме тестов использую кроссворды, схемы, таблицы, с которыми учащиеся работают непосредственно на компьютере, самостоятельно изучая материал урока и по очереди работая на компьютере по определенному алгоритму. На всех учебных предметах, в качестве дополнительного и развивающего. Применяя информационные технологии, мне удалось: Индивидуализировать учебный процесс за счет предоставления возможности учащимся как углубленно изучать предметы, так и отрабатывать элементарные навыки и умения. Использование компьютера позволило каждому учащемуся работать самостоятельно, с учетом уровневой дифференциации. Уровень обученности слабых при этом поднялся, не оказались запущенными и сильные ученики. Создать условия для развития самостоятельности учащихся. Повысить качество наглядности в учебном процессе Таким образом, труд, затраченный на управление познавательной деятельностью с помощью средств ИКТ, оправдывает себя во всех отношениях: − повышает качество знаний; − продвигает ребёнка в общем развитии; − помогает преодолеть трудности − вносит радость в жизнь ребёнка; − позволяет вести обучение в зоне ближайшего развития; − создаёт благоприятные условия для лучшего взаимопонимания учителя и учащихся и их сотрудничества в учебном процессе. Ребёнок становится ищущим, жаждущим знаний, неутомимым, творческим, настойчивым и трудолюбивым. 54

ХХІ ҒАСЫР ҰСТАЗЫ - ЖАҢАШЫЛ ҰСТАЗ Байхадамова Б.Е. «Инновациялық технологиялар және жаратылыстану-гуманитарлық пәндерді оқыту әдістемесі» кафедрасының аға оқытушысы «Өрлеу» БАҰО» АҚ Жамбыл облысы бойынша ПҚ БАИ Тренингтің мақсаты. Мұғалім қазіргі таңда оқушылар үшін жеке тұлғалық мәні бар нақты мәселелерді шешу шеңберінде кез-келген жағдаяттардан жол таба білетін, түйінді құзыреттіліктерді дамыта алатын білімді маман болуы тиіс. Жалпы алғанда білім саласын жаңа бастаған немесе еңбек өтілі жоғары мамандардың білім беру саласындағы оқыту және ақпараттық-коммуникациялық технологияларды іс-тәжірибесінде қолдану –заманның талабы. Яғни, осындай талаптар арқылы ХХІ ғасыр педагогінің моделі айқындалуы қажет. Тренингтің міндеттері: -ХХІ ғасыр педагогінің моделін жасау; -жасалынған модельді презентациялау. Тренингті ұйымдастырудың негізгі алғышарттары: - өз еркімен қатысу, қойылған міндетті (мәселені) шешу және жаңа тәжірибе жинақтауға қызығушылығы бар қатысушылардың шығармашылық ұстанымының белсенділігі; - тренингтік топта әріптестік, құрметтік, түзету, сенімді тұлғааралық тілдесу ретіндегі диалогтық өзара әрекеттесу; - топта ой салатын мәселені ашық талқылау, яғни кері байланыс құралы ретінде психологиялық құбылыс; - қатысушылардың өз пікірлері мен қарым-қатынастарын тұжырымдауы мен сезінуі ретінде өзіндік диагностикалау. Тренингтік топты қалыптастыру: Тренинг өткізілетін орында қатысушылардың еркін қозғалуына, олардың шеңбер бойымен орналасуына мүмкіндік болатындай топтарға бөлінеді. Тренинг сабағын ұйымдастыру құрылымы: 1 кезең – кіріспе ХХІ ғасыр - қатаң бәсеке ғасыры. Елбасымыз халыққа арналған жолдауында «ХХІ ғасырда білімін дамыта алмаған елдің тығырыққа тірелері анық». Сол үшін білімді ұрпақ тәрбиелеу мен білім беруді жүйелі дамыту мақсатында, ХХІ ғасырдың талаптарына жауап бере алатын педагогтер қажет. Атақты педагог – ғалым В. А. Сухомлинский «Мұғалімдік мамандық - бұл адамтану, адамның күрделі және қызықты, шым - шытырығы мол жан дүниесіне үңіле білу. Педагогикалқ шеберлік пен педагогикалық өнер - ол даналықты жүрекпен ұға білу болып табылады.» - деп ұстаздық өнерге ерекше баға берсе, Ы. Алтынсарин «Маған жақсы мұғалім бәрінен қымбат, өйткені мұғалім – мектептің жүрегі» деген. Демек қазіргі мектеп алдындағы басты міндеттер шешуде мұғалімнің кәсіптік білімі, мәдениеті жоғары болуы шарт. Қоғамдағы жаңаша үрдіс әлеуметтік мәдениеттің басым бағыттарының өзгерістерінің білімдегі жаңаруды қажет етуі оның мақсаты, мазмұны, әдістері мен технологияларының іске асырылуы жаңаша білімдегі жетекші тұлға ретінде мұғалім қызметінің маңыздылығын айқындау болып табылады. Жаңа формация мұғалімі дегеніміз - «рухани - шығармашылық тұрғыдан дамыған, кәсіптік біліктілігімен, педагогикалық дарындылығымен және жаңалыққа ұмтылысымен танылатын, ұйымдастырушылық қабілеті жоғары тұлға». Бүгінгі білім жүйесінде Д. Дьюи атап өткендей «үлкен өзгерістер» басталуда. Ол маңызы жағынан, Н. Коперниктің жаңалығына тең(Күн – астрономиялық орталық, басқа планеталар оның айналасына шоғырланады, оны айнала қозғалады), тең болып отыр, яғни, оқушы тұлғасы орталыққа айналып, барлық педагогикалық әрекеттер оның айналасына, шоғырландыра жүргізіледі. Сондықтан мамандардың көзқарастары мен пікірлері арқылы жаңашыл ұстаздың моделін жасау. 2 кезең – тақырыпты тұжырымдау Топтарға мәселе сұрақтар тарату, ережесімен таныстыру. 3 кезең – жаттығулар, ойындар Топтық ойын Бірнеше топтарға бөлінеді. Бөліну арқылы ХХІ ғасыр педагогінің моделі жасалынады. 55

4 кезең – талқылау Орындалған тапсырмаларға презентациялар жасалып, талқыланады. Талданады. Топтар шығарған шешімдерін қорғайды және қорытындысы талқыланады. 5 кезең – рефлексия Тыңдаушылар өздерінің ұсыныстарын айтып, пікірлерін білдірді.

СЕТЕВЫЕ ТЕХНОЛОГИИ В ЖИЗНИ СОВРЕМЕННОГО УЧИТЕЛЯ Бахадыркызы М. учитель английского языка Назарбаев Интеллектуальная школа физико-математического направления, г.Тараз «Возможности расширяются только тогда, когда Вы пользуетесь ими». Сан Тзу В настоящее время происходят значительные изменения в системе образования республики Казахстан. Современное образование должно стать инновационным, а это значит, что возрастает значимость различных форм профессионального роста педагога. Сегодня очень важно научиться пользоваться всеми новыми технологиями. Это задача номер один не только для учащихся, но и для учителей - вся переподготовка должна быть ориентирована на использование современных технологий, в том числе информационных. Именно информационные технологии предоставляют учителю неограниченные возможности непрерывного повышения профессионального мастерства, это - система дистанционных форм обучения. Каждого, кто знаком с компьютерной коммуникацией, поражает диапазон возможностей, которые она открывает для совершенствования учебного процесса и системы образования в целом. Современные информационные технологии позволяют в корне изменить процесс передачи знаний, сделать его более гибким, насыщенным, удобным для обучающегося. Сама жизнь сегодня ставит на повестку дня проблему дистанционного образования, т.к. профессиональная подготовка учителя не заканчивается в стенах учебного заведения, а продолжается на протяжении всего периода его профессиональной деятельности. Одной из основных задач информатизации образования является разработка информационных технологий дистанционного обучения. Дистанционный курс - особая, основанная на использование современных информационных технологий, форма представления содержания учебного курса. Дистанционный курс является основным элементом построения обучения с использованием технологий дистанционного обучения. По способу получения учебной информации различают: синхронные учебные системы (системы on-line, в реальном времени) и асинхронные системы (системы off-line). Синхронные системы предполагают одновременное участие в процессе учебных занятий обучаемых и преподавателя. К таким системам относятся: web-чат, ICQ, IRC (Internet Relay Chat), интерактивное TV, web-телефония, телеконференции, вебинары. Асинхронные системы не требуют одновременного участия обучаемых и преподавателя. Обучаемый сам выбирает время и план занятий. К таким системам в дистанционном образовании относятся курсы на основе печатных материалов, аудио/видео кассетах, дискетах, CD-ROM, электронной почте, webстраницах, web-форумах (электронная доска объявлений) и т.п. Новые технологии позволяют сделать визуальную информацию яркой и динамичной, построить сам процесс образования с учетом активного взаимодействия студента с обучающей системой. Развитие Интернет сетей, скоростного доступа в Интернет, использование мультимедиа технологий, звука, видео делает курсы дистанционного обучения полноценными и интересными. Основная мысль дистанционного обучения заложена в установлении интерактивного общения между обучающимся и обучающим, возможность учиться удалено от места обучения, не покидая свой дом или офис. Очень эффективна в работе с часто болеющими детьми, с одаренными детьми (индивидуальные дополнительные задания повышенного 56

уровня), увлекательные задания с целью повторения, выполнение проектов и исследовательских работ, участие в дистанционных конкурсах и олимпиадах. Сейчас многие образовательные порталы, сайты и даже сайты школ проводят дистанционные курсы, мастер-классы, семинары, уроки с помощью Интернета. Дистанционное повышение квалификации не ограничивается только этими формами обучения. Есть и другие формы работы: обмен мнениями на педагогических форумах, выставление своих разработок для обсуждения другими учителями, участие в фестивалях, конкурсах, международных вебинарах. Так учащиеся нашей школы принимают участие во всех дистанционных проектах, предметных олимпиадах, турнирах и конкурсах от центра дополнительного образования «Снейл». Учащиеся получают задания творческого характера и выполняют его в течение 3-5 дней. Неоднакратно наши ученики становились лауреатами дистанционных олимпиад и призерами дистанционных конкурс-игр. Центр дистанционного образования «Эйдос» традиционно выступает организатором эвристических предметных олимпиад. За прошедший учебный год ученики нашей школы приняли участие в олимпиадах по математике, английскому языку, страноведению, физике. Есть и очень неплохие результаты: ученица 8 класса заняла 3 место во всероссийской олимпиаде по страноведению. В чем польза эвристических олимпиад? Вот обращение к учащимся на сайте ЦДО «Эйдос» (http://eidos.ru) , к которому мы в полной мере присоединяемся: «Если ты ученик: Заяви о себе на всю страну - прими участие в самой престижной Интернет-олимпиаде! С помощью «прикольных» заданий открой в себе новые таланты. Прояви фантазию и ответь на интереснейшие задания, у которых нет единственного стандартного ответа. Твой ответ станет уникальным и неповторимым! Присоединись к многотысячной тусовке фанатов дистанционных эвристических олимпиад. Узнай свой рейтинг среди сверстников из разных школ России и других стран. Испытай к себе уважение за свой труд, радость от умения творить, гордость Победы!» Конкурс – одна из форм вовлечения учащихся и их педагогов в процесс дополнительного образования. Дистанционные конкурсы позволяют расширить возможные формы, способы организации и проведения конкурса, количество и контингент участников. Интернет-карусель – командные соревнования в режиме on-line по математике, информатике, русскому и английскому языкам, физике, географии, которое проводит ЦДО "Дистантное Обучение" (г. Москва) для всех желающих школьников в Российской Федерации и за её пределами. Всем командам, участвующим в карусели, предлагаются в строгом порядке одни и те же задания, к которым нужно указывать верные ответы за определенный временной промежуток. Система подсчета баллов такова, что не обязательно справиться со всеми заданиями. Важно дать много верных ответов подряд. Тематические конкурсы цифровых ресурсов для учащихся являются средством проявления творческих и индивидуальных способностей. Любые увлечения учеников сегодня могут реализоваться через участие в дистанционных конкурсах. Издательский дом «Первое сентября» ежегодно приглашает принять участие в фестивале исследовательских и творческих работ учащихся «Портфолио» (http://portfolio.1september.ru ). Наши учителя уже несколько лет участвуют в конкурсе лучших уроков и получают дипломы и сертификаты. Организаторы фестиваля уверены, что все работы, в равной степени интересны и заслуживают внимания. А потому, достойной наградой участникам является «Сборник описаний работ» и DVD с работами всех участников фестиваля, которые займут достойное место в учебной коллекции как учеников, так и учителей. Также в рамках педагогического университета «Первое сентября» наши учителя, и я в том числе, прошли курсы дистанционного обучения по предметам, что помогло повысить свою квалификацию изменить курс ведения урока с традиционного на современный. Вот уже второй учебный год ученики нашей школы являются участниками Международной Олимпиады по основам наук. На сайте организаторов (http://urfodu.ru) школа после прохождения процедуры регистрации в системе школа получает возможность доступа в «кабинет школы». Кабинет школы – это закрытый раздел сайта с информацией только о нашей школе. Заходя в раздел «Олимпиады», можно увидеть список олимпиад, проходящих в данном учебном году и отправить заявку для участия. Каждая Олимпиада делится на три этапа.

На странице каждого этапа олимпиады в кабинете в прошлом учебном году была ссылка для скачивания «Электронно-Тестирующего Комплекса (ЭТК)» Электронный тестирующий комплекс представляет собой программу для автоматизированного тестирования. Заархивированный файл с результатами тестирования отправляется на обработку также через «кабинет школы». После обработки файлов, на странице этапа мы сможем посмотреть протокол результатов для своей школы и всех участников олимпиады. Мы можем использовать выборку и по предметам и по классам. В VII Международной олимпиаде по основам наук итоговое тестирование каждого этапа проводится на сайте. Существуют некоторые неудобства из-за перегрузки на сервере Организаторов, но их решение существует и возможно. Такая форма участия в дистанционной олимпиаде для нас нова, но мы уверены, что участие в олимпиаде по биологии, математике и английскому языку для наших учащихся будет полезным и успешным. Глобальная сеть Internet может так же отвечать интересам учителей и других работников сферы образования. Посредством компьютерных сетей преподаватели получают возможность: • Использовать в своей педагогической деятельности более широкий спектр учебных материалов; • Повышать свою квалификацию став участниками международных вебинаров; • Поддерживать профессиональные контакты со своими коллегами. Популярность использования в учебной деятельности различных форм дистанционного обучения в нашей школе растет. Мы уверены, что впереди новые успехи, открытия, приобретения от дальнейшей работы в сетевом взаимодействии с увлеченными, инициативными, творческими людьми всего мира. Список литературы: 1. "Энциклопедия пользователя Internet" на CD-ROM фирмы "Demos". 2. А.В.Хуторской. Интернет в школе. Практикум по дистанционному обучению. ИОСО РАО, М., 2000, 304 с. РАЗВИТИЕ ТВОРЧЕСКИХ СПОСОБНОСТЕЙ У УЧАЩИХСЯ НАЧАЛЬНОЙ ШКОЛЫ Хичий О.Ф. учитель информатики средняя школа № 29 им. Ю.А.Гагарина, В детстве каждый ребенок поэт... Дать ребенку радость поэтического вдохновения... такое же важное дело, как научить читать и писать, решать задачи... Поэтическое творчество доступно каждому. Оно не является привилегией одарённых. В.А. Сухомлинский Творчество – сознательная, целеполагающая, активная деятельность человека, направленная на познание и преобразование действительности. Творчество проявляется в поисках новых активных форм обучения, в умении учителя или ученика связать изучаемый материал с жизнью. У учителей этот процесс характеризуется оригинальным и высокоэффективным решением педагогических, учебно-воспитательных задач, не шаблонностью мышления, умением грамотно излагать свои мысли, убеждать детей, находить слова, идущие от сердца. Перед учителями стоит задача строить учебный процесс так, чтобы побуждать детей мыслить творчески. Надо больше развивать у учеников способность к самостоятельным суждениям, умение вести спор. Диалог, а не монолог – вот необходимый элемент действительно творческого процесса образования и воспитания. В настоящее время уделяется большое внимание подготовке молодого поколения к творческой деятельности во всех сферах жизни общества. В связи с этим повышается роль школы в воспитании активных, инициативных, творчески мыслящих граждан.

Развитие творческих возможностей учащихся важно на всех этапах школьного обучения, но особое значение имеет формирование творческого мышления в младшем школьном возрасте. Период начального обучения в школе заключает в себе огромные возможности для развития творческих способностей младших школьников. Следовательно, задача школы создать такую обстановку, в которой возможно максимальное развитие этих качеств у ребенка. На своих уроках я стараюсь пробуждать заложенное творческое начало, учить трудиться, помогаю ребенку понять и найти себя для радостной, счастливой и наполнен ной жизни, сделать первые шаги в творчестве. И передо мной как учителем стоит задача - вырастить своих учеников инициативными, думающими, творческими людьми. Важную роль в развитии творческого потенциала младших школьников играют учебные задания, которые выступают в качестве цели мыслительной деятельности и определяют её характер. Творчество предполагает осуществление нешаблонных способов действий, умение ставить новые цели, обосновывать, сравнивать. Для развития творческого потенциала учащихся учитель должен более широко использовать задания, которые требуют от ученика самостоятельной постановки вопросов, самостоятельное составление заданий, выбор заданий. Творчество живет в большей или меньшей степени в каждом ребенке. Увидеть любое творческое проявление ученика, создать условия для развития творческих способностей на уроках и во внеклассной работе — эти задачи, на наш взгляд, должен ставить перед собой каждый учитель начальных классов. Начинать работу по развитию творческих способностей учащихся можно уже в период обучения грамоте, при знакомстве с чисто говорками и скороговорками, Вот скороговорки первоклассников. Ра-ра-ра — лето — классная пора. Ре-ре-ре — мы играли во дворе. Ру-ру-ру — мы придумали игру. *** Ра-ра-ра — вот у дерева кора. Ре-ре-ре — хорек живет в норе. Ру-ру-ру — котенка я беру. Ро-ро-ро — вот утиное перо. Ри-ри-ри — ты стихи читать бери. *** Ра-ра-ра — вот глубокая нора. Ре-ре-ре — живут звери в той норе. Ру-ру-ру — оказалась кенгуру. (Митрафанова Настя) Ребенок сочиняет. Он впервые делится своими впечатлениями, чувствами - пока еще неумело, но уже достаточно ответственно. Робкие и несмелые первые работы первоклассников - на близкие темы: «Моя игрушка», «Любимая сказка», «Моя мама» и др. Постепенно - шаг за шагом, год за годом - растет мастерство моих учеников. На уроках они радуют меня и радуются сами, удивляют взрослых и удивляются себе в этом мире. Ценность детского сочинительства определяется по тому, насколько в нем нашли отражения чувства, мысли ребенка. Моя любимая игрушка Моя любимая игрушка — это львенок. Его зовут Кузя. У него очень пушистая рыжая грива, черный нос и белая кисточка на кончике хвоста. Огромные белые лапы обнимают меня во время сна. С ним я не боюсь спать одна в темной комнате. Он всегда со мной. Даже когда мы с родителями уезжаем в деревню, я беру его с собой. Мама говорит, что мой Кузя чем-то похож на меня. Львенок — не просто моя самая любимая игрушка, это мой настоящий друг! (Мурзакулова Шахноза) Другим средством создания положительной эмоциональной окраски учения являются сказки. Сочинение сказок - еще один этап в развитии речи детей. Все дети любят сказки, и очень удачно можно воспользоваться этим. Приключения воздушного шарика

Жил-был воздушный шарик. Ему надоело висеть в магазине, он отвязался и полетел. Воздушный шарик увидел много интересного. Оказывается, в мире так много цветов, деревьев, людей, машин! И вдруг кто-то схватил его за ниточку. Это была ворона. Она понесла шарик в свое гнездо. Птенцы очень обрадовались. Они стали играть с ним. Один птенец задел клювом шарик. Большой воздушный шар лопнул, и остался от него лишь маленький клочок резины. (Скалкин Александр) Дети очень любят переделывать сказки, придумывать продолжение известным сказкам, смешивать их между собой, придумывать сказки по заданному началу или концу. Колобок Жил-был Колобок. Надоело ему лежать на окошке, и покатился он в лес. Катится по тропинке Колобок и видит домик. А в домике том жили Кот и Петух. Кот ушел на охоту, а Петух остался дома. Колобок закатился к нему в гости. Сидят они, чай пьют. Вдруг откуда ни возьмись, Лиса. Петух и Колобок закрыли все окна. А Лиса подошла к домику, стала петь песенку и звать Петуха на улицу.Колобок сказал: — Уходи, Лиса! Знаем мы твои песенки! Покрутилась Лиса и ушла ни с чем. Когда Кот пришел с охоты, рассказали ему друзья о Лисе. Кот похвалил Колобка. Колобок погостил еще немного и покатился дальше. (Джапаркулов Альтахир) Дети любят придумывать занимательные рассказы, все слова которые начинаются с одной буквы. Бедный барашек брел по болоту. Белые бабочки бесились. Белки на березе боролись с букашками. Бурундук беседовал с бобром. (Псеткина Даша) Крохотный котенок купил курицу. Курица кудахтала. Котенок кормил курицу котлетой. Курица не кушала — котлета кислая. Котенок купил колосок. Курица кинулась клевать колосок. (Поморцева Настя) Часто я обращаюсь к буриме (франц. Bouts rimes - «рифмованные концы»). Создание четверостиший на заданные рифмы также стимулирует развитие творческих способностей: лужок, ежок, бережок, снежок, ножки, сапожки 1. Вышел ежик на лужок И увидел бережок. Не промокнут ножки: У ежа - сапожки! 2. Падал беленький снежок. По дорожке шел ежок. Заморозил ножки Не купил сапожки. (Назарова Вера) Следующим шагом на уроках чтения уже во II классе стало придумывание загадокописаний. Летом ест в лесу малину, А зимою сладко спит. (Дербисов Саят о медведе) Четыре ноги, один рог, Получился... (Пугаев Павел о носороге) Стихотворчество — одно из веселых и интересных занятий, а постоянные упражнения, тренирующие память, внимание, воображение, чистоту речи, рождают творчeскую смелость, веру в свои силы. Постепенно дети начинают чувствовать ритм стиха — основу стихотворения, учатся подбирать рифму к словам. Для этого можно проводить следующие игры. Игра буриме. На заданную рифму надо придумать двустишие: ералаш — репортаж Показал нам «Ералаш» Свой веселый репортаж.

Для развития творческих способностей школьников полезно включать ежеднев ные минутки поэзии в уроки литературного чтения. Для них дети учат стихи любимых поэтов по своему желанию, учатся анализировать стихотворения, что способ ствует совершенствованию их особенного поэтического творчества. Дети — большие выдумщики и фантазеры, они верят в свои фантазии, стараются все обычное сделать необычным и удивительным. На что похожи облака, Плывущие по небу? Вон то похоже на быка, А это на ракету. На волка, ждущего в кустах, На зайчика с морковкой. На волны пенные у скал, На паруса над лодкой. Детское творчество неисчерпаемо, оно самостоятельно, ново, необычно. Но его нужно стимулировать и направлять Процесс творчества развивается при выполнении заданий вида: сформулировать вопросы к содержанию текста, картины; задать дополнительный вопрос отвечающему ученику; поставить различные вопросы к условию задачи. Проявлению творческих возможностей детей способствует игровой мотив. Так, например, на уроке можно поиграть с детьми в «вопросы и ответы». Или же на уроке чтения уместно организовать игру «Школа», которая может выглядеть примерно так: «Представь, что ты учитель и ведёшь урок чтения, на котором идёт работа над данным рассказом. Подумай, какие вопросы по содержанию этого текста ты задашь своим ученикам. Составь как можно больше вопросов». Это задание позволяет школьнику расширить поле своей деятельности, ученик не ограничен количеством вопросов, что позволяет ему показать свои возможности в их формулировке. Как сделать процесс обучения доступным и увлекательным, эффективным и творческим? Каждый учитель ищет ответы на эти вопросы. Мучают они и меня. Я считаю, что выход из этого положения есть. Он заключается в поисках и использовании новых форм и методов обучения. Следовательно, и всю методическую систему своей работы я строю с учётом особенностей выбранного мною подхода. На уроках я использую опорные сигналы, схемы, обобщающие таблицы, много наглядности, карточки и т. д. Необходимо сказать, что успех выполнения подобных заданий обеспечивается систематической работой, высоким уровнем владения теоретическим материалом. Младших школьников очень привлекает и радует такая работа, ибо она пробуждает их творческую мысль, рождает буйство фантазии и вдохновения, а главное является эффективным средством, побуждающим к высказыванию. Ещё на своих уроках я использую рубрику «Я начну, а ты продолжи…» Вот один из примеров. Учитель. Шла лесной тропинкой Бабушка с корзинкой… Дети. А за ней котята шли, Вкусненькое ей несли. Подобная работа развивает у детей творческое воображение, дар слова, а также служит хорошим средством развития чувства юмора. И всё же особо важное место занимает сочинение – высшая форма проявления творческих способностей ребёнка, требующая от него высокого напряжения. Тематика творческих работ определяется целевой установкой учиться: побудить к рассуждению, выражению позиции ребёнка, его точки зрения. Примеры тематики сочинений: «Летний отдых. Как я его провёл?», «Что такое доброта?». Поэтому от каждого учителя требуется прежде всего личная ответственность за свою деятельность, отказ от шаблонных форм и методов работы, умение свободно, творчески строить учебно-воспитательный процесс. Для этого учителю необходимо самому обогащать свои знания, использовать в своей работе опыт учителей – новаторов, формировать собственный опыт, знакомиться с разными новыми методиками. Целью учителей должен быть поиск нового, интересного и творческого материала.

В своей работе я использую дифференциацию. Это важнейший путь стимулирования учащихся. Класс у меня поделён на две группы. При организации своей работы с этими группами я не только учитываю индивидуальнотипические особенности учащихся, но и стремлюсь развивать положительные стороны их деятельности, преодолевать характерные для них затруднения. Так для учащихся первой группы важно предусмотреть использование заданий повышенной трудности, приёмов самопроверки. Для второй группы необходимо наряду с заданиями репродуктивного типа разрабатывать и творческие задания. Но главное внимание обращать на подбор таких творческих заданий, которые были бы посильными для выполнения. Это укрепляет уверенность учащихся этой группы в своих силах. Иногда на уроках дети сами выбирают себе задание в соответствии со своими возможностями. Я даю им задания трёх уровней сложности: «А», «В», «С». Вариант «А» требует исследовательской, творческой деятельности, решения проблем, выдвижения определённых гипотез и их защиты. Вариант «С» предлагает просто воспроизвести изученный материал. Это задание самое лёгкое. Уровень «В» - нечто среднее между «А» и «С». Под моим руководством дети уже начинают приобретать вкус к творческому поиску. Свободный выбор заданий развивает и желание добиться большего. Важно вселить уверенность в собственные силы каждому ребёнку. Внеурочная деятельность. Предметные недели, экскурсионная работа, проведение праздничных мероприятий, участие в конкурсах - эти и другие формы внеурочной деятельности применяются в школе для повышения творческого потенциала детей. Чем же для нас привлекательна эта форма работы: Во–первых, привлекательность для детей и учителей участия в менее традиционных видах деятельности, нежели урок. Во–вторых, ребенок является активным участником педагогического процесса. В третьих, праздничные мероприятия – это совместная деятельность педагогов и учащихся, это творческий процесс, увлекающий как одних, так и других. Близкой к этой форме работы являются концерты внутри школьные, перед родителями, перед жителями поселка. Предметные кружки как одна из форм развития творческих способностей учащихся. .Развитие творческой деятельности необходимо для любого человека. Он становится более самостоятельным в своих суждениях, имеет свою точку зрения и аргументировано умеет ее отстаивать. У него более высокая работоспособность. Но мне кажется, самое главное – это то, что у ребенка развивается его эмоциональное сфера, его чувства, душа. А если развиты его эмоции, то будут развиваться и мышления. А думающий человек это и есть тот человек, воспитать которого мы стремимся. Если учитель имеет любовь к делу, он будет хороший учитель. Если имеет только к ученикам, как отец, мать он будет лучше того учителя, который прочел все книги, но не имеет любви ни к делу, ни к ученикам. Если учитель соединяет в себе любовь к делу и к ученикам, он совершенный учитель. Эти слова Л.Н.Толстого относятся ко всем учителям. Учительство – это состояние души, это жизнь. Уроки и беседы с родителями, экскурсии и походы, тетради и самодеятельность- это замкнутый круг. И не разорвать этот круг, и не выйти из него, как не выйти из круга обязанности матери, которая любит своих детей и живет ради них. Я никогда не смогла бы стать ни кем другим, кроме учителя. Школа - это мой второй дом. Приходя в него, я каждый день стараюсь отдать детям то, чему меня научили в институте, то, чему научила меня жизнь. Бесталантных детей нет. Важно только научить их, раскрыть свои способности, поверить в себя. Это задача каждого учителя

РЕФЛЕКСИВНОЕ ПРЕПОДАВАНИЕ В УЧРЕЖДЕНИИ ДОПОЛНИТЕЛЬНОГО ОБРАЗОВАНИЯ КАК ОБЯЗАТЕЛЬНОЕ УСЛОВИЕ ПРОФЕССИОНАЛЬНОГО РАЗВИТИЯ ПЕДАГОГА НОВОЙ ФОРМАЦИИ Атаева Н.А. педагог дополнительного образования Центр внешкольной работы и детского творчества отдела образования акимата города Тараз Рефлексия – процесс анализа собственной деятельности, фиксации затруднений в ней, исследования их причин и разработки решений по улучшению деятельности. В данном определении под рефлексией понимается полный цикл осознания и решения проблемы. Рефлексии может подвергаться любой аспект деятельности: мышление, состояние, взаимодействие, структура, отношения и т.п. Рефлексия необходима для развития собственной деятельности субъекта как индивидуального (человека), так и коллективного (группы, организации и т.д.). Без рефлексии невозможно развитие. Если её не делать, то поведение остаётся стереотипным. Естественно все люди как-то проводят рефлексию. Актуальность обеспечения управления развитием учащихся в программах дополнительного образования, делает необходимым анализ использования рефлексии в образовательной деятельности и разработку методики её применения. Рефлексия позволяет выйти из круга стереотипной деятельности в развитие и повышение качества деятельности. Понятие рефлексии формировалось в рамках организационно-деятельностных игр Г.П. Щедровицкого и в дальнейшем в мыследеятельностной педагогике Ю.В. Громыко [1]. Основой являлось развитие гуманитарной науки, представители которой, начиная с 17 века, направили свои усилия на изучение внутреннего мира человека и его субъективности (способности к целенаправленной деятельности). Вначале в понятии рефлексии делался акцент на осмыслении собственной деятельности. Рефлексия (от позднелат. reflexio — обращение назад, отражение), форма теоретической деятельности человека, направленная на осмысление своих собственных действий и их законов; деятельность самопознания, раскрывающая специфику духовного мира человека [2]. В практике рефлексия стала активно применяться психологами, с начала 20 века. Потребности клиентов требовали не только осмысления, но преобразования собственной деятельности, что и привело к расширению содержания понятия рефлексии. В современном понимании рефлексия включает не только самоанализ и понимание, но и исследование причин проблем, и синтез решений. Задачей анализа является построение теории деятельности (модели) и фиксация проблем. Синтез осуществляется посредством исследования причин проблем, разработке способов их решения и планирование реализации решения. В педагогике рефлексия в современном понимании этого термина активно использовалась вожатыми (вечерние огоньки, свечки), работающими с использованием технологии коллективных творческих дел (совместная с детьми постановка цели, планирование, реализация, анализ и оценка проведённой работы). Естественно анализ, вожатые с детьми проводят ради извлечения полезного опыта и развития деятельности. Общий принцип применения рефлексии вожатым: «День, прожитый без свечки – прожит зря». Не осмысленная деятельность бессмысленна. С этой точки зрения образовательная деятельность без проведения рефлексии бессмысленна – очень слабое освоение знаний, отсутствие поддержки развития личности и формирования компетенций. Но (как показывают посещения методистами занятий) педагоги дополнительного образования практически не используют рефлексию или она носит крайне ограниченный характер. Например, подведение итогов занятия педагогом. В настоящее время при проведении открытых занятий от педагога требуется самоанализ. 63

Проанализируем требования к анализу открытого урока. «Анализ открытого урока, с участием посетивших урок, не является обязательным. Если планом методической работы планируется анализ, вначале слово дается педагогу - автору урока. Он напоминает метод, цель, дает описание работы по ее достижению. В его выступлении должны быть ответы на вопросы: - достигнута ли методическая цель открытого урока; - выполнены ли задачи учебно-воспитательного процесса. Посетители оценивают урок также с точки зрения достижения методической цели. В отличие от анализа уроков, посещённых с целью контроля, здесь самое главное – обмен мнениями, дискуссии, споры и т.п.» [3]. Из приведённого отрывка из методического руководства видно, что самоанализ соответствует первоначальному определению рефлексии, как пониманию. Дискуссии проводятся для улучшения занятия, но в явном виде это в методической разработке не сказано. Проблема. Для поддержки развития учащихся необходимо проводить рефлексию в современном её понимании, но педагоги не знают такого понятия, и не понимают его содержания. И при введении рефлексии в образовательную деятельность начинаются споры с педагогами о содержании этого понятия. Наблюдаются попытки сведения рефлексии к осмыслению, что не позволяет решать развивающие задачи образовательной программы. Иногда рефлексию отождествляют с анализом, но анализ не предполагает анализ самого себя и своих действий. Часто также наблюдается борьба за различные аспекты содержания понятия рефлексии и проблематизация (постановка под сомнение) любого её определения. При этом до практического использования рефлексии дело не доходит. Исследование причин проблемы. В понятии фиксируется содержание определённого процесса. Согласование содержания понятия между участниками общей деятельности необходимо для взаимопонимания и согласования их усилий. Уточнять содержание любого понятия можно до бесконечности, рассматривая всё, более тонкие аспекты и мелкие подробности или расширяя или изменяя область его применения. Поэтому встаёт вопрос, о минимальной достаточности проработки понятия необходимой для получения практического результата. Как показывает практика, теоретически эта проблема не решается. Достаточность определяется практикой деятельности, в которой выясняются наиболее важные для получения результата её содержательные моменты. Соответственно, любой понятийный аппарат строится исходя из цели деятельности. Поэтому, для того, чтобы освоить содержание понятие надо взять его наиболее общепринятое определение (а оно есть в толковых словарях) и затем на его основе осуществить практическое действие. После чего проблема толкования понятия, как показывает практика, уходит на второй план. А на первый план выходит задача повышения качества деятельности. Осуществляется она посредством рефлексии, собственной деятельности и внесения поправок. Это известный в кибернетике механизм обратной связи, посредством которого и осуществляется углубление понимания содержания понятия и формирование компетентности. Решение. Сложность осуществления новой для человека деятельности связана с тем, что ещё не настроено восприятие на её существенные моменты. Поэтому желателен показ компетентным человеком новых действий. Сложность освоения рефлексии заключается в незнании конкретной техники и в неумении допускать неопределённость и стимулировать восприятие для выхода из привычного стереотипа. Способом выхода из привычного стереотипа является фокусировка внимания на затруднениях и новых аспектах деятельности. Поддерживают рефлексию специальные техники. 1) Вспоминание своей деятельности. 2) Ответ на рефлексивные вопросы (Что чувствовал, делал, что нового было, какие затруднения, несоответствия были? и т.п.). Или - Что я сейчас чувствую? и т.п. 3) Коллективная рефлексия – участник может получить «зеркало» с различных субъективных точек зрения. 64

4) Применение техник активного слушания (рефлексирующий участник контролирует свои стереотипы восприятия, анализирует высказывания партнёров, задаёт уточняющие вопросы). 5) Обращение внимание компетентным человеком на существенные моменты в деятельности. 6) Анализ противоречий между различными точками зрения. 7) Результативная рефлексия требует также применения исследовательских и творческих методов (выдвижение и проверка гипотез, разработка решения и его экспертиза, и т.д.) Результативное проведение рефлексии требует соблюдения определённых условий. 1) Принятие человеком самого себя, своих чувств, мыслей, поведения. 2) Доверия между участниками рефлексии. Если эти условия не соблюдаются, то человек вместо рефлексии занимается самообманом, а в группе вместо реальной информации участники рефлексии демонстрируют социальные «маски» и выхода за рамки стереотипа не происходит. Необходимо также понимать, что в реальных ситуациях глубина открытости и соответственно рефлексии ограничена (потенциальными социальными угрозами открытости и уровнем самосознания субъекта рефлексии). Рефлексия проводится вначале, после и в процессе ведения занятия. Также, бывает, необходима рефлексия с отдельными участниками вне занятия (например, при обсуждении и решении частных вопросов, в том числе с родителями детей учащихся). В конце занятия необходимо отрефлексировать занятие в целом. Часто в силу усталости и недостатка времени не удаётся обсудить все необходимые для обеспечения развития учащихся и общей деятельности вопросы. Поэтому они осмысляются в промежутках между занятиями и выносятся на обсуждение, вначале следующего. На психологическом тренинге рефлексия проводится, как правило, после выполнения каждого упражнения. На занятиях педагога дополнительного образования сам педагог определяет место и необходимость рефлексии в процессе занятия (исходя из особенностей сценария занятия и наличной ситуации). Содержание рефлексии определяется и проблемами, которые проявляются в процессе развития образовательной деятельности. Своевременное обсуждение и решение наличных проблем является не только способом развития образовательной деятельности, но и способом формирования и развития, и также способом профилактики конфликтов в нём. Полезно также периодически проводить рефлексию рефлексии с целью повышения её качества и развития мышления учащихся. Для реализации рефлексии на занятиях педагогов дополнительного образования необходимо выполнение следующих условий. 1) Гуманистическое самоопределение педагога. Данное самоопределение обеспечивает открытое и честное общение между педагогом и учащимся. 2) Деятельностный характер технологии обучения. Учащиеся ведут самостоятельную образовательную деятельность при организационной и психолого-педагогической поддержке педагога. Программы педагогов дополнительного образования, как правило, реализуются на основе деятельностного подхода (мастерские, студии, мастер классы, клубы и т.п.). В программах дополнительного образования педагог может выделить время для проведения рефлексии и для освоения детьми необходимых для этого специальных знаний, умений навыков. 3) Компетентность педагога в рефлексии и психолого-педагогической поддержке. Данная компетентность может быть освоена и постоянно развиваться педагогом в процессе психологических тренингов, в работе методических объединений, в процессе рефлексии занятий педагогов при посещении их методистом. При консультациях педагога методистом и психологом по анализу и решению конкретных проблем. Для активизации познавательной деятельности педагога и освоения им рефлексии может быть использована система стимулов. 1) Квалификационные требования. Для получения первой категории педагогу необходимо разработать и применять инновационные методы в образовательной программе. 65

Для получения высшей категории от педагога требуется транслировать свои инновации. Без освоения рефлексии эти квалификационные категории для педагога практически недостижимы. 2) Также стимулирует рефлексию педагога участие в различных конкурсах и проведение открытых занятий. 3) Оказание педагогом платных услуг требует высокого качества проводимой им образовательной деятельности, а это также стимулирует рефлексию. 4) Создание системы премирование педагогов, на основе показателей результативности деятельности, может существенно поднять мотивацию к повышению квалификации педагога. Освоение педагогами дополнительного образования рефлексии необходимый и возможный способ повышения качества образовательной деятельности в программах дополнительного образования в соответствии с государственными образовательными стандартами третьего поколения. Введение рефлексии на занятиях в программах дополнительного образования позволяет не только повысить качество освоения программы, но и развить мышление учащихся. Литература. 1. Педагогические диалоги / История разработки деятельностного содержания образования: Пособие для учителя. – М.: Пушкинский институт, 2001. 2. Большая советская энциклопедия. 3. Педагогические требования к открытым урокам: «Методист», №6-2007, с.50-52

РОЛЬ ТЕАТРА КУКОЛ В ВОСПИТАНИИ И РАЗВИТИИ ПОДРАСТАЮЩЕГО ПОКОЛЕНИЯ Паршукова Т.В. педагог дополнительного образования Центр внешкольной работы и детского творчества отдела образования акимата города Тараз Кукольный театр - искусство синтетическое, он воздействует на маленьких зрителей комплексом художественных средств. При показе спектаклей кукольного театра применяются и художественное слово, и наглядный образ - кукла, петрушка, и живописно - декоративное оформление, и музыка - песня, музыкальное сопровождение. Умелое использование кукольного театра оказывает большую помощь по умственному, нравственному, идейно - эстетическому воспитанию учащихся. Ребята очень любят смотреть спектакли кукольного театра. Он им близок, понятен, доступен. Дети видят знакомые и любимые куклы: мишку, зайку, собачку, которые ожили, задвигались, заговорили, стали ещё привлекательнее и интереснее. Однако нельзя рассматривать кукольный театр только как развлечение. Очень важно его воспитательное значение. В младшем школьном возрасте у ребенка начинают формироваться отношение к окружающему, характер, интересы. Именно в этом возрасте полезно показать детям примеры дружбы, доброты, правдивости, трудолюбия. Условность кукольного театра близка и доступна детям, они привыкли к ней в своих играх. Вот почему дети так быстро включаются в спектакль: отвечают на вопросы кукол, выполняют их поручения, дают советы, предупреждают об опасности и оказывают помощь героям спектакля. Необычность зрелища захватывает их и переносит в сказочный, увлекательный мир. Кукольный театр доставляет дошкольникам большую радость. Мы не стремимся к созданию больших, сложных спектаклей - пусть это будет маленькая сказка, показанная на доске фланелеграфа, небольшая сценка, разыгранная с помощью детских игрушек, или короткий спектакль картинок или театра петрушек на ширме. Важно, чтобы такие показы проводились систематически и при этом использовались все виды кукольного театра. Из всех видов театра на занятиях с младшими школьниками у нас большой популярностью пользуются : театр картинок , разделенный нами на картинки на фланелеграфе

и картинки на картоне, театр игрушек и театр петрушек. Во время показа кукольных театров используем музыкальное сопровождение. Театр картинок начинается с фланелеграфа. Он наиболее прост в оформлении и показе. Картинки и декорации здесь плоские, их показывают на специальной доске. Картинки на картоне тоже плоские. На сцене - столе расставляют картонные декорации и с помощью подставок передвигают картонные раскрашенные рисунки. В среднем и старшем школьном возрасте дети уже сами показывают кукольные спектакли. Эта форма работы очень интересна и полезна. Такие показы глубже развивают у детей художественные способности, учат их понимать и переживать содержание литературных произведений. Эффективность воздействия спектаклей кукольного театра на зрителей зависит от того, насколько высоки требования к выбору пьесы, художественному оформлению, подготовке и проведению спектакля. В младшем возрасте большое значение уделяем уголку ряженья. Маленькие дети замечательные актёры: стоит кому - то из них надеть хотя бы часть какого - то костюма, как он сразу же входит в образ. Наша задача - увлечь ребёнка играть дальше, вместе, повести в игре за собой, давая возможность сделать что-то по своему, дать свободу выбора. Только тогда игра может состояться и постепенно превратиться в целый спектакль. О роли театрального искусства в эстетическом воспитании детей известно давно. Знаем мы и о том, что для ребёнка участие в драматизациях сказок и театрализованных играх всегда праздник. Поэтому достаточно часто используем в своей работе эти виды самостоятельной и совместной со взрослыми деятельности детей. Несомненно, что приобщение детей дошкольного возраста к театральной деятельности требует целенаправленного руководства ею со стороны воспитателя. И мы начинаем работу по ознакомлению детей с театром с бесед, цель которых - сформировать на эмоциональном уровне представление о театре, как виде искусства. Эти беседы можно условно назвать: " Здравствуй, театр!" В процессе бесед, мы воспитатели, предлагаем детям обсудить такие вопросы: " Что делают в театре зрители?", "Кто участвует в спектакле?", "Кто распределяет роли между артистами?", "Как вы узнаёте, где и когда происходит действие?", "Кто шьёт для артистов костюмы?", "Кто рисует декорации?", "Как надо вести себя в театре?". Затем предлагаем детям разыграть сценки - диалоги: "В парикмахерской", " Магазине", " Мама звонит по телефону", " Младшая сестрёнка простудилась", " Красная Шапочка и Волк". Педагог должен помочь юным актёрам продумать каждую реплику, выстроить линию диалога, понять суть роли. Естественно, дети не сразу овладевают умением правильно держать себя на сцене: они скованны, речь их не выразительна, небрежна. Чтобы помочь детям раскрыть свои потенциальные возможности, осознать необходимость работы над ролью, вести себя на сцене непринуждённо, уметь передать сущность своего персонажа, нужна специальная актерская тренировка на играх - занятиях. Их цель - помочь овладеть следующими средствами образной выразительности: ИНТОНАЦИЕЙ - предлагаем произносить детям отдельные слова и предложения с различной интонацией (вопрос, просьба, удивление, грусть, страх и т. д.) самостоятельно, без подсказки взрослого. Цель работы над интонацией - добиться выразительности и естественности. ПОЗАМИ - сначала предлагаем детям поиграть в знакомые игры типа " Море волнуется"; затем изобразить позой кого - нибудь или что - нибудь (например: каратиста, паука, берёзку) и объяснить, почему они выбрали ту или иную позу. Полезно дать задание, как найти одно, но наиболее яркое движение, которое сделало бы образ (Баба Яга, толстяк, дерево....) легко узнаваемым. ЖЕСТАМИ - начинаем с простых сценических заданий : как жестом показать состояние или ощущение человека (очень горячо, я замёрз, мне холодно, мне больно и т. п..); следующие упражнения включают уже несколько действий (пришиваю пуговицу, мою посуду, рисую красками и т.п.). МИМИКОЙ - учим детей по выражению лица (глазами и бровями, губами) определить настроение человека, а затем с помощью мимики выражать своё эмоциональное состояние или реакцию на воображаемое событие (съел сладкую конфетку, кислый лимон, горький перец и т.п.) Собран альбом с фотографиями эмоций, выраженных мимикой.

ПАНТОМИМИКОЙ, в которой сочетаются пластические позы, жесты и мимика. Предлагаем детям с помощью указанных образных средств представить следующие ситуации: " Я мыл посуду и случайно разбил чашку", " Я пришивала пуговицу и уколола палец иголкой". Потом просим детей "изобразить" распускающийся цветок, прыгающую лягушку, засыпающего ребёнка, качающееся на ветру дерево и т.д. В последствие на играх - занятиях задания усложняются: предлагаем разыграть сценки, включающие определённые действия, взаимоотношения между персонажами, настроение каждого участника. Например: " Семейный обед в воскресный день", "Играем в футбол", "Утро" и т.п..Каждый ребёнок заранее решает, что он будет делать и как он будет это делать, используя уже известные ему образные средства. После того как дети уже достаточно поупражняются над актёрской техникой, устраиваем показы спектаклей - готовим драматизации известных сказок, при работе следим, чтобы наши воспитанники использовали все средства актёрской выразительности, усвоенные ими на занятиях. Подготовка спектакля обычно строится по следующей примерной схеме: 1. Мы вместе читаем сказку - сценарий, обсуждаем её, выбираем, кто кем бы хотел быть. 2. Рисуем по сказке, рисуем декорации, лепим сказку, как бы моделируя спектакль. 3. Слушаем музыку для разных сцен спектакля. 4. По возможности создаём необходимые костюмы или элементы костюмов, делаем декорации, украшаем помещение. 5. Репетируем - играем, стараясь вслушиваться в музыку, которая создаёт настрой, помогает лучше передать образ героя и создаёт необходимую атмосферу. Важнейшим в детском творческом театре является процесс репетиций, процесс творческого переживания и воплощения, а не конечный результат. Поскольку именно в процессе работы над образом происходит развитие личности ребёнка, его способность к созданию новых образов. В процессе работы развивается символическое мышление, двигательный, эмоциональный контроль. Происходит усвоение социальных норм поведения. Таким образом, работа над этюдами не менее важна, чем сам спектакль. 1 тип - это воспитательные задачи, которые направлены на развитие эмоциональности, интеллектуальности, а также на развитие коммуникативных особенностей ребёнка, средствами театра. 2 тип - это образовательные задачи, которые связаны непосредственно с развитием артистизма и навыков сценических воплощений, необходимых для участия в детском театре. Продуктивность занятий с детьми подтверждается достижениями Нашим детским театром кукол «Арлекин» за 2013 – 2014 учебный год были поставлены спектакли по сказкам «Зайкина избушка», «Волк и семеро козлят», «Приключения кота Леопольда», «День рожденья», «Кошкин дом» для учащихся и гостей центра. На первых порах педагогу и самим ребятам очень трудно организовывать подобные представления, не сразу приходит умение быстро и творчески реагировать на эмоциональные отклики и актёров и зрителей, чётко ориентироваться в затруднительных моментах и абсолютно незаметно направлять весь спектакль. Но, когда это умение приходит, работа над постановкой спектакля доставляет огромное удовольствие не только детям, но и зрителям. РАБОТА СО СЛАБОУСПЕВАЮЩИМИ УЧАЩИМИСЯ Кащеева Н.В. учитель начальных классов, гимназия №1, г.Тараз При проведении коррекционно-развивающих занятий стоит прислушаться к мнению английского психолога и психотерапевта Р. Бернса: «Забота учителей и родителей о детях должна быть разумной. Было бы неверно поддерживать у школьников, которые не проявляют больших способностей к учебе, представление о том, что высшей ценностью и главным фактором всякой личностной оценки является только превосходная успеваемость. У каждого ребенка есть свои сильные стороны, свои

положительные качества, на которых чуткий взрослый должен помочь ему выстроить прочный фундамент позитивной самооценки» (Берне Р., 1986, с.260). Проблема школьной неуспеваемости при увеличении числа детей, которые не справляются с программой и уже в начале обучения попадают в разряд неуспевающих, является сегодня очень актуальной. Ее решение требует разработки и практического применения новых подходов к диагностике уровня психического развития ребенка, к анализу причин, вызывающих трудности в учебной деятельности, к коррекционно-развивающей деятельности. Младший школьный возраст является этапом существенных изменений в психическом развитии. Полноценное проживание ребенком данного возрастного периода возможно лишь при определяющей и активной роли взрослых (учителей, родителей, психологов), основной задачей которых является создание оптимальных условий для раскрытия и реализации потенциальных возможностей младших школьников с учетом индивидуальных особенностей каждого ребенка. Ориентация современной школы на гуманизацию процесса образования и разностороннее развитие личности ребенка предполагает, в частности, необходимость гармоничного сочетания собственно учебной деятельности, в рамках которой формируются базовые знания, умения и навыки, с деятельностью творческой, связанной с развитием индивидуальных задатков учащихся, их познавательной активности, способности самостоятельно решать нестандартные задачи и т.п. Активное введение в традиционный учебный процесс разнообразных развивающих занятий, специфически направленных на развитие личностно– мотивационной и аналитико-синтетической сфер ребенка, памяти, внимания, пространственного воображения и ряда других важных психических функций, является в этой связи одной из важнейших задач педагогов. Одним из основных мотивов использования развивающих упражнений является повышение творческо-поисковой активности детей, важное в равной степени как для учащихся, развитие которых соответствует возрастной норме или же опережает ее, так и для школьников с пониженной успеваемостью в большинстве случаев оказываются связанными именно с недостаточным развитием базовых психических функций. Формы и методы работы со слабоуспевающими: − Личностно – ориентированный подход: обучение строить с учетом развитости индивидуальных способностей и уровня сформированности умений учебного труда это дифференцированные тренировочные задания, дифференцированные контрольные работы, работа по выбору. − С новым материалом знакомить постепенно, используя образцы знаний и правила выполнения учебной деятельности. Слабоуспевающие ученики не могут сразу усваивать большой объем нового материала и применять одновременно в задачах старые и новые знания. − Организовывать систематическую проверку знаний и умений. Только знания о пробелах дают возможность оказывать срочную и правильную помощь. Каждый учебный модуль завершать контролем знаний на усвоение. Пробелы в знаниях учащихся ведут к потере интереса к изучаемому предмету и, конечно, к отсутствию знаний. Чтобы ликвидировать пробелы в знаниях надо всех учащихся научить обращаться сразу за консультацией к учителю. − Для учёта знаний учащихся школьный журнал не достаточен. Поэтому необходим мониторинг на все годы обучения предмета, в котором по основным разделам-темам учитывать теоретические знания и практические навыки учащихся на день зачёта по теме. В дальнейшем с течением времени отмечать изменения, которые произошли в знаниях обучающегося. По этому учёту виден «рост ученика», прочность его знаний. − Для дополнительных занятий удобны «карточки помощи». Это образец задания с решением и аналогичное задание. К типовым задачам составить алгоритмы решения. − Можно использовать занятия с играми. Такие занятия дают возможность работать на уровне подсознания. − Прилежание связано с уверенностью на успех, поэтому необходимо создать ситуацию успеха. Известны различные подходы к развитию умственных действий. В своей учебновоспитательном работе руководствуюсь теорией поэтапного формирования умственных действий, которую создал психолог П.Я.Гальперин. Этот процесс имеет ряд этапов: 69

этапы 1 этап 2 этап 3 этап 4 этап 5 этап

Действия этап предварительного ознакомления с действием, т. е. младшему школьнику необходимо разъяснить цель действия, показать, на что надо ориентироваться при выполнении задания; выполнение действия в развернутой форме, учащийся должен усвоить содержание действия; научить ученика проговаривать все совершаемые им действия; выполнение действия в форме проговаривания «про себя» выполнение действия. Младший школьник сам выполняет и сам себя контролирует.

Главный смысл деятельности учителя состоит в том, чтобы создать каждому ученику ситуацию успеха. Успех в учении - единственный источник внутренних сил ребенка, рождающий энергию для преодоления трудностей при изучении предмета. Даже разовое переживание успеха может коренным образом изменить психологическое самочувствие ребенка. Успех школьнику может создать учитель, который сам переживает радость успеха. Учитель может помочь слабоуспевающему ученику подготовить посильное задание, с которым он должен выступить перед классом. Цели: − ликвидация пробелов у учащихся в обучении предметов; − создание условий для успешного индивидуального развития − ученика. В работе со слабоуспевающими необходимо: − создать благоприятную атмосферу на уроке; − своевременно оказывать помощь на дополнительных занятиях и организовать работу консультантов; − изменить формы и методы учебной работы на уроках, чтобы преодолеть пассивность обучающихся и превратить их в активный субъект деятельности. Использовать для этого обучающие игры; − освободить школьников от страха перед ошибками, создавая ситуацию свободного выбора и успеха; − ориентировать детей на ценности: человек, семья, отечество, труд, знания, культура, мир, которые охватывают важнейшие стороны деятельности. Рекомендации при работе со слабоуспевающими. 1. При опросе слабоуспевающим школьникам дается примерный план ответа, разрешается пользоваться планом, составленным дома, больше времени готовиться к ответу у доски, делать предварительные записи, пользоваться наглядными пособиями и пр. 2. Ученикам задаются наводящие вопросы, помогающие последовательно излагать материал. 3. При опросе создаются специальные ситуации успеха. 4. Периодически проверяется усвоение материала по темам уроков, на которых ученик отсутствовал по той или иной причине. 5. В ходе опроса и при анализе его результатов обеспечивается атмосфера благожелательности. В процессе изучения нового материала внимание слабоуспевающих учеников концентрируется на наиболее важных и сложных разделах изучаемой темы, учитель чаще обращается к ним с вопросами, выясняющими степень понимания учебного материала, привлекает их в качестве помощников при показе опытов, раскрывающих cyть изучаемого, стимулирует вопросы учеников при затруднениях в усвоении нового материала. В ходе самостоятельной работы на уроке слабоуспевающим школьникам даются упражнения, направленные на устранение ошибок, допускаемых ими при ответах и в письменных работах: отмечаются положительные моменты в их работе для стимулирования 70

новых усилий; отмечаются типичные затруднения в работе и указываются способы их устранения, оказывается помощь с одновременным развитием самостоятельности в учении. При организации домашней работы для слабоуспевающих школьников подбираются задания по осознанию и исправлению ошибок: проводится подробный инструктаж о порядке выполнения домашних заданий, о возможных затруднениях, предлагаются (при необходимости) карточки-консультации, даются задания по повторению материала, который потребуется для изучения новой темы. Объем домашних заданий рассчитывается так, чтобы не допустить перегрузки школьников. Оптимальная система мер по оказанию помощи слабоуспевающему школьнику С целью преодоления пробелов в знаниях, умениях и навыках система должна включать следующие виды деятельности: 1. Помощь в планировании учебной деятельности (планирование повторения и выполнения минимума упражнений для ликвидации пробелов, алгоритмизация учебной деятельности по анализу и устранению типичных ошибок). 2. Дополнительное инструктирование в ходе учебной деятельности. 3. Стимулирование учебной деятельности (поощрения, создание ситуаций успеха, побуждение к активному труду и др.). 4. Контроль за учебной деятельностью (более частый опрос ученика, проверка всех домашних заданий.Активизация самоконтроля в учебной деятельности и др.) При невозможности преодолеть неуспеваемость путем организации самостоятельной работы школьника следует организовать различные формы взаимопомощи, инструктируя соответствующим образом и слабоуспевающего ученика, и ученика, который будет с ним заниматься. При большой запущенности программного материала учитель сам проводит дополнительные занятия с учеником. ВИДЫ ПОМОЩИ В УЧЕНИИ СДАБОУСПЕВАЮЩЕМУ УЧЕНИКУ НА РАЗЛИЧНЫХ ЭТАПАХ УРОКА В процессе контроля за подготовленностью учащихся Создание атмосферы особой доброжелательности при опросе. Снижение темпа опроса, разрешение дольше готовиться у доски. Предложение учащимся примерного плана ответа. Разрешение пользоваться наглядными пособиями, помогающими ученику отвечать на поставленный вопрос. Стимулировать оценкой, подбадриванием, похвалой. При изложении нового материала Применение мер поддержания интереса к усвоению темы. Более частое обращение к слабоуспевающим с вопросами, выясняющими степень понимания ими учебного материала. Привлечение к высказыванию предложений при проблемном обучении, к выводам и обобщениям или объяснению сути проблемы, высказанной сильным учеником При организации и в ходе самостоятельной работына уроке Выбор для групп слабоуспевающих наиболее рациональной системы упражнений, а не механическое увеличение числа их. Разбивка заданий на дозы, этапы, выделение в сложных заданиях ряда простых. Более подробное объяснение последовательности выполнения задания Предупреждение о возможных затруднениях, использование карточек-консультаций, корточек с направляющим планом действий. Ссылка на аналогичное задание, выполненное ранее. Напоминание способа и приема выполнения задания. Указание на необходимость актуализировать то или иное действие, правило. Ссылка на правило и свойство, которые необходимы для решения задач, упражнения. 71

Инструктирование о рациональных путях выполнения заданий, требованиях к их оформлению. Стимулирование самостоятельных действий слабоуспевающих. Более тщательный контроль за их деятельностью, указание на ошибки. Формы работы со слабоуспевающими детьми на уроках математике При подготовке к уроку я выписываю формулы, отдельные фрагменты решения примеров и задач, которые будут использованы во время урока, и начинаю урок с их повторения - это так называемая актуализация прежних знаний. Её можно проводить фронтально; у доски, вызывая учащихся по их желанию; или, когда урок насыщенный - делаю сама. Часто обращаюсь к слабоуспевающим учащимся с вопросами, привлекаю их к повторению пройденного материала, разрешая пользоваться наглядными пособиями. При этом ответы учащихся не оцениваю отдельной оценкой, но учитываю в дальнейшем. При изложении нового материала, обращаясь к слабоуспевающим учащимся выясняю степень понимая ими учебного материала, привлекаю к высказыванию предложений, к выводам и обобщениям. При проведении практических уроков сначала решаю примеры определенного типа сама с подробным объяснением, потом вызываю к доске желающих трех учащихся из них один из слабоуспевающих. Каждому даю своё задание, подобное разобранному мной. Слабоуспевающим учащимся разрешаю пользоваться тетрадями, стимулирую самостоятельные действия, привлекаю консультантов или сама работаю с ними у доски. Стимулирую их ответы хорошей оценкой даже за выполнение нескольких однотипных заданий. Практически на каждом уроке провожу как обучающие, так и проверочные самостоятельные работы небольшие по объёму, цель которых не столько выставление оценок, сколько выявление учащихся, которые что-то не поняли. После того, как учащиеся начали работать, я прохожу по классу и снова подробно объясняю на подобном примере решение тем учащимся, которые не знают, с чего начать. Учащимся с низкой мотивацией напоминаю приемы и способы выполнения задания, разрешаю пользоваться справочными материалом. Бывает так, что на самостоятельную работу остается мало времени, тогда сдать работу на оценку предлагаю только желающим. Остальные должны решить свои задания дома к следующему уроку. Но следующий урок проверяю выборочно у слабоуспевающих учащихся, оцениваю работу. Контрольные работы проводятся в двух вариантах из двух уровней сложности, обязательного и дополнительного. Знакомлю с критериями оценки уровня знаний. Слабоуспевающие учащиеся решают уровень, соответствующий обязательным программным требованиям, им разрешается пользоваться справочным материалом, подготовленным самими учащимися. Если контрольная работа написана на «2», то учащейся обязан сделать работу над ошибками либо сам, либо с моей помощью, а затем выполнить другой вариант.

TOLERANCE AND OBJECTIVENESS AS MAIN PRINCIPLES OF LEADERSHIP М. Кадырова учитель английского языка, Школа-гимназия №7, г.Тараз My name is Meruyert and I am an English teacher from the city of Taraz. I am going to share my experience of integrating leadership skills through teaching English. The topic is “Tolerance and objectiveness as main principles of leadership”.We can teach leadership though teaching English in many ways. I think that if I facilitate to forming tolerance and objectiveness in my students’ mind they are able to become effective leaders in their future wherever they work. I know there are lots of nice quotes written by the wisest thinkers and later I will mention some of them, too, but as teaching English through songs is one of my favorite ways to teach students I tried to find an appropriate quote in songs. 72

As it is said in the song by Beyonce – I WANNA LEAVE MY FOOTPRINTS IN THE SANDS OF TIME – all teachers leave their footprints on the sands of time and it does not depend on whether they want it or not. What does it mean? I really want to leave my footprints on the sands of my students and colleagues’ souls. We are teachers, it is our choice and, perhaps, we won’t become famous but there is no celebrity who could avoid teachers in their lives, so, we should be the teachers who impact on students’ lives positively. I often ask my students: do you think it is possible to become a celebrity without a help of other people? Who stays behind celebrities? Their producer, designer, hair stylist, back vocals, vocal trainer, composer, songs writer, dancers, musicians! So, how I realize these principles in my job? My usual lesson practice is based on applying new approaches at the lesson. It includes applying information communication technology, critical thinking, formative and summative assessment. Interactive games at the start of the lesson (guessing games) can help in activating students and developing their attention, memory. Assessment is a compulsory and, I suppose, one of the most significant stages of the lesson. Rubrics are used for each type of the lesson – the students are givenby the rubric-sheets as handouts for self-assessment or pair/group assessment with explanation, or we can also work them out together with students. We use it when we accomplish formative and summative assessment at the lessons. It can have diverse forms – verbal, when we encourage our students using words, gestures, smiles and in summative assessment – special rubrics where they can see their results/achievements. When we check knowledge and skills on the unit studied the prepared tests include criteria assessment on each test sheet. Applying interactive techniques and methods usually fascinate students. There are graphic organizers, critical thinking charts, mind maps.6 hats of thinking invented by Lois de Bonnois effective when we discuss the theme like: WHY I AM NOT A FAN OF MODERN TECHNOLOGY. Students like to speculate on such topics and being divided into groups or pairs they learn the rules of debates, they learn how to express their opinion supporting it with facts and also – what is the most important thing, to my mind – how to collaborate, respect the members of their and rivals’ teams. They gain their subjective experience how to be a leader. They have to solve problems, or prove their points of view and they need to find out the facts. When they operate by the facts they feel more confident and learn objectiveness. Working in group students also discover unexpected abilities of themselves and their partners – they are often surprised at them after the lesson. So, work in groups helps them become closer. One of the most favorite by students and teachers forms of the lessons –jeopardy. This form of the lesson allows each student to express his/her abilities. And it doesn’t really matter if the student is good at English or not. He/she demonstrates intellectual abilities in Country Studies tasks, the knowledge of history and geography.And also students can show their creative abilities – for instance, I always add musical tasks: guess the performer of the song, what the song is about (translate into Kazakh or Russian), sing together or sing karaoke. Students enjoy doing these tasks and I can find some gifted or talented students in order to invite them to my optional course “English Songs’ club”. So, the success of the team in general is a contribution of each member of the team, because, as Mother Teresa once said: You can do what I cannot do, and I can do what you cannot do, so, together we can do great things. Another direction of my job at school is out-classing activities. I am a supervisor of the English Songs’ Club where my students learn English through songs. They don’t just learn the songs’ textseliciting grammar, idioms or new words from them, they perform them on the school and city concerts and I am proud to say that they are really talented singers and musicians. They sing perfectly and also can play the guitar and the piano. We had the second prize in the city contest of the best optional courses at school and also one of my students is going to enter Academy of Arts in Almaty and I believe that our Club helped him to make his essential choice in his life. And there is a very perspective direction in the job of teachers – scientific projects. I am convinced, that every child from his birth has researcher skills despite his language abilities which could be well developed or not. So, it is our aim to assist him to become a researcher. The scientific job can be started from the hobby of the student. Almost everyone loves listening to music, especially young people. Students may study the idioms or figures of speech, or grammar structures in the songs’ texts and compare them to identify structures in their native language. Our last scientific project was 73

focused on how English songs with humanistic meaning can influence on forming moral qualities. Teachers of languages can orient their students to start a research based on the songs texts. They also may study how the songs influence on people’s mood. Thus, students will have to organize events in order to achieve the main goal of their research. My student Xenia Kirichenko organized social surveys and analyzed the results of them in the chart. She also organized a creative contest of poetic translations of the songs’ texts and our students and teachers participated in it. Then our school published a digest where all those creative works were presented. Then we sent that scientific work to the Republican Contest of Scientific Works “Young Scientist” and it was awarded by the second prize. All it refers to the work with students. There is a tradition in our school to choose a president of school for a year. The president is elected among our students. The candidatures are chosen from high school students. They create their own programs how to improve school life and then students and teachers including our administration carry out real elections by voting. And the one who has most of the voices becomes the president of school for a year. He/she has the right to participate in school teacher meetings, offer his/her ideas and organize different school events – sport, intellectual, creative contests and concerts. He or she can be re-elected if his/her work on improvement of school life was successful. As for the work with colleagues it is very important to find the ones in your environment who think in the same way. There are 8 teachers at school including me who are alumnus of the Republican In-service training course for the teachers of comprehensive schools of Kazakhstan. We created a community at school where we share our ideas how to improve management of school, level of knowledge and life skills of our students. We involve as many teachers into our work as it possible and provide seminars, workshops, trainings and coaching for them in order to share the methods of teaching. Another direction of our collaboration is work with classes where the environment is not friendly and it impacts negatively on the students’ progress in study. We have organized a group of teachers (maximally three teachers) who will attend the lessons of one or two subjects in the class and watch the students’ behavior and problems the teacher and students have in their teaching and learning. We offered our colleague a new scheme of the lessons. We assist the teacher with planning of the lessons and also give advice how to set the links among the students, how to fascinate them into the process of learning. We also explain the classification of the six basic skills – the Bloom’s taxonomy. We carefully analyze the results of our observations and monitor them. Then we will see if we have the progress or not. We are launching this job in September 2014. There are approximate level of knowledge of the subject and level of improving students’ behavior in class due to new approaches of teaching in the chart. Firstly, a teacher should demonstrate to his/her students that their problems are close to him/her. Collaboration with their parents, which is not based on complaints but on the sincere interest to the roots of the problems, maybe, on sympathy, can be very productive. Then applying interactive techniques focused on finding out creative abilities of the students, encouraging them and fascinating into the process of learning. We give some recommendations to the teacher considering the level of the students – which is usually weak – and ways how to improve it. The chart of approximate observations in 9th form “G” class, 21 student at all, subject History Subject: Methods applied Level of Level of Forms of work with History progress students’ parents behavior (in per cent) (in marks) Sept. Group work/jig- 14,2% (just 3 2 - Unsatisfied Meeting, sharing 2014 saw activities/ students of 21 opinions, giving advice assessment have “4”) Oct. Group work/ICT/ 19 % 3 – satisfied Round Table with assessment with participation of parents rubrics and school psychologists, solving a problem “How to make your child successful” Nov. Series of the 19% 3 – satisfied Organizing a school 74

Dec.

Jan. 2015

Feb. March

Apr.

lessons: Project work/role play/selfassessment Pair/group 23,8% work/selfassessment

Work in partners with critical thinking charts/assessment ICT/role plays/assessment Methods of projects/ assessment Group work/6 hats/assessment in group

3,5 – satisfied

23,8%

3,5 – satisfied

23,8%

4 - well

28,5%

4 – well

33,3% (that 4 - well means that 7 of 21 has ”4”

event “Golden Autumn” with invitations of parents Organizing a school event to the Independence Day/meeting and sharing opinions about their children study and behavior Voluntary work with parents (we made Christmas gifts for the elderly and the poor) Meeting

Meeting

We hope, our collaboration will give positive results as an evidence of increasing students’ interest to subject and their successful socializing into the school community. So, as teachers-leaders, we are always in search of professional challenges. It means we never stop our self-education and participate in as many professionals events as it possible. We created a community at school and directed the job of it on improvement of the school job. We are attentive to our colleagues’ problems and help them throughout. We also share our experience via media publishing our methodic articles and samples of lesson-plans. We attend our colleagues’ professional events. We apply for participation in different professional programs such asTEA, CATEC (Central Asian Teachers of English conference), Kaz TEA, etc. − At present I am a semifinalist of program 2012-2013 and 2013-2014 − Presenter on Central Asian Teachers of English conference held in Kyrgyzstan, June 2013 − Alumni of the Republican in-service training programme for the teachers of the comprehensive schools of Kazakhstan (third basic level) And also we review our own experience systematically. Teachers can be different, and, as Kahlil Gibransays, “I have learned silence from the talkative, toleration from the intolerant, and kindness from the unkind; yet strange, I am ungrateful to these teachers.” I would like our students be grateful to us. I want them could say that their teachers helped them to find their way in the life, encouraging, facilitating and supporting them during school study. They should learn how to socialize, should achieve their first serious prizes at school and they should learn significant life skills with us, their teachers. Teenagers always have to get over lots of obstacles. They need to express their individuality, their abilities; simultaneously they have to fight their complexes and fears that they are not attractive or not as intelligent as their peers. And at the moment we must be here to stay behind them as a buttress. Once we decided to become teachers that mean we have a special state of mind. As a policeman must be not corruptive or a doctor must be dedicated, so a teacher must be tolerant and objective. As practice shows, it is not enough just to be good at the subject you teach and methods you apply. You can be a very intelligent teacher, but if you don’t possess tolerance and objectiveness, it is probable that your students will learn kindness from unkindness, and tolerance from intolerance, as Gibran says and hardly will they be grateful to you. Toleranceis based on three whales: respect, patience and flexibility. Respect helps you to take your students as they are despite their social, racial, religious, national backgrounds. You respect them and admit their personalities; you admit their right to have their own points of view. 75

The second whale is patience. It means your ability to forgive them if even they hurt you. You remember that being teenagers means having psychological problems, plenty of doubts and fears. They are often not able to control their emotions, their feelings. They also suffer from misunderstanding at home. Finally they often don’t realize their own cruelty because they want to demonstrate their independence or how much adult they are. I think almost everyone here had an experience of testing his stamina by students in his/her class. But it is often the necessary way to earn their respect and trust. The third whale is flexibility. It doesn’t really matter what problems you are having at the moment. Maybe, you had an argument with your friend or your wallet has been stolen in the bus you should not demonstrate your negative emotions to your students. You always should be able to smile them. Our students always learn from us. Another main principle of leadership is objectiveness. It has its own whales: sagacity, encouragement and analyzing. Sagacity helps us to see in each student sitting in our class his or her own personal abilities. Sagacity demands to be very watchful to the students. Using interactive techniques like work in groups, project work, games or puzzles at the lesson we can easily see who of our students possess abilities of an artist, or a good speaker, or a good organizer. Applying critical thinking techniques we can find out if our students are able to think critically. After checking their written creative works we can say much of their personalities. We see their opinion and attitude to the topic chosen. We also see how attentively they listened to our instructions to accomplishment of the job. We can judge our job correcting their grammar, stylistic or spelling mistakes. Objectiveness is important in building our strategies. Like a football trainer who wants his team to win, we want our students to be successful in their study of our subject. The football trainer builds a strategy of a winner-team and we build a strategy how to achieve the best results in our job with these students. Encouraging our students we believe in them and then they start to believe in themselves. Encouragement is a tool which we use to inspire our students – and young colleagues – to take part in creative or scientific contests, to perform in school events, to work in class. And to be totally objective we analyze our job very carefully. We reflex after each lesson if we did everything to achieve the main goal of the lesson. What method gave good results and what didn’t? It refers to our job in general. We critically think ourselves and always revise our professional experience. To make analyzing more effective we involve into the process as many our colleagues as it possible. Organizing creative communities at school always work effectively. Just following these two principles – tolerance and objectiveness – we are able to build effective strategies of teaching and gaining impressive results in it. Leadership includes many points – critical thinking, working with gifted and talented children, formative and summative assessment, new approaches, applying Information communication technologies, -it is not just a new pedagogical technology. It is a philosophy that we all follow. In conclusion, quote by Lewis Carroll:Now, here, you see, it takes all the running you can do, to keep in the same place… E.M. Kelly said: And it can be referred to the principle of tolerance, when we are not just leaders, we are facilitators. And another quote – A true leader is one who is humble enough to admit his mistakes – can be referred to the principle of objectivity. These are, in my opinion, the key things, which are essential for successful integration of leadership among our colleagues and our students.

СЫНЫПТЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖОЛДАРЫ Байхадам Ә.Е., Елшібаева А.М. №266 мектеп-лицей «Таңшолпан» шағын орталығы Қазалы ауданы, Қызылорда облысы Қазақстан Республикасында сынып жетекшісі - сабақтан тыс тәрбие жұмысын ұйымдастырып, үйлестіріп, келістіріп, өткізетін педагог. Бастауыш сыныптарда жетекшілік қызметті сынып мұғалімі атқарады. Бүгінгі күні сынып жетекшісі - кәсіпкер-педагог, ол өсіп келе жатқан бала үшін: • жалпы адамзаттық мәдениетті меңгеретін оқушы мен қоғамның арасындағы рухани жалғастырушы; • сынып ұжымының алуан түрлі бірлескен іс-шаралары барысында өзара ынтымақтастық қарым-қатынасының қалыптасуын ұйымдастырушы; • оқушы тұлғасының қалыптасуына қолайлы жағдай жасау мақсатымен, олардың дамуын бақылаушы; тәрбие жүйесіне қажетті өзгерістер енгізуші, мектеп психологымен бірігіп оқушының қоғамдық өміріне кейбір түзетулер жасаушы; • оқушының күнделікті өмірі мен әрекетін ұйымдастыруда, кәсіби бағдар беруде, қоғам өмірінің әлеуметтік-экономикалық, саяси ерекшеліктерін түсінуде көмекші, кеңесші; • сыныпта қолайлы моральдық-психологиялық ахуал қалыптастыру үшін сынып ерекшеліктерін ескере отырып, қажетті тәрбиелік ықпалдар жасаушы; • оқушының дамуы мен жетілуіне ықпал жасайтын тәрбиелік күштердің (мектеп, отбасы, қоғам) басын қосушы, үйлестіруші. Сыныпжетекшісініңнегізгіміндеттері: Тәрбиеші-педагог назарынан тыс қалдырмайтын бірінші объект, бастапқы міндет тәрбиелік және дамытушылық маңызы бар әрекет ұйымдастыру. Ұйымдастыру қызметі болмағанда тәрбие болмайды, тұлғаның даму барысында кездейсоқ жағдайлар орын алады. Сынып жетекшісінің назарындағы екінші объектісі мен міндеті - ұжымды ұйымдастыру және дамыту.Сынып жетекшісінің үшінші міндеті - оқушы тұлғасының калыптасуына көмектесу, оның қабілеттерінің, қызығушылығының, бейімділігінің және ішкі табиғи күштерінің ашылып, арта түсуіне жағдай жасау. Кейбір зерттеушілердің пайымдауы бойынша, сынып жетекшілері оқушылар және олардың ата-аналарымен қарым-қатынастар ұйымдастырғанда төрт түрлі міндеттер атқарады: Бірінші топ міндеттері - әлеуметтік міндеттер: баланы қорғау, көмек көрсету, әлеуметтік байланыстар жүйесіне енгізу, Отбасымен және тәрбие институттарымен баланың дамуына және оның даралық қасиеттерін калыптастыруға қолайлы жағдай жасау үшін байланыс орнату. Екінші топ міндеттері - диагностикалық-әдептік-этикалық: сыныппен тәрбие жұмысын дұрыс ұйымдастыру, өз оқушыларын, олардың ерекшеліктерін, дара қасиеттерін білу. Үшінші топ міндеттері — адамгершілік міндеттер: баланың жақсылық пен жамандықтың белгілерін ажырата алуына, белгілі жағдаяттарда оқушының адамгершілік шешімдер қабылдай алуына мүмкіндік беру. Төртінші топ міндеттері — жеке-дара тәжірибелік сипаттағы міндеттер: оқушылармен жұмыс ұйымдастыруға тиімді педагогикалық құралдарды таңдап алу, өз жұмысын жоспарлау, талдап түзету және педагогикалық рефлексия. Осы бастапқы міндеттерді ескере отырып, сынып жетекшісінің негізгі қызметтері айқындалады. Олар: диагностикалық, коммуникативтік, тәрбиелік, жобалаушылық, ұйымдастырушылық-әрекеттік, дамытушылық, әдептілік, ынталандырушылық, бағалаушылық, қорғаушылық-қамқоршылық, түзетушілік. Сынып жетекшісінің атқаратын қызметтері: Талдау қызметі: • балалардың жеке дара ерекшеліктерін зерттеу; • өр оқушының отбасындағы тәрбиесін зерттеп, талдау; • оқушы мен ұжымның тәрбиелік деңгейін талдап, бағалау; • сынып ұжымының қалыптасуы мен дамуын зерттеп, талдау; • ортаның сынып оқушыларына ықпалын зерттеп, талдау; • өткізілетін іс-шараның тәрбиелік құндылығын талдау; Болжамдық (прогностикалық): • тәрбиелік ықпал мен жоспарланған іс-шараның нәтижесін болжау; • оқушылардың жеке дара даму деңгейінің нәижесін болжау; 77

• ұжымның қалыптасуы мен даму кезеңдерін болжау; • мектептің тәрбие жүйесіне сәйкес сыныптағы тәрбие жүйесінің моделін құру; • ұжымдағы қалыптасып келе жатқан қарым-қатынастардың салдарын болжау (оқушылар арасындағы, ата-аналар оқытушылар арасындағы) ұйымдастыру-үйлестіру: • әр оқушының даму ерекшеліктерін психологиялық-педагогикалық картада көрсету; • оқушының оқу әрекетінде көмек көрсету; • әрбір оқушыға және ұжымға жеке дара ықпал жасау; • оқушыларға үйірмелер, клубтар, секциялар, бірлестіктер арқылы қосымша білім алуға көмектесу; • оқушылардың дербестігі мен құқықтарын қорғау. • оқушылардың отбасылары мен байланыс ұйымдастыру: ата-аналар жиналысын өткізу, оларға кеңес беру, т.б.; • өз сыныбы оқушыларының үлгеріміне байланысты кіші педагогикалық кеңестер жұмысын ұйымдастыру, пән мұғалімдерінің сабақтарына қатысу; • көсіби бағдар беру, болашаң мамандығын таңдауға саналы көзқарас қалыптастыру; • қажетті іс-қағазды жүргізу (журнал, сабаққа қатысуын қадағалау, оқушылардың күнделіктерін тексеру, жеке іс қағазды, сынып жетекшісінің жұмыс жоспары); Коммуникативтік: • оқушылар арасында өзара қарым-қатынас қалыптастыру, ұжымға үйренуге, қатарларының арасындаөзін қанағаттандыратын статусқа ие болуға көмектесу; • "оқушы-оқушы, оқушы-ата-ана, ата-ана-оқушы арасындағы өзара қолайлы байланысты орнату; •оқушылардың қоршаған ортамен қолайлы қатынас орнатуы; • ұжымда әр оқушыға қолайлы психологиялық ахуал орнатуға үлес қосу. Жеке шәкірттері жайлы сынып жетекшісі білуі керек мәліметтер: • баланың денсаулығы; • отбасындағы өмірі мен тұрмыс жағдайы; • баланың ішкі жан-дүниесі, рухани байлығы; • мінез-құлқы, темпераменті, қызығушылығы, еркі, зейіні, т.б. психологиялық ерекшеліктері; • үлкендермен, кішілермен, ата-анасымен, жолдастарымен қарым-қатынасы; • моральдық бейнесін, адамгершілік қасиеттері; • еңбекке көзқарасы; • әстетикалық талғамдары, қызығулары, өнерге, әдебиетке көзқарасы; • интелектуалдық дамуы; • саяси сауаттылығы, т.б. Сынып жетекшісі тәрбие процестерінің ерекшеліктерін ескере отырып, тәрбие ісін мынадай бірізділікпен басқарса жұмыс нәтижелі болады: • тәрбие ісінің негізгі мақсатын, міндеттерін, маңызын біліп, түсіну, өзекті мәселелерін көре білу. Оқу-тәрбие жұмысының тиімді әдістері мен қажетті түрлерін пайдалану әдістемесін меңгеріп алуы; • талдау барысында тәрбие ісінің белгіленген мақсатқа сәйкестігін анықтау, кемшіліктерінің себептерін түсіну. Мұғалімнің тәрбиелік іс-шараны талдау шеберлігі, өзінің көзқарасын қорғап, дәлелдей алуы; • тәрбие ісінің нақты бағдарламасын жасауы. Оқушылардың көзқарасын қалыптастыру жолдарын тереңнен ойластыруы; • сынып жетекшісі іс-әрекетті ұйымдастырып қана қоймай, оқушылардың жақсы қасиеттерінің дамуына жағдай жасауға тиіс. Істі қорытындылағанда, оқушылардың жетістіктеріне аса көңіл бөлген жөн; • тәрбиелеу барысында мұғалімнің өзінің күшті және әлсіз жақтарын ескеруі; • тәрбие ісін жетілдіру мақсатымен мезгіл-мезгіл өз жұмысын өзі тексеріп, талдап, оқушылардың даму деңгейін зерттеп отыруы; • оқушыларды зерттеу арқылы тәрбиелік міндеттерді анықтауы. 3. Сынып жетекшісі жұмысын ең алдымен оқушыларды, олардың арасындағы қарымқатынастарды, оқушылардың отбасын зерттеуден бастайды. Зерттеу барысында сынып оқушыларының тәрбиелік дәрежесі анықталады. Соған байланысты тәрбиелік міндеттер мен мақсат айқындалады. Белгіленген мақсатқа сәйкес тәрбие жоспары жасалады. Сынып жетекшісі

жоспар жасағанда сыныбының ерекшеліктерін (жас ерекше-ліктері, тәрбиелік дәрежесі, қызығушылығы), өзінің қабілетін ескергені жөн. Жоспар жасағанда ескерілетін жағдайлар: - өткен жылғы жұмысты талдау; - сыныпқа сипаттама беру; - жоспарда тәрбиенің алдында тұрған міндеттерді айңындау; Жоспардық түрлері өте көп, бірақ мұғалім өзіне қолайлысын таңдағаны жөн. Соңғы кезде "сөзбен", "ауызша" тәрбиелеу сыналып, оқушыларды іс-жүзінде, іс-әрекет арқылы тәрбиелеу қажеттігі көп айтылып жүр. Осыған байланысты, мына бір жоспардық түрін ұсынуды жөн көріп отырмыз. Бұл жоспарда нақтылы істер жоспарланады. Тәрбие жұмысы жоспарының бірінші түрі: 1.Ұжымды ұйымдастыру Тоқсандар Өзін-өзі басқару ұйымдарыменжұмыс Ұжымның дәстүрлері Ескертулер I тоқсан ( 9 апта) II тоқсан ( 9 апта) III тоқсан ( 11 апта) IY тоқсан ( 9 апта) Тәрбие жоспарының екінші түрі: I. Сынып оқушыларына мінездеме. II. Тәрбиелік міндеттер. 1. Саяси мәдениетін қалыптастыру. 2. Имандылыққа, адамгершілікке, ізгілікке тәрбиелеу. а) Ұлттық мінез-құлық пен әдеп-ғұрып негізінде тәрбиелеу; ә) Халықтың салт-дәстүрге сүйеніп тәрбиелеу. 3. Білім алуға саналы көзқарасын қалыптастыру және қоғам арасындағы белсенділігін дамыту. 4. Өз еліне, атамекеніне сүйіспеншілік және халықтар достығын құрметтеуге тәрбиелеу. 5.Еңбекке, халықтың іскерлікке баулу, үнем тәрбиесін беру. 6.Әсемдікке тәрбиелеу және көркемдік қабілетін дамыту. 7.Дене тәрбиесін жетілдіру, гигиеналық тәрбие. 8. Экологиялық және азаматтың жауапкершілікке тәрбиелеу. Соңғы кезде коммунарлық тәрбиелеу әдістемесі кеңінен тарауда. Оны өз тәжірибесінде пайдаланатын сынып жетекшілері айына бір ұжымдық шығармашылық іс жоспарлайды, тәрбие жұмыстары сол таңырыпқа байланысты болып келеді. Әр айда өткізілетінтәрбиежұмысы 4 бөлімнентұруымүмкін. Ұжымдық шығармашылық істер: Қыркүйек - еңбек пен білім айы. Қазан - сені қызьщтыратын әлемге саяхат. Қараша - туған өлкемнің тарихы. Желтоқсан - менің Қазақстаным. Қаңтар - шығармашылық айлығы. Ақпан - спорт айлығы. Наурыз - мерекелі, берекеліай. Сәуір - "нарықелінесаяхат" ойыны. Мамыр - мектеппенқоштасуайы. I бөлім - ұжымменжұмыс. II бөлім - жеке-дара жұмыс. III бөлім - белсенділер тобымен жұмыс. IV бөлім - ата-аналарменжұмыс. Әрбір бөлімге алуан түрлі жұмыс түрлері мен әдістері енгізіледі. Тәрбие жұмысы жоспарының үшінші түрі: Сынып жетекші жоспарының үлгі құрылымы: • сыныптың қысқаша сипаттамасы және оқушылар жайлы жплпы мәліметтер. • сынып ұжымы қызметінің негізгі бағыттары мен формалары. • тәрбие міндеттері. • сыныпта сабақ беретін мұғалімдермен жұмыс. • ата-аналармен жұмыс. • сынып жетекшінің жұмыс есебін жүргізуі. • сынып жетекшінің есеп беруі. Тәрбие жоспарына қойылатын кейбір талаптар: • жоспардық қоғам талаптарына, мақсатына сәйкестігі; • өмірмен тығыз байланыстылығы; • жоспарға тәрбиенің барлық салаларынан жұмыстар енгізу;

• тәрбие жұмысы формаларының оқушылардың жасына, ұжымының ерекшеліктеріне, тәрбиелік деңгейіне сәйкес болуы; • жоспардық жан-жақтылығы, тәрбиенің барлық салаларын қамтамасыз етуі (комплексті тұрғыдан); • жоспардық нақтылығы. Сынып жетекшісі педагогикалық кеңесте немесе сынып жетекшілері бірлестігінде есеп береді. Оқу жылының аяғында сыныбындағы тәртіп пен үлгерімге байланысты жазба есеп береді. ОҚЫТУДЫҢ ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯСЫН ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ Бокенбаева Т.А. бастауыш сынып мұғалімі «Ж.Қалдығараев» атындағы орта мектеп, Маңғыстау қ. Ұлы ойшыл Әл – Фараби «Адамға ең бірінші білім емес, тәрбие керек. Тәрбиесіз берілген білім – адамзаттың қас жауы, ол келешекте оның өміріне қауіп әкеледі» деген. Педагог – зерттеушілердің еңбектеріне ұлы ойшылдардың пікірлеріне сүйене отырып, ұстаздық ісімде: «Әрбір алдыма келген баланың тәрбиесі мен біліміне жауаптымын, егер бала тәртіпсіз боп өссе, оған ата – анасымен қатар мен де кінәлімін» деген пікірге келдім. Тәрбие мен білімді қатар жүргізу жолында 21 жыл өз тәжірибемді сынақтан өткізіп келемін. Ағаш үйдің шаңырағы сияқты білім мен тәрбие тақырыбы менің алдыма қойған проблемам іспетті. Оқушыларға сапалы білім беруде мынадай проблемамен жұмыстанып келемін. «Оқытудың жаңа технологиясын пайдаланып, оқушылардың ойлау, сөйлеу қабілеттерін дамыту» және «Тұлғаны рухани адамгершілікке тәрбиелеу». Осы проблемамды биікке көтеру үшін орнықты кең кереге керектей, менің тәжірибем болуы керек. Шаңыраққа қадайтын уықтар менің тәжірибемді бекітетін сүйеніш құралдарым. Ол сүйеніштер оқытудың жаңа технологиясын зерттеушілердің еңбектері болуы керек. Л.В.Занков, Ж.Қараев, Выготский, А.Байтұрсынов және басқалары. Олардың бәрі де халық тәрбиесімен ұштасқан.Дөдегемен көмкерілген басқұрды кереге мен уықты байланыстыру үшін пайдалансақ, зерттеушілермен өз тәжірибемді халық педагогикасы ұштастырады. Білім беру жүйесін қайта құру бастауыш мектептен басталатыны белгілі. Ал мектепте білім беруді жақсарту мұғалімге байланысты екендігі сөзсіз.Соған орай білім берудің жаңа технологияларын (білім беруді ізгілендіру, ойын арқылы оқыту, өздігінен дамыту) мақсатқа сай қолдана білуге кірістім. Оқытудың жаңа технологиясының негізгі мақсаты – жеке адамның жоғары дәрежеде жан- жақты дамуы үшін- негізін жасау. Барлық оқушылардың дамуы үшін Л.В. Занков жасаған жүйенің ерекшелігі- балаларды жақсы, нашар оқушыға бөлмеу. Бала мектепке қабылданған соң оның дамуы дұрыс, дені сау. Сондықтан ол оқу барысында белгілі бір дәрежеде дамиды. Тек соған сеніп шыдамдылық көрсету керек. Осыған байланысты бір сабағыма тоқтала кетейін. Бұл үшін бір сюжетті суретті көрсетемін де оқушылармен әңгіме жүргіземін. -Суретте не көріп тұрмыз? Сұраққа бірден жауап ала алмауымыз мүмкін, себебі көп нәрсенің суреті тұр. Қайсысын бірінші айту керек? Міне, осы жерде көмекке келемін. -Алақандарыңды бір – біріне жақындатсаңдар ортасында кішкентай саңылау қалады. Бұл саңылау сендердің бейнекамераларың. Осы бейнекамераларың арқылы суреттегі бір зат қана көрінетіндей етіңдер де, енді қараңдар. Оқушылар не көргендерін жарыса айта бастайды. Мен бұл атауларды тақтаға жазамын, оларды дөңгелете сызамын. Содан соң балалармен бір логикалық схема жүргіземін. -Біз қай дөңгелекті бір- бірімен байланыстыра аламыз?- деп сұрақ қоямын. Бала екеуін таңдайды. -Неліктен ол екеуін таңдадың?

Мысалы:

балық :

гүл

жапырақ

қоңыз

тау

тас

ағаш

көбелек

өзен

шөп

Балалар әлі ешкім байқамаған сөздерді байланыстыруға немесе ешкім байқамаған суретті байқауға тырысады. Бұл ойынды әрі қарай жалғастырып кете отырып, ойынға қатыса алмай қалған баланы тартуға болады. - Ал енді бір сәтке көздеріңді жұмып, елестетіңдер. Сендер де осы сюжеттің ішіне кіріп кеттіңдер делік: -Айналаңда не боп жатыр? Нені сезіп тұрсың? -Мен таза ауа сезіп тұрмын. Балықтың жүзгенін көрдім. -Жапырақтар сыбырлайды. -Шомылғым келіп кетті ғой. Балалар қиялданады, сондықтан олардың жауаптары қызық, әр түрлі, тіпті күтпеген жауап та болуы мүмкін. Себебі, дөңгелектерді сызықтармен байланыстырғанымыз бекер болған жоқ. «Өрмекші өрмегінде» әрбір дөңгелек пен әрбір сызық балалардың шығармашылық қиялына түрткі болады. Сабақ материалдарын жеделдете түсу. Оқушылардың білім деңгейі мүмкіндік беріп тұрса, бір мақсатты көздейтін жаттығу, әңгімелерді соза бермей, оларды топтастырып, қалған уақытта оқушының ой-өрісінің дамуына әсер ететін түрлі тапсырмаларды ойластырамын. Мысалы: «Өтірік өлеңдер оқып жарысу немесе өтірік өлеңдер құрастыру». Бірінші балалар барлығы бірігіп құрайды. Соңынан өз әлдерінше құрауға тырысады. Бірнеше тақырыптың ішінен өздері таңдап алады. Қоян, қасқыр, жұлдыз, батыр, балапан, лақ, жұмыртқа, т.б. (Мысал келтіру)Үлестірмелі суреттерге қарап өз беттерінше әңгіме, мәтін құрастырады. Балалар сипатттау, пайымдау, әңгімелеу мәтіндерін құрастырады. Балалардың қызығушылығын арттыру мақсатында оқушылар шығармаларынан кітапшалар жасадық. Осы кітапшалар апталықтарда үлгі етіп көрсетілді, мадақталды. Жоғары қиындықта оқыту принципі. Бұл принцип оқушылардың шамасы келетін мәселелермен қатар білім деңгейін күрделендіру, сол арқылы түрлі қиындықтарды жеңуге үйрету, өз – өзіне сенімге қарауға тәрбиелеу. Әдебиет сабақтарында шығарма мәтіндерді оқып, түсініп қана қоймай оқыған шығармалардың басты кейіпкерлерінің іс-әрекеттеріне көңіл аударып, талдауға, түйін жасауға бағыт беріп отырамын. Мысалы: «Екі дос» әңгімесінде «Батырдың досын құтқару үшін жау ортасына келгені дұрыс па?» деген проблемалық сұрақ төңірегінде балалар өз пікірін, ойларын білдіруге, дәлелдеуге тырысады.3-сыныпта Машқар Гумеровтың «Күмән» әңгімесін өткенде әңгіме кейіпкері Рахила туралы, «Көрмегенді көрдім деу-ең жаман әдет, тіпті – жалақорлық» - екендігін байқайды. Ондай әдет біздің сыныптастарымызда бар ма?Әтіргүлдің ішкі ойы туралы не айтар едіңіздер? Автордың негізгі айтқысы келген ойы қандай? деген сияқты сұрақтар бергенде оқушылар өз пікірлерін айтып, дәлелдеп беруге тырысады. Ойын арқылы да оқушыларды ойлануға тәрбиелеуге болады. «Ескісіз жаңа болмайды, есепсіз дана болмайды» ойынында қазақ халқының ауызша есептерін пайдаландым. Мысалы, Екі сегіз – он алты және сегіз және алты, Жандап жүрген бір алты. Барлығы қанша? Бұл есептің бірнеше жауабы бар. Себебі, есепті әртүрлі екпін түсіріп айтуға болады. Ол екпін баланы бұл қалай болып кетті деп ойландырады. Немесе «Жалқау мен шайтан» ертегісінде шайтанның айласын қалай асырғандығы туралы ойын - есепте пайыз ұғымын ұғындыруға көмектеседі. Теориялық білімнің жетекші рөлі. Оқушылар оқу үрдісінде түрлі бақылаулар, қарапайым зерттеулер арқылы белгілі бір нәтижеге келулері қажет. Өтіліп жатқан тақырыптағы заңдылықтарды, байланыстарды сезінуге, қорытындылауға үйрету, сол қорытындыға саналы түрде әкелу. Дүниетану сабағында Қазақстанның өсімдіктері мен жануарлары тарауын өткенде шөл өсімдіктері мен сулы жердің өсімдіктерін салыстыра отырып, неліктен сулы жердің өсімдіктері биік және жапырақтары жалпақ, ал шөлді жердің өсімдіктері аласа, тікенекті 81

келетін себебін өздері анықтауға өткен сабақтарды естеріне түсіріп, өсімдік жапырағы буландырғыш қызметін атқаратындығын, ал шөлді жердің өсімдіктері судың тапшылығына бейімделіп, жапырақтары суды үнемдейді, - деген қорытындыны өздері жасайды. Оқу үрдісін түсіну (сезіну). Бұл принцип саналы оқу принципіне қайшы келмейді. Оқытуды түсіну үшін оқушы өз бойындағы оқудан алған өзгерістерді байқауы, бұған дейін мен мынаны біліп едім, осы пәнді оқу арқылы мынадай жаңа нәрсені үйрендім дегенді сезіну. Бұған да бір мысал келтіре кетейін.3-сыныпта Ә.Қоңыратбаевтың «Киіктің айласы» әңгімесінен текенің өз үйірін сақтап қалу үшін жасаған айласын оқып «Дүниетану» пәнінен оқыған жануарлардың қорғаныш рең, сақтандырғыш рең, айла – тәсілдері болады дегенді дәлелдей түскендігін, тереңірек түсінгендігін айтуға болады. Маңғыстау жеріндегі киік, қарақұйрық, қасқыр сияқты жануарлар тіршілігі туралы мұражайға, кітапханаға барып, энциклопедияны өздерінше пайдаланып, рефераттар жазды. Бұндай жұмыстар арқылы бала өзіндік жұмыс жасауға да үйренеді. А.Байтұрсыновтың пікірінше, бала білімді тәрбие арқылы өздігінен алуы керек. Мұғалімнің қызметі, оның білімінің шеберлігі - ұзақ жолды қысқарту үшін, ол жолдан балалар қиналмай өтуі үшін керек. Білімді кешіктірмей кезінде беріп отыру үшін балаға жұмысты әліне қарай шағындап беру мен бетін белгілеген мақсатқа қарай түзеп отыру керек. Оқушылардың тілдік сөздік қорын дамытуға балаға әсер ететін бірден – бір құрал – мұғалімнің мәтінді оқуы, дауыс ырғағы. Мысалы, Б.Майлиннің «Күлпәш» әңгімесін оқығанда балалар сілтідей тына қалып тыңдап отырды. Осы әңгімені аудандық балалар кітапханасынан тұтас оқуға тапсырма бергенімде екі күнніңішінде сыныптың 90 пайызы сол әңгімені кітапханадан сұрап оқып, жалғасын тұтас әңгімелеп беруге тырысты. Халық ауыз әдебиетінен «Батырлар жырын» өткенде жырды үнтаспадан тыңдап, содан жаттаған жырларын жыршыларша айтып беруге тырысады. Сабақты «Жыршылар сайысы» ретінде өткізіп, өздеріне өздерін бағалатып «Қай жыршының жыры ұнады?»-деп пікірталас жүргіздім. Бұл оқушылардың сабаққа ынтасын арттырумен қатар мәнерлеп, жүргізіп оқуларына да көп көмегін тигізетінін байқап жүрмін. Әдебиет, дүниетану сабақтарында жаңа тақырыпты түсінгеннен кейін бес минутты мынадай тапсырма орындауға жібереміз. Жаңа мәтінді бірінші минутта қатесіз асықпай оқиды. Содан соң, неше сөз оқығандарын санайды. Екінші минутта басынан бастап тағы оқиды, тағы санайды. Үшінші минутта және қайталап оқытамын, оқығандарын қайта санайды. Осылай үш рет, әр оқыған сайын екі-үш сөзден көбейіп отыратынына балалардың өздерінің көзі жетеді. Содан мынадай қорытынды жасайды. Мәтінді көбірек оқыған сайын оқу техникасы артады және түсініктірек болады.Балалардың ойына қозғау салып, сезіп, ақыл-ой қызметінің ерте оянып, ерте қалыптасуын реттейтін құрал – халық ауыз әдебиетінің жанры – ертегі. Оқушылардың ойлау қабілетін дамытумен қатар пайымдау қабілеті артып, шығармашылық қызығушылығы да оянады. Ертегіні тек тыңдап қана қоймай, өздері де ертегі құрастыруға үйренеді, қызығады.Туындаған қиын жағдайдан шығуға орынды әңгімелесу де зор ықпалын тигізеді. Осындайда қосымша мәліметтер, ой – түрткілер пайда болады. Бұл ой – түрткілерде сөзжұмбақ, суретпен жұмыс, анаграмма, ребустарды жатқызуға болады. Мұндай тапсырмаларды шешіп қана қоймай, өздері құрастыруға ұмтылады. Диктант мәтіндерін таңдағанда – еркін тақырыпқа жазған оқушылардың шығармаларын пайдаландым. Бұл Таңқаева Майраның «Егіз қозы» шығармасы. Балалар Майраға қызығып, өздері де шығарманы мазмұнды етіп жазуға ұмтылады және барынша қатесіз жазуға тырысады. Сабақ барысында әртүрлі кестелерді схема, тірек - сызбаларды пайдаланып өткізу, үлкен қызығушылық тудырып ұмтылысын арттырады. Мұғалім мен оқушылар арасындағы қарым – қатынас. Балаға мұғалім тарапынан болатын ең үлкен әділетсіздік – оның балаға әділетсіз түрде қанағаттанғысыз деген баға қоюы және осы бағасы үшін мұғалімнің өз түсінігі бойынша, тағы да ата – анасының баланы жазалауына тырысатындығы. [1. 195 - б]Тәрбиеші ұйымдастыра білуі, жүруі, әзілдеуі, қалжыңдауы, көңілді болуы, ашулана білуі керек. Ол өзінің әрбір іс – әрекетімен балаларға тәрбие беруі керек. [2. 174 - б]Оқушылар мен дұрыс қарым – қатынаста болып, бір – бірімізді түсінісу сонда ғана сыйластық қарым – қатынас орнайды. Т.А.Власов пен М.С.Певзнер – өз еңбектерінде «Кей балалардың мінездері өте шыдамсыз, тынымсыз, жыбырлақ, жылауық, сезімтал болса, кей балалар керісінше, еріншек, сүлесоқ, қорқақ, баяу, өз – өзіне сенімсіздіктері байқалады. Дұрыс айтпай қаламын - ау деген қорқыныш басым болып, сұраққа жауап бермейді немесе тіптен үнсіз қалады». Бұл сезімдерден арылтып, өзінің мүмкіндігіне сенуі үшін не істеу 82

керек? Баланың кішкентай жетістіктерін мақтай отырып, жолдастарының достық қарым – қатынастарын орнатып және үлкендердің елеусіз көмегімен сабаққа ынтасын аударып, өзінің өмірде өз орны бар екенін сездіру. Баланың сөздік қорының молаюына әртүрлі логикалық тапсырмалар көмектеседі. - Екі бала екі сағат бойы шахмат ойнады. Әрқайсысы қанша сағат ойнады? - Пар ат жеккен шана 30 шақырым жол жүрді. Әрбір ат қанша жол жүрді? Балалар ойланады, әртүрлі жауап айтады, бірақ ең тапқыры шешуін табады. Немесе мынадай бір ойын түріндегі сабақ балалардың сөздік қорын, ойлау қабілетін ұлғайтады. Қолдарына екі жануардың суретін беремін. Балаларға өздерің сол жануарлар болып сөйлесіңдер – деп тапсырамын. Бала ойнап отырып: - қалай тұрып жатсың, немен қоректенесің, кімнен қорқасың, қалай қорғанасың? деп өз сұрақтарына өздері жауап береді. Әрине, сабақтың мақсаттары: білімділік, дамытушылық, тәрбиелілік. Тәрбиелілік мақсатқа келер болсақ, әрбір сабақтың тәрбиелілік мақсаты болады. Олар Қазақстан туралы, Отан туралы, әдеби жанрлардағы табиғат, салт-дәстүр, әдеп-ғұрыптар. Бұларды біліп қана қоймай оқушыларға әсер еткенде ғана оқушыларда өз еліне деген сүйіспеншілік пайда болып, Қазақстан азаматымын, «Біздің жеріміз қандай мезгіл болса да әдемі» - деген мақтаныш сезімі пайда болады. Қыран балапанына талмас қанат сыйлайды Ұстаз шәкіртіне талмас талап сыйлайды, - демекші мұғалім білім мен тәрбие бере отырып, әрбір оқушының мінез-құлқын біліп, ішкі дүниесін түсіне білсе ғана, жас ерекшеліктерінің өзгеруін табиғи заңын біліп, оқу-тәрбие процесін ұйымдастырғанда ғана баланы жақсы нәрсеге талпындырып өзгерте алады. Әрбір жеке тұлғаның ішкі дүниесін түсінбей оқу тәрбие процесін жүргізу мүмкін емес. Ұлы педагогтар Л.Н.Толстой және А.С.Макаренко өздерінің тәрбиеленушілері мен бірге жүріп, бірге жұмыс жасай отырып, баланың әрбір қимылына, қылығына, өсу ерекшелігіне, ішкі дүниесіне үңілді. Олармен әңгімелесіп, қарым - қатынас жасай отырып, олардың қалыптасуына ықпал етті және білім жинақтады. Толстой да, Макаренко да баланың психикасын біле отырып, тәрбиелеу керек дегенді баса айтады. Бала – гүл емес, біздің балаларымыз өмірімізді гүлдендіреді, олар алма бағы секілді. Бұл баққа қарап сүйсінбеу, қуанбау мүмкін емес, жұмыс жасамау тіпті қиянат емес пе?! Сондықтан да алма бағын күтіңіздер, әр ағаштың түбін қопсытып, зиянды жәндіктерден арылтып, суарып, жайқалып өсуіне ықпал жасаңыздар, - деп А.С.Макаренко ата – ана мен ұстаздар бала тәрбиесіне жауапты екендерін сөз етеді. [3. 10 - б]Мен де оқушылармен жұмыс жасай отырып, өз балаларымды тәрбиелей отырып, солардың қылықтарына қарап, істеген іс-әрекеттеріне баға бере отырып балалардың психикасын түсініп, балалардың адам болып қалыптасуына ықпал еткім келеді. Білім мұғалімнен балаға өзінен – өзі беріле салмайды, ол – ең алдымен адамдық қарым – қатынас. Баланың білімге, оқуға ықыласпен қарауы орасан зор мөлшерде оның мұғалімге қалай қарауына байланысты. Егер, оқушы әділетсіздікті сезген болса, онда ол күйзеліске ұшырайды. [1. 194 - б]Біз, ұстаздар, көз алдымызда өзгеріп жатқан түрлі жағдаяттарда алғы шепте дайын тұрамыз. «Бүгін маған балаларым не дайындап күтіп отыр екен?»-деген сұраққа жауап табу немесе әрбір туындаған қандай да бір жағдайда, бір сәтке пайда болған қиындықты шешудің өзіне қаншама байқағыштық, парасаттылық, ұстаным керек. Осындай шеберлікпен ғана сүйікті шәкірттеріңнің сынағынан сүрінбей өтсең ғана ұстаз ұлылығының, беделінің биіктей берері сөзсіз. 1. 2. 3. 4. 5.

Пайдаланылған әдебиеттер: В.А.Сухомлинский «Балаға жүрек жылуы». «Мектеп» баспасы. Алматы - 1976 А.С.Макаренко «Воспитание гражданина». Москва «Просвещение» 1988 А.С.Макаренко «Книга для родителей». Москва «Педагогика» 1988 Ю.П.Азаров «Тәрбиелеу өнері». Москва «Просвещение» 1985 Ш.Аманашвили «Педагогикалық құндылықтар». Москва. Амрита – Русь 2011

ӨЗІН-ӨЗІ ТАНУ- АДАМИ ҚҰНДЫЛЫҚТАРДЫ ЖАНДАНДЫРУ ЖӘНЕ ӨЗІН-ӨЗІ ДАМУ ЖОЛЫ Садралиева А.Ә. № 47 орта мектебінің мұғалімі «Отбасында, мектепте, қоғамдық орындарда үлкендер мен бала арасындағы сыйластық, махаббат пен мейірімділік, шапағат шуағы мен ізгілік нұрына бөленуі тиіс. Өйткені біз баланы адал еңбек етіп, елін, халқын сүюге тәрбиелеп отырмыз. Сондықтан ұл-қызымызға көзбе-көз айтқан сөзіміз, берген тәрбиеміз жүректен жүрекке жетсе, қандай ғанибет!» С.А.Назарбаева Өскелең ұрпаққа адамгершілік-рухани білім беру және тәрбиелеу қазақстандық қоғамда жалпыадамдық, жалпыұлттық, этномәдениеттік жеке тұлғалық құндылықтарын үйлесімді бірігуінің бағдарланған, олар адамға қоғамға қызмет етуде өзін толық пайдалану, өзінің мәнін және өмірдегі тағдырын білуге мүмкіндік береді. Өзін-өзі тану, білім мағынасының құндылығын күшейте отырып, жеке тұлғаның риясыз сүю, өзіне және өз күшіне сену, жақсылық жасау, көп білу және өзін-өзі жетілдіру, дене, психологиялық, рухани, әлеуметтік және шығармашылық дамуда үйлесімділікке жету қабілетін ашады және дамытады. Қазақстан Республикасы Президенті Нұрсұлтан Әбішұлы Назарбаевтың халыққа жолдауында «Біз әрбір адамның ар-намысын, жағымды қасиеттері мен беделін, жоғары адамгершілік, этикалық стандарттары және рухани құндылықтарын бағалайтын қоғам құруымыз керек» деп атап көрсетті. Осы талаппен «Өзін-өзі тану» рухани адамгершілік білім беру бағдарламасының, өскелең ұрпаққа адамгершілік-рухани білім беру және тәрбиелеу басымдылығының мәнін күшейтуге бағытталған, жалпы мақсаттары ұштасады. Тәуелсіз Қазақстан үшін жалпы адамзаттық мәселе, рухани бай тұлғаны қалыптастыру мәселесі өзекті сипатқа ие болып отыр. Жас ұрпақтың бойына адамгершілік-рухани қайнарын сіңіріп, мінез-құлқын тәрбиелеу үшін, жалпы адамзаттық құндылықтарды, адамгершілік ұстанымдарды, әділдік пен өзара көмекті ғұмыр бойы мұрат тұтуға бет бұруы қажет. Адам баласы материалдық және рухани өмірдің ортасында тіршілік етеді де, өзі өмір сүріп отырған қоғамның мүшесі ретінде өзіндік ақыл-парасатымен, жеке бастың өзіне тән ақыл-ой, ерік-жігер, мінез-құлық ерекшелігімен көрінуге тырысып бағады. Қоғам мүшелерінің бәріне ортақ біркелкі мінез-құлықтық қасиеттің болуы мүмкін емес. Әр адам өзінше дараланған тұлға. Адамдар тұлға болып бірден дүниеге келмейді. Әрбір адамды қалыптастыру, тәрбиелеп жетілдіру қажет. Тұлға дегеніміз адамның мінез-құлқындағы, іс-әрекетіндегі, көзқарасындағы ерекшелігімен даралануы. Адамдардың қоршаған табиғи ортадағы құбылыстарды қабылдап түсінуі әртүрлі. Ол әр адамның жеке басына тән физиологиялық, психологиялық, биологиялық ерекшеліктерімен тығыз байланысты. Өзімізді өзіміз бағалай білуге бет бұру – ұлттық байлығымызды игеру, ұлттық санамызды дамыту. Ұлттық құндылықтарды іріктеп, оқыту процесіне енгізу арқылы ұлттың тұнып тұрған асыл мұралық рухани байлығынан болашақта ел билейтін ұрпақтарды сусындатып, отбасында да, мектепте де ұлтжандалылық пен отаншылдыққа баулып, өз халқын, өз мемлекетін көздің қарашығындай қорғайтын тұлғаларды тәрбиелеп шығару. «Ұл тәрбиелей отырып, жер иесін тәрбиелейміз. Қыз тәрбиелей отырып, ұлтты тәрбиелейміз» дегендей өз ұрпағының болашағын ойламайтын бірде-бір ұлт жоқ. Сондықтан да бұл мәселе бойынша дүниежүзілік ой-пікірдің дамуында тарихта мол мұра жинақталған. Оған әрбір халықтың артында қалдырған мынадай аталы сөздері айқын куә. Мәселен : «Әкенің еккен пайдасын ұлдары көреді» (Әзербайжан халқы). «Өзінің ағасы жоқ адам, таяқты құшақтайды» (берлин халқы). «Жарамсыз ұрықтан жарамсыз тұқым пайда болады» (Тәжік халқы) . «Дұшпаның таспен ұрса, сен оны нанмен ұр» (Құмық халқы). «Таспен атқанды аспен ат» (Қазақ халқы) . «Ақылды ақсақалдары жоқ елде , ақылды жастар да жоқ» (Адыгей халқы) т.б Міне осының өзінен-ақ жалпы адам баласы даму тарихында тәрбие халықтың ойпікірімен , адамгершілік талаптарымен үнемі сабақтастықта екенін байқауға болады. Ендеше 84

халықтық педагогика мұраларына тек өткен ғасырлардың ескерткіші ретінде қарауға болмайды. Өйткені ол жалпы педогогика мәселесімен тығыз байланысты және ұлттық ерекшеліктер сол ұлттың саяси, әлеуметтік экономикалық , географиялық , тарихи жағдайына байланысты туындап отырады. Қай халықтың баласы болсын олардың бір- бірінен айырмашылығы жоқ. Әзербайжан, адыгей, тәжік, ұйғыр, орыс, жапон, монғол, мейлі кім болсын – ол бала. Ал баланы ешбір ұлт не ұлыс жамандыққа тәрбиелемейді. Барлық халық ізгілікке, жақсылыққа, елін, туған жерді, тілді сүюге, тарихын білуге, мәдениетін тануға, дәстүрін құрметтеуге, қысқасы барлық адамзаттылық тәрбиеге тірек болатын ең құнды адамгершілік қасиеттерді ұрпақ бойына сіңіруді көздейді. Қазақ халқының бала тәрбиелеудегі мұрасына көз жіберсек, отбасына байланысты тұнып тұрған қаймағы бұзылмаған дәстүрдің бар екенін көреміз. Ұлттық салттар мен дәстүрлердің, әдет-ғұрыптардың заманға сай өрнектерін халық жоғары бағалайды . Әдемі әдеп пен аталық дәстүр, байырғы рәсім- бәрі - бәрі ғсырлар бойы қалыптасқан халық педогогикасы, адамгершілікке толы ұлы өнегелер. Әрбір ұлттың әдептік қағидалары сол ұлттың тарихи, мәдени дәрежесін айқын көрсетіп, ұлттық ерекшеліктерін бейнелейді. Қай халық болсын өз ұрпағын биік белестерден көргісі келеді. Сол себепті де бүгінгі жеткіншектің азамат болып қалыптасуы оның туған ұясында, өскен ортасында, оқыған, көрген тәрбиесіне байланысты екенін дәлелдеуді қажет етпесе керек. Шыр етіп дүниеге келген күннен бастап ана тілінің әлдиін, туған халқының өнегелі тәлім-тәрбиесін, үлгілі салт – дәстүрін бойына сіңіре өсіру міндет. Салт – санасы бала бойына сіңіру көбріне аналарға байланысты. Өйткені анадан алған тәрбиесі үлгі-өнегесі адам жүрегінде мәңгі жасайды . Бала тәрбиесінде жинақталған әр халықтың ой- пікірлері мен дәстүрінен педагогикалық, психологиялық философиялық қағидаларының өзегі бар екенін байқау қиын емес. Сондықтан қазіргі жаңару кезеңінде халықтың педагогикаға ден қойып, ұлтық дәстүрді дәріптеумақсатымыз әрі төл міндетіміз. Өйткені әр халықта тәлім- тәрнбиеге арналған өзіне тән бай мұра бар ждәне жеткілікті. Сол баймұра жеке қалыптасуына ықпал жасайды. Ол бай мұралар мыналар: 1. Өзінің бастауын отбасынан алады 2. Біртіндеп ауыл- аймаққа тарайды 3. Одан бір елден екінші елге жетеді 4. Елдік денгейден әлемдік денгейге шығады. Бұның бәрінде де отбасынан басталған ұлттық сана біртіндеп дамып, әлемдік денгейге көтерледі. Бұл ұлттық сананың тірегі қай халықтада, қай дәуірде де болсын, біздің зерттеуіміз бойынша ізгілік идеясына негізделгені мәлім болып отыр. 1. 2. 3. 4. 5.

Пайдаланылған әдебиеттер Жарықбаев.Қ.Қ Аталар сөзі-ақылдың көзі –Алматы: Қазақстан-1980 ж; Бұзаубақова Қ.Ж. Жаңа педагогикалық технология, Алматы «Жазушы»; Жүнісов А. Бабалар дәстүрі Алматы, Балауса 1992; Өзіңді білуді қалайсың ба? У. А. Юлдашев. Науаиы 1999 ж; Төреқұлов Н. Қанатты сөздер, Алматы. Жазушы 1977 ж. ПЕДАГОГ – ҰЙЫМДАСТЫРУШЫНЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ӘРЕКЕТІ: ТЕХНОЛОГИЯЛЫЛЫҒЫ, НӘТИЖЕЛІЛІГІ, ТИІМДІЛІГІ Самеков М.Н. «Өрлеу» БАҰО АҚ филиалы Жамбыл облыстық педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институтының аға оқытушысы

Елбасы Н. Назарбаев: «Еліміздің ертеңі –бүгінгі жас ұрпақтың қолында, ал жас ұрпақтың тағдыры ұстаздардың қолында», -деген болатын. Қазір 50 елмен бәсекелестікке жарайтын қабілетті, білімі терең, іскер, шығармашылық белсенділігі жоғары, жанжақты дамыған болашағы зор ұрпақ дайындап беретін де сол ұстаздар қауымы.

Олай болса жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан өмір сүретін жас ұрпақты оқытып, тәрбелеу жауапты жұмыс. Жазушы Мұхтар Әуезов: «Халықты халықпен, адамды адаммен теңестіретін –білім деп көрсеткендей, қай елдің болсын ілгері басуы үшін білім қажет. Рухани ұлттық қажеттілікке жараған білім- ең мықты білім, рухани ұлттық тәрбие нәрімен сусынданған ұрпақ қана – болашақты гүлдендіріп, тәуелсіз елді нығайтатын болады. Білім берудегі басты нысаны- сапа. Қазіргі уақытта мектеп тек жаңалық енуі арқылы, яғни инновацияны еркін меңгеру арқылы ізденіс талпыныста болғанда ғана дамиды. Біздің елімізде оқу барысын ақпараттық-коммуникациялық технологиямен қамту бұл күнде білім жүйесіндегі жұмыстардың біріне айналды. Компьютерлер, интернет, электрондық оқулықтар оқуды мейлінше қызықты ете түседі. XXI ғасыр –ақпарат ғасыры, білім ғасыры. Білім – бұл өмірдегі басты қару. Сондықтан да қазір мұғалімдердің барлығы жаңа инновациялық технологияларды пайдалана отырып, оқушылардың білімдерін тереңдету үстінде. Қазіргі кезде компьютер адам өмірінің барлық саласына толық енгізілді. Сондықтан ұстаздардың алдында ең негізгі ортақ міндет- өмірге икемдегіш, заман ағымына ілесе алатын жаңа тұлғаны тәрбиелеу. Соның бір жолы –компьютер тілін үйрену болып табылады. Компьютерді білу –екінші сауаттылық. Заман талабына сай күнделікті сабаққа видео, аудио қондырғылары мен компьютерлерді қолдану айтарлықтай нәтиже беруде. Бұндай қондырғылар оқушылардың қызығушылығын арттырып, зейін қойып тыңдаумен қатар көзбен көруге, түсінбей қалған сәттерін қайталап көруге, тыңдауға және алған мағлұматты нақтылауға мүмкіндік береді. Оқушылардың өздері де алынған ақпаратты көшіріп алып, онымен өз ыңғайына қарай жұмыс істей алады. Қазіргі заман талабына сай адамдардың мәлімет алмасуына, қарым-қатынасына ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың кеңінен қолданысқа еніп, жылдам дамып келе жатқан кезеңінде ақпараттық қоғамды қалыптастыру қажетті шартқа айналып отыр. Ақпараттық қоғамның негізгі талабы – оқушыларға ақпараттық білім негіздерін беру, логикалық ойлау-құрылымдық ойлау қабілеттерін дамыту, ақпараттық технологияны пайдалану дағдыларын қалыптастыру және оқушы әлеуметінің ақпараттық сауатты болып өсуі мен ғасыр ағымына бейімделе білуге тәрбиелеу, яғни ақпараттық қоғамға бейімдеу. Ақпараттық технология – қазіргі компьютерлік техника негізінде ақпаратты жинау, сақтау, өндеу және тасымалдау істерін қамтамасыз ететін математикалық және кибернетикалық тәсілдер мен қазіргі техникалық құралдар жиыны. Коммуникация – ақпаратты тасымалдап жеткізу әдістері мен механизмдерін және оларды жазып жинақтап жеткізу құрылғыларын қамтитын жалпы ұғым. Ақпараттық-коммуникативтік технология жағдайындағы жалпы оқыту үрдісінің функциялары: оқыту, тәрбиелеу, дамыту, ақпараттық болжамдау және шығармашылық қабілеттерін дамытумен анықталады. Бүгінгі күні инновациялық әдістер мен ақпараттық технологиялар қолдану арқылы оқушының ойлау қабілетін арттырып, ізденушілігін дамытып, қызығушылығын тудыру, белсенділігін арттыру ең негізгі мақсат болып айқындалады. Әсіресе қашықтан оқыту жүйесі жедел қарқынмен дамуда, бұған бірнеше факторлар, ең бастысы – білім беру мекемелерінің қуатты компьютер техникасымен қамтылуы, оқу пәндерінің барлық бағыттыры бойынша электрондық оқулықтар құрылуы және Интернеттің дамуы мысал бола алады. Бүгінгі таңда білім беруді ақпараттандыру формалары мен құралдары өте көп. Оқу процесінде ақпараттық және телекоммуникациялық құралдар мүмкіндігін комлексті түрде қолдануды жүзеге асыру көп функционалды электрондық оқу құралдарын құру және қолдану кезінде ғана мүмкін болады. Білім беруді ақпараттандыру жағдайында оқушылардың ақпараттық сауаттылығын, ақпараттық мәдениетін және ақпараттық құзырлығы сияқты қабілеттіліктерді қалыптастыру мәселесі бүгінгі күннің өзекті мәселесіне айналып отыр. Соңғы уақытта жаңашыл мұғалімдер оқытудың жаңа технологиясын өз жұмыстарында қолдануда. Сабақтың сапалы болуы мұғалімнің шеберлігіне, үйретуіне байланысты. Мұғалімнің өз мамандығын сүюі жеке мәдениеті, өзін ұстауы оқушылардың ойлау бағытына, қызығуына көп әсер етеді. Сабақтағы ең басты нәрсе не?-деген сұраққа жауап берсек, «бәрі» басты дер едік. Қазір мұғалімдер өзін-өзі тану курсы, сын тұрғысынан ойлау технологиясынан 86

кей элементтерін сабақта қолданады, электрондық оқулықпен, интернет желісі арқылы сабаққа қажетті қосымша материалдарды алады. Бұл сабақтың өмірге келуі- ұстаздың бала сабақ оқымайды, сабаққа қызығушылығы төмендеп кетті деген ұғымнан туады. Жоғарыда аталған сабақтың түрлерін жүргізгенде өтетін тақырыптың мазмұнына сай іріктеп алған жөн. Дәстүрлі сабақтан гөрі мұндай сабақтар оқушының есіне ұзақ сақталады және материалдан тыс мағлұмат алады. Ой-өрісі кеңиді, ойлау қабілеті дамиды. Баланың тілі ұстарып, байланыстырып сөйлеуге үйренеді. Пәнге қызығушылығы артады. Білім ақпараттық қоғамда, жаһандану заманында құнның негізгі көзіне айналуда. Ғылым мен жаңа технологияларды, білім беруді дамытудың жаһандық үрдістері: 1. Ақпараттық –камуникациялық технологиялар. 2.Ақпараттық мәдениет орталығы Ақпараттық-коммуникациялық технологияға интернет, теледидар, электрондық почта, радионы жатқызуға болады. Мұғалім ақпараттық коммуникациялық технологиялар арқылы оқушылармен байланысын жеке-дара жақындаса алатындай жолмен жүргізуге мүмкіндік алады. Мультимедия кабинетінде электрондық оқулықпен сабақ берудің тиімділігі көп: 1. Мұғалім оқушы білімін бағалауды компьютерге жүктейді. Бұл бағалау көрсеткіштерінің нақты, дәл болуын қамтамасыз етеді; 2. Оқушы жеке жұмыс жасайды. 3. Мұғалім сыныптағы оқушылардың жағдайын толық көріп, әрбір оқушының қабілетіне қарай онымен жеке жұмыс жасауға мүмкіндігі ашылады. Сонымен қатар пәндерді оқыту әдістемесіне интернет жүйесін қосу сапалы білімнің қайнар көзі болар еді. Интернет жүйесі арқылы оқыту оқушылардың өзара ақпарат алмасуын мүмкін етеді, танымдық қызметін арттырады, білім алуға қызығушылық ұлғайып, өз бетінше ізденуге ұмтылдырады. Оқушылардың мұндай қабілеттерін ашып, танымдық іс-әрекетін қалыптастыратын әрине, мұғалім екені даусыз. Оқытудың бұл жүйелерінде мұғалім тек басшылық жасайды әрі ұйымдастырушы, бағыттаушы рөлінде болады. Білім – біліктілікке жеткізер баспалдақ, ал біліктілік –білімнің жеткіліктігі ғана емес, сол білімді іске асыра білу дағдысын оқушылар бойына қалыптастыру. Мұғалімнің шығармашылығы, ізденімпаздығы шындықтың өзін емес, шындыққа қалай жетудің жолын үйретіп әдістеменің әр түрін пайдалану арқылы шыңға жетеді. Педагогикалық еңбек үнемі шығармашылық ізденісті, жетілдіруді талап етеді. Қорыта айта келе, өмірдің жаңа талабына байланысты білімімізді жетілдіріп отыру әр ұстаздың парызы. Пайдаланылған әдебиеттер 1. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы 2. “Болашақтың іргесін бірге қалаймыз” Н.Ә.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолдауы, 2011 жыл 3. Қазақстан Республикасы білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасы 4. «Математика және физика » журналы №4, 2007 жыл 5. Мұхамбетжанова С.Т., Мелдебекова М.Т. Педагогтардың ақпараттық – коммуникациялық технологияларды қолдану бойынша құзырлылықтарын қалыптастыру әдістемесі. Алматы: ЖШС «Дайыр Баспа», 2010 ж. ЗАМАНАУИ ПЕДАГОГТЫҢ КӘСІБИ ҚҰЗІРЕТТІЛІГІ Садибекова М.О., Джаркинбаева Г.А. «Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы» акционерлік қоғамының филиалы Жамбыл облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институты Еліміздің дамыған мемлекеттердің стандарттарына деген ұмтылысы еліміздің жаңа сапалық деңгейге жылдам өту қажеттілігін туындатуда. Осыған орай қазіргі кезде жасалып жатқан реформалар даму институттарының қалыптасуына немесе өсуден тұрақты даму кезеңіне өтуге және саяси бағыттардағы осындай өзгерістер өмірдің барлық саласындағы 87

шығармашыл тұлғаның мәртебесін көтеріп, мерейін үстем етуде. Білім – адамзаттың терең және үйлесімді дамуын бекітетін құралдардың бірі, прогрестік, әлеуметтік тұрақтылық пен ұлттық қауіпсіздіктің маңызды факторы. Қазіргі білім беру үрдісі адамның ішкі табиғи мүмкіндіктерін ашып, әр адамның өзінің «Менің» сезінуге, толықтыруға көмектесетіндей, сыртқы әлеммен әлеуметтік қарым-қатынастарда өз орнын табуға, өзін шығармашылықпен өзгертуге белсенділік танытуға ықпал етуі тиіс. Бүгінгі таңдағы қоғам кәсіби білімі жетік, құзіретті, бәсекеге қабілетті мамандарды талап етеді. Білімді маман болу үшін - әрбір мұғалім өз білімін үздіксіз көтеріп отыруы тиіс. Білімін тұрақты көтеріп отыру – мұғалімдердің құқықтары әрі міндеттері, білім беру жүйесінің тұрақты дамуының кепілі, Мемлекеттің дамуының құралы болып табылады. «Құзырлылық – тек кәсіби білімі емес, тұлғаның жалпы мәдениеті мен шығармашылық әлеуетін дамыту қабілеті»- деп түйіндейді белгілі оқымысты Т. Г. Браже. Бүгінгі ұстаз тек кәсіби білімін жетілдіре қоймай, үнемі шығармашылықпен жұмыс жасауы қажет. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» заңында оқыту формасын, әдістерін, технологияларын таңдауда көп нұсқалық қағидасы бекітілген, бұл білім мекемелерінің мұғалімдеріне өзіне оңтайлы нұсқаны қолдануға, педогогикалық процесті кез келген үлгімен, тіпті авторлық үлгімен құруға мүмкіндік береді. Қазіргі оқытудың жаңаша технологиясын меңгерудің өзі ұстаздан шығармашылықты талап етеді. Ал шығармашылықпен жұмыс жасау үшін мұғалім өзінің кәсіби біліктілігін арттырып отыруы қажет. Мұғалімнің өз кәсіби қызметтерін шығармашылықпен атқаруына әр деңгейдегі әдістемелік жұмыстарды иновациялық бағытта ұйымдастырып өткізудің ықпалы мол. Біліктілігін арттырушы мұғалім өзінің білімін, жалпы дүниетанымын кәсіби және әдіснамалық деңгейін жоғарлатады, психологиялық – педогогикалық сонымен қатар әдістемелік сауаттылығын жетілдіреді. Ең бастысы бұл білімдер мен білік дағдыларды құзырлылық ұстанымдарының талаптарына сәйкес өздерінің меңгеруі және сол жолдар арқылы өздерінің ойлау жүйесін, шығармашылығын өнертапқыштығын, рефлексиялық машығының дамуына жол ашады. Сол кезде ғана мұғалімнің өзіне-өзі баға беру деңгейі артып, өзін-өзі анықтап, үздіксіз өзін-өзі дамытуға деген қажеттілік туады. Білім-тоқтаусыз толассыз үрдіс. ХХІ ғасыр білімін біз адамның қызығушылықтарының дамуы, оның өзінің дамуы деп түсінеміз. Бұл әр адамның өзін-өзі жасампаздықпен қайта құра алуы, қоғамдық талаптар тұрғысынан өзіне сыни баға бере алуы, айналаны өзгерте алуға қатыса алуы. Ол арқылы адамның интеллектуалдық, рухани күші дамып, тұлғалығы қалыптасады. Білім – мұғалім үшін оның шығармашылық әлеуетін дамытудың үрдісі. Даму да, білім де ешбір адамға қолдан беріле салмайды. Кімде кім оған қол жеткізгісі келсе әрекет етуі, күш салуы қажет. Бұл тұрғыдан алғанда кез келген білім-ол өз бетінше білім алу. Шығармашылық әлеуеттің дамуы өз білімін көтеруге негіз болады. Мұғалім шығармашылық әлеуетін дамыта отырып, өзінің құзіреттілік аясын кеңейтеді. Кәсіби құзіреттілік маманның әлеуметтегі дәл осы уақыттағы қабылданған стандарттар мен нормаларға сәйкес өзінің кәсіби педагогикалық қызметін атқаруға дайындығы мен қабілетін анықтайтын кәсіби білімдер жиынтығы немесе жекелік-кәсіби сипаттама. Кәсіби құзіретті еңбек деп мұғалімнің педагогикалық әрекетті өте жоғары деңгейде атқара алуы, педогогикалық қарым-қатынасқа түсе алуы нәтижесінде оқушылардың білімділік және тәрбиелік деңгейінің жоғары болуы деп санаймыз. Кез келген елдің болашағы білім беру жүйесінің және зиялылар қауымының деңгейіне байланысты болғандықтан, Қазақстан халқына да әлемнің дамыған елдерімен тең дәрежеде білім беру қажеттігі күмән тудырмайды. Жастардың ақыл-ой әлеуметін барынша дамыту үшін білім беру жүйесін тиімді құра білген ұлттың еңсесі биік, абыройы жоғары болмақ. Қазіргі кезде Қазақстан Республикасының білім беру жүйесінің реформалаудың бастапқы кезеңі аяқталды. Бүгінгі күні білім беру саласының тиісті заңды базасы жасалды. Елбасы Н.Назарбаев өзінің «Қазақстан – 2030» жолдауында: «оқушыларды қазақстандық патриотизм мен шығармашылық жағынан дамыған жеке тұлға ретінде тәрбиелеу аса қажет... ұлттық мінез-құлық, биік талғампаздық, тәкәппарлық, тектілік, білімділік, биік талғам, ұлттық намыс қасиеттерін сіңіріп қалыптастыруымыз керек» дегені мәлім. Елбасының осы алға қойған зор міндеттерін іске асырушылар - әрине, жастар. Олай болса, сол жастарға сапалы білім мен салауатты тәрбие беру қажет. Ол, Мағжан айтқандай, мектеп пен ұстаздарға байланысты. Еліміздің дамуының алғы шарты білім дедік, яғни «Үшінші мыңжылдықтың жастары қандай болмақ?» деген сұрақ туындайды. Жауапкершіліктің биігінен көрінуі де жас ұрпаққа берілетін білім сапасын мейілінше арттыруды қажет етеді. Ал, білім сапасын арттыру, 88

оның деңгейін әлемдік білім кеңістігіндегі стандарттарға сай келтіру түптеп келгенде, мұғалімге, оның кәсіби құзырлығына, әдістемелік біліктілігі мен шеберлігіне тікелей байланысты. Жас ұрпаққа жоғары сапалы білім беру ісін тек қана көп мәдениетті, шығармашыл, жаңашыл, инновациялық тұрғыда ойлап, қызмет жасай білетін ұстаз ғана мүлтіксіз атқара алады. Құзыреттілікті қалыптастыру – білім беру саласының өзекті мәселесі. Күн сайын адамға көптеген ақпарат тасқыны келеді. Ал оқу мазмұны мен оқыту әдістері ескі сарында қалып қоюда. Сондықтан білім берудегі әлеуметтік қажеттілік пен ол қажеттілікті қанағаттандырудың арасындағы қарама – қайшылық білім беру саласының дағдарысына әкеліп соғуда. Сол себепті мектеп мұғалімдерінің әдістемелік шығармашылығын дамытуды педагогмамандардың біліктілігін жетілдіру жүйесінде ұйымдастыруды олардың кәсіби құзіреттілігі кезінде жүзеге асыру қажеттігі туындайды. Құзіреттілік тәсіл идеясы – «қоғамға қандай, жеке тұлғаға қандай білім қажет және ол қоғамның қандай қажетін өтей алады» деген сұраққа жауап береді. Мұғалімнің құзыреттілігін қалыптастыру – бүгінгі білім беру саласының өзекті мәселелерінің бірі. Құзырлылық тәсіл, білім сапасын арттыруды дәстүрлі тәсіл мен білім мазмұнын ұлғайту арқылы шешудің арасындағы қарама-қайшылықтан туындаған дағдарыстан шығудың бір жолы деп қарастыруға болады. Бұл тәсіл білім берудің нәтижесіне басты орын береді. Оның сапасы алған білімнің көптігінен емес, сол білімді қолдана білумен маңызды. Мұғалімнің басты рөлі – тұлғаның жеке дамуына негізделген, жан-жақты зерттелетін, сараланған білім беру үлгісінің басым бағыттарын айқындау, нәтижесінде еліміздің әлемдік өркениетке негізделген білім саясатының стратегиялық мақсаттарын жүзеге асыру. Осыған орай, нәтижеге бағытталған жалпы орта білім берудің жаңа жүйесіне ауысу білім беруді басқару жүйесіндегілерден мұғалімдердің кәсіби біліктілігін арттыруда жаңаша көзқарасты, ал мұғалімдерден негізгі кәсіби құзырлылықтарын дамытуды талап етеді. Білім беру саласын ізгілендірудің басты бағыттарының бірі - белсенді оқыту түрлері мен әдістерін жетілдіру. Ескі мазмұнды ығыстыра отырып,елімізде білім берудің ұлттық үлгісі қалыптасуда. Әлемнің оқыту технологиялары жоғары дамыған елдерінің (Жапония, Германия, Голландия) тәжірибесіне назар аударсақ,түпкі мақсаты-баланы жеке тұлға ретінде қалыптастыру, яғни, бірінші орында баланың білім, білігі мен дағдысы емес,жеке тұлғаның білім алу арқылы дамуын қояды. Осы мақсатқа орай, бүгінгі педагогика ғылымында жаңа оқыту технологиялары: дидактикалық біліктерді шоғырландыру, ізгілікті-тұлғалық бағдарламалар, дамыта оқыту, мәселелік, тірек сигналдары арқылы, деңгейлеп саралап оқыту, өздігінен ізденіп даму, оқытудың компьютерлік, модульдік технологияларды ғылыми тұрғыда дәлелдеп, баламен бірге жұмыс жүргізіп жүзеге асырушы мұғалім. Осындай барлық жағдай жасалып отырған білім ордасының ұстаздарына талабы таудай дарынды-жеке тұлғаны дамыту, яғни Ушинскийдің «Бала балқытылған алтын, оны қандай қалыпқа құйып, қандай мүсін жасаймын десе де мұғалімнің қолында» деген сөзі аталған міндетті жүзеге асыру жолында ұстазды үлкен асуларға жетелейді, жауапкершілігін арттырады. Біздің басты мақсатымыз – оқушылардың өз бетінше білім алатын шығармашылық деңгейін көтеру. Бұл мақсатты жүзеге асыруда әрбір мұғалім білім стандарты талабына сәйкес инновациялық негізде еңбек етуге тиісті. Мектеп ұжымы сапалы білім үшін осындай іргелі мәселелерді талап дәрежесіне қойып, білім жүйесінде оқытуды биік сапалы дәрежеге көтеру үшін еңбек етуде. Мектептің тәрбие жұмысы өмірдің барлық салаларындағы ұлттық және дүниежүзілік жетістіктерді қабылдап, дамытуға қабілетті, рухани және адамгершілік қасиеті бай тұлғаны қалыптастыру, оның шығармашылық, рухани және дене мүмкіндіктерін дамытуына әсер етуді көздейді. Мектепішілік дәстүрлі тәрбиелік іс-шаралар, ұжымдық,шығармашылық істер мектеп өмірінің ең қажетті бөлігі. Бұл іс-шаралар алдын-ала жоспарланып, сынып оқушыларының толық қатысуымен іске асады. Мектепте мектепішілік дәстүрдің маңызы ерекше орын алады. Мектепішілік дәстүрлі істерде әр оқушы және жалпы ұжымға ерекше маңызды болып табылатын белгілі құндылықтар бекітілген. Ұжымға қажетті кез-келген ісшараны қиналмай, шын ықыласпен орындай білу –болашаққа қажетті үлкен өмірлік сабақ екендігін әрбір мұғалім оқушыларға түсіндіріп, бақылай отырып нәтижеге жетуге тырысады. Тәрбие жұмысында тәрбие салаларының түрлерін қамти отырып өткізілетін іс-шараларды ұйымдастыруда оқушылардың қызығушылықтарына байланысты сұраныстары да ескеріледі. Кез келген білім ордасының білім сапасын арттырудағы туындайтын кейбір проблемалардан шығу үшін: нәтижеге бағытталған жалпы орта білім беруде мұғалімнің кәсіби 89

құзырлылығын дамытуды талап етеді. Әрбір мұғалімнің кәсіби дайындық сапасына қойылатын талап немесе кәсіби теориялық білімі мен практикалық біліктілігі –құзыреттілік пен кәсіби шеберлігінің сапасы ретінде қаралады. Құзыреттілікті нәтижеге бағытталған білім беру жүйесінің сапалық критериі ретінде қарау, зерттеу, бүгінгі күн талабы.  Әр ұстаз оқытудың жаңа технологиясындағы тиімді пайдаланылған әдістердің бәрі бала дамуына қарай бағытталатындығын ескеруі керек. Әлемдік тәжірибеде бар электронды оқу құралдарын пайдалану шеңберін ұлғайту.  Мектептің тәжірибесін зерттеп қорыту, тарату.Мектепішілік бақылау – басшылық жұмыстарын жандандыру, себебі бұл оқушының білім сапасының деңгейін анықтап, ұстаздың жеке жауапкершілігін көтереді.  Мектептің материалдық базасын нығайту.  Мемлекеттік тілде жазылған әдістемелік құралдарды шығару.  Оқыту деңгейін халықаралық стандартқа жеткізуге қадам жасау. Осындай биік нәтижеге қол жеткізуді – кәсіби құзіреттілігі жоғары мұғалім ғана жүзеге асырмақ. 1. 2. 3. 4. 5.

Пайдаланған әдебиеттер Маркова А.К. Кәсіби құзыреттіліктің даму деңгейі//2009 Скаткин М.И. Зерттеу мәдениеті-педагогикалық қабілет// 2008 Горбунова Л. Зерттеу туралы білімі, білік дағдысының болуы // 2007 Богаева И.Д. Педагогикалық қызметтегі кәсіби шеберлік//2009 Интернет материалдары http://www.trk.kz

ОҚЫТУ ҮРДІСІНДЕ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ОҚЫТУ ТҮРЛЕРІ МЕН ӘДІСТЕРІН ҚОЛДАНУДЫҢ ТИІМДІ ТӘСІЛДЕРІ Джатканбаева А.К. Махадиева Б.О. «Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы» акционерлік қоғамының филиалы Жамбыл облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институты «Инновация» латынның жаңа көзқарас, жаңашылдық, жаңалық ендіру деген ұғымынан туындаған. 20 ғасырдың 30-жылдарында Еуропада ғылымның жаңа саласы, жаңашылдық ғылымы пайда болып, ал 50 жылдары педагогикалық инноватика қалыптасты. Инновациялық технологиялардың пайда болуы, мәдени байланыстың кеңеюі мен тереңдеуі, ақпараттар ағымының сапасы мен санының тұрақты түрде артуы уақытпен бірге қарқын алып отырған ақпараттар ағынына бейімделу тәсілдерін меңгеру үшін тиісті ептіліктер мен білімді қажетсінеді. Бұл үшін ақпаратты қабылдау және есте сақтау қабілетімен бірге оны шығармашылықпен өңдеу, мәселелерді көріп, оларды шеше білу керек. сондықтан да білім берудің алдына төмендегі міндеттер қойылады: жас ұрпақтың осы заманғы әлеуметтік мәдениеттік жағдайға әлеуметтенуі сынды күрделі мәселені шешу, оның өзіндік өзектілігі арқылы сәйкестік сипатын иеленіп, дарындылығы мен шығармашылық мүмкіндікті дамытуына жол ашатын ізгілік түсінігін қалыптастыру. Қазіргі кезде білімдік технологиялар және олардың мазмұндық элементтері негізінен дәстүрлік, инновациялық және ақпараттық деп бөлінеді. Инновациялық оқыту – көп өлшемді үрдіс және оны сандық, сапалық жағынан өлшеу өте қиынға соғады. Мысалы, мұғалімдер идеяларының қайталанбастығы мен түпнұсқалылығы және оның үйлесімділігі, оқу ісәрекетіндегі жаңа білімдерді ойлап табу және оған шығармашылық тұрғыдан келуді өлшеу қиындық тудырады. «Ми шабуылы» немесе брэйн сторминг әдісі. Ұжымдық талқылау арқылы мәселені шешу кезінде барлық қатысушылардың ой-пікірлерінің еркін түрде жеткізе алуына мүмкіндік беретін әдіс болып табылады. Мұғалім: 1.Пікір-талас тақырыбын таңдайды; 2.Оқушылар алдына міндеттер жүктейді және ми шабуылы туралы ережені ескертуі керек: 90

- Шабуыл (штурм) мақсаты – алға қойған міндеттерді шешудің біршама көбірек варианттарына ұсыныс береді; яғни: - өз қиялымен жұмыс істеуіне мүмкіндік беріңіз, ешқандай идеяны жалпы қабылданатын ойпікірлерге қарама-қарсы келеді екен деп шек келтірмеңіз; - басқалардың ой-пікірлерінің дамуына да ықпал етіңіз! 3. Мұғалім хатшы дайындап, барлық айтылған ой-пікірлерді жазып отырады. 4.Үзіліс жариялайды. Үзілістен кейін қатысушылар топталып және алғашқы кезеңдегі қорыта айтылған ой-пікірлерді дамытады (идеялардың тізімін тағы да жазып беріп, қатысушыларға таратады). Топ бойынша идеяларға көз жүгірте отырып, қатысушылардың пікірінше, сұрақтың жауабын табу үшін ең көп таңдалған идеялардың ішінен көмек бере алатындарын талдауға кіріседі. 5. Мұғалім пікірталастың қорытындысын айтады. Егерде ми шабуылы күткен нәтижеге қол жеткізе алмаса, онда оның себептері мен жіберген кемшіліктерін талдауына мүмкіндіктері бар. Фундаменттік әдіс. 1.Фундамент - идеялардың негізінен құралады. Сондықтан да фундаментальді тәсіл зерттелінетін идеяларға немесе ғылыми ізденістерге негізін салуға құрылған. Мұның өзі оқушылардың жүзеге асырған идеяларының мәнін түсінуге, бұрыннан таныс білімдерін жетілдіруге, бекітілген идеялардың, олардың пайда болуы және күшті жақтарымен байланыстыруға сенімділіктерін күшейтеді. Талқылау кезінде оның негізі үйге берілген тапсырманың бір бөлігінен болуы керек. 2.Микротопта жұмыс істеу. Әр топқа кестелер мен фломастерлер таратылады. Тапсырманы орындауға уақыт бөлінеді. (10-20 мин) 3.Оқушылар топта жұмыс істей отырып кестелерді толтырады да, кестенің бір жағына әр варианттың артықшылықтары мен кемшіліктерін жазып, мәселе бойынша бір шешімді қабылдайды. 4. Әр топтың басшылары нәтижелері туралы айтып береді. Мұғалім алынған нәтижелерді салыстырып айтуымен қатар, сонымен бірге неге осындай жағдайларда топтар бірдей немесе әр түрлі шешім шығарғаны жайлы түсіндіріп, оқушылардың сұрақтарына жауап беруі керек [2; 48-50]. Қазіргі оқыту мен оқу ойындары оқу үрдісінде компьютердің қолданылу аясын кеңейтетін мультипликацияны, видео, графиктер мен мәтіндерді қолдануға мүмкіндік беретін мультимедиялық технологияларсыз (ағылшын сөзі multimedia – көп компонентті орта) мүмкін емес. Электрондық оқыту – бұл, ең алдымен, сабақ беру немесе үйрету үшін электрондық бизнес сервистерін және технологияларды қолдану. Электрондық сабаққа инфрақұрылым, электрондық оқулықты жеткізу платформасы, контентті жасау және басқару жатады. Электрондық сабақ оқудың жаңа ортасын береді. Сонымен қатар, біріккен орта жасайды – мұғалім мен оқушы үшін оқу ортасы. Оның элементтері мыналар болып табылады. Адамзаттық фактор – педагогикалық және дидактикалық әдістемелер, оқушының алатын орны, мұғалімнің біліктілігі, оқушының талабы, мәдени факторлар, қатынастың жаңа түрлері (мысалы, топтық қатынас, WEB-конференцияларда бірігіп жұмыс істеу және білім алмасу); Контент – мультимедиялық контент, курстар жасау құралдары, оқудың мақсатын басқару, курстарды сақтау, қолданушыға ыңғайлы контентті басқару – классификация мен іздеудің әртүрлі әдістері және т.б. Қауіпсіздік пен құпиялылық құралдары, білімді басқару жүйесі, оқуға жазылу, онлайн тесттер, есеп жасау, эффективтілікті өлшеу т.б. Бағдарламалық –ақпараттық инфрақұрылым, яғни серверлер , маршрутизаторлар, желілер, мәліметтер базасы, жеткізу платформалары, модульдік технологиялар. Жаңа технологиялар оқу тұтынушылығын толық шеше алмайды, сондықтан онымен байланысты әдістеме болуы керек. Электрондық оқу үшін желілік инфрақұрылым технологиялық база болып табылады. Желілік инфрақұрылым өзінің күштілігімен, сенімділігімен, қауіпсіздігімен, ыңғайлылығымен ерекшеленеді және ашық стендтерге негізделеді. Сонымен қатар ол түрлі құрылғылар үшін: ноутбуктен ұялы телефондарға дейін байланысты қамтамасыз етуі керек.

Жалпы электрондық оқыту дистанциялық оқу жүйесінің негізі болып табылады. Дистанциялық оқыту жүйесінің негізгі көрінісі мұғалім мен оқушы арасында қазіргі заманғы ақпараттық-коммуникациялық технологиялардың көмегімен тікелей қатынас орнатуы. Бұл орталықтанған өзара қатынас, компьютерлік ортамен қарым-қатынасқа негізделген жаңа дидактикалық қарама-қайшылықтар тудырады. Дистанциялық оқу процесінде ақпарат қосарланған түрге көшеді: мазмұн ақпараты және басқару ақпараты. Біріншісі, оқу пәнін құрайды және түрлі модельдерді түрлендіру және құрастыруды сипаттайды, ал екіншісін мазмұн ақпаратын ұғыну әдісі мен құралы ретінде қарауға болады. Дистанциялық оқудың моделін құру кезінде бұл екі шартты бөліну оның артықшылығын бейнелеуге мүмкіндік береді. Дистанциялық оқудың дәстүрлі оқу түрінен айырмашылығын келесі сипаттық белгілер көрсетеді: Ыңғайлылық: Кез-келген жерде және темпте кез-келген өзіңе ыңғайлы уақытта дайындалу мүмкіндігі. Модульділік. Тәуелсіз оқу курс модельдерін таңдауда индивидуалды немесе топтық қажеттілікке жауап беретін оқу жоспарын алу мүмкіндігі. Қамту. Бір уақытта бірнеше оқу ақпарат көздерімен қатынас жасау. Желілік байланыс арқылы бір-бірімен және мұғаліммен қатынас жасау. Экономиколық. Оқу аудандарын, техникалық құралдарды, транспорттық құралдарды қолайлы пайдалану. Әлеуметтік тең құқылық. Оқушының материалдық және элитарлық жағдайы, денсаулық жағдайы, тұратын орнына қарамастан білім алу мүмкіндігі. Халықаралықтылық. Білім рыногында әлемдік жетістіктерді импорттау және экспорттау. Мұғалімнің жаңа рөлі. Қашықтықтан оқыту мұғалімнің рөлін кеңейтеді және жаңартады, яғни мұғалім танымдық процестерді координациялау, оқыту курстарын тұрақты түрде өңдеп отыру, шығармашылық белсенділікті көтеру т.б. жұмыстарды жаңалықтарға байланысты түрлендіріп отыруы керек. Ақпараттық технология – қазіргі компьютерлік техника негізінде ақпаратты жинау, сақтау, өңдеу және тасымалдау істерін қамтамасыз ететін математикалық және кибернетикалық тәсілдер мен қазіргі техникалық құралдар жиыны. Ал, коммуникация – ақпаратты тасымалдап жеткізу әдістері мен механизмдерін және оларды жазып жинақтап жеткізу құрылғыларын қамтитын жалпы үғым. Мультимедия (ағылшын сөзі multimedia латын сөзінен алынған: multum – көп және medium – орта, құралдар) – зерттелетін объектілерді, құбылыстар мен оқиғаларды бейнелеу тәсілдерінің бай жинағы. Мультимедия – бұл: - Типі әртүрлі ақпаратты өңдеу мен ұсыну технологиялары негізінде әзірленген ақпараттық ресурстар; Ақпаратты өңдеу мен ұсынуға байланысты жұмыс істеу типі әр түрлі компьютерлік бағдарламалық жасақтамалар; - Көмегімен типі әртүрлі ақпаратпен жұмыс істеуге мүмкін болатын компьютерлік ақпараттық жасақтамалар; - Типі әр түрлі ақпаратты өңдеу құралдарын дайындау, жұмыс істеу және қолдану ретін сипаттайтын технологиялар; - Типі әр түрлі дәстүрлі статикалық көрінерлік ақпаратты да (сөз, әуен, бейне үзінділер анимация және т.б.) өзіне қамтитын ақпараттың ерекше қорытынды түрі. Пайдаланған әдебиеттер 1. Околесов О.П. Системный подход к построению электронного курса для дистанционного обучения Педагогика. – 1999. С.326 2. Мыңбаева А.К. Садвакасова З.М. Инновационные методы обучения или как интересно обучать: Уч.пособие. – Алматы, 2007. – с. 284.

«ИНКЛЮЗИВТІ БІЛІМ БЕРУ –ҚОҒАМ ТАЛАБЫ» Махадиева Б.О., Джатканбаева А.К. «Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы» акционерлік қоғамының филиалы Жамбыл облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институты Білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасында алғаш рет даму мүмкіндіктері шектеулі балаларды жалпы білім беру процесіне қосу, оларды қолжетімді ортамен қамтамасыз ету, білім берудегі кедергілерді жеңу тетіктері анықталды. Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі ЮНИСЕФ БҰҰ Балалар Қорымен тығыз ынтымақтастықта даму мүмкіндіктері шектеулі балаларды білім беру ортасына тарту жөнінде зерттеулер жүргізді, зерттеу нәтижелері бойынша әзірленген ұсыныстар Білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасына енгізілген. Қазақстан Республикасы ТМД елдерінің арасында алаш рет «Мүмкіндігі шектеулі балаларды әлеуметтік және дәрігерлік- педагогикалық тұрыдан қолдау» туралы заңды қабылдады. Қазіргі таңда барлық әлемде жеке қажеттілікті түзету - педагогикалық қолдау мен бейімдеу баланы емес, баланың білімдік сұраныстары мен жеке ерекшеліктеріне ортаның, отбасының белсенді қатысуымен білім беру үрдісіне толық қосуды қарастыратын «барлығы үшін бір мектеп» немесе инклюзивті білім беру туралы айтуда.(Д.Митчелл – профессор, Жаңа Зеландия, 1997ж.) Инклюзивтік білім беру-барлық балаларды жалпы білім процестеріне толық енгізу және әлеуметтік бейімделуге, жасына, жынысына, шығу тегіне, дініне, экономикалық статусына қарамай, балаларды айыратын барьерлерді жоюға; отбастарын белсенді қатыстыру, баланың түзетім-педагогикалық және әлеуметтік қажеттіліктерін арнайы қолдау, баланың емес, ортаның балалардың жеке ерекшелігіне және білімдік қажеттіліктеріне бейімделуі, яғни, жалпы білім беру сапасы сақталған тиімді оқытуға бағытталған мемлекеттік саясат. Бұл оқыту түрі оқу жоспарын және білім беру жүйесінің методологиясын икемді болуға, әр баланың қажеттілігін ескеруді айтады. Мемлекеттік бағдарлама негізінде 2020 жылға қарай мектептерде мүгедек балалар үшін көтергіш жабдықтар, пандустар, санитарлық бөлмелерде арнайы құралдар орнату, тұтқалармен, арнайы парталармен, үстелдермен және басқа да арнайы компенсаторлық құралдармен жабдықтау арқылы «кедергісіз аймақтар» құруы жоспарланған. 3030 мектепте мүмкіндіктері шектеулі балаларды оқытуға және тәрбиелеуге тең қол жеткізу үшін жағдайлар жасалу міндеті (мектептерде педагог-дефектологтардың, балаларды психологиялық-педагогикалық сүйемелдеудің, арнайы жеке техникалық және компенсаторлық құралдардың болуы) алға қойылған. Үйде білім алатын мүгедек балалар жеке мүмкіндіктері мен қажеттіліктері ескеріле отырып, компьютерлік техникамен қамтамасыз ету сияқты істері жүзеге асырылмақшы. Осылайша мемлекетіміз мүмкіндігі шектеулі жандарды әлеуметтік қорғау, олардың қоғамға етене араласуына, оларды оңалту, жұмысқа орналастыру және жаңа жұмыс орындарын құру, білім алу, оқыту, қайта мамандандыруда қолдан келгенше жағдай жасамақшы.[1,2] ҚР Білім және ғылым министрлігінің «Мүмкіндігі шектеулі балаларға интеграцияланған (инклюзивті) білім беру ісін ұйымдастыру жөніндегі әдістемелік ұсынымдарында» мүмкіндігі шектеулі балаларды инклюзивті оқытуға қойылатын талаптар белгіленген. Олардың орындалуына жалпы білім беретін мектеп басшысы жауап береді. Бұл талаптар бойынша мұндай балаларды қабылдау және жалпы білім беру үдерісіне ендіруге байланысты мынадай дайындық жұмыстары жүргізілуі тиіс: -мектептің физикалық тұрғыдан қол жетімділігін қамтамасыз ету (лифтілер, пандустар, тірек-қозғалыс аппаратының қызметінде ақаулығы бар балаларға арналған арнаулы жиһаз (мебель); -білім беру және коррекциялық-дамыту үдерістерін арнаулы техникалық жарақтармен қамтамасыз ету (есту, көру, сөйлеу мүшелерінің ақаулықтары бар балалар үшін); -коррекциялық-педагогикалық қолдау көрсететін педагог қызметкерлерді (педагогдефектолог, әлеуметтік педагог, педагог-психолог, мұғалім-логопед) іріктеп, жұмысқа қабылдау және жалпы білім беру үдерісіне ендірілген балаларға психологиялық-педагогикалық қолдау жасау; -педагогтарға, мүмкіндігі шектеулі және сау балаларға, оқушылар ата-аналарына, сондай-ақ мектептің техникалық персоналына кеңестер беру. Инклюзивтік білім беру жағдайында білім беру үдерісін психологиялық-медициналықпедагогикалық тексеру мәліметтеріне сүйене отырып, дифференциялық және жеке тіл табу принциптері негізінде жүзеге асыру қажет. 93

Жалпы білім беретін мектептерді инклюзивтік разрядқа ауыстыру шарасы оқу-тәрбие үдерістерін ұйымдастыру ісіне бірқатар өзгерістер де алып келеді: -күн тәртібі, сабақ кестесі, оқу ұзақтығы мен құрылымы өзгереді; -жеке коррекциялық оқулар ендіріледі; -аяушылық, қорғаушылық бағытындағы педагогикалық режимдерді сақтауға басымдық беріледі; -педагогикалық қызметті жоспарлау, оның тиімділігі мен сапасын бақылау сипаты өзгереді; -психологиялық-медициналық-педагогикалық консилиумдар құрылып, өзге де психологиялық-педагогикалық қолдау көрсету бағытында қызмет орындары ұйымдасытырылады; -оқу-тәрбие үдерісінің бағыт-бағдары мен мазмұн-мәні өзгереді (балалармен тілектестік сипатта қарым-қатынас жасау, оқу-тәрбие үдерісінің коррекциялық бағытын дамыту және т. б.); -білім беру ұйымының пәндік-дамыту ортасындағы талаптар күшейеді, өйткені ол мүмкіндігі шектеулі балаларды жан-жақты дамыту мен ақаулықтарды түзету барысында басты рөл атқарады. Бүгінгі таңда елімізде дамуында ақауы бар балалар саны артып отыр. Инклюзивті білім беру ерекше балаға білім беру саясатының бір түрі болып табылады. Инклюзивті білім берудің нәтижесінде мүмкіндігі шектеулі бала қоғамның толыққанды мүшесі екендігін сезінеді, сыныптастарының қолдауына ие болады, өз-өзіне сенімі артады. Мүмкіндігі шектеулі балалардың осы нәтижеге жетуі үшін әлеуметтік педагогтың қолдауы өте қажет. Әлеуметтік педагог ата-анамен тығыз байланыста болып, баланың дамуы мен тәрбиесіне араласып, баланың қоршаған ортамен, қоғаммен қарым-қатынасын белсендіреді, білім алуына қолайлы жағдай тудырады. Дамуында мүмкіндігі шектелген балаларға білім беру құқығын іске асыру саласындағы негізгі міндеті ретінде олардың психофизикалық ерекшеліктері есебімен көрсетілген санаттағы барлық балалардың сапалы білімді алуына жағдай жасау қаралуда. Саламан Декларациясына сәйкес инклюзивті білім беру саясатының міндеттері мынадай: 1. Әрбір бала білім алуға құқылы және оны алуға тиіс. 2. Әрбір баланың дара қабілеттері, қызығушылықтары, қажеттіліктері және оқуға деген мұқтаждықтары болады. 3. Білім беру жүйесіне оң өзғерістер, яғни осы мұқтаждықтарды қанағаттандыру мақсатына орай өзгерту.[3] Осыған орай, инклюзивті білім берудің негізгі 8 принципі туындайды. Яғни ол мына принциптер: 1. Адам құндылығы оның мүмкіндігіне қарай қабілеттілігімен, жеткен жетісітіктерімен анықталады 2. Әрбір адам сезуге және ойлауға қабілетті 3. Әрбір адам қарым-қатынасқа құқылы 4. Барлық адам бір-біріне қажет 5. Білім шынайы қарым-қатынас шеңберінде жүзеге асады 6. Барлық адамдар құрбы-құрдастырының қолдауы мен достығын қажет етеді 7. Әрбір оқушы үшін жетістікке жету-өзінің мүмкіндігіне қарай орындай алатын әрекетін жүзеге асыру 8. Жан-жақтылық адам өмірінің даму аясын кеңейтеді. [4] Даму мүмкіндігі шектеулі балалармен әлеуметтік педагогтың, психологтың жұмыс жасаудағы ерекшелігі: 1. Мектеп жағдайына тез бейімделуге қажет әлеуметтік- адамгершілік жағымды мінез – құлық қалыптастыру 2. Оқуға қызығушылығын дамыту 3. Жеке тұлғалық ерекшеліктерін дамыту( оқу белсенділігі, өз бетімен жұмыс істеу т.б.) арқылы оқудағы қиындықтарды жою 4. Жалпы интеллектуалдық біліктілігін жас ерекшелігіне қарай дамыту( салыстыру, қарым –қатынас , практикалық топ , ойлау т.б.) 5. Жалпы даму деңгейін көтеру және жеке дамуындағы ауытқушылықты түзету. 6. Өз жасына сәйкес баланың жалпы дамуын және біліктілігін дағдыларын нығайту үшін жағымды әлеуметтік орта қалыптастыру Күтілетін нәтиже: - Оқудағы негізгі қиындықтары жойылады - Әлеуметтік – адамгершілік қасиеттері дамиды, жағымды мінез – құлық қалыптасады. - Өзіне деген сенімділігі артады 94

Мүгедектерді қолдау-мемлекет саясатының басты басым бағыттарының бірі. Облысымызда мүмкіндігі шектеулі балаларға жағдай жасалуда. Үстіміздегі жылдың ақпан айында мүмкіндігі шектеулі балаларға арналған оңалту орталығы ашылды, бұл орталықта балаларды емдеу үшін тиімді тәсіл ретінде иппотерапияны белсенді пайдаланады. Жазғы демалыста «Нұр бала» әлеуметтік жобасы шеңберінде 60 мүмкіндігі шектеулі жамбылдық балаларды маусымдық сауықтыру лагеріне жіберді. Инклюзивті білім беру жүйесін дамытуда «Мүгедектердің құқықтары туралы» Конвенция аясында инклюзивті білім беруді дамытудың ұлттық жоспарын жасап, сапалы білім алуды қамтамасыз ету үшін қоғамдық институттардың тәжірибесін ескере отырып, мүмкіндігі шектеулі жандарды үздіксіз оқытудың тұжырымдамасын жасау аса қажет болмақ. Мүмкіндіктері шектеулі балалардың үйде білім алуын қамтамасыз ету, жай және арнайы мектептерде оқуға мүмкіндігі жоқ балаларды қашықтықтан оқытуға жағдай жасау мемлекеттің басты мақсаттарының бірі болып табылады. Осыған орай әр мұғалім бағдарламаға мәселелерді шешу жолында қарастыру керек: - шағын электронды оқулықтар дайындап, үлгерімі төмен және мүмкіндігі шектеулі оқушылармен жеке жұмыс түрлерін жүргізу - әр оқушының үлгермеу себебін анықтап, мүгедек баланың диагнозына қарай жұмыс жүргізу; Жаңаша білім берудің негізгі тәжірибелік міндеттерін шешуде мектептегі жаңалықтармен дамуды, қолданылған әрекеттер мен құралдардың тиімділігін диагностикалау негізінде анықтауға болады. Осыған байланысты педагогтар өз қызметінің обьектісіне әлеуметтік психологиялық және педагогикалық мінездеме беріп, танып, білумен зерттеу әдістерін меңгерулері керек. Әр оқушыға арналған жеке даму бағдарламасы олардың өзіндік дарындылығын ашып, өмірдегі өз орнын, өз мамандығын табуға көп көмек болары сөзсіз. Осындай орталықтар жұмысын жүйелеп отыратын, мүмкіндіктері шектеулі балалармен жұмыс істейтін медициналық - педагогикалық орталықтарды көптеп ашса, кемтар балаларды зор қуанышқа бөлері сөзсіз. Пайдаланған әдебиеттер 1. Кемтар балаларды әлеуметтік және медициналық-педагогикалық түзету арқылы қолдау туралы. ҚР 2002ж №343 заңы 2. Қазақстан Республикасының Білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарына арналған мемлекеттік бағдарламасы.-Астана, 2010. 3. Саламан Декларациясы ЮНЕСКО 1994 ж 4. Руководящие принципы политики в области инклюзивного образования. Париж, ЮНЕСКО, 2009г ҚАЗАҚ ТІЛІНДЕГІ ЭТНОӘЛЕУМЕТТІК АТАУЛАРДЫҢ ЖАЛПЫ СИПАТЫ МЕН ҚҰРЫЛЫМЫ Нұрмолдаева А.А. «Өрлеу» біліктілікті арттыру Ұлттық орталығы» акционерлік қоғамының филиалы Жамбыл облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институтының аға оқытушысы Еліміз егемендікке жетіп, тоталитарлық құрсаудан шыққаннан бері атабабаларымыздың бай рухани мұрасын, халқымыздың тілдік творчествосын жан-жақты зерттеуге, ғылыми тұрғыдан бағалап, саралауға мол мүмкіндіктер туды. Халқымыздың ғасырлар бойы жинақтаған өмір тәжірибесі, адами ізгіліктері мен рухани құндылықтары, қоғамның әлеуметтік сипаты, сөйлеу әдеби принциптері, жалпы этнологиялық кеңістігі туралы түсініктері ұлтымыздың қазынасы - оның тілінде, тілдік құрылымдарында көрініс тауып, сақталып, жинақталған. Кеңес Одағы тұсында идеологиялық шектеулерге байланысты қазақ қоғамында ежелден қалыптасқан ру-тайпалық құрылым, генеалогиялық , ата тек бастауларына қатысты ақпарат ескінің сарқыншағы, феодалдық-буржуазиялық идеологияның қалдығы деген біржақтама көзқарас болғандығы белгілі. Қазіргі кезеңде әлемде қалыптасып отырған геосаяси жағдайда халықаралық қауымдастық тарапынан елімізге, оның өткен тарихы мен мәдениетіне, тіліне деген қызығушылық артып келеді. Тілде көрініс тапқан халықтың рухани құндылықтарын тану арқылы оның болмысын, табиғатын, өзін тануға жол ашылмақ. Қазақ тілі ру-тайпалық құрылымының таксономиялық деңгейлерін белгілейтін ұйымдасу ерекшелігін, жалпы қазақ халқы этникалық этноэлеуметтік дәстүрлі терминдер мен атауларға бай, олар: ру, тайпа, жүз, арыс, алаш, үрім-бұтақ, ел, сүйек, тұқым, жеті ата, аталас. Ежелгі алаш, жүз, 95

ру, тайпа т.б. этноәлеуметтік құрылым атаулары қоғамдық-иерархиялық қатынастар көрсеткіші ретінде қазақ халқының ғалам бейнесінде рухани-моральдық құндылықтар жүйесінде тұрақталған. Өз кезегінде аталған этнолексемалар мен өзге де ата, тек, тұқым, ел, жұрт т.б. сынды атаулар қазақ тілінің фразеологиялық, паремиологиялық қорында, сөз оралымдарында, ақын-жыраулар шығармалары мен эпостық фольклор мәтіндерінде кең көрініс тапқан. Шежіре, ата тек тарату, ру аралық таксономиялық деңгейді белгілейтін дәстүрлі этникалық әлеуметтік құрылым мен оның атаулары ақын-жазушылар шығармаларыңда ертеден бастап сөз болып, осы күнге дейін көбіне тарихшы-этнографтар тарапынан зерттеліп келеді (Н.Аристов, Қ.Халид, М.Жүсіп, Ш.Уалиханов т.б., кеңес дәуіріңде М.Тынышбаев, Х.Әділгереев, С.Ибрагимов, М.Мұқанов, В.Востров, Х.Арғынбаев, С.Зиманов, С.Толыбеков т.б.). Тілшілер арасынан тиянақты түрде қазақ этнонимиясы, этникалық құрылымы атауларымен айналысқан С.Аманжолов, І.Кеңесбаев, Ғ.Мұсабаев, Ә.Қайдар, Т.Жанұзақов, Е.Қойшыбаев, ӘАбдрахманов т.б. сынды ғалымдардың есімін атауға болады. Қазақ тіліндегі дәстүрлі этноэлеуметтік атаулардың тарихи-терминологиялық сипаты. Қазақ этнонимиясы — ұлттық шежіренің құрамдас бөлігі. Қазақтың этнонимдік жүйесі бастау алатын алып рухани арна , ата-бабамыздан сан ғасырлар бойы асқан ұқыптылықпен ұрпақтан ұрпаққа жалғасын тауып жеткен мол қазына - ұлтымыздың төл шежіресі. Шежіре әр адамның жоғын тауып береді, ата-бабасының өрлігін, ерлігін, тектігін, өз мүддесін ұлт мүддесіне қатыстырған жандар екенін көрсетеді. "Бөлінгеңді бөрі жейді", "жүз" деп бөлініп жүргендердің "жүзі күйсін", "жүзі кара атансын". Шежірені қазақ ру, тайпаларының, хандардың, тарихта белгілі қайраткерлердің ата тегін таратуға байланысты генеалогиялық схема. Жалпы, шежіре, генеалогия сөздерінің түрлі көздерде берген анықтамаларында біркелкілік жоқ , кейбіреуі ықшам түрде берілсе, қайсыбір нұсқаларда толығырақ түсініктемелер келтірілген. Ономаст-ғалым Т.Жанұзақ шежіре сөзіне қатысты: " ...шежіре деген атау мен үғым негізгі басты тайпадан соңғы руға дейінгі аралықты қамтитын, сол таралымды ғана көрсететін нұсқа деп білуіміз керек сияқты. Ал рудан күні бүгінге дейінгі ата қуып тарату — әрбір адамның ата-бабасының, атасы мен әкесінің аты-жөнін ұрпақ дамуын көрсететін тектік кесте ғана. Сондықтан оны шежіре деуден гөрі тектік кесте деп атау дұрыс сияқты",- деген ой айтады [1. 116]. С.Ожеговтың сөздігінде (аудармасы - Ж.Ж.): генеалогия - 1. Тарих ғылымының жеке әулеттердің шығуы мен байланыстары туралы саласы. Шежіре сөзінің лексикографиялық анықтамаларын саралай келіп, оның мағыналық аясыңда мынадай семантикалық компоненттерді айырып қарауға болады: 1. негізгі компонент ата тегі, орыс тіліндегі "родословная ", "генеалогия" лексемалардың семантикасымен бара-бар келеді, яғни ру, тайпа, ұлыстардың шығу тегі, байланысын көрсететін таксономиялық тармақ, схема. 2. тарих ғылымының ру, тайпа, этникалық қауымдастықтың жеке тарихи әулеттердің шығуы мен олардың байланыстары туралы ғылыми саласы. 3. ру, тайпалардың тарихын, ел билеушілер көсемдігін және батырлардың ерлігін, жыраулар мен шешендердің даналығын паш ететін аңыз, әңгімелер, этникалық эпостар мен ру, тайпалардың шығуына байланысты мифологиялық сипаттағы хикаялар. Қазақ тіліндегі дәстүрлі этноәлеуметтік атаулардың тарихи, лексика-семантикалық сипатына тоқтала кетсек, мұнда қазақ тіліндегі алаш, жүз, арыс, ата, жеті ата, ру дәстүрлі әлеуметтік құрылым атаулары мен этнотерминдердің тарихи, семантикалық ерекшеліктерін қарастырдық. «Алаш» байырғы этноәлеуметтік атауына тарихи-тілдік сипаттама берсек, бұл этноэлеуметтік мазмұндағы терминдік атауға қатысты қазақ тарихын, тілін зерттеушілер тарапынан көптеген пікірлер болғанмен, ғалымдар атаудың шығу төркініне байланысты ортақ тұжырымға әлі де келе алған жоқ деуге болады. Алаш атауын қазақ этнонимінің синонимі ретінде жазбаша деректерде қарастырған. Қадырғали Жалаиридің "Жами-ат-тауарих" атты жылнамасында кездеседі. Тілші-ғалым Р.Сыздық алаш сөзін ел, жұрт, байтақ,, халық, қазақ елі, қазақ қауымы, сондай-ақ жау, жат т.б. мағынада қарастырады [4. 29-30]. "Жүз" байырғы этноәлеуметтік атауының лексика-семантикалық сипаты. Жүз сөзінің шығу төркіні жөнінде пікір білдірген профессор Е.Жанпейісов белгілі түркітанушы А.Габенннің 1950 жылы Лейпцитте шыққан "Көне түрік грамматикасы" атты кітабынан немісше "глиед" (буын, бунақ, ұрпақ) деген мағына беретін түркінің "йуз" сөзін кезіктіріп, "Ұлы жүз, Орта жүз, Кіші жүз" тіркестеріндегі "жүз" зат есімінің "сустав, колено, звено (цепи)" мағынасындағы көне түркі сөзі екенін айтады. Академик Ә.Қайдаровтың еңбегінде жүз сөзінің барлық дефиницияларын және М.Қашғаридың лүғатындағы түз сөзінің 8 түсіндірмесі келтірілген. 96

"Арыс" этноәлеуметтік атауының лексика-семантикалық ерекшелігі. Бұл терминнің де негізгі анықтамалық басылымдардағы дефинициясында да бірізділік жоқ . Кеңес дәуірінде қазақ тілді деректерде берілген арыс сөзінің анықтамасы тым жалпылама немесе тура емес деуге болады. Мысалы, "Қазақ совет энцикпопедиясында": "Арыс — 1) білікті, қадірменді. Бір тайпа елді, немесе жеке адамды ерекше көрсету мағынасыңда қолданылады. 2) Арба-шананың көлік жегетін қос жетегі, тәртесі, әр қайсысының ұзындығы 2,5 м шамасында, жуандығы да бірдей әбден кепкен қайың ағаштан жасалады"."Қазақ тілінің түсіндірме сөздігінде" арыс сөзінің 5 дефинициясының ішінде 2-ші болып берілген анықтамасы төмендегідей: Арыс, зат көне "ру", "тайпа", "ел", "халық". Бас қосылса арысқа, кім шабады намысқа (Абай). «Ру» этнолексемасының лексика-семантикалық ерекшелігіне тоқталсақ, ұлттық этножүйеде, қазақ халық шежіресінде әлеуметтік және саяси тұрғыдан ру ең белсенді де көп қолданылатын таксономиялық бірлік атауы. Ру еуропалық, орыс тарихы ғылымында қалыптасқан "род", "имя рода", "родовое имя" классикалық терминдік ұғымдарымен қазақтың, жалпы көшпелі этностардың ру, сүйек этноәлеуметтік терминдерінің арасында сәйкестік жоқ екендігі белгілі. Ру немесе сүйек, тұқым, ата этномәдени категориялары көшпелі өркениет этножүйесінің өзін-өзі ұйымдастырудың әмбебаптық принциптеріне негізделетін қоғамдық институт ретінде танылуы қажет. Ата этнолексемасының лексика-семантикалық сипаты, қазақ тілінде ата этнотермині байырғы қазақ қоғамының әлеуметтік құрылымның бөліністерінің бәріне бірдей қатысты жиі қолданылуында. Қазақ тілінің он томдық түсіндірме сөздігінде ата лексеманың негізгі жеті мағынасы берілген: 1. Туған әке, өз әкесі; 2. Үлкен әке, әкенің әкесі, бергі ата; 3. Адамдардың туыстық, қандастық жігі, ру; 4. Тегі, нәсілі, шыққан жері; 5. Ерлі-зайыптылардың қайын әкесі; 6. Қария, ақсақал (құрметтеу, сыйлау мағынасында); 7. Ауыс. Бір нәрсенің негізгі, басы, түп төркіні. Осы сөздікте ата лексемасының қатысуымен жасалған жиырма үш тұрақты тіркестер мен фразеологизмдер берілген. Жеті ата этнолексемасының лексика-семантикалық ерекшеліктері. Қазақтың дәстүрлі туыстық атаулары ішінде жеті атаға дейінгі бөлінісі: ата, әке, бала, немере, шөбере, шөпшек, немене болса, әрі қарай: туажат, жегжат, жүрежат, ұрпақ болса сегізінші буындағы "туажат" -"туылғанынан жат", яғни қандастық жақындық жоққа шығып, оның орнына "сүйек туыстығы" болады, яғни жеті аталық туыстық рулық деңгейге жетіп отырған. Этноәлеуметтік мазмұндағы "ел", "жұрт" лексемасының құрылымдық сипаты: қалыптасқан тарихи дәстүр бойынша ру лингвокультуремасының синонимі ретінде ең жиі қолданыс табатын ел, жұрт лексемаларын атауға болады. "Ел аузына іліну", "елу жылда ел жаңа, жүз жылда - қазан", "елді аузына қаратты", "елдігі кетті", елдесу", "ел болу", "елден ерек" т.б. Ата, ата тек, жеті ата, ру, тұқым, ел-жұрт жэне т.б. этноәлеуметтік атаулар қазақ халқының этнологиялық кеңістігінде мәдени концептілер жүйесін құрайды. Қоғамдағы қызметі, жалпы танымдық түрғыдан олар бір-бірімен тығыз байланысты, өзара қатынасы түпсаналық сипаттағы халықтық ұғымдар. Ел сөзінің мағынасы лексика-семантикалық деңгейде "туған жер, отан " деген сипатқа ие. Пайдаланған әдебиеттер 1. Жанұзақ Т. Ш.Уалиханов еңбектеріндегі этнонимдердің лексика-семантикалық сипаты //Ахмет Байтұрсынұлы және қазақ филологиясы мәселелері. Халықаралық ғылымипрактикалық конференция материалдары. Алматы, "Арыс", 2004, 117 6. 2. Сыздықова Р. Сөздер сөйлейді., Алматы: Санат, 1994, 180 б. 3. Қайдаров А.Т. Структура односложных корней и основ в казахском языке. А., "Арыс", 2005, стр. 267. 4. Жанпейісов Е. Этнокультурная лексика казахского языка. "Ғылым", 1989, 348 б. ОҚЫТУДЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫН ПАЙДАЛАНУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ Каркабаева Ф.П. «Басқару және білім сапасы» кафедрасының аға оқытушысы Қазіргі кезде егемен елімізде білім берудің жаңа жүйесі жасалып, әлемдік білім беру кеңістігіне енуге бағыт алуда. Бұл оқу-тәрбие үрдісіндегі елеулі өзгерістерге байланысты болып отыр. Себебі, білім беру парадигмасы өзгерді, білім берудің мазмұны жаңарып, жаңа 97

көзқарас, жаңаша қарым-қатынас пайда болуда. Келер ұрпаққа қоғам талабына сай тәрбие мен білім беруде мұғалімдердің инновациялық іс-әрекетінің ғылыми-педагогикалық негіздерін меңгеруі маңызды мәселелердің бірі. Ғылым мен техниканың жедел дамыған, ақпараттық мәліметтер ағыны күшейген заманда ақыл-ой мүмкіндігін қалыптастырып, адамның қабілетін, талантын дамыту білім беру мекемелерінің басты міндеті болып отыр. Ол бүгінгі білім беру кеңістігіндегі ауадай қажет жаңару оқытушының қажымас ізденімпаздығы мен шығармашылық жемісімен келмек. Сондықтан да әрбір оқушының қабілетіне қарай білім беруді, оны дербестікке, ізденімпаздыққа, шығармашылыққа тәрбиелеуді жүзеге асыратын жаңартылған педагогикалық технологияны меңгеруге үлкен бетбұрыс жасалуы қажет. Өйткені мемлекеттік білім стандарты деңгейінде оқу үрдісін ұйымдастыру жаңа педагогикалық технологияны ендіруді міндеттейді. Білім беру саласы қызметкерлерінің алдына қойылып отырған міндеттердің бірі – оқытудың әдіс тәсілдерін үнемі жетілдіріп отыру және қазіргі заманғы педагогикалық технологияларды меңгеру. Қазіргі таңда оқытушылар инновациялық және интерактивтік әдістемелерін сабақ барысында пайдалана отырып сабақтың сапалы әрі қызықты өтуіне ықпалын тигізуде. “Инновация” ұғымын қарастырсақ, ғалымдардың көбі оған әртүрлі анықтамалар берген. Мысалы, Э.Раджерс инновацияны былайша түсіндіреді: “Инновация- нақтылы бір адамға жаңа болып табылатын идея”. Майлс “Инновация – арнайы жаңа өзгеріс. Біз одан жүйелі міндеттеріміздің жүзеге асуын, шешімдерін күтеміз», – дейді. Инновациялық құбылыстар білім беру саласында өткен ғасырдың сексенінші жылдарында кеңінен тарала бастады. Әдетте инновация бірнеше өзекті мәселелердің түйіскен жерінде пайда болады да, берік түрде жаңа мақсатты шешуге бағытталады, педагогикалық құбылысты үздіксіз жаңғыртуға жетелейді. ” Масырова Р.Линчевская Т – “Жаңару” дегенімізді былай деп түсіндіреді: “Жаңару – белгілі бір адам үшін әділ түрде жаңа ма, әлде ескі ме оған байланысты емес, ашылған уақытынан бірінші қолданған уақытымен анықталатын жаңа идея. Қазақстанда ең алғаш «Инновация» ұғымына қазақ тілінде анықтама берген ғалым Немеребай Нұрахметов. Ол “Инновация, инновациялық үрдіс деп отырғанымыз – білім беру мекемелерінің жаңалықтарды жасау, меңгеру, қолдану және таратуға байланысты бір бөлек қызметі” деген анықтаманы ұсынады. Н.Нұрахметов “Инновация” білімнің мазмұнында, әдістемеде, технологияда, оқу-тәрбие жұмысын ұйымдастыруда, мектеп жүйесін басқаруда көрініс табады деп қарастырып, өзінің жіктемесінде инновацияны, қайта жаңарту кеңістігін бірнеше түрге бөледі: жеке түрі (жеке – дара, бір-бірімен байланыспаған); модульдік түрі (жеке – дара кешені, бір-бірімен байланысқан); жүйелі түрі (мектепті толық қамтитын). Әдіскер С.Көшімбетова өзінің зерттеуінде оқу-тәрбие үрдісінде оқытудың инновациялық әдіс-тәсілдерін қолданудың мынадай ерекшеліктерін атап көрсеткен: - дербес оқыту технологиясы оқу-тәрбие үрдісінде ғылымның негіздерін игерту үшін ізгілік, адамгершілік қасиеттерді қалыптастыра отырып, жеке тұлғаның әлеуметтікпсихологиялық жауапкершілін арттырады. - қоғам мен табиғат заңдылықтарын кіріктіру негізінде меңгеруі; - оқытушы білмейтін шығармашылық ізденіс негізінде өмірге келген жаңа қабілет; - саралап деңгейлел оқыту технологиясында оқытудың мазмұны мен әдістері шығармашылық ізденіс іс-әрекет жасау негізінде адамның инновациялық қабілеттерінің қалыптасуына бағытталады. - ақпараттық бағдарламалап оқыту – оқытудың мазмұнын пәнаралық байланыс тұрғысынан ұйымдастыру; - иллюстрациялы түсіндірмелі оқытуда «адам-қоғам-табиғат” үйлесімдік бағыттағы дүниетанымында жүйелі саналы мәдениет қалыптасады; - ізгілендіру технологиясында педагогика ғылымының алдыңғы қатарлы ғылыми жаңалықтарды тәжірибеде «бала –субъект», «бала-объект» тұрғысынан енгізіле бастайды да, ал ғылыми білімдер «оның тұрмысының әлеуметтік жағдайы мен іс-әрекетінің әлеуметтік нәтижесінің бірлігінде қарастырады; Ал жалпы инновацияны модификациялық, комбинаторлық, радикалдық деп үш түрге бөлуге болады . Модификациялық инновация – бұл бұрын қолда барды дамытумен, түрін өзгертумен айналысу. Бұған В.Ф. Шаталовтың математикаға жазған тірек конспектісі жэне оны көптеген мұғалімдердің пайдалануы мысал бола алады. Комбинаторлық модификация – бұрын пайдаланылмаған, белгілі әдістеме элементтерін жаңаша құрастыру. Бұған пәндерді оқытудың қазіргі кездегі әдістемесі дәлел.

Радикалдық инновация – білімге мемлекеттік стандарттарды енгізу жатады. Мемлекеттік стандарт білім беруде, негізінен, мөлшерлерді, параметрлерді, деңгейлік және сапалы оқытудың көрсеткіштерін қалыптастырады. Қазір республика оқу орындары ұсынып отырған көп нұсқалыққа байланысты өздерінің қалауына сәйкес кез-келген үлгі бойынша қызмет етуіне мүмкіндік алды. Бұл бағытта білім берудің әртүрлі нұсқадағы мазмұны, құрылымы, ғылымға және тәжірибеге негізделген жаңа идеялар, жаңа технологиялар бар. Сондықтан әртүрлі оқыту технологияларын, оқу мазмұны әрбір білім алушының жас және жеке дара психологиялық ерекшеліктеріне орай таңдап, тәжірибеде сынап қараудың маңызы зор. Ғылыми-педагогикалық әдебиеттерде іс жүзінде анықталып табылған оқыту үрдісінің нәтижесін көретін әдіс-тәсілдері, түрлері көбіне жаңашыл, инновациялық болып табылады. Инновациялық процестерді ендіру үш өзара байланысты күштер анықталады: енгізілген технологияның ерекшеліктерімен; жаңашылдардың инновациялық әлеуетімен; жаңалықты енгізу жолдарымен. Жаңа инновациялық оқыту технологиясы кәсіптік қызметтің ерекше түрі болып табылады. Инновациялық оқыту технологиясын меңгеру үшін педагогикалық аса зор тәжірибені жұмылдыру қажет. Бұл өз қызметіне шығармашылықпен қарайтын, жеке басының белгілі іскерлік қасиеті бар адамды қажет ететін жұмыс. Шындығында да әрбір педагог жаңа инновациялық технологияны меңгеру барысында өзін-өзі дамытады және өзін-өзі қалыптастырады. XXI ғасырда болашақ мамандарды даярлау, олардың кәсіби бейімделуін қалыптастыру мәселелері – кезек күттірмейтін өзекті қоғам талабы. Сондықтай біз болашақ педагог-психологтардың жаңа педагогикалық инновациялық технологияларды қолдануға даярлығын қалыптастырудың құрылымдық-мазмұндық моделін жасадық. Болашақ мамандардың жаңа инновациялық педагогикалық технологияларды қолдануға даярлықты қалыптастыру мына көрсеткіштерді қамтиды: Мотивациялық өлшемдеріне танымдық қызығуды қалыптастыру бейнесі жатады. Оған болашақ мамандарды қалыптастыру, құндылық қарым-қатынас, болашақ маманның өзінің кәсіби шеберлігін дамытуға талпынуы, болашақ мамандығын ерекше жақсы көруі, ұрпақ тәрбиесінде ұстаздың жетекші орнын сезінуі, кәсіби жеке біліктілік деңгейін көтеруге бағыттылығы, инновациялық іс-әрекетке ұмтылу әрекеттері кіреді. Мазмұндық өлшемдеріне болашақ маманның жалпы мәдениеттілік дайындығы мен мәндік әдіснамалық дайындығының деңгейі, мамандығы бойынша білімі, педагогикалық біртұтас білім жүйесі, біртұтас педагогикалық үрдістің заңдылықтары, мен қозғаушы күштерінің жалпы теориялық білім негіздерімен қарулануы кіреді. Оған біртұтас педагогикалық үрдістің теориялық негіздерін және жеке тұлға теориясының ғылыми негіздерін меңгеруі, педагогикалық іс-әрекет теориясының негіздерін білуі, білім алушылардың барлық мүмкіндіктерін пайдаланғанда инновациялық іс-әрекеттің көбіне нәтижелі болатындығын сезіне алуы жатады. Бейімділік өлшемдерін болашақ маманның барлық жағдайға бейімделе алу қабілеті атады: бейімділік жағдаятына бағдарлана алуы, микроорта өзгерістеріне сай қолайлы инновациялық педагогикалық технологияларды таңдай алуы. Бейімділік өлшемдері болашақ маманның білімгер мәртебесінен оқытушы, ұстаз мәртебесіне ауысуының ерекшелігін сезіне білуімен бейімділік іс-әрекетті жүзеге асырудың жаңа әдіс-тәсілдерін пайдалана алуларымен ерекшеленеді. Танымдық өлшемдері болашақ маманның әлеуметтік кәсіби қоршаған ортаны жедел тани алуымен, өзін кәсіби жүзеге асырудың нәтижелі әдіс-тәсілдерін пайдалануымен, инновациялық педагогикалық технологияларға қызығу танытумен ерекшеленеді. Оған болашақ маманның әлеуметтік кәсіби қоршаған ортаны біліп тануы, кәсіптік білімін өз тәжірибесінде қолдана білуі, инновациялық педагогикалық технологияларды оқып меңгеруі, үйренуі жатады. Іс-әрекеттік өлшемдері болашақ маманның өзінің кәсіби іс-әрекетінің мақсаты мен міндеттерін анықтай алуы және педагогикалық қарым-қатынастық үрдісті тиімді жүзеге асыра алуымен өлшенеді. Оған болашақ маманның өз пәнін жете меңгеруі, біртұтас оқу-тәрбие үрдісінің психологиялық, педагогикалық негіздерін білуі, педагогикалық үрдісті жоспарлап, жүзеге асыра алуымен өлшенеді. Технологияның өлшемдері оқытудың әдістемелік мақсаттары, оқыту үрдісі, оның міндетттерін анықтай алуы, оқытудың нәтижесін болжай алуы және психологиялық педагогикалық білімдерді меңгерумен анықталады. Оған болашақ маманның біртұтас оқутәрбие үрдісінде сабақты тиімді ұйымдастыра білуі, оқушылармен ынтымақтастық қарымқатынасты жүзеге асыра алуы, біртұтас педагогикалық үрдісті диагностикалай алуы және сабақтың нәтижесі жоғары болатындай ең тиімді педагогикалық технологияны таңдай алуы қажет. 99

Шығармашылық өлшемдеріне шығармашылық ептілікті, шығармашылық белсенділікті болашақ маманның шығармашылық-ізденушілік дамыту кіреді. Оған болашақ маманның ғылыми – зерттеу жұмыстарына өзіндік талдау жасай алуы, өз білімін көтеруге, жетілдіруге талпыныстың болуы мен инновациялық әдіс-тәсілдерді қолдануға өзіндік жаңалықтар, өзгерістер енгізумен және жаңалықты шығармашылықпен қолдана алуымен сипатталады. Осы аталған көрсеткіштердің әсерінен білім, кәсіп, іскерлік, іс-әрекет, игеру, нәтиже құралады. Білім жалпы, кәсіби, техникалық, арнайы білім болып бөлініп кәсіппен ұштасады. Ал кәсіп – мамандық таңдау, мамандықты меңгеру. Білім алып кәсіп иесі болу үшін іскерлік қажет. Іскерлік – оқу, білім, кәсіп, тәжірибе, ізденушілік, өзіндік жұмыс, іс-шаралар, дағдыдан туындайды. Іскер болу үшін іс-әрекетті меңгеру қажет. Іс-әрекет әрекеттен, операция, қимылқозғалыстан тұрады. Барлық үрдіс байланыса орындалғаннан соң нәтиже көрсеткіші пайда болады. Әрбір педагогтің инновациялық іс-әрекетін қалыптастырудың педагогикалық шарттары: инновация туралы білімі; инновацияны жан-жақты меңгеру; инновациялық ісәрекет диагностикасын меңгеру; инновацияны тәжірибеге ендіру жұмыстары; инновацияны практикада дұрыс қолдану. Әрбір білім беру ордаларында бүгінгі таңда белең алып отырған кемшіліктері баршылық, атап айтатын болсақ: білім сапасының төмендігі; білім саласына мемлекет тарапынан реформалар жүргізілгенімен оқудың нәтижесінің болмауы; құжаттар көптеп шығарылғанымен мардымсыздығы; білім алушылардың өздігінен білім алу дағдысының болмауы; білім алушылар мен оқытушылардың бірлескен шығармашылық еңбектерінің болмауы. Бұл тығырықтан шығудың бірден-бір жолы оқу-тәрбие процесінде инновациялық әдістәсілдерін енгізу, әрбір білім алушылардың білімге деген қызығушылықтарын, талпынысын арттырып, өз бетімен ізденуге, шығармашылық еңбек етуге жол ашу. Инновациялық процестің негізі – жаңалықтарды қалыптастырып жүзеге асырудың тұтастық қызметі. Инновация білім деңгейінің көтерілуіне жағдай туғызады. Білім сапасын арттырудағы жаңа инновациялық технологияларды оқып, үйреніп, сараптай келе, мынадай тұжырым жасауға болады: - білім алушылардың білім, білік сапасын арттырудағы жаңа инновациялық технология түрлері сан алуан, оларды таңдау жэне одан шығатын нәтиже оқытушының кәсіби біліктілігіне тікелей байланысты; - жаңа инновациялык технологияларды енгізу жүйелі әрі мақсатты түрде жүргізілгенде ғана жетістікке жетуге болады; - жаңа инновациялық оқыту технологияларын енгізу барысында әрбір оқу орнының материалдық-техникалық базасының бүгінгі талапқа сай еместігі, әрі жетіспеуі, кадрлық әлеуметтің төмендігі көп кедергі жасайды. Қазіргі жас ұрпақтың саналы да сапалы білім алуының бірден-бір шарты оқу орындарындағы білім беру процесіне жаңа инновациялық технологияларды енгізу екендігі сөзсіз түсінікті. Сондықтан ғылымитехникалық прогрестен қалыспай, жаңа педагогикалық инновацияларды дер кезінде қабылдап, өңдеп, нәтижелі пайдалана білу – әрбір ұстаздың негізгі міндеті болып табылады. Біздің ойымызша, оқу орындарында инновациялық басқару жүйесін енгізіп, оны жүзеге асыру міндет. Қорыта келгенде, жаңа инновациялық педагогикалық технологияның негізгі, басты міндеттері мынадай: - әрбір білім алушының білім алу, даму, басқа да іс-әрекеттерін мақсатты түрде ұйымдастыра білу; - білім мен білігіне сай келетін бағдар таңдап алатындай дәрежеде тәрбиелеу; - өз бетінше жұмыс істеу дағдыларын қалыптастыру, дамыту; - аналитикалық ойлау қабілетін дамыту. 1. 2. 3. 4. 5.

Әдебиеттер Раджерс Э. Инновация туралы түсінік. – //Қазақстан мектебі, №4, 2006. Қабдықайыров Қ. Инновациялық технологияларды диагностикалау. – А., 2004 Жүнісбек Ә. Жаңа технология негізі – сапалы білім. – //Қазақстан мектебі, №4, 2008 Нағымжанова Қ. Инновациялық технологияның құрылымы. – А.:Өркен, 2007 Көшімбетова С. Инновациялық технологияны білім сапасын көтеруде пайдалану мүмкіндіктері. – А.: Білім, 2008.

100

ПОДГОТОВКА УЧИТЕЛЯ И УЧАЩИХСЯ К ПРОЕКТНОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ Тойганбекова А.А. заместитель директора по воспитательной работе средняя школа № 9, г.Тараз В современном образовании становление культуры личности, ее ценностно-смысловое определение выделяются в качестве одного из основных приоритетов: образование выступает как сложный культурный процесс развития и саморазвития личности, как культурная деятельность субъектов, неоднородное культурное пространство взаимодействия сферы образования и других социальных сфер, прежде всего – культуры. Одним из условий модернизации системы высшего профессионального образования, согласно целевой программе развития образования на 2015-2020 гг., является вовлеченность учащихся и учителей в социально значимую проектную деятельность, являющуюся ресурсом и инструментом освоения учащимися компетентностей поиска, анализа, освоения и обновления информации, прогнозирования и проектирования. В данном контексте обнаруживается актуальность исследований проблемы становления проектной культуры учащихся, как качества личности, характеризующего конкурентоспособного выпускника высшей школы на рынке труда. Начавшаяся на рубеже XX-XXI веков интенсификация социальных процессов, связанная с объективной сменой парадигмы приоритетов общественного развития, диктует необходимость обоснованного подхода к реализации проектных решений инновационного характера. Анализ отечественной практики социальных нововведений позволяет утверждать, что эффективность этого процесса напрямую зависит от уровня проектной культуры тех, кто его осуществляет. Становление проектной культуры ученика, надо рассматривать как доминанту, акцентирующую общепедагогический контекст развития среднего образования на современном этапе. Данное утверждение не противоречит, а, напротив, соотносится с нормативнозаконодательными основами и принципами казахстанского образования, такими как: открытость образования внешним запросам, применение проектных методов, конкурсное выявление и поддержка лидеров, успешно применяющих новые подходы на практике. Реализация указанных принципов декларирована как одно из условий вхождения РК в европейское образовательное пространство. В последнее десятилетие сформировалась новая парадигма инновационного проектирования в молодежной политике, которая обусловлена социально-экономическими, политическими и идеологическими проблемами. Анализируя процессы социального развития молодежи, приходят к выводу о необходимости проведения научных общепедагогических исследований, направленных на обновление содержания, методов и форм образовательной деятельности, разработку педагогических технологий, способствующих становлению проектной культуры ученической молодежи, ориентированной на результативность внедрения социальных инноваций. Следует отметить, что предложенные в научных публикациях определения проектной культуры личности, основанные на классификации видов культуры сообразно видам человеческой деятельности, не соотносятся с возрастными особенностями субъектов проектной деятельности. Ученический возраст, согласно Б.Г. Ананьеву, является сензитивным периодом для развития основных социогенных потенций человека. В связи с этим логично предположить, что проектная культура по содержанию, модели и технологии ее становления будет отличаться от проектной культуры детей, школьников, взрослых с учетом специфики каждого возрастного этапа развития личности. Следуя убеждению М.С. Кагана, что «нет более ошибочного представления о культуре, чем представление о ее статичности и неизменности, …культура – всегда процесс…», выбрали контекст «становление» проектной культуры учащихся в отличие от распространенных в научных публикациях понятий «формирование проектной культуры» и «сформированность проектной культуры», в которых очевиден акцент на завершенность, достижение конечного результата. Цель проектного обучения состоит в том, чтобы создать условия, при которых уча щиеся: 1)самостоятельно приобретают новые знания из разных источников; 2)учатся пользоваться приобретенными знаниями, которые необходимы для решения познавательных и практических задач; 3)приобретают коммуникативные умения, работая в группах; 101

4)развивают у себя исследовательские умения и системное мышление. Соответственно, иерархическую ветвь понятия «культура личности» составили понятия: «проектная культура личности»; «проектная культура учащихся», детерминированная проектной деятельностью в соответствии с возрастными особенностям развития личности, развития субъектности и субъективности человека, а также социально-демографическими и социально-психологическими особенностям учеников как социальной группы общества. В концепции Е.И. Зейлигер-Рубинштейн особо подчеркивается направленность от изучения культуры как статического явления – к пониманию ее динамического развития через деятельность субъектов (носителей культуры). Таким образом, культура личности непосредственно связана с культурой деятельности. Следовательно, проектную культуру личности логично рассматривать в связи с проектированием как видом деятельности. Подчеркнем, что благодаря интеграции таких наук как: философия, культурология, социология, педагогика, психология, к настоящему времени сложилась межнаучная теоретическая база работ в проблемной области проектной культуры личности, которые условно могут быть классифицированы по группам. Прежде всего, это исследования ретроспективного характера, освещающие историю развития проектирования, а также социального проектирования. Отметим, что современные определения социального проектирования отражают его технологичность и социальную направленность, акцентируют аспекты социального прогнозирования, конструирования будущего, моделирования социальных процессов, социального управления. Социальное проектирование рассматривается как поэтапная деятельность, включающая процедуры исследования, конструирования и собственно проектирования.

Список использованной литературы: 1. Колесникова И.А. Педагогическое проектирование. М., 2014. – с68-69.

102

2. Малахова Л.П. Материалы IV межрегиональная научно-практическая конференция "Проблемы учебно-методической и воспитательной работы". Сургут., 2012. – с.213. 3. Смирнова М.А. Возможности проектного обучения// Наука, образование, общество. – 2014. – №5 – с.2.

ПРОЕКТНАЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ НА УРОКАХ РУССКОГО ЯЗЫКА Какибаева Г.К. ст. преподаватель Таразский Государственный университет им. М.Х. Дулати Как любой вид работы в школе, проектная работа по русскому языку планируется заранее. Такое планирование называют педагогическим проектом руководителя. Педагогическое проектирование касается постановки развивающих и образовательных целей, определения времени проведения работы, её формы, конкретных этапов и их содержательного наполнения, адаптации методов исследования, создания конечного продукта и возможностей его представления. Приступая к проектированию проектной или учебно-исследовательской работы по русскому языку в старших классах, нужно представлять, что основные параметры, такие, как цели, задачи и основные этапы, заданы самими образовательными технологиями, т. е. являются «жанрообразующими» и не могут быть изменены. Параметры, связанные с содержанием: проблема, тема проекта или исследования, литература по теме, методы сбора и анализа языкового материала, — могут быть наполнены в зависимости от интересов исследователей и руководителя. Однако при отборе содержания работы педагогу следует руководствоваться принципами, задаваемыми психологией, дидактикой, методикой преподавания языка и лингвистикой. Выстраивая цели исследовательской и проектной работы по русскому языку в старших классах, нужно учитывать специфику новых образовательных технологий — их ориентированность на развитие личности учащихся. Вместе с тем эти цели должны соответствовать современным нормативным документам. Развивающие задачи исследовательской и проектной работы старшеклассников по русскому языку соотносятся с современными задачами развития личности школьников в любых областях общего образования: развитие личности через познание мира, других людей, самопознание; - развитие исследовательского поведения и исследовательских умений; - развитие самостоятельности в приобретении знаний; - развитие творческой инициативы; - развитие интеллектуальных и творческих способностей; - развитие научного мировоззрения; - развитие потребности в рефлексии: объективном оценивании своих достижений, соотнесении их с приложенными усилиями. Своеобразной проекцией этих задач на обучение русскому языку в старших классах является развитие языковой личности старшеклассника. Образовательные цели исследовательской и проектной работы по русскому языку логично определять через ключевые компетенции (коммуникативную, лингвистическую, культуроведческую), как это делается в компоненте Государственного стандарта общего образования по русскому языку. Лингвистическая компетенция — это умение применять знания о самом языке, его системе, лингвистике как науке. Можно сказать, что на развитие лингвистической компетенции делается главный акцент исследовательской работы старшеклассников по русскому языку, поскольку он более других близок лингвистике как науке и нацелен на научное познание языка. В ходе исследовательской и проектной работы по русскому языку предполагается формирование и развитие у старшеклассников следующих знаний и умений, составляющих лингвистическую компетенцию: представлений об исследовательской работе по русскому языку; знаний о достижениях лингвистической науки (имена и научные биографии выдающихся учёных-русистов, проблемы, методы лингвистического исследования, результаты исследований по русскому языку);

103

знаний о системности языка (на основе систематизации, расширения и углубления знаний о русском языке, полученных при изучении различных разделов школьного курса); языковой рефлексии; умений использовать некоторые методы сбора и анализа языкового материала; исследовательских умений сформулировать тему, гипотезу, цели и задачи лингвистического исследования, выбрать лингвистический метод в зависимости от целей и объекта исследования, сформулировать выводы. Коммуникативная компетенция — способность к общению в соответствии с различными коммуникативными целями и ситуациями, готовность к речевому взаимодействию и взаимопониманию. Проектная и исследовательская работа ставит старшеклассников перед необходимостью читать и находить нужную информацию в справочной, научно-учебной и научной литературе; создавать и редактировать текст научного стиля речи; «свёртывать» и «развёртывать» текст; публично выступать и общаться на лингвистические темы (в форме монолога, диалога); отстаивать свою точку зрения в ходе диспута на лингвистические темы. Все эти задачи способствуют развитию коммуникативной компетенции. Формирование культуроведческой компетенции также одна из образовательных задач, которая решается при ведении старшеклассниками исследовательской и проектной работы через понимание русского языка как системы, развивающейся вместе с развитием общества, отражающей особенности национального видения мира; через владение нормами речевого поведения в различных ситуациях общения и осознание норм речевого этикета как национально-специфичных. Для проектной работы в школе есть два пути: 1) интегрированность в урочную деятельность; 2) внеклассная форма (элективный или факультативный курс, индивидуальные консультации с научным руководителем). В первом случае проект тематически связан с программой, а «технический» этап (инструкции учителя, разделение учащихся на группы, осознание стоящей перед ними задачи и путей её решения) проходит непосредственно на уроке. Продукт и результат проектной работы также может представляться на уроке. Основная часть работы над проектом проходит вне класса (в школе, дома, в библиотеке, в экскурсионной поездке, экспедиции и т. д.). Второй случай допустим, если в школе есть гуманитарный профиль и возможность предложить старшеклассникам элективный курс по русскому языку, в рамках которого организовать исследовательскую и проектную работу. Элективные курсы, предусмотренные концепцией профильного обучения, — обязательные для посещения курсы по выбору учащихся, входящие в состав профиля обучения на старшей ступени школы, реализуются за счёт школьного компонента учебного плана. В организации проектной работы учащихся принято выделять следующие этапы: Предварительный этап: вовлечение учащихся в проектную работу; знакомство с целями, структурой нового вида работы; Определение темы конкретного проекта; разделение учащихся на группы; Выявление проблемы и цели проекта; Обсуждение структуры проекта, составление плана работы, определение методов исследования; Работа в группах, координируемая руководителем; Презентация работы; Оценка проекта. Возможности выбора областей для проектов и исследований старшеклассников по русскому языку не ограничены практически ничем, поскольку образовательные стандарты и программы не регламентируют, какие темы или проблемы следует изучать с помощью новых технологий. Планируя со старшеклассниками изучение каких-либо проблем по русскому языку в форме проектной или учебно-исследовательской работы, нужно руководствоваться принципами научности, опоры на базовое образование, этичности, коммуникативности, межпредметных связей, практической значимости. Принцип научности предусматривает изучение языка с разных точек зрения (научных подходов); системности, функциональности, учёта экстралингвистических (внеязыковых) факторов. Функциональный подход (изучение «языка в действии») в исследовательской работе старшеклассников по русскому языку особенно плодотворен. В пользу этого можно привести следующие аргументы: 1) с позиции современной лингвистики — «познать язык вне его функционирования невозможно»; 2) с позиций психологии — во многом лингвистические 104

интересы старшеклассников объясняются стремлением к самопознанию, открытию своего «Я» через язык. Старшеклассникам интересен язык с позиции «пользователей», что и является основой функционального подхода в лингвистике. Но нужно иметь в виду, что изучение какого-либо языкового явления в функциональном аспекте сложнее, объёмнее, чем в системном. Экстралингвистический подход предполагает изучение языка в связи с внеязыковыми реалиями. Он стимулирует интерес старшеклассников к явлениям языка и поэтому особенно значим на предварительном этапе и на этапе выбора темы исследования. Многие из тем исследовательских работ в социолингвистическом направлении, исследовании коммуникации, в том числе и невербальной, нацелены на исследование экстралингвистических условий языкового общения. С принципом научности тесно связан принцип опоры на базовое образование. Он означает необходимость учёта знаний, полученных в школьном курсе русского языка при ведении исследовательских и проектных работ. Полученные старшеклассниками в базовом курсе лингвистические знания служат основой для углубления и расширения знаний об отдельных явлениях языка, методах лингвистического анализа в процеcce исследования. Принцип коммуникативности объединяет идею развития связной речи учащихся и изучение речеведческих понятий (связанные с текстом, стилями речи и их языковым средствами, формами речи, ситуациями общения и др.) для сознательного формирования коммуникативных умений навыков. Принцип коммуникативности в исследовательской и проектной работе по русскому языку подразумевает, что одной из важных целей является цель практическая — совершенствовать навыки речевого общения. Очень важно, что и сам путь к этой цели — практическое пользование языком. Основная установка принципа коммуникативности— «учиться общению общаясь». Принцип межпредметных связей в исследовательской работе предполагает не только традиционное понимание: связь с дисциплинами филологического цикла (прежде всего литературой при анализе художественного текста, иностранными языками при работе над темами, связанными с этимологией слов, заимствованной лексикой, сопоставлением фразеологизмов). При выборе направления учебного исследования, например по ономастике, осуществляется связь с географией, историей. Практическая значимость — неотъемлемая часть проектной работы учащихся, где социальная востребованность продукта является жанрообразующей. Чаще всего эта составляющая определяется ценностью проекта как учебного пособия. Выполненные в рамках классного краткосрочного проекта по русскому языку «Повторение пунктуации» компьютерные презентации на тему «Тире в простом предложении», «Знаки препинания при вводных словах», «Знаки препинания в бессоюзных сложных предложениях» полезны не только старшеклассникам при подготовке к итоговой аттестации, но и восьмиклассникам при изучении новых тем. Выбор метода и проведение исследования соотносятся с основным этапом — сбора и анализа языкового материала. Без него работа не будет представлять ценности как исследование. Все научные методы исследования, в том числе и лингвистические, могут быть классифицированы по разным принципам: 1) по отношению к формам мышления (теоретические и эмпирические); 2) по соотношению с этапами исследовательской работы; 3) в связи с теорией, на которую они опираются. Какие лингвистические методы — эмпирические или теоретические—могут быть использованы в исследовательской работе школьников? Лингвистика является преимущественно эмпирической наукой, основанной на изучении языкового материала. Теоретическое познание также присуще лингвистике как науке, однако из-за различия в целях научного и учебного исследования теоретические лингвистические методы нецелесообразно использовать в исследовательских работах школьников по русскому языку. Отбор и адаптацию лингвистических методов исследования для школьников следует осуществлять из числа эмпирических методов. Главное их достоинство в том, что они обращают старшеклассников к собственному языковому опыту, к наблюдению явлений и фактов языка, развивают речевую и языковую рефлексию. Сравнительно-исторический метод — первый научный метод, с которым связано становление языкознания как науки. Он позволяет установить неповторимое своеобразие языка в сравнении с другими, выявить родственные языки, уточнить место языка в языковых группах 105

и семьях. Сравнительно-исторический метод можно также использовать в исследовательской работе школьников в условиях двуязычия, например русско-белорусского, русско-казахского и др. языков. В отличие от сравнительно-исторического метода, который практически не знаком современным школьникам, многие другие методы лингвистического анализа в адаптированном виде уже давно используются в преподавании русского языка. Так, описательный метод лингвистики воплотился в методе объяснения нового материала учителем, в ходе которого он рассказывает о признаках языкового явления и иллюстрирует его примерами. Структурносемантический метод получил применение в школьной практике при анализе сложного предложения, семантический анализ — при определении лексического значения слова, фонологический — при обучении орфографии на основе фонемно-морфологического принципа. Также получил широкое распространение на уроках русского языка метод лингвистического эксперимента. Для исследовательской и проектной работы можно использовать все методы, применяющиеся при изучении русского языка в школе, несколько расширив их по сравнению с программой. Хотя в рамках школьной программы ученики знакомятся со многими методами лингвистического исследования, далеко не во всех они достигают совершенства. Лингвистический анализ художественного текста, элементы которого предлагается использовать в сочинениях старшеклассников, задание в ЕНТ по русскому языку — убедительный тому пример. Лингвистический анализ художественного текста —основа филологического анализа текста. Он нацелен на «выявление и объяснение использованных в художественном тексте языковых фактов в их значении и употреблении» в той степени, в какой это нужно для адекватного его понимания. Экспериментальные методы в лингвистике позволяют изучать факты языка в условиях эксперимента, т. е. в искусственно созданных и управляемых условиях. Этими методами, в отличие, например, от сравнительно-исторического, изучаются только живые языки; они зарекомендовали себя в изучении фонетики, диалектологии, изучении вопросов языковой нормы и др. Лингвистический эксперимент — один из самых эффективных научных методов лингвистики, «представляет собой самый сильный вид аргументации» (Ю..Н. Караулов). Он имеет множество разновидностей: наблюдение (в том числе и самонаблюдение, интроспекцию), различные виды анкетирования и интервьюирования, а также ассоциативный эксперимент. Ассоциативный эксперимент — один из видов лингвистического эксперимента, в ходе которого испытуемым предъявляется (обычно устно) слово-стимул, концепт. На стимул должна последовать словесная ассоциативная реакция, которая фиксируется письменно. По данным ассоциативных экспериментов составляют ассоциативные словари, например «Русский ассоциативный словарь», составленный Ю. Н. Карауловым и др., «Словарь ассоциативных норм» под редакцией А. А. Леонтьева. Словарные статьи включают в себя стимул и все реакции на него, а также усреднённую коллективную реакцию, которую получают с помощью математических методов обработки всех полученных результатов. По словам Ю. Н. Караулова, эта реакция «отражает тотальную языковую компетентность, или знание языка, в обследованной массе индивидуальностей, но одновременно является «собственностью» каждой из этих индивидуальностей, хотя каждая из них формально (в эксперименте) участвует только одной реакцией. Социолингвистическое анкетирование, интервью являются экспериментальными методами, цель которых — собрать языковой материал или сведения об отношении носителей языка к тому или иному языковому явлению. Анкетирование — метод, требующий предварительного составления анкеты, ответы на которую даёт письменно либо сам опрашиваемый, либо исследователь. В отличие от анкетирования, интервью — метод, направленный на фиксацию спонтанного речевого поведения опрашиваемого; он более трудоёмок, так как требует синхронной записи и последующей расшифровки интервью, не может быть проведён одновременно с группой опрашиваемых. В гуманитарных исследованиях, в том числе и лингвистических, конечным продуктом является текст. В отличие от исследовательской работы, в проекте продукт имеет более «материальные» черты и прикладной характер, он может представлять собой словарь (или его фрагмент), учебное пособие, коллекцию и т. д. Однако, несмотря на это различие, и проекты, и исследования по русскому языку представляются своими создателями заинтересованному 106

сообществу в виде докладов или презентаций. Таким образом, старшеклассники, какую бы они работу ни выполняли, всё равно сталкиваются с необходимостью описать её в тексте определённого жанра. Создание такого текста в стиле, близком научному, — серьёзный вклад в формирование коммуникативной компетенции старшеклассников. Текст исследовательской работы, который предоставляется на любой конкурс и конференцию старшеклассников, должен содержать: 1) титульный лист; 2) содержание с указанием названий частей и страниц — обязательная часть исследовательской работы; 3) введение, в котором должны быть поставлены проблема исследования, его цели и задачи; 4) краткий обзор научной и научно-популярной литературы — теоретическое основание исследования; 5) основная, исследовательская часть — описание метода исследования, анализ языкового материала и его результаты; 6) выводы; 7) список литературы; 8) приложения. Эти разделы — важнейшие композиционные части текста. Формы представления исследовательских и проектных работ по русскому языку многообразны: устный доклад, собеседование, стендовый доклад, видеопрезентация (слайды или фильм) или компьютерная презентация. Вместе с созданием текста исследовательской работы подготовка устного доклада, текста презентации и её устного сопровождения значительно расширяет коммуникативную компетенцию старшеклассников. Умение делать устное сообщение по теме исследования и умение создать и представить компьютерную презентацию универсальны и могут быть перенесены с исследовательской работы по русскому языку в любые другие сферы деятельности. Поскольку главная цель исследовательской и проектной работы — развитие личности в процессе исследования, а особенность исследовательской и проектной работы по русскому языку — развитие языковой личности и лингвистической компетенции старшеклассников, то достижение этих целей и есть главный критерий оценки эффективности проведённой работы. Однако в реальности оценка продукта и результата исследовательской деятельности остаётся сложной проблемой. Дело в том, что чаще всего экспертам приходится работать с текстом, который ограничивает возможность оценить личностный рост исследователя. И проектная, и исследовательская работа может быть оценена с различных позиций: 1) какую роль она играет в образовательном процессе учебного учреждения; 2) как она повышает эффективность обучения; 3) как развивает личность учащегося. Основные критерии оценки исследовательской и проектной работы по русскому языку: наличие авторской позиции: соответствие содержания сформулированной теме, поставленной цели и задачам, структура работы (введение, цели и задачи, методика исследования, выводы), соответствие выводов полученным результатам; литературный обзор и его качество, осведомлённость автора в общей проблематике выбранного направления исследований; самостоятельность в сборе материала и проведении исследования, корректность применяемой методики; культура оформления работы (текст), соответствие представленной работы требованиям конкурса или конференции. Список использованной литературы: 1.Петров А.Б. Проектная деятельность учащихся. М., 2014. – с. 45-50. 2.Малыхин А.Л. "Проектная деятельность: решения и постановка Новосибирск, 2012. – с.23. 3.Артюхин Р.О. Проектное обучение//Образование – 2013. – №10 – с.12.

107

вопросов.

ИСТОРИЯ ВОЗНИКНОВЕНИЯ И РАЗВИТИЯ МЕТОДА УЧЕБНЫХ ПРОЕКТОВ Кенжебаева А.Т. к.п.н., доцент Таразский Государственный педагогический институт Метод проектов не является принципиально новым в педагогической практике, но вместе с тем его сегодня относят к педагогическим технологиям ХХI века как предусматривающий умение адаптироваться в стремительно изменяющемся мире. Он возник в США во второй половине 19 в. Его теоретической основой была «прагматическая педагогика» американского философа-идеалиста Джона Дьюи (1859 – 1952). Основные концептуальные положения его теории: • истинным и ценным является только то, что дает практический результат; • ребенок в онтогенезе повторяет путь человечества в познании окружающего мира (от частного к общему, индуктивным методом); • усвоение знаний – это стихийный, неуправляемый процесс; • ребенок может усваивать информацию только благодаря возникшей потребности в знаниях, являясь активным субъектом своего обучения. Условиями успешности обучения согласно теории Д. Дьюи являются: • проблематизация учебного материала; • познавательная активность ребенка; • связь обучения с жизненным опытом ребенка; • организация обучения как деятельности (игровой, трудовой). Таким образом, Д. Дьюи предложил по существу преобразование абстрактного, оторванного от жизни, направленного на простое заучивание теоретических знаний современного ему образования в систему школьного обучения «путём делания», которое обогащает личный опыт ребёнка и состоит в освоении им способа самостоятельного познания окружающего мира. Идеи Д. Дьюи оказали огромное влияние на систему образования XX века. Они получили дальнейшее развитие в работах его учеников и последователей – американских педагогов Е. Пархерст и В. Кильпатрика. Одним из путей реализации идей Дьюи было обучение по «методу проектов». Метод проектов (от греч. – путь исследования) – это система обучения, при которой учащиеся приобретают знания в процессе планирования и выполнения постепенно усложняющихся практических заданий – ПРОЕКТОВ. Этот метод вошёл в историю как "метод проблем".Американский педагог У.Х.Килпатрик писал: "Метод проектов – метод планирования целесообразной деятельности в связи с разрешением какого-нибудь учебно-школьного задания в реальной жизненной обстановке". Он же отмечает его положительные стороны, кото-рые заключаются в длительном, а не мимолётном соприкосновении ученика с объектом деятельности, и недостатки, когда у ребёнка невозможно пробудить достаточно сильные целеустремления. Известна целая школа ведущих русских педагогов (таких, как С.Т.Шацкий, В.Н.Шульгин, М.В.Крупенин) и другие, которые отмечали положительные стороны метода проектов. Это – развитие инициативы школьников, навыков к плановой работе, умение взвешивать обстоятельства и учитывать трудности. Проект учит их настойчивости в достижении цели, приучает к самостоятельности. В настоящее время в связи с модернизацией казахстанского образования встала проблема возрождения метода проектов в отечественной школьной практике. Сторонники этого метода далеки от простого переноса с англо-американской педагогики метода проектов в нашу школу. В РК, одной из богатейших стран мира по природным ресурсам, принесшей миру наиболее крупные открытия, метод проектов имеет свои особенности. Этот метод использовался и в РК в школьном и вузовском обучении. До середины 80-х годов он не практиковался в отечественной педагогике. В зарубежной же педагогике метод проектов активно и успешно развивался. В нашу школу он возвратился во второй половине 80-х годов, когда на волне демократизации нашего общества положение в образовании стало меняться. Начали возрождаться идеи приоритетности субъективности ребёнка в образовательном процессе, ориентации на его личные интересы и особенности, нацеленности образования на интеллектуальное, нравственное и физическое развитие учащихся. Критически 108

преобразованный метод проектов Д. Дьюи и его последователей сможет обеспечить развитие самостоятельности учащихся, их критического мышления, умений применять полученные знания на практике, научить их учиться. При этом роль учителя сводится к руководству самостоятельной работой школьников и их мотивации. Формирование проектной деятельности учащихся необходимо для вооружения их универсальным умением решения различных проблем, в том числе и образовательных. В современной педагогике проектная деятельность должна использоваться не вместо классно – урочной системы обучения, а наряду с ней, как компонент системы образования, как на уроке, так и во внеурочной деятельности. Историографию метода проектов можно проследить в работах П. П. Блонского, В. П. Вахтерова, Д. Дьюи, У. Килпатрика, Э. Коллингса, М. Н. Крупенина, Л Э. Левина, А. П. Пинкевича, С. Т. Шацкого, рассматривающих метод проектов как обучение на активной деятельностной основе. Педагогическая эффективность метода учебного проекта может быть представлена схемой: т. о., метод учебного проекта способствует развитию самостоятельности ученика, всех сфер его личности, обеспечивает субъектность ученика в образовательном процессе, следовательно, проектное обучение может рассматриваться как средство активизации творческой и познавательной деятельности учащихся, средство повышения качества образовательного процесса. Проектная деятельность способствует преобразованию процесса обучения в процесс самообучения, позволяет каждому ученику увидеть себя как человека способного и компетентного. Творческие проекты Творческое проектирование или выполнение творческих проектов занимает особое место. Под творческим проектом понимается учебно-трудовое задание, активизирующее деятельность учащихся, в результате которого ими создаётся продукт, обладающий субъективной, а иногда и объективной новизной. В основе создания творческого проекта лежит процесс творчества учителя и ученика. Слово "творчество" происходит от слова "творить", т.е. в общественном смысле это означает "искать", изобретать и создавать нечто такое, что не встречалось в прошлом опыте – индивидуальном или общественном. В психологопедагогическом определении творчества отражается момент субъективной значимости этого процесса, т.е. творчество есть деятельность, способствующая созданию, открытию чего-либо ранее неизвестного для данного субъекта. Творчество – это исследование. Человек исследует, а это значит, что он наблюдает и познаёт окружающий нас мир. Поисковая творческая деятельность создаёт все материальные и духовные ценности. Элементы творчества могут присутствовать в самых различных видах деятельности человека: в создании новой техники, пошиве одежды, приготовлении пищи, рукоделии… В основе творчества лежит система творческого воспитания, которая обусловлена двумя основными принципами: • индивидуальной заинтересованностью; • cоциальной значимостью. Система творческого воспитания должна строиться на свободе творчества школьников, которая имеет глубокий педагогический смысл, т.к. расширяет умственный кругозор учащегося, усиливает продуктивность его фантазии, вызывает положительные эмоции, возбуждает активность, волю к действию, помогает с большей настойчивостью и изобретательностью преодолевать трудности, приобретать без принуждения трудовые навыки, нередко весьма сложные. Чем опытнее становятся ученики, тем сложнее их творческие замыслы, тем больше они предъявляют требований к себе в отношении техники выполнения и результата деятельности по сравнению с намерениями. Рассматривая процесс творчества, следует обращать внимание на формирование творческого климата среди учащихся, сам творческий процесс, наличие у учащихся творческих способностей и определение творческой личности. Творческие способности присущи любому человеку, любому нормальному ребёнку, только нужно вовремя их раскрыть и развить. Элементы творчества проявляются в решении повседневных жизненных задач, их можно наблюдать в обычном школьном учебном процессе, они проявляются в самостоятельности личности. Логика подтверждает, что чем больше идей порождает человек, тем больше шансов, что среди них будут хорошие идеи. Опыт показывает, что если с раннего возраста детей включать в творческую деятельность, то у них развиваются пытливость ума, гибкость мышления, память, способность к оценке, видение проблемы, способность предвидения и других качества, 109

характерные для человека с развитым интеллектом. С возрастом эти качества совершенствуются, укрепляются и становятся неотъемлемыми чертами личности человека. Можно ли и нужно ли руководить творчеством детей? Можно ли вмешиваться в их творчество? Можно и нужно, так как творчество школьника по самой природе – деятельность кооперативная, которая осуществляется при непосредственном участии взрослого, т.е. учителя. Чтобы такое участие оказало положительное влияние на подростка, а руководство развитием школьника было эффективным, необходимо уяснить, как и когда возникают предпосылки творческой активности личности. Следует помнить, что предметы творчества следует рассматривать не только как предметы, обучающие каким-то трудовым и конструктивнохудожественным навыкам и знаниям, а как предметы, формирующие мышление, эмоциональную деятельность. Они связаны с природой, этикой, эстетикой, наукой, техникой и другими сферами деятельности, окружающими человека. Подросток чувствует себя творцом. Он создает продукт своего творчества, который доставляет радость и ему, и взрослым. Школьник видит, как серьёзно оценивают его работу, и сам серьёзно относится к ней. Только тогда можно ожидать хороших результатов, когда процесс творчества учащихся имеет серьёзную организацию. Творческая деятельность ученика не может выйти за пределы имеющихся у него знаний. Значит, эти знания он должен получить на уроке. Учитель также обязан научить ученика навыкам и приёмам работы, которые были бы нужны ему для создания запроектированных изделий. Кроме того, творческий процесс не исключает знаний технологии выполнения изделий, правил безопасности труда. Здесь от учителя требуются огромные усилия, такт, чтобы поддержать школьника, не допускать разочарования в своих силах, отказу от творчества по "неумению". Выполнение учащимися творческих проектов следует рассматривать не только как процесс, направленный на ознакомление учеников с разнообразным миром предметов и развитием их способностей, но и как один из эффективных способов трудового воспитания и политехнического образования. Подростковая проектная деятельность – это такая деятельность, в основе которой лежит активизация творческой, познавательной и практической составляющих, в результате которой школьник производит продукт, обладающий субъективной (иногда объективной) новизной. Изменение социальной позиции подростка, его стремление занять определенное место в жизни находят отражение в резко повышенной потребности оценить самого себя как полезного для общества. Любая деятельность человека состоит из следующих элементов: потребность, мотив, цель, задачи, действия, операции. Потребность – состояние человека, отражающее его нужду в чём-либо или в ком-либо. Всякие действия и поступки человека определяются потребностями. Мотивация – процесс преобразования потребности в деятельность, направленную на удовлетворение этой потребности. Деятельность учащихся можно рассматривать в 2 этапа: трудовую и учебную. На трудовом этапе происходит становление деятельности, а на втором – приобретённые знания, умения и навыки выступают средством выполнения деятельности, а также учащиеся здесь получают новые знания. В процессе выполнения творческих проектов – целенаправленная проектная деятельность имеет прямым и главным результатом изменение самого субъекта. Этапы выполнения проекта. Логика построения деятельности учащихся при выполнении проектов должна соответствовать общей структуре проектирования. Выделяют 4 основных этапа проектной деятельности: подготовительный, конструкторский, технологический, заключительный. На 1 этапе перед школьниками ставится проблема – осознание нужд и потребностей во всех сферах деятельности человека. На этом этапе школьники должны осознать, уяснить, зачем и почему им надо выполнять проект, ка-ково его значение в их жизни и жизни общества. Перед ними ставится цель – получение в итоге деятельности полезного продукта, который может носить как социальный, так и личностный характер. На 2 этапе возникающие образы будущего изделия должны найти своё воплощение в графических документах. Разработка конструкции, соответствующей технико-технологической документации. Завершающим элементом этого этапа является планирование технологии изготовления, где учащиеся осуществляют такие действия, как подбор инструментов и оборудования, определение последовательности технологических операций, выбор оптимальной технологии изготовления изделия. Средствами деятельности выступает личный опыт учащихся, опыт учителя, родителей, а также все рабочие инструменты и приспособления. Результатами деятельности учащихся явля-ется приобретение новых знаний, 110

умений, графические документы. На протяжении этого этапа учащиеся производят самоконтроль и самооценку. На 3 технологическом этапе учащиеся выполняют технологические операции, корректируют свою деятельность, производят самоконтроль и самооценку работы. Цель – качественное и правильное выполнение трудовых операций. Предмет деятельности – создаваемый материальный продукт, знания, умения и навыки. Средства – инструменты и оборудование, с которыми работает учащийся. Результат – приобретение знаний, умений и навыков. На 4 заключительном этапе происходит окончательный контроль, корректирование и испытание проекта. Учащиеся проводят экономические расчеты, экологическое и минимаркетинговое исследования, анализируют проделанную ими работу, устанавливают, достигли ли они своей цели, каков результат их труда. В завершении всего обучаемые оформляют результаты проектных исследований, защищают свой проект перед одноклассниками. На всех этапах создания проекта: от зарождения идеи до воплощения ее в материале учителем проводятся практические занятия с классом, при этом уделяется внимание каждому ученику, или с бригадами (группой учащихся от 3 до 5 человек). Работая в малых группах, учащиеся приобретают важные умения по культуре человеческих отношений. Каждый школьник, приступая к проектной деятельности, выбирает тему проекта индивидуально, но проект может быть выполнен и оформлен группой школьников, при котором для каждого из них определяется индивидуальная часть проекта. Необходимо стремиться к тому, чтобы творческий проект содержал в себе знания и умения, которыми овладел учащийся ранее. Следует учитывать межпредметные связи, возрастные и физиологические возможности школьников, общественно-полезную или личностную значимость проекта (значимость по удовлетворению запросов школьника, семьи, общества, школы или рынка), подбор проектов с позиции возможностей и интересов учителя технологии, с целью оформления школы, мастерской, безопасные условия работы учащихся, возможность социологизации учащихся. Критерии оценки проектов: оригинальность; доступность; надежность; техническое совершенство; эстетические достоинства; безопасность; экологичность; соответствие общественным потребностям; удобства эксплуатации; технологичность; Список использованной литературы: 1. Богоявленская Д.Б. Пути к творчеству. - М: Знание,2014.-96с.-(Новое в жизни, науке, технике. Сер.»Педагогика и психология»;№10) 2. Гузеев В.В. Метод проектов как частный случай интегрированной технологии обучения// Директор школы, 2014 - №4. 3. Использование проектной деятельности на уроках/ Сост. Бобровская А.Н., Долинина Г.Ф.- Волгоград: ИТД «Корифей», 2012. – 112с. ФИЛОСОФСКИЕ, ПСИХОЛОГО-ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ И МЕТОДИЧЕСКИЕ ПОДХОДЫ К ПОНЯТИЯМ «АКТИВНОСТЬ», «ТВОРЧЕСКАЯ АКТИВНОСТЬ» Жунусова М.К. Назарбаев Интеллектуальная школа, г.Кызылорда В настоящее время вопрос о формировании и развитии творческой активности ученика вновь ставится на повестку дня в педагогической науке и практике. Это связано с тем, что, вопервых, творческая активность представляется одним из ключевых качеств личности, вовторых, если мы признаем ученика субъектом обучения, то вопрос о его активности в учебнопознавательной деятельности должен лежать в основе решения всех остальных проблем. Ибо, по мнению философов, активность - это «первый и необ-ходимый признак» субъекта, «отличающий его от объекта» (М.С. Коган). В-третьих, активность не является неизменным наследственным свойством, она формируема. И, наконец, актуальность исследований проблемы развития творческой активности обусловлена требованиями личностноориентированного подхода в обучении. Во взглядах на возникновение и стимулирование активности человека, отечественные и западные психологи во многом близки, принимая за них стремления, потребности. Так, А. А. 111

Боричев, ссылаясь на зарубежных психологов М. Аптера, Д. Брунера, Ж. Пиаже, стимулом мыслительной активности считает «стремление к упорядочению, организации, структурированию информации об окружающем мире». Источником активности личности ученые считают «различные потребности». Это потребности в обучении, деятельности, игре, общении, отдыхе, творческая потребность, потребность в самореализации. А. Г. Асмолов считает: «проявление активности личности возникает не в результате какого-либо первотолчка, вызываемого теми или иными потребностями. Поиск «двигателя», дающего начало активности личности, необходимо искать в тех рождающихся в процессе деятельности противоречиях, которые и являются движущей силой развития личности».Рассмотренные точки зрения дополняют друг друга, и А. Маслоу говорит, что противоречие (проблема) - это разрыв между желаемой и действительной ситуацией бытия. Именно возникающие противоречия (проблемы) стимулируют активность личности (в том числе и творческую), которой свойственно стремление к уменьшению существующего разрыва, т. е. к решению «проблематической ситуации» (Ч. Пирс). А потребность - это не что иное, как путь или средство ее решения. В философии активность рассматривается как общая категория, особое свойство всех живых систем, как характеристика деятельности, показатель уровня деятельности (В. 3. Коган, Л. П. Станкевич). И в философии, и в психологии активность личности характеризуют как «значительную устойчивость деятельности в отношении принятой цели в отличие от пассивного уподобления предметам, с коими предстоит встретиться субъекту при осуществлении деятельности». С другой стороны, в психологии общая активность рассматривается как одна из «сфер проявления темперамента, которая определяется интенсивностью и объемом взаимодействия человека со средой». Таким образом, активность понимается и как деятельность, и как качество личности. В.С. Данюшенков на основе проведенного методологического анализа проблемы активности личности в психологии пришел к выводу, что «общая активность личности адекватна деятельности и состоит из двух подсистем: внутренней и внешней. Внутренняя связана с основными типологическими свойствами, с качествами личности, инвариантными деятельности (направленность, целеустремленность), и направляет их развитие. Внешняя активность личности характеризует динамику ее поведения, адекватную социальной деятельности субъекта, и ее интенсивность, являясь энергетической мерой. Компоненты общей активности тесно взаимосвязаны. Эта связь проявляется через отношение и поведение личности к процессу познания». Это очень важный вывод для нашего исследования проблемы развития творческой активности ученика в процессе проектной деятельности. Личность ученика, реализуя определенную группу потребностей, развивает в себе те или иные свойства и качества, в том числе и творческую активность. Постоянно совершенствуясь и обособляясь, эти свойства и качества создают целостную личность, что и «позволяет определить активность как системообразующий фактор, основополагающее свойство развития личности ученика», которое определяет направленность человека. А направленность ориентирует внутренние силы организма, его энергию на равновесие с внешней средой. В фундаментальной работе В. Л. Хайкина (2000 г.) по проблеме активности ставится вопрос о разделении и дифференцированном определении человеческой активности в связи с гуманизацией общества и поиском путей развития и совершенствования человека. На основании проведенных исследований автор выделяет 12 сфер активности, особое место среди которых отводится творческой активности. В. Л. Хайкин не дает ее определения, а только выделяет признаки: интерес, любознательность, потребность в новой информации, готовность к ее переработке, инициативный и целеустремленный поиск, готовность к действию. В.Л. Хайкин справедливо отмечает, что одной из важнейших задач изучения общей человеческой активности является задача ее классификации. Он выделяет типы активности (физиологический, психофизиологический, психический, социальный); формы (ценностноориентационная, преобразовательная, познавательная, коммуникативная, художественная); виды (биологический, социальный, познавательный, интеллектуальный, информационнокоммуникативный), которые иногда совпадают с формами. Можно выделить позицию В.Л. Хайкина в том, что степень и характер проявления активности определяют действенность и интенсивность преобразовательной деятельности человека. На основе анализа понятий и определений активности личности в психологии и философии мы на самом общем 112

межпредметном уровне выделяем следующие существенные родовые признаки активности: качество, деятельность (процесс и результат), готовность. Тогда наше определение общей активности может быть следующим: общая активность личности - это качество личности, выражающее степень интенсивности ее деятельности, содержание и устойчивость которой определяются внутренней и внешней готовностью к этой деятельности. Готовность к какой-либо деятельности - это непременное условие её продуктивности. При дифференцированном подходе к исследованию данного понятия выделяются разные виды, уровни, структурные компоненты. Достаточно устойчиво вычленяются лишь два типа готовности: активно-действенное состояние личности и психологическая предпосылка эффективности деятельности. Мы их называем внешней и внутренней готовностью к творческой проектной деятельности. Потребности являются источником творческой активности личности, определяющими её направленность на творческий процесс. Потребность в творчестве - показатель высокого уровня развития личности. Стремясь удовлетворить свои творческие потребности, человек в практической деятельности на основе внутренней готовности к ней реализует определённые цели. Внутренняя готовность к творческой деятельности проявляется также в особенностях и уровне развития высших психических процессов, связанных с мышлением. Внешняя готовность выражается в самостоятельной реализации собственных возможностей в деятельности; в активном применении знаний, умений, навыков по созданию новых и совершенствованию существующих идеальных и реальных (материальных) продуктов. Творческая активность - сложное интегративное понятие, соединяющее в себе и приводящее во взаимодействие активность и творчество. Творческая учебная активность - это субъективная сторона учебного труда школьника, отражение потребностей, интересов, способностей, волевых усилий, эмоционального отношения. Системообразующий элемент творческой активности – мотивационно-потребностное ядро личности учащегося. Важнейшие условия формирования творческой активности учащихся - содержание изучаемого материала, характер деятельности. Формирование творческой активности взаимосвязано с развитием самостоятельности. Творческая активность предполагает максимальное проявление индивидуальности. Основные компоненты творческой активности учащихся: • потребности, интересы, склонности к творческой деятельности; • преобразующие отношения к изучаемым предметам, объектам; • готовность к преобразующей деятельности; • эвристический потенциал; • сама преобразующая деятельность. Развитие творческой активности обеспечивает накопление системы знаний, фонда умственных приемов, операций: операции мышления (анализирующее наблюдение, сравнивание, анализа и синтез, абстракция, обобщение и конкретизация); приемы осмысленного запоминания (смысловая группировка, составление плана, тезисов и т.д.); общие способы учебной работы (умение работать с книгой, умение слушать, наблюдать, планировать, контролировать); перенос усвоенных знаний, умений и навыков на решение новых задач. Необходимо формировать интуитивные механизмы, эвристический потенциал. Дидактическая модель процесса развития творческой активности учащихся и ее структура. Предлагаемая дидактическая модель - попытка предупредить противоречия между объективной необходимостью развития творческой активности учащихся в педагогическом процессе и недостаточной разработанности данной проблемы в теоретическом и методическом плане. Структура дидактической модели процесса развития творческой активности учащихся: • логико-методологический блок: • психолого-дидактический блок: • технологический блок: Логико-методологический блок 1. Цели развития творческой активности учащихся:

113

а) цель развития в целом смысле слова - продвижение учащихся на новые стадии, этапы познавательных, эмоционально-волевых, психологических свойств (характер, способности, склонности); б) в дидактической модели при раскрытии цели развития творческой активности учащихся авторы исходят из ее существенных характеристик: • широкой активно-мотивированной умственной деятельности; • способности мобилизовать свой ум, волю и произвольно организовать свой познавательно-преобразующий процесс; • конструктивной самостоятельности, легкости образования неожиданных ассоциаций: • способности перестраивать схемы действий и в конечном итоге - решать творческие нестандартные задачи; в) цели развития творческой активности учащихся с различных точек зрения: • с психолого-педагогической: цель - изменение принципа организации усвоения содержания образования, основанное на включении в поисковый познавательный процесс не только логических механизмов, но и новых этапов и механизмов (предвосхищения, прогнозирования, интуиции); • с социальной: цель - целенаправленное воздействие на формирование творческого, интеллектуального потенциала общества и наиболее полное использование возможностей каждого члена общества; • с дидактической: цель - решение назревших проблем школы путем создания методологической системы развития творческой личности учащихся на мотивационной основе. 2. Основные интегральные компоненты творческой активности учащихся: • преобразующее отношение к изучаемым предметам, объектам, явлениям; • готовность к преобразующей деятельности; • творческий потенциал; • процесс творческой деятельности. 3. Исходные теоретические посылки, отражающие особенности предлагаемой модели: • творческая активность имеет личностно-деятельную основу; • системообразующий элемент творческой активности - мотивационно-потребностное ядро личности учащегося; • в развитии творческой активности необходимо усиление акцента как на активизацию мышления, так и мотивационно-потребностную сферу учащихся; • творческая активность учащихся связана со всеми сторонами формирующейся личности учащегося: потребностями, интересами, склонностями, способностями, волевыми проявлениями, эмоциональным отношениям к деятельности; • ориентация на внешние условия (содержание учебного материала, формы и методы обучения) без глубокого знания и учета внутренних условий (потребностей, интересов, склонностей, способностей и т.д.) оказывает негативное влияние на процесс и конечные результаты формирования творческой активности учащихся; • идея Л.С.Выготского о зоне ближайшего развития - действенный инструмент стимулирования развития творческой активности учащихся. Список использованной литературы: 1. Макарова Л.Н., Шаршов . А.Технологии профессионально-творческого саморазвития учащихся.- М.: ТЦ Сфера, 2012.- 96 с. 2. Марченко А.В. Важная веха в реализации образовательной области в новом учебном году // Школа, 2014- №7. 3. Пахомова Н.Ю. Метод учебного проекта в образовательном учреждении.-М.: Аркти, 2014.2 с. 4. Развитие творческой активности школьников/Под ред. А.М. Матюшкина; -М.: Педагогика, 2011.-160 с.: ил.

114

ПРОЕКТНАЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ УЧАЩИХСЯ КАК СРЕДСТВО ФОРМИРОВАНИЯ КЛЮЧЕВЫХ КОМПЕТЕНТНОСТЕЙ Амандосова С.С. к.г.н., доцент Таразский Государственный педагогический институт Главное изменение в обществе, влияющее на ситуацию в сфере образования, - ускорение темпов развития общества. В результате школа должна готовить своих учеников к жизни, к переменам, развивать у них такие качества, как мобильность, динамизм, конструктивность. Такая подготовка не может быть обеспечена за счёт усвоения определённого количества знаний. На современном этапе требуется другое: выработка умений делать выбор, эффективно использовать ресурсы, сопоставлять теорию с практикой и многие другие способности, необходимые для жизни в быстро меняющемся обществе. В последние годы в развитых странах мира активно обсуждается проблема поворота системы образования к формированию ключевых компетенции. Эта проблема стала актуальной и для отечественной школы. В соответствии с одобренной Правительством РК Концепцией модернизации казахстанского образования основным результатом деятельности образовательного учреждения должна стать не система знаний, умений и навыков сама по себе, а набор ключевых компетенций в интеллектуальной, гражданско-правовой, коммуникативной, информационной и иных сферах. Особо следует выделить учебно-познавательную, информационную, социально-трудовую и коммуникативную компетенции, которые определяют успешность функционирования выпускника в будущих условиях жизнедеятельности. Полноценная познавательная деятельность школьников выступает главным условием развития у них инициативы, активной жизненной позиции, находчивости и умения самостоятельно пополнять свои знания, ориентироваться в стремительном потоке информации. Эти качества личности есть не что иное, как ключевые компетентности. Они формируются у школьника только при условии систематического включения его в самостоятельную познавательную деятельность, которая в процессе выполнения им особого вида учебных заданий – проектных работ – приобретает характер проблемно-поисковой деятельности. Особая роль в достижении целей образования принадлежит проектной технологи, т.к. она оказывает влияние на все сферы жизнедеятельности человека, особенно на информационную деятельность, к которой относится обучение. Развитие и расширение использования проектной технологии напрямую связывается с и проблемой изменения эффективности обучения. В последние годы все чаще наблюдается обращение к проектной деятельности. Об этом свидетельствуют результаты опроса учителей и учащихся школы: около 90 % учителей считают необходимым вовлечение учеников в проектно-исследовательскую деятельность; около 70 % опрошенных учащихся хотели бы заниматься проектной и исследовательской деятельностью в рамках изучения учебных дисциплин, а также ежегодное увеличение числа участников школьников научных конференций. Метод проектов представляет собой гибкую модель организации образовательно-воспитательного процесса, способствует развитию наблюдательности и стремлению находить ответы на возникающие вопросы, проверять правильность своих ответов, на основе анализа информации, при проведении экспериментов и исследований. В рамках профильного обучения проектирование следует рассматривать как основной вид познавательной деятельности школьников. Учет особенностей структуры познавательной деятельности школьника по усвоению и применению содержания образования является исходным моментом в разработке и определении эффективных средств и способов организации, управления учебной деятельностью учащихся. Таким образом, можно отметить, что активизируется процесс включения школьников в активную познавательную деятельность. В то же время анализ содержания представляемых учениками работ, их выступлений на конференциях позволяет сделать вывод о том, что в большинстве случаев проектная деятельность учащихся не вполне самостоятельна. Это мнение подтверждают и руководители проектных и исследовательских работ учащихся. Они отмечают, что около 50% школьников не умеют самостоятельно выдвигать и обосновывать гипотезу, планировать деятельность, формулировать цель, осуществлять поиск и анализ необходимой информации, выполнять эксперимент, представлять результаты исследования, осуществлять рефлексию, грамотно выстраивать доклад. Это происходит вследствие того, что школьники не обучены проектной и 115

исследовательской деятельности. Школьникам приходится пользоваться предложенным учителем алгоритмом без предварительной подготовки, не имея базовых знаний и умений, относящихся к проектной и исследовательской деятельности, это ведет к отсутствию внутренней мотивации на такого рода деятельность. Процесс формирования ключевых компетентностей у учащихся с помощью проектной деятельности будет протекать успешно при соблюдении следующих условий: - профессиональной готовности учителей к осуществлению данной задачи, - формирование мотивации на проектную деятельность у учащихся и учителей, - последовательное включение в проектную деятельность системы элективных курсов учащихся (10 класс) и учащихся предпрофильной подготовки (9 класс) общеобразовательной школы - системный подход к реализации,предусматривающей проектную деятельность учащихся; - тьюторское сопровождение проектной деятельности; - мониторинг формирования ключевых компетентностей. Методологической основой исследования являются идеи последовательной организации проектной деятельности учащихся в учебной и внеучебной деятельности, на элективных курсах в профиле и в процессе предпрофильной подготовки для усиления мотивации на проектную деятельность; применение деятельностного подхода для разработки способов управления процессом формирования ключевых компетентностей в процессе проектной деятельности школьников общеобразовательной школы. В процессе разработки компетентностного подхода исследователи уточняют основные понятия: «компетенция» и «компетентность». Английский психолог Дж. Равен определяет компетентность, как специфическую способность эффективного выполнения конкретных действий в предметной области, включая узкопредметные знания, особого рода предметные навыки, способы мышления, понимание ответственности за свои действия. Он выделяет "высшие компетентности", которые предполагают наличие у человека высокого уровня инициативы, способности организовывать людей для выполнения поставленных целей, готовности оценивать и анализировать социальные последствия своих действий. И.А.Зимняя трактует "компетентность" как основывающийся на знаниях, интеллектуально и личностно обусловленный опыт социально-профессиональной жизнедеятельности человека. В противопоставление, "компетенция" рассматривается как не пришедший в "употребление" резерв "скрытого", потенциального". А.В. Хуторской рассматривает понятие "компетенция" как совокупность качеств, которые требуются для функционирования в конкретной области деятельности. Компетентность - "уже состоявшееся личностное качество (совокупность качеств) ученика и минимальный опыт деятельности в заданной сфере", т. е. владение "учеником соответствующей компетенцией". Компетенция – владение, обладание человеком соответствующей компетентностей, включающей его личностное отношение к ней и предмету деятельности. По мнению Э.Ф. Зеера, компетентность предполагает не столько наличие у специалиста значительного объема знаний и опыта, сколько умение актуализировать накопленные знания и умения в нужный момент использовать их в процессе реализации своих профессиональных функций. В.В. Сериков определяет компетентность как "способ существования знаний, умений, образованности, способствующий личностной самореализации, нахождению воспитанником своего места в мире". Компетентностный подход к образованию школьников ориентируется на самостоятельное участие личности школьника в учебно-познавательном процессе и овладение способностью к переносу своих навыков в сферу своего опыта для становления разного рода компетенций. Образовательная компетенция включает совокупность взаимосвязанных смысловых ориентаций, знаний, умений, навыков, способов деятельности ученика, необходимых, чтобы осуществлять личностно и социально-значимую продуктивную деятельность по отношению к объектам реальной действительности. Ключевыми образовательными компетенциями являются следующие: 1. Ценностно-смысловая компетенция. 2. Общекультурная компетенция. 3. Учебно-познавательная компетенция 4. Информационная компетенция. 5. Коммуникативная компетенция. 116

6. Социально-трудовая компетенция 7. Компетенция личностного самосовершенствования

Отношение системы ключевых компетентностей к системе ЗУН Компетентностный подход обновления содержания образования направлен на развитие компетентностей учащихся на основе принципов фундаментальности, универсальности, интегративности, вариативности, практической направленности. По-мнению ученых, цель проектного обучения состоит в том, чтобы создать условия при которых учащиеся: • самостоятельно приобретают недостающие знания из разных источников; • пользуются приобретенными знаниями для решения познавательных и практических задач; • приобретают коммуникативные умения, работая в различных группах; • развивают исследовательские умения (выявление проблемы, сбор информации, наблюдения, проведение экспериментов, анализ, построение гипотез, обобщение); • развивают системное мышление. Суть инициативы проекта состоит в том, каким образом, организовать учебный процесс, чтобы не просто дать ученикам знания об исследуемых процессах и сформировать у них навыки работы над проектом, а также умения проведения исследований, но и решить более глубокую задачу формирования ключевых компетентностей, наличие которой необходимо для продолжения образования, успешной деятельности в различных сферах производства. Повысить активность учащихся в самостоятельном получении знаний, приобретении умений осуществлять практическую деятельность можно путем широкого внедрения в настоящее время проектной технологии, которая, по сути, основана на использовании проблемных, исследовательских методов. Школьники должны быть подготовлены к проектной деятельности, а для этого их необходимо последовательно обучать планированию этого вида деятельности, а также создавать условия для мотивации на данный вид деятельности. В решении данной задачи важная роль отводится учителю-исследователю, готовому к организации и руководству проектной деятельностью. В планируемой модели формирования ключевых компетентностей учащихся в процессе проектной деятельности предусмотрена подготовка тьюторов. Технология тьюторства подразумевает взаимодействие опытного, который что-то умеет делать (знает как сделать), и начинающего. Тьютор или наставник призван не исправлять, а направлять учащегося; не указывать на ошибки, а дать состояться ошибкам (например - в неправильном планировании, в неумении себя организовать в коллективе, в предмете и т.п.) под присмотром взрослого. Учащийся сам делает выводы о тех ошибках, которые он проанализировал с тьютором. Деятельность, организуемая тьютором, идет совместная работа взрослого и ребенка, любое событие проектируется совместно с детьми. Обсуждая с детьми проблемы, на которые это действие или событие может быть направлено, тьютор формирует активную позицию ребенка по отношению к себе и внешнему пространству. Обсуждая цели и задачи работы, способы достижения цели, ресурсы и результаты ее, тьютор как бы дает ребенку (пока в наиболее безопасном режиме) потренироваться в том, что ждет ребенка в его пути по жизни. В результате сотрудничество учителя-тьютора и учащегося насыщенностью, 117

целенаправленностью, высоким уровнем рефлексии самого процесса деятельности и его результатов. Коммуникативная направленность сотрудничества позволяет добиваться учащимся высоких образовательных результатов. Формой коммуникации, которая обеспечивает тьюторство (или перенос опыта) является свободное общение, в ходе которого опытный за счет вопросов и фиксаций внимания помогает осознать ученику его компетентности. Результат деятельности тьютора – самостоятельность участника. Подготовленные тьюторы проектной деятельности обеспечивают повышение профессиональной компетентности учителей, через организацию семинарапрактикума, основной целью которого является усвоение механизма организации проектной деятельности учащихся и использование ее возможностей в формировании ключевых компетентностей учащихся. В учебном процессе реализация проектной методики может быть обеспечена группой предметов,формирующих систему специальных и общеучебных знаний и умений учащихся: родной язык, литература, история, география, биология, химия, физика, математика. Придерживаясь позиции наших ученых, выделяем группу, которая ориентирована непосредственно на формирование компетентностей (гражданской, информационной, коммуникативной и других). Эти предметы не так тесно связаны со своей научной основой и носят в значительной степени интегративный и/или прикладной характер. Кроме того, все они тесно связаны с окружающей жизнью и будущей профессиональной или общественной деятельностью школьников. В данную группу входят такие предметы, как: иностранные языки, информатика, ИЗО, технология, граждановедение, экология. Для этих предметов вопрос о том, как их изучать, имеет не меньшую, а нередко и большую значимость, чем вопрос о том, что изучать в рамках данных курсов. Преподавание данных дисциплин не только допускает, но и требует введения метода проектов как в классно-урочную, так и во внеурочную деятельность учащихся. Компетенции

Виды деятельности

Ценностно-смысловые компетенции. Это компетенции, связанные с ценностными ориентирами ученика, его способностью видеть и понимать окружающий мир, ориентироваться в нем, осознавать свою роль и предназначение, уметь выбирать целевые и смысловые установки для своих действий и поступков, принимать решения. Учебно-познавательные компетенции. Это совокупность компетенций ученика в сфере самостоятельной познавательной деятельности, включающей элементы логической, методологической, общеучебной деятельности. Сюда

1. Участие в конкурсах разного уровня, научнопрактических конференциях. 2. Участие в проектах. 3.Проведение социологического опроса, интервьюирование. 1.Проведение экспериментов. 2. Конспектирование. 3. Работа с учебником. 4. Фотографирование объектов.

118

входят способы организации целеполагания, планирования, анализа, рефлексии, самооценки.

5. Работа над рефератом. 6. Участие в экскурсии. 7. Изготовление приборов.

1. Поиск информации в библиотеке. 2. Поиск информации в электронных энциклопедиях. 3. Поиск информации в школьной медиатеке. 4. Использование информации из Интернета. 5. Создание презентации. 6. Создание буклета. 1. Участие в обсуждении вопросов семинаров, Коммуникативные компетенции. конференций. Знание способов взаимодействия с окружающими и 2. Выступление на удаленными событиями и людьми; навыки работы в конференции. группе, коллективе, владение различными 3. Выступление с сообщением. социальными ролями. Ученик должен уметь 4. Взаимоконтроль представить себя, написать письмо, анкету, заявление, 5. Участие в дискуссии. задать вопрос, вести дискуссию и др. 6. Участие в анкетировании. 7. Собеседование. Такие формы работы обеспечивают реализацию деятельностного подхода в процессе обучения. На этой основе формируются компетенции личностного самосовершенствования. От них зависит индивидуальная образовательная траектория ученика и программа его жизнедеятельности в целом. Ученик овладевает способами деятельности в собственных интересах и возможностях, что выражаются в его непрерывном самопознании, развитии необходимых современному человеку личностных качеств, формировании психологической грамотности, культуры мышления и поведения. Формирование информационной компетентности обеспечивается включением учащихся в учебно-исследовательскую деятельность - форму учебной деятельности, целью которой является достижение более глубокого образовательного уровня, развитие творческих, интеллектуальных способностей школьников. Информационные компетенции (ИКТ). Навыки деятельности по отношению к информации в учебных предметах и образовательных областях, а также в окружающем мире. Владение современными средствами информации и информационными технологиями (аудио- видеозапись, электронная почта, СМИ, Интернет). Поиск, анализ и отбор необходимой информации, ее преобразование, сохранение и передача.

1. 2. 3. 4.

Список использованной литературы: Бобиенко О.М. Теоретические подходы к проблеме ключевых компетенций. Планирование результатов образования и образовательных технологий. М.: Образование, 2014г. Добрецова Н.В. Педагогическое проектирование в дополнительном экологическом образовании // Экологическое образование в школе.- 2014, -№ 3, -с.57 Из опыта методической работы: Дайджест журнала «Методист»/ Сост. Е.М. Пахомова; Науч. Ред. Э.М. Никитин. – М.: АПКиПРО, 2012 Нефедова Л.А., Ухова Н.М. Развитие ключевых компетенций в проектном обучении // Школьные технологии. - 2014. -№ 4.- с.61

ПРОЕКТНАЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ КАК СРЕДСТВО РАЗВИТИЯ ПОЗНАВАТЕЛЬНОЙ ИНИЦИАТИВЫ Еркегалиева Ж.А. АО «НЦПК«ӨРЛЕУ» ИПК ПР по ЗКО Развивающаяся педагогика существенно изменила отношение взрослых к детям. Уровень развития ребенка становится мерой качества работы педагога и всей образовательной системы в целом. Педагоги дошкольных образовательных учреждений ориентируются не только на 119

подготовку к школе, но и на сохранение полноценного детства в соответствии с психофизическими особенностями развивающейся личности. Уважение к ребенку, принятие его целей, интересов, создание условий для развития – непременные условия гуманистического подхода. Взрослые должны не только уделять внимание формированию знаний, умений и навыков дошкольника и адаптации его к социальной жизни, но и обучать через совместный поиск решений, предоставлять ребенку возможность самостоятельно овладеть нормами культуры. Уникальным средством обеспечения сотрудничества, сотворчества детей и взрослых, способом реализации личностно-ориентированного подхода к образованию является технология проектирования. Проектирование – это комплексная деятельность, участники которой автоматически: без специально провозглашаемой дидактической задачи со стороны организаторов осваивают новые понятия и представления о различных сферах жизни. Воспитатель – организатор детской продуктивной деятельности, источник информации, консультант, эксперт. Он – основной руководитель проекта, при этом – партнер и помощник ребенка в его саморазвитии. Мотивация усиливается благодаря творческому характеру детской деятельности, ребенок знакомится с различными точками зрения, имеет возможность высказать и обосновать свое мнение. Технология проектирования ориентирована на совместную деятельность участников образовательного процесса в различных сочетаниях: воспитатель – ребенок, ребенок – ребенок, дети – родители. Возможны совместно-индивидуальные, совместно-взаимодействующие, совместно-исследовательские формы деятельности. Одно из достоинств технологии проектирования в том, что каждому ребенку обеспечивается признание важности и необходимости в коллективе. Он видит результаты коллективных усилий группы. Проектировочные способности проявляются во взаимодействии основных систем управления любой социальной организацией (человек, коллектив, деятельность). Основная функция проектирования – наметить программу, подобрать средства дальнейших целевых действий. Реализация технологии проектирования в практике работы дошкольных образовательных учреждений начинается с ориентации на актуальную проблему культурного саморазвития дошкольника, знакомства с циклами проектирования. Процесс проектирования состоит из трех этапов: разработки проекта, их реализации, анализа результатов. Научить ребенка проектировать может воспитатель, владеющий методом проектов, как технологией и как деятельностью по самоорганизации профессионального пространства. Условием освоения каждого этапа является коллективная мыслительная деятельность воспитателей, что позволяет: • ориентироваться на творческое развитие ребенка в образовательном пространстве дошкольного образовательного учреждения; • усвоить алгоритм создания проекта, отталкиваясь от запросов детей; • уметь без амбиций подключаться к целям и задачам детей; • объединять усилия всех субъектов педагогического процесса, в том числе родителей. Отличие проектной деятельности от продуктивной состоит в том, что первая предполагает движение ребенка в пространстве возможного. Дошкольник исследует различные варианты выполнения поставленной задачи, выбирает оптимальный способ по определенным им критериям. Под выбором возможностей подразумевается, что ребенок не просто ищет способ выполнения действия, но исследует несколько вариантов. Это означает, что, прежде всего дошкольник отчетливо определяет, что ему нужно сделать. Ребёнок не укладывается в педагогический миф о том, что собственное исследование следует начинать лишь тогда, когда человек обогатит свою память всеми знаниями, которые накопило человечество. Творец и исследователь формируется не во время поступления в аспирантуру, а значительно раньше своего прихода в дошкольное образовательное учреждение. Исследования ведёт ребёнка к наблюдениям, к опытам над свойствами отдельных предметов. И то и другое при совпадении и обобщении даёт прочный фундамент фактов (а не слов) для постепенной ориентировки детей в окружающем, для построения прочного знания и созидания в собственном сознании научной картины мира. Важно и то, что весь этот процесс окрашен положительными эмоциями, поскольку целиком отвечает потребностям активной детской натуры. Как известно до пяти лет ребенок развивается на подражательно-исполнительском уровне. Отсутствие необходимого жизненного опыта не позволяет ему в полной мере проявлять самостоятельность в выборе проблемы и способов его решения. Поэтому основная роль в организации работы над проектом принадлежит взрослому. Внимательное отношение к потребностям каждого ребенка, изучение его интересов позволяет без труда определить проблему «заказываемую» детьми. Кроме того, ребенка увлекает сам процесс совместной 120

деятельности с взрослым. Участие в проекте «на вторых ролях», действия по прямому предложению взрослого или путем подражания ему не противоречат природе маленького ребенка: в этом возрасте еще сильны как потребность установить и сохранить положительное отношение к взрослому, так и подражательность. К концу пятого года жизни дети накапливают определенный социальный опыт, позволяющий им перейти на новый, развивающийся уровень проектирования. Перестраиваются отношения с взрослыми: дошкольники реже обращаются к ним с просьбами, активнее организуют самостоятельную деятельность, у них развивается самоконтроль. Дети способны адекватно оценивать собственные действия и решения, терпеливо выслушивать мнения взрослого и других участников совместной деятельности. Образование должно идти в ногу со временем. Одним из актуальных и эффективных методов является метод проектов. Актуальность методики проектной деятельности подтверждается авторитетным мнением ученых. Проектная деятельность обладает целым рядом характеристик, которые оказывают положительное влияние на развитие ребенкадошкольника. Прежде всего, в ходе проектной деятельности расширяются знания детей об окружающем мире. В первую очередь это связано с выполнением исследовательских и творческих проектов. Кроме того, развиваются общие способности детей – познавательные, коммуникативные, регуляторные. Выполнение проекта предполагает формирование оригинального замысла, умение фиксировать его с помощью доступной системы средств, определять этапы его реализации, следовать задуманному плану и т.д. Уже в дошкольном возрасте дошкольник приобретает навык публичного изложения своих мыслей. В ходе проектной деятельности дошкольники приобретают необходимые социальные навыки – они становятся внимательнее друг к другу, начинают руководствоваться не только собственными мотивами, сколько установленными нормами. Проектная деятельность влияет и на содержание игровой деятельности детей – она становится более разнообразной, сложно структурированной, а сами дошкольники становятся интересны друг другу. В адаптивном виде метод проектов может быть полезен и эффективен в работе дошкольного образовательного учреждения. В современной методике обучения детей (как на занятиях, так и вне их) метод проектов рассматривается как один из вариантов интеграции (интеграции на основе единого проекта). Использование метода проектов в практике дошкольных учреждений является подготовкой детей к проектной деятельности в начальной школе. При этом педагоги иногда не дифференцируют его с понятием проблемного обучения и внедряют в педагогический процесс оба подхода. Между тем проектное обучение отличается от проблемного тем, что деятельность воспитанников и учащихся имеет характер проектирования, подразумевающего получение конкретного результата и его публичного предъявления. Метод проектной деятельности можно использовать в работе с дошкольниками. Этот возрастной этап характеризуется более устойчивым вниманием, наблюдательностью, способностью к началам анализа, синтеза, самооценке, а также стремлением к совместной деятельности. В проекте можно объединить содержание образования из различных областей знаний, кроме того, открываются большие возможности в организации совместной познавательно-поисковой деятельности дошкольников, педагогов и родителей. Метод проектов актуален и очень эффективен. Он даёт ребёнку возможность экспериментировать, синтезировать полученные знания. Развивать творческие способности и коммуникативные навыки, что позволяет ему успешно адаптироваться к изменившейся ситуации школьного обучения. Проект является уникальным средством обеспечения сотрудничества, сотворчества детей и взрослых, способом реализации личностно-ориентированного подхода. 1. 2. 3.

Список использованной литературы: Веракса Н.Е, Веракса А.Н. Проектная деятельность школьников. М., Синтез, 2014г. Майер А.А. Управление инновационными процессами: Методическое пособие. ТЦ «СФЕРА», 2014г. Проектный метод в деятельности образовательного учреждения: пособие для руководителей и практических работников ./Авт.-сост.: Л.С.Киселев., М, 2012г.

121

КОМПЕТЕНТНОСТНАЯ МОДЕЛЬ ПРОЕКТНОЙ КУЛЬТУРЫ ПЕДАГОГА В АСПЕКТЕ ВОСПИТАТЕЛЬНОЙ И УЧЕБНОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ УЧАЩИХСЯ ШКОЛЫ Святочевская М.А. учитель биологии КГУ «Средняя школа № 14 им. Ю.А.Гагарина», г.Петропавловск В условиях современного мира, представляющих совокупность следующий факторов: интенсивное развитие информационных технологий, глобальные социально-экономические преобразования в обществе, укрепление международных связей, пробуждение национального самосознания народов и социальных групп, изменение роли людей в системе производственных и общественных отношений актуализируется потребность в высокоразвитом человеке, способном ориентироваться в различных сферах профессиональной и социальной жизни, имеющем активную жизненную позицию. Значимость развития данных качеств личности выходит на первый план в связи с переходом от традиционной к личностноориентированной парадигме образования, способной обеспечить общество мобильными, компетентными специалистами, способными к самостоятельному принятию решений, умеющими ставить цели и конструировать пути их достижения. Устраивает ли современное школьное образование социум? Соответствует ли оно вызовам времени? По данным Мирового экономического форума страны СНГ отсутствуют в списке передовиков образования среди 148 стран [1]. В качестве основной причины выдвинуто неумение применять достаточно обширные знания, полученные при изучении дисциплин, то есть неумение образовательной системы формировать компетенции у выпускника. Это обуславливает закономерные изменения в образовании – модернизацию – обеспечение его соответствия запросам и возможностям общества. В соответствии с этим система образования начала переход к компетентностному подходу. Обобщенное определение компетентностного подхода можно представить через совокупность общих принципов определения и целей образования, отбора содержания образования, организации образовательного процесса и оценки результатов образования. В числе данных принципов можно выделить: 1. Смысл образования – развитие способности к самостоятельному решению проблем в различных сферах деятельности. 2. Содержание образования – дидактически адаптированный социальный опыт решения различных проблем. 3. Организация образовательного процесса – создание условий, способствующих формированию опыта решения проблем, составляющих содержание образования. 4. Оценка образовательных результатов – оценивание уровня сформированности компетенций [2, с 99]. В свою очередь, компетентностный подход подразумевает формирование следующий групп компетенций (классификация доктора педагогических наук Хуторского А.В.): 1. Ключевые компетенции: a) Ценностно-смысловые b) Общекультурные c) Учебно-познавательные d) Информационные e) Коммуникативные f) Социально-трудовые g) Компетенции личностного самосовершенствования[3]. III. Предметные компетенции. Предметные компетенции - имеют конкретное описание и возможность формирования в рамках учебных предметов. Предполагают формирование способностей у учащегося привлекать для решения проблем знания, умения, навыки конкретного учебного предмета[4, с.56]. Каково же место проектной культуры педагога в компетентностном подходе? Что представляет из себя проектная культура? Встречаются различные толкования понятия «проектная культура».

122

Ахметова М.Н., кандидат педагогических наук дает следующее определение проектной культуры – это составная часть профессиональной педагогической культуры, совокупность «проектных способов» инновационного преобразования педагогической действительности на основе на основе прогнозирования, планирования, конструирования и моделирования образовательно-воспитательных явлений, процессов и систем[5]. Филимонюк Л.А. демонстрирует схожее представление о пректной культуре: проектная культура - это сравнительно новая, но очень значимая составная часть профессиональной культуры современного учителя. Она представляет совокупность проектных способов инновационного преобразования педагогической действительности на основе прогнозирования, планирования, конструирования, исполнения (в определенные сроки) и оценки достижения запланированного. Проектная культура рассматривается как основа готовности педагога к инновационной деятельности, разработке и внедрению новых образовательных технологий. Формирование проектной культуры будущего учителя в процессе его профессиональной подготовки невозможно без ознакомления обучающихся с сутью проектной деятельности, без включения их в различные формы учебных проектов, без развития проектно-педагогического мышления, готовности к осуществлению проектной деятельности и стремления к профессионально-педагогическому совершенствованию [6, с.156]. Какие проблемы чаще всего возникают при использовании новых технологий, развитии культуры педагога, в частности проектной: 1. Педагогические кадры не готовы к развитию новых навыков и способностей, т.к. не умеют « строить систему требований к результатам обучения и помочь учащимся в достижении требуемых показателей»,т.е. не владеют проектной культурой. 2. Демотивированность учеников, низкая успеваемость, учебная перегрузка, школьные стрессы чаще всего связываются педагогами с неспособностью школьников усваивать базовый уровень стандарта образования, а не с малоэффективными приемами обучения и с отсутствием знаний о технологиях , построенным на современных представлениях о психологии обучения. 3. Образовательные учреждения в отсутствии самостоятельности в принятии решений и реализации стратегий не несут полной ответственности за результаты обучения . 4. Модель модернизации образования предложена « сверху», в силу чего она не принимается ни учителями, ни общественностью, которые оказались лишь средством модернизации. Объединяет множество толкований понятия «проектная культура» то, что она выступает как сложное интегративное понятие, включающее в себя совокупность компетенций. Для решения данных проблем педагогу необходимо овладеть всеми составляющими проектную культуру компетенциями. Представим компетентностную модель проектной культуры педагога на Рис.1: Проектная культура педагога

Кючевые компетенц ии Общепредм етные компетенц ии Предметны е компетенц ии

•Личные и профессиональные качества педагога (мировоззрение, ценностные ориентиры, особенности культуры, личное самосовершенствование). •Развитие познавательной деятельности (целеполагание, планирование, анализ, рефлексия, самооценка). •Применение реальных объектов и информационных технологий. •Коммуникативные навыки. •Формирование опыта решения проблем на основе известных фактов, опыта. •Межпредметная составляющая. •Формирование способности к решению проблем на основе знаний, умений, навыков. •Составляющая в рамках определенного предмета.

Рис. 1 Компетентностная модель проектной культуры педагога. 123

В отдельную группу следует выделить проектные компетенции педагога: 1. Четкое представление о проекте в образовательной деятельности («проект», «метод проектов», «педагогическое проектирование», «технология проектирования», «структура учебного проекта»). 2. Разработка и реализация проектов (выявление, анализ, формулировка проблемы; поиск заинтересованной аудитории; формирование системы целей, сроков, бюджета; интеграция и планирование; прогнозирование результатов участников; выявление рисков; организация взаимодействия участников проекта; опора на опыт; мониторинг результатов и продукта проектирования). 3. Творческий компонент в осуществлении проектной деятельности (креативность, подбор форм и методов). Несмотря на все сложности внедрения проектного метода и проектной технологии, развития проектной культуры педагога, эта инновационная технология представляет собой будущее отечественного образования. Реализация проектной деятельности в нашей школе осуществляется психолого-педагогической службой, а также МО классных руководителей и учителей – предметников по нескольким направлениям, представленным в следующей таблице: Направление деятельности «Учеба – наш главный труд»

Содержание Предметные недели, конкурсы, проекты на разных уровнях, диспуты, конференции.

«В здоровом теле – здоровый дух»

Спортивные секции, спартакиады, соревнования, дни здоровья, день родителей и ребенка, конкурс плакатов.

«Как прекрасен этот мир»

Выставки, концерты, конкурсы, праздники.

«Моя Родина»

Конкурсы, классные часы

«Живи, Земля!»

Экологические конкурсы, выставка, научные соревнования.

тематические

Продукт Стен. газеты, презентации, отчеты, научные исследования, реализация проектов. Развитие ключевых, общепредметных, предметных компетенций. Организация спортивных мероприятий учащимися, тематические плакаты. Развитие ключевых компетенций. Детская живопись, день самоуправления, день учителя, организация мероприятий силами учащихся. Развитие ключевых компетенций. Стихотворения, стен.газеты. детская живопись, плакаты. Развитие ключевых, общепредметных и предметных компетенций. Создание и реализация исследовательских и теоретических проектов, стен.газеты, живопись, стихотворения, художественная проза. Развитие всех групп компетенций.

Табл. 1 Реализация проектной деятельности в воспитательной и учебной работе. В нашей школе активно используется методика «Коллективное творческое дело» в реализации проектной деятельности по многим направлениям, создателем которой является доктор педагогических наук Игорь Петрович Иванов. КТД – вид познавательно – увлекательного мероприятия, направленного на развитие творческих, интеллектуальных и физических способностей ребенка. Коллективное творческое дело - мероприятие, которое преследует не только развивающие цели, но и воспитательные, практические. Педагогические цели всегда вторичны. Представляет собой способ организации яркой, наполненной трудом и игрой, творчеством и товариществом жизни. Эта методика – основное воспитательное 124

средство[7].Структура КТД является отражением структуры проектной технологии, можно провести параллели как в формируемых компетенциях педагога и учащихся (ключевых, предметных и общепредметных), так и в этапах проведения коллективного творческого дела: 1. Этап задумки, накопления идей, выдвижение цели и задач, доведение их до принятия каждым участником - взрослым и школьником. При этом используются самые разнообразные приемы: коллективное общение, "продажа идей", "мозговой штурм" (атака), когда предлагается много невероятных идей. 2. Этап начальной организации (коллективное планирование): отбор идей к осуществлению, выборы "совета дела", определение задач и функций каждого члена совета, всех участников, приглашенных гостей. 3. Этап оповещения и доведения всех идей и содержания дела до сведения всех участников и гостей. Приемы: различного рода необычные афиши, другие формы оповещения театрализация, костюмированное приглашение, необычные пригласительные билеты и письма с предложениями об участии. Создание атмосферы ожидания. 4. Этап распределения поручений по подготовке отдельных фрагментов дела (по группам, индивидуальные задания): жеребьевка, творческое деление на группы, коллективное определение, кто какое поручение может выполнить наилучшим образом, личные предложения и идеи; подготовка необходимой атрибутики и бутафории, костюмов, музыкального кино, видео-оформления. 5. Проведение самого дела (сбор участников, представление, торжественное начало, основная часть) 6. Этап подведения итогов. Сначала- среди всех участников (по кругу или избранно все высказывают свое мнение: что было хорошо, что - не очень и как надо было делать). После этого следует психолого-педагогический анализ проведенного дела, осуществляемый педагогами. Проектируется деятельность на будущее. Одними из любимых детьми и педагогами, ставшие традиционными в нашем учебном заведении КТД это «Семья – семь Я», «Студия – Солнечный мыс» и КТД «Звездные экипажи», результатами которых являются плакаты и видеоролики, а также новые знания и умения. Принципиальным для самой сути проектирования является его нацеленность на результат и реализацию в материальных, технологических или организационных условиях, помимо этого развитая проектная культура педагога способствует развитию таковой у учащихся, что в свою очередь влечет формирование развитой, гармоничной личности, способной к быстрой адаптации в меняющихся условиях современного социума. 1. 2. 3. 4.

5. 6.

Список использованной литературы: Индекс глобальной конкурентоспособности. - http://www.weforum.org/issues/globalcompetitiveness Лебедев В.В. Структурирование компетенций - перспективное направление в решении проблем образования/ В.В. Лебедев //Школьные технологии.-2007.-№2.-С.97-103. Хуторской А.В. Ключевые компетенции и образовательные стандарты // Интернет-журнал "Эйдос". - 2002. - 23 апреля. http://eidos.ru/journal/2002/0423.htm . Хуторской А.В. Компетентностный подход в обучении. Научно-методическое пособие. А. В. Хуторской. — М.: Издательство «Эйдос»; Издательство Института образования человека, 2013. — 73 с. http://www.researcher.ru/practice/practice_org/practice_all/a_1xivl3.html Филимонюк Л.А. Исследование уровней сформированности проектной культуры учителя общеобразовательных школ / Л.А. Филимонюк // Человек и Вселенная,- 2008. - №1(65). С.153-161.Сидоров С.В. Организация коллективных творческих дел [Электронный ресурс] // Сидоров С.В. Сайт педагога-исследователя. – URL: http://si-sv.com/publ/4-1-0-22 (дата обращения: 18.08.2014). Иванов И.П. Энциклопедия коллективных творческих дел, М., «Просвещение», 1961. - 387 с.

125

ПРОЕКТНО-ИСCЛЕДОВАТЕЛЬСКАЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ УЧАЩИХСЯ НА УРОКАХ КАЗАХСКОЙ ЛИТЕРАТУРЫ Джаркинбаева Г.А. АО «НЦПК«ӨРЛЕУ» ИПК ПР по Жамбылской области Знание только тогда становится знанием, когда оно приобретено усилиями своей мысли, а не памятью. Л. Н. Толстой Организация проектно-исследовательской деятельности на уроках казахской литературы является одним из приоритетов современного образования. Развивающие приемы обучения, семинары, элективные курсы поискового характера, учебные проекты позволяют лучше учесть личные склонности учеников, что способствует формированию их активной и самостоятельной позиции в учении, готовности к саморазвитию, социализации. Оба метода (проектный и поисковый) не просто формируют умения, а компетенции, то есть умения, непосредственно сопряженные с практической деятельностью. Они широко востребованы за счет рационального сочетания теоретических знаний и их практического применения для решения конкретных проблем. Действительно, проектно-исследовательская деятельность учащихся способствует истинному обучению, так как она: • личностно ориентирована; • характеризуется возрастанием интереса и вовлечённости в работу по мере её выполнения; • позволяет реализовать педагогические цели на всех этапах; • позволяет учиться на собственном опыте, на реализации конкретного дела; • приносит удовлетворение ученикам, видящим продукт собственного труда. Формирование исследовательской позиции учащихся – задача нелегкая. Ребят к поисковой деятельности необходимо подготавливать годами, всегда помня, что в стенах школы «не мыслям надобно учить, а учить мыслить». Исследовательская деятельность учащихся глубоко рассматривается в работе наших казахстанских ученых «Организация исследовательской деятельности на уроках литературы». На уроках литературы «исследовательский путь познания естественен, соответствует природе человеческого мышления». М.Г. Ахмедияров убежден, что «исследовательскую работу на уроках литературы целесообразно рассматривать с двух взаимодополняющих точек зрения: как метод и как уровень, до которого в идеале могут подняться многие виды учебного труда школьников». Исследовательская деятельность учащихся может быть представлена разными способами: предметная исследовательская деятельность учащихся (по алгоритму) и проектирование и исследовательская деятельность учащихся (подкрепление реальными действиями). В основу учебного проекта так же, как и исследования, положена идея, направленная на решение какойлибо проблемы. Организация проектно-исследовательской деятельности имеет следующую структуру: мотив, проблема, цель, задачи, методы и способы, план, действия, результаты, рефлексия. Необходимо через различные формы организации: урок, элективный курс предпрофильного уровня, профильное обучение, групповую, индивидуальную, парную формы работы формировать у учащихся навыки проектно-исследовательской деятельности. Такие занятия для учащихся – переход в иное психологическое состояние, это другой стиль общения, положительные эмоции, ощущение себя в новом качестве – первооткрывателя, исследователя. Все это дает возможность им развивать свои творческие способности, оценивать роль знаний и увидеть их применение на практике. Литература как искусство и литература как учебный предмет обладают значительным воспитательным потенциалом, реализация которого зависит от продуманной организации воспитательной среды, содержания и форм взаимодействия учащегося и учителя. Чтобы способствовать воспитанию свободной личности, надо организовать такое учебно-воспитательное пространство, которое обеспечивает реализацию на практике принципа свободы, предоставляющего учащемуся реальную возможность самостоятельного выбора форм и видов деятельности, формирования чувства ответственности за ее результаты. В основу урока литературы должна быть положена учебно-познавательная деятельность учащихся, направленная на стимулирование личностного восприятия литературы, 126

когда каждый подросток, постигая объективное содержание произведений искусства слова, видит в них не только средство получить оценку или обогатить свой словарный запас, но находит в них пищу для размышлений и глубоких переживаний. Развитию навыков исследовательской деятельности учащихся способствуют педагогические ситуации. Поэтому в процессе обучения используются такие ситуации, в которых школьник должен защищать своё мнение, приводить в его защиту аргументы, доказательства, факты, использовать способы приобретения знаний и опыта, побуждающие обучающегося задавать вопросы учителю, товарищам, выяснять непонятное, углубляться в осмысление знаний. Ситуациями такого рода являются рецензирование ответов одноклассников, сочинения, что связано с экспертизой, советом, активным поиском нового. Учебное исследование становится реальным, когда мы сумеем подготовить к этому уровню работы и себя, и учащихся. Речь идет о постепенном освоении исследовательского подхода к темам, о работе, требующей настойчивости в накоплении знаний и умений, полезной – в том смысле, что она может стать дорогой к творческому труду. Исследование может быть организовано на всех этапах обучения литературе: некоторые элементы исследовательского подхода школьникам следует осваивать уже в среднем звене, тогда более реальным будет подъем к высшему уровню творческой самостоятельности. Курс казахской литературы предоставляет много возможностей для этого. Ученикам интересно и важно выдвинуть свои предположения, версии, гипотезы, обсудить их в классе. В соответствии с программой дети в среднем звене должны освоить начальные понятия о литературе как искусстве слова; именно на этой ступени крайне важно вести детей к обобщениям, учить не только повторять и иллюстрировать теоретические понятия, но пользоваться ими как инструментом познания. Рассматривать литературу в связи с другими видами искусств- музыкой, живописью, театром это обязательно. Перед ребятами встают вопросы: как с помощью языковых средств художник слова описывает какое-то явление действительности, передает свои ощущения и впечатления и как те же самые явления и внутренние переживания раскрываются в произведениях живописца, композитора? Какими приемами пользуются писатели, художники, композиторы при создании близких образов? Какие средства изобразительности, эмоционального воздействия имеются у музыкантов и художников, и как с этими средствами соотносятся языковые возможности в передаче сходных образов? Как взаимодействуют основные роды искусств, какое влияние оказывают роды искусств друг на друга? В ходе исследования они находят черты сходства поэзии и музыки: интонация, рифма, паузы, ритм, темп, динамика, виды развития, мелодичность фраз. В старших классах проектно-исследовательская деятельность в обучении предполагает введение общих и частных методов научного познания на всех его этапах – от восприятия до применения на практике. Практически это достигается через введение в содержание изучаемого материала фактов из истории литературы и её современного состояния, а также информации, знакомящей учащихся с методами научного познания литературы как науки. Это создаёт основу для профилизации обучения и обеспечивает повышение научного уровня преподавания. В зависимости от объекта исследования ученические работы по литературе можно разделить на следующие виды: • работы, в которых проводится анализ текста художественного произведения с целью выявления его художественного своеобразия, особенностей авторского стиля, мастерства писателя, типологии образов. • работы, в которых разрешение поставленной проблемы осуществляется на основе сравнения двух или нескольких произведений. Проблемы могут носить различный характер – теоретико-литературный, мировоззренческий, эстетический, культурологический. Например, сопоставление текста произведения, написанного на казахском, с его переводами на русский язык. • работы, предполагающие интеграцию литературы и истории, философии, лингвистики, приучающие учащихся видеть общность гуманитарных знаний, осваивать разные методологические подходы к анализу явлений искусства и жизни. • работы, посвящённые изучению жизни и творчества писателей, чьи судьбы связаны с историей города, области (литературное краеведение). Учащиеся могут на основе анализа произведений, изучения эпистолярной и мемуарной литературы, критических статей создать нравственно-психологический портрет писателя, отразив своё восприятие его личности в форме художественно-публицистического очерка.

127

Каким бы ни был объект исследования, главное состоит в том, чтобы поставленная проблема позволяла ученику самостоятельно или с помощью учителя определить путь исследования, выбрать методы, необходимые для работы с художественным произведением, применить имеющиеся умения анализировать текст. В организации исследовательской деятельности учащихся используется следующий алгоритм работы: после определения проблемы и объекта исследования необходимо организовать работу с текстом. Для этого сначала надо проводить несколько занятий исследовательских групп, на которых актуализирую знания учащихся о методах анализа произведения, о том, как выбор метода связан с поставленной задачей, как фиксировать результаты наблюдений, а затем организовываю индивидуальные консультации по каждой теме. Только после того, как будет накоплен и проанализирован необходимый материал, сформулированы самостоятельные выводы, можно предложить поработать в библиотеке, найти имеющиеся критические статьи, монографии по изучаемой проблеме, вместе с руководителем определить, какие из них следует прочитать, законспектировать, из каких сделать выписки. Поскольку непременной частью работы должен стать анализ прочитанного, нужно научить старшеклассников это делать, используя метод рецензирования критических статей, сопоставления параллельных конспектов, тезисных планов, аннотирования, создания творческих работ, предполагающих сравнение разных подходов к анализу одного и того же произведения. Следующий этап – повторное обращение к анализу текста и переосмысление его результатов с учётом новых знаний, полученных в процессе освоения научной литературы по проблеме. Именно такая последовательность работы над темой способствует появлению мотивированного интереса к истории вопроса, к суждениям других исследователей, позволяет учащимся определить собственную позицию, оценить степень новизны своего исследования. Максимальной активизации познавательной деятельности и практической реализации проектно-исследовательского подхода способствуют ситуации, которые предполагают выполнение заданий повышенной трудности, что требует от учащихся изучения дополнительной литературы, научных источников и проведения теоретического или практического исследования. Ученики 9-11 классов достигают активизации познавательной деятельности при подготовке к читательским конференциям, которые проводятся не только по художественным произведениям, изучающимся по программе, но и по текстам литературных произведений, которые выходят за рамки учебной программы, но входят в обязательный минимум образования. При организации обучения с применением проектноисследовательского метода изучается материал крупным блоком, широко применяя лекции. Основное внимание учащихся надо акцентировать на вводной лекции, где сообщаются основные идеи темы, формулируются её проблемы с привлечением художественного текста. Наряду с уроком в традиционной форме применяются урок-семинар, урок-практикум (филологический анализ текста, анализ отдельных эпизодов, картин природы и т.д.), урок – исследование, урок- поиск, творческая мастерская, урок- творческий отчёт, урок- защита идей, урок открытых мыслей, урок- ролевая игра, урок-семинар, урок-конференция, урок – круглый стол, дискуссия, экскурсия. При практической реализации исследовательского подхода в обучении используются разнообразные формы учебной работы: индивидуальную, групповую, коллективную, фронтальную. Индивидуальная работа представляет собой выполнение учебного задания каждым учеником самостоятельно в соответствии со своими индивидуальными возможностями, без взаимодействия с другими учениками. Ведь с помощью учебного проекта создаются условия для самостоятельной познавательной и творческой деятельности учащихся, а это всегда эффективно, если начинается с сильного мотива. Значит, нужна не просто проблема, она должна быть актуальна с точки зрения ученика и иметь практическую направленность. Деятельность учащихся в учебном проекте подчинена определённой логике, которая реализуется в последовательности её этапов. Вслед за предъявлением проекта учителем (названия, темы и проблемы) следует самостоятельное для учащихся формулирование цели и задач, организация групп, распределение ролей в группах, затем выбор методов, планирование работы и её осуществление. Завершается работа презентацией полученных результатов. Поскольку деятельность детей в проекте в основном самостоятельная, то именно во время защиты проекта мы узнаём, что было сделано во время проектной работы. Учитель руководит проектной работой, направляя поиск в нужное русло, и подсказывает источники информации. Условиями успешности проектной деятельности становятся: 128

личный интерес учащегося; четкость и конкретность постановки цели проекта; определение планируемых результатов; констатация исходных данных. Исследовательская деятельность, организуемая учителем на уроке, оказывает самое прямое воздействие на внеклассную работу по предмету. Известно, что на уроке не всегда предоставляется возможность обстоятельного и углубленного осмысления фактов, явлений и закономерностей. Логическим продолжением урока или серии уроков по теме может стать какая-либо форма научно-образовательной, поисково-творческой деятельности во внеурочное время (предметные недели, научно-практические конференции, викторины, конкурсы, олимпиады, творческие мастерские, конкурсы проектов), материалом к которым служат работы школьников, выполненные ими как самостоятельные исследования. В последнее время наблюдается все большая потребность школьников участвовать в проектной и исследовательской деятельности. Активизировать познавательный интерес школьников помогает разработанный дидактический материал: раздаточный материал, обучающие таблицы, видеоматериалы с выступлениями учащихся, а также мультимедийные презентации по темам курса, которые демонстрируются с помощью интерактивной доски. Материалы готовятся вместе с учащимися. Это стало возможным благодаря использованию ИКТ при организации проектно-исследовательской деятельности учащихся. Учащиеся, занимающиеся исследовательской деятельностью, уверенней чувствуют себя на уроках, у них расширяется кругозор, становятся более коммуникативны, активно участвуют в деятельности школьной, районной научно-практических конференций, в конкурсах исследовательских работ разного уровня. • • • •

Список использованной литературы: 1. Кесьянов Н.Ю. Метод учебного проекта в образовательном учреждении. – М.: Аркти, 2014. 2. Темиргалиев И.С. Как организовать проектную деятельность учащихся. – М.: Аркти, 2012. 3. Кунакова И.С. Как организовать проектную деятельность учащихся: Практическое пособие для работников образовательных учреждений. – А: 2012. 4. Сармурзаев А.И. Содержание и организация исследовательского обучения школьников. – А.: 2012. – 204 с. АЛГОРИТМ СТРАТЕГИИ НАУЧНОГО ПОИСКА Куанаева Р.С. АО «НЦПК«ӨРЛЕУ» ИПК ПР по ЗКО Современное общество – это информационное общество, причем с каждым годом информации становится все больше. Каждый учитель старается дать ученикам наиболее полные сведения из своей предметной области. В результате ребенок перегружен информацией и не способен ее даже запомнить, не говоря о том, чтобы осмыслить и использовать на практике. Кроме того, знания, полученные на одном уроке, ребенок не может применить на другом. Таким образом, у учащихся отсутствует целостная картина мира и, как следствие, теряется интерес к учебе. В современном обществе наиболее востребованы люди, способные к самообразованию и саморазвитию, которые могут быстро приспосабливаться к меняющимся трудовым условиям, выполнять работу с оптимальными энергозатратами. Необходимыми становятся не сами знания, а понимание того, где и как эти знания применить. А самым ценным качеством является знание о том, как информацию получать, создавать или систематизировать. Для того чтобы получить на выходе из школы человека, способного быть конкурентоспособным в современном мире, нужно научить его связывать изучаемый предмет с другими предметами в аспекте окружающего нас мира. Таким образом, важнейшей характеристикой обучения становится метапредметность как образовательная форма, которая выстраивается поверх учебного предмета. Проектная деятельность как вид организации учебной деятельности как нельзя лучше способствует достижению описанных целей, так как она направлена на решение практических задач, мотивирует учащихся на приобретение новых 129

знаний, способствуя тем самым реализации идеи метапредметного обучения. Мы поделимся своими соображениями о тех возможностях, которые, с нашей точки зрения, открывает проектная деятельность учащихся, и расскажем о тех практических проектах, которые реализуются в нашей гимназии и позволяют повысить эффективность обучения. Проект представляет собой реально существующую проблемную ситуацию, выбранную самими учащимися, потому что им интересно найти пути ее решения (полного или частичного). Тематика проектов определяется практической значимостью, а также доступностью выполнения. Поставленная проблема должна быть привлекательна по формулировке и стимулировать повышение мотивации к проектной деятельности. Используя в обучении метод проектов, учащиеся постигают всю технологию решения задач: от постановки проблемы до представления результата. Работа над проектом включает 4 основных этапа: планирование работы, аналитический этап, этап обобщения, этап презентации полученных результатов (защита проекта). Проиллюстрируем подробнее основные этапы работы над проектом с указанием задач, выполняемых на каждом этапе, и деятельности учеников и учителя следующей таблицей. Деятельность учащихся

Деятельность педагога

Этапы

Задачи

1. Подготовка

Определение цели. Выбор учащихся

2. Планирование

Анализ проблемы. Определение источников информации. Постановка задач и выбор критериев оценки результатов. Распределение ролей в команде

3. Принятие решения

Сбор и уточнение информации. Работают с Обсуждение информацией. Проводят альтернатив. Выбор синтез и анализ идей. оптимального варианта. Выполняют Уточнение планов исследование деятельности

4. Выполнение

Работа над Оформление

5. Оценка результатов

Анализ выполнения проекта, достигнутых результатов (успехов и неудач) и причин этого. Анализ достижения поставленной цели

Участвуют в Направляет процесс коллективном анализа. Советует, самоанализе проекта и как подготовиться к самооценке защите

6. Защита проекта

Подготовка доклада, выступления, презентации. Объяснение полученных результатов. Коллективная защита проекта. Оценка

Защищают Участвуют коллективной результатов

темы, Мотивирует Собирают информацию. группы учащихся. Объясняет Обсуждают задание цели проекта

Формируют задачи. Уточняют информацию. Помогает в анализе и Выбирают, синтезе обосновывают свои критерии успеха

Наблюдает. Консультирует. Предлагает дополнительные источники информации

Выполняют проектом. исследование и Консультирует работают над проектом. Оформляют проект

130

проект. Оценивает в результаты оценке деятельности учащихся

Кардинальное отличие проектного обучения от классических методов заключается в том, что на разных этапах учащиеся преимущественно действуют самостоятельно, учитель выступает в роли консультанта. На этапе планирования работы над проектом учащимися и учителем совместно вырабатываются критерии оценивания проекта. Во время защиты проводится комплексная оценка работы самим учеником, выполнившим данный проект, учащимися класса и учителем. При этом оценивается как сам проект, так и его защита. По результатам определяется рейтинговая оценка. Вот один из возможных вариантов оценки проекта. Оценка деятельности участника проекта Фамилия, имя _______________________________ Критерии выполнения и защиты проекта Выполнение проекта: • актуальность темы и предлагаемых решений, реальность, практическая направленность и значимость работы; • объем и полнота разработок, самостоятельность, законченность; • уровень творчества, оригинальность темы, предлагаемых решений; • аргументированность предлагаемых решений, выводов; • качество оформления, соответствие стандартным требованиям. Защита проекта: 1) качество доклада: композиция, полнота представления работы, аргументированность, убедительность; 2) объем и глубина знаний по теме (или предмету), эрудиция, межпредметные связи; 3) культура речи, манера изложения, использование наглядных средств, удержание внимания аудитории; 4) ответы на вопросы: полнота и аргументированность, убедительность, толерантность. В нашей гимназии метод проектов на протяжении многих лет весьма успешно используется учителями информатики. Проекты реализуются в рамках урочной деятельности и на кружковых занятиях. Алгоритм стратегии научного поиска 1. Попытку решения научной задачи следует предпринимать до изучения специальной литературы по теме. 2. Далее следует определить пути решения задачи, согласовав их с научным руководителем. 3. Изучив литературу по теме исследования, приступить к решению научной задачи. 4. Получив ответы на поставленные вопросы, исследователь должен критически проанализировать полученные результаты и сделать на их основе научные выводы. Критерии выполнения исследовательской работы. 1. Актуальность темы и предлагаемых решений, реальность, практическая направленность и значимость работы. 2. Объем и полнота разработок, самостоятельность, законченность, подготовленность к опубликованию. 3. Уровень творчества, оригинальность раскрытия темы, подходов, предлагаемых решений. 4. Аргументированность решений, подходов, выводов, полнота библиографии, цитируемость. 5. Оформление, соответствующее стандартным требованиям. Критерии защиты исследовательской работы. 1. Качество доклада: композиция, полнота представления работы, подходов, результатов; убедительность и убежденность. 2. Объем и глубина знаний по теме, эрудиция, межпредметные связи. 3. Культура речи, манера, использование наглядности, чувство времени, удержание внимания аудитории. 4. Ответы на вопросы: полнота, аргументированность суждений, дружелюбие, стремление использовать ответы для успешного раскрытия темы и сильных сторон работы. 5. Деловые и волевые качества докладчика: ответственность решения, стремление к достижению высоких результатов, готовность к дискуссии, доброжелательность, контактность. Памятка «Как готовиться к уроку-исследованию» 1. Перечитайте (просмотрите) еще раз художественные произведения, отберите в них главы, эпизоды, анализ которых будет необходим для ответов на вопросы, сделайте отметки в тексте или выпишите цитаты на карточки. 131

2. Прочитайте рекомендованную преподавателем критическую литературу, осмыслите позицию автора, сделайте необходимые выписки. 3. Сопоставьте противоречивые суждения, отметьте те, которые совпадают с вашими, продумайте аргументы, подтверждающие ваше мнение. 4. Составьте план (тезисы) вашего выступления, включая пересказ ключевых эпизодов, необходимые цитаты, сделайте выводы. Проговорите вслух, проверьте, сколько времени займет выступление. Список использованной литературы: 1. Сергеева М.Г. Об экспертизе исследовательских работ учащихся // Исследовательская работа школьников. – 2014. № 3. – С. 136-138. 2. Прищепа Е. М. «Ученическая исследовательская работа по литературе в гуманитарной прфильной школе»//Литература в школе.-2014.№12. с.25-28 3. Рождественская И.В. Межпредметный элективный курс "Школа исследователя: основы учебно-исследовательской деятельности" //Исследовательская работа школьников.-2014.№4. – с.102-106. ФОРМИРОВАНИЕ УЧЕБНО-ПОЗНАВАТЕЛЬНОЙ КОМПЕТЕНТНОСТИ УЧАЩИХСЯ СРЕДСТВАМИ ПРОЕКТНО-ИССЛЕДОВАТЕЛЬСКОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ Есмурзаева А. АО «НЦПК«ӨРЛЕУ» ИПК ПР по Жамбылской области Образование есть то, что остается после того, когда забывается все, чему нас учили. А.Эйнштейн. Становление новой концепции исторического образования предполагает разрешение противоречия между новыми идеями, содержанием и технологиями обучения истории, наличием в профессионально-педагогическом сознании учителей инновационных барьеров, отсутствием практических навыков организации образовательного процесса в соответствии с требованиями личностно - ориентированного обучения. Реализация образовательных и воспитательных возможностей курса истории связана с решением задач, направленных на обеспечение соответствия содержания изучаемого учебного материала реальным динамичным процессам, отражающим противоречивый характер общественного развития. Профессиональный интерес связан с такими педагогическими и методическими проблемами и инновациями как: - специфика организации проектной и исследовательской деятельности учащихся в урочное и внеурочное время как факторы успешной социализации и самореализации; - интегрированный подход в изучении истории и обществознания; - создание учебных программ элективных курсов для профильных классов и их апробация; - инновационные методы оценки результатов. Обновление казахстанского образования ориентирует современную школу на развитие познавательной самостоятельности учащихся, формирование у них умений исследовательской деятельности. Это вызывает определённые трудности: неверие учащихся в свои силы, неудовлетворённость педагогов уровнем качества знаний. Выход может быть найден в создании таких педагогических условий, когда каждый ученик включён в творческую деятельность, ситуацию поиска путей решения социально-значимых вопросов. Наиболее эффективным в решение данной проблемы является, на мой взгляд, метод проектов. Его использование предполагает множество активных форм, в том числе и во внеурочной деятельности. Он позволяет стимулировать интерес к знаниям, показывает необходимость их практического применения. Актуальность использования проектной технологии в обучении подтверждается нормативными документами: Концепцией модернизации казахстанского образования до 2015 г., и Концепцией профильного обучения. Главной задачей и результатом 132

целенаправленной проектно-исследовательской деятельности должно являться изменение учащегося, перевод его от незнания к знанию, от неумения к умению. Таким образом, нельзя не согласиться с мнением многих учителей истории: «Проектная деятельность способствует формированию исследовательской культуры». Приобщение учащихся к научноисследовательской, поисковой деятельности является одной из форм обучения в школе нового типа. Проект рассматривается как эффективный способ развивающего и проблемного обучения. Данный вид деятельности многофункционален в большей степени, чем многие другие, так как наглядно демонстрирует возможности моно - и полипредметного, индивидуального и группового проектов. В переводе с латинского проектная технология означает "самостоятельный поиск пути" ("брошенный вперед"). Выполнение проектов даёт возможность для создания личностно развивающей ситуации, позволяющей реализовать творческие силы, обеспечить формирова ние собственного мнения, своего стиля деятельности. Метод проектов – личностноориентированный метод обучения, основанный на самостоятельности обучающихся по раз работке проблемы и оформлении практического результата. Учащиеся включены в реальную учебную, творческую деятельность, которая не только привлекает новизной, необычностью и занимательностью, что само по себе становится сильнейшим стимулом познавательного интереса, но и развивает потребность выявлять проблемы и разрешать возникающие противоречия. При оценке проекта учитываются следующие моменты: - значимость и актуальность рассматриваемой проблемы; - активность каждого участника проекта; - творческая самостоятельность авторов проекта; - соблюдение требований к созданию проекта; - речевая культура, умение отвечать на вопросы оппонентов. Проект может быть учебным, творческим, социальным. В рамках реализации Концепции модернизации казахстанского образования и в соответствии с современной государственной образовательной политикой, результатом деятельности образовательного учреждения является формирование комплекса "ключевых компетентностей", способствующих социализации личности молодого человека, а именно: - способность к адаптации; - социальную ответственность; - способность к коммуникации; - толерантное отношение к другим. Всё это ориентирует современную школу на развитие познавательной самостоятельности учащихся, формирование у них умений исследовательской деятельности. Отсюда неизбежные нововведения в требованиях к работе учителя, продиктованные ситуацией в современной школе: от умений транслировать программный объем знаний – к умениям решать творческие задачи. Происходит переход от «зуновской» к компетентностной образовательной парадигме. Наиболее эффективным в решение данной проблемы, является метод проектов, который разработан на основе проектно - исследовательской деятельности, как педагогов, так и учащихся. На современном этапе образования, перед социально-гуманитарными предметами стоит задача формирования компетенций, включающих в себя фундаментальные и практические знания о важнейших сферах социальной жизни и основных видах деятельности людей, о возможности достижения успеха, развитие умений и навыков. Анализ результативности использования проектного метода позволяет сделать вывод, что на уроках истории и обществознания повышается мыслительная активность учащихся, интерес к предмету, эффективность восприятия учебного материала учащимися. Экспериментально было установлено, что в основе каждого учебного проекта лежит проблема, из которой вытекает и цель, и задачи деятельности учащихся. Она же обуславливает метод деятельности, направленной на её решение. Целью проектной работы становится поиск способов решения проблемы, а задача формулируется как способ достижения цели в определенных условиях. Проектная деятельность связана с творчеством и порождает нечто качественно новое, отличное от уже существующего. Ученическая творческая деятельность - это создание, открытие чего-либо ранее неизвестного для данного субъекта 133

(ученика), в результате рождаются новообразования в виде знаний, умений, проявлений личности. Таким образом, в процессе проектной деятельности, как и в исследовательской вообще, учащийся проходит все этапы научного исследования: o возникновение проблемной ситуации, ее первоначальный анализ и формулирование гипотезы; o этап поиска пути решения проблемы в ходе дополнительного ее анализа на основе имеющихся знаний; o этап претворения найденного принципа решения проблемы и его проверка. Проектная деятельность способствует формированию исследовательской культуры, так как на уроках истории учащиеся должны выработать общие навыки исследовательской работы. Исследовательский проект - это учебная деятельность, поэтому, она проводится под руководством педагога. Однако роль учителя в данном случае заключается в организации субъект - субъектных отношений, в корректировке самостоятельной деятельности учащихся. Цель использования проектной технологии - самостоятельное постижение учащимися проблем, проблемных ситуаций, имеющих жизненный смысл для учащихся. Оно дает возможным приобретения детьми реального опыта участия в жизни сообщества, решения социальнозначимых проблем. Учащиеся имеют возможность соотнести общие представления, усвоенные на уроках, с реальной жизнью, в которую вовлечены они сами, их друзья, родители, учителя, а также с общественной жизнью, с социальными событиями, происходящими в масштабах города или страны в целом. Таким образом, проект позволяет преодолеть разрыв между лицейским образованием и жизнью, и является связующим звеном между учебной и научно-исследовательской деятельностью. В процессе организации работы учащихся над проектами реализуются триединые задачи образовательного процесса: образовательные — вовлечение каждого учащегося в активный познавательный процесс. Организация индивидуальной и групповой деятельности учащихся, выявление умений и способностей работать самостоятельно по теме. Развивающие — развитие интереса к предмету, творческих способностей воображения учащихся; формирование навыков исследовательской деятельности, публичных выступлений, умений самостоятельной работы с литературой; расширение кругозора, эрудиции. Воспитательные — воспитание толерантности, личной ответственности за выполнение выбранной работы. Главный же результат использования метода проектов - компетентность учащихся в области истории и конкретные умения и навыки, которые формируются в ходе проектной деятельности: опыт работы с большим объемом информации; умение оценивать ситуацию и принимать решения, работать в коллективе, структурировать информацию, планировать работу индивидуально и в команде, создание презентаций. Исследовательская работа, которая является основой проектной деятельности, формирует и развивает личные качества как учителя, так и ученика. Проектная деятельность на уроках и во внеклассных занятиях по истории активизирует индивидуальный познавательно-творческий потенциал школьников и способствует их нравственно-эстетическому развитию. Данный метод предполагает "проживание" учащимися определенного отрезка времени в учебном процессе, а также их приобщение к фрагменту формирования научного представления об окружающем мире, конструирование познавательных моделей. Материализованным продуктом проектирования является учебный проект, который определяется как самостоятельно применяемое учащимися развернутое решение проблемы в виде разработок. Подчеркну, что дидактической единицей в методе проектов становится взятая из реальной жизни и лично значимая для учащихся проблема (экономическая, правовая, экологическая и т.д.).При решении проекта наряду с научно-познавательной стороной содержания всегда присутствуют эмоционально-ценностная (личностная) деятельностная и творческая стороны. Причем именно эмоционально-ценностный и творческие компоненты содержания определяют, насколько значим для учащихся проект и насколько самостоятельно он выполнен. Проект побуждает учащегося: проявить интеллектуальные способности; нравственные и коммуникативные качества; продемонстрировать уровень владения знаниями и предметными умениями: показать способность к самообразованию и самоорганизации. В процессе разработки проекта учащиеся синтезируют знания в ходе их поиска; интегрируют информацию смежных дисциплин; ищут более эффективные пути решения задач проекта; общаются друг с другом. Каждый ученик становится равноправным членом творческого коллектива, работа в котором способствует 134

развитию социальных ролей, воспитывает обязательность и ответственность при выполнении заданий в намеченные сроки, взаимопомощь в работе. В проектную деятельность вовлечены чувства, отношения, мысли и действия учащихся. Диалогичность позволяет учащимся в процессе выполнения проекта вступить в диалог как с собственным "Я", так с другими. Именно в диалоге осуществляется "свободное самооткровение личности" . Диалог в методе проектов выполняет функцию специфической социокультурной среды, создающей условия для принятия учащимися нового опыта, переосмысления прежнего опыта, вследствие чего полученная юридическая, социальная, правовая информация становится личностно значимой. Креативность связана с разрешением проблемной ситуации, которая обуславливает начало активной мыслительной деятельности, самостоятельности учащихся. Решение проблемы нередко приводит к оригинальным, нестандартным способам деятельности и результату выполнения. Любой проект - это всегда творчество учащихся. Интегративность означает оптимальный синтез знаний для реализации учащимися изучаемой проблемы с привлечением содержания из других предметов. Технологичность связана с организацией познавательной деятельности учащихся по определенным этапам проектной деятельности. Для реализации умений и компетентностей, связанных с планированием работы, разработкой поэтапной программы действий от замысла до готового продукта, практикую включение учащихся в собственно проектную деятельность. Проекты побуждают учащегося к целеполаганию, овладению общеучебными умениями, проявлению интеллектуальных способностей, проявлению коммуникативных качеств, отработке навыков работы в группе, выстраиванию отношений. В ходе проектной деятельности образовательными продуктами учеников являются исследовательские работы учащихся. Как правило, лучшие проекты могут быть представлены на научно-практической конференции разных уровней. А. Дистервег говорил о том, что плохой учитель преподносит истину, хороший учит её находить. Наша жизнь состоит в сущности из множества уроков. То нам их кто-то преподносит, то мы – кому-то. Да и в школе, какие бы новые методики и технологии ни появлялись, какие бы новаторские приемы ни изобретались, урок остается основным действом. Ребенок не должен быть сосудом, который надо постоянно наполнять знаниями, фактами, правилами, информацией и мнениями других людей, иначе он не сможет адаптироваться, самореализоваться в жизни. Необходимо посмотреть на детей как на самостоятельных и ответственных исследователей окружающего мира, как на активных строителей собственной системы знаний. Видение содержания образования постепенно меняется, следовательно, меняется и система наших отношений с учащимися (складываются отношения сотрудничества). Известно, что индивид становится личностью только в процессе взаимодействия с другими людьми. Способом реализации практико - ориентированного образования в учебной деятельности может служить интерактивное обучение. Метод проектов относится к интерактивному обучению. Технология проектирования вырабатывает у учащихся навыки социального общения. Ученик чувствует себя творцом. Он создает продукт своего творчества, который доставляет радость и ему, и взрослым. Учитель истории должен понимать, что проектно-исследовательская деятельность учащихся требует знаний, которые выходят за рамки одного предмета, в связи с этим появляются интегрированные проекты, которые имеют не только практическую, теоретическую, но и познавательную значимость в предполагаемых результатах. Система исследовательской деятельности включает использование в практике работы комплекс психолого-педагогических диагностик. Такой подход позволяет выявить проблемы обученности и личности, развитие учащихся и на основе анализа корректируется деятельность учителя по совершенствованию приёмов, методов развития мотивационной сферы каждого ученика, а также определить эффективность выбора программ, УМК и методов преподавания предмета. Результаты исследовательских разработок используются в практике работы учителя-предметника и отслеживаются по следующим критериям: - уровень усвоения учащимися учебного материала - уровень сформированности ОУУН - уровень исследовательских умений - способность к рефлексивной самооценке Считаю, что использование мониторинга нравственно интеллектуального развития позволяет осуществлять личностно ориентированное обучение с его направленностью на 135

саморазвитие, самообразование, самореализацию личности. Система моей работы направлена на стимулирование и коррекцию познавательной деятельности учащихся с ориентацией на процесс непрерывного образования (лицей – вуз). Такой подход позволяет развивать познавательную, творческую активность, что даёт возможность строить уроки на основе диалога, обмена идеями, сотрудничества. Особое внимание на уроках уделяется созданию ситуации успеха для каждого ученика, что способствует сохранению и укреплению эмоционального, нравственного, психического здоровья учащихся. В такой ситуации развивается интеллектуальная сфера. Данные вопросы на уроках – исследованиях, которые предполагают следующие этапы: - целеполагание - планирование - исследование - дискуссия - уточнение - дополнение - формулирование выводов - анализ и коррекция своих наблюдений - творческая работа. Личностно-орииентированный подход в преподавании дисциплин способствует формированию духовного мира, логического и творческого мышления каждого ученика. Результатом такой работы можно считать следующее: - Экзамены - Выполнение творческих работ - Участие в проектной деятельности - Участие в предметных олимпиадах разного уровня. Содержание учебной программы на конкретный урок, образовательные, воспитательные и развивающие задачи урока, возраст учащихся, уровень их знаний, умений и навыков — все это имеет определяющее значение при подборе материала к уроку, планировании его типа и структуры, при выборе наиболее целесообразных и эффективных для данного урока, методов, приемов, форм. Например: • «атака мыслей» — решение научной или учебной проблемы посредством объединения творческих мыслей учащихся, «коллективного мозга», применяется при опросе, изучении нового материала, при повторении и обобщении пройденного, решении проблем, составлении планов и т.д.; • бинарный урок — в чтении лекции участвуют несколько, обычно двое, учителей, ведущих разные предметы, что позволяет показать взаимосвязь предметов; • выступления — инсценировка проводится с целью развития умений выступать, мыслить быстро, конспективно набрасывать свое предстоящее выступление по теме, анализировать и оценивать другие выступления, выбирать критерии оценки выступавших; • диспут (научная полемика) — форма сотрудничества, которая используется для изучения двух различных точек зрения по какой-либо проблеме с целью установления истины; • лекция-дискуссия — беглый обмен мнениями между изложением логических разделов лекции или в конце занятия; • лекция-беседа — совместное решение проблем педагогом и учащимися, лектор выступает как ведущий беседы; формой лекции-беседы является «мозговой штурм»; • «огонь по стоящим» — вопросы задаются стоящим у доски нескольким ученикам; высокое интеллектуальное напряжение, осмысление материала; • «синтез мыслей» — используется при сотрудничестве подгрупп для поиска и выявления новых оригинальных решений как теоретических, так и практических проблем. Выбор педагогической технологий зависит от целей уроков. Если целью урока является активизация учащихся при изложении педагогом устной информации, то наиболее предпочтительными являются следующие инсценировки (содержание) уроков: «атака мыслей», бинарный урок, выступления, лекции-дискуссии, лекция-беседа, «огонь по стоящим». Если цель урока состоит в активизации учащихся на семинарских уроках, обобщающих уроках, то применяются такие технологии, как «атака мыслей», выступления, диспут, лекция-беседа, синтез мыслей. Цель урока состоит в активизации учащихся во время контроля знаний и умений, применяемая технология — «атака мыслей», выступления, «огонь по стоящим», синтез мыслей. Цель — активизация поисковой деятельности учащихся, педагогическая технология — 136

проектно-исследовательская деятельность учащихся, технология развития критического мышления: социальное проектирование по возможным направлениям (выборы в органы государственной власти, модели поведения избирателей, роль СМИ; роль местного самоуправления в обществе; проблемы социализации молодежи, выбор профессии и т.д.). В проектной деятельности удаётся, как правило, наладить диалог между учителем и учеником, свободный от давления и назидания. Список использованной литератураы: 1. Господарик Ю. Интернет и изучение истории. "История", №3, январь, 2014. 2. Гузеев В.В. Планирование результатов образования и образовательные технологии. М., Образование, 2014. - С. 42-44, 57.; 3. Чернов А.В. Использование информационных технологий в преподавании истории// Преподавание истории в школе. 2014 № 5. С.40-46

ПРОЕКТНАЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ КАК СРЕДСТВО ФОРМИРОВАНИЯ ТВОРЧЕСКОЙ АКТИВНОСТИ Тойганбекова Ш.М. к.п.н., асс. профессор АО «НЦПК«ӨРЛЕУ» ИПК ПР по Жамбылской области Происходящие преобразования в казахстанской экономике обусловили повышение требований работодателей к уровню квалификации работников, их профессиональной компетентности, навыкам творческой деятельности. Актуализируется потребность в специалистах, способных к профессиональной самореализации и функционированию в новых социально-экономических условиях. На данном этапе развития экономики РК актуальна проблема обеспечения системы экономических отношений специалистами, свободно ориентирующимся в рыночных механизмах и умеющих применять их в профессиональной деятельности. Болонский процесс среди важнейших требований выдвигает требование качества профессионального образования за счет включения обучающихся в различные виды деятельности. В современных условиях особую важность приобретают не столько собственно знания обучаемого, сколько его способность квалифицированно осуществлять определенную профессиональную деятельность. Для обеспечения качества признано необходимым уделять особое внимание профессиональной компетентности, требующиеся работнику на рынке труда (в соответствии с международными стандартами ИСО-9000). На развитие профессиональной компетентности специалиста ориентирует концепция модернизации образования, определившая необходимость перехода системы среднего профессионального образования на реализацию опережающего профессионального образования, в основе которого лежит принцип развития студентов в процессе профессиональной подготовки, активизации их творческого потенциала, формирование способности к компетентному поведению в условиях конкурентной среды. Это актуализирует потребность разработки новых технологий работы со студентами и выбора из них наиболее эффективных. Такой эффективной педагогической технологией является проектная деятельность, обеспечивающая повышение качества профессионального обучения студентов и готовность их к профессиональной деятельности за счет развития инициативности, самостоятельности в принятии решений, мобильности, способности применять полученные знания для решения практических производственных задач. В исследовании под проектной деятельностью понимается способ стимулирования творческой активности, обеспечивающий развитие профессионально важных качеств студентов при разрешении проблемных (производственных) ситуаций с использованием знаний, умений из различных областей науки, техники, технологии. В основе проектной деятельности лежит развитие творческой активности, познавательных навыков студентов, умений самостоятельно конструировать свои знания и ориентироваться в информационном пространстве, развитие профессиональной компетентности. Разработанная американским педагогом теория воспитания, связанная с методом проектов, направленная на «приспособление» человека к жизни и практической деятельности в условиях «свободного предпринимательства», не 137

утратила своей актуальности и сегодня. Под творческой активностью понимается способность к реализации собственных креативных усилий в учебной и профессиональной деятельности в соответствии с индивидуальными интересами и целями. Проектная деятельность реализуется при организации труда, познания и общения, в процессе которой студенты овладевают социальным опытом, преобразуют окружающую их среду, приобретают необходимые практические умения, и навыки , начальный профессиональный опыт. В исследовании доказано, что только та деятельность эффективна, которая вызывает внутреннюю активность личности, побуждает ее к реальным действиям. Активность лишь тогда может стать свойством личности, когда человек постепенно вовлекается в разностороннюю деятельность, чем больше человек осуществляет практическую деятельность, тем в большей степени творческие качества укрепляются, совершенствуются и становятся чертами человека. Результаты наблюдений показали, что студенты с низкой активностью хуже подготовлены к преодолению жизненных трудностей и быстрее отказываются от поиска выхода из сложных ситуаций. Поэтому развитие творческой активности личности возможно при вариативной, непрерывной системе включения студентов в проектную деятельность на уроках и внеучебных занятиях. Творческая активность возникает, когда есть положительное отношение к предмету, знания и желание продолжить деятельность за пределами учебных занятий. В качестве средства организации проектной деятельности студентов использован метод проектов, интегрирующий разнообразные проблемные, исследовательские, поисковые методы и средства обучения. Анализ производственных ситуаций, решение ситуационных производственных задач, защиты индивидуальных и групповых проектов, выполнение проектов и практических заданий в процессе производственной практики способствуют реализации проектной деятельности студентов. Формы и методы творческой работы, применяемые при реализации проектной деятельности, направлены на развитие навыков рациональной организации учебной деятельности, самостоятельного приобретения знаний (организация сотрудничества, взаимопомощи), на коллективную познавательную деятельность (общественные смотры знаний, консультации, учебные встречи, научные диспуты, олимпиады, конкурсы), на развитие профессиональной компетентности (урок "преподаватель-работодатель", урок "преподавательзаказчик", сквозные занятия на учебной фирме, защита индивидуальных и групповых проектов, лабораторные работы, научно-практические конференции), способствующие формированию профессиональной компетентности, развитию познавательной активности на основе совершенствования работы факультативов, кружков, научных обществ, других объединений. Сущность понятая «проектная деятельность» связана с такими научными понятиями и категориями, как «проект», «деятельность», «творчество», имеющими разноплановый характер, как с точки зрения различных отраслей научного знания, так и с точки зрения разных уровней методологии науки. Смысловое значение терминов «формирование» как процесс организации коллектива (Большой энциклопедический словарь); «деятельность» как способ активного отношения человека к окружающему миру, направленный на его целесообразное изменение и преобразования в интересах общества (М.С. Каган); «проект» - проявление творческой активности человеческого сознания, через который в культуре осуществляется деятельностный переход, конституирующий всякий трудовой процесс (К.М. Кантор), приводит к определению процесса создания проекта. Процессу создания проекта - проектированию Д.К. Джонс приводит более десятка определений, на наш взгляд одно из основных: «проектирование — вид деятельности, дающий начало изменениям в искусственной среде». В широком смысле проектирование - это деятельность по осуществлению изменений в окружающей среде (естественной или искусственной) и управление развитием предметного мира. Черты, характерные для проектирования в целом, распространяются на проектную деятельность в образовательной сфере. B.C. Кузнецов определяет проектирование важнейшим компонентом образовательного процесса, служащего для создания новых понятий и концепций. В психологопедагогическом знании понятие проектирования в последнее время приобрело значительную актуальность и новое содержание в связи с разработкой образовательных сред. Проведенный анализ первоисточников позволил обобщить наиболее значительные характеристики проектной деятельности. К ним относятся: предметность, социальность, способность к системному и целостному видению проблемы, способность к анализу, синтезу и интеграции знаний, потребность в самообразовании. Данные характеристики выявляют сущность подготовки квалифицированного специалиста с учетом творческой продуктивной деятельности обучаемого, способного успешно действовать даже в условиях отсутствия 138

готовых алгоритмов деятельности, проявляя творческое, созидательное мышление. Это означает, что требуется выявление развивающих возможностей информационнообразовательной среды. В этом случае проектная деятельность, являясь интегративным видом деятельности, лежит в основе формирования большинства компетенций, становится средством развития и саморазвития, как специфических проектировочных способностей, так и личности в целом, выступая универсальным источником обучения, воспитания, творческого взаимодействия участников образовательного процесса, т.е. развития и формирования компетентностей его и как специалиста, и как члена общества. При этом недостаточно определена роль предметной информационно-образовательной среды в формировании проектной деятельности студентов. Предметный контекст информационнообразовательной среды имеет не только не меньшую важность, но приобретает контур опережающего образования, как в части определения содержания обучения, генерирующей новые идеи, так и совершенствования методики обучения, ориентированной на повышение уровня подготовленности выпускника вуза. Таким образом, предметная информационнообразовательная среда должна быть направлена на стимулирование творческой деятельности, совершенствование содержания обучения и вопросов межличностного диалога и личностной самореализации участников образовательного взаимодействия как наиболее существенных условий развития компетенций и компетентностей в процессе всего обучения. Иначе говоря, развитие компетенций и формирование хотя бы базовых компетентностей должно быть связано с проектной деятельностью. Считаем необходимым отметить отсутствие в настоящее время «формализованной оценки» уровня компетентности студентов, что указывает при количественном определении уровня обладания студентом требуемыми компетептностями как результативно-целевой основы готовности к профессиональной деятельности в условиях динамичных изменений в области информационных технологий и социальной среды. Некоторые вопросы, касающиеся особенностей использования проектной деятельности в образовательной практике, остаются недостаточно разработанными, как в теоретическом, так и в практическом аспектах. Проектная деятельность - вид учебно-познавательной активности учащегося и студентов, направленный на освоение профессионального опыта проектировщиков, конструкторов, дизайнеров и овладение специальными (креативными) умственными действиями и операциями в процессе создания продукта — проекта идеального и реального. Процесс обучения проектной деятельности возможно соотнести с творческой деятельностью новаторов, изобретателей, рационализаторов и конструкторов. Работа над проектным изделием приближена к творческому процессу взрослых. Поэтому процесс обучения проектной деятельности рассматривается как творчество в процессе комплексной и многоэтапной практической деятельности, осуществляемой в форме проектов. В деятельности учащихся при выполнении проекта условно можно выделить 3 основные стадии, состоящие, в свою очередь, из определенных видов учебно-познавательных и практических действий обучаемого, так называемых шагов. Организационно-аналитическая стадия. Анализ сферы человеческой деятельности. Выбор проекта. Поиск вариантов проекта. Анализ выбранных вариантов. Выбор и обоснование одного варианта. Описание основного варианта. Операционно-технологическая стадия. Планирование технологического процесса. Выбор и обоснование материалов, инструмента, приспособлений, технологического оборудования. Выполнение технологических операций. Заключительно-синтетическая стадия. Испытание изделия. Анализ результатов испытания и коррекция технологической документации. Экономическое обоснование. Мини-маркетинговое исследование. Экологическое обоснование. Защита проекта. Список использованной литературы: 1. Подготовка учителя к проектной деятельности// Перспективы, опыт апробации: Сб. тез. докл. I город, конф. - А, 2012.- С. 87-89. 2. Опыт руководства проектами// Тез. докл. и сообщ. на III Междунар. науч.-практ. конф. (Ч.II).- А, 2012. - С. 86-87 139

3. Обучение проектной деятельности//Подготовка школьников: опыт, проблемы, перспективы: Сб. тез. докл. III обл. науч.-практ. конф. - Киров, 2014- С.25-27. 4. Критерии оценки проектной деятельности студентов// Совершенствование обучения в педвузе: опыт, проблемы, перспективы: М-лы науч.-практ. конф. –А.,2014.- С. 112 - 114. МАСТЕР-КЛАСС «ФОРМИРОВАНИЕ ХУДОЖЕСТВЕННО-ТВОРЧЕСКИХ СПОСОБНОСТЕЙ УЧАЩИХСЯ С ЦЕЛЬЮ ВНЕДРЕНИЯ ЛИЧНОСТНО-ОРИЕНТИРОВАННОГО ВОСПИТАНИЯ УЧАЩИХСЯ КРУЖКА «ФЛОРИСТИКА»» Халевич Е.А. педагог дополнительного образования Центр технического творчества отдела образования акимата г.Тараз В 2012-2013 учебном году на базе Центра технического творчества был открыт кружок флористика. ПДО: Халевич Елена Алексеевна Введение На земном шаре обитают сотни тысяч видов растений. И почотное место среди них занимают цветы. Трудно себе представить, как обеднела бы наша жизнь, погрустнела планета Земля, если бы исчезли на ней цветы. Они – символ любви и верности, символ уважения и вечной памяти. Цветы – самое скромное и красивое украшение нашего желища. Даже маленький букетик цветов придает комнате праздничный вид, создает приподнятое настроение. К великому сожалению, живые цветы не долговечны. Но люди могут творить чудеса. Они научились создавать искуственные цветы, подражая самой природе. Это – большое искуство, со своими строгими правилами и законами которые позваляют добиваться максимального сходства, раскрывать природную красату каждого цветка, подчеркивая его характерные детали и особенности. Обладая наблюдательностью, вкусом, хорошо освоив методику окраски, обработки лепестков, тычинок, листьев, можно делать любой цветок. А освоив искусство цветоделия, нужно научиться правильно, на основе прапорций и гармонии, составлять букеты. Цветы которые не вянут. Искусскуственные цветы из самых различных материалов во всем мире мастерицы начали делать очень давно. Еще в древнем Египте искусственные цветы длю украшения дворцов, храмов и одежды делали из папируса. В Древней Греции модницы украшали ими одежду и головные повязки, а знатные римлянки пропитывали цветы, выполненные из кусочков ткани духами. Таким образом искусственные цветы не только копировали живые но и имели приятный аромат. В Западной Европе в средние века цветами из ткани украшали храмы. Это искусство процветало в Италии и Испании. В конце 19 века искусственные цветы стали неприменным атрибутом одежды женщин практически всех социальных слоёв. Ими украшали платья и шляпки, сумки и перчатки. Из таких цветов составляли измутительные букеты для интерьера. В наши дни искусственные цветы снова на пике популярности. Их делают из разных материалов, но по-прежнему самые распрастраненные – изделия из ткани. Чему обучают: Программа занятий осуществляется на уровне системы «Человек - природа» во всех её измерениях7 Программа курса «Флористика» рассчитана на людей которых привлекает мир растений и искусство составления букетов. Изготовление цветов в разнообразных техниках и направлениях. Обучение ведется по программам практикующих специалистов и предусматривает составление букетов сухоцветов, изготовление искуственных цветов. Основное время на занятиях уделяется практическим работам. По окончанию курса, вы сможете создать букет на свадьбу или какой-небудь праздник, изготовить цветы или композицию в разнообразных техниках так же вы сможете сами украсить свой дом разными цветочными компазициями, умело объединяя их дизайном интерьера. Возраст: дети от 7-8 ми лет, до 15-16 лет. 140

ИСПОЛЬЗУЕМЫЕ ТЕХНИКИ: Канзаши ....Кандзаши – украшения для волос, используемые в традиционных китайских и японских прическах. Hana kanzashi вместе с длинным цветком характерны для маико. Они созданы японскими ремесленниками из квадратов шелка техникой, известной как tsamami. Каждый квадрат, свернутый при помощью шелковой нити, чтобы создать последовательности цветов. Бабочки и птицы также распространены в этой художественной форме. Гальоширование Техника выжигания ажурного узора по ткани вручную с помощью выжигательного аппарата была разработана и запатентована Зинаидой Петровной Котенковой. Гильоширование требует аккуратности в работе. Она должна быть выполнена в единой цветовой гамме и соответствовать орнаментальной стилистике заданной композиции. Тори Искуство создания цветов из тонкого трикотажа-одна их самых популярных в Японии, Китае и на Западе. Цветы из тонкого трикотажа-а точнее из капроновых колготок, получаються настолько естественными и живыми, что привлекают к себе много внимания. Ганутель. Ганутель-эксклюзивное мальтийское рукоделие. Именно в моностырях Среднеземноморья сохранилась до сих пор эта техника создания красивых цветов для украшения алтаря. В ганутели используется тонкая сптральная провлока и шёлковые нити для обмотки деталей, а так же бусинки жемчуг или бисер. Блестящие цветы получаются изящными и лёгкими. В 16 веке спиральную провлоку из золота и серебра называли по итальянски ганутель ? на руском языке вероятно это слово трансформировалось как канитель. После второй мировой войны искусство Ганутели было почти забыто, а с 1970 года появился большой интерес к композициям из сухих цветов-флористике. Но засохшие цветы не годились для украшений в церквях, и поэтому изящное искусство Ганутели всё таки сохранилось там. Позднее в конце 1990-х годов произошло внезапное возрождение темники Ганутель . И это совершенно естественно, ведь цветы в этой технике прекрасны. Цветы из нажелатиненой ткани. Чтобы сделать любой цветок, нужно с нажелатиненой ткани вырезать его детали придать им форму и собрать в готовое изделие. Для каждого этапа существуют свои приёмы работы. Они довольно простые, и следуя рекомендациям вы легко справитесь с поставленной задачей. Тема : Техника Канзаши . Изготовление композиции Цель: Познакомить педагогов с историей техники Канзаши и сформировать навыки по изготовлению цветов в этой технике. Задачи: 1. Познакомить педагогов с разнообразием изготавливаемых цветов в технике Канзаши их видами, показать где применяться. 2. Научить разрабатывать творческий процесс.(эскиз во выполненному цветку или композиции.) 3. Развить творческие способности. 4. Привить интерес к цветам, искусству, истории разнообразных техник и их исполнений. Методы обучения : иллюстротивно –объяснительные, с применением изготовленных цветов или композиций в качестве наглядности. Материально техническое оснощение Изготовление композиции в технике Канзаши. Наглядно-демонстротивный материал, иллюстрации с изображением цветов в различных техниках. Атласная лента, ножницы, клеевой пистолет, клей момент, пинцет, иголки, нитки, элементы декорирования. Ход мастер-класса 141

1.Орг.момент. 2. Практикум. 3. Техника Безопасности. 4.Техника канзаши, изготовление цветка. а) Выполняем эскиз к изготавливаемой работе. б) Делаем заготовки к изготавливаемым цветам, нарезаем атласную ленту шириной 5 см нужных цветов. И схематично их обрабатываем собирая в цветы. в) Собираем цветы в композицию в соответствии с эскизом. Подведение итогов: Педагоги ознакомились с техникой Канзаши, сформировали первые навыки в её освоении, продолжили формирование художественного вкуса и эстетической культуры. Техника Безопасности: Организация рабочего места. Правила внутреннего распорядка. Причины возникновения травматизма и меры их предупреждения. Ознакомление со средствами пожаротушения и их применением. Соблюдать порядок и не загромождать рабочее место, эвакуационные выходы посторонними предметами. Не подключать к электро сети и не отключать из неё приборы мокрыми и влажными руками. Соблюдение правил личной гигиены, содержать в чистоте рабочее место.

МАСТЕР-КЛАСС «БУМАЖНЫЙ ЛИСТОЧЕК - ЗЕЛЕНОМУ» Ли Светлана Николаевна учитель биологии, школьный координатор Eco-Schools и SPARE средняя школа №43, г. Тараз Смотрю на глобус – шар земной, И вдруг вздохнул он, как живой; И шепчут мне материки: Ты береги нас, береги! В тревоге рощи и леса, Роса на травах, как слеза, И тихо просят родники: Ты береги нас, береги! Мастер–класс – это особый жанр обобщения и распространения педагогического опыта Мастер–класс – это главное средство передачи концептуальной новой идеи своей (авторской) педагогической системы. Мастер-класс – это эффективная форма передачи знаний и умений, обмена опытом обучения и воспитания, при активной роли всех участников занятия. Мастер–класс – это особая форма учебного занятия, которая основана на «практических» действиях показа и демонстрации творческого решения определенной познавательной и проблемной педагогической задачи. Мастер–класс – обладает следующими характеристиками: вызов традиционной педагогике, личность учителя с новым мышлением, не сообщение знаний, а способ самостоятельного их построения с помощью всех участников занятия, плюрализм мнений и др. Цель мастер-класса: Обобщить опыт и дать оценку работе школы в решении экологической проблемы Развить методы и навыки практической деятельности детей и молодых педагогов Формирование и развитие благоприятной среды для сохранения экологической стабильности

142

СОДЕРЖАНИЕ I. Экологическая проблема II. Пути решения III. Достижения IV. Рефлексия V. Осмысление БУМАГА-МУСОР-МАКУЛАТУРА Мусор – главный монстр зла, Не исчезнет никогда! Нам, друзья, необходимо Сортировать его всегда! Что из пластика не в ход, То - на перерабатывающий завод, Из стекла – в стеклодробилку. Так вторсырьё идёт в копилку. 25-40% мусора – бумага! Для решения экологической проблемы мы провели журналистское расследование. ЖУРНАЛИСТСКОЕ РАССЛЕДОВАНИЕ ТЕМА: МЕНЬШЕ БУМАЖНОГО МУСОРА Автор: ГАЛКИНА ДАРЬЯ ВИТАЛЬЕВНА УЧЕНИЦА 5 «Б» КЛАССА ШКОЛЫ-ГИМНАЗИИ №7 Руководитель: Ли Светлана Николаевна руководитель кружка «ЭкоСолнышко» сш №43 ВТОРИЧНАЯ ПЕРЕРАБОТКА БУМАГИ Галкина Дарья ознакомила с итогами журналистского расследования учащихся школы: «Производство бумаги из макулатуры обходится в 2 раза дешевле. А из 1 тонны макулатуры бумаги получается столько же, сколько получается из 12 деревьев. Поэтому, с экономической и экологической точки зрения, переработка бумаги из макулатуры очень выгодна. В результате использование макулатуры позволяет беречь живые деревья: 1 тонна макулатуры заменяет около 4 кубических метров древесины, то есть спасает от вырубки 12-14 взрослых деревьев. Переработка одной тонны макулатуры экономит 20000 литров воды и 1000 кВт электроэнергии. Итоги журналистского расследования: • Оказывается впервые бумага появилась в Китае. • Я научилась готовить бумагу из макулатуры. • Оказывается у нас в городе на ТОО перерабатывают макулатуру и получают писчую бумагу, туалетную бумагу и ячейки для яиц. • Собирая макулатуру, мы бережем деревья, энергию, ресурсы. • 60 кг макулатуры сохраняет одно дерево! • У нас в городе есть несколько пунктов приема макулатуры. • У нас в центре города есть баки для раздельного сбора макулатуры, стекла и пластика. • По итогам акции “Спаси дерево” ученики 4 “А” и 4 “Б” классов собрали 247 кг макулатуры и сохранили 4 дерева! Поэтому я предлагаю следующие пути сохранения природных ресурсов и климата: o Проводить акции по сбору макулатуры. o В классах собирать макулатуру и сдавать в пункты приема макулатуры. o Неиспользованные листы тетрадей использовать для проверочных работ. o Проводить раздельный сбор мусора. o Распространять информацию о важности вторичной переработки макулатуры. ИТОГИ АКЦИИ «СПАСЕМ ПЛАНЕТУ ОТ МУСОРА» 247 кг макулатуры = 6 деревьев!» По итогам журналистского расследования Галкина Дарья получила сертификат и диплом международной кампании «Меньше мусора». Решение экологической проблемы бумажного мусора. Средняя школа №43 города Тараз решает проблему уменьшения и вторичной переработки бумажного мусора в рамках международной программы Eco-School и SPARE. В феврале 2014 года средняя школа №43 первая в Казахстане стала обладателем Зеленого флага – высшего уровня экологических программ. 143

Для решения проблемы в школе в течении 4-х лет ведется акция «Бумажный листочек зеленому». История акции: 1. Семинары на тему «Древесина – природный ресурс производства бумаги». 2. Презентация Концепции «Рационального использования бумаги в школе» учителя биологии Ли С.Н. 3. Классные часы и беседы на тему «Макулатура – вторичное сырье». 4. Тренинги и круглые столы на тему «Использование макулатуры в школе». 5. Акция «Посади дерево». Акция «Наурыз». 6. Сбор макулатуры. Итоги мониторинга сбора макулатуры. 7. Рефлексия. 8. Анализ. Статья «Мы за чистый город!» Автор Ергали НУРГАЛИЕВ Опубликовано 12.02.2014. Областная газета «Знамя труда». «7.02.2014 ГОДА В НАШЕЙ ШКОЛЕ ПРОШЕЛ КРУГЛЫЙ СТОЛ НА ТЕМУ «ЗА РАЗДЕЛЬНЫЙ СБОР МУСОРА». ТЕПЕРЬ МЫ ВМЕСТЕ БОРЕМСЯ ЗА ЧИСТОТУ. АКЦИЯ НАУРЫЗ ДЛЯ УЧАЩИХСЯ НА ДОМУ». Практикум мастер-класса Работа в группах. Деление на группы. Задание №1: Оформить коробку для сбора макулатуры для детей и для педагогов с объяснением, почему нельзя бросать использованную бумагу в мусор. Задание №2: Предложить способ вторичного использования макулатуры в школе и в быту. Задание №3: Предложить способ вторичного использования баклажки. Задание №4: Предложить способ убеждения учащихся делать зарядку и гимнастику. Рефлексия практикума: Задание №1: Буклеты мониторинга сбора макулатуры и конкурс коробок Задание №2: Буклеты мониторинга сбора макулатуры и конкурс коробок Задание №3: Буклет «Новогодняя елка» Задание №4: Буклет флэшмоба «За здоровьем подтянись!» ЗАКЛЮЧЕНИЕ «Изменения в нашем городе и наш проект – это маленькие шаги в большом деле по сохранению окружающей среды. В ходе исследования мы вели агитационную работу с учащимися, призывая учеников, бережно относится к бумаге. Мы делились своими знаниями, объясняя, что, экономя бумагу, мы бережем лес, воду, электроэнергию. Так мы снижаем негативное влияние человека на природу и способствуем устойчивому развитию. Мы уверены, что начиная с малого, можно повлиять на решение глобальной экологической проблемы. Мы не сможем решить эту проблему сразу, но если каждый человек научится простым правилам, то мусора станет меньше. В мире много городов и стран, где очень чисто и порядок. Я хочу, чтобы мой Казахстан стал самой чистой и светлой страной!» ГАЛКИНА ДАРЬЯ УЧЕНИЦА 5 «Б» КЛАССА ШКОЛЫ-ГИМНАЗИИ №7 ОСМЫСЛЕНИЕ Как педагог, я считаю важным результатом то, что мы смогли повернуть мышление детей и многих учителей в сторону экологического мышления и сознания. Собрать и сдать макулатуру – это только начало. Важно, чтобы такое поведение стало не разовой акцией, показухой, а частью общей культуры. В этом я вижу задачу, которую поставил президент Н.А. Назарбаев – поднять уровень развития Казахстана в мировом сообществе и переход государства к Устойчивому Развитию. 144

ЛИ СВЕТЛАНА НИКОЛАЕВНА УЧИТЕЛЬ БИОЛОГИИ, ШКОЛЬНЫЙ КООРДИНАТОР ECO-SCHOOLS и SPARE СШ №43 Г. ТАРАЗ Табиғатты сақтау! Сәлем салды сізге, қызың Әсем, Мендей адамды көрсең сәлемдес сен. БЕРЕГИ ПРИРОДУ! Привет, Природа, тебя приветствует твоя дочь Асем, ученица 10 класса школы №43 города Тараз. В нашей школе есть проект ЭкоШкола. Задачи проекта очень просты – Помочь природе, достигнуть высшей красоты. «TO PROTECT THE NATURE» In every class room We have a box We throw the papers And fill it till top If we gather 60 kilos of paper We`ll save the tree Абдикерим Асем 10 класс Мы говорим одно, а делаем другое Порой, не замечая что, Сказать легко «Люблю Землю, природу» Помочь же ей порою тяжело. Не от физических нагрузок, А просто так - ленимся, вот и все! Земля кричит о помощи И этот крик услышать не легко. Ну, так давайте ж люди встанем вместе, Протянем руку помощи Земле. Ведь все проблемы сделали мы вместе И вместе их решать нам суждено. Маковецкая Анастасия 11 «Б»класс сш №43 город Тараз МЫ ЗА ЧИСТЫЙ МИР БЕЗ МУСОРА!

145

ГРАЖДАНСКОЕ ОБРАЗОВАНИЕ КАК ФАКТОР СОЦИАЛИЗАЦИИ ЛИЧНОСТИ Дандыбаева Г.Т. тренер ЦУП Филиал АО «НЦПК «Өрлеу» ИПК ПР по Костанайской области Изменения, происходящие в обществе, определяют новые требования к отечественной системе образования. Успешная самореализация личности в период обучения и после его завершения, ее социализация в обществе, активная адаптация на рынке труда являются важнейшей задачей учебно-воспитательного процесса. Усиление воспитательной функции образования, формирование гражданственности, трудолюбия, нравственности, уважения к правам и свободам человека, любви к Родине, семье, окружающей природе рассматриваются как одно из базовых направлений государственной политики в области образования. Государственная программа развития образования 2011 – 2020 годы ориентирует образование на подготовку образованных, нравственных, предприимчивых людей, способных самостоятельно принимать ответственные решения в ситуации выбора, прогнозируя их возможные последствия, умеющих сотрудничать, отличающихся мобильностью, динамизмом, конструктивностью, обладающих развитым чувством ответственности за судьбу страны. В Законе РК «Об образовании» гражданское образование рассматривается как важная составная часть школьного обучения, а формирование гражданственности ставится в качестве приоритетной задачи общеобразовательной школы. Не случайно, выступая на форуме по демократизации казахстанского общества, Президент Республики Казахстан Н.А.Назарбаев с особой остротой подчеркнул важность и необходимость развития у молодежи гражданского самосознания. Новые вызовы казахстанской школе обуславливают необходимость организации эффективного гражданского воспитания, реализации на практике комплексного подхода, использования всего образовательного арсенала в интересах достижения основных целей учебно-воспитательного процесса. Это комплексная система организации различных видов педагогической деятельности, стержнем которой являются правовое, политическое и нравственное обучение и воспитание, реализуемые как через учебно-воспитательный процесс, так и посредством демократической, правовой организации школьной среды. Школа становится важнейшим фактором гуманизации общественно-экономических отношений, формирования новых жизненных установок личности. Формирование действенного гражданского общества в стране напрямую зависит от позиции граждан, от их активности. Школьники – будущие лидеры и рядовые граждане нашего государства, и чем лучше они будут разбираться в системе государственной власти, чем активнее будут участвовать в жизни общества, тем успешнее будет развиваться наша страна. Гражданское образование (далее ГО) – это не только необходимая составляющая процесса демократизации, но и вклад в укрепление мира и в процесс развития любого общества. Ситуация развития современного общества Казахстана на данный момент создает хорошие предпосылки для формирования активной гражданской позиции молодого поколения. Здесь важно, чтобы произошло принятие подростками нравственных ценностей и обусловленных ими принципов поведения в систему собственных ценностей и убеждений. Актуальность данной проблемы особенно высока в современном Казахстане как самостоятельном государстве, поставившем своей целью построение нового гражданского общества, перед которым стоят задачи воспитания достойных граждан, формирования у молодежи гражданского самосознания, гражданской культуры, активной гражданской позиции, основанных на общечеловеческих принципах нравственности и гражданственности, выработанных человеческим обществом за период своего существования. Поэтому гражданское воспитание надо рассматривать как одно из средств национального возрождения нашей страны, создания модели национального образования Гражданское образование довольно таки далеко не новое для Казахстана явление, однако как отдельный предмет в общеобразовательных учреждениях еще не введен, но как факультативное занятие существует во многих школах Костанайской области. Элементы гражданского образования входят в состав общественных дисциплин «ЧиО», «ОГП», история современного Казахстана и экономическая география – каждый из этих предметов содержит необходимую информацию для того, чтобы подростки готовились стать ответственными 146

гражданами своего государства. Для чего же необходимо гражданское образование? На этот вопрос можно ответить, рассмотрев составляющие гражданского образования. Вот несколько аксиом, лежащих в его основе: 1. Политические убеждения и пристрастия не закрепляются генетически. Нельзя родиться монархистом или социал-демократом, т.е. отношение личности к политике и правительству является результатом воспитания, а не врожденным качеством. 2. Недемократические ценности могут иметь глубокие корни в культуре общества. Только сознательные и согласованные усилия могут изменить позиции и практику, которые представляют потенциальную угрозу демократии. 3. Демократия как форма правления выдержит испытание временем, будет укрепляться и совершенствоваться, только если каждое поколение поймет ее ценность и смысл. [5] Однако, начиная работу, направленную на формирование активной гражданской позиции, ответственности и самостоятельности мышления, необходимо учитывать, что этим качествам невозможно научиться с помощью бездумного заучивания формулировок и статей деклараций, конституций, указов и постановлений. Демократия для гражданина должна быть не просто суммой знаний, но мировоззрением, навыки должны использоваться, а отношение – находить выражение в действиях и поступках человека-гражданина. Существует такое понятие как «гражданская компетентность» - объем знаний, навыков ценностных ориентиров, необходимых для активного гражданского участия в жизни общества. [3] В определение гражданской компетентности входит сумма знаний, касающихся основ государственного устройства и политической структуры страны, набор навыков, необходимых для активного участия в жизни общества, понимание связей прав и обязанностей гражданина, восприятие изначальной ценности человеческой личности. Так, факультативный курс «Граждановедение» предлагает информацию не только о таких аспектах политической жизни, как выборы, конституция, структура правительства, политические партии, но также по основным вопросам экономики. Учащиеся получат представление о соотношении между политической и экономической свободой. Наконец, в рамках этого курса предполагается рассмотрение проблем гражданского общества и неправительственных организаций. Цель гражданского образования — способствовать формированию у учащихся правовой и политической культуры, становлению общественно-активной, социально компетентной личности, обладающей чувством собственного достоинства, знающей и уважающей права и свободы человека, готовой и умеющей отстаивать и защищать их, наделенной гражданским самосознанием. [4] Вместе с тем, формирование гражданского самосознания обучающихся процесс длительный и сложный. Основные принципы и подходы формирования гражданского самосознания: 1. Организация взаимодействия школьника с взрослыми и социальной средой. Принцип диалогического подхода заключается в преобразовании отношений педагога и учащегося в личностно – равноправные отношения, в отношения сотрудничающих людей. 2. Принцип разнообразия форм и методов обучения (педагогическое мастерство). Развитие личности, в том числе и гражданских качеств, происходит тем успешней, чем больше оно активизируется различными педагогическими формами и методами, побуждая старшеклассника к деятельности. Это в свою очередь зависит от уровня педагогического мастерства учителя. 3. Принцип интеграции учебных дисциплин. Одним из самых существенных результатов интеграции образования является единство в формировании у растущего поколения отношения к гражданским ценностям, изучаемым в разных учебных предметах. 4. Единство реализации деятельностного и личностного подходов. Воспитание деятельности и через деятельность, которой является фундаментом воспитательного процесса. 5. Реализация учебно – воспитательного процесса на основе культурологического подхода. Современное школьное образование должно дать человеку возможность овладеть не только базовыми профессиональными знаниями, но и общечеловеческой культурой на основе которой происходит развитие всех сторон личности, учет ее субъективных потребностей и объективных условий, связанных с материальной базой и кадровым потенциалом образования.[1] 147

К методическому обеспечению, безусловно, относится сама методика формирования гражданского самосознания. В его основе лежит идея полноценного участия личности в решении общественно значимых задач современного этапа развития Казахстана. Оно сочетает формирование навыков социальной практики с глубоким усвоением основ социальных наук. Именно в этом контексте возможны развитие и самоопределение личности, ее духовный рост. Ребенку предстоит научиться идентифицировать себя в качестве полноправного участника созидательного развития общества. Поэтому одна из основных задач гражданского образования состоит в том, чтобы способствовать реализации потенциала личности ребенка, помочь ему стать полноценным участником экономической, социальной, политической и духовной жизни общества. В процессе гражданского образования у учащихся должен сформироваться определенный гражданский идеал, служащий показателем отношения личности к обществу. Не менее важной задачей является формирование у учащихся позитивного правосознания. Ориентируясь в преподавании общественно-правовых дисциплин, прежде всего, на позитивные аспекты социализации личности, необходимо сформировать у учащихся отношение к праву как к базовому условию и механизму осуществления социальной справедливости, средству защиты индивидуальных и общественных прав и свобод. Гражданское образование должно способствовать основанному как на опыте, так и на чувствах осознанию учащимися сущности таких понятий, как «справедливость», «равенство», «свобода», «достоинство», «права человека», «демократия» и формировать навыки их реализации в повседневной жизни [2]. Поэтому немаловажной задачей является развитие у учащихся рационального и эмоционального восприятия социальной действительности. Необходимо, чтобы педагоги строили учебно-воспитательный процесс на основе рациональноэмоционального подхода: предлагали анализировать проблемы реализации прав и свобод человека, давали возможность учащимся выражать свои чувства и эмоциональные переживания. При этом ориентация на позитивные аспекты не должна подменять критический подход к явлениям, происходящим в обществе, сглаживать углы, приукрашивать действительность или уходить от социально-экономических реалий. Выступая перед казахстанскими учителями, Чарльз Тампино, вице-президент фонда «Close Up», более 30 лет развивающего программы ГО в США, сказал: «ГО – это четкое понимание прошлого, ясность по поводу настоящего и надежда на будущее» [6]. Поэтому чрезвычайно важно не акцентировать внимание учащихся на том, что неправильно или не работает, но помогать им понять, как должно быть, формируя реалистический оптимизм. В процессе формирования гражданских ценностей особенно важным является воспитание ребенка на основе социокультурных и исторических достижений многонационального народа Казахстана, на культурных и исторических традициях родного края, на примеpax жизни и деятельности выдающихся земляков. Формы и методы патриотического воспитания должны способствовать реализации гражданского образования. При этом важно находить оптимальное соотношение между национальными и интернациональными общественными ценностями, учитывать значимость их взаимодействия и взаимовлияния. Рекомендуется широкий, всесторонний подход к реализации гражданского образования в школе, цели которого не могут быть достигнуты исключительно в рамках отдельного учебного курса. При этом более эффективными являются включение компонентов гражданского образования в тематику различных школьных предметов и внешкольных мероприятий, а также соответствующая организация уклада школьной жизни. Ничто не возвышает личность как активная жизненная позиция, сознательное отношение к общественному долгу, служению обществу. Формирование у подрастающего поколения активной гражданской позиции не представляется возможным без его вовлечения в процесс социально-значимой для местного сообщества деятельности. Одним из интенсивных и эффективных методов вовлечения молодых граждан к участию в жизни общества является социальное проектирование. К одним из таких проектов относится проект «Я – Гражданин Казахстана!». Разработка указанного проекта является итоговой работой факультативного курса «Граждановедение». Участие в социальном проекте «Я – Гражданин Казахстана!» дает возможность учащейся молодежи соотнести общие представления о тенденциях развития общества, полученных в ходе уроков с реальной жизнью, с социальными явлениями и событиями, реально происходящими в масштабах микрорайона, города, области и страны в целом. Таким образом, 148

проект «Гражданин» предоставляет возможность учащимся реализовать свой практический потенциал по улучшению ситуации в своей родной местности. Гражданское воспитание и образование может быть эффективным с учетом личного опыта учащихся, с опорой на него на основе научных знаний. Не противопоставление личного опыта и научной информации, а их синтез. Лишь при их взаимодействии возможно формирование не только необходимых гражданину знаний, но и отношений, ценностных ориентаций, принятых личностью образцов гражданственности. При этом имеются в виду не только интеллектуальные, но и эмоциональные процессы, связанные с осмыслением и переживанием ситуаций, так или иначе задевающих личные интересы ученика. Гражданственность и приверженность к участию в гражданской жизни является двигателем демократического и свободного общества, а знания о правах и обязанностях граждан являются топливом для этого двигателя. Без участия информированных, активных граждан и ответственных граждан в жизни общества демократическая республика не может функционировать и не сможет достичь своих идеалов. Поэтому очень важно, чтобы граждане Казахстана не только хорошо понимали, но и были твердо убеждены в значимости гражданских ценностей и принципов, на которых строится демократическое общество. 1. 2.

3. 4. 5. 6.

Библиографический список Гражданское самосознание как ведущий фактор гражданского воспитания // Вестн. КазНПУ им. Абая. – 2007. - № 2 (14). – С.92 Гражданственность и участие в управлении – ваша роль в обществе ХХ1 века: Учебное пособие для средних школ Казахстана 10 кл: Часть 1. Дж.Пилон и др. – А.: МФИС, 2004. – 88 с. Д. Пилон, Э.Боуэр, Б.Остин и др. Введение в гражданское образование. Учебное пособие для учащихся старших классов. Алматы 2002. – 271 с. Д.Пилон Гражданское образование: учебник для начинающих. Алматы 1999. – 96 с. Мы народ … Проект гражданин: Руководство для учителя. /Составители Аргынов А.Х., Жумаканова Р.А. Алматы 2002. – 56 с. Учебная программа «Проект гражданин»: Пособие по гражданскому образованию школьников / Составители Аргынов А.Х., Жумаканова Р.А. Алматы, Научноинформационный центр гражданского образования, 2008. – 48 с.

ПРОЕКТНАЯ КУЛЬТУРА ПЕДАГОГА: ОТ ИДЕИ К ВНЕДРЕНИЮ Томаха А.В. учитель математики КГУ Первая гимназия, г. Петропавловск Темпы развития общества, техники и технологий показывают, что профессиональное обучение школьных учителей должно быть фундаментальным, мобильным, легко трансформируемым и быстро реагирующим на изменения запросов общества. В разных сферах человеческой жизнедеятельности рубеж XX - XXI веков ознаменовался тенденциями, указывающими на возрастающую роль инновационных процессов. Мир находится в постоянном изменении. И чем дальше развивается человечество, тем перемены становятся все интенсивнее и существеннее. В связи с этим требования к профессиональной деятельности учителя постоянно изменяются. Человек, работающий учителем в современной школе, должен быть способен действовать в пространстве современной культуры, обладать умениями проектной деятельности, быть компетентным в оценке перспективных школьных технологий и иметь собственную авторскую позицию в педагогике [1]. Проектная культура педагога – составная часть его профессионально-педагогической культуры, совокупность «проектных» способов инновационного преобразования педагогической деятельности на основе прогнозирования, планирования, конструирования и моделирования образовательно-воспитательного процесса. [2]

149

Я, как и многие учителя считаю, что проектная деятельность позволяет педагогу внедрять и собственные наработки, и современные методы в собственную практику, повышая её эффективность. Умение использовать проектные технологии является показателем высокой квалификации учителя, владения им прогрессивной методикой обучения и развития учащихся. Преимуществом проектной технологии является то, что она объединяет различные инновационные технологии, которые являются приоритетными в рамках новой концепции образования: проблемно-поисковую, коммуникативную, игровую и рефлексивную. Проектная деятельность является не только средством изменения педагогической действительности, но и способом обеспечения личностного роста педагога. Использование проектных технологий повлияло на повышение моего творческого потенциала как педагога, обеспечило рост моего педагогического мастерства. Современный педагог должен уметь реализовывать, оценивать и корректировать образовательный процесс с помощью проектной технологии. Успешность проектной и исследовательской деятельности учителя определяется уровнем его методической подготовки, использования грамотного научно-обоснованного подхода в решении организационных, учебно-методических, информационных, дидактических и психолого-педагогических задач. Внедряя проектную деятельность в свою работу, я приобретаю умение вычленять проблемы в сложной педагогической ситуации, прогнозировать пути эффективного решения проблемы, анализировать ожидаемые результаты и оценивать ресурсные возможности при осуществлении проекта. Мне предстоит усовершенствовать методы отслеживания результатов, механизмы сбора и обработки информации и его анализа. Задача учителя в работе с детьми состоит в творческом развитии учеников, предоставлении учащимся максимальной самостоятельности, выявлении их потенциальных возможностей, стимулировании их поисковой и исследовательской активности. Применяя методику проектной деятельности можно научить школьников самостоятельному достижению намеченной цели; выделению проблем; развить умение находить источники информации и сформировать навыки групповой работы. Работа над учебным проектом позволяет превратить учебный процесс в творческую, результативную и созидательную работу. Я – учитель математики, а математика – один из опорных предметов школьной программы, который играет большую роль в образовании и воспитании молодого поколения. Требуя от учащихся умственных и волевых усилий, концентрации внимания, активности развитого воображения, математика развивает нравственные черты личности: настойчивость, целеустремленность, творческую активность, самостоятельность, трудолюбивость. Математика существенно расширяет кругозор учащихся. Процесс обучения школьников математики – это процесс формирования у них определенной системы знаний, умений и навыков, являющихся частью общей системы естественных и социально- экономических знаний. Задача учителя состоит в том, чтобы обеспечить умственное развитие учащихся, т.е. сделать обучение развивающим. Современный учитель должен идти в ногу со временем: уметь пользоваться компьютером, ноутбуком и проектором; должен ориентироваться в Интернете, использовать его возможности, знать современные фильмы, популярные молодежные группы и исполнителей, иметь на этот счет свое мнение, уметь пользоваться инновационными технологиями. А если человек боится изменить свои взгляды на жизнь, на окружающий мир, он не может быть настоящим учителем. Обязателен, я считаю, отход от авторитарной системы преподавания. Как мы продвигаемся от идеи к результату? Самое сложное – зарождение идеи. Здесь необходимо учитывать увлечения ребенка, так как ни один человек не будет выполнять работу серьезно, если ему неинтересно, тем более школьник среднего звена. Я использую исследовательско-поисковые технологии на различных этапах формирования знаний. Рассматриваем с учащимися возможные пути решения данной проблемы. Так рождается проект, а затем творческая работа на уроке. Проектная деятельность неразрывно связана с понятием – “творчество”. Творчество – это способность познавать и удивлять, умение находить решения в нестандартных ситуациях, это нацеленность на открытие нового и способность к глубокому осознанию своего опыта. Оно является высшей формой активности и самостоятельной деятельности человека и оценивается по социальной значимости и оригинальности. Творчество невозможно без самостоятельных деятельности и мышления. 150

При использовании метода проектов на уроках математики повышается мотивация к исследовательской деятельности, развиваются качества лидера, у учащихся появляется устойчивый интерес к предмету, заинтересованность в успехах в своей проектной деятельности, а в целом — в учебе. Кроме этого Использование метода проектов на уроках математики помогает учащимся строить свою практическую деятельность, моделировать социально-экономические ситуации, искать решение проблем, задач, которые возникают в ходе работы над проектом. Также метод проектов учит учеников работать, искать, решать, умения высказывать свою точку зрения и быть выслушанным и понятым. А это все и есть ключ к развитию самодостаточной личности, умеющей работать как в паре, так и в группе, находить общий язык- одним словом, стать коммуникабельными, компетентными в вопросах, которые они ставят перед собой, работая над проектом. Главное в методе проектовактивизировать обучение, придав ему исследовательский, творческий характер, и таким образом передать учащемуся инициативу в организации своей познавательной деятельности. Метод проектов — это не только образовательная технология, это еще и способ подготовить учащихся к самостоятельной жизни, в которой они смогут применить все качества мыслящего, инициативного, креативного и делового человека [3]. Я считаю, что овладение проектной культурой каждому педагогу необходимо. Нам нужно идти по этому инновационному пути, внедряя современные технологии обучения и воспитания школьников. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Литература Фролова А.А. Проектная культура учителя как основа его профессионализма. Pedsovet. org/…/ Link_ id 6029/ temid, 188/ Ахметова М.Н. Опыт моделирования исследовательской деятельности. www. Abitu. Ru/…/practice_all/a 1x ivl 3. htmi http://azbyka.kz/proektnaya-deyatelnost-uchashchihsya-na-urokah-matematiki Ефремова Н. Управление проектами в образовании//Народное образование.- 2002.-№ 5. Монахов В.М. Педагогическое проектирование: современный инструментарий дидактических исследований.//Школьные технологии. Новые государственные стандарты школьного образования. – М.: ООО «Изд-во Астрель»: ООО «Изд-во АСТ», 2004. – 446с. Полат Е.С. Метод проектов, ИОСО РАО. ОҚУШЫНЫ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚҚА ТӘРБИЕЛЕЙ ОТЫРЫП БІЛІМГЕ ЫНТАСЫН ОЯТУ Байбақ Бибіхан Оңғарқызы Оңтүстік Қазақстан облыстық “Өрлеу”педагог кадрлар біліктілігін арттыру институты” “Тұлғаны тәрбиелеу және әлеуметтендіру” кафедрасының аға оқытушысы

Білім беру мекемесінде алғаш есік ашып келген бүлдіршіндердің қайсысында болса да өзіне тән ерекшелігі бар екендігі аян. Бірақ сол балалардың ішкі қатпарын ашу, барын жүзеге асыра білу ұстаздың басты міндеті. Мектеп табалдырығын аттар алдын бала қиялы мұғалім бейнесін түрлі саққа жорып, ұқсатады. Ата-анасы, әже-атасының жетегінде келген бала өзі құралпы балалармен сыныпқа енгенде жатырқап, қасында етжақынынан біреуінің қалғанын талап еткені барлығымызға таныс картина болса керек. Бойының осы ортаға бейімделуіне тағы да уақыт керек. Осы аралықта бар баланы өзімізге баулай білсек, бала үшін анасынан кейінгі ең жақыны өзіміз болмақпыз. Нақ осы сәттен бастап бала санасындағы идеал тұлғаға айналамыз. Санасы толық қалыптасып үлгермеген бала біздің жақсы да, жаман да қасиеттерімізді елексіз өз бойына сіңіре береді. Әрбір айтқан сөзімізден бастап мимикамыз, ишаратымыз, сөйлеу мәнеріміз, тіпті жүріс тұрысымызды да кедергісіз бойына сіңіре береді. Ал осы әрекеттің барлығын да реттеу үшін орасан өзі өзінің үстінен түзетуді қажет ететін еңбек керек. Білім саласындағы қызметкерлер сыныптың оқушылары қашанда өз ұстаздарына уақыт өте ұқсас болатындықтарын мойындайды. Балалардың осы бойына тез дарытқыш қасиеттерін білгендіктен тек жақсымызды беруге ұмтылғанымыз абзал. 151

Ұстаз бола жүріп сыныптармен жұмыс барысында аракідік болса да тақтаға шығудан именетін, біле тұрып барын айта білмейтін жасқаншақ балалардың барын білеміз. Әдетте мұндай балалар тізім бойынша шақырылғанда естімеген қалып танытады, жанына барған мұғалімнің шақыртуын ескермегендей болады. Өз тәжірибемдегі зерттеуімде көзімнің жеткені осы отырған балалардың әрбірінің бойында -“Әттең-ай, мен де осы балалар секілді тақта алдына шықсам. Осылар секілді ұстазбен именбей тілдессем” деген тұншыққан үміт болады екен. Кезіндегі түрлі факторлар әсерінен (гендік, әлеуметтік, т.б себептер) бала осындай күйге түседі. Бірақ осындай психологиялық тығырыққа тірелген балаларға жетекші-ұстаздық тұрғыдан қалай көмек қолын созуға болады?! Олардың бойында бұйығылық тасасына жасырынған талант пен дарынды қалай ашуға болады? Арнайы білімді, жоғары санаттағы маман ретінде бала тәрбиесінің тылсым тұстарын аша білу мұғалімге тапсырылады. Ал біз бұл тапсырманы өз кезегімізде жоспарланған білім беру мен тәрбиелеуді қатар апарар шаралар арқылы іске асырамыз. Осы әрекетімізге сырттай назар салып көрелік. Жоғары дәрежеде, өте сапалы деп танылуы үшін озат, алғыр оқушыларды таңдап аламыз. Бұл санаттағы балалар берілген тапсырманы бұлжытпай орындайды, түрлі ситуациялардан өзін де өзгелерді де алып шыға алады. Келесі, одан кейінгі шараларда да сол оқушылар түрлі рольдерде жүргенін байқаймыз. Өзімізге ыңғайлы әрі тиімді оқушыларды барлық тапсырмалармен жүктеу және солар арқылы жемісті нәтижеге қол жеткізу өзіміздің эгоистігіміз екендігін мойындауымыз қажет. Сабақтың, іс шараның жоғары бағалануы мұғалімнің есеп қоржынына ұпай қоспақ. Ал назардан тыс қалып қойған балалардың көмескіленіп бара жатқанына өзімізді емес балаларды кіналап жатамыз, өздері ұмтылмады деп. Жасөспірімдер арасындағы құқықбұзушылық табиғатын зерттесек, мұндай құбылыстарға жиі бой алдыратын осы тасада көмескіленіп жүргендер. Егер бала психологиясына аздап тереңдеп бойлай қарасақ, әрбір бала өзіне барынша назар аударғанды ұнатады. Көңіл бөліп қана қоймастан, ұстаз тарапынан берілген тапсырманы бар ынтасымен орындауға тырысады.(Мұғалімнің сөмкесін көтеріп жүру миссиясы тапсырылған кездегідей). Оқушыға елеусіз болса да тапсырма беру- сенім арту дегеніміз. Ал сенімнің салмағын сезіну әрбір саналыға тән қасиет. Мектепішілік шараларды ұйымдастырғанда пайдалануға болатын бір ғана кестені мысал етіп алсақ. Жоспарланған істі атқарар алдын жоспар құрып алайық.Барлық істің дұрыс болуы сценариге байланысты. Педагог-ұйымдастырушы іс-шараны жасар алдын, әдебиеттерді, интернетті, былтырғы ісшаралар сценарилерін ақтарып, жап-жақсы істі пішіп шыққандай боламыз. Өз көзқарасымыздың деңгейінде кесіп-пішкен дүниені балаларға ұсынамыз. Осы тұста неге балалардан сұрамасқа. Тоғызыншы, оныншы, он бірінші сыныптардан екіден, біреуден балаларды кабинетімізге жинап, өткізілетін шараға екі немесе үш варианттағы сценарий жасап берулерін сұранайық. Кемінде бір апта уақыт бұл жұмысьы түбегейлі жетеді. Сценаристер тобына жиналғандар міндетті түрде оқу озаттары емес, өз ойын айта білсе болғаны. Екінші мәселе оларды әр сыныптан жинағанымыз - балалардың жас ерекшелігіне байланысты. Күнделікті көріп жүрген сыныптастарына қарағанда басқа сынып оқушылары арасында өздерін белсенді, білгір етіп көрсетуге барынша әрекеттенеді. Өздерін жаңа қырынан көрсетіге тырысқаны сіз үшін жақсы болмаса, артықтық етпейді. Залды көркемдеу, музыкалық аппаратпен жарақтау, қонақтарды шақырту тағы да басқа толып жатқан жұмыстар жүгін өз иығымызға іле бермей, балаға да сенім ретінде артсақ, өздерінің қаншалықты істі атқаруға мүмкіншіліктері бар екендігін сездіреміз. Оқушылардың бізге сенім артуы үлкен салмақ. Егер балалар бізге сенбесе, өз жандарын ашпаса тәрбиелеу мен білімде ешқашанда зор жетістікке жете алмаймыз. Бала өз жанының тұңғиығына енуге рұқсат берсе, бұл сенімнен шығу үшін жанымызды салуымыз шарт. ПЕДАГОГ-ҰЙЫМДАСТЫРУШЫНЫҢ ҚҰЗЫРЛЫҒЫН ДАМЫТУДАҒЫ ШЕБЕРЛІГІ Абдуалиева Сауле Даулетбаевна «Тұлғаны тәрбиелеу және әлеуметтендіру» кафедрасының аға оқытушысы «Қазіргі білім беру саласында оқытудың озық технологияларын меңгермейінше, сауатты әрі жан-жақты маман болу мүмкін емес...» деп Ел Президенті Н.Ә.Назарбаев айтқандай, қазіргі 152

таңда дәстүрлі сабақтар арқылы оқушылардың пәнге деген қызығушылығын арттыру мүмкін еместігі белгілі, сондықтан озық технологияларды сабақтарда пайдалану - мұғалімнің шеберлігі ғана емес, заман талабы. Жаңа технологияны меңгеру мұғалімнің өзін-өзі дамытып, оқу-тәрбие жұмысын тиімді ұйымдастыруына көмектеседі. «Адам баласының жаман құлқы жаратылысынан емес, өскен орта, көрген үлгі, өнеге білдіретіндігінен... Көпшілікті адамшылдыққа тәрбиелеу үшін жас буынды жақсылап тәрбиелеу қажет», - деп Мұхтар Әуезов айтпақшы, жас ұрпаққа сапалы білім мен саналы тәрбие беру үшін жауапты сала екені баршамызға мәлім. Еліміздің болашағы – ұрпақ тәрбиесінде, еліміз егемендік алып, өз алдына отау тігіп өзінің ішкі-сыртқы саясатын өзі шешетін болды. Бүгінде баршаның міндеті-әдет-ғұрпымызды, салт-дәстүрімізді жандандырып, ұлттық сана-сезімі жоғары тәрбиелі ұрпақты өсіру. Ендеше осыған сәйкес жұмыс жүргізу, ол үшін мемлекеттік білім стандартын басшылыққа алу, оқу-тәрбие үрдісінде педагогикалық технологияны тиімді пайдалана білу, талмай-танбай шығармашылық ізденістерге қол жеткізу, қасиеттерімізді жетілдіру, заман талабына сәйкестендіру әрбір ұстаздың абыройлы міндеттері болуға тиіс. Мұғалім – ол ерекше тұлға. Өйткені, ол – балалар мен үлкендер әлемінің арасындағы сарапшы. Сондай-ақ ол баланың психологиялық құпияларын жетік біле отырып, білім береді, оны адам болуға үйретеді. Мұғалімнің еңбегін өзінің мәнділігі бойынша ешқандай өзге еңбекпен салыстыруға болмайды, өйткені ол еңбектің нәтижесі – адам. Ең білгір, ең жауапты, ең негізгі болып табылатыны сол мұғалімге отбасы мен қоғам ең қымбаттысын, өз елінің азаматтарының тағдырын сеніп тапсырады, қоғам мен мемлекеттің тағдыры үшін жауап беретіндігімен сипатталады. Бүгінгі мұғалім еңбегінің нәтижелері қандай болса, біздің ертеңгі қоғамымыз да сондай болмақ. Мұғалімдері қандай болса, қоғамы да сондай деген бұлжымас заңдылық ерте уақыттардың өзінде-ақ белгілі болды. Адамзат өркениетінің даму тарихында жақсы мектебі мен мұғалімдері бар мемлекет ғана алға озып шыққан. Көптеген әдебиеттерге теориялық талдау жасау барысында мектеп мұғаліміне қойылатын бірқатар негізгі талаптар бар екені айғакталды. Алғашқы талап - педагогикалық қабілеттіліктің болуы — оқушылармен жұмыс жүргізуге бейімділіктен; балаларға сүйіспеншіліктен; олармен қарым-қатынаста қанағаттанудан көрінетін тұлғалық сапа. Көбіне педагогикалық қабілеттер сөз сөйлеу мәдениетін, ән айту, сурет салу, балаларды ұйымдастыру және т.б. нақты әрекеттерді орындай білумен сипатталады. Мәселен, В.А. Сластенин қабілеттердің мынаңдай негізгі топтарын бөліп көрсеткен: 1.Ұйымдастырушылық. Мұғалімнің оқушыларды топтастыра алуы, оларды іске араластыру, міндеттерін бөліп беру, жұмысты жоспарлау, атқарылған істің қорьггындысын шығару және т.б. біліктерінен байқалады. 2.Дидактикалық. Оқу материалын көрнекілік, құрал-жабдықтарды іріктеу және дайындау; оқу материалын ұғынықты, анық, мәнерлі, сенімді жене бірізділікпен баяндау; танымдық қызығушылықтар меи рухани қажеттіліктердің дамуын ынталан-дыру, оқу-танымдық белсенділігін артгыру және т.б. 3.Рецептивтік. Тәрбиеленушілердін рухани әлеміне ене алу, олардың эмоциональдық көңіл-күйін объективті бағалау, психика ерекшеліктерін анықтау біліктерінде көрініс береді. 4.Коммуникативтік. Мұғалімнің оқушылармен, олардың ата-аналарымен, әріптестерімен, оқу орнының жетекшілерімен педагогикалық максатқа сәйкес қарым-катынастар орната алу білігінен байқалады. 5.Зерттеушілік. Педагогикалық ситуациялар мен процестерді танып білу және объективті бағалау білігінен көрініс береді. 6.Ғылыми-танымдық. Мұғалімнің педагогика, психология, әдістеме салаларындағы жаңа ғылыми білімдерді меңгеруге қабілеттілігіне саяды. 7.Гуманизм — бұл мұғалім үшін міндетті сапа, яғни, өсіп жетіліп келе жатқан адамға жер бетіндегі жоғары құндылык, ретінде қарым-қатынас жасау, бұл қарым-қатынасты ол нақты істер мен қылықтарында көрсетеді. Мұғалім мамандығында тұлғалық сапалар кәсіби сапалардан ажыратылмайды. Өзге мамандықтарға дәл осы мұғалімдік секілді соншалықты жоғары талаптар қойылмайды. "Ұстаз ... жаратылысынан өзіне айтылғанның бәрін жете түсінген, көрген, естіген және аңғарған нәрселердің барлығын жадында жақсы сақтайтын, бұлардың ешнәрсесін ұмытпайтын ... алғыр да аңғарымпаз ақыл иесі ..., меніңше шешен, өнер-білімге құштар қанағатшыл жаны асқақ және ар-намысын ардақтайтын, жақындарына да, жат адамдарына да әділ ..., жұрттың бәріне ... жақсылық пен ізеттілік көрсетіп ... қорқыныш пен жасқану дегенді білмейтін батыл, 153

ержүрек болуы керек" – деп әл-Фараби айтпақшы, келешекте біздің егеменді еліміз басқа тәуелсіз елдермен терезесі тең болып өмір сүру үшін, қазақ балаларын ешкімнен кем қылмай, мектеп қабырғасынан-ақ жан-жақты білімді, тәрбиелі етіп шығару жолындағы басты тұлға – ұстаз. Теорияны білу, оқу-тәрбие үрдісінің тиімді технологиясын пайдалана білу, оларды нақты жағдай үшін дұрыс таңдау, тиісті деңгей мен сапаны белгілеу, болжау және жобалау қажет. Мұғалімнің шеберлігі, әсіресе, сабақтарда үйрете білуден байқалады. Шеберліктің тағы бір көрсеткіші – ол оқушылардың белсенділігін арттыра алуы, олардың қабілеттерін, өз беттерімен жұмыс істеуін, білуге құштарлығын дамытуы, балаларды сабақта ойнауға мәжбүр ете білуі. Мұғалімге жүктелген міндет өте ауыр, тек өз ісіне берілген, жаңалықты жатсынбай қабылдайтын, ұлттық қасиетіміздің асылдарын асқақтата отырып, шәкіртінің жанына нұр құятын ұстазды ғана бүгінгі күннің лайықты тұлғасы деуге болады. Пайдаланылған әдебиеттер: 1. Педагогикалық қызмет және педагогикалық шеберлік негіздері: оқу құралы / А.Н. Каримов. - Алматы : 313-323 б. 2. Дуйсембекова Ш.Д. Педагогикалық шеберлік. Оқу –әдістемелік құрал Семей 2013ж 95б 3. Адриади И.П. Основы педагогического мастерства. Москва:Академия, 2005. ТӘРБИЕ - АРНАЙЫ ҰЙЫМДАСТЫРЫЛАТЫН ЖӘНЕ САНАЛЫ ЖҮРГІЗІЛЕТІН ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҚЫЗМЕТ Архабаев Н., Сағынтаев Қ. «Өрлеу» Біліктілікті арттыру ұлттық орталығы» акционерлік қоғамының филиалы Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институтының «Тұлғаны тәрбиелеу және әлеуметтендіру» кафедрасының аға оқытушылары «Болашаққа деген сенім болмаса, толыққанды мемлекет құруға болмайды. Мемлекет пен азаматтың мақсаттары барлық бағыттар бойынша сәйкес келуі өмірлік тұрғыдан маңызды. Мемлекеттің басты міндеті де осы» - деп атап көрсетті Қазақстан Республикасының Президенті, Елбасымыз – Н.Ә.Назарбаев «Қазақстан 2050» Стратегиясы – "Қалыптасқан мемлекеттің жаңа саяси бағыты" атты Қазақстан халқына Жолдауында, олай болса тәрбие өзекті мәселе. Президентіміз «еңбекқор және білімді адам барлық жерде қажет, өмір бойы білім алу қазіргі таңда қажеттілікке айналып отыр», «деннің саулығын әрбір тұлға өзі қалыптастырады», «жұмыс адамның соңынан жүреді, ал адам жұмыстың соңынан жүреді» деген ойлары жастарды тәрбиелеуге бағытталған ұлағатты ойлар, бұл жастар, оқушылар арасындағы тәрбие жұмсытарын нығайтуға үндейді. Бүгінгі, ХХІ ғасырда «айна әлемінде» өмір сүрудеміз. «Бұл әлем-мөлдір және нәзік. Бұл жерде абай болып, оны сақтауға ұмтылу керек». Елбасының бұл сөздерін оқушылар, жастар, ата-аналар, ұстаздар өнеге-үлгі деп түсініп, жұмыстарында үнемі қайталап, басшылыққа алатын болса, артықтық жасамайды. Баршамыздың басты мақсатымыз – ол тәрбиеге мән беру, тәрбиелеуге үлес қосу. Тәрбие түсінігі мағыналық жағынан кең ауқымды категория. Мысалы, жоғарыда тәрбиені өсіп келе жатқан әулетті тұрмысқа дайындау деп анықтағанбыз. Ал, бұл дайындықты арнайы ұйымдастырылған тәрбие қызметінің барысында іске асыруға болады, сонымен бірге ол балалардың күнделікті үлкендермен араласа жүріп, тұрмыстық іс-әрекетке үйренумен де орындалуы мүмкін. Бірақ аталған екі жағдайдағы тәрбиелік әрекеттер әртүрлі мағынаға ие болатыны сөзсіз. «Қоршаған орта тәрбиеледі», «Отбасының тәрбие жемісі», «Мектеп тәрбиесі адам қылды» деп нақтылап айтатын болсақ, онда бұл бір мақсатты сияқты әрекеттердің өзара теңгерілмейтінін байқаймыз. «Қоршаған орта тәрбиеледі» немесе «Отбасы тұрмысы тәрбиеледі» деумен жеке адам дамуы мен қалыптасуына әлеуметтік-экономикалық және тұрмыстық жағдайлардың күнделікті жоспарсыз, мақсатты бағдары болмаған ықпалын 154

түсінеміз. Ал енді «мектеп тәрбиесі» десек, әңгіме басқаша, бұл ретте арнайы ұйымдастырылған және саналы іске асырылатын тәрбиелік қызметті білеміз. К.Д.Ушинский: «Педагогикадағы тәрбие – алдын-ала ниеттелген және арнайы ұйымдастырылған педагогикалық процесс» - деп тұжырымдаған. Тәрбие - қоғамның негізгі қызметтерінің бірі, жеке адамды мақсатты, жүйелі қалыптастыру процесі, аға ұрпақтың тәжірибесін кейінгі буынға меңгертіп, олардың санасезімін, жағымды мінез-құлқын дамытушы. Ересек буын қоғамдық тарихи өмірде жинақталған тәжірибені, білімді жас буынға тәрбие процесі арқылы береді. Мақсат дегеніміз бір нәрсеге ұмтылу, іске асыру. Бұл тұрғыдан алғанда тәрбие мақсаты – жастарды өмірге әзірлеу мақсатымен жүргізілетін тәрбие жұмыстарының нәтижесін ерте болжау. Тәрбиенің мақсаты мен жүйесі мемлекеттің саясаты мен экономикасына тәуелді. Тәрбие мен қоғам бір мезгілде пайда болды. Тәрбие қоғамдық құбылыс, онсыз қоғам өмірі ілгері дамымайды. Алғашқы қауымдық құрылыста ересектер балаларды еңбекке дағдыландыру үшін қауымның әдет-ғұрпын, салтын үйретті. Әрбір мемлекетте балаларға білім беру мен тәрбиені ұйымдастырудың нақтылы мәселелері мен әдістері қарастырылады. Қазақстан Республикасында халыққа білім, тәрбие берудің негізгі мақсаты Қазақстанның егемендігін қамтамасыз ететін, оны бүкіл дүние жүзіне мойындататын, онымен тең қарым-қатынас жасап, Қазақстандық патриотизмді, саяси бостандықты қамтамасыз ететін нарықтық іргетасын қалап, экономикалық бостандыққа қол жеткізетін, жан-жақты дамыған адамдарды тәрбиелеу. Тәрбиенің мақсатынан міндеттер туындайды. Тәрбие мәнін дәлірек топшылау мақсатымен американ психологы және педагогі Эдвард Ли Торндайк былай деген еді: «Тәрбие сөзіне әркім әртүрлі мағына береді, бірақ ол қашанда өзгеріс дегенді аңдатады. Егер біреуді өзгеріске келтіре алмасақ, біз оны тәрбиелемегеніміз». Ал енді осы өзгерістер жеке адам дамуында қалай көрінеді? Бұл сұраққа жауап бере, К.Маркс «Адамның қоғамдық тұлға ретінде дамуы мен қалыптасуы азаматтық болмысты игеру жолымен іске асады»- деген еді. Бұл тұрғыдан тәрбиені өсіп келе жатқан әулеттің адамзаттық болмысты игеруге пайдаланатын құрал-жабдығы деп білу қажет. Педагогикалық құбылыс пен үрдіс арасындағы байланысты заңдылықтар деп атайды. К.Д.Ушинский ескерткендей, тәрбие заңдылықтарын ғылыми тұрғыдан тану өте қажет. Себебі, оның айтуынша, педагогикалық ережелерді қара дүрсін жаттау ешбір пайда бермейді. Сол ережелерді туындататын ғылыми негіздерді зерттеу міндетті іс. Ұлы педагогтың кеңесі: басқарылуы қажет болған психикалық құбылысардың заңдарын ашып, өз іс-әрекетіңді сол заңдарға және оларды қолданатын жағдайларға орайластырған жөн. Тәрбиенің астарлы терең заңдылықтарын білместен, оны жетілдіруге ұмтылудың өзі бос әрекет. өмір шындығы заңдылықтары мен жеке адамның дамуы және кемелденуіндегі қайшылықтарды тану ғана белгілі бір дәуір тәрбиесіндегі күнделікті шараларды іске асырудың және сол процесті ғылыми тұрғыдан басқарудың теориялық-әдіснамалық негізін бере алады. Сонымен, тәрбие заңдылықтары деген не? Бұл түсініктің мәні: орындалуы жеке адам дамуы мен қалыптасуында тиімді нәтижеге жеткізетін тәрбиелік процестегі орнықты, қайталап отыратын қажетті байланыстар. Мұндай заңдылықтарды біле отырып, тәрбие жұмыстарын алдын-ала болжауға және ол іске терең мазмұндық, әрі әдістемелік мән-бағдар беруге болады. 1. Барша тарих кезендерінде тәрбие объективтік-қоғамдық қажеттіліктен туындайды және ол қоғамға қызмет етеді. 2. Тәрбиенің мақсаты, мазмұны және тәсілдері біртұтас байланыста, бір-бірінсіз нәтиже бермейді. 3. Біртұтас педагогикальщ процестегі оқу мен тәрбие (тар мағынадағы) өзара кіріге ұштасқан. Келтірілген заңдылықтар тәрбиені ұйымдастырудың жалпы негіздерін құрайды, ал енді сөз болатын заңдылықтар тікелей тәрбиелік процесті іске асырудағы педагогикалық құрал ретінде танылуы тиіс. Олардың қатарына кіретіндер: Дамушы жеке адамның тәрбиесі сол адамды тікелей іс-әрекетке қосу барысында орындалады. Тәрбие - ұйымдастырылған іс-әрекеттегі жеке адамның белсенділігін арттыруға ықпал етуші фактор. Тәрбие барысында тәрбиеленушіге деген жоғары гуманизм мен сый-құрмет орынды талаппен ұштасуға міндетті. 155

Тәрбие барысында оқушыға алдағы жетістіктерін корсете отырып, табыс қуанышына ере білуге комектесу. Тәрбие барысында оқушылардың ұнамды сапаларын тану мен оларды орынды пайдалану қажет. Тәрбиелеуде оқушылардың жастық және даралық ерекшеліктерін ескеру орынды. Тәрбие ұжымда жүргізіліп, ұжым арқылы іске асырылуы қажет. Тәрбие барысында мұғалімнің, мектептің, отбасының және қоғамдық мекемелердің педагогикалық ұмтылыстарының бірлігі мен келісімі қажет. Мектептегі оқу жұмысы да, оқушылардағы жеке адамдық сапаларды тәрбиелеу де осы заңдылықтарды ескеру негізінде жүзеге асырылуы тиіс. Мұғалім қандай адамды қалыптастыратынын дәл білуі керек. К.Д.Ушинский өз қызметінің айқын мақсатын көрмейтін тәрбиешіні құрылыс материалдарын бір жерге үйіп тастап, одан не алғысы келетінін білмейтін архитектормен салыстырады. Тәрбиеші жас ұрпаққа берілетін білім, іскерлік, дағдыны, тәрбиелейтін сезімді біліп, жоспарлы, мақсатты тәрбие жұмысын жүргізеді. Осы жұмыстарды жүйелі жүзеге асыру мақсатында Оңтүстік Қазақстан "Өрлеу" педагог қызметкерлердің біліктілігін арттыру институтының "Тұлғаны тәрбиелеу және әлеуметтендіру" кафедрасы оқытушылары "Тәрбие үдерісін жаңғырту жағдайында сынып жетекшісі қызметін жетілдіру", "Жалпы білім беру мен тәрбие үдерісінде этносаралық толеранттылық пен қоғамдық келісімнің қазақстандық үлгісі","Сынып жетекші жұмысының ғылыми-әдістемелік негіздері","Білім беру жүйесін жаңғырту жағдайында патриоттық тәрбие беру жолдары","Мектептегі оқу-тәрбие үдерісіне көптілділікті енгізуді басқару"секілді тақырыптарда курстар ұйымдастырылды. Курстар барысында курс тыңдаушыларына кафедрамыз-дың аға оқытушылары тарапынан апталықтар ұйымдастырылып, көптеген ашық сабақтар өткізілді. "Өрлеу"-дегі тәрбие-өрлегені тұлғаның" деп аталған апталық барысында «Тұлғаны тәрбиелеу және әлеуметтендіру» кафедрасының аға оқытушылары Бекболаева Гүлнар және ф.ғ.к Медетбекова Меруерт өзара бірлесе "Оқушылардың интелектуалдығын көтеру" флештренингтік ашық сабағын өткізді.Сондай-ақ т.ғ.к Байназарова Бағлан және п.ғ.к. кафедра меңгерушісі Бәкіржан Айдарбек "Мәдени мұра" бағдарламасы аясында елжанды тұлғаны тәрбиелеу" тақырыбында диалог дәрісін ұйымдастырса, аға оқытушы Қайрат Сағынтайұлы «Қазақстан-2050» Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ" тақырыбында пікір талас өткізді. Біздің кафедраның басты ұстанған мақсаты: Білім беру жүйесін жаңғырту жағдайында оқушылар бойында патриоттық тәрбиені қалыптастыру болып табылады. Биылғы оқу жылы барысында «Тұлғаны тәрбиелеу және әлеуметтендіру» кафедрасы аясында 50-ден астам курс ұйымдастырылды.Курс барысында 1300-ге жуық тыңдаушы жаңаақпараттық технология үлгілерімен, онлаин сабақ өту түрлерімен, иновациялық зерттеулермен, көпсалалы оқыту мен әлемдік бәсекеге шыңдалып төтеп бере алар озық тәрбие беру әдіснамаларымен қамтылды. Алдағы кезде де осындай ізгі шаралар өз жалғасын таба беретіндігіне сенімдіміз. 1.Қазақстан Республикасының президенті Н.Назарбаевтың " "Қазақстан-2050" Бір мақсат, бір мүдде, бір болашақ" атты Қазақстан халқына Жолдауы. 2014 жыл 17 қаңтар 2.Қазақстан Республикасы үздіксіз білім беру жүйесіндегі тәрбие тұжырымдамасы. Білім және ғылым Министрінің 2009 ж. 16 қараша № 521бұйрығы 3. ҚР білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған Мемлекеттік бағдарламасы СОЦИАЛЬНО-ПСИХОЛОГИЧЕСКИЕ ИГРЫ И РОЛЬ УЧИТЕЛЯ В ПОВЫШЕНИИ КАЧЕСТВА УЧЕБНОГО ПРОЦЕССА Сейтжапарова Асия Сейтгалиевна АО НЦПК «Өрлеу» ИПК ПР по Жамбылской области. Тренер центра уровневых программ Социально-психологические игры — хорошая помощь для учителей, которых волнует не только решение задач группы, но и самочувствие и взаимоотношения участников. Игры 156

помогают связать требования, которые предъявляются наличием групповой задачи, с индивидуальными потребностями каждого. Благодаря им, процессы обучения и работы в группе становятся более личностно ориентированными и продуктивными, а учитель может сконцентрироваться на раскрытии имеющихся у группы ресурсов. Сегодня социально-психологические игры используются в совершенно разных группах — при подготовке учителей и социальных педагогов, на тренингах организационного развития, на обучающих семинарах, группах встреч и терапевтических группах. Преимущество социальнопсихологических игр — в возможности их приложения ко всем возникающим в группе ситуациям и к разным тематическим и проблемным областям. С помощью социальнопсихологических игр можно смоделировать, развить и усовершенствовать практически все личные и профессиональные способы поведения — коммуникативные навыки, наблюдательность, способность разбираться в своих и чужих чувствах, а также творческие способности и фантазию. Социально-психологические игры могут использоваться для обучения ведению групп, процессу принятия решений, ролевому поведению, разрешению конфликтов, сотрудничеству, властно-статусным отношениям и для многого другого. Социально-психологическая игра — это интервенция (вмешательство) ведущего, учителя в групповую ситуацию «здесь и теперь», «здесь и сейчас» которая структурирует активность членов группы в соответствии с определенной учебной целью. В норме каждый человек хочет быть активным и участвовать в групповой деятельности, вносить свой вклад в общее дело. К сожалению, многие учебные ситуации проходят на фоне пассивности участников. Их «кормят» информацией, причем не существенно, поступает ли она от учителей, начальников, инструкторов или от членов группы, обсуждающих проблему. Во всех этих случаях требуется и предполагается постоянное пассивное внимание присутствующих. Неудивительно, что такие учебные ситуации скучны и производят удручающее впечатление. Они предоставляют мало возможностей для проявления естественного любопытства и радостного переживания активности. Когда у участников возникает ощущение, что они мало влияют на процесс обучения и должны просто заучивать определенную информацию, они легко отступают и используют все защитные механизмы, чтобы воспрепятствовать обучению. В отличие от таких скорее манипулятивных традиционных способов обучения социально-психологические игры предоставляют возможность активного участия. Участники могут наблюдать собственные сложные внутренние процессы. Они могут привнести в игру собственные чувства, общаться с другими вербально и невербально, играть различные роли, спорить друг с другом, принимать решения. Участники сами вызывают определенные события, выступают как субъекты действий, а не только как живые «хранилища» дидактической мудрости других. Социально-психологические игры не только дают возможность стать активным и получить обратную связь, но преследуют и специфическую учебную цель. В конце игры всегда присутствует стадия анализа, на которой происходит рефлексия — что же было в процессе? В большинстве традиционных учебных ситуаций отсутствует осознавание их законченности. В конце дискуссии или в конце урока у участников возникает ощущение, что они пришли к определенному заключению, но в случае социально-психологических игр их завершение порождает более сильный опыт. Это связано с тем, что у социально-психологической игры есть точно определенные временные и содержательные границы, которые гарантируют безопасность. Внутри этих границ происходит, как правило, много оригинального. Посредством психологических техник достигается удивительный опыт, так что окончание социальнопсихологической игры во многих случаях сопровождается чувством утомления и обессиливания. Участники испытывают настоящее изнеможение, качественно отличающееся от усталости, вызванной недостатком активности и фрустрацией. В социально-психологической игре не существует правильных или неправильных решений. Уважается реальность, а вопрос о целесообразности определенного способа поведения каждый решает сам, прислушиваясь к собственным внутренним ощущениям или к обратной связи от других участников. В этом смысле социально-психологические игры сильно отличаются от классической педагогики, в которой учитель говорит ученикам: «Ты должен всегда говорить правду, если 157

хочешь быть хорошим». Педагогика социально-психологических игр предоставляет участникам самим дозировать степень своей откровенности, чтобы затем определить, например, как проявляется их неискренность в телесных симптомах, замечают ли ее другие люди. Их реакции могут простираться от равнодушия и озлобленности до понимания. Это значит, что учебное воздействие социально-психологических игр дает участнику возможность самому задавать стандарты, которыми он измеряет степень удовлетворения собственным поведением. Цели:

Планирование игры

• понимание специфики игры; • первичная диагностика ожиданий участников; • выявление и коррекция мотивации участников; • самоопределение членов группы и определение группой целей своей работы; • создание в группе атмосферы, способствующей самопроявлению, активности и искренности; • дестабилизация стереотипов ощущений, восприятий, представлений; • диагностика и самодиагностика ведущих репрезентативных каналов восприятия и переработки информации.

Знакомство в группе Этот этап тренинга задает тон всей встрече или группе встреч. Кто-то из тренеров назвал упражнения на знакомство и «разогрев» группы емкой метафорой - «ледоколы». В ней – утверждение нескольких важных целей данного этапа:  собственно знакомство;  ломка льда отчуждения;  снятие беспокойства от нахождения в незнакомой среде;  физический и мышечный «разогрев» участников, в спрыск адреналина в кровь, стартовый разбег;  создание атмосферы спонтанности, сотворчества, соревнования, игры… Эти цели важны, потому что, как заметил Генри Форд, «люди сами надевают на себя оковы, завязывают себе глаза и после этого удивляются, почему так плохо живется». Правила работы в группе Примерные правила работы группы В основу положены правила из книги Н.В.Клюевой, М.А.Свисту «Программа социальнопсихологического тренинга» Правило 1. Общение между всеми участниками и ведущими – на «ТЫ». Правило 2. Персонификация общения и высказываний. Участники должны знать, что необходимо обращаться не ко всей группе вообще, а к конкретному человеку и по имени. Каждый участник должен говорить за себя, от своего имени; он должен уходить от обсуждения и не допускать высказываний «все так думают», «большинство так считает» и т.д., должен строить свои рассуждения примерно так: «я думаю», «я чувствую», «я считаю», «мне удалось понять»… Правило 3. Доверительный стиль и искренность в общении. Правило 4. Конфиденциальность Все, что происходит во время занятий, не обсуждается за пределами группы. Это облегчает включение участников в групповые процессы, способствует самораскрытию. Правило 5. «СТОП!» Нельзя принуждать человека выполнять упражнение или говорить то, чего он не желает. В этой ситуации каждый может воспользоваться правилом «СТОП!». Правило 6. «Здесь и сейчас» Необходимо говорить о тех проблемах, которые волнуют здесь и сейчас, и обсуждать те процессы, которые происходят в группе. Ведущий, учитель делает короткое сообщение о рефлексии деятельности и рефлексии состояний. 158

Правило 7. Без оценок Правило 8. Совместный поиск. «Обратная связь» Правило помогает поговорить о том, что происходит в группе, учиться доверять своим субъективным ощущениям, помогает глубже понять себя и людей, сосредотачивает на том, что говорят и делают другие, помогает осознавать свои чувства, возникающие в данный момент. «Граффити» Материалы: Для проведения этой игры надо приготовить цветные фломастеры или карандаши, чтобы их хватило всем участникам группы, и листы ватмана, на которых написаны следующие незаконченные предложения: − Я надеюсь, что мы здесь станем... − Я надеюсь, что в группе мы не будем... − Я думаю, что мы с пользой проведем время, если... − Мне кажется, что мы проведем время неудачно, если... − Я слышал, что эти группы... Инструкция: «Разбейтесь на 5 подгрупп. Пусть каждая подгруппа соберется вокруг стола. На стол я положу лист ватмана, на котором написано незаконченное предложение. У каждой подгруппы есть 5 минут, чтобы записать на листе свои варианты окончания этого предложения. Будет хорошо, если свои варианты напишут все участники. На одном листе писать могут одновременно несколько человек. Когда я скажу "Стоп!", вы должны будете передать лист ватмана подгруппе, которая находится справа от вас, одновременно вы получите следующий лист — с новыми предложениями. Сначала вы можете прочитать, что написали на листе представители другой подгруппы, а затем напишите, что вы сами думаете по этому поводу. Опять же пишите одновременно». Эту процедуру надо продолжать до тех пор, пока подгруппа не закончит все предложения. После этого листы вывешиваются на стенах. «Теперь давайте прочитаем все надписи. Чем они похожи? Чем отличаются? Что вам бросается в глаза при прочтении этих надписей?» Чем групповая работа дольше и интенсивнее, тем важнее для конструктивного учебного процесса принятие и соблюдение ниже перечисленных групповых норм, которые не позволят участникам ощущать мешающее конструктивной работе давление. • Отдельные участники могут сами предлагать темы для работы. Участники могут сами определять, насколько глубоко они хотят работать с темами из сферы «здесь и сейчас», связанными со специфической групповой ситуацией, или с темами «там и тогда» из личного и профессионального прошлого и будущего. • Каждый сам определяет для себя интенсивность своего участия. У всех есть право на временный интеллектуальный, эмоциональный и физический «таймаут». • События в группе должны быть проговорены и осознаны ведущим и участниками. Это означает, что работа группы предполагает наличие когнитивного компонента, без которого психологическая группа очень легко может скатиться до уровня современной формы оккультной секты. «Что я приобрел?» Инструкция: «Чтобы, вам было легче оценить результаты своей работы в нашей группе, я предлагаю сейчас сосредоточиться на том, что вы здесь приобрели. Подумайте пару минут над следующим вопросом: "В чем состоит наиболее важный опыт, который я приобрел в этой группе и который поможет мне справляться с трудностями повседневной жизни?" Закройте глаза и не открывайте их до тех пор, пока не найдете ответ на этот вопрос, а затем запишите его на листе бумаги. Мне хотелось бы, чтобы каждый сейчас поделился с нами тем, что он осознал». 159

Примерные вопросы для обсуждения: • Насколько широк, оказался спектр приобретенного опыта? • Есть ли в группе люди, чей опыт оказался сходным с моим? • Что я могу сделать для того, чтобы то, что я приобрел в группе, было значимым для меня как можно дольше? В целом можно сказать, что те участники, для которых работа в психологической группе полезна, уже в группе более активны, чем остальные. Они чаще экспериментируют с собой. Затем в повседневной жизни они пытаются применять и совершенствовать новые способы поведения и видят в этом вознаграждаемый, хотя и трудный процесс, который требует от них готовности все время принимать решения. Ни благие намерения и абстрактное мудрствование, ни слепая активность не ведут к успешному преодолению жизненных трудностей. Ведущий группы должен обсудить с участниками, что они могут и хотят сделать, чтобы закрепить свои успехи после окончания группы. Важно дать понять членам группы, что никто из них автоматически не станет придерживаться новых моделей поведения. Этот процесс требует усилий, поэтому если участник хочет изменений в своей реальной жизни, он должен осознанно продолжать экспериментировать, совершенствовать свое поведение, обдумывать последствия нового поведения и т. п. Ведь чудес не бывает — ив психологических группах тоже. В процессе социально-психологической игры ведущий, учитель в большей степени отходит на «задний план», чем в других учебных процессах, так как он передает игре функции управления обучением. Участники осознают стимулирующий и в целом поддерживающий потенциал группы и понимают, что могут получить важный опыт даже без непосредственной помощи ведущего, учителя. Это обстоятельство особенно важно для тех членов группы, у которых присутствует чересчур зависимая установка или сопротивление по отношению к авторитету в группе. Список использованной литературы: 1. Аверченко Л.К., Антилогова Л.Н. Человековедение (Психолого-педагогическая технология курса). — Омск, 1993. — 42 с. 2. Агафонов Т.И. Кружок студентов по психологии: (Из опыта работы Вологодского пединститута) // Советская педагогика. — 1949. — № 6. — С. 90-95. 3. Бадмаев Б.Ц. Методика преподавания психологии. — М.: Владос, 1999. 4. Каган В.Е. Практическая психология для психологов и врачей: обучающий тестовый контроль. — М.: Смысл, Академический проект, 1999. — 807 с. 5. Карандашев В. Н. Основы психологии общения. — Челябинск, 1990. — 84 с. 6. Немов Р.С. Психология: Пособие для учащихся: 10-11 классов — М.: Просвещение, 1995. - 239 с. 7. Немов Р.С. Психология: В 3 кн. - М.: ВЛАДОС, 1995. 8. Немов Р.С. Психология: Учебник для студентов высш. пед. учеб. заведений: В 3 кн. — 3е изд. — М.: ВЛАДОС, 1998. — Кн. 3: Психодиагностика. Введение в научное психологическое исследование с элементами математической статистики. — 632 с.

160

НА КАНИКУЛЫ – В АРМИЮ! Сагандыкова О.А. зав.отделом профориентации и техники Областной центр проведения школьных олимпиад и внешкольных мероприятий В статье рассматривается перспективное взаимодействие образовательного учреждения дополнительного образования и государственного института «Региональное командование «Юг», по организации военно-патриотического воспитания подростков на базе войсковых частей в каникулярное время по методике «погружения» в реальную профессиональную среду, как прямой способ духовно-нравственного формирования личности. Патриотическое чувство с молоком матери не передается... Одна из опасностей, подстерегающая наше общество сегодня, – не в развале экономики, не в смене политической системы, а в разрушении личности подростков религиозным экстремизмом, Интернетом и, как это ни странно, единым национальным тестированием. Мы забыли те времена, когда проводились творческие вечера, защита художественных проектов, конкурсы чтецов. Идет механическое натаскивание на сдачу национального тестирования. Материальные ценности в обществе доминируют над духовными, поэтому у молодых людей искажены представления о доброте, милосердии, великодушии, справедливости, гражданственности и патриотизме. Наших подростков отличает эмоциональная, волевая и духовная незрелость. Широкий размах приобрела ориентация молодежи на массовую, в основном западную, культуру за счет снижения истинных духовных, культурных, национальных ценностей, характерных для казахстанского менталитета. Продолжается разрушение института семьи, формируются внесупружеские, антиродительские и антисемейные установки. У молодого поколения утрачивается главный фактор развития личности – воспитание духа. В ряду других важных целей воспитания детей, подростков и молодежи на особом месте стоит военно-патриотическое воспитание, которое предусматривает массовую военнопатриотическую работу, организуемую и осуществляемую совместно государственными, общественными и другими организациями. Общие цели – воспитание патриотизма, формирования у подростков верности Родине, готовности к служению Отечеству и его вооруженной защите, противодействие проявлениям политического и религиозного экстремизма в молодежной среде, физическое развитие курсантов, воспитание дисциплины и ответственности, усиление моральных и духовных ценностей в воспитании полноценных граждан общества. Особенно важна практическая сторона этой работы. Если кто-то думает, что военнопатриотическое воспитание молодежи заключается в том, чтобы засадить эту самую молодежь за парты и вдалбливать им лекции о том, как надо Родину любить, то он глубоко ошибается. Никакие лекции не заменят подростку гордости от участия в торжественном параде, ощущения тяжести автомата Калашникова и запаха дыма от сваренной на костре каши. В Таразе, в бывшем Дворце пионеров (сегодня он называется «Областной Центр проведения школьных олимпиад и внешкольных мероприятий» – ОЦПШОиВМ) в 2000 году была основана первая в Казахстане школа военно-патриотического воспитания «Барсы Тараза». Идея оказалась настолько успешной, что в свое время «Барсы» стали победителями международных соревнований в Кыргызстане и Беларуси. Затем для детей 12-14 лет – в качестве как бы младшей группы «Барсов» – был создан военно-спортивный клуб «Уланы», а потом к работе в этом направлении присоединилась и юношеская «Полицейская академия». Военно-патриотический клуб – это не столько теория, сколько самая что ни есть практика. Автомат разобрать, от нападения отбиться, и карту прочитать, и на скалу по веревке забраться, и ссадину обработать. Но организаторы военно-патриотического направления всегда были озадачены именно созданием таких условий, при которых курсанты максимально могли получить представление о профессии военного и солдатской службе. Лекции, экскурсии, встречи с военными и с ветеранами – это хорошо, но что и как сможет будущих воинов, защитников погрузить в реальную ситуацию службы? Чем заменить стрельбу из автомата настоящими патронами? Где ещё можно съехать верхом на лошади по крутому спуску? На

161

каких тренажёрах почувствовать высоту при спуске с моста по канату? Как рассказать, что служба начинается с 6:30 утра и длится до 22:00 вечера плотным графиком? Сегодня особенно актуальным становится вопрос об использовании в социальнопедагогической практике таких форм организации воспитательной работы с подрастающим поколением, которые позволяли бы снимать существующие проблемы и противоречия. Но именно сегодня, в условиях нарастающего экономического кризиса, особенно важна не только эффективность используемых форм, но и их малозатратность. Нужны те формы организации воспитательной работы, которые не требуют больших материально-финансовых вложений. В Жамбылской области накоплен довольно богатый опыт организации и проведения такой малозатратной формы организации каникулярного отдыха подростков, как военнопатриотические профильные смены–лагеря на базе войсковых частей. С одной стороны, это одна из наиболее эффективных форм организации воспитательной и профильной работы с подрастающим поколением. С другой стороны, это одна из самых малозатратных форм, потому что не нужно строить специальные корпуса для размещения курсантов, не нужно обучать специальных педагогов, практическое обучение проводят сержанты войсковых частей, и всю материально-техническую базу (тренажеры, спортивный инвентарь, настоящее и компьютерное оружие, компасы, противогазы и так далее) также представляет руководство войсковой части. При организации такого лагеря нужны затраты только на транспорт, питание, зарплату работникам и канцелярию. Еще одним важным моментом в обучении является наставничество офицерского состава. Помимо педагога-организатора организацией лагерной смены занимается приставленный офицер войсковой части, как правило, специалист по воспитательной работе. Деятельность офицера-воспитателя и педагогов-военруков носит одинаково многоплановый характер. Каждый мастер-класс, соревнование предоставляет как образовательные и воспитательные возможности, так и возможности по развитию личности курсантов, их психологической подготовке к имитации ведения боевых действий и самосовершенствованию. Все конкурсы и соревнования оценивают члены жюри только из числа служащих войсковой части, которые заинтересованы исключительно в правильности выполнения воинского Устава. В самых разных ситуациях представители войсковой части спокойно, методично, как со взрослым мужчиной объясняют нашим курсантам интересующие их вопросы. А это может быть стоит целого года обучения. На боевых стрельбищах к каждому курсанту приставлен солдат или офицер, и индивидуально каждому дается объяснение по стрельбе из автомата. А сколько споров со стороны преподавателей строевой подготовки вызывают оценки офицеров! На что получают сухой однозначный ответ: «Уставы ВС РК 2007 года. Изучайте!» При грамотной, разумной и целесообразной организации любое образовательнодосуговое учреждение способно организовать и провести такой лагерь. Другое дело, что разным может быть его уровень, то есть количество и состав участников, материальнотехническая база, качество разрабатываемых и реализуемых в условиях лагеря программ. Нужно также отметить, что какие-то лишения, трудности, отсутствие привычного комфорта может положительно сказаться на развитии физического и социального иммунитета подростков, их стрессоустойчивости и адаптируемости. Одним из наиболее главных преимуществ лагеря является также и его мобильность. У руководителей и педагогов есть уникальная возможность выбирать определённую войсковую часть для проведения лагеря, исходя из целей организуемой смены. Лагерь можно каждый раз проводить в новой войсковой части. Подросткам всегда интересно приезжать на новое место, а педагогам это даёт возможность использовать разную военную специфику (мотострелки, горные егеря, внутренние войска, пограничники) и лучше организовывать различные мероприятия (экскурсии, игры, «поиск флага», походы и т.д.). Таким образом, очевидно, что такая форма организации конструктивного досуга молодёжи, как лагеря, имеет целый спектр богатейших социально-педагогических возможностей, которые, к сожалению, совершенно не используются. Профильные смены на базе войсковой части дают возможность подрастающей молодежи не просто развлекаться, а в игровой форме постигать азы военной науки, учиться у военных тактике и стратегии, знакомиться с боевым оружием, пройти самую настоящую начальную военную подготовку.

162

Цель лагерной программы – создать условия для формирования у подростков идей патриотизма и гражданственности, положительной мотивации к службе в Вооруженных Силах, профилактика правонарушений и асоциального поведения, улучшение физической подготовки и подготовки по основам военной службы, раскрытие способностей во время каникул. Задачи смен: • поднятие престижа профессии защитника Отечества; • формирование сознательного интереса подростков к делу освоения воинских профессий, чувства долга перед Родиной; • сохранение и укрепление здоровья подростков; • внедрение в практику патриотического воспитания игровых методов и современных технологий; • практическая подготовка молодежи и подростков к военной службе; • привлечение детей и молодежи к занятиям техническими и военно-прикладными видами спорта. Организаторами военно-патриотических смен являются Региональное командование «Юг» и Областной центр проведения школьных олимпиад и внешкольных мероприятий. Не меньше четырех раз в год наши «Барсы», «Уланы» и «Сункары» отправляются на несколько дней в выездной лагерь на базе какой-либо войсковой части в очередную профильную военно-патриотическую смену «Я – гражданин Республики Казахстан». В их программе – тактическая, строевая и физическая подготовка, боевые стрельбы, медицинская подготовка, азбука Морзе, топография. Уже второй год особо популярны среди участников соревнования по лазертагу – командные поединки с использованием новейшего лазерного оружия. В лагере их ждет настоящий армейский распорядок, ранние подъемы, строгая дисциплина, серьезные физические нагрузки, марш-броски, стрельбы – это самая настоящая проверка на выносливость, закалка характеров и организмов. Смена проводится по методике «погружения». Реализация программы лагеря ориентирована на распорядок согласно Устава ВС РК. В результате проведенной профильной смены организаторы ожидают: – повышения степени готовности к призыву на военную службу в процессе проведения военно-профессиональной ориентации учащихся в ходе выполнения программы, укрепление веры в собственные возможности и силы, повышение уровня самооценки, уважение к старшим; – радикального изменения отношений юношей в лучшую сторону к Вооруженным Силам Республики Казахстан, чему способствует сама организация и построение работы в лагере, которые включают в себя широкий спектр проводимых воинских ритуалов: торжественные построения, исполнение гимна и вынос знамени РК, прохождение торжественным маршем, торжественные вечерние поверки. Оценка результативности складывается из отзывов, полученных результатов обсчета анкет участников; – по завершению и успешном выполнении программы участникам в торжественной обстановке вручают благодарности родителям, призы, грамоты; – укрепление здоровья и совершенствование физического развития учащихся в период лагерной смены, пропаганда здорового образа жизни. Результативность выполнения этой задачи определяется в ходе принятия зачетов, спортивных нормативов и учета активности юношей в спортивно-массовых мероприятиях в процессе всего периода лагерной смены. «На каникулы – в армию!» Этот девиз может стать очень хорошим подспорьем для всех, кто занимается военно-патриотическим воспитанием молодежи в Казахстане. ӘДЕБИЕТТІК ОҚУ САБАҒЫНА БАЙЛАНЫСТЫ СЫНЫПТАН ТЫС ЖҰМЫСТАРДЫҢ МАҢЫЗЫ Салимбаева Мейраш Бастауыш сынып мұғалімі Ю.Гагарин орта мектебі, Байзақ ауданы, Сарыкемер ауылы Сыныптан тыс жұмыстарды заман талабына сай ұйымдастырумен қатар, жергілікті жердің өзіндік ерекшелігін, өнер иелерінің және халық арасында тарихи орны бар адамдардың 163

шығармалары мен туындылары, өнегеге бай өмір жолдары арқылы тәрбиелеуге бағыттап жүргізу өз нәтижесін береді. Сыныптан тыс оқушылардың әдебиеттік оқу, сөз өнеріне деген қызығушылығын оятуға, олардың шығармашылығына еркін жол ашуға, өздігінен ізденуге үйрету әдебиеттік оқу сабағына байланысты әр түрлі сыныптан тыс жұмыстардың, соның ішінде ақын, жазушылардың шығармашылығына байланысты сабақтар мен тәрбие сағаттардың үлесі зор. Сыныпта оқушылар жазушының бір шығармасынан үзінді оқыса, сол шығарманы толықтыра оқу сыныптан тыс оқуда іске асырылады. Кейде белгілі ақын-жазушылармен балаларды толырақ таныстыра түсу мақсатында оның сыныпта оқылғаннан басқа шығармаларымен сыныптан тыс таныстыруға болады. Мысалы, Ы.Алтынсаринның «Әдептілік» әңгімесін оқығаннан кейін, оның «Баланың айласы»,«Өтіріктің залалы» және М.Дулатовтың «Қасқыр қысты қалай өткізеді» т.б. әңгімелері сыныптан тыс оқуға беріледі. Кейбір жекелеген шығармаларды сыныптан тыс оқу сабағында да талдауға болады. Онда талданатын шығармалардың тәрбиелік жағы күшті болуы қажет. Өз тәжірибемде көрнекті ақын, жазушылардың шығармашылығын өтіп болғанан кейін, мысалы Абай Құнанбаев, Ыбырай Алтынсарин, Сұлтанмахмұд Торайғыров т.б. шығармалары 2,3,4 – сыныптарда 2 – 3 сағат көлемінде өтіледі. Ақын, жазыуылардың шығармаларының бәрін сабақта оқып үлгеру мүмкін емес, сондықтан әдебиеттік оқу кітабындағы шығармалар үйде оқуға тапсырылады. Өтіп болғаннан кейін қайталау, қорытынды сабақтарының бірін сол тараудағы материалдарды қамтып, тәрбиелік мәні бар дегендерді теріп алып, оқушыларды қызықтыратын түрде: Жүзден жүйрік, тауып көр т.б. ойые түрлерін қолдансақ болады.Ақын жазушылардың шығармашылығына арнап, оқушылардың өздері сүйіп оқитын ақындарының өлеңдерін мәнерлеп оқу кеші немесе тәрбие сағатын ұйымдастырамын. Басты мақсат: өтілген материалдарды қайталап жақсы меңгеру (ұзақ уақыт есте сақтау), ой өрісін жан – жақты дамыту, тілдік қорын молайту, сөлеу мәдениетті қалыптастыру, көркем оқу, өз ана тілін сүю, патриоттық сезімге баулуға, құрметтеуге үйрету. Бұл жұмыстар оқушылардың өз бетінше жұмыс істеуіне үйретеді, ізденушілік қабілетін арттырады. Іздену үстінде сол ақын, жазушы туралы тың мәліметтер тауып, оған деген қызығушылығы арта түседі.Оқушылардың өз бойындағы қабілеті мен өнерінің ашылуына көп әсірсе тиетіні байқалады.Сондай-ақ, мәнерлеп оқығанда, өлеңнің мазмұнына сай оқу керектігін түсінеді.Өлеңді жаттап мәнерлеп айтып жүрген оқушылар шығармаларды сүйіп оқитын болады. Тіпті, ақынға еліктеп, өлең шығаруға талпынып, кейде тәп – тәуір өлеңдер де жазғаны болады. Тәрбие сағатында оқушылардың бойындағы жасырын жатқан талантын, қабілетін оятатыны анық. Тағы бір айта кететін мәселе, сыныптан тыс ұйымдастыратын пікірталастар болып табылады. Оқушылардың адамгершілік түсініктері және сенімдерін қалыптастыруда тәрбие сағатын пікір талас түрінде өткізудің маңызы ерекше. Пікірталас – бұл жағдайда, оқушыларда егер талқыланып отырған сұраққа қатысты кейбір білім көлемі болса, сонда ғана ол нәтижелі болады. Пікірталас – бұрын өткізілген тәрбие сағаттарының жалпы алғанда белгілі бір көлемде нәтижесін, өміршеңдігін көруге мүмкіндік туғызады. Пікірталас - оқушыларда қоғам және адамдар өміріндегі оқиғалар мен күнделікті тыныстіршілік жайлы көзқарастары мен сенімдерін, жоғары адамгершілік қасиеттері мен жағымды мінез-құлық нормаларын қалыптастырудың оңтайлы құралдары. Пікірталас барысында оқушылар қоғамдағы құбылыстар мен оқиғаларды, олардың себептерін терең анықтау, жолдастарының және айналасындағы адамдардың әрекеттерін терең сезініп, ұғынуға үйренеді. 1. 2. 3. 4.

Қолдaнылғaн әдебиеттер Тілешов Е., Әріпбековa Г. «Ұрпaққa ұлaғaт». Бaлaлaрғa aрнaлғaн өлеңдер, жaңылтпaштaр, жұмбaқтaр, әндер. – Aстaнa: «Зерде» инновaциялық ортaлығы, 2008ж. «Тәрбие құралы» Алматы 2008ж. «Мектептегі мерекелер» Алматы 2009ж. «Бастауш мектеп» Алматы 2008ж.

164

СЫНЫПТАН ТЫС ЖҰМЫСТАР АРҚЫЛЫ ОҚУШЫЛАР ТҰЛҒАСЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ Усенбаева Гулшат Амантаевна директордың оқу ісі жөніндегі орынбасары Ю.Гагарин атындағы орта мектебі, Жамбыл ауданы Еліміздің болашағы - ұрпақ тәрбиесінде. Жас ұрпақтың әлеуметтік ортадағы сан салалы қарым -қатынасы мен іс – әрекетін ұйымдастыру барысында халықтық тәжірибе мен ізгі қасиеттерді оның бойына дарыту қашаннан игі мақсат болып келеді. Осыған байланысты, бүгінгі таңда оқушыларға жан жақты тәрбие беру мектепте ұйымдастырылатын сыныптан тыс жұмыстар арқылы жүзеге асатынын көрсетеді. Сыныптан тыс жұмыс оқушыларға тәрбие беру құралы, сабақтан тыс уақытта ұйымдастырылатын мақсатқа бағытталған іс болып табылады. Сыныптан тыс тәрбие жұмысы – тұлғаның әлеуметтік қалыптасуын қамтамасыз етуде оған жағдай туғызатын мұғалімдердің басшылығымен ұйымдастырылған сабақтың мақсатымен өзара байланысты болып келетін тәрбие жұмысының дербес түрі. Ол әртүрлі тәрбие әрекеттерінің жиынтығы ретінде балаға кең көлемде тәрбиелік ықпал ете алады. Сыныптан тыс тәрбие жұмысына барлық оқушылар қамтылуы керек және оған ата-аналар мен мектеп ұжымының өкілдері қатысады. Сыныптан тыс жұмыстардың негізгі міндеті - сабақтан соңғы бос уақытты ұйымдастыру процесінде білімнің түрлі салаларына оқушылардың танымдық қызығуын қалыптастыру, әлеуметтік белсенділігін тәрбиелеу, іс-әрекет түрлеріне қажеттіктерін, дарыны мен қабілеттерін дамыту, мамандыққа бағдар беру, қоғамдық мәні жан-жақты дамыған оқушының сапаларын үздіксіз, бірізді тәрбиелеу. Бастауыш сыныптарға сыныптан тыс жұмыс, көп жағдайда, қамқоршы ата-аналар көмегімен сыныптың оқушылар іс-әрекеті төңірегінде жүргізіледі. Сыныптан тыс жұмыс сабақ сияқты уақытпен шектелмегендіктен, оның мазмұнын ұйымдастыру формалары мен әдістерін өзгертіп отыруға мүмкіндік береді. Сыныптан тыс жұмыс оқушыларды көптеген іс-әрекет түрлеріне қатынастыруға, ол іс-әрекет түрлерінің тәрбиелік мүмкіндіктерін пайдалануға қолайлы жағдай туғызады. Бастауыш мектеп жасындағы балаларды өздері қызығатын, ықыласпен орындайтын істер ғана қызықтырады. Бастауыш мектеп жасында жүріс-тұрыс тәжірибесі қарқынды жинақталады. Сондықтан бастауыш сынып мұғалімі сыныптан тыс жұмыстарда ынтымақтасу, өзара көмек, достық пен жолдастық қатынасын қажет ететіндей іс-әрекет түрлерін таңдап алуы керек. Жеке тұлғаның қалыптасып дамуы үздіксіз сипатта болатыны бізге мәлім. Оның жүзеге асуы тек сабақ жүйесінде ғана емес, сабақтан тыс жүргізілетін әртүрлі тәрбиелік әрекеттермен ұштасады. Ол әдетте сыныптан тыс және мектептен тыс жұмыс болып бөлінеді. Сабақтан тыс тәрбие жұмысының білімділік қызметі ғылыми білімдер жүйесін және оқу біліктілігі мен дағдысын қалыптастыруды көздемейді, керісінше балаларда белгілі бір мінез-құлық дағдысын қалыптастыратын ұжымдық өмірді, қарым-қатынас мәдениетін т.б. үйретеді. Сабақтан тыс тәрбие жұмысының дамытушылық қызметінің маңызы ерекше. Ол белгілі бір әрекетке байланысты оқушылардың психикалық процестерін, оқушыларды жеке-дара қабілеттерін дамытуды көздейді. Соған орай баланың жасырын қабілетін анықтау, бейімін, қызығушылығын дамытуды мақсат тұтады. Егерде оқушы бір нәрсеге қызығушылығы болса, онда мұғалім сол сұраққа қатысты қосымша қызықты мағлұмат беріп, оқуға қосымша әдебиет ұсынып, оған жағдай туғызып, сонымен бірге оны қызығушылығын арттырады. Осындай жұмысты атқаруда белгілі бір нәтижеге қол жеткізу үшін оның мақсатын нақты анықтау кажет. Мысалы мұғалім "қонаққа барған жағдайда қандай мінез-құлық ережелерін сақтау" қажеттігі туралы оқушылармен әңгіме өткізуді жоспарлады делік. Ол үшін баланың "мінез-құлық ережесі" туралы білімдерді кеңейтуді белгілейді. Яғни балада қонаққа барған жағдайда белгілі бір мінез-құлық ережелерін ескеруді қалыптастыру; этикалық нормалары сақтауға үйрету; "мінез-кұлық нормалары" деген этикалық ұғымды қалыптастыру; сол сыныптағы балаларда кездесіп қалатын "мінез-құлық нормаларына" қатысты кейбір келеңсіз әрекеттерін талқылауға арналған міндеттердің түрін белгілейді. Тәрбие жұмысының мазмұны әлеуметтік тәжірибеге бейімделген адам баласы өмірінің әртүрлі саласындағы өзіндік тәжірибесіндегі: ғылымда өнерде, әдебиетте, техникада, өзара қарым қатынаста, моралдық бейнесінде бастан кешірген және жүзеге асырған жағдайларын 165

қамтиды. Соған орай сабақтан тыс тәрбие жұмысының мазмұнының ерекшеліктері сипатталады. Біріншіден, сабақтан тыс тәрбие жұмысының мазмұны баланың сезіміне, әсерленуіне назар аударуды міндеттейді ( сезімі арқылы ақыл ойына әсер етуді көздейді); Екіншіден, баланың практикалық әрекетін ұйымдастыруды (әртүрлі іскерлік пен дағдысын жетілдіруді) көздейді; Үшіншіден, жаңа мағлұматтарды іздеу, сабақтан тыс әртүрлі тәрбие жұмыстарын атқаруда өздігінен жұмыс істеу біліктілігін машықтандыру; Төртіншіден, коммуникативтік біліктілігі мен дағдысын тәрбиелеу (ұжымда өмір сүре білу, ұжым болып ауызбірлікте қоғамдық пайдалы істерді атқару т.с.с.); Бесіншіден, этикалық нормаларын сақтай білуге дағдыландыру; Сыныптан тыс жұмыстардың ерекшелігін анықтауда Н.К.Крупская еңбектерінде жасалған оның негізгі принциптері және қазіргі жағдайда әрине, түзетуді қажет ететін тәрбиенің жалпы принииптері басшылыққа алынады. Тәрбиенің даму теориясының диалектикасы мынадай, ол балаларды тәрбиелеу мен мектеп тәжірибесі негізінде пайда болып, ол өзінің объектісі -тәрбиемен, оның барлық қазіргі әр түрлілігімен жүруі керек, тәрбиелеу мәселелерін кең ұғымда қамту, бір жағынан, бірнеше жаңа ғылыми-педагогикалық бағыттардың пайда болуына және ғылыми синтезге алып келу, екінші жағынан кең педагогикалық теорияның құрылуы қажет. Қоғамдық іс-әрекет ретінде пайда болған мектептен тыс жұмыс әрекеттің әр алуан түрінің және педагогикалық жетекшілердің өзгеше құралдарының арқасында әлеуметтік - педагогикалық мәртебеге ие болды. Сыныптан тыс жұмыстарда оқушыларға ұлттық тәрбие беруде мынадай принциптер басшылыққа алынады. - балалардың қызығушылығына қарай ерікті бірлесуі негізінде айналысудың жаппайлығы және көпшілікке қажеттілігі, олардың ынтасы мен әрекеттілігінің дамуы; - әрекеттің қоғамдық пайдалы бағыттылығы: мектептен тыс жұмыстардың әр түрлі формасы; балалардың жас және дара ерекшеліктерінің есебі. Бұл принциптер сыныптан тыс жұмыстар қызметінде іске асыра отырып, сыныптан тыс жұмыстардың мынадай ерекше белгілерін сипаттайды: сыныптан тыс жұмыстарға балалардың жаппай және ерікті қатысуы; әрекеттің белгілі түріне қызығушылығы мен бағыттылығына қарай оқушылардың дифференциялануы; практикалық міндеттер мен әрекеттің жақын нәтижесін қою; қатынас пен қатысу саласының әр түрлілігі; уақытша сыныптан тыс ұжымның құрылымы, өзін -өзі тану, өзін -өзі іске асыру және өзін -өзі жетілдіру негізінде ересектер мен балалардың субъективті -объективті қарым -қатынасы, біздің қоғамымыздың әр түрлі мамандығы мен саласының өкілдерін, педагог мамандарын байланыстыратын ерекше педагогикалық ұжым, сыныптан тыс жұмыстардың әдістемелік бағыттылығы, дара және ұжымдық шығармашылықтың бірлігі. Сыныптан тыс жұмыстарда педагогтар белгілі бір әлеуметтік мәдениетте балалардың қабілеті мен қызығушылығын дамыту ісін жасаса, әрі тәрбиеші ролінде өздерінің дүниетанымы, өз тәжірибесі және іскерлігі арқылы жасөспірімдерді әлеуметтік шығармашылық істерге араластырады, белгілі әлеуметтік жағдайда өмір сүруге және еңбек етуге үйретеді, қоғамдық тәрбие мақсатын тұлғаның өзін өзі дамыту мақсаттарымен тығыз байланыстырады. Осылайша, тұлғаны тәрбиелеудегі мақсат бір жағынан өзін дамыту жолында алдына қоғамды қоятын, екінші жағынан, қоғам өзінің әрбір мүшесінен күтетін міндет пен мақсаттан келіседі. Қорытынды. Оқыту барысында оқушылардың сыныпта алған білімін дамытып, оны ары қарай жетілдіруде сыныптан тыс жұмыстардың маңызы зор. Сыныптан тыс жұмыстардың оқушылардың белсенділігін арттыруда, өзіндік көзқарасының қалыптасуында, білімін жетілдіруде бірден – бір маңызды тәрбие құрамы екендігін көреміз. Сыныптан тыс жұмыстарды дұрыс ұйымдастырған жағдайда оқушылар бойында ұйымдастырушылық, белсенділік дамиды. Бағалы моральдық қасиеттер қалыптасады. Белсенді өмір сүру негізі салынады. Сыныптан тыс оқыту оқу мен тәрбие саласындағы барлық жұмыстарды әрі дамытып, жалғастыру мақсатын көздейді. Оны жүзеге асыру жолында мұғалім ең озық әдістерді таңдап алып, оны іс жүзінде пайдалана білуі қажет. Бұл шаралардың бәрі мұғалімнен көп ізденісті күтеді. Қорыта келгенде, сыныптан тыс оқытуды жүйелі түрде таңдап алғанда, адам тәрбиесіне айтарлықтай үлес қоса алады.

166

Пайдаланылған әдебиеттер. Асқарбаева А. Сыныптан тыс оқу. Алматы, 1992. Бітібаева Қ. Әдебиет пәнін оқытудың тиімді жолдары. Алматы, 1990. Дайырова Ә., Тілешова С. Әдебиет оқулығына әдістемелік нұсқау. Алматы, 1996. Жұмажанова Т. Сыныптан тыс оқу барысында тіл дамыту. Алматы, 1992. 5. Қуанышева Т. Әдебиетке байланысты сыныптан тыс жұмыстар. Алматы, 1974. 6. Қожахметова Х. Мәнерлеп оқу. Алматы, 1982

1. 2. 3. 4.

ОСОБЕННОСТИ ВЛИЯНИЯ ВНЕУРОЧНЫХ ЗАНЯТИЙ НА ФИЗИЧЕСКОЕ СОСТОЯНИЕ СЛАБОВИДЯЩИХ ШКОЛЬНИКОВ Мусабекова Дина Джайляубаевна Учитель информатики Областная специальная коррекционная школа-интернат «Болашак» для слепых и слабовидящих детей. Выдающийся психолог и дефектолог Л.С.Выготский писал: “Настанет время, когда человечество победит и слепоту, и глухоту, и слабоумие, но гораздо раньше оно победит их социально и педагогически, чем медицински и биологически” Одним из наиболее актуальных направлений тифлопедагогики на современном этапе является реабилитация людей с ограниченными возможностями и, в частности, их социальная реабилитация. Подготовка выпускников специальных коррекционных школ к самостоятельной жизни, преодоление ими полосы отчуждения в обществе — одна из основных проблем реабилитационной работы в системе образования. Незрячие и слабовидящие дети лишены возможности самостоятельно и полноценно включаться в социальную жизнь. Недуг ограничивает социальный опыт детей-инвалидов, затрудняет формирование коммуникативных навыков. Следствием этого являются затруднения при ориентировке в пространстве, налаживании коммуникативных связей. Многие дети, поступающие в школу-интернат, педагогически запущены, имеют низкий уровень физического развития, слабое здоровье. Они скованны и замкнуты, гиподинамичны, в силу своей физической слабости и страха. Но чтобы достойно войти в социум, человек с патологией зрения должен самостоятельно двигаться, ориентироваться, уметь общаться. К сожалению, родители таких детей, в силу своей педагогической некомпетентности, а, порой, ослеплённые любовью к своему больному ребенку, или не могут ничему научить его или не задумываются о том, как их ребёнок будет жить дальше, самостоятельно, без помощи мамы и папы. Практика доказывает, что и маленький слепой ребёнок может многому научиться, если ему помочь, а не помочь что-то за него делать. Необходимо у ребёнка вызвать желание, потребность, научить быть сильным, несмотря на недуг. Чтобы исправить недостатки, необходимо учитывать сенситивные периоды развития детей. Именно в этот период незрячему ребёнку необходимо “научить своё тело”, “научить свою душу, разум, интеллект”, “слышать”, “видеть” окружающий мир и людей, живущих в нём. Возрастает актуальность организации целенаправленного педагогического сопровождения слепых и слабовидящих детей с момента их поступления в школу, в рамках которого воспитателями, тифлопедагогами и родителями осуществлялась бы работа по снижению трудностей в социально-педагогической реабилитации на всех этапах развития личности ребенка. Проблема реабилитации незрячих требует комплексного решения, определенных усилий и со стороны общества, государства, и со стороны незрячего . Необходимо из беспомощного инвалида сделать полноценного человека. “Сам по себе слепой с детства не будет врастать в жизнь, если для этого не создать соответствующих условий”. Но успех социальной реабилитации зависит и от того, насколько активна сама 167

личность. Незрячий должен стремиться к тому, чтобы не недуг, овладел им, а он овладел недугом. Данная проблема отражает назревшие потребности в новом теоретическом осмыслении проблемы реабилитации инвалидов, в усилении ее гуманистической, личностнореабилитационной направленности, разработке эффективных методов и технологий деятельности педагогических учреждений и специалистов-педагогов. Смысловым центром современного взгляда на социально-педагогическую реабилитацию человека с ограниченными возможностями является идея достижения его максимальной самостоятельности и независимости (концепция независимого образа жизни) в условиях приоритета интересов личности над интересами общества, вне зависимости от того, может ли человек приносить пользу обществу или нет. Осваивается новая концепция социально-педагогической реабилитации, центром которой являются сам человек, происходит переход от культуры полезности к культуре достоинства, т.е. “ведущей ценностью является ценность личности человека независимо от того, можно ли что-либо получить от этой личности для выполнения того или иного дела или нет. В культуре достоинства дети, старики и люди с отклонениями в развитии священны … и находятся под охраной общественного милосердия”. Такой личностно-ориентированный подход к социально-педагогической реабилитации требует определения принципов, содержания, средств, форм и методов работы, актуализирующих личностный потенциал слепого и слабовидящего ребёнка, способствующих раскрытию социально-психологической полноценности реабилитируемой личности. На основании данного подхода, необходимо создать педагогизированное реабилитационное пространство в школе-интернате вокруг ребёнка, в условиях которого не педагог, а ребёнок, интересы его развития и становления, определяют содержание и методы работы воспитателя, через насыщение деятельности школьников ситуациями успеха. Ситуации успеха – это совокупность условий, при которых ребёнок осознаёт и переживает получение результатов деятельности как успешные. Переживание успеха происходит тогда, когда малыш со зрительной патологией сумеет преодолеть себя, свое неумение, незнание, сможет поверить в собственные силы. На основе этого состояния происходят существенные изменения в личности, меняется уровень самооценки, появляется самоуважение, уверенность в себе. В таких ситуациях ребенку важно почувствовать и осознать, что он поднялся выше в своем развитии и что можно добиться еще большего. Чувство успеха в большей степени (или больше всего) дети испытывают в игровой и соревновательной деятельности. В игровой форме ребёнку с нарушениями зрения легче преодолевать себя, своё неумение, незнание, а соревнования помогают поверить в собственные силы. Все средства должны быть направлены на повышение двигательной активности инвалидов и приобретение навыков общения, которые рассматриваются нами как непременное и определяющее условие личностного развития. Т.к. успех социальной реабилитации зависит от мобильности и ориентировки в пространстве, от умения установить контакт с окружающими людьми, а глубокое нарушение зрения, естественно, ограничивает формирование двигательных умений и навыков, свободу передвижения человека в пространстве, затрудняет общение, в результате чего происходит нарушение социальных форм поведения. Одним из путей социально-педагогической реабилитации, является использование средств физической культуры. Движение, двигательные действия, способствуют улучшению или восстановлению ряда глазных заболеваний, так как у слабовидящих детей младшего школьного возраста имеются большие потенциальные возможности развития некоторых видов зрения, находящиеся в стадии формирования и обладающие большой пластичностью и податливостью. Внеурочная деятельность — это особого рода искусство, через которое происходит приобщение инвалида к миру. В этом его ценностная функция, за ним его реальные социальные возможности. Дети с нарушением зрения должны обязательно привлекаться к занятиям во внеучебное время. Эти занятия обеспечивают активный двигательный отдых детей, способствуют коррекции недостатков физического развития, двигательной подготовленности, развивают и

168

совершенствуют ориентировку в пространстве, мобильность, содействуют формированию личностных качеств, навыков социального общения. Обоснование содержания и форм внеурочной работы в социально-педагогической реабилитации опирается на личностно-ориентированную гуманистическую концепцию отношения к лицам с ограниченными возможностями. Формы таких занятий разнообразны: сюжетные спортивные игры, физкультурные праздники и досуги, туристические походы, подвижные игры. Одним из методов, который позволяет младшим школьникам испытывать чувства успеха, является игровой. Игра – наиболее освоенная малышами деятельность. С точки зрения Д.Б.Эльконина, “игра социальна по своему содержанию, по своей природе, по своему происхождению, т.е. возникает из условий жизни ребенка в обществе”. П.Ф.Лесгафт, считает игры весьма выгодной формой физической работы, в которой “проверенные общие положения и истины становятся основанием самостоятельно проводимых действий” и к тому же обладающей “возвышающим чувством удовольствия”. Он настойчиво рекомендовал использовать их для того, чтобы научить детей “владеть собой, …сдерживать расходившиеся чувствования и приучать, таким образом, подчинять свои действия сознанию”. В последние годы в школьной педагогической практике появился новый тип социально ориентирующих игр. Они позволяют создать условия для личностного развития школьников, поскольку им предоставляется подлинная свобода действий в выборе любой деятельности. Дети вовлекаются в деятельность, в которой они не только способны понять то, что им предлагают в качестве объекта усвоения, но и на деле убеждаются в том, что их успехи в саморазвитии изначально зависят от собственных усилий и решений. Разновидностей социально ориентирующих игр, широко применяемых в педагогической практике, много. Это, прежде всего инновационные, полидеятельностные и ситуационно-ролевые игры, а также игрыэпопеи и игры-путешествия. Практически все они могут выступать в роли системообразующего фактора при организации внеурочной работы. Однако, по нашему мнению, наиболее эффективно применение полидеятельностной игры, которая в большей мере, чем остальные, содействует разностороннему развитию школьников, подготавливает для вступление в социум. Многие дети, особенно тотально слепые и с остаточным зрением, с трудом самостоятельно перемещаются по прямой линии шагом и бегом и после предварительного прохождения, и на звуковой ориентир. Особенно большую трудность вызывает маршрут с поворотом. У них отмечаются значительные сдвиги в стороны, темп движения очень медленный. У некоторых детей имеется такой дефект походки как широко расставленные ноги (таким детям особенно трудно совершать любые двигательные действия), “шаркающий”, “семенящий” шаг, опущенная вниз голова. У детей нарушены координационные способности, им трудно удержать равновесие, тяжело поднять ногу или подняться на нужную высоту, отсутствует соотношение рук и ног, нарушена правильная поза при ходьбе, беге, в свободном передвижении. Некоторые дети совершенно не умеют бегать, бояться оторвать ноги от земли, отклоняют во время бега корпус назад. Дети плохо умеют прыгать на месте или подпрыгивать. Многим очень трудно присесть на корточки или присесть и найти какой-либо предмет на полу. Детям сложно установить контакт с людьми. Некоторые дети стремятся к лидерству и доминированию, а некоторые скрыты и застенчивы. В отношениях между сверстниками проявляется конфликтность и агрессивность. Не всегда адекватное и социальное поведение. Для многих детей более комфортное состояние – отгороженность, закрытость, стремление к уединению (наименьший путь сопротивления). Всё это затрудняет общение детей в коллективе сверстников и со взрослыми. Литература: 1. Кантор В.З. Педагогическая реабилитация инвалидов по зрению как специфическая педагогическая деятельность. // ж. Дефектология, 2003, №5, с.38-44. 2. Плаксина Л.И. Проблема реабилитации лиц с отклонениями в развитии средствами образования. // ж. Школьный вестник, 2003, №4, с.1-5.

169

«ЕСЛИ ЗВЕЗДЫ ЗАЖИГАЮТ…» (театральный кружок как средство воспитания и развития подростков). Беляева Марина Васильевна Учитель русского языка и литературы высшей категории средняя школа №38 г., Тараз В мире слишком много людей, которым никто не помог пробудиться! Антуан де Сент Экзюпери. Сегодня, когда широко решается проблема школьного образования и воспитания, когда уже сформировалось «компьютерное» поколение, усложняются задачи стоящие перед педагогами и образовательными учреждениями, очень важной остается задача приобщения детей к театрализованной деятельности. А. Пригожин писал: «Творчески мыслящие и действующие люди - главное богатство любого народа». Искусство возвышает человека, делает его добрее, отзывчивее. Нравственность, усвоенная через эстетические переживания, составляет огромную силу. Через спектакль подросток осваивает социальный опыт, обогащаясь духовно и мыслями. В современной школе необходимо создавать условия для общего развития учащихся, для реализации талантов и развития способностей ребенка. Участие в школьном театральном кружке создает условия для раскрытия внутренних качеств личности и ее самореализации, умения взаимодействовать в коллективе и рефлексировать, для развития художественного творчества, эстетического вкуса и стремления к освоению нового опыта. Проблема образования и воспитания школьников средствами театрального искусства актуальна для общеобразовательной школы, так как является средой развития их творческой, коммуникативной способностей, прививает любовь и интерес к искусству. Вместе с тем во многих школах развивающий потенциал театрализованной деятельности используется недостаточно, стихийно, главным образом в качестве некоего «зрелища» на школьных мероприятиях. Влияние театральной деятельности на становление и развитие личности исследовали психологи, педагоги Л.С. Выготский, А.В. Луначарский, Ш.А.Амонашвили, Д.Б. Эльконин, П.Я. Гальперин. Они доказали специфику художественно –творческой деятельности ребенка в различных сферах искусства в зависимости от возрастного развития. Подростковый возраст требует особого к себе внимания. Это ответственный период становления личности, интенсивного роста внутренних творческих сил и возможностей подрастающего человека. Противоречивость, свойственная в той или иной мере каждому возрастному этапу, в подростковом возрасте составляет самую его суть. Повсеместно отмечается, что факт ускорения развития современных детей не только не отменяет характерных для подросткового возраста противоречий, но даже, наоборот, углубляет некоторые из них. Увеличение потока информации, крен в сторону изучения точных наук в школе во многом содействует ускорению умственного развития современных подростков. Это ускорение подчас приобретает односторонний характер и ведет к ослаблению эмоциональной сферы ребенка. Эмоциональная сфера, как известно, теснейшим образом связана с областью нравственных и эстетических чувств. Именно неразвитость сферы чувств нередко сопутствует серьезным нарушениям подростками этических норм. В связи с этим мною был разработан эстетический курс «Восхождение», в рамках прохождения которого была организована театральная студия «Мозаика» для учащихся 9-11 классов. Я считаю, что постановка спектаклей - один из организационных и практических путей для формирования у учащихся общечеловеческих ценностей. Учащимся для постановки на выбор было предложено три спектакля: «Хроники Гамлетапринца Датского» (по произведениям У.Шекспира), «Сказки кота Баюна» (современная сказка по мотивам народных сказок), «Если звезды зажигаются..» (социальная драма), написанные мною для эстетического курса. Учеников заинтересовала социальная драма «Если звезды зажигаются…»! Когда я поинтересовалась, чем основан такой выбор, то ребята ответили : «Эта пьеса о нас, о нашем времени!». 170

Пьеса «Если звезды зажигают..» о проблемах ненужных, брошенных детей, о любви и наркомании, о предательстве и вере… Ребята с воодушевлением взялись за постановку, и каждому нашлось дело: подобрать музыку, нарисовать декорации, решить проблему с освещение. Ученики с удовольствием закрывали свои компьютеры и бежали в школу на репетицию не только в учебные дни, но и по выходным! Многие из них открыли для себя замечательные стихи В. Маяковского и О. Мандельштама, научились танцевать и работать в команде, а самое главное, почувствовали себя талантливыми! Первый спектакль был показан для учеников старших классов и родителей. Первые аплодисменты, первый успех и слезы на глазах взрослых зрителей, восторг одноклассников и поздравление учителей - и желание участников студии работать дальше! В 2013 году отрывок из этого спектакля был показан на областном семинаре психологов, после чего общественное объединение «Юг» пригласили участников студии показать спектакль в спецшколе для трудных подростков. И ребятам пришлось встретиться с прототипами своих героев: детьми, которые оказались у страшной черты преступления. После спектакля и общения с подростками мои ребята очень долго молчали, а потом предложили: «Давайте наша студия будет показывать социальные спектакли - это нам всем очень нужно!» В 2014 году наша студия приняла участие в городском и областном фестивале театральных кружков, заняли 2 и 3 места, удивили жюри выбором темы. Но самое главное, что у ребят было чувство гордости и удовлетворения от созданного ими спектакля! Они закончили учебный год совсем другими детьми - они стали командой единомышленников, для которой каждый ее участник ценен мыслью, словом, поступком. Спектакль имеет огромный воспитательный потенциал. Речь идет не о подготовке к профессиональной актерской карьере, но «о проверке действием» множества межличностных взаимодействий: я и товарищи, я и другой, я и учителя, я и родители. Дети приобрели опыт публичного выступления, научились владеть своим телом и не стесняться его.Таким образом, мы создали ситуацию успеха, что считаем одним из главных достижений в работе нашей студии. Как отметил известный педагог Ш.А. Амонашвили: « Вот оно-учение с увлечением, постижение мира человеческих отношений и характеров через игру, лицедейство, помогающее нам заселить свое духовное царство великолепным образом человеческого творения, посеять те зерна возвышенных идей, из которых вырастут потом убеждения, мировоззрение, моральные устои». «Если звезды зажигают, значит это кому-нибудь нужно….»

О НОВЫХ ПОДХОДАХ В ВОСПИТАТЕЛЬНОЙ РАБОТЕ Тусипбекова Гулипа Есжановна Учитель русского языка и литературы средняя школа №38, г.Тараз За последнее десятилетие в нашей жизни произошли большие изменения. Эти изменения обусловлены социально-экономическими, политическими, правовыми, национальными и другими причинами. Воспитание высоконравственных, образованных, творческих, здоровых, умеющих и желающих проявлять заботу друг о друге, коллективе, о Родине, с целью улучшения себя и окружающей жизни – это цель воспитательной работы в школе. Очевидно, что сегодня в воспитание должны входить и социализация, и адаптация ребенка к условиям взрослой жизни, и разумное отношение к своему здоровью, и взращивание гражданской позиции, и коммуникативные навыки, и множество иных компетенций, необходимых современному человеку. Но вот беда – новое содержание воспитания невозможно втиснуть в старые формы. А значит, все благие попытки обречены на неудачу или в лучшем случае не приносят ожидаемого результата. Кто они, дети 21 века? Почему их так тяжело понять и как взрослым найти общий язык? Сегодня такие вопросы задают родители, педагоги и психологи. Психологический портрет ребенка 21 века заставляет задуматься в первую очередь родителей, общество, педагогов. Самое страшное, что подрастающее поколение не имеет цели в жизни и не имеют 171

ценностей. Сегодня главной ценностью в мире ребенка является потребительская ценность. Маленькие жители планеты перестали доверять взрослым и больше не признают их лидерство. По психологическим опросам и тестам можно выделить основные черты характера сегодняшней молодежи - свободолюбие, эгоизм, открытая агрессия, безнравственность, безграмотность, лень. А что же по этому поводу говорят сами дети? Оказывается, что за грубостью и непослушанием ребенок скрывает от взрослых свои внутренние страхи и незащищенность. Если ваш ребенок хулиганит и открыто идет на конфликт, то это первый звоночек для взрослых. Дети прекрасные наблюдатели и отмечают, что родители требуют от них принципов, которые сами не соблюдают и нарушают. В одной из школ, между учениками среди сверстников было проведено социологическое исследование жизненных ценностей детей в возрасте от 10 до 16 лет: - на первом месте, как ни странно стоит дефицит общения родителей с детьми; - учеба у подростков стоит на втором месте; - третье место занимает общение сверстников друг с другом; - на четвертом месте увлечения; - и на последнее место 70 % подростков поставили потребность карманных денег. Многие родители просто не знают, как правильно воспитывать своих детей и, оказываясь со своим ребенком наедине, мамы и папы не ведают чем заинтересовать его. Мир вокруг нас изменяется каждый день и вместе с ним меняются дети, которые как губка впитывают все, что их окружает. Надо понимать, что прежние методики воспитания сегодня уже не актуальны. Так, например, давление на ребенка, строгий контроль и физическое наказание сегодня уже не имеют эффекта, а наоборот провоцируют ребенка к бунту и лишают его возможности эмоционального развития в обществе. Уже многие родители начали задумываться над правильным воспитанием своих детей и подбирают детские сады и школы с нетрадиционной методикой обучения и воспитания. Новые методики воспитания подрастающего поколения устремлены на формирование и развитие новой личности. Воспитывая ребенка, нужно иметь в виду, что ребенок - активный и живой, и в большей степени решает свои задачи, нежели воспитывается нами. Мы хотим, чтобы ребенок учился у нас или учился сам, а у ребенка в это время свои дела и интересы, своя жизнь. Насколько мы сможем вклиниться в его жизнь, осуществить то, что хотим мы, сделать так, чтобы он учился? Каким образом мы может этому способствовать? Основной упор нашей системы воспитательной работы направлен на развитие свободных, неповторимых и самостоятельных личностей. Вся система воспитательной работы должна быть ориентирована на сохранение наших наследий, обычаев, традиций и общечеловеческих ценностей. К нашему сожалению, наша молодёжь больше увлечена западными ценностями, культурой. В условиях стремительно меняющегося мира невозможно сохранить культурный суверенитет, формировать только свои ценности. Не зря говорят, основа воспитания закладывается в семье. В воспитательной работе школы надо чаще привлекать родителей, пропагандируя семейные ценности. Это могут быть «Презентация моей семьи», «Моя родословная», «История моей страны в истории моей семьи», Доска почёта лучших родителей, конкурсы сочинений «Я и моя семья», «Традиции моей семьи», соревнования, весёлые старты с родителями и т.д. Родителей необходимо привлекать при разработке плана развития школы, в работе попечительского совета, родительского комитета. «Голос родителя» должен звучать везде. Одним из главных направлений в нашей работе, я считаю, пропаганда здорового образа жизни. Конечно, классные руководители планируют и проводят очень много разных по содержанию и по форме мероприятий, используя информационно-коммуникационные технологии. Несомненно, всё это оказывает воспитательный эффект, но более убедительны бывают те знания и навыки, когда дети вовлечены в более эффективные формы активного конструктивистского обучения, обеспечивающего понимание и применение этих знаний в ситуациях вне класса. В современной школе воспитание социализация происходят в трех сферах: учебный процесс и дополнительное образование (ребенок выступает в роли ученика своих учителей); школьная среда (ребенок здесь – субъект школьного сообщества, гражданин школьного общества); внешкольное пространство социальных проектов и акций (тут ребенок – гражданин общества). Так или иначе вся наша педагогическая работа распределяется по этим сферам, и во всех трех мы наблюдаем экспансию учебности, заурочивание воспитания. Ведь очень часто в 172

планах воспитательной работы можно встретить «урок доброты», «урок заботы», «урок мужества». Школьные собрания напоминают назидательные беседы. Даже социальные проекты предельно дидактизированы: дети в них несамостоятельны, ждут указаний и внешних оценок. Можно продолжать работать так же? В общем-то да. Только в этом случае школа так и не сможет отвечать на реальные социальные вызовы: все понимают, что наркотизация стала острейшей проблемой, но все что мы можем сделать, оставаясь в прежней дидактической логике воспитания, – это провести «урок против наркотиков» или «суд над сигаретой». Но реальный эффект будет незначительным. В Послании Главы государства народу даётся установка нам учителям, воспитателям на развитие у учащихся казахстанского патриотизма, воспитание личности с критическим мышлением. Развитие основных навыков критического мышления: наблюдение, интерпретация, анализ, выводы, оценка, объяснение, метапознание является необходимым процессом не только на уроке, но и в проведении воспитательной работы в школе, классе. Основная тема, проходящая сквозь всю работу – это обучение и воспитание детей согласно современным требованиям, нормам и стандартам, а так же возможность воспитателей в использовании новых подходов в работе с детьми. Тема очень актуальна на современном этапе образования, так как учителей все чаще ограничивают в возможностях полноценной работы с детьми, заваливают ненужной бумажной работой так, что на детей совсем не остается времени. Наука и образование не стоят на месте. Стремительно развиваясь и двигаясь вперед со скоростью реактивного самолета, деятели науки все чаще диктуют нам все новые и новые образовательные программы, стандарты, требования. Не успев изучить и применить на практике одну программу, нам уже «впихивают» другую. Ничего не поделаешь: новые формы в воспитании, как и в любой другой сфере жизни, создаются медленно. Педагоги относятся к ним настороженно и осваивать не торопятся. Вопервых, велик соблазн работать по накатанному, слегка подретушировать старый добрый классный час, провести вместо обветшавшего «урока мужества» «урок толерантности», а уборку территории провозгласить социальным проектом. Во-вторых, про эти самые инновационные формы мало что понятно: как организовать, чем они принципиально отличаются от старых, насколько и в какой ситуации эффективны? На все эти вопросы вряд ли сможет ответить даже тот педагог, который искренне хочет работать по-новому. Даже тот, кто прочитал много хороших современных книг по воспитанию. Это, конечно, необходимо – желание и информированность. Необходимо, но недостаточно. Нужны еще практика, осведомленность о том, что делают коллеги, опыт обсуждения. И одно из самых главных условий – личное участие в тех формах работы, которые потом предлагаются детям. Поэтому единственно разумный путь – начинать с педагогов, предлагать им новые формы профессионального общения и повышения квалификации.

ОРТА АРНАУЛЫ ОҚУ ОРЫНДАРЫНДА ОҚЫРМАНДАРДЫҢ БОС УАҚЫТТАРЫНДА КІТАПХАНАҒА ТАРТУ ЖҰМЫСЫН ҰЙЫМДАСТЫРУ Касымова Жанар Амирбековна Абай атындағы Жамбыл гуманитарлық-педагогикалық колледжі, Тараз қаласы Кітапхана жұмысын ұйымдастыру Кітапхана жұмысын ҚР Білім және Ғылым министрлігінің 18.07.2003 жыл N508 бұйрығын, КР мемлекеттік білім беру ұйымының кітапхана қоры туралы нұсқаулықты және ҚР үкметінің12.02.2011жылғыN130 қаулыла рын сүйене отырып кітапхана жұмысын ұйымдастырудамыз. Бәсекеге қабілеттіліктің басты мақсаты – білім, ал білімнің кәусәр бұлағы кітап екені бәрімізге белгілі Сондықтан еліміздің болашағы жастардың ғылым, білім жолындағы өмірлік құлшынысына жолдама беретін ірі мәдени –рухани орталыққа айналып отырған бұл кітапхана. Кітапхана – мәңгілік парасаттың киелі ғимараты, адамгершілік пен ізгіліктің, ғылым мен білімнің , салауатты өмір мен парасатты өркениеттің ұйытқысы. Адамзат қауымында жиналған білім қазынасына таныстыру. Творчестволық ізденісті, белсенділікті зерттеушілік қасиетті қалыптастыру. Сонымен қатар оқырмандардың талап-

173

тілектерін қанағаттандырып, оқу мәдениетіне тәрбиелеу. Қажет болған жағдайда тиісті шешім қабылдай білуді үйрету. Кітап балалар үшін қуаныштың ғана күші емес жан-жақты тәрбиенің қайнар бұлағы. Ол білімгерлерді айналадағы өмірмен таныстырады, адамгершілік қарым-қатынастар, жақсылық пен жамандық, шындық пен әділдік жөніндегі түсініктерін қалыптастырады. Бұл жерде кітапханашының, мұғалімнің, ата-ананың белсенді көмегі керек. Жан азығы кітапты оқуға білімгерлерді кітапханаға тарту жұмыстарын ұйымдастырудамыз. Білімгерлерді кітапханаға тарту мақсатында олармен жүргізілетін көпшілік жұмыстардың мынадай түрлерін жүргізіп отырамыз: 1.Кітап көрмесі 2.Әңгіме 3.Дауыстап оқу 4.Оқырмандар конференциясы 5.Библиографиялық шолулар Кітапханаға оқырмандарды бос уақыттарында тарту және пайдаланушылардың кітапхана жұмысына қызуғышылығын арттыру мақсатына «Жаңа кітаптар» бұрышы және «Сыртқы электронды ресурстар» ұйымдастырылған. Колледж қызметкерлері мен білімгерлері кітапханаға бармай-ақ, келіп түскен жаңа оқулықтар жайлы біле алады. Видеотаспаларды көргеннен соң, дәстүрлі және электронды кітаптарға қызуғышылықтары артатындығы сөзсіз. Кітапханашы негізгі мақсатының орындалып,саналы да сапалы білім алатын озық ойлы оқырманның қалыптасқанын сезеді. Жеке тұлғаның дамуы жайлы Н.В.Савиннің «Педагогика» оқулығында: «жеке адамның дамуы – бұл, ең алдымен, оның рухани өсуінің, жетілуінің процесі, жеке адам үшін елеулі болып табылатын барлық сфераларда: іс-әрекетте, өзінің қоршаған өмір шындығының бейнеленуінде, өзінің қоршаған құбылыстарға, адамдарға деген қарым-қатынаста, таным-білім процестерінде болатын сапалық өзгерістер процесі»,- деп тұжырымдайды. Кітапханада әр білімгерлердің жеке кітап оқуы ынтасы мен ерекшелігі зерттеліп, қабілетіне қарай әдебиеттер ұсынылады, библиографиялық шолу, дауыстап оқу, ауызша әңгіме айту тағы да басқа библиографиялық жұмыс түрлері жүргізіледі. Оқырмандарды кітапхана тіршілігімен қызметімен таныстырады. Кітап арқылы оқушылардың жан-жақты білім алып ғылыми, кәсіби және саяси санасының қалыптасып, білім дәрежесінің дамуына әсер ету, оқушыларға кітап таңдап алуға және онымен жұмыс жасай білуге көмектесу. Сондай – ақ оған түсініксіз мәселелер мен фактілерді табуға жетекшілік ету. Олардың бойында жоғары адамгершілік қасиеттерін қалыптастыру болып табылады. Даму табиғи процесс, даму үнемі бітпейтін, бір жағдайдан екінші жағдайға, қарапайымнан күрделіге барлық кезде өтіп тұратын өзгермелі жағдайға байланысты. Сондықтан жеке тұлғаның дамуы мен қалыптасуы – ақиқат дүниедегі өте нәзік әрі күрделі процесс. ВНЕУРОЧНАЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ СТАРШЕКЛАССНИКОВ ПО МАТЕМАТИКЕ Отт Диана Абулхатовна Школа-гимназия №39 им.И.В.Панфилова, г.Тараз. Предмет математики настолько серьезен, что полезно не упустить случая сделать его немного занимательным. Б. Паскаль Математика — важнейшая наука, созданная нашей цивилизацией и сопровождающая ее на всех этапах развития. Вся современная наука, физика и химия, биология и экономика, лингвистика и социология не только использует математические методы, но и строится по математическим законам. Путь в современную науку и технику, просто в современную жизнь лежит через математику. Этот элемент научного знания является важнейшей частью математического образования. 174

Математическое образование, получаемое в общеобразовательной школе, является важнейшим компонентом общего образования и общей культуры современного человека. В течение многих столетий математика является неотъемлемым элементом системы общего образования. Объясняется это уникальностью роли учебного предмета «Математика» в формировании личности. Образовательный и развивающий потенциал математики огромен. В современном обучении математика занимает весьма значительное место. Изучение основ математики в современных условиях становится все более существенным элементом общеобразовательной подготовки молодого поколения. В настоящее время внимание к школьному математическому образованию усиливается. Содержание школьного курса математики и методика его преподавания – извечный предмет незатихающих и подчас бурных споров. Чему и как учить в школе, по-видимому, всегда будет принадлежать к числу вечных проблем, которые постоянно возникают даже после того, как им дано решение, лучшее по сравнению с предыдущим. И это неизбежно, поскольку непрерывно пополняются наши научные знания и подходы к объяснению окружающих нас явлений. Несомненно, что содержание школьного преподавания должно изменяться с процессом науки, несколько отставая от него и давая возможность новым научным идеям и концепциям принять приемлемые в психологическом и методическом отношении формы. Периодическое обновление содержания школьного курса математики – необходимый элемент развития общего образования. В последнее время особое внимание стало уделяться формированию компетенций, так как на первое место в инновационных образовательных практиках выходит не учебный предмет, а способы действий. В связи с этим принципиальным считаю следующее: обучать следует деятельности, обучение должно быть построено на деятельностной основе. В инновационных образовательных практиках меняется содержание образования: на первый план выходит не учебный предмет, а компетенции как выработанные обобщённые способы действия. Поэтому трудности педагога перемещаются из узко – методического пласта (как добиться лучшего усвоения детьми предмета) в деятельностный: как организовать учебное взаимодействие на уроках и во внеурочное время. Это означает, что целью становится изменение направленности педагогической деятельности в сторону открытости, обращённости к ребёнку, а содержанием – формирование педагогических компетенций (деятельностных, рефлексивных, коммуникативных и других). В этой связи главным становится обучение педагогов не чужому опыту, а способам включения детей в деятельность. Такого рода компетенции должны быть буквально выращены самим педагогом. Получается, что педагог включается в новую для него деятельность и овладевает ею точно так же, как ученик включается в учебную деятельность. Таким образом, разворачивание деятельностных форм повышения квалификации позволяет педагогу включаться в новую педагогическую деятельность. Содержание педагогической квалификации отражает не только особенности развивающего образования как системы, но и разные позиции, вкоторых находится педагог. Математика, действительно полезная в настоящее время, - это современная математика. Она имеет наибольший шанс быть созвучной умственным запросам современных детей. Поэтому, особенно назрела необходимость внедрения в обучение школьников элементов современной математики. И на мой взгляд эту проблему действенно решает одна из форм дополнительного математического образования – внеклассная работа по математике. Внеурочная или внеклассная деятельность – это проявляемая вне уроков активность детей, обусловленная в основном их интересами и потребностями, направленная на познание и преобразование себя и окружающей действительности, играющая при правильной организации важную роль в развитии учащихся и формировании ученического коллектива. На уроках математики нам не хватает времени, чтобы больше узнать о роли математических наук в жизни человека и их связи с различными областями жизнедеятельности, об истории возникновении и развитии этой науки, ученых и их достижениях. Старшеклассники часто задают вопросы такого плана: «Зачем мы изучаем математику? Какое место в нашей жизни она занимает? Часто ли приходится взрослым решать в повседневной жизни математические задачи?». Мы учителя стараемся ответить на все их вопросы, давая учащимся применить такие виды и направления внеурочной деятельности, как познавательную и проблемную. То есть, придя домой, ученики отвечают на свои вопросы; общаясь с родителями, со сверстниками, в магазине, покупая какую-либо продукцию и т.д. 175

Система дополнительных занятий для старшеклассников направлена на самоопределение и выбор профессии. Поэтому мои дополнительные занятия –это подготовка к ЕНТ. Цели и задачи дополнительных занятий: - подготовить учащихся к сдачи ЕНТ; - выявить способности каждого учащегося и подвести к деятельности их развития; - обеспечить реализацию интересов, способностей и потребностей учащихся, возможности дальнейшего профессионального образования; - развитие творческой самостоятельности, формирование системы представлений, ценностных ориентаций, исследовательских умений и навыков. Я выбрала групповой метод работы, так как в современном мире это наиболее эффективный и дающий результат способ работы. Таким образом, мы делим класс на группы, ученики при общении могут проверить домашнюю работу, знание формул на определенные темы, разобрать задачи и упражнения, которые у них не получаются, объяснить материал любой темы и разобрать задания одного теста. Очевидно, что для достижения определенных результатов особое значение имеет взаимодействие учащихся с учителями, в коллективе и с социальными субъектами за пределами школы, в открытой общественной среде.

САМОРЕАЛИЗАЦИЯ ЛИЧНОСТИ ПЕДАГОГА – ПУТЬ К ЕГО СОВЕРШЕНСТВУ Адилова Раушан Абубакирсыдыковна Педагог психолог высшей категории Дет сад - начальная школа-гимназия «Iнжу» г. Тараз Педагог – как личность, постоянно находится в творческом поиске. Он совершенствует себя для того, чтобы быть интересной для окружающих его учеников, воспитанников. Учитель ищет пути духовной, творческой самореализации. В ХХI веке в нашем сознании происходит квантовый скачок. Человечество восходит на новый уровень эволюции и начинает осваивать миры, в которых действуют совершенно новые и гораздо более интересные законы. Постижение универсальных законов Вселенной сопряжено с практикой пробуждения Первозданной Энергии - Кундалини т.е. получения самореализации. Целью данного сообщения является саморефлексия личного опыта учёного – учителя, воспитателя как социального психолога. Известно, что чувственный опыт представляет собой неразбериху до тех пор, пока ум не создаст объясняющую модель. Эта модель может прояснить личный чувственный опыт, но никогда не соответствует ему в точности. Ведь карта не является местностью, торт на картинке ещё не торт. Для того, чтобы убедиться в точности нужно самому увидеть, попробовать т.е. получить личный опыт. Каждый специалист творит сообразно возрасту, образованию, социальному стилю, выстраивая свою собственную систему жизненных смыслов и приоритетов. Однако общий глобальный процесс изменения сознания – самореализации творческих способностей личности педагога приводит к постижению Единства с Коллективным Сознанием Вселенной. Человек, включенный в процесс познания, всегда хотел найти и познать что-то неведомое, выйти за пределы своего ума и преодолеть ограничения физического тела. Всегда хотелось иметь различные запредельные переживания. Именно этот процесс экзистенциального поиска запечатлён в русских народных сказках: «Поди туда – не знаю куда». Народные сказки отражают иррациональный тип знаний, который также присутствует в современной психологии. Духовные ценности – это система ценностных отношений, ценностных переживаний и ценностных представлений. Духовные ценности – это глобальные ценности Мироздания вне Времени и Пространства. Они являются Всеобщими, Абсолютными для Человечества, хотя проявляются в любой общественной системе в качестве своеобразного социально – культурного контекста. В нашем определении духовных ценностей мы в первую очередь обращаем внимание на

176

эмоциональный аспект – ценностные переживания. Духовное ценностное сознание формирует ценностное отношение. Для того чтобы углубиться в себе, получить свою самореализацию, необходимо понять этого метода. Метод самореализации очень древний. Но доступность его представляет собой открытие доктора философии и медицины госпожи Нирмала Шривастава. Самореализация состоит в пробуждении внутренней энергии человека. Эта энергия действует на уровне тонкой энергетической системы каналы которой пространственно и функционально сопряжено с вегетативной нервной системой. При этом между симпатической и парасимпатической системами устанавливается баланс, что очень важно для становления и поддержания в равновесии всех составляющих человека (физического, ментального, эмоционального). Современный образ жизни приводит к гиперактивности симпатической нервной системы, часто её правого аспекта. Это вызывает общее состояние напряжения. Высокий уровень напряжения не проходит даже тогда, когда человек спит. Необъятность обязательных дел педагога приводит к состоянию озабоченности. Личность, находящаяся в дисбалансе с гиперактивной правой симптоматикой, отличается рациональностью, с чувством всезнания и абсолютного совершенства, часто вспыльчивая и раздражительная. О таких людях в народе говорят «горячие» или «желчные». Последнее выражение говорит об отношении печени к данному явлению. Она и располагается на правой стороне, ей свойственно поглощать избыточный жар. Но если она не справляется, жар заполняет весь канал, проявляя вышеуказанные качества. Как ни печально, но описанная ситуация имеет отношение и обществу педагогов, к их большей части. Всем ясно, что учитель не должен и не может быть таким. Но почему он такой? Профессиональная этика, высокий уровень воспитанности личности педагога сдерживают проявление вышеуказанных негативных качеств. Деятельностью вегетативной нервной системы нельзя управлять, нельзя задать ей состояние волей, невозможно внушением прийти к балансу! Поэтому внутренний дисбаланс присутствует, разрушая физическое, психическое здоровье педагога. Дисбаланс, как энергетическая информация, вносится в окружающую среду, воздействуя неблагоприятно. В этой обстановке практика самореализации неоценима для учителя. Практикуя этот метод человек приходит в равновесие, уравновешивается интеллектуальное и интуитивное, рациональное и эмоциональное. Личность становится сильной и доброй (не подавляет). Устанавливается состояние эмоционального интеллекта. Кроме того, внутренняя пробуждённая энергия приводит в активное состояние паросимпатику, которая расслабляет, успокаивает. Внутреннее равновесие создаёт состояние удовлетворённости, радости, любви. С точки зрения современной науки, медитация является комплексным нейрокогнетивным процессом, вызывающим изменения на психическом, корковом и вегетативном уровне. Совокупность этих изменений позволяет классифицировать возникающие медитативные состояния отличающиеся от обычного бодрствования и сна. Результаты исследований медитации в последние три десятилетия убедительно свидетельствуют о том, что регулярная медитативная практика приводит к устойчивым функциональным изменениям в психофизиологическом статусе человека. Практика медитативной самореализации даёт возможность управлять эмоциональными процессами с целью оптимизации индивидуальных реакций и стратегий поведения в условиях психоэмоциональной нагрузки, что является важным аспектом адаптивных способностей человека. Литература: 1. ХII Всероссийская научно-практическая конференция «Новые направления в развитии человека и общества». 2. Анюхина А.Н. Опыт самореализации в педагогической деятельности. Москва «Молодая гвардия», 2011 г. 3. Самойлова И.Г. Автореферат канд. дис. псих. наук «Сахаджа – йога и духовные ценности». Алматы, 2010 г.

177

НОВЫЕ ВОЗМОЖНОСТИ В ПРЕПОДАВАНИИ УРОКА ТЕХНОЛОГИИ ВО ВНЕУРОЧНОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ Айткулова Айнур Суюнбековна учитель технологии средней школы имени М.Горького, Т. Рыскулова района Меня давно волнует вопрос о демократизации школьного урока и всего учебного процесса. Возможно ли открыто, спокойно и демократично вести урок и готовы ли к этому наши дети? Порой мы сами учителя оказываем давление на ученика пугая двойкой,вызовом родителей в школу и это нельзя назвать демократией на уроке, со стороны преподавателя. Но как почувствовать ту грань в отношениях, чтобы не унизить достоинство ребенка и добиться желаемого результата на уроке. Сейчас, когда наш уклад жизни меняется в связи с бурным развитием информационно-коммуникационных технологий, требуются люди мобильные, гибкие, творчески мыслящие. Аналогично пришла пора смены традиционного преподавания к инновационному, одним из показателей которого служит применение информационнокоммуникационных технологий в обучении. Информационно-коммуникационные технологии – это обобщающее понятие, описывающее различные методы, способы и алгоритмы сбора, хранения, обработки, представления и передачи информации.Использование ИКТ на уроках помогает сделать предмет содержательнее, интереснее, эмоциональнее, и эфективнее. С помощью информационно-коммуникационных технологий дети научатся ставить перед собой цели, самостоятельно их реализовывать, а учитель должен только умело организовывать этот процесс, создавая им комфортные условия. Тонко, осторожно, продуманно он должен готовиться к уроку, в большей степени интуитивно, предвидя различные ситуации. Реалии практики демонстрируют, что внедрять информационно-коммуникационных технологий на уроках под силу не каждому учителю, так как требует специальной подготовки и материальных условий. Однако, на мой взгляд, данные изменения требуют отражения в деятельности учителей, так как они должны идти в ногу со временем и находить выход из положения. Результаты опыта свидетельствуют о позитивном влиянии внедрения в образовательный процесс ИКТ на уроках, что доказывает эффективность образовательного процесса, то есть ускоряет процесс обучения. После обучения трех месячных курсов, я с уверенностью могу сказать: любое начинание было востребовано в свое время и было только на пользу. Таким образом, после повышения квалификации, я, знаю точно, что смогу достичь очень многого. Для этого поставила несколько целей - повышение наглядности обучения средствами презентаций power point, возможностей графического редактора MS Point; - повышение интереса к обучению, т.е. использование мотивирующих техник и стратегий, тренингов, игровых технологий и др. Применяя модуль ИКТ на уроках технологии, заметила заинтересованность учеников к предмету. По результатам анкетирования, мотивированность учащихся 8 «В» класса была определена как самой высшей. Так как учеников интересуют новые технологии, я с этим классом 3 год провожу исследовательскую деятельность. Мультимедийные презентации позволяют иллюстрировать изучаемый материал, расширять кругозор учащихся, мотивировать их на изучение предмета. Компьютер позволяет накапливать и сохранять наглядности и дидактическую базу. Сегодня эти дети самостоятельно используют стратегии на презентациях и в играх с другими. Учащиеся самостоятельно создают презентации. Создание презентации - это творческий процесс с элементами проектной деятельности. Школьники с удовольствием создают такие проекты и с большим удовольствием и вниманием смотрят работы своих одноклассников, анализируют их и оценивают. Учащиеся при выполнении такого типа заданий развивают творческие, коммуникативные способности, а также развиваются такие качества, как умение планировать, распределять обязанности, доводить начатое дело до конца. Они могут найти оптимальный выход в любой ситуации, изменения преподавание помог развить их лидерские качества. Мирша и Келер (2006) считают, что учитель, который способен к реализации взаимосвязи между тремя областями, является профессионалом высокого уровня. На основе этих трех областей знаний, современные учителя должны быть готовы к динамичному развитию, активному использованию во взаимосвязи всех трех аспектов обучения. 178

Мультимедийное обучение - это помощь учителю для объяснения нового материала, позволяют удобно и наглядно приготовить урок. На педагогической практике главной темой моей исследовательской работы было «Использование информационно-коммуникационных технологий и его влияние на творческий потенциал». На основе этого мною была составлена авторская работа «Моделирование одежды с использованием компьютерных технологий» для 8 классов. Моделирование – творческий процесс создания образца или эскиза будущего изделия. Моделирование – это изучение и построение моделей различных предметов и явлений. Моделирование одежды – это создание эскизов швейных изделий с учетом характеристик используемых материалов, назначения изделия и фигуры человека. Учебная модель служит наглядным средством в работе с учащимися и является пособием, которое воспроизводит объект или его части в трехмерном измерении. Проще говоря, учебная модель - это копия действительного объекта, которая дает достаточно полное представление об его устройстве. Разумеется, это не исчерпывающее определение. Модели могут полностью воспроизводить объекты или передавать лишь общее сходство с ними. В первом случае модель является копией, во втором – стилизованной моделью. Развитие творческих способностей заключается именно в том, чтобы раскрыть суть моделирования, его принципы и закономерности. Для этого вначале нужно объяснить ход создания моделей. Вначале надо наметить объект моделирования. Далее определяем вид модели: контурная, стилизованная, модель-копия, объемная или плоская. После этого определяют нужный масштаб, намечают основные части, детали, выполняют эскиз, на основе которого создают рабочий чертеж. Затем полученные размеры переносят на обрабатываемый материал. Заключительный этап моделирования – отделка изделия и испытание его в действии. Таким образом, процесс моделирования можно расчленить на несколько этапов в зависимости от уровня подготовки учащихся. Если дети имеют опыт работы, моделирование может иметь такие этапы: 1) определение объекта моделирования; 2) подготовка рабочих чертежей; 3) составление плана работы, подбор материала; 4) исполнение намеченного плана. На первых порах обучения дети работают по готовым эскизам и чертежам с использованием преимущественно репродуктивных, воспроизводящих методов. Частично применяются методы, способствующие умственному развитию учащихся, т.е. проблемные, исследовательские и др. Моделирование и конструирование – это неотъемлемые части всей системы трудового обучения и воспитания, и здесь важно соблюдать все принципы дидактики. Учитель сообщает учащимся достоверные факты с учётом возрастных особенностей детей. Машины и механизмы - сложные конструкции, воплотившие в себе достижения науки и техники многих поколений. Младшим школьникам сообщают лишь основные исторические сведения, даётся краткая техническая справка, объясняется лишь общее устройства объекта без детализации. Таким образом реализуются принципы научности и доступности. Чтобы учащиеся хорошо усвоили учебный материал, занятия следует проводить систематически, отрывочные знания без взаимности, как правило, быстро забываются. Последующий материал обязательно должен опираться на ранее полученные знания. В процессе работы необходима строгая последовательность: начинать моделирование и конструирование следует с простейших изделий, постепенно усложняя модели и конструкции до уровня творческого исполнения. Нарушение принципов систематичности и последовательности вызывает затруднение в работе. В моделировании важно соблюдать принцип наглядности, так как создание моделей предполагает, хотя и в упрощённой форме, копирование существующих в действительности технических объектов. Средства наглядности готовят обычно заранее. С этой целью можно использовать диафильмы, диапозитивы, кинофильмы, рисунки (напечатанные и выполненные от руки), готовые образцы, детские игрушки. В настоящее время возникла необходимость беспрерывного пополнения знаний. Машины, механизмы, оборудование постоянно совершенствуются, обновляются, модернизируются. Информационный поток велик, и вполне понятно, что усвоить весь материал практически невозможно, поэтому важно, чтобы учащиеся поняли главное, основное, умели логически мыслить, самостоятельно ставить и решать задачи. Принцип прочности усвоения знаний заключается в том, чтобы учащиеся усвоили суть изложенного материала, могли воспроизвести его в памяти и применить на практике. 179

Предлагаемый элективный курс для учащихся 8 х классов направлен на формирование у учащихся компетенции в области современного швейного производства и предполагает ознакомление учащихся с возможностями использования компьютерных технологий в области проектирования одежды. Главная цель этого курса – сориентировать учащихся в мире профессий, связанных со швейным производством и познакомить их со спецификой работы художника-модельера, конструктора, швеи. Содержание программы предполагает обеспечение условий, которые должны повлиять на развитие творческих способностей и возможностей учащихся, формирование интереса к выбранной профессии и осознания ее значимости в социальном развитии общества. Конечно, достижение этой маленькой победы приятно, но я не останавливаюсь на достигнутом, и мне предстоит еще много работы. В перспективе планирую продолжить применение информационно-коммуникационных технологий для повышения заинтересованности учащихся в трудовом обучении повысить их мотивацию путем вовлечения в групповую деятельность. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

Литература: Иргебаева А., Мирсеитова С. Школа профессионального развития. Алматы, издат. Маркет 2005. Иргебаева А., С. Мирсеитова Философия и методы в действии. Алматы, издат. Маркет 2004. Шолиер В. Улучшение навыков восприятия в процессе преподавания Караганды, ИП «Жолда», 2011 Мирсеитова С. Обучение как поиск и поиск для обучения. Алматы, издат. Маркет 2011. Идеи Дьюи и наша практика 2007 Альмуратова Н.А.// Голос и видение №5, 2005-2006. Дж. Хетти // Ресурсы «Новые подходы в преподавании и обучении» ч. 1, ч. 2, № 2, 2013. Дж. Хетти// Ресурсы «Невидимое обучение» №3, 2013 Д.Раддак и Д.Флаттер //Ресурсы «Консультирование учеников по вопросам преподавания и обучения»№4, 2013.

ОРГАНИЗАЦИИ ВНЕУРОЧНОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ УЧАЩИХСЯ НАЧАЛЬНОЙ И ОСНОВНОЙ ШКОЛЫ Амиркенова Эльмира Жарасовна преподаватель кафедры «Арнайы педагогика» Таразского государственного педагогического института, г.Тараз Внеурочная деятельность школьников – понятие, объединяющее все виды деятельности школьников (кроме учебной), в которых возможно и целесообразно решение задач их воспитания и социализации. Согласно ГОСО организация занятий по направлениям внеурочной является неотъемлемой частью образовательного процесса в школе. Часы, отводимые на внеурочную деятельность, используются по желанию учащихся и в формах, отличных от урочной системы обучения. Для реализации в школе доступны следующие виды внеурочной деятельности: 1.игровая деятельность; 2.познавательная деятельность; 3.проблемно-ценностное общение; 4.досугово-развлекательная деятельность (досуговое общение); 5.художественное творчество; 6.социальное творчество (социально значимая волонтерская деятельность); 7.трудовая (производственная) деятельность; 8.спортивно-оздоровительная деятельность; 9.туристско-краеведческая деятельность. 180

В ГОСО выделены основные направления внеурочной деятельности: спортивнооздоровительное, художественно-эстетическое, научно познавательное, военнопатриотическое, общественно полезная деятельность, проектная деятельность. Для успеха в организации внеурочной деятельности школьников принципиальное значение имеет различение результатов и эффектов этой деятельности. Результат – это то, что стало непосредственным итогом участия школьника в деятельности (например, школьник приобрел некое знание, пережил и прочувствовал нечто как ценность, приобрел опыт действия). Эффект – это последствие результата; то, к чему привело достижение результата. Например, приобретенное знание, пережитые чувства и отношения, совершённые действия развили человека как личность, способствовали формированию его компетентности, идентичности. В сфере школьного воспитания и социализации имеет место серьезная путаница результатов и эффектов. Привычны утверждения, что результатом воспитательной деятельности педагога является развитие личности школьника, формирование его социальной компетентности и т.д. При этом упускается из виду (вольно или невольно), что развитие личности ребенка зависит от его собственных усилий по самостроительству, от «вкладов» в него семьи, друзей, ближайшего окружения, других факторов. То есть развитие личности ребенка – это эффект, который стал возможен благодаря тому, что ряд субъектов воспитания и агентов социализации (в том числе, сам ребенок) достигли своих результатов. Тогда в чем же результат воспитательной деятельности педагога?.. Невнятность понимания самими профессиональными педагогами результатов своей деятельности не позволяет уверенно предъявлять эти результаты обществу, рождает общественное сомнение и недоверие к педагогической деятельности. Но, может быть, гораздо более серьезное последствие неразличения педагогами результатов и эффектов в том, что утрачивается понимание цели и смысла педагогической деятельности (особенно в сфере воспитания и социализации), логики и ценности профессионального роста и самосовершенствования. На наш взгляд, образовательные результаты внеурочной деятельности школьников могут быть трех уровней. Первый уровень результатов – приобретение школьником социальных знаний (об общественных нормах, об устройстве общества, о социально одобряемых и неодобряемых формах поведения в обществе и т.п.), понимания социальной реальности и повседневной жизни. Для достижения данного уровня результатов особое значение имеет взаимодействие ученика со своими учителями (в основном и дополнительном образовании) как значимыми для него носителями социального знания и повседневного опыта. Второй уровень результатов – формирование позитивных отношений школьника к базовым ценностям общества (человек, семья, Отечество, природа, мир, знания, труд, культура), ценностного отношения к социальной реальности в целом. Для достижения данного уровня результатов особое значение имеет равноправное взаимодействие школьника с другими школьниками на уровне класса, школы, то есть в защищенной, дружественной ему просоциальной среде. Именно в такой близкой социальной среде ребенок получает (или не получает) первое практическое подтверждение приобретенных социальных знаний, начинает их ценить (или отвергает). Третий уровень результатов – получение школьником опыта самостоятельного социального действия. Для достижения данного уровня результатов особое значение имеет взаимодействие школьника с социальными субъектами за пределами школы, в открытой общественной среде. Только в самостоятельном социальном действии, «действии для людей и на людях» [1] которые вовсе не обязательно положительно настроены к действующему, молодой человек действительно становится (а не просто узнаёт о том, как стать) деятелем, гражданином, свободным человеком. В случае младшего школьника выход в пространство социального действия должен быть обязательно оформлен как выход в дружественную среду. Свойственные современной социальной ситуации конфликтность и неопределенность должны быть в известной степени ограничены для ученика начальной школы. Приведем лаконичную формулировку трех уровней результатов внеурочной деятельности школьников: • 1-й уровень – школьник знает и понимает общественную жизнь; 181

• 2-й уровень – школьник ценит общественную жизнь; • 3-й уровень – школьник самостоятельно действует в общественной жизни. Достижение всех трех уровней результатов внеурочной деятельности увеличивает вероятность появления образовательных эффектов этой деятельности (эффектов воспитания и социализации детей), в частности: • формирования коммуникативной, этической, социальной, гражданской компетентности школьников; • формирования у детей социокультурной идентичности: страновой (казахстанской), этнической, культурной, гендерной и др. Например, неоправданно предполагать, что для становления гражданской компетентности и идентичности школьника достаточно уроков граждановедения. Даже самый лучший урок граждановедения может дать школьнику лишь знание и понимание общественной жизни, образцов гражданского поведения (конечно, это немало, но и не всё). А вот если школьник приобретет опыт гражданских отношений и поведения в дружественной среде (например, в самоуправлении в классе), и уж тем более в открытой общественной среде (в социальном проекте, в гражданской акции), то вероятность становления его гражданской компетентности и идентичности существенно возрастает. Выделение трех уровней результатов внеурочной деятельности позволяет: • во-первых, разрабатывать образовательные программы внеурочной деятельности с четким и внятным представлением о результате; • во-вторых, подбирать такие формы внеурочной деятельности, которые гарантируют достижение результата определенного уровня; • в-третьих, выстраивать логику перехода от результатов одного уровня к другому; • в-четвертых, диагностировать результативность и эффективность внеурочной деятельности; • в-пятых, оценивать качество программ внеурочной деятельности (по тому, на достижение какого результата они претендуют, соответствует ли избранные формы предполагаемым результатам и т.д.). В стоимостном выражении могут быть оценены как сами образовательные программы внеурочной деятельности (ОП, обеспечивающая первый уровень результатов; ОП, обеспечивающая второй уровень результатов; ОП, обеспечивающая третий уровень результатов), так и итоги их реализации (на основании мониторинга социальных знаний, отношений, достижений школьников). Это закладывает основу для построения стимулируюшей системы оплаты труда педагогов за организацию внеурочной деятельности школьников. Литература: 1. Мамардашвили М.К. Интернет-ресурс// http://wayback.archive .org/web/ 2. Примерные программы внеурочной деятельности : начальное и основное образование / под ред. В. А. Горского. – М.: Просвещение, 2013. 3. Щетинская, А. И. Теория и практика современного дополнительного образования детей / А. И. Щетинская, О. Г. Тавстуха, М. И. Болотова. – Оренбург, 2012

СОЗДАНИЕ УСЛОВИЙ ДЛЯ РАЗВИТИЯ И ВОСПИТАНИЯ ЛИЧНОСТИ МЛАДШЕГО ШКОЛЬНИКА Абилова Айгуль Булатовна, к.с.н. Жамбылский филиал АО «НЦПК «Өрлеу» г.Тараз Еркебекова Дана Джумагалиевна учитель технологии средней школы имени М.Горького Т. Рыскулова района Одной из целей реализации основной образовательной программы начального общего образования является: в соответствии с требованиями ГОСО начального общего образования развитие личности ребенка через деятельность.

182

Отличительной особенностью стандартов второго поколения является требование организации внеурочной деятельности учащихся как неотъемлемой части образовательного процесса в школе. Через этот вид деятельности целесообразно решать задачи развития, воспитания и социализации каждого ребенка. К моменту окончания начальных классов в соответствии с требованиями ГОСО мы должны получить следующего выпускника: - Любящего свой народ, свой край и свою Родину. - Уважающего и принимающего ценности семьи и общества. - Любознательного, активного и заинтересованного познающий мир. - Владеющего основами умения учиться, способного к организации собственной деятельности. - Готового самостоятельно действовать и отвечать за свои поступки перед семьей и обществом. - Доброжелательного, умеющего слушать и слышать и собеседника, обосновывать свои позицию, высказывать свое мнение. - Выполняющего правила здорового и безопасного для себя и окружающих образа жизни. Следовательно, каждое образовательное учреждение должно создать педагогические условия развивающей среды не только для образования, но и для воспитания и социализации младших школьников во внеурочной деятельности. Для того чтобы грамотно и правильно создать эти условия необходимо четко представлять о чем идет речь, какая среда является развивающей и как ее грамотно создать. Что такое развивающая среда в вашем понимании? Термин «развивающая среда» довольно давно стал очень популярен. В самом широком понятии развивающая среда представляет собой любое социокультурное пространство, в рамках которого стихийно или с различной степенью организованности осуществляется процесс развития личности. Это в широком понимании, в узком - «развивающая среда» - это пространство, заполненное предметами мебели, быта, игрушками, через которые ребенок с помощью взрослого осваивает окружающий мир. Развивающая среда начальной школы, другими словами комфортная образовательная среда, при которой возможно создать условия и помочь ребёнку в учении, развитии в соответствии с его возможностями и способностями. Исходя из анализа работ ученых психологов, можно выделить несколько компонентов развивающей среды: 1.Социальный компонент. На основе исследований социальных психологов (Е.А. Кузьмин. И.П. Волков, Ю.Н. Емельянов) можно выделить основные характеристики социального компонента развивающей образовательной среды: - Взаимопонимание и удовлетворенность всех субъектов взаимоотношениями; - Преобладающее позитивное настроение; - Авторитетность руководителей; - Степень участия всех субъектов в управлении образовательным процессом; - Сплоченность (класс-команда); - Продуктивность взаимоотношений. 2. Пространственно-предметный компонент. Занимает важное место в развивающей среде. Среда должна быть достаточно гетерогенной (разнородной) и сложной, состоящей из разнообразных элементов, необходимых для оптимизации всех видов деятельности ребенка; Среда должна быть достаточно связной, позволяющей ребенку переходя от одного вида деятельности к другому, выполнять их как взаимосвязные жизненные моменты; Среда должна быть достаточно гибкой и управляемой как со стороны ребенка, так и со стороны взрослого. 3. Психодидактический компонент. Педагогическое обеспечение развивающих возможностей ребенка – это оптимальная организация системы связей между всеми элементами образовательной среды, которые должны обеспечивать комплекс возможностей для личностного саморазвития. 183

Итак, среда является основным средством развития личности ребенка и является источником его знаний, социального опыта и воспитания с учетом его склонностей, интересов и уровня активности. Именно склонности, интересы и уровень активности являются отправной точкой для педагога в развитии ребенка и развивающая среда должна строиться с учетом этих особенностей. Это одно из первых и важных условий создания развивающей среды. Помните принцип – не навреди! Не зная особенностей ребенка, мы можем его недооценить или наоборот переоценить. И то и другое пагубно скажется на конечном результате. Что необходимо было сделать на первом этапе создания развивающей среды? Изучить: - Социальный запрос и степень готовности обучающихся (особенности познавательного стиля каждого ребенка, способности и потребности детей, а также особенности личностных сфер (познавательной, психофизической, мотивационной, действенно-практической, эмоционально-волевой). - Уровень профкомпетентности педагогов. - Возможность родителей активно сотрудничать по развитию своего ребенка. Как это можно сделать? Организуя развивающую среду, педагоги должны руководствоваться возрастными и психологическими особенностями детей младшего школьного возраста, поскольку здесь имеется ряд важных моментов, на которые педагог обязан обращать внимание. При создании развивающей среды необходимо исходить не только из возрастных, но и из личностных особенностей детей, таких как: - эргономические Эргономика — в традиционном понимании — наука о приспособлении должностных обязанностей, рабочих мест (его конструкция, взаимное расположение, размеры), предметов и объектов труда, а также компьютерных программ для наиболее безопасного и эффективного труда человека, исходя из физических и психических особенностей организма. Эргономика изучает действия человека в процессе работы, скорость освоения им новой техники, затраты его энергии, производительность и интенсивность при конкретных видах деятельности. - антропометрические учёт размеров тела человека (антропометрии), возможности обзора внешнего пространства, положения при работе. - физиологические - психологические В целом, все виды внеурочной деятельности в начальном образовании должны строиться на принципе личностно-ориентированного взаимодействия взрослых с детьми и обеспечивать: Охрану и укрепление физического и психического здоровья детей, их физическое развитие; - Эмоциональное благополучие каждого ребенка; - Интеллектуальное развитие; - Создание условий для развития индивидуальности (личности); - Приобщение детей к общечеловеческим ценностям; - Взаимодействие с семьей с целью оптимизации воспитательного процесса. Таким образом, условиями для развивающей среды для воспитания и социализации во внеурочной деятельности являются: - Знание и учет особенностей детей младшего школьного возраста. - Знание и учет склонностей, интересов ребенка. - Материально-техническая база. - Фонд материального стимулирования педагогов с целью поддержки инновационной педагогической деятельности. - Использование ресурсов Интернет. - Использование передового педагогического опыта. - Поддержка со стороны Администрации. - Поддержка со стороны общественности и т.д. Следовательно, в школе важно выбрать условия для развития личности ученика, его индивидуальных особенностей и реализации творческого потенциала. Важно уже с начальной школы создавать условия, обеспечивающие полноценное умственное развитие детей, связанное 184

с формированием познавательных интересов, умений и навыков мыслительной деятельности, творческой инициативы и самостоятельности. Литература: 1. Примерная основная образовательная программа образовательного учреждения. Начальная школа / Сост. Е.С. Савинов. – 2-е изд., перераб. – М., 2010. 2. Алимбаева Д.В., Думанова П.В. Внеурочная деятельность школьников. – Алматы., 2010. 3. Маленкова, Л. И. Теория и методика воспитания - М.: Педагогическое общество России, 2012. 4. Степанов Е.Н. Методические советы по организации внеурочной деятельности учащихся начальных классов (проект). – Астана, 2011.

КУЛЬТУРНО-НРАВСТВЕННОЕ ВОСПИТАНИЕ ШКОЛЬНИКОВ МЛАДШЕГО ВОЗРАСТА СРЕДСТВАМИ ТАНЦЕВАЛЬНОГО ИСКУССТВА КАЗАХСКОГО НАРОДА Караматуллаева Хадия Ергашовна доцент кафедры «Культурно-досуговой работы» Таразского государственного педагогического института, г.Тараз В условиях роста общественного и национального самосознания, возрождения культурных и духовных традиций, языка возникает необходимость основательного, более глубокого знакомства и приобщения школьников с духовно-культурными ценностями своего народа, с его национальной культурой, хореографическим искусством, т.е. скрепляющим элементом должна быть духовная связь между прошлым, настоящим и будущим. Говоря о будущем подрастающего поколения страны, глава государства Н. Назарбаев подчеркнул: «…В воспитании нового поколения целесообразно обращаться к самому простому, понятному и в то же время глубоко нравственному и духовному в жизни каждого народа - к традициям. Их роль в жизни народа неоспорима. Культурные традиции всегда были источником социального возрождения…Именно традиции позволяют человеку «не потеряться», а приспособить свой образ жизни к стремительным изменениям современного мира… » [1]. Бесспорно, что основа духовно-нравственных качеств личности закладывается еще в младшем школьном возрасте, когда ребенок особенно восприимчив к внешним воздействиям, он активно реагирует на звуки, форму окружающего мира. Потребность к самовыражению побуждает ребенка младшего школьного возраста к активной деятельности, что создает оптимальные условия для привлечения его к практической деятельности с целью формирования духовно-нравственных качеств личности с использованием возможностей хореографического искусства. В настоящее время в педагогической науке имеются исследования, посвященные проблемам духовно-нравственного воспитания подрастающего поколения, таких ученых, как М.Балтабаева, С.Узакбаевой, А.М.Кудияровой, Н Сафарова, К.Ш.Шулембаева и многих других. Однако, несмотря на значительное количество работ по различным аспектам данной проблемы, вопросы формирования духовно-нравственного воспитания школьников средствами хореографического искусства не нашли еще должного освещения в психологопедагогических исследованиях и остаются малоизученными. Таким образом, существует противоречие между необходимостью формирования духовнонравственного воспитания школьников средствами хореографического искусства в целостном педагогическом процессе и отсутствием необходимого методического материала для его реализации, что и указывает на актуальность данной проблемы. Многие десятилетия система духовно-нравственного воспитания учащейся молодежи была оторвана от исторических корней, от национальных духовно-культурных ценностей и была ориентирована в основном на образцы научного знания прошлого. Практика нравственного воспитания школьников строилась без учета идей и опыта народной педагогики, что привело к 185

появлению целого поколения людей, не знающих историю и культуру своего народа. А тем временем современные жизненные реалии требуют привития национального духа и чувства национального достоинства и гордости, формирования знаний о национальных духовнонравственных ценностях у молодого поколения на лучших традициях и культуре своего народа. Процесс воспитания школьников, формирование их личностных качеств немыслимы без духовности и нравственности, которые несет казахское народное художественного творчество, так как развитие нравственности невозможно представить без осознания человека себя как части своего народа, его культуры, обычаев и традиций. Учитывая, что у казахского народа сложилась своя уникальная воспитательная система, формировавшаяся на протяжении многих тысячелетий и передаваемая из поколения в поколение через устное народное творчество, национальные традиции, обычаи и национальную культуру, отечественными учеными раскрывается и убежденно доказывается неоценимая роль национального художественного творчества в духовно-нравственном формировании подрастающего поколения. В частности казахстанские педагоги-хореографы Д. Абиров, З. Райбаев, М.Ж.Тлеубаев и другие подчкеркивают необходимость более основательного, глубокого знакомства школьников с духовными ценностями своего народа, с его национальной культурой с видами народного искусства и особо отмечают роль хореографического искусства казахского народа в воспитании духовного мира и нравственного облика учащейся молодежи. Особое значение для настоящего исследования имеет целостное рассмотрение процессов формирования духовного мира и нравственного облика школьника. В этом контексте наиболее верным представляется рассмотрение духовно - нравственных ценностей как важнейший элемент внутренней структуры личности, который обеспечивает ее устойчивость и показывает степень ее зрелости и социальности, определяет саму сущность внутреннего мира человека, его ума, характера, сознания, совести, души, характеризует уровень его человечности. Они наполняют содержанием вдохновенно чувственную сторону жизнедеятельности личности современного школьника. Опираясь на вышеизложенное, предлагаю рассматривать духовно-нравственные ценности как определяющий фактор внутренней структуры личности ученика, который призван обеспечивать познание общечеловеческих и национальных ценностей, определять его поведение и отношение к окружающему миру и способствовать привитию эстетического вкуса, характеризующего уровень его человечности на данном этапе развития личности. Исходя из результатов изучения и анализа передового педагогического опыта, была составлена структурная модель формирования духовно-нравственных ценностей у младших школьников средствами хореографического искусства (рис.1). Анализ литературы по исследуемой проблеме показывает, что педагогически эффективными условиями формирования нравственности средствами хореографического искусства являются: творческий потенциал педагога; создание особой нравственной среды, в которой происходит психологическое «погружение» в мир народного творчества, способствующей активизации интереса к народному искусству и культуре, инновационных методов, применение различных форм урочной работы (урок-образ, урок-сказка, интегративный урок и т.д.). Роль танца, как одной из составляющих духовной культуры общества в формировании облика личности, уникальна: в воспитании эмоций, чувств, вкусов, убеждений, в мировоззренческом и нравственном становлении человека она во многом незаменима, поскольку влияет на самые тонкие душевные струны. Выявляя многофункциональность танца в жизни человека и общества, мы можем утверждать, что звуковой мир — это «закодированная» история человечества, картина мира», постигаемая нашим слухом, эмоциями, смыслом. Духовную жизнь различных культур человек может воспринять через сопереживание. Поэтому, не только историческое исследование, но более всего, художественные произведения искусства, как живопись, хореография, музыка выявляют духовный строй эпохи, культурные ценности и дают понимание души народа. Именно танец помогает глубже, красочно и образно осознавать «давно отзвучавшую» историческую эпоху, «увидеть» её в контексте современности. Отражая все стороны человеческой жизни в ее эмоциональных, чувственных, рациональных, интеллектуальных аспектах, танец становится воплощением единой общечеловеческой души, являясь духовно-ценностной «танцевально-смысловой картиной мира». 186

Танцевальное творчество, как одна из форм народного художественного мышления, в своей эстетике создавало пластические и утверждало нравственные идеалы, отвечающие общему мировоззрению казахского народа. В танцевальной пластике нашли свое выражение характер, нравы, обычаи народа, тончайшие нюансы чувств и переживаний человека. Тематика мотивов казахского танцевального орнамента многообразна. В орнаменте отразилось эстетическое отношение к окружающей действительности, природе и труду. В орнаментальных узорах имеются космогонические, зооморфные, растительные и геометрические мотивы. Самыми распространенными являются «Кошкар муйиз» (бараний рог), «Айшык-гуль» (лунный цветок), «Шыккан кун» (восход солнца), «Жулдыз-гуль» (цветок звезды), и многие др. В народных танцах нашли свое выражение оптимизм народа, его благородная мысль о силе простого человека, в более древних - охотника, героя, батыра. На основе казахских народных сказок создаются танцевальные постановки, где извечной темой является борьба двух начал добра и зла, с непременной победой добра. Наиболее интересным образом злого начала является Жезтырнак - красивая девушка, но заколдованная таинственными силами и превращенная в ведьму. В танце «Жезтырнак» переданы чувства чародейки: образу, олицетворяющему зло, присуща тоска по добру. Героические былины и эпические поэмы воспевали не только красоту, мудрость и верность женщин, но и их благородное мужество, воинскую доблесть, силу и отвагу. Именно эти далекие времена оставили своеобразный след в традициях женского танцевального творчества. Эти традиции, пронесенные через столетия, легли в основу сценической композиции «Кылышпен би» (танец с саблей), навеянной поэзией казахского героического эпоса. Путем танцевальных приемов запечатлены и моменты жестоких схваток с врагом. Композиция «Кылышпен би» посвящена памяти героических участниц Великой Отечественной войны, Героев Советского Союза Алии Молдагуловой и Маншук Маметовой, отдавших свои жизни за свободу и независимость Родины [2]. Героическая тематика на протяжении всех веков являлась одной из ведущих тем в народном творчестве, которое способствовало патриотическому воспитанию подрастающего поколения. В казахском народном творчестве, как и у других народах особое место занимают лирические танцы, так как в них выражается разнообразие человеческих чувств, настроений, переживаний. Часто они посвящены прекрасному чувству любви – к Родине, природе, человеку. Прекрасным примером является постановка танца « Ақ қү ». Таким образом, анализируя постановочные танцевальные работы, на примерах казахских народных танцев, можно сделать вывод, что для формирования духовно-нравственного воспитания школьников хореографическое искусство имеет весьма огромное влияние. Подводя итог содержанию данной работы, приходим к выводу, что духовное развитие молодого поколения средствами народного художественного творчества в области различных видов искусства, которые обладают нравственно-этическим, эстетическим потенциалом, способствует формированию и развитию у них эстетических потребностей, взглядов и вкусов. Опираясь на изученные материалы, мы рассматривали духовно- нравственные ценности народа как важнейший фактор познания общечеловеческой и национальной культуры. На мой взгляд, для более эффективного духовно-нравственного воспитания школьников ввести в учебный процесс школы предмет, который в полной мере оказывал им учебновоспитательное влияние по изучению национальных духовно-нравственных традиций, путем художественного творчества связанные с хореографическим искусством казахского народа, в интеграции с классическими и современными танцами.

187

Рис. 1

СТРУКТУРНАЯ МОДЕЛЬ ДУХОВНО-НРАВСТВЕННОГО ВОСПИТАНИЯ ШКОЛЬНИКОВ СРЕДСТВАМИ ХОРЕОГРАФИЧЕСКОГО ИСКУССТВА ХУДОЖЕСТВЕННО-ЭСТЕТИЧЕСКОЕ ТВОРЧЕСТВО ШКОЛЬНИКОВ СРЕДСТВАМИ ХОРЕОГРАФИЧЕСКОГО ИСКУССТВА

НАРОДНЫЕ ТАНЦЫ

КЛАССИЧЕСКИЕ ТАНЦЫ

СОВРЕМЕННЫЕ ТАНЦЫ

- понятие о танцевальном искусстве своего народа - знание о хореографии как искусства -приобретение навыков хореографической деятельности - чувства пластики, содержания и эмоционального настроения танца - личностно-этические качества - навыки и привычки нравственно-ценностного поведения - формирование взглядов и убеждений к общественно-социальным явлениям через содержание танцевального искусства

Р Е З У Л Ь Т А Т: ДУХОВНО-НРАВСТВЕННОЕ СТАНОВЛЕНИЕ И РАЗВИТИЕ ШКОЛЬНИКОВ

Литература: 1. Назарбаев Н. Обращение главы государства к народу Казахстана. - Алматы, 2003. 2. Всеволодская – Голушкевич О. Школа казахского танца. – Алматы, 1993.

М.МОНТЕССОРИДІҢ БАҒЫТЫ БОЙЫНША, МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫ ТҮЗЕТЕ – ДАМЫТУДЫҢ ЖОЛДАРЫ Орал Гулмира Оралқызы Логопед «Інжу» балабақша бастауыш мектеп-гимназия кешені Соңғы жылдар аралығында отандық педагогикада және психологияда мектепке дейінгі жастағы баланың балабақшадан мектепке ауысуы( немесе отбасында тәрбиелеу жағдайында мектепке ауысуы) мәселелері жоғарғы қызығушылық танытуда. Ғалымдардың жасаған тұжырымдамалары балаларды түзету- дамыту жұмыстарын жүйелі жасау,сондай-ақ мекемелерді қарастыру мәселелері болатын, осылайша келесі мекемелер жіктелді: - балабақша; - арнайы балабақшалар; - мектепке дейінгі балалар үйі; - балабақшадағы мектепке дейінгі топтар. Ғылыми мәліметтер мен мектепке деінгі жастағы балаларды тәрбиелеу тәжірибиесі келесіні куәландырады, яғни баланың мектепеке әлеуметтік - тұлғалық дайындығының толық болмауының бірден - бір себебі ол баладағы мінез құлқында мәдениет дағдыларының болмауы, қарым-қатынас нормалары мен ережелері жайлы білімдерінің жеткіліксізділігі, әсісресе осы ережелерді күнделікті өмірде саналы түрде қолдана алмауы болып табылады. Баланың мектеп білімдерін жетік меңгеру үшін ең алдымен, вербальды ақыл-ой деңгейі мен 188

мектептік білім алуына дайындығы жоғары, әрі оқушы қалпын қабылдап, психикалық процестері жоғарғы деңгейде болуы қажет. Мектепке дейінгі балаларды оқытыпдамыту үшін, М. Монтессоридің әдісін жиі қолданған жөн деп санаймыз. Себебі Монтессори әдісінің көбісі ителлектісі бұзылған балаларды түзетуге бағытталған. Қазіргі таңда М.Монтессоридің әдісі бойынша мектептер мен балабақшалар жұмыс жасайды, сонымен қатар барлық әлем де де қолданылады, әсіресе Ресейде кең таралған. Ал 1992 жылы біздің елде де ашылды. Халықаралық Монтессори ассоциациясы, мыңдаған мұғалімдерді және тәрбиешілерді даярлайды. Сол үшін де Монтессори әдісі тиімді әрі ыңғайлы деп есептелінеді. Монтессори әдісі дегеніміз не? М. Монтессори өзінің педагогикалық жүйесін, бала өзін-өзі дамыту әдісі, қаршаған ортада дидактикалық дайындау әдісі деп атады. Сонымен біз өзімізге екі сұрақ қойып көрейікші, Өзін-өзі дамыту әдісі дегеніміз не және дидактикалық әдіс дегеніміз не? Осы сұрақтарға жауап бере отырып, біз М.Монтессоридің негізгі жүйесінің астарында не бар екенін біле аламыз. Өзін өзі дамыту әдісі. Мысалы: бала балабақшаға келіп ойнайтын бөлмеге кірді, ойыншақтар тұрған сөреге қарап ойланып тұрды. Сіз қандай әрекет жасар едіңіз? Егер сіз тәрбиеші блолсаңыз, оған асыға барып, не керек екенін сұрауыңыз мүмкін? Ал М.Монтессори, бала өзі таңдағанша күтеді, ол немен айланысатанын байқайды, егер сол ойаншықпен қалай ойнайтынын білмесе, оның жанына барып көрсетеді, ол затты қалай пайдаланатынын айтып береді. Көңіл аударып қарайықшы: үлкендер әрекет жасамайды, өйткені олар Монтессоридің әдісін пайдаланады тәрбиешілері «Бұны өзім жасап көруге көмектес» деген принципті ұстанады. Мектепке дейінгі балалар көптеген қиыншылықтарға тап болып жатады.Осы жетіспеушіліктерді жеңу барысында өзін-өзі дамыту әдісін пайдаланған жөн. Бұл үшін көп уақыт кетуі мүмкін, бірақ аз да болса бір нәтижеге жете аламыз. Бала өзін-өзі қоршаған ортаға үйрете бастайды, еркіндікті сезінеді. Ал келесі қоршаған ортада дидактикалық дайындау әдісін қарастырып көрейік. Сонымен, дидактикалық құралдар қошаған ортада дамуға септігін тигізеді.Даму барысында әлемнің негізгі жайттарын есте сақтайды: ағын су, үлкекн – кіші, жалпақ- жіңішке болатын заттарды түсінеді.Көбінесе біз суреттерді көрсетіп, бірнеше рет қайталаймыз, әр түрлі тақырыптарды оқып түсіндіреміз. Сонымен қайталау әдісі соңында бір нәтиже береді.Мектепке дейінгі балалар үшін қайталау әдісі артық болмайды, керісінше есте сақтауына, түсінуіне, қошаған ортаға бейімделуіне мүмкіндік береді. Монтессори жүйесімен жұмыс жасайтын педагогтар балалардың қызығушылығын арттыру кажет немесе оның пайда болуына көмек көрсету керек. Педагог түзету-дамыту жұмысын келесі кезеңдер бойнша жалғастыруға болады. III - кезең Балалардың жұмыс істеу барысында оның ынтасын бұзбау, балаға бақылай отырып талдау. Бала өзі ойынды таңдайды, ал мұғалім ол тапсарманы қалай жүзеге асатынына қажетті жағдайда көмек береді. Аталған осы кезең бойынша жұмыс жасау үшін мұғалімдердің дайындығы қажет,сонымен қатар өзара кеңес жүргізіліп талқыға салынуы керек. Еліміздегі мекмелерде арнайы топтар ашылып, түзету жұмыстарына сәйкес құрал жабдықтар болуы тиіс, сонда пайдаланатын М. Монтессоридің бағыттары балабақша балалар үшін ыңғайлы болмақ. М.Монтессоридің педагогикасының ерекшелегінің бірі жас ерекшелік топтары. Монтессоридің мектебінде және балабақшасындағы кіші топтар 3 тен 6 жасқа дейін, ортаңғы 6 жастан 9жасқа дейін және үлкендер 9 жастан 12 жасқа дейін бөлінген.Бұл бөліну қандай нәтиже береді? Айта кетерлігі «екінші жылға қалдыру фонемі жоғалады» Келесі топқа ауысу жасына қарамайды, әр баланың қабілетіне жеке қажеттіліктеріне назар аударылады. Ал бізде 3 тен 6 -7 жасқа дейін болады. Монтессори өз сөзінде былай дейді - біздің мектептердің

I -кезең Қоршаған ортаны дайындау, баланы қазықтыру, баланың жұмыс істеуіне ыңғайлы болуын қадағалау.

II -кезең Балаға сүйіспеншілікпен қарау,оған қажетті затты табуға көмектесу, қызығушылығын арттырып өзі істейтін жұмысқа ораластыру.

189

көрсеткіштері жетістікке жетерлік, әр түрлі жастағы балалар бір-біріне көмектеседі, кішкентайлар үлкендер не істегеінін бақылап отырып оған сұрақ қойады үлкендер жауап береді деген болатын. Ендеше, біздің елде де осы бағытты енгізген тиімді болар деп ойлаймыз. М.Монтессоридің осы кезеңдері, мұғалімнің нәтижелі жұмыс жасауына көмек берсе, ПДК балалар үшін қызықты әрі психологиялық жай-күйіне жайлы әсер етер еді. М Монтессори өз өмірінде көптеген еңбектерді қалдырған, тиімді әдістер, жеңіл жолды іздестіру үшін зерттеулер жүргізген. М.Монтессори өз кезеңдерімен қатар дамуында ауытқуы бар балалар үшін яғни оларды түзете-дамыту жолында 5 аймаққа бөліп көрсеткен. Пайдаланатын бұл аймақ балалардың дамуы мен психологиялық ерекшеліктерін түзету үшін пайдаланса болады. Бұл бағыт көбінесе балалардың қандай тапсырманы таңдайтынына және оны ретке келтіріп отыруына көмектеседі. 1.Өмірдегі іс әрекет аймағы

М. Монтессоридің бөліп көрсеткен аймағы 2.Сенсорлы 3.Математика 4.Тілдік аймақ даму аймағы аймағы

5.Әлемдік аймақ

Бала өзіне және басқаларына қызмет көрсетуге үйренеді. Бұл жерде мыналарға тоқталсақ болады:киімдері н жуып,оны үтіктеу,пүктеуая қ киім тазалау.

Бала әр затты Математикалық Бұл аймақта бала Бұл аймақта бала анықтамаларына операциялрды оқуға,жазуға, алғашқы Сызуғаүйренеді. қоршаған орта байланысты орындауға мысалы: ажыратуды үйрететін көлем туралы әңгімені тыңдау, елестетулер, үйренеді (биіктік түсінігі, оның әріптерден бойынша, үлгілерімен оның пайда сөздер жазу, ұзындық, байланысуы болатын салмақ түстер) сызбаларды жайындағы құбылысын Бұған көбінесе меңгереді. басу. балаға қажетті тактильді сезуді Мысалы: жер құралдар дамытыруға,көр жинақталадыгео шары, жыл уді, естуді,иіс мезгілдері тау, метриялық сезуді дамытуға орман пішіндер жайлы арналған меңгереді. құралдар пайдаланылады. Көрсетілген аймақтарды балабақша балаларын түзету-дамыту барысында негізгі екі аймаққа көңіл бөлу керек ол сенсорлы даму, әлемдік аймақ. Ал қалған аймақтар балабақшаларда пайдаланылады. Біз не себепті екі аймақты таңдадық, себебі бұлар әлі де жетік іске асырылмайды. Сол үшін де осы екі аймақ балалардың дамуына, өз-өзіне қызмет етуіне көмегі тигізері анық. Ғалымдар зерттей келе әр түрлі пішіндегі, көлемдегі заттармен ойнау саусақтың ұсақ моторикасын дамыттырып, ақыл-ой дамуына тиімді әсер ететінін дәлелдеді. Пайдаланатын көрнекіліктердің түсі, пішіні, айқын көрінуі баланы қызықтырып, ойын дағдысына қосады. Қорыта келгенде М.Монтессоридің әдістері, аймақ, кезеңдері балаларды түзетуге, дамытуға үлкен көмек көрсетеді. Монтессоридің құралдары баланы қоршаған ортамен байланыстырады, осыған сәйкес бала өседі, табиғатты түсіне бастайды және оған бейімделеді. Біздің елімізде әр бір бүлдіршін бақытты өмір сүруіне құқылы, сол үшінде мемлекет осы балаларды өз қамқорлығына алып жағдай жасылып отырғаны бәрімізге аян. Егер біз мектепке дейінгі балаларды оқытып- тәрбиелеудің тиімді жолын іздесек ол әрине жоғарыда айтылған М.Монтессори әдістерін пайдалану болмақ.Бұл шешім мемлекетке, педагогтарға, ата-аналарға және оқытылып,тәрбиеленіп жүрген балаларға да тиімді әсер етеді, өмір сүру дағдысына бейімделіп, өз -өзіне қызымет ете алады. Пайдаланылған әдебиеттер тізімі 1. Орлова Дария. Большая книга Монтессри. 2003 год 2. Авраменко Н.К. Подготовка ребенка к школе. – М., 1972. 3. Агафонова И.Н. Психологическая готовность к школе в контексте проблемы адаптации // Начальная школа. 1999, № 1. 4. Актуальные проблемы диагностики задержки психического развития детей. / Под ред. К. С. Лебединской. – М.,: Педагогика, 1982. 190

АКТУАЛЬНОСТЬ НЕОБХОДИМОСТИ ПРЕПОДАВАНИЯ ТАНЦЕВАЛЬНОГО ИСКУССТВА В ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ ШКОЛАХ И УЧРЕЖДЕНИЯХ ДОПОЛНИТЕЛЬНОГО ОБРАЗОВАНИЯ И ВЛИЯНИЕ ТАНЦЕВАЛЬНОГО ИСКУССТВА НА ДЕТЕЙ ШКОЛЬНОГО ВОЗРАСТА ПОСРЕДСТВОМ ТАНЦА ВАЛЬС. Айтжанов Бауыржан Абдрасилович педагог-хореограф, тренер СБТ НИШ «Назарбаева» Я не верю в Бога, который не танцует /Ницше/ Наслаждение танцем было верным шагом к умению любить. /Джейн Остин/ Общеизвестно, что с древних времен танец был одним из первых и универсальнейших языков общения. Танец таит в себе огромный потенциал для художественного и нравственного воспитания, гармоничного развития личности. Танец это искусство, которое раскрывает и растит духовные силы, воспитывает художественный вкус ко всему прекрасному. Что и является основной целью преподавания танцевального искусства. Актуальность изучения Танца Вальс. В сложных и зачастую непредсказуемых реалиях сегодняшнего дня, когда идеи обновления и реформаторства проникают во все сферы жизни и деятельности, современнотанцевальный педагогический процесс также неизбежно испытывает печать различного рода преобразований, влияющих на его структуру и содержание. При всем многообразии направлений, идей и т.п., здесь явственно прослеживаются тенденции на пути развития современного педагогического знания хореографии танца Вальс. В работе рассматриваются вопросы преемственности в школах средних общеобразовательных программ и учреждений дополнительного образования при изучении танца Вальс, а также вопросы истории возникновения и развития танца Вальс. ВАЛЬС Вальс всегда на Вы, Вальс военных дней, Валы речной волны. Смерти и огней. Вальс мостов Невы, Вальс судьбы моей, Дальних стран. Жизни Вальс. Вальс растерянный, Вальс старинных дам. Вальс растрелевый, Вальс клаксонских гамм. Вальс туман. Вальс огней реклам, Вальс пустых дворцов, Вальс дождей. Вальс белых венцов, Вальс медвежьих поз, Вальс лицом к лицу, Вальс больших стрекоз, Без прикрас. Вальс травы покос, Вальс людей.

/Дольский А./

Танцевальный фольклор танца Вальс имеет древние корни, которые прослеживаются в культовых обрядах, народных празднествах и играх. Вальс первоначально именовался как Лендлер (landler) или Дрехер (dreher) в южной Германии и Баварии. В верхней Баварии и Тиролии по сей день можно обнаружить следы первых форм Вальса под названием Шуплаттер (schiiplatter) - XIV век. Во Франции и в Италии присутствует еще более раннее известная Вольта (volta) танец, исполняемый на 3/4 такта муз. размера (перекидывать, поворачивать, переворачивать, поворот ). Начиная с XVI века, Вольту уже танцевали на королевских приемах и балах по всей западной Европе. Лишь в XVIII в. в Германии появляется направление в музыке, родственное Вольте и Лендлеру, которое называется “Waltzen” (вращаться). С этого 191

времени и начинается история современного вальса. В 1770-1780 годах Вальс утверждается в социальных танцах. “Auch du Lieber Avgustin” - это первая известная мелодия на 3/4 такта в ритме Вальс. Сначала (впрочем, как и многие др. танцы Вальс считался неприличным танцем - кавалер держит даму за талию), однако в 1816 году Вальс занесли в Англию, и начиная с XIX века Вальс начинает свое триумфальное шествие сначала по Европе, а затем по всему миру, а так как первым покоренным городом оказывается Вена, во многом благодаря великому Австрийскому композитору Штраусу, Вальс стал Венским. Вальс был самым популярным танцем XIX в. вплоть до вторжения новой волны Американского джазового синкопированного ритма на рубеже веков. В 1840 году в Англии было известно несколько видов Вальса: - “hop waltzen”, ”slow waltzen”, ”kensington crowl”. В конце XIX века из североамериканского порта вышел танец - Вальс Бостон; в 1903 году Бостон появился в Париже, откуда разнесся по Лондону, где вытеснил местный вальс и 1904-1908 годах имел огромный успех, несмотря на то, что уже в 1914 году почти полностью вымер. После первой мировой войны в 1918 году Бостон возродился под названием - Вальс “ waltz ”, Английский или медленный Вальс. Сейчас на данный момент есть два широкораспространенных вида Вальса: Английский и Венский Вальсы, которые входят в реестр спортивных бальных танцев, начиная с 1921 года. Состояли они из следующих танцевальных фигур: натуральный (правый) поворот, перемена, обратный (левый) поворот, перемена и т.д. Сейчас же лексика вальса весьма богата разновидностями танцевальных фигур благодаря заимствованию лексики других танцев ( tango, quickstep, slow fox ). Вот краткий список исполняемых фигур Английского вальса: натуральный и обратный повороты, открытые и закрытые перемены, группа элементов “ chasse ”, группа элементов “ balance ” и т. д. В наши дни Вальс и его виды очень и очень популярны по всему миру. И можно смело с уверенностью сказать, что королем танца является Вальс. Каждый уважающий себя человек, живущий соблюдая правила норм поведения этикета, должен уметь танцевать хотя бы Вальс, не говоря о таких танцах, как Фокстрот и Танго. Актуальной проблемой данной работы является то, что на территории Республики Казахстан практически отсутствуют публикации, в которых отражался бы опыт творческой подготовки, связанной с оптимизацией традиционного и нового содержания, и методов обучения. Многое приходится перенимать с Российских и изданий и публикаций других стран. Танцем - можно заставить беззвучно говорить. /Помела Браун/ Танец Вальс занимает важное место в достижениях мировой культуры и является неотъемлемой частью его хореографического искусства. Изучение и теоретическое осмысление пройденного пути, настоящее и будущее танца Вальс заслуживает пристального внимания со стороны практиков и любящих свое родное творчество теоретиков хореографии. В танце становишься ближе к себе. /Джейн Дюбаффет/ Обучение учащихся танцем, а именно танцем Вальс, в общеобразовательных и учреждениях доп/образования несет неотъемлемо важный характер воспитательного процесса, где воспитывается глубокая культура взаимоотношений партнера (мальчика) и партнерши (девочки), культура взаимоотношений и поведения в обществе, а также обогащается духовный мир юного танцора, где царит гармония между взаимоотношениями с самим собой и природой бытия, поэтому необходимо ввести в школьную общеобразовательную программу уроки танца, а не ритмики или сочетать их вместе, потому-то ритмика формирует и развивает группы мышц и слуховой аппарат, а также ориентир в пространстве, но нет души в исполнении упражнений. Получается, что перед вами запрограммированный робот. И я считаю, что только изучение танца и ничего другого заменяющего его не придает такого объемного и одухотворенного эффекта танца, эффекта наполненностью жизни и любви ко всему. Преподавание искусство танца в детских танцевальных коллективах учреждений доп/образования и в школах общеобразовательных программ - это не значит всех сделать профессиональными танцорами, в дальнейшем ученики сами выберут то, на что они способны, каковы их приоритеты в мире танца, но танец будет сопровождать их всю жизнь, 192

т.к. танец - это вечная молодость, и танец – это состояние души! Толчком для развития культуры танца служат многие танцевальные коллективы. В нашей области успешно работает большое количество детских и молодежных танцевальных коллективов. Много из которых становятся дипломантами и лауреатами городских, областных, республиканских и международных конкурсов и фестивалей танца, как хореографических, так и спортивно-танцевальных коллективов. Практической деятельностью многих танцевальных коллективов доказана необходимость распространения танцевального искусства, его большая этикоэстетическую важность для развития и воспитания молодого поколения. Для дальнейшего и перспективного развития танцевального искусства, а особенно в области спортивно-бального танца, необходима подготовка высококвалифицированных педагогических кадров, имеющих соответствующие профессиональные данные. Это есть самая нужная поступь для развития и упрочнения танцевальной культуры, которая играет важную роль в определении интеллектуальности и культурной развитости народа. Научная новизна творческой работы заключается в том, что вопрос становления, развития и современных путей распространения танца Вальс и самого танцевального искусства рассматривается как один из важных факторов, влияющих на профессиональную направленность и успешность освоения танца Вальс и всего танцевального искусства педагогами хореографии и тренерами спортивных танцев. Танец - это твой пульс, биение твоего сердца, твое дыхание. Это выражение во времени и движении, в счастье, радости, печали и зависти. /Джек Д. Амбое/ Влияние танцевального искусства на детей школьного возраста посредством танца Вальс В сложных реалиях сегодняшнего дня наше подрастающее поколение, не нашедшее увлечение и занятия по интересам, а самое главное не нашедшее понимания и поддержки родных и близких, ищут себя и понимание на стороне. Этой стороной являются улицы нашего города, и вместо того, чтобы найти увлечение спортом и проявления интереса к образованию, подростки находят на улице: беспредел разгула преступных группировок, панели и бесчестие. Многие молодые ребята охотно вступают в подобного рода группировки, потому что они считают - это круто. Что там они находят самоутверждение, понимание, крепкий и прочный тыл братвы. Но они ошибаются, ведь это далеко не секрет, что вступив в группировку, он должен всем всегда доказывать то, что он достоин быть членом группировки и достоин уважения. Вступив туда, он автоматически становится заложником, где пребывая, он только усугубляет свое положение. Он становится своего рода цепным псом, ждущий команды и приказаний от своего хозяина, получив его - словно торпеда идет напролом для достижения цели. Достигая поставленной ему цели, он теряет свою первоначальную цель - найти самого себя, и только все больше и больше запутываясь, захлебывается в рутине - закона улиц. Чтобы избежать подобного исхода, я пригласил на занятия танцами ребят с улиц, так называемых «Брэйкеров и Реперов». Мои наблюдения показали, что культура взаимоотношений и общения была не соответствующей требованиям общества: отсутствовала культура речи, субординация в обращении к старшим, внешний эстетический вид был непригляден. Одним словом, подобная жизнь подростков в дальнейшем привела бы их на самое дно, что крайне недопустимо в нашем обществе. Нужно действовать и немедленно, применяя сноровку, умения и творческий подход педагога к подросткам. Зная то, что у танцевальной команды “Crazy movement” нет своего постоянного зала и то, что они занимаются брэйк-дансом на улице, я пригласил их заниматься в своем частном зале. Занимаясь у меня в зале брэйк-дансу, я предложил ребятам попробовать заняться бальными танцами. Произвел небольшой показ фрагмента видео из международного турнира по спортивным бальным танцам. Просмотрев видео, мы провели беседу о том, как они будучи в будущем руководителями учреждений и организаций, занимающими высокие и важные посты в правительстве или же успешными предпринимателями будут танцевать на званных вечерах и приемах “Break dance" . Вообще будут ли они танцевать этот вид танцевального искусства в возрасте 30-40-50 лет? Затем спросил: какие танцы танцуют на подобных мероприятиях? Ответ не заставил себя долго ждать - Вальс. Задав им встречный вопрос, почему именно Вальс? 193

Последовал ответ, что Вальс - это танец, не имеющий возраста, танец аристократов, танец спокойствия, грации и успеха во всем, не делящийся на возрастные группы и что его можно танцевать в любом возрасте. Используя их же ответы, начал постепенное лоббирование в сторону спортивно-бального танца. Через некоторое время эти ребята изъявили желание заниматься спортивными бальными танцами. В процессе тренировок и постановочных работ ученики изменяют свое поведение и отношения между собой, обогащая лексику разговорной речи и обращения к друг другу, появляется у ребят ответственность, чувство долга и коллективизма. Постигая танцевальный этикет, ученики постигают великую, высокую культуру взаимоотношений между полами (партнера и партнерши). Ведя беседы с классными руководителями школ, кураторами курирующих групп студентов и родителями учеников, выясняется то, что активизация образовательного процесса пошла не только в направлении танцевального искусства, но и в других отраслях: образовательно познавательном процессе, в быту (дома) и в общественной жизнедеятельности школы и родного города, Ребята, занимаясь на постановочных работах по вальсу и не только проявляют свою активность, внося свои интересные предложения, которые поддерживались сверстниками. В процессе обучения танца вальс у ребят проявляется: галантность, благородство, этико-эстетическая воспитанность, пластичность и грациозное исполнение танца. Выступая на концертах и мероприятиях, ученики показывают высокое исполнительское мастерство танца и получают высокую оценку зрителей. Занимаясь танцевальным искусством ученики постигают великую философию взаимоотношений всего во всем, ребята по-новому познают себя, проще говоря, они находят себя, занимаясь искусством танца. Есть одна народная мудрость, которая в точности описывает этот воспитательно-познавательный процесс: - Танцуя - ты познаешь самого себя. Литература: 1. Концепция духовно-нравственного воспитания : проект /А. Я. Данилюк, А. М. Кондаков, В. А. Тишков. – М.: Прсвещение, 2009. 2. Маманова Т.И. Актуальность учения танца. Алматы, 2011. 3. Ахмадиева Б.Т. Молодежные танцевальные организации. Алматы, 2013.

ОҚУШЫЛАРДЫ ТӘРБИЕЛЕУДЕ СЫНЫПТАН ТЫС ЖҰМЫСТАРДЫҢ РОЛІ Курманова Салтанат Надирбековна Тараз қ., біліктілік арттырудың ұлттық орталығы «Өрлеу» АҚ ЖО бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институты Еліміз тәуелсіздік алды. Соның арқасында халыққа білім саясатының бүгінгісі мен ертеңгісі жаңа көзқарас тұрғысынан талданды және оны реформалаудың құқықтық негізі қаланды. Атап айтқанда, ел Конститутциясынан бастау алған: «Білім туралы Заң», «Қазақстан Республикасы мектептерінің және осы мектептерден білім мазмұнының тұжырымдары» сияқты құжаттар дүниеге келді. Бүгінгі таңда жаңа білімді адамды қалыптастыру барысында мектептің қызметі күннен-күнге ұлғая түсуде. Сондай қызметтерінің бірі-сыныптан тыс жұмыстар. Қазiргi уақытта орта бiлiм беретiн мектептердiң алдында тұрған негiзгi мақсат оқушылардың ой-өрiсiн жан-жақты дамыту, оларға қазiргi заман талабына сай бiлiм беру және тәрбиелеу. Ал оқушыны жан-жақты дамыту дегенiмiз - оның тек қана дене бiтiмi жағынан өсiп жетiлуi емес, сондай-ақ баланың жан-дүниесiнiң байып, рухани өсуi, қабiлетi мен дарынының анықталып, кең өрiстеуi, парасаттылық, ой мен адамгершiлiк көзқарастарының қалыптасуы болып табылады. Оқушының бойында осындай iзгi қасиетттердi қалыптастыру, олардың iске асырылуы мектепте жүргiзiлетiн сыныптан тыс жұмыстарды ұйымдастыруға тiкелей байланысты. Сыныптан тыс жүргiзiлетiн жұмыстардың түрлерi көп. Бiрақ, бәрiнiң де мақсаты - баланы жан-жақты жетiлдiру, оның бойында адамгершiлiк қасиеттердi дамыту. Тек олардың қай түрiн 194

оқушылармен жүргiзу керек дегенде мiндеттi түрде ескерiлетiн нәрсе - оқушының жас ерекшелiгi, жүргiзгелi отырған жұмыс мазмұны, тәрбиенiң өз мүмкiндiктерi. Өмiр өзгерiп, заман жаңарып елiмiз дамудың жаңа жолына түскен кезде мектептердiң мiндетi, борышы бұрынғыдан әлдеқайда ауырлай түсетiнi белгiлi. Бұл мiндет әрбiр пәнге, әрбiр пән бойынша жүргiзiлетiн сыныптан тыс жұмыстарға қатысты болуға тиiс.Сыныптан тыс оқыту мұғалімнің ұйымдастыру шеберлігімен іске асады. Сонымен қатар сыныптан тыс оқыту әртүлі жұмыстар арқылы жүзеге асады. Сол жұмыстар арқылы оқушылардың бос уақыттарын тиімді пайдалануға, өз қабілетін танып білуге, қосымша жұмыс жасауға үйретіп, дүниетанымын кеңейтеді. Оқыту барысында оқушылардың сыныпта алған білімін дамытып, оны ары қарай жетілдіруде сыныптан тыс жұмыстардың маңызы зор. Сыныптан тыс жұмыстардың оқушылардың белсенділігін арттыруда, өзіндік көзқарасының қалыптасуында, білімін жетілдіруде бірден – бір маңызды тәрбие құрамы екендігін көреміз. Сыныптан тыс жұмыстарды дұрыс ұйымдастырған жағдайда оқушылар бойында ұйымдастырушылық, белсенділік дамиды. Бағалы моральдық қасиеттер қалыптасады. Белсенді өмір сүру негізі салынады. Әдебиет сабағындағы сыныптан тыс жұмыстар оқушылардың шығармашылық ойын дамытып, өзіндік іздену жұмыстарына баулиды. Осыған орай оқушы бағдарламада белгіленген білімді игеріп қана қоймай, жан – жақты ізденіп, ой - өрісін дамытады. Сыныптан тыс оқыту оқу мен тәрбие саласындағы барлық жұмыстарды әрі дамытып, жалғастыру мақсатын көздейді. Оны жүзеге асыру жолында мұғалім ең озық әдістерді таңдап алып, оны іс жүзінде пайдалана білуі қажет. Бұл шаралардың бәрі мұғалімнен көп ізденісті күтеді. Сыныптан тыс оқытуды жүйелі түрде таңдап алғанда, адам тәрбиесіне айтарлықтай үлес қоса алады. Сыныптан тыс оқуға көбірек уақыт бөлген жөн. Өйткені қазір балалар кітап оқудан қалды. Көпшілігі теледидар мен компьютерге назар аударып кеткенін жақсы білеміз. Оқушылар кітапты аз оқығандықтан ойларын еркін жеткізе алмайтындықтары эксперимент нәтижелерінде анық байқалды Сыныптан тыс оқу сабағы жай сабақтардай емес, ерекше бір толғаныста өтуі тиіс. Оқушы бұл сабақты басқа тұрғыда қабылдауы керек. Мәселе, сыныптан тыс деген сөзде тұр. Бастауыш мектептердегі сыныптан тыс оқудың мазмұны мен ұйымдастыруы жолы жөнінде жаңа бағдарламаның жобасында былай делінген: «Сыныптан тыс оқудың мақсаты: баланың сыныптан тыс оқуы арқылы барлық пәннен алған білімін тереңдете түсу, кітаптан өзіне қажетті материалды, кітапханадан керекті кітапты іздеп тауып алуға көмектесу; өз бетімен жұмыс істеу дағдысын нығайта түсу; оқуға, білімге ынтасын, құштарлығын арттыра түсу; баланың эстетикалық және дүние тану құмарлығын арттыру. Сыныптан тыс жүргізілетін оқуды ұйымдастырудың ең негізгі принціпі – оның сыныпта жүргізілетін оқумен тығыз байланыста болуы. Оқушының сыныптан тыс оқитын кітаптары сыныпта өтілетін сабақтардың жалғасы түрінде ұсынылады. Оны мұғалім күнделікті оқу, табиғат тану, сурет, ән, еңбек т.б. сабақтарында және оқу бойынша жүргізілетін қорытынды сабақтарда сұрап, сыныпта оқығандарына байланыстырып отырады...». Сөйтіп, сыныпта оқу сабағы жақсы ұйымдастырылса, онда көп мәселелер жөнінде әңгімеленсе, балаларды мұғалім осы мәселелер жайында тағы да біле түсуге қы-зықтыра алса, сыныптан тыс оқу сабағы да нәтижелі өтеді. Мысалы, 3 сыныпта бағдарлама бойынша мәтіндер өтеміз. Сабақ белгілі бір жүйемен өтеді. Жаңа сабақты түсіндіру, сұрақ-жауап, үйге тапсырма, тағы басқа әдістемелік компоненттер арқылы сабақ жүзеге асады. Ал сыныптан тыс оқу сабағы мүлдем басқаша құрылуы керек. Мақсаты – баланың көркем әдебиетке деген кызығушылығын арттыру. Қазақ маманы С.Раевтың ойынша, сауатсыздық дерті адамға кішкентай кезінен бастап жұғады екен. Әсіресе бүлдіршінді жазу мен оқуға баули бастаған 1-ден 3-сыныпқа дейінгі аралықта пайда болады. Яғни, үшінші сынып оқушысы ешқашан кітапханаға бармаса, оқулықтан басқа ешқандай кітап оқымаса тағы бір ертеңгі сауатсыздың дүниеге келетінін айтқан. Сондықтан оқушылардың қосымша әдебиет оқуларына сыныптан тыс сабақтардың ықпалы зор. Сыныптан тыс оқу сабағы әңгіме, айтыс, концерт, көрініс беру арқылы тағы басқа толып жатқан әдістермен өткізіледі. Бұл сабақтарда балаға еркіндік беру керек. Баланы әңгімелесу процесі арқылы оқыған кітабынан алған әсерін, өз ойын, пікірін жеткізе білуге үйрету парыз. Оқушының бос уақытын тиімді ұйымдастыру, оған дұрыс бағыт беріп отыру-барша қауымның ортақ ісі. Жас жеткіншектің жан-жақты болып өсу тек қана оның мектепте өткізген уақытымен шектелмейді. Балалар ұйымы, ата-аналар, бүкіл жұртшылық балалардың бос уақытын өміріне пайдалы тәрбиелік мәні болатындай етіп өткізулеріне көмектесулері керек. Оқушылардын бос уақытын тиімді пайдалануды ұйымдастыру оңай мәселе емес екенін де 195

ұмытпауымыз керек. Мұның қиындығы балалардың бос уақытын ұйымдастыру тәсілдерінің сан-қилылығына тікелей байланысты. Осы ретте ұйымдастырушылардың талай-талай кедергілерге де кездесетінін айтпасқа болмайды. Өйткені осындай аса маңызды проблеманы жүзеге асырудың теориясы толық зерттеліп болмаған тың мәселе екенін күнделікті жұмысымызда кездестіріп те жүрміз. Сондықтан да біз практикалық және теориялық ісімізде әр жағдайға байланысты мәселенің әр қырынан келіп, әрқилы тәсіл таба білуіміз кажет-ақ. Сонымен, оқушылардың бос уақытын пайдалану үшін, ең алдымен олардың қандай пайдалы іспен шұғылдануды ұнататынын, қабілетін зерттеп біліп, сыныптан тыс жұмыс жоспарын жасағаңда ескеру керек. Бұл ретте зерттеу шеңберін кеңейтіп, сан қилы тәсілдер түрін жетілдіріп, нәтижелілігін арттыру үшін аянбай еңбек ете білу керек. Бастауыш сыныптарға сыныптан тыс жұмыс, көп жағдайда, қамқоршы ата-аналар көмегімен сыныптың оқушылар іс-әрекеті төңірегінде жүргізіледі. Сыныптан тыс жұмыс сабақ сияқты уақытпен шектелмегендіктен, оның мазмұнын ұйымдастыру формалары мен әдістерін өзгертіп отыруға мүмкіндік береді.Сыныптан тыс жұмыс оқушыларды көптеген іс-әрекет түрлеріне қатыстыруға, ол іс-әрекет түрлерінің тәрбиелік мүмкіндіктерін пайдалануға қолайлы жағдай туғызады. Бастауыш мектеп жасындағы балаларды өздері қызығатын, ықыласпен орындайтын істер ғана қызықтырады.Бастауыш мектеп жасында жүріс-тұрыс тәжірибесі қарқынды жинақталады. Сондықтан бастауыш сынып мұғалімі сыныптан тыс жұмыстарда ынтымақтасу,өзара көмек, достық пен жолдастық қатынасын қажет ететіндей іс-әрекет түрлерін таңдап алуы керек. 1. 2. 3. 4. 5. 6.

Пайдаланылған әдебиеттер Асқарбаева А. Сыныптан тыс оқу. Алматы, 1992. Бітібаева Қ. Әдебиет пәнін оқытудың тиімді жолдары. Алматы, 1990. Дайырова Ә., Тілешова С. Әдебиет оқулығына әдістемелік нұсқау. Алматы, 1996. Жұмажанова Т. Сыныптан тыс оқу барысында тіл дамыту. Алматы, 1992. Қуанышева Т. Әдебиетке байланысты сыныптан тыс жұмыстар. Алматы, 1974. Қожахметова Х. Мәнерлеп оқу. Алматы, 1982.

ЖАЗҒЫ БАЛАЛАР ДЕМАЛЫСЫН ҚЫЗЫҚТЫ ОЙЫНДАР АРҚЫЛЫ ТИІМДІ ҰЙЫМДАСТЫРУ Абитаева Гульзира Лесовна Қосымша білім беру педагогы Мектептен тыс жұмыс және балалар шығармашылығы орталығы, Тараз қаласы Жазғы демалыс баршамыздың асыға да, ерекше күтетін мезгілдердің бірі. Ал, балалар үшін ерекше қуаныш. Жаз айлары – балалардың толыққанды демалып, денсаулықтарын нығайтып жаңа оқу жылын тың күшпен бастаулары үшін қолайлы уақыт. Әрбір бала жанға жайлы, демалысты қызықты өткізуді армандайды. Ұрпақ тәрбиесі баршамызға ортақ, игілікті іс. Барлық сенеріміз де, сүйсінеріміз де, тірегіміз де болашақ ұландарымыз. Балалардың жазғы демалысы – жасөспірімдердің ойын-сауық, ән мен күйдің, көз қуантар көріністердің қызықты бір әлемі. Сондықтан балалар жазды асыға күтеді. Балалардың жазғы демалысты ұйымдастыруда, оларды тәрбиелеуде, түрлі ойындардың алатын орны зор. Жас жеткіншектердің өзін қоршаған ортаға дұрыс көзқарасын қалыптастыруға, Отанын сүюге, еңбеке ынтасын күшейтуге , шыныққан шымыр болуына көмектеседі. Адамзаттың дүниеге келген күнінен бастап-ақ ақыл-ой қабілетінің ортаға, өмірге көзқарасының дұрыс қалыптасуын реттейтін, белгілі бір жүйеге келтіретін осы «балалар мен жасөспірімдер ойындары», сондықтан да «ойын – балалар еңбегі, балалардың уақытымен ғана санасады». Ойынның, әсіресе, балалардың психологиясына тигізетін әсері көп, ойын кезінде балалардың ортамен карым-қатынасы кеңейіп, таным қабілеті өсіп, мінез-құлқы қалыптасады. Ойынның сан алуандығы балаларды достыққа, адамгершілікке, тапқырлыққа, шапшандыққа баулиды. Мысалы, «Баланың істегені білінбес», «Баламен ойнама, шаршарсың», 196

«Ойнай білмеген, ойлай білмейді» деген қазақтың мақал-мәтелдеріне қарасақ, балалардың ойынға аса құмар келетіні, ойын арқылы балалардың сана-сезімі, ақыл-ойы өсіп жетілетіндігі дұрыс көрініс береді. Ойын әр уақытта және әр халықта болатын бірден-бір балалардың негізгі іс-әрекеті. Ойын – балалардың негізгі іс-әрекеттерінің бір түрі. Бала өмірі ойынға байланысты. Бала ойынсыз өсіп өркендей алмайды. Бұл - өмірдің заңдылығы. Еңбек үстінде адамның көптеген ерекшеліктері дамиды.Өмір сүру барысында ол түрлі жолдармен жарыққа шығады. Мысалы, үлкендер өздеріне тән ерекшеліктерін еңбектену барысында танытса, ал балалар ойын үстінде көрсетеді. Ойын – балалар үшін күрделі әрекет. Балалар ойын үстінде үлкендердің іс-әрекеттерін үйренеді. Ойын арқылы баланың ой-өрісі кеңейеді. Ойынның өз мақсаты, жоспары, тәрбиелік мәні бар. Сол ойын арқылы бала өмірден көптеген мәліметтер алады. Ойын баланың ақылын, дүниетанымын кеңейтеді, мінез-құлқын, ерік-жігерін қалыптастырады. Аса ірі психологтердің пікірінше, ойын үстінде бала қандай болса, өскенде еңбек барысында сондай белсенділік таныта алады. Сондықтан ойын – адам өмір танымының алғашқы қадамы. Балалар ойын барысында өздерін еркін сезінеді, ізденімпаздық, тапқырлық әрекеті байқалады. Ойын үстінде өмірдің өзегіндей қуанып, ренжиді. Ойын – балалардың танымдық қабілетін арттырудың, тәртіптілікке баулудың қайнар көзі болып табылады. Ойынның әр түрін ұйымдастыра отырып, балалардың бір-біріне деген қайырымдылық, мейірімділік, жанашырлық, достық, жолдастық сезімдерді тәрбиелеуге болады. Баршамызға белгілі, ойын арқылы баланың дене құрылысы жетіліп, өзі жасаған қимылына сенімі артады. Баланың бойында ойлау, тапқырлық, ұйымдастырушылық, шыдамдылық, белсенділік қасиеттері қалыптасады. «Адам өркениетке бейім болу үшін балалық шақты бастан кешуі міндетті, егер ойынмен қызыққа толы балалық шақ болмаса, ол мәңгілік жабайы болып қалған болар еді» - деп К.Чуковский бала денесінің дамуы мен ой дүниесінің өркен жаюы ойынға тікелей екендігін атап көрсеткен. Ойын мазмұны мен түріне қарай бірнеше топқа бөлінеді: - ой-өрісін дамытатын ойындар - спорттық - далада ойнатылатын ойындар - су ішінде ойнатылатын ойындар - психологиялық - ұлттық ойындар - эстафеталық ойындар - ролдік ойындар Ұлттық ойындарымыз ата-бабамыздан бізге жеткен баға жетпес байлығымыз, асыл қазынамыз. Сондықтан оны үйренудің заманға сай ұрпақ тәрбиелеуге пайдасы орасан зор. Ойын баланың алдынан өмірдің есігін ашып, оның қабілетін оятып бүкіл өміріне ұштаса береді. Ойынсыз ақыл ойдың қалыпты дамуы да жоқ және болуы да мүмкін емес. Ойын қазақ халқының ғасырлар бойы рухани байи түсуіне еңбек етіп келеді және болашақ ұрпақтарға да еңбек ете береді. Қорытынды Жеке тұлғаның дамуындағы ойынның әсерін ерте заманның өзінде-ақ атақты ғұлама ойшылдар, философтер, педагог, психолог ғалымдар көріп, байқап, оны іске асыру жолдарын ұсынған. Ертедегі ұлы ойшылдар Я.Коменский, Ж.Руссо, И.Песталоцци, т.б. ойын арқылы балаларды болашақ өмірге бейімдеу керек деп түсіндірген. Я.Коменский ойынды баланың қозғалуына табиғи қажеттілік ретінде қарастырды. Ол балаларға ойнау үшін көмектесіп отыру қажеттігін, олардың іс-әрекетін бақылау керектігін ерекше атап көрсетеді. «Бала неғұрлым көп әрекет етсе, жүгірсе, жұмыс істесе, соғұрлым ол жақсы ұйықтайды, жақсы тамақтанады, тез өседі, денсаулығы мықты болып, дене, ой дамуы жақсы жүреді, бірақ ол үшін баланы үнемі қорғап отыру қажет». Ойын балалардың бойында білуге деген талпыныс, қызығушылығын оятып, зейінін кеңейтіп, қиялын дамытады. Балалардың ақыл-ойын даытып, логикалық жүйелерін шыңдай түседі. Сөйтіп, ойындардың барлығы балаларды бір-біріне жақындастырады, олардың шығармашылық мүмкіндіктерін ашып, топтастыра түседі.

197

1. 2. 3. 4.

Пайдаланылған әдебиеттер: Асқарбаева А. Сыныптан тыс оқу. Алматы, 1992. Бітібаева Қ. Әдебиет пәнін оқытудың тиімді жолдары. Алматы, 1990. Дайырова Ә., Тілешова С. Әдебиет оқулығына әдістемелік нұсқау. Алматы, 1996. Жұмажанова Т. Сыныптан тыс оқу барысында тіл дамыту. Алматы, 1992.

ТӘРБИЕ ҮРДІСІНІҢ МАҚСАТЫ-ОҚУШЫНЫҢ БОС УАҚЫТЫН ҰЙЫМДАСТЫРУЫ Нұрғазиева Гульназ Уйкасқызы Бастауыш сынып мұғалімі Антон Макаренко орта мектебі, Жамбыл ауданы Қазіргі мектептерде тәрбиенің сапасына, әдіс-тәсілдерінің мазмұнына, мақсатына зор көңіл бөлуде және жаңаша көзқарастар қалыптастырылуда. Жаңа талап негізі қарқынды өркениет бағыттарынан қалыспай, терең білімді игеру. Осыған орай, қазақ мектептерінің оқыту жүйесінде әлемдік және ұлттық негізде жеке тұлғаны дамыту үшін өте орынды жағдайлар жасалып, нәтижелері көрінуде болашақ ұрпақты тәрбиелеу ең басты міндеттердің бірі- мектеп оқушыларының іс-әрекетін ізгілендіріп, рухани дамуының дұрыс жолға қойылуы. Ол үшін оқушылардың жеке тұлғалық қасиеттерін гуманистік бағытта тәрбиелеп, олардың алдын-ала шығармашылықпен дамытуына жол ашу. Тәрбие берудің кез-келген жүйесінің негізгі мақсаты - білім алушы (оқушы) тұлғасының дамуы жөнінде айта келе, ең алдымен қазіргі замандағы педагогикалық психологияның негізгі ережелерінің бірін атап өту қажет, оған сәйкес оқыту адамның психикалық және жалпы алғанда, тұлғалық дамуының шарты ғана емес, сонымен катар оның негізі және құралы болып табылады. Оқыту мен дамытудың ара қатысының сипаты туралы сұрақ та маңызды. Тәрбие процесінің барлық кезеңінде белгілі бір сапалар қалыптасады, бірақ әр жеке сыныпта тәрбие әдісі өзгеріп отыруы тиіс. Бірінші сыныпқа дәл келетіні, үшінші сыныптағыларға сәйкес келмейді, ал бесінші сыныптағылар оны қабылдамауы мүмкін. Тәрбиеленушілердің жекелік және тұлғалық ерекшеліктері. Жалпы әдістер, жалпы бағдарламалар тәрбиелік өзара әрекеттегі тек бастама ғана. Жекелік және тұлғалық түзетулер қажет. Инабатты тәрбиеші өз әдістерінше әр тұлғаның өзіне тән қабілеттерін дамытуға, оның өзіндік қасиеттерінің сақталуына, "мендік" белгілерін қалыптастыруға мүмкіндік беретін әрекеттерді жасайды. Оқушының бос уақытын ұйымдастыруы Тәрбие үрдісін ізгілендірудің және мектептен тыс тәрбие жұмысын жетілдірудің негізгі шарты - оқушыларға даралап ықпал ету тәсілі болып саналады. Оқудан бос уақытында жасөспірім ортақ істің ұйымдастырушысы, белсенді қатысушысы болуға үлкен мүмкіндік алады. Іске қатысушы ретінде ол алдына міндеттер қояды, оларды шешу жолдары мен құралдарын таңдайды ақпарат алды яғни жеке тұлғаның дамуы, ержетуі және әлеуметтік бағытталуы іске асады демекпіз. Бос уақытты жүйелі ұйымдастыру, мәдени құнды мазмұнмен толықтыру, әлемдік және отандық мәдениетке баулу, өзін-өзі саналы түрде бағалай білу сияқты аса маңызды әлеуметтік-педагогикалық шешуге көмектеседі. Оқушының демалуы, сауығуы мен бос уақытын өткізуі тәрбие ісінде маңызды функцияны атқарады, оны тек әлеуметтік тұрғыдан қорғау ғана емес, сондай-ақ, шығармашылық дамыту, рухани байыту мен интеллектуалдық ахуалын кеңейту үшін жағдай жасалған. Әрбір ата-ана өз баласының толыққанды демалуын ғана көздеп қоймайды, сонымөн қатар олардың қажетті дағды мөн біліктерді меңгеруін, ой-өрісі мен іс-әрекетінің кеңейгенін қалайды. Оқушылардың бос уақыттары мәдени шараларға; көлге шомылу, көкке шығу, спорттық ойындар, мазмұнды мерекелермен ұйымдастырылып тұрады. Оқушылардың бос уақыттары мәдени шараларға; көлге шомылу, көкке шығу, спорттық ойындар, мазмұнды мерекелермен ұйымдастырылып тұрады.

198

Кiтапхана қорында оқушыға керекті кітаптар жетерлік,кітапхананың жұмыс уақыты таңғы сағат 9 дан, кешкі сағат 9 ға дейін.Оқушылардың бос уақытына кинозал қызмет етеді. Және де сабақтан кейінгі уақытта үйірмелер жұмысын атқаруда. Оқушылардың бос уақытын тиімді өткізуі үшін дебаттық, спорттық, өнертапқыш клубтары және әр түрлі конкурстар, фестивальдар ұйымдастырылады. Кез-келген балада – агрессия, сенімсіздік, өз ортасын мойындамау, өшпенділік, қарым – қатынаста енжарлық таныту, эмоционалды қызбалық, мазасыздану, беймазалық, жалған сөйлеу, ұшқалақтық байқалады. Бірі өтпелі кезеңді ұзақ уақыт бойы өткерсе, бірі белгілі бір уақыт арасында көзге түседі. Бұл кезеңде оқушыларға мектеп психологының көмегі ауадай қажет. Олармен психологиялық тренингтер өткізіліп, түрлі сауалнамалар алынды. Тәрбие күрделі, көп өлшемді, көп қырлы процесс. Тәрбие жұмысын ұйымдастыруда сынып жетекшісі өзінің оқушыларының инициативасына сүйену, барлық баланың деңгейін, қызығу бағыттарын, әрқайсысының дара дамуын, жеке тұлғалық қалыптасу жолын және шығармашылықпен жаңа формамен түрлендіріп өткізуі қажет. Қорыта келе.бала тәрбиесі күрделі де жауапты міндет екендігі бәрімізге белгілі. Баланың өмірге бейімдеуде мектеп , ұстаз және ата –ананың орны бөлек. Тәлім –тәрбиелік жарасымдылық мектеп пен ата –ана , әлеуметтік орта бірлесіп жұмыс істеген жағдайда ғана үйлесімділік табады . Қай халық болсын ұрпағының тәрбиесіне терең мән беріп , болашағына үнемі алаңдаушылықпен қараған. Ұрпақ тәрбиесі келешек қоғам мұрагерлерін тәрбиелеу ісі . Сондықтан ата –аналар мен ұстаздар қауымы үшін жас ұрпақ тәрбиелеп , оны қоғам мүддесіне жарату кезек күттірмейтін мәселе . Осы мәселеге ата –аналар мен ұстаздар қауымы болып бірге атсалыссақ , алар асуымыздың биік болары сөзсіз. Пайдаланылған әдебиеттер 1. «Білім кілті» Республикалық ғылыми –әдістемелік, педагогикалық журнал. №2, 2006ж 2. «Бастауыш сыныпта оқыту әдістемесі», Республикалық ғылыми –әдістемелік журнал, №6, 2012 ж 3. Төлеубекова К. М.// «Бала дамуындағы ойынның алатын орны» 4. «12 жылдық білім» №12 2008 жыл.

ҚОСЫМША БІЛІМ БЕРУ ЖАҒДАЙЫНДА ЖАСӨСПІРІМ ТҰЛҒАСЫНЫҢ ӘЛЕУМЕТТЕНУІ Аскарова Зауре Орынбековна қосымша білім педагогы Техникалық шығармашылық орталығы Тұлға - әлеуметтік даму барысында бойына әлеуметтік және өмір сүру үшін маңызды қасиеттерді жинаған адам. Тұлға әлеуметтік ортада өмір сүріп, тәрбиелену кезінде дамиды. Адам әлеуметтік тіршілік иесі болғандықтан, әлеуметтік өзара әрекеттестікке түседі.ең бірінші араласу тәжірибесін бала сөйлемей тұрып-ақ өз жанұясында алса, кейін үнемі субъективті тәжірибе жинайды. Ал, тәжірибе түлғаның ажырамас бөлігі. «Әлеуметтену» (лат. сөзінен шыққан «socialis» - қоғамдық) тұлғаның қалыптасу үрдісі, индивидтің тілді меңгеруі, әлеуметтік құндылықтар, тәжірибе жинақтау. Қосымша білім беру ұйымдары – мектеп жасындағы жеке тұлғаны әлеуметтендіру процесін реттеу мен әлеуметтік рөлдерін игеруге ықпал ететін барлық қажетті жағдайларды орындап отыратын әлеуметтендіру институты. Қосымша білім беру ұйымдарында тәрбиеленушілерді әлеуметтендіру нәтижесі мынадай жетістіктерде байқалады: • «Адам», «Азамат», «Елжанды» түсініктерінің мәні туралы көзқарастарының қалыптасуы; • Қазақстанның барлық халықтарының бірлігінің мәнін, әлемде бейбітшілікті сақтауды; • Қазақстан Республикасында тұратын қазақ және басқа да халықтардың мәдени құндылықтарын түсінуі;

199

Балалар ұжымындағы мінез-құлықтың этикалық нормаларын білуі, балалар қоғамдастығында тұлғааралық қатынастардың негізі ретінде достық байланыс орнатуы және ондағы жағымды әлеуметтік мәртебені бекітуге талпынуы. • Еңбектің рөлі мен кәсіптер әлеміне біртіңдеп енудің қажеттіліктерін түсінуі; • Жеке гигиенаның дағдылары мен денсаулық сақтаудың негіздерін меңгеруіөзін-өзі бағалау, өзін-өзі реттеу және өзін-өзі түсіну негіздерін сезінуі Бала құқығы туралы Конвенцияның қосымша білім беру ұйымдарында орындалатын қағидалары: • Баланың қызығушылығын, қауіпсіздігін қамтамасыз ету (3-бап, 1-бөлім) • Баланың ойлау, ар-намыс еркіндігін даму қабілетімен байланыстыра отырып баланың құқығын қамтамасыз ету (14-бап, 1-бөлім) • Ата-анаға бала тәрбиелеудегі өз мңндеттерін орындауға қажетті көиек көрсету (18-бап, 1-бөлім) • Мүмкіндігі шектеулі балаларға өз-өздеріне сенімді болуға, қоғам өміріне белсене араласуға, білім беру, медициналық қызмет, денсаулығын қалпына келтіру, еңбек етуге даярлау, әлеуметтік өмірге қатысу салалары бойынша тиімді және қолжетімді жағдай жасау. Техникалық шығармашылық орталығында Конвенцияның басқа да қағидалары орындалады: • Баланың жеке тұлғасын, дарындылығын, ойлау және қабілеттерін бар мүмкіндігінше дамыту • Баланы еркін қоғамдағы үлкен өмірге түсіністік, бейбітшілік, төзімділік және достық ахуалда бейімдеу; • Табиғатты аялауға тәрбиелеу • Баланың бос уақытын тиімді ұйымдастыру құқығын, жас ерекшелігіне байланысты ойындар және іс-шараларға қатысу құқығын , мәдени және шығармашылық өмірге барынша қатысу құқығын қамтамасыз ету. Біздің орталықта балаға ортаның қалыпты жағдайларын игеруге, әлеуметтік қарымқатынас барысында туындайтын қалыпты проблемаларды шешуге және әлеуметтік орта жағдайларына бейімделуге жағдай жасалған. •

Қорыта айтқанда, әлеуметтену дегеніміз – бала дамуының әлеуметтік кезеңдері қамтитын және оның әр бір кезеңі белгілі бір анықталған мәселелерді шешу мақсатына жауап беретін, өмір бойы созылатын үздіксіз үрдіс. Егер адам балалық шақта әлеуметтік нормалармен қаруланған болса, есейген шағында оның сана-сезімі жоғарылап, тұлға болуға деген қажеттілігі дамиды. Қай заманда болмасын адамзат алдында тұратын ұлы мақсат-міндеттердің ең бастысы өзінің ісін, өмірін жалғастыратын салауатты, саналы, рухани бай, ақылды, парасаты мол, мәдени-ғылыми өрісі озық азамат тәрбиелеу. МАСТЕР-КЛАСС «ФОРМИРОВАНИЕ ЛИЧНОСТИ УЧАЩИХСЯ СРЕДСТВАМИ ТУРИСТИЧЕСКО-КРАЕВЕДЧЕСКОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ» Лебедева Светлана Геннадьевна педагог дополнительного образования Центр технического творчества отдела образования акимата г. Тараз Цель: Оказание помощи начинающим педагогам-организаторам по приобретению практических навыков, содействовать удовлетворению потребностей в постоянном саморазвитии и самосовершенствовании. Задачи: 1. Решение профессиональных, методических проблем в учебно-воспитательном процессе начинающих педагогов-организаторов; 2. развивать творческую активность, лидерские качества участников семинара; 200

ознакомить педагогов – организаторов с достижениями педагогической науки и практики по направлению воспитания и социализации личности. Тип семинара: мастер-класс Снаряжение: реп-шнуры, компасы, рисунки-загадки, бумажные компасы. Мастер-класс Итак, прежде чем покорять вершину и заняться скалолазанием, что должен уметь скалолаз? Правильно завязывать узлы. Ведь не любой узел подойдет альпинисту и тем более в разных случаях применяются различные узлы. 1. Вязка альпинистских узлов 3.

Узел проводник

предназначен для вязания петли на любом отрезке веревки. Под нагрузкой сильно не затягивается, не "ползёт", прочность верёвки снижает меньше, чем проводник. Узел удавка применяется для привязывания к дереву, большому камню, выступу. Узел надежен, вяжется просто, легко развязывается. Учитывая, что узел держится за счет трения и зажатия конца веревки образованной петлей, необходимо достаточное обкручивание петли веревки свободным концом. К тому же после завязывания узла необходимо развернуть место выхода петли относительно направления предстоящей нагрузки таким образом, что веревка в этом участке «не работала на срез». Только после этого веревку можно нагружать. Желательно, чтобы узел постоянно находился под нагрузкой.

Прямой узел. Прямой узел применяется для связывания

двух веревок одинакового диаметра. Представляет собой два полу узла, последовательно завязанных один над другим в разные

стороны.

Достаточно

надёжен

на

верёвках

из

растительных материалов с прихваткой при не сильных тягах, на синтетических тросах без прихватки свободных концов крайне ненадёжен. Связывание двух веревок разного диаметра данным узлом запрещается, так как тонкая веревка под нагрузкой рвет толстую. Имеет тенденцию к саморазвязыванию, когда веревка нагружена. На обоих концах обязательны контрольные узлы. 2. Ориентирование Участники делятся на 3 (2, в зависимости от количества участников) группы и все последующие задания выполняют в сформированных группах. Сориентироваться можно по компасу. А что такое ориентирование? Как можно сориентироваться при помощи компаса? Вызывается участник, дается компас, чтобы попробовал определить стороны горизонта. Но между основными и промежуточными сторонами горизонта очень большой промежуток, если мы будем на местности. Посмотрите, как можно много проделать маршрутов, через основной стороной и промежуточонй. Как же мы найдем верный, если нам нужен привал в определенном месте? Для этого нужно знать азимут и уметь передвигаться по азимуту. Азимут – это угол между направлением на север и заданной точкой. Угол измеряется в чем? (в градусах). На компасе отсчет начинается с севера. Север – это 0гр и далее двигаясь по часовой стрелке они возрастают. Восток -90 гр., юг -180 гр, запад -270 гр. Перед вами письмо из чисел. Зная, что такое Аз и как отсчитывается он по компасу, вы можете расшифровать это письмо и узнать, в каком направлении следует идти дальше.

201

Перед вами письмо, состоящее из чисел 30, 270, 60, 300, 240, 210, 0, 210, 120, 330, 150, 30, 180, 240, 360, 120, 90. (Зная, что такое азимут и как он отсчитывается по компасу, вы можете расшифровать это письмо и узнать, в каком направлении нам следует идти дальше, Ключом для расшифровки служит шкала компаса).

Ответ: Азимут 100 градусов. 3.Знание тур. навыков А теперь вам предлагаю немного вспомнить курс школьной географии. Перед вами картинки-загадки. Туристы без труда ответят на все вопросы, попробуйте себя в качестве туристов. 1. 1. На чем приехали туристы? 2. 2. Сколько человек приехали отдыхать? 3. 3. С какой стороны березы расположен костер? 4. 4. Какие ошибки допущены при разбивке бивака? 5. 5. Откуда дует ветер? 6. В какую сторону течет река? 7. Какой тип костра изображен на рисунке? 8. Какой месяц сейчас на рисунке? 9. Какое сейчас время дня? 10. Какой цветок на рисунке не соответствует времени году? Движение по азимуту. Каждой выдается компас. Задание: по указанным азимутам пройти определенный путь. Если все сделано верно – команда находит вознаграждение на последнем пункте. 1 команда: А=90 – 5 п.ш., А=0 – 7 п.ш., А=315 – 5 п.ш., А=180 – 8 п.ш., А=270 – 6 п.ш. 2 команда: А=90 – 5 п.ш., А=0 – 7 п.ш., А=45 – 5 п.ш., А=180 – 8 п.ш., А=90 – 6 п.ш. 3команда: А=0 – 5 п.ш., А=225 – 7п.ш., А=90 – 5 п.ш., А=135 – 6 п.ш., А=225 – 8 п.ш.

ДАМЫТУ ОРТАСЫНЫҢ МҮМКІНДІКТЕРІ АРҚЫЛЫ ОҚУШЫЛАРДЫ САБАҚТАН ТЫС ІС-ӘРЕКЕТТЕ ТӘРБИЕЛЕУ ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТЕНДІРУ Абилдаева Г.С. директордың тәрбие-ісі жөніндегі орынбасары Гранитагор санаториялық-мектеп-интернаты Елбасы Н.Ә.Назарбаев: «Ғасырлар мақсаты -қоғамның нарықтық қарым-қатынасқа көшу кезінде саяси-экономикалық және рухани дағдыларды жеңіп шыға алатын,ізгілікпен 21 ғасырды құрушы іскер, өмірге икемделген, жан-жақты мәдениетті жеке тұлғаны тәрбиелеп қалыптастыру» - деген. 202

Тәрбие халықтың ғасырлар бойы жинақталған ізгі қасиеттерін жас ұрпақтың бойына сіңіру, балалардың қоршаған ортаға қарым-қатынасын, өмірге деген көзқарасын қалыптастыруы, дені сау,ұлттық сана - сезімі,рухани ойлау дәрежесі биік,мәдениетті,ар-ожданы мол, іскер, бойында игі қасиеттер қалыптасқан адам тәрбиелеу. Оқушылар өмірінде мектептегі тәрбиенің рөлі зор. Мектептегі басты тұлға ұстаздың міндеті тек білім беру ғана емес,сонымен қатар әрбір оқушының жүрегіне жол тауып,тәлімтәрбиемен сусындату болып табылады. Бұл тұрғыда тәрбиенің мынадай құралдарын қолдануымыз қажет: сөз, өнер, ойын, әлеуметтік орта, еңбек құралдары,спорт.Сөз әрдайым көңіл құлпын ашатын кілт болып есептеледі,яғни оқушыға кейде сын көзбен қарап,қоғамдық пікір айта білсек, талап қойып,болашаққа ұмтылуға сендірсек,келешекте абзал азамат шығару сөзсіз.Оқушының қоршаған ортасы, дос-жарандары,құрбы-құрдастары иманды,адамгершілігі мол, ізгілікті, елжанды болуы керек. Қазіргі таңда тәрбиенің теориясы мен практикасының өзекті мәселелерінің бірі -тәлім тәрбие жүйесінің мақсатын белгілей білу. Тәрбие жолы сан түрлі. Еңсесі биік еліміздің келешегін ойлайтын ұрпақты тәрбиелеу ең басты міндет. Біздің мектеп-интернатында тәрбие жұмысының тақырыбы: «Жеке тұлғаны қалыптастыруда жан-жақты білім мен сапалы тәрбие беру.» Мақсаты: Жастардың бойына азаматтықпен Отандық патриотизмді қалыптастыру. Мемлекеттік рәміздерді құрметтеуге, халық дәстүрлерін дәріптеуге, Отанын, елін сүюге тәрбиелеу. Сабақтан тыс уақытта тәрбие жұмысы мынадай бағыттарда жүреді: І.Патриоттық сананы қалыптастыру тәрбиесі жұмыстары. ІІ.Отбасылық құндылықтарды кеңінен насихаттау тәрбиесі. ІІІ.Рухани адамгершілік қасиеттерді қалыптастыру тәрбиесі. ІV.Құқықтық сананы қалыптастыру және дамыту тәрбиесі. V.Жалпы адамзаттық қасиеттердің негізінде көп мәдениетті тұлғаны қалыптастыру тәрбиесі. VІ.Салауатты өмір салтын ұстану дағдыларын қалыптастырудың кешенді үздіксіз және тұрақты жүйесін құру тәрбиесі. 1.Патриоттық сананы қалыптастыру тәрбиесі бойынша мынадай іс-шаралар сынып, тәрбие сағаттары, дәріс, тренингтер өткізілді. «Ана тілім анамдайсың аяулым»,«Ана тілі - жүрек үні», «Қазақстан - жалғыз ұлы қазақтың»; «Салт-дәстүрді сақтай білейік», «Тілі басқа - тілегі бір достық қарым - қатынас»;, «Мемлекеттік рәміздер - ұлттық мақтанышым»тәрбиесі, «Өз елім»- патриоттық әндер байқауы», «Еліміздің қорғаны айбынды армия», «Біз жеңісті жырлаймыз», «Қазақстандық батырлар», «Соғып тұр мерген қыздың жүрегі», тәрбие сағаты. «Мәңгі өшпес отты жылдар»- ән байқауы, «Рәміздерім - сен неткен маңызды едің!- Мақтанышым - тәуелсіз Қазақстан «Ер есімі - ел есінде», Отан қорғаушылар күніне арналған әскери спорттық ойын - «Ұлан» «Бір шаңырақ астындамыз» тақырыбында фестиваль өткізілді. Бұл мектеп - интернатындағы көп ұлтты балалардың ынтымақ пен достығын нығайтады. 2.Отбасылық құндылықтарды кеңінен насихаттау тәрбиесі бойынша мынадай іс-шаралар: «Отбасы тәрбие бастауы», «Әкем - анам, және мен»- спорттық жарыс «Бақытыңды балаңнан ізде», «Жанұя - жақсылық ұясы», « Әке - ер, ана жігер, бір үйде екі кемеңгер», « Менің жанұям - менің қорғаным», «Отбасы дәстүрлері тәрбие сағаты, «Отбасындағы демалыс»- тренинг, «Ардақты ата - ананды тәрбие сағаты. «Отбасы шуағы», «Отбасындағы менің міндеттерім»- тестік жұмыс «Ата-ананың парызын өтеу сенің парызың», «Ұлың ержетті, қызың бой жетті», «Үлкен шаңырақ тәрбиесі», «Бала мен көше»- тренинг өткізілді «Отбасы - ұлағат ұясы» тәрбие сағаты «Мен және менің отбасым»- сауалнама өткізілді. 3. Рухани адамгершілік қасиеттерді қалыптастыру тәрбиесі бойынша; мынадай іс-шаралар: «Әдептілік - әдемілік», «Адам көркі –жақсы іс», «Аталар сөзі - тәрбие көзі»,«Сәлем сөздің анасы, білгені жөн әр қазақтың баласы», 203

«Сыртқы келбет мәдениеті»,«Менің ішкі жан дүнием»- тренинг, «Адам бойындағы асыл қасиеттер» тәрбие сағаттары, «Жақсылық жасау қажет пе?- дебат, «Адамның сұлулығы неде!-, «Имандылық адам көркі», «Эстетикалық және ұлттық тәрбие баулу», «Төрлет елге кел жылым, бақытыңды бер жылым»!-мерекелік бағдарлама! «Халық өнері-асыл қазына»,«Имандылық иірімдері», «Талаптыға нұр жауар»,«Тәрбие басы-тал бесік», «Кітап –білім бұлағы»-конференция,«Ана алдындағы құрмет», «Адамгершілік қағидасы»,«Қыз сыны»-сайыс, «Домбыра халық қазынасы»-тәрбие сағаты,«Қонақжай қазақ халқы!», «Заман талабына лайықсыңба?» - ойын сауық бағдарламасы, «Балалық шақ бақыты», «Шын дос-таусылмас қазына», «Ұлттар достығы»-өткізіліп,оқушылардың адамгершілік пен парасаттылық касиеттерінің дамуына жол ашты. 4. Құқықтық сананы қалыптастыру және дамыту тәрбиесі бойынша мынадай іс-шаралар сынып, тәрбие сағаттары. «Заң ортақ, мен елімнің тірегімін», «Баланың құқығы мен міндеті», «Заңды білу заман талабы», «Құқық бұзушыларға қарсы күресте бірлесе жұмыс жасау»-дәріс. «Тәуелсіз Қазақстан –менің болашағым», «Бала еңбегін қанаудың алдын алу»-диспуттар өткізілді. Бұл іс- шаралар жасөспірімдердің заң жөніндегі құқықтық сауаттылығын арттырды. 5. Жалпы адамзаттық қасиеттердің негізінде көп мәдениетті тұлғаны қалыптастыру тәрбиесі бойынша мынадай іс-шаралар жүргізілді: «Жас өспірім мінезіндегі ерекшеліктер»- дәріс, «Не, қашан, қайда?» - зияткерлік ойын, «Кірлетпейік кітапты»- тәрбие сағаты,«Жүзден жүйрік, мыңнан тұлпар»- танымдық жұмыс «Кітап - білім бұлағы», «Іздегенде табылатын қасыңнан»- достық туралы дөңгелек үстел, «Адамның азаматтық тұлғасы»- пікірталас,«Қарым-қатынас мәдениеті», «Исламдағы сөз әдебі», «Жақсылық жан азығы», «Бір-бірімізді түсініп мейірім сыйлайық» - тренинг, «Мамандықтың бәрі жақсы», «Сыртқы келбет мәдениеті», «Адалдық адамдықтың белгісі» - дәріс «ХХІ- ғасыр көшбасшысы»- сайыс,«Кітап сарқылмас рухани әлем», «Бәрін білгім келеді»,«Әлем бала көзімен»- сурет көрмесі, «Халқымыз қандай тәлімгер», «Бала бойына адамгершілік қасиеттерді қалыптастыру», «Исламдағы сөз әдебі», «Мейірім шуағы»- тренинг «Жақсы көңіл - күй жан азығы», «Мамандығым - мақтанышым» - пікірталас, «Қасиетпен құт дарытқан ана тілі» - кеш, «Балдәурен –ән байқауы, бала бойындағы білімге деген құштарлығына жол ашып, дарынын шыңдай түсті. 6. Салауатты өмір салтын ұстану дағдыларын қалыптастырудың кешенді және үздіксіз және тұрақты жүйесін құру тәрбиесі бойынша мынадай іс-шаралар жүргізілді. «Салауатты өмір салты» - жарыс«Бақыт деген денсаулық», «Тазалық денсаулық кепілі», «Менің денсаулығым - менің байлығым», «Дұрыс тамақтану денсаулық кепілі», «Қыс қызықтары»- эстафеталық ойын, «Күлкі - керуені»- әзіл сықақ бағдарламасы,«Салауатты өмір, көтеріңкі көніл», «Денсаулық - өмір негізі»,«Жасөспірім зиянды әдеттер әлемінде», «Ішімдік нашақорлыққа қарсы құқықтық шаралар», «Дені саудың жаны сау» - спорттық жарыс, «Тісің болсын маржандай»,«Қыз бала және ұл бала гигиенасы», «Табиғатты қорғау қасиетті іс», «Табиғатым - тағдырым» - сурет көрмесі, «Туған жер»- ән байқауы, «Шылымның зардабы», «Еңбек етсең ерінбей», «Мен таңдаған мамандық», «Ынтымақ береке бастауы», «Еңбек ер атандырады»- жарыс, ЖИТС - ғасыр дерті, «Маскүнемдікпен нашақорлықтың алдын алу», «Салауатты өмір салтымыз, сергектік өмір қалпымыз», «Балбұлақтың шамшырағы денсаулық», «Жеке бас гигиенасы күтімі», «Елдің мықты тірегі - дені сау ұрпақ», «Жағымсыз әдеттер», «Диетаның пайдасы мен зияны», «Денсаулық - баға жетпес құндылық», «Төл теңгенің тарихы» - кеш,«Еңбек жетісі», 204

«Сегіз қырлы бір сырлы»- топаралық байқау, «Ас атасы - нан», «Адал еңбекке алғыс» - топаралық көрме, «Баланы еңбекке баулуда әр отбасының біліктілігі», «Құдіретті Жер – Ана», «Экология - және біз», «Табиғат - әсемдік әлемі» - ән байқауы өткізіліп, оқушылардың елге, жерге, атамекен табиғатын қастерлеуге баулиды. Облыстық «Тәрбиеші - мейірімді жүрек» байқауына мектеп-интернатының тәрбиешілерінен Талманова Дамира Жұмабекқызы қатысып алғыс хатпен марапатталса, Николаева Любовь Николаевна бас жүлдені жеңіп, сыйлықтармен марапатталды. Қазақстан Тәуелсіздігіне 20 жыл толуына орай, облыстық фестивалға «Бір шаңырақ астындамыз» - атты тақырыпта қатысып, өте жоғары баға алдық. «Тәуелсіз елдің ұлағатты ұстаздары» атты өткен фестивальда ұстаздар бірінші дәрежелі дипломмен марапатталды. Ұлы жеңістің 69 жылдығына арналған Мерекелік өтпелі кубок жеңісі үшін өткізілген футбол ойынында мектеп - интернаттағы оқушылар «Достық» командасы дипломмен, оқушыларды белсенді даярлағаны үшін дене шынықтыру пәні мұғалімі Ниязалиев Даурен Бейсенұлы мадақтамамен марапатталды. Аудандық« Спортпен біргеміз» би байқауында интернаттың «Қыз Жібек» би тобы өнер көрсетіп, мадақтамамен марапатталды. «Жас ұлан» балалар мен жасөспірімдер ұйымын дамыту жұмыстарына белсене қатысып, шығармашылық қабілеттерін дамытқаны үшін Николаева Любовь Николаевнаға алғыс жарияланды. 30-тамыз Қазақстан Республикасының Конститутциясының күніне арналған Меркі аудандық балалар мен жасөспірімдер спорт мектебінің аудандық ашық біріншілігінде қол күресінен «Үздік ойын көрсеткені үшін» дене шынықтыру пәні мұғалімі Ниязалиев Даурен Бейсенұлы мадақтамамен марапатталды. Жыл сайын мектеп - интернатында «Үздік тәрбиеші» байқауы өтеді. Бұл байқауға барлық тәрбиешілер бір кісідей ат салысады. Мұндағы байқаудың өткізілу мақсаты, тәрбиешілердің тәжірибелік дағдыға ие болуға, өзін-өзі дамыту, жетілдіру қажеттілігін қанағаттандыру, кәсіптік құзыреттілік деңгейін көтеріп, бағыт - бағдар беру. Жеке тұлғаның қалыптасуы - үздіксіз үдеріс. Әрбір балаға жеке тұлға ретінде қарап, оның өзіне тән сапасы, еркі, өзіндік әрекет жасай алатын қабілеті бар екенін ескеріп, баланың білімге, ғылымға ықыласын арттыру, олардың ақыл-ой қабілетін, жеке бас қасиеттерін дамыту оны қоғам талабына сай жүзеге асыруға көмектеседі. Ал оқушы -қоғамның белсенді мүшесі, жарқын келешек кепілі. Оқушы мәдениетін тәрбиелей отырып біз жеке тұлға қалыптастырамыз. Жеке тұлғаның мерейінің асқақтауына отбасы мен мектептегі тәрбиенің маңызы ерекше. Егеменді еліміздің ертеңі - жас ұрпақты әдепті, адамгершілігі жоғары болып өссін десек, тәрбие тағылымын басшылыққа алып, халқымыздың рухани байлығын бүгінгі күн талабымен ұштастыру ата-аналар мен мектеп ұжымын байланыстыруда зор рөл атқарумен қатар, оқушыларды әлеуметтендіру жолындағы жұмыстарды жолға қоя білсек, тәрбиенің берері көп болмақ. Пайдаланған әдебиеттер. С.Ғ. Тәжібаева. Мектепте тәрбие жұмысын ұйымдастыру технологиясы. Республикалық Ғылыми - әдістемелік педагогикалық журналы. Тәрбиелік іс - шаралар. Республикалық педагогикалық журнал. Тәрбиелік іс - шаралар. Г.Қ. Нұрғалиева. Педагогикалық логикалық –құрылымдық курсы. Алматы 1999ж. Н.Ә. Назарбаев Қазақстан Республикасы Президентінің Қазақстан халқына жолдауы. Қазақстан Республикасының Білім туралы Заңы. Астана. 2000-15б. Зимняя И.А. Педагогикалық психология. Оқулық. Алматы 2205- 123б. М. Жұмабаев. Педагогика. Алматы. «Ана тілі» 1992- 65б. Педагогика, оқулық. Абай атындағы Ұлттық Педагогикалық Университетінің педагогика кафедрасының ұжымы. Алматы-2005-152-162б. Айтмамбетова Б.жаңашыл педагогтар идеялары мен тәжірибелері. Алматы - 1991ж. Көшекбаев Н. Оқыту теориясы – Алматы . Мектеп.1976. Лемберг Р. Оқыту әдістері.- Алматы. 1958ж.

205

ТРЕНИНГ ФОРМИРОВАНИЯ ЛИДЕРСКИХ КАЧЕСТВ И КОРПОРАТИВНОГО ДУХА Ворфоломеева И.П. старший преподаватель кафедры ППС ПРУ, Филиал АО «Национальный центр повышения квалификации «Өрлеу» Институт повышения квалификации педагогических работников по Павлодарской области Цель тренинга: способствовать формированию лидерских качеств у участников тренинга, сплочению группы и построению эффективного командного взаимодействия. Задачи тренинга: 1. Формировать благоприятный психологический климат в группе. 2. Организовать деятельность по осознанию каждым участником своей роли, функции в группе. 3. Обучить участников умениям и навыкам на выявление лидерских качеств. 4. Содействовать развитию умения работать в команде. Ожидаемые результаты «на выходе» после тренинга: 1. Сплочение группы, адаптация друг к другу. 2. Преодоление барьера формального общения. 3. Формирование и решение общих задач. 4. Образование сильной команды, основанной на партнерских отношениях. В настоящий момент существует множество видов тренингов. Основные это: бизнестренинги (в основном тренируются рабочие навыки, такие как - организация рабочего времени, умение продавать товар, коммуникация с клиентом и др.), тренинги социальных навыков (направлены на адаптацию и социализацию человека в обществе; на комфортность себя в социуме), тренинги личностного роста, тренинги командообразования (разные упражнения, чаще всего физической направленности, на сплочение группы людей, выработки ощущения единства) и др. Разные виды тренингов часто объединяют в себе идеи и принципы работы других направлений, для более эффективного использования самого тренинга. Например, тренинги личностного роста во многом включают в себя все перечисленные виды тренингов, и в особенности приемы работы тренингов социальных навыков. Что такое тренинг вообще? Тренинг - это маленький, но очень активный кусочек жизни. Это множество ситуаций, упражнений, мыслей и общения, которые дают возможность применить знания, полученные за несколько часов, в жизни. Это как пилотная версия, тренировочная база для саморазвития. Почему именно группа ? Принципиальное преимущество группы - это возможность получения обратной связи: эмоциональной поддержки от участников группы, имеющих общие проблемы и общие цели. Тренинг формирования лидерских качеств и корпоративного духа Как это ни странно, но большинство людей не осознают наличие в себе лидерских качеств. А еще большее количество людей не осознает желания стать лидером. Между тем, стремление к лидерству в человеке (впрочем, как во всех живых организмах) заложено самой природой. Есть множество определений лидерства, одно из них дал современный психолог Антонио Менегетти: «Лидер - это человек, который, удовлетворяя собственный эгоизм, реализует общественный интерес». Так или иначе, лидер вырисовывается в любой социальной группе, любом контакте, любой совместной деятельности. Задачей тренинга на выявление лидерских качеств является обучение участников тренинга умениям и навыкам, без которых лидер не может быть таковым, это: Целеустремленность. Ответственность. Уверенность в себе. Энергетика. Активность. Имидж или статус. 206

Навыки конструктивного общения. Любовь к себе. Тренинг содержит в себе соединение целой группы, где каждый индивидуален и уникален, где есть психолог, который выполняет роль координатора направлений. Во многих областях нашей жизни команда (группа) является главенствующей структурой. Команда – это коллектив единомышленников, приверженных общим ценностям и имеющих общие цели. Все члены команды делят поровну ответственность за происходящее и конечный результат. Функционирование команды можно сравнить с хорошо отлаженным механизмом. Для современного бизнеса, когда многие задачи решаются коллегиально, наличие команды, в которой люди понимают друг друга и способны распределить обязанности согласно их профессиональным способностям, дает весьма ощутимый коммерческий эффект. Если в компании работают яркие, талантливые люди – это великолепно, но ещё лучше, если они способны работать не только по отдельности, но и сообща делать общее дело. Тренинги по командообразованию направлены на создание, сплочение и развитие группы, раскрытие ее внутреннего потенциала для повышения эффективности взаимодействия между людьми и, как следствие, повышение общей эффективности труда. 1. Упражнение «Смысл моего имени». 2. Упражнение «Взаимные презентации». 3. Упражнение «Я - лидер?» 4. Демонстрация фрагмента видеофильма «Три поросёнка». 5. Деловая игра «Башни». 6. Упражнение «Цветущая поляна». Литература 1. Альтманн Г.Х. Звёздные часы лидерства. Лучшие стратегии управления в мировой истории./пер с нем. – М.: Интерэкспорт, 1999 г. 2. Бендас Т.В. Гендерные исследования лидерства// Вопросы психологии. – 2000 г. - №1. 3. Гоулман Д. Эмоциональное лидерство: Искусство управления людьми на основе эмоционального интеллекта. – М.: Альпина, 2005 г. 4. Карделл Ф. Психотерапия и лидерство. – СПб.: Речь, 2000 г. 5. Кипнис М. Тренинг лидерства. – М.: Ось-89.2004 г. 6. Кристофер Э., Смит Л. Тренинг лидерства. – СПб.: Питер, 2001 г. ҚОСЫМША БІЛІМ - ТӘРБИЕЛЕУ МЕН ОҚЫТУ ПРОЦЕСІ Карбетова Замира Скаковна Мектептен тыс жұмыс және балалар шығармашылық орталығының қосымша білім беру педагогы, Тараз қалалық «Жас Ұлан» балалар мен жасөспірімдер ұйымының төрайымы Балалардың мектептен тыс бос уақытын тиімді ұйымдастыра отырып тәрбие бағытында нақты қызмет жасайтын, қосымша түрлі салада білім беретін, кәсіби бағытта даярлай алатын бірден-бір білім мен тәрбие ордасы мектептен тыс ұйымдар болып табылады. Соңғы жылдары облыстық, қалалық, аудандық деңгейдегі мектептен тыс ұйымдармен жұмысты жетілдіріп, әдістемелік көмектерін жаңа бағытта жүргізе бастаған, сонымен қатар заман талабына сай жұмыс істеу тәсілдерін жетілдіруге байланысты Республикалық қосымша білім беру оқу-әдістемелік орталығының атқарып отырған негізгі іс-шараларының ауқымдылығы және пайдалы екендігі анық. Мектептен тыс ұйымдардың ұйымдастырып өткізген байқаулары, қосымша білім беру педагогтарының байқаулары, ғылыми практикалық конференциялар, шығармашылық көрмелер, қоғамдық ұйымның көшбасшылар мектебі, белсенділер жиынының өз деңгейде өтуі, қорытындысының дер кезінде және нақты шығарылуы, баспа бетінде жариялануы қаламыздағы шығармашылықпен айналысатын балалар мен жасөспірімдердің санын, олар меңгерген білімнің сапасын арттырды. Балалардың бос уақытын мазмұнды ұйымдастыру, олардың жеке басының дамуына жағдай жасау, шығармашылық еңбегіне қолдау көрсетіп, өздерінің қабілеттерін іске 207

асыруларына жәрдемдесу, бір сөзбен айтқанда, қосымша білім мен тәрбие жұмыстарын жетілдіру – мектептен тыс ұйымдардың басты міндеті. Бүгін сол ұйымдарды айта келіп, Тараз қаласы әкімдігінің мектептен тыс жұмыс және балалар шығармашылық орталығы туралы сөз қозғамақ болып отырмыз. Орталықта - балалар мен жасөспірімдердің өзін-өзі басқаруын, шығармашылығын дамыту, олардың қабілеттерін іске асыру, қоғам өміріне бейімделуі, азаматтық сана-сезімін, жалпы мәдениетін, салауатты өмір салтын қалыптастыру, бос уақытын мазмұнды ұйымдастыру үшін жағдайлар жасауды көздейді. Оқушылардың үйірмеге деген ықыласын арттыра отырып, ой парасаттарын нығайту мақсатында үйірмелерге қамтумен қатар жасөспірімдердің ішінен дарынды балаларды анықтап, олардың қабілеттерін дамытуға жан-жақты эстетикалық тәрбие беріп, сұлулыққа, тазалыққа үйретуде Мектептен тыс жұмыс және балалар шығармашылық орталығы аса маңызды рөл атқарады. Сондай-ақ, Мектептен тыс жұмыс және балалар шығармашылық орталығында бала сабақтан тыс уақытта өзінің таңдауы бойынша қосымша білім алып, кәсіптік бағдарын айқындауға және өздерінің шығармашылық қабілеттерін танып білуге талпынады. Орталық жұмысы: сәндік-қолданбалы өнер шығармашылығы, салауатты өмір салты, көркемдік-эстетикалық және әртүрлі бағыттарында 331 үйірме жұмыс істейді. Әр бағыттың, үйірменің өзіндік жұмыс мақсаты бар. Мектептен тыс жұмыс және балалар шығармашылық орталығының жұмысы 2014-2017 оқу жылдарына арналған даму бағдарламасы негізінде жүзеге асырылады. Аталған бағыттар бойынша Орталықта төмендегі студиялар мен бөлімдер жұмыс істейді: • «Өрлеу» ән-саз студиясы. • Үлгілі «Kamer-тон» эстрадалық вокал студиясы. • «Гармония» музыкалық студиясы. • «Балдәурен» және «Знайка» 5-6 жастағы балаларды мемлекеттік және орыс тілдерінде оқытатын бүлдіршіндер мектебі. • Бейнелеу өнері студиясы. • Сәндік-қолөнер шығармашылық студиясы. • Хореографиялық студия, «Жас Дәурен» үлгілі балалар хореографиялық ансамблі. • Балдық би студиясы, «River dance» үлгілі балдық би ансамблі. • «Іңкәр» сән-театр студиясы. • Көпшілік іс-шаралар ұйымдастыру бөлімі. • «Арлекин» қуыршақ театры. • Әлеуметтік-психологиялық қызмет. • Спорттық бөлім. Айкидо, Джиу-Джитсу, грек-рим күресі, шахмат мектебі, тоғыз құмалақ, кіші футбол, гандбол, волейбол, жас арбитр мектебі. • Қалалық «Жас Ұлан» біріңғай балалар мен жасөспірімдер ұйымы. • Орталық филиалы «Солнечный» ауылы: спорттық секция, сәндік-қолөнер шығармашылығы студиясы, хореография класы, бүлдіршіндер мектебі, домбыра және фортепиано кластары. • Сонымен қатар, Мектептен тыс жұмыс және балалар шығармашылық орталығында қосымша 7 кіші футбол аула алаңшалары бар. Тәрбиеленушілер контингентінің сақталу көрсеткіштері

208

Мектеп және Мектептен тыс тәрбиелік стратегиясының біртұтастығы жеке тұлғаны бірыңғай үзілмес білім беру үрдісіндегі қалыптасуына жағымды жағдай жасау мақсатында Орталық жыл бойы қала мектептерінің оқушыларына арналған көпшілік іс-шаралар ұйымдастырып, өткізеді. Мектептен тыс жұмыс және балалар шығармашылық орталығы – орталық тәрбиеленушілерінің жан-жақты эстетикалық дамуына үлкен көңіл бөледі. Әрбір атаулы мерекеде тәрбиеленушілерге арналған мерекелік көңіл көтеру бағдарламаларын да ұйымдастырып өткізеді. Қазақ халқы әуелден-ақ бала тәрбиесіне айрықша мән беріп, оны ата-ананың, қоғамның борышы санаған. Өйткені, бала – болашақ иесі. Сол себепті келер ұрпақ алдындағы жауапкершілік әрдайым қатал сын саналған. Баланы өсіру, оны азамат етіп тәрбиелеу – елдік мәселе. Бала тәрбиесі жөнінде Абай: «Адамның жақсы болуы тегінде емес, тәрбиесінде, ақылында, өнер, білімінде. Адамға үш алуан адамнан мінез жұғады: ата-анадан, ұстазынан, құрбысынан. Әсіресе, олардың қайсысын жақсы көрсе, содан көп жұғады», деп осы үшеуінен баланың болашағы шешілетінін ескерткен. Жан-жақты дамыған азаматты тәрбиелеу – бүгінгі күннің басты мақсаты. Отбасынан басталатын тәрбиенің мектепте жалғасуы айғақ. Ал мектеп жасындағы балалар мен жасөспірімдерге мемлекет тарапынан көрсетіліп жатқан қолдаудан бөлек, балалар мен жасөспірімдер ұйымдары қызметі жүзеге асуда. Ұстаздардан мол білімді алуға тырысатын оқушы қауымы біз айтқан ұйымдардың арқасында мүлдем мектептен тыс дүниеге қол жеткізеді. Ол сол ұйымның мүшесі бола тұра, алдымен өзін тәрбиелеп, одан соң айналасындағыларға көмек беруге дағдыланады. Қоғамдық өмірдегі қызықтармен қақтығыса жүріп, жат қылықтардан бойын аулақ ұстайды. Балалар ұйымының ұстанымдарын өн бойына өрбіткен, сол мәдени ортаны игерген азамат – бүгінгі жас, ертеңгі ел тізгінінің иесі. Ол өз тарапынан мемлекет пен қоғамның дамуына өзінің сүбелі үлесін қосады. Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың «Бүгінгі күн – талантты, жігерлі, өзіне сенетін адамдардың, арманға бай және оларды жүзеге асыруға ерік-жігері бар жастар уақыты» деген ұлағатты сөзін негізге ала отырып, қашан да жастар қоғамдық өмірде де, саясатта да, өнерде де болашақ игі істердің жалғастырушысы болып қала бермек. «Бірыңғай «Жас Ұлан» балалар мен жасөспірімдер ұйымы» Республикалық қоғамдық бірлестігі Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың бастамасы бойынша құрылған Қазақстан Республикасы балалар мен жасөспірімдердің қоғамдық ұйымы болып табылады. «Жас Ұлан» - өскелең ұрпақты жоғары рухани-адамгершілік құндылықтар, гуманистік, толеранттылық пен демократиялық ұстанымдарға негізделген қазақстандық патриотизм рухында қалыптастыратын ұйым. Өскелең жас ұрпақтың бойында патриоттық, білім мен өзін-өзі жетілдіруге деген құштарлық, беріктік, Отан тарихына, Тәуелсіз Қазақстанның бүгіні мен болашағына деген жауапкершілікті қалыптастыру мақсатында «Бірыңғай «Жас Ұлан» балалар мен жасөспірімдер ұйымы» өз жұмысын жалғастырып келеді. Тараз қаласындағы 58 мектептің барлығы «Жас Ұлан» ұйымына мүше болып табылады. 20112012 оқу жылында Тараз қаласы бойынша 410 оқушы болса, 2012-2013 оқу жылында 6170 оқушыға толығып, 6580 оқушы, 2013-2014 оқу жылын алдыңғы жылдармен салыстыратын болсақ әрине жасұландықтардың саны екі есе арта түсті. Қазіргі таңда 11600 оқушы балалар мен жасөспірімдер ұйымында мүшелікте. Қалалық бірыңғай «Жас Ұлан» балалар мен жасөспірімдер ұйымының мүшелері – көптеген игі істерге ұйытқы болуда. Өз Отанын шексіз сүюге, елін құрметтеуге, ұйымдастырушы әлеуметтік маңызды жұмыстың белсенді қатысушысы бола алады. Осыған дәлел жасұландықтардың қаланың қоғамдық және мәдени өміріне белсенді қатысуы болып табылады. Яғни, Қалалық бірыңғай «Жас Ұлан» балалар мен жасөспірімдер ұйымының жұмыс бағдарламасын жүзеге асыру шеңберінде ұйымның жеткен жетістіктері мен атқарған істері де аз емес. • «Жас Ұлан» мен «Жас Отан» болашаққа нық қадам» тақырыбында дөңгелек үстел; • «Қамқорлық», «Балаларға шаттық сыйла», «Үлкенге – құрмет, кішіге - міндет» атты қайырымдылық акциясы; • «Ел рәміздері – менің мақтанышым» шығармалар байқауы; • 1-желтоқсан Қазақстан Республикасының Тұңғыш Президенті күніне орай «Кемел келешекке – кемеңгер басшымен!» атты жастар акциясы; • «Болашақтағы «Жас Ұлан» балалар мен жасөспірімдер бейнешығармашылығы мен мультипликациясы» фестиваль-байқауы; 209

• «Менің отбасымның қызықты сәті» фотосурет байқауы. Сондай-ақ, аға тәлімгерлерге тәжірибе алмасу мақсатымен түрлі бағытта семинарлар ұйымдастырып өткізу жұмыстары да жүргізіледі. Қалалық жасұландықтардың жасаған жұмыстары мен игі істері аз емес. Жасұландықтар өз тараптарынан өздерінің шығармашыл, іздемпаз, жанашыр, мейірімді, белсенді және де өз елінің патриоттары екендерін көрсете білді. Жас ұрпаққа ұлттық білім мен тәлім-тәрбие беру – кәзіргі таңдағы басты міндеттердің бірі ғой. Міне осыған қосқан аз да болса еңбегі деп есептеймін. Қоғамға да ең басты керегі – елдің ертеңіне деген сенім мен үміт. Заманауи Қазақстанның ұлтжанды, рухы биік, білімді, жаңашыл жасұландықтары алдағы уақытта Елбасы сенімін, ел сенімін ақтайтыны сөзсіз.

ВНЕУРОЧНАЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ КАК СРЕДСТВО ДОСТИЖЕНИЯ ЛИЧНОСТНОЙ САМОРЕАЛИЗАЦИИ ШКОЛЬНИКОВ, НАПРАВЛЕННОЙ НА РЕЗУЛЬТАТ Лаврухина О.П. учитель биологии, КГУ «Успеновская средняя школа» ООАФР» Учебно-познавательная деятельность осуществляется не только в процессе обучения на уроках, она продолжается во внеурочное время разнообразных формах воспитательной работы. Внеклассная деятельность является частью всего учебно-воспитательного процесса, при котором деятельность школьников осуществляется во внеурочное время при организующей и направляющей роли учителя. Вся внеурочная работа ориентирована на расширение и углубление базовых знаний и умений, на развитие способностей, познавательного интереса, на приобщение к исследовательской работе, на организацию социальной деятельности школьников в пределах своего края. Это выражается в том, что у внеклассной работы больше возможностей в осуществлении воспитательных функций каждой дисциплины. Внеклассная работа проводится в свободное время с целью развития интересов и способностей ребенка, удовлетворения его потребностей в познании, общении, практической деятельности, восстановлении сил и укрепления здоровья. Внеурочная работа позволяет детям использовать свое свободное время с максимальной пользой. В современной школе очень важно заинтересовать учебным предметом учащихся, повысить мотивацию к обучению, достичь этого можно только лишь через продуманную систему внеурочной деятельности по биологии, вот почему внеклассная работа была важным звеном учебно-воспитательного процесса и остается актуальной в наше время. Процесс обучения опирается на психолого-педагогических концепциях, которые называются часто также дидактическими системами. Дидактическая система составляет совокупность элементов, образующих цельную единую структуру и служащую достижению целей обучения. В традиционной системе обучения главную роль играет преподавание, деятельность учителя. В педоцентрической концепции главная роль в обучении отводиться учению деятельности ребенка. Современная дидактическая система исходит из того, что обе стороны преподавание и учение - составляют процесс обучения. Структуру обучения составляют изложение, понимание, обобщение, применение (1). Современное проведение внеурочной деятельности Внеурочная деятельность отличается от урочной целями, содержанием, организационными формами и особенностями методики проведения. На внеурочных занятиях школьники совершенствуют умения самостоятельно пополнять знания из различных источников информации. Школьники совершенствуют умения работать с книгой: выделять главные мысли, отбирать факты для подтверждения теоретических положений, составлять планы и конспекты по тексту. На экскурсиях и в походах они закрепляют некоторые исследовательские методы: учатся наблюдать, собирать и оформлять гербарий, составляют планы и карты-схемы пути и т.д. Участие в походах по родному краю воспитывает чувство патриотизма.(2).

210

Экскурсия Одна из форм проведения внеурочной работы может быть экскурсионно-туристическая работа. К ней привлекаются, как правило, старшеклассники (3). Существует несколько определений понятия "экскурсия". Различные словари, дают примерно одинаковую трактовку этого термина: "экскурсия от лат. ехсursіо - поездка коллективное посещение музеев, выставок, достопримечательных мест, а также поездка с учебными или культурно-просветительными целями". В педагогической практике - форма внеаудиторной работы, обеспечивающая наглядность обучения. Истинность знаний демонстрируется в обстановке непосредственного наблюдения явлений и процессов. Экскурсия воспитывает любознательность, внимательность, нравственно-эстетическое отношение к действительности (4). По содержанию экскурсии подразделяются на тематические и комплексные; по целям на учебные, производственные, краеведческие и пр. Экскурсия способствует распространению политических, философских, научных, художественных и других взглядов, идей и теорий. Выполняя функцию пропаганды, каждая экскурсия должна иметь четкую направленность. В основу экскурсии положены принципы пропаганды знаний, научность, идейность, связь с жизнью, доходчивость и убедительность. Эти принципы выражают существо пропаганды, позволяют выделить в ней главное. Их следует рассматривать в совокупности, т.е. во взаимной связи друг с другом. В практике используется немало различных методов познания: индуктивный, дедуктивный, аналитический, синтетический, методы абстрагирования, аналогии, моделирования, обобщения, эксперимента и др. Все эти методы в той или иной мере используются при проведении экскурсий. Экскурсионный метод построен на примере показа. В большинстве экскурсий (кроме литературных) выдвинутые в рассказе экскурсовода положения аргументируются с помощью зрительных доказательств. Нередко рассказ является лишь комментарием к зрительной характеристике экскурсионных объектов. Под экскурсией подразумевается любой выход в природу с учебной целью, независимо от того, на какое расстояние придется идти, на какое временя и когда. Экскурсия, как форма организации учебно-воспитательной работы, близка к уроку. С некоторым приближением можно считать, что экскурсия - тот же урок, но урок, в непривычной обстановке класса, а в условиях экскурсионного объекта (геологического обнажения, леса, реки и т.д.). На уроке природа изучается лишь с помощью слова и специальных пособий, а на экскурсии учащиеся имеют дело с натуральными объектами природы. Экскурсии в природу можно использовать для решения разнообразных дидактических задач. Например, предварительные, или вводные, экскурсии проводят перед изучением нового материала. В задачи этих экскурсий входит: расширение жизненного опыта, накопление наблюдений и сбор материала, который будет использован на последующих занятиях. Текущие экскурсии проводятся параллельно с изучением учебного материала. Их основная цель - обогатить знаниями учащихся при изучении законов, явлений, понятий; дать возможность узнавать изучаемые явления в их естественном проявлении. (5) Во время экскурсий происходит накопление у школьников образных и содержательных представлений о природных и хозяйственных объектах и явлениях. В этом заключается важная роль экскурсии в осуществлении краеведческого принципа обучения (3). С развитием компьютерных технологий школьники имеют возможность путешествовать, побывать на экскурсии через выход в Интернет, а также сравнить результаты своих наблюдений полученных в результате экскурсии, походов, создать свои проекты на компьютере.(5) Неделя биологии. "Неделя биологии" - форма внеклассной работы, предусматривающая проведение после уроков в течении пяти-шести дней недели внеклассные мероприятия по биологии, организуемые с целью широкой пропаганды биологических знаний. Главное достоинство этой формы внеклассной работы в привлечении большого числа учащихся к разным видам деятельности: участие в биологических конференциях, школьной олимпиаде, в экскурсиях, в конкурсах на лучшую фотографию, рисунок, сочинение, наглядное пособие и т.д. Такое разнообразие форм работы позволяет привлечь все классы, где изучаются

211

естествознание и биология, способствует развитию познавательного интереса к биологии у школьников разного возраста. Биологические игры. Эффективность учебно-воспитательного процесса так же определяет активность учащихся на уроке, их заинтересованность в изучении того или иного предмета. Эта проблема актуальна и для учителей, работающих в старших классах. Одной из активных форм обучения, способствующей развитию мышления учащихся, стали уроки-игры. Игровой момент способствует возникновению интересов, восстанавливает эмоциональную уравновешенность и обеспечивает социальную ориентацию. Игры бывают деловые и имитационные. Имитационные игры позволяют строить обучение таким образом, чтобы ученик чувствовал себя свободным, мог проявить активность и полную самостоятельность, учиться соотносить собственные интересы с интересами природы и всего общества в целом. Понятие "имитационные" игры появилось в педагогической литературе в 60-80 годы ХХ века, и означал предоставление ученикам возможности "проживания" реальных ситуации приближенных к реальности. Имитационные игры имеют общие требования, которые позволяют методически верно их организовать и провести. Каждая игра должна иметь подготовительный этап, сюжет или сценарий, связанный с определенной проблемой, в каждой ситуации участники игры получают свои роли, позиции, которые отличаются по точкам зрения. Деловая игра - средство моделирования разнообразных условий деятельности методом поиска новых способов ее выполнения. Деловая игра позволяет найти решение сложных проблем путем применения специальных правил обсуждения, стимулирования творческой активности учеников (6). Акции. В своей практике я также использую проведение различных акций: «Мы за правильное питание!» (борьба с фастфудом), «Мы против курения!», «Скажем «Нет алкоголю!»» и т.д. Акция включает: просмотр фильма, сценку учащихся, эксперимент (например, разложение куриной печени в кока-коле), анкетирование. Эти акции позволяют учащимся самостоятельно анализировать материал, проводить и наблюдать эксперимент. Мероприятие длится около 30 минут, но вызывает огромный интерес у учащихся, позволяет привлечь к здоровому образу жизни. Биологию называют наукой XXI века не только потому, что она призвана решать наиболее острые проблемы, стоящие перед человечеством на данном витке развития цивилизации, - обеспечение населения продовольствием, проблемы экологии и сохранения здоровья. В настоящее время существует огромное множество форм методов, компьютерных технологий организации обучения. Проблема активизации познавательного интереса у школьников - один из ключевых вопросов современного образования. Обществу нужен выпускник, самостоятельно мыслящий, умеющий видеть и творчески решать возникающие проблемы, и задача общества состоит в том, чтобы рассмотреть и развить способности всех его представителей. К большому сожалению, далеко не каждый человек способен реализовывать свои способности. Очень многое зависит и от семьи, и от школы. Задача школы – поддержать ребёнка и развить его способности подготовить почву для того, чтобы эти способности были реализованные.(7) Главной проблемой образования является ослабление мотивации к обучению. Именно внеурочная деятельность способствует развитию стремления к творчеству и в первую очередь у детей с низкой мотивацией. Ни для кого не секрет, что детям легче усваивать учебный материал в нестандартной обстановке. Именно внеурочная деятельность способствует развитию коллективного творчества, формирует коммуникативные навыки, чувство ответственности, умения свободно мыслить, преодолевать барьер при обучении на уроке, создает условия для сотрудничества. Во внеурочной деятельности развиваются навыки работы с дополнительной литературой умения планировать, анализировать и обобщать. Школа и общество неразделимы. Сейчас в школе формируется новое поколение, которому предстоит преобразование общества. Сегодняшним школьникам предстоит много сделать, а для этого им надо выйти из школы всесторонне развитыми, творческими людьми. Достичь этих целей можно только во взаимосвязи урочной и внеурочной деятельности.

212

Успех внеурочной работы зависит не только от активных учащихся, но и от педагогического влияния, умения учителя придать интересам воспитанников общественно полезную направленность. Список литературы 1. Абрамова Г.С. Возрастная психология / Г.С. Абрамова. - Екатеринбург: Деловая книга, 1999. - 476 с. 2. Румянцева С.Е. Внеклассная работа и развитие личности учащихся / География в школе. - №6. - М., 2000. - 80 с. 3. Мухина В.С. Возрастная психология / В.С. Мухина. - М: Академия, 1998. - 347 с 4. Профессиональное образование. Словарь. М.: Новь, 1999. - С. 170-172 5. Ланина И. Я, Соломин В.П. Экскурсия в природу по физике и биологии / И.Я. Ланина, В.П. Сломин. - Спб., 1998. - С. 24-25 6. Фридман Л. М, Кулагина И.Ю. Психологический справочник учителя/ Л.М. Фридман, И.Ю. Кулагины. - М.: Просвещение, 1991. - С. 128-134. 7. Статья "Организация внеурочной деятельности учащихся по биологии в условиях сельской школы"/ интернет, http://pedsovet.su/load/91-1-0-7503

ОРГАНИЗАЦИЯ ЛЕТНЕГО ДОСУГА ДЕТЕЙ В ПРИШКОЛЬНОМ ЛАГЕРЕ «ЖҰЛДЫЗ» Жаксылыкова Гульнара Тохтасыновна КГУ сш №6 отдела образования акимата города Тараз Лагерь – это сфера активного отдыха, разнообразная общественно значимая досуговая деятельность, отличная от типовой назидательной, дидактической, словесной школьной деятельности. Именно в пришкольном лагере ребенок заполняет свое свободное время полезными делами. Лагерь дает возможность любому ребенку раскрыться, приблизиться к высоким уровням самоуважения и самореабилитации. Летняя школа- это разновидность летнего школьного лагеря, в котором сочетаются летний отдых и активные занятия по различным предметам. Главной задачей летней школы является обогащение словарного запаса учащихся, а так же освоение неусвоенных тем в течение года. Все уроки летней школы запланированы педагогами в игровой форме, что позволяет учащимся не принуждено усвоить упущенные пробелы в знаниях. Детские оздоровительные лагеря являются частью социальной среды, в которой дети реализуют свои возможности, потребности в индивидуальной, физической и социальной компенсации в свободное время. Лагерь является, с одной стороны, формой организации свободного времени детей разного возраста, пола и уровня развития, с другой – пространством для оздоровления, развития художественного, технического, социального творчества. Летний лагерь необходим школьникам для укрепления здоровья, физической закалки, восстановления сил для успешного завершения учебного года. Но это также время их обогащения, время действий, пробы и проверки своих сил, время освоения и осмысления окружающего мира. Программа летнего пришкольного оздоровительного лагеря с дневным пребыванием «Жулдыз» предусматривала организацию летнего отдыха детей младшего и среднего школьного возраста города Тараз СШ№6. Она была направлена на создание условий для социального, культурного самоопределения, творческой самореализации личности ребёнка. Цель программы: создание оптимальных условий, обеспечивающих полноценный отдых и развитие творческого потенциала детей в летний каникулярный период. Для достижения поставленной цели были разработаны следующие документы: 1. Положение об оздоровительном лагере «Жулдыз» с дневным пребыванием. 2. Программа оздоровления и развития детей в экологическом лагере «Жулдыз» с дневным пребыванием. 3. Циклограмма мероприятий оздоровительного лагеря с дневным пребыванием. 4. Режим дня оздоровительного лагеря с дневным пребыванием «Жулдыз». 213

В течение летней смены дети находились в оздоровительном лагере с 08:30 до 14.00, в соответствии с утвержденным режимом дня. В лагере было сформировано 9 отрядов по 20 человек в каждом. При комплектовании смены лагеря первоочередным правом пользовались обучающиеся из категории малообеспеченных, многодетных семей. Для оздоровления отдыхающих в режиме летнего лагеря были предусмотрены оздоровительные мероприятия, воспитательно-развивающая программа и обязательное выполнение режима дня. РЕЖИМ РАБОТЫ ЛАГЕРЯ «Жулдыз». 8.00-8.30 - планерка 8.30-9.00 – прием детей, построение на зарядку 9.00-9.15 – утренняя зарядка 9.15-9.30 – линейка 9.30-10.00 – завтрак 10.00-11.00 – работа кружков (летняя школа) 11.00-12.30 – массовые дела 12.30-13.00 – обед 13.00-14.00 – отрядные дела 14.00- уход детей домой Основной целью работы лагеря было создание условий для полноценного отдыха, стимулирующего всестороннее развитие творческой личности и оздоровление учащихся в летний период. Педагогами в летнем пришкольном лагере активно проводились мероприятия по пропаганде здорового образа жизни, беседы по личной гигиене, значению физической культуры и закаливанию, режиме дня, осторожному обращению с грибами и ягодами, беседы по профилактике травматизма и солнечного ожога. Проведение бесед, экскурсий, праздников по данным темам способствовали повышению интереса детей к собственному здоровью. Ежедневно в лагере проводились мероприятия по оздоровлению детей: утренняя зарядка на свежем воздухе, 2 раза в неделю спортивные мероприятия, прогулки. Основные направления: Работа пришкольного лагеря «Жұлдыз». - Работа летней школы “Учись учиться”. - Работа клубов по интересам. - Игровая деятельность школьников. - Работа бригад по озеленению и благоустройству. - Клуб «Жасыл ел». - Работа библиотеки. - Работа психологической службы. В целях реализации творческого потенциала детей систематически проводились игры, конкурсы, викторины, во время прогулок проводились экскурсии-путешествия, развивающие фантазию и креативность каждого ребенка. Дети получили массу впечатлений на экскурсиях, отобразив их в замечательных творческих работах: поделках, рисунках на асфальте. За период летнего лагеря были проведены различные праздничные мероприятия: праздник, посвящённый ко Дню Защиты детей, игровая конкурсная программа «Вперед к новым рекордам», творческая конкурсная программа «Зажги свою звезду» развлекательная программа «От сердца к сердцу», творческий конкурс «Ты, да я, да мы с тобой». Такие мероприятия наполняют детские души патриотизмом, любовью, помогают воспитанникам осознавать, почитать традиции и культуру своей Родины. Выбранные методы и приёмы работы позволили каждому ребенку проявить свою индивидуальность, творческую самостоятельность на основе свободного выбора и интереса. Мероприятия, проводимые с детьми, способствовали расширению кругозора, развитию познавательных интересов и творческих способностей детей. Анализ содержания мероприятий показал достаточно высокий уровень познавательного потенциала. Дети получили массу положительных эмоций. Грамоты, дипломы, призы - все это способствовало улучшению психосоматического здоровья детей. По итогам работы пришкольного лагеря можно говорить о хорошем уровне организации воспитательной и оздоровительной работы с детьми в рамках лагерной смены.

214

ОТБАСЫНДАҒЫ ТӘРБИЕ ЖӘНЕ ОНЫҢ БАЛА ДАМУЫНА ТИГІЗЕТІН ЫҚПАЛЫ Арысбаева Жарқынай Асетуллақызы «ӨРЛЕУ» БІЛІКТІЛІКТІ АРТТЫРУ ҰЛТТЫҚ ОРТАЛЫҒЫ Оңтүстік Қазақстан облысы бойынша педагог қызметкерлердің біліктілігін арттыру институты Инновациялық дамуды әдістемелік қамтамасыз ету бөлімінің жетекші маманы “Жастар тәрбиесі басты мақсат” дейді Ұстаз бір елдің болашағы үшін жасайтын киелі мамандық иесі Оның парасатты жүріс-тұрысы, сөйлеу мәдениеті, ішкі жан дүниесі, киім киісі бәрі баланың назарынан тыс қалмайды. Адамға ең бірінші білім емес тәрбие беру керек. Тәрбиесіз берілген білім- ол адамзаттың қас жауы, ол келешекте адам өміріне апат әкеледі ” Әбу Насыр Әл Фараби. Қоғам дамуының қай кезеңде болмасын тәрбиенің тиімділігін жетілдіру ісі жүзеге асырылып келеді. Бұл істі жүзеге асыру процесі әрбір қоғамдағы азаматты мемлекет қажеттігіне бағындырады. Өйткені мемлекет қажеттігінің орындалуы оның экономикалық күш-қуаты мен саясатына тәуелді екендігі белгілі. Олай болса тәрбие тиімділігінің ең басты шарты мемлекет мүмкіндігінен туындайтын қажеттікке сай тәрбиенің мақсатын нақты анықтау болып табылады. Жалпы адамзаттық тұрғыдан қарағанда тәрбие мақсаты - әрбір тұлғаны әржақты және жарасымды етіп тәрбиелеу. Адам - жер бетіндегі тірі организмнің жоғарғы сатысы, қоғамдық - тарихи іс-әрекеті мен мәдениет субъектісі, басқаша айтқанда іс-әрекеті мен қарым-қатынас иесі. Адам іс-әрекеті, сезімі мен ойлау ерекшеліктерімен оның өмір сүріп отырған қоғамдық-тарихи жағдайларына тәуелді болады. Қоғам дамуының белгілі сатысында педагогикалық, философиялық ой-пікірлер пайда болып, қалыптаса бастады. Тәрбие беру мақсатын анықтау ең басты мәселеге айналды. Осыған орай балаларға білім пен тәрбие берудің негізгі жолдары белгіленеді, тәрбиелік іс-әрекеттерінің мазмұны анықталды, білім беру мен тәрбиені ұйымдастырудың нақтылы мәселелері мен әдістер қарастырылады. Егер тәрбие мақсатының қалай өзгеріп отырғанына көз жіберсек, тәрбие мақсатын белгілеудің қаншалықты маңызды екенін айқын байқауға болады. Тәрбие қоғамдық құбылыс, онсыз ешбір қоғамның өмірі ілгері дамуы мүмкін емес. Философия, социология, этика ілімдерімен қаруланған педагогика ғылымы адамды барлық жағынан дамытып, жарасымды етіп тәрбиелеуді өз алдына айқын мақсат етіп қойды. Халыққа білім беру кәсіптік даярлық жүйесін үздіксіз жетілдіріп отыруды көздейді. Бұл әсіресе қазіргі қайта құру кезеңінде ерекше маңызды. Педагогика ғылымы тәрбиенің мақсаты жеке адамды жан-жақты дамыту, әділетті қоғамды өз қолымен құратын және оны қорғай алатын етіп тәрбиелеу деп қарастырады. Тұлғаны жанжақты жетілдіріп, дамыту деген ұғымды оқу мен жастардың практикалық еңбегінің тікелей байланысы, дененің және ақыл-ой дамуының біртұтастығы деп түсіну керек. Адам баласының жарқын болашағы толығымен жас ұрпақты тәрбиелеу ісіне тәуелді. Мектепте тәрбиенің басты міндеттері-теориялық білімді еңбекпен, өмірмен байланыстыра жүргізу, оқушыларды еңбек тәрбиесіне баулу, оларды политехникалық, экономикалық, экологиялық біліммен қаруландыру, кәсіптік бағдар беруге тәрбиелеу. Олар болса, әрбір азамат тәрбиеге тікелей қатысы бар адамдар, ұйымдар мен мекемелер тәрбиенің мәніне, міндеттері мен мақсатына жете түсінуі қажет. Осыған орай, тәрбиенің негізгі мақсаттары: а) жастардың дүниеге ғылыми – материалистік көзқарасын қалыптастыру; ә) тұлғаның рухани және дене 215

қабілеттерін жан-жақты дамытып, эстетикалық талғамдары мен сезімдерін қоғамның талаптарына сай тәрбиелеу. Әрбір адамның дүниеге көзқарасын қалыптастыру – негізі шарттардың бірі. Дүниетаным дегеніміз адамның табиғат пен әлеуметтік ортаны түсінуін және онымен қарым - қатынасын, оның барлық іс-әрекеттерінің бағытын бейнелейтін көзқарастарының жүйесі. Ал дүниеге көзқарас дегеніміз дүниенің даму заңдылықтарын ғылыми негізде ашатын көзқарас. Отбасы - болашақ жеке тұлғаның негізі қаланатын қоғамның бастауыш құрылым бірлігі, баланың алғашқы ұжымы, оның табиғи даму ортасы. Екі адамның некелесуіне қарап отбасы құрылды деп қарау қате пікір, бала дүниеге келген күннен бастап отбасы құрылады. Отбасы шағын мемлекет. Одан берілетін тәрбие мен әдет-ғұрып, дәстүрдің сақталуы ерекше мәнге ие. Алайда жанұяда қалыпты тәрбие беруді айтпағанның өзінде түрлі жағдаймен шаңырақ шайқалып, бала тағдырына өз деңгейінде көңіл бөлінбей жататындығы жасырын емес. Бүгінгі отбасының бала тәрбиесі қиынға соғып отырғандығы, мектептегі мұғалімдердің тұрмысымен де өзектесіп жатыр десек қателеспейміз. Данышпан Абай: «Өзіңе сен, өзіңді алып шығар еңбегін мен ақылың екі жақтан» деген. Осы ой-тілекті басшылыққа алу керек. Бала тіршілігі қашан да үй-ішінен, алтын ошақтан, ата-аналардың бала болашағына деген қарымқатынасынан бастау алатын психологиялық фактор. Отбасын ынтымақ бірлікке, сыйластыққа, бауырмалдыққа бөлеген мейірімді жандар мекені деп түсінеміз біз болашақ тәрбиешілер. Үй ішінде ата-ананың ықпалының үстем болғаны мұғалім үшін ең тиімді. Ұлтымызда «Үйді билеген түзді де билейді» - деп көрегендік білдіргенін ұстаздар әсте есте ұстаулары керек. Кезінде ата-бабамыз ерекше қастерлеген отбасылық құндылық мәселесі неге төмендеп кетті? Біз бүгінде оған қаншалықты мән берудеміз? Оған себеп, балаға өз дәрежесінде көңіл бөлмеуіміз. Ата-ана күнделікті нан табу қамымен жүргенде отбасы тәрбиесі ақсай береді. Одан осындай шиеленісті жағдай туындайды. Өйткені, отбасылық құндылық деген мәселе төмендеп барады. Қазақ - балажан халық. Бүгінгі бала - ертеңгі қоғам мүшесі, ата-ананың өмірінің жалғасы. Болашақ қоғам мүшесін балғын көзімен өмірге баулу керек демекпіз. Ұрпақ тәрбиесі отбасының ғана шаруасы емес, мектептің ең басты мәселесі болуға тиіс. Ұлы М.О.Әуезов «Ел боламын десең бесігіңді түзе» деген сөзінде үлкен педагогикалық қағида жатыр... Ұстаздар мен ата-аналар қауымына, билік өкілдеріне, өсіп келе жатқан ұрпаққа рухани адамгершілік, отаншылдық тәрбие беруге мүдделі барлық азаматтарға «Отбасы - шағын мемлекет» деген сөз бекер айтылмаған. Сол айтқандай, тәуелсіз Қазақстан болашағының іргетасы әрбір үйде қаланады, еліміздің экономикалық әулеті әрбір отбасының бақуаттылығынан бастау алады. Үлгілі, өнегелі отбасынан шыққан қазақ балалары басына ауыртпалық түскенде барлық қиыншылықтан жол тауып, мүдірмей өте білгендігінде өткен тарихымыз куә... Олар қайда жүрсе де елінің қамын ойлаған, өз ұлтының намысын қорғаған. Сондықтан да мүмкіндігінше отбасы мен мектеп тәрбиесінің арасында алшақтық болмауы тиіс, бұл мұғалімдерге қойылатын педагогикалық басты міндет. Б.Момышұлы бұл турасында өзінің үш өсиетінде былай атап көрсетеді: «Немересіне ертегі айтып бере алмаған әжелерден қорқамын. Немерелерге бесік жырын ыңылдап жеткізе алмаған келіндерден қорқамын. Қазақтың әдеп-ғұрпы мен салтсанасын ұмытқан жастардан қорқамын». Дені сау, толыққанды, бақуатты отбасы - қоғамымыз бен мемлекетіміздің берік тірегі. Отан шын мәнінде отбасынан басталады. Отбасында әрбір тұлғаның өмірге көзқарастары қалыптасып, олардың болашаққа деген арман, үміттері оянады, жан дүниесі халқымыздың рухани мұрасынан сусындайды. Ұрпақтар сабақтастығын қамтамасыз етуде де отбасы үлкен рөл атқарады. Бүгінде жас ұрпақ кең байтақ жерімізді сан білектің күшімен, ақ найзаның ұшымен қорғап қалған, «Малым - жанымның садағасы, жаным - арымның садағасы» деп намысын бәрінен жоғары қойған ата-бабамыздың қахармандық, отаншылдық дәстүрлерін жалғастыруы тиіс. Яғни әрбір отбасы ол бір шағын мемлекет. Онда ертеңгі елдің тұтқасын ұстайтын азамат тәрбиеленеді. Осыны ұмытпау қажет. Бұл міндетті орындау - мектептің ғана емес сонымен бірге жанұяның да игілікті ісі. Кейбір ата-аналар балаларын асырауды, киіндіруді, күтуді тәрбие деп түсінеді. Бұл әрине керек нәрсе, дегенмен тәрбиенің бір жағы ғана. Сонымен бірге ол үлкендер тарапынан балаларға үнемі, белгілі бағытта және үзбей жасалынатын психологиялық ықпал, адамның жеке

216

басының, оның үміті мен құштарлығының белгілі түсінігі мен сенімінің еркі мен мінезінің бүкіл сезім жүйесінің қалыптасуы. Бала ата-әженің, әке мен шешенің тәлімін көріп бой түзейді. Жақсылықты да жамандықты да отбасынан алады. Олар барлығын көзбен ұғады. Ата-ана үй ішіндегі үлкендер балаға белгілі ықпал жасайды. Бұл ықпал үлкеннің жүріс-тұрысына, мінез-құлқына қарай ұнамды да, ұнамсыз болуы мүмкін. Кейбір ата-аналар тіпті тәрбиешілер де тәрбие ешқандай рөлді атқармайды, бала жаратылысынан ата-анасына, үрім-бұтағына тартып туады деп есептейді. Баланың жаратылысына, мінез-құлқына осылай қарайтындар қолдарын бірақ сілтеп, оның тентегіне шыдай береді. Сондықтан ата - аналардың ісі мен сөзінде сәйкестік болуы шарт. Әрбір бала отбасыда тәрбие алғандықтан, ол алған тәрбиесін басқа ортада да көрсетеді. Яғни мектепте немесе жоғарғы оқу орындарында, мекемелерде және т.б. орындарда. Мысалы, балабақшадағы бала отбасында болған жайттардың бәрін өз ортасына айтуы немесе мүлде айтпауы да тәрбиеге байланысты. Өйткені ата-ана, баласын ұрысып қорқытып қоюы әсерінен де болады. Тұлғаның бойындағы көре алмаушылық, қырсықтық, өзімшілдік қасиеттердің бәрі осы отбасындағы тәрбиеге келіп тіреледі. Бәсекеге қабілетті дамыған мемлекет болу үшін біз сауаттылығы жоғары елге айналуымыз керек. Қазіргі әлемде жайғана жаппай сауаттылық жеткіліксіз болып қалғалы қашан. Біздің азаматтарымыз үнемі ең озық жабдықтардың және заманауи өндіріс беруде жұмыс жасау машығын меңгеруге дайын болуға тиіс. Сондықтан, әрбір балаға дұрыс тәрбие беру оны қалыптастыру, ол ата-ана мен қоғамның басты міндеті деп ойлаймын. 1. 2. 3.

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: М. Азимов «Жанұя ықпалы» Бастауыш мектеп журналы, 1998 6 12-13 б. З.Әсемжанова «Менің отбасым-менің үйім» Бастауыш мектеп журналы 2005, № 9 25-26 б. Квятковский Е.Ю. «О путях повышения нравственно-эстического влияния искусства слов на учащехся средней школы» - Cов. Педагогика, 1981, № 2, 22 c.

Мақалада тұлғаны тәрбиелеудегі педагог пен ата –ананың ролі туралы баяндалған. Тұлғаны жан-жақты жетілдіріп, дамыту деген ұғымды оқу мен жастардың практикалық еңбегінің тікелей байланысы, дененің және ақыл-ой дамуының біртұтастығы деп түсіну керек. Бұл макалада бала тәрбиесінің болашағы мемлекетіміз үшін маңызды екендігі баяндалған. В данной статье раскрывается роль педагога и родителей в процессе становление личности и автор заостряет внимание на будущее нашего Отечество, которое тесно связано с воспитанием подрастающего поколения. УЧЕНИЕ С УВЛЕЧЕНИЕМ Жанысова К.А. заместитель директора по учебно-методической работе Гранитогорская школа-интернат, Меркенский район Ребенок не лотерейный билет, на который должен пасть выигрыш. В каждом есть своя искра, способность зажигать костры счастья и истины. А зажигать такие искры, на мой взгляд, возможно, если формировать всесторонне развитую, компетентную личность и в своей деятельности следовать девизу: Учение с увлечением. Януш Корчак Сельская школа. Кто хоть немного работал в отдалённых от городов маленьких школах, именно работал, а не заглядывал мельком, по необходимости, тот знает, какой груз проблем таит в себе обучение сельских ребятишек. Это не столько низкое материально-техническое обеспечение школы, а по большей мере недостаток положительных впечатлений и эмоций, недостаток условий для развития кругозора и интеллектуальной сферы детей и подростков.

217

Возможно, это всеобщая беда современных детей, но в сельской глубинке и особенно в интернатном учреждении она проявляется особенно ярко. Важнейший путь развития сельской школы – коренное изменение сложившихся стереотипов в формах и методах учебной работы. Необходимо применять такие педагогические средства, которые способствовали бы раскрепощению личности, развитию ее способностей и важнейших социально-значимых качеств. К таким средствам нельзя не отнести информационно коммуникативные технологии. Основная философская идея, которую я пытаюсь реализовать в своей педагогической деятельности, заключена в мудром изречении: «Скажи - и я забуду, покажи - и я запомню, дай действовать - и я научусь». В данной статье мне хотелось бы поделиться частичкой нелегко приобретённого опыта в применении одной из самых непростых педагогических технологий – информационно – коммуникационные технологии. На мой взгляд, эта технология позволяет, прежде всего, разнообразить обучение, наполнить его новыми эмоциями, новыми умениями как для ученика, так и для учителя. То есть всем тем, чего так не хватает в обыденном, рутинном течении учебного процесса. Другая проблема, решаемая с помощью этой технологии, связана с учебной мотивацией наших учеников, которую год от года становится всё труднее удерживать на высоком уровне. Как организовать обучение через желание? Нужно активизировать учащегося, стимулируя его природную любознательность, мотивировать интерес к самостоятельному приобретению новых знаний.

В настоящее время в Гранитогорской санаторной школе-интернат имеются все условия для эффективного использования ИКТ. Компьютер перестал быть редкостью в жизни учащихся интерната. В школе есть компьютерные классы с выходом в Интернет, оборудованные современными компьютерами, сканером, принтером и проектором. Большинство учителей прошли компьютерные курсы. В результате, учителя в своей деятельности стали активно использовать программные средства первого уровня сложности: текстовые и графические редакторы, электронные таблицы, средства создания компьютерных презентаций. На занятиях широко используются современные информационные технологии: компьютерное тестирование, мультимедийное сопровождение и электронные учебные пособия. Традиционные занятия с мультимедийным сопровождением с применением интерактивной доски становятся более зрелищными и интересными и позволяют в рамках одного занятия подать новый материал, а также на примерах обсудить его практическую значимость и более глубоко осмыслить информацию. С целью наглядного предъявления изучаемого материала, учителя и воспитатели интерната эффективно используют презентации, созданные с помощью программы Microsoft Power Point, Prezi. Возможность игровых элементов на уроках с применением SMART–board делает уроки ярче, значительно повышает уровень мотивации учащихся, их заинтересованность в предмете. Опыт показывает, что такие уроки производят необычайно яркое впечатление на учащихся. Но самое главное. SMART–уроки вызывают восторг у всех возрастных групп школьников, позволяют создать творческую атмосферу на занятии. 218

Применение ИКТ помогает решать многие школьные проблемы вообще, и сельской школы в частности. Например: недостаток информации, по какому-либо вопросу, отсутствие наглядных пособий. Использование ИКТ на уроках и во время индивидуальных консультаций позволяет формировать и развивать познавательную мотивацию школьников к получению новых знаний, помогает создавать условия успешности каждого ученика на уроке, значительно улучшает чёткость в организации работы класса. Новые информационные технологии превращают обучение в увлекательный процесс, с элементами игры, способствуют развитию исследовательских навыков учащихся. Я считаю, что использование различных каналов поступлений информации: слуховой, зрительной, зрительно-моторной положительно влияет на прочность запечатлением материала, способствует повышению учебной мотивации, а значит, и качеству знаний. Применение ИКТ в учебном процессе — важный шаг на пути развития сельской школы. Применение компьютера на различных этапах урока способствует увеличению темпа мыслительных операций, повышению активности учащихся, позволяет сделать процесс обучения не только более эффективным, но и доступным. Применение электроннометодических пособий делают уроки эмоциональными яркими. Применение компьютера на любом этапе урока позволяет создавать доброжелательную творческую атмосферу партнерства и сотрудничества.

ПЕДАГОГ ПЕН ОҚУШЫНЫҢ АРАСЫНДАҒЫ ТИІМДІ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСТЫҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ Айберова Г.К. «Өрлеу» БАҰО» АҚФ ОҚО ПҚБАИ «Инновациялық дамуды әдістемелік қамтамасыз ету» бөлімінің бас маманы Адам қарым-қатынасының маңыз – түйінін талдау барысы Батыс философиясында ертеден қарастырылып, қазіргі уақытта да бұл тақырып өзектілігін жоғалтпаған. Соңғы жылдарда адамның жан дүниесiмен сырласып, оның психологиялық зерттеуде психологтар мен социолог мамандар, ұстаздар мен басқару қызметiндегi жетекшiлерге жете зер салып көңiл аударып отырған маңызды мәселенiң бiрi - адамдар арасындағы қарым-қатынас жасап, олардың өзара тiлдесе бiлулерiнiң құпия сырын табу қазiргi өмiр талабы. Еңбек және білім алу адам әрекетiнiң негiзгi түрлерi осы қарым-қатынас арқылы дамып жетiлiп жүзеге асады және адамдар өзара тiлдесiп өмiр сүруге бейiмделуi ағза үшiн су мен ауа, күн шуағы сияқты табиғи қажеттiлiгiмен бiрдей. Соңғы кездері, «қарым-қатынас» терминімен қатар, «коммуникация» термині кең тарап жүргенін айта кеткен жөн. Алғаш рет «коммуникация» термині (лат. communication, communicare – ортақтастыру, жеткізу, әңгімелесу) ХХ ғасырдың басында ғылыми әдебиеттерде пайда болып, екі негізгі жалпы теориялық құрылым ретінде шетел зерттеушілері арқылы 219

қарастырылды: 1) бихевиоризм (коммуникацияның негізі жүйе ретінде тіл емес, тікелей кезкелген адамды тәрбиелеуге болатын сөйлеу сигналдары (дыбыстары); бұл әдістің өкілі Д.Уотсон); 2) тұлға ішкі метафизикалық қабілеті арқылы өз бойында басқа біреудің сезімдерін ашу болып табылатын коммуникация символикалық интеракционализм (персонализм-дербестік) (Дж.Г.Мид). Қазақстандық зерттеушілердің кейбіреулері, біздің пайымдауымызша, жоғарыда көрсетілген коммуникацияның екі әдісімен сәйкес келетін, тілдік коммуникация мен техникалық коммуникацияны бөліп айтады. Баланың үлкендермен қарым - қатынасы дүниеге келген сәтiнен басталады және дене жағынан дамуына ықпал етiп қана қоймай, барлық психологиялық дамудың қайнар көзi. Жеке бастың рухани байлығы мен мазмұнын В.А. Сухомлинский «Педагог өз тәрбиеленушiсiнiң рухани жағынан дамуына көп көңiл аударуы керек. Баланың адамгершiлiк дамуын тек өзара қарым-қатынас моральдiк құндылығын ескере отырып, құрастырылған қарым-қатынас қана талапқа сай болады» - деп ашады. Қарым-қатынассыз жеке адамның бөлек тұлға ретiнде даму процесiне талдау жасау және оны түсiну мүмкiн емес, қоғамдық дамудың заңдылықтарын да байқауға болмайды және қарым-қатынас жеке адамның дамуына да әсерiн тигiзедi. Формалары және түрi жағынан карым-қатынас әр түрлi болады. «Қарым-қатынас процесі неден тұрады? Ненің көмегімен қарым-қатынас жасаймыз?» Әрине, қарым-қатынастың вербальды (сөздік) құралы: ауызша, жазбаша, дауыс ырғағы, екпіні мен қарым-қатынастың вербальды емес (сөздік емес) құралы: ым, ишарат, дененің қалпы, күйі арқылы. Қарым-қатынас құралдарының (вербальды немесе вербальды емес) қайсысы маңызды? Қандай қарым-қатынас құралы бізге әңгімелесуші туралы көп ақпарат береді? Альберт Мейерабианның анықтауынша, вербальды (сөздік) құрал арқылы - 7 %, дыбыс (дауыс ырғағы және екпіні) арқылы - 38 % және вербальды емес (сөздік емес) құрал арқылы 55% ақпарат беріледі. Өмірде әңгімелесуші бір ақпараттың өзін сөзбен бір бөлек, дауыс ырғағымен бір бөлек, ишаратпен бір бөлек әрқалай көрсетеді. Мұндай жағдайда ол адамның не айтқысы келгенін түсіну қиын. Әсіресе, оны адаммен қауіпсіз әрекетке келісу кезінде есте сақтаған маңызды. Ишарат, дауыс ырғағы және сөз бір-біріне сәйкес келуі тиіс екенін есте сақтаған жөн. Әйтпесе, сіздің әңгімелесушіңіз дұрыс түсінбей қалуы мүмкін. Тіл – адам мен адамды, ұлт пен ұлтты жақындастыратын өзгеше қатынас құралы. Тілмен сөйлесу адамзат баласы үшін тысқары бір дүние емес, ол ішкі құбылыс. Сөйлеу тек адамға ғана тән. Адам тіл арқылы бір-бірімен қатынаса алады. Тілді үйрету әдісі үнемі заман талабына, уақыт ағымына қарай өзгеріп, дамып, жетіліп отырады. Түрлi психологиялық, педагогикалық зерттеулерде дәлелденгендей бала үлкендермен және достарымен белсендi қарым - қатынасқа түсе алады. Ал енді педагогикалық қарым-қатынас - мұғалім мен оқушы арасындағы оқу-тәрбие жұмысын жүзеге асыруға қажетті маңызды психологиялық ахуал жасайтын кәсіптік-мамандық қатынас. Оқушы мен педагог арасында дұрыс ұйымдаспаған педагогикалық қарым-қатынас балаларды қорқақ, жалтақ, өзіне-өзі сенімсіз қасиетке бағыттайды. Балалардың жұмысқа деген ынтасы, ықыласы төмендейді. Педагог пен оқушы арасында дау дамай, түсініспеушілік туады. Мысалы, оқушымен дұрыс қарым-қатынасты шешуге тура келетін қаншама педагогикалық айла-әрекеттер, проблемалар, қайшылықтар бар. Осының бәрін педагог шығармашылық шеберлікпен қас-қағымда шешу үшін көзге көрінбейтін ұзақ үдерістен өтеді. Маңыздысы педагог пен оқушы арасындағы мәдени қарым-қатынасты жасап, ынтымақтастық орнату. Соның нәтижесінде ғана оқу-тәрбие жұмысында көздеген нәтижеге жетуге болатындығын танымал гуманист педагогтардың Ш.А.Амонашвили, В.Ф.Шаталов және т.б. өздерінің іс-тәжірибелерінде дәлелдеген. Олардың "ынтымақтастық" қарым-қатынас идеясының мәні бойынша мұғалім әрқашан балаларға жәрдем көрсетуші, оқушының жеке басын құрметтеу рухында ғана балалармен тіл табысып жұмыс істегенде іс нәтижелі болатындығын дәлелдейді. 220

Педагогикалық қарым-қатынастың құрылымдарына тоқталсақ, олар: Қарым-қатынасты моделдеу кезеңі, оқушылардың ой-өрісінің дамуына іс-әрекетіне жандануына негіз болатын қажетті әлеуметтік-психологиялық жағдай жасау. Қарым-қатынасты ұйымдастыру, меңгеру кезеңі, коммуникативтік міндеттерді шешуі. Жүзеге асырылған қарым-қатынасты талдау кезеңі. Балалармен өткенде жүзеге асырылған қарым-қатынас сипаттарын мұғалім ылғи да еске алып, оқушымен жұмыс үстінде ұйымдастырылған қарым-қатынастың оңтайлы түрімен ыңғайсыз түрлеріне талдау жасап отыру. Арнайы жүргiзiлген зерттеу нәтижелерiне қарағанда адамдардың басым көпшiлiгi өзiнiң 70% (ал жетекшi қызмет пен басшылық ететiн адамдар өздерiнiң жұмыс мерзiмiнiң 80%) уақытын қарым-қатынас жасауға жұмсайды. Өмiр тiршiлiгiнде қарым-қатынастар барысында әрбiр қоғам мүшесiнiң азаматтық өзiндiк даралық бейнесi мен мiнез-құлқының қасиеттерi сапалары мен ерекшелiктерi қалыптасады. Осындай шым-шытырық қарым-қатынаста әрбiр адам өзгелердiң жағымсыз мiнез-құлығы түрпiдей естiлетiн дөрекi сөздерiн, көңiлдегi тiлегi мен мақсаты орындалмаған адамның өкiнiшi мен ренiштерi, тасы өрге домалап iсi оңалған адамның көнiлдi күйi мен ризашылық сезiмiн бiздер күнделiктi өмiрiмiзде көрiп, басымыздан кешiремiз. Ал педагогикалық ситуация туралы әңгіме қозғасақ, бұл адам белсенділігінің екі формасын терең қамтиды: өзара әрекеттестік, яғни көзге көрінетін қылықтар және өзара қатынас – көзге көрінбейтін болмыс (ұстаным, үміт, эмоционалды тітіркену). Педагогикалық ситуациялардың өтуіне байланысты үш кезеңге бөлінеді. Алғашқы кезеңі – ситуацияға қатысушылардың бірінің әлеуметтік құндылықтарының айқын бұзылуы. Екінші кезең –«қарсыластың» жауабы, формасы мен мазмұнына байланысты қарамақайшылықтың немен аяқталуы. Үшінші кезең – қалыптасқан қарым қатынастың бұзылуы немесе екі жақтың ымыраға келуі. Қандай жағдайда болса да осы үшінші кезеңнің педагогикалық шешілуінің ықпалы маңызды болады. Даулы педагогикалық ситуацияға кездесетін мұғалім егер төменде келтірілген шешу алгоритміне жүгінсе, оңтайлы шешімге келеді. Бірінші кезең «ТОҚТА» деп аталады. Асығыс іс-әрекеттермен балаға зияныңызды тиіп кетпеуі және онымен қарым-қатынасыңыздың бұзылмауы үшін өзіңіздің жеке эмоцияңызды түсінуге тырысыңыз: «Мен не сезінемін?» «Мен не істегім келеді?». Екінші кезең - «НЕЛІКТЕН?». Баланың сол іс-әрекетті жасауына не түрткі болды және себептері қандай, өзін неге солай ұстайды, мақсаты не. Үшінші кезең - «НЕ?». Өзіңізге педагогикалық мақсат қойыңыз: «Өзімнің педагогикалық әрекет ықпалымен неге жетемін?» (балада үрейін ояту, баланы кінәлі сезіндіру немесе сол сияқты). Педагогтың ықпал етуі баланың тұлғасына қарсы емес, ал оның іс-әрекетіне бағытталатынын ескеріңіз. Бала мұғалім оны қандай болса сол күйінде қабылдайтынына, бірақ оның қылығын қолдамайтынына, келіспейтініне сенімді болуы керек. Төртінші кезең - «ҚАЛАЙ?». Педагогикалық әрекеттің тепе-теңдігін бұзбай, балаға еркіндік таңдауын бере отырып, оның жаман қылығын қалай тоқтатуға болады? Қандай педагогикалық тәсілдерді қолдану тиімді (күнделікке ескерту жазуды, қорқытуды, мазақтауды қолданбай)? Бесінші кезең - «ӘРЕКЕТ ЖОЛЫ». Педагогтың кәсіби ісінің нәтижелі болуы, оның оқушының қылығының себептерін қаншалықты түсінуіне және баланың тұлғалық ерекшелігіне сәйкес ықпалдың тәсілдерін дұрыс таңдауына байланысты болады. Алтыншы кезең - «АНАЛИЗ». Педагог өзінің оқушымен өзара іс-әрекетінің тиімділігін бағалайды, қажеттілігіне қарай кикілжің жағдайды шешуде ұсынылған алгоритмнің керек жеріне өзгеріс ендіреді. Оқу-тәрбие процесінде педагог көптеген ситуацияларға жолығады, олардың шешімдері де әр түрлі болуы мүмкін. Осыған орай біздің институттың базасында білім беру ұйымдарында даулар мен кикілжіңдердің алдын алуда және оны шешу жолдарын қарастыруда және педагогтарға әлеуметтік-психологиялық тұрғыда көмек беруде ашылған «Педагогикалық кикілжіңді шешу Орталығының» рөлі үлкен. 221

Қорыта айтқанда педагогтың шеберлігі мына төмендегідей білгірлік қасиеттермен айқындала түсуі тиіс. Оқушыларға қиындықты жеңе білуге үйрету, көмектесу, ұжым пікірімен санасу, оларға сене білу, олардың өз бетімен әрекеттенуін қолдай білу және белсенділігін ұйымдастыру арқылы ықпал ету. Демек, педагог: жедел ойлаушы, жедел шешім қабылдаушы, ерекше ұйымдастырушылық қабілетті, нақты бағыт - бағдар беруші құзырлылығына ие болуы - бұл қазіргі заманның талабы. Әдебиеттер тізімі: 1. Основы педагогического мастерства (под., ред. И.А.Зязюна) Москва: Просвещение, 1989. 2. Б.А.Тұрғынбаева.Ұстаздық шығармашылық, Алматы, 2007. 3. К.С.Құдайбергенова. Құзырлылық білім сапасының критерийі: әдіснамасы және ғылыми-теориялық негізі, Алматы, 2008. 4. Ю.Сапарова, И.Багов. Имиджелогия, Шымкент 2009

МҮМКІНДІГІ ШЕКТЕУЛІ БАЛАЛАРДЫҢ ЖАРҚЫН БОЛАШАҒЫ Тургунова Динара Камалбековна «Өрлеу» АҚФ ОҚО ПҚБАИ- ң «Мұғалімнің кәсіби дамуының психологиялық-педагогикалық сүйемелдеу» кафедрасының аға оқытушысы Қазіргі кезде барлық елдерде мүмкіндіктері шектеулі тұлғалардың білім алуы, еңбек ету мен әлеуметтік бейімделуі жалпы қоғамның және мемлекет тарапынан қарастырылатын мәселеге айналған. Балаларды оқыту мен тәрбиелеудің мазмұны мен ұйымдастыру аспектілері арнайы білім беру ұйымдарында қажетті мөлшерде қарастырылған. Мұндай балаларды жалпы үлгідегі мектептерде оқыту мәселесі жаңадан енгізіліп жатқандықтан, елдер арасында тәжірибе алмасу қажеттілігі туындап, өзекті мәселе болып отыр. Мүмкіндігі шектеулі балалардың білім алуында инклюзивті білім беру жүйесі жалпы мектептерге аталған балаларды енгізу ретінде қарастырылады. Жалпы білім беретін мектептерге енгізілген балаларға оқытуды жеңілдететін қосымша арнайы жағдайлар мен қолдау көрсетіледі. Мүмкіндігі шектеулі балаларға психологиялық-педагогикалық және әлеуметтік-педагогикалық қолдау көрсету кешенді түрде жүргізіліп және түзете-дамыту бағыттылығын иеленуі керек. Отандық арнайы білім беру қазіргі уақытта мүмкіндігі шектеулі балаларды оқыту мен тәрбиелеу, түзету мен дамытудағы жетекші бағыттарына лайық даму жолында. Қазақстан Республикасындағы білім берудің дамуының Мемлекеттік бағдарламасының (2011-2020 ж) негізгі мақсаттарының бірі – балалардың білім беру ресурстары мен технологияларына теңдей қол жеткізуді қамтамасыз ету. Бұл біздің еліміздегі білім беру саласында жалпы ұлттық қызығушылықты және оған деген әлеуметтік талап етуді жетелейтін жаңа білім беру саясатының құрылу қажет екендігін білдіреді. Қазақстандағы инклюзивті білім беру үрдісінде мынадай қарама-қайшылықтар орын алады: - Инклюзивті білім берудің енгізілуіне қарамастан, жалпы білім беру мекемелерінде арнайы педагогтардың жетіспеушілігі; - Инклюзивті білім беру жүйесі енгізілгенмен, жалпы білім беру мектептерде білім алатын мүмкіндігі шектеулі балаларға арналған арнайы құрал-жабдықтармен қамтамасыз етілмеуі. - Инклюзивті білім беру жүйесін дамыту ісі уақыт күттірмейтін мәселе. «Инклюзивті білім беру – дамуындағы ерекшеліктеріне қарамастан, білім алуға және әлеуметтік бейімделуге тең жағдай жасау жүйесі. Ол – жаңа ұғым. Биыл алғаш рет Білім беруді дамытудың 2011-2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламасына осындай жағдайлар енгізіліп отыр.

222

Бағдарламадағы бұл тарауды жүзеге асыру үшін алдымен заңнамалық тұрғыдағы кедергілер жойылды. - Халықаралық құжаттарға сәйкес білім беру аясындағы Қазақстан Республикасының заңнамасы арқылы дамуында мүмкіндігі шектеулі балалар үшін білім алуға тең құқықтар принципі қарастырылады. - Мемлекеттік бағдарламада алғаш рет даму мүмкіндіктері шектеулі балаларды жалпы білім беру процесіне қосу, оларды қолжетімді ортамен қамтамасыз ету, білім берудегі кедергілерді жеңу тетіктері анықталған. Алғаш рет үйде оқитын 9000 мүмкіндігі шектеулі балаларға арналған оқытатын орындарды жарақтандыруға мемлекеттік бюджеттен қаржы бөлінетін болады. 2011 жылдың өзінде 3000 балаға құрал-жабдықтар сатып алуға 1,7 млрд теңге қарастырылды. 3 жылдың ішінде кезең-кезеңімен барлық балалар қамтамасыз етілетін болады. 2020 жылға қарай инклюзивті білім беруге жағдай жасалған мектептер үлесі 70 пайызға дейін өседі. Аталған шаралардың барлығы мүмкіндігі шектеулі балаларға берілетін білімнің сапасын көтеруге ықпал етеді. 2015 жылға қарай аталған міндетті шешу үшін: мүмкіндіктері шектеулі балаларды біріктіріп оқытудың модульдік бағдарламалары; мүмкіндіктері шектеулі балаларды жалпы білім беретін ортада біріктіріп оқыту ережесі әзірленеді, әртүрлі бұзушылықтары бар балалар үшін интеграция нысандары анықталады; мүгедек балаларға қашықтықтан білім беруді ұйымдастыру ережесі әзірленеді. Мектептерде мүгедек балалар үшін санитарлық бөлмелерде көтергіш құралдар, пандустар, арнайы құрылғылар орнату, тұтқалармен, арнайы парталармен, үстелдермен және басқа да арнайы компенсаторлық құралдармен жарақтандыру арқылы «кедергісіз аймақтар» құрылады. Сонымен қатар мектепте мүмкіндіктері шектеулі балаларды оқытуға және тәрбиелеуге тең қол жеткізу үшін жағдайлар жасалады (мектептерде педагогдефектологтардың, балаларды психологиялық-педагогикалық алып жүрудің, арнайы жеке техникалық және компенсаторлық құралдардың болуы). Үйде білім алатын мүгедек балалар жеке мүмкіндіктері мен қажеттіліктері ескеріле отырып, компьютерлік техника мен компьютерлік қамтамасыз ету жинақтарымен қамтамасыз етіледі. Республиканың мектепке дейінгі және бастауыш білім беру жүйесінде ерекше қажеттілікті балаларды оқыту мен тәрбиелеу қазіргі заманғы қазақстандық әлеуметтікэкономикалық жағдайларды, ұлттық білім беру жүйесінің ерекшеліктерін ескеруі тиіс. Оның үстіне, интеграция мектепке дейінгі білім беру мекемелерінде сезімтал бағдарлама мен кадрлық базамен қамтамасыз етілген жағдайда жүзеге асуы қажет, ал әдістемелер баланың ерекше мүмкіндіктері мен қабілетіне, сонымен қатар оның дамуындағы ерекше қиындықтар сипатына сәйкес болғаны жөн. Қазақстан 2008 жылы БҰҰ-ның «Мүгедектердiң құқықтары туралы» конвенциясына қол қойып, барлық мүмкіндігі шектеулі жандарға жағдай жасауға міндеттенген. Осы мәселені талқылаған халықаралық конференциялар, түрлі семинарлар ұйымдастырылуда. Бас сарапшы «Қазақстан инклюзивті білім беруді дамытуға дайын» деп есептейді. Бірақ қажетті құқықтық құжаттарға өзгерістер енгізу қажет. Сондықтан мемлекеттік «Білім беруді дамытудың 2011-2020» жылдарға арналаған бағдарламасына бірінші рет инклюзивті білім беруді дамыту қосылды. Біздің елімізде 1996 жылдан бері қолданылып келе жатқан Халықаралық білімділік «Step by step» бағдарламасы ерекше қажеттілікті балаларды қолдауды, қатардан қалдырмауды қамтамасыз етеді.Оның негізіне төмендегідей қатаң тұжырымдар салынған: 1. Балалар отбасы мен қоғамдастықтың мүшесі болып табылады. 2. Әр бала білім алуға құқылы. 3. Әр баланың қайталанбайтын бірегей ерекшелігі, қызығушылығы, қабілеті мен қажеттіліктері бар. 4. Балалардың қажеттіліктері назардан тыс қалмай және дербес түрде қанағаттандырылған жағдайда олар жақсы оқиды. Балаға бағдарланған балабақшалар мен мектептер әр баланың әлеуетін ашуға ұмтылады, бала бойына адамдардың айырмашылығына шыдамдылық таныту дарытылады, отбасымен өзара қарым-қатынасты нығайтады. Дамуында ауытқулары бар балалар үшін арнайы жағдайлар жасалуы керек. Ол үшін білікті тәрбиешілер мен мұғалімдер қажет болады.Оның үстіне педагогтер осы балалардың атаанасымен ынтымақтаса білуі, оларға білікті көмек бере білуі тиіс. Инклюзивті білім беру жүйесі кездесіп отырған күрделі проблема - оған қоғам тарапынан туып отырған теріс көзқарас 223

проблемасын жою. Ақпараттың аздығы, қорқыныш, бала құқын аяқасты ету-осының бәрі даму мүмкіндігі шектеулі балаларға теріс көзқарасты дамытады. Бір жағынан, арнайы оқыту әдістемесінің жоқтығы инклюзивті білім беру үшін елеулі қиындықтар туғызады. Алайда, мұғалімдер бала бойындағы ауытқуларды дер кезінде анықтап, нақты іс-қимылға дайын болуы тиіс. 2011 – 2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағдарламаға сәйкес 2020 жылға қарай мектептерде мүмкіндігі шектеулі балалар үшін көтергіш жабдықтар, пандустар, санитарлық бөлмелерде арнайы құралдар орнату, тұтқалармен, арнайы парталармен, үстелдермен және басқа да арнайы компенсаторлық құралдармен жарақтандыру арқылы «кедергісіз аймақтар» құрылады. 3030 мектепте мүмкіндіктері шектеулі балаларды оқытуға және тәрбиелеуге тең қол жеткізу үшін жағдайлар жасалады (мектептерде педагог-дефектологтардың, балаларды психологиялық-педагогикалық сүйемелдеудің, арнайы жеке техникалық және компенсаторлық құралдардың болуы). Үйде білім алатын мүгедек балалар жеке мүмкіндіктері мен қажеттіліктері ескеріле отырып, компьютерлік техникамен және компьютерлік қамтамасыз ету жинақтарымен қамтамасыз етіледі. Тұлғаның шығармашылық құзыретіндегі, үздіксіз білім беру мен тәрбиелеудегі, кәсіби өзін-өзі анықтаудағы бәсекелі артықшылықтарын қалыптастыру мақсатында негізгі бағыттар: шығармашылық-эстетикалық; ғылыми-техникалық; экологиялық-биологиялық; туристікөлкетанушылық; әскери-патриоттық; әлеуметтік-педагогикалық; білім беру-сауықтыру және т.б. бойынша балаларға қосымша білім беру мазмұны жаңартылады. Қосымша білім беретін педагогтерді және аралас мамандықтардың педагог ұйымдастырушыларын даярлау бағдарламасы жетілдіріледі. 2015 жылға қарай қосымша білім беру ұйымдарының желісі ұлғайып, 625-ке жетеді. Бұл балаларды қосымша біліммен қамтуды 23 %-ға дейін көбейтуге мүмкіндік береді. Мектептерде спорт секцияларын құру арқылы дене шынықтыруды ұйымдастырудың мектептен тыс нысандары жетілдірілетін болады. Құқық бұзушылықтар мен басқа да бейәлеуметтік құбылыстардың алдын алу бойынша әрбір білім алушыны жекелей психологиялық-педагогикалық сүйемелдеуді қамтамасыз ету жолымен қосымша білім беру конкурстары мен олимпиадаларының жүйесі арқылы оқушылардың қоғамдық және әлеуметтік белсенділігін қалыптастыратын балалар қоғамдық бірлестіктері дамиды. Мүмкіндіктері шектеулі балалар саны ұлғаюда. Егер 2002 жылы олардың саны 120 мыңды құраса, 2009 жылы 149 246 мыңды құрады. Олардың 38%-ы ғана арнайы білім беру бағдарламаларымен қамтылған. Қазіргі заманғы білім беру жүйесін құру, оқытудың инновациялық нысандары мен әдістерін енгізу педагог қызметкерлердің тұлғасына және кәсіптік құзыреттілігіне жоңары талаптар қоюда. Алайда қазіргі кезде талаптарға сай заңнамалық база және педагог еңбегін материалдық және моралдық жағынан ынталандыратын, оның әлеуметтік мәртебесін көтеретін жүйе құрылмаған. Жеке тұлғаның дамуының, мәдениаралық алмасулардың, пікірін еркін білдірудің, жаңашыл жобаларды, шығармашылық ойларды іске асырудың түпқазығы ретінде Қазақстанда қолайлы орта қалыптасқан. Бұл, өз кезегінде, жас ұлттың талаптары мен қызығушылығына барынша жауап беретін білім берудің прогрессивті жүйесін қалыптастырумен анықталады. Осылайша Қазақстанның қазіргі даму кезеңде білім беру негізгі роль атқарады. Еліміздің қазіргі әлемдегі орны адам капиталының сапасымен, білім берудің жайкүйімен және өнідірісте техника мен ғылымды пайдалану деңгейімен анықталады. Технологияның дамуы жаһанданудың катализаторы және еліміздің бәсекелестік басымдылығы дамуының маңызды факторы болып табылады. Қазіргі білім мен технологияларға негізделген экономика жоғары технологиялы қоғам құрудағы сапалы жаңа өзгерістерге жетудегі табыстың кепілі болып табылады.

224

Қазіргі заманғы технологиялар ақпараттарды жылдам және сапалы беру мен қайта өңдеуге мүмкіндік береді, бұл, өз кезегінде,елдің алдағы тұрақты дамуының маңызды факторы болып табылады. Қазіргі кезеңде елімізде жаңа инновациялық инфраструктураны құру, сонымен қатар, барын дамыту мен пайдалануға барлық мүмкіндік бар. Қазіргі заманғы ақпараттықтелекоммуникациялық технологияларды және басқа да ғылыми технологияларды дамытуға, оларды ғылыми-техникалық қызметке және өндіріс процесіне ендіру жалғастырылуда. Жоғары технологиялық өндірісті дамытуға ықпал ету, технология трансферттерін ұйымдастыру мақсатында ғылыми-зерттеу және тәжірибелік-құрастырушылық жұмыстарды жүргізу мен ұйымдастыруды үлестіру жүзеге асырылуда. Үлкен ара қашықтық секілді кедергіні жеңетін, ақпаратты көпшілік тұрғындарға қолжетімді ететін, ал білімді беруді жылдам және тиімді ететін қазіргі заманғы технологиялардың мүмкіндіктерін пайдалануды ескере отырып, білім беруді қаржыландыру арқылы адам капиталын сапалы дамыту секілді шынайы қол жеткізуге мүмкін мақсаттар бар. Сондай-ақ, қалыпты дамыған балаларға мынадай мүмкіндіктер беріледі: өзі қатарлас-мүгедек балалар жөнінде неғұрлы толық және шынайы түсінік алу, оларды және айырмашылығын қабылдау; олардан ерекшеленетін адамдарға жағымды қатынас қалыптастыру; бөгет болатын кедергілерге қарамастан олардың табысқа жетуін көру. Дамуында ауытқуы бар балалардың отбасы: қалыпты даму үстіндегі балалар өмірімен таныс болады; мүмкін олар өздерін қоғамның басқа мүшелерінен тым көп оқшауланбағанын сезінер; дамуы қалыпты балалар отбасымен достық қарым-қатынас қалыптасуы мүмкін; қалыпты дамыған баланың отбасы қажетті көмек көрсетуі мүмкін. Аталған артықшыларды жүзеге асыру үшін мақсатты және сақтық шаралары қажет. Көп жағдайда ол инклюзивті білім беру бағдарламасының практика жүзінде іске асуымен тығыз байланысты. Қорытындылай келе, ерекше қажеттіліктері бар тұлғалардың жалпы білім беру үрдісіне қосылуы барлық балалардың білім алуына мүмкіндік беріп және нормативті заңдарда аталған негізі ережелерді жүзеге асыруға мүмкіндік береді.

1. 2. 3. 4.

Қолданылған әдебиеттер тізімі: ҚР - ның білім туралы Заңы. 2007 ж ҚР Мемлекеттік Білім стандарты. 2010 ж ҚР-ның 2011- 2020 жылға дейінгі білім беруді дамыту бағдарламасы, Астана, 2010 ж Сулейменова Р.А., Хакимжанова Г.Д. Зарубежный и отечественный опыт включения детей со специальными нуждами в общеобразовательный процесс. Проблемы и пути решения – Алматы. – 2001. Омирбекова К.К. Актуальные проблемы включения детей с особыми потребностями в общеобразовательный процесс. Вестник. Серия «Специальная педагогика». – Алматы:

КазНПУ им. Абая. – 2011.- №3(26).

«МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ СЕНСОРЛЫҚ ТАНЫМ ПРОЦЕСІНІҢ ДАМУЫ» Утеева Н.Е. «Мұғалімнің кәсіби дамуын педагогикалық-психологиялық сүйемелдеу» кафедрасының аға оқытушысы Мектепке дейінгі ұйымдарда білім сапасын арттыру аса маңызды мәселе, ол үшін жалпы және негізгі жағдайларды жақсарту басты міндет болып табылады. Біріншіден, білім мен тәрбие беруге арналған дамытушы ортаны жабдықтау қажет десек, ол мектепке дейінгі кезеңнің өзіндік ерекшелігі мен құндылықтарын сақтайтын, баланың балалығына бағытталуы шарт.

225

Екіншіден, тәрбие мекемесінің басшысы мен тәрбиеші педагогтар қауымы кәсіби шеберліктерін үнемі шыңдап, білімін жетілдіруге жүйелі көңіл бөліп, ұжымның шығармашылық бағыт-бағдарын айқындап, оны жүзеге асыруға белсенділікпен ат салысуға және жағымды психологиялық ахуалдың тұрақтануына ықпал ету қажет. Сондай-ақ, отбасының сұранысы мен талап-тілектерін қанағаттандыру және білім мен тәрбиенің балаға берілген үрдісі жайында ата-анамен үнемі бірлескен ынтымақты негізде жұмыс істеу де өте маңызды.[1] Баланың мектепке дейінгі жас кезеңі оның дамуындағы ең жауапты кезең, себебі осы кезде баланың ақыл-ой қабілеттері, сенсорлық дамуы, эстетикалық сезімдері қалыптасады. Бала тұлғасының мұндай қасиеттері қызықты да мазмұнды оқу іс-әрекеті,еңбек және ойын әрекетінде қалыптасады. Мектеп жасына дейінгі баланың бойына ақыл –ой күштерін, ойлауын дамытудағы және ақыл-ой еңбек мәдениетін дарыту ең алдымен балаға сенсорлық тәрбие беруден бастау алады. Сенсорлық тәрбие ақыл-ой тәрбиесінің негізі болып табылады, ол баланың сезімдік тәжірибесінің дамуын және баюын қамтамасыз етеді, заттардың қасиеті мен сапасы туралы түсінігін қалыптастырады. Сенсорлық тәрбие дегеніміз бұл түйсік пен қабылдаудың дұрыс бағытта дамуы. «Сенсор» сөзі латынның «Sensus» - «сезім», «түйсік», «қабылдау», «түйсіну қабілеті» деген сөздерінен шыққан . Дүниені тану түйсінуден, қабылдаудан басталады. Түйсігі мен қабылдауы мол адамның қоршаған дүние жайлы көзқарасы кең, жан-жақты болып келеді. Сөйтіп, баланың сенсорлық мәдениеті, оның түйсігі мен қабылдауының даму деңгейі ойдағыдай дамыған таным қызметінің алғы шарты болып табылады Кеңес дәуіріндегі педагогика сенсорлық тәрбие мәселелерінде Мария Монтессоридің сенсорлық тәрбие жүйесінде өз бейнесін тапқан позициядан принципиалды айырмашылығы бар позицияны ұстанады. Оның пайдаланған дидактикалық материалдары өзін-өзі бақылау принципіне сәйкес жасалған, мұның өзі балаларға педагогтың катысуынсыз, өз бетімен шұғылдануына мүмкіндік береді. Ресейлік ғалым Н.М.Щелованов нәресте кезеңді сенсорлық тәрбие берудің «алтын кезеңі» деп атап көрсеткен. Сенсорлық тәрбиені іс-әрекеттің әр түрі: бейнелеу, құрастыру, музыкалық-қимыл үдерісінде, балаларды қоршаған ортамен таныстырғанда жүзеге асыру керек деп есептейді. Мәселен, Е. И. Тихеева сезім органдарын жетілдіру жұмысын бала тілінің дамуымен, қоршаған заттар дүниесімен таныстырумен байланыстырды.[2] Мектепке дейінгі балаларға сенсорлық тәрбие беру, заттардың формасын, түсін, көлемі мен басқа да ерекшеліктері мен қатынастарын зерттеуге бағытталған қабылдау әрекеттерінің нәтижесінде қалыптасқан кез-келген түсініктер, келешекте кейіп мәніне айналуы қажет. Белгілі ғалым А.Меңжанова мектепке дейінгі жастағы балалардың «ақыл-ой тәрбиесінің мақсаты – балаларды табиғат пен қоғамдық өмірдің сан қилы қарапайым құбылыстары жайлы біліммен қаруландыру, сезім мен қабылдау ерекшеліктерін жетілдіру арқылы ақыл-ой қабілетін (зейін, ой, ес, қиял, тез және дұрыс шешім қабылдау, тұжырымдау, игерген әдет пен дағдыны, білімді іс-әрекет үдерісінде туған міндеттерді шешуге пайдалана білу, өз еңбегінің сапасын, оның қорытындысын, ынта-ықыласын болжай алу) дамытуды қамтамасыз ету», - деп анықтаған. Сенсорлық тәрбиенің тағыда бір маңызды міндеті балалардың ғылыми дүниетанымын қалыптастыру болып табылады. Мұның негізінде әлем танымдылығын түсіну, табиғат пен қоғам дамуының заңдарын ұғыну. Жинақты етіп айтсақ, балалар барлық оқу іс-әрекетінде негізгі дүниетанымдық жұмысты бекітеді, баянды етуді талаптандырады. Сенсорлық тәрбие балалардың белсенді ойлау қызметінің дамуына ересектердің мақсатты ықпалы. Қазіргі өмірдің технологизациясы балалардың сенсорлы тәжірибесінің дефицитін құрап, оны визуальді және виртуалды образдар ауыстырған. Сенсорлы бұрыш, тәрбиелеу білім беру процесінде , қосымша білімнің тәрбиешілері және педагогтарының ұйымдастырушылық сабақтарында, өзіндік ойындарда, балалардың ізденісэкспериментальды әрекеттерінде қолданылады. Сенсомоторлы бұрыш балабақшаның топтық мекемесінде бұл – қымбат құралдарсыз жабдықталған сенсорикалық бөлменің бейімделген нұсқасы. Сенсомоторлы бұрыш негіздері: • сенсорлы функциялардың стимуляциясы үшін (көру, сезу, есту т.б.); 226

• ұсақ моториканың дамуы, қозғалушы активтілік стимуляциясы; • бұлшық ет және психоэмоционалды қауыртпалықты кетіру үшін, балалардың жақсы сезінуі және релаксацияға жетуі үшін; • баланың еңбекқорлығын арттырып, жақсы эмоционалды жағдай қалыптастыру; • когнитивті процестерінің белсенділігі (ойлау, көңіл бөлу, қабылдау, ес); • Мектеп жасына дейінгі балалардың іс әрекетінің экспериментальдылығы және өзіндік жұмысқа уәжділігінің артуы. Ортаның, топтың моделі екі қарапайым мақсатқа негізделеді: 1. Балабақша – балалар үшін екінші үй, сондықтан оның ішінде балаларға қуанышты және жайлы болу керек; 2. Балалардың толық және жан-жақты дамуы үшін, ойнауға, демалуға және оқуға арналған ұйымдастырылған орта болу керек. Тәрбиешінің міндеті ойлау түрлерінің мәнін терең түсінуі, оларды тұтас педагогикалық процесте шебер қолдана білуі, балалардың ақыл- ой қабілетінің дамуын әсер ету тәсілдерін жете зерттеу қажет.[3] Кіші топтардың бағдарламаларын талдау нәтижесінде, дидактикалық және ойын материалдарының қандай болу керектігін ойластырып, балаларға олардың жас ерекшелігін ескере отырып, заттық-даму ортасын құру, әсіресе негізгі көңілді, балаларда сенсорикалық қасиеттерінің дамуына бөлу керек. Балабақшаға алғашқы келген балаларды әдемі, ашық түсті, түрлі-түсті көмекші құралдармен, ойыншықтармен қызықтыру керек. Театр ілгіштен басталса, балабақшада шешінетін жерден басталады. Сондықтанда балаларды балабақшада қарсы алған кезде кіреберістен бастап жайлы болуы керек. Балаларға түрлі-түсті полкаларда орналасқан ашық түсті, жұмсақ, сүйікті т.б. түрлі ойыншықтарды ұсынамыз. Үйдің образын балабақшада бөлменің интерьері қалыптастырады. Ұйықтайтын бөлмеге кірген кезде балалар сенсорлы түрлі-түсті жолақтан өтіп, оны дене түйсігі арқылы сезінеді. Сенсорлы бұрышты ұйымдастыру барысында біріншіден топтық мекеме ішіндегі орналасу орнын анықтау керек. Ол балаларға ыңғайлы жерде орналасуы керек. Бұрышқа сенсомоторлы объектілерді таңдауда ерекше көңіл бөлінеді. Олар балалардың өміріне және денсаулығына қауіпсіз объектілер болуы тиіс. Бұрыш сабақ тақырыбына және қажеттіліктерге байланысты енгізілетін, негізгі және қосымша объектілерден тұрады. Табиғат мезгілдері құбылыстарымен таныса отырып, спектр түсін атауда, көңіл көтеріп, жаттығады. Сөйлеу қабілеттерін дамыту үшін – қуыршақтарды, қолғап қуыршақтарды қолданып театр ұйымдастырады, туған күндерде, ерекше күндерде ертегілер ойналады. Бала ерекше қызығатын заттар туралы талдау жасау керек, сонымен қатар баланың, сөздерді дұрыс айтуын, сұрақтарға жауап беруін қадағалау, үйрету. Көру қасиеттерінің дамуы үшін: түстерді атап, анықтайтын, контрастылы өлшемдерді (үлкен, кіші), формаларды қарастыратын ойындарды ойнау. Біз келесі дидактикалық ойындарды қолданамыз: Түске байланысты ойындар: «Кесеге сәйкес келетін қасық таңдау», «Ойыншықты түсіне қарап тығып қой», «Қуыршақтарға моншақтар мен ойыншықтар таңдау», «Сиқырлы қапшық», «Әдемі қоршау», «Гүлді отырғыз», «Қоңыз адасты» және т.б. Формаға байланысты ойындар: «Кез келген затты құрастыр», «Құрылысшы», «Сиқырлы мозайка», «Түрлі-түсті пішіндер» және т.б. Өлшемге байланысты ойындар: «Шарлар», «Құрылысшы», « Затты құрастыр» және т.б. Қолдың ұсақ моторикасының дамуы үшін және заттардың әр-түрлі қасиеттерімен таныстыру үшін келесі дидактикалық ойындарды қолданамыз: «Моншақ жаса», «Қысқышты сыйла», «Жапырақтарды қой», «Сиқырлы таяқшалар», «Түймелі алаң», «Баулар», «Баланы ора» және т.б. Құммен, сумен, қармен ойнау барысында балаларды осы материалдардың қасиеттерімен таныстырамыз (құм шашылады, сулы затты жабыстыруға болады, ыдыстағы суды шәшкелерге құямыз). Әр-түрлі жазу құралдары арқылы түрлі-түсті және қасиеті әр-түрлі заттардың бетіне жазу.

227

Балалардың қозғалу белсенділігін арттыру үшін топ ішінің әр бұрышында әр түрлі материалдан жасалған ойыншықтар орналасқан. Балалар жұмсақ сырғымадан сырғанауды, әртүрлі көлемдегі доптармен ойнауды, баспалдақтарға мініп, одан түсуді, гимнастика жасауды, тастармен ойнағанды, суарғанды, арам шөп жұлғанды, ойыншықтарды сүйрегенді жақсы көреді. Балалар бір заттың үстіне отырып жүргенді, сырғанағанды, музыкамен билегенді, қол және аяқ координациясын сақтауды да жақсы көреді. Музыкалық қабілетін арттыру үшін, музыкалық аспаптарда ойнаймыз, музыкалыдидактикалық ойындар ойнаймыз: «Үйде кім тұрады», «Динь-дон», «Қай аспапта ойнағанымды тап» және т.б. Иіскеу сезімдерін дамыту керек. Иістер дене мен сана арасындағы байланыс функциясын атқарады. Ойындар: «Менің жақсы ұнататын иісім», «Гүлдердің жұпар иісі», «Иісті таны» және т.б. Ұстап сезіну үшін әр-түрлі фактурадағы материалдар (тері, жібек, қағаз т.б.), қолға білінетін әріптер мен сандар. Балалар формасы әр-түрлі заттармен ойнағанды жақсы көреді. Ойындар: «Қолмен ұстап біл», «Тауып көрсет», «Затты сипатта» және т.б. Ойынның құндылығы – баланың психикалық ерекшелігін ескеріп, оны қызықтырады, көңілін мобилизациялайды, бала берілген тапсырманы шешу жолын ойлау үрдісіне қатыстырады. Ойынның бірінші кезеңінде тек фигураларды құрастырсақ, кейін жылдан жылға үлкен сарайлар, ракеталар, космонавттар салып, толық оқиғаларды құрастыруға болады. Қолданатын ойындар: «Екі түсті квадрат», «Мөлдір квадрат», «Кавролин», «Ғажайып пішіндер». Саусақтар, жүйке импульстары орталық жүйке жүйесіне жіберетін үлкен санды рецепторлардан тұрады және ағза жүйесінің жұмысын жақсартады. Осы мақсатта ата-аналармен жұмыс өткізіліп, кеңестер берілді: • «Саусақтар сөйлеуге көмектеседі»; • «Саусақ гимнастикасы»; • «Баланың сенсорикалық мәдениетін дамыту»; • «Баланың сенсорикалық мәдениетін және ақыл-ойын дамыту»; • «Қызықты гимнастика»; • «Көзге арналған жаттығу»; • «Кел сенімен ойнайық»; • «Құмнан келген басқа планеталықтар»; Берілген технологияны қолданып, бірінші сәбилер топта жақсы нәтиже алдық. Балалар түсті, форманы, өлшемдерді жақсы игере бастады. Бұл сабақтың балаларға ойын түрінде берілуіне де байланысты. Балалар ойынға баулып, сабақ үрдісіне қатысып жатқандарын аңғармайды. кіші топтан бастап білім салалары бойынша орталықтарға бөліне жұмыс жүргізілуіне балалардың бейімделуіне жақсы әсер етеді.[4] Біз балабақшада балаларға жайлы, жылы, қызықты болғанын қалаймыз. Cенсорлық даму еңбек өнімділігін арттыруға, еңбектің шығармашылығына зор ықпал жасайды. Ең бастысы, ол ғылым мен техниканың, мәдениеттің жедел дамуының қайнар бұлағы екендігін үнемі есте ұстағанымыз жөн. Қорыта айтқанда, сенсорлық тәрбие – тұлғаның жан-жақты дамуының негізі. Пайдаланған әдебиеттер 1. А.Усова. Обучение в детском саду.- М.: Просвщение., 1981.- 176с. 2. Венгер Л.А., Мухина В.С. Сенсорное воспитание дошкольников // Дошкольное воспитание.- 2004. -№ 13. – С.424 3. Дидактические игры и упражнения по сенсорному воспитанию дошкольников / Под ред. Л. А. Венгера. - М.: Просвещение, 2008. – С. 315 4. Морозова О.Е., И.Тихеева. Дошкольный возраст: сенсорное воспитание и воспитание // Дошкольное воспитание. -1993. – №5. – С. 87

228

ВНЕКЛАССНАЯ И ВНЕШКОЛЬНАЯ РАБОТА: ЕЁ МЕСТО И РОЛЬ В СИСТЕМЕ ВОСПИТАНИЯ ЛИЧНОСТИ. Темирханова Ляйла Турсынбековна Филиал АО «НЦПК «Өрлеу» ИПК ПР по Жамбылской области Заведующий кафедрой «Дошкольное воспитание и начальное обучение» Проблемы воспитания подрастающего поколения, несомненно, заслуживают самого пристального внимания, так как речь идет о завтрашнем дне Казахстана, ценностных ориентирах нашего общества, корни которой кроются в воспитании, творческом развитии, гражданском становлении подрастающего поколения. Воспитание в системе образования Республики Казахстан в последние годы по праву стало одним из приоритетных направлений в деятельности Министерства образования и науки Республики Казахстан, органов управления образованием субъектов, образовательных учреждений всех типов и видов. Социальный заказ государства на воспитание человека образованного, нравственного, предприимчивого, готового самостоятельно принимать решения в ситуации выбора, способного к сотрудничеству и межкультурному взаимодействию, обладающего чувством ответственности за судьбу страны, находит отражение в важнейшем документе - ежегодном Послании Президента Республики народу Казахстана. Проблема развития и воспитания личности — один их наиболее актуальных социальных аспектов общественной жизни. Главной целью современного воспитания является формирование всесторонне и гармонично развитой личности. Умение неординарно мыслить становится востребованным качеством, большой багаж знаний и навыков порой не просто приветствуется, а является обязательным. Возрастание потребности в творческих, активных и разносторонне развитых личностях, наряду с ростом требований к уровню знаний, которыми должен обладать школьник, обусловлено ускорением темпов развития современного общества: на протяжении жизни одного поколения происходят неоднократные и крупные изменения в политической карте мира, в производстве, сфере потребления и в образе жизни. Задача образовательных организаций состоит уже не только в том, чтобы наполнить головы подрастающего поколения знаниями истории, математики и других дисциплин, но и подготовить детей к жизни в быстро меняющихся условиях. Социальное воспитание детей является одним из важных факторов стабилизации общества. Социальное воспитание должно достигать двух целей: успешности социализации подрастающих поколений в современных условиях и саморазвития человека как субъекта деятельности и как личности. Этому способствует внеклассная и внешкольная работа. Организация внеурочной деятельности детей в любой школе всегда была и остается очень важной сферой деятельности учителей. Занятия с детьми помимо уроков, общение с ними в более или менее свободной обстановке имеют существенное, а нередко и решающее значение для их развития и воспитания. Они важны и для самого учителя, так как помогают сблизиться с детьми, лучше их узнать и установить хорошие отношения, открывают неожиданные и привлекательные для обучающихся стороны личности самого учителя, наконец, позволяют пережить совместные переживания, что часто делает учителя и учеников друзьями на всю жизнь. Это дает учителю ощущение необходимости его работы, ее социальной значимости, востребованности, как сейчас говорят. Содержание внеклассной работы должно составлять в первую очередь то, что интересует учащихся; задания следует варьировать, чтобы удовлетворить потребное как сильных, так и слабых учеников. Внеклассная работа тем и отличается от уроков, что содержание определяется с учетом индивидуальных интересов и запросов школьников. Такая работа стимулирует познавательную и речевую активность учащихся: каждый ученик получает задание по вкусу и по своим способностям. Внеклассная работа формирует и развивает личность ребёнка. Внешкольная работа дает возможность школьнику искать, выбирать, использовать свои силы и творческие способности, развитие которых является одним из факторов способствующих социализации и реализации личности, позволяющих в будущем занять достойное место в обществе. Специфика внеклассных и внешкольных мероприятий заключается в увеличении пространства для развития творческой, познавательной активности 229

школьников; помощи ребенку развить и реализовать лучшие личностные качества; способствовании в решении проблемы социальной адаптации и профессионального самоопределения школьников. Во внеурочное время дети, подростки, юноши (девушки) более открыты для влияния и воздействия на них самых различных социальных институтов, что позволяет с максимальной эффективностью воздействовать на их нравственный облик и мировоззрение. В процессе коллективного досугового времяпрепровождения происходит упрочение чувства товарищества, возрастание степени консолидации, стимулирование трудовой активности, выработка жизненной позиции, научение нормам поведения в обществе. Внешкольное время подрастающего поколения оказывает огромное влияние на познавательную деятельность детей, подростков и юношества. В это время происходит узнавание нового в самых разнообразных областях знания: расширяется художественный кругозор; постигается процесс технического творчества; происходит знакомство с историей спорта и так далее; наконец, осуществляется вооруженность досуговыми видами деятельности. Это значит, что внеурочной деятельности свойственна просветительская функция. Одна из важных задач внешкольной работы - помочь в выборе профессии. От первого периода детства до юношеского возраста все актуальней становится вопрос об избрании профессии. От тривиального: «Кем быть?» в детстве, до мучительного поиска своего места в жизни в юношеские годы, вопрос выбора профессии волнует все возрастные группы подрастающего поколения. Большинство детей находят ответ на этот важный вопрос в сфере досуга. Во внеурочное время дети читают книги, смотрят кинофильмы, спектакли и телепередачи, где открывают для себя мир профессий. А наметив для себя профессиональный путь, преимущественно на досуге, приобретают знания и развивают способности, навыки специфические для того или иного вида деятельности. И, наконец, внешкольные учреждения целенаправленно осуществляют профориентационную деятельность, то есть, внешкольная работа предполагает осуществление профориентационной функции. Жизнедеятельность современных детей, подростков и юношества предельно насыщена и относительно строго регламентирована, а потому требует больших затрат физических, психических и интеллектуальных сил. На этом фоне детский досуг, осуществляющийся преимущественно на основе игровой деятельности, помогает снять создавшееся напряжение. Именно в рамках досугового времени происходит восстановление и воспроизводство утраченных сил. Более того, заложенное от природы стремление человека к получению удовольствия также преимущественно реализуется в сфере внеурочной деятельности. Дети, подростки и юноши получают наслаждение от самых разнообразных занятий: игры и победы в ней; узнавание нового и возможность творить на этой основе. Разнообразные по форме, содержанию и эмоциональной насыщенности внешкольные занятия детей, подростков и юношества вызывают широкий резонанс в их душах, в кругу друзей и знакомых, в классе и семье, порождая таким образом заданное внеурочным мероприятием общение на предмет услышанного, увиденного, совершенного. Как результат, осуществляются виды деятельности, которые сам ребенок не совершил бы не будь побуждения извне. При этом, важно, чтобы школьнику был предоставлен выбор кружков или секций. Для выявления круга интересов учащихся в школе можно распространить анкету о том, чем бы ребята хотели заниматься после уроков. Важно, чтобы любой вид занятий, в который включаются учащиеся, имел общественную направленность, чтобы он видел, что то дело, которым он занимается, нужно и полезно обществу. Вовлекая детей во внешкольную деятельность, мы расширяем воспитательное поле школы, включая личность в многогранную, интеллектуальную и психологически положительно насыщенную жизнь, где есть условия для самовыражения и самоутверждения. И именно в этой сфере учащиеся получают возможность индивидуального развития тех способностей, которые не всегда получают поддержку в учебном процессе. И потому, внеклассная и внешкольная деятельность помогают ребёнку изменить статус: он может оказаться в числе лидеров, хотя в школе им никогда не был.

230

ӨЗІН-ӨЗІ ТАНУ - ЖАЛПЫАДАМЗАТТЫҚ ҚҰНДЫЛЫҚТАРДЫ ЖАҢҒЫРТУ МЕН ӨЗІН-ӨЗІ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛЫ Абдикеримова Н.Ж. «Тұлғаны тәрбиелеу және әлеуметтендіру» кафедрасының аға оқытушысы «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Жамбыл облысы бойынша ПҚБАИ «Мәңгі адамзаттық құндылықтарды сақтай білген адам – нағыз оқыған білімді адам» (халық даналығы) Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңында «Білім беру жүйесінің басты міндеттерінің бірі: жеке адамның шығармашылық рухани және күш-қуат мүмкіндіктерін дамыту, адамгершілік пен салауатты өмір салтының негіздерін қалыптастыру, даралықты дамыту үшін жағдай жасау арқылы ой-өрісін байыту» - деп көрсетілген [1]. Осы негізде барлық білім беру мекемелеріндегі педагогикалық үдерістің мәні оқыту мен тәрбиенің тұтастығымен айқындалады және мәңгілік жалпы адамзаттық құндылықтар арқылы рухани-адамгершілік білім беруді жаңғырту мен жетілдірудің жолдарын қарастырады. Осыған сәйкес жалпы педагогикалық үдерісте білім алушылардың бойында адами қасиеттердің қалыптасуы өзекті мәселелердің бірі болып табылады. Оқушылардың бойында рухани-адамгершілік білім беруді дамытуда «Өзін-өзі тану рухани-адамгершілік білім беру бағдарламасының» алатын орны ерекше. «Өзін-өзі тану» рухани-адамгершілік білім беру бағдарламасының мазмұны болашақ ұрпақтың қабілеті мен мүмкіншілігін жан-жақты ашатын ізгілік пен сұлулықтың, мейірімділік пен адамгершіліктің шынайы мағынасын түсіндіретін, дербестікке, рухани-адамгершілік этикасын үйрететін тәрбиелеу және білім беру үлгісі болып табылады. Өзін-өзі тану әр бір адамның өзінің табиғи болмысын, өзінің Жоғарғы «Менін», және жаратылысын тани білуіне, жалпыадамзаттық құндылықтарды жаңғырту мен өз бойындағы бірегейлікке сәйкес келетін өзінің жеке құндылықтары жүйесін қалыптастыруына жағдай жасауға мүмкіндік береді. Педагогикалық үдерісте адамның үйлесімді дамуы тек әлемдік және ұлттық мәдениеттің үлгілерін мәңгілік жалпы адамзаттық құндылықтарды меңгеру арқылы ғана шешілетіні анық, өйткені тұлғаның бойында дүниетанымдық және мінез-құлықтық бағдарламалардың қалыптасуы білім беру сапасы болғандығын білдіреді. Жас ұрпақтың адамгершілік-рухани дамуы бойынша кең көлемде «Өзін-өзі тану» білім беру бағдарламасы даналықтың шыңы, ол – махаббат, ол бақыттың құпиясы, ол адамның өзінөзі тануы, өзін-өзіжетілдіруі бақыт пен өмірлік табысқа жету үшін өзінің шексіз мүмкіндіктерін аша білу. Осы орайда жас ұрпақтың рухани мәдениетін арттырып, көркемдік әлемін байытуды, дүниетанымын қалыптастырып, салауаттылыққа тәрбиелеуде «Өзін-өзі тану» пәнінің орны ерекше. «Өзін-өзі тану» бағдарламасын негізгі мақсат адамның қоршаған ортаны біліп, өзінің ішкі жан дүниесіне үңіліп, өзін-өзі басқару негізінде адамгершілік рухани әлеуетін көтеру. Жеке тұлға ретінде өзін-өзі жетілдіруге, өмірлік ұстанымын, дүние танымдық деңгейін анықтайтын құндылықтар сапасына ие болуға бағыт-бағдар береді. Өзін-өзі тану пәнінің тұжырымдамалық негізі – жалпыадамзаттық құндылықтар. Олар: Ақиқат, Сүйіспеншілік, Дұрыс әрекет, Ішкі тыныштық, Қиянат жасамау. Ақиқат – шындыққа бөленген жүрек – ақиаттың қайнар көзі. Ж.Ж.Руссо. Сүйіспеншілік – адам дүниеге үлкен сүйіспеншілік сезіммен және өзін-өзі жетілдіру мүмкіндігімен келеді. К.Роджерс. Дұрыс әрекет – бақытқа жеткізетін тамаша әрекет – дұрыс әрекет. Әл-Фараби. Тыныштық – өзінен таппаған жан тыныштығын, ешкім де, еш уақытта басқадан таба алмайды. Франсуа де Ларошфуко. Қиянат жасамау – арлы, ақылды адам қиянатты, зорлықты, өзімшілдікті, мақтанды білмейді және істемейді. Осы жалпыадамзаттық құндылықтар біздің болмысымызда табиғи бар, тек оны жаңғыртып, өзімізді-өзіміз жетілдіріп, өзімізді-өзіміз тануға негіз болады.

231

Адам өзін-өзі тану пәндерінен білім алған сайын, өзін-өзі өзгертеді, өз өміріне деген қатынасын өзгертеді. Өзінің жаңа қырларын, жаңа мүмкіндіктерін ашады. Өзін-өзі аңдау, сырттай қарап, бақылаумен ғана қалмайды, өз ниетіне, өз ойына, өз сөзіне, өз ісіне, өз әрекетіне жауапкершілікті сезініп, өзін-өзі жетілдіру үстінде болады. Өзіңді тану қызықты, әрі пайдалы. Сондықтан да өзін-өзі тану турасындағы даналар сөзі қашанда өзекті болып келеді. Адам өзін танымаса, өзгені де танымайды. Ж.Аймауытов. Адам өміріндегі ең қажетті білім – өзін-өзі тану. Бернар Фонтенель. Ғылым – білім, ізденіс Өзіңді-өзің тануың. Танымасаң өзіңді, Не пайда оқып, жарығым? [2]. Өзін-өзі тану – тұлғаның өздігінен өзін-өзі жетілдіру, өзектендіру, дамыту жолындағы маңызды қадам. Ойдағыдай өзін-өзі танудың, сонымен қатар өзін-өзі тәрбиелеудің ұтымдылығы мен шарттарының бірі өзінің тұлғалық қасиеттерін терең зерттеп білу болып табылады. Ойымызды еліміздің бірінші ханымы, «Өзін-өзі тану рухани-адамгершілік білім беру» бағдарламасының авторы С.А.Назарбаеваның сөзімен қорытындылайын: «Отбасында, мектепте, қоғамдық орындарда үлкендер мен бала арасындағы сыйластық, махаббат пен мейірімділік, шапағат шуағы мен ізгілік нұрына берілуі тиіс. Өйткені біз баланы адал еңбек етіп, елін, халқын сүюге тәрбиелеп отырмыз. Сондықтан ұл-қызымызға көзбе-көз айтқан сөзіміз, берген тәрбиеміз жүректен-жүрекке жетсе, қандай ғанибет». Пайдаланылған әдебиеттер 1. Қазақстан Республикасының «Білім туралы» Заңы. 2007 2. Гулен Ф. Тал бесіктен жер бесікке дейін. – Көкжиек: Алматы, 2014

АҚЫН, ЖАЗУШЫ, ФИЛОСОФ, ТАРИХШЫ, КОМПОЗИТОР ШӘКӘРІМ ҚҰДАЙБЕРДІҰЛЫНЫҢ ГУМАНИСТІК ОЙ-ПІКІРЛЕРІ Абдикеримова Н.Ж. «Тұлғаны тәрбиелеу және әлеуметтендіру» кафедрасының аға оқытушысы «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Жамбыл облысы ПҚБАИ Адамзат тарихындағы елеулі ойшылдардың көпшілігі дерлік адам мәселесіне, оның тәрбиесіне, рухани жетілуіне ерекше назар қойған. Шәкәрім Құдайбердіұлы өзінің еңбектерінде де жеке адамды тәрбиелеу мәселесін өзінше шешуге ұмтылыс жасаған. Ол адамды тәрбиелеудегі ең тиімді жол әділетті, талапты, еңбекті адамды жетілдіретін құндылықтар деп есептеген. Өскелең ұрпақ Абай, Шәкәрім мұраларының осы идеялары негізінде тәрбиеленсе, шын мәніндегі рухани өркендеген қоғам жасайтын едік. Бүгінгі күні Шәкәрімнің «түзу адам», «шын таза жан» ұғымдарының мәні мен маңызын түсініп, оны басшылыққа алу зор пайда әкелер еді. Себебі адамды қалыптастыру оның дүниетанымын қалыптастырумен байланысты. Ал «түзу адам» болса, ол әділетті, шындықты, білімді және еңбекті сүйеді. Шәкәрім қазақ жұртын, әсіресе жастарды осы құндылықтарды игеруге шақырады. Ол үшін адал еңбектен, адал табыстан жоғары нәрсе жоқ деп көрсетеді. Осы тұрғыдан алғанда Шәкәрімнің адам тәрбиелеу мәселесіне қатысты гуманистік ой-пікірлерімен таныса отырып 3 санына қатысты ойларын екшелеп көруге тырыстым. Шәкәрім бабамыз бен орыс ғұламасы Толстойдың арасындағы рухани байланысты көрсетуден бастағанды жөн көрдім. Екі ғұлама ойшыл өздері өмір сүрген заманында өзара рухани үндестікте болып, бір-бірімен хат алмасу арқылы байланыс жасағандары туралы күні бүгін көпшілігіміз біле бермейміз. Себебі, оған дәлел боларлықтай тарихи құжаттар да сақталмаған. Тек Шәкәрім Құдайбердіұлының баласы Ахат ақсақалдың естеліктерінде ғана бұл жөніндегі деректер кездеседі. 232

Толстой туралы бір мәжілісте мен әкейден: «Сіз Толстой туралы жай әңгімеңізде де, Толстой туралы жазған өлеңіңізде де оны өте жоғары бағалайсыз», – дедім. Сонда әкей айтты: «Мен Толстойды бұрын да бағалайтынмын. Әсіресе, мен Толстойдан үш сұрақ сұрадым. Сол сұрақтарыма Толстой маған өте қымбатты жауап қайтарды. Сол жауаптары мені толғандырып, ғибадат алатын сабақ болып, көңіліме орнап қалды. Бірінші сұрақ: «Адамның арына тиетін жағымсыз қылықтардың өзім білетіннің бәрін тізіп жаздым да, «Осылардың ішінде және біз білетін арға ең ауыр тиетіні не?» – дедім. Толстой бұған: «Осы тізіп тұрғандарыңның барлығы да адамшылық арға тиетін нәрселер. Меніңше, арға ең ауыр тиетін бір іс бар. Ол – егер адам көпшілікке не жалпы қоғамға зиян келетін хақиқат істі біліп, соны үш нәрседен қорғанып, сол хақиқатты айтпай қалса, сол арға өте ауыр тиеді. Бірінші: сен өте бай болып, сол хақиқатты айтсаң, малыңа зиян тисе, екінші: сен мансап иесі болып, сол хақиқатты айтсаң, мансабыңнан айрылатын болсаң, үшінші: сол хақиқатты айтсаң, басың жазаланатын болса. Міне, осы үш түрлі зардаптардан қорғанып, көпке зиян келетін хақиқатты айтпай қалсаң, арға ең ауыр тиетіні осы», – деді. Екінші сұрақ: «Ірі шығармалар жазуға бет алдым. Бұған қандай кеңес бересіз?» – деп көлемді шығарма жазу жайында ақыл сұрадым. Бұған ол кісі: «Көп адамдар қатысқан көлемді шығарма болсын, не ұсақ әңгіме болсын, алдымен, сол әңгіменің уақиғасына, іс-әрекетіне жазушы өзі араласқандай жетік болуы керек. Сол уақиғаның жайы жазушыға айнадай айқындалып, сезініп тұрғандай болуы керек. Олай болмаған күнде әңгіме дәл, қызықты болып шықпайды. «Көлеңкеге пішкен тон бойға шақ келмейді» деген мәтелді жазушы ойдан шығармауы керек. Ішіне араласпай, сырттай ой-жотамен жазылған шығарма шындыққа жанаспай, қызықты болып шықпайды», – деді. Үшінші сұрақ: «Жазушы, оның ішінде мен өз жазғанымның дұрыс, терісін сынай алмаймын. Өз шығармасының қатесін қандай әдіспен көріп, сынап, түзеуге болады?» – деп сұрадым. Бұл сұрағыма Толстой: «Жазушының артық қасиеті – өз қатесін көріп, соны түзей алуы. Бұл әркімнің қолынан келе бермейді. «Біреудің қатесін біреу көреді» деген де бар. Бәрінен адам өз қатесін өзі көріп, өзі түзеген артық, өз қатесін түзей алатын қасиет адамның өз бойында бар. Ол – адамға біткен ақ жүрек. Егер адам істеген өз ісін, жазған сөзін ақ жүрегіне сыната білсе, ақ жүректің сезімі оны ашып бере алады. Ақыл толғауынан өткен қорытындыны жүрек елегінен өткізу керек. Жүрек ымбалына беріліп дағдыланған адам өз мінін де, басқаның мінін де көре алады, сондықтан әділ сыншы – ақ жүрегің», – деді. Бүгінгі таңда осы бағыттағы зерттеу жұмыстарды жүйелі түрде жүргізу мәселесі қолға алынатын болса, қазақ және орыс кемеңгерінің арасындағы өзара байланыс хаттарының басқа да топтамасының табылуы әбден ықтимал. Осындай рухани ойы терең философиялық мазмұнға толы тарихи деректер табылып жатса, екі елдің мәдени қазынасының маңыздылығы одан сайын арта түспек. Бұл екі ойшылдың адамзаттың бір-бірін бауыр көріп, зұлымдық атаулыға тоқтау салудың жолындағы гуманистік рухани бірлігін көрсететін бұдан бөлек өзге де мысалдар жетерлік. Қазақ кемеңгері «Анадан алғаш туғанымда» атты өлеңінде барша адамзат арасындағы бірлік пен берекенің, татулықтың үлгісі ретінде мынадай жолдарды ұсынады: Еңбекке шыда ебін тап та, Сабырдың түбі – сары алтын. Өзімшіл болма, көпті ардақта, Адамның бәрі – өз халқың. Мұнда адамзаттық ауқымның өнегесі жатыр. Орыс ойшылының үндеген идеяларына рухани жақын мәселелерді қозғайтын Шәкәрім қажының «Үш анық» еңбегі бар. Шәкәрім Құдайбердіұлының осы терең мазмұнды философиялық трактатын көп жылдық ой еңбегінің жемісі деп қабылдау керек. Ақын бұл еңбегінде, «Өмірдің мәні не?» деген сауалға бұрындары өткен ойшылдардың пікірі мен ойларын, өз заманындағы құнды көзқарастарды біріктірген болатын. Шынды білмек ойласаң сен Алдыменен жанды біл Ең керекті үш сұрақпен Жан құлағын қой бұрап Келдім қайдан? Нетсем пайдам? Өлгеннен соң не болам?

233

Шәкәрімнің бірінші анығы бойынша - жаратылыста бірде бір құбылыс кездейсоқ болмайды. Барлығының түбінде белгілі бір себеп болуы заңдылық екен. Керек десеңіз, сол себептің өзіне де себеп керек! Олай болса, барлық себептердің түп-тамыры, қозғаушы күш Жаратқан Ие. Қалай болғанда да, ұлы жазушы өзінің қайталанбас шығармалары мен гуманистік идеялары арқылы барша адамзаттың бірлікте болуын көкседі. «Қырықтан аса бергенде, Ақылым қылды шерменде: «Дінім қалай, жаным не, Жоғалам ба өлгенде? Әлемді кім жаратқан, Осынша түрлеп, таратқан? Көрінген сансыз планет, Бірінен–бірін бөлген бе? Ақырет деген немене, Шыққан жан қайта келе ме, Кіреме осы денеге, Дәлелі қайсы сенгенде”–деп «Үш анықтағы» өз ізденісінің негізі болған сұрақтар жайында осылай ой түйеді. Жоғарыда біз айтып өткен келдім қайдан, барам қайда, не етсем пайдам деген сұрақтарды осылайша Шәкәрім «Үш анық» трактатында жан–жақты зерттеуге тырысады. Шәкәрім қандай анықтарды тапты, «Үш анық» дегеніміз не? Жоғарыда өзі қойған әлемнің жаратылуы туралы, ақирет, жанның өлгеннен соңғы өмірі туралы сұрақтардың айналасында ізденіс жасаған Шәкәрім қандай шешімдерге келгенін түсініп көрейік. Шәкәрім «Үш анықта», «Тіршілік туралы адам арасында көптен бері айтылып келе жатқан екі түрлі жол бар. Бірі, дене өлсе де жан жоғалмайды, өлгеннен соң да бұл тіршілікке тіпті ұқсамайтын, бір түрлі өмір бар. Сондықтан жалғыз ғана дүние тіршілігінің қамын ойламай, сол соңғы өмірде жақсы болудың қамын қылу керек дейді. Мұны ақырет–өлгеннен соңғы өмір жолы дейді. Енді бірі, бұл әлемдегі барлық нәрсенің бәрі өздігінен жаралып жатыр, оны былай қылайын деп жаратқан иесі жоқ, һәм өлген соң тірілетін жан жоқ дейді. Менің ойымша осы екі жолдың қайсысы анық екенін табу – ақылы сау адамға қатты міндет. Неге десең адамды түпкілікті бақытқа жеткізбек болсақ, біліп жаратушы ие бар, өлген соң да бір түрлі өмір бар деген жолдың шын, өтірігін білуіміз керек”– деп «Үш анық» атты философиялық тарактатын жазуының негізгі мақсатын көрсетеді. Шәкәрім Құдайбердіұлының дүниеге, өмірге, деген өлең-ойлары оның күрескер ақын болғанын, жалпы, адам «таза ақыл» мен «жүрек көзі» арқылы ақиқатты, сол арқылы өзін таниды деген рухани ұстанымда болған тұлға екендігінен хабар береді. Ақын таза ақылы, ақ жүрегі, мейірімі, ар, ынсабы бар адам бірін-бірі айуанша жеп, талап өтуге мүмкін емес. Бірақ тату-тәтті бір кісінің баласындай болып тұруға әлі уақыт жетпей келеді. Дүниедегі жаман әдет өкшелеп қала бермек те, асылы жасай бермек. Олай болса, адамның бойына біткен, үш асыл қасиеттері бірігіп басын қосса, адам баласының таласуы қалмақ. Олар: таза ақыл, ақ жүрек, адал еңбек! Міне, осы үшеуінің басы қосылса, адам барлық табиғат байлығынан пайдаланып, бақытты өмір сүрмек. Бірақ оған дәл қанша уақыт бар екенін айту қиын. Жоғарғы үш қасиет біріксе, өзімшілдік, мансапқорлық, мақтан, өтірік, зорлық мейірімсіздік, қара ниеттілік деген сияқты әрекеттерге орын қалмайды. «Ал осы айтқанымыз бола ма?» деген сұраққа келсек, сөзсіз болады. Неге десең, табиғат талдап асылын қалдырып, жарамсызын жойып отырады. Бұл табиғат жолы. Адамның анау – аң заман, ағаш заман, тас заманы деген дәуірлерімен осы заманды салыстырып қара. Қоғам қандай өсті, қандай жаңалықтар ашты. Қоғам өсе бермек, таза адамдар көбейсе, жаман әдет қала бермек, әділет болады деген қорытынды шықпақ!» деді. Бұл заманның жаңғырып, жанданып келе жатқанын бүгінгі күнгі біздің қоғамымызда ұрпақ тәрбиесіне қатысты оқыту жүйесіне енгізіліп отырған рухани-адамгершілік білім беру бағдарламасының мазмұнының тереңдігін айта кетуіміз керек. Ақын осындай жарқын болашақтың, рухани байлығымыздың ұмытылмай ұрпақ өнегесіне айналатынын өз заманында меңзеп кеткен. Күні бүгін ақын шығармашылығының жауһар жырлары өскелең ұрпақты рухани-адамгершілік бағытта тәрбиелеуде кеңінен қолданылып келеді.

234

Шәкәрім ұжданды үш қасиет құрайды деп санаған. Ол – әділет, мейірім, ынсап. Шәкәрім жан туралы өзінің ізденісінің анығына көз жеткізгеннен кейін жанға екі дүниеге де керек азық ұждан деген байламға келген. Бұл «Үш анықтағы» қорытынды ой. Шәкәрімнің үшінші анығының да шешуі осы – ұждан деген дұрыс. Шәкәрімнің ұсынған жүйелі идеясы – үш анық арқылы оның ар білімі турасындағы көзқарастары қалыптасты. Ар білімі туралы идея Шәкәрімнің үш анықты жүйелеу арқылы қол жеткізген адам туралы қорытқан тоқтамы деу керек. Үш анық имани білімге, ар біліміне жол ашады. Ар білімі, имани білім, илләхи махаббатқа апаратын жол іспетті. Ол – тіршілікте таза болу, адам баласына қылдай қиянат жасамай, баратын шын үйдің қамын ойлау. Ақынның адам танымының мүмкіндігінің шексіздігіне ерекше назар аударғандығына дәлел боларлық өлеңдері аз емес. Соның бірі мына өлең жолдарында көрініс тапқан: Ақыл құсы адаспай аспандаса, Әлемде нәрсе болмас көзден таса. Жеті көк жерден оңай басқыш болып, Ғарышқа қол жетеді қармаласа. Жанның бәрі мендегі жар табар еді, Терең ой, сау ақылмен шамаласа, – деген жыр шумағында Шәкәрім қажы ақиқатты танудағы ақылдың орнын айқындап берген. Бұдан бөлек, қазақ кемеңгерінің сыр сөздерінде, адамның ақиқат болмысты таныпбілуі, кедергісіз таза ақылға сынату арқылы мүмкін болатыны, керемет ақындық шеберлікпен астарлап жеткізілген.

НОВЫЙ ВЗГЛЯД УЧИТЕЛЯ НА ПРЕПОДАВАНИЕ ПРЕДМЕТА «САМОПОЗНАНИЕ» Альмишева А.Ж. ст. преподаватель кафедры «Дошкольное воспитание и начальное обучение» АО «НЦПК «Өрлеу» ИПК ПР по СКО Если ты смотришь на год вперед, посади семена. Если ты смотришь на 10 лет вперед, посади дерево, Если ты смотришь на целую жизнь вперед, развивай молодежь. Китайская поговорка В одном из высказываний Сары Алпысовны Назарбаевой прозвучали такие слова: «Именно через образование мы хотим возродить в нашем обществе духовно-нравственные ценности, чтобы каждый человек мог в полной мере реализовать заложенные в нем от рождения способности и тем самым принести пользу не только нашему государству, но и всем людям на Земле». [1] В нашей стране благодаря введению предмета «Самопознание» идёт целенаправленная работа по возрождению нравственных основ человеческого бытия на благо будущего. Об этом мечтали все философы во все времена и века. Великий Шакарим говорил, что в процессе воспитания человека необходимо ввести науку Совести. Об этом должны позаботиться учёные головы. Они должны разработать данное учение как предмет, обязательный для всех… И вот науку Совести ввели в педагогический процесс школы. «Самопознание» является образованием для сердца, оно призвано дополнить внутренним, нравственно - духовным смыслом образовательный процесс. Через предмет «Самопознание» важно раскрыть внутреннюю природу ребенка, раскрыть всем и каждому потенциал добра, гуманизма, любви. Это и есть те благодатные зерна, которые нужно взращивать всем миром, т.е универсальные способности, благодаря которым человек становится человеком любящим и любимым, милосердным и сострадательным, ласковым и терпеливым, общительным и дружелюбным, готовым к взаимопониманию и толерантности, к уважению не совпадающих взглядов и культурных традиий, а значит - счастливым, испытывающим радость от каждого мгновения благого дела.

235

Велика роль Учителя предмета «Самопознания» в воспитании подрастающего поколения, «живущего в единстве мысли, слова и дела». В своём выступлении Ш. А. Амонашвили на 11 международных педагогических чтениях в г. Москве в 2012 году подчеркунул, что «надо реформировать не школу, а духовность учителя». [2]. Слова В.А. Сухомлинского этому подтверждение: «Учитель, до тех пор учитель, пока он учиться сам», т.е. духовное развитие только облагораживает человека, дает ему силу и энергию. Учителем «Самопознания» становятся по призванию, а у нас? Стоит задуматься... С 2013 года была внедренна обновленная программа нравственно - духовного образования, целью которой является повышение роли и значимости нравственно - духовных основ национальной системы образования. Произошли изменения в философии преподавания предмета «Самопознание». Этому свидетельствуют слова Ш. А. Амонашвили: «Наша задача – всех тех, кто работает с педагогами, – повернуть учителя в сторону духовности, научить его думать и работать по-другому. А это очень не просто. Для этого нужны и наше стремление, и добрая воля учителя». [2]. Для полного осмысление и трансформации учителя должно быть конечно желание и стремление. Мы, тренера дисциплины самопознание, прошли курс в ННПООЦ «Бөбек» по обновленной программе. Не изменившись сам, не осмыслив программу, не поняв глубину преподавания дисциплины «Самопознание» мы не можем учить других. Все свои полученные знания на курсах ННПООЦ «Бөбек» и ходе самообразования, мы передаем слушателем курсов повышения квалификации. Для более успешной реализации обновленной программы и самореализации педагогов «Самопознание» создан в филиале цифровой образовательный ресурс (далее ЦОР) «E-GuideLine «Самопознание». Данный цифровой образовательный ресурс создан при помощи программного обеспечения: AutoPlay Media Studio, Adobe Photoshop, Corel Draw, MS Office (Word, Excel, Power Point). Интерфейс цифрового образовательного ресурса имеет вид электронного каталогизатора, с динамичными объектами (кнопки, активные текстовые области, медиаконтент). Структура ЦОРа полностью отражает содержание самого курса «Самопознание» и включает в себя следующие компоненты: -нормативные документы - лекционный материал - дидактитческий материал - видео, аудио материал - тексты притч, отрывки из рассказов, цитаты - эссе на темы « Что во мне изменили курсы?», «Истинный лидер: кто он?» и др. - сведения из жизни известных людей.

236

Как известно, успех нравственно-духовного образования обусловлен, прежде всего, единством цели, принципов, задач, содержания и условий осуществления преподавания. В ИПК ПР по СКО благодаря инициативе Председателя Правления АО «НЦПК «Өрлеу» Г.К. Ахметовой создан прекрасный кабинет «Самопознание», пронизанный духом добра и благоприятного взаимодействия друг с другом. Кабинет оснащён всеми требованиями для самосовершенствования и осмысления роли Учителя в воспитании подрастающего поколения: это современная мебель, выставочные книжные витражи, аудио-видео аппаратура, планшеты; оформлены красочные и содержательные информационные стенды. Кабинет «Самопознания» дает возможность создания атмосферы любви, доверия, творческого самораскрытия, создание условий для самоисследования, развития внутреннего постижения себя и мира.

Как известно, духовно-нравственная глубина урока – одно из условий выявления нравственно-духовных ценностей у детей. Как то на одном из открытых уроков для слушателей курса, учитель спросил у детей: «А как вам урок?», дети хором ответили: «Здорово,было так весело!». Весело ли должно быть на уроке?... Урок «Самопознание» один из важных уроков, к нему нужно серьезно готовиться, продумывать каждый этап урока, как говорят: «детям света, нужны учителя Света». [3] А кто, как не учитель, является носителем Света, Любви, Духовности. В.А.Сухомлинский писал: «Учитель готовится к хорошему уроку всю жизнь…Такова духовная и философская основа нашей профессии: чтобы дать ученикам искорку знаний, учителю надо впитать целое море света». За 2013-2014 учебный год в АО «НЦПК «Өрлеу» ИПК ПР по СКО курсы повышения квалификации по обновленной программе прошли более 150 учителей «Самопознания» области. Во время курсовой подготовки у учителей меняется взгляд на все, что их окружает: на работу, на семью, на детей, на жизнь. Приведу некоторые выдержки из эссе, написанных слушателями курса. «Я была близка к дисциплине «Самопознание», но после прохождения курса задумалась о том, что все свои полученные знания обязана внедрить у себя в школе, жить по - другому никак нельзя, очень много мыслей, идей, планов» (Туркова Марина Юрьевна, Кызылжарский район, директор Долматовской СШ, учитель предмета «Самопознание»). Она является руководителем школы и полностью подерживает программу нравственно-духовного образования и делает все, чтобы дойти до сердца каждого воспитанника. Ею организованы теплые встречи с людьми старшего поколения, проводятся рзличные мероприятия по развитию нравственно-духовных ценностей у подрастающего поколения. С уверенностью можно утверждать, что вся программа построена в духе добра и милосердия. Мнение слушательницы курса Серажим Анастасий Аркадьевны: «Спасибо за курсы. Обновленная программа, действительно, уникальна, при осознании и принятий программы можно многого добиться. Я изменилась, произошли большие изменения

237

у меня внутри, смотрю на всё другими глазами, жизнь такая прекрасная...столько хочется сделать!» (Тайыншинский район, с. Подлесное). Обновленная программа в области получила большой резонанс. Очень было много вопросов, мнений, мыслей у педагогов «Самопознания». ИПК ПР по СКО организованы и проведены семинары: «Интеграция предмета «Самопознание» с другими дисциплинами», «Роль учителя в духовно-нравственном воспитании подростающего поколения», «Новые подходы в преподавании предмета «Самопознание», «Становление личности через образовательный предмет «Самопознание». Был организован и проведен 14 ноября 2013 г. Республиканский онлайн-вебинар на тему: «Миссия учителя в духовно-нравственном образовании подрастающего поколения в аспекте образовательной программы «Самопознание». Участие в вебинаре приняли педагоги Карагандинской, ЗападноКазахстанской, Восточно - Казахстанской, Кустанайской, Жамбылской, Акмолинской, Павлодарской, Мангистауской областей, преподаватели Северо-Казахстанского государственного университета им. М.Козыбаева, педагогического колледжа им. М. Жумабаева, сертифицированные тренера предмета «Самопознание», учителя предмета «Самопознание». Одним из значимых мероприятий, проведенного в межкурсовой период, стало заседание «Круглого стола» на тему «Учитель, которого ждут!». Участниками стола были опытные педагоги предмета «Самопознание», начинающие учителя, сотрудники института. Многолетний опыт работы учителя самопознания - Майер Л.А. из областного детского дома – иллюстрирация Человека, который с любовью, без остатка отдает себя детям, направляя их на правильный путь. Учитель – это тот, кто сеет добрые мысли и такие ценности, как правдивость, верность, дисциплина, чувство долга в сознание учащихся и формирует их поведение возвышенным и достойным образом. А учащийся – это тот, кто полностью принимает и усваивает наставления учителя со всей серьёзностью и искренностью и непоколебимой преданностью. [4] Мы учим нравственности детей, а сами зачастую поступаем безнравственно на глазах у своих учеников и не придаем этому особого значения. Мы учим детей говорить ласково и не грубить, и тут же отчитываем провинившихся, не стесняясь в выражениях. Учитель не только должен хорошо знать свой предмет, но и сам практиковать общечеловеческие ценности, жить согласно им, быть ими. Трансформация характера ребенка произойдет, если учитель предан своему делу и у него чистые намерения. Литература: 1. Назарбаева С.А.Этика жизни –Алматы: издательство «Атамура», 2001. 236с 2. Амонашвили Ш.А.Вдохновение и творчество-путь обновления образования //11Международные педагогические чтения.- М., 2012.- С. 23-32. 3. Мукажанова Р.А.,Омарова Г.А., Методика преподавания дисциплины «Самопознание» в школе: учебно-методическое пособие для учителей.-Алматы:ННПООЦ «Бобек», 2013.-176 с. 4. «Самопознание: педагогика любви и творчества» материалы международных педагогических чтений. Изд.2-е, дополненное.- Алматы, 2012.- Т. 2. - 202 с. ТРЕНИНГ «В ЛАДУ С САМИМ С СОБОЙ» Таукебаева К.С. к.т.н., асс., профессор РАМ АО «НЦПК «Өрлеу» ИПК ПР по Жамбылской области Педагогическая профессия насыщена напряженными ситуациями и трудностями, что требует от учителя больших резервов самообладания и саморегуляции. Учителю необходимо обладать большой работоспособностью, выдерживать действия сильных раздражителей, проявлять терпеливость, уравновешенность, сдержанность в напряженных ситуациях и уметь сохранять на протяжении всего рабочего дня общий и эмоциональный тонус. Низкий уровень навыков саморегуляции приводит к тому, что значительная часть педагогов испытывает состояние дискомфорта, тревожности, стресса, что в свою очередь снижает эффективность работы, повышает конфликтность, нарушает здоровье, как самого преподавателя, так и 238

учащихся. Справление с психологическими барьерами влияет на такие качественные и количественные показатели труда учителя, как удовлетворенность, заинтересованность деятельностью, работоспособность, степень напряженности психических процессов и функций, обеспечивающих достижение целей деятельности. Проблема развития способностей педагога – организатора является в настоящее время одной из наиболее актуальных, поскольку современное общество нуждается в социальноадаптированной личности. В процессе обучения и воспитания главное значение, на наш взгляд, приобретают задачи формирования таких личностных качеств педагога – организатора, как инициативность, стремление к творческому поиску, - словом, развитие творческих способностей в различных видах деятельности. Работа над собой – это практика самосовершенствования саморазвития, личностного роста. Ежедневные постоянные усилия, предпринимаемые человеком, для устранения вредных привычек, слабостей, недостатков, а также усилия для достижения определенных целей или овладения полезными навыками Цель: создать благоприятные условия для работы тренинговой группы, разработать методику работы над собой и самосовершенствование борьбы со свойми слабостями. Задачи тренинга:расширение зоны личной уверенности педагога – организатора в овладении навыками работы над собой; преодоление психологических барьеров, мешающих полноценному самовыражению. Излагаем методику тренинга. 1. Расширение зоны личной уверенности педагога – организатора в овладении навыками работы над собой Работа над собой и самосовершенствование педагога предполагают борьбу со своими слабостями. Следует обратить внимание на то, что "сильные стороны" - это не то же самое, что "положительные черты характера" или "достоинства". Поэтому анализируя "сильные стороны" педагога найти внутреннюю опору. Для позитивной самооценки педагога организатора осознавать себя как уникальную личность. Педагог в ладу с самим с собой не стремится на каждом шагу доказывать свою значимость, он наслаждается жизнью и достигает больших результатов, чем тот, у кого нет согласия с собой. Как же принять и полюбить свое «я»? Овладению навыками самопознания и быть в ладу самим с собой должен послужить предлагаемый тренинг. Назначение: - создание благоприятных условий для работы группы; - создание атмосферы искренности и доверия; - ознакомление участников с основными правилами и принципами тренинга; - принятие правил групповой работы; - самодиагностика и самораскрытие членов группы; - развитие креативности и формирование необходимой коммуникативной дистанции. 2. Знакомство В начале работы группы каждый участник оформляет карточку-визитку, где указывает свое тренинговое имя. При этом он вправе взять себе любое имя: свое настоящее, игровое, имя литературного персонажа и т.д. В дальнейшем на всем протяжении тренинга участники обращаются друг к другу по этим именам. Дается 3-5 минут для того, чтобы все участники сделали свои визитки, прикрепили их к одежде и подготовились к представлению. 3. Приветствие Назначение: - формирование доверительного стиля общения в процессе налаживания контактов; - создание позитивных эмоциональных установок на доверительное общение. Участники садятся в круг и по очереди приветствуют друг друга обязательно подчеркивая индивидуальность партнера, например: "Я рад тебя видеть, и хочу сказать, что ты выглядишь великолепно" или "Привет, ты как всегда энергичен и весел". Можно вспомнить о той индивидуальной черте, которую сам человек выделил при первом знакомстве (см. упражнение "Представление"). Участник может обращаться ко всем сразу или к конкретному человеку. Во время этой психологической разминки группа должна настроиться на доверительный стиль общения, продемонстрировать свое доброе отношение друг к другу. Следует обращать внимание на манеры установления контактов. 239

По его окончании ведущий разбирает типичные ошибки, допущенные участниками, и демонстрирует наиболее продуктивные способы приветствий. 4. Упражнения на углубление процессов раскрытия личностных качеств "Поделись со мной" Назначение: • эмпатийная диагностика личностных качеств; • расширение репертуара способов взаимопонимания. Участникам тренинга предлагается записать на карточке 10 качеств: • нежность, • умение сочувствовать, • умение создавать хорошее настроение, • эмоциональность, • доброжелательность, • интеллект, • организаторские способности, • твердость характера, • решительность, • креативность. Список может быть изменен в зависимости от состава группы и целей занятия. При необходимости ведущий дает пояснение значений этих качеств. Затем каждый участник должен решить, какое качество присутствует у кого-либо из группы в большей степени, чем у него и подходит к этому человеку с фразой: "Пожалуйста, поделись со мной, например, твоим умением сочувствовать". Тот участник, к которому обратились с просьбой, отмечает у себя на карточке это качество. Таким образом, нужно обойти всю группу, попросив у каждого какое-либо качество (или несколько). На карточке каждого участника будут отметки о том, какие качества были у него востребованы другими, и какие качества он запрашивал сам. После выполнения задания участники садятся в круг для обсуждения. Обсуждение результатов может происходить как по количественному, так и по качественному составу признаков. 5. Заключительная часть "Комплименты" Назначение: - отработка навыков эмпатии и новых способов поведения; - формирование умения делать комплименты и создавать позитивные установки друг на друга. Дается задание: "Вы можете свободно передвигаясь по комнате подходить к любому члену группы и обмениваться комплиментами, добрыми пожеланиями, похвалами. Возможно, этот человек чем-то помог вам в процессе тренинга, поблагодарите его. Таким образом, обойдите всех участников тренинга". Для этого упражнения целесообразно использовать лирическую музыку. Подведение итогов работы группы В конце занятия подводятся итоги по проведенному тренингу. Еще раз обобщается теоретический материал, даваемый им по ходу тренинга. Разбирает вместе с участниками группы их впечатления от проведенных занятий, отвечает на возникшие у них вопросы, подводит итоги совместной работы. Обсуждаются результаты анкетирования, проведенного после первого цикла занятий (анкета "Обратная связь"), дополненные и откорректированные с учетом ВТО. Итак, тренинг посвящается проблеме психологических барьеров в профессиональной деятельности педагогов. Изучаемая в работе проблема, на наш взгляд, представляется очень важной, так как психологические барьеры оказывают негативное влияние не только на самих педагогов, на их деятельность и самочувствие, но и на тех, кто находится рядом с ними. Результатом мероприятий по преодолению психологических барьеров в конечном итоге станет удовлетворение личностных и профессиональных потребностей педагога, повышение его профессиональной компетентности, повышение уровня его коммуникативной культуры, создание условий для личностного и профессионального самовыражения педагога.

240

Список литературы 1. Методика преподавания дисциплины в школе «Самопознание». Учебно-методическое пособие для учителей. Алматы, 2013 2. «Самопознание» и другие учебные предметы: возможности интеграции содержания и методов. Учебно-методическое пособие для учителей. Алматы, 2013

НЕКОТОРЫЕ ВОПРОСЫ ФОРМИРОВАНИЯ СУБЪЕКТ-СУБЪЕКТНЫХ ВЗАИМООТНОШЕНИЙ «УЧИТЕЛЬ-УЧЕНИК» Диканбаева Д.Ю. к.ф.н., доцент Филиал АО «НЦПК «Өрлеу» Институт повышения квалификации педогогических работников по Жамбылской области, г.Тараз В Послании «Стратегия «Казахстан-2050»: новый политический курс состоявшегося государства» Президент нашей страны особо подчеркнул вопросы образования: «Знания и профессиональные навыки - ключевые ориентиры современной системы образования. Казахстанцы должны стать высокообразованной нацией мира, иначе мы не достигнем задач, которые ставим». Великий Абай говорил: «Сила человека заключается в его разуме и знаниях». Слова мыслителя казахского народа остаются актуальными и в наши дни, когда в условиях расширения процессов глобализации образование становится главным фактором развития общества. Кардинальные преобразования, происходящие в системе среднего образования в Республике Казахстан, обозначенные в Государственной программе развития образования на 2011-2020 годы направлены на повышение результативности обучения, замену малоэффективного вербального способа передачи знаний системно-деятельным подходом, на учет психофизиологических особенностей учащихся, на проектирование учебного процесса с четко заданными результатами, которые можно подвергнуть контролю. В последние годы проводится целый ряд теоретических исследований содержания учебного процесса. Среди нихвыделяется большая группа исследований по разработке и внедрению субъект-субъектного взаимодействия участников учебного процесса, при переходе на компетентностный уровень в образовании, позволяющий обеспечить гибкость и открытость всей системы. Общеизвестно, что люди живут и действуют только в реальных связях и отношениях друг с другом поэтому в учебном процессе на первый план выступает проблема взаимодействия учителя и учащегося. Методологической основой изучения взаимодействия ученикучитель является подход к ученику как к члену коллектива, а не как к изолированному индивиду. В связи с этим, перед учителем стоит важная задача формирования ценностного отношения учеников к окружающему миру, деятельности, людям и самому себе. По справедливому утверждению A.C. Макаренко, осуществляя воспитание, «мы имеем дело всегда с отношением, и именно отношение составляет объект нашей педагогической работы». В образовательном секторе Республики Казахстан, ориентированном на модернизационные процессы, происходят существенные изменения отношений в педагогическом взаимодействии учителя и учащихся, построенных на доверии, уважении, деловом сотрудничестве и диалоге. Главным ориентиром в работе педагогов с детьми должны стать такие отношения, при которых каждый ученик, равно как и учитель, могли реализовать свои внутренние цели и потребности. Недостаточный уровень развития мотивов взаимодействия и общения, отсутствие эмоциональной близости и личных контактов между учителем и учащимися, редкое обращение к жизненному опыту учеников, нечеткое представление друг о друге и о смысле предъявляемых требований - это лишь ряд причин, осложняющих отношения в педагогическом взаимодействии общеобразовательной школы.

241

Неблагоприятный характер взаимоотношений порождается часто традиционной ориентацией педагогов на одностороннюю передачу системы знаний, умений и навыков при решении учебно-познавательных задач. Обучение продолжает оставаться монологичным, ребенок решает задачи учителя, а его личные мотивы и цели остаются за пределами педагогического общения. В школе сохраняется авторитарная позиция учителя в отношениях с учащимися, которые по-прежнему воспринимаются как обучаемые, а не как субъекты учебно-воспитательного процесса. В настоящее время идет разработка альтернативы традиционной педагогики. Суть ее состоит в гуманистически-ориентированном подходе к учащемуся, где главной целью педагогического подходя является личностное развитие ребенка, формирование таких ценностей как его свобода, творчество, инициативность, активность, индивидуальность, самовыражение и самопознание. Все эти качества не могут проявиться сами собой, их формирует учитель, вооруженный новой методикой. Ученик выступает теперь не объектом, а субъектом учебно-познавательной деятельности, т.е. речь идет о качественно новом взаимодействии «учитель-ученик» - «субъектно-субъектном» соотношении. Одним из важных шагов на этом пути является поиск системы средств, помогающих развитию активной субъектной позиции ученика в учебно-воспитательном процессе. Согласно субъектно-деятельностному подходу, развитие личности происходит в процессе собственной деятельности через осмысление этой деятельности и себя в ней в диалогическом эмоциональном контакте с другим человеком. Попытаемся определить педагогические условия формирования субъект-субъектного взаимодействия учителя и учащихся общеобразовательной школы. В ходе педагогической деятельности нами была проведена сравнительная характеристика педагогической деятельности, основанной на субъект-объектных и субъект-субъектных отношениях. Обобщенные выводы можно представить следующим образом: Параметры сравнения 1. Теоретикометодологическая основа 2. Цель использования

3. Содержательные аспекты применения

4. Организационнодеятельностные аспекты использования

Субъект-объектный подход в педагогической деятельности Идеи традиционной педагогической парадигмы На основе учета индивидуальных особенностей обучающихся способствовать формированию социально ценных качеств Когнитивный, практикооперационный, аксиологический компоненты содержания образования Приемы и методы педагогики формирования, преобладание субъектно-объектных отношений

5. Критерии анализа и оценки эффективности применения

Субъект-субъектный подход в педагогической деятельности Идеи гуманистической педагогики и психологии, философской и педагогической антропологии На основе выявления индивидуальных особенностей обучающегося содействовать развитию его индивидуальности Субъектный опыт обучающегося, пути и способы его анализа и самоанализа, актуализации и самоактуализации, обогащения и саморазвития Приемы и методы педагогической поддержки, доминирование субъектсубъектных помогающих отношений Главный критерий – развитость индивидуальности обучающегося, проявление его уникальных черт

Основные критерии – обученность учащихся как сформированность знаний и воспитанность как усвоение социально одобряемых норм и ценностей В учебном процессе общеобразовательной школы в процессе педагогической деятельности для успешного формирования субъект-субъектного взаимодействия учителя и

242

учащихся на наш взгляд необходимо сочетание следующих характеристик педагогического процесса: - формирование субъект-субъектных отношений учителя и учащихся должно рассматриваться как одна из специфических целей учебного процесса, нуждающегося в специальном содержательно-процессуальном обеспечении; - в деятельности педагога должен преобладать демократический стиль отношений, а доминирующей формой общения педагогов и воспитанников выступает диалог; - формирование субъект-субъектных отношений осуществляется в процессе личностноориентированного педагогического взаимодействия, организованного в единстве потребностно-мотивационного, эмоционального, коммуникативно-деятельностного и оценочно-рефлексивного компонентов; - система используемых средств, форм и методов обучения должна соответствовать общей логике, условиям и принципам формирования субъект-субъектных отношений и обеспечивать субъектную позицию ученика в учебной деятельности. Таким образом схема учебного процесса при субъект-субъектном взаимодействии выглядит следующим образом: Педагогический процесс основанный на субъектсубъектных отношениях

Основные понятия Индивидуальность Самоактуализированная личность Самовыражение Субъект Субъектность Я-концепция Выбор Педагогическая поддержка

Принципы Самоактуализации Индивидуальности Субъектности Выбора Творчества и успеха Доверия и поддержки

Методы

Диалога Рефлексивные Педагогической поддержки Диагностические ситуации Выбора и успеха

Чрезвычайно важно осознание учителем роли гуманистических отношений в педагогическом процессе. В программной статье «Социальная модернизация: Двадцать шагов к Обществу Всеобщего труда» Глава государства Н.А. Назарбаев отметил, что учебновоспитательный процесс базируется на устаревших методиках и требует немедленной модернизации. Таким образом, наличие у педагога представлений о сущности, строении и структуре субъект-субъектного подхода во взаимодействии с обучающимися в учебном процессе школы позволяет ему более целенаправленно и эффективно моделировать и строить конкретные учебные занятия и воспитательные мероприятия, более результативно обеспечивать и поддерживать процессы самосовершенствования личности обучающегося, развития его субъектности и индивидуальности. Одним из составляющих модернизации образования является педагогическая акмеология. В настоящее время педагогическая акмеология является наиболее развитым направлением прикладной акмеологии. Ученые-педагоги считают, что педагогической акмеологии послужило импульсом для становления общей акмеологии и ее прикладных наук. Педагогическая акмеология – наука о путях достижения профессионализма в работе педагога. Главным результатом работы педагога является наличие позитивных качественных изменений во владении умениями, знаниями и навыками, которые соответствуют образовательным стандартам принятым в обществе, формировании качеств личности необходимых для ее активной жизнедеятельности. Сущность педагогической акмеологии заключается в определении путей достижения педагогом профессионализма, гуманистической ориентации на развитие личности учащегося. Сама по себе педагогическая деятельность многогранна: обучающая, развивающая, воспитательная, диагностическая, коррекционная, консультативная, управленческая, 243

организационная, рефлексивная, самообразовательная. Субъектами педагогической деятельности согласно педагогической акмеологии являются ученики и их родители. Исходя из вышесказанного мы считаем, что в становлении и развитии субъектносубъектного взаимодействия «учитель-учащийся» использование акмеологических принципов поможет учителю в его работе. Литература: 1. Послание Президента Республики Казахстан – Лидера нации Нурсултана Назарбаева народу Казахстана «Стратегия «Казахстан-2050»: новый политический курс состоявшегося государства» (14.12.2012) 2. Лекция Президента Н.А.Назарбаева в ЕНУ им. Л.Н.Гумилева 3. «К экономике знаний – через инновации и образование». Астана.- 2006. С.15 4. «Государственная программа развития образования Республики Казахстан на 20112020 годы» 5. «Концепция о 12-летнем образовании». КОУЧИНГОВЫЕ ТЕХНОЛОГИИ В РАБОТЕ ПЕДАГОГА-ОРГАНИЗАТОРА Темиргалиева М.К., к.э.н., доцент АО НЦПК «Өрлеу» ИПК ПР по Жамбылской области Сагнаева С.К., к.ф.-м.н, доцент Евразийский Национальный университет им. Л.Н.Гумилева «Коучинг – это не просто техника… Это путь управления, путь общения людей, путь размышления, путь существования» Джон Уитмор Современное образование базируется на принципах гуманистической педагогики, которые провозглашают главной ценностью личность обучающихся, раскрытие творческих способностей обучающихся, создание среды, способствующей их развитию. В связи с этим возникают новые требования к педагогу как организатору целостного педагогического процесса. От уровня подготовки педагогов-организаторов во многом зависит успех воспитательной работы. Педагоги-организаторы призваны содействовать развитию личности, талантов и способностей обучающихся, формированию общей культуры воспитанников. Работа с детьми требует от педагога-организатора самых разнообразных знаний и умений, творческого подхода к решению сложных профессиональных задач, использования новых образовательных технологий. Сегодня к таким технологиям относят коучинг. Что же такое коучинг и как его можно применить в работе педагога-организатора? Задаваясь этим вопросом, можно найти множество ответов в информационном пространстве глобальной сети Интернет. Термин «коучинг» (coaching) был введен английским бизнесменом и консультантом сэром Джоном Уитмором и дословно переводится на русский язык как «наставлять, подготавливать, тренировать».[1] Этот термин был использован им для обозначения роли наставника в спорте, помогающего выявить и раскрыть потенциал своих воспитанников на основе понимания и осмысления ими своих возможностей. Наиболее краткое и емкое определение коуча заключается в следующих словах: «коуч – это тренер успеха». Важной особенностью деятельности педагога-организатора является обеспечение детей и обучающейся молодежи возможностью участия в разнообразных видах деятельности, которые соответствуют их интересам и склонностям, а также предоставление им социальных и моральных гарантий на развитие задатков, способностей, талантов, дарований. Педагог-организатор, выступая коучем, обращается к внутренним ресурсам воспитуемого, нацеливает его на достижение успеха и сопровождает его в индивидуально-личностном развитии.

244

Основной инструмент коучинга – это определенным образом сформулированные открытые вопросы. Вопросы, которые заставляют думать и позволяют получать очень важные ответы. Ян Георг Кристиансен – дипломированный мастер - коуч в независимой международной эриксоновской федерации коучинга, говорит, что важно уметь задавать себе правильные вопросы: что важно для меня? Чем я хочу заниматься в свободное время? Зачем мне это нужно?[2] Методика сильных открытых вопросов коучинга, используемая в учебном процессе, позволит раздвигать рамки сознания, стимулирует поиск ответов и решений, выстраивает логические и причинно-следственные связи, способствует глубокому анализу. Используя подобные вопросы, в совместной с учеником интеллектуальной работе, коуч подводит его к тому, чтобы он сам нашел ответы и принял на себя ответственность за принятые решения, направляет внимание на будущее, а не на прошлое, на поиск решений, а не простое пережевывание своих проблем. Педагог-коуч с точки зрения гуманистической педагогики рассматривает развитие своих воспитанников как неуклонное движение по пути достижения позитивных личных и общественных целей. Часто ученики просто не ставят себе никаких целей. Причины возникновения подобной ситуации могут быть различными: из-за заниженной самооценки своих способностей, из-за постановки недостижимых целей, или из-за социально неприемлемых целей. Поэтому задачей педагога-организатора является помощь ученикам в постановке перед собой целей в области учебы и поведения. Важно представлять себе картину будущего при достижении цели, как сочетаются с этой целью уроки. Для ученика, мечтающего стать финансистом, например, показывать на уроках математики, как получаемые знания будут соответствовать его цели (расчет по формуле сложных процентов выплывет по кредитам). Исследования психологов показывают, что обучающиеся стараются достичь тех целей, которые кажутся достижимыми, а не невозможными. Поэтому надо помогать ученикам ставить как краткосрочные, так и долгосрочные цели. При этом помогать им в установке приоритетов и выборе между противоречащими целями. Если ученик хочет быть активным участником команды КВН и хорошо подготовиться к вступительным экзаменам в вуз, то он должен понимать, что учеба будет важнее для его будущего. Особенности работы педагога-организатора заключаются в том, что взаимодействие между ним и учениками предельно индивидуализированы, ориентированы на конкретного ученика. Методика активного слушания в коучинге заключается в умении полностью сосредоточиться на том, что говорит и чего не говорит учащийся, понимания смысла сказанного в контексте и оказании помощи в выражении своих чувств и мыслей. Выступая в качестве коуча педагог-организатор не просто раздает советы, а является профессионалом, способным ориентировать на успех в достижении цели, помогает обучаемому понять, как достичь цели, знакомит с существующими способами достижения целей, то есть способствует самоактуализации личности, направленной на максимально возможное раскрытие и использование своего потенциала на благо общества (социальная приемлемость целей и способов действия) и самого себя (максимально возможное удовлетворение материальных и духовных потребностей человека как индивида, личности, субъекта жизнедеятельности)»[3]. При использовании методологии коучинга в процессе обучения роль педагогаорганизатора значительно обогащается. Он реализует функции стимулирования интереса к обучению, движения к осознанности, развития сильных сторон, раскрытия потенциала человека. Стимулируя рефлексию обучающимися своих образовательных и жизненных потребностей, целей, потенциальных возможностей и индивидуальных особенностей, педагог организатор в роли коуча создает условия для самостоятельной успешной, компетентностной деятельности, для проектирования индивидуального образовательного маршрута, для индивидуально-личностного саморазвития. Установки на обучаемость и развитие учащихся: изменения и развитие не только возможны, но и неизбежны. Для этого у каждого (и ученика, и педагога -организатора) есть все необходимые ресурсы. Видеть в ученике только хорошее и обращаться с ним как с полноценным, умным, сильным, способным, умелым и талантливым, понимать, что в основе любого действия ученика лежит позитивное намерение. Поэтому главная задача педагога-

245

организатора состоит в том, чтобы помочь ему понять себя, разобраться в своих проблемах и мобилизовать свои внутренние силы и возможности для их решения и саморазвития. Список использованной литературы: 1. Джон Уитмор. Коучинг высокой эффективности.- М.: МАК, 2005 2. В помощь начинающему коучу. http://www.erickson.ru/learning.htm 3. Вахромов Е. Е. Понятие «Самоактуализация» в психологии. Реферат. -М.:Московский педагогический университет, 2000. АДАМГЕРШІЛІК ҚҰНДЫЛЫҚТАРДЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУДА ОТБАСЫЛЫҚ ТӘРБИЕНІҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ Салихова С.Қ «Тұлғаны тәрбиелеу және әлеуметтендіру» кафедрасының аға оқытушысы «Өрлеу»БАҰО» АҚ филиалы Жамбыл облысы бойынша ПҚБАИ Бүгінгі таңда отбасында кең тараған қарым-қатынас моделінің бірі- немқұрайлылық. Ата-ана балаларын материалды қажеттіліктерін қанағаттандырып, баланың эмоционалды қажеттіліктеріне тіпті мән бермейді. Қандай отбасында тәрбиеленсе де, бала өзінің өзінің қажеттілігін, қайталанбастығын сезінуі қажет. Баланың келеңсіз мінез-құлықты болып қалыптасуына тағы бір себеп- баланы жанұяның пірі етіп қалыптастыру. Ата-анасының бар көңілі баласына аударылып, анасы сол үшін жұмысын тастауы мүмкін. Өмір барысында ата-ана тарапынан баланың әрбір тілегі қанағаттандырылып отырады. Осындай отбасында тәрбиеленген бала, өзі туралы өте жоғары ойда болады. Осы үйреншікті әдеті бойынша өзіне ұнатқанның бәріне міндетті түрде қол жеткізу қажет деген ұранмен келе жатқан тұлға үшін өмірдің әрі қарайғы сынақтарынан өту өте қиынға түседі. Бала, айналасындағыларға жағымсыз ықпал етіп, өзіне қол жұмсауға дейін барып, бойында теріс мінез қалыптасады. Қиындықтың пайда болуының тағы бір себебі ата-ана тарапынан- «Күң қыз» моделін жасау. Бұл ертегі кейіпкері эмоционалды немқұрайлылық атмосферасында өмір сүреді. Оның орындаған әрбір ісі- «нашар» деп бағаланып отырады. Әшекейлер, көңіл көтеру- басқалар үшін. Ол үшін- ауыр жұмыс, ескі киімдер, өгей шешесінің мұқатулары. Ертегіде «жетім қыз» осының бәріне қарамастан, өмір сүйгіш, мейірімді қыз болып өсті. Шынайы өмірге келетін болсақ (мұндай жағдайлар өмірде де жиі кездеседі- ата-ана белгісіз себептермен бір баласын шеттетіп, екіншісіне көбірек көңіл бөледі) мұндай бала өзінен өзі ыңғайсыздануға ие болады. Әрі қарайғы өмірінде суық, өзімшіл, «өмірде әркім өзі үшін әрекет етуіне» сенімді болып өседі. Қазіргі кезеңде компьютер тұлға қалыптасуына өз қиындықтарын тигізуде. Кіші мектеп оқушылар ата-аналары баласының компьютердің клавиатураларын жылдам басып, икемделгеніне қуанады. Ересек балалар ата-аналары балаларының компьютерді әрі қарайғы сәтті игеруі туралы мақтана әңгімелейді. Олардың ойынша, бұл жағдай мектептегі үлгеріміне позитивті әсер етеді. Осылай келе ата-ана баласының компьютерге көбірек көңіл бөліп, сабағының шеткері қалғанын байқайды. Осыған байланысты келесі келеңсіз жағдайлар айқын байқалады: оқу үлгерімдерінің төмендеуі және шаршағыштық, солардың салдарынан айналасындағыларға агрессивті қарым-қатынас қалыптаса бастайды. Ешқандай да сенімді әңгімелер және компьютермен жұмысты азайту туралы өтініштер ешқандай да нәтиже бермейді. Осылайша бала мен ата-ана қарым-қатынасы күрделене түседі. Ата-ана өз тарапынан қатаң талаптар қояды, ал бала жалған айтуға дейін барып Интернет- кафелерді жағалайды. Әкелік және аналық тәрбие арасындағы айырмашылықты немесе олардың маңыздылығын қарастырайық. Э. Фромм көзқарасы бойынша, ана мен салыстырғанда әке махаббаты «талапшыл», бала оны жеңіп алатын қандай да бір шарттылық болып табылады. Әке махаббаты туа берілмейді, ол бала өмірінің алғашқы жылдарыныда қалыптаса бастайды. Әке махаббатына ие болу үшін бала белгілі бір әлеуметтік талаптарға және қабілеттеріне , жетістіктеріне және табыстылығына байланысты әке үмітіне сәйкес болуы қажет. Әке махаббаты жақсы мінез-құлық және қандай да 246

бір жетістіктер үшін марапаттау түрінде болады. Бала әкесі үшін ұрпақ жалғастырушысы, осыған байланысты әкесі мұрагерін дәстүрлі нормаларға сәйкес тәрбиелеуі қажет. Осылайша, әке әлеуметтік бақылау функциясын орындаумен қатар талаптар, тәртіптерді таратушы болып табылады. А.Адлер пікірінше, тәрбие процесіндегі әкенің рөлі әлеуметтік компетентілікті дамытуға бағытталған белсенділікті мадақтаумен түйінделеді. Егер анасы балаға адам махаббатының жылылығын сезінуіне мүмкіндік берсе, онда әкесі адамдар қоғамына жол сілтейді. Балалар үшін әке дүние, таным, техника туралы таным көзі бола отырып әлеуметтік пайдалы мақсаттар және мүмкіндіктер, кәсіби бағдар қалыптастыруға негіз болады. А. Греймс былай деп жазады: «Ана мейірімділігі қабылдау мүмкіндігін қамтамасыз етеді, әке мейірімділігі қайтаруға негіз болады. Тұлға дамуы үшін екеуі де өте қажет». Қазіргі уақытта балалар тобына әкелер не істеді деген сауалға балардың көпшілігі келесіше жауап береді: «Жұмысқа барады», «Ақша табады», «Анама ұрысады», «Жазалайды». Шын мәнінде қазіргі кездегі әкелер бала үшін қандай да бір миф, түсініксіз және қол жетпейтін дүние. Ол таңертең үйден ерте шығып кетіп кешке дейін маңызды бір шаруалар атқарумен болады, ал үйге кешке шаршап қайтады. Оның уақыты тек газет- журналдар оқумен, кейде компьютерде отырумен өтеді. Нақтырақ айтатын болсақ әке өмірі баланың назарынан тыс өтіп жатады. Әке- серіктес емес, дос емес қандай да бір жақын объект. «Әкең келгеннен кейін айтамын, тыңдамаған қалай екенін көрсетеді»,- деп көптеген аналар балаларын жиі қорқытады. Осындай бөтендік, бала тәрбиесінен алшақтату, қазіргі «әке мәдениетінің» стереотипі болып табылады. Психологтар бір жасқа толмаған нәрестелері бар бірқатар жас әкелерге келесі түрдегі саул қойды: «Өз сәбиіңізбен қарым-қатынас жасаған қызық па?», «Сіз онымен қанша уақыт өткізесіз?», «Сіз онымен ойнайсыз ба?», «Қандай ойындар ойнайсыз?». Әкелердің басым көпшілігі келесіше жауап берді: «Ол не түсінет дейсіз! Есейсін, сосын екеуіміз футбол, хоккей ойнаймыз... Әзірше анасы мен әжесі қарай берсін. Бұл еркектің ісі емес». Алшақтыққа сенімділік жиі жағдайда жеткілікті түсінбеуге, сенімсіздікке, әрі қарайғы жылдардағы қақтығыстарға, тіпті жеткіншектік және ерте жастық кезеңге дейінгі қақтығыстар туындауының негізгі көзі болып табылады. Ерте балалық шақтың алғашқы кезінен жіберіп алған баламен алғашқы қарым-қатынас, күтім, бірлескен серуен, ойындар салдарынан әке мен баланың кейінгі уақыттағы өзара түсіністіктегі қиындықтарынан көрініс табады. Сәбидің алғашқы күндерінен әкесімен қатынас орнату мәселесі шет ел психологтарымен жан-жақты зерттелуде. Маргарет Родхолм зерттеулерінде әкелер анасының ішін жарып алынған балаларын 15 минут уақыт аралығында қатынас жасау мүмкіндігін алды. Оларға баласын қолдарына көтеріп, олармен сөйлесу, жаңа туған баланың басын, қолын және аяқтарын сипалау ұсынылған. Осылайша, аналар сияқты, баламен ертерек қатынасқа түсу кейінгі өзара әркетке ықпалын тигізді: мұндай әкелер белсенді, бала қажеттіліктеріне көбірек көңіл бөліп, баламен қарым-қатынас барысында көбінесе жағымды эмоцияда болған. Баланың дүниеге келу барысына қатысқан әкелер көтеріңкі эмоция, мақтаныш сезімдерін басынан кешіріп, баласының өз көз алдында өсуін қадағалап жүрді. Бірқатар зертеулер бойынша, баланы дүниеге келгеннен кейін бірнеше күннен кейін қатынасқа түскен әкелерге қарағанда, кейінірек мұндай әкелер өз балаларына бауыр басып оларға өте мейірімді қатынаста болады. Баланың дүниеге келу процесіне қатысу, ортақ мазасыздану және әйелене жақындық ерлізайыптылар арасындағы ортақтық сезімін күшейтеді, кейде егер анасының басты назары жаңа туған балаға көбірек аударылып кетсе, жоғарыдағы ортақтық әлсірей бастайды. Психологиялық зерттеулер бойынша, дүниеге келген сәтінен әке қамқорлығын сезінген балалардың физикалық және ақыл-ой даму деңгейі өте жоғары деңгейде болып, дұрыс бағытта қалыптасады. Сонымен қатар зерттеулер бойынша, әкенің бала күтіміне белсенді қатысуға ұмтылысы, қатынасы, анасының қатынасынан ерекшеленеді. Әке баласының күтімін жасаумен қатар онымен ойнап жүреді, ал анасы тек шомылдыру, тамақтандырумен шектеледі. Әкесінің ойындары анасына қарағанда басқаша түрде болады. Әкелер баланың физикалық дамуына бағытталатын, күш қажет ететін ойындарға бейім: олар балаларын лақтырып, аяғы мен қолдарын қозғалтып, арқасына салып ойнау. Аналар баласымен абайлап қатынас жасайды, нәзік әңгімелеседі, қолына абайлап ұстайды. Қызығы, ерете жастан-ақ сәбилер әкесін көре салысымен оған тартылады және қастарын көтереді: «Әкем осы жерде болса, онда ойнаймыз».

247

Бір эксперимент барысында сәбилерге ойын бойынша серік таңдау мүмкіндігі ұсынылды, белгілі болғандай, олар әкелерін таңдады. Мұны әкесінің олармен қозғалысты ойын ойнатуымен түсіндіруге болады. (Бразельтон) Сәбилік шақта балаларымен тығыз эмоционалды байланыстар орнатқан әкелер, әрі қарай да баласының есеюі барысындағы қажеттіліктер мен қызығушылықтарына сезімтал болады. Жалпы мұндай әкелер оларды тыңдайтын, олардың пікіріне бағдарланатын балаларына көбірек ықпал ете алады. Ұл балалар жылы, жан-жақты қарым-қатынас орнаған әкелеріне ұқсағылары келеді. Отбасында әкенің бала тәрбиесіне қатыспауы немесе баланың дамуына ешқандай ықпал етпеуі, дұрыс емес ықпал жасау жағдайлары жан-жақты зерттелген. Мұндай жанұяларда рөлдердің инверсиясы байқалады: анасы қатал, беделі жоғары. Анасының басымдылық көрсетуі және әкесінің шеттетілуі нәтижесінде баланың ата-ана үлгісінің жағымды идентификациясы бұзылады. Әрі қарайғы ұрпақта әкелік үлгінің бұзылған түрінің таралу қауіпі пада болады. Қалыпты жағдайларда әке баланың жыныстық идентификациясына маңызды ықпал етеді. Ұл бала үшін ерте жастан еліктеу үлгісі болып табылады,- яғни жыныстық идентификация қалыптасуына ықпал етеді. [16] И.С. Кон көрсеткендей, енжар, шеттетілген әкелер өз ұлдарының еркектік қасиеттерінің қалыптасуына елеусіз ықпал етеді; осыдан жиі жағдайда келешекте өз баласының тәрбиесінде қолайсыз айтылатын әкесімен қарым-қатынас тәжірибесінің жетіспеуінен және идентификацияның сабақтастық үлгісінің болмауы баланың және жасөспірімнің әкелік сезімдерінің қалыптасуын әлсіретеді. Психиатр Р. Кэмпбэлдің айтуынша, әкенің қыз баланың жыныстық идентификациясына ықпалы жасөспірімдік шақта көріне бастайды. Қыз баланың жыныстық идентификациясы өзін әйел жынысының өкілі ретінде сезіну. Дәл осы жаста (13-15) ол болашақ әйел ретінде өзінің маңыздылығын негізінен әкесінің мойындауын алуы қажет. Ол қызының әрекеттері, қабілеттері, сырт келбетін айқын көрсете отырып, қызының өзін-өзі бағалауы позитивті қалыптасуына негіз болады. Әкесіз тәрбиеленетін қыз- балаларда, әйел мен еркектің шынайы қатынас үлгісі болмауынан, қарама-қарсы жынысқа шындыққа сәйкес келмейтін қатынас орнауы мүмкін. Эмоционалды даму сферасында әке рөлінің әлсіздігі немесе жоқтығына байланысты ұл бала мінез-құлқы агрессивті бола бастайды. Оларда айналасындағыларға қатысты шектен тыс жаугершілік анасына тәуелділікке қарсы әрекет түрінде пайда болады. Осылайша, агрессивтілік баланың ер адамға тән Менін іздестіру көрінісі. (Бютнер) [18] Әйгілі психолог А.И.Захаровтың пайымдауынша, неврозға шалдыққан балалар әкелерін ұяң, көп сөйлемейтін, тұйық, қарым-қатынаста ұсатамды, көбіне өз пікіріне бағытталған адам деп сипаттайды. Шапшаң, кездейсоқ әрекеттерге бейім әкелердің ұлдары энурез, кекештік түрінде жиі зардап шегеді. Әкесінің шектен тыс қаталдығы бала бойында үрейдің пайда болуына жетелейді. (А.И. Захаров) Осы жерде ата-аналардың баланың Мен қасиетіне ықпалын қарастырып көрейік. Бауыр басу мен қатар жақын адамдарымен өзара- қарым қатынас нәтижесінде Мен бейнесі біртіндеп қалыптаса бастайды. Ересектермен қарым-қатынас- баланың өзі туралы білімдерінің маңызды негізі. Ең алдымен қандай да бір жалпылық және маңыздылықты біле бастайды: ол басқаларға қажет пе немесе қажет емес пе, оны жақсы көреді ме әлде жақсы көрмейді ме. Баланың психикалық дамуы үшін жақын адамдары үшін өзінің маңыздылығын жағымды жақтардан сезінуі өте маңызды. Сәбидің өз өзіне қарым- қатынасы туғандары және жақындарының оған деген қарым-қатынасын бейнелейді. Ата- ана баласын есімімен, мейірімді атап, онымен нәзік сөйлесе отырып оның тұлғасының құнды болып қалыптасуына көңіл бөледі. Балаға бағытталған, мәдени шарттасқан ересектің дәл осындай әрекеттері ұрпақтан ұрпаққа беріледі. Олар балада жағымды сезімдер қалыптастыруға, басқалар үшін өз маңыздылығын анықтауға көмегін тигізеді. Позитивті эмоционалды сезім әлемге сенімді, ашық көзқарстың негізі. Жанұя тәрбиесі ерекшеліктері және тәрбиенің түрлі типтерін ерекшелеумен көптеген отандық және шет ел психологтары айналысты (Д. Браумрид, А.Е. Личко, Э.Г. Эйдемиллер, В. Юстицкий, А.Я. Варга және т.б). Жанұяда тәрбиелеу процесінің маңызды компонеттерінің бірі ата-ана- бала өзара іс-әрекетінің әрекеттік жағы маңызды болып табылады. Бала- ата-ана өзара 248

әрекеттерінің жүзеге асуы тек ата- ана емес, сонымен қатар ата-анаға қатысты баланың да белсенді әрекетті позициясынан тұрады. Белсенді- әрекетті позициясы баланың ата-ана- бала қатынастары бейнесіне бағдарланған қарым-қатынасында бейнеленеді. Бала-ата-ана қарым-қатынасының бейнесі ата-анасымен қарым-қатынасқа түсуде бағыттаушы, бақылаушы, реттеуші сипатта болады. Әдебиеттер тізімі: Воспитание трудного ребенка /Под ред М.И.Рожкова М., «Владос» 2001 Выготский Л.С. «Педагогическая психология» М., 1991 Раттер М «Помощь трудным детям» М., 1987 Личко А.Е. Психопатологии и акцентуации характера у подростков. М., 1983 "Трудный подросток" / под ред доктора пед. наук Г.А Уманова. Алма-Ата "Рауан" 1990 6. Шнейдер Л.Б. Психология семейных отношений: Курс лекций. – М.: Апрель, ЭКСМОПерсс, 2000 1. 2. 3. 4. 5.

ТОПТЫҚ ҚАРЫМ – ҚАРЫМ ҚАТЫНАСТЫ РЕТТЕУ АРҚЫЛЫ ТҰЛҒААРАЛЫҚ ЫНТЫМАҚТАСТЫҚТЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚПЕДАГОГИКАЛЫҚ БАҒЫТТЫЛЫҒЫ Кошкимбаева Ж.С. «Тұлғаны тәрбиелеу және әлеуметтендіру» кафедрасының аға оқытушысы «ӨРЛЕУ» БАҰО» АҚ Жамбыл облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институты, Бүгінгі күні білім беру жүйесі алдында оқушыны ойлануға үйрету, қай жаста болмасын алдынан шығатын түрлі проблеманы шешуге қажетті әрекет тәсілдерін үйрету міндеті тұр. Көп жылғы педагогикалық тәжірибемде түйген ойым, қазіргі білім беру процесінде көптеген өзгерістер болып жатқаны белгілі. Елімізде болып жатқан саяси, әлеуметттік және экономикалық өзгерістер оқу жүйесіне де әсер етіп отыр. Осындай өзгерістердің барлығы әрбір оқушының жеке тұлға болып қалыптасуына ықпал етеді. Білім беру жүйесі жаңаша көзқараспен іскерлікпен, ақпараттарды қабылдау мен өңдеу қабілеттілігін дамытуды, білім беру мәселелерін шығармашылықпен шешуді, білім бағдарламаларын дербес өзгешеліктермен толықтыруды ұсынады. Қалыптасқан дәстүрлі оқыту әдістері ақпаратттық құралдармен алмасуда. Оқытушы мен оқушының қарым – қатынасы педагогикалық дамуда ең басты рөл атқарады. Педагогика – психология тұрғысында білім беру технологияларын жетілдірудегі негізгі тенденцияның негізгі сипаттары: білім алуда есте сақтау қызметінен ақыл – ой даму қызметіне көшу; жүйелі ойлау, жекеден топтық оқыту бағдарламасына ауысты. Топтық оқыту қазіргі таңда көптеп мектептерде қолданылуда. Оқулықта топтап оқыту мәселелері және қалай жүргізу тәсілдері қарастырылады. Бұл өзгерістер мектептерде жаңа пәндерді енгізумен қатар, оқыту әдістемелерін де өзгерту қажеттілігін туғызды. Біздің еліміз демократиялық даму жолына түскендіктен, шешім қабылдауға қатысуға жұмылдыру ауадай қажет, бұл сыныптағы жұмысқа да қатысты, оқушылар сыныпта айтарлықтай белсенді болуы керек. Оқушылардың белсенділігін арттыратын әдістердің қатарына осы топпен, жұппен жұмыстарды жүргізуге болады. Топпен жұмыс жасауда ұстанатын негізгі ережелер Шағын топтармен жұмыс жасау – оқушылардың жұмысқа қатысуына, ынтымақтастық дағдысын тәжірибеден өткізуде тұлғаралық өзара қарым – қатынаста (оның ішінде белсенді тыңдау, жалпы пікір қалыптастыру, түрлі көзқарастың шығуына рұқсат беру) үлкен мүмкіндік береді. Оның бәрі көбінесе үлкен ұжымдарда болады. Шағын топтағы жұмыс – көптеген 249

интерактивтік әдістердің ажырамас бөлігі болып табылады. Мысалға пікір – сайыс, қоғамдық тыңдау т.б. Шағын топтағы жұмыстар көп уақытты талап етеді. Сол себепті бұл стратегияны асыра пайдалануға да болмайды. Топтық жұмысты жеке дара адамның қолынан келмейтін мәселені шешерде пайдаланған жөн. Ол үшін оқушылар маңызды деген теориялық материалмен оқу немесе дәріс тыңдау арқылы танысып түсіну. Оған дайындық былай жүргізіледі. Әрбір жеке оқушы өздеріне берілген тапсырмаларды орындау арқылы мұғалім қандай ұғымдарды бекіту керектігін алдын ала анықтау. Сыныптағы топтық жұмыстарды ұйымдастыру Топтық жұмыстар тиімді әрі көңілден шығу үшін жан-жақты ұйымдастыру қажет. А) Топтардың құрамын жиі өзгертіңіз, әрбір оқушы қалған барлық оқушылармен жұмыс жасай алатын болсын. Оқушылар тек өз достармен ғана жұмыс жасамауы керек. Ұлдар мен қыздардан құралған аралас топтың жұмысы жақсы нәтиже көрсетеді. Топтың құрамын әр түрлі етіп өзгертуге болады. Ә) Әрбір топ мүшелері өз ролін толық түсінгенін біліңіз. Мысалы: 1 нөмерлі сен хатшысың, 2 нөмірлі сен реттейсің деген сияқты т.б. Б) Оқушылар басқалардың да өз пікірін айту құқығын сыйлауы керек. В) Оқушылардың барлығының жұмыс жасауына назар аударыңыз. Г) Жұмысын ерте бітірген оқушыларға жеке тағы да тапсырма беріңіз. Д) Мұғалім - бақылаушы қызметін атқарады. Ж) Оқушылардың мәселелерді толық талқылап жатқанын бақылау. И) Топтық жұмысты жариялау кезінде тақтаға шығып сөйлеу қажет. Себебі барлық оқушының назары сол баяндамашыда болады. К) Топпен жұмысты барлық сыныпта қолданғаннан гөрі бір сыныпта жүргізіп, балаларды жаттықтырып алған жөн. Екі адамнан тұратын топтар Бұндай топтарда ақпарат алмасу жоғары деңгейде өтеді. Үш адамнан құралған топтар Даралық ерекшелігі өте күшті ұйым өзіне әлсіз топ мүшелерін тарта алады. Сондай – ақ мұндай топтар тұрақты құрылым болып табылады. Топтық жұмыс оқушылардың өздерін сенімділікке тәрбиелейді, өзін - өзі ортада ұстай білуге, сөйлеу қабілеті дағдыларын қалыптастырады. Бірін – бірі тыңдауға, сыни ойлауға, өзінің пікірін айтуға құқығының бар екендігін сезінеді, пікірлердің сан алуан болатындығын жақсырақ түсінуге үйренеді. Өздерінің идеяларымен шағын топтарда өзінің құрдастарымен бөлісе алады. Осы ретте Милтон Ольсонның өзара топтық ынтымақтастығы жайлы жабайы қаздар бес сабағынан, қаздардың іс-әрекеті ұсынылып отыр. «Қаздардан үйренеміз» деген тақырыптағы деректерге тоқталамыз. Онда жабайы қаздардың ұшу кезіндегі өзара топтық ынтымақтастығы мен бірлесе әрекет етуі жайлы қызықты деректер келтірілген. Жабайы қаздардың өзара топтық ынтымақтастық жайлы бес сабағы (Милтон Ольсон бойынша) 1991 жылы Энджнс Эрриен бір жиында Мильтон Ольсон жұмыстарына сүйене отырып, «Қаздардан үйренеміз» деген тақырыпта ерекше бір әңгіме айтты. Онда жабайы қаздардың ұшу кезіндегі өзара топтық ынтымақтастығы мен бірлесе әрекет етуі жайлы қызықты деретер келтірілген. Сол қаздардың ұшу кезіндегі бірлескен әрекеттерін зерттеу арқылы біз олардан өзімізге бес түрлі сабақ ала алады екенбіз. Олардың бұл өнегесін адамдар топтасып жұмыс жасағанда өз пайдаларына жарата алады. РАЗВИТИЕ LIFE-КОМПЕТЕНЦИИ ЦЕЛЕПОЛАГАНИЯ В ПРОЦЕССЕ КУРСОВОГО ОБУЧЕНИЯ УЧИТЕЛЕЙ Тихомирова Валентина Тихоновна к.пед.н., доцент кафедры «Воспитание и социализация личности» АО«НЦПК «Өрлеу» ИПК ПР по Жамбылской области» Система повышения квалификации педагогических кадров в Республике Казахстан в настоящее время находится в процессе постоянных системных изменений и динамичной 250

модернизации содержания образования в соответствии с вызовами эпохи, международных процессов и масштабных целей нашего государства в конкурентной международной среде. Большое внимание уделяется освоению учителями новых образовательных технологий, новых подходов к организации собственного профессионального роста. Практика обучения на курсах строится на принципах компетентностного подхода и направлено на формирование и развитие компетенций, которые рассматриваются как результат образовательного процесса системы повышения квалификации. Компетенция, как известно, это способность выполнить жизненные или профессиональные задачи на уровне общественных ожиданий и/или стандатров [6]. Lifeкомпетенции относятся к сфере жизненных задач и являются в настоящее время объектом пристального внимания life-коучинга (лайф-коучинга), задачей которого является обращение ко всей жизни клиента в целом для того, чтобы поддержать баланс и гармоничное сочетание разных жизненных сфер − то есть баланса между семьёй, работой, карьерой, друзьями, здоровьем, хобби и так далее [1; 2; 4]. Life-коуч работает с людьми, готовыми брать на себя ответственность за полученный результат, и помогает им поверить в себя и использовать все свои внутренние ресурсы, чтобы достигнуть новых высот и добиться желаемых результатов в различных сферах своей жизни. Технология лайф-коучинга нацелена не на то, чтобы «научить человека какому-то одному навыку», а развить в клиенте «умение учиться» в процессе всей своей жизни, самому находя творческие решения и ответы на сложные жизненные ситуации, самостоятельно обращаясь к своим внутренним ресурсам и потенциалу для достижения наилучших результатов. Технологически life-коучинг все же в каждой конкретной сессии сосредотачивается на конкретной life-компетенции. Наша практика работы на курсах повышения квалификации показывает, что особого и даже приоритетного, первоочередного внимания требует развитие такой компетенции из сферы и жизненных, и профессиональных задач как целеполагание. Все начинается с четкого определения целей, но как раз даже просто сформулировать цель реалистическую, связанную с действительными желаниями современные учителя редко умеют. В сентябре 2014 года в Институте повышения квалификации педагогических работников по Жамбылской области на курсах в течение ряда учебных дней в карточки обратной связи мы включали вопрос: «Ваша цель на завтра». Анализ целей можно построить исходя из определения цели: «Цель − это субъективный образ конечного результата, регулирующий ход деятельности. Цель может существовать в форме знания, представления или даже восприятия» [5, с.8]. В деятельности цель по отношению к мотиву выступает как его конкретизированная, наглядная форма [3]. В нашем микро-исследовании мы получили 43 варианта целей. 4% участников курсового обучения ставят перед собой цель «получить». Они приезжают в институт за готовым знанием. Близкая позиция еще у 16% курсантов: их цель узнать. Их цели весьма расплывчаты: узнать новое, узнать что-нибудь по теме курсов. Этот подход связан с ожиданием не трудозатратности учения: они ждут, что им новое преподнесут преподаватели. 11% курсантов ставят цель «Работать над собой». Сама по себе цель находится в зоне личной ответственности, но она настолько неконкретная, что не оставляет никакого места ответственному подходу. Когда перед курсантами появляются первые практические задания, когда они проходят первый опыт совместной групповой работы по программным заданиям, появляются цели, связанные с презентацией и защитой результатов своей работы (у 28% курсантов). Особый ресурс обучения составляют курсанты, умеющие конкретизировать свои жизненные цели, решаемые в условиях курсового обучения. В нашей практике они встречаются редко: 3-7 человек в группе из 25 учителей. Из полученных на указанных выше курсах ответов к таким конкретным четким целям мы отнесли: «Наблюдать за коллегами, для выявления черт характера, обусловленными профессией», «Сделать поступки, позволяющие преодолевать страх публичного высказывания», «Осознать свое место в пространстве группы». Возникают вопросы: как помочь учителям во время курсового обучения освоить технологии эффективной постановки личных целей? как помочь осознать свои ограничения в этой области и преодолеть их? как помочь научиться технологии целеполагания? Целеполагание − это сложный процесс выбора одной или нескольких целей с установлением параметров допустимых отклонений для управления процессом осуществления идеи [5]. Часто понимается как практическое осмысление своей деятельности человеком с 251

точки зрения формирования (постановки) целей и их реализации (достижения) наиболее экономичными (рентабельными) средствами, как эффективное управление временным ресурсом, обусловленным деятельностью человека. Обсуждению проблемы целеполагания и необходимости посвящения времени и труда на совершенствование своего мастерства целеполагания во время курсового обучения можно на вводном, первом занятии (лекции), когда обсуждаются цели и задачи курсов. Здесь же необходимо дать информацию о том, что классическая система целеполагания включает в себя несколько вполне конкретных шагов: 1. Формулирование цели. 2. Фиксирование (запись). 3. Составление плана достижения своей цели. 4. Реализация первого шага. 5. Фокусирование внимания на своей цели до ее реализации 6. Осознанное проживание и фиксация момента достижения цели. По возможности в процессе курсового обучения могут быть проведены индивидуальные и групповые консультации по освоению технологии целеполагания. На занятиях нужно практиковать постановку личных целей и анализ этих целей. Очень важно провести разграничения между культурой постановки целей уроков по классическому формату и life-компетенции целеполагания. Помогает в этом технология методика постановки SMART-целей – наиболее распространенная в практике целеполагания в бизнес-среде. В переводе с английского «smart» означает «умный» с оттенком «хитрый», «смекалистый». В рассматриваемой методике это слово является аббревиатурой, которую ввел Питер Друкер в 1954 г. SMART содержит в себе 5 критериев постановки целей: - Specific - конкретная; - Measurable - измеримая; - Achievable - достижимая; - Realistiс - реалистичная; - Timed - определенная по времени. Это критерии проверки цели. 1. Является ли цель Конкретной? Цель должна быть четкой, конкретной. Если в цели есть слова «больше», «раньше» и т.д., обязательно нужно указать, на сколько (рублей, минут, процентов и т.д.). Например, наши курсанты ставят цель: узнать завтра больше, чем сегодня. Здесь нет конкретности ни по отношению к сегодняшним знаниям, ни к завтрашним. Если бы курсант определил, что сегодня он приобрел знания по двум вопросам, то на следующий день он мог бы поставить цель получить знания по трем вопросам. 2. Измерима ли цель? Результат достижения цели должен быть измеримым. «Преодолевать страх публичного высказывания» - трудно измеримый результат (и не конкретный тоже). А вот «Дважды за учебный день высказать публично в группе свое мнение» - вполне измеримый результат. 3. Достижима ли цель? У человека, ставящего цель должны быть ресурсы для ее достижения, либо он должен быть способным эти ресурсы обрести. 4. Реалистична ли цель? Необходимо реально оценивать свои ресурсы по достижению цели. Это не означает, что цель не должна быть амбициозной, как раз наоборот. Если цель не является реалистичной, нужно разбить ее на несколько реалистичных целей. Также цель должна согласовываться с другими целями, не противоречить им. 5. Является ли цель определенной по времени? Должны быть четко поставлены сроки достижения цели. Без сроков конкретной цели нет. В приведенном примере, например, указание «за учебный день» делает цель определенной по времени. О ценности целеполагания многие курсанты начинают задумываться, когда слышат историю об «исследовании, в результате которого выяснилось, что выпускники института, которые в период обучения письменно формулировали свои цели, которых они хотят достичь в жизни, затем становились гораздо более успешными, чем те, кто имел цели, но не записывал их. И несравнимо более успешными, чем те, кто четких целей не имел» (http://kremnev.info/inf/blog/namereniya1/) и получают опыт учения с целеполаганием хотя бы в течение 3-5 дней. В целом работа в рассмотренном аспекте на курсах учителей дает ни с чем не сравнимое чувство радости, так как позволяет вместе с курсантами реально и достаточно 252

глубоко осознать, что у каждого из нас есть только одна жизнь, и следовательно, только один шанс, чтобы состояться в этой жизни, что можно совместно найти новые пути достижения целей и улучшения качества жизни. Список использованных источников 1. Зиммерль, В. Коучинг. Вперёд от ресурса к цели! [Текст] / Вернер Зиммерль, Клаудиа Зиммерль ; пер. с нем. - СПб.: Издательство Вернера Регена, 2007. – 144 с. 2. Вильямс, П. Лайф коучинг – новая профессия для психотерапевтов [Текст] / П. Вильямс, Д. Дейвис ; пер. с англ. – М.: Международная академия коучинга, 2007. – 256 с. 3. Леонтьев, А.Л. Избранные психологические произведения: В 2–х т. [Текст] / А.Л. Леонтьев. − М.: Педагогика, 1983. − 320 с. 4. Моллой, А. Лайф-коучинг. Меняю жизнь! [Текст] / Андреа Моллой ; пер. с англ. − Минск: «Попурри», 2010. − 272 с. 5. Тихомиров, О. К. Психологические механизмы целеобразования [Текст] / О. К. Тихомиров, Э. Д. Телегина, Т. Г. Волкова и др. / Под. ред. О.К. Тихомирова. − Наука, 1977. − 258 с. 6. Уиддет, С. Руководство по компетенциям: [Текст] / С.Уиддет, С. Холлифорд. ; пер. с англ. - М.: HIPPO, 2003. - 228 с. ТРЕНИНГ «ЧТО ТАКОЕ-Я?» Николаева Л. Н. воспитатель, Гранитогорская санаторная школа-интернат Цель: самопознание своего имени; тренировка способности к самораскрытию. Форма: тренинг. Наглядные пособия: свеча, шары. Ход: Здравствуйте, дорогие ребята, уважаемые коллеги. Тема нашего тренинга - самопознания - «Что такое «Я»?» Цель: самопознание своего имени; тренировка способности к самораскрытию. У нас в гостях присутствует психолог Тортаева Гуля Бегасиловна. Гуля Бегасиловна, я Вам даю смайлики (красный - означает не понравился тренинг, зелёный-понравился. В конце мероприятия я прошу Вас проанализировать). Наш тренинг состоит из 6 упражнений. 1 упражнение-психологический настройДорогие мои, что у меня в руках? (свеча). А что такое свеча, для чего она нужна? (Сандугаш) Свеча – это символ семейного очага, человеческого тепла, знаний, вечной мысли. Давайте зажжём её, пусть пламя освещает нашу дружбу, дарит нам тепло! И настроит нас на проведения тренинга…Встаньте, возьмитесь за ручки, почувствуйте, как тепло пробегает по вашим ладоням. Почувствовали, садитесь. 2 упражнение-почему меня так назвали?: Сейчас я загaдaю вам загaдку. Ответив на нее, вы пoйметe, о чем cегодня мы c вами будем говорить на тренинге. Зaгадка: Нас не было - оно было Нас нe будeт - оно бyдет Никто ни у кого егo не видел, А у каждого еcть. (Асемай-это имя). Правильно, моя дорогая-это имя. Имя - это пеpвое, что слышит человек при рoждении. Он еще не понимaет, что ознaчаeт имя, но чащe других слoв cлышит именнo своe имя. Наши предки отноcились к именам очень берeжно. Они верили, что имя обладает определённой таинственной силой, которая мoжет им помочь, а может и навредить. Девочки, а вы знаете, что означают ваши имена? Асемай: «Асемай - В переводе с казахского языка асем означает - прекрасная, изящная. Ай - луна, что символизирует красоту». Как подходит тебе имя твоё-какая ты красавица у нас, Асемай. 253

Аида – «В переводе с арабского языка это имя означает - польза, вознаграждение. В наше время в казахском народе это имя встречается часто». И тебе подходит твоё имя, не зря родители назвали так тебя - ты для них награда, такая умная, красивая дочь. Сандугаш: «Сандугаш - В переводе с древнетюркского языка имя Сандугач означает "Соловей". И это как раз в точку, ты , моя красавица, поёшь, как соловей! 3 упражнение: Игра-назови своё имя особенноАсемай-назови своё имя радостно, по слогам. Аида-застенчиво, испуганно. Сандугаш-напевно, зеваешь. Молодцы. 4 упражнение: самовыражение своего «я»Асемай, выразит своё «я» в танце. Что ты чувствовала, когда танцевала?-мне было хорошо и легко. Аида, пропоёт песню «В лесу родилась ёлочка»-когда ей хочется плакать, смешно тебе. Что ты ощутила?-я была артисткой-было интересно, молодец. Сандугаш, вырази своё «Я» в песне. Что ты чувствовала?-я представила себя на сцене. Что я - певица. Ну, что же, пусть так и будет! Упражнение 5: Закрепление полученных знаний: Пословицы и поговорки: 1. Асемай:«Не имя красит человека, а человек имя?» 2.Аида: «Имя у тебя одно. Навсегда онo дано. Жизнь длинна, и оттого Ты побереги его». -Сандугаш,как ты думаешь, что большe говорит о человeкe: имя или дeла? Почемy? «Больше говорят дела, потому, что имён много, а судят о человеке о хороших и плохих поступках». Упражнение 6: Крyг «От сердца к cердцу» - Какие бы имена мы не носили, мы всегда остаeмся хозяевами нашей сyдьбы, толькo от нас зависит, какoй cлед оставит наше имя на Земле. - Давайте встанем в круг, вместе с pукопожатием передадим друг другу пожелание: «Я-Аида, пусть твоё имя пренесет тeбе-удачу, Сандугаш, пусть твоё имя принесёт тебе успех, Асемай, пусть твоё имя принесёт тебе любовь , Любовь Николаевна, пусть Ваше имя принесёт Вам счастье! А что это у тебя в руке? - Счастье... - А почему такое маленькое? - Оно только моё. Зато какое лучистое и красивое... - Да, восхитительно! - Хочешь кусочек? - Наверное... - Давай ладошку, я поделюсь с тобой. - Ой, оно такое тёплое! - Нравится? - Очень...Спасибо! Знаешь, мне намного лучше, когда счастье в руке... - Так всегда бывает. - А если я с кем-то поделюсь? - Тогда у тебя прибавится своего! - Почему? - Не знаю. Только потом оно станет ещё более тёплым. - А руки об него обжечь можно? - Руки обжигает боль...Счастье не может обжечь... Воспитатель: «Девочки, дайте и мне кусочек счастья. Давайте поделимся с другими людьми, у которых есть имена. Мы желаем счастья вам! Гуля Бегасиловна, как Вы оценили наш тренинг? Список литературы: 1.Учительские сайты интернета.

254

ТРЕНИНГ ДЛЯ УЧИТЕЛЕЙ САМОПОЗНАНИЯ «ПУТЬ К ДЕТСКИМ СЕРДЦАМ» Каримова Б. Т. к.ф.н., доцент кафедры «Психолого-педагогическое сопровождение професионального развития учителя», АО «НЦПК «ӨРЛЕУ» по Павлодарской области Коли-во часов -2 часа Цель: создать благоприятные условия для работы тренинговой группы; снять эмоциональное напряжение, ознакомить с методами работы на уроках самопознания для формирования и сплочения дружного детского коллектива. Задачи тренинга: Расширение зоны личной уверенности молодых педагогов. Принятие сильных сторон личности, способствующих эффективному взаимодействию с детским коллективом. Ожидаемые результаты для участников: 1) получат необходимые знания для анализа и формирования классного коллектива школы и благоприятной среды; 2) систематизируют представление об основных приемах по сплочению детского коллектива и сохранению бесконфликтной среды; 4) приобретут навык анализа своего поведения как руководителя детского коллектива и его коррекции; 5) повысят уровень самооценки и личной ответственности за результат деятельности всей школы 1. Минута позитивного настроя под музыку Карунеш. 3-мин. Цель: успокоить нервную систему, настроить на восприятие положительной информации. 2. Деловая игра Кастинг в элитную школу (Самопрезентация участников тренинга) 35 мин. Цель: дать возможность подчеркнуть свою индивидуальность. Задачи: Расширение зоны личной уверенности педагогов; Принятие сильных сторон личности, способствующих эффективному взаимодействию с окружающими. 3. Упражнение «Презентация соседа» -10 мин. Цель: способствовать установлению контакта с соседом, дать возможность подчеркнуть индивидуальность нового друга, его значимость для коллектива. Задачи: расширение зоны личной уверенности в себе собеседника, его умение слушать о себе положительную информацию; способствовать эффективному взаимодействию собеседника с новым коллективом. 4. Упражнение «Знакомый незнакомец» -10. Цель: способствовать проявлению симпатий и развитию дружеских отношений учащихся в новом коллективе. Задачи: используя информацию из первого и второго упражнений загадать загадку об одном из участников семинара, не называя его имени и пола. 5. «Создание шедевра» - 3 варианта (рисование в парах -10 мин, рисование в группе10 мин, создание истории -12-15 мин). Цель: способствовать созданию коллективного духа и умению работать в коллективе. Задачи: Принятие партнера, помощь в выполнении задания, умение слушать, продолжить, поддержать общую идею 6. Упражнение «Четыре угла – четыре выбора» -15 мин. Цель: сплочение коллектива, выяснение общих интересов. Ход работы: Группе необходимо обеспечить доступ к углам комнаты. В каждом из углов тренер размещает лист бумаги с написанным на нем выбором. Альтернативы могут касаться как нейтральных вещей, так и тематики тренинга: цвета: красный, желтый, синий, зеленый геометрические фигуры: круг, треугольник, квадрат, трапеция времена года: зима, весна, лето, осень Задача участников: подойти к выбранной им позиции и рассказать собравшимся там, почему привлекла именно эта альтернатива, запомнить с кем оказались в одной группе. После 3-х раундов группа собирается в кругу и тренер спрашивает участников о том, с кем они чаще всего оказываются в одном углу. Обсуждение: - с кем чаще всего встречались? - с кем ни разу не встречались? - Удивили ли какие- то аргументы из высказанных? 7. Рефлексия «Круг радости и благодарности» 255

8. Хоровое пение «Добрая песня для друзей». Для тренинга необходим следующий материал: 1. Интерактивное оборудование с колонками, 2. Ватман или флип-чарт, 3. Краски акварельные 6 наборов для каждой группы (в 1 группе 5-6 человек не больше), кисточки – по количеству участников. «ӨЗІН-ӨЗІ ТАНУ-АДАМИ ҚҰНДЫЛЫҚТАРДЫ ЖАНДАНДЫРУ ЖӘНЕ ӨЗІН-ӨЗІ ДАМЫТУ ЖОЛЫ» Кульниязова А.С. «Тұлғаны тәрбиелеу және әлеуметтендіру» кафедрасының «Өзін-өзі тану» пәні бойынша тренер «Өрлеу» БАҰО» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша ПҚ БАИ Еліміздің білім беру жүйесіндегі реформа жас ұрпақтың әрқайсысының жеке тұлға ретінде қалыптасуында маңызды мәселелерді шешудің түрлі жолдарын қарастыруды көздейді. Әр жас өркеннің азамат болып қалыптасуын қамтамасыз ететін қоғамдағы негізгі де,жауапты сала, ол-білім беру жүйесі. Қай заманда болмасын адамзат алдында тұратын ұлы мұрат-міндеттерінің ең бастысы өзінің ісін,өмірінжалғастыратын салауатты, саналы ұрпақ тәрбиелеу Рухани-адамгершілік білім беруді басты идея етіп ұстанатын «Бөбек» қорының Президенті Сара Назарбаеваның «Өзіңді өзің тану – рухани өркендеудің түп тамыры және адамгершілік құндылықтардың негізі», — дегендей «Өзін-өзі тану» авторлық бағдарламасының оқу-тәрбие үрдісіне енгізілуі жақсы бастама десек қателеспейміз. Еліміздің дамуын, болашақ ұрпақты ізгілікке бағыттайтын жаңа қадамы «Өзін-өзі тану» жобасын дүниеге әкелуі, оны мектептерде «Өзін-өзі тану» пәні арқылы жүзеге асыруы құнды да қажетті іс. Бұл Сара Алпысқызының еліміздің дамуын, болашақты ойлаған көрегендігінің белгісі. Пәннің ерекшелігі – әр баланың өзін-өзі танып, ішкі дүниесін, өзгені танып, білуі болып табылады. Аталмыш пән оқушыны тек махаббатқа, шығармашылыққа, адамгершілікке баулиды. Адамгершілік адам өмірінің рухани негіздерін құрайды десек, адамгершілік мәселелеріне ойшылдар өте ерте кезден-ақ назар аударған. Әл-Фараби, Ж.Баласағұни,Ж.Аймауытов, А.Құнанбаев, М.Қашқари, Асан Қайғылар бүгінгі ұрпақ тәрбиесіне қайталанбас мол мұра қалдырды. Қазіргі таңда оқу, білім алу адамзатқа осы өмірде барлық жауапкершілікті сезінуге септігін тигізіп отыр. Қоғам қарқынды дамыған сайын адам баласына деген тәрбиенің мақсаты мен міндеті жаңаратыны мәлім. Ғылым мен білімнің жаңалығын игертумен қатар бала бойына рухани – адамгершілік құндылықтарды: мейірімділікті, қайырымдылықты, адалдықты, әділдікті, махаббаты, сұлулықты, бақытты бағалай білуді бойына сіңіріп, тәрбиелеуді талап ету – қазіргі өмірде басты мақсаттардың бірі. Адам бойына бірінші керек қасиет – рухани-адамгершілік деп білемін. Себебі онда сүйіспеншілік, мейірімділік, ізгілік, махаббат, жақсы ойлау сынды іс - әрекеттердің тізбегі жатыр. Адамгершілігі мол деп – арам пиғылдан ада азаматтарды айтар едім. Жақсы адам жан жағына нұр шашып қана қоймай жетімдерге жұбаныш, әлсіздерге демеу болады. Дүниедегі жағымды нәрселердің бәрі – адамгершілік ұғымы арқылы жүзеге асады. Осы қасиет арқылы жас та, кәрі де өзінің мақсат - мүддесіне, арман тілегіне, болашақтан үміттенуіне сенім білдіреді деп ойлаймын. Рухани - адамгершіліктің жеті қағидалары 1.Ақиқатқа сену, адал болу; 2. Жақсы мінез, көрікті ақыл; 3. Дұрыс іс - әрекет, ойлану; 4. Жүректе имандылықты сезіну; 5. Тәртіпке бағыну, жақсы тәрбие алу; 6. Ата - анаңмен бауырыңа қорғаныш болу, халқың үшін еңбек ету; 7. Зорлық - зомбылық көрсетпей, әлсіздерге көмек жасау; Адам бойындағы жеті қасиет 1. Көру - әлемнің сұлулығын көзбен тамашалау; 2. Есту - әлемдегі керемет дыбыстарды есту; 3. Сезіну - ізгілікті жүрекпен ұғыну; 256

4. Дәм сезу - ең дәмді мен ащының дәмін тату; 5. Ұстау - екі қолмен жақсылық жасау; 6. Аялау - қолда бардың қадірін білу; 7. Махаббат - сүйіспеншілік; Адам бойындағы осы қасиеттер бізге алланың жасаған сыйы. Оны адамзатқа жақсы істер үшін берген деп ойлаймын. Күллі дүниеде осы 7 қасиет түгелімен берілген бірде - бір тірі жан иесі жоқ. Ол тек адам деген атқа лайық пендеге бұйырған. Ендеше адамгершілігі мол азамат боламын дейтін адам осы қасиеттерін тек жақсы пейілмен іске асырса екен деймін. Рухани-адамгершілікке қайшы 7 қасиеті • Дененің 3 жауы: сатқындық, ашкөздік, ауырту. • Сөйлеудің 3 жауы: дүрбелең таратуға құмарлық, өтірік сөз, өсек • Ақылдың 3 жауы: басқа адамдардың нәрселерін қалау, көреалмаушылық, цинизм Не істеу керек? Өз қалауларыңызға шек қойыңыз! Тағамға Ақшаға Билікке Уақытқа Жалпы адамзаттық құндылықтардың бес құндылығы 1. Сүйіспеншілік - адам жанының асыл қасиеті, асқақ мұраты, таным тұғыры, риясыз, ынтық,нәзіксезімі. Махаббат - адам жүрегін нұрлы қуанышқа бөлеп, рухына қанат бітіретін ең күшті, ең тұрақты, ең асқақ сүйіспеншілік сезімі. 2. Дұрыс іс - әрекет - ол жүректе туындайды, сонан соң сөз түрінде беріледі және іс жүзіне асырылады. Дұрыс әрекет ету қағидасы – өзіңе де, басқа адамдарға да, табиғатқа да зиян келтірмеу. 3. Қиянат жасамау – ақиқатпен өмір сүру, мінез - құлық және жан тыныштығы да сүйіспеншілікке арналған, яғни тәтті жеміс. “Рақымдылық, мейірбандық, әр түрлі істе адам баласын өз бауырым деп, өзіне ойланғандай оларға да болса игі еді демек, бұлар - жүрек ісі. Асықтық та – жүрек ісі. Тіл жүректің айтқанына көнсе, жалған шықпайды. Абай 4. Жан тыныштығы Адамның ішкі жан дүниесі тынышталса, оның отбасында да тыныштық болады. Ал отбасында тыныштық болса, қоғамда да тыныштық болады. Қоғамда тыныштық болса, мемлекетте де тыныштық болады. 5. Ақиқатты тану - Рухани кәусар бұлақ көзіне жолды іздеп табу - бұл әрбір жеке адамның, нақ осы қазір өмір сүріп жатқан барлығымыздың және өмірге жаңа қадам басқан адамдардың міндетінің ішіндегі міндеті. Қазіргі қоғам өмірін демократияландыру, ізгілендіру, бәсекекге қабілетті экономиканы дамыту, бәсекеге қабілетті қоғам мүшелерін тәрбиелеу барысында елімізде елеулі өзгерістер пайда болып жүзеге асырылуда. Бүгінгі таңда өркениетке қадам басып, ғылым мен техниканың қарыштап даму кезінде, өмірде жаңалықтар молайып, адам баласының тұрмыс –тіршілігі жеңілдеген сайын рухани тапшылық адами құнды қасиеттердің кемшін тұстары айқын сезілуде. Сондықтан да жас ұрпаққа білім мен тәрбие беруде рухани-адамгершілік тәрбие мәселесі басты назар аудартуда. «Үшінші мыңжылдық - бұл адамзаттың ішкі жан дүниесінің ашылуы. Егер де өткен ғасырда материалдық жағынан өрескел ғылым болса, онда келер ғасыр – ішкі жан дүниеміздің ашылу ғасыры болып есептелінеді. Ең алдымен рухани күш-қуатымыз бен риясыз жігеріміздің болуы». Жүрек пен Рухани заманының тоғысында мәртебелі рухани және адамгершілік құндылықтар жаңғыруда, құндылықтарды саралау жүзеге асуда, білім саласы жаңарып, руханилық, гуманизация және гуманитаризация жағына, тұлғаны дамытуға арналған жүйелерді іздеуге бет бұруда. Мектепті емес, мұғалімнің рухани дүниесін реформалау қажет. Жаңа педагогикалық практиканы рухтандырушы Ш.А. Амонашвили былай деп бекітеді : «Рухани адамгершілік –міне, мектептің ақиқаты. Ол мектептің барлық жеріне орнығу керек, оның барлық бұрыштарына, оның барлық кеңістігіне, барлық пәнге, барлық көрнекіліктерге, барлық бағдарламалар мен оқулықтарға, әдістер мен тәсілдерге. Ол әрбір тәрбиеші мен мұғалімнің санасы мен жүрегін толтыру керек». Философтардың пікірінше, адамзаттың ең негізгі, өзекті мәселелері экономикалық та, саяси да, ғылыми да емес, ең бірінші - рухани-адамгершілік. Тұтынушы идеологиясы тұлғаның рухани дамуына нұқсан келтіреді. 257

Шығу жолы: «жаңа аскетизм» идеологиясын қабылдау. Материалдық құндылықты рухани құндылыққа қайта бағдарлау қажет. А.Печчеи: Адамның өзін-өзі өзгертуді ойлауы керек. Өндірістің ұлғаюын тежеп, тұтынушылық идеологияны рухани жетілуге қайта бағыттау тиіс. Мәселенің шешімі – адамның рухани дүниесінде. Рухани құндылық әлеуеттері арқылы оқушының рухани- адамгершілік қасиеттерін ашудағы мұғалімнің рухани болмысы, мейірімділігі, жүрек жылуын бере алуы, адами асыл қасиеті, өзін-өзі ұстауы, білімді ізгілендіре жүргізуі ең басты бүгінгі күн талабы болып отыр. «Табиғат адамға көп нәрсе берді, адам өз табиғатына лайық кемелдене алады . Адамның шын сұлулығы ішкі дүниесінде, мәңгілік сүйіспеншілікке толы жүрегінде»- деп тұжырымдайды ӘлФараби. Бүгінгі күнгі тәрбиеші-ұстаздың басты мақсаты –өзіндік адамгершілік-рухани құндылықтарын жеткіншек бойына дарыта отырып, жүрегіне жол табу. Рухани тәрбие- бұл дұрыс дағдылар мен өзін-өзі ұстау дағдыларының нормалары, ұйымдағы қарым –қатынас мәдениеттілігінің тұрақтылығын қалыптастырады. Жеке адамның адамгершілік санасының дәрежесі оның мінез құлқы мен іс әрекетін анықтайды. Рухани –адамгершілік тәрбиесінде алдымен баланы тек жақсылық пен қайырымдылыққа, мейірімділік пен ізгілікке тәрбиелеп, соны мақсат тұтса, ұстаздың, ата-ананың берген тәрбиесі нәтижелі болмақ. «Мен үш қасиетімді мақтан тұтамын,-депті Ақан сері,-олар: жалған айтпадым, жақсылықты сатпадым, һәм, ешкімнен ештеңені қызғанбадым». Осынау құнды қасиеттер әрбір адамзат баласының бойынан табылып, өзін-өзі танып, өзін-өзі тәрбиелеуге жұмыстанса, өзін-өзі адамгершілік тұрғыда бақылау мен бағалау жүзеге асырылады. Руханилық – адам жанының ізгілігі. Руханилықтың негізінде адам мінез –құлқы қалыптасады. Руханилыққа апаратын жолдың бірібілім алу және сол білімді пайдаға асыру.Руханилыққа жеткізер екінші сатыда-адам алған білімінің құндылығына сүйене отырып,өз ортасын өзгертуге әрекет жасайды. Жалпыадамзаттық құндылықтар негізі- өмірге деген сүйіспеншілікті ояту, адамдарға сүйіспеншілікпен риясыз қызмет ету, ақиқатқа ұмтылу, тіршілік иесіне қиянат жасамау, әр қашанда үйлесімді өмір сүру. Егер жүрегімізде АҚИҚАТ болса, оны СҮЙІСПЕНШІЛІК-пен нәрлендіре білсек, ол біздің ПАРЫЗЫМЫЗ- дұрыс – әрекет, сонда жанымызда ТЫНЫШТЫҚ болады, әлемде ҚИЯНАТ ЖАСАМАУ орнайды. «Жалпыадамзаттық құндылықтарды жаңғыртып, өз бастауымызға қайта оралу керек... Мәңгілік рухани адамгершілік құндылықтарға негізделген КЕМЕЛ МІНЕЗДІ, ОЙЫ, СӨЗІ ЖӘНЕ ІСІ БІРЛІКТЕ болатын адам қалыптастыру. Халқымыз сан ғасырлар бойы бұл құндылықтарды игере отырып, рухани мөлдір бұлақтан сусындады.....сол рухани мөлдір бұлақтың көзіне жол табу – әрқайсымыз үшін міндеттердің міндеті болмақ...» деген С.А.Назарбаева. Рухани адамгершілік білім-адам жанының тереңінде орын алатын құбылыс. Ал әр адамның жан дүниесі тек сүйіспеншілікке ғана құшақ жаяды. Өзін-өзі тану мұғалімі оқытпайды, білімді дайын күйінде ұсынбайды, ол оқушылардың даму бағдарын сыртқы әлемді танып білуден өзінің ішкі жан дүниесінің шексіз әсемдігін ашуға бағыттайды. Оқушылар өздерінің ішкі жан дүниесін аша отырып, саналы түрде даму жолына түсіп өздеріне қажетті білімді және ар-ұждан даусын өзі ашады. Әр бала белгілі борышпен өмірге келеді. Және әрбір сәбидің тек өзіне тиесілі жаны - ішкі дүниесінің сәулесі бар. Ата-ана мен педагогтың міндеті сол сәуленің жоғалып кетуіне жол бермей, балаға өз өмір жолына бағыт көрсету. «Ұстаз! Сақ бол! Қателеспе! Зақымдама! Оқушы үшін сенім бол! Балаға арна өзіңді! Неге ұмтылу керек екенін біл! Бала жанының байлығын үнемі ізде! Баладан ғажайыптарды тосудан жалықпа, олармен кездесу үшін дайын бол!»-деген Ш.А.Амонашвили . Ізгілік педагогикасының үш постулаты 1.Баланың бойында жоғарғы рухани бастауға, оның жарқын тағдырға шексіз кемелдену деген мүмкіндігіне сенім 2.Өз бойындағы жоғарғы рухани бастауға, оның жарқын тағдырға шексіз кемелдену деген мүмкіндігіне сенім 3.Тек ізгі әдістердің күшіне деген сенім Ізгілік адамзат үшін ең қажетті қасиет; Даңқ пен дәулетке шаттанба, ол бір орнында тұрмайды, әділеттің жолын қу, шыншыл бол, Әділ болсаң, қараға ақ, аққа жақ ұрпақтарың жақсы атыңды сақтамақ. Педагогиканын үш типі бар, олар: Қалыптастыру педагогикасы- адам және әлем – бастапқыда өмір рухани әлеуетті болмайтын биоәлеуметтік құбылыс.Педагогикалық қызметің мақсаты –әлеуметтік тапсырысқа сәйкес келетін тұлға қалыптастыру.Қалыптастыру педагогикасы өз қамқорлығындағы сәйкес келетін тұлға қалыптастыру 258

Қабілеттерін дамыту педагогикасы- адам және әлем бастапқыда ешбір рухани әлеуетті болмайтын биоәлеуетті құбылыс.Педагогикалық қызметтің мақсаты әлеуметтік орта жетістікке жету үшін тұлғаның қабілеттерін жан жақты дамыту .Тұлғаның біліктерді,мамандықты меңгеруге қоғам мешігіне айналу мүмкіндігін беретін қабілетін қарастырады Кемелдену педагогикасы -адам және әлем рухани әлеуетті шексіз көп қырлы құбылыс.Адамды өзін өзі жүзеге асыруға талпынатын шексіз рухани әлеует ретінде қабылдайды.Бұл тұрғыдан алғанда тәрбие оқытудың рухани бастаудың көзін ашу жалпы адамзаттық құндылықтарды жарыққа шығару. Рухани-адамгершілік құндылықтарды қалпына келтіріп, дамыту бағытында тәрбиені мұғалім, ата-ана жүзеге асырады. Мұғалімдік мамандық – бұл адамтану, адамның күрделі және қызықты, шым– шытырығы мол рухани жан дүниесіне үңіле білу. Педагогикалық шеберлік пен педагогикалық өнер – ол даналықты жүрекпен ұға білу болып табылады”-ой түйіндейді В.А.Сухомлинский Мұғалімге елдің болашағын қалыптастыруда ең басты рөл берілген. Барлық мамандықтың ішінде мұғалім мамандығы – ең ардақты, ең қиын және ең маңыздысы . Мұғалімнің рөлі оқушының ішкі әлеуетін, оның рухани – адамгершілік құндылықтар негізіндегі жоғары адамгершілік мәнін ашуға жағдай жасау болып табылады. Мұғалімнің басты қасиеттері : Мұғалім өз міндетін орындау үшін қандай кәсіби қасиеттерді иеленуі тиіс? Мұғалімге басты екі қасиет қажет: Қарапайымдылық, өз кемшіліктерін ұғыну үшін және де кемелденуге тілек (ынталану, ұмтылу) Мысалы: Януш Корчак нағыз мұғалімнің үлгісі. Ол жүрегін тек балаларға арнаған. Бала тәрбиесіне көп әдіс –тәсіл қалдырған. Үлкендер балаға ашуланбауы керек, өйткені бұл баланы түземейді керісінше бұзады. Пәк таза бейкүнә киелі балалықты қадірлеңдер.  Білім беру - бұл біздің ішкі әлеміміз!  Ізгілік педагогикасының мұғалімі - ол стандартты бұзып жарушы.  Сабақ - өмір негізі, өмір моделі.  Сабаққа – ең маңызды білім емес, дамыту негізді.  Мұғалім - қоғам қажеттілік тұлғасы! “Бәріне де жүректі бағындыр. Мұғалімдерге арналған бір ғана ереже бар. Әрбір ұстазтәрбиеші осы ережені өзінің ұстанымы ретінде орындай білсе, ұрпақ тәрбиесінде игі жетістіктерге жетеміз. Ол ереже: 1.Басқаға үйреткеніңізді алдымен өзіңіз орындаңыз 2. Бірінші ережеге қара .Рухани дамыған адам- үйлесімді дамыған адам Айналамызды, бауырларымызды, достарымызды, жақын туысқандарымызды, қоршаған ортаны, елімізді, бүкіл әлемді нұрға бөлейік! Пайдаланған әдебиеттер: 1. Методика преподавания дисциплины в школе «Самопознание». Учебно-методическое пособие для учителей. Алматы, 2013 2. Методическое пособие по оформлению и организации деятельности учебного кабинета «Самопознание», Алматы, 2009 3. Өзін-өзі тану. Оқулық. 1-11 сыныптар. «Бөбек» Алматы, 2010 4. Өзін-өзі тану пәнінің оқу бағдарламасы1-11 сыныптар. «Бөбек» Алматы, 2010 5. Өзін-өзі тану пәнінің оқу әдістемелік құралдары 1-11 сыныптар. «Бөбек» Алматы, 2010 6. «Самопознание» и другие учебные предметы: возможности интеграции содержания и методов. Учебно-методическое пособие для учителей. Алматы, 2013 7. «Өзін-өзі тану: Махаббат пен шығармашылық педагогикасы». Халықаралық педагогикалық оқулар материалдары. (31 қазан-1қараша, 2012 жыл) 1-2 том. Алматы, 2012 8. "Өзіндік таным" журналы-Самопознание –KZРеспубликалық ғылыми-әдістемелік журнал САМОПОЗНАНИЕ – НОВЫЙ ВЕКТОР РАЗВИТИЯ СОВРЕМЕННОГО ОБРАЗОВАНИЯ Жеткенбаева Р.Т., Кантарбаева Ж.Е. ст. преподаватели кафедры «Дошкольное воспитание и начальное обучение» Филиал АО «НЦПК «Өрлеу» ИПК ПР по Карагандинской области Глобальные проблемы современности затрагивают жизненно важные интересы всего человечества и требуют для своего решения неотложных согласованных международных 259

решений в масштабе мирового сообщества. Надвигающийся на мир глобальный кризис связывают сегодня не только с природными и социальными факторами, но и с новыми антропологическими причинами, названными кризисом человечности. Изменения, происходящие с человеком, приобретают решающую роль в глобальных явлениях и уже не могут считаться вторичными следствиями социальных или исторических процессов. Человечество ищет глобальные пути развития цивилизации без общественных потрясений, в которых могут быть реализованы меры по сохранению жизни в условиях нарастающих угроз его биологического вырождения и духовной гибели. Новая социально – философская парадигма и реализующая ее концепция устойчивого, непрерывного и длительного развития человечества, определяют возможности выживания через перестройку процесса антропогенеза, содержания цивилизации, культуры и образования. Образование сегодня признано одним из путей в приобретении устойчивости и выживания всего человечества так, как оно определяет всеобщие онтологические, духовные основания прогресса, те, которые смогли бы привести к повышению качества самого человека, росту его духовной деятельности. Чтобы научиться управлять миром, писал А.Печчеи, необходим качественный скачок в человеческом мышлении, который сможет гармонизовать отношения человека с надвигающимся будущим. Этот скачек возможен только через развитие и самосовершенствование самого человека, его действия, осмысленные с философских, этических позиций бытия[3]. Развитие характеризует качество изменений объектов, появление новых форм бытия, инноваций и нововведений, сопряженных с преобразованием их внутренних и внешних связей, именно оно дает человеку приобрести устойчивость, необратимость внутреннего мира, возможность сохранить приобретенное им вне зависимости от настигших изменений, что обеспечивает уже качество его развития. Процесс развития человека всегда имеет онтологическую природу, так как содержанием образования являются те сферы человеческого бытия и человеческой деятельности, которые в том или ином виде и объеме усваиваются (точнее присваиваются) индивидом в ходе его образования. Это связано с формированием образа мира человека и является ориентировочной основой для адекватной жизнедеятельности человека в нем, качеством образования, обеспечивает полноценное развитие человеку. Качество развития, связанное с самоактуализацией или самореализацией человека, обеспечивает ему, в первую очередь, специфическую форму мотивации роста над основными потребностями, осуществление себя человеком «как воплощение в действительности сущего». МаслоуА. считал, что развитие, как совокупность различных процессов, «как постоянное, более или менее непрерывное, движение вперед или вверх», приводит личность к полной самоактуализации, «…это будет больше соответствовать тому очевидному факту, что оно продолжается на протяжении всей жизни»[4]. Для того чтобы повлиять на кризисную ситуацию в мире, по мнению многих ученых (Г.Г.Соловьевой, Е.В.Бондаревской, Л.П.Буевой, Б.С.Гершунского, В.В.Краевского, В.А.Кутырева, А.И.Селиванова и др.), необходимо, чтобы человечество обладало глобальным сознанием, отражающим всеобщее понимание опасности глобальных проблем и необходимость решать их общими усилиями на основе новой культуры выживания, основанной на общечеловеческой системе ценностей. Именно образование, как важный социальный и духовный институт общества, выдвигается сегодня на одно из первых мест среди факторов развития всемирного глобального сознания и человеческого потенциала. Непрерывное и длительное совершенствование человека, его участие в образовательном процессе, который может дать смысл жизни, право выбора и знающих людей во всех сферах жизни, может привести к справедливому и устойчивому развитию общества. Образование, ориентирующее человека на общечеловеческие ценности и предлагающее пути создания самого себя, обеспечивает ему возможность отбросить все случайное, наносное, избавиться от стереотипов существования, придать своей жизни целостность, завершенность, смысл. Такой человек не будет безразлично, пассивно относиться к окружающему миру, подчиняясь законам и обстоятельствам, а будет вкладывать свои силы и душу в окружающий мир, понимая что, только вкладывая в него, можно будет потом что – либо из него забрать. Подлинно гуманистической ценностью обладает то образование, которое ориентировано на бытийные цели – цели самоопределения, которое ставит задачи развития у человека способностей к овладению собственной жизнью, готовности стать подлинным субъектом своего бытия. Для гуманизации современного глобального непрерывного образовательного пространства, необходима такая реальность, в которой человеческая натура настраивалась бы 260

на истинночеловеческие субстанции бытия. Поэтому современная философская парадигма образования предлагает пересмотреть онтологические и аксиологические функции образования с точки зрения его общественной и личностной значимости, изменить его направленность с социального заказа на решения глобальных задач человечества – духовного развития и наращивания духовного потенциала человека. Человечество, в первую очередь, через образование ищет основы нового — глобального гуманизма, который может стать определенной метаидеологией, включающий в себя все важнейшие достижения человеческой духовности и объединяющей все большее число сознательных и социально активных людей. Между тем, программа по нравственно-духовному образованию«Самопознание» предоставляет образованию большие возможности для духовно-нравственного самосовершенствования учащихся, понимания смысла жизни и предназначения человека. Данный курс, усиливая ценностный смысл образования, имеет направленность на раскрытие и развитие способностей человека любить, творить добро, совершать нравственный выбор, самосовершенствоваться. Автор Программы НДО «Самопознание» Сара Алпысовнаотмечает:«Именно через образование мы хотим возродить в нашем обществе духовно-нравственные ценности, чтобы каждый человек мог вполной мере реализовать заложенные в нем от рождения способности итем самым принести пользу нетолько нашему государству, ноивсем людям наЗемле»[2]. Всечеловеческий гуманизм проповедует отношениек человеку в процессе его непрерывного образования как природному существу, новый взгляд на соотношение природного, социального, культурного потенциалов его бытия и на изменения отношения к природе самого человека. Выяснилось, что человек не только природное, биологическое существо, в котором природа приходит к осознанию самого себя. Человек также существо социальное, культурно-историческое, и культура определяет тот уникальный способ, каким человек вписывается в мир, осваивает его и изменяет, творит вторую человеческую природу. Но самое решающее – человек является также сверхприродным и сверхсоциальным существом, занимающим особое метафизическое положение в космосе [7]. В личности, как совокупности многоуровневых и иерархических систем человека, сосредоточены механизмы человеческой и профессиональной адаптации, идентификации себя и своего поведение с инвариантами в жизни и профессии, в ней черпаются источники самоорганизации и взаимодействия с другими системами. Такая совокупность помогаетзародить чувства общности людей, человека и других существ, всей биосферы в целом, помогает гуманизации любой человеческой деятельности и познания, пониманию их смысла. Как отмечалМ.К.Мамардашвили: «… личность – это форма и способ бытия, особое состояние жизни, находка ее эволюции. Я бы сказал, что личность – это «крупная мысль природы». Самонастраиваемость ее проявлений не зависит от всезнания, или каких – либо высших ориентиров, это таинственный «феномен культуры», как и все прочие «находки эволюции» [5]. Развитие человека не ниже уровня личности может стать условием решения глобальных задач образования современности в установлении гармонических отношений человека с самим собой, другими людьми и миром. Известный российский философ и педагог Э.Ильенков активно и последовательно проводил идею о том, что нет никаких прирожденных задатков и каждый ребенок в равной степени способен ко всем видам деятельности. Ему возражал признанный авторитет в мире психологии Рубинштейн: каждому, действительно, присущи в равной степени универсальные способности к восприятию Истины, Добра и Красоты.Но, кроме того, нам всем дарованы свыше задатки, о которых мы непременно должны узнать, постараться не ошибиться, развивать и совершенствовать их, чтобы заниматься любимым делом с душой и увлечением, что и предполагает творческий поиск. Концепция «Самопознания» присоединяется именно к этой позиции. Методология и методика преподавания нацелены на побуждение ребенка к самопознанию своих уникальных задатков. У каждого ребенка они обязательно наличествуют, в чем и видится автором Программы Сарой Алпысовной подлинный, а не ложный гуманизм образовательного процесса. Важно, что «Самопознание» подразумевает не выявление уже готовой, состоявшейся структуры личности, как нечто завершенного, застывшего, что следует открыть и присвоить. Совсем нет. Такое открытие – только начало предстоящего трудного и вместе с тем радостного процесса развития, совершенствования, возрастания и реализации творческого потенциала ребенка, «Самопознание» есть путь, движение, рост, постоянный поиск, творческое созидание своей личности и своей жизненной траектории, своей судьбы. Тогда цель духовнонравственного воспитания состоит в превращении «сердца эгоистического в сердце 261

всескорбящее», т.е. формирование эмоционально-мотивационной сферы личности. В условиях организации образования эта цель достигается, прежде всего, через усвоение содержания образования, опосредованное духовным миром педагога, где образование - не изучение предметов, а развитие личности предметами: на первом плане стоит личность, субъект, его интерес, а предметы – только средства. Помня, что в человеке собираются воедино все природные силы, познание самого себя становится ключом к целостному восприятию всех гуманитарных и естественнонаучных дисциплин, выявление их смысла через личностное восприятие ребенка. Предметы, которые ранее казались обособленными, не связанными сдруг другом, теперь образуют систему, создавая картину мира и человеческого предназначения в нем. И математика, и физика – это все предметы о человеке и для человека, предметы о природе в ее закономерностях и дразнящих загадках. А история и литература – формы самопознания души человека и ее бесконечных возможностей к свершению абсолютного добра, любви и милосердия. «Самопознание» воспитывает в детях одну из самых ключевых ценностей современного мира – способность к самопониманию через взаимопонимание. В эпоху, когда нарастает потребность народов, этносов, культур, индивидов в утверждении национальной идентичности, сохранение своего самобытного лица, проблемой номер один становится диалог и взаимопонимание, умение не только услышать другого, но и признать его право на иной образ мысли и жизни, а главное – научиться жить в мире и согласии в многополярном, поликультурном сообществе. На уроках «Самопознания» дети открывают богатейший мир, сокровищницу казахской традиционной культуры, познают героическую историю казахского народа, присущие ему толерантность и дружелюбие, умение сплотить все другие этносы. Известно, что образование исторически решало и решает две фундаментальные задачи. Первая – трансляция культурно-исторического опыта, передача накопленных знаний, а в нынешних условиях глобализации – формирование знающего, компетентного специалиста мастера своего дела, способного творчески мыслить, ставить крупномасштабные проблемы, находить нетривиальные решения в ситуации неопределенности и непредсказуемости. Вторая задача – возвышение человека к духовному началу, приобщение его к духовно-нравственным ценностям, способности быть не только классным специалистом, но и человеком, понимающим вкус подлинной жизни, любви, добродеяния[7]. Образование имеет, следовательно,смысл развертывания, формирования первоначальных задатков и, притом, что для «Самопознания» особенно важно, в соответствии с предвосхищающим прообразом, желаемым образцом. Все, что делает человек и чего он достигает в жизни – знание, успех, карьера, богатство, власть – получает свое оправдание только с позиций единственно подлинного критерия, совести, то есть заложенный в каждом человеке искры духовного. Уроки «Самопознания» последовательно и настойчиво ведут детей к формированию личности, обладающей духовно-нравственными ценностями. Инновационный проект «Самопознание» формирует совершенно потрясающую стратегию: связать воедино две фундаментальные задачи образования, сделав акцент на гуманитарном содержании, на первостепенное воспитание человеческой личности. Хороший специалист в мире глобализации – не только знаток и мастер по части информационных и нанотехнологий, но и, прежде всего, гражданин, человек, осознающий свою ответственность за проникновение в потаенные сферы универсума и стремление поставить на службу и извлечь пользу из скрытого и неизвестного. Гуманитарный фундамент образования дает не только способность мыслить творчески в современных условиях неопределенности, непредсказуемости, но и оставаться на страже нравственных основ человеческой жизни, на планете Земля [7]. Президент Казахстана Н.А.Назарбаев настойчиво и убедительно проводит эту идею в своих научных трудах и выступлениях. «Исходя из чисто прагматических критериев, узел научных проблем не развязать… прагматизм политиков часто не позволяет им увидеть культурную и конституциональную роль науки и образования»[1]. Для гуманизации современного глобального образовательного пространства, необходима такая реальность, в которой человеческая натура настраивалась бы на истиночеловеческие субстанции бытия. Поэтому современная философская парадигма образования предлагает пересмотреть онтологические и аксиологические функции образования с точки зрения его общественной и личностной значимости, изменить его направленность с социального заказа на решения глобальных задач человечества – духовного развития и наращивания духовного потенциала человека. Это поможет достичь такого самосознания личности, при котором человек способен соотнести свою уникальную, неповторимую 262

духовность с нуждами, интересами и смыслами всего человечества и признать относительность, а не абсолютность своих прав изменять ее. При этом возникнет необходимость социальной организованности совместной жизни людей и необходимости культурных традиций как силы, поддерживающей «связь времен», преемственность человеческого опыта, единство саморазвития человечества. Создание в непрерывном образовательном пространстве подлинной, бытийной общности, дающей возможность человеку, несмотря на препятствия в различиях культуры, выйти за рамки самого себя и понять инаковое, другого, позволит ближе подойти к разрешению проблемы глобализации, обеспечив интеграцию своего Я человека с Ты, и Мы, переход от групповых, национальных, этнических интересов к общечеловеческим. Нельзя не согласиться с мнением современного немецкого философа Р.Шпемана: «Задачей образования является раскрытие ценностного содержания реальной жизни, формирование широких, согласующихся с действительностью интересов. Только приведя свои интересы и желания в соответствие с действительностью, измерив их общим масштабам, мы становимся сравнимыми с другими, и тогда появляется возможность понимать этих других и как – то примерять противоречивые интересы»[6]. Так происходит на уроках «Самопознания», где разговор о ценностях семьи, когда школьники младших классов узнают много нового о себе, своих родителях, братьях, сестрах, дедушках, бабушках, постепенно вырастает в размышление о первостепенной важности в большой семье, о любви к родной земле, об осознании своей принадлежности к общему родному дому. Понятие «Мой дом» расширяется и начинает означать всю страну. Хороший человек, осознают дети, это гражданин, патриот, для которого национальные интересы, авторитет страны, ее успехи и признание в международном сообществе – важнейший мотив для успешной профессиональной деятельности. Свои профессиональные цели такой человек будет осуществлять с учетом экологических ценностей, стремясь не наносить природе болезненные раны и побуждая других к необходимому экологическому балансу. Основой глобальной гуманистической образовательной системы сегодня должно стать эквивалентными отношениями Человека и Мира, включающие в себя нравственные, эстетические отношения, отношения любви, благоговения и преклонения перед жизнью. Непрерывное образование призвано создавать особое пространство духовного развития человека, особую общность, где проектируются и реализуются новые формы жизни, новые людей, новый менталитет, продолжающие эволюцию человечества. [7]. Таким образом, согласно ценностной концепции современной дидактики, процесс обучения является одновременно процессом направленного духовного развития и воспитания. Содержание духовно-нравственного воспитания является отражением важнейших измерений бытия человека, его отношений и деятельности в социуме, духовной сфере природе, представленным в содержании образования. Помимо знаний и способов деятельности, оно включает опыт творческой деятельности и опыт эмоционально-ценностного отношения. Целостность картины мира и определение места человека в нем достигается комплексом базового и дополнительного образования на основе единства содержательной и процессуальной сторон обучения, его образовательной, воспитывающей и развивающей функций, единства целей и ценностей, взаимодополнительности содержания, а также единства требований со стороны педагогов и воспитателей. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Список литературы Назарбаев Н.А. Мы строим новое государство: труды и речи. - М., 2000. Назарбаева С.А. Этика жизни – Алматы, 2001. Печчеи А. Человеческие качества. - М., 1985. Маслоу А. Г. Психология бытия.- М.: «Рефл-бук», К.: «Ваклер», 1997. Мамардашвили М. Как я понимаю философию.– М., 1990. Шпеман Р. Основные понятия морали. - М.: Московский философский фонд, итальянский фонд «Христианская Россия», 1993. Соловьева. Г.О хорошем человеке и хорошем специалисте// Самопознание Кz. - 2012.- №12 (36).

263

РУХАНИЛЫҚҚА ЖОЛ-ОТБАСЫНАН БАСТАУ АЛАДЫ Исмурзина Г.Б. аға оқытушы «Өрлеу»БАҰО» АҚ Атырау облысы бойынша ПҚ БАИ Қазіргі қоғам өмірін демократияландыру, ізгілендіру, бәсекеге қабілетті экономиканы дамыту, бәсекеге қабілетті қоғам мүшелерін тәрбиелеу барысында елімізде елеулі өзгерістер пайда болып жүзеге асырылуда. Бүгінгі таңда өркениетке қадам басып, ғылым мен техниканың қарыштап даму кезеңінде, өмірде жаңалықтар молайып, адам баласының тұрмыс-тіршілігі жеңілдеген сайын уақыт пен рухани тапшылық, адами қасиеттердің кемшін тұстары айқын сезілуде. Сондықтан да, жас ұрпаққа білім мен тәрбие беруде рухани-адамгершілік тәрбие мәселесі басты назар аудартуда. Адамгершілік тақырыбы-мәңгілік. Осынау асыл қасиетті ұрпақ бойына сіңіру-отбасының, ұстаздардың қала берді әр азаматтың міндеті. Адамгершілік асыл қасиеттердің қайнар көзі-отбасы тәрбиесінде, халықтық өнегеде, әдет-ғұрпы мен салтдәстүрінде. Халықта «Ағаш түзу өсу үшін оған көшет кезінде көмектесуге болады, ал үлкен ағаш болғанда оны түзете алмайсың» деп бекер айтпаса керек. Қазіргі таңда өмір талабы білім беруді ізгілендіру, рухани құндылықтарды қалыптастырып, адамгершілік тұрғыдан жаңарту мақсатында енгізілген «Өзін-өзі тану» пәні жеткіншектердің қоғамға қызмет жасау әлеуетін жақсартуға, өмірлік мұратын айқындауға, адми қасиеттерін толықтыруға, жеке тұлға ретінде қалыптасуына оң ықпал етеді. Адам баласын мәдениеттің, адамгершілік білім мен тәрбиедегі ұлттық құндылықтарының үйлесімді жинақталуы арқылы, өмірге деген құлшыныс пен шығармашылық жетістікке бастайды. Өмір талабына лайық, өзектілігі артып оқыту бағдарламасына «Өзін-өзі тану» пәні енгізіліп, білім беру саласының жалпы педагогтарының біліктілігі арттырылуда. «Өрлеу» біліктілікті арттыру ұлттық орталығы» АҚ филиалы Атырау облысы бойынша педагогикалық қызметкерлердің біліктілігін арттыру институты мектепке дейінгі тәрбие, жалпы білім беретін оқу орындары мен кәсіптік білім беру мекемелерінде өмір талабына сай «Өзін-өзі тану» пәнінің өз мәнінде оқытылуын басты назарда ұстап, жаңа бағдарламамен қысқа мерзімді курстарды өткізуде. Пән оқытушыларына институттың «Тұлғаны тәрбиелеу және әлеуметтендіру» кафедрасының аға оқытушысы, «Өзін-өзі тану» пәні бойынша бапкерлер А.С.Құлниязова мен А.Нұртаева жаңа мазмұнда дәріс беруде. Жалпы курс тыңдаушыларына «Рухани адамгершілік білімнің психологиялық-педагогикалық аспектілері», «Мәңгілік жалпыадамзаттық құндылықтар өзін-өзі тану негізі ретінде», «Өзін-өзі тану және басқа пәндердің ықпалдасуы», «Сабақтан тыс іс-шаралар арқылы өзін-өзі тану» тақырыптарында міндетті дәрістер оқылса, «Өзін-өзі тану» пәні мұғалімдері үшін «Өзін-өзі тану» пәнін оқытудың ғылымиәдістемелік негіздері» тақырыбында қысқа мерзімді курстар өткізілуде. Курста сабақтың құндылық әлеуеттері арқылы оқушының рухани-адамгершілік қасиеттерін ашудағы мұғалімнің рухани болмысы, мейірімділігі, адами асыл қасиеті, өзін-өзі ұстауы, білімді ізгілендіре жүргізуі туралы мәселелер қамтылуда. «Өзін-өзі тану» пәнін оқыту арқылы -Жеке тұлға өзін тануға; -Өз қадірін, қасиетін өзі білуге; -Өмірді тереңірек біле түсуге; -Жауапкершілік сезімінің жоғарылауына; -Қарым-қатынас мәдениетінің көтерілуіне; -Өзгені құрметтеуге, бағалауға -Сұлулықты, махаббатты қастерлеуге үйренеді, жеке тұлғаның толық қалыптасуына ықпал етеді. Бүгінгі күнгі тәрбиеші-ұстаздың басты мақсаты-өзіндік адамгершілік-рухани құндылықтарын жеткіншек бойына дарыта отырып, жүрегіне жол табу, жеке тұлғаны дамыту, жүректеріне жылылық нұрын құю. Рухани тәрбие – бұл дұрыс дағдылар мен өзін-өзі ұстау дағдыларының нормалары, ұйымдағы қарым-қатынас мәдениетінің тұрақтылығын қалыптастырады. Жеке адамның адамгершілік санасының дәрежесі оның мінез-құлқы мен іс әрекетін анықтайды. Рухани-адамгершілік тәрбиесінде алдымен баланы тек жақсылыққақайырымдылық, мейірімділік, ізгілікке тәрбиелеп, соны мақсат тұтса, ұстаздың, ата-ананың берген тәрбиесі нәтижелі болмақ. «Мен үш қасиетімді мақтан тұтамын», – депті Ақан сері. Олар: жалған айтпадым, жақсылықты сатпадым, һәм, ешкімнен ештеңені қызғанбадым». Осынау құнды қасиеттерді жеке тұлғаның бойына қалыптастыруда, олардың жан дүниесіне сезіммен қарап, әрбір іс-әрекетіне мақсат қоюға, жоспарлауға, оны орындауға, өзіне-өзі талап 264

қоя білуге тәрбиелеу – адамгершілік тәрбиенің басты мақсаты. Ол үшін Ақанның осы үш қасиетін бала бойына дарыта білсек еңбектің нәтижелі болғаны. Рухани адамгершілік тәрбиені бала бойына қалыптастыруда ең алдымен отбасы тәрбиесін айтқанымыз жөн. Жасөспірім тәлім-тәрбиені, адамгершілік қасиеттерді ата-анадан, үлкендерден, тәрбиешілерден жалаң насихат жолымен емес, тек шынайы көру, сезім қатынасында ғана алады. Жақсы адамгершілік қасиеттердің түп негізі отбасында қаланатыны белгілі. Отбасындағы баланы үлкенді сыйлауға, кішіге ізет көрсетуге, иманды болуға, адамгершілікке баулу үрдісі- рухани тәрбиенің негізі. Ел ертеңі боларлық жастар, үлкен қамалдарды білімімен, көрген тәлім-тәрбиесімен бағындыратын, елі үшін адал қызмет ететін, жұртына қамқор болып, халқының қамын жейтін патриот азаматтар осы отбасынан шығады. «Адамның жақсы өмір сүруіне үш сапа негіз бола алады, олар барлығынан басым болатын-адал еңбек, мінсіз ақыл, таза жүрек» Ш.Құдайбердиев. Жалпы қазақ халқындағы барлық ұлттық салт-дәстүр- отбасылық қарым-қатынастарды реттеуге бағытталған. Үйлену, дүниеге бала әкелу, баланы бесікке салу, тұсауын кесу, сүндетке отырғызу, т.с.с толып жатқан салт-дәстүрлер мен жөн-жоралығылар баланың адамгершілікрухани тұрғыда дамуына бағытталған әрекеттер. Ұлтымызға тән асыл қасиеттер бойына қалыптасқан, рухани кемел адам болуы үшін қазақ халқы салт-дәстүрлермен қатар тыйым сөздерді, ырымдарды үнемі қатерге беріп отырған. Қазақ отбасында ұл бала мен қыз баланың тәрбиесі екі түрлі, ерекше мән беріледі. Ұл баланы мейірімді, ізетті болғанымен, керек жерінде ержүрек, батыл, тура, қайсар болуын қалап, сол бағытта тәрбие беруге ұмтылған. Ал қыз баланың тәрбиесіне мүлде бөлек қараған. «Қыз жат жұрттық» екенін ертеден есте ұстаған қазақ қыздарын ерекше құрметтеген. «Қыздың жолының жіңішкелігін» әрдайым есте ұстаған. Себебі қыз бала –болашақ ана, отанасы, бір отбасының алтын діңгегі, ырысы мен берекесі болуын тіледі. Және дұрыс үлгі көрсетуге тырысты. Өйткені, осы отбасында алған үлгісімен, тәрбиесімен ертең ол да бала тәрбиелейді. Халқымыз өз отбасында жайлылық көрген, өз үйінің жылуын сезінген, мейірім мен қамқорлыққа қанып тәрбие алған бала қоғамда, өмір сүрген ортасында, болмаса өз отбасын құрғанда бауыр- туыстарына мейірбан, әрі қамқор, мінезге бай болып өсетіндігін түсінген. «Кімде-кім өзін сүйсе, туысқандарын сүйсе, өз елін сүйсе әсіресе адам баласын бауырым деп білсе, сол адамды ізгі адам деп атаймыз» деген емес пе М.Жұмабаев. Бұл тұрғыдағы ата –аналардың негізгі міндеті: 1. Бала тәрбиесіне басты жауапкер ата-ана екенін білу; 2. Мектеппен, ұстаздарымен ынтымақтастық байланыста болу; 3. Балалардың рухани дамуына, адамгершілік қасиеттерінің қалыптасуына жағдайлар жасау; 4. Салауатты өмірді насихаттау, өнегелілік үлгісін көрсете білу; 5. Баланың жеке басын қорламау, шексіз қаталдыққа бармау; 6. Баланың, мұғалімдердің құқын, беделін, абыройын сыйлау; 7. Үнемі сынып жетекшісімен тығыз байланыста болу, мектеп пен мұғалімдер талабына түсіністікпен қарау. Руханилық-адам жанының ізгілігі. Руханилықтың негізінде адам мінез-құлқы қалыптасады. Ар-ұят, өзін-өзі тану, өзін-өзі адамгершілік тұрғыда бақылау мен бағалау жүзеге асырылады. Ал «Өзін-өзі тану» пәні халқымызда бар дәстүрді, асыл қасиеттерді ғылыми негізге түсіріп, пән ретінде терең оқытып, болашақ ұрпақ бойына дарытып, көпшілік игілігіне айналдыру бағытында қолға алынған, заман талабынан туындаған пән. «Ісіңізге, еңбегіңізге, оқуыңызға нағыз адамгершілікпен кіріссеңіз, сөз жоқ, жеңіске жетесіздер» деген екен Қаныш Сәтбаев. Игілікті істің жаңаша көзқарас қалыптастырып, бетбұрыс жасарына сенім зор. Руханилыққа апаратын жолдың бірі-білім алу және сол білімді пайдаға асыру, одан әрі адам алған білімінің құндылығына сүйене отырып, өз ортасын өзгертуге әрекет жасау. Иә, өз халқының мәдениетін, тарихын, өнерін сүю арқылы нағыз отаншыл, мәдениетті, адамгершілігі мол азамат қалыптасады. «Бақытты болашақтың ең басты негіздерінің бірі-бұл жалпыға бірдей жақсылық тілеу»( І.Есенберлин). Тек жақсылық ойлайтын, жақсы тілекпен жүретін, өзін де, өзгені құрметтей білетін жақсы қасиеттер тек отбасынан бастау алып, бойға дарып, оқу орындарында «Өзін-өзі тану» пәнінің ғылыми негіздерімен толықтырылса ұлттық тәрбие, ұлттық құндылықтар өз мәнінде жолға қойылып, көңілде кірбің, алаңдаулар болмас еді. Олай болса, кісілік, кішілік, мейірімділік, қамқорлық, ізеттілік, еңбекқорлық үлгісін танытуды өзімізден бастайық, өз-өзімізді таниық дегім келеді.

265

Өзіні-өзі тану» пәні бойынша бапкерлер А.С.Құлниязова мен А.Нұртаева

1. 2. 3.

Суретте: «Өзін-өзі тану» пән мұғалімдері қысқа мерзімді курс кезінде.

Пайдаланылған әдебиеттер: Конференция материалдары Баспасөз материалдары Интернет ресурстары

КӨҢІЛДЕГІ БІР СЫР (МҰҒАЛІМ МЕН ОҚУШЫ) Байымбет Нұргүл Байшымырқызы Макаренко атындағы орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиет пәні, Жамбыл ауданы Республикалық психологиялық тренинг-семинар педагог ұйымдастырушының кәсіби алмасу кеңістігін ұйымдастыру. Рольдік ойын. Оқушылар Рахымбек К, Абілхасан А. Зерттеудің обьектісі: Мұғалім мен оқушының тығыз қарым-қатынасқа түсуіне педагогикалық шеберліктің тигізетін әсері. Зерттеудің пәні: жалпы орта білім беретін мектептің оқу-тәрбиелік процесі. Зерттеудің мақсаты: мұғалім мен оқушының тығыз қарым-қатынасқа түсуіне педагогикалық шеберліктің тигізетін әсерін зерттеу. Зерттеудің болжамы: егер мұғалімдерге педагогикалық шеберлік туралы теориялық және практикалық бiлiмдерді меңгеру жағдайы туғызылса, және кәсiби қызметтерде оларды қолдана алатын болса, онда оқу-тәрбиелiк процесінің барлық кезеңдерiнде тәрбиеленушiлермен олардың қарым-қатынасқа түсу тиiмдiлiгі жоғарлайды. Зерттеудің міндеттері: Теориялық деректерді талдау және «педагогикалық шеберлік», «педагогикалық қарымқатынас» ұғымдарының мәнін анықтау. Ұстаздың тәрбиеленушiлермен қарым-қатынасы тиiмдi болуы үшiн, оның қажеттi шарттарын анықтау. Тиімді қарым-қатынасты жүзеге асыру үшін педагогикалық шеберліктің жоғарлату әдістерін талдау. Педагогтарға арналған психологиялық «Өзара түсіністік өнері» тренингі Мақсаты: өзара қарым - қатынас қабілеттерін дамыту. Міндеттері: қабылдарлық формада ашуды тарқатуға үйрету, өзара түсіністік дағдыларын қалыптастыруға бағытталған топтық жұмыстар, топпен жұмыс барысында мейірімділік атмосферасын орнату. Психологиялық тренингтер: музыкалық терапия, ойын терапиясы, арттерапия. «Кел, танысайық» ойыны. Жүргізуші алақанын соғады, қатысушылар бір - бірінің қолын қысады. 266

Жүргізуші қоңырау соғады, қатысушылар бір - бірінің арқаларын сипайды. Жүргізушілер сылдырмақты сылдырлатады, қатысушылар мұрындарымен амандасады. «Кішкентай ергежейлі» ойыны. Жүргізуші қатысушыларға кішкентай мейірімді ергежейлінің рөлін ойнауды ұсынады. Жүргізуші қол соққанда, қатысушылар қолдарының шынтақтарын бүгіп, саусақтарын алдыға қарай созып «У» дыбысын қатты қорқынышты дауыспен айтады. Егер жүргізуші қолын ақырын соқса, «У» дыбысын ақырын айтады. Өздеріңіздің мейірімді ергежейлі екендеріңізді ұмытпаңыздар, аздап қана қалжыңдаймыз. «Кенгуру» ойыны. Қатысушылар екі топқа бөлінеді. Бір кенгуру тұрып тұрады, екіншісі – оған арқасымен тұрады, сосын отырып тұрады. Екі қатысушы да қолдарынан ұстайды. Әрбір жұптың міндеті осы тұрғыда, қолдарын айырмай, бөлмені секіріп, айналып шығу. (Қатысушылар рөлдерімен алмасады, сосын жұптарымен алмасады). «Кеме» ойыны. Қатысушылар екі қатарға бір - біріне қарама - қарсы тұрады. Бұл өзен жағалаулары. Қатарлардың ара қашықтығы қолдары бір - бірлеріне тимеуі керек. Өзенге кеме көзін жауып жүзіп келеді. Оның қозғалысы ақырын немесе жылдам болуы мүмкін. Жағалаулар қолдарымен кеменің қозғалысына ақырын көмектесуіне болады. Кеме жолды өзі таңдайды; айналуына, бұрылуына, оралуына болады. Соңында кез келген жағалаудың шетіне тұруы қажет. Осы кезде басқа кеме жолға шығады. «Алақанға жан бітір» ойыны. Жүргізуші қатысушыларға альбом парағына алақанын салып, оған жан бітіру керектігін ұсынады. Алақанға ауыз, көз..... салу. Саусақтарын бояу. Әрбір саусаққа ерекше есімдер ойлап тауып жазу. Соңында неге олай аттағандықтары туралы айтып беру. «Құпия дос» ойыны. Әрбір қатысушыға 5 бланкілі ашық хат (открытка) ұсынылады. Әрбір қатысушы 5 ойыншыға тілек жазулары керек. Ашық хатты әдемілеп безендіреді. Хат кімге арналғандығын жазады. Кімнен екені жазылмайды, құпия болып қалады. Ашық хат пошта жәшігіне салынады. Келесі күні жүргізуші жәшікті ашып, хатты хат иелеріне тапсырады Тәрбиешілерге арналған психологиялық тренинг "Мен кереметпін" Жарияланды 31-01-2014, 03:35 Категориясы: Әдістемелік көмек Тәрбиешілерге арналған психологиялық тренинг: «Мен кереметпін» Мақсаты: Тәрбиешілердің эмоционалды көңіл - күйлерін көтеру, кәсіби шеберліктерін арттыру және топтасып жұмыс істеуді дамыту. Қатысушылар: тәрбиешілер. Жұмыс түрі: топтық жұмыс. Көрнекілігі: тақта, үнтаспа Барысы: Жүргізуші: Сәлеметсіздер ме, құрметті әріптестер! Біздің барлығымыз да үнемі табыс биігінен көрініп керемет болғымыз келеді. Ал енді «керемет» дегеніміз не? Біздің бүгінгі кездесуімізде осы керемет сөзін педагогикалық тұрғыдан талдап көрейік. Енді барлығымыз «Керемет» сөзіне ұқсас бір - бір сөзден айтып көрейік: идеал, үлгілі, өте жақсы, тамаша т.б. Жүргізуші: Қазақ тілінің түсіндірме сөздігінде «керемет» сөзіне анықтама бар: бұл «үздік, өте жақсы, ғажайып, тамаша» деген мағынаны береді. Енді осы өте жақсы қасиеттерді өз бойымыздан іздеп көрейік, керемет болмаса да бойымызда таң қаларлық, елді елең еткізерлік мінез болуы мүмкін. Жұмысымызды бастамас бұрын танысып алайық. Шаттық шеңбері: «Таныс болайық» Танысу ережесі: Қатысушылар шеңбер бойымен тұрады. Сағат тілі бойымен әрқайсысы өз есімін атап, есімі жайлы, есіміне сәйкес мінез - құлқы жайлы қысқаша айтып өтеді. Әркімнің танысуы бір - біріне ұқсамауы тиіс.(Мыс. Таныс болайық: менің есімім Айсұлу (болар - болмас басымды иемін (екінші бірі – иіледі ) т.б.) Жауапты: Жамбыл ауданы , Антон Макаренко орта мектебінің қазақ тілі мен әдебиет пәнінің мұғалімі Байымбет Нұргүл Байшымырқызы

267

GOOD DAY DEAR GUESTS AND TEACHERS! Jurunova Ainur Sc №5, c.Taraz I want to begin my presentation with quotation: “Teachers in Primary schools should see themselves as “talent spotters” constantly on the lookout for signs of ability or talent”. I should add AN ORGANIZER TEACHERS should see themselves as talent spotters constantly on the lookout for signs of ability or talent. Why? This is rather interesting question but it is closely connected with today’s theme: “Professional position of an organizer teacher in the area of State politics”. Why the organizer teacher namely and what professional position should he or she take? Let’s try to answer these questions. First of all what are functions of organizer teacher (not only to organize different types holidays as we used to think): • Regulate upbringing process through making good condition for children’s self expression and social needs • Self-realizing their inside resources • Organize leisure time productively • Motivate children to self-educate • Identify and develop personal abilities and talents • Help to prepare social active person and their setting and achieving aims How organizer teacher can do it? Just ask children only one question: “What is your hobby or what do you like to do?” Answers can provide future work. Due to all these organizer teacher can choose definite kind of creative work which is related with children’s interests and needs. For example, chess, maths, handicraft, art, drama, orator, debate clubs etc. But for what organizer teacher need to identify such children’s talents? And how it’s connected with State politics? According to one of the topics of In-Service Training programme for the Pedagogic staff of the Republic Kazakhstan “Teaching talented and gifted children”. This programme was taken from European countries’ experiences by our Government as State politics. It is important to the development of Kazakhstan as a nation that the talents and gifts of its population are recognized and developed within the education system. There already exists a wide range of regional, national and international competition and programs which recognize and reward high achievement within the system. However, there is a recognition that such competitive structures are not the only way to support the development of the talents and gifts of all children in a way that helps them realize potential. To my mind there we should say about organizer teacher’s professional position: it should be a military position, be ready for all changes and needs of modern life. Because one of way of identifying children’s abilities is such teacher’s work included ideas about understanding pupils’ needs and developing their talents. This work is a complex of clubs chosen by organizer teacher. Nowadays the term gifted or talented has another meaning: a pupil may be specially gifted in one particular subject or more, but today’s meaning sound as “abilities such as communication, being creative and original in thinking, relating well to another people, survive in different difficult life’s situations. Thank to it our schools have an opportunity to graduate independent person who is ready to show his identified abilities and talents in his future and also choosing future profession!

268

МАЗМҰНЫ // СОДЕРЖАНИЕ СЕКЦИЯ №1 ОТ ПОНИМАНИЯ К РЕАЛИЗАЦИИ ИННОВАЦИЙ В ОБРАЗОВАНИИ Сыздыкбаева Г.У. ПРОФЕССИОНАЛЬНАЯ ПОДГОТОВКА ПЕДАГОГОВ ДОПОЛНИТЕЛЬНОГО ОБРАЗОВАНИЯ ДЕТЕЙ В ПРОЦЕССЕ ПОВЫШЕНИЯ КВАЛИФИКАЦИИ Куатбекова Л.К., Адамбекова Г.А. ПЕДАГОГТАРДЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ШЕБЕРЛІГІН НАСИХАТТАУ ЖӘНЕ ПЕДАГОГИКАДАҒЫ ӘДІСТЕМЕЛІК БІЛІМІН ЖЕТІЛДІРУ Тұрғанбаева Ж.Қ. ЖАЛПЫ БІЛІМ БЕРУ ҰЙЫМЫНДАҒЫ ПЕДАГОГ-ҰЙЫМДАСТЫРУШЫНЫҢ РОЛІ Балданбаева Г.А., Керимбекова Ф.К. МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ ҰЙЫМ ПЕДАГОГІНІҢ КӘСІБИ ДАМУЫ - САПАЛЫ БІЛІМ БЕРУДІҢ КЕПІЛІ Майбасова Ү.А. «МҮМКІНДІГІ ШЕКТЕУЛІ БАЛАЛАРДЫ ӘЛЕУМЕТТІК ҚОЛДАУ» Малдыбаева Н.Е., Қуандық А.Қ. ЭТИКА ПРФЕССИОНАЛА: ПРОФЕССИОНАЛОМ НЕ ТОЛЬКО БЫТЬ, НО И ВЫГЛЯДЕТЬ Бактыбаева К.С., Смайлова У.М., Хайрушева Ж.С. ПЕДАГОГТАРДЫҢ ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ШЕБЕРЛІГІН НАСИХАТТАУ ЖӘНЕ ПЕДАГОГИКАДАҒЫ ӘДІСТЕМЕЛІК БІЛІМІН ЖЕТІЛДІРУ Тұрғанбаева Ж.Қ. «ПЕДАГОГ-ҰЙЫМДАСТЫРУШЫНЫҢ ЖЕКЕ ЖӘНЕ КӘСІБИ САПАСЫ» ТАҚЫРЫБЫНДАҒЫ ПЕДАГОГ-ҰЙЫМДАСТЫРУШЫЛАРМЕН ӨТКІЗІЛЕТІН ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ ТРЕНИНГ-СЕМИНАРДЫҢ ЖОСПАРЫ Мусабекова Р. И., Абделиева Г.А. СОЗДАВАЯ ЗОНЫ ВОЗМОЖНОСТЕЙ ДЛЯ РАЗВИТИЯ КРИТИЧЕСКОГО МЫШЛЕНИЯ Избасарова Ж.Ж. УСЛОВИЯ РАЗВИТИЯ ТВОРЧЕСКОГО МЫШЛЕНИЯ ПЕДАГОГА - ОРГАНИЗАТОРА: ОТ ТЕОРИИ К ПРАКТИКЕ Шубина О.В. КӘСІБИ ШЕБЕРЛІК- ТАБЫСТЫ МҰҒАЛІМ КЕПІЛІ Аринова М.А. ДЕҢГЕЙЛІК БАҒДАРЛАМА БОЙЫНША «ОҚУДА ЖӘНЕ ОҚЫТУДА АКТ-НЫ ҚОЛДАНУ ЖОЛДАРЫ» Култаева А.Ж. ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖҰМЫСТАРЫН ЖЕТІЛДІРУ- ШЕБЕРЛІКТІ ШЫҢДАУ ЖОЛДАРЫ Заркулова Л.С. ШЫҒАРМАШЫЛЫҚ ТАПСЫРМАНЫ ОРЫНДАУ-ӨЗ БЕТІНШЕ ЖҰМЫС ІСТЕУГЕ ТӘРБИЕЛЕУ ЖОЛЫ Мусабекова Р. И.

13 16

31 32

СЕКЦИЯ №2 ИКТ - КОМПЕТЕНТНОСТЬ ПЕДАГОГА – ОРГАНИЗАТОРА XXI ВЕКА Цой Н.В. ТЕНДЕНЦИИ РАЗВИТИЯ SMART-ОБУЧЕНИЯ В РЕСПУБЛИКЕ КОРЕЯ Ибраимова Г.А. ПЕДАГОГ-ҰЙЫМДАСТЫРУШЫ ІС-ӘРЕКЕТІНІҢ НӘТИЖЕЛІЛІГІ МЕН ТИІМДІЛІГІ Таджибаева Г.Т., Тулекова А.Қ. 269

39 41

ПЕДАГОГ ИННОВАЦИОННОГО ТИПА- УЧИТЕЛЬ XXI ВЕКА Сансызбаева А.Г., Иманалиева Г.А. СЫНЫП ЖЕТЕКШІ-СЫНЫПТАҒЫ ЖҰМЫСТЫ ҰЙЫМДАСТЫРУШЫ Байхадамова Б.Е. ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ИКТ В ОБУЧЕНИИ МЛАДШИХ ШКОЛЬНИКОВ Жанкатова Д.Б. ХХІ ҒАСЫР ҰСТАЗЫ - ЖАҢАШЫЛ ҰСТАЗ Байхадамова Б.Е. СЕТЕВЫЕ ТЕХНОЛОГИИ В ЖИЗНИ СОВРЕМЕННОГО УЧИТЕЛЯ Бахадыркызы М. РАЗВИТИЕ ТВОРЧЕСКИХ СПОСОБНОСТЕЙ У УЧАЩИХСЯ НАЧАЛЬНОЙ ШКОЛЫ Хичий О.Ф. РЕФЛЕКСИВНОЕ ПРЕПОДАВАНИЕ В УЧРЕЖДЕНИИ ДОПОЛНИТЕЛЬНОГО ОБРАЗОВАНИЯ КАК ОБЯЗАТЕЛЬНОЕ УСЛОВИЕ ПРОФЕССИОНАЛЬНОГО РАЗВИТИЯ ПЕДАГОГА НОВОЙ ФОРМАЦИИ Атаева Н.А. РОЛЬ ТЕАТРА КУКОЛ В ВОСПИТАНИИ И РАЗВИТИИ ПОДРАСТАЮЩЕГО ПОКОЛЕНИЯ Паршукова Т.В. РАБОТА СО СЛАБОУСПЕВАЮЩИМИ УЧАЩИМИСЯ Кащеева Н.В. TOLERANCE AND OBJECTIVENESS AS MAIN PRINCIPLES OF LEADERSHIP

Кадырова М.

47 48 51 55 56

66 68 72

СЫНЫПТЫ ҰЙЫМДАСТЫРУ ЖОЛДАРЫ Байхадам Ә.Е., Елшібаева А.М. ОҚЫТУДЫҢ ЖАҢА ТЕХНОЛОГИЯСЫН ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ Бокенбаева Т.А. ӨЗІН-ӨЗІ ТАНУ- АДАМИ ҚҰНДЫЛЫҚТАРДЫ ЖАНДАНДЫРУ ЖӘНЕ ӨЗІН-ӨЗІ ДАМУ ЖОЛЫ Садралиева А.Ә. ПЕДАГОГ – ҰЙЫМДАСТЫРУШЫНЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ӘРЕКЕТІ: ТЕХНОЛОГИЯЛЫЛЫҒЫ, НӘТИЖЕЛІЛІГІ, ТИІМДІЛІГІ Самеков М.Н. ЗАМАНАУИ ПЕДАГОГТЫҢ КӘСІБИ ҚҰЗІРЕТТІЛІГІ Садибекова М.О., Джаркинбаева Г.А. ОҚЫТУ ҮРДІСІНДЕ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ОҚЫТУ ТҮРЛЕРІ МЕН ӘДІСТЕРІН ҚОЛДАНУДЫҢ ТИІМДІ ТӘСІЛДЕРІ Джатканбаева А.К. Махадиева Б.О. «ИНКЛЮЗИВТІ БІЛІМ БЕРУ –ҚОҒАМ ТАЛАБЫ» Махадиева Б.О., Джатканбаева А.К. ҚАЗАҚ ТІЛІНДЕГІ ЭТНОӘЛЕУМЕТТІК АТАУЛАРДЫҢ ЖАЛПЫ СИПАТЫ МЕН ҚҰРЫЛЫМЫ Нұрмолдаева А.А. ОҚЫТУДЫҢ ИННОВАЦИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯЛАРЫН ПАЙДАЛАНУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ Каркабаева Ф.П.

77 80

85 87

90 93

СЕКЦИЯ №3 ПОДГОТОВКА УЧИТЕЛЯ И УЧАЩИХСЯ К ПРОЕКТНОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ Тойганбекова А.А. ПРОЕКТНАЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ НА УРОКАХ РУССКОГО ЯЗЫКА Какибаева Г.К. 270

101 103

ИСТОРИЯ ВОЗНИКНОВЕНИЯ И РАЗВИТИЯ МЕТОДА УЧЕБНЫХ ПРОЕКТОВ Кенжебаева А.Т. ФИЛОСОФСКИЕ, ПСИХОЛОГО-ПЕДАГОГИЧЕСКИЕ И МЕТОДИЧЕСКИЕ ПОДХОДЫ К ПОНЯТИЯМ «АКТИВНОСТЬ», «ТВОРЧЕСКАЯ АКТИВНОСТЬ» Жунусова М.К. ПРОЕКТНАЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ УЧАЩИХСЯ КАК СРЕДСТВО ФОРМИРОВАНИЯ КЛЮЧЕВЫХ КОМПЕТЕНТНОСТЕЙ Амандосова С.С. ПРОЕКТНАЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ КАК СРЕДСТВО РАЗВИТИЯ ПОЗНАВАТЕЛЬНОЙ ИНИЦИАТИВЫ Еркегалиева Ж.А. КОМПЕТЕНТНОСТНАЯ МОДЕЛЬ ПРОЕКТНОЙ КУЛЬТУРЫ ПЕДАГОГА В АСПЕКТЕ ВОСПИТАТЕЛЬНОЙ И УЧЕБНОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ УЧАЩИХСЯ ШКОЛЫ Святочевская М.А. ПРОЕКТНО-ИСCЛЕДОВАТЕЛЬСКАЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ УЧАЩИХСЯ НА УРОКАХ КАЗАХСКОЙ ЛИТЕРАТУРЫ Джаркинбаева Г.А. АЛГОРИТМ СТРАТЕГИИ НАУЧНОГО ПОИСКА Куанаева Р.С. ФОРМИРОВАНИЕ УЧЕБНО-ПОЗНАВАТЕЛЬНОЙ КОМПЕТЕНТНОСТИ УЧАЩИХСЯ СРЕДСТВАМИ ПРОЕКТНО-ИССЛЕДОВАТЕЛЬСКОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ Есмурзаева А. ПРОЕКТНАЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ КАК СРЕДСТВО ФОРМИРОВАНИЯ ТВОРЧЕСКОЙ АКТИВНОСТИ Тойганбекова Ш.М. МАСТЕР-КЛАСС «ФОРМИРОВАНИЕ ХУДОЖЕСТВЕННО-ТВОРЧЕСКИХ СПОСОБНОСТЕЙ УЧАЩИХСЯ С ЦЕЛЬЮ ВНЕДРЕНИЯ ЛИЧНОСТНО-ОРИЕНТИРОВАННОГО ВОСПИТАНИЯ УЧАЩИХСЯ КРУЖКА «ФЛОРИСТИКА» Халевич Е.А. МАСТЕР-КЛАСС «БУМАЖНЫЙ ЛИСТОЧЕК - ЗЕЛЕНОМУ» Ли С.Н. ГРАЖДАНСКОЕ ОБРАЗОВАНИЕ КАК ФАКТОР СОЦИАЛИЗАЦИИ ЛИЧНОСТИ Дандыбаева Г.Т. ПРОЕКТНАЯ КУЛЬТУРА ПЕДАГОГА: ОТ ИДЕИ К ВНЕДРЕНИЮ Томаха А.В. ОҚУШЫНЫ ШЫҒАРМАШЫЛЫҚҚА ТӘРБИЕЛЕЙ ОТЫРЫП БІЛІМГЕ ЫНТАСЫН ОЯТУ Байбақ Б.О. ПЕДАГОГ-ҰЙЫМДАСТЫРУШЫНЫҢ ҚҰЗЫРЛЫҒЫН ДАМЫТУДАҒЫ ШЕБЕРЛІГІ Абдуалиева С.Д. ТӘРБИЕ - АРНАЙЫ ҰЙЫМДАСТЫРЫЛАТЫН ЖӘНЕ САНАЛЫ ЖҮРГІЗІЛЕТІН ПЕДАГОГИКАЛЫҚ ҚЫЗМЕТ Архабаев Н., Сағынтаев Қ. СОЦИАЛЬНО-ПСИХОЛОГИЧЕСКИЕ ИГРЫ И РОЛЬ УЧИТЕЛЯ В ПОВЫШЕНИИ КАЧЕСТВА УЧЕБНОГО ПРОЦЕССА Сейтжапарова А.С.

108

111

115

119

122

126 129

132

137

140 142 146 149

151

152

154

156

СЕКЦИЯ №4 НА КАНИКУЛЫ – В АРМИЮ! Сагандыкова О.А.

161 271

ӘДЕБИЕТТІК ОҚУ САБАҒЫНА БАЙЛАНЫСТЫ СЫНЫПТАН ТЫС ЖҰМЫСТАРДЫҢ МАҢЫЗЫ Салимбаева М. СЫНЫПТАН ТЫС ЖҰМЫСТАР АРҚЫЛЫ ОҚУШЫЛАР ТҰЛҒАСЫН ҚАЛЫПТАСТЫРУ Усенбаева Г.А. ОСОБЕННОСТИ ВЛИЯНИЯ ВНЕУРОЧНЫХ ЗАНЯТИЙ НА ФИЗИЧЕСКОЕ СОСТОЯНИЕ СЛАБОВИДЯЩИХ ШКОЛЬНИКОВ Мусабекова Д.Д. ЕСЛИ ЗВЕЗДЫ ЗАЖИГАЮТ…» (театральный кружок как средство воспитания и развития подростков) Беляева М.В. О НОВЫХ ПОДХОДАХ В ВОСПИТАТЕЛЬНОЙ РАБОТЕ Тусипбекова Г.Е. ОРТА АРНАУЛЫ ОҚУ ОРЫНДАРЫНДА ОҚЫРМАНДАРДЫҢ БОС УАҚЫТТАРЫНДА КІТАПХАНАҒА ТАРТУ ЖҰМЫСЫН ҰЙЫМДАСТЫРУ Касымова Ж.А. ВНЕУРОЧНАЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ СТАРШЕКЛАССНИКОВ ПО МАТЕМАТИКЕ Отт Д.А. САМОРЕАЛИЗАЦИЯ ЛИЧНОСТИ ПЕДАГОГА – ПУТЬ К ЕГО СОВЕРШЕНСТВУ Адилова Р.А. НОВЫЕ ВОЗМОЖНОСТИ В ПРЕПОДАВАНИИ УРОКА ТЕХНОЛОГИИ ВО ВНЕУРОЧНОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ Айткулова А.С. ОРГАНИЗАЦИИ ВНЕУРОЧНОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ УЧАЩИХСЯ НАЧАЛЬНОЙ И ОСНОВНОЙ ШКОЛЫ Амиркенова Э.Ж. СОЗДАНИЕ УСЛОВИЙ ДЛЯ РАЗВИТИЯ И ВОСПИТАНИЯ ЛИЧНОСТИ МЛАДШЕГО ШКОЛЬНИКА Абилова А.Б., Еркебекова Д.Д. КУЛЬТУРНО-НРАВСТВЕННОЕ ВОСПИТАНИЕ ШКОЛЬНИКОВ МЛАДШЕГО ВОЗРАСТА СРЕДСТВАМИ ТАНЦЕВАЛЬНОГО ИСКУССТВА КАЗАХСКОГО НАРОДА Караматуллаева Х.Е. М.МОНТЕССОРИДІҢ БАҒЫТЫ БОЙЫНША, МЕКТЕПКЕ ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫ ТҮЗЕТЕ – ДАМЫТУДЫҢ ЖОЛДАРЫ Орал Г.О. АКТУАЛЬНОСТЬ НЕОБХОДИМОСТИ ПРЕПОДАВАНИЯ ТАНЦЕВАЛЬНОГО ИСКУССТВА В ОБЩЕОБРАЗОВАТЕЛЬНЫХ ШКОЛАХ И УЧРЕЖДЕНИЯХ ДОПОЛНИТЕЛЬНОГО ОБРАЗОВАНИЯ И ВЛИЯНИЕ ТАНЦЕВАЛЬНОГО ИСКУССТВА НА ДЕТЕЙ ШКОЛЬНОГО ВОЗРАСТА ПОСРЕДСТВОМ ТАНЦА ВАЛЬС Айтжанов Б.А. ОҚУШЫЛАРДЫ ТӘРБИЕЛЕУДЕ СЫНЫПТАН ТЫС ЖҰМЫСТАРДЫҢ РОЛІ Курманова С.Н. ЖАЗҒЫ БАЛАЛАР ДЕМАЛЫСЫН ҚЫЗЫҚТЫ ОЙЫНДАР АРҚЫЛЫ ТИІМДІ ҰЙЫМДАСТЫРУ Абитаева Г.Л. ТӘРБИЕ ҮРДІСІНІҢ МАҚСАТЫ-ОҚУШЫНЫҢ БОС УАҚЫТЫН ҰЙЫМДАСТЫРУЫ Нұрғазиева Г.У. ҚОСЫМША БІЛІМ БЕРУ ЖАҒДАЙЫНДА ЖАСӨСПІРІМ ТҰЛҒАСЫНЫҢ ӘЛЕУМЕТТЕНУІ Аскарова З.О. МАСТЕР-КЛАСС «ФОРМИРОВАНИЕ ЛИЧНОСТИ УЧАЩИХСЯ СРЕДСТВАМИ ТУРИСТИЧЕСКО-КРАЕВЕДЧЕСКОЙ ДЕЯТЕЛЬНОСТИ» Лебедева С.Г. 272

163

165

167

170 171

173

174 176

178

180

182

185

188

191 194

196

198

199 200

ДАМЫТУ ОРТАСЫНЫҢ МҮМКІНДІКТЕРІ АРҚЫЛЫ ОҚУШЫЛАРДЫ САБАҚТАН ТЫС ІС-ӘРЕКЕТТЕ ТӘРБИЕЛЕУ ЖӘНЕ ӘЛЕУМЕТТЕНДІРУ Абилдаева Г.С. ТРЕНИНГ ФОРМИРОВАНИЯ ЛИДЕРСКИХ КАЧЕСТВ И КОРПОРАТИВНОГО ДУХА Ворфоломеева И.П. ҚОСЫМША БІЛІМ - ТӘРБИЕЛЕУ МЕН ОҚЫТУ ПРОЦЕСІ Карбетова З.С. ВНЕУРОЧНАЯ ДЕЯТЕЛЬНОСТЬ КАК СРЕДСТВО ДОСТИЖЕНИЯ ЛИЧНОСТНОЙ САМОРЕАЛИЗАЦИИ ШКОЛЬНИКОВ, НАПРАВЛЕННОЙ НА РЕЗУЛЬТАТ Лаврухина О.П. ОРГАНИЗАЦИЯ ЛЕТНЕГО ДОСУГА ДЕТЕЙ В ПРИШКОЛЬНОМ ЛАГЕРЕ «ЖҰЛДЫЗ» Жаксылыкова Г.Т. ОТБАСЫНДАҒЫ ТӘРБИЕ ЖӘНЕ ОНЫҢ БАЛА ДАМУЫНА ТИГІЗЕТІН ЫҚПАЛЫ Арысбаева Ж.А. УЧЕНИЕ С УВЛЕЧЕНИЕМ Жанысова К.А. ПЕДАГОГ ПЕН ОҚУШЫНЫҢ АРАСЫНДАҒЫ ТИІМДІ ҚАРЫМ-ҚАТЫНАСТЫҢ МАҢЫЗДЫЛЫҒЫ Айберова Г.К. МҮМКІНДІГІ ШЕКТЕУЛІ БАЛАЛАРДЫҢ ЖАРҚЫН БОЛАШАҒЫ Тургунова Д.К. «МЕКТЕП ЖАСЫНА ДЕЙІНГІ БАЛАЛАРДЫҢ СЕНСОРЛЫҚ ТАНЫМ ПРОЦЕСІНІҢ ДАМУЫ» Утеева Н.Е. ВНЕКЛАССНАЯ И ВНЕШКОЛЬНАЯ РАБОТА: ЕЁ МЕСТО И РОЛЬ В СИСТЕМЕ ВОСПИТАНИЯ ЛИЧНОСТИ Темирханова Л.Т.

202

206 207

210

213

215 217

219 222

225

229

СЕКЦИЯ №5 ӨЗІН-ӨЗІ ТАНУ - ЖАЛПЫАДАМЗАТТЫҚ ҚҰНДЫЛЫҚТАРДЫ ЖАҢҒЫРТУ МЕН ӨЗІН-ӨЗІ ЖЕТІЛДІРУ ЖОЛЫ Абдикеримова Н.Ж. АҚЫН, ЖАЗУШЫ, ФИЛОСОФ, ТАРИХШЫ, КОМПОЗИТОР ШӘКӘРІМ ҚҰДАЙБЕРДІҰЛЫНЫҢ ГУМАНИСТІК ОЙ-ПІКІРЛЕРІ Абдикеримова Н.Ж. НОВЫЙ ВЗГЛЯД УЧИТЕЛЯ НА ПРЕПОДАВАНИЕ ПРЕДМЕТА «САМОПОЗНАНИЕ» Альмишева А.Ж. ТРЕНИНГ «В ЛАДУ С САМИМ С СОБОЙ» Таукебаева К.С. НЕКОТОРЫЕ ВОПРОСЫ ФОРМИРОВАНИЯ СУБЪЕКТ-СУБЪЕКТНЫХ ВЗАИМООТНОШЕНИЙ «УЧИТЕЛЬ-УЧЕНИК» Диканбаева Д.Ю. КОУЧИНГОВЫЕ ТЕХНОЛОГИИ В РАБОТЕ ПЕДАГОГА-ОРГАНИЗАТОРА Темиргалиева М.К., Сагнаева С.К. АДАМГЕРШІЛІК ҚҰНДЫЛЫҚТАРДЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУДА ОТБАСЫЛЫҚ ТӘРБИЕНІҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ НЕГІЗДЕРІ Салихова С.Қ 273

231

232

235 238

241 244

245

ТОПТЫҚ ҚАРЫМ – ҚАРЫМ ҚАТЫНАСТЫ РЕТТЕУ АРҚЫЛЫ ТҰЛҒААРАЛЫҚ ЫНТЫМАҚТАСТЫҚТЫ ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ ПСИХОЛОГИЯЛЫҚ-ПЕДАГОГИКАЛЫҚ БАҒЫТТЫЛЫҒЫ Кошкимбаева Ж.С. РАЗВИТИЕ LIFE-КОМПЕТЕНЦИИ ЦЕЛЕПОЛАГАНИЯ В ПРОЦЕССЕ КУРСОВОГО ОБУЧЕНИЯ УЧИТЕЛЕЙ Тихомирова В.Т. ТРЕНИНГ «ЧТО ТАКОЕ-Я?» Николаева Л. Н. ТРЕНИНГ ДЛЯ УЧИТЕЛЕЙ САМОПОЗНАНИЯ «ПУТЬ К ДЕТСКИМ СЕРДЦАМ» Каримова Б. Т. «ӨЗІН-ӨЗІ ТАНУ-АДАМИ ҚҰНДЫЛЫҚТАРДЫ ЖАНДАНДЫРУ ЖӘНЕ ӨЗІН-ӨЗІ ДАМЫТУ ЖОЛЫ» Кульниязова А.С. САМОПОЗНАНИЕ – НОВЫЙ ВЕКТОР РАЗВИТИЯ СОВРЕМЕННОГО ОБРАЗОВАНИЯ Жеткенбаева Р.Т., Кантарбаева Ж.Е. РУХАНИЛЫҚҚА ЖОЛ-ОТБАСЫНАН БАСТАУ АЛАДЫ Исмурзина Г.Б. КӨҢІЛДЕГІ БІР СЫР (МҰҒАЛІМ МЕН ОҚУШЫ) Байымбет Н.Б. GOOD DAY DEAR GUESTS AND TEACHERS! Jurunova Ainur

Подписано в печать 29.08.2014г. Формат 60х84 1/8, усл.п.л. 31,1 Тираж 100 экз. ____________________________________________ Отпечатано в типографии Института повышения квалификации педагогических работников по Жамбылской области АО НЦПК «ӨРЛЕУ» 080000, г.Тараз

248

250 252

254

255

259 263 266 268