ΝΟΑΜ ΤΣΟΜΣΚΙ
ΡΕΚΒΙΕΜ ΓΙΑ ΤΟ ΑΜΕΡΙΚΑΝΙΚΟ ΟΝΕΙΡΟ: ΟΙ ΔΕΚΑ ΑΡΧΕΣ ΤΗΣ ΣΥΓΚΕΝΤΡΩΣΗΣ ΠΛΟΥΤΟΥ ΚΑΙ ΙΣΧΥΟΣ.
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΕΛΑΤΤΩΣΗ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑΣ ΕΠΑΝΑΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΜΕΤΑΤΟΠΙΣΗ ΤΟΥ ΒΑΡΟΥΣ ΕΠΙΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΩΝ ΡΥΘΜΙΣΤΩΝ ΧΕΙΡΑΓΩΓΗΣΗ ΤΩΝ ΕΚΛΟΓΩΝ O ΟΧΛΟΣ ΥΠΟ ΕΛΕΓΧΟ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΤΗΣ ΣΥΝΑΙΝΕΣΗΣ ΠΕΡΙΘΩΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΛΑΟΥ
5 7 9 11 16 19 22 25 27 30 33
*Το έντυπο αυτό αποτελεί την μετάφραση και μεταφορά σε γραπτό του ντοκιμαντέρ «Requiem for the American dream» των Peter D. Hutchison και Kelly Nyks με τον Noam Chomsky (2015).
ΕΙΣΑΓΩΓΗ Κατά τη διάρκεια της Μεγάλης Κρίσης, την οποία είμαι αρκετά μεγάλος για να θυμάμαι, όπου και οι περισσότεροι στην οικογένειά μου ήταν άνεργοι εργατικής τάξης, ήταν άσχημα, πολύ χειρότερα αντικειμενικά από σήμερα. Αλλά υπήρχε η προσδοκία πως τα πράγματα θα καλυτέρευαν. Υπήρχε μια αληθινή αίσθηση ελπίδας. Δεν υπάρχει σήμερα. Η ανισότητα είναι πραγματικά πρωτοφανής. Αν κοιτάξεις την συνολική ανισότητα, είναι από τις χειρότερες περιόδους της αμερικανικής ιστορίας. Εάν το παρακολουθήσετε με στενότερους όρους, η ανισότητα προκύπτει από την κατοχή ακραίου πλούτου από ένα μικροσκοπικό τομέα του πληθυσμού, ενός ποσοστού του 1%. Υπήρχαν περίοδοι όπως η χρυσή εποχή του ’20 και η ξέφρενη δεκαετία του ’90 και τα σχετικά, όπου εμφανίστηκε μια περίοδος παρόμοια με τη σημερινή. Αυτή η περίοδος τώρα είναι ακραία, γιατί αν κοιτάξετε την κατανομή του πλούτου, η ανισότητα προέρχεται κυρίως από τον υπερβολικό πλούτο. Κυριολεκτικά, το ανώτερο 0.1% είναι απλώς υπερβολικά πλούσιο. Όχι απλώς είναι εξαιρετικά άδικο από μόνο του αλλά η ανισότητα έχει εξαιρετικά αρνητικές συνέπειες για την κοινωνία ως σύνολο. Γιατί το ίδιο το γεγονός της ανισότητας έχει διαβρωτική, επιβλαβή επίδραση στη δημοκρατία. Αρχίσατε μιλώντας για το αμερικανικό όνειρο. Μέρος του αμερικανικού ονείρου είναι η κινητικότητα των τάξεων. Γεννιέσαι φτωχός, δουλεύεις σκληρά, γίνεσαι πλούσιος. Ήταν πιθανό για έναν εργάτη να εργαστεί σε μα αξιοπρεπή δουλειά, να αγοράσει ένα σπίτι, ένα αυτοκίνητο, να στείλει τα παιδιά του σε σχολείο. Τώρα, έχουν καταρρεύσει όλα. Φανταστείτε τον εαυτό σας από μια εξωτερική τοποθεσία, να 5
κοιτάτε από τον Άρη. Τι βλέπετε; Στις Η.Π.Α. υπάρχουν δεδηλωμένες αξίες όπως η δημοκρατία. Σε μια δημοκρατία, η δημόσια γνώμη θα έχει κάποια επιρροή στην πολιτική. Και στη συνέχεια, η κυβέρνηση εκτελεί τις δράσεις που αποφασίστηκαν από τον πληθυσμό. Αυτό σημαίνει δημοκρατία. Είναι σημαντικό να καταλάβουμε πως στους προνομιούχους και ισχυρούς τομείς ποτέ δεν άρεσε η δημοκρατία και για πολύ καλούς λόγους. Η δημοκρατία δίνει την δύναμη στα χέρια του γενικού πληθυσμού παίρνοντάς την από αυτούς. Είναι κάτι σαν αρχή της συγκέντρωσης πλούτου και δύναμης. Η συγκέντρωση πλούτου παράγει συγκέντρωση ισχύος. Ιδιαίτερα έτσι όπως το κόστος των εκλογών φτάνει στα ύψη, το οποίο κατά κάποιον τρόπο εξωθεί τα πολιτικά κόμματα στις τσέπες των μεγάλων εταιριών. Και αυτή η πολιτική δύναμη μεταφράζεται γρήγορα σε νομοθεσία. Αυτό αυξάνει τη συγκέντρωση πλούτου. Το ίδιο και η δημοσιονομική πολιτική, όπως η φορολογική, η απορρύθμιση, κανόνες εταιρικής διακυβέρνησης και μια μεγάλη ποικιλία μέτρων, πολιτικών μέτρων, τα οποία είναι σχεδιασμένα να αυξάνουν την συγκέντρωση πλούτου και ισχύος, που σε αντάλλαγμα, αποφέρει περισσότερη πολιτική δύναμη για να επιτευχθεί το ίδιο πράγμα. Και αυτό είναι που παρατηρούμε. Βρίσκεται σε εξέλιξη ένα είδος φαύλου κύκλου. Ξέρετε, στην πραγματικότητα, είναι τόσο παραδοσιακό που περιγράφεται από τον Adam Smith το 1776. Διαβάζεις στον περίφημο «Πλούτο των Εθνών», γράφει πως στην Αγγλία, οι κύριοι αρχιτέκτονες της πολιτικής είναι οι άνθρωποι που εξουσιάζουν την κοινωνία, στις μέρες του, οι έμποροι και οι βιομήχανοι. Και προσέχουν τα δικά τους συμφέροντα να είναι πολύ καλά φροντισμένα, όσο οδυνηρές και αν είναι οι επιπτώσεις για τον λαό της Αγγλίας ή αλλού. Τώρα δεν είναι έμποροι και βιομήχανοι, αλλά χρηματοοικονομικά ινστιτούτα και πολυεθνικές εταιρίες οι άνθρωποι που ο Adam Smith αποκαλούσε «άρχοντες της ανθρωπότητας» και ακολουθούν την χυδαία αρχή «όλα για εμάς και τίποτε για όλους τους υπόλοιπους». Θα επιδιώκουν απλώς πολιτικές οι οποίες ωφελούν αυτούς και βλάπτουν όλους τους υπόλοιπους. Και υπό την απουσία μιας γενικής λαϊκής αντίδρασης, αυτό είναι πάνω κάτω αναμενόμενο. 6
ΕΛΑΤΤΩΣΗ ΤΗΣ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑΣ Σε όλη την αμερικανική ιστορία, υπήρχε μια συνεχιζόμενη σύγκρουση μεταξύ πίεσης για περισσότερη ελευθερία και δημοκρατία προερχόμενη από τα κάτω, και απόπειρες ελέγχου και κυριαρχίας από την ελίτ προερχόμενη από τα πάνω. Αυτό πηγαίνει πίσω ως την ίδρυση της χώρας. Ο James Madison, ο βασικός νομοθέτης ο οποίος ήταν τόσο πιστός στις αρχές της δημοκρατίας όσο οποιοσδήποτε στον κόσμο εκείνες τις μέρες, ωστόσο αισθάνθηκε πως το σύστημα των Η.Π.Α. θα έπρεπε να σχεδιαστεί, και πράγματι με δική του πρωτοβουλία σχεδιάστηκε, έτσι ώστε η δύναμη να βρίσκεται στα χέρια των πλουσίων, επειδή οι πλούσιοι είναι το πιο υπεύθυνο είδος ανθρώπων. Έτσι, επομένως, η δομή του επίσημου συνταγματικού συστήματος τοποθέτησε την περισσότερη δύναμη στα χέρια της Γερουσίας. Θυμηθείτε, η Γερουσία δεν εκλέγονταν εκείνες τις μέρες, επιλέγονταν από τους πλούσιους. «Οι άνδρες», όπως το έθεσε ο Madison «είχαν μια συμπάθεια για τους ιδιοκτήτες ακινήτων και τα δικαιώματά τους». Αν διαβάσετε τις διαμάχες στη Συντακτική συνέλευση, ο Madison είπε, «η κυριότερη έγνοια της κοινωνίας θα πρέπει να είναι να προστατεύει την μειοψηφία των πλουσίων απέναντι στην πλειοψηφία». Και είχε επιχειρήματα. Ας υποθέσουμε πως όλοι ψηφίζουν ελεύθερα. Λέει, «τότε, η πλειοψηφία των φτωχών θα συσπειρώνονταν και θα σχεδίαζαν να αφαιρέσουν την ιδιοκτησία των πλουσίων».Και, λέει, «αυτό θα ήταν ξεκάθαρα άδικο, οπότε δεν μπορείτε να το επιτρέψετε» κατά συνέπεια το συνταγματικό σύστημα θα έπρεπε να συσταθεί έτσι, ώστε να αποτραπεί η δημοκρατία. Έχει κάποιο ενδιαφέρον το γεγονός πως αυτή η διαμάχη έχει μια πανάρχαια παράδοση. Πηγαίνει πίσω στο πρώτο μεγάλο βιβλίο 7
για τα πολιτικά συστήματα, τα «Πολιτικά» του Αριστοτέλη. Αναφέρει πως «από όλα [τα συστήματα], το καλύτερο είναι η δημοκρατία», αλλά μετά επισημαίνει ακριβώς εκείνο το ψεγάδι που επισημαίνει ο Madison. Εάν η Αθήνα ήταν μια δημοκρατία για τους ελεύθερους άνδρες, οι φτωχοί θα συσπειρώνονταν και θα αφαιρούσαν την ιδιοκτησία των πλουσίων. Μπροστά στο ίδιο δίλημμα, είχαν αντίθετες λύσεις. Ο Αριστοτέλης πρότεινε αυτό που αποκαλούμε σήμερα κράτος πρόνοιας. Είπε, «Προσπαθήστε να μειώσετε την ανισότητα» Οπότε, ίδιο πρόβλημα, αντίθετες λύσεις. Η μία είναι «μείωσε την ανισότητα και δεν θα έχεις αυτό το πρόβλημα», η άλλη είναι «μείωσε την δημοκρατία». Αν κοιτάξετε την ιστορία των Η.Π.Α. είναι μια συνεχής πάλη μεταξύ των δύο αυτών των τάσεων. Της δημοκρατικής τάσης που προέρχεται κυρίως από τον πληθυσμό, με πίεση από τα κάτω και έχεις αυτή τη διαρκή μάχη να παίρνει μέρος, με περιόδους οπισθοδρόμησης, περιόδους προόδου. Η δεκαετία του 1960 για παράδειγμα, ήταν μια περίοδος σημαντικού εκδημοκρατισμού. Τομείς του πληθυσμού οι οποίοι ήταν συνήθως ανενεργοί και παθητικοί οργανώθηκαν, έγιναν ενεργοί, άρχισαν να πιέζουν για τα αιτήματά τους και εμπλέκονταν όλο και περισσότερο όσον αφορά τη λήψη αποφάσεων, τον ακτιβισμό κλπ. Απλώς άλλαξε η συνείδηση με πολλούς τρόπους. Δικαιώματα μειονοτήτων, δικαιώματα γυναικών, ανησυχία για το περιβάλλον, αντίθεση στην οπισθοδρόμηση έγνοια για άλλους ανθρώπους. Αυτά όλα είναι αποτελέσματα εκπολιτισμού. Και αυτό προκάλεσε μεγάλο φόβο. Δεν είχα προβλέψει την δύναμη, θα έπρεπε, αλλά δεν μπόρεσα να προβλέψω την δύναμη της αντίδρασης στα αποτελέσματα εκπολιτισμού της δεκαετίας του ’60. Δεν πρόβλεψα την δύναμη της αντίδρασης σε αυτά. Της ανάκρουσης (backlash).
8
ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΤΗΣ ΙΔΕΟΛΟΓΙΑΣ
Υπήρξε μια τεράστια, συγκεντρωμένη, συγχρονισμένη επιχειρηματική επίθεση που άρχισε την δεκαετία του ’70 με σκοπό να κερδίσει πίσω τις προσπάθειες για ισονομία οι οποίες έγιναν στα χρόνια της προεδρίας του Nixon. Το βλέπετε σε πολλές απόψεις. Στη Δεξιά το βλέπετε σε πράγματα όπως το περιβόητο υπόμνημα Powell1, το οποίο στάλθηκε στο Εμπορικό Επιμελητήριο, το κύριο επιχειρηματικό λόμπι από τον αργότερα ανώτατο δικαστή Powell, με το οποίο τους προειδοποιούσε πως οι εταιρίες χάνουν τον έλεγχο πάνω στην κοινωνία και πως κάτι πρέπει να γίνει για να αντιμετωπιστούν αυτές οι δυνάμεις. Φυσικά, το βάζει στα πλαίσια της άμυνας, «αμυνόμενοι τον εαυτό μας εναντίον μιας εξωτερικής δύναμης». Αλλά αν το κοιτάξετε, είναι ένα κάλεσμα στις εταιρίες να χρησιμοποιήσουν τον έλεγχό τους πάνω στα αποθέματα, έτσι ώστε να πραγματοποιήσουν μια μεγάλη επίθεση για να απωθήσουν αυτό το δημοκρατικό κύμα. Από την πλευρά των φιλελεύθερων υπάρχει κάτι πανομοιότυπο. Η πρώτη μεγάλη αναφορά της Τριμερούς Επιτροπής καταπιάνεται με αυτό. Τιτλοφορείται «Η κρίση της δημοκρατίας»2. Η Τριμερής Επιτροπή αποτελείται από φιλελεύθερους διεθνιστές. Το πολιτικό χαρακτηριστικό τους αναδεικνύεται από το γεγονός ότι στελέχωσαν ουσιαστικά τη διοίκηση του Carter. Είχαν επίσης μείνει άναυδοι με την τάση δημοκρατικοποίησης της δεκαετίας του ’60 και σκέφτηκαν πως «πρέπει να αντιδράσουμε σε αυτό». Τους ανησυχούσε η 1 «Εμπιστευτικό υπόμνημα: Επίθεση στο ελεύθερο αμερικανικό επιχειρησιακό σύστημα», L. F. Powell Jr. , 1971 http://reclaimdemocracy.org/powell_memo_lewis/ 2 «Η κρίση της δημοκρατίας», Τριμερής Επιτροπή, 1975 http://trilateral.org/ download/doc/crisis_of_democracy.pdf 9
δημιουργία ενός «πλεονάσματος δημοκρατίας». Τα προηγουμένως παθητικά και υπάκουα κομμάτια του πληθυσμού, αυτά που αποκαλούνται κάποιες φορές «ειδικών συμφερόντων», άρχισαν να οργανώνονται και προσπάθησαν να εισέλθουν στην πολιτική αρένα. Και είπαν, «αυτό προκαλεί υπερβολική πίεση στο κράτος. Δεν μπορεί να ασχοληθεί με όλες αυτές τις πιέσεις». Έτσι λοιπόν, πρέπει να επιστρέψουν στην παθητικότητα και να αποπολιτικοποιηθούν. Ήταν ιδιαίτερα ανήσυχοι σχετικά με αυτό που συνέβαινε με τους νέους ανθρώπους, «οι νέοι άνθρωποι γίνονται πολύ ελεύθεροι και ανεξάρτητοι». Με τον τρόπο που το θέτουν, υπάρχει αποτυχία από την μεριά των σχολείων, των πανεπιστημίων, των εκκλησιών, από
ΕΠΑΝΑΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΤΗΣ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ Από τη δεκαετία του 1970, υπήρξε μια ενορχηστρωμένη απόπειρα από την πλευρά των «αρχόντων της ανθρωπότητας», τους ιδιοκτήτες της κοινωνίας, να μετατοπίσουν την οικονομία σε δύο κρίσιμες πλευρές. Πρώτον, να αυξήσουν τον ρόλο των χρηματοοικονομικών ινστιτούτων, τραπεζών, επενδυτικών εταιριών, ασφαλιστικών εταιριών κ.ο.κ. . Το 2007, πριν ακριβώς από το τελευταίο κραχ, είχαν κυριολεκτικά το 40% των εταιρικών κερδών, παραπάνω από ο,τιδήποτε ανάλογο στο παρελθόν (EIKONA 1).
τα ιδρύματα που είναι υπεύθυνα για την «κατήχηση των νέων», δικιά τους φράση, όχι δική μου. Εάν προσέξετε την μελέτη τους, υπάρχει κάτι ενδιαφέρον που δεν αναφέρουν ποτέ, τις ιδιωτικές εταιρίες. Και αυτό βγάζει νόημα, δεν είναι «ειδικών συμφερόντων», είναι εθνικών συμφερόντων, σχεδόν εξ ορισμού, οπότε εντάξει, επιτρέπεται να έχουν λομπίστες, να αγοράζουν εκστρατείες, να επανδρώνουν με στελέχη, να παίρνουν αποφάσεις, όλα καλά. Αλλά είναι τα υπόλοιπα, τα «ειδικά συμφέροντα», ο γενικός πληθυσμός, ο οποίος πρέπει να περιοριστεί. Αυτό είναι το φάσμα, το ιδεολογικό είδος της ανάκρουσης. Αλλά η μεγάλη ανάκρουση, η οποία ήταν παράλληλη με αυτήν, ήταν απλώς ο επανασχεδιασμός της οικονομίας.
10
Πίσω στην δεκαετία του ’50, όπως και μερικά χρόνια πριν, η οικονομία των Η.Π.Α. βασιζόταν σε μεγάλο βαθμό στην παραγωγή (EIKONA 2). Οι Η.Π.Α. ήταν το μεγάλο κατασκευαστικό κέντρο του κόσμου. Τα χρηματοοικονομικά ινστιτούτα συνήθιζαν να κατέχουν σχετικά μικρό μέρος της οικονομίας και ο στόχος τους ήταν να διαμοιράζουν αχρησιμοποίητα περιουσιακά στοιχεία, όπως για παράδειγ11
μα τραπεζικές αποταμιεύσεις σε παραγωγική δραστηριότητα. Αυτή είναι μια συνεισφορά στην οικονομία. Το ρυθμιστικό σύστημα καθιερώθηκε, οι τράπεζες ρυθμίζονταν, οι εμπορικές τράπεζες και οι επενδυτικές διαχωρίζονταν, μειώνοντας τις ριψοκίνδυνες επενδυτικές συνήθειες οι οποίες θα μπορούσαν να βλάψουν τους ανθρώπους. Θυμηθείτε, δεν υπήρξαν οικονομικά κραχ κατά την περίοδο ρύθμισης των τραπεζών. Από την δεκαετία του ’70 αυτό άλλαξε.
Άρχισες να έχεις αυτή τη τεράστια αύξηση στη ροή των κερδοσκοπικών κεφαλαίων. Απλά αστρονομική αύξηση στον οικονομικό τομέα, από τις παραδοσιακές τράπεζες στις ριψοκίνδυνες επενδύσεις, περίπλοκα χρηματοδοτικά μέσα, χειραγώγηση των χρημάτων κ.ο.κ.. Ολοένα και περισσότερο, η δουλειά στη χώρα δεν είναι η παραγωγή, τουλάχιστον όχι εδώ. Η πρωταρχική δουλειά είναι το business (EIKONA 3) Μπορείς να το δεις ακόμα και στην επιλογή των διευθυντών. Ένας διευθυντής μιας μεγάλης αμερικανικής επιχείρησης πίσω στο ’50 και στο ’60 ήταν πολύ πιθανό να είναι μηχανικός, κάποιος που αποφοίτησε από ένα μέρος σαν το M.I.T., μπορεί βιομηχανική διαχείριση. Πιο πρόσφατα, στη διεύθυνση και στις κορυφαίες 12
στελεχικές θέσεις βρίσκονται άνθρωποι που βγήκαν από σχολές διοίκησης επιχειρήσεων, έμαθαν οικονομικά τεχνάσματα διαφόρων ειδών κ.ο.κ. . Από τη δεκαετία του 1970, η General Electric για παράδειγμα θα μπορούσε να βγάλει περισσότερα έσοδα παίζοντας παιχνίδια με λεφτά από ό,τι θα μπορούσατε εσείς με το να παράγετε στις Η.Π.Α. Πρέπει να θυμάστε πως η General Electric είναι ουσιαστικά ένα χρηματοοικονομικό ινστιτούτο σήμερα. Βγάζει τα μισά της έσοδα μετακινώντας απλώς λεφτά με περίπλοκους τρόπους. Και δεν είναι ξεκάθαρο αν κάνουν κάτι που να έχει αξία στην οικονομία. Οπότε αυτό είναι ένα φαινόμενο, το οποίο λέγεται χρηματιστικοποίηση (financialization) της οικονομίας. Μαζί με αυτό πάει η υπεράκτια παραγωγή. Το εμπορικό σύστημα ανακατασκευάστηκε με έναν πολύ σαφή σχεδιασμό βάζοντας τους εργαζόμενους σε ανταγωνισμό μεταξύ τους σε ολόκληρο τον κόσμο. Και αυτό είχε ως αποτέλεσμα τη μείωση της διαμοίρασης του εισοδήματος στους εργαζόμενους. Υπήρξε ιδιαίτερα έκδηλο στις Η.Π.Α. αλλά τώρα συμβαίνει παγκοσμίως. Αυτό σημαίνει πως ο Αμερικανός εργάτης είναι σε ανταγωνισμό με τον τεράστιας εκμετάλλευσης εργάτη στην Κίνα, ενώ παράλληλα οι υψηλόμισθοι επαγγελματίες προστατεύονται. Δεν τοποθετούνται σε ανταγωνισμό με τον υπόλοιπο κόσμο, ίσα ίσα. Και, φυσικά, το 13
κεφάλαιο είναι ελεύθερο να κυκλοφορεί. Οι εργάτες δεν είναι ελεύθεροι να κυκλοφορούν, η εργασία δεν μπορεί επίσης, αλλά το κεφάλαιο μπορεί. Πηγαίνοντας πάλι στους κλασικούς σαν τον Άνταμ Σμιθ, όπως επισήμανε, η ελεύθερη κυκλοφορία της εργασίας είναι το θεμέλιο κάθε συστήματος ελεύθερου εμπορίου. Αλλά οι εργάτες είναι λίγο έως πολύ εγκλωβισμένοι. Οι πλούσιοι και προνομιούχοι προστατεύονται οπότε εμφανίζονται οι προφανείς επιπτώσεις. Και αυτές έχουν αναγνωριστεί, στην πραγματικότητα εγκωμιαστεί. Η πολιτική σχεδιάζεται για να αυξήσει την ανασφάλεια. Ο Alan Greenspan όταν κατέθεσε στο Κογκρέσο, εξήγησε την επιτυχία του στην διαχείριση της οικονομίας στη βάση αυτού που ονόμασε ως «αυξημένη εργατική ανασφάλεια»1. Κράτα τους εργάτες ανασφαλείς και θα είναι πάντα υπό τον έλεγχο σου. Δεν θα ζητήσουν, για παράδειγμα, αξιοπρεπείς μισθούς ή αξιοπρεπείς συνθήκες εργασίας ή την ευκαιρία του συνεταιρίζεσθαι, δηλαδή την δημιουργία συντεχνιών. Τώρα, όσον αφορά τους «άρχοντες της ανθρωπότητας», αυτό είναι εντάξει. Αυτοί βγάζουν τα κέρδη τους. Αλλά για τον πληθυσμό αυτό είναι καταστροφικό. Αυτές οι δύο διαδικασίες, η χρηματιστικοποίηση και η υπεράκτια παραγωγή είναι μέρη αυτού που οδήγησε στον φαύλο κύκλο της συγκέντρωσης του πλούτου και της συγκέντρωσης της δύναμης. «Ο καθηγητής Noam Chomsky τοποθετείται στις λίστες του καθενός ανάμεσα στους κορυφαίους έξι ήρωες της Νέας Αριστεράς (New Left). Αυτό το κατόρθωσε υιοθετώντας τα τελευταία δύο ή τρία χρόνια μια σειρά από κατηγορηματικές θέσεις με τις οποίες απορρίπτει, στο ελάχιστο, την αμερικανική εξωτερική πολιτική, στο μέγιστο την ίδια την Αμερική.2» Η έννοια «αντι-αμερικάνος» είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα. Είναι βασικά μια απολυταρχικού τύπου έννοια. Δεν χρησιμοποιείται σε ελεύθερες κοινωνίες. Έτσι, αν κάποιοι, ας πούμε, στην Ιταλία
ασκούν κριτική στον Μπερλουσκόνι ή στη διαφθορά του ιταλικού κράτους κ.ο.κ. , δεν αποκαλούνται «αντι-ιταλοί». Στην πραγματικότητα, αν αποκαλούνταν έτσι, οι άνθρωποι θα ξεκαρδίζονταν στα γέλια στους δρόμους της Ρώμης και του Μιλάνου. Σε απολυταρχικά καθεστώτα η έννοια χρησιμοποιείται, έτσι στην παλιά Σοβιετική Ένωση οι αντιφρονούντες αποκαλούνταν «αντι-σοβιετικοί». Αυτή ήταν η χειρότερη καταδίκη. Στη στρατιωτική δικτατορία στη Βραζιλία αποκαλούνταν «αντι-βραζιλιάνοι». Τώρα, είναι γεγονός πως σχεδόν σε όλες τις κοινωνίες, όσοι ασκούν κριτικές δυσφημούνται και κακομεταχειρίζονται με διαφορετικούς τρόπους αναλόγως της φύσης της κοινωνίας. Στη Σοβιετική Ένωση, ο Valclav Havel για παράδειγμα, θα φυλακίζονταν. Στα εξαρτημένα από τις Η.Π.Α. κράτη, όπως το Ελ Σαλβαδόρ, την ίδια στιγμή, οι ελεγχόμενες από τις Η.Π.Α. κρατικές τρομοκρατικές δυνάμεις θα τίναζαν τα μυαλά του σε αντίστοιχη περίπτωση. Σε άλλες κοινωνίες, απλώς θα περιφρονούνταν ή δυσφημούνταν κ.ο.κ. Στις Η.Π.Α., ένας από τους καταχρηστικούς όρους είναι ο όρος «αντι-αμερικάνος». Υπάρχουν και μερικοί ακόμα, όπως «μαρξιστής». Υπάρχει μια σειρά καταχρηστικών όρων. Αλλά στις Η.Π.Α. υπάρχει μεγάλος βαθμός ελευθερίας. Έτσι, εάν δυσφημιστείς από κάποιους κομισάριους, ποιος νοιάζεται; Συνεχίζεις, κάνεις την δουλειά σου, όπως και να’χει. Αυτές οι πρακτικές εγείρονται μόνο σε μια κουλτούρα όπου, εάν ασκήσεις κριτική στην κρατική εξουσία, και με το κρατική εννοώ γενικότερα, όχι μόνο την κυβέρνηση, αλλά και την εταιρική κρατική εξουσία. Εάν ασκήσεις κριτική στην συγκεντρωμένη εξουσία, είσαι εναντίον της κοινωνίας. Αυτό είναι συγκλονιστικό να χρησιμοποιείται στις Η.Π.Α. . Στην πραγματικότητα, απ’όσο ξέρω, είναι η μόνη δημοκρατική κοινωνία, όπου αυτή η πρακτική δεν θεωρείται γελοία. Είναι σημάδι των στοιχείων της κουλτούρας των ελίτ, τα οποία στοιχεία είναι αρκετά άσχημα.
1 Αναφορά οικονομικής πολιτικής για το Κογκρέσο, κατ’εφαρμογήν του νόμου περί πλήρους απασχόλησης και ισορροπημένης ανάπτυξης του 1978, Alan Greenspan, 26/2/1997 https://www.federalreserve.gov/boarddocs/hh/1997/february/FullReport.pdf 2 William F. Buckley, στην εκπομπή Firing Line του PBS, 4/1969. 14
15
ΜΕΤΑΤΟΠΙΣΗ ΤΟΥ ΒΑΡΟΥΣ Το Αμερικανικό Όνειρο, όπως πολλά άλλα ιδεώδη, είναι εν μέρει συμβολικό αλλά και εν μέρει πραγματικό. Έτσι στις δεκαετίες του ’50 και του ’60 για παράδειγμα, ήταν η περίοδος με την μεγαλύτερη ανάπτυξη στην αμερικανική οικονομική ιστορία. Η χρυσή εποχή. Ήταν μια ανάπτυξη αρκετά ισόνομη, τόσο ώστε το χαμηλότερο πέμπτο του πληθυσμού εξελισσόταν όσο και το υψηλότερο πέμπτο. Και υπήρχαν κάποια μέτρα κρατικής πρόνοιας τα οποία βελτίωσαν την ζωή για μεγάλο μέρος του πληθυσμού. Ήταν, για παράδειγμα, πιθανό για έναν μαύρο εργάτη να βρει μια αξιοπρεπή δουλειά σε ένα εργοστάσιο αυτοκινήτων, να αγοράσει ένα σπίτι, ένα αυτοκίνητο, να πάει τα παιδιά του σε σχολείο κ.ο.κ. Και αυτό ίσχυε για όλους.Όταν οι Η.Π.Α. ήταν κυρίως ένα κατασκευαστικό κέντρο, έπρεπε να νοιάζονται για τους ίδιους τους καταναλωτές, εδώ. Ο Henry Ford, περίφημα, αύξησε τον μισθό των εργατών, έτσι ώστε να είναι ικανοί να αγοράσουν αυτοκίνητα. Όταν μετακινείσαι προς την διεθνή «πλουτονομία», όπως αρέσκονται οι τράπεζες να το ονομάζουν, ένα μικρό ποσοστό του παγκόσμιου πληθυσμού συγκεντρώνει τον αυξανόμενο πλούτο. Αυτό που συμβαίνει στους αμερικάνους καταναλωτές, είναι λιγότερο από μια ανησυχία πια, επειδή οι περισσότεροι από αυτούς δεν πρόκειται να καταναλώσουν τα προϊόντα τους έτσι κι αλλιώς, τουλάχιστον όχι σε κύρια βάση. Έτσι οι στόχοι είναι, βγάλε κέρδος την επόμενη περίοδο, ακόμα και αν βασίζεται σε οικονομικό τέχνασμα, αύξησε τον μισθό και τα μπόνους, πάραγε, ακόμα και υπεράκτια αν χρειαστεί, και πάραγε για τις πλούσιες τάξεις εδώ και τις αντίστοιχες στο εξωτερικό. Τι γίνεται με τους υπόλοιπους; Λοιπόν υπάρχει ένας όρος που 16
αρχίζει και χρησιμοποιείται και γι’αυτούς επίσης. Λέγονται «πρεκαριάτο», επισφαλές προλεταριάτο (precarious proletariat). Οι εργάτες του κόσμου που ζουν με αυξανόμενη επισφάλεια. Και έχει σχέση με την γενικότερη στάση απέναντι στη χώρα. Κατά τη διάρκεια μεγάλης ανάπτυξης της οικονομίας, τις δεκαετίες του ’50 και του ’60, αλλά στην πραγματικότητα και νωρίτερα, οι φόροι στους πλούσιους ήταν πολύ ψηλότεροι, οι εταιρικοί φόροι ήταν ψηλότεροι, οι φόροι στα μερίσματα ήταν υψηλότεροι και γενικά οι φόροι στον πλούτο ήταν πολύ ψηλότεροι. Το φορολογικό σύστημα έχει ανακατασκευαστεί, έτσι ώστε οι φόροι που πλήρωναν οι πολύ πλούσιοι να μειώνονται και αντίστοιχα, η φορολογική επιβάρυνση του υπόλοιπου πληθυσμού να αυξάνεται. Τώρα η μεταστροφή υπάρχει, έτσι ώστε να κρατηθούν οι φόροι μόνο στους μισθούς και την κατανάλωση, τα οποία ισχύουν για όλους και όχι, για παράδειγμα, στα μερίσματα, τα οποία πηγαίνουν μόνο στους πλούσιους (EIKONA 4).
Οι αριθμοί είναι αρκετά συγκλονιστικοί. Υπάρχει βέβαια ένα πρόσχημα, πάντα υπάρχει ένα πρόσχημα. Στην προκειμένη περίπτωση, το πρόσχημα είναι πως έτσι αυξάνονται οι επενδύσεις και οι θέσεις εργασίας. Αλλά δεν υπάρχει πουθενά κάποια απόδει17
ξη γι’αυτό. Εάν θέλεις να αυξήσεις τις επενδύσεις, δώσε χρήματα στους φτωχούς και στους εργαζόμενους. Πρέπει να παραμείνουν εν ζωή κι έτσι ξοδεύουν τα έσοδά τους. Αυτό ενθαρρύνει την παραγωγή, ενθαρρύνει τις επενδύσεις, οδηγεί σε ανάπτυξη των θέσεων εργασίας κ.ο.κ. .
Εάν είσαι ιδεολόγος στην πλευρά των «αρχόντων», έχεις διαφορετική γραμμή. Και στην πραγματικότητα, αυτή τη στιγμή είναι σχεδόν παράλογο. Οι εταιρίες έχουν λεφτά να τρέχουν από τις τσέπες τους. Οπότε, στην πραγματικότητα, η General Electric, πληρώνει μηδέν φόρο και έχει τεράστια κέρδη. Ας τους αφήσουμε να βγάλουν κέρδος κάπου αλλού ή να το αναβάλλουμε, αλλά να μην πληρώνουν φόρους (EIKONA 5). Και αυτό είναι σύνηθες. Οι μεγάλες αμερικανικές εταιρίες μετατόπισαν το βάρος της συντήρησης της κοινωνίας στον υπόλοιπο πληθυσμό. 18
ΕΠΙΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΑΛΛΗΛΕΓΓΥΗ Η αλληλεγγύη είναι αρκετά επικίνδυνη. Από την οπτική των «αρχόντων», πρέπει να ενδιαφέρεσαι μόνο για τον εαυτό σου, όχι για άλλους ανθρώπους. Αυτό είναι αρκετά διαφορετικό για τους ανθρώπους που ισχυρίζονται πως τους είναι ήρωες άνθρωποι όπως ο Adam Smith, ο οποίος βάσισε όλη του την προσέγγιση περί οικονομίας, στην αρχή πως η συμπόνοια είναι ένα θεμελιώδες χαρακτηριστικό του ανθρώπου, όμως πρέπει να βγει από το μυαλό των ανθρώπων. Πρέπει να νοιάζεσαι μόνο για τον εαυτό σου, να ακολουθείς την χυδαία αρχή «μην νοιάζεσαι για τους άλλους», το οποίο είναι εντάξει για τους πλούσιους και ισχυρούς, αλλά καταστροφικό για όλους τους άλλους. Χρειάστηκε μεγάλη προσπάθεια για να αφαιρεθούν αυτά τα βασικά ανθρώπινα συναισθήματα από τα μυαλά των ανθρώπων. Και το βλέπουμε σήμερα στην διαμόρφωση πολιτικής. Για παράδειγμα, με την επίθεση στην κοινωνική ασφάλιση. Η κοινωνική ασφάλιση βασίζεται σε μια αρχή, στην αρχή της αλληλεγγύης. Αλληλεγγύη, να νοιάζεσαι για τους άλλους. Κοινωνική ασφάλιση σημαίνει «πληρώνω φόρο εισοδήματος, έτσι ώστε η χήρα στην άλλη άκρη της πόλης να μπορέσει να έχει κάτι για να ζήσει». Για μεγάλο μέρος του πληθυσμού, αυτό είναι κάτι με το οποίο μπορούν να επιβιώσουν. Για τους πολύ πλούσιους είναι άχρηστο, κι έτσι, υπάρχει μια ενορχηστρωμένη απόπειρα να το καταστρέψουν. Ένας τρόπος είναι μέσω της υποχρηματοδότησης. Θες να καταστρέψεις κάποιο σύστημα; Πρώτα αφαίρεσέ του τους πόρους. Τότε δεν θα δουλεύει, οι άνθρωποι θα εξοργιστούν, θα θέλουν κάτι άλλο. Είναι μια πάγια τακτική για να ιδιωτικοποιείς οποιοδήποτε σύστημα. Το βλέπουμε στις επιθέσεις στα δημόσια σχολεία. Τα δη19
μόσια σχολεία βασίζονται στην αρχή της αλληλεγγύης. Εγώ δεν έχω πια παιδιά στο σχολείο, μεγάλωσαν, αλλά η αρχή της αλληλεγγύης λέει «πληρώνω ευχαρίστως φόρους, έτσι ώστε το παιδί από τον απέναντι δρόμο να μπορεί να πάει στο σχολείο». Τώρα αυτό είναι φυσιολογικό ανθρώπινο συναίσθημα. Πρέπει να το βγάλεις αυτό από τα μυαλά των ανθρώπων. «Δεν έχω παιδιά στο σχολείο, γιατί να πληρώνω φόρους; Ιδιωτικοποιήστε το» κ.ο.κ. Το δημόσιο εκπαιδευτικό σύστημα, από το νηπιαγωγείο μέχρι την ανώτατη εκπαίδευση, βρίσκεται υπό σφοδρή επίθεση. Αυτό είναι ένα από τα κοσμήματα της αμερικανικής κοινωνίας. Πηγαίνετε πάλι πίσω στην χρυσή εποχή, την μεγάλη ανάπτυξη των ’50 – ’60. Μεγάλο μέρος αυτής βασίζεται στην ελεύθερη δημόσια εκπαίδευση. Ένα από τα αποτελέσματα του Δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου ήταν ο νόμος για τα δικαιώματα των στρατιωτικών1, η οποία επέτρεψε στους βετεράνους, και θυμηθείτε, ήταν μεγάλο μέρος του πληθυσμού τότε, να πάνε σε κολέγιο. Δεν θα μπορούσαν με άλλο τρόπο. Ουσιαστικά τους δόθηκε δωρεάν εκπαίδευση. Οι Η.Π.Α. ήταν με διαφορά μπροστά στην ανάπτυξη εκτενούς μαζικής εκπαίδευσης σε όλα τα επίπεδα. Μέχρι τώρα, σε περισσότερες από τις μισές πολιτείες, το μεγαλύτερο μέρος της χρηματοδότησης προέρχεται από τα δίδακτρα, όχι από το κράτος. Αυτή είναι μια ριζική αλλαγή και αυτό είναι ένα τρομερό βάρος για τους μαθητές. Εάν δεν προέρχονται από πολύ πλούσιες οικογένειες, θα φύγουν από το κολέγιο με μεγάλα χρέη. Και εάν έχεις μεγάλα χρέη, είσαι παγιδευμένος. Εννοώ πως, μπορεί να ήθελες να γίνεις ένας δικηγόρος δημοσίου συμφέροντος αλλά θα πρέπει να πας σε ένα εταιρικό δικηγορικό γραφείο για να ξεπληρώσεις αυτά τα χρέη, και από τη στιγμή που γίνεις μέρος της κουλτούρας, δεν πρόκειται να βγεις ποτέ. Και αυτό ισχύει παντού. Τη δεκαετία του ’50, ήταν μια πολύ φτωχότερη κοινωνία από σήμερα, αλλά παρ’ όλα αυτά, μπορούσε με ευκολία να διαχειριστεί μια ουσιαστική ελεύθερη μαζική ανώτατη εκπαίδευση. Σήμερα, μια πολύ πιο πλούσια κοινωνία ισχυρίζεται πως δεν έχει τους πόρους για κάτι τέτοιο. Αυτό είναι
που συμβαίνει ακριβώς μπροστά στα μάτια μας. Αυτή είναι μια γενική επίθεση σε αρχές οι οποίες, όχι μόνο είναι ανθρώπινες, αλλά και η βάση της ευμάρειας και της υγείας αυτής της κοινωνίας.
1 Νομοσχέδιο για την αναπροσαρμογή των στρατιωτών ή Διακήρυξη για τα δικαιώματα των στρατιωτών, 22/6/1944, http://iipdigital.usembassy.gov/st/english/publication/2008/04/20080423213340eaifas0.8454951.html 20
21
ΕΛΕΓΧΟΣ ΤΩΝ ΡΥΘΜΙΣΤΩΝ Εάν κοιτάξετε την ιστορία των ρυθμίσεων, για παράδειγμα, τις ρυθμίσεις στους σιδηρόδρομους, τις οικονομικές κ.ο.κ. , θα βρείτε πως αρκετά συχνά κινείται από τις οικονομικές συγκεντρώσεις οι οποίες ρυθμίζονται ή υποστηρίζονται από αυτές. Και ο λόγος είναι επειδή ξέρουν πως, αργά ή γρήγορα, θα μπορέσουν να κυριαρχήσουν πάνω στις ρυθμιστικές αρχές. Και αυτό καταλήγει στην επονομαζόμενη «ρυθμιστική αιχμαλωσία». Η επιχείρηση που ρυθμίζεται ελέγχει στην ουσία τις ρυθμιστικές αρχές. Οι λομπίστες των τραπεζών κυριολεκτικά γράφουν τους νόμους τις οικονομικής ρύθμισης, φτάνει σε τέτοιο ακραίο σημείο. Αυτό συμβαίνει καθ’ όλη τη διάρκεια της ιστορίας και, ξανά, είναι μια πολύ φυσιολογική τάση όταν κοιτάξετε απλώς την συγκέντρωση δύναμης. Ένα από τα πράγματα που εξαπλώθηκαν τη δεκαετία του ’70 είναι το lobbying, καθώς ο επιχειρηματικός κόσμος κινήθηκε έντονα προσπαθώντας να ελέγξει τη νομοθεσία. Ο επιχειρηματικός κόσμος ήταν αρκετά ταραγμένος με τις προόδους της κοινωνικής ευημερίας τη δεκαετία του ’60, κατά κύριο λόγο από τον Richard Nixon. Δεν είναι κατανοητό συχνά, αλλά ήταν ο τελευταίος Πρόεδρος που εφάρμοσε πολιτικές του New Deal. Και αυτό θεωρήθηκε ως ταξική προδοσία. Κατά τη διακυβέρνηση Nixon, έχεις τον νόμο για την ασφάλεια του καταναλωτή, ρυθμίσεις σχετικά με την ασφάλεια και την υγεία στον χώρο εργασίας, την E.P.A. *(Environmental Protection Agency), την υπηρεσία προστασίας περιβάλλοντος. Φυσικά αυτό δεν άρεσε στις επιχειρήσεις. Δεν τους άρεσαν οι μεγάλοι φόροι, δεν τους άρεσαν οι ρυθμίσεις και άρχισαν μια συντονισμένη προσπάθεια για να τα παρακάμψουν. Το lobbying αυξήθηκε απότομα, η απορρύθμιση άρχισε με μια πραγματική θηριωδία. 22
Δεν υπήρχαν οικονομικά κραχ τις δεκαετίες ’50 - ’60 επειδή υπήρχε ακόμα ο ρυθμιστικός μηχανισμός του New Deal. Καθώς άρχισε να αποσυναρμολογείται κάτω από την επιχειρηματική και πολιτική πίεση άρχισαν όλο και περισσότερα κραχ. Και συνεχίζει καθόλη τη διάρκεια των χρόνων. Τη δεκαετία του ’70 αρχίζει να ξεκινάει. Τώρα, όλα αυτά είναι αρκετά ασφαλή, αρκεί να ξέρεις πως η κυβέρνηση θα έρθει να σε διασώσει. Πάρτε, για παράδειγμα, τον Reagan. Αντί να τους αφήσει να πληρώσουν το κόστος, ο Reagan ανακεφαλαιοποίησε τις τράπεζες, όπως η Continental Illinois, η μεγαλύτερη ανακεφαλαιοποίηση της αμερικανικής ιστορίας. Τελείωσε ουσιαστικά την περίοδό του με μια τεράστια οικονομική κρίση, την κρίση καταθέσεων και δανεισμού (saving and loan crisis) και – παρόλα αυτά– η κυβέρνηση προχώρησε στην ανακεφαλαιοποίηση της. Το 1999, η ρύθμιση αποσυναρμολογήθηκε για να διαχωρίσει εμπορικές και επενδυτικές τράπεζες. Τότε έρχονται και οι ανακεφαλαιοποιήσεις Bush και Obama. Και ετοιμάζουν την επόμενη. Κάθε φορά, ο φορολογούμενος καλείται να ανακεφαλαιοποιήσει αυτούς που δημιούργησαν την κρίση, οι οποίοι είναι όλο και περισσότερο οι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί. Σε μια καπιταλιστική οικονομία δεν θα το έκανες αυτό. Αυτό θα εξάλειφε τους επενδυτές που έκαναν ριψοκίνδυνες επενδύσεις. Αλλά οι πλούσιοι και ισχυροί δεν θέλουν ένα καπιταλιστικό σύστημα. Θέλουν να μπορούν να τρέχουν στο «κράτος – νταντά» μόλις έχουν πρόβλημα και να ανακεφαλαιοποιηθούν από τον φορολογούμενο. Αυτό ονομάζεται «πολύ μεγάλος για να αποτύχει» (too big to fail). Υπάρχουν κάτοχοι Νόμπελ στα οικονομικά που διαφωνούν σημαντικά με την πορεία την οποία ακολουθούμε. Άνθρωποι σαν τον Joe Stiglitz, τον Paul Krugman και άλλοι. Και κανένας από αυτούς δεν έχει καν προσεγγιστεί. Οι άνθρωποι διάλεξαν να λύσουν την κρίση με αυτούς που την δημιούργησαν, με τους κύκλους του Robert Rubin, της Goldman Sachs. Δημιούργησαν την κρίση και τώρα είναι πιο ισχυροί από πριν. Ήταν αυτό ατύχημα; Όχι, όταν επιλέγεις αυτούς τους ανθρώπους να δημιουργήσουν το οικονομικό σχέδιο. Εννοώ, τι περίμενες να συμβεί; Παράλληλα, για τους φτωχούς, ας αφήσουμε τους νόμους της αγοράς να κυριαρχήσουν. Μην περιμένετε κάποια βοήθεια από 23
την κυβέρνηση. Η κυβέρνηση είναι το πρόβλημα, όχι η λύση κ.ο.κ. Αυτό είναι ουσιαστικά ο νεοφιλελευθερισμός. Έχει τον διττό χαρακτήρα ο οποίος πηγαίνει πίσω στην οικονομική ιστορία. Ένα σετ κανόνων για τους πλούσιους, ένα αντίθετο σετ κανόνων για τους φτωχούς, τίποτα που να εκπλήσσει εδώ. Είναι ακριβώς η δυναμική που περιμένεις. Εάν ο πληθυσμός το επιτρέπει να συνεχίζει, μέχρι το επόμενο κραχ, το οποίο είναι τόσο αναμενόμενο, ώστε οι οργανισμοί πίστωσης, οι οποίοι αξιολογούν το στάτους των οίκων, υπολογίζουν πια στα σχέδιά τους την ανακεφαλαιοποίηση από τον φορολογούμενο το οποίο περιμένουν να έρθει μετά από το επόμενο κραχ. Αυτό σημαίνει πως οι επωφελούμενοι αυτών των αξιολογήσεων πιστοληπτικής ικανότητας, όπως οι μεγάλες τράπεζες, θα μπορούν να δανείζονται λεφτά φθηνότερα, παραμερίζοντας τους μικρότερους ανταγωνιστές. Και έτσι έχεις όλο και περισσότερη συγκέντρωση. Όπου και να κοιτάξετε, οι πολιτικές είναι σχεδιασμένες με αυτόν τον τρόπο, το οποίο δεν αποτελεί την παραμικρή έκπληξη σε οποιονδήποτε. Αυτό συμβαίνει όταν ισχυροποιείς έναν στενό τομέα πλούτου, ο οποίος είναι αφοσιωμένος να αυξήσει την δύναμη για τον εαυτό του, όπως ακριβώς θα περιμένατε.
ΧΕΙΡΑΓΩΓΗΣΗ ΤΩΝ ΕΚΛΟΓΩΝ Η συγκέντρωση πλούτου αποφέρει συγκέντρωση πολιτικής δύναμης, ιδιαίτερα όταν το κόστος των εκλογών έχει φτάσει στα ύψη, κάτι το οποίο έχει οδηγήσει τα πολιτικά κόμματα στις τσέπες των μεγάλων εταιριών. Η υπόθεση των Citizens United1, ήταν τον Ιανουάριο του 2009, νομιζω, ήταν μια πολύ σημαντική απόφαση του Ανώτατου Δικαστηρίου. Αλλά έχει και μια ιστορία και πρέπει να σκέφτεστε και την ιστορία. Η 14η τροπολογία έχει μια διάταξη που αναφέρει: «κανενός ανθρώπου τα δικαιώματα δεν μπορούν να παραβιαστούν χωρίς την δέουσα νομική διαδικασία». Και ο σκοπός ήταν, ξεκάθαρα, για να προστατεύει τους απελευθερωμένους σκλάβους. Εννοεί «εντάξει, έχουν την προστασία του νόμου». Δεν νομίζω να έχει χρησιμοποιηθεί οριακά ποτέ σχετικά με απελευθερωμένους σκλάβους. Σχεδόν αμέσως χρησιμοποιούνταν για τις επιχειρήσεις, για τις εταιρίες. Τα δικαιώματά τους δεν μπορούν να παραβιαστούν χωρίς την δέουσα νομική διαδικασία. Έτσι σταδιακά μετατράπηκαν σε νομικά πρόσωπα. Οι εταιρίες είναι κρατικά δημιουργημένα νομικά πρόσωπα. Μπορεί να είναι καλές, μπορεί κακές, αλλά να αποκαλούνται άτομα είναι κάπως εξωφρενικό. Έτσι έχουν προσωπικά δικαιώματα εδώ κι έναν αιώνα, και αυτό επεκτάθηκε κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα. Έδωσαν στις εταιρίες δικαιώματα πολλά περισσότερα από όσα έχουν οι άνθρωποι. Έτσι εάν, ας πούμε, η General Motors επενδύσει στο Μεξικό, έχει εθνικά δικαιώματα, τα δικαιώματα των μεξικανικών επιχειρήσεων. Ενώ η έννοια του «ανθρώπου» επεκτάθηκε για να συμπεριλαμ1 Citizens United vs. Ομοσπονδιακή εκλογική Επιτροπή, 2009-10 https://supreme.justia.com/cases/federal/us/558/08-205/
24
25
βάνει εταιρίες, ταυτόχρονα περιορίστηκε. Εάν πάρετε την τροπολογία κυριολεκτικά, τότε ούτε κάποιος αλλοδαπός που δεν είναι εγγεγραμμένος θα μπορούσε να στερηθεί τα δικαιώματά του, εάν είναι άνθρωπος. Οι μη εγγεγραμμένοι αλλοδαποί που ζουν εδώ και χτίζουν τα κτήριά σας, καθαρίζουν το γρασίδι σας κ.ο.κ. δεν είναι άνθρωποι, αλλά η General Electric είναι άνθρωπος, ένας αθάνατος πανίσχυρος άνθρωπος. Αυτή η διαστροφή της στοιχειώδους ηθικής και του ξεκάθαρου νοήματος του νόμου, είναι απίστευτη. Τη δεκαετία του ’70, τα δικαστήρια αποφάσισαν πως τα χρήματα είναι μια μορφή έκφρασης2. Μετά περνώντας τα χρόνια φτάνεις στην περίπτωση των Citizens United, η οποία λέει πως, το δικαίωμα της ελευθερίας του λόγου των εταιριών, κυρίως δηλαδή να ξοδεύουν όσα χρήματα θέλουν, δεν μπορεί να αρθεί. Αυτό σημαίνει πως οι εταιρίες, οι οποίες έτσι κι αλλιώς λίγο έως πολύ αγοράζουν τις εκλογές, είναι τώρα ελεύθερες να το κάνουν με πρακτικά κανέναν περιορισμό. Αυτή είναι μια τεράστια επίθεση στο υπόλειμμα της δημοκρατίας. Έχει πολύ ενδιαφέρον να διαβάσει κανείς τις αποφάσεις, όπως η καθοριστική ψήφος του δικαστή Kennedy. Η απόφασή του έλεγε, «λοιπόν κοιτάξτε, σε τελική ανάλυση στο C.B.S. δόθηκε ελευθερία του λόγου, ενώ είναι εταιρία, γιατί δεν θα πρέπει η General Electric να είναι ελεύθερη να ξοδεύει όσα χρήματα θέλει;». Εννοώ, είναι αλήθεια πως έχει δοθεί ελευθερία του λόγου στο C.B.S. , αλλά υποτίθεται πως επιτελεί ενα δημόσιο καθήκον, γι’αυτόν τον λόγο δόθηκε. Αυτό θα έπρεπε να είναι η δημοσιογραφία. Και η General Electric προσπαθεί να βγάλει λεφτά για τους διευθυντές και κάποιους μέτοχους. Είναι μια απίστευτη απόφαση και βάζει την χώρα σε μια θέση όπου η επιχειρηματική ισχύς έχει εξαπλωθεί σε μεγάλο βαθμό πέρα από εκεί που ανέκαθεν βρισκόταν. Αυτό είναι κομμάτι του φαύλου κύκλου. Οι δικαστές του Ανώτατου Δικαστηρίου τοποθετούνται από συντηρητικούς Προέδρους, οι οποίοι φτάνουν εκεί επειδή χρηματοδοτούνται από τις επιχειρήσεις. Είναι ο τρόπος που λειτουργεί ο κύκλος. 2 Buckley vs. Valeo, 1976, σχετικά με το όριο εξόδων σε προεκλογικές καμπάνιες. https://supreme.justia.com/cases/federal/us/424/1/#annotation 26
O ΟΧΛΟΣ ΥΠΟ ΕΛΕΓΧΟ Υπάρχει μια οργανωμένη δύναμη η οποία παραδοσιακά, παρόλες τις πολλές αδυναμίες της, υπήρξε στην πρώτη γραμμή προσπαθώντας να βελτιώσει τις ζωές του γενικού πληθυσμού. Αυτή είναι τα εργατικά συνδικάτα. Είναι επίσης ένα φράγμα στην εταιρική τυραννία. Είναι ένα εμπόδιο σε αυτόν τον φαύλο κύκλο που συμβαίνει, ο οποίος οδηγεί στην εταιρική τυραννία. Ο μεγάλος λόγος για τη συγκεντρωμένη, σχεδόν φανατική επίθεση στα συνδικάτα, στην οργανωμένη εργασία, είναι επειδή είναι μια δύναμη εκδημοκρατισμού. Παρέχουν ένα φράγμα το οποίο προστατεύει τα δικαιώματα των εργατών, αλλά επίσης και τα λαϊκά δικαιώματα γενικότερα. Αυτό παρεμβαίνει στα προνόμια και την ισχύ αυτών που κατέχουν και διοικούν την κοινωνία. Θα έπρεπε να πω πως το συναίσθημα ενάντια στα συνδικάτα στις Η.Π.Α. ανάμεσα στις ελίτ είναι τόσο ισχυρό, ώστε ο θεμελιώδης πυρήνας των εργατικών δικαιωμάτων, η βασική αρχή του Διεθνούς Οργανισμού Εργασίας, το οποίο είναι το δικαίωμα του συνεταιρίζεσθαι ελεύθερα, το οποίο σημαίνει το δικαίωμα του σχηματισμού συνδικάτων, αυτό δεν επικυρώθηκε ποτέ στις Η.Π.Α. . Πιστεύω έτσι πως οι Η.Π.Α. είναι πιθανόν η μόνη ανάμεσα στις μεγάλες κοινωνίες σε αυτό το ζήτημα. Θεωρείται τόσο απομακρυσμένο από το αμερικανικό φάσμα πολιτικής, ώστε κυριολεκτικά δεν έχει ληφθεί ποτέ υπ’όψιν. Θυμηθείτε πως οι Η.Π.Α. έχουν μια μακρά και πολύ βίαια εργατική ιστορία συγκρινόμενη με αντίστοιχες κοινωνίες. Αλλά το εργατικό κίνημα υπήρξε πολύ ισχυρό. Από τη δεκαετία του ’20, μια περίοδος όχι πολύ διαφορετική από σήμερα, έχει ουσιαστικά καταστραφεί. Από τα μέσα της δεκαετίας του ’30, άρχισε να σχηματίζεται εκ νέου. Ο Franklin Delano Roosevelt, έβλεπε ο ίδιος τουλάχιστον ευνοϊκά μια 27
προοδευτική νομοθεσία η οποία θα ήταν προς όφελος του γενικού πληθυσμού1. Αλλά έπρεπε κάπως να την εγκρίνει. Έτσι ενημέρωσε τους ηγέτες των συνδικάτων και άλλους: «αναγκάστε με να το κάνω». Αυτό που εννοούσε ήταν να βγουν έξω και να διαδηλώσουν, να οργανωθούν, να διαμαρτυρηθούν, να δημιουργήσουν ένα εργατικό κίνημα. Όταν η λαϊκή πίεση είναι αρκετή, θα μπορέσω να περάσω τη νομοθεσία που θέλετε. Έτσι υπήρξε ένας συνδυασμός μεταξύ μιας ευνοϊκής κυβέρνησης και κατά τα μέσα του ’30 ενός ουσιαστικού λαϊκού ακτιβισμού. Υπήρξαν εργατικές κινητοποιήσεις, καθιστικές διαμαρτυρίες, οι οποίες τρόμαζαν πολύ τους ιδιοκτήτες. Πρέπει να αναγνωρίσετε πως οι καθιστικές διαμαρτυρίες είναι απλώς ένα βήμα πριν πεις «δεν χρειαζόμαστε αφεντικά. Μπορούμε να το διοικήσουμε και μόνοι μας». Και οι επιχειρήσεις είχαν μείνει άναυδες. Διαβάστε τον επιχειρηματικό Τύπο, ας πούμε, τέλος του ’30, μιλούν για τον «κίνδυνο που αντιμετωπίζουν οι εργοστασιάρχες» και την «άνοδο της πολιτικής δύναμης των μαζών», η οποία έπρεπε να κατασταλεί. Τα πράγματα είχαν μπει σε αναμονή κατά τη διάρκεια του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά αμέσως μετά τον Πόλεμο, η επίθεση των επιχειρήσεων άρχισαν δυναμικά με το νομοσχέδιο Taft – Harley2. Το νομοσχέδιο Taft - Harley γράφτηκε για μόνο έναν λόγο, για να αποκαταστήσει την δικαιοσύνη και την ισότητα στην σχέση εργατών – διοίκησης. Τότε ο μακαρθισμός χρησιμοποιούνταν για μαζικές εταιρικές προπαγανδιστικές επιθέσεις εναντίον των συνδικάτων. Αυτό αυξήθηκε ραγδαία στα χρόνια της διακυβέρνησης Reagan. Εννοώ, ο Reagan λίγο έως πολύ είπε στον επιχειρηματικό κόσμο «αν θέλετε να σπάσετε παρανόμως τις προσπάθειες οργάνωσης και τις απεργίες, προχωρήστε3». Συνεχίστηκε στη δεκαετία
του ’90 και, φυσικά, με τον George W. Bush, έφτασε στο αποκορύφωμά του. Τώρα, λιγότερο από το 7% του ιδιωτικού τομέα διαθέτει συνδικάτα. Το αποτέλεσμα ήταν πως η συνήθης αντεπίθεση έχει διαλυθεί από την υψηλά συνειδητοποιημένη ταξικά επιχειρηματική τάξη. Τώρα, αν είσαι σε θέση ισχύος, θέλεις να διατηρήσεις την ταξική συνείδηση για εσένα, αλλά να την εξαλείψεις για οποιονδήποτε άλλο. Πηγαίνοντας πίσω στον 19ο αιώνα, στις πρώτες μέρες τις βιομηχανικής επανάστασης στις Η.Π.Α., οι εργαζόμενοι ήταν πολύ συνειδητοποιημένοι ως προς αυτό. Στην πραγματικότητα σε μεγάλο βαθμό δεν θεωρούσαν τη μισθωτή εργασία πολύ διαφορετική από την σκλαβιά. Η μόνη διαφορά ήταν πως η πρώτη ήταν προσωρινή. Στην πραγματικότητα ήταν μια τόσο δημοφιλής ιδέα, που έγινε το σλόγκαν του ρεπουμπλικανικού κόμματος. Αυτή ήταν μια πολύ οξεία ταξική συνείδηση. Προς το συμφέρον της δύναμης και των προνομίων, καλό είναι να αφαιρείς τέτοιες ιδέες από τα μυαλά των ανθρώπων. Δεν θέλεις να γνωρίζουν πως είναι μια καταπιεσμένη τάξη. Έτσι, είναι μια από τις λίγες κοινωνίες στις οποίες απλώς δεν μιλάς για τάξεις. Στην πραγματικότητα η έννοια της τάξης είναι πολύ απλή. Ποιος δίνει τις εντολές; Ποιος τις ακολουθεί; Αυτό ουσιαστικά ορίζει τις τάξεις. Είναι πιο λεπτό και περίπλοκο αλλά είναι βασικά αυτό.
1 F.D. Roosevelt: «Δεν είμαι υπέρ της επιστροφής σ’ αυτό τον ορισμό της ελευθερίας, με τον οποίο για πολλά χρόνια ένας ελεύθερος λαός εξωθούνταν σταδιακά στην υπηρεσία μερικών λίγων και προνομιούχων. Εγώ προτιμώ εκείνο τον ευρύτερο ορισμό της ε-λευθερίας.» Fireside Chat, 30/9/1934. http://www.presidency.ucsb.edu/ ws/?pid=14759 2 Νομοσχέδιο περί των σχέσεων εργατών – διοίκησης, 1947. http://www.legisworks.org/congress/80/publaw-101.pdf 3 R. Reagan: «Παραβιάζουν το νόμο, και αν δεν παρουσιαστούν για εργασία μέσα σε 48 ώρες, θα χάσουν τις δουλειές τους και θα απολυθούν. » Συνέντευξη τύπο σχετικά με τις απεργίες του συνδι-κάτου ελεγκτών εναέριας κυκλοφορίας (PATCO), 3/8/1981 28
29
ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ ΤΗΣ ΣΥΝΑΙΝΕΣΗΣ Η βιομηχανία των δημοσίων σχέσεων, η διαφημιστική βιομηχανία, η οποία είναι αφοσιωμένη στο να δημιουργεί καταναλωτές, είναι μερικά από τα φαινόμενα τα οποία εξελίχθηκαν σε φιλελεύθερες χώρες, στην Βρετανία και στις Η.Π.Α. , και ο λόγος είναι αρκετά ξεκάθαρος. Έγινε ξεκάθαρος εδώ και, ας πούμε, έναν αιώνα. Δεν θα ήταν εύκολο να ελέγξεις τον πληθυσμό με την δύναμη, είχε κερδηθεί πολλή ελευθερία. Συνδικαλιστικά σωματεία, εργατικά κόμματα στο κοινοβούλιο σε πολλές χώρες, γυναίκες με δικαίωμα ψήφου κ.ο.κ. Έπρεπε να έχεις άλλα μέσα για να ελέγξεις τους ανθρώπους. Και ήταν κατανοητό και εκφράζονταν πως θα έπρεπε να τους ελέγξεις, ελέγχοντας τα πιστεύω και τις συμπεριφορές τους. Ένας από τους καλύτερους τρόπους να ελέγξεις τους ανθρώπους όσον αφορά τις συμπεριφορές είναι αυτό που ο σπουδαίος πολιτικός οικονομολόγος Thorstein Veblen αποκαλεί «παραγωγή καταναλωτών». Εάν μπορέσεις να κατασκευάσεις ανάγκες, να εστιάσεις την ουσία της ζωής στην απόκτηση πραγμάτων τα οποία είναι στα όρια των δυνατοτήτων σου, πρόκειται να εγκλωβιστούν στο να καταναλώνουν. Αν διαβάζει κανείς τον επιχειρηματικό Τύπο τη δεκαετία του 1920 ας πούμε, μιλάει για την ανάγκη να κατευθυνθούν οι άνθρωποι προς τα επιφανειακά πράγματα της ζωής όπως τη «μοδάτη κατανάλωση». Και έτσι δε θα μπλέκονται στα πόδια σου. Θα βρείτε αυτό το δόγμα μέσα σε όλους τους προοδευτικούς ή διανοούμενους, όπως τον Walter Lippmann, τον σπουδαίο προοδευτικό διανοούμενο του 20ου αιώνα. Έγραψε στα διάσημα προοδευτικά δοκίμια πάνω στη δημοκρατία, αυτήν ακριβώς την άποψη: «Πρέπει να βάλουμε τη μάζα στη θέση της», έτσι ώστε οι υπεύθυνοι άντρες να μπορούν να λαμβάνουν αποφάσεις, χωρίς παρεμβολές από το 30
«συγχυσμένο κοπάδι.» Αυτοί θα πρέπει να είναι θεατές, όχι συμμετέχοντες. Τότε θα έχεις μια δημοκρατία που λειτουργεί κανονικά, από τον Madison μέχρι το υπόμνημα του Powell κ.ο.κ. . Και η βιομηχανία των διαφημίσεων απλώς εξερράγη μ’ αυτό ως στόχο της. Την παραγωγή καταναλωτών. Και αυτό γίνεται με μεγάλη επιτήδευση. Το ιδανικό είναι αυτό που ουσιαστικά βλέπετε σήμερα όπου, ας πούμε τα έφηβα κορίτσια, αν έχουν ένα ελεύθερο Σαββατιάτικο απόγευμα, θα πάνε για βόλτα στο εμπορικό κέντρο, όχι στη βιβλιοθήκη ή κάπου αλλού. Η ιδέα είναι να προσπαθήσεις να ελέγξεις τους πάντες. Να μετατρέψεις όλη την κοινωνία στο τέλειο σύστημα. Το τέλειο σύστημα θα ήταν μια κοινωνία βασισμένη σε μια δυάδα, σε ένα ζεύγος. Το ζεύγος είστε εσείς και η τηλεόρασή σας. Ή ίσως τώρα πια εσείς και το διαδίκτυο, όπου σας παρουσιάζεται το πώς θα έπρεπε να είναι η σωστή ζωή, τι είδους πράγματα θα έπρεπε να έχετε. Και εσείς ξοδεύετε το χρόνο και την προσπάθειά σας για να αποκτήσετε αυτά τα πράγματα, που δεν τα χρειάζεστε, δεν τα θέλετε και μάλλον θα τα πετάξετε. Όμως αυτό είναι το μέτρο μιας καθώς πρέπει ζωής. Αυτό που παρατηρούμε είναι, ας πούμε, στις τηλεοπτικές διαφημίσεις, αν έχετε κάνει κάποιο μάθημα στα χρηματοοικονομικά, ξέρετε πως οι αγορές υποτίθεται πως βασίζονται στην αρχή «ενημερωμένοι καταναλωτές κάνουν λογικές επιλογές». Αν είχαμε ένα τέτοιο σύστημα, ένα σύστημα αγοράς, τότε μια τηλεοπτική διαφήμιση θα αποτελούνταν από ας πούμε, η General Motors να δημοσιεύει πληροφορίες όπως «Να τι έχουμε προς πώληση». Οι διαφημίσεις για αυτοκίνητα δεν είναι έτσι. Μια διαφήμιση για αυτοκίνητο είναι ένας αστέρας του ποδοσφαίρου, μια ηθοποιός, το αμάξι να κάνει κάποιο τρελό πράγμα, όπως να ανεβαίνει σε κάποιο βουνό ή κάτι τέτοιο. Το θέμα είναι να δημιουργηθούν μη ενημερωμένοι καταναλωτές οι οποίοι θα παίρνουν μη λογικές αποφάσεις. Αυτό σημαίνει διαφήμιση. Και όταν οι ίδιοι οργανισμοί, το σύστημα των δημοσίων σχέσεων, διαχειρίζονται τις εκλογές, το κάνουν με τον ίδιο τρόπο. Θέλουν να δημιουργήσουν ένα μη ενημερωμένο εκλογικό σώμα, το οποίο θα παίρνει μη λογικές αποφάσεις, συχνά ενάντια στα ίδια του τα συμφέροντα. Και αυτό το βλέπουμε κάθε φορά που διαδραματίζεται μια τέτοια φιέστα. Αμέσως μετά 31
τις εκλογές, ο πρόεδρος Obama κέρδισε ένα βραβείο από τη βιομηχανία των διαφημίσεων, για την καλύτερη διαφημιστική καμπάνια. Αυτό δεν αναφέρθηκε εδώ, αλλά αν πάτε στο διεθνή επιχειρηματικό Τύπο, τα στελέχη ήταν εκστατικά. Είπαν, «Πουλούσαμε τους υποψήφιους, προωθούσαμε τους υποψήφιους σαν να ήταν οδοντόκρεμα, από την εποχή του Reagan και αυτό είναι το σπουδαιότερο κατόρθωμά μας». Δεν συμφωνώ συνήθως με τη Sarah Palin, όμως όταν κοροϊδεύει αυτό που αποκαλεί το σύνθημα περί «ελπίδας και αλλαγής,» (hopey – changey stuff) έχει δίκιο. Πρώτα απ’ όλα, ο Obama στην πραγματικότητα δεν υποσχέθηκε τίποτα. Αυτό είναι ως επί το πλείστον μια ψευδαίσθηση. Ανατρέξτε στη ρητορική της καμπάνιας και ρίξτε της μια ματιά. Υπήρχε πολύ λίγη συζήτηση για ζητήματα πολιτικής, και για πολύ καλούς λόγους, διότι η κοινή γνώμη για τις πολιτικές είναι αποσυνδεδεμένη σε μεγάλο βαθμό ως προς αυτό που θέλει η δικομματική ηγεσία και οι οικονομικοί υποστηρικτές τους. Οι πολιτικές εστιάζουν όλο και περισσότερο στα ιδιωτικά συμφέροντα που χρηματοδοτούν τις καμπάνιες με το κοινό να περιθωριοποιείται.
32
ΠΕΡΙΘΩΡΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΟΥ ΛΑΟΥ Ένας από τους κορυφαίους πολιτικούς επιστήμονες, ο Martin Gilens, δημοσίευσε μια μελέτη για την σχέση ανάμεσα στις στάσεις του λαού και τις δημόσιες πολιτικές. Αυτό που αποδεικνύει είναι ότι περίπου το 70% του λαού δεν έχει κανέναν τρόπο να επηρεάσει τις πολιτικές. Θα μπορούσαν κάλλιστα να βρίσκονται σε μιαν άλλη χώρα. Και ο λαός το ξέρει. Αυτό έχει οδηγήσει σε έναν λαό που είναι θυμωμένος, απογοητευμένος, μισεί τους θεσμούς. Δεν δρα εποικοδομητικά, για να προσπαθήσει να το απαντήσει σε αυτό. Υπάρχει λαϊκή κινητοποίηση και ακτιβισμός, αλλά σε πολύ αυτοκαταστροφικές κατευθύνσεις. Παίρνει τη μορφή οργής χωρίς στόχο. Επιθέσεις ενός με τον άλλον και σε ευάλωτους στόχους. Αυτό συμβαίνει σε περιπτώσεις σαν κι αυτή. Διαβρώνει τις κοινωνικές σχέσεις, όμως αυτό ακριβώς είναι το νόημα, το νόημα είναι να κάνεις τους ανθρώπους να αρχίσουν να μισούν και να φοβούνται ο ένας τον άλλον, να νοιάζονται μόνο για τον εαυτό τους και να μην κάνουν το παραμικρό για κανέναν άλλον. Ένα σημείο που αυτό γίνεται πασιφανές είναι στις 15 Απριλίου. Η 15η Απριλίου είναι ένα είδος μέτρου, η μέρα που πληρώνεις τους φόρους σου, του πόσο δημοκρατική είναι η κοινωνία. Αν η κοινωνία είναι πραγματικά δημοκρατική, η 15η Απριλίου θα ήταν μια μέρα γιορτής. Είναι μια μέρα όπου ο λαός μαζεύεται, και αποφασίζει να χρηματοδοτήσει τα προγράμματα και τις δραστηριότητες που έχει διατυπώσει και συμφωνήσει. Τι θα μπορούσε να είναι καλύτερο από αυτό; Άρα θα έπρεπε να γιορτάζεται. Αυτό δε συμβαίνει στις Η.Π.Α. Είναι μια μέρα πένθους. Είναι μια μέρα όπου κάποια εξωτερική δύναμη που δεν έχει καμιά σχέση μαζί σου, καταφτάνει για να κλέψει τα λεφτά που με τόσο κόπο κερδίσαμε και εσύ κά33
νεις ό,τι μπορείς ώστε να τους εμποδίσεις. Αυτό είναι ένα είδος μέτρου, που δείχνει, τουλάχιστον στη συνείδηση του λαού, του κατά πόσο λειτουργεί η δημοκρατία στην πραγματικότητα. Μια όχι και πολύ ελκυστική εικόνα. Οι τάσεις που περιγράφαμε στην αμερικανική κοινωνία, εκτός και αν αντιστραφούν, πρόκειται να οδηγήσουν σε μια εξαιρετικά άσχημη κοινωνία. Μια κοινωνία που βασίζεται στη χυδαία αρχή του Adam Smith, «όλα για τον εαυτό μου και τίποτε για όλους τους υπόλοιπους», μια κοινωνία όπου τα φυσιολογικά ανθρώπινα ένστικτα και συναισθήματα όπως η συμπόνοια, η αλληλεγγύη, η αμοιβαία στήριξη, εκδιώκονται. Αυτή είναι μια τόσο άσχημη κοινωνία που δε θα ήθελα καν να ξέρω ποιος θα ήθελε να ζήσει σ’ αυτήν. Δε θα ήθελα τα παιδιά μου να ζουν σ’ αυτήν. «Αν η κοινωνία βασίζεται στον έλεγχο από τον ιδιωτικό πλούτο, θα αντικατοπτρίζει τις αξίες τις οποίες στην πραγματικότητα όντως αντικατοπτρίζει. Την αξία που είναι η απληστία και η επιθυμία για μεγιστοποίηση του προσωπικού κέρδους, εις βάρος άλλων. Οποιαδήποτε κοινωνία, μια μικρή κοινωνία που βασίζεται σ’ αυτή την αρχή, είναι άσχημη, αλλά μπορεί να επιβιώσει. Μια παγκόσμια όμως κοινωνία βασισμένη σ’ αυτή την αρχή θα καταλήξει στην μαζική καταστροφή1». Δε νομίζω ότι είμαστε αρκετά έξυπνοι ώστε να σχεδιάσουμε με λεπτομέρειες πώς θα ήταν μια τελείως δίκαιη και ελεύθερη κοινωνία. Νομίζω ότι μπορούμε να δώσουμε κάποιες κατευθυντήριες γραμμές, και - που είναι σημαντικότερο - μπορούμε να ρωτήσουμε πώς μπορούμε να προχωρήσουμε προς σε αυτή την κατεύθυνση. Ο John Dewey, ο κορυφαίος φιλόσοφος κοινωνιολόγος, από τα τέλη του 20ού αι. υποστήριζε ότι μέχρι όλοι οι θεσμοί, παραγωγή, εμπόριο, μέσα ενημέρωσης, εκτός και αν όλοι αυτοί βρίσκονται υπό συμμετοχικό δημοκρατικό έλεγχο, δε θα έχουμε μια λειτουργική δημοκρατική κοινωνία. Όπως το έθεσε: «Οι πολιτικές θα είναι η σκιά που ρίχνουν οι επιχειρήσεις πάνω στην κοινωνία». Αυτό λοιπόν είναι ουσιαστικά αλήθεια.
Εκεί που υπάρχουν δομές εξουσίας, κυριαρχίας και ιεραρχίας, κάποιος δίνει τις εντολές, κάποιος τις δέχεται, δεν αυτοδικαιολογούνται. Πρέπει να δικαιολογήσουν τον εαυτό τους, οφείλουν να επιδείξουν απόδειξη. Αν κοιτάξετε από κοντά, συνήθως διαπιστώνετε ότι δεν δικαιολογούνται. Αν δεν μπορούν, πρέπει να ξηλωθούν. Να επιχειρηθεί μια επέκταση της ελευθερίας και της δικαιοσύνης μέσω της αποξήλωσης αυτής της μορφής παράνομης εξουσίας. Και μάλιστα, η πρόοδος σε βάθος χρόνου, αυτό που όλοι ευτυχώς αναγνωρίσαμε ως πρόοδο, υπήρξε αυτό ακριβώς. «Ο τρόπος που αλλάζουν τα πράγματα οφείλεται στο ότι πολλοί άνθρωποι δουλεύουν συνέχεια. Δουλεύουν στις κοινότητές τους, στο χώρο εργασίας τους ή οπουδήποτε τυχαίνει να βρίσκονται. Και χτίζουν τη βάση για λαϊκά κινήματα που πρόκειται να επιφέρουν αλλαγές. Κατ’ αυτόν τον τρόπο επιτεύχθηκαν όλα όσα συνέβησαν ποτέ στην ιστορία.2» Πάρτε για παράδειγμα την ελευθερία του λόγου, ένα από τα πραγματικά επιτεύγματα της αμερικανικής κοινωνίας. Είναι η πρώτη στον κόσμο όσον αφορά αυτό. Δεν είναι στην Διακήρυξη των Δικαιωμάτων. Δεν είναι στο Σύνταγμα. Θέματα που αφορούσαν την ελευθερία του λόγου άρχισαν να εμφανίζονται μπροστά στο Ανώτατο Δικαστήριο στις αρχές του 20ού αιώνα. Οι κυριότερες συνεισφορές ήρθαν τη δεκαετία του 1960. Μια από τις σημαντικότερες ήταν μια υπόθεση σχετικά με το κίνημα για τα πολιτικά δικαιώματα. Μέχρι τότε, υπήρχε ήδη ένα μαζικό λαϊκό κίνημα, που απαιτούσε δικαιώματα και αρνούνταν να υποχωρήσει και μέσα σ’ αυτό το πλαίσιο, το Ανώτατο Δικαστήριο πράγματι εδραίωσε αρκετά υψηλές προδιαγραφές για την ελευθερία του λόγου. Ή πάρτε για παράδειγμα τα δικαιώματα των γυναικών. Οι γυναίκες επίσης άρχισαν να αναγνωρίζουν καταπιεστικές δομές, να αρνούνται να τις δέχονται,και να παρασέρνουν και άλλους να ενωθούν τους μαζί τους. Να πως κερδίζονται τα δικαιώματα. Σε ένα σχετικά ασήμαντο βαθμό, έχω και εγώ περάσει μεγάλο
1 N. Chomsky, από το βιβλίο A World of Ideas, Doubleday, του Bill Moyers, 1989. https://chomsky.info/1988____/
2 1992.
34
Από το ντοκιμαντέρ του ομότιμου βιβλίου «Κατασκευάζοντας τη συναίνεση»,
35
μέρος της ζωής μου με ακτιβισμό. Αυτό δεν είναι κάτι που φαίνεται δημοσίως, όμως δεν είμαι και πολύ καλός σ’ αυτό βασικά. Δεν είμαι και πολύ σπουδαίος οργανωτής. «Πιστεύω ότι μπορούμε να δούμε ξεκάθαρα κάποια πολύ, πολύ σοβαρά ελαττώματα και ψεγάδια στην κοινωνία μας, στο επίπεδο του πολιτισμού μας, στους θεσμούς μας που θα χρειαστεί να διορθωθούν με το να λειτουργούμε έξω από τα πλαίσια που είναι κοινώς αποδεκτά. Πιστεύω ότι θα χρειαστεί να βρούμε νέους τρόπους πολιτικής δράσης.3» Όμως οι ακτιβιστές είναι οι άνθρωποι οι οποίοι δημιούργησαν τα δικαιώματα που απολαμβάνουμε. Όχι μόνο διενεργούν δράσεις βασιζόμενοι στις πληροφορίες που λαμβάνουν, αλλά συμβάλλουν κιόλας και στην κατανόηση τους. Μην ξεχνάτε, είναι μια ανταποδοτική διαδικασία. Καθώς προσπαθείς να κάνεις διάφορα πράγματα, μαθαίνεις. Μαθαίνεις πώς είναι ο κόσμος. Αυτό συμβάλλει στην καλύτερη κατανόηση για το πώς πρέπει να προχωρήσεις. Υπάρχουν τεράστιες ευκαιρίες. Είναι μια πολύ ελεύθερη κοινωνία, η πιο ελεύθερη ακόμα σ’ όλο τον κόσμο. Η κυβέρνηση έχει πολύ περιορισμένες δυνατότητες εξαναγκασμού. Ο εταιρικός κόσμος ίσως επιχειρεί τον εξαναγκασμό, αλλά δεν έχει τους μηχανισμούς. Συνεπώς υπάρχουν πολλά που μπορεί να κάνει ο κόσμος αν οργανωθεί, αν παλέψει για τα δικαιώματά του όπως έχει κάνει στο παρελθόν, και μπορούν να κερδίσουν πολλές νίκες. Ο στενός φίλος μου επί πολλά χρόνια, ο αείμνηστος Howard Zinn, για να το θέσω με τα δικά του λόγια έχει πει: «Αυτό που έχει σημασία είναι οι αμέτρητες μικρές πράξεις των ανώνυμων ανθρώπων, που θέτουν τις βάσεις για τα σημαντικά γεγονότα τα οποία μένουν στην ιστορία». Αυτοί είναι που πέτυχαν πολλά στο παρελθόν, αυτοί θα πρέπει να το κάνουν και στο μέλλον.
3 36
ό.π. 37
Το «Ρέκβιεμ για το αμερικανικό όνειρο» είναι ένας καθοριστικός διάλογος με τον Noam Chomsky, ο οποίος είναι ευρέως αναγνωρισμένος ως ένας από τους σημαντικότερους διανοούμενους εν ζωή σχετικά με το καθοριστικό χαρακτηριστικό της εποχής μας – την σκόπιμη συγκέντρωση πλούτου και ισχύος στα χέρια ορισμένων λίγων και εκλεκτών. Μέσα από συνεντεύξεις που γυρίστηκαν κατά την διάρκεια τεσσάρων ετών, ο Chomsky αποκαλύπτει τις αρχές που μας έχουν φέρει στο σταυροδρόμι μιας ιστορικά πρωτοφανούς ανισότητας – μελετώντας πολιτικές μισού αιώνα που σχεδιάστηκαν προς όφελος των πιο πλούσιων εις βάρος της πλειοψηφίας – κοιτώντας παράλληλα και στην δική του ζωή από την σκοπιά του ακτιβισμού και της πολιτικής συμμετοχής. Βαθύτατα προσωπικός και προκαλώντας την σκέψη μας, ο Chomsky παρέχει μια διαπεραστική ματιά σε αυτό που θα μπορούσε να είναι η τελευταία κληρονομιά της εποχής μας – τον θάνατο της μεσαίας τάξης και το κύκνειο άσμα της λειτουργικής δημοκρατίας. Μια ισχυρή υπενθύμιση πως η ισχύς αναπαύεται εν τέλει στα χέρια των κυβερνωμένων, το «Ρέκβιεμ» είναι μια απαραίτητη προβολή για όλους αυτούς που διατηρούν την ελπίδα για ένα κοινό συμφέρον στο μέλλον. Το ντοκιμαντέρ αποτελεί ένα εργαλείο για την κοινωνική αλλαγή.
38