Κι όμως ήταν όμορφα λευτερησ τσιλογλου τελικη version 1 3 20

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

ΚΕΔΡΟ΢

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Μαρτυρύεσ

ΑΘΗΝΑ 2010

Copyright

Περιεχόμενα Πεξηερφκελα .........................................................................6 Έλα γξάκκα ..........................................................................9 Σν παηξηθφ ζπίηη .................................................................21 Δ θφλα Μαξηγψ ..................................................................27 Δ πείλα ...............................................................................33 Ο κεγάινο κνπ αδειθφο .....................................................37 Δ πεξηπιάλεζε ...................................................................41 Ο δεξβνθνπηάιαο ...............................................................47 Σν αρφξηαγν κάηη ...............................................................53 Δ θαθή παηδηθή κνπ πξάμε.................................................57 Σν θίηξηλν ηπξάθη ...............................................................61 Δ απνξία .............................................................................65 Ο Γ. Καξηάιεο ...................................................................69 ... ΢ρεδφλ δχν ρξφληα ..........................................................73 Δ πξηγθίπηζζα ΢νθία ..........................................................81 Δ Νίθε ΐφινπ ....................................................................85 Ο ΢ηέιηνο ζηνλ ΐφιν ..........................................................91 Οη γεξκαληθέο νβίδεο ..........................................................95 Μλήκεο εκθπιίνπ .............................................................101 Σα αθεληηθά κνπ ...............................................................107 Σν πνδήιαηφ κνπ ..............................................................119 Σν πξψην κνπ θνπζηνχκη .................................................123 Ο Παηέξαο κνπ .................................................................129 Δ Μάλα κνπ .....................................................................145 Σν γηάληεο .........................................................................155 Δ «γξακκή» ......................................................................159 Μηα Κπξηαθή ζην Ρπδφκπιν.............................................165 Σν ακάξηεκα ηεο ληφηεο κνπ ............................................169

Πψο «πέζαλε» ην παξειζφλ κνπ.......................................175 Ώληηθείκελνλ πνιιάθηο δηδαρζέλ! ....................................181 Σν «βξψκηθν» αίκα ..........................................................189 Μπέηη ................................................................................193 Ο αζιεηηζκφο ελψλεη ........................................................197 Πάζρα ηνπ 1967 ...............................................................201 19 Ννεκβξίνπ ...................................................................213 Δ Γίκελο ...........................................................................219 52 εκέξεο ..........................................................................225 Ο γάκνο κνπ .....................................................................241 Σν ηπηάκελν ζαθάθη ..........................................................247 Ώληξέαο Λεληάθεο............................................................253 Τπνςήθηνο βνπιεπηήο ......................................................259 Ο Λεσλίδαο Κχξθνο .........................................................271 Σν καιαθφ ππνγάζηξην.....................................................275 Πεληρξή ζνδεηά .................................................................287 ΐηνγξαθηθφ ΢εκείσκα ......................................................297

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Ένα γρϊμμα

Ώ

γαπεηέ θίιε Πέηξν, ρξεηάζηεθε λα πεξάζνπλ κεξηθέο κέξεο απφ ηε ζπδήηεζε πνπ θάλακε. Να θαηαζηαιάμνπλ κέζα κνπ νη παξαηεξήζεηο ζνπ, λα ζπλδπαζηνχλ κε ηηο δηθέο κνπ πξνζέζεηο θαη έηζη λα θαηαιήμσ ζε κεξηθά –ίζσο ηειηθά– ζπκπεξάζκαηα. Έλησζα ηελ αλάγθε φκσο λα αθνχζσ κηα δεχηεξε γλψκε, εηδηθά φηαλ έρσ εκπηζηνζχλε ζηελ θξίζε ζνπ. ΢ε αξθεηά απ’ απηά πνπ κνπ είπεο, λαη, έρεηο δίθαην. Άιια φκσο δελ ελαξκνλίδνληαη κε ηηο δηθέο κνπ πξνζέζεηο, ελψ θάπνηα είλαη πέξα θαη πάλσ απφ ηηο πξνζσπηθέο κνπ ηθαλφηεηεο. ΋ια ηα θείκελα πνπ αθνινπζνχλ είλαη απιέο αθεγήζεηο θάπνησλ ζηηγκψλ ηεο δσήο κνπ. Βίλαη κηα θαηάζεζε απφ αλακλήζεηο θαη γεγνλφηα. Βίλαη ζπγρξφλσο εμνκνινγήζεηο, πνπ πεξηγξάθνπλ ηελ αδηφξαηε πνξεία ησλ εζσηεξηθψλ κνπ αιιαγψλ. Γξάθηεθαλ ζε δηάθνξεο ρξνληθέο ζηηγκέο, έηζη ρσξίο πξφγξακκα θαη ζπγθεθξηκέλν ζρέδην. Σα θαηέγξαθα φπσο κνπ εξρφηαλ ζην κπαιφ θαη έλησζα φηη έβαδα κηθξά ιηζαξάθηα πάλσ ζε έλα νηθνδφκεκα αθαζνξίζηνπ ζρήκαηνο θαη απξνζδηφξηζηεο ρξήζεο. Παξφια απηά, ηζρπξίδνκαη –θαη ίζσο απηφ λα αθνχγεηαη αξθεηά εγσηζηηθφ– φηη κέζα απφ ηνλ απνζπαζκαηηθφ, ζε πξψηε αλάγλσζε ραξαθηήξα ηνπο, έλα

–9 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

αφξαην λήκα ηα δηαηξέρεη θαη ηα δέλεη κεηαμχ ηνπο. Ώλαγλσξίδσ ζε φια απηά έλαλ θνηλφ παξνλνκαζηή. ΢νπ είπα κηα ζηηγκή: - Αελ είκαη ν ζπγγξαθέαο πνπ έρεηο ζην κπαιφ ζνπ. Μαθάξη λα είρα ην θπζηθφ ράξηζκα λα ξίμσ πάλσ ζην ραξηί ηνλ πνηακφ ησλ ιέμεσλ θαη ησλ ηδεψλ πνπ άιινη κπνξνχλ. Οη δηθέο κνπ δπλαηφηεηεο έρνπλ έλα δνζκέλν νξίδνληα. Βλψ κέζα κνπ ληψζσ κηα απχζκελε ηαξαγκέλε ζάιαζζα απφ ραξέο, ιχπεο θαη νκνξθηέο, φηαλ ηηο ζεξβίξσ ζην ραξηί, κνπ θαίλνληαη ζαλ θξχν θαη αλάιαην θαγεηφ. Βίλαη ζίγνπξα ε ηθαλφηεηα γξαθήο. Βίλαη αθφκα νη αλζξψπηλεο θνβίεο, πνπ κε θπλεγνχλ απφ κηθξφ παηδί, είλαη νη αλαζηνιέο πνπ ζνπ επηβάιινπλ νη δηαρξνληθέο θνηλσληθέο ζπκβάζεηο. Μνπ είπεο φηη απηή ε απνζπαζκαηηθή θαηαγξαθή κεξηθψλ πξνζσπηθψλ ζπκβάλησλ ζα ηα «ζθνηψζεη». Γηα λ’ απνθηήζνπλ κνξθή θαη πεξηερφκελν πξέπεη λα δνζνχλ ζ’ έλα εληαίν νηθνδφκεκα κε πξνζρεδηαζκέλε δνκή θαη αληίζηνηρα θαηάιιεια πιηθά. Βδψ πξέπεη λα ζνπ νκνινγήζσ φηη δελ ήηαλ εμαξρήο ζηηο πξνζέζεηο κνπ λα δνκήζσ έλα κπζηζηφξεκα. Να πξνθαζνξίζσ ηελ πινθή, ηνπο αλζξψπηλνπο ραξαθηήξεο πνπ αλαπλένπλ κέζα ζ’ απηφ θαη λα θαηαιήμσ ζην ηαηξηαζηφ θηλάιε. Αηαβάδνληαο θάπνηνο ηα θείκελα πνπ αθνινπζνχλ, ινγηθά αλαξσηηέηαη πνηα είλαη ε ζρέζε ηνπο κε ηελ αιήζεηα. ΢ην εξψηεκα απηφ δελ ππάξρεη κνλνζήκαληε απάληεζε. Δ κλήκε είλαη επηιεθηηθή. Ώπσζεί ηα άζρεκα, σξαηνπνηεί αζπλαίζζεηα θαηαζηάζεηο, ζηξνγγπιεχεη ηηο γσλίεο, απιψλεη πάλσ ηνπο έλα πέπιν γιπ-

–10 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

θηάο λνζηαιγίαο. Σν «ηζηνξηθφ γίγλεζζαη» δελ είλαη πξσηνβάζκηα καζεκαηηθή εμίζσζε κε κία θαη κφλν κία ιχζε. Έρεη ζεκαζία ε νπηηθή γσλία απφ ηελ νπνία ηα βιέπεηο, ε ρξνληθή ζηηγκή πνπ ηα κειεηάο, ε εζσηεξηθή δηάζεζε ζηελ νπνία βξίζθεζαη ηφηε. ΢πλάκα, παίδνπλ ξφιν νη πνιππνίθηιεο εμσηεξηθέο επηξξνέο. Μ’ απηέο ηηο επηθπιάμεηο ε απάληεζή κνπ είλαη: - Ναη. Βίλαη αιεζηλά γεγνλφηα. ΢σζηά παξαηεξείο αθφκα φηη ππάξρνπλ κεγάια θελά ρξνληθψλ πεξηφδσλ θαη ζεκαηνινγίαο. Έρεηο απφιπην δίθην. Βδψ αζρνινχκαη θπξίσο κε δχν ελφηεηεο. Πξψηα κε ηα παηδηθά κνπ ρξφληα, απηά πνπ ζεκαδεχνπλ αλεμίηεια ηνλ άλζξσπν θαη δεχηεξν κε ηε ζηξαηησηηθή κνπ ζεηεία. Οη άιιεο πεξίνδνη ηεο δσήο κνπ κφλν απνζπαζκαηηθά –πξνο ην παξφλ– αλαθέξνληαη. ΢νπ μεθαζάξηζα απφ ηελ αξρή φηη δελ πξφθεηηαη γηα απηνβηνγξαθία αιιά γηα κηα απζαίξεηε, αιιά θαη απζφξκεηε, επηινγή θάπνησλ πξνζσπηθψλ πεξηζηαηηθψλ.

- Ναη, αιιά πέληε ρξφληα ηεο θπιαθήο δελ έρνπλ πεξηζηαηηθά άμηα λ’ αλαθεξζνχλ; - Τπάξρνπλ, θαη κάιηζηα πνιιά, αιιά νη πξψηεο απφπεηξεο πνπ έθαλα βγήθαλ καχξεο θαη ζνιέο. Κάηη πνπ δε ην ζέισ. Ίζσο πξέπεη λα πεξάζεη θη άιινο ρξφλνο λα θαηαθάηζνπλ ηα γεγνλφηα κέζα κνπ, λα ηα δσ ιίγν σο παξαηεξεηήο θαη φρη κφλν σο ζπκκέηνρνο. Δ θπιαθή, Πέηξν, ζέισ λα μέξεηο έρεη ηα δηθά ηεο ραξαθηεξηζηηθά πνπ πξέπεη λα ιάβεηο ππφςε. Μέζα ζ’ έλα πεξηνξηζκέλν ρψξν δεηο πνιχ θαηξφ καδί κε πνιινχο άιινπο αλζξψπνπο. Ώλαγθαζηηθά ηνπο ζπλαληάο

–11 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

φινπο, ή ζρεδφλ φινπο, θαη κάιηζηα πνιιέο θνξέο ηελ εκέξα. Αελ είλαη ζαλ ηελ ειεχζεξε θνηλσλία, φπνπ ζ’ έλα ρψξν θνξάο έλα πξνζσπείν γηα ιίγεο ψξεο δείρλνληαο κφλν κηα πιεπξά ηνπ εαπηνχ ζνπ θαη κεηά «δξαπεηεχεηο» αιινχ αθήλνληαο ειεχζεξεο άιιεο πιεπξέο ηνπ εαπηνχ ζνπ. Βδψ ζηνλ ίδην ρψξν δνπλ θαη θηλνχληαη πάληα νη ίδηνη άλζξσπνη. Οη κέξεο γίλνληαη κήλεο, νη κήλεο γίλνληαη ρξφληα. ΢ηνλ θαζέλα –ζέιεη δε ζέιεη– μεδηπιψλνληαη ηειηθά φιεο νη πιεπξέο ηνπ ραξαθηήξα ηνπ. ΢αλ λα πεξλάεη απφ κηα νιφζσκε καγλεηηθή ηνκνγξαθία. Δ πνιιή ζπλάθεηα, ζπλδπαζκέλε κε ηε ζηέξεζε πνιιψλ πξαγκάησλ ζνιψλεη ηελ θξίζε, πεξηνξίδεη ηνλ νξίδνληα ηεο ζθέςεο, εχθνια ηνλ νδεγεί ζε εληάζεηο θαη γθξίληεο. ΐέβαηα, ζηε πξαγκαηηθφηεηα ηα πεξηζζφηεξα είλαη κηθξά πεξηζηαηηθά πνπ δνπλ κηα κέξα θαη ίζσο ηελ άιιε λα ράλνληαη ζηε ιεζκνληά. ΋ια απηά ζε κηα επνρή πνπ γη’ αξθεηνχο έρεη θινληζηεί ε απφιπηε πίζηε ζηα αξρηθά «θιηζέ». Σν πξφγξακκα ηεο θπιαθήο αιιά θαη ε εζσηεξηθή νξγάλσζε ηεο δσήο ησλ θπιαθηζκέλσλ δελ ήηαλ φπσο παιαηά. Καλείο δελ είρε ζηελ πεξίνδν απηή πάλσ ζνπ δηθαίσκα δσήο θαη ζαλάηνπ. Οχηε νη αλζξσπνθχιαθεο, νχηε νη ζπγθξαηνχκελνί ζνπ. Μέζα ζ’ φια απηά λα ζνπ θαη ηα δηάθνξα ζρίζκαηα, νη πνιππνίθηιεο απνρξψζεηο. Οκαδνπνηήζεηο πνιηηηθέο, αιιά φρη κφλν. Ώθήλσ ην ζέκα απηφ ζε εθθξεκφηεηα. Ίζσο αξγφηεξα πηάζσ κεξηθέο απφ ηηο αλζξψπηλεο ηζηνξίεο πνπ δηαδξακαηίζηεθαλ απηά ηα ρξφληα ηεο ζηέξεζεο, ηζηνξίεο πνπ ζπκάκαη

–12 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

θαη αμίδνπλ ηνλ θφπν -θαηά ηελ άπνςή κνπ- λα κλεκνλεπηνχλ. Μνπ είπεο αθφκα, Πέηξν, φηη ηα θείκελα απνπλένπλ έλαλ πεζηκηζκφ, δηαπλένληαη απφ κηα αηκφζθαηξα ήηηαο θαη θαηεδάθηζεο. ΢’ απηφ δε ζπκθσλψ. ΋ρη, δελ είλαη έηζη! Έγλνηα κνπ θάζε θνξά ήηαλ λα πξνζζέησ κηα λφηα αηζηνδνμίαο, έλα παξάζπξν ειπίδαο θαη πξννπηηθήο. Ώπηφ είλαη άιισζηε κέζα ζηε ινγηθή κνπ. Δ γεληά καο ήηαλ ηπρεξή. Γήζακε έληνλα γεγνλφηα, πνιιέο ηζηνξηθέο εμειίμεηο. ΋κσο είρακε ηε ζηγνπξηά ηεο ηδενινγηθήο παλνπιίαο. Έλα φλεηξν γιπθφ. ΋,ηη πηζηεχακε, ην πηζηεχακε βαζηά. Με δχλακε, αιηξνπηζκφ θαη αληδηνηέιεηα. Βίρακε ηε βεβαηφηεηα αιιά θαη ηελ αγλφηεηα ησλ πξψησλ ρξηζηηαλψλ ρσξίο θηφιαο λα έρνπκε ηελ πξνζκνλή ηεο κεηά ζάλαην δηθαίσζεο. ΢’ απηφ ην φλεηξν, γηαηί φλεηξν ήηαλ Πέηξν, δψζακε θφπν θαη ρξφλν. Τπνζηήθακε δηψμεηο ρσξίο λα πεξηκέλνπκε αληαπφδνζε. Άιισζηε ηη ππήξρε ηφηε; «Οπθ αλ ιάβνηο παξά ηνπ κε έρνληνο». Δ πξνζθνξά είλαη ή πξέπεη λα είλαη πεξίζζεπκα αγάπεο, δε δεηάεη αληαπφδνζε. Ήηαλ φκνξθε ε επνρή γηαηί ζπλδπάζηεθε κε ηα ληάηα καο, πνπ είλαη φκνξθα έηζη θη αιιηψο. Παξά ηηο πεξηπέηεηεο, παξά ηηο ζηεξήζεηο, εθείλν πνπ κέλεη ηειηθά κέζα κνπ είλαη κηα γιπθηά γεχζε. Κη φκσο ήηαλ φκνξθα! ΋κσο, λα μεθαζαξίζσ θάηη. Αελ είκαη ηφζν αθειήο. Τπήξραλ πξνθαλψο θαη νη άζρεκεο πιεπξέο, πιεζψξα

–13 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

απφ αξλεηηθά πεξηζηαηηθά. Αε ζέισ λα σξαηνπνηήζσ ηηο πξαγκαηηθέο θαηαζηάζεηο. Σν ρεηξφηεξν φισλ ήηαλ ε ηειηθή καο πξνζγείσζε ζηελ πεδή πξαγκαηηθφηεηα. Οη ηδαληθέο θαηαζηάζεηο ππάξρνπλ κφλν ζηα βηβιία. ΋πνηνο ηηο ππφζρεηαη ζηε Γε είλαη αθειήο ή απαηεψλαο. Δ κεγάιε ηζρχο ηεο ζξεζθείαο θαη ε εμήγεζε ηεο παληνδπλακίαο ηεο βξίζθεηαη ζην γεγνλφο φηη έρεη κεηαθέξεη ηελ εθπιήξσζε ησλ πξνζδνθηψλ ηνπ αλζξψπνπ ζηελ άιιε δσή. Ξεθηλάσ απφ ηελ αληίιεςε πσο ζε θαλέλαλ δελ επηηξέπεηαη, λα ππνηηκάεη φ,ηη γηα άιινπο είλαη ε δσή ηνπο. Θέισ θαη πξνζπαζψ λα ζέβνκαη θάζε άπνςε ηδηαίηεξα φηαλ απηή έρεη ζπλδεζεί κε αλππφθξηηε πξνζθνξά θφπσλ, ζπζηψλ θαη αλπζηεξφβνπιεο πξνζθνξάο. ΢ηα ρξφληα πνπ δήζακε δελ ππήξμαλ κελ εγρψξηνη πφιεκνη αιιά ππήξμαλ πην χπνπια δηαιπηηθά ζηνηρεία. Εδενινγηθνί θινληζκνί, εξσηήκαηα, απίζαλεο δηαςεχζεηο. Ώλ κέζα ζ’ απηφλ ηνλ νξπκαγδφ ησλ γεγνλφησλ ηίπνηε δελ ηαξαθνχλεζε ηε δηθή ζνπ ζέζε, είλαη πξνζσπηθφο ζνπ ινγαξηαζκφο. ΋κσο είλαη δηθαίσκα θαη ηνπ άιινπ λα θάλεη «ηακείν». Να θάλεη κηα ελδνζθφπεζε θαη λα δεη ηα πξάγκαηα απφ ηελ αξρή ρσξίο λα εζεινηπθιεί. Πηζηεχσ πσο κφλν αλ ππνζπλείδεηα, γηα ιφγνπο απηνάκπλαο, χςσζεο έλα πξνζηαηεπηηθφ ηείρνο γχξσ ζνπ, κφλν αλ κε δηθή ζνπ πξσηνβνπιία έθνςεο ηνπο δηαδξφκνπο κε ηνπο νπνίνπο νη αηζζήζεηο θαη ε ινγηθή αλακεηξψληαη κε ηα γεγνλφηα, αλ πεξηραξαθψζεθεο αξλνχκελνο λα δεηο ηηο αιιαγέο, ε! ηφηε θαιά έρεηο ην δηθαίσκα λα ζπλερίδεηο λα πνξεχεζαη αλαιινίσηνο.

–14 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Βγψ φκσο άιιαμα! Ναη, άιιαμα! Σν παξαδέρνκαη. Δ κεγάιε δπζθνιία βξίζθεηαη ζηελ αλάγθε λα εμεγήζεηο ζε αλζξψπνπο πνπ αγαπάο θαη ζέβεζαη, ζε ζπληξφθνπο θνηλψλ αγψλσλ ηηο δηθέο ζνπ αιιαγέο. Οη δεζκνί πνπ πιέθνληαη ζηα λεαληθά ρξφληα, κέζα ζε ζπλζήθεο θνηλψλ νξακάησλ, θνηλψλ αγψλσλ θαη πεξηπεηεηψλ δελ κπνξνχλ κε ηίπνηα λα θαηαξγεζνχλ. ΢θπξειαηήζεθαλ κηα γηα πάληα ζηε ζπλείδεζε, έγηλαλ θεληίδηα πάλσ ζην θνξκί ζνπ. Ώλαπνιψ ηηο λεαληθέο καο ζπδεηήζεηο θαη ηα φλεηξά καο γηα ηελ άγηα κέξα πνπ ζα έξζεη. ΋ηαλ ζηνπο δξφκνπο θαη ηηο πιαηείεο, εηξεληθά, ζα ζεθψζνπκε ηα ιάβαξα θαη ηα ζχκβνιά καο, φηαλ ρσξίο θπλεγεηά, ζα θσλάμνπκε ηα ζπλζήκαηά καο θαη ζα κεζχζνπκε κε ην θξαζί ηεο απαγνξεπκέλεο ηφηε ηδενινγίαο καο. Σν κφλν πνπ ζπκάκαη απφ ηελ νκηιία κνπ ζην 6ν Παλζπνπδαζηηθφ ΢πλέδξην γηα ηε λνκηκνπνίεζε ηνπ ΚΚΒ, ζην ππφγεην ζέαηξν ηεο ΢ηνπξλάξε, είλαη ηα δάθξπα ηεο πξνζσπηθήο κνπ ζπγθίλεζεο. Β ινηπφλ, Πέηξν, φηαλ ήξζε απηή ε ψξα, εγψ, κε δηθή κνπ επηινγή, ήκνπλ αιινχ. Σν ίδην ην γεγνλφο έρεη ηελ απηνηειή ηξαγηθφηεηά ηνπ, αιιά –ηη λα θάλνπκε;– έηζη είλαη ε δσή. ΢ηγά-ζηγά δηνιίζζεζα ζε άιιεο πεξηνρέο ζθέςεσλ κε ηα αλαπφθεπθηα πηζσγπξίζκαηα θαη ηηο κάηαηεο αλαδεηήζεηο ελδηάκεζσλ θαηαζηάζεσλ. Σειηθά, δελ αλήθσ πνπζελά! Ώλήθσ ζηνλ εαπηφ κνπ. Ώθνχγεηαη εγσηζηηθφ, αιιά έηζη είλαη. ΋κσο λα ην μεθαζαξίζσ. Αε κεηαληψλσ γηα ηίπνηε. Ώιίκνλν ηελ επνρή εθείλε λα κελ θαηγφκνπλ απφ ηα ηδαληθά πνπ

–15 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

ηφζνπο θαη ηφζνπο ελέπλεπζαλ. Πξέπεη λα ην μεθαζαξίζσ. Μέζα ζηελ Ώξηζηεξά γλψξηζα ππέξνρνπο αλζξψπνπο, πνπ αλ δνχζαλ ζηελ θαηάιιειε επνρή, ζήκεξα ζα είραλ πεξίνπηε ζέζε ζην ενξηνιφγην ησλ αγίσλ θαη καξηχξσλ. ΋κσο πξέπεη επίζεο λα παξαδερηνχκε φηη κέζα ζηελ παλδαηζία ηεο επηπρίαο θαη ηνλ εθεζπραζκφ ηνπ αιάζεηνπ, ζηελέςακε ηνπο νξίδνληεο ηεο θξίζεο καο. Μέζα ζηελ έληαζε ηεο θαζεκεξηλφηεηαο, ηελ πίεζε ηεο βξαρππξφζεζκεο θαζεθνληνινγίαο, δελ έκεηλε ειεχζεξνο ρξφλνο γηα ήξεκε ζθέςε, γηα ςχρξαηκε ζπλεθηίκεζε θαη ηφζσλ άιισλ παξαγφλησλ. ΢ηνλ θαλαηηζκφ, δχν είλαη νη θαηαζηάζεηο: Φίινο ή ερζξφο, ιεπθφ ή καχξν, θαιφο ή θαθφο, θαπηφ ή ςπρξφ. ΋κσο ζην θάζκα ηνπ ιεπθνχ θσηφο αλάκεζα ζην εξπζξφ θαη ην ηψδεο ππάξρνπλ ρηιηάδεο ελδηάκεζεο απνρξψζεηο. Άζε πνπ πέξα απφ ηελ πεξηνρή ηνπ νξαηνχ ππάξρεη –έλζελ θη εθείζελ– κηα απέξαληε ζάιαζζα αφξαησλ, ζε πξψηε θάζε, άιισλ αθηίλσλ. Γηαηί ινηπφλ εγψ λα κείλσ πξνζθνιιεκέλνο ζε θάηη κνλφπιεπξν θαη κνλνιηζηθφ; ΢θέθηνκαη, αιήζεηα, πνηα είλαη ηα ραξαθηεξηζηηθά επεηζφδηα πνπ ζε θαζνξίδνπλ; Ση είλαη ε δσή ζνπ; Μηα ζεηξά απφ «ζεκαληηθά» ή «αζήκαληα» ζπκβάληα πνπ ηπραίλνπλ ζηελ πνξεία θαη πνπ θάπνηα αθήλνπλ πάλσ ζνπ νξαηά θαη επδηάθξηηα ζεκάδηα ελψ άιια «αλεπαίζζεηνπο επεξεαζκνχο» πνιιέο θνξέο ρσξίο ηε ζπλεηδεηνπνίεζή ηνπο. Δ ζπλάζξνηζε φισλ απηψλ ησλ πξαγκάησλ ελαπνηίζεηαη πάλσ ζην πξνθαζνξηζκέλν θπηηαξηθφ DNA ζνπ θαη απηά ζπγθαζνξίδνπλ απηφ πνπ ιέκε πξνζσπηθφηεηα θαη ραξαθηήξα. ΋ια έπαημαλ

–16 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

ην ξφιν ηνπο, φια έβαιαλ ηηο ςηινβεινληέο ηνπο ζην πξνζσπηθφ ζνπ θέληεκα. Πηζηεχσ φηη ραξαθηήξαο ηνπ θαζελφο είλαη ην θπξίαξρν, ην θαζνξηζηηθφ ζηνηρείν ηεο παξνπζίαο ηνπ πάλσ ζ’ απηή ηε δσή. Ώληίζεηα, νη ηδενινγηθέο πεπνηζήζεηο, νη ζξεζθεπηηθέο δνμαζίεο, ε ζέζε ζνπ κέζα ζηελ παξαγσγηθή δηαδηθαζία παίδνπλ ππνδεέζηεξν ξφιν. Σα αλζξψπηλα πξνηεξήκαηα θαη ηα αλζξψπηλα ειαηηψκαηα δηαηξέρνπλ εγθαξζίσο φιεο ηηο θνηλσληθέο ηάμεηο, φια ηα κνξθσηηθά επίπεδα. ΢ε κέλα βέβαηα ππάξρνπλ επηπιένλ θαη ηα ηδηαίηεξα πξνζσπηθά ραξαθηεξηζηηθά. Ώπηά μεθηλάλε απφ ηε κηδέξηα θαη ηε ζηέξεζε ησλ παηδηθψλ ρξφλσλ, ην ζπλερέο θπλεγεηφ θαη ηελ αγσλία γηα ηελ εμαζθάιηζε ησλ ζηνηρεησδψλ φξσλ δηαβίσζεο. Οη ζπλζήθεο απηέο ζηέλεςαλ ηνλ νξίδνληα ηεο ζθέςεο κνπ, ηελ έθαλαλ θη απηή κίδεξε, ζηελφθαξδε θαη παξαπνληάξα. ΋ια απηά πξέπεη λα ζπλεθηηκεζνχλ. Έκεηλα πίζσ ζε βαζηθέο πιεπξέο ηεο δσήο. Αελ έκαζα ηηο απαξαίηεηεο γιψζζεο, πέξα απφ κεξηθέο εκηηειείο αηνκηθέο κνπ πξνζπάζεηεο. Άξγεζα πνιχ λα βγσ απφ ηα ζηελά ζχλνξα ηεο ρψξαο καο. ΋,ηη ήμεξα γηα ηνλ θφζκν ήηαλ κέζα απφ βηβιία θαη αθεγήζεηο άιισλ. Σα ηειεπηαία ηξηάληα ρξφληα έθαλα θαη θάλσ κεξηθά ηαμίδηα πξνζπαζψληαο λα θαιχςσ απηφ ην θελφ. Σν ηξαγηθφηεξν φισλ είλαη πσο έραζα ην ηξέλν ηεο ηερλνινγίαο θαη ηψξα ζπλεηδεηνπνηψ πφζν κνπ ρξεηάδεηαη θαη ηξέρσ αζζκαίλνληαο λα πξνθηάζσ φ,ηη είλαη δπλαηφλ. ΋πσο βιέπεηο, Πέηξν, κε αθνξκή ηε ζπδήηεζή καο, ζε θνηλή ζέα, «άπισζα ηξαραλά» βγάδνληαο ηα εζψ-

–17 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

ςπρά κνπ. Μπνξψ πηα λ’ αλαπιεξψζσ απηά ηα θελά; Αελ μέξσ. Αελ κε έπηαζε πάλησο θαλέλαο παληθφο. Σψξα πνπ ππάξρεη, γηα ηα δηθά κνπ κέηξα, κηα ζρεηηθή άλεζε, ηψξα πνπ έρσ επηηέινπο ειεχζεξν ρξφλν, ζα θνηηάμσ λα δήζσ κεξηθά πξάγκαηα, λα πξνιάβσ θάπνηα απφ ηα «ρξεσζηνχκελα». ΋κσο, ν άλζξσπνο –ζέιεη δε ζέιεη– ζθξαγίδεηαη ζηα λεαληθά ηνπ ρξφληα. Αε γίλεηαη μαθληθά λ’ αιιάμεη εληειψο. Ώλ ην επηρεηξήζεη θάπνηνο, θαληάδνκαη, ζχληνκα ζα θάεη ηα κνχηξα ηνπ. Θα θάλσ κηα επρή: Αε ζέισ πνιιά. Λίγα αθφκα ρξφληα φξζηνο θαη πγηήο, κε ην κπαιφ λα ιεηηνπξγεί φζν κπνξεί. Βίλαη θνηλνηππία λα πσ φηη ζηε δσή ππάξρεη κηα αληζνξξνπία: ΋ηαλ κπνξείο, δελ έρεηο ηα κέζα θη φηαλ ηα απνθηάο δελ κπνξείο. Θα είρε λνζηηκηά φκσο ε δσή, αλ φια γίλνληαλ αλάπνδα; Ίζσο λα ζηελαρψξεζα θίινπο κε απηά πνπ είπα πξνεγνπκέλσο. Θέισ φκσο λα ηνπο θαζεζπράζσ κε ηελ εμήο δηαβεβαίσζε: Βιπίδσ πσο δηαηεξψ κέζα κνπ αλαιινίσηα ηα βαζηθά αθεηεξηαθά ραξαθηεξηζηηθά: Σελ αγάπε ζηνλ άλζξσπν, ηελ θνηλσληθή επαηζζεζία, ηελ αγάπε γηα ηνλ ηφπν πνπ γελλήζεθα θαη κεγάισζα, ηελ έγλνηα γηα ηνλ αδηθεκέλν θαη ηνλ αλππεξάζπηζην, ην ζεβαζκφ ζην πεξηβάιινλ, ηε δπλαηφηεηα επηινγήο. Ώγαπψ ηηο κεγάιεο ηδέεο ηεο ειεπζεξίαο ηεο δηθαηνζχλεο θαη ηεο αλεθηηθφηεηαο. Νηψζσ πινχζηα αηζζήκαηα. Ώλνίγεη ε θαξδνχια κνπ φηαλ βιέπσ κπξνο κνπ ηε λέα δσή. Υαίξνκαη ζε θάζε επηηπρία ηεο ρψξαο κνπ ζ’ φπνηνλ ηνκέα απηφ

–18 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

γίλεηαη, ζε θάζε δηεζλή δηάθξηζε ζπκπαηξηψηε καο ζην εμσηεξηθφ. Βίκαη πεπεηζκέλνο φηη πάκε γηα κηα θαιχηεξε δσή ζην κέιινλ. Βίκαη αηζηφδνμνο φηη ηα παηδηά θαη ηα εγγφληα καο ζα δήζνπλ ζε κηα θαιχηεξε απφ ηε δηθή καο θνηλσλία. ΢ηελνρσξηέκαη κε ηελ γθξίληα πνπ θπξηαξρεί γχξσ καο, κε ηελ ηάζε κεδεληζκνχ πνπ ηφζνπο έρεη θαηαιάβεη, ηελ θπξίαξρε αληίιεςε κεηάζεζεο ησλ επζπλψλ γηα φ,ηη ζπκβαίλεη ζε ηξίηνπο, ηελ έιιεηςε ηεο θνηλσληθήο επζχλεο θαη ζπλαληίιεςεο. Ώδηέμνδα δελ ππάξρνπλ θη αλ εκθαλίδνληαη πξνζσξηλά κπξνζηά κνπ κε απσζνχλ. Δ δσή είλαη δπλαηή θαη ζπλερίδεη ηελ πνξεία ηεο. Βκείο, νη παιαηνί, βιέπνπκε ηε ζεηηθή πξφνδν πνπ έρεη ζπληειεζηεί ζηε ρψξα καο. Ώο κελ απζππνβαιιφκαζηε απφ ηα δειηία θαηαζηξνθήο πνπ καο βνκβαξδίδνπλ θαζεκεξηλά ηα κέζα καδηθήο ελεκέξσζεο. Δ γθξίληα πνπ ππάξρεη γχξσ καο είλαη, ηνπιάρηζηνλ, ππεξβνιηθή. Σν πνιχ λα δεκηνπξγεί θάπνηεο θαζπζηεξήζεηο. Δ ηζηνξία ζα πξνρσξήζεη απηφεηε παξά ηε κάηαηε πξνζπάζεηα νξηζκέλσλ λα ηε ζηακαηήζνπλ.

–19 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Σο πατρικό ςπύτι

Μ

ε ηε Μηθξαζηαηηθή Καηαζηξνθή, ε Βιιάδα βξέζεθε ζε κηα θακπή. Βπί κηα δεθαεηία έζπεξλε ζηα πεδία ησλ καρψλ ηνλ αλζφ ηεο λενιαίαο ηεο. Σψξα πνπ έζαςε ηνπο λεθξνχο, έπξεπε καδί λα ζάςεη ηηο παξαδνζηαθέο θηλεηήξηεο ηδέεο πνπ πιάηπλαλ εθείλα ηα ρξφληα ηα ζχλνξα ηεο επηθξάηεηαο. Οη πνιηηηθνί καο φκσο δε ζηάζεθαλ ηθαλνί λα δνχλε κέρξη πνχ θηάλνπλ ηα φξηα απηήο ηεο επέθηαζεο. Δ αδεθαγία πνπ ηνπο θαηέιαβε είρε ηηο ηξαγηθέο ηεο ζπλέπεηεο. Μηα ρψξα θησρή θαη ρξεσκέλε κέρξη ην ιαηκφ αλαγθάδεηαη κέζα ζε ιίγν ρξφλν, απφ δηθά ηεο ιάζε αιιά θαη ηηο αλαπφθεπθηεο ηζηνξηθέο λνκνηέιεηεο, λα δερζεί ζηνπο θφιπνπο ηεο εθαηνληάδεο ρηιηάδεο λένπο θαηνίθνπο πνπ ζπλέξξεαλ κεηά ηελ θαηάξξεπζε ηνπ κεηψπνπ. Πξφζθπγεο απνδεθαηηζκέλνη, θαζεκαγκέλνη, έρνληαο ράζεη ζπγγελείο θαη πεξηνπζίεο, έξρνληαη θξαηψληαο κφλν έλα κηθξφ κπνγαιάθη κε ιίγα ξνχρα, έλα εηθφληζκα, ιίγεο θσηνγξαθίεο θαη άιια παξφκνηα πξνζσπηθά ελζπκήκαηα. ΋ινη έπξεπε λα ηαθηνπνηεζνχλ πξνζσξηλά θαη ζηε ζπλέρεηα λα νξζνπνδήζνπλ. Δ ρψξα φθεηιε λα ζπλερίζεη ηε δσή ηεο καδεχνληαο ηα ηειεπηαία ςπρηθά ηεο απνζέκαηα. Να πάξεη κεξηθέο αλάζεο, λ’ αλαζπληαρζεί θαη λ’ αξρίζεη κηα λέα πνξεία. Με ηελ αληαιιαγή ησλ –21 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

πιεζπζκψλ, ζε θάπνηεο πεξηνρέο ηεο ρψξαο δεκηνπξγήζεθαλ θελά κε ηελ αλαρψξεζε ησλ Σνχξθσλ. Έλα κεγάιν κέξνο ησλ πξνζθχγσλ ζηάιζεθε λα θαιχςεη απηά ηα θελά. Ήηαλ ε αγξνηηθή απνθαηάζηαζε. Έλα άιιν ζεκαληηθφ κέξνο είρε ηελ «αηπρία» ηεο αζηηθήο απνθαηάζηαζεο. ΢ηνπο δηθνχο κνπ, παξά ην γεγνλφο φηη ήηαλ παξαδνζηαθνί αγξφηεο, έιαρε ε δεχηεξε κνίξα. Ώθνχ ηνπο αθνχκπεζαλ γηα ιίγν ζηε Μπηηιήλε ζηε ζπλέρεηα ηνπο πήγαλ ζηελ Ώίγηλα. Δ ηειηθή φκσο εγθαηάζηαζε ήηαλ ζην ΐφιν. Ο ΐφινο εθείλε ηελ επνρή ήηαλ έλα ξαγδαίσο αλαπηπζζφκελν βηνκεραληθφ θαη εκπνξηθφ ιηκάλη. Βίρε αλάγθε απφ λέν εξγαηηθφ δπλακηθφ. Ώληξηθά ρέξηα γηα ηηο ζηδεξνβηνκεραλίεο θαη ηα άιια εξγνζηάζηα. Γπλαηθεία γηα ηηο θισζηνυθαληνπξγίεο, ηε δηαινγή θαη επεμεξγαζία θαπλνχ. Οη ζπγγελείο κνπ, καδί κε πνιινχο άιινπο, ζηνηβάρηεθαλ ζηελ Κίηξηλε Ώπνζήθε ηνπ ΐφινπ πάλσ ζ’ αρπξέληα ζηξψκαηα ζσξεδφλ κέζα ζηνπο κεγάινπο ζαιάκνπο. Βθεί γλσξίζηεθαλ νη νηθνγέλεηεο ηνπ Παηέξα θαη ηεο Μάλαο κνπ. Ήηαλ κφλν γπλαίθεο, πέληε ηνλ αξηζκφ. Απν κάλεο θαη ηξεηο θφξεο. Οχηε έλα αξζεληθφ. Ο Παηέξαο δελ είρε αθφκα εκθαληζηεί. Θα δνχζε κηα ζπλαξπαζηηθή πεξηπέηεηα πνπ ζα ηε δηεγεζψ κηα άιιε θνξά Σψξα, αλαδεηνχζε ηνπο ζπγγελείο ηνπ, βαδίδνληαο επί κήλεο θαηά κήθνο ηεο ρψξαο αξρίδνληαο απφ ηνλ Έβξν θαη θηάλνληαο, κεηά απφ πεξηπέηεηεο, ην 1924 θνληά ζηε Μάλα θαη ηελ αδειθή ηνπ. Άιιν αξζεληθφ δελ έδεζε ή αλ έδεζε δε ζπλαληήζεθαλ πνηέ πηα.

–22 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Πάλσ απφ ηνλ Κξαπζίδσλα, έλα ρείκαξξν ζηα βφξεηα ζχλνξα ηεο πφιεο, ππήξρε κηα έξεκε θαη άλπλδξε πεξηνρή κε ην ραξαθηεξηζηηθφ φλνκα Ξεξφθακπνο. Βθεί ινηπφλ απνθαζίζηεθε λα ηαθηνπνηεζνχλ νη λένη θάηνηθνη, λα ρηηζηεί έλαο πξνζθπγηθφο ζπλνηθηζκφο. Οη ίδηνη βάπηηζαλ ηε λέα παηξίδα ηνπο ΝΒΏ ΕΧΝΕΏ. Σα πξψηα ζπίηηα ρηίζηεθαλ βηαζηηθά ην έλα θνιιεηφ ζην άιιν, ζε κηθξά ηεηξάγσλα. Σν θεληξηθφ ηεηξάγσλν ήηαλ ηα απνρσξεηήξηα, δειαδή νκαδηθέο ηνπαιέηεο, κία γηα θάζε δπν νηθνγέλεηεο. Σν θάζε ζπίηη ήηαλ έλα δσκάηην κε κηα πφξηα, έλα παξάζπξν θη έλαο κηθξφο ειεχζεξνο ρψξνο. ΢ηελ πίζσ κεξηά ήηαλ κηα άιιε ζεηξά παξφκνησλ ζπηηηψλ. Σα ηεηξάγσλα ρσξίδνληαλ κε ζνθάθηα πιάηνπο ελάκηζε κέηξνπ. Σα ηεηξάγσλα νλνκαηίζηεθαλ κε γξάκκαηα ηεο αιθαβήηνπ. Βκείο ήκαζηαλ ζην Κ ηεηξάγσλν. Πνιχ θαζπζηεξεκέλα ζπλεηδεηνπνίεζα φηη ε ζπλνιηθή έθηαζε ηνπ ζπηηηνχ καο, καδί κε ηελ απιή, ήηαλ είθνζη έμε ηεηξαγσληθά κέηξα. ΢ηα επφκελα θχκαηα αλνηθνδφκεζεο ζπηηηψλ έδσζαλ κεγαιχηεξν σθέιηκν ρψξν. ΢ε καο φκσο έιαρε απηφ ην ηεθαξίθη. Ώξγφηεξα, δίπια ζην δσκάηην κπξνζηά ζην παξάζπξν ρηίζηεθε έλαο αθφκε κηθξφο ρψξνο. Μέζα ζ’ απηφ ην ζπίηη νη γνλείο κνπ αλάζηεζαλ θησρηθά κελ αιιά κε αμηνπξέπεηα θαη πείζκα πέληε παηδηά. Μέζα ζ’ απηφ ην ζπίηη νη γνλείο κνπ έδεζαλ πάλσ απφ ηξηάληα ρξφληα. Ώπφ ην 1949 θαη κεηά άξρηζε ε απνζπκθφξεζε. Δ κνλαδηθή αδεξθή καο, ην πξψην παηδί ηεο νηθνγέλεηαο, παληξεχεηαη θαη ζε πξψηε θάζε πεγαίλεη ζην ρσξηφ ηνπ άληξα ηεο. Σα άιια αγφξηα, κε ηε ζεηξά, θεχγνπλ

–23 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

λα ππεξεηήζνπλ ηε ζεηεία ηνπο ζην ζηξαηφ θαη ζηε ζπλέρεηα έλαο-έλαο παληξεχνληαη. Μεηά ην 1955 ε αδεξθή κνπ θαη ν άληξαο ηεο έξρνληαη πίζσ ζην ΐφιν. Βκείο, πινπνηψληαο ηελ νηθνγελεηαθή ππφζρεζε φηη ην ζπίηη αλήθεη ζηελ αδεξθή καο, καδεχνπκε ην κηθξνλνηθνθπξηφ θαη αξρίδνπκε λα δνχκε ζε λνηθηαζκέλα ζπίηηα. Μέζα ζηελ επφκελε δεθαεηία αιιάμακε 5-6 ηέηνηα ζπίηηα. Σν ίδην έθαλε αξγφηεξα θαη ε αδεξθή κνπ γηαηί είρε πηα δπν παηδηά θαη ηα θξηηήξηα ηεο άλεζεο είραλ άξδελ αιιάμεη. Σν παηξηθφ ζπίηη λνηθηάζηεθε. Κάπνηα ζηηγκή αξγφηεξα, ε αδεξθή κνπ ήζειε λα ην πνπιήζεη. Σφηε γηα πξψηε θνξά ήξζε ζηελ επηθάλεηα ην ζέκα ησλ ηίηισλ ηδηνθηεζίαο. Ο αξρηθφο ηδηνθηήηεο, ν παηέξαο κνπ, είρε ελ ησ κεηαμχ πεζάλεη ην 1967. Υξεηάζηεθε λα γίλνπλ πέληε ζπκβνιαηνγξαθηθέο πξάμεηο –ε κάλα θαη ηα ηέζζεξα αγφξηα– παξαίηεζεο απφ ηελ θιεξνλνκηά, ππέξ ηεο αδεξθήο καο. Δ ηειεπηαία έγηλε κεηά ην 1973 φηαλ κπφξεζα θαη εγψ, ιφγσ αληηθεηκεληθψλ δπζθνιηψλ, λα γπξίζσ γηα ιίγν ζην ΐφιν. «Οιφθιεξν» ην ζπίηη πνπιήζεθε ηελ επφκελε ρξνληά 300.000 δξρ. Ώπηά δφζεθαλ σο πξνθαηαβνιή ζ’ έλαλ εξγνιάβν ηεο θάησ πφιεο, πνπ ζρεδίαδε λα ζεθψζεη κηα πνιπθαηνηθία. Σν ίδην δηάζηεκα είρε εγθξηζεί θη έλα δάλεην απφ ηνλ νξγαληζκφ εξγαηηθήο θαηνηθίαο. Ο εξγνιάβνο ηα έθαλε ηάηζη-κίηζη-θφηζη κε ηνλ αξκφδην ππάιιειν ηνπ νξγαληζκνχ θαη πήξε φια ηα ιεθηά ηνπ δαλείνπ –παξάλνκα– ρσξίο ε πνιπθαηνηθία λα έρεη πξνρσξήζεη. Σν ίδην έθαλε θαη ζηνπο άιινπο

–24 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

ππνςήθηνπο ηδηνθηήηεο. Σα ρξήκαηα ηα έθαγε ζε δηάθνξεο αζσηίεο. ΐέβαηα έγηλε ζθάλδαιν θαη ηειηθά θαηέιεμε ζηε θπιαθή. ΢εκαζία, φκσο γηα κέλα, έρεη ην γεγνλφο φηη ηα ρξήκαηα απφ ηελ πψιεζε ηνπ παηξηθνχ καο ζπηηηνχ μνδεχηεθαλ ζ’ έλα ινγαξηαζκφ λπρηεξηλνχ θέληξνπ φπνπ ν εξγνιάβνο ηα έζπαζε γηα ηα κάηηα κηαο ζνπζνχο. Σψξα έρσ κπξνζηά κνπ ηα αθξηβή αληίγξαθα ηεο «Μηθηήο Βπηηξνπήο επί ηεο αληαιιαγήο ησλ ΈιιελνΣνπξθηθψλ Πιεζπζκψλ». ΢ην έλα πεξηγξάθεηαη ε παηξηθή πεξηνπζία ηνπ παηέξα κνπ ζην Ώμάξ ηεο Μ. Ώζίαο θαη ζην δεχηεξν ε «πξάμηο ηεο εθηηκεηηθήο επηηξνπήο». Δ πεξηνπζία κεηαθξάζηεθε ζ’ έλα κάηζν ραξηηά ηνπ πξνζθπγηθνχ δαλείνπ, πνπ ακέζσο έγηλαλ παηρλίδηα ζηα ρέξηα ησλ επηηήδεησλ. Ώπηή είλαη ε ηζηνξία ηνπ παηξηθνχ ζπηηηνχ. Βπηπρψο αξγφηεξα, ην ζπίηη αγνξάζηεθε απφ ηελ θφξε ηνπ λνλνχ κνπ πνπ αγφξαζε θαη ηα δηπιαλά. Ώπηή, ζεβφκελε ηελ ηζηνξία ηνπο, ηα αλαθαίληζε, γθξεκίδνληαο φια ηα πξφζζεηα θαη αλέδεημε ηα αξρηθά δσκάηηα. Γηα αληηθεηκεληθνχο ιφγνπο δε κπνξνχλ λα γίλνπλ κηα άρξσκε πνιπθαηνηθία. Σψξα είλαη ην πξνζσξηλφ ζπίηη λέσλ αλζξψπσλ, πνπ ζπνπδάδνπλ ζην Παλεπηζηήκην Θεζζαιίαο. Ώιήζεηα! Ώπηνί νη θνηηεηέο πνπ ήξζαλ εδψ απφ δηάθνξεο γσληέο ηεο παηξίδαο καο θαη δνπλ-ρσξίο ίζσο λα ην έρνπλ ζπλεηδεηνπνηήζεη- ηελ νκνξθφηεξε θάζε ηεο δσήο ηνπο, αλαξσηήζεθαλ άξαγε ηελ ηζηνξία απηψλ ησλ ζπηηηψλ; Ώθνχλε ή αθνπγθξάδνληαη ηνπο ζπ-

–25 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

κππθλσκέλνπο θαεκνχο θαη ηηο κηθξέο ραξέο πνπ θξχβνπλ κέζα ηνπο;

–26 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Η κόνα Μαριγώ

Δ

γηαγηά κνπ, ε θφλα Μαξηγψ γελλήζεθε ζηε Μάληζα, δειαδή ηε Μαγλεζία ηεο Μηθξάο Ώζίαο, ζαξάληα ρηιηφκεηξα έμσ απφ ηε ΢κχξλε. Ήηαλ απφ ην ζφη ησλ Καξαηδάδσλ θαη απηφ ην έιεγε κε γηνκάην ην ζηφκα. Ο παηέξαο ηεο ήηαλ Υαηδήο. Βίρε, δειαδή, πξνζθπλήζεη ηνπο Ώγίνπο Σφπνπο θαη είρε βξέμεη ηα πφδηα ηνπ ζηνλ Ενξδάλε πνηακφ. Παληξεχηεθε έλαλ Κνπινχξε ζην επψλπκν, απφ ηνλ Καζακπά, έλα ρσξηφ έμσ απφ ηε Μάληζα θαη έθαλε καδί ηνπ ηξία παηδηά. Σνλ πξσηφηνθν Αεκεηξφ θαη δπν θφξεο, ηε Αέζπνηλα θαη ηελ Παξαζθεπνχια. Γηα ηνλ άληξα ηεο δελ άθνπζα πνηέ θνπβέληα απφ ην ζηφκα ηεο. Ώπφθηεζε επηά εγγφληα αιιά ην φλνκα ηνπ άληξα ηεο δελ ην πήξε θαλέλα απφ απηά. Μάιηζηα ην έλα ην βάθηηζε ε ίδηα αιιά ηνπ έδσζε ην φλνκα ηνπ αγαπεκέλνπ ηεο παηέξα. Βίλαη ν αδεξθφο κνπ ν Γηάλλεο, πνπ ηνπ είρε ηδηαίηεξε αδπλακία. ΋ηαλ ν Βιιεληθφο ζηξαηφο απνβηβάζηεθε ζηε ΢κχξλε θη άξρηζε ηε κάηαηε πξνέιαζε ηνπ ζηα ελδφηεξα, ηνλ νξζφδνμν ρξηζηηαληθφ πιεζπζκφ θαηέιαβε κηα γεληθφηεξε έμαξζε. Ο Αεκεηξφο, έλα εηθνζάρξνλν φκνξθν παιηθάξη, ζχκθσλα κε ηε Μάλα κνπ, θαηαηάρζεθε ακέζσο, σο εζεινληήο, ζηνλ Βιιεληθφ ζηξαηφ. Υσξίο εθπαίδεπζε, αιιά κε πεξίζζεηα αλεκειηά, ζθνηψζεθε ζηελ πξψηε κάρε, πνπ έιαβε κέξνο. Ο ζάλαηφο ηνπ θαηαγξάθηεθε ζηα ζηξαηησηηθά θαηάζηηρα θαη –27 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

ρξφληα αξγφηεξα ε γηαγηά κνπ ζηελ Βιιάδα έπαηξλε κηα ηηκεηηθή –αζηεία ζε πνζφλ– ζχληαμε γηα ην γηφ ηεο, σο ζχκα πνιέκνπ. Βλψ εηζέπξαηηε αλειιηπψο ηε ζχληαμε, πνηέ δελ πίζηεςε κέζα ηεο φηη ν γηνο ηεο ράζεθε πξαγκαηηθά. ΋ηαλ ήκνπλ ζηηο πξψηεο ηάμεηο ηνπ γπκλαζίνπ κ’ έβαδε λα γξάθσ γξάκκαηα ζηνλ Βξπζξφ ΢ηαπξφ. ΋ηαλ θάπνηε αγνξάζακε ξαδηφθσλν, ζηελφηαλ θη άθνπγε ηελ εθπνκπή «Ώλαδεηήζεηο ηνπ Β.Β.΢.». Να αθνχεη ηα νλφκαηα. Θπκάκαη ηα δάθξπά ηεο φηαλ θάπνηα θνξά αθνχζηεθε ην φλνκα ηνπ Αεκεηξνχ. Πσο ηνλ αλαδεηά ε κάλα ηνπ πνπ βξίζθεηαη ζηε Νέα Εσλία ηνπ ΐφινπ. Σε θέξλσ ζην λνπ κνπ κε κεγάιε ηξπθεξφηεηα. Μέζα ζηα άιια ε γηαγηά κνπ αθνινπζνχζε ην παιαηφ εκεξνιφγην, «απηφ πνπ καο έδσζε ν Θεφο», θαζψο θαη φιν ην ηππηθφ ησλ ενξηψλ θαη λεζηεηψλ, κέρξη θεξαίαο. Οη θφξεο ηεο δελ ηελ αθνινχζεζαλ. Πξνζαξκφζηεθαλ ζην λέν εκεξνιφγην θαη ηελ θνηλσλία πνπ άιιαδε ξαγδαία. Πλεπκαηηθφο ηεο θαζνδεγεηήο θαη ηζηγθιάηνξαο, ήηαλ κηα γεηηφληζζά καο, ε θπξα-Ρήλε. Φαλαηηθή, απζηεξή κέρξη θαθίαο, έθαλε ηε δσή ηνπ άληξα ηεο θφιαζε κε ηηο ζπλερείο θσλέο θαη ηε γθξίληα. Ο θαεκέλνο γηα λα κελ είλαη ζπλέρεηα ζηα πφδηα ηεο, πήγε πάλσ ζην μεξνβνχλη –πίζσ απφ ηηο αιαηηέξεο θαη ηα Πεπθάθηα. Βθεί κέζα ζηα βξάρηα, πνπ κφλν πνπξλάξηα ππήξραλ, έδσζε πνιχρξνλε κάρε λα θηηάμεη έλα ακπέιη, λα ηνπ ζπκίδεη ηα θηήκαηά ηνπ ζηελ πξψελ παηξίδα. Με έλα γατδνπξάθη κεηέθεξε γηα κήλεο ρψκα θαη λεξφ θαη φηαλ πηα ηα θιίκαηα άξρηζαλ λα κεγαιψ-

–28 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

λνπλ θαη λα εηνηκάδνληαη γηα ηε πξψηε ζνδεηά, ηνλ δάγθσζε έλαο ζθχινο. Αελ έδσζε ζεκαζία θαη ζε ιίγν ην μέραζε. ΋κσο δελ άξγεζαλ λα εκθαληζηνχλ ηα ζπκπηψκαηα ηεο πξνρσξεκέλεο ιχζζαο. ΋ηαλ πηα βξηζθφηαλ ζηα ηειεπηαία ηνπ εγψ, έλα πεξίεξγν ζθαηφ, κπήθα- παξά ηελ απαγφξεπζε- θαη ηνλ είδα κε ην ζηφκα γηνκάην αθξνχο. Δ θπξα- Ρήλε ήηαλ έμσ ζην ζηελφ δξνκάθη θη έιεγε ζηνπο άιινπο γεηηφλνπο: - Σνλ ηηκψξεζε ν Θεφο! Αελ κ’ άθνπγε! Βθείλνο, ιεζκνλψ η’ φλνκά ηνπ, ςπρνξξαγνχζε κέζα ζην ζπίηη. Δ θπξα-Ρήλε θαη ε γηαγηά κνπ θάζε Κπξηαθή θαη κεγάιε γηνξηή μεθίλαγαλ, δίδπκν αρψξηζην δεπγάξη, θάησ απφ ηηο νπνηεζδήπνηε θαηξηθέο ζπλζήθεο λα πάλε κε ηα πφδηα ζηε δηθή ηνπο εθθιεζία, πνπ ήηαλ καθξηά, θάησ ζηελ πφιε ηνπ ΐφινπ. Ο παπα-Εσαθείκ, ν δηθφο ηνπο παπάο, ήηαλ γη’ απηέο ν απεζηαικέλνο ηνπ Θενχ γηα λα ζψζεη ηηο ςπρέο ηνπο. Σνλ ιάηξεπαλ θαη αθνινπζνχζαλ πηζηά θαη θαηά γξάκκα ηηο εληνιέο ηνπ. Με ηελ θπξα-Ρήλε είρα έλα πζηεξφβνπιν πάξεδψζε. Μέηξαγα κε πξνζνρή ηηο κέξεο θη φηαλ έθηαλε κηα ζεκαληηθή γη’ απηήλ γηνξηή ρηχπαγα ηελ πφξηα ηεο θαη ηεο έιεγα: - Υξφληα πνιιά, θπξα- Ρήλε. Ώπηή ραξνχκελε έιεγε: - Αηθφο καο είλαη ν Λεπηεξάθεο. Καη κνπ έδηλε ην κπαμίζη. Πιεζίαδε ηα ελελήληα ε γηαγηά κνπ, φηαλ θαηάιαβε φηη έξρεηαη ην ηέινο ηεο. Με λνκίδεηε φηη ηελ έπηαζε

–29 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

θαλέλαο θφβνο. Ώληίζεηα, έλα ρακφγειν επραξίζηεζεο θπξηαξρνχζε ζην πξφζσπφ ηεο. Μηα κέξα ε θπξά Αέζπνηλα, ε Μάλα, κνπ είπε: - ΢ε ζέιεη ε γηαγηά ζνπ. Βκέλα δε κε ζπκπαζνχζε θαη πνιχ γηαηί ηεο έθαλα ακαξησιέο εξσηήζεηο ηνπ ζηηι: - Γηαηί ν Θεφο αθήλεη λα πεζαίλνπλ άλζξσπνη απφ ηελ πείλα; - Γηαηί δελ ηηκσξεί ηελ αδηθία; - Γηαηί ππάξρνπλ ηφζνη πνιινί θησρνί άλζξσπνη; - Γηαηί ππάξρνπλ παηδάθηα πνπ γελληνχληαη ηπθιά; Κη άιια παξφκνηα. Βθείλε άλαβε θαη θνχλησλε ηφηε.

- Αελ μέξεηο πψο ζθέθηεηαη ν Θεφο καο. Βκείο νη θζαξηνί δε κπνξνχκε λα θηάζνπκε ηε ινγηθή ηνπ. ΋κσο έλα λα μέξεηο. ΢ην ηέινο ην θαθφ ζα ηηκσξεζεί, ην δίθαην ζα ζξηακβεχζεη! Πφζε δχλακε, θαιέ κνπ άλζξσπε, δίλεη ε απφιπηε πίζηε ζε θάηη! Πφζε εξεκία θαη εθεζπραζκφ ζνπ ραξίδεη! Βίλαη ε απφιπηε επηπρία. Βίρα θη εγψ ηε ραξά λα ληψζσ απηφ ην πιήξεο ζπλαίζζεκα πνπ ζε γεκίδεη νιφθιεξν θαη ζε θάλεη λα πεηάο πάλσ απφ ην έδαθνο. Παξαδίδεηο αζπλαίζζεηα αηζζήζεηο θαη κπαιφ ζην απφιπην «πηζηεχσ» θαη δε ζε παηδεχεη πηα ηίπνηα. Πφζν «δειεχσ» ηψξα απηνχο ηνπο αλζξψπνπο! Έια φκσο πνπ ην δηανιάθη κέζα ζην κπαιφ ζνπ ηα θάλεη φια ραιάζηξα. Αελ ππάξρεη ρεηξφηεξν κηθξφβην απφ ηε ινγηθή. Ώπφ ην λα βάδεηο θάησ «ςχρξαηκα» ηα πξάγκαηα θαη λα δεηάο ην «γηαηί θαη ην δηφηη». ΋κσο, δπζηπρψο, απηφ δελ θάλνπκε;

–30 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Πήγα ινηπφλ κέζα ζην δσκάηην. Ήηαλ ζην θξεβάηη κε αλαζεθσκέλν ηνλ θνξκφ ηεο ζηα καμηιάξηα θαη κνπ είπε: - Ήζεια λα ην πσ ζην Γηάλλε αιιά ηη λα θάλσ; Πξέπεη λα ηεξήζσ ηνλ φξθν πνπ έδσζα ζηνλ παππνχ κνπ. «Να ην πεηο ζην ηειεπηαίν αξζεληθφ εγγφλη ζνπ!» Έηζη πεγαίλεη ε επρή αλά δχν γεληέο. Ώιήζεηα, ηη ήηαλ; Δ επρή ηνπ μεκαηηάζκαηνο. Να πεηο απφ κέζα ζνπ ηξεηο θνξέο ηελ επρή θάλνληαο θάζε θνξά ην ζηαπξφ ζνπ.

- Βζχ ζα ηελ πεηο ζηελ ηειεπηαία ζνπ εγγφλα!

- Μα αλ δελ πξνιάβσ; - Με ρνινζθάο. Θα θξνληίζεη ηφηε ν Κχξηνο! Ώπηή ε απφιπηε ζηγνπξηά ! Υξηζηέ κνπ! Πνηα είλαη ε πεγή απηήο ηεο δχλακεο πνπ νπιίδεη ηνλ άλζξσπν κε ηφζε βεβαηφηεηα, κε ηφζε πίζηε φηη φια είλαη «γξακκέλα»; ΋ηη φια θαλνλαξρνχληαη απφ θάπνηνλ εθεί ςειά πνπ ακείβεη θαη ηηκσξεί; Σν κεγαιχηεξν αλζξψπηλν θαηαθχγην!

- Βγψ ζε ιίγεο ψξεο ζα πάσ ζηνλ Κχξηφ κνπ. Βζχ κελ μεράζεηο απηά πνπ ζνπ είπα. Ήηαλ ε ηειεπηαία θνξά πνπ ηελ είδα. Πξάγκαηη, ηελ άιιε κέξα ε γηαγηά έθπγε απφ ηε δσή. ΋κσο, αλ ππάξρεη Θεφο πνπ ακείβεη θαη ηηκσξεί, ε θφλα-Μαξηγψ αμίδεη ηεο αλάινγεο ηηκήο. Τπεξέηεζε ηνλ Κχξην, ελ δσή, κε φιε ηε δχλακε ηεο ςπρήο ηεο. Βίρε βέβαηα κηθξνειαηηψκαηα θαη δπζθνιίεο, αιιά απηά είλαη ιεπηνκέξεηεο κπξνζηά ζηελ πιήξε αθνζί-

–31 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

σζε θαη πξνεηνηκαζία γηα ην κεγάιν μεθίλεκα πξνο ηελ αησληφηεηα. Κάζε θνξά πνπ έηξσγε ην ιηηφ θαγεηφ ηεο, ζηαχξσλε ηξεηο θνξέο ην ζηφκα ηεο θη έιεγε ηελ πξνζεπρή: - ΢’ επραξηζηψ, Θεέ κνπ, ρίιηεο ρηιηάδεο κπξηάδεο θνξέο! Ο πεδφο εγγνλφο ηεο ππνιφγηζε, φηη θάζε θνξά επραξηζηνχζε ην Θεφ δέθα δηζεθαηνκκχξηα θνξέο. Ώπηφ γηλφηαλ, ρσξίο δηαθνπέο, ηξεηο θνξέο ηελ κέξα επί 365 κέξεο ην ρξφλν επί ελελήληα ρξφληα! Β! ινηπφλ δε δηθαηνχηαη ινπμ δηακέξηζκα ζηνλ Παξάδεηζν; ΢’ εκέλα έκεηλε κφλν ε επρή ηνπ μεκαηηάζκαηνο...

–32 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Η πεύνα

Ο

παππνχο, θαηά ην ζπλήζεην, αξαγκέλνο πάλσ ζην θαξεθιάθη, έπηλε ηνλ ηνχξθηθν θαθέ πνπ είρε εηνηκάζεη ε θφξε ηνπ, ε Γαξγαξέηαηλα. Ώλ θη ήηαλ Αεθέκβξεο, ην πξσηλφ ήηαλ γιπθφ θη ε αηκφζθαηξα δεζηή. Ο ήιηνο ζθνξπνχζε απιφρεξα ηε ζαιπσξή ηνπ. Ώπέλαληη αθξηβψο, ζην ζηελφ ρσκάηηλν δξφκν ηεο νδνχ Κξήηεο, κηα εηνηκφγελλε ζθνχπηδε ζην εμσηεξηθφ ηνηράθη.

- Μσξέ Αέζπνηλα, ηεο είπε, ε θνηιηά ζνπ ζ’ αθνπκπήζεη ζην ρψκα θαη ζπ θάλεηο αθφκα ιάηξα; - Ση λα θάλσ, παππνχ, νη αλάγθεο δε πεξηκέλνπλ. Γεζηακέλνο απφ ηνλ ήιην, πεξαζκέλνο ζηα ρξφληα, ηπιηγκέλνο κε ην ρνληξφ παιηφ πνπ ε θφξε ηνπ είρε θξνληίζεη λα θνξέζεη, αθέζεθε αλαπνιψληαο ηηο παιαηέο θαιέο κέξεο θαη θάπνηα ζηηγκή ηνλ πήξε ν χπλνο. Ώξγφηεξα, φηαλ άλνημε ηα κάηηα ηνπ είδε απφ ηε πφξηα ηεο Αέζπνηλαο λα βγαίλεη, θξαηψληαο ηε κφληκε ηζάληα ηεο ε θπξα- Βιεπζεξία, ε κακή ηεο γεηηνληάο.

- Πψο απφ δσ, Βιεπζεξία; - Καιά, δε ην πήξεο ρακπάξη; Δ Αέζπνηλα γέλλεζε. Γην! Σν πέκπην ηεο παηδί.

- Μα πψο, πξηλ απφ ιίγν ζθνχπηδε!

- Μ’ έλαλ πφλν, παππνχ! Έηζη επινγεκέλα ήξζα ζηνλ θφζκν. Ήηαλ 15 Αεθεκβξίνπ ηνπ 1940. Δκέξα ηνπ αγίνπ Βιεπζεξίνπ. Ο πφιεκνο ζηελ Ώιβαλία ήηαλ ζε πιήξε εμέιημε, ν Βι–33 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

ιεληθφο ΢ηξαηφο κεγαινπξγνχζε πξνειαχλνληαο θαη θαηαθηνχζε λέεο ηνπνζεζίεο θαη πφιεηο. Σε κέξα εθείλε κάιινλ έκπαηλε ζην Σεπειέλη. ΋ηαλ αξγφηεξα κε βάθηηζε ε νηθνγέλεηα Καζάκπαιε πνπ θαζφηαλ απέλαληη απφ καο θαη δίπια ζηνλ παππνχ, κνπ ράξηζε ην φλνκα: Λεπηέξεο. Ίζσο γηαηί γελλήζεθα απηή ηε κέξα, ίζσο γηαηί, φπσο έιεγε ε λνλά κνπ, έπξεπε λα ειεπζεξσζεί ε ρψξα, πνπ ζην κεηαμχ είρε θαηαιεθζεί απφ ηνπο Γεξκαλνχο. Βίρακε κπεη γηα ηα θαιά ζηελ Καηνρή. Κάπνηα ζηηγκή, ηα πξάγκαηα ζθίμαλε. Ο παηέξαο εξγαδφηαλ ζηε ζηδεξνβηνκεραλία ηνπ ΢ηακαηφπνπινπ, πνπ είρε επηηαρζεί απφ ηνπο Γεξκαλνχο. Δ ακνηβή ήηαλ κηθξή θαη ζε ιίγν θαηάληεζε αζηεία, αθνχ ν πιεζσξηζκφο θάιπαδε θαη ηα ηξφθηκα ζηηο πφιεηο έγηλαλ πεξηδήηεηα. Δ θπξα-Αέζπνηλα, ε Μάλα κνπ, αλαγθάζηεθε λα πάξεη δξαζηηθά κέηξα. ΢ην εξγνζηάζην ηνπ Παηέξα ππήξρε κεζεκεξηαλφ ζπζζίηην. Βθεί ζηε δηαθνπή 12-1 ηνπο έδηλαλ κηα θαξαβάλα θαγεηφ. Ο επηάρξνλνο αδεξθφο κνπ, ν Γηάλλεο, πήγαηλε θάζε κεζεκέξη κε ην ηζίγθηλν πηάην θη ν παηέξαο κέζα απφ ην θάγθειν κνίξαδε ηε κεξίδα ηνπ κ’ απηφλ. Σνπο δπν κεγάινπο αδεξθνχο κνπ, ηνλ Μήηζν θαη ηνλ Νίθν, 14 θαη 12 ρξφλσλ, ηνπο μαπφζηεηιε ζηνλ θάκπν.

- Φχγεηε! Φξνληίζηε λα δήζεηε. Γεηήζηε βνήζεηα, δνπιέςηε, βξείηε λα θάηε. Ώιιά θάζε ηφζν ζέισ λα έξρεζηε λα ζαο βιέπσ. Αηέηαμε ε δπλαηή αιιά θαη ξεαιίζηξηα Μάλα. ΢ηνπο κήλεο πνπ αθνινχζεζαλ νη δπν ηνπο πέξαζαλ απίζηεπ-

–34 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

ηεο πεξηπέηεηεο. Αεθάδεο θνηέηζηα, καληξηά θαη κπαμέδεο είραλ ηελ «ηχρε» λα γλσξίζνπλ ηα ρλψηα ηνπο. ΢εκαζία έρεη φηη ηελ έβγαιαλ θαζαξή. Βγψ, κσξφ αθφκα, ήκνπλ ην πξφβιεκα. Γάια δελ ππήξρε. Δ κπνκπφηα ήηαλ ζηελ εκεξήζηα δηάηαμε. ΢ηηο κέξεο απηέο φιν θαη ρεηξνηέξεπα. Κιάκα ζπλέρεηα, αδχλακνο, ρισκφο, κάηηα μεζσξηαζκέλα. Μφλν ε θνηιηά πξεζκέλε. Βίδε θη απνείδε ε Μάλα, πήξε ηε κεγάιε απφθαζε. Λέεη ζηελ αδεξθή κνπ ηε ΐαγγειηψ: - Θα παο ην κσξφ ζηε ζεία, ζην Καξακπαξηάκ. Έλα ρσξηφ ηεο Λάξηζαο, πνπ ζήκεξα κάιινλ ιέγεηαη Μεγάιν Μνλαζηήξη. Μηα πξνζθπγνπνχια μαδέιθε ηεο είρε παληξεπηεί έλαλ Καξαγθνχλε ηνπ θάκπνπ. Σεο έδσζε θάπνηα ςεπηνθαγεηά θαη δπν ραξνχπηα.

- Πήγαηλε, εδψ ζα ην ράζνπκε ην κσξφ. Σν ηαμίδη έγηλε κε ηα πφδηα. ΋κσο ε απηννξγάλσζε ηνπ ιανχ εθείλε ηελ επνρή είρε νκάδεο αιιεινπξνζηαζίαο κε ζηαζκνχο δηαλπθηέξεπζεο θαη αίζζεζε αζθάιεηαο. Οη καπξαγνξίηεο ήηαλ απηνί πνπ ηαμίδεπαλ κε ην ηξέλν. ΢ε δχν κέξεο ε ΐαγγειηψ έθηαζε ζην ρσξηφ θαη ε ζεία κάο θηινμέλεζε. Σελ άιιε κέξα έλαο ρσξηαλφο, κε ην φλνκα Παπαβαζηιείνπ, κε είδε θαη είπε: - Γηαηί είλαη έηζη ην παηδί; - Ώπφ ηελ πείλα είλαη, ζείν!

- Να έξρεζαη ζπίηη θάζε πξσί λα ζνπ δίλσ ιίγν γάια. Ώο είλαη θαιά ν άλζξσπνο, ν Θεφο λα ηνπ ην επηζηξέςεη ζην δηπιάζην. Πξάγκαηη, έηζη έγηλε. ΢ε δχν κήλεο έπαςα λα θιαίσ, δσληάλεςα, δσήξεςαλ ηα κάηηα κνπ, θνθθίληζαλ ηα

–35 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

κάγνπιά κνπ, ηελ πήδεμα! Γπξίζακε ζξηακβεπηηθά ζην ΐφιν. Ο ζείνο καο ζπλφδεπζε ζηελ επηζηξνθή. ΢ε ιίγν καδεχηεθε φιε ε νηθνγέλεηα. Δ ρεηξφηεξε θάζε ηεο θαηνρηθήο πείλαο είρε πεξάζεη ρσξίο νηθνγελεηαθέο αλζξψπηλεο απψιεηεο...

–36 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Ο μεγϊλοσ μου αδελφόσ

΋

ηαλ πέξαζε ην θάζκα ηεο πείλαο θαη ε νηθνγέλεηα ζψα καδεχηεθε ζην ζπίηη, ε Μάλα είδε φηη ην κεξνθάκαην ηνπ Παηέξα δελ επαξθνχζε γηα ηε δηαηξνθή ηεο νηθνγέλεηαο. Οη δνπιεηέο ήηαλ πεξηνξηζκέλεο, ηα πεξηζζφηεξα εξγνζηάζηα θιεηζηά. Με ηνπο δπν κεγαιχηεξνχο ηεο γηνπο πξσί- πξσί, θάζε ηφζν, πήγαηλαλ ζηελ Κάπνπξλα γηα μχια. Γαιίθσλε ηα αγφξηα θαη ηνλ εαπηφ ηεο θαη θαηέβαδε ζηνλ μπιά ηεο γεηηνληάο έλα θφξησκα μχια έλαληη κηαο επηεινχο ακνηβήο, αιιά ακνηβήο, πνπ ηζφληαξε ζηα δηαηξνθηθά έμνδα. Άιισζηε, άιια έμνδα δελ ππήξραλ. Απν-ηξία θαινθαίξηα κεηά ηελ απειεπζέξσζε κε δπν άιιεο γεηηφληζζεο πήγαηλαλ ζην θάκπν, σο ζηαρνκαδψρηξεο, θέξλνληαο πίζσ απφ έλα βαξχ ηζνπβάιη ζηάξη ε θαζεκηά. Σέηνηεο πξσηνβνπιίεο ηεο Μάλαο ήηαλ απηέο πνπ καο έθαλαλ ηθαλνχο λα μεπεξάζνπκε ηελ θξίζε ηεο επνρήο θαη ηα ηξαγηθά γεγνλφηα πνπ αθνινχζεζαλ κεηά ηελ απνρψξεζε ησλ Γεξκαλψλ απφ ηε ρψξα. Κάπνηα ζηηγκή, ν κεγάινο κνπ αδειθφο «αλαβάζκηζε» ηελ απαζρφιεζή ηνπ. Με ηε βνήζεηα ηνπ Παηέξα έθηηαμε έλα θαξνηζάθη θαη άξρηζε ηηο κεηαθνξέο, κε θπξηφηεξν ζηέθη ην ζηαζκφ ηνπ ηξέλνπ, γηα ηνπο ηαμηδηψηεο απφ ηνλ θάκπν ηεο Θεζζαιίαο θαη ην Πήιην.

–37 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Έλα κεζεκέξη έθηαζε ην ηξελάθη απφ ηηο Μειηέο θαη κηα γπλαίθα κε ηελ θφξε ηεο δήηεζαλ ηε ζπλδξνκή ηνπ αδειθνχ κνπ. Ώπηφο θαηέβαζε απφ ην ηξέλν ηξεηο θαιαζνχλεο βαξηέο, ζθεπαζκέλεο κε παληά. Άξρηζε λα ηηο θνξηψλεη ζην θαξνηζάθη, αιιά ε γπλαίθα δήηεζε θη άιια θαξνηζάθηα. Ο αδειθφο κνπ είπε: - Μπνξψ λα ηα πάσ φια κφλνο κνπ!

- ΋ρη! ΋ρη! Φψλαμε θη άιινλ. Πξάγκαηη ζε ιίγν ηξία θαξνηζάθηα, θνξησκέλα απφ κηα θαιαζνχλα ην θαζέλα, έθηηαμαλ κηα θάιαγγα αθνινπζψληαο ηηο δπν γπλαίθεο. Αηέζρηζαλ ηελ παξαιία κε ηα θαΎθηα θαη ηα ςαξάδηθα, ηελ πιαηεία ηνπ Αεκνηηθνχ ζεάηξνπ, πέξαζαλ ηε Μεηακφξθσζε θαη αθνχ αλέβεθαλ αθφκε ηξεηο- ηέζζεξηο δξφκνπο κπήθαλ ζ’ έλα ζπίηη κε κηα κεγάιε απιή. Καηέβαζαλ ηηο θαιαζνχλεο ηηο έβαιαλ κέζα ζην ζπίηη θαη πεξίκελαλ ηελ ακνηβή ηνπο. Δ θπξία άλνημε ηα θαιάζηα θαη έβγαιε έμσ ηα πξάγκαηα. Κάηη κεγάια ζπηηηθά θαξβέιηα ςσκί, ειηέο, θξνχηα θαη κχγδαια. Με έλα καραίξη έθνςε δπν θαξβέιηα ζηε κέζε θαη έδσζε ζηνλ θαζέλα απφ έλα θνκκάηη. ΋κσο δε ζηακάηεζε εδψ. Σξεηο γεκάηεο ρνχθηεο ειηέο, πνιιά κήια θαη αξθεηά ακχγδαια. Δγεκνληθή, γηα ηελ επνρή, ακνηβή. Γεκάηνο ραξά ν Μήηζνο γχξηζε ζην ζπίηη. Σα ρξφληα πέξαζαλ θαη ζηε ζπλέρεηα έγηλε ππάιιεινο ζηε πνηνπνηία ηνπ Οηθνλνκφπνπινπ ζηελ νδφ Ώλησλνπνχινπ. Σψξα είρε πηα ζηαζεξφ βδνκαδηάηηθν. Ήηαλ ιίγν κεηά ην 1950. Έλα απφγεπκα ηεο Κπξηαθήο

–38 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

ν αδειθφο κνπ θαζφηαλ ζ’ έλα απφ ηα θαθελεία ηεο παξαιίαο πίλνληαο έλα δξνζηζηηθφ θαη πεξηκέλνληαο ηνπο θίινπο ηνπ. Μφιηο ζα εξρφηαλ ην δεηιηλφ ζα άξρηδε ε βφιηα ζην νλνκαζηφ λπθνπάδαξν. Μεξηθά ηξαπέδηα πην πέξα βιέπεη ηε γπλαίθα ηνπ ηξέλνπ κε ηελ θφξε ηεο λα θάζνληαη ζ’ έλα ηξαπέδη θαη λα ζπδεηνχλ ήξεκα. Ο Μήηζνο θψλαμε ην γθαξζφλη θαη πιήξσζε ην ινγαξηαζκφ ηνπο. ΋ηαλ ήξζε ε ψξα θαη ε θπξία δήηεζε ην ινγαξηαζκφ ην γθαξζφλη ηεο εμήγεζε: Σν θαη ην. Ώπηή ην παξεμήγεζε πηζηεχνληαο φηη θάλνπλ θακάθη ζηελ θφξε ηεο θαη δήηεζε εμεγήζεηο. Ο Μήηζνο ηεο είπε - Βίκαη ην παηδί κε ην θαξνηζάθη. Ήζεια λα…. Δ γπλαίθα ακέζσο εξέκεζε. Μ’ έλα λεχκα δελ ηνλ άθεζε λα ζπλερίζεη θαη ηα κάηηα ηεο γέκηζαλ δάθξπα.

- Ναη, λαη ην ζπκάκαη. Βζείο δελ μέξαηε φκσο. ΢ηελ Καηνρή είρα ράζεη ηνλ άλδξα κνπ. Δ πξάμε κνπ εθείλε ήηαλ έλα κλεκφζπλν γη’ απηφλ. Μαο ιείπεη αθφκα ηφζν!

–39 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Η περιπλϊνηςη

Ο

η νηθνγέλεηεο ζηε γεηηνληά είραλ ζπλήζσο πνιιά παηδηά. Οη γνλείο, άλζξσπνη ηνπ κεξνθάκαηνπ, πνιιέο θνξέο θη νη δπν, δελ είραλ ηνλ απαηηνχκελν ρξφλν λα παξαθνινπζνχλ απφ θνληά ηα παηδηά ηνπο. Σν κεξνθάκαην, ε ζπλεπαγφκελε θνχξαζε, νη δνπιεηέο ζην ζπίηη-δχκσκα, πιχζηκν, θαγεηφ- δελ άθελαλ ηελ πνιπηέιεηα ηνπ πεξίζζηνπ ρξφλνπ θαη γηα ηελ παξαθνινχζεζε ησλ εκεξήζησλ δξαζηεξηνηήησλ ησλ παηδηψλ ηνπο. Σν άγρνο ηνπ επηνχζηνπ θπξηαξρνχζε ζην κπαιφ φισλ ησλ κεγάισλ θη αλέζηεηιε φιεο ηηο άιιεο ζθέςεηο. Βθ ησλ πξαγκάησλ ππήξρε γηα ηα παηδηά κηα κεγάιε ειεπζεξία θηλήζεσλ θαη φρη ν ζηελφο θνξζέο πνπ ζήκεξα βιέπνπκε γχξσ καο λα ηζρχεη πάλσ ζηελ αλαηξνθή ησλ παηδηψλ. ΐεβαίσο, θάζε επνρή έρεη ηηο δηθέο ηεο πξνηεξαηφηεηεο θη αμηνινγήζεηο. Ώπηφ είλαη ινγηθφ θαη δεδνκέλν. Με ηα ζεκεξηλά θξηηήξηα, ζα έιεγε έλαο ηξίηνο φηη ηα παηδηά εθείλεο ηεο επνρήο κεγάισλαλ ζηελ ηχρε. ΋κσο ε πξαγκαηηθφηεηα δελ ήηαλ θαζφινπ έηζη. Ώπηή ε ειεπζεξία θηλήζεσλ δεκηνπξγνχζε, φζν θη αλ θαίλεηαη παξάμελν, έλα αίζζεκα επζχλεο ζηα παηδηά γηα ην ηη είλαη επηηξεπηφ θαη ηη φρη. Σ’ αδέιθηα, νη θίινη, ε παξέα ήηαλ έλα πέπιν αζθαιείαο γηα ηνλ θαζέλα μερσξηζηά. Σν αίζζεκα ηεο αιιειεγγχεο κεηαμχ ησλ παηδηψλ ηεο ίδηαο γεηηνληάο ήηαλ ηδηαίηεξα αλεπηπγκέ–41 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

λν. Σα φξηα ησλ δξαζηεξηνηήησλ θαζνξίδνληαλ απφ ηνπο άγξαθνπο θαλφλεο πνπ ε παξέα, θπξίσο ηα κεγαιχηεξα παηδηά, κέζα ζηελ θαζεκεξηλή ηξηβή, κεηαιακπαδεχαλε ζηνπο κηθξφηεξνπο. Βλψ πάλσ ζηα βνπλά ε αγξηάδα ησλ εκθχιησλ ζπαξαγκψλ δελ είρε αθφκα νξηζηηθά θνπάζεη., νη θίλδπλνη ηφηε ήηαλ κηθξφηεξνη θαη ην αίζζεκα ηεο αζθάιεηαο κεγαιχηεξν απφ φ,ηη ζήκεξα, κε ηελ πξνθαλή εμαίξεζε ησλ θπλεγεηψλ πνπ πθίζηαλην νη αξηζηεξνί. Έλα πξσηλφ κε ηνλ θνιιεηφ κνπ, ηνλ Σαζνχιε, απνθαζίζακε λα πάκε γηα «εμεξεχλεζε». Ήκαζηαλ ζηα νθηψ θη φρη ζπκπιεξσκέλα. Θ’ αλεβαίλακε ην πνηάκη κέρξη λα θηάζνπκε ζην βνπλφ, λα δνχκε απφ θνληά απηά πνπ θηάλαλε ζηα κάηηα καο αρλά ιφγσ ηεο απφζηαζεο Μηιάκε γηα ηνλ Κξαπζίδσλα, έλα μεξνπφηακν πνπ ρσξίδεη ηελ Νέα Εσλία απφ ηε πφιε ηνπ ΐφινπ. Υσξίο λα εηδνπνηήζνπκε θαλέλαλ, ρσξίο θαζφινπ γλψζε θαη πξνεηνηκαζία, δίρσο πξφλνηα γηα ηα απαξαίηεηα ζηνηρεηψδε εθφδηα μεθηλήζακε πξνο ηα πάλσ λα θηάζνπκε ζηνπο πξφπνδεο ηνπ Πειίνπ, πνπ κάιινλ βξίζθνληαλ νη πεγέο ησλ λεξψλ. Βθείλε ηελ επνρή ραξαθηεξηζηηθφ ηνπ βνπλνχ ήηαλ ν γιπθφο θαη ζπλερήο ήρνο απφ ην θειάξπζκα ησλ λεξψλ πνπ θπινχζαλ απφ ηα θπζηθά ξπάθηα ή ηα ηερλεηά απιάθηα πνηηζκάησλ, πνπ είραλ θηηάμεη νη ληφπηνη θάηνηθνη. Ξεθηλήζακε αηζηφδνμνη θαη δπλαηνί, δίρσο θαζφινπ ηελ αίζζεζε ησλ θηλδχλσλ θαη βιέπακε γηα πξψηε θνξά θαηλνχξηεο εηθφλεο, κέξε γεκάηα αγξηάδα θαη νκνξθηά, πνπ θέξδηδαλ ηηο εληππψζεηο καο θαη εμαθάληδαλ ηνπο θφβνπο γηα ελδερφκελν θίλδπλν. Ώλεβήθακε

–42 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

ςειά μεπεξλψληαο αθφκα θαη ηηο αξαηνθαηνηθεκέλεο πεξηνρέο θαη θηάζακε ζε κέξε κε νξγηψδε βιάζηεζε θαη ςειά δέληξα, πνπ έθξπβαλ ην γχξσ ηνπίν θη εθεί ράζακε ηνλ πξνζαλαηνιηζκφ καο. ΢πλερίζακε λα πεξπαηάκε ζηελ ηχρε. Άξρηζαλ λα ιεηηνπξγνχλ νη θπζηθέο αλάγθεο. Γηα ηε δίςα δελ ππήξρε πξφβιεκα. έζθπβεο ζ’ έλα θπζηθφ ξπάθη θη έπηλεο θαζαξφ θαη δξνζεξφ λεξφ. Γηα θαγψζηκν ηίπνηα. Ώπφ δέληξα πνπ ζπλαληήζακε έξεκα θαη κφλα θη είραλ πάλσ ηνπο θαξπνχο, έζησ θη άγνπξνπο, κεηξηάζακε ηε ιηγνχξα πνπ είρε αξρίζεη λα καο πηάλεη. ΢’ έλα κηθξφ πεξηβφιη πνπ ζπλαληήζακε ζην δξφκν καο βξήθακε αγγνχξηα θαη κηθξά πεπνλάθηα. Αε δηζηάζακε λα ηα ηηκήζνπκε, αγλνψληαο ηνλ θίλδπλν λα καο θπλεγήζεη –θαη κε ην δίθαην ηνπ– ν ηδηνθηήηεο. Κάλνληαο έλα κεγάιν γχξν απνθχγακε θάηη θνληηλά αιπρηίζκαηα ζθπιηψλ. Κάπνηα ζηηγκή απφ ηελ θνξπθή ελφο ιφθνπ είδακε θάησ ηελ πφιε κε ηα ρηιηάδεο ζπίηηα ηεο. Ώξηζηεξά θαη θάησ ε παξαιία κε ηε ζάιαζζα θαη δεμηά θαη πάλσ ε θησρνγεηηνληά καο, ε Νέα Εσλία. Δ εηθφλα πνπ απισλφηαλ κπξνζηά κάο εξέκεζε.

- Ώ! Χξαία είλαη! Αε θαίλεηαη λα είλαη καθξηά. Θα ζπλερίζνπκε ην αλέβαζκα. Κάπνπ ςειά θη αξηζηεξά καο ηα ζπίηηα ηεο Μαθξηλίηζαο. Αεμηά δηάζπαξηα αγξνηηθά ζπίηηα θαη πην πάλσ ε Πνξηαξηά. Δ θνχξαζε είρε αξρίζεη λα καο θπξηεχεη. Βίρε πεξάζεη γηα θαιά ην κεζεκέξη θαη θαλνληθά έπξεπε λα αξρίζνπκε λα θαηεβαίλνπκε. Έια φκσο πνπ ν εγσηζκφο δε καο άθελε! Πνηνο απφ ηνπο δπν ζα πάξεη ην ξίζθν λα πεη ζηνλ άιιν

–43 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

- Φηάλεη, αο γπξίζνπκε! Να ηνπ ην ρηππάεη αξγφηεξα θαηάκνπηξα φηη θνβήζεθε, ρέζηεθε θη ήζειε λα ηα παξαηήζνπκε. Κπξηάξρεζε ε θνηλή απεξηζθεςία.

- Πάκε λ’ αλέβνπκε πην ςειά λα δνχκε ηη έρεη! Ση λα πεη ν άιινο; - Πάκε… ΢ε ιίγν ρσξίο λα ην θαηαιάβνπκε ήξζε ην δεηιηλφ. Ώπνθεχγακε θαηνηθήζηκα κέξε ή αλζξψπνπο. Πέζακε κέζα ζ’ έλα θηήκα κε θηξίθηα θαη γεκίζακε ην ζηνκάρη πνπ δηακαξηπξφηαλε. Ώιιά ζηε θχζε ην ζθνηάδη απιψλεηαη απφηνκα. Σφηε θαη κφλν ηφηε δεήζακε λα νκνινγήζνπλ απφ θνηλνχ ην θφβν καο.

- Ση ζα θάλνπκε ηψξα; Να γπξίζνπκε δε γίλεηαη. Ώο βγάινπκε ηελ λχρηα εδψ! Αηαιέμακε έλα κεγάιν δέληξν θαη θαζαξίζακε ιίγν ην ρψξν απφ θάησ. Ξαπιψζακε αγθαιηαζκέλνη ειπίδνληαο λα πεξάζνπλ νη ψξεο κέρξη ην μεκέξσκα. Οη εγσηζκνί πήγαλ πεξίπαην. Ο θνηλφο θίλδπλνο καο έλσζε ζε κηα γξνζηά. Ώιιά απνθπγή νινθιεξσηηθή «επηθίλδπλσλ» ζπδεηήζεσλ. ΋πσο ηη λα γίλεηαη ζην ζπίηη. Θα καο ςάρλνπλ, ζα αλεζπρνχλ θαη φια ηα ζπλαθή. Πξνζπαζήζακε λα θνηκεζνχκε αιιά κάηαηα. Ο θνηλφο θφβνο καο θξάηαγε μχπληνπο. Κάπνηα ζηηγκή, κέζα ζηε βαζηά λχρηα αθνχζηεθε ην νπξιηαρηφ ελφο δψνπ –κάιινλ ιχθνπ– θαη πεηαρηήθακε φξζηνη κε ηε θαξδηά ηνπο λα ρηππάεη ζαλ ηξειή. ΐνεζψληαο ν έλαο ηνλ άιιν αλεβήθακε ζην δέληξν θαη θαζίζακε ζηελ ίδηα δηράια αγθαιηάδνληαο απφ έλα θιαδί. Γηα χπλν δελ έκπαηλε ζπδήηεζε. Δ λχρηα ζα

–44 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

πέξλαγε έηζη ιεπηφ κε ιεπηφ, ρσξίο πνιιέο θνπβέληεο. Μφλν κε αλαπηπγκέλν ην αίζζεκα ηεο αιιειεγγχεο πνπ δεκηνπξγεί ε θνηλή πεξηπέηεηα θη ν θφβνο ηνπ άγξηνπ πεξηβάιινληνο. Ήηαλ κηα λχρηα αηέιεησηε. Σνπο θάλεθε φηη ν ρξφλνο επίηεδεο ζηακάηεζε λα θπιάεη θαη δελ πξνρσξνχζε θαζφινπ. Ώξγά θαη κε θαζπζηέξεζε ην ζθνηάδη άξρηζε λα απνζχξεηαη ζηγά- ζηγά θαη ην πξψην θσο ηεο απγήο ηνπο θάλεθε ζαλ βάιζακν θαη ειπίδα φηη ε πεξηπέηεηα ζα πεξάζεη. Ώκέζσο άξρηζαλ λα θαηεβαίλνπλ πξνο ηελ πφιε θαη ην θαηέβαζκα ηνπο θάλεθε πνιχ εχθνιν. ΢ε πνιχ ιηγφηεξεο ψξεο βξέζεθαλ ζηα πξψηα ζπίηηα, ζθεπηφκελνη ηψξα ηελ θαηζάδα θαη ίζσο ην μχιν πνπ ηνπο πεξίκελε ζην ζπίηη. Βθεί ηνπο πεξίκελε ε κεγαιχηεξε έθπιεμε. Καλείο δελ ηνπο είπε ηίπνηα. Δ απνπζία ηνπο πέξαζε απαξαηήξεηε! Ώπηφ δελ είλαη ηφζν παξάμελν φζν εθ πξψηεο φςεσο θαίλεηαη θαη αθνχγεηαη ζήκεξα. Αελ ήηαλ ζπάλην έλα παηδί κηα λχρηα λα θηινμελεζεί ζην ζπίηη ηνπ θίινπ ηνπ. Δ κία νηθνγέλεηα λφκηδε φηη ν δηθφο ηεο ήηαλ ζην ζπίηη ηνπ άιινπ. Σφηε δελ ππήξραλ αθφκα ηειέθσλα. Δ πεξηπέηεηα έκεηλε εζσηεξηθφ ηνπο κπζηηθφ. Αελ ζπδεηήζεθε νχηε ζην πξνζσπηθφ επίπεδν θαζφινπ γηαηί ζε θαλέλα δελ ζπλέθεξε λα ζπκάηαη ηνλ νκνινγεκέλν θνηλφ θφβν.

–45 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Ο ζερβοκουτϊλασ

Μ

έζα ζ’ φια πνπ κνπ έηπραλ απφ γελλεζηκηνχ κνπ– θησρφο θαη αζρεκνκνχξεο– είλαη ε ξνπή κνπ λα γξάθσ κε η’ αξηζηεξφ ρέξη. ΋ρη πσο είρα θακηά δεμηνηερλία ή θαιιηηερληθή ηάζε. Σίπνηα απ’ απηά. Ώπιψο έπηαζα ην κνιχβη κε ην δεξβί. Ώπηφ ζε κηα επνρή πνπ έλα ηέηνην ραξαθηεξηζηηθφ ζεκαηνδνηνχζε ίζσο θη άιια πξάγκαηα κε θάπνην ξίζθν. ΋πσο λα θνξάο θφθθηλα ξνχρα, λα θάλεηο άζρεκεο παξέεο -φπσο εγψ κε ην έλαλ απφ ηνπο θνιιεηνχο κνπ- πνπ ν κπακπάο ηνπ βξηζθφηαλ ζε αλαγθαζηηθέο «δηαθνπέο» ζην λεζί. Καη άιια ηέηνηα «ζεκαληηθά». Σειεπηαίν παηδί κηαο πνιπκεινχο νηθνγέλεηαο θαη λα είζαη θαη δεξβνθνπηάιαο. Καη κάιηζηα κε πείζκα θαη επηκνλή παξά ηηο λνπζεζίεο θαη ηηο απεηιέο. Πψο εμεγείηαη απηφ; ΢ηελ νηθνγέλεηα, απφ ηα πέληε αδέξθηα κφλν ε κεγαιχηεξή κνπ αδειθή, είρε κηα αξρηθή έθεζε θαη ηάζε λα γξάςεη κε η’ αξηζηεξφ αιιά λσξίο ηελ έπλημε. Σφηε δελ είρε πξνθχςεη βέβαηα αθφκα ν θνκκνπληζηηθφο θίλδπλνο. Ήηαλ θπξίσο νη ζξεζθεπηηθέο αλαζηνιέο. Οη θαινί θη αγαζνί ρξηζηηαλνί γξάθνπλ κε ην επινγεκέλν ρέξη πνπ θάλνπκε ην ζηαπξφ καο. Ώπηνί ζα ηνπνζεηεζνχλ δεμηά ηνπ Παηξφο φηαλ βξεζνχλ ελψπηνλ ηνπ Φνβεξνχ ΐήκαηνο. Έλαο άιινο μάδεξθνο, ζπλνκήιηθνο κε ηελ αδεξθή κνπ, έγξαθε φηαλ ρξεηαδφηαλ κε ην δεμί αιιά δσγξάθηδε θαη κάιη–47 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

ζηα φκνξθα κε η’ αξηζηεξφ. Κάζε θνξά πνπ έκπαηλα ζηελ εθθιεζία είρα ηελ έγλνηα λα ζεθψζσ ην δεμί ρέξη γηα λα θάλσ ην ζηαπξφ κνπ. Βπεηζφδηα ππήξμαλ πνιιά. Ώπφ ηνλ θαηερεηή, ηνλ παπά θαη άιινπο επππφιεπηνπο πνιίηεο. ΋κσο ην «θινπ» ηεο ππφζεζεο ήηαλ ν κνξαΎηεο δάζθαινο πνπ είρα ζηελ ηξίηε δεκνηηθνχ. Ώπηφο ην ζεψξεζε έγθιεκα θαζνζηψζεσο θαη αλέιαβε ην εζληθφ θαζήθνλ λα εμαιείςεη απηφ ην εζηθφ νιίζζεκα. ΢πλεζηζκέλνο λα πεξλάεη ν ιφγνο ηνπ, απαίηεζε λα γίλεη ην πξέπνλ. Ήηαλ ζεξηψδεο. ΋ρη κφλν ζην κπφη. ΢ηε θάηζα έθεξλε ιίγν ηνπ Εκπξαήκ Παζά! ΐξηζθφκαζηε ζηελ επνρή πνπ ε αληαξζία πάλσ ζηα βνπλά ςπρνξξαγνχζε θαη θαηαιαβαίλεηε ηελ πεξηξξένπζα αηκφζθαηξα. ΐέβαηα εγψ δελ είρα ηδέα απφ φια απηά. Μηθξφο ζηελ ειηθία θαη παηδί ηεο πφιεο, δελ έδεζα ηηο αγξηάδεο ηνπ Βκθχιηνπ. ΢ηηο εληνιέο ηνπ δάζθαινπ θαζφκνπλ ζησπειφο. Μνπγθακάξα λεθξνηαθείνπ. Πνχ λα ηνικήζσ λα κηιήζσ. ΋κσο δελ έπηαλα κε ηίπνηα ην κνιχβη κε ην δεμί.

-Σέλησζε ηελ παιάκε ζνπ, λεαξέ! Βίρε κηα βέξγα επιχγηζηε θαη κνπ έξημε κηα δπλαηή βηηζηά, ηνπιάρηζηνλ γηα ηηο δηθέο κνπ αληνρέο. Θπκάκαη αθφκα ην ειεθηξηθφ ξεχκα πνπ δηέηξεμε ηε ξαρνθνθαιηά κνπ. Γηα πξψηε θνξά ζπλεηδεηνπνίεζα θάηη γηα ηνλ εαπηφ κνπ. Ώπφ ηα θαηάβαζα αλαδχζεθε κηα ζθιεξή θφληξα ζηελ πίεζε, κηα αλέλδνηε αληίδξαζε ζηε βία πάλσ κνπ.

–48 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Ώπηή ε πίεζε έθεξλε ηα αθξηβψο αληίζεηα απνηειέζκαηα. Ώλ κνπ έιεγε ήξεκα θαη παηξηθά: - Λεπηεξάθε! Αελ είλαη ζσζηφ λα γξάθεηο κε η’ αξηζηεξφ. ΢ε παξαθαιψ, άξρηζε λα πξνζπαζείο κε ην δεμί. Με ζηελαρσξηέζαη γηα ηα νξληζνζθαιίζκαηά ζνπ ζηελ αξρή, εγψ ζα ζηα ζπγρσξήζσ. Ίζσο ζήκεξα λα ήκνπλ δεμηφρεηξαο. Μήπσο ζα ήηαλ ε κφλε παηδηθή κνπ θαηαπίεζε; ΋ηαλ δελ πέξαζε ε δηαηαγή ηνπ, εθάξκνζε κηα άιιε κέζνδν. Κάπνπ εθεί ππήξραλ δχν νξγηέο ηξηρηά. Ώπηή πνπ δέλνπλ ηα γατδνχξηα. Με θνθηφ θαη απζηεξφ χθνο κνπ είπε: - Μφιηο κπαίλεηο ζην ζρνιείν ζα έξρεζαη ακέζσο ζην γξαθείν. ΐαζηιηθή δηαηαγή θαη ηα ζθπιηά δεκέλα. Μνπ έδελε ηνλ θαξπφ ηνπ αξηζηεξνχ ρεξηνχ, ην ηξάβαγε πίζσ ζηελ πιάηε, ην γχξλαγε γχξσ απφ ηε κέζε θαη ζην ηέινο έθαλε έλα ζθηρηφ δηπιφθνκπν. ΢ηελ ηάμε εξρφηαλ πάλσ απφ ην ζξαλίν.

- Γξάςε! Βγψ ηίπνηα. Μνπ έβαδε ην κνιχβη ζην δεμί ρέξη.

- Γξάςε ζνπ ιέσ! Φνβηζκέλνο θαη ακίιεηνο, θαζφκνπλ αθίλεηνο.

- Άπισζε ην ρέξη ζνπ! Δ βηηζηά έπεθηε. Σα δάθξπά κνπ ήζειαλ λα δξαπεηεχζνπλ απφ ηα κάηηα κνπ, αιιά ηα ζπγθξαηνχζα απεγλσζκέλα. ΋ηαλ ρηχπαγε ην θνπδνχλη γηα δηάιεηκκα, έβγαηλα ζην πξναχιην. Έηζη δεκέλνο έπαηδα ηξέρνληαο πάλσθάησ.

–49 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Πείζκα ν έλαο, πείζκα θη ν άιινο! Ώπηφ ζπλερίζηεθε πάλσ απφ έλα κήλα. Μηα κέξα, απεπδεζκέλνο κνπ είπε: - Βζχ, παηδί κνπ, είζαη δηαφινπ θχηξα. Να μέξεηο φηη δελ ζα παο θαιά ζηε δσή ζνπ. Ίζσο λα είρε δίθην. Ώιιά δελ είρε ην πλεπκαηηθφ κπφη, νχηε ηελ παηδαγσγηθή παλνπιία λα κνπ δίλεη ζπκβνπιέο. Σν δέζηκν φκσο ζηακάηεζε νξηζηηθά. Αε ηνπ πέξαζε. Δ δηθή κνπ εθδίθεζε ήηαλ λα κελ θιάςσ πνηέ κπξνζηά ηνπ. Ώπηή ηελ ηθαλνπνίεζε δελ ηνπ ηελ έδσζα πνηέ. Ο Θεφο αο ηνλ ζπγρσξήζεη, αιιά δεκηνχξγεζε, ή κάιινλ αλέδεημε πιεπξέο ηνπ ραξαθηήξα κνπ πνπ δελ κε βνήζεζαλ θαζφινπ. Ώξγφηεξα, φηαλ έθαλα ηε ζηξαηησηηθή κνπ ζεηεία ζπλάληεζα ην ίδην πξφβιεκα: - Βκ, βέβαηα! Με πνην ρέξη ζα έγξαθεο! Σψξα φκσο ήκνπλ πην ψξηκνο θαη απνθαζηζκέλνο. Μέζα κνπ επηθξαηνχζε έλα δνγκαηηθφ θαη παξάινγν πείζκα πνπ ραιχβδσλε ηελ αληίδξαζή κνπ, αιιά κε νδεγνχζε θαη ζην άιιν άθξν.

- Πνηνο θηαίεη γηα φια απηά; Ο εαπηφο κνπ, ν απηαξρηζκφο θάπνησλ, ε επνρή πνπ πεξλνχζακε, αιιά θαη ηα ζξεζθεπηηθά θαη πνιηηηθά ζπκπαξνκαξηνχληα; ΋ια έρνπλ ην κεξηηθφ ηνπο. ΋κσο εγψ ζα πεζάλσ αξηζηεξφρεηξαο. Σν δεμί κνπ απφ αληίδξαζε είλαη δπζηπρψο ζρεδφλ άρξεζην. ΋ια ηα ρξφληα πνπ ήκνπλ δάζθαινο, παξαθνινπζνχζα φιν θαη ζπρλφηεξα καζεηέο κνπ, αγφξηα θαη θνξίηζηα, λα γξάθνπλ κε ηφζε άλεζε κε η’ αξηζηεξφ ρέξη. Ώπφ πεξηέξγεηα ηνπο ξσηνχζα ηη πξνβιήκαηα α-

–50 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

ληηκεηψπηζαλ. Ώπφ ιίγα έσο ηίπνηα. Ώξθεηνί αξγφηεξα δελ θαηαιάβαηλαλ θαλ ηελ εξψηεζή κνπ. Με απηά θαη απηά βιέπεηο πφζν βειηηψζεθε ε θνηλσλία καο. Δ γθξίληα αο ππάξρεη. Βκείο, πνπ ζπκφκαζηε, μέξνπκε θαη βιέπνπκε ηελ πξφνδν ηνπ ηφπνπ καο. Ώπηφ είλαη κηα θαηάθηεζε φισλ...

–51 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Σο αχόρταγο μϊτι

΢

ηα παηδηθά κνπ ρξφληα, μππλνχζα αλαγθαζηηθά πνιχ πξσί. Κη απηή ε ζπλήζεηα κνπ έκεηλε θαη ζηα κεγάια κνπ. Έπξεπε φινη λα ζεθσζνχλ, λα καδεπηνχλ απφ ην πάησκα ηα ζηξψκαηα, λα γίλεη πάιη ν γηνχθνο πάλσ ζην κπανχιν, λ’ αλνηρηεί ην πηπζζφκελν ηξαπέδη, λα ζηξσζεί ζε φινπο πξσηλφ. Μεηά ε Μάλα εηνίκαδε ηηο θαζηαληέο, δειαδή ηα κεηαιιηθά δνρεία, πνπ κέζα ηνπο έβαδε ην θαγεηφ ηεο κεζεκεξηαλήο δηαθνπήο θαη ζε ιίγν φινη έθεπγαλ γηα ηηο δνπιεηέο ηνπο. Ώο ζπκίζσ ζηε ζέζε απηή φηη ηα «ξνιφγηα» ηεο επνρήο απηήο ήηαλ νη ζεηξήλεο ησλ εξγνζηαζίσλ. Δ πξνεηδνπνηεηηθή ζηηο 7 ην πξσί πνπ ζήκαηλε «Ξεθηλήζηε». Δ ζεηξήλα ησλ 8, πνπ ελλννχζε ηελ έλαξμε ησλ εξγαζηψλ. Δ ζεηξήλα ησλ 12 γηα ηε κεζεκεξηαλή σξηαία δηαθνπή γηα θαγεηφ, ε ζεηξήλα ησλ 1 γηα ηελ επαλέλαξμε ηεο εξγαζίαο θαη ν αλαθνπθηζηηθφο ήρνο ησλ 5 γηα ην ηέινο ηνπ εκεξήζηνπ κεξνθάκαηνπ. Καλνληθά ξνιφγηα γηα ην ζπίηη απνθηήζεθαλ αξγφηεξα. Ώηνκηθά, αξθεηά αξγφηεξα. Βγψ πήγαηλα ζην ζρνιείν. Σν βξάδπ ηξψγακε λσξίο φινη καδί. Θπκάκαη εθαηνληάδεο θνξέο ηα καιψκαηα θαη ηηο γθξίληεο.

- ΢ηνλ Σζίξν έβαιεο πεξηζζφηεξν!

- ΋ρη! Ο Κεθάιαο πήξε ην πην πνιχ!

–53 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Δ Μάλα κε νιχκπηα εξεκία έπαηξλε κηα θνπηαιηά απφ ην πηάην ηεο θαη ην έβαδε ζηνλ παξαπνλνχκελν. ΢ην ηέινο ε κεξίδα ηεο έκελε κηζή. Κάπνηα ζηηγκή αλαξσηήζεθα, θαιά, απηή ε γπλαίθα δελ ηξψεη ηίπνηα; Με μεγειηέζηε. Δ πακπφλεξε ΢κπξληά, φηαλ εηνίκαδε ην θαγεηφ, έξηρλε θιεθηά κεξηθέο κπνπθηέο ζην ζηφκα ηεο. Πάληα ην θαγεηφ ιεηςφ. Πάληα ην κάηη αρφξηαγν. Σν Πάζρα, ν Παηέξαο πήγαηλε ζην θνχξλν ιίγν αξλί κε παηάηεο. Σν κεζεκέξη γιείθακε ηα δάρηπιά καο. ΢νπβιηζηφ αξλί έθαγα αξγφηεξα. Ο πεζεξφο ηνπ αδεξθνχ κνπ Νίθνπ ήηαλ έλαο σξαίνο ΐιάρνο πνπ θαηέβεθε απφ ηε Γξαβηά θη έθαλε ζηε γεηηνληά καο ην γαιαηά. Ώπηφο θάζε Πάζρα έζηελε ζνχβιεο. ΋ρη κηα, κα πεξηζζφηεξεο. Μηα θνξά πήγα θη εγψ λα βνεζήζσ ζην γχξηζκα. Βθεί δνθίκαζα θαη έλησζα ηη ζα πεη μεξνςεκέλε πέηζα θαη θνςίδη. Σα απγά πνπ έβαθε ε Μάλα γηα ην Πάζρα ήηαλ αξηζκεκέλα. ΢ηνλ θαζέλα αληηζηνηρνχζε έλαο κηθξφο αξηζκφο. Έλα ην ΢άββαην ην βξάδπ ζηε ηζέπε θαη θνπι γηα ηελ εθθιεζία. Σηο πξνεγνχκελεο κέξεο ηεξνχζακε, επιαβηθά ή αλαγθαζηηθά, απζηεξή λεζηεία. Θπκάκαη αθφκα ηελ αδεκνλία καο λα θηάζεη ν παπάο ζην «Υξηζηφο Ώλέζηε» γηα λα ηζνπγθξίζνπκε θαη λα ην θαηαπηνχκε κε δπν κπνπθηέο καδί κ’ έλα θνπινχξη. Θπκάκαη φκσο δχν εμαηξέζεηο. Μηα θνξά ηε κέξα ηνπ Πάζρα ήξζε ζην ζπίηη ν ζείνο Σξηαληαθπιιίδεο απφ ην Ανμαξά, έλα ρσξηφ ηεο Λάξηζαο, ΢’ απηφλ έιαρε ε αγξνηηθή απνθαηάζηαζε. Έθηαζε ην κεζεκέξη κε δηάθνξα θαινχδηα θαη... πελή-

–54 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

ληα απγά. Ώξηζκφο ηεξάζηηνο. Δ Μάλα αηάθα θη επηηφπνπ ηα έβξαζε βάθνληάο ηα θαη θφθθηλα. ΋ηαλ κπήθαλ ζηε θξνπηηέξα ηε ξψηεζα θαη κνπ είπε: - Φάε φζα ζεο. Βθείλε ηε κέξα έθαγα δεθαηέζζεξα απγά θαη δελ έπαζα ηίπνηα. Σψξα γίλακε φινη καο «κε κνπ άπηνπ». Μηα άιιε κέξα ε Μάλα είρε θάλεη έλα αγαπεκέλν κνπ θαγεηφ. Βίρε βξάζεη ιίγν θηκά κε κπφιηθε ζάιηζα θαη κπαραξηθά. ΢ην κεγάιν ηέληδεξε έβξαζε θνθηφ καθαξφλη. Έξημε κέζα ηνλ θηκά θαη ηα αλαθάηεςε φια. Δ γεχζε ηνπ θξέαηνο λα είλαη παληνχ. Μφιηο είρα γπξίζεη απφ ην ζρνιείν θαη πείλαγα ζα ιχθνο.

- Μάλα, πεηλάσ! Κάπνηα δνπιεηά ηελ απαζρνινχζε έμσ ζην δξφκν, δε ζπκάκαη ηη.

- ΐάιε κφλνο ζνπ, κνπ είπε. Ώ! Έηζη; Πήξα έλα θνπηάιη θαη θαηεπζείαλ απφ ηνλ ηέληδεξε άξρηζα λα θαηεβάδσ θνπηαιηέο. Ώρφξηαγν κάηη ζε ιίγν θάλεθε ν πάηνο ηνπ. Σφηε ήξζε ε Μάλα, είδε ην «έγθιεκα» θη έβαιε ηηο θσλέο. Βγψ δελ κπνξνχζα λα πάξσ αλάζα απφ ην θνχζθσκα. Βπηπρψο ην νηθνγελεηαθφ μχιν πνπ έθαγα, βνήζεζε ζηε γξήγνξε ρψλεπζε.

–55 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Η κακό παιδικό μου πρϊξη

Ώ

λ ζπκάζηε, νη παιαηφηεξνη ελλνψ, φηαλ έιεηπε ε ηζνπεδσηηθή ηειεφξαζε, ηα παηδηά γεκίδαλε ην ρξφλν ηνπο κε νκαδηθά παηρλίδηα, κε εθεχξεζε επθαηξηψλ γηα θάπνηα ζπλάληεζε, γηα θάπνηα γηνξηή. Σφηε, κέζα απφ ην παηρλίδη, εθ ησλ πξαγκάησλ αλαδχνληαλ νη εγέηεο ηεο παξέαο, ηα δσληαλφηεξα κέιε πνπ αλαιάκβαλαλ ηελ εξκελεία ησλ πξσηαγσληζηηθψλ ξφισλ. Σν ίδην γηλφηαλε θαη ζην ζρνιείν ή ην θαηερεηηθφ. Παξακνλέο γηνξηψλ, εζληθψλ επεηείσλ, γπκλαζηηθψλ επηδείμεσλ, ε έλαξμε θαη ην ηέινο ηεο ζρνιηθήο ρξνληάο, θ. ά. ΢ε κηα ηέηνηα πεξίπησζε ζέισ λα αλαθεξζψ, πνπ έκεηλε ζηε κλήκε κνπ, σο έλα παηδηθφ πηαίζκα κε νξαηά ηα ζηνηρεία ηεο θαθίαο θαη ηνπ αζέκηηνπ αληαγσληζκνχ εθ κέξνπο κνπ. ΋ηαλ αξγφηεξα πεξλνχζα ηε ρξηζηηαληθή κνπ πεξίνδν, δήηεζα απφ ηνλ παπά εμνκνινγεηή θαη πήξα ηελ απαξαίηεηε ζπγρψξεζε γη’ απηή κνπ ηελ πξάμε, πξάγκα πνπ δείρλεη φηη σο ακάξηεκα είρε πεξάζεη θαη ζηε ζπλείδεζή κνπ. Ήηαλ παξακνλέο θάπνησλ Υξηζηνπγέλλσλ θαη ν δάζθαινο, κέζα ζηηο άιιεο εθδειψζεηο πνπ πεξηιάκβαλε ε απαξαίηεηε ζρνιηθή γηνξηή, φπσο επεηεηαθά ηξαγνχδηα θαη απαγγειίεο επίθαηξσλ πνηεκάησλ ήηαλ θαη έλα ζχληνκν ζθεηο γηα ηε γέλλεζε ηνπ Υξηζηνχ.

–57 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Μηα ζπκκαζήηξηά καο, ε Βιέλε, ην σξαηφηεξν θνξίηζη ηεο ηάμεο, ήξεκν θαη ζνβαξφ, ήηαλ απφ ηελ αξρή ην αληηθείκελν ηεο δηεθδίθεζεο απφ ηνπο βηαζηηθνχο θαη «μχπληνπο» νιφθιεξεο ηεο ηάμεο, πιελ καηαίσο, γηαηί ζε θαλέλαλ δελ είρε ραξίζεη ηελ πξνηίκεζή ηεο. ΋κσο ε δηεθδίθεζε ζπλερηδφηαλ ρσξίο δηαθνπή, γηαηί, φπσο ιέλε φινη, ε ειπίδα πεζαίλεη ηειεπηαία. Δ Βιέλε, κε επηινγή ηνπ δάζθαινπ, ζα ππνδπφηαλ ζην ζθεηο ηελ Παλαγία. Μέζα ζηε θησρηθή θάηλε ζα θξαηνχζε ζηα ρέξηα ηεο κηα θνχθια ηπιηγκέλε κε θαζθηέο, πνπ ζα παξίζηαλε ηνλ λενγέλλεην Εεζνχ. Βθεί ζα δερφηαλ ηελ επίζθεςε ησλ ηξηψλ Μάγσλ, πνπ έθηαζαλ απφ ηα βάζε ηεο Ώλαηνιήο λα πξνζθπλήζνπλ ην Θείν ΐξέθνο πξνζθέξνληαο γηα ηελ αλαγλψξηζε ηνπ ζσηήξηνπ γεγνλφηνο θαη ηα πνιχηηκα ηεο επνρήο δψξα ν θαζέλαο Μέζα ζηνπο ηξεηο Μάγνπο ήηαλ δπν βαζηθνί δηεθδηθεηέο ηεο Βιέλεο, δειαδή εγψ θη έλαο άιινο αρψλεπηνο ζπκκαζεηήο κνπ. Ο ηξίηνο, επίζεο ζπκκαζεηήο καο, ήηαλ ν θαιιίθσλνο ηεο ηάμεο- άιισζηε αξγφηεξα εμειίρζεθε ζε ςάιηε ζε κηα απφ ηηο εθθιεζίεο ηεο ζπλνηθίαο καο- δελ είρε δείμεη θαλέλα ελδηαθέξνλ γηα θνπέιεο. Λφγσ ηεο θαιιηθσλίαο ηνπ ζεσξνχληαλ πξψηνο κεηαμχ ησλ ηξηψλ. Δ είζνδνο καο ζηελ εμέδξα ζ’ άξρηδε κε έλα θνηλφ ηξαγνχδη, ηξαγνπδεκέλν θη απφ ηνπο ηξεηο. Βλλνείηαη φηη ζα θνξνχζακε ηηο πξφρεηξεο κελ, αιιά θαηάιιεια θηηαγκέλεο ζηνιέο. Έλα ζηίρν απηνχ ηνπ εηζαγσγηθνχ ηξαγνπδηνχ, αθφκα θαη ζήκεξα ην ζπκάκαη ν αζεφθνβνο:

–58 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Οη ηξεηο Μάγνη είκαζηε εκείο Σεο βαζεηάο Ώλαηνιήο Σν Υξηζηφ καο πξνζθπλάκε Οη ηξεηο Μάγνη είκαζηε εκείο. Μεηά ην θνηλφ ηξαγνχδη ν θαζέλαο ζα πξφζθεξε ζηελ Παλαγία ην πξνζσπηθφ ηνπ δψξν ιέγνληαο θαη ην δηθφ ηνπ ηδηαίηεξν ηξαγνχδη. Ώπηά δπζηπρψο δελ ηα ζπκάκαη. Κξίκα! Βίρακε θάλεη πνιιέο πξφβεο θαη κε ηελ επαλάιεςε πξνζσπηθά είρα κάζεη θαη ηα ηξία. ΋ηαλ ήξζε ε κεγάιε ζηηγκή ε Βιέλε ήηαλ πξαγκαηηθά ζαλ ηελ Παλαγία. ΋κνξθε, επηζπκεηή θη ε δηάζεζε λα θεξδίζσ ηελ πξνηίκεζή ηεο ρηχπεζε κέζα κνπ θφθθηλν. Β! ινηπφλ, φ,ηη έγηλε, έγηλε ελ πιήξεη ζπλεηδήζεη θαη κε ηνλ πζηεξφβνπιν ζθνπφ λα θάλσ θαθφ ζηνλ αληαγσληζηή κνπ. Ο πξψηνο Μάγνο ήηαλ άςνγνο, έρνληαο ηα αληηθεηκεληθά πξνζφληα γη’ απηφ ην ζθνπφ. Ήξζε ε ζεηξά κνπ. Βγψ φκσο αληί λα πσ ην δηθφ κνπ ηξαγνχδη, ηξαγνχδεζα ην ηξίην. Σν ηξαγνχδη ηνπ αληαγσληζηνχ κνπ, εηζπξάηηνληαο ην ρακφγειν ηεο Βιέλεο, πνπ σο γπλαίθα θαη άξα παξαηεξεηηθφ άηνκν, ην θαηάιαβε ακέζσο. Βθείλνο πνπ ηα έραζε πιήξσο ήηαλ ν αληαγσληζηήο κνπ. Θα κπνξνχζε βεβαίσο λα πεη ην δεχηεξν, ζα κπνξνχζε λα επαλαιάβεη ην ηξίην. Απζηπρψο έραζε πιήξσο ηελ ςπρξαηκία ηνπ απφ ην αλαπάληερν θαη ζξαζχηαην ηφικεκά κνπ θαη έκεηλε ακίιεηνο εηζπξάηηνληαο ηελ έληνλε απνδνθηκαζία ηνπ δάζθαινπ θαη ηε γεληθή ζπκεδία ηνπ θνηλνχ, πνπ ήηαλ θπξίσο νη καζεηέο ηνπ ζρνιείνπ θαη ιηγνζηνί γνλείο, αθνχ ηα πξσηλά

–59 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

φινη νη γνλείο καο ήηαλ ζηηο δνπιεηέο ηνπο θαη δε κπνξνχζαλ λα παξαβξεζνχλ. Βθείλνο δηακαξηπξήζεθε αξγφηεξα ζην δάζθαιν πξνζπαζψληαο λα ηνπ εμεγήζεη ηη έγηλε αιιά δε βξήθε επήθνα ψηα. Δ κφλε εληχπσζε, πνπ έκεηλε ηειηθά ήηαλ φηη μέραζε ην ξφιν ηνπ θαη γη’ απηφ ήηαλ απαξάδεθηνο. Καηαιαβαίλεηε ηε καλία ηνπ γηα κέλα. Βγψ έλησζα ληθεηήο! Με λνκίδεηε φκσο φηη είρα νπνηνδήπνηε αληίηηκν ηεο «λίθεο» κνπ. Δ σξαία Βιέλε ζπλέρηζε λα είλαη απξφζηηε, παξά ην θφξηε πνπ ζπλέρηζα λα ηεο θάλσ. Μεηά απφ ιίγν ρξφλν ράζεθε θη απφ ηε γεηηνληά καο γηαηί ν παηέξαο ηεο, πνπ ήηαλ ζηξαηησηηθφο, πήξε κεηάζεζε ζε άιιε πφιε. Δ αηηκία κνπ θξφληηζε ν Θεφο λα κελ έρεη ηελ αληακνηβή ηεο, εθηφο απφ εθείλν ην ζπγθαηαβαηηθφ ρακφγειν ηε ζηηγκή ηνπ «εγθιήκαηνο». Ώιήζεηα, ζπκάηαη θαλείο απφ απηνχο πνπ είραλ θάπνηα ζπκκεηνρή ζην ζπκβάλ ηίπνηα ζήκεξα, κεηά απφ εμήληα ζρεδφλ ρξφληα;

–60 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Σο κύτρινο τυρϊκι

΢

ήκεξα ηα έρσ ηα παράθηα κνπ. Γεξνληφπαρα ιέλε! Καη φρη κφλν! Υσξίο πξφλνηα θαη κε δπζεμήγεηε αλεκειηά θη αλεπζπλφηεηα ζπλερίδσ λα ζηηίδνκαη ιεο θη είκαη εηθνζάξηθν παιηθαξάθη. Οη ηαβέξλεο, ηα θαιά εζηηαηφξηα, ηα γιέληηα θαη ηα ηξαπέδηα ζηα ζπίηηα, ην θαιφ θξαζί, είλαη ζπρλή θαη αγαπεκέλε κνπ απαζρφιεζε. Λέσ θαη βιαθείεο ηνπ ζηηι: «Να πάσ ρνξηάηνο!» Λεο θη ελδηαθέξνκαη γηα ηελ απξηαλή ζίηηζε ησλ ζθνπιεθηψλ, εθεί πνπ φινη θαηαιήγνπκε ηειηθά. Σα πξάγκαηα παιαηά δελ ήηαλ έηζη. Ήκνπλ ζηεγλφο θαη θνθαιηάξεο. Έπαζρα απφ αδελνπάζεηα. Έηζη ην έιεγαλ ηφηε θαη δελ ήκνπλ ν κφλνο. Ήηαλ ε επνρή! Κάζε άλνημε εξρφηαλ ζην Αεκνηηθφ ν ζρνιίαηξνο. Έκπαηλε κέζα ζηελ ηάμε, πεξηηξηγχξηδε ηα ζξαλία θη εμέηαδε κε ην κάηη ηνπο καζεηέο. Κάζε ηφζν ζήθσλε θάπνηνλ ζηνλ πίλαθα. ΋ρη πνιινχο, 4-5 άηνκα απφ θάζε ηάμε. Έιεγε ζην δάζθαιν: - Γξάςε ηα νλφκαηά ηνπο! Ήηαλ ε επηινγή γηα ηηο ζεξηλέο θαηαζθελψζεηο. Μέζα ζ’ απηνχο ήκνπλ θη εγψ δχν θνξέο. Μηα θνξά ζηα Λερψληα θαη κηα άιιε ζηνλ Άε Γηάλλε πάλσ απφ ηελ Πνξηαξηά. Έλα εηθνζαήκεξν κε κπφιηθν θαΎ, άζθεζε, νκαδηθή δσή, θαηλνχξγηεο γλσξηκίεο θαη θαζαξφ αέξα. Να καο ζηεξίμνπλ θαη λα καο δπλακψζνπλ. Βδψ ζέισ λα ζίμσ ηελ εμήο πιεπξά:

–61 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Δ γλψκε ηεο Ώξηζηεξάο γηα ηελ Ώκεξηθάληθε βνήζεηα, ην ζτέδιο Μάρζαλ θαη ηελ νξγάλσζε ΟΤΝΡΏ, είλαη γλσζηή. Έρεη θη απηή ηα δίθηα ηεο αιιά, πέξα απφ ηελ πνιηηηθή δηάζηαζε ηνπ πξάγκαηνο, ππάξρνπλ θαη νη κηθξέο αλζξψπηλεο θαη πξνζσπηθέο ιεπηνκέξεηεο. ΢ίγνπξα έρεη ζεκαζία πσο απηή ε βνήζεηα επέδξαζε πάλσ ζνπ, ζην ρψξν θαη ην ρξφλν πνπ εζχ δνχζεο. Πνηέ ην δίθαην δελ είλαη κφλν ζηε κηα πιεπξά. ΋ινη έρνπλ απφ έλα κεξηηθφ. ΐέβαηα ππάξρνπλ ινγηθέο εμεγήζεηο, φκσο ε απφιπηε θαηαδίθε ηνπο απφ ηελ Ώξηζηεξά έρεη ζρέζε κε ην ςπρξνπνιεκηθφ θιίκα ηεο επνρήο θαη ηε δηαίξεζε ηνπ θφζκνπ ζε ζθαίξεο επηξξνήο. Βδψ ζέισ λα κεηαθέξσ δχν παηδηθέο κνπ κλήκεο. Θπκάκαη ην ζπζζίηην ζην ζρνιείν. Μεηά ην δεχηεξν θνπδνχλη, ζην πξναχιην ζηεκέλν ην θαδάλη κε ην γάια απφ ζθφλε. Έκπαηλεο ζηε ζεηξά θξαηψληαο ην ηζίγθηλν θαηζαξνιάθη πνπ γέκηδε κε κηα κεγάιε θνπηάια γάια, κηα ρνληξή θέηα ςσκί θαη έθηαλεο ζηελ θξίζηκε θάζε. Έπξεπε λα πεξάζεηο κπξνζηά απ’ ην δάζθαιν κ’ αλνηρηφ ζηφκα, λα θαηαπηείο κηα κεγάιε θνπηαιηά κνπξνπλέιαηνπ. Ώπαίζηα γεχζε αιιά, θξηλφκελν εθ ησλ πζηέξσλ, ρξήζηκν θαη απαξαίηεην. Σφηε θαη κφλν ηφηε κπνξνχζεο λα πάξεηο ηε θέηα κε ην σξαίν θίηξηλν ηπξί. Γξάθνληαο ηε ιέμε, κνπ ήξζε ην ζάιην ζην ζηφκα! Μηα αμέραζηε γεχζε. Κάζε πξσί, μεθηλψληαο γηα ην ζρνιείν δνχζα κε ηελ πξνζκνλή απηήο ηεο ζηηγκήο. Ώλαδήηεζα πνιιέο θνξέο απηή ηε γεχζε αξγφηεξα ζ’ φια ηα είδε ηπξηψλ, κάηαηα φκσο…

–62 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Βίλαη δεκέλε ζηελά κε ηελ επνρή θαη ηηο ζπλζήθεο ηεο πνπ δνχζακε ηφηε. Σα καζεηηθά ζπζζίηηα ήηαλ ζηα πιαίζηα ηεο Ώκεξηθάληθεο βνήζεηαο θαη ηνπ ζρεδίνπ Μάξζαι. Βίλαη γλσζηφ φηη θάπνηνη επηηήδεηνη απφ ηνπο θξαηνχληεο, δη’ ίδηνλ φθεινο, θαηάθιεςαλ ζεκαληηθφ κέξνο απηήο ηεο βνήζεηαο. Ώπηφ φκσο δε γίλεηαη παληνχ θαη πάληα; Βκέλα ηφηε εθείλν πνπ κε απαζρνινχζε ήηαλ πφηε ζα ρηππήζεη ην θνπδνχλη! Θπκάκαη αθφκα ην δέκα ηεο ΟΤΝΡΏ, κηαο Ώκεξηθάληθεο νξγάλσζεο βνεζείαο. Σε κάιιηλε θνπβέξηα πνπ έδεζε ζην ζπίηη πνιιά ρξφληα. Σν βαξχ παιηφ πνπ θνξέζεθε δηαδνρηθά απ’ φια ηα αγφξηα θαη πνιιά άιια κηθξνπξάγκαηα. Μέζα ζ’ απηά ήηαλ θη έλα απνθιεηζηηθά δηθφ κνπ. Μηα νδνληφβνπξηζα! ΐέβαηα άξγεζα λα έρσ θαλνληθή νδνληφπαζηα αιιά θάζε ηφζν βνχξηζηδα ηα δφληηα κνπ κε αιαηφλεξν. Ώπηή ηελ νδνληφβνπξηζα ηε δηαηήξεζα ζ’ φιν ην Γπκλάζην θαη ην Παλεπηζηήκην. Έλα μεθηηζκέλν ξάθνο ηεο, ην έραζα ηειηθά ζηελ Ώιεμαλδξνχπνιε, φηαλ ππεξεηνχζα ηε ζηξαηησηηθή κνπ ζεηεία. Οη θαλφλεο πγηεηλήο ήηαλ ηφηε πην ειαζηηθνί. ΋ηαλ δηάβαδα ή άθνπγα αξγφηεξα θξηηηθέο γηα ην ζρέδην Μάξζαι, θάπνηεο κηθξέο θσλνχιεο μεπήδαγαλ δεηιά απφ κέζα κνπ. Δ αιήζεηα φκσο είλαη πσο πνηέ δελ ηηο είπα θσλαρηά γηα λα αθνπζηνχλ απφ ηξίηνπο. Σν λφκηζκα έρεη πάληα δχν φςεηο…

–63 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Η απορύα

΢

ην ζπίηη, κε εμαίξεζε ηε γηαγηά, πνπ ηεξνχζε κε επιάβεηα φιν ην ηππηθφ ηνπ ζξεζθεπφκελνπ αλζξψπνπ, φινη νη άιινη δελ είραλ ηδηαίηεξε ελαζρφιεζε κε ην ζέκα. Δ κεγαιχηεξε θαζεκεξηλή έγλνηα ήηαλ ην κεξνθάκαην θαη ε εμαζθάιηζε ηνπ θαγεηνχ. Οη δηαζθεδάζεηο θαη νη έμνδνη κε ηε ζεκεξηλή έλλνηα ησλ φξσλ ήηαλ ζπάληεο ή αλχπαξθηεο. Πην ζπρλφ ήηαλ λα καδεχνληαη νη γπλαίθεο ζε κηα απιή ή αθφκα θαη ζην δξφκν. Σν πέξαζκα απηνθηλήηνπ απφ ην ζηελφ καο ήηαλ ζπάλην γεγνλφο. Να θέξλεη ε θαζεκηά ην θαηηηίο, λα πηνχλε ηνπο ηνχξθηθνπο θαθέδεο, λα θαηαθάηζεη ν ληειβέο, λ’ αλαπνδνγπξίζνπλ ηα θιηηδάληα θαη κέρξη λα «ζηεγλψζνπλ» θαιά, λα θάλνπλε ιίγν «θνπζέιη» δειαδή λ’ αληαιιάμνπλ πιεξνθνξίεο γηα ηα κηθξνζπκβάληα ηεο γεηηνληάο, λα θνπηζνκπνιέςνπλ θάπνηνπο θαη λα ζπδεηήζνπλ γηα φ,ηη έθηαθην πεξηζηαηηθφ κάζαηλαλ. Μεηά λ’ αξρίζεη ην «δηάβαζκα» ζην θιηηδάλη. ΋ια θαιά, φια αηζηφδνμα: - Μεγάιε πφξηα ζα δηαβείο…, γξάκκα απφ καθξηά ζα πάξεηο…, φκνξθν παιηθάξη ζα ζπλαληήζεηο…γάκν ζα έρεηε… θη φια ηα ζρεηηθά. Οη άληξεο ζηα θνληηλά ηζηπνπξάδηθα λα κηιάλε γηα ηνπο δηθνχο ηνπο θαεκνχο.

–65 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Οη δηθνί κνπ δελ πήγαηλαλ ηαθηηθά ζηελ εθθιεζία, φκσο ν θφβνο ηνπ Θενχ, ν ζεβαζκφο ζηα εηθνλίζκαηα πνπ ήηαλ θξεκαζκέλα ζε κηα γσληά, ην αλακκέλν πάληνηε θαληήιη, ν θίλδπλνο ηνπ ζαηαλά, ν παξάδεηζνο θαη ε θφιαζε, ήηαλ δσληαλά θη αλάγιπθα κέζα καο. Κνηλφο ηφπνο ζηελ θνηλσλία πνπ δνχζακε. Βκέλα φκσο, κνπ άξεζε λα πεγαίλσ ζηελ εθθιεζία, λα δσ ηελ αηκφζθαηξα ηεο ιεηηνπξγίαο, λ’ αθνχσ ηνπο γιπθνχο χκλνπο θαη ςαικνχο. Πνιιέο θνξέο άιισζηε πεγαίλακε ππνρξεσηηθά θαη ζπληεηαγκέλνη κε ην ζρνιείν. Γηα έλα θεγγάξη έθαλα θαη κηθξνβνεζφο ζηνλ αξηζηεξφ ςάιηε ηεο ΐαγγειίζηξαο. Μηα θνξά κ’ έβαιε λα πσ κφλνο κνπ ην: «Βηο Άγηνο, Βηο Κχξηνο, Εεζνχο Υξηζηφο, εηο δφμαλ Θενχ Παηξφο Ώκήλ» Μηα ζεηξά πξάκα. ΐέβαηα, είλαη αξγφ θαη καθξφζπξην αιιά ζην έλα ιεπηφ πνπ θξάηεζε θαη ζ’ νιφθιεξε ηελ εθθιεζία αθνπγφηαλ κφλν ε παηδηθή κνπ θσλή, πξφθηαζα λα γίλσ κνχζθεκα απφ ηελ αγσλία. Αελ έιαρε φκσο λα ζηαδηνδξνκήζσ ζ’ απηφ ην πφζην. Ώθνινπζνχζα θάπσο ηηο λεζηείεο κε παξεθηξνπέο ζε έθηαθηεο πεξηπηψζεηο, αιιά κε δηεπθφιπλε ην γεγνλφο φηη ζην ζπίηη δελ ππήξραλ νη λφζηηκνη πεηξαζκνί θαη ζην δξφκν δελ ππήξραλ ηα απαξαίηεηα ρξήκαηα γηα λ’ αγνξαζηνχλ. Σε Μεγάιε Ββδνκάδα φκσο είρακε πιήξε απνρή απφ ην ιάδη ζε αλακνλή ηεο Ώλάζηαζεο. Σφηε, ακέζσο κεηά ηελ Ώλάζηαζε, πεξηδξνκηάδακε ζην ζπίηη ηε καγεηξίηζα ηεο Μάλαο.

–66 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Σνλ πξψην ρξφλν ζην γπκλάζην, ην θαηερεηηθφ γηλφηαλ κέζα ζηνλ λαφ ηεο ΐαγγειίζηξαο. Καηερεηήο εθείλε ηε ρξνληά γηα καο ήηαλ ν παπα-Κψζηαο. Αελ είρε ηελ αζθεηηθή κνξθή θαη ηε δσξηθή απιφηεηα ηνπ παπα-Αεκήηξε. Ώληίζεηα, ρνληξφο θαη ηεξάζηηνο γηα ηα κέηξα καο, ήηαλ ζθέην θφβεηξν. Δ νκηιία ηνπ γεκάηε έπαξζε θαη ζηφκθν. Βγψ πήγαηλα κε ελδηαθέξνλ θαη φξεμε. Μνπ άξεζαλ νη θνηλσληθέο ζπλαλαζηξνθέο θαη ηφηε νη επθαηξίεο ήηαλ ιίγεο. Άζε πνπ ζην ηέινο καο έδηλαλ κηα πνιχρξσκε θαη εληππσζηαθή εηθνλίηζα κε ην ξεηφ θαη ην εζηθφ δίδαγκα ηνπ καζήκαηνο. Σν κάζεκα πεξηιάκβαλε πξνζεπρή, ηελ νκηιία ηνπ παπα-Κψζηα θαη έλα-δχν ηξαγνχδηα. ΢πάληα θάπνηνη απφ θάησ πξνζζέηαλε κεξηθά ιφγηα ζην πλεχκα ηνπ καζήκαηνο θη αθφκα ζπαληφηεξα ππήξραλ απνξίεο. Μηα θνξά κ’ έβαιε ν δηάνινο λα θάλσ θη εγψ κηα εξψηεζε. Ώπφ θάπνπ ην είρα εθείλε ηελ επνρή δηαβάζεη.

- Μπνξεί ν Θεφο λα θάλεη κηα πέηξα, πνπ λα κε κπνξεί λα ηε ζεθψζεη; Πξνθαλψο πξφθεηηαη γηα ζφθηζκα: Ώλ κπνξεί δελ είλαη παληνδχλακνο θη αλ δε κπνξεί δελ είλαη παληνγλψζηεο. Ση κνπ ήξζε θη άλνημα ην ζηφκα κνπ; Ο παπαΚψζηαο κε γνξγά βήκαηα, ζε ζρέζε κε ηα θηιά ηνπ, κ’ έθηαζε αζηξαπηαία θαη ρσξίο ηίπνηα ην εηζαγσγηθφ κνπ έδσζε κηα αλάπνδε κ’ εθείλν ην ηξηρσηφ θαη βαξχ ηνπ ρέξη.

–67 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Βίδα ηνλ νπξαλφ κε η’ άζηξα. Ώπφ ηελ ψζεζε ηνπ ρηππήκαηνο έπεζα απφ ηελ θαξέθια ζαλ άδεην ηζνπβάιη ζην δάπεδν. ΋ηαλ πξνζπάζεζα λα ζεθσζψ φια γχξσ κνπ γχξηδαλ. Βίπα κέζα κνπ: - Καιά λα πάζεηο, ειίζηε! Βίλαη ε ηηκσξία ηνπ Θενχ γηα ην θξίκα ζνπ. Βπηπρψο δελ θαηνπξήζεθα πάλσ κνπ. Με βνήζεηα θαη ζηήξημε απφ ηνλ θνιιεηφ κνπ μαλαθάζηζα ζηελ θαξέθια. Μπξνζηά κνπ ην «ηέκπιν» πήγαηλε κπξνοπίζσ, νη εηθφλεο παξακνξθσκέλεο κε θνηηνχζαλ αγξησπά. Καηαηξνκαγκέλνο αλέκελα ην ηειηθφ ρηχπεκα. Βίπα: - Μνπ έξρεηαη εκεηφο. Γηα λα κε βξσκίζσ ηνλ ηεξφ ρψξν, δχν παηδηά κ’ έβγαιαλ έμσ. Ο παπάο ζπλέρηζε απηφεηνο ην κάζεκα. Με ηα ζεκεξηλά δεδνκέλα ήηαλ έλα γεξφ θαη ηππηθφ πεξηζηαηηθφ δηάζεηζεο. Σφηε φκσο πίζηεςα φηη ήηαλ «ην ρέξη ηνπ Θενχ». ΢ην ηέινο ν δηθφο κνπ κε πήγε θνπηζά-ζηξαβά ζην ζπίηη. Κνπβέληα ζηε Μάλα, γηαηί ζα έηξσγα θαη δεχηεξε αλάπνδε. Ώπιψο παξαπνλέζεθα φηη είκαη άξξσζηνο θη έπεζα μεξφο ζην θξεβάηη. Υξεηάζηεθαλ κέξεο λα ζηξψζσ, αλ έζηξσζα ηειηθά θαη δε ζέξλσ πάλσ κνπ θαλέλα κφληκν θνπζνχξη…

–68 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Ο Γ. Καρτϊλησ

΋

ια ζην ΐφιν ζπκίδνπλ ηνπο Καξηάιεδεο. Μεγάιε θαη ηζηνξηθή νηθνγέλεηα, ζθξάγηζε ηελ πφιε. Αήκαξρνη, βνπιεπηέο, ππνπξγνί. Καη ε πφιε ηνπο ηίκεζε. Κεληξηθνί δξφκνη θέξνπλ η’ φλνκά ηνπο: Κσλζηαληίλνο Καξηάιεο, Εσάλλεο Καξηάιεο, Γεψξγηνο Καξηάιεο. Σνλ ηειεπηαίν, πέξα απφ ηνπο παζίγλσζηνπο θαη αληηθεηκεληθνχο ιφγνπο, ηνλ αγαπψ θαη γηα έλα πξνζσπηθφ θαη αμέραζην ζπκβάλ. ΢πλέβε ζηε πεξίνδν ηνπ 1952 ζηελ πξνεθινγηθή ζπγθέληξσζε ηνπ θφκκαηνο ηεο Δ.Π.Δ.Κ. ζηε Νέα Εσλία. ΢ηε ζπλνηθία καο ην θφκκα απηφ είρε ζεκαληηθή δχλακε γηαηί ν αξρεγφο ηνπ, ν Νηθφιανο Πιαζηήξαο, ν καχξνο θαβαιάξεο, ήηαλ ν ήξσαο ησλ πξνζθχγσλ. Δ ζπγθέληξσζε γηλφηαλ ζε κηα ηαβέξλα ζηνλ θεληξηθφ δξφκν ηεο ζπλνηθίαο, ην «Φαξδχ». Παιαηφηεξα ιεγφηαλ νδφο ΐαζηιέσο Παχινπ. ΋ηαλ αξγφηεξα έθιεηζε ε ηαβέξλα θαη ρηίζηεθε ην νηθφπεδν απφ ηελ αξρή, εθεί κεηαθφκηζε ην θαξκαθείν ηνπ θ. Λεσλίδα Νεζηψηε. Δ ζπγθέληξσζε ήηαλ ην απφγεπκα θη εγψ έληεθα ρξνλψλ αγφξη κε θνληά παληειφληα, δελ έραλα κε ηίπνηε ηέηνηα γεγνλφηα. Πεξίεξγνο, ρσλφκνπλ κέζα ζ’ φια.

–69 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Ο Γεψξγηνο Καξηάιεο, ππνπξγφο ησλ Οηθνλνκηθψλ ζηε Κπβέξλεζε πνπ απνρσξνχζε κηινχζε παξαζέηνληαο κηα ζεηξά αξηζκψλ θαη εληππσζίαδε ην αθξναηήξην κε ηηο γλψζεηο ηνπ. Σα πεξηζζφηεξα δελ ηα θαηαιάβαηλα. Παξαηεξνχζα ηνπο αλζξψπνπο, ηηο αληηδξάζεηο ηνπο θαη ρεηξνθξνηνχζα θη εγψ καδί ηνπο. Κάπνηα ζηηγκή, θάησ απφ κηα θαξέθια είδα έλα θάθειν. Έζθπςα κε πξνζνρή, ηνλ πήξα θαη ηνλ έρσζα ζηελ θσινηζέπε. Ώπηνκάησο έραζα θάζε ελδηαθέξνλ γηα ηελ εθδήισζε. Σψξα κ’ έθαηγε ε πεξηέξγεηα λα δσ ηη έρεη ν θάθεινο κέζα. Αηαθξηηηθά βγήθα έμσ, πέξαζα ην δαραξνπιαζηείν ηνπ ΢ανπιίδε, έζηξηςα ζηελ ΐαζηιίζζεο Φξεηδεξίθεο θαη ζην θνχξλν ηνπ Ξάλζε πέξαζα ζην απέλαληη πεδνδξφκην. Αίπια ζην θνχξλν ήηαλ ην Γ΄ αζηπλνκηθφ ηκήκα. Φνβήζεθα κήπσο ν ζθνπφο-ρσξνθχιαθαο δηαβάζεη ζηα κάηηα κνπ ην «έγθιεκα». Υψζεθα ζηα ζηελά ησλ πξνζθπγηθψλ ηεηξαγψλσλ θαη ιίγν πξηλ βγσ ζηελ νδφ Κξήηεο, πνπ ήηαλ ην ζπίηη κνπ, κέζα ζην ζηελφ ηνπ ΢αββάθε, έβγαια ην θάθειν θαη ηνλ άλνημα. Πάγσζε ην αίκα κνπ! Σφζα ιεθηά δελ είρα μαλαπηάζεη ζηα ρέξηα κνπ. Κνίηαμα πάλσ-θάησ κε κε πήξε θάλα κάηη θη έρσζα ην θάθειν ζηνλ θφξθν. Φνπιαξηζηφο κπήθα ζην ζπίηη. Δ Μάλα πάλσ ζηε γθαδηέξα έβιεπε ην θαγεηφ πνπ έβξαδε. Σεο ην είπα θη ακέζσο εθείλε έκπεμε κηα θσλή.

- Ώλαζηάαααζε! Ο Παηέξαο ήηαλ ζην δηπιαλφ ηζηπνπξάδηθν. Κάζε απφγεπκα πνπ γχξηδε απφ ην εξγνζηάζην θαηέβαδε έλα

–70 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

εηθνζπεληαξάθη κε ιίγν κεδέ. Έλα αικπξφ, κηα πηπεξηά ηνπξζί, δχν ζξνχκπεο. Έηζη γηα λ’ αλνίμεη ε φξεμε. Ο Παηέξαο έθηαζε ακέζσο.

- Ση είλαη; Βηνηκάζηεθε θηφιαο ην θαγεηφ; Δ θπξα-Αέζπνηλα ηνπ έδσζε ην θάθειν θαη ηνπ εμήγεζε ηη έγηλε. Ώπηφο έβγαιε απφ ην θάθειν ηα ιεθηά. Σα κέηξεζε θαη ηα μαλακέηξεζε κε πξνζνρή.

- Σξηαθφζηεο ζαξάληα ρηιηάδεο!! Μελ ηξνκάδεηε! Ώθφκα ν Παπάγνο δελ είρε γίλεη θπβέξλεζε. Ο ΢πχξνο Μαξθεδίλεο δελ είρε θφςεη ηα κεδεληθά. Ήηαλ δειαδή 340 δξαρκέο θάηη ιηγφηεξν απφ έλα ζεκεξηλφ επξψ. Σφηε φκσο ήηαλ ζεκαληηθφ πνζφ. Ο κπαξκπα -Ώλαζηάζεο, κεηά απφ έλα κηθξφ δηζηαγκφ, πήξε ηελ απφθαζή ηνπ.

- Αελ είλαη απφ ληφπην δηθφ καο. Σν βδνκαδηάηηθν είλαη 240 ρηιηάδεο. Θα έπεζαλ απφ θάπνηνλ πνπ ήξζε απφ θάησ. Αελ ζα πεζάλεη απφ ηε ζηελαρψξηα ηνπ! Θα ηα θξαηήζνπκε εκείο. Ώιιά ηζηκνπδηά. Να κε κάζεη θαλείο ηίπνηα. Πήγε ζην ζπξηάξη θη έθεξε ηα ηεθηέξηα. 150 ρηιηάδεο ζην κπαθάιε, 100 ρηιηάδεο ζην θνχξλαξε, 50 ρηιηάδεο ζην καλάβε.

- Ώχξην, θπξά, λα παο λα ηα δψζεηο. Να θαηέβνπλ ιίγν ηα βεξεζέδηα. Ώπφ ηηο ζαξάληα ρηιηάδεο πνπ πεξίζζεςαλ κνπ έδσζε ηηο είθνζη.

- Βζχ αχξην ζα παο λα πάξεηο γιπθά. ΋ρη απφ ηνπ ΢ανπιίδε, ηνπ δηθνχ καο δαραξνπιάζηε. Θα ηνπ κπνπλ

–71 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

ςχιινη ζη’ απηηά. «Σν ιαρείν ηνπο έπεζε;» ζα πεη. Θα παο θάησ ζηε πφιε. Σελ άιιε κέξα ην πξσί ηξεράηνο πέξαζα ηε γέθπξα. Γηα λ’ αγνξάζσ γιπθά έθηαζα Καξηάιε θαη Αεκεηξηάδνο. Πήξα ηξεηο θνξλέδεο, αξθεηνχο ινπθνπκάδεο θαη ιίγα θνπξθνπκπίληα Πνιιέο θνξέο ηα έβιεπα ζηε βηηξίλα θαη ηα ιηκπηδφκνπλ. Πεγαίλνληαο απφ παξαδξφκνπο γχξηζα ηξνπαηνθφξνο ζην ζπίηη. Γιπθάζεθε γηα ηα θαιά ην ζηφκα καο. Πεξηζζφηεξν φκσο γιπθάζεθε ε ςπρνχια κνπ. ΋,ηη έγηλε, έγηλε κε ηε δηθή κνπ ζπκβνιή! Έλαο θνπζθσκέλνο δηάλνο θπθινθνξνχζε γηα κέξεο κέζα ζην ζπίηη...

–72 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

... ΢χεδόν δύο χρόνια

΢

ηα δεθάμη, πάλσ ζηελ εθεβεία, κε βάξεζε θαηαθέθαια ε Θεία θψηηζε: Να γίλσ δξψλ ρξηζηηαλφο. Σελ δηάζεζε κνπ γηα αθηηβηζκφ δελ ηελ θάιππηε ε επίζεκε εθθιεζία. Ώλέβεθα ηα ζθαιηά ηεο «Υξηζηηαληθήο Ώγσγήο» θαη γξάθηεθα ζηηο Υ.Μ.Ο. (Υξηζηηαληθέο Μαζεηηθέο Οκάδεο). Ώλ ζπκάκαη θαιά ηφηε ήηαλ Ώιεμάλδξαο θαη Ώλζίκνπ Γαδή κε είζνδν απφ Ώιεμάλδξαο. ΋ζν ρξφλν έκεηλα ζηελ νξγάλσζε έπαημα ηίκην παηρλίδη. Έδσζα φιν κνπ ην ρξφλν ζηε δσή ηεο νκάδαο. ΢πκκεηείρα ζ’ φιεο ηηο εθδειψζεηο ηεο θαη ήκνπλ έλαο απφ ηνπο πην απνδνηηθνχο πσιεηέο ηεο «Γσήο ηνπ Παηδηνχ». Σήξεζα κε επιάβεηα ηνπο φξνπο ηεο ρξηζηηαληθήο δσήο κε ηαθηηθφ εθθιεζηαζκφ, ζπκκεηνρή ζηα κπζηήξηα εμνκνιφγεζεο θαη ζείαο κεηάιεςεο. Ώπνρή απφ δηαζθεδάζεηο θνζκηθήο δσήο φπσο θηλεκαηνγξάθνο, πάξηη, ρνξνί θαη θνξίηζηα. Βίρακε αζθαιψο ελδηαθέξνληα ππνθαηάζηαηα. Έληνλε εζσηεξηθή δσή, γηνξηέο, ηξαγνχδηα, πνηήκαηα, εθδξνκέο, επηζθέςεηο ζε ηδξχκαηα. ΢’ φια ηα ζθεηο πάληα κνπ έδηλαλ έλα ξφιν. Σν ελδηάκεζν θαινθαίξη πήγα θαη ζηελ θαηαζθήλσζε πνπ είρε ε νξγάλσζε ζηηο ηδηφθηεηεο εγθαηαζηάζεηο ζηελ Πνξηαξηά. Έλα γεκάην φκνξθεο αλακλήζεηο δεθαπελζήκεξν κε παηδηά απφ φιε ηε Θεζζαιία.

–73 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

΢ηελ νξγάλσζε έκαζα πνιιά ηξαγνχδηα. Ώξθεηά απφ απηά ηα ζπκάκαη θαη ζήκεξα. ΢ηελ νκάδα καο θαη πάιη ήξζακ’ φινη κε ραξά Μαο αλνίγεη ηελ αγθάιε ζαλ ηε κάλα ηξπθεξά… Ο χκλνο ζηελ αξρή ηνπ εβδνκαδηάηηθνπ καζήκαηνο. Βθεί πξσηάθνπζα θαη έκαζα ην ππέξνρν ηξαγνχδη: ΢ηε βξχζε ηε βνπλίζηα, ςειά είλ’ ε θιακνπξηά. ΋κσο πεξηζζφηεξν κνπ άξεζε έλα άιιν ηξπθεξφ θαη λνζηαιγηθφ ηξαγνχδη ζε ζηίρνπο Γ. ΐεξίηε: ΢ηελ πεγή ηνπ ρσξηνχ κνπ κε ηα ινχινπδα γχξσ πνπ ζθνξπνχζαλε πάληα ην ιεπηφ ηνπο ην κχξν ηελ πεγή ηνπ ρσξηνχ κνπ δελ ηελ έρσ μεράζεη θη αο κ’ αζπξίζαλ ηα ηφζα ρξφληα πνπ ’ρνπλ πεξάζεη... Θέισ λα ζηαζψ ζε κεξηθά πεξηζηαηηθά, απηήο ηεο πεξηφδνπ. ΢’ έλα απφ ηα ηειεπηαία βξάδηα ζηελ θαηαζθήλσζε, ζπκθσλήζακε, νη θνιιεηνί, λα θάλνπκε ην βξάδπ αγξχπληα πξνζεπρήο ζην βσκφ πνπ ήηαλ ζην πάλσ κέξνο ηεο θαηαζθήλσζεο. Βθεί δέζπνδε έλαο ηεξάζηηνο ζηαπξφο Μεηά ηελ θαηάθιηζε καδεπηήθακε αζφξπβα γχξσ απφ ην ζηαπξφ θη έπηαζε ν θαζέλαο ηε γσληά ηνπ. Αελ

–74 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

αληαιιάμακε ιφγηα. Ο θαζέλαο αθνζηψζεθε ζηνλ εαπηφ ηνπ θαη ζηελ πξνζπάζεηά ηνπ λα επηθνηλσλήζεη κε ην ζείν. Βθείλν πνπ αξγφηεξα ζπκάκαη είλαη ην πξψην θσο ηνπ μεκεξψκαηνο. Ίζσο λα κε πήξε ν χπλνο, φκσο δελ είκαη θαζφινπ ζίγνπξνο γη’ απηφ. Σελ άιιε κέξα ήηαλ νη εθινγέο γηα ηελ απηνδηνίθεζε ηεο θαηαζθήλσζεο. Καη’ έζηκν κηα κέξα, ηελ πξνηειεπηαία, αλαιάκβαλαλ ηα ελία θαη ηνλ «έιεγρν ησλ πάλησλ» ηα παηδηά. Βγψ, φπνπ γάκνο θαη ραξά, κέζα. Με ηελ ππνςεθηφηεηά κνπ βγήθα ππαξρεγφο. Ήηαλ φκνξθεο, αιήζεηα, απηέο νη κέξεο! Κάζε ηφζν, καδί κε θάπνηνπο άιινπο απφ ηελ παξέα ησλ αγίσλ, πεγαίλακε γηα εμνκνιφγεζε. Θπκάκαη πνιχ θαιά ην εμνκνινγεηήξην ηνπ παηέξα- Μηραήι πάλσ ζηελ Ώλάιεςε. Πήγαηλα κε ην πνδήιαην. Έλα ζθνηεηλφ δσκάηην κε εηθφλεο θαη άκθηα αθεκέλα ζην ηξαπέδη ή ην θξεβάηη θαη ν παηέξαο λα ρατδεχεη ηε θνηιηά θαη ηα γέληα ηνπ ήξεκνο θη ακίιεηνο πεξηκέλνληαο απφ ζέλα λα απαξηζκήζεηο ηηο ακαξηίεο ζνπ. Πνηεο ακαξηίεο φκσο; Μηθξνπηαίζκαηα! Κπξίαξρε φκσο ήηαλ ε αηκφζθαηξα! ΢ε ηέηνηεο πεξηπηψζεηο δελ έρεη ζεκαζία ηη είλαη αιήζεηα θαη ηη ςέκα. ΢εκαζία έρεη ηη πηζηεχεηο εζχ εθείλε ηε ζηηγκή, ηη ληψζεηο πάλσ ζηε βξάζε ησλ γεγνλφησλ. Ίζσο ηφηε ηα αηζζήκαηα λα είλαη ζεκαληηθφηεξα ησλ γεγνλφησλ πνπ ηα πξνθαινχλ. Αελ αλαθέξνκαη βέβαηα ζηε ξνή ησλ ηζηνξηθψλ γεγνλφησλ, αλαθέξνκαη ζηε πξνζσπηθή κνπ δηαδξνκή κέζα ζ’ απηά.

–75 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Μηα κέξα, κε πήξε ν αξρεγφο θαη ηαμηδέςακε κε ην απηνθίλεηφ ηνπ –κεγάιε πνιπηέιεηα ηφηε– ζηελ Κνδάλε. Ήηαλ ε δεχηεξε θνξά πνπ έβγαηλα απφ ηα ζχλνξα ηνπ λνκνχ Μαγλεζίαο, 17 νιφθιεξσλ ρξφλσλ παιηθάξη. Δ πξψηε θνξά ήηαλ κε ηε Μάλα κνπ, φηαλ κε ην πινίν « Κχθλνο » ηαμηδέςακε ζηελ Ώηδεςφ γηα λα θάλεη ηα ηακαηηθά ηεο κπάληα. Έγθξηζε θαη δαπάλε ηνπ ΕΚΏ. Ώθφκα ε Ώζήλα θαη ε Θεζζαινλίθε ήηαλ γεσγξαθηθά νλφκαηα ζηα ζρνιηθά εγρεηξίδηα. ΢πάληεο θσηνγξαθίεο ζηηο εθεκεξίδεο ηεο επνρήο θαη θάπνηεο εηθφλεο απφ ηα επίθαηξα ή νη ειιεληθέο ηαηλίεο. Σειεφξαζε αθφκα δελ ππήξρε. Έρσ ηελ απνξία γηαηί κε πήξε καδί ηνπ . Πξνθαλψο ζα είρε ηηο δηθηέο ηνπ δνπιεηέο, ζ’ εκέλα έκεηλε φκσο ε βηάζε ηνπ λα κε παξνπζηάζεη ζην Αεζπφηε ηεο Κνδάλεο, κεγάιν ηφηε ζηέιερνο, φπσο ιεγφηαλ, ηεο «Υξηζηηαληθήο Ώγσγήο». Ο Αεζπφηεο κε θίιεζε ζηαπξσηά θαη κνπ έδσζε ηελ επινγία ηνπ. ΋πσο απφηνκα πήγα ζηηο ΥΜΟ, έηζη θαη μαθληθά έθπγα. ΐέβαηα ηα πξάγκαηα δελ γίλνληαη κνλνθνπαληάο. Μέζα ζνπ ζπκβαίλνπλ κηθξναιιαγέο, πνπ φκσο έρνπλ ζσξεπηηθφ ραξαθηήξα. ΢πγρξφλσο αιιάδνπλ θαη νη εμσηεξηθέο ζπλζήθεο. Ώπηά δεκηνπξγνχλ κηα «θξίζηκε κάδα» θαη θάπνηε ηα πξάγκαηα σξηκάδνπλ. ΋πσο ιέεη ε βαζηθή αξρή ηεο «καξμηζηηθήο δηαιεθηηθήο», έξρεηαη ε ψξα ηνπ άικαηνο, ηεο «πνηνηηθήο αιιαγήο». Βθείλν

–76 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

πνπ απνηέιεζε ηε ζξπαιιίδα ηεο δηθήο κνπ απνρψξεζεο ήηαλ ην εμήο γεγνλφο. Μηα κέξα, ν αξρεγφο καο έθαλε ηξαπέδη ζην ζπίηη ηνπ. Λαγφο ζηηθάδν. Ο παηέξαο ηνπ ήηαλ θπλεγφο. ΢ηελ ηδησηηθή θη αλεπίζεκε ζπλάληεζε ήηαλ γχξσ ζηα δέθα άηνκα. Ο αζθεηηθφο θαζεγεηήο ηεο κνπζηθήο κε ηα έληνλα κπσπηθά γπαιηά, έλαο επηρεηξεκαηίαο πνπ είρε κηα βηνηερλία κε δσηθά ιίπε, άιια ζηειέρε ηεο νξγάλσζεο θαη δχν απινί καζεηέο. Έλαο δηθεγφξνο ζήκεξα ζην ΐφιν θαη εγψ. Φάγακε φκνξθα θαη ρνξηαζηηθά, κηιήζακε γηα ηα δηθά καο, ηξαγνπδήζακε, άιια ην έθεξε ν δηάνινο εθείλε ε κέξα λα είλαη ε κέξα ησλ εθινγψλ ηνπ 1958. Δ αιήζεηα είλαη φηη πνιηηηθή ζπδήηεζε δελ είρα αθνχζεη ζην ρψξν, νχηε καο είρε γίλεη θάπνηα ζρεηηθή θαηήρεζε. Κάπνηα ζηηγκή έλαο απφ απηνχο άλνημε ην ξαδηφθσλν θαη έπεζε πάλσ ζηα απνηειέζκαηα. Κακηά θξίζε, θαλέλα ζρφιην, κέρξη ηε ζηηγκή πνπ ν εθθσλεηήο ιέεη: «2ν εθινγηθφ ηκήκα αλδξψλ ελνξίαο Βπαγγειηζηξίαο δήκνπ Νέαο Εσλίαο ΐφινπ: Έιαβνλ: ΒΡΒ 120, θεληξψα θφκκαηα 50 θαη ΒΑΏ 400.» Αελ ζπκάκαη αθξηβψο ηνπο αξηζκνχο, αιιά θάπσο έηζη. Σφηε ν «ιηπαξφο» δελ θξαηήζεθε θαη είπε: - Ώ, ηνπο Ώνχηεδεο, κπαιφ δελ ζα βάινπλ! Ο αξρεγφο θαηάιαβε αζηξαπηαία ην πάγσκα κνπ. ΢εθψζεθε ακέζσο θη έθιεηζε ην ξάδην. Πξνζπάζεζε λα ηα κπαιψζεη αιιάδνληαο ηε ζπδήηεζε, κα ε δεκηά είρε ήδε γίλεη. Σν Ώνχηεο ήηαλ εηξσληθφ παξαηζνχθιη

–77 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

γηα ηνπο πξφζθπγεο Μηθξαζηάηεο θαη ηνπο Πφληηνπο. Κάπνηνη απφ ηνπο δηθνχο καο ρξεζηκνπνηψληαο θαζαξεπνπζηάληθεο ειιεληθνχξεο ιέγαλε ην απηφο «νχηνο». Ο κφλνο Ώνχηεο κέζα εθεί ήκνπλ εγψ. Έηζη ήξζε ε … εηθφλα κφλε ηεο : Ώπηνί θη εγψ! Σελ επφκελε κέξα αλαθνίλσζα ηελ απνρψξεζή κνπ. Γηα λα ζθξαγίζσ ηελ απφθαζε πήγα κεηά απφ δχν ρξφληα ζηλεκά! Έγηλαλ πξνζπάζεηεο λ’ αιιάμσ γλψκε, αιιά κέζα κνπ ε θισζηή είρε ζπάζεη. Δ επίζεκε δηθαηνινγία ήηαλ φηη ηα έθηηαμα κε κηα θνπέια. Δ αιήζεηα ήηαλ φηη άξρηζαλ λα κε ηξηβειίδνπλ άιινπ είδνπο αλεζπρίεο. Έθπγα, έθπγα νξηζηηθά! ΋κσο αο κε γίλεη θακηά παξεμήγεζε. Ώπφ απηήλ ηελ πεξίνδν ηεο δσήο κνπ έρσ φκνξθεο θαη ηξπθεξέο αλακλήζεηο. Γλψξηζα μερσξηζηνχο αλζξψπνπο, αθνζησκέλνπο ζηελ πίζηε ηνπο. Ώζφξπβνπο, ρξήζηκα ζηνηρεία ζην θνηλσληθφ ζχλνιν. Γλψξηζα βέβαηα θαη Φαξηζαίνπο πνπ είδαλ ηελ ελαζρφιεζή ηνπο κε ηελ εθθιεζία ζαλ εθαιηήξην γηα αιιφηξηεο επηδηψμεηο. Σίπνηα παξάμελν! Σν ίδην παξαηήξεζα θαη ζ’ φινπο ηνπο ρψξνπο απφ ηνπο νπνίνπο πέξαζα. Μνπ έκεηλαλ απ’ απηήλ ηελ πεξίνδν θαινί θίινη πνπ αθνινχζεζαλ δηάθνξεο δηαδξνκέο. Έλαο απφ απηνχο κάιηζηα, κνλαρφο ζήκεξα ζην Άγην ΋ξνο, δελ μερλά λα κνπ πεη ηειεθσληθά ηα «ρξφληα πνιιά» ζηε γηνξηή κνπ. Μαθάξη λα κπνξνχζα λα πηζηέςσ βαζηά φπσο κεξηθνί. Μαθάξη! Δ πίζηε είλαη έλαο αζθαιέο ιηκάλη. Δ

–78 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

ήξεκε αλακνλή ηεο ηειηθήο δηθαίσζεο ληθάεη αθφκα θαη ην θφβν ηνπ ζαλάηνπ. Απζηπρψο φκσο δελ κπνξψ. Αελ κπνξψ λα δερηψ ηε Αεκηνπξγία ηεο Ώγίαο Γξαθήο, ηελ ηηκσξία ησλ πξσηνπιάζησλ, ην πξνπαηνξηθφ ακάξηεκα, ηελ αλάγθε ηεο ζπζίαο ηνπ Υξηζηνχ γηα ηε ιχηξσζή καο θαη άιια ζπλαθή. ΋κσο αληηκεησπίδσ κε ζεβαζκφ θαη ηξπθεξφηεηα ην ζξεζθεπηηθφ αίζζεκα ησλ αλζξψπσλ, ηελ παξάδνζε ηεο Οξζνδνμίαο, πνπ είλαη ζηελά ζπλπθαζκέλε κε ηελ ειιεληθή ηζηνξία, ηνλ ηφπν πνπ δνχκε θαη θάπνηνπο αηψληνπο ζεζκνχο. Με ελνριεί πνπ κεξηθνί ρσξίο αηδψ θαη κε άθξνλε επίδεημε ακεηξνέπεηαο ηνπο πνδνπαηνχλ κε ηφζε επθνιία θαη επηπνιαηφηεηα..

–79 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Η πριγκύπιςςα ΢οφύα

Σ

ν 1958, κεηά ηηο βνπιεπηηθέο εθινγέο απνρψξηζα απφ ηελ νξγαλσκέλε δσή ηεο Υξηζηηαληθήο Ώγσγήο θαη ησλ ΥΜΟ θη έκεηλα κεηέσξνο, θάηη πνπ δελ ηαίξηαδε κε ηνλ πιεζσξηθφ λεαληθφ κνπ ραξαθηήξα. Κάπνπ έπξεπε λα θαηαλαιψζσ ην πεξίζζεπκα ηεο ελεξγεηηθφηεηαο πνπ είρα κέζα κνπ. Σελ επνρή απηή ζηε Νέα Εσλία ηνπ ΐφινπ άλνημε παξάξηεκα ε νξγάλσζε πνπ εθείλε ηελ επνρή ήηαλ θάησ απφ ηελ επνπηεία ηεο βαζίιηζζαο Φξεηδεξίθεο. Δ Βαζιλική Πρόνοια. Ώξγφηεξα, φηαλ ε βαζηιεία, καο ηέιεησζε ζηελ Βιιάδα, κεηνλνκάζηεθε κάιινλ ζε Βζληθφ Κέληξν Νεφηεηαο. ΢ήκεξα αγλνψ παληειψο αλ ππάξρεη θαη θάησ απφ πνηα επηγξαθή. ΢ηελ γεηηνληά κνπ εθείλε ηελ επνρή ζηεγαδφηαλ ζ’ έλα λεφηεπθην δηψξνθν θηίξην απέλαληη απφ ηελ ΐαγγειίζηξα, ζην δεμί καο ρέξη. ΢ήκεξα, ζην ίδην θηίξην είλαη έλα κηθξφ μελνδνρείν. Βθεί κέζα πέξαζα φκνξθεο ζηηγκέο θη έρσ ζεηηθέο αλακλήζεηο. Βίρε φια ηα λεαληθά παηγλίδηα, αξθεηά βηβιία θαη γηα πξψηε θνξά έκαζα θη έπαημα πηλγθπνλγθ. Μάιηζηα ζε θάπνηα θάζε έγηλε εζσηεξηθφ πξσηάζιεκα ησλ λέσλ θαη δελ ζα ην πηζηέςεηε αλαδείρζεθα θαη πξσηαζιεηήο. ΢ηνλ ληθεηή είρε αζινζεηεζεί βξαβείν έλα βηβιίν θη φηαλ ε δηεχζπλζε ηνπ θέληξνπ κε ξψηεζε πνην βηβιίν ζέισ εγψ ν αζεφθνβνο δήηεζα ηελ Παξαζηαηηθή Γεσκεηξία ηνπ Ν. Νηθνιάνπ.

–81 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

ΐιέπεηο εθείλε ηελ επνρή είρα θαηαιεθζεί κε ηελ καλία ησλ καζεκαηηθψλ. Σν βηβιίν είρε θαιιηγξαθεκέλε αθηέξσζε, αιιά δπζηπρψο θαηαζρέζεθε απφ ηελ Ώζθάιεηα καδί κ’ φια ηα πξνζσπηθά κνπ είδε ζηε δηάξθεηα ηεο δηθηαηνξίαο θαη ράζεθε. ΢ην θέληξν, εξγάδνληαλ θάπνηα άηνκα επηθεθαιήο ησλ νπνίσλ ήηαλ ε «αξρεγφο», κηα πξφζραξε γπλαίθα, κε γιπθηά θσλή πνπ ζε θέξδηδε κε ηελ εηιηθξηλή πξνζπάζεηά ηεο λα ιχλεη, κέζα ζηα πιαίζηα ησλ δπλαηνηήησλ ηεο βέβαηα, ηα πξνβιήκαηα ησλ παηδηψλ ηεο πεξηνρήο. Ώξγφηεξα κεηαηέζεθε ζηε Θεζζαινλίθε αιιά θξάηεζε κε ηα παηδηά ηεο πξψηεο γεληάο ζηαζεξή επαθή θη ελδηαθέξνλ γηα ηελ πνξεία θαη ην κέιινλ ηνπο. Μάιηζηα φηαλ βξήθε ην ηειέθσλν κνπ κεηά ηε δηθηαηνξία ζηελ Ώζήλα ακέζσο κνπ ηειεθψλεζε θαη κνπ επρήζεθε θαιή ζπλέρεηα ζηε δσή κνπ. Άιιε εξγαδφκελε ήηαλ κηα πνιχ φκνξθε θνπέια γξακκαηέαο, ιίγν κεγαιχηεξε απφ καο. Μέζα ζηα άιια έθαλε καζήκαηα δαθηπινγξάθεζεο κε ηπθιφ ζχζηεκα θη εγψ γξάθηεθα ζην κάζεκα φρη γηαηί ηξειαηλφκνπλ γηα ηε γξαθνκεραλή αιιά γηαηί ζα είρα ηελ επθαηξία λα ήκνπλ θάπνηεο ψξεο θνληά ηεο. Πνιινί μεξνγιείθηεθαλ γη’ απηφ ην θνξίηζη αιιά θαλέλαο καο δελ δνθίκαζε απφ ην γιπθφ. Ώπηφ εγψ ηνπιάρηζηνλ μέξσ. Γξαθνκεραλή πάλησο δελ έκαζα Βθεί, ζπκάκαη, έγηλαλ πνιιέο εθδειψζεηο θαη κέζα ζην θέληξν θαη ζε εθδξνκέο ςπραγσγίαο θη επηκφξθσζεο ζε δηάθνξα κέξε ηεο πεξηνρήο. Χο παξαδείγκαηα αλαθέξσ ηελ εκεξήζηα εθδξνκή ζηελ Πιαηαληά κε θαΎθη θαη ηελ επίζθεςε ζηνλ πξντζηνξηθφ ρψξν ηνπ

–82 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

΢έζθινπ. Μέζα ζην θέληξν γίλνληαλ δηάθνξα καζήκαηα θη εθεί πήξα ην βάπηηζκα ηνπ ππξφο γηα ηηο κειινληηθέο επαγγεικαηηθέο κνπ απαζρνιήζεηο. Έθαλα ην δάζθαιν, φρη βέβαηα κε ακνηβή, αιιά σο «πξνζθνξά ζην θνηλσληθφ ζχλνιν». Βθ κέξνπο κνπ ππήξρε αξθεηή ππφγεηα πζηεξνβνπιία γηαηί παξέδηδα καζήκαηα ζε καζήηξηεο ηεο κηθξφηεξεο ηάμεο απφ κέλα. Μαζεκαηηθά! Βγψ ήκνπλ καζεηήο ηεο νγδφεο ηάμεο θη απηέο καζήηξηεο ηεο εβδφκεο. Βκκέζσο εηζέπξαμα κε ηα θξηηήξηα θαη ηα ήζε ηεο επνρήο ηελ ακνηβή κνπ. Ώπηφ έγηλε ζ’ φιε ηε δηάξθεηα ηνπ ζρνιηθνχ έηνπο. Ώξγφηεξα ην θέληξν έθαλε κηα απνινγηζηηθή ηνπ έξγνπ ηνπ εθδήισζε ζηνλ θηλεκαηφγξαθν «Λπξηθφλ». ΢ήκεξα ε ηεξάζηηα αίζνπζα ηνπ πξψελ ζηλεκά είλαη ζνχπεξ κάξθεη γλσζηήο αιπζίδαο. ΢ηελ εθδήισζε ζα παξαβξίζθνληαλ νη αξρέο ηεο πφιεο κε ην επηπιένλ θινπ. Θα έξρνληαλ λα δψζνπλ ηα πξνβιεπφκελα βξαβεία νη ηφηε πξηγθίπηζζεο ΢νθία θη Βηξήλε. Ώλάκεζα ζηνπο βξαβεπζέληεο θηγνπξάξηδε θαη ε αθεληνκνπηζνπλάξα κνπ. «ΐξαβεχεηαη ν καζεηήο Λεπηέξεο Σζίινγινπ δηα αθηινθεξδψο πξνζθεξζείζαο ππεξεζίαο ζην Ίδξπκα ηεο ΐαζηιηθήο Πξνλνίαο» Ήκνπλ ληπκέλνο θαηάιιεια γηαηί είρα δαλεηζηεί ην θνπζηνχκη ηνπ αδειθνχ κνπ Γηάλλε. Κάπνηα ζηηγκή πνπ εθθσλήζεθε η’ φλνκά κνπ αλέβεθα ζηνλ ππεξπςσκέλν ρψξν κπξνζηά ζηελ νζφλε φπνπ θάζνληαλ νη πςεινί θαιεζκέλνη θαη επαλαιακβάλνληαο ην ηππηθφ πνπ είδα απφ ηνπο πξνεγνχκελεο βξαβεχζεηο θίιεζα κε επιάβεηα ηα ρέξηα ησλ πξηγθηπηζζψλ. Σν βξαβείν

–83 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

κνπ ην έδσζε ε πξηγθίπηζζα ΢νθία πνπ αξγφηεξα έγηλε βαζίιηζζα ηεο Εζπαλίαο. ΢ηα θνηηεηηθά κνπ ρξφληα κέζα ζην πλεχκα θαη ηελ αηκφζθαηξα ηεο επνρήο, ζηνπο ρψξνπο πνπ ζχρλαδα, απέθξπςα θαη δελ αλάθεξα πνηέ απηή ηε βξάβεπζή κνπ. Αελ ήηαλ πξέπνλ λα έρσ πάξε δψζε κε ηε βαζηιηθή νηθνγέλεηα θαη κηα ηέηνηα είδεζε δελ ζα πξφζθεξε αιιά ζ’ αθαηξνχζε ζηνηρεία ηεο εηθφλαο ζηε λέα πνιηηηθή νξγάλσζε πνπ ηψξα βξηζθφκνπλ. Σν πνιπηειέο ραξηί ηνπ βξαβείνπ θη ε αληίζηνηρε θσηνγξαθία ηε ζηηγκή ηεο βξάβεπζεο θαηαζρέζεθαλ σο χπνπην πιηθφ καδί κε φιν ην πξνζσπηθφ κνπ αξρείν απφ ηελ Ώζθάιεηα. Βπηπρψο γηα ιφγνπο καηαηνδνμίαο ζηνλ θσηνγξάθν είρα παξαγγείιεη δπν αληίηππα θαη ην δεχηεξν ην ράξηζα ζηελ αδειθή κνπ. Ώπηφ ππάξρεη θαη ζήκεξα, αςεπδήο κάξηπξαο ηνπ γεγνλφηνο.

–84 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Η Νύκη Βόλου

΢’

φιεο ηηο πφιεηο πνπ ππάξρνπλ πνιιέο πνδνζθαηξηθέο νκάδεο, γελληέηαη κηα αληίζεζε κεηαμχ ησλ νπαδψλ ηνπο πνπ, πνιιέο θνξέο θαη γηα νξηζκέλνπο αλζξψπνπο, θηάλεη ζηελ έρζξα θαη ηνλ πφιεκν. Σν ίδην ζπκβαίλεη θαη ζην ΐφιν αλάκεζα ζηηο ηζηνξηθέο νκάδεο ηεο Νίθεο θαη ηνπ Οιπκπηαθνχ. ΐέβαηα, φηαλ κεηά ηελ Καηνρή ε πξνζθπγηθή ζπλνηθία ηεο Ν. Εσλίαο έγηλε απηφλνκνο δήκνο, ηφηε ηππηθψο ήηαλ νκάδεο δχν φκνξσλ πφιεσλ. Ση ηα ζέιεηο φκσο; Σα φξηα έηζη θη αιιηψο είλαη κπεξδεκέλα. Δ αληίζεζε παξέκελε ίδηα κε εμαίξεζε θάπνηνπο «ςχρξαηκνπο» πνπ επηδίσμαλ ηελ έλσζή ηνπο. Πην εχθνιν είλαη λα ιχζεηο ην Μεζαλαηνιηθφ παξά λα ελψζεηο απηέο ηηο νκάδεο. Ο ππεχζπλνο, ζηα ρξφληα ηεο ρνχληαο, Ώζιαλίδεο έθαλε κηα ηέηνηα απφπεηξα. ΢ε έθηαθηε γεληθή ζπλέιεπζε ησλ κειψλ ηεο Νίθεο- πνπ έγηλε ζηνλ ηφηε θηλεκαηνγξάθν «Λπξηθφλ» θαη ήηαλ παξφληεο δπν απφ η’ αδέιθηα κνπ- ελ είδεη εληνιήο έζεζε ην ζέκα.

- Ώθήζηε ηα απηά! Βλψζηε ηηο δπλάκεηο ζαο λα θάλεηε κηα δπλαηή νκάδα. ΋κσο δελ ήμεξε πνχ απεπζπλφηαλ. Σα ζηγνκνπξκνπξίζκαηα απφ θάησ εθθξάζηεθαλ αλάγιπθα απφ έλαλ θαξακπηλάην δεμηφ παξάγνληα ηεο νκάδαο, πνπ

–85 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

είρε ην ζάξξνο θαη ηελ αζθάιεηα ηεο ηδενινγηθήο ηνπ ζπγγέλεηαο. ΢εθψζεθε πάλσ θαη είπε ζηνλ Ώζιαλίδε: - Πάξε ηα θιεηδηά, Τπνπξγέ, θη έλσζε ηεο. Βκείο ζα ηελ μαλατδξχζνπκε απφ ηελ αξρή! Δ αίζνπζα ζείζηεθε απφ ηα ρεηξνθξνηήκαηα θαη ε πξνζπάζεηα γηα ηε ζπγθφιιεζε έπεζε ζην θελφ. Βίκαη ρξφληα πνιιά καθξηά απφ ηελ πφιε θαη δελ έρσ ηελ εηθφλα ηεο. Ίζσο νη νμείεο παιηέο αληηζέζεηο λα έρνπλ ακβιπλζεί, ίζσο λα κελ ππάξρεη αηκφζθαηξα πνιέκνπ, αιιά θάηη κέζα κνπ ιέεη φηη ε αληίζεζε θνπθνβξάδεη ππφγεηα θαη κε ηελ πξψηε επθαηξία ζα εθδεισζεί ζαλ θεξαπλφο. Βίκαη «θίιαζινο», αιιά θαιχηεξα λα πσ νπαδφο. ΢ην πνδφζθαηξν «αληηθεηκεληθνί» είλαη κφλν νη ιαπάδεο, πνπ δελ έρνπλ δήζεη πνηέ ηνλ ειεθηξηζκφ θαη ηελ έληαζε ηεο εμέδξαο. ΢ην θαλαηηζκφ κνπ κάιηζηα έρσ δψζεη θαη έλαλ πξαθηηθφ «επεμεγεκαηηθφ καλδχα». Ώλ ν άλζξσπνο έρεη κέζα ηνπ- ελ δπλάκεη- έλα απφζεκα θαλαηηζκνχ θαιχηεξα λα ηνλ δηνρεηεχεη ζε «αλψδπλεο» θαηά ην δπλαηφλ θαηεπζχλζεηο θαη έηζη δε ληψζσ ηηο ελνρέο, πνπ ίζσο λνκίδεηε! Ξέξεηε φηη αλάκεζα ζηνπο λένπο ζήκεξα, πνπ πεξλάκε κηα επνρή χθεζεο ησλ θνηλσληθψλ αγψλσλ, ε πην πξνζθηιήο ζπδήηεζε είλαη γηα ην πνδφζθαηξν. Σν μέξσ θαιά γηαηί ε δνπιεηά κνπ ήηαλ ζπλέρεηα αλάκεζα ζηνπο λένπο. Μέζα ζηελ ηάμε, ζηα δηαιείκκαηα, ζε θάζε επθαηξία εθδήισλα θαη εγψ ην πάζνο κνπ. ΢ε θαηλνχξγηνπο, πνπ αθφκα δε κε ήμεξαλ, άξρηδα κε ηε δήισζε: - Βγψ δελ είκαη θαλαηηθφο!

–86 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Ώθνινπζνχζε κηα παξαηεηακέλε ζησπή, νπφηε θάπνηνη πνπ δε ιηψλνπλ γη’ απηά εξεκνχζαλ θη έιεγαλ κέζα ηνπο: - Ώ! σξαία απφ απηφλ γιπηψζακε! Σφηε φκσο κε βξνληεξή θσλή έξηρλα ηνλ θεξαπλφ: - ΋ρη δελ είκαη θαλαηηθφο! Βίκαη ΠΟΛΤ θαλαηηθφο! Ση λα θάλσ; Ώθνχ έθιεηζα κηα ζεηξά πφξηεο, έπξεπε λα έρσ θη εγψ έλαλ ηνκέα πνπ λα ζπκψλσ, λα εθλεπξίδνκαη, λα καιψλσ θαη λα εθηνλψλνκαη . Ώπφ κηθξνί ζηελ πξνζθπγηθή καο γεηηνληά ήκαζηαλ ρσκέλνη ζηα ραξαθψκαηα. Ώπφ ηηο ηνπηθέο νκάδεο Νίκη Βόλοσ θαη απφ ηηο θεληξηθέο νκάδεο ησλ Ώζελψλ κε ηελ ΑΔΚ, φπσο θαη ηα κεγαιχηεξα κνπ αδέξθηα. Ώξγφηεξα κεξηθνί παξαζπφλδεζαλ, αιιά εγψ μεξνθέθαινο παξέκεηλα πηζηφο θη ακεηαθίλεηνο. Θα ζαο αλαθέξσ δχν ραξαθηεξηζηηθά επεηζφδηα. ΢ην γήπεδν ηεο Νίθεο -ζηε Μαηάλδξνπ θνληά ζην λεθξνηαθείν- γίλεηαη ν αγψλαο ηεο πξψηεο Βζληθήο, Νίθε-Οιπκπηαθφο Πεηξαηψο. Δ Νίθε έπαηδε ηφηε ζηελ πξψηε Βζληθή. Σα ζηξαβνζθπξίγκαηα πάλε θη έξρνληαη. Δ «αδηθία» καο πλίγεη. Δ εμέδξα, δίπια ζην γθαξάδ, βξάδεη. Μαδί ηνπο βξάδσ θη εγψ. Βθείλε ηελ επνρή είκαη θνηηεηήο, έλαο απφ ηνπο ιίγνπο θνηηεηέο ηεο Ν. Εσλίαο ηφηε, δαθηπινδεηθηνχκελνο ζαλ «θαιφ θαη κνξθσκέλν» παηδί. Βπηπιένλ πνιηηηθνπνηεκέλνο ζην ρψξν ηεο Ώξηζηεξάο. Έλαο παξάγνληαο ηεο νκάδαο, έλαο αμηνπξεπήο θχξηνο, γηαηξφο ζην επάγγεικα, ζεθψλεηαη απφ ηνλ πάγθν ηεο νκάδαο θαη κε απεγλσζκέλεο θηλήζεηο θαη εθ-

–87 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

θιήζεηο πξνζπαζεί λα καο εξεκήζεη. ΋ηαλ ην κάηη ηνπ πέθηεη ζε κέλα κνπ ιέεη θσλαρηά: - Λεπηέξε, πξνζπάζεζε λα ηνπο εξεκήζεηο! Μα ηελ Παλαγηά ζαο ιέσ, δε βξίδσ θαη ζπλήζσο πξνζπαζψ λα είκαη κε ηνπο άιινπο επγεληθφο. Υσξίο ζθέςε, κε ην έλζηηθην, ηνπ απαληψ γεκάηνο ζπκφ: - Άληε γ… θη εζχ! ΢ε δεπηεξφιεπηα θαηάιαβα ηε καιαθία κνπ αιιά ήδε ήηαλ αξγά. ΢ην ηέινο ηνπ αγψλα, πήγα ζαλ βξεγκέλε γάηα δεηψληαο ζπγλψκε. Ώπηφο, ρακνγειαζηφο κνπ ιέεη: - Σν μέξσ παηδί κνπ. Με ζηελνρσξηέζαη. Ώπηά έρεη ην πνδφζθαηξν! ΢πκθσλψ! Ώπηά έρεη ην πνδφζθαηξν. Δ ινγηθή, ε ζχλεζε θαη ε κεηξηνπάζεηα ράλνληαη. Μέζα ζην γήπεδν γίλεζαη έλα αλεμέιεγθην θνκκάηη ηεο αραιίλσηεο κάδαο. Σν άιιν επεηζφδην έγηλε ζηε Ρηδνχπνιε, ζηνλ αγψλα Ώηγάιεσ-Νίθεο. Μήπσο εθείλε ηε ρξνληά ε Ρηδνχπνιε ήηαλ έδξα ηνπ Ώηγάιεσ; Ο αγψλαο ήηαλ θξίζηκνο. Κάπνηα ζηηγκή ν δηαηηεηήο ζθχξημε έλα αλχπαξθην πέλαιηη ζε βάξνο ηεο Νίθεο. Λεο λα ιεηηνπξγνχζε απφ ηφηε ε «παξάγθα»; Σν πνηήξη μερείιηζε. Κάπνηνη απφ καο κπήθακε ζην ζηίβν θπλεγψληαο ην δηαηηεηή. ΋ρη πνιιά πξάγκαηα αιιά κεξηθνχο καο κάδεςαλ ζηα απνδπηήξηα. Ο αγψλαο ζπλερίζηεθε θαη δπζηπρψο έιεμε ζε βάξνο καο.

–88 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Βθεί, ζηα απνδπηήξηα, κε πεξίκελε κηα έθπιεμε. Μέζα ζηνπο ζπιιεθζέληεο ήηαλ θη έλαο αδειθφο κνπ πνπ είρε έξζεη απφ ην ΐφιν κε ηελ νκάδα. Σφηε δελ ππήξραλ ηειέθσλα. Έηζη έκαζα ηα λέα απφ ηελ νηθνγέλεηα. Σψξα ε αγσλία κνπ ήηαλ άιιε. Μελ ηπρφλ ζπλδέζνπλ ην γεγνλφο κε ηελ νξγάλσζε ηεο λενιαίαο πνπ ήκνπλ ηφηε. Βπηπρψο, κεηά απφ ιίγν καο άθεζαλ ειεχζεξνπο. ΢ήκεξα δελ πεγαίλσ πηα ζην γήπεδν. Μπνξψ λα βξίδσ κφλνο κνπ κπξνζηά ζηελ ηειεφξαζε. Δ επίζεκε δηθαηνινγία πνπ έρσ είλαη: - Αελ κπνξψ, κε πηάλεη ε θαξδηά κνπ! ΋κσο ζαο νκνινγψ φηη δσ ηελ έληαζε ηνπ αγψλα ζαλ ληφβγαιην παιηθαξάθη…

–89 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Ο ΢τϋλιοσ ςτον Βόλο

Μ

ηα κέξα ε είδεζε θπθινθφξεζε ζαλ αζηξαπή ζ’ φιε ηελ πφιε. Δ ηαβέξλα «ν Λεπηέξεο» ζα έθεξλε ζην ΐφιν ην ΢ηέιην. Βθείλε ηελ επνρή ν ΢ηέιηνο ήηαλ ζξχινο. ΢ε θάζε ξαδηφθσλν, πηθ-απ, ειεθηξφθσλν ήηαλ θπξίαξρνο. Ώπηφο έθιαηγε γηα ηνπο θαεκνχο ηεο θησρνινγηάο, ηνλ πφλν ηεο κάλαο, ηνπο κεηαλάζηεο ζηηο θάκπξηθεο ηεο Γεξκαλίαο θαη ζηνπ ΐειγίνπ ηηο ζηνέο. Υξεζηκνπνηψληαο ζχγρξνλνπο φξνπο, εγψ ήκνπλ «θαλ» ηνπ ΢ηέιηνπ. Δ ηαβέξλα ηνπ Λεπηέξε βξηζθφηαλ ζηελ παξαιία αλάκεζα ζηελ απνζήθε ηνπ Παπαζηξάηνπ θαη ηελ ηαβέξλα «ν Λνχθνπινο». Παίξλνληαο, θαληάδνκαη, άδεηα απφ ηε ρσξνθπιαθή έθιεηζε ην βξάδπ ηελ παξαιία. Δ ζέζε άιισζηε ήηαλ ην ηέινο ηεο βφιηαο, ηνπ γλσζηνχ λπθνπάδαξνπ ηεο επνρήο, πνπ άξρηδε απφ ηελ Κ. Καξηάιε θαη ηειείσλε ζηα Μπιφθηα. Έβαιε ζην δξφκν ηξαπεδάθηα θαη θαξέθιεο, πνπ γέκηζαλ ζην πη θαη θη ... ΢ηέιηνο γάξ. Βκείο, πηηζηξηθάδεο κε θνληά παληεινλάθηα, βξήθακε έλαλ ηξφπν λα έρνπκε εηθφλα ηνπ «πάιθνπ». Μαθξηλή κελ, αιιά καο έθηαλε. ΢ηελ πξνθπκαία ππήξραλ αθφκα κεξηθά κπιφθηα, ηεξάζηηνη φγθνη απφ ηζηκέλην θαη ζίδεξν γηα ηελ νινθιήξσζε ηνπ ιηκελνβξαρίνλα. Ο έλαο δίπια θαη πάλσ ζηνλ άιιν ζε δηπιέο ζεηξέο.

–91 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

΢θαξθαιψζακε ζηελ θνξπθή ηνπο θαη θαζίζακε ζηε ζεηξά κε ηα πφδηα θξεκαζκέλα ειεχζεξα. Ήκαζηαλ πνιιά παηδηά, κα ε πην δσεξή θαη θαζαξηφδηθε παξέα ήηαλ ηα παηδηά ηνπ ζπλνηθηζκνχ. Καηεβήθακε απφ ηε Νέα Εσλία, έλα πνιχβνν ζκάξη. Ήηαλ γεληθή ε αλαζηάησζε, φκσο φηαλ άξρηζε ην πξφγξακκα νη πεληέο πνπ έβγαηλαλ απφ ηα κεγάθσλα θπξηάξρεζαλ ζην ρψξν θαη εκείο επαλαιακβάλακε δπλαηά ηα ιφγηα, φζα μέξακε. Αίπια ζην ΢ηέιην θαη ηελ νξρήζηξα θαζφηαλ έλα θνξίηζη, δε ζπκάκαη πνην, πνπ ζεκλά θαη ηαπεηλά ηνπ έθαλε ζεγθφλην. Κάπνηα ζηηγκή έγηλε έλα κηθξφ δηάιεηκκα θαη ζε ιίγν ζ’ άξρηδαλ νη παξαγγειηέο. Ο ΢ηέιηνο, βακκέλνο Πφληηνο θαη ιατθφο, ιέεη: - Πξψηα φ,ηη πεη ε γαιαξία! Καη καο δείρλεη απφ καθξηά. Με κηα θσλή, ηε δπλαηφηεξε πνπ είρα, θψλαμα. Ώλ ζπκάκαη θαιά ίζσο: «Δ θνηλσλία κε θαηαθξίλεη»! Δ θνηλσλία κε θαηαθξίλεη κ’ έρεη αδηθήζεη ζη’ αιεζηλά θαη ην θνξκί κνπ ζηηγκή δελ παχεη λα ηπξαγληέηαη θαη λα πνλά. Έλησζα, έλησζα πνηα είλαη ε θνηλσλία έλησζα ηνπ θφζκνπ ηελ ηφζε αδηθία... Κη ν ΢ηέιηνο ιέεη: - Έγηλε! Κη άξρηζε ε εηζαγσγή.

–92 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Παλδνπξιηζκφο πάλσ ζηηο ηζηκεληφπιαθεο! ΢αλ λα καο είραλ ραξίζεη φιν ηνλ παξάδεηζν. ΋ξζηνη, θσλέο, θαθφ, απφ ηε ραξά καο βνπηήμακε κε ηα ξνχρα ζηε ζάιαζζα. ΢ην θνιχκπη ήκαζηαλ καλνχιεο. Ώιιά θάπνηνο θψλαμε: - Σα παηδηά!... Σα παηδηά πλίγνληαη! Έγηλε θαζαξία, αλαζηάησζε, ε νξρήζηξα ζηακάηεζε. Σν ηξαγνχδη έκεηλε ζηε κέζε. Βκείο βγήθακε ζψνη θη αβιαβείο απφ ηα δηπιαλά ζθαινπάηηα. Μνπζθίδη φινη, αιιά ηη καο πείξαδε; Δ βξαδηά ήηαλ δεζηή. Αελ θηλδπλέςακε θαζφινπ. Ώξγφηεξα ην πξφγξακκα ζπλερίζηεθε.

- ΢ηέιην, λα είζαη πάληα έηζη φκνξθνο θη σξαίνο ζηε κλήκε καο!

–93 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Οι γερμανικϋσ οβύδεσ

Δ

θπξα- Αέζπνηλα, ε Μάλα κνπ, απφ λσξίο ππέθεξε κε ηνπο ξεπκαηηζκνχο. ΢ηελ αξρή έζθηγγε ηα δφληηα λ’ αλαζηήζεη ηα παηδηά ηεο. Οη πηεζηηθέο νηθνλνκηθέο απαηηήζεηο ηελ αλάγθαδαλ λα είλαη ζπγρξφλσο εξγαδφκελε ζηηο θαπλαπνζήθεο ηεο θάησ πφιεο. Ο λφκνο ηνπ ππνπξγνχ Βξγαζίαο Γνλή ηελ πέηαμε άδνμα έμσ απφ ην επάγγεικα. Πιάθσζαλ θαη ηα ρξφληα, ηα πξάγκαηα ζθνχξπλαλ. Ο γηαηξφο ζπλέζηεζε ακκφινπηξα. Σα επφκελα ρξφληα ζ’ άξρηδαλ ηα ηακαηηθά κπάληα ζηελ Ώηδεςφ. Έκπαηλαλ κε ηελ θνιιεηή ηεο, ηελ θπξα- ΢νπιηάλα, ζην «Κχθλνο» θαη θάλαλε ην ηαμίδη κέρξη ηηο ηακαηηθέο πεγέο Μηα θνξά κε πήξε καδί ηεο. Βθείλε ηε ρξνληά αξθεζηήθακε ζε δηαθνπέο ζηηο ακκνπδηέο ησλ Ώιπθψλ. Ννηθηάζακε, γηα έλα κήλα, κηα απφ ηηο θαιακέληεο θαιχβεο πνπ έζηελε θαηά κήθνο φιεο ηεο ακκνπδηάο έλαο θαπάηζνο, θαη εθείλε ηελ επνρή «κέζα ζηα πξάγκαηα» θαίλεηαη, άλζξσπνο. Φίζθα ε παξαιία κε θφζκν απφ ηελ πφιε ηνπ ΐφινπ αιιά θαη ηα κεζφγεηα ηεο Θεζζαιίαο. Βχθνια ζπλαληνχζεο αλζξψπνπο απφ ηα ρσξηά ηεο Λάξηζαο, ηεο Καξδίηζαο θαη ησλ Σξηθάισλ πνπ κε ην ηξέλν έξρνληαλ εδψ λα θάλνπλ ηα κπάληα ηνπο.

–95 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Με ην ιεσθνξείν ηεο αζηηθήο κέζα ζε δχν θαιαζνχλεο κεηαθέξακε κεξηθά θαηζαξνιηθά, ηε ζηάκλα γηα ην πφζηκν λεξφ, ηελ απαξαίηεηε γθαδηέξα Παπαξξήγα ηεο επνρήο, ιίγα ξνχρα, ζεληφληα θαη κηα θνπβέξηα. Βγψ «δαλείζηεθα» απφ έλα θαθελείν ηεο παξαιίαο κηα θαξέθια λα θάζεηαη ε Μάλα. Ο Παηέξαο θαη ηα κεγάια αδέξθηα έξρνληαλ κφλν ηηο Κπξηαθέο. Δ ιέμε ΢αββαηνθχξηαθν δελ είρε αθφκα αλαθαιπθζεί, αθνχ ην ΢άββαην ήηαλ θαλνληθή εξγάζηκε κέξα. Ο δηθφο κνπ ξφινο ήηαλ βαζηθφο. Πξσί-πξσί έπξεπε λ’ αλνίμσ ην ιάθθν ζηελ άκκν. ΋ηαλ ν ήιηνο ζεθσζεί αξγφηεξα λα ηελ θάςεη. Σφηε ε Μάλα γηνκάηε ληξνπέο έβγαδε ηε ξφκπα ηεο θαη μάπισλε κέζα ζην ιάθθν. Βγψ ηε ζθέπαδα φιε θάλνληαο θαηά κήθνο ηνπ ζψκαηφο ηεο έλα ιφθν κε θαπηή άκκν. Μφλν ην θεθάιη έκελε έμσ. Γηα λα κε ηε ρηππάεη ν ήιηνο είρα θηηάμεη κε ραξηφληα έλα πξφρεηξν ζθηάδην. Σφηε θαη κφλν ηφηε έπεθηα ζηε δηπιαλή ζάιαζζα γηα θακηά ψξα. Βθείλε δελ ήηαλ κφλε. Αίπια ηεο άιιεο νκνηνπαζνχζεο ήηαλ ζθεπαζκέλεο θη έλαο αξηζκφο απφ θεθάιηα αληάιιαζζαλ πιεξνθνξίεο θάλνληαο ην απηνλφεην θνπηζνκπνιηφ. ΋ηαλ ζπκπιεξσλφηαλ ε ψξα, έπαηξλα ην ζεληφλη θαη ην θξαηνχζα αλνηρηφ. Δ Μάλα ζεθσλφηαλ, ηελ ηχιηγα κε ην ζεληφλη θη έκπαηλε ζηελ θαιχβα γηα ιίγεο αλάζεο. Βγψ αλέκεινο ζπλέρηδα ην κπάλην θαη ην παηρλίδη. Ώξγά ην κεζεκέξη θαηέβαδα κε φξεμε φ,ηη πξφρεηξν είρε θηηάμεη ε Μάλα. Ώπφ απηά πνπ έθεξλε ν Παηέξαο, απφ ηα δηπιαλά πεξβφιηα θαη κπνζηάληα, απφ ηνπο α-

–96 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

κέηξεηνπο κηθξνπσιεηέο πνπ πεξλνχζαλ απφ ην δξφκν. ΐέβαηα κε ηα κέηξα θαη ηνπο ξπζκνχο ηεο επνρήο. Σν απφγεπκα πάιη κπάλην, κπάια κε ηελ παξέα, εμεξεπλήζεηο ζηα ελδφηεξα, θάλα θιέςηκν απφ αθχιαθην δέληξν θαη θάπνηα θαηά θαληαζία κνπ θιεξη, θπξίσο κε ηελ θφξε ηνπ πεξηβνιάξε απέλαληη. Βθεί, ζηηο Ώιπθέο, είρε εμνρηθφ ζπίηη έλαο ζπκκαζεηήο κνπ ζην ζρνιείν, ν Μηράιεο, πνπ θαζφηαλ ζηα Γεξκαληθά ηεο Νέαο Εσλίαο. Ο παηέξαο ηνπ, πξφζθπγαο απφ ην Βγγιεδνλήζη, λαπηηθφο πάππνπ πξνο πάππνπ, θαηάθεξε λα έρεη δηθφ ηνπ θαΎθη ζην ιηκάλη ηνπ ΐφινπ θαη λα θάλεη θάζε ινγήο κεηαθνξέο ζε παξαζαιάζζηα ρσξηά ηνπ Παγαζεηηθνχ, ζην Σξίθεξη θαη ηηο ΢πνξάδεο. Μηα κέξα ν Μηράιεο κνπ ιέεη: - Βίζαη λα πάκε αχξην γηα ρηαπφδηα; Υσξίο θαλέλα δηζηαγκφ ηνπ απάληεζα ζεηηθά. Λεζκνλψληαο εληειψο ηελ πξσηλή κνπ ππνρξέσζε. Θα ήηαλ ζπλαξπαζηηθφ! Πξάγκαηη ην πξσί ην έζθαζα ρσξίο λα πσ θνπβέληα. ΢ην δηπιαλφ ιηκαλάθη ν Μηράιεο ήηαλ παλέηνηκνο. Δ βάξθα, πνπ ηελ είραλ εθεί, ην θακάθη κε ην καθξχ θνληάξη, ιίγε γαιαδφπεηξα πνπ αλαγθάδεη ηα θαεκέλα ηα ρηαπφδηα λα βγαίλνπλ απφ ηηο ηξχπεο ηνπο θη έλα κηθξφ κπνπθάιη ιάδη γηα λα εξεκεί ηελ επηθάλεηα ηνπ λεξνχ θαη λα θαίλεηαη θαζαξά ν πάηνο. Με γξήγνξν θσπειάηηζκα απνκαθξπλζήθακε πξνο ηνλ θάβν γεκάηνη πξνζκνλή θη ειπίδα φηη ζα γεκίζνπκε ηε βάξθα ρηαπφδηα.

–97 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

΋κσο, ζαλ λα καο είρε ρηππήζεη καχξν κάηη, νχηε ζεθηέ δε θάλακε. Οη ξφινη θάζε ηφζν άιιαδαλ. Μηα θνξά ν έλαο ηα θνππηά, κηα θνξά ν άιινο ην θακάθη. Σίπνηα, ηίπνηα! Κάπνηεο απνηπρεκέλεο απφπεηξεο, δπν-ηξία βνπηήκαηα ηνπ Μηράιε δελ απέθεξαλ θαξπνχο. Φηάζακε ζην ηέξκα ηεο αθξνγηαιηάο θαη αξρίζακε λα ζηξίβνπκε ηνλ θάβν. Σν φλνκα ηνπ ηφηε ήηαλ ΢σξφο. ΢ε ιίγν ράζεθε απφ ηα κάηηα καο ε αθξνγηαιηά ησλ Ώιπθψλ. Παξαθάησ ήηαλ ε αθηή ηνπ ΢ακπάλαγα. Σψξα λνκίδσ ιέγεηαη Υξπζή Ώθηή. Πεγαίλακε δίπια ζηνπο βξάρνπο, ζε ζεκείν πνπ ην βάζνο ηεο ζάιαζζαο ήηαλ πεξίπνπ ην κπφη καο. Σφηε πξψηνο ν Μηράιεο είδε ζηνλ πάην κηζνβπζηζκέλα ζηελ άκκν θάηη κεηαιιηθά αληηθείκελα. Έπεζε κέζα θαη ζε ιίγν αλέβαζε πάλσ ην πξψην. Ήηαλ κηα θαλνληθή γεξκαληθή νβίδα κε θπιηλδξηθφ ζρήκα. ΢ηελ θάησ εμσηεξηθή πιεπξά ν επηθξνπζηήξαο, πάλσ ε κπηεξή θσληθή άθξε πνπ φηαλ ζπγθξνπζηεί βίαηα πξνθαιεί ηελ έθξεμε. Ο θαζέλαο κπνξεί λα ηα έρεη δεη. Ώξγφηεξα ην πεξίβιεκά ηνπο ρξεζηκνπνηήζεθε ζαλ αλζνδνρείν ζε ζπίηηα. ΢ε ιίγν πέζακε θη νη δχν θη αλεβάζακε θη άιιεο. ΋κσο ε βάξθα βάξπλε θαη ζηακαηήζακε. Με πνιχ θφπν ζηα θνππηά θηάζακε θάπνηα ζηηγκή πίζσ. Ο Μηράιεο θη εγψ ηηο κεηαθέξακε ζηελ απιή ηνπ. Κξαηήζακε κηα απ’ έμσ γηα λα ηελ «εμεηάζνπκε». Με πνιχ θφπν, ρσξίο θαζφινπ λα ζπλεηδεηνπνηνχκε ηνλ θίλδπλν, ζην ηέινο ηελ αλνίμακε. Μέζα ηεο είρε «καθαξφληα» απφ κπαξνχηη δηαβξσκέλα απφ ην λεξφ ηεο ζάιαζζαο. Μφιηο ην πξσηνείδα ζπκάκαη πσο είπα:

–98 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

- Έλα θνπηί Νηεβέηα! Ώπφ ηελ νκψλπκε βηνκεραλία καθαξνληψλ ηνπ ΐφινπ. Σελ άιιε κέξα ηηο αλνίμακε φιεο. Με ηε κεραλή ηνπ παηέξα ηνπ ηηο κεηέθεξε φιεο ζηελ πφιε. Σν κέηαιιν ην πνχιεζε ζηα «Παιηά» ζαλ ραιθφ, ηα καθαξφληα ηα κνηξαζηήθακε. Βγψ η’ άπισζα ζηα θεξακίδηα εγθαηαιεηκκέλνπ δηπιαλνχ ρακφζπηηνπ γηα πνιιέο κέξεο. ΋ηαλ θάπνηα ζηηγκή άλαςα ηελ άθξε ελφο ζπκπεξηθέξζεθε ζαλ βεγγαιηθφ. ΢πίζεο θαη ζφξπβνο κέρξη λα θαγσζεί φιν. Σα κνίξαζα ζε πεληάδεο θαη ηελ επφκελε ρξνληά ηα πνχιεζα ην βξάδπ ηεο Ώλάζηαζεο –κηζή δξαρκή ην δεκαηάθη– ζην πξναχιην ηεο ΐαγγειίζηξαο. Δ ιεηηνπξγία γηλφηαλ ζηελ παιηά εθθιεζία, ε ζεκεξηλή λέα ήηαλ αθφκα ζην ρηίζηκν. Σν «Υξηζηφο αλέζηε» ν παπάο ην έιεγε πάλσ ζηελ ηζηκεληέληα πιάθα ηνπ θαηαθχγηνπ πνπ είρε ε απιή ηεο εθθιεζίαο. Πνχιεζα 42 δεκαηάθηα. Καιή ζνδεηά. Ήκνπλ ραξνχκελνο. Σν εθθιεζίαζκα είρε επηζηξέςεη ζηνλ λαφ. Ο πνιχο ν θφζκνο βέβαηα είρε γπξίζεη ζηα ζπίηηα ηνπ γηα ηε «καγεηξίηζα». Σφηε εγψ έθαλα ηελ «απνλελνεκέλε πξάμε». Σα ππφινηπα η’ άλαςα φια καδί θξαηψληαο ηα ζηα ρέξηα. Οη θσηηέο θαη νη ιάκςεηο πνπ αθνινχζεζαλ κε ςηινθφβηζαλ –άξγεζα ιίγν– θαη αζπλείδεηα ηα πέηαμα καθξηά. Ο δηάνινο έβαιε ην ρεξάθη ηνπ θαη άξπαμαλ ιίγν ηα θάησ θχιια απφ ην κηθξφ πιαηάλη ηεο απιήο. Βπηπρψο, απιψο ηζνπξνπθιίζηεθε. Ώπηφ ην δηαπίζησζα ηελ επφκελε, γηαηί ηφηε –ρεζκέλνο απφ ην θφβν– είρα εγθαίξσο εμαθαληζηεί.

–99 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Μνόμεσ εμφυλύου

Ο

η κλήκεο κνπ απφ ηνλ εκθχιην είλαη πεξηνξηζκέλεο. Ώπηφ βέβαηα έρεη ζρέζε κε ην γεγνλφο φηη εθείλε ηελ επνρή ήκνπλ κηθξφο. Άιινη θίινη κνπ φκσο, ζηηο παξέεο πνπ έθαλα ζηελ Ώζήλα, ζπλνκήιηθνη έσο θαη ιίγν κηθξφηεξνη, δηεγνχληαη κε ιεπηνκέξεηεο πεξηζηαηηθά πνπ ζπλέβεζαλ γχξσ ηνπο εθείλε ηελ επνρή. Τπάξρνπλ αληηθεηκεληθέο εμεγήζεηο. Ήκνπλ παηδί ηεο πφιεο θαη φρη ηεο ππαίζξνπ φπνπ θπξίσο δηαδξακαηίζηεθαλ ηα ηξαγηθά γεγνλφηα ηεο εκθχιηαο δηακάρεο. Όζηεξα ε νηθνγέλεηά κνπ δελ είρε άκεζε ζπκκεηνρή, νχηε ηηο αληίζηνηρεο αλαπφθεπθηεο ζπλέπεηεο. Ώπιψο ήηαλ θίιηα πξνζθείκελε πξνο ηνπο θπλεγεκέλνπο αξηζηεξνχο, φπσο ήηαλ θαη ε κεγάιε πιεηνςεθία ησλ αλζξψπσλ ηεο γεηηνληάο καο. Ώπηέο ηηο κέξεο πξνζπάζεζα λα αλαζχξσ, απφ παιηέο κλήκεο, ζηελ επηθάλεηα ηέηνηα πεξηζηαηηθά. Αελ είρα θακία εμσηεξηθή βνήζεηα. Αηφηη δπζηπρψο –θαη θαθψο– έρσ πνιιά ρξφληα απνθνπεί απφ ηνπο αλζξψπνπο θαη ην ρψξν πνπ γελλήζεθα θη αληξψζεθα. Εδνχ ε ζνδεηά απηήο ηεο πξνζπάζεηαο. Ήηαλ ε επνρή πνπ ε αληαξζία έπλεε ηα ινίζζηα. Έλα βξάδπ θαηέβεθαλ απφ ην βνπλφ δχν αληάξηεο θαη ηξχπσζαλ ζην ζπίηη ηνπ ελφο. Ώπηφ βξηζθφηαλ ζηα Γεξκαληθά, ζην χςνο ηεο εθθιεζίαο αλεβαίλνληαο ηνλ

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

θεληξηθφ δξφκν ζηε δεμηά πιεπξά. Ο παηέξαο ηνπ ήηαλ ν ππάιιεινο ν επηθνξηηζκέλνο λα θπιάεη θαη λα ζπληεξεί ην πδξαγσγείν πνπ ήηαλ ζηελ αιάλα κπξνζηά ζην ζπίηη. Μέζα ζην πφιεκν ησλ εληππψζεσλ θαη ηεο πξνπαγάλδαο, πνπ θπξηαξρεί πάληα ζηηο δηελέμεηο, θπθινθφξεζε ακέζσο κηα βνιηθή θήκε γηα ηνπο θπξίαξρνπο.

- Ώπφ ην βνπλφ θαηέβεθαλ γηα λα δειεηεξηάζνπλ ην λεξφ! Διίζηα θαη θαθφβνπιε θήκε, πνπ έλαο έιινγνο θαη κε θαλαηηθφο άλζξσπνο δελ ζα κπνξνχζε πνηέ λα ελζηεξληζζεί. ΋κσο απηφ είπε ε ρσξνθπιαθή.

- Μα θαιά, άλζξσπέ κνπ, ζα δειεηεξίαδαλ ηνπο δηθνχο ηνπο; ΋κσο νη θξαηνχληεο είραλ ην καραίξη, είραλ θαη ην πεπφλη. Σφηε έιεγαλ φ,ηη ήζειαλ δηέδηδαλ φ,ηη ηνπο βφιεπε Σν ηξαγηθφ φκσο είλαη αιινχ. Σν πξσί ν παηέξαο –φπσο εηπψζεθε ηφηε– πήγε κε θάπνηα δηθή ηνπ ινγηθή ζηε ρσξνθπιαθή θαη πξνζπάζεζε λα θάλεη θάπνηα ζπκθσλία θαη ζπκβηβαζκφ. Αελ ήηαλ φκσο θαηξφο γηα ηέηνηα. Σν ηεηξάγσλν ακέζσο θπθιψζεθε. Άδεηαζαλ φια ηα δηπιαλά ζπίηηα θαη αθνινχζεζε ε αληαιιαγή ησλ ππξψλ. Βθαηφ κέηξα πην πάλσ ήηαλ ηα δεκνηηθά ζρνιεία. Σα καζήκαηα είραλ αξρίζεη. ΢ε ιίγν κέζα ζηελ ηάμε ηνπ 7νπ έξρεηαη αλάζηαηνο ν δηεπζπληήο θαη απζηεξά καο ιέεη: - Γξήγνξα, γξήγνξα! Να ηξέμεηε φινη λα πάηε ζηα ζπίηηα ζαο. Ώδεηάζηε ακέζσο ηηο ηάμεηο.

–102 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Βγψ θαζφκνπλ απφ ηελ άιιε κεξηά ηνπ θεληξηθνχ δξφκνπ ηεο Νέαο Εσλίαο, θαη ζε ηξία-ηέζζεξα ιεπηά, πεξλψληαο κπξνζηά απφ ηε ΐαγγειίζηξα, κπνξνχζα λα πάσ ζην ζπίηη. ΋κσο ην ζθνπιήθη ηεο πεξηέξγεηαο δε κ’ άθεζε. Πήγα νινηαρψο πξνο ην γεγνλφο. Παξά ηηο απαγνξεχζεηο, ζχληνκα βξέζεθα ζε γσληά πνπ είρα νπηηθή επαθή κε ην ζπίηη θαη ηελ αιάλα πνπ ήηαλ κπξνζηά ηνπ. Οη ρσξνθχιαθεο μαπισκέλνη πξεκεδφλ κπξνζηά ζηα ζηεκέλα νπινπνιπβφια Μπξελη ζθπξνθνπνχζαλ ηελ πξφζνςε. ΢ηηο επαλεηιεκκέλεο πξνζθιήζεηο γηα παξάδνζε ε απάληεζε ήηαλ κηα ξηπή απφ κέζα. ΋κσο ε κάηαηε κάρε πιεζίαδε ζην ηέινο ηεο. Σν ηεζσξαθηζκέλν πνπ είρε ελ ησ κεηαμχ θηάζεη, πξνρψξεζε ςπρξά θαη αδπζψπεηα, γθξέκηζε ην ηνηράθη ηεο απιήο θαη κπήθε πξνο ην ζπίηη. Οη ηειεπηαίεο βνιέο κέζα απφ ην ζπίηη ήηαλ απηέο ηεο δηπιήο απηνθηνλίαο ηνπο! Υξηζηέ κνπ, πφζν ζάξξνο νπιίδεη ηνλ άλζξσπν ε απφγλσζε, ε πίζηε ζ’ έλα ζθνπφ αιιά θαη πφζν κάηαηε, αιήζεηα, ήηαλ ε ζπζία ησλ δχν παιηθαξηψλ. ΢ε έλα ζηξαηησηηθφ φρεκα θφξησζαλ ηα δχν λεθξά ζψκαηα θαη ην πξάγκα ηειείσζε. ΢εκαζία έρεη λα πσ πψο αληέδξαζαλ νη γχξσ γεηηνληέο. Ο παηέξαο έδεζε –φζν έδεζε– κε ην «ζηίγκα». Ώπηφο ηζρπξηδφηαλ πσο πξνζπάζεζε λα ηνπο ζψζεη θη απηή πξνθαλψο ήηαλ ε πξφζεζή ηνπ. ΋κσο ε αγξηφηεηα ηεο επνρήο έθαλε αηειέζθνξε θάζε ηέηνηα ζπκβηβαζηηθή πξνζπάζεηα. ΋ηαλ έκπαηλε ζην θαθελείν θαη θαζφηαλ ζ’ έλα ηξαπέδη, απηφ ζχληνκα άδεηαδε απφ

–103 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

ηνπο άιινπο. Καλέλαο δελ ηνπ κηινχζε. Πιήξεο απνκφλσζε. Πέζαλε έξεκνο θαη κφλνο. Θχηεο αιιά θαη ζχκα ησλ αθξαίσλ θαηαζηάζεσλ πνπ δεκηνπξγνχλ νη εκθχιηνπ ζπαξαγκνί. Άιιν πεξηζηαηηθφ ήηαλ κ’ έλα καγαδάηνξα ηνπ θεληξηθνχ δξφκνπ, πνπ είρε δχν ζπλνκήιηθα κε κέλα αγφξηα. Μέζα ζηελ έπαξζε θαη ηε παξαδάιε ηεο επνρήο βγήθε ζην βνπλφ ζην δεχηεξν αληάξηηθν. Κάπνηα ζηηγκή –δελ μέξσ– θνπξάζηεθε, λνζηάιγεζε ηελ νηθνγέλεηα θαη ηελ ηέρλε ηνπ, ζπλεηδεηνπνίεζε ην κάηαην ηνπ πξάγκαηνο. Καηέβεθε ζηε ρσξνθπιαθή, κεηά απφ θάπνηεο επαθέο, ειπίδνληαο λα γπξίζεη ζην ζπίηη ηνπ. ΋κσο έπξεπε λα πιεξψζεη ην ηίκεκα ησλ πξάμεψλ ηνπ. Σν δίιεκκα ήηαλ: ΢ηξαηνδηθείν ή νκηιία. Αηάιεμε ην δεχηεξν. Σνλ αλέβαζαλ έλα δεηιηλφ ζην κπαιθφλη ζηε ζηάζε Μαπξνκκάηε, πάλσ απφ ην θαθελείν λα θηχζεη ηνλ εαπηφ ηνπ, ηνπο ζπληξφθνπο ηνπ θη φια ηα ππφινηπα. Σνλ ζηαχξσζαλ κε θπζεθιίθηα γηα λα γίλεη πην γιαθπξφ ην ζέακα, αλ θαη ε καθξηά γελεηάδα ηνπ ήηαλ ήδε αξθεηή. Πηηζηξηθάο αθφκα ήκνπλ έλαο απφ ηνπο πνιινχο αθξναηέο ηεο νκηιίαο. Ση ήμεξα θαη ηη θαηαιάβαηλα ηφηε; Δ αλάκλεζε πνπ κνπ έκεηλε είλαη ε κειαγρνιία πνπ επηθξαηνχζε. Μηα ιχπε πνπ ζθνηψλεη. Οχηε δεησθξαπγέο αιιά νχηε θη απνδνθηκαζίεο. Ώλζξψπηλεο θαηαζηάζεηο. Σξαγηθέο. Πνηνο είλαη ζ’ έλαλ εκθχιην ν θηαίρηεο θαη πνηνο είλαη ν θξηηήο; Μεηά ην ηέινο ησλ καρψλ έκεηλαλ νη αιαιαγκνί ησλ «ληθεηψλ» θαη ην αλειεέο θπλήγη ησλ «εηηεκέ-

–104 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

λσλ». Δ ηζηνξία δηδάζθεη φηη ζε ηέηνηεο πεξηφδνπο εληάζεσλ επηθξαηνχλ ηα πην έμαιια ζηνηρεία, ζπλνδεπκέλα απφ ηα πην κέηξηα κπαιά. Θπκάκαη ηηο πεξηνδηθέο ζπιιήςεηο αλζξψπσλ απφ ηε γεηηνληά γηα εθηφπηζε θαη ζσθξνληζκφ. Θπκάκαη ην θπλεγεηφ ζ’ απηνχο πνπ δελ ςήθηζαλ ζηηο εθινγέο ηνπ ’46. Θπκάκαη ηελ πξνζπάζεηα λα επηειίζνπλ ηελ αμηνπξέπεηα ηνπ θάζε νηθνγελεηάξρε πνπ αγσληδφηαλ λα δήζεη ηα παηδηά ηνπ. Θπκάκαη ηηο παλνκνηφηππεο δειψζεηο κεηαλνίαο θαη «θαηαδίθεο ηνπ ΚΚΒ θαη φισλ ησλ παξαθπάδσλ ηνπ». Θπκάκαη ηνλ εαπηφ κνπ, καδί κ’ φιν ην ζρνιείν παξαηαγκέλνη ζην Αεκνηηθφ Θέαηξν ζηελ αξρή ηεο Αεκεηξηάδνο λα θνπλάκε ηα ράξηηλα ζεκαηάθηα, πνπ καο κνηξάζαλε αλακέλνληαο ηε βαζίιηζζα Φξεηδεξίθε πνπ ζα πεξλνχζε πεγαίλνληαο πξνο ηελ παηδνχπνιή ηεο Ώγξηάο, παπαγαιίδνληαο ηα ζπλζήκαηα γηα λα επηζηξέςνπλ ηα παηδηά ηνπ παηδνκαδψκαηνο. Οη ληθεηέο έδξεπαλ ηνπο θαξπνχο ηεο λίθεο. Πνηαο λίθεο φκσο; Γχξσ καο ήηαλ ηα εξείπηα κηαο ρψξαο ζπλνιηθά εηηεκέλεο πνπ έπξεπε πάιη απφ ηελ αξρή αγθνκαρψληαο λα αξρίζεη λα αλαπλέεη...

–105 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Σα αφεντικϊ μου

Μ

ηθξφ παηδί κπήθα ζηε βηνπάιε. Ήηαλ ε κνίξα γηα ηα βιαζηάξηα ηεο γεηηνληάο κνπ. Να κάζεη ην παηδί ηα βαζηθά γξάκκαηα κε φξην ην απνιπηήξην ηνπ δεκνηηθνχ Μεηά; Μεηά λα γίλεη παξαγηφο ζε θάπνην κάζηνξα, λα κάζεη κηα ηέρλε. Να γίλεη ν κηθξφο ζ’ έλα καγαδί, λα βγάδεη ηνπιάρηζηνλ ηα πξνζσπηθά ηνπ έμνδα. Ήηαλ αθφκα λσξίο γηα θαλνληθφ κεξνθάκαην ζηα εξγνζηάζηα ηεο πφιεο. Αε ιείπαλε δα ηα ψξηκα θαη ζηηβαξά ρέξηα λα θαιχςνπλ απηέο ηηο αλάγθεο. Ήηαλ ληξνπή θαη φλεηδνο λα ηελ αξάδεηο ζην ζπίηη. Ση ήζνπλ; Σεκπειραλάο θαη ραξακνθάεο; ΢ηα κηθξάηα κνπ, πξηλ αθφκα απφ ην ζρνιείν, ζπκάκαη δχν «εκπνξηθέο» κνπ δξαζηεξηφηεηεο. Παζαηεκπάο ζην γήπεδν ηεο Νίθεο θαη θνπινπξηδήο ζηα ζνθάθηα ηεο γεηηνληάο. Σν ζαθνχιη γηα ηνλ παζαηέκπν ήηαλ ε πάληλε ηζάληα πνπ είρε ξάςεη ε κάλα κνπ γηα ηνλ κεγαιχηεξν αδειθφ κνπ, φηαλ πήγαηλε ζην ζρνιείν. Μνλάδα κέηξεζεο ήηαλ ην θιηηδάλη ηνπ θαθέ. Ώξγφηεξα έγηλε ε δηθή κνπ ηζάληα θαη ηειηθά ρξεζίκεπζε λα απνζεθεχεη ε κάλα ηα καληαιάθηα ηεο κπνπγάδαο ηεο. Ώπηή απισλφηαλ ζ’ έλα ηελησκέλν ζρνηλί αλάκεζα ζηε δηθή καο αθαθία θαη ζηε κνπξηά ηεο Καιίθαηλαο πνπ ήηαλ ζην δηπιαλφ ζπίηη. Δ δνπιεηά κε ηνλ πα-

–107 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

ζαηέκπν δελ είρε ςσκί, γηαηί ήηαλ κφλν ηα απνγεχκαηα ηεο Κπξηαθήο. Με ηα θνπινχξηα ζπκάκαη ην ζπλαγσληζκφ κε ηνλ θνιιεηφ κνπ ηνλ Σαζνχιε: Πνηνο ζα θηάζεη πξψηνο ζην θνχξλν γηα λα γεκίζεη ηνλ μχιηλν ηαβά κε ηα πελήληα θξέζθα θαη ιαρηαξηζηά θνπινχξηα. Ο ηαβάο ήηαλ έλα μχιηλν παξαιιειφγξακκν κε πιατλά ζηεξίγκαηα, δεκέλν κε κηα πάληλε θνξδέια γχξσ απφ ην ιαηκφ. Σα θνπινχξηα ήηαλ ηαθηνπνηεκέλα φξζηα ζε νξηδφληηεο ζεηξέο. Γηα λα κέλνπλ θξέζθα ηα ζθέπαδα κε κηα πεηζέηα, πνπ είρα αξπάμεη απφ ην ζπίηη. Θπκάκαη πσο, αλ ηα πνχιαγα φια, έβγαδα θέξδνο 2.500 δξαρκέο, δειαδή 2,5 δξρ. αθνχ ν Μαξθεδίλεο δελ είρε θφςεη αθφκα ηα κεδεληθά. ΋κσο απηφ έπξεπε λα γίλεη γξήγνξα, γηαηί κεηά ηα θνπινχξηα μεξαίλνληαλ θαη δπζθφιεπε ην μεπνχιεκα. Βπηζηξνθή δελ ππήξρε. Γηα λα πάξεηο ηελ επφκελε κέξα λέν εκπφξεπκα έπξεπε λα μνθιήζεηο ην ρξένο ηεο πξνεγνχκελεο. Ήηαλ κηα ηάμε πνπ επηθξαηνχζε εθείλε ηελ επνρή θαη ε ηήξεζή ηεο ήηαλ απηνλφεηε. ΢ηελ παηδηθή ειηθία άιιαμα πνιιά αθεληηθά. Έληνλα ζπκάκαη ην ξάθηε, φπνπ εξγάζηεθα έληεθα κήλεο. Μφιηο ηέιεησζα ην δεκνηηθφ ν Παηέξαο θξφληηζε λα κάζσ κηα ηέρλε. Πήγα ζ’ απηή ηε δνπιεηά ζπζηεκέλνο. Σν αθεληηθφ ήηαλ ν γακπξφο ηνπ άληξα ηεο αδειθήο καο. Βίρε έλα κεγάιν εκπνξνξαθείν ζηνλ θεληξηθφ δξφκν ηεο Αεκεηξηάδνο, απέλαληη απφ ην παιαηφ Αεκαξρείν. Ώπηφ δελ ην ’ρε ξίμεη αθφκα ν ζεηζκφο. Σφηε, απφ ηελ νδφ Αεκεηξηάδνο, πέξλαγε ην ηξελάθη γηα ηηο Μειηέο θαη κεξηθά πξσηλά ζθαξθάισλα πίζσ λα θεξ-

–108 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

δίζσ ιίγν ρξφλν. Σν σξάξην ήηαλ απγή κε λχρηα. Γηα ην κεζεκέξη ε Μάλα έθαλε θνπκάλην δίλνληάο κνπ θαγεηφ κέζα ζε κηα θαζηαληά, φπσο θαη ζ’ φια ηα αδέιθηα. ΢ην ξαθείν έθαλα φιεο ηηο ππεξεηηθέο δνπιεηέο, εθηφο απφ ην λα καζαίλσ ηελ ηέρλε. Πξσί-πξσί λ’ αλάςσ ην ζίδεξν, πνπ ήηαλ αθφκα κε θάξβνπλα, λα ηξέμσ δηαγσλίσο απέλαληη ζην χςνο ηνπ Άε Νηθφια λα ηαθηνπνηήζσ ην θνηέηζη πνπ είρε ζηελ απιή ηνπ ζπηηηνχ ηνπ ην αθεληηθφ, λα επηζηξέςσ ηξέρνληαο γηα ηελ θαζαξηφηεηα ηνπ εξγαζηαθνχ ρψξνπ. Πάλσ ζην παηάξη δνχιεπαλ δχν άηνκα. Έλαο γλψζηεο ηεο ηέρλεο, ν θάιθαο, πνπ δνχιεπε κε ην θνκκάηη θη έλαο άιινο βνεζφο πην παιαηφο απφ εκέλα. Έληεθα κήλεο πνιχ ιίγα πξάγκαηα κνπ έδεημε. Μφλν μειψκαηα, ξεκπαηέκαηα, θιάπεο θαη άξρηδα λα καζαίλσ θνπκπφηξππεο. ΢ηα ππαηληθηηθά κνπ παξάπνλα κε απνζηφκσλε ιέγνληαο: - Παξαπνληέζαη θηφιαο! Παο θάζε βξάδπ ζηα ζπίηη ζνπ. Βγψ πήγαηλα κφλν ηηο γηνξηέο. Έηζη δε καζαίλεηο ηέρλε! ΐιέπεηο ζηε δσή φια είλαη ζρεηηθά θαη ηα κέηξα ζχγθξηζεο δηαθνξεηηθά γηα ηνπο αλζξψπνπο ζηηο δηάθνξεο επνρέο. Βίρακε δηαιερηνχο πειάηεο, φπσο ηνλ Ώιέμαλδξν Μέξν, ηδηνθηήηε θαη δηεπζπληή ηεο ηζηνξηθήο ηνπηθήο εθεκεξίδαο « Τατσδρόμος», έλαλ βνπιεπηή ηνπ ΢πλαγεξκνχ- δε ζπκάκαη η’ φλνκά ηνπ- πνπ είιθε ηελ θαηαγσγή θη άξα θαη ηε δεμακελή ησλ ςήθσλ ηνπ, απφ ηα ρσξηά ηνπ θάκπνπ, ΐειεζηίλν, Ρπδφκπιν, Υιφε, αιιά θαη πνιινχο βηνκήραλνπο θαη κεγαιέκπνξνπο. ΋ρη κφλν άλδξεο αιιά θαη γπλαίθεο. Σφηε ήηαλ πνιχ

–109 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

ηεο κφδαο ηα αλδξηθνχ ζηηι ηαγηέξ. Σα ξνχρα κεηά ηελ ηειεπηαία πξφβα θαη ην ηειηθφ θηλίξηζκα ηα πήγαηλα ζηα ζπίηηα ειπίδνληαο ζε θάλα ξεγάιν πνπ ζπάληα φκσο εξρφηαλ. Θπκάκαη φκσο ην εμήο ραξαθηεξηζηηθφ πεξηζηαηηθφ. Ήηαλ λα παξαδψζσ έλα ηαγηέξ θνληά ζηνλ Άλαπξν ζε κηα γλσζηή νηθνγέλεηα ελφο βηνκήραλνπ πνπ είρε ην εξγνζηάζηφ ηνπ ζηελ Πνιπκέξε θαη ζπίηη ζηνλ παξαιηαθφ δξφκν. Βίρα κεγάιεο πξνζδνθίεο. Έηζη πήξα ν θαθνκνίξεο κεο ηελ αθέιεηά κνπ ην ιεσθνξείν 1 Νέα Εσλία- Άλαπξνο, ειπίδνληαο φηη ην κπαμίζη ζα αλαπιήξσλε ζην πνιιαπιάζην ην αληίηηκν ηνπ εηζηηεξίνπ. Πιελ καηαίσο. Φξνπ-θξνχ θη αξψκαηα, ζπγθαηαβαηηθή ζπδήηεζε γηα ην θαεκέλν κηθξφ παηδί απφ ηε Νέα Εσλία θη άιια παξφκνηα. ΋κσο κπαμίζη γηνθ. Με θαηεβαζκέλα ηα θηεξά γχξηζα ζην ξαθείν κε ηα πφδηα. Ώγία Σξηάδα, Καιακάθηα, Άγηνο Κσλζηαληίλνο, ην γεκάην-ηφηε- κε πεχθα Πάξθν, ηα Κχκαηα, Σξεηο Εεξάξρεο θαη ηέινο ην καγαδί. Αελ είπα ηίπνηα ζηνπο άιινπο, ίζσο απφ ληξνπή γηα ηελ γθάθα κνπ, αιιά ε πίθξα έκεηλε. ΢ηελ αξρή ην αθεληηθφ δε κνπ έδηλε ηίπνηα ζαλ ακνηβή. Μάζαηλα ηελ ηέρλε ληε! Ώξγφηεξα άξρηζε λα κνπ δίλεη έλα ηάιηξν ηε βδνκάδα! ΋κσο, παξφια απηά, ε αλακνλή γηα ην βξάδπ ηνπ ΢αββάηνπ ήηαλ γιπθηά. Αε βγήθε ηδάκπα ε παξνηκία: «΢άββαην λάλαη κάζηνξα θη αο είλ’ θαη ρίιηεο ψξεο.» Με ην ζρφιαζκα, έπαηξλα έλαλ θνξλέ απφ ην γαιαθην-δαραξνπιαζηείν Κ. Καξηάιε θαη Αεκεηξηάδνο. Μηάκηζε δξαρκή. Σνλ έηξσγα ζηγά-ζηγά κέρξη λα θηά-

–110 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

ζσ ζηελ ηνπινχκπα ηεο πιαηείαο ηνπ Αεκνηηθνχ Θεάηξνπ Βθεί έπηλα αξθεηφ λεξφ. ΢ηελ άδεηα αιάλα θάλαλε πηάηζα ηα καθξπθάξα γηα ηηο βαξηέο κεηαθνξέο. Νσξίο ην απφγεπκα ηεο Κπξηαθήο ζηλεκαδάθη ζην ΢ΣΏΡ , απέλαληη απφ ηε ζηδεξνπξγία ΢ηακαηφπνπινπ, φπνπ δνχιεπε ρξφληα πνιιά ν Παηέξαο. Μηα πεξηπέηεηα ή κηα θσκσδία κε ηνπο ήξσεο ηεο επνρήο. Σαξδάλ, Γνξφ, Υνληξφο-Ληγλφο, Άκπνη θαη Κνζηέιν, θ. ά. Κάζε θνξά πνπ άλαβαλ ηα θψηα, αγψλαο λα βξνχκε ηξφπν λα κείλνπκε θαη ζηελ άιιε πξνβνιή. Τπάιιεινη ηνπ θηλεκαηνγξάθνπ έιεγραλ ηνπο αξηζκνχο ησλ εηζηηεξίσλ θη έβγαδαλ κε ην δφξη φζνπο ην είραλ δεη. ΢χληνκα έραζα ην ελδηαθέξνλ γηα ηε ξαπηηθή. Σν αθεληηθφ θξαηνχζε ηα κπζηηθά ηεο ηέρλεο ιεο θη ήηαλ θξαηηθά κπζηηθά. Βθεί πνπ καιψζακε νξηζηηθά ήηαλ κε ηελ πξσηλή εθεκεξίδα, ηνλ Σαρπδξφκν. Αε κ’ άθελε λα ηελ πηάζσ ζηα ρέξηα κνπ θαη εγψ αλαδεηνχζα ηξφπνπο λα γίλσ ιαζξαλαγλψζηεο. Σν αθεληηθφ αξγφηεξα έιεγε ζηνλ γακπξφ κνπ: - Ο Λεπηεξάθεο δελ έθαλε γηα ξάθηεο. Ώπηφο ζέιεη εηδήζεηο θαη γξάκκαηα. Κάπνηα ζηηγκή, ε απφθαζε σξίκαζε κέζα κνπ.

- Να θχγσ, λα θχγσ… ζα θχγσ! ΋ηαλ ην είπα ζην ζπίηη φκσο είδα μηληζκέλα κνχηξα - Σψξα, ηη ζα θάλεηο; Έπηαζα δνπιεηά ζην κεγαινκπαθάιηθν ηεο γεηηνληάο. Ήηαλ ζα έιεγα έλα πξψηκν ζνππεξκάξθεη. Πνπινχζε ηα πάληα. Ώθάζαξην πεηξέιαην γηα ηηο γθαδηέξεο, θαζαξφ γηα ηηο ιάκπεο. Σζηκέληα γηα ην ζπλνηθη-

–111 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

ζκφ πνπ έθεξλαλ κεηά απφ παξαγγειία ηα θάξα απφ ην ηζηκεληάδηθν ΋ιπκπνο ζηελ Ώγξηά. Έθηηαρλε ηφλνπο ειηέο ζ’ φιεο ηηο πνηθηιίεο πνπ θαηέβαδαλ αγξφηεο παξαγσγνί απφ ηα Μειηζζηάηηθα. Ώηέιεησηεο ψξεο έρσ θάεη κ’ έλα μπξαθάθη λα ραξάδσ ειηέο γηα ηελ πνηθηιία μηδάηεο. Μεραλή πνπ θαβνχξληηδε θαη άιεζε θαθέ. Μεράλεκα λα θφβεη ζε ιεπηέο θέηεο ηα ζαιάκηα θαη ηελ κνξηαδέια. Σν αθεληηθφ είρε ηξαβερηεί ζηελ άθξε, ιφγσ ηεο ειηθίαο ηνπ, θαη ην καγαδί ην δηεχζπλε ν δεχηεξνο ηνπ γηνο, ν Σάθεο. Άλζξσπνο κε πξννδεπηηθή αληίιεςε θαη γνχζην. Έβαδε ζην καγαδί φιε ηελ πνηθηιία ησλ πξντφλησλ πνπ είραλ ηα θαηαζηήκαηα ρνληξηθήο πψιεζεο -εδψδηκα θη απνηθηαθά -ηεο θάησ πφιεο. Μεγάιε πνηθηιία ηπξηψλ, δεθάδεο είδε κε ηνπξζηά, αγαπεκέλν θαη θηελφ είδνο ηεο επνρήο, θνλζέξβεο κε θξέαηα, παζηέο ζαξδέιεο θαη άιια ςάξηα, αιιαληηθά πνπ δελ είρα μαλαδεί, νχηε δνθηκάζεη. Αε ιέσ γηα ηα φζπξηα, ηα ξχδηα θαη ηα δπκαξηθά. Σφηε δελ ήηαλ ζπζθεπαζκέλα. ΢εηξά ηα ηζνπβάιηα θαη ε ζέζνπια γέκηδε αλάινγα ηηο ραξηνζαθνχιεο. Γπγαξηέο πνπ θάζε ηφζν έιεγρε θαη ζθξάγηδε ε Ώγνξαλνκία. Μαδί κε ηνλ Σάθε έκαζα ηε δνπιεηά, αιιά θαη ιαδψζεθε ην άληεξφ κνπ. ΋κσο επέζηξεςε απφ ην ζηξαηφ ν κεγάινο αδειθφο Νίθνο θαη ν Σάθεο έθπγε γηα ηε δηθή ηνπ ζεηεία. Με ην λέν αθεληηθφ δελ ηα πήγα θαιά. ΢πλέρεηα γθξίληα θαη κνπξκνχξα! ΋ηαλ εξρφηαλ ε Μάλα κνπ γηα ςψληα έβαδε ηα κνχηξα απεηιεηηθά απφ πάλσ κνπ, κελ ηνλ θιέςσ ζην δχγη. Ώπφ ην θφβν ησλ Ενπδαίσλ κπνξεί θαη λα ηελ αδηθνχζα. Έιεγρα φκσο επηζηακέλσο ην

–112 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

απαξαίηεην ηεθηέξη καο γηα δηπινρξεψζεηο, άζιεκα ζην νπνίν δηαθξίζεθε κε ηθαλνπνηεηηθέο επηδφζεηο ηα επφκελα ρξφληα. Αελ ήμεξε ηα θαηαηφπηα θαη γηα έλα δηάζηεκα ήκνπλ αλαληηθαηάζηαηνο. Σν αθεληηθφ, ιαγσληθφ, δξαρκνθνληάο, έγηλε αλππφθνξνο. Μπήθακε ζηελ θαζεκεξηλή ξνπηίλα. Άξρηζε λα κε ηξψεη κηα λέα ζθέςε: Να ζπλερίζσ ην ζρνιείν. Βίρα ράζεη ηελ επαθή κε ηα καζήκαηα, ζρεδφλ δχν ρξφληα θη έπξεπε λα μαλαπηάζσ πάιη ην λήκα. Οη εηζαγσγηθέο ζην γπκλάζην ηφηε δελ ήηαλ παίμεγέιαζε Πξνκεζεχηεθα κεξηθά κεηαρεηξηζκέλα βηβιία ηεο έθηεο δεκνηηθνχ θαη αγφξαζα έλα βνεζεηηθφ. «Πψο λα πεηχρεηε ζην γπκλάζην» ΋ηαλ θάπνηα ζηηγκή έθαλα ηνλ Παηέξα θνηλσλφ ηνπ λένπ πφζνπ κνπ, απηφο κνπ απάληεζε κε βάζε απηά πνπ ήμεξε - Καιά, εζχ δελ ηέιεησζεο ην ζρνιείν; - Ναη, αιιά ζέισ λα πάσ παξαπάλσ.

- Κάλε φ,ηη ζέιεηο. Μφλν κε δεηήζεηο ιεθηά. Ξέξεηο ηελ θαηάζηαζε. Σα επφκελα ρξφληα, θξφληηδα κφλνο κνπ γηα ηα έμνδα πνπ δεκηνχξγεζα κε ην ζρνιείν. Πήγα ζην ζρνιείν γλσξίδνληαο φηη ε ελαιιαθηηθή ιχζε ήηαλ ρεηξφηεξε. Έηζη έγηλα θαιφο καζεηήο. Δ Νέα Εσλία δελ είρε δηθφ ηεο γπκλάζην. Τπήξρε κφλν έλα παξάξηεκα ηνπ 2νπ γπκλαζίνπ ηνπ ΐφινπ πνπ είρε ηηο ηέζζεξηο πξψηεο ηάμεηο. Βηζαγσγηθέο εμεηάζεηο έδσζα ζε έλα θηήξην ηεο νδνχ Γαιιίαο, πίζσ απφ ηα δηθαζηήξηα. ΋ηαλ άξρηζαλ ηα καζήκαηα μαλαβξέζεθα ζηα παιαηά ιεκέξηα.

–113 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Σν παξάξηεκα ζηεγαδφηαλ ζην ζρνιηθφ ζπγθξφηεκα ηνπ 7νπ -8νπ δεκνηηθνχ. Ώπηά κέρξη ηνπο ζεηζκνχο, πνπ έθεξαλ ηα πάλσ θάησ. Ώο επηζηξέςνπκε ζην αξρηθφ ζέκα. Λφγσ ηνπ ζρνιείνπ δελ κπνξνχζα λα είκαη ζηαζεξφο θαη κφληκνο ππάιιεινο ζε κηα δνπιεηά. Έγηλα επνρηαθφο εξγαδφκελνο θαη άξα άιιαμα αξθεηέο δνπιεηέο θαη γλψξηζα πνιιά αθεληηθά. Σα ΢αββαηνθχξηαθα, ηηο γηνξηέο, αιιά θπξίσο ην θαινθαίξη. Ώξθεί λα εχξηζθα κηα απαζρφιεζε.

- Καιά, πψο εχξηζθεο ηηο δνπιεηέο; Σηο πεξηζζφηεξεο θνξέο πήγαηλα ζπζηεκέλνο. Ώιιά έρσ ρξεζηκνπνηήζεη θαη ηε κέζνδν ξσηψληαο πφξηαπφξηα.

- Θέιεηε κηθξφ; Γεηάηε ππάιιειν; Ανχιεςα σο κηθξφο ζε θνπξείν, ζε καλάβηθν, ζε ηζαγθάξηθν, ππάιιεινο ζε πνηνπνηείν, ζε βελδηλάδηθν, ζε θαζαξηζηήξην ξνχρσλ, ζε γαδσηή πνπ έθηηαρλε θφληηα, ζε θαξκαθείν, ζε θαηάζηεκα κε γεσξγηθά θάξκαθα, γθαξζφλη ζε θαθελείν, ζε ηζηπνπξάδηθν, ιαληδηέξεο ζηνλ «Λνχθνπιιν», θνξηνεθθνξησηήο ζηα ςπγεία ηεο ΒΦΏ θαη άιιεο δνπιεηέο πνπ κνπ δηαθεχγνπλ ηψξα. Κάζε αθεληηθφ είρε ηα δηθά ηνπ ραξαθηεξηζηηθά. Βδψ ζέισ λα αλαθεξζψ ζε κεξηθά αμηνζεκείσηα επεηζφδηα, αιιά θπξίσο λα θέξσ ζηε κλήκε κνπ ηηο δηθέο κνπ αληηδξάζεηο. Γηα ηνλ θπξ-Μήηζν ζην ηζηπνπξάδηθν αλαθέξνκαη παξαθάησ ζην αθήγεκα «Σν καιαθφ ππνγάζηξην» θαη δηαηεξψ γη’ απηφλ φκνξθεο αλακλήζεηο. ΢ηα γεσξγηθά

–114 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

θάξκαθα δνχιεςα πεξίπνπ ζαξάληα κέξεο. Ήηαλ ζε θεληξηθφ ζεκείν ηεο πφιεο, ζε κηα ζηνά ηεο Εάζσλνο, θάησ απφ ην πην θεκηζκέλν εθείλε ηελ επνρή μελνδνρείν ηεο πφιεο. Βθείλε ηελ πεξίνδν ην καγαδί είρε δηαθεκηζηεί ζηφκα κε ζηφκα, φπσο ζπλήζσο γίλεηαη, πσο είρε ην θαιχηεξν εληνκνθηφλν. Έηζη θαζεκεξηλά πάλσ απφ εθαηφ άηνκα έκπαηλαλ ζην καγαδί δεηψληαο ην καγηθφ θαθειάθη. Ση ήηαλ απηφ; Έλα θνπηάθη κε γεσξγηθφ θάξκαθν- κάιινλ παξαζείν- αλαθαηεπφηαλ κε ηξεηο γεκάηεο ζέζνπιεο νπδέηεξε ζθφλε- κάιινλ ηαιθ. Σν κίγκα κνηξαδφηαλ ζε 100 θαθειάθηα πνπ έθεπγαλ κε κεγάιε επθνιία Ώπηφ δε ζθφησλε κφλν έληνκα. Μπνξνχζε λα ζθνηψζεη θαη άλζξσπν. ΢ηε δνπιεηά πήγα ζπζηεκέλνο απφ ηνλ αδειθφ κνπ Νίθν, πνπ είρε θηιηθέο ζρέζεηο κε ην αθεληηθφ. Ώπηφο είρε θάηη ηδησηηθέο παξηίδεο έμσ απφ ηελ πφιε θαη θάζε κέξα εμαθαληδφηαλ γηα πνιιέο ψξεο αθήλνληάο κε απφιπην θπξίαξρν ηνπ ρψξνπ. Ήξζε ην πξψην ΢άββαην θαη δε κνπ έδσζε θξάγθν. Έθαλα ηα παξάπνλα ζηνλ αδειθφ κνπ θαη απηφο κνπ είπε.

- Κάλε ππνκνλή, ζα ζε πιεξψζεη ην άιιν! Έθαλα ππνκνλή, αιιά φηαλ θαη ην άιιν ΢άββαην δε κέηξεζε θξάγθν κ’ έδσζαλ ηα θίδηα. Σελ Κπξηαθή ζθέθηεθα θη απνθάζηζα πσο ζα πάξσ ηα ρξεσζηνχκελα. Σε Αεπηέξα άξρηζα λα θηηάρλσ ην γλσζηφ κίγκα, αιιά αληί γηα ηξεηο ζέζνπιεο κε ηαιθ έβαια ηέζζεξηο. Ο έιεγρνο κπνξνχζε λα γίλεη ζηα θνπηάθηα κε ην θάξκαθν. Ώληί γηα 100 θαθειάθηα ηε θνξά έβγαια πάλσ απφ 120. Με ηελ πψιεζή ηνπο ηζέπσλα ηε δηαθνξά. Σφηε δελ έθαλα ζχλζεηνπο ζπιινγηζκνχο. ΢ηε ζθέςε

–115 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

κνπ θπξηαξρνχζε ε απηνλφεηε επηζπκία: Να πάξσ ηα ιεθηά πνπ δηθαηνχκαη! ΐεβαίσο ήηαλ θινπή, αιιά κε εχινγε δηθαηνινγία. Βθ ησλ πζηέξσλ ζθεπηφκελνο θαη άιιεο δηθαηνινγίεο ζα κπνξνχζα λα ηζρπξηζηψ φηη ήηαλ κηα «νηθνινγηθή πξνζθνξά», αθνχ ην αξαησκέλν κίγκα ήηαλ ιηγφηεξν επηθίλδπλν θαη ε ζπλνιηθή πνζφηεηα ηνπ θαξκάθνπ πνπ ζα δηαρεφηαλ ζην πεξηβάιινλ πην πεξηνξηζκέλε. ΢ην κήλα κνπ έδσζε θάηη ςίρνπια, αιιά κ’ απηά πνπ ππεμαίξεζα ήηαλ κηα δίθαηε θαη ινγηθή, θαηά ηελ άπνςή κνπ, ακνηβή. ΢ε ιίγεο κέξεο, ρσξίο εμεγήζεηο, ηνπ είπα πσο θεχγσ. Υσξίζακε νξηζηηθά ηα ηζαλάθηα καο. Σε δνπιεηά ζην «Λνχθνπιν» ηε βξήθα κφλνο κνπ, ξσηψληαο πφξηα-πφξηα Ήηαλ θνληά ζην ηέινο ηεο παξαιίαο, ακέζσο κεηά ην ζεξηλφ ζηλεκά ηνπ ΡΒΞ. ΢ε κηα κεγάιε απφζηαζε απφ ην ζπίηη, γηα ηα κέηξα ηεο επνρήο ζε ζπλδπαζκφ κε ην λεαξφ ηεο ειηθίαο κνπ, αξθεηά κεγάιε, αλ ζθεθηείο φηη ην αλεβνθαηέβαζκα ζα γηλφηαλ κε ηα πφδηα. Μνπ είπε ην αθεληηθφ φηαλ ζπδεηνχζακε γηα ηελ πξφζιεςε: - Σν πξσί κε βηαζηείο! Έια κεηά ηηο δέθα. Ώ! Χξαία! Βίπα κέζα κνπ, κπνξψ λα έξρνκαη κε άλεζε. Δ πξψηε εξγαζία ήηαλ λα θαζαξίζσ έλα ηζνπβάιη παηάηεο. Ώθνινχζεζε ην πιχζηκν ησλ ρφξησλ. Σν κεζεκέξη θάγακε φινη καδί. Έθαγα θαιά. Ξεθνπξαζηήθακε ιίγν θη άξρηζε ε πξνεηνηκαζία γηα ην βξάδπ. Να ζθνππίζσ ην ρψξν, λα ηαθηνπνηήζσ ηα ηξαπέδηα, λα βάισ ηξαπεδνκάληηια, ηηο αιαηηέξεο, λα είκαζηε έηνη-

–116 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

κνη γηα ηνπο πειάηεο. Μεηά απνκνλψζεθα ζηελ θνπδίλα. Ώλέιαβαλ έμσ νη ζεξβηηφξνη θαη νη παιαηφηεξνη βνεζνί. Βγψ ζα ππνδερφκνπλ ηα πηάηα κεηά ηε ρξήζε ηνπο, ζα θαζάξηδα ηα ππνιείκκαηα ζπγθεληξψλνληάο ηα ζ’ έλα θάδν γηα ηα γνπξνχληα. Μεηά ε θχξηα δνπιεηά: Σν πιχζηκν κε δεζηφ λεξφ, ηαθηνπνίεζε γηα ζηξάγγηζκα. Έηζη ζηα φξζηα κνπ πξνζθέξζεθε ην βξαδηλφ πηάην. Δ θνχξαζε άξρηζε λα κε θπξηεχεη, αιιά αθφκε δελ είρα ζπλεηδεηνπνηήζεη ην σξάξην ελφο εζηηαηνξίνπ πνιπηειείαο φπσο ήηαλ ν Λνχθνπινο. Με άθεζαλ λα θχγσ ιίγν πξηλ ηηο δχν ηε λχρηα. Δ παξαιία έξεκε, ηα αζηηθά ιεσθνξεία ηειεησκέλα εδψ θαη ψξεο, ρσξίο ηειέθσλν ζην ζπίηη. Κνληά ζηα Φαξάδηθα ζπλάληεζα αιαθηαζκέλνπο ηε Μάλα θη έλα απφ ηα αδέιθηα κνπ.

- Αελ είλαη δνπιεηά γηα ζέλα, παηδί κνπ, απηή! Βίρε δίθην, αιιά δε ζ’ άθελα ην θφπν κηαο νιφθιεξεο κέξαο απιήξσην. Έθαλα ππνκνλή κηα νιφθιεξε εβδνκάδα θαη κεηά κε ηνλ είδαηε ηνλ Παλαγή! Πξφιαβα φκσο θη έπιπλα εθαηνληάδεο βξψκηθα πηάηα. Άιιν ελδηαθέξνλ επεηζφδην ήηαλ κε ηελ αζηαηηθή γξίπε ΋ινη ζρεδφλ θξεβαηψζεθαλ ηφηε. Βγψ έηπρε λα δνπιεχσ ζην κνλαδηθφ θαξκαθείν πνπ είρε εθείλε ηελ επνρή ε Νέα Εσλία. ΢ηνλ θχξην Λεσλίδα, πνπ ήηαλ έλαο ήξεκνο, πνιηηηζκέλνο, ζπκπνλεηηθφο θαη δηαιερηφο άλζξσπνο ηεο γεηηνληάο καο. Ώζφξπβα ζξεζθεπφκελνο, θαζφινπ Φαξηζαίνο. Με ηελ πνιχρξνλε, δπζηπρψο, απνκάθξπλζή κνπ απφ ηε γελέζιηα πφιε, ηψξα ηειεπηαία έκαζα φηη πέζαλε ζε βαζηά γεξάκαηα. Βπρή κνπ λα πξαγκαηψζεθαλ φζα πίζηεπε θη επηζπκνχζε.

–117 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Βθείλεο ηηο κέξεο δνπιεχακε αζηακάηεηα. Μέξαλχρηα, σξάξην δελ ππήξρε. Ο θπξ-Λεσλίδαο καο κπνχθσλε πξνιεπηηθά κε θάξκαθα γηα λα κελ αξξσζηήζνπκε. Ήκνπλα ν βνεζφο ηνπ βνεζνχ, πνπ ήηαλ ν ζπκπαζήο θη επγεληθφο Νίθνο . Δ κεγάιε κνπ έθπιεμε ήηαλ ε εγεκνληθή, γηα κέλα θαη ηελ επνρή πνπ κηιάκε, ακνηβή πνπ κνπ έδσζε ζην ηέινο Σα πεξηζζφηεξα ηα έδσζα ζηε Μάλα, θξάηεζα φκσο θαη γηα ηνλ εαπηφ κνπ. Ο θπξ-Λεσλίδαο πάληα ξσηνχζε αξγφηεξα γηα κέλα, γηα ηελ πνξεία κνπ ζην Παλεπηζηήκην θαη φια ηα ππφινηπα. Θα κπνξνχζα λα ζπλερίζσ θαη κε άιια ζπκβάληα. Πηζηεχσ φκσο φηη κε απηά δίλσ έλα ζηίγκα ηεο επνρήο αιιά θαη ηνπ ραξαθηήξα κνπ. Αελ εθθξάδσ θαλέλα παξάπνλν Ήηαλ ζθιεξή ε επνρή θαη δχζθνιε. Πήξε πνιινχο αλζξψπνπο ζχληνκα ζηνλ ηάθν. Βγψ, δφμα ησ Θεψ, δσ θαη θέξλσ ζηε ζθέςε κνπ φιν απηφλ ηνλ θφζκν. Οη πεξηζζφηεξνη πάιεπαλ γηα έλα κεξνθάκαην θη ν θαζέλαο ηνπο κνπ πξφζθεξε θάηη. ΋ια απηά έπιαζαλ ην ραξαθηήξα κνπ. Σν ηειηθφ ζπκπέξαζκα είλαη: Ήκνπλ θη εγψ ιίγν ηδηφξαο!

–118 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Σο ποδόλατό μου

΢

ηα καζεηηθά κνπ ρξφληα, ε Νέα Εσλία δελ είρε δηθφ ηεο Γπκλάζην. Τπήξρε κφλν έλα θνινβφ παξάξηεκα ηνπ 2νπ Γπκλαζίνπ ΐφινπ, ρσξίο δηθέο ηνπ θηεξηαθέο εγθαηαζηάζεηο. Πξνζσξηλά ζηεγαδφκαζηαλ ζην ζπγθξφηεκα ησλ Αεκνηηθψλ ζρνιείσλ ηνπ 7νπ – 8νπ πνπ είρε κεγάια θαη άλεηα – κε ηα θξηηήξηα ηεο επνρήο –θηήξηα θαη, ην θπξηφηεξν, κεγάιν θαη βνιηθφ πξναχιην. Βίρε κφλν ηηο ηέζζεξηο απφ ηηο έμη ηάμεηο ηνπ Γπκλαζίνπ, ηξίηε, ηέηαξηε, πέκπηε θαη έθηε. Γηα ηελ εβδφκε θαη φγδνε ηάμε έπξεπε λα παο αλαγθαζηηθά ζην θεληξηθφ πνπ βξηζθφηαλ θάησ ζηε πφιε. Έηζη ζα γηλφηαλ. Μφλν πνπ νη ζεηζκνί ηνπ 1955 έθεξαλ ηα πάλσ θάησ θαη άιιαμαλ λσξίηεξα ηα δεδνκέλα. Σα ζρνιηθά θηήξηα ηεο πφιεο έπαζαλ ζνβαξέο έσο αλεπαλφξζσηεο δεκηέο. Σελ ππφινηπε ζρνιηθή ρξνληά ηα καζήκαηα έγηλαλ ζηελ χπαηζξν. Βθεί έγηλαλ θαη ηα δηαγσλίζκαηα ζην ηέινο ηνπ ζρνιηθνχ έηνπο. Σν ΢επηέκβξην εηδνπνηεζήθακε φηη πξνζσξηλά ζα πξέπεη λα πάκε ζρνιείν θάησ ζηελ πφιε. ΢ηελ άιιε άθξε ηεο πφιεο-ζηελ πεξηνρή Σζηκπνχθε –φπνπ είραλ ρηηζηεί πξφρεηξα παξαπήγκαηα γηα ηα δπν Γπκλάζηα αξξέλσλ ηνπ ΐφινπ. Ήηαλ πνιχ καθξηά θαη δελ ππήξρε αζηηθή ζπγθνηλσλία βνιηθή λα καο πεγαίλεη. Έηζη κπήθε επηηαθηηθή ε αλάγθε λα εμαζθαιίζνπκε θάπνην κέζν κεηαθνξάο. Βθείλε ηελ επνρή ν ΐφινο ήηαλ κηα πφιε

–119 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

γεκάηε κε πνδήιαηα. Ο Παηέξαο αγφξαζε απφ θάπνηνλ γλσζηφ ηνπ έλα κεηαρεηξηζκέλν. Ώζεκί ζην ρξψκα αιιά γεξφ, απφ εθείλεο ηηο θνπξληέο πνπ ε αγνξά ηνπο ήηαλ γηα κηα δσή. Σν ίδην έγηλε ζρεδφλ κε φινπο ηνπο ζπκκαζεηέο κνπ. Σν πνδήιαην κε απειεπζέξσζε θαη κνπ έδσζε άιινλ αέξα. Δ δπλαηφηεηα λα κεηαθηλείζαη εχθνια θαη γξήγνξα ήηαλ κηα εκπεηξία πξσηφγλσξε γηα κέλα θαη ζπλαξπαζηηθή. Σελ εμάληιεζα ζην έπαθξν. ΢ηε ζέια θαη ηε ζθάξα ηνπ κεηέθεξα θίινπο θαη θνξίηζηα, γλψξηζα πνιιά απφ ηα πξνάζηηα ηεο πεξηνρήο πνπ πξνεγνπκέλσο απηφ δελ ήηαλ εχθνιν. Σν πνδήιαην έβγαιε κε ην παξαπάλσ ηα ιεθηά ηνπ θαη κνπ έδσζε θαηλνχξγηεο εκπεηξίεο θαη ραξέο. ΋ηαλ άξρηζαλ ηα καζήκαηα ηα πνδήιαηα βξήθαλ κηα αθφκε σθέιηκε ρξήζε. Σν παξάξηεκα ηεο Νέαο Εσλίαο ήηαλ ην κφλν κηθηφ Γπκλάζην ηεο πφιεο γηα πξνθαλείο θαη πξαθηηθνχο ιφγνπο. Δ κεηαθνξά καο ζηα θεληξηθά άιιαδε εθ ησλ πξαγκάησλ ηα δεδνκέλα. Σα θνξίηζηα έπξεπε λα πάλε ζην ζειέσλ. Εππφηεο εκείο αλαιάβακε ην θαζήθνλ λα ηηο κεηαθέξνπκε εθεί. ΢ην θαηλνχξγην πεξηβάιινλ, βξεζήθακε κπξνζηά ζε λέα πξνβιήκαηα. Αεκέλε θαη θαζαξηφδηθε, ε νκάδα πνπ θαηέβεθε απφ ην ζπλνηθηζκφ δεκηνχξγεζε ακέζσο αληηδξάζεηο. Ήηαλ, απφ φηη ζπκάκαη, ηα ηειεπηαία ξεηάιηα ησλ ξαηζηζηηθψλ αληηδξάζεσλ πνπ ζπλάληεζα ζηε δσή κνπ. Βθεί θάπνηνη ειαθξφκπαινη «ληφπηνη» λεαξνί, γφλνη «θαιψλ νηθνγελεηψλ» άξρηζαλ λα ςηζπξίδνπλ ηα γλσζηά γηα ηνπξθφζπνξνπο θαη γχθηνπο. Σψξα φκσο είρακε ην θαηάιιειν θνξηίν απηνπεπνί-

–120 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

ζεζεο θαη ηηο αληίζηνηρεο δπλάκεηο λα αληηκεησπίζνπκε κε βίαην ηξφπν ηέηνηα θαηλφκελα. Καη απηφ θάλακε. Έπεζε ν απαξαίηεηνο ηζακπνπθάο λα ζπάζεη κηα θαη έμσ απηή ε λννηξνπία. Δ νκάδα καο δηέζεηε θνξκηά, ελ ελεξγεία πνδνζθαηξηζηέο ηεο Νίθεο ΐφινπ, ηθαλνχο λα γίλνπλ θφβεηξν αιιά θαη εθηειεζηηθά φξγαλα απηήο ηεο πνιηηηθήο. Σφηε ζπλέβε απηφ πνπ γηα ηα δηθά καο ήζε ήηαλ αλήθνπζην. ΋ηαλ κπήθε κέζα ζηελ ηάμε ν θαζεγεηήο ησλ καζεκαηηθψλ Οηθνλνκίδεο, πνπ ήηαλ θαη ν γπκλαζηάξρεο ηνπ 2νπ, ζεθψζεθε έλαο καζεηήο θαη έδεημε ηξεηο απφ καο σο ππεχζπλνπο γηα ην μχιν πνπ είρε πέζεη πξνεγνπκέλσο. ΐεβαίσο ν έλαο απφ απηνχο ήκνπλ εγψ. Μαο έδησμε απφ ηελ ηάμε ρσξίο άιιεο δηαδηθαζίεο. Σφηε έγηλε θάηη πνπ νη ληφπηνη δελ ην πεξίκελαλ. Μαδί καο ζεθψζεθαλ φια ηα παηδηά απφ ηε Νέα Εσλία. Αελ κπνξνχζακε λ’ αλερηνχκε θάηη ηέηνην. Με ηα πνδήιαηα αληί λα παξαθνινπζήζνπκε ηα καζήκαηα, θάλακε φινη ζθαζηαξρείν πεγαίλνληαο βφιηα ζηελ Ώγξηά. Σν ίδην ζπλέβε θαη ηηο επφκελεο δπν κέξεο. Οη αξκφδηνη ελεκέξσζαλ ηνπο γνλείο καο, αιιά ηειηθά βξέζεθε κηα θαιχηεξε ιχζε. Δ πφιε ηνπ ΐφινπ, ιφγσ ησλ κεγάισλ θαηαζηξνθψλ απφ ηνπο ζεηζκνχο, ήηαλ ζε νηθνδνκηθφ νξγαζκφ. ΐξηζθφηαλ ζε ηδηφηππν θαζεζηψο δηνηθνχκελε απφ ην ζηξαηεγφ Εαηξίδε. Οη ζηξαηηψηεο έρηηδαλ ην δηθφ καο παξάπεγκα γηα ην Γπκλάζην ηεο Νέαο Εσλίαο. Πήγακε φια ηα αγφξηα λα θάλνπκε εθεί κεξνθάκαηα γηα λα ηειεηψζεη κηα ψξα αξρχηεξα. Πξάγκαηη, ζε ιίγεο κέξεο

–121 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

κπήθακε ζηηο δηθέο καο αίζνπζεο. Βθεί ηειείσζα ηελ έθηε ηάμε. Σελ επφκελε ρξνληά, έπξεπε λα πάκε έηζη θη αιιηψο θάησ ζηελ πφιε. Σψξα φκσο ήηαλ απαξαίηεην λα γίλεη επηινγή αλάκεζα ζην θιαζζηθφ θαη ην πξαθηηθφ. Ώπφ ηα 17 αγφξηα ηνπ ζπλνηθηζκνχ κφλν 2 πήγακε ζην πξαθηηθφ. Δ πεξζηλή έληαζε είρε ηψξα ακβιπλζεί, είραλ αλαθαηεπζεί ηα ρλψηα καο, είρακε κεγαιψζεη θαη σξηκάζεη. Ο θαζέλαο ζεβφηαλ ηηο επαηζζεζίεο ηνπ άιινπ. Με ην ζπκκαζεηή πνπ πξηλ καο «θάξθσζε» γίλακε θαη θίινη. Δ αιιεινθαηαλφεζε θαη ε αλνρή είλαη ην θάξκαθν γηα ηελ ήξεκε θαη εηξεληθή ζπκβίσζε.

–122 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Σο πρώτο μου κουςτούμι

΢

ηελ νηθνγέλεηα ήκνπλ ν κηθξφηεξνο αλάκεζα ζηα ηέζζεξα αγφξηα. Οη δηαθνξέο ειηθίαο φκσο ήηαλ ηέηνηεο, πνπ δε κνπ δφζεθε ε επθαηξία λα είκαη ζχληξνθνο καδί ηνπο ζηα παηδηθά κνπ παηρλίδηα. Ώλάκεζά καο ππήξρε δηαθνξά θάζεο ζηα ελδηαθέξνληα, ζηνπο θίινπο θαη ζηνπο θχθινπο ζπλαλαζηξνθψλ. Σν γεγνλφο φηη είρα κεγαιχηεξα αδέιθηα είρε ηα ζπλ θαη ηα πιελ ηνπ. ΢ηα ζεηηθά αμίδεη λα αλαθεξζεί φηη κνπ δεκηνπξγνχζε έλα πέπιν πξνζηαζίαο κέζα ζηηο άγξηεο ζπλζήθεο ηνπ ηνπηθνχ πεξηβάιινληνο αιιά θαη ηα ήζε ηεο επνρήο. Ο θαζέλαο ήμεξε φηη κηα αδηθία ζε βάξνο κνπ ζα είρε ζθιεξή απάληεζε αθνχ ε αδειθηθή αιιειεγγχε ζα ήηαλ άκεζε θαη απνηειεζκαηηθή. ΢ηα αξλεηηθά πξέπεη λα αλαθέξσ ηνλ ηξφπν κε ηνλ νπνίν, γηα πνιιά ρξφληα, απνθηνχζα ηα ξνχρα πνπ θνξνχζα. Άξγεζα ινηπφλ πνιχ λα έρσ δηθφ κνπ θαηλνχξην ξνχρν. Πξνεγνπκέλσο είρε ρξεζηκνπνηεζεί ηνπιάρηζηνλ απφ ηνλ έλα αδειθφ κνπ. Ώξθεηά απφ απηά θηφιαο φηαλ έθηαλαλ ζηα ρέξηα κνπ ήηαλ ζρεδφλ ζηα ηειεπηαία ηνπο. Κάπσο έηζη θχιηζαλ ηα πξάγκαηα κέρξη ηε ζηηγκή πνπ γξάθηεθε ζηηο εθεκεξίδεο ε επηηπρία κνπ ζηηο εμεηάζεηο ζην Παλεπηζηήκην. Ήκνπλ πηα έλα παιηθάξη εί-

–123 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

θνζη νιφθιεξσλ ρξφλσλ. Σφηε, γηα πξψηε θνξά, πξσηνθφξεζα νινθαίλνπξγν δηθφ κνπ πιήξεο θνπζηνχκη. Ώπηφ ζπλέβε σο εμήο: ΋ηαλ ηέιεησζε ε ζρνιηθή ρξνληά ζηελ 8ε ηάμε θαη πήξα ην απνιπηήξην ηνπ γπκλαζίνπ βξέζεθα κεηέσξνο θαη αξθεηά αλαπνθάζηζηνο γηα ηα επφκελα βήκαηά κνπ. Πνιινί απφ ηνπο ζπκκαζεηέο άξρηζαλ λα θεχγνπλ γηα ηελ Ώζήλα ή ηε Θεζζαινλίθε, λ’ αθνινπζήζνπλ ηνλ ζεξηλφ εληαηηθφ θχθιν ησλ θξνληηζηεξίσλ. Κάπνηνη, ιηγφηεξνη, έθεπγαλ θαη’ επζείαλ γηα ζπνπδέο ζην εμσηεξηθφ. Σφηε θαη κφλν ηφηε- ίζσο απφ δήιεηα θαη κηκεηηζκφ, ίζσο απφ κηα αίζζεζε απνκφλσζεο πνπ κε θπξίεπζε γηα ηε δηθή κνπ κεησηηθή ζέζε- κπήθε ζην κπαιφ κνπ ε θηινδνμία λα θάλσ θη εγψ κηα πξνζπάζεηα. Γηαηί φρη! Ίζα- ίζα ήκνπλ απφ ηνπο θαιχηεξνπο καζεηέο ηεο ηάμεο κνπ. Ώπηφ φκσο απαηηνχζε πξάγκαηα πνπ γηα ηελ ψξα δελ είρα ζηε δηάζεζή κνπ. Λεθηά γηα ηα εηζηηήξηα κέρξη ηελ Ώζήλα, ιεθηά γηα ηα εμέηαζηξα θαη ην δηθαίσκα ζπκκεηνρήο ζηηο εμεηάζεηο ηνπ Παλεπηζηεκίνπ, ιεθηά γηα ηα έμνδα ηεο εθεί δηαβίσζεο κνπ, κέξνο φπνπ ζα θηινμελεζψ θαη ηφζα άιια αθφκε, πνπ ζ’ απηή ηε θάζε δελ ππήξραλ. Άξρηζα ινηπφλ λα δξαζηεξνπνηνχκαη. Ήηαλ ε επνρή πνπ απνζήθεπαλ ηα αριάδηα ηνπ Πειίνπ ζηα ςπγεία ηεο Ώγξηάο, εθεί πνπ είλαη νη εγθαηαζηάζεηο ηεο βηνκεραλίαο αλαςπθηηθψλ ΒΦΏ. ΢ην ινγηζηήξην ηεο εξγαδφηαλ ν άληξαο ηεο μαδέιθεο κνπ ηεο Νφηαο, ν ΢θνηεηληψηεο. Σνπ ην είπα.

–124 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

- Πξέπεη λα δνπιέςσ. Βίλαη αλάγθε λα βγάισ θάπνηα ιεθηά! ΢ε δπν κέξεο άξρηζα θάλνληαο ην πξψην κεξνθάκαην. Δ αλάγθε λα απνζεθεπηνχλ ηα θξπζηάιιηα έγθαηξα ζηε ζέζε ηνπο έθαλε πνιχ εληαηηθνχο ηνπο ξπζκνχο εξγαζίαο θαη κάιηζηα ππήξρε δπλαηφηεηα αλ ην επηζπκνχζεο λα θάλεηο θαη αξθεηέο ππεξσξίεο. Κνχξαζε αθάληαζηε αιιά, κπξνο ζηνλ άγην ζθνπφ, έζθηγγα ηα δφληηα θαη έθαλα ππνκνλή. Σηο πξψηεο κέξεο είρε πηαζηεί ηειείσο ην ζψκα κνπ. ΢πγρξφλσο έπξεπε λα θαιχπησ κε ην πνδήιαην θάζε κέξα ηα ρηιηφκεηξα Νέα Εσλία – Φπγεία Ώγξηάο. Θπκάκαη, ζαλ λα’ λαη ηψξα, ηνπο φξνπο ηεο ακνηβήο κνπ. ΋,ηη πξνέβιεπε άιισζηε εθείλε ηελ επνρή ε ζχκβαζε εξγαζίαο. Σν κεξνθάκαην 48 δξαρκέο θαη νη ππεξσξίεο 8 δξαρκέο ε ψξα. Πξέπεη λα έθαλα γχξσ ζηα 20 κεξνθάκαηα. Μαδί κε ηηο θαζεκεξηλέο ππεξσξίεο είρα ζπλνιηθά καδέςεη έλα πνζφλ πνπ μεπεξλνχζε ηηο ρίιηεο δξαρκέο. ΢ην δηάζηεκα απηφ έθαλα θη άιιεο ελέξγεηεο. Έγξαςα έλα γξάκκα ζηελ μαδέιθε κνπ ηε ΢ηέιια αλ δέρεηαη λα κε θηινμελήζεη ζην ζπίηη ηεο, πνπ ήηαλ ηφηε ζηελ Καιιίπνιε ηνπ Πεηξαηά. Ώκέζσο κε γξάκκα ηεο κνπ απάληεζε φηη επραξίζησο δέρεηαη. Ώθφκε, κέζσ ελφο γλσζηνχ δήηεζα ηελ επηθνπξηθή νηθνλνκηθή βνήζεηα απφ ηνλ ηφηε δήκαξρν ηεο Νέαο Εσλίαο ΐνιίδε. Βίλαη πξνο ηηκή ηνπ- νθείισ λα ην πσβξήθα άκεζε θαη ζεηηθή αληαπφθξηζε. Σα ρξήκαηα πνπ κνπ έδσζε ήηαλ ρξήκαηα απφ ηα πξνζσπηθφ ηνπ πνξηνθφιη.

–125 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Οη πιηθέο πξνυπνζέζεηο είραλ πηα εμαζθαιηζηεί θαη έηζη απφθηεζα θάκπνζε απηνπεπνίζεζε. Σψξα είρακε κπεη γηα ηα θαιά ζηνλ Ώχγνπζην. Ήηαλ ην πξψην κνπ ηαμίδη ζηελ Ώζήλα. Θα ηαμίδεπα κε ην ηξέλν Οη εμεηάζεηο ήηαλ αξρέο ηνπ Οθηψβξε θη έπξεπε λα θάλσ φιεο ηηο απαξαίηεηεο γξαθεηνθξαηηθέο δηαδηθαζίεο γηα ηε ζπκκεηνρή κνπ ζηηο εμεηάζεηο Παξά ηελ αζρεηνζχλε κνπ ζην ηέινο ηα θαηάθεξα. Πήξα ζάξξνο, ηφζν πνπ απφ κέζα κνπ είπα: «Αελ παο θαη ιίγν θξνληηζηήξην γηα ηηο κέξεο πνπ απνκείλαλ; Έζησ θη απηέο ηηο ιίγεο». Πέξαζα ηπραία ηελ πφξηα ηνπ Πρόησποσ Φξνληηζηεξίνπ, πνπ ηφηε ζηεγαδφηαλ ζ’ έλα λενθιαζηθφ, δίπια ζηελ εθθιεζία ηεο Γσνδφρνπ Πεγήο. Έλαο απφ ηνπο επηθεθαιήο θαζεγεηέο ηνπ θξνληηζηεξίνπ ήηαλ ν ρεκηθφο Ώληξέαο Παπαγεσξγίνπ, ην βηβιίν ηνπ νπνίνπ ην είρα απφ κφλνο κνπ ήδε μεθνθαιίζεη. Σφηε κπνξνχζεο λα παξαθνινπζήζεηο δνθηκαζηηθά ηα καζήκαηα γηα δπν-ηξεηο κέξεο. ΋κσο φηαλ ήξζε ε ψξα ηεο πιεξσκήο, ν γξακκαηέαο κνπ είπε κηα απαγνξεπηηθή γηα κέλα ηηκή δηδάθηξσλ. Σφζα ήηαλ φια κνπ ηα ρξήκαηα. Σνπ ην είπα. Αίπια ήηαλ ν Παπαγεσξγίνπ πνπ άθνπγε. Έδσζε ην ζήκα ηνπ ςαιηδηνχ κε ην ρέξη - Κφςε! Κφςε! Πιήξσζα ζην ηέινο θάηη ιηγφηεξν απφ ηα κηζά. Μεηά ηηο εμεηάζεηο, επέζηξεςα ζην ΐφιν θαη αλέκελα ηα απνηειέζκαηα. Μέζα κνπ ήκνπλ αηζηφδνμνο, πίζηεπα φηη είρα πάεη θαιά. ΋ηαλ ήξζε ε ψξα ηεο επίζεκεο αλαθνίλσζεο, νη πξνζδνθίεο κνπ επαιεζεχηεθαλ. Σελ επνρή εθείλε κεηξηφληαλ ζηα δάρηπια ηα

–126 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

παηδηά ηεο Νέαο Εσλίαο πνπ ζπλέρηδαλ ηηο ζπνπδέο ηνπο ζην Παλεπηζηήκην. Έηζη ε ραξά δελ ήηαλ κφλν δηθή κνπ, ήηαλ ραξά πνιιψλ ζηε ζπλνηθία κνπ γηαηί ήκνπλ θαη δηθφ ηνπο παηδί. Ο κπαξκπα-Ώλάζηαζεο, ν Παηέξαο κνπ, θαηάιαβε πιήξσο ηε ζεκαζία ηνπ γεγνλφηνο φηαλ πήξε ηα ζπραξίθηα ζην θαθελείν απφ φινπο. Σφηε ην απνθάζηζε. Με πήξε απφ ην ρέξη θαη κε πήγε ζηνλ Μαλνπειίδε, ηνλ εκπνξνξάθηε ηεο γεηηνληάο. Σνπ είπε θάλνληαο θαη ηελ ηαηξηαζηή ρεηξνλνκία: - Κφςηνπ έλα θνπζηνχκη! Σα ιεθηά ιίγα- ιίγα. Σφηε ν ιφγνο ησλ αλζξψπσλ ήηαλ ζπκβφιαην. Ώπηφ ην θνπζηνχκη κε ζπληξφθεπζε ζρεδφλ φια ηα θνηηεηηθά κνπ ρξφληα. Σν ζαθάθη ην έραζα ζε κηα ζηηγκή «αγσληζηηθήο έμαξζεο», πνπ δηεγνχκαη παξαθάησ.

–127 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Ο Πατϋρασ μου

Ο

Παηέξαο κνπ, ν κπαξκπα-Ώλαζηάζεο, γελλήζεθε ζην Ώμάξ ηεο Μηθξάο Ώζίαο ην έηνο 1896. Σν Ώμάξ (Ώθ Υηζάξ) ζηελ ηνχξθηθε γιψζζα ζεκαίλεη Λεπθφο Πχξγνο θαη βξίζθεηαη ζε απφζηαζε πεξίπνπ 80 ρηιηφκεηξα απφ ηελ ΢κχξλε. ΢ην εζσηεξηθφ ηεο θαη αλαηνιηθά ηνπ λνκνχ. Δ νηθνγέλεηα ηνπ παηέξα ήηαλ αγξνηηθή κε θχξηα αζρνιία ηα ακπέιηα. Παξήγαγαλ ηε ζηαθίδα ζνπιηαλίλα, πνπ αγνξαδφηαλ απφ εκπφξνπο ηεο ΢κχξλεο θαη κνζρνπνπιηφηαλ θπξίσο ζηελ Ώγγιία γηα ην παηξνπαξάδνην γιπθφ ηνπο, ηελ πνπηίγθα. ΋κσο εθείλε ηελ επνρή ε κνλνθαιιηέξγεηα ήηαλ ζπάληα ζηα αγξνηηθά λνηθνθπξηά πνπ έθαλαλ πξνζπάζεηεο λα είλαη φζν είλαη δπλαηφλ απηάξθε. Έηζη είραλ ρσξάθηα γηα ην αλαγθαίν ζηάξη θαη νη γπλαίθεο ηεο νηθνγέλεηαο, πέξα απφ ηηο άιιεο επθαηξίεο εθηξέθαλ θαη ηα ρξήζηκα νηθφζηηα δψα γηα ην γάια, ην ηπξί θαη ην θξέαο. Με βάζε ηα ραξηηά πνπ έρσ ζηε δηάζεζή κνπ, ε νηθνγέλεηα ηνπ παηέξα είρε δηθφ ηεο λεξφκπιν πνπ πξνθαλψο δελ ήηαλ κφλν γηα ην δηθφ ηνπο ζηάξη. Άξα πξέπεη λα ππήξρε θαη κηα ζηνηρεηψδεο εκπνξηθή δξαζηεξηφηεηα πνπ ζα εηζέθεξε ζηελ νηθνγέλεηα θάπνηα επηπιένλ έζνδα. Ώπηή ε πεξηγξαθή δείρλεη φηη ε νηθνγέλεηα ήηαλ κηα κέζνπ επηπέδνπ, απφ άπνςε νηθνλνκηθψλ δπλαην-

–129 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

ηήησλ, αγξνηηθή νηθνγέλεηα ηεο πεξηνρήο. Μνπ είλαη, δπζηπρψο, ηειείσο άγλσζηε ε αξρηθή γελεηηθή αθεηεξία θαη παηξίδα ησλ δηθψλ κνπ ζπγγελψλ, πφηε εγθαηαζηάζεθαλ ζηε Μηθξά Ώζία, απφ πνχ πξνέξρνληαλ θαη φια ηα ζπλαθή. ΐιέπεηο, φηαλ ήηαλ ζηε δσή θάπνηνη πνπ ζα είραλ ζρεηηθέο πιεξνθνξίεο, ην δηθφ κνπ ην κπαιφ πεξί άιισλ ηχξβαδε. Ο παππνχο νλνκαδφηαλ ΐαγγέιεο θαη ην φλνκα ηνπ δφζεθε ζην πξσηφηνθν παηδί ηεο δηθήο κνπ νηθνγέλεηαο. Βίλαη ε αγαπεκέλε καο αδειθνχια, ε ΐαγγειίηζα. Τπήξραλ θη άιια αδέιθηα, αιιά κάιινλ ράζεθαλ ζηνλ μεξηδσκφ. Ο δεχηεξνο αδειθφο κνπ ν Νίθνο έρεη ην φλνκα ελφο απφ ηα ρακέλα αδέιθηα ηνπ Παηέξα. Μφλν κηα αδειθή, ε ζεία Μαξία θαη ε γηαγηά κπφξεζαλ θαη έθηαζαλ ζψεο ζηελ Βιιάδα. Ώλεπηβεβαίσηεο πιεξνθνξίεο κηινχζαλ θαη γη’ έλαλ αθφκα αδειθφ πνπ ζψζεθε θαη κεηαλάζηεπζε ζηελ Ώκεξηθή, φκσο δε βξέζεθε κέρξη ην ηέινο θακηά επαθή καδί ηνπ θαη- εθ ησλ πξαγκάησλ γηα καο- ζεσξείηαη θη απηφο απφ ηνπο απνιεζζέληεο. ΋ηαλ ν ειιεληθφο ζηξαηφο απνβηβάζηεθε ζηε ΢κχξλε ν παηέξαο είρε ζπκπιεξσκέλα ηα 23 ρξφληα ηνπ θαη γέκηζε, φπσο θαη ηφζνη άιινη ειιεληθήο θαηαγσγήο θάηνηθνη ηεο πεξηνρήο, απφ ηε θξνχδα ειπίδα ηεο νξηζηηθήο απειεπζέξσζεο απφ ηνλ ηνχξθηθν δπγφ. Σέζεθε ζηε δηάζεζε ησλ ειιεληθψλ ζηξαηησηηθψλ δπλάκεσλ, αιιά είρε ηε κνίξα ζηελ αληηκεηψπηζε φισλ ησλ εκηγθξέδσλ. Ώπφ ηνπο Σνχξθνπο ήηαλ ξαγηάο θη απφ ηνπο Έιιελεο Σνχξθνο. Παξά ηελ νιφζεξκε δηάζεζε πξνζθνξάο ππεξεζηψλ απηφ δελ έγηλε ζηελ πξάμε νπζηαζηηθά δπλαηφ.

–130 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

΋ηαλ ην κέησπν έζπαζε θη άξρηζε ν παληθφο ηεο νπηζζνρψξεζεο ν Παηέξαο είρε ηελ αγσλία γηα ηελ ηχρε ησλ δηθψλ ηνπ αλζξψπσλ. Βλψ ήηαλ θνληά ζηα παξάιηα θαη ζα κπνξνχζε κε αζθάιεηα λα πεξάζεη απέλαληη ζ’ έλα απφ ηα ειιεληθά λεζηά γχξηζε πξνο ηα πίζσ, αλαδεηψληαο κέζα ζηα θαξαβάληα πνπ αιιφθξνλα έηξεραλ πξνο ηε ΢κχξλε, ηελ δηθή ηνπ νηθνγέλεηα. Κη εδψ ζηάζεθε άηπρνο. Αε ηνπο ζπλάληεζε θη φηαλ έθηαζε ζην ρσξηφ ηνπ, θάπνηεο θηιηθέο νηθνγέλεηεο πνπ απνθάζηζαλ λα παξακείλνπλ, κε ηηο αλαπφθεπθηεο ζπλέπεηεο πνπ απηή ε ζηάζε είρε, ηνλ πιεξνθφξεζαλ φηη νη δηθνί ηνπ είραλ θχγεη. ΋ηαλ μαλαέθηαζε κεηά απφ ρίιηα βάζαλα πάιη ζηε ΢κχξλε ην πνπιάθη είρε πεηάμεη θη ν δξφκνο δηαθπγήο απφ ηε ζάιαζζα είρε νξηζηηθά θιείζεη. Σφηε άξρηζε ε απίζηεπηε πεξηπέηεηα ηεο δηαθπγήο κέζα απφ ηε ζηεξηά. Γηα λα θαηαιάβεηε πεξί ηίλνο πξφθεηηαη, ξίμηε κηα καηηά ζην ράξηε. Με ην ηξέλν, κε ηνπο άθζνλνπο ηελ επνρή αξακπάδεο, κε ηα πφδηα μέξνληαο ηε γιψζζα θη έρνληαο ηα ραξηηά ηνπ Σνχξθνπ ππεθφνπ κεηά απφ πνιιέο κέξεο θαη αληίζηνηρεο πεξηπέηεηεο έθηαζε ζηελ πνιχβνπε θαη πνιπθπιεηηθή Πφιε θη εθεί βξήθε θαηαθχγην θη εξγαζία ζε ζπγρσξηαλφ Σνχξθν θίιν ηνπ πνπ είρε απφ θαηξφ θχγεη απφ ην ρσξηφ αλαδεηψληαο ηελ ηχρε ηνπ. Έκεηλε δπν κήλεο εθεί ζηε κεγάιε πξσηεχνπζα, αιιά ηνλ έηξσγε ε αγσλία γηα ηελ ηχρε ησλ δηθψλ ηνπ. Με ηε βνήζεηα ηνπ θίινπ ηνπ θαη κε πξνθάιπκκα κηα εκπνξηθή ππνρξέσζε έθηαζε θνληά ζηνλ Έβξν θαη κε ηνλ θίλδπλν λα πληγεί πέξαζε ζην ειιεληθφ έδαθνο.

–131 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Ώξρίδνληαο απφ ην Αεδέαγαηο, ηελ παιαηά νλνκαζία ηεο Ώιεμαλδξνχπνιεο, άξρηζε λα ξσηάεη γηα ηνπο δηθνχο ηνπ έρνληαο ηελ ειπίδα φηη θάπνπ ζα κάζεη λέα ηνπο. Έκεηλε έλα δηάζηεκα ζηελ Ξάλζε, δνπιεχνληαο ζηα θαπλά θαη θαηεθνξίδνληαο πξνο ηα θάησ ηελ πξψηε ζεηηθή πιεξνθνξία ηελ βξήθε ζηελ Καηεξίλε φπνπ ζπλάληεζε ζπγγελείο θαη ζπγρσξηαλνχο ηνπ. Δ πιεξνθνξία ήηαλ φηη ε Μάλα ηνπ βξηζθφηαλ ζην ΐφιν. Βίρε κπεη γηα ηα θαιά ην 1924, φηαλ ζπλάληεζε ηε κάλα ηνπ Παλαγηψηα θαη ηελ αδειθή ηνπ Μαξία. Βθεί ε θαιή κνίξα, επηηέινπο κεηά απφ ηφζα θαη ηφζα ρηππήκαηα, ηνπ έθαλε έλα κεγάιν θη αλεθηίκεην δψξν. Γλψξηζε ηελ θπξά Αέζπνηλα θη έλσζε ηε δσή ηνπ καδί ηεο. Μεηά απφ πξνζσξηλέο θαη πεξηνδηθέο απαζρνιήζεηο ζην ιηκάλη ηνπ ΐφινπ, σο βαζηάδνο, ζηηο απνζήθεο δηαινγήο θαπλνχ πνπ ππήξραλ άθζνλεο ζηελ πφιε, ζε ηζαγθαξάδηθν επηδηνξζσηήο ππνδεκάησλ, έγηλε εξγάηεο ζην εξγνζηάζην ηνπ Γθιαβάλε θαη ιίγνιίγν εηδηθεχηεθε ζηελ επεμεξγαζία ηνπ ζηδήξνπ θαη ηελ παξαζθεπή ηνπ καληεκηνχ. Σν κεξνθάκαην ήηαλ θάηη πεξηζζφηεξν απφ απαξαίηεην, αλ ζθεθηείο φηη ρξφλν κε ην ρξφλν ε νηθνγέλεηα κεγάισλε κε ηνλ εξρνκφ ησλ παηδηψλ. Σφηε νη πξφλνηεο γηα νηθνγελεηαθφ πξνγξακκαηηζκφ δελ είραλ, επηπρψο, αθφκα αλαπηπρζεί θαη ηα παηδηά ηα «έζηειλε ν Θεφο». Κάζε άιιε ζθέςε ήηαλ βαξχηαην ακάξηεκα. Βθείλε ηελ επνρή ήηαλ θαξπεξνί νη άλζξσπνη, ρσξίο ηηο ππεξβνιηθέο αλαζηνιέο, πνπ ηε ζήκεξνλ εκέξα έγηλαλ θπξίαξρεο ζηελ θνηλσλία καο. Γηα ζθέςνπ λα πεξηκέλαλε λα «ηαθηνπνηεζνχλ νηθνλνκηθά»

–132 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

πξψηα θη χζηεξα λα θάλνπλ παηδηά; Σνπιάρηζηνλ ν κηζφο πιεζπζκφο ηεο Βιιάδαο δελ ζα είρε δεη ην θσο ηεο εκέξαο. Βπηπρψο, πξνλφεζε ην έλζηηθην ηεο αλαπαξαγσγήο θαη ππάξρνπκε ζήκεξα! ΢ην εξγνζηάζην ηνπ Γθιαβάλε, εξγάζηεθε ν Παηέξαο αξθεηά ρξφληα. ΢ην κπαιφ ηνπ ε θχξηα έγλνηα ήηαλ λα ππάξρεη κεξνθάκαην. ΢ηελ γεληθή απεξγία ηνπ 1936 έιαβε κέξνο, αθνχ φινη ην ίδην έθαλαλ, αιιά λα μεθαζαξίζσ φηη δελ ηαξαδφηαλ θηφιαο απφ ηα γεληθά πνιηηηθά θαη ηδενινγηθά ξεχκαηα ηεο επνρήο. Αελ είρε ηελ πνιπηέιεηα λα ιηψλεη γη’ απηά. ΢ην ηειείσκα ηεο απεξγίαο, γηα ηπραίνπο αιιά θαη κνηξαίνπο ιφγνπο, βξέζεθε κπξνζηά ζην αθεληηθφ θξαηψληαο έλα ζχλζεκα θαη ν Γθιαβάλεο ηνλ ζεψξεζε απφ ηνπο πξσηεξγάηεο ηεο απεξγίαο, θάηη πνπ δελ ήηαλ θη αιήζεηα. Σν πιήξσζε αθξηβά κε ηελ απφιπζή ηνπ. Κάηη ηέηνηεο αδηθίεο ρξφλν κε ην ρξφλν απφ ηνλ δπλαηφ θη απνθαζηζηηθφ άλζξσπν πνπ ήηαλ ζηε λεφηεηά ηνπ, ηνλ κεηέηξεςαλ ζηγά-ζηγά ζε παξαπνληάξε θαη επάισην. Έπαημε ζίγνπξα ξφιν θαη ην πέξαζκα ηνπ ρξφλνπ. Ώπηφ ην ηεθκαίξσ θη απφ ηε δηθή κνπ πνξεία κέζα ζην πέξαζκα ηνπ ρξφλνπ θαη ηηο αληίζηνηρεο κεηαβνιέο ηνπ ραξαθηήξα κνπ. Δ απφιπζε ηνπ ζε κηα θξίζηκε ζηηγκή πνπ είρε λα ηαΎζεη ηέζζεξα παηδηά ηνλ ηαξαθνχλεζε, ηνλ θφβηζε θαη ηνλ απνκάθξπλε νξηζηηθά απφ ηα πνιηηηθά δξψκελα. ΢’ έλα άιιν παξφκνην εξγνζηάζην, ηελ ζηδεξνβηνκεραλία ηνπ ΢ηακαηφπνπινπ, εξγνδεγφο ήηαλ έλαο Ώμαξιήο, ζπκπαηξηψηεο ηνπ παηέξα κνπ. Ώπηφο έδξαζε ζσηήξηα ζηε πεξίπησζή ηνπ. Σνλ πξνζέιαβε εξγά-

–133 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

ηε ζην δηθφ ηνπ εξγνζηάζην. Ο παηέξαο άξρηζε ηελ θαηλνχξηα δνπιεηά θαη πξνζπάζεζε λα κε δψζεη αθνξκέο γηα λέα απφιπζε. Ήηαλ εξγαηηθφο θη έγηλε γξήγνξα αγαπεηφο ζην λέν πεξηβάιινλ. Ώπφ εθεί ζπληαμηνδνηήζεθε ην 1960. ΋ηαλ βγήθε ε ζχληαμε, ζηα ηνπηθά γξαθεία ηνπ ΕΚΏ έγηλε κηα κηθξή ηηκεηηθή ηειεηή γηαηί ν παηέξαο ήηαλ απφ ηνπο πξψηνπο αζθαιηζκέλνπο ηνπ λενζχζηαηνπ ηδξχκαηνο θαη είρε ην ξεθφξ κέρξη ηφηε ηνπ αξηζκνχ ησλ ελζήκσλ απφ εξγαδφκελν πνπ γίλεηαη απφκαρνο ηεο εξγαζίαο. Σν εξγνζηάζην ηνπ ΢ηακαηφπνπινπ θαηαζθεχαδε πνηθίια κεηαιιηθά πξντφληα. Σα θπξηφηεξα αλάκεζα ηνπο είλαη ηα πλία θη άιια εμαξηήκαηα ησλ αξφηξσλ, νη αληιίεο λεξνχ, νη παζίγλσζηεο θαη ηφζν ρξήζηκεο ηνπινχκπεο. Δ κηζή Θεζζαιία νξγσλφηαλ γηα ρξφληα κε ηα ελία πνπ βγήθαλ θη απφ ηα ρέξηα ηνπ Παηέξα. Ανχιεςε ζην ρπηήξην, δνχιεςε ζηνλ ηφξλν, πέξαζε απφ φια ηα ηκήκαηα παξαγσγήο θη έγηλε εηδηθφο ζε ρξήζηκεο θη απαξαίηεηεο παξαγσγηθέο δηαδηθαζίεο. Ήηαλ βαξηά δνπιεηά θη ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο επηθίλδπλε θαη αλζπγηεηλή. Χο ραξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα αλαθέξσ έλα επεηζφδην κέζα ζην ρπηήξην. Καηά ηελ ηήμε θάπνησλ ρξεζηκνπνηεκέλσλ κεηάιισλ ζην ρπηήξην, ν ρψξνο γέκηζε απφ θαπλνχο πνπ ε εηζπλνή ηνπο, ηνπο έθαλε λα ράζνπλ ηηο αηζζήζεηο ηνπο. Βπηπρψο παξαθείκελνη άιινη εξγάηεο ηνπο απνκάθξπλαλ έμσ απφ ην ρψξν. Ήηαλ ηξεηο θαη νη ζπλέπεηεο ήξζαλ ζε ιίγεο κέξεο θαη ήηαλ νδπλεξέο Μέζα ζηα άιια ηνπο πέζαλε ηα καιιηά θαη ηα δφληηα. Σα πξψηα μαλαθχηξσζαλ, αιιά ε απψιεηα ησλ δνληηψλ ήηαλ νξηζηηθή.

–134 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Πνηνο μέξεη πνηα δειεηήξηα γέκηζαλ ην ρψξν θαη ηνπο πξνμέλεζαλ ηηο αλεπαλφξζσηεο δεκηέο. Ώπηφ ζπλέβε γχξσ ζην 1950. Μελ λνκίζεηε φηη μέζπαζε θαλέλα ζθάλδαιν. Σν ζπκβάλ δε βγήθε απφ ηνπο ηνίρνπο ηνπ εξγνζηαζίνπ. Αελ ήηαλ επνρή γηα θαηαγγειίεο, νχηε ππήξραλ αξκφδηεο ειεγθηηθέο αξρέο λα επέκβνπλ. Ώπηφ ην ιέσ γηα λα ππελζπκίζσ φηη ε επθνιία ηεο ζεκεξηλήο θξηηηθήο δελ ήηαλ πάληα δεδνκέλε θαη νη ππεξβνιέο πνπ γίλνληαη, αξθεηά ζπρλά ζήκεξα, αθπξψλνπλ ζηελ πξάμε ηελ απνηειεζκαηηθφηεηά ηεο. Λίγεο κέξεο μεθνχξαζε ζην ζπίηη θαη κεηά επηζηξνθή ζην θαζήθνλ. Κάηη ηέηνηα ζπκβάληα ππέζθαςαλ δξαζηηθά ηελ πγεία ηνπ Παηέξα θαη ζε ιίγα ρξφληα δπζθνιεπφηαλ πνιχ ζηηο βαξηέο δνπιεηέο. Σν αθεληηθφ ηνπ ηνλ έβαιε λπρηνθχιαθα ζην εξγνζηάζην. Ώπηή ήηαλ ε απαζρφιεζε ηνπ ηα ηειεπηαία νθηψ ρξφληα πξηλ ηε ζπληαμηνδφηεζή ηνπ. Δ λέα ζέζε άιιαμε θαη ην ξπζκφ ηεο δσήο ηνπ. Ρεπφ ζ’ απηή ηε δνπιεηά δελ ππήξρε. Βπηά λχρηεο ηε βδνκάδα, ρσξίο εμαίξεζε θαη δηαθνπή. Δ αιήζεηα είλαη φηη πνιιέο λχρηεο ρνπρνχιηαδε θνληά ζην θνχξλν πνπ έθαηγε ρσξίο δηαθνπή θη έλα απφ ηα θαζήθνληά ηνπ ήηαλ λα ηξνθνδνηεί ηε θσηηά θαη θάπνηεο ψξεο ηνλ «έπαηξλε» θνληά ζηε δεζηαζηά ηνπ. ΋κσο φια απηά ηα ρξφληα ζηεξήζεθε ηνπο δηθνχο ηνπ αλζξψπνπο ζε κέξεο πνπ ε νηθνγέλεηα γηνξηάδεη φιε καδί, φπσο ηελ αιιαγή ηνπ ρξφλνπ, ην βξάδπ ηεο Ώλάζηαζεο θαη ηφζεο άιιεο πεξηπηψζεηο. Βίλαη επθαηξία εδψ λα πσ πφζν αιφγηζηα θαη ζθιεξά είλαη κεξηθέο θνξέο ηα ληάηα ζηνπο κεγάινπο. Σν

–135 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

βξάδπ ηεο αιιαγήο ηνπ ρξφλνπ, θαηφπηλ άθξνλεο, αιιά εθ ησλ πζηέξσλ θξηλφκελε, ζπκθσλίαο είπακε κεηαμχ καο λα θάλνπκε φηη δελ ηνλ πξνζέρνπκε θαη δελ ηνπ απαληάκε. Έθηαζε ε θξίζηκε ψξα πνπ έπξεπε λα μεθηλήζεη γηα ην εξγνζηάζην θη έβιεπεο φηη ηα πφδηα ηνπ δε μεθνιινχζαλ απφ ην ζπίηη. Κνηηψληαο καο φινπο έιεγε: - Άληε, θεχγσ εγψ! Καιή ρξνληά! Γεηα ζαο! Ώιιά δελ έβιεπε θακηά αληίδξαζε. Έλαλ αληηραηξεηηζκφ, έλα ιφγν ζπκπάζεηαο θαη παξεγνξηάο. Σίπνηα! Κακία ζεκαζία, θακία απάληεζε. Ώθνχ ην είπε αξθεηέο θνξέο θαη δε βξήθε αληαπφθξηζε πηθξακέλνο έθπγε αθνινπζψληαο ηελ θαθηά ηνπ κνίξα. Ση ζθιεξφηεηα Θεέ κνπ! Βκείο ην ζεσξήζακε παηρλίδη. Σε πίθξα απηήο καο ηεο ζπκπεξηθνξάο ηε κεηαθέξσ ζπλερψο κέζα κνπ θαη κ’ απηήλ ζα θηάζσ ζηνλ ηάθν. Δ ζπληαμηνδφηεζή ηνπ ζπλέπεζε ζρεδφλ κε ηηο εμεηάζεηο κνπ ζην παλεπηζηήκην. Με λνκίζεηε φηη παξέκεηλε άπξαγνο. Άλνημε απέλαληη απφ ην παηξηθφ καο ζπίηη ηζαγθάξηθν, ελζπκνχκελνο ηελ παιαηά ηνπ ηέρλε. Βπαιεζεχηεθε έηζη ε ιατθή ξήζε: «Μάζε ηέρλε θη άζηελε θη άκα ηε ρξεηαζηείο πηάζηελε». Σα δπν ηξίηα ηεο ζχληαμεο ηνπ ηα έζηειλε ζηνλ θαλαθάξε ηνπ πνπ ζπνχδαδε ζηελ Ώζήλα, αιιά κε ην κπαισκαηίδηθν ζπκπιήξσλε ην αλαγθαίν εηζφδεκα γηα ηα έμνδα ηεο νηθνγέλεηαο. Σα ζηφκαηα είραλ αξαηψζεη αθνχ ηα ηξία απφ ηα πέληε παηδηά είραλ πηα δηθέο ηνπο νηθνγέλεηεο. Μνπ άιιαδε ζπρλά ηηο ζφιεο

–136 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

ζηα παπνχηζηα θαη πξφζζεηε ηα αληηπαζεηηθά γηα κέλα πεηαιάθηα, κπξνο θαη πίζσ, πνπ αθνπγφληαλε ζην πεξπάηεκα ζαλ λα είκαη λενζχιιεθηνο θαληάξνο θαη απηφ δε κνπ άξεζε θαζφινπ. Μηα απφ ηηο πξψηεο κνπ ελέξγεηεο φηαλ έθηαλα ζηελ Ώζήλα ήηαλ λα ηα μεθνιιήζσ. Αε πξφιαβε λα ραξεί ηε ζχληαμή ηνπ. Έλα πξψην εγθεθαιηθφ ηνπ άθεζε κηα δπζθνιία ζην πεξπάηεκα. Μφλνο ηνπ, κε πείζκα, ρσξίο ηφηε ηελ αλαγθαία γλψζε αιιά νχηε θαη ηελ απαξαίηεηε ηαηξηθή παξαθνινχζεζε, ζεθψζεθε ζε ιίγεο κέξεο θαη μαλάλνημε ην καγαδί. Ήηαλ ζπλέπεηα ησλ ρξφλσλ πνπ είραλ ήδε πεξάζεη, ησλ θαθνπρηψλ πνπ ηνπ επεθχιαμε κέρξη ηφηε ε δσή; Έβαια θη εγψ εκκέζσο ην ρεξάθη κνπ κε ηηο πξφζζεηεο αγσλίεο πνπ ηνπ θηινδψξεζα απφ ηηο λέεο δηθέο κνπ απαζρνιήζεηο. Μπήθα κε ην κπνχληα ζηηο θνκκαηηθέο δξαζηεξηφηεηεο θη απηφ εθείλα ηα ρξφληα είρε ηηο ζπλέπεηέο ηνπ. Θπκάκαη δπν ηξία επεηζφδηα κε ηελ έκκεζε ζπκκεηνρή ηνπ Παηέξα. ΋ηαλ ζηελ πφξηα ηνπ ζπηηηνχ ήξζε ν αζθαιίηεο γηα πξψηε θνξά –ζηε ζπλέρεηα ππήξμαλ πνιιέο άιιεο– θη άθεζε ζηα ρέξηα ηνπ ηελ εηδνπνίεζε λα πεξάζσ απφ ηελ Ώζθάιεηά «δηα πξνζσπηθή ηνπ ππφζεζε» Θπκάκαη ηα ρέξηα ηνπ λα ηξέκνπλ ηε ζηηγκή πνπ κνπ έδηλε ην ραξηί θαη λα κνπ ιέεη κε παξαθιεηηθή θσλή - Πξφζερε, παηδί κνπ! Πξφζερε! Ώιιά ηφηε εκέλα δε κε ζπγθξαηνχζε ηίπνηα. Ήκνπλ ηφζν βέβαηνο γηα ην δίθην κνπ θαη δε ζήθσλα θνπβέληα. Με ηελ αλεκειηά ηεο ληφηεο δελ αλερφκνπλ κχγα ζην ζπαζί κνπ, κε ζθεπηφκελνο θαζφινπ ηηο ζπλέπεηεο

–137 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

πνπ ε ζηάζε κνπ είρε ζηα άιια κέιε ηεο νηθνγέλεηαο κνπ. Σν δεχηεξν επεηζφδην ήηαλ κε ηε δηαδήισζε γηα ην ΐηεηλάκ. ΢πκπαξάζηαζε ζηνλ αγσληδφκελν ιαφ ηνπ ΐηεηλάκ θαη θαηαδίθε ησλ Ώκεξηθαληθψλ βνκβαξδηζκψλ. Βθείλε ηελ επνρή ήκνπλ γεληθφο γξακκαηέαο ηεο ΒΦΒΒ θαη απηή ήηαλ ν δηνξγαλσηήο ηεο ζπγθέληξσζεο. ΋πσο ήηαλ ζχλεζεο θη αλακελφκελν ε ζπγθέληξσζε απαγνξεχηεθε θαη ζηνπο θεληξηθνχο δξφκνπο ηεο Ώζήλαο δηαδξακαηίζηεθαλ ζθιεξέο κάρεο κε θπλεγεηά θαη ζπιιήςεηο. Έλαο απφ ηνπο ηειεπηαίνπο ήκνπλ θη εγψ θαη ηελ άιιε κέξα ε θσηνγξαθία ηεο ζχιιεςεο κνπ κνζηξάξηδε ζηε πξψηε ζειίδα ηεο Ώπγήο. Οη δηθνί κνπ έθξπςαλ απφ ηνλ Παηέξα ην γεγνλφο, αιιά κηα ραδνραξνχκελε γεηηφληζζα καο ηνπ ην πξφιαβε. Έρσ ηελ ππνςία φηη απηφ ην γεγνλφο ήηαλ ε ζηαγφλα πνπ μερείιηζε ην πνηήξη. Με θαζπζηέξεζε ιίγσλ εκεξψλ ήξζε ην δεχηεξν εγθεθαιηθφ θαη ηνλ έζηεηιε ζην θξεβάηη Σηο κέξεο απηέο εγψ δηθαδφκνπλ ζηελ Ώζήλα κε ηηο θαηεγνξίεο: Θξαζχηεηα θαηά ηεο Ώξρήο θαη εζηθή απηνπξγία ζην πξνεγνχκελν αδίθεκα επεηδή ήκνπλ ζπλδηνξγαλσηήο ηεο ζπγθέληξσζεο. Μνπ θφιιεζαλ θαη κηα ηξίηε θαηεγνξία γηα ηξαπκαηηζκφ αζηπλνκηθνχ νξγάλνπ, αιιά απηφ ήηαλ εληειψο ζηεκέλν ςέκα. Καηά ηε ζηηγκή ηεο ζχιιεςεο είρα ηελ αλζξψπηλε αληίδξαζε λα μεθχγσ απφ ηα ρέξηα ηνπο θη έλαο απφ απηνχο γιίζηξεζε θαη –θαηά ηνπο ηζρπξηζκνχο ηνπ– έζπαζε ην ρέξη ηνπ. Βθείλε ηελ επνρή νη δηαδεισηέο δελ ηνικνχζαλ λα απιψζνπλ ρέξη ζε αζηπθχιαθα θη άιισζηε θάηη ηέηνην δελ ηαίξηαδε ζην

–138 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

ραξαθηήξα κνπ. Βπηπρψο νη 10,5 κήλεο ηεο θαηαδίθεο κνπ απφ ην δηθαζηήξην ήηαλ κε αλαζηνιή θαη δελ είρε θηάζεη αθφκα ε ψξα λα πεξάζσ ηελ πφξηα ηεο θπιαθήο. Ώπηφ ζα γηλφηαλ αξγφηεξα. Σφηε κνπ άξθεζαλ νη 8 κέξεο θξάηεζεο ζηελ Ώζθάιεηα ηεο Μπνπκπνπιίλαο, κέξεο πνπ θξάηεζε ε δίθε κέρξη ηελ απφθαζε. Παξά ην δεχηεξν εγθεθαιηθφ ζεθψζεθε απφ ην θξεβάηη, αιιά δελ ήηαλ ζε ζέζε πηα λ’ αλνίμεη ην καγαδί. Πήγαηλε ζην θαθελείν κε κπαζηνχλη, αιιά δελ ηνλ έπαηξλε λα πίλεη ην ηζηπνπξάθη πνπ ήηαλ ε θαζεκεξηλή ηνπ ζπλήζεηα φια ηα πξνεγνχκελα ρξφληα. Έλα ηέηνην απφγεπκα ππήξμε απηφπηεο κάξηπξαο ελφο αθφκα επεηζνδίνπ πνπ ηνλ έθεξε ζε πνιχ δχζθνιε ζέζε, αιιά ε επηινγή ηνπ ήηαλ αλακελφκελε. Πήξε ην κέξνο ηνπ παηδηνχ ηνπ! Αηαλχακε ην δεχηεξν κηζφ ηνπ 1965 θαη ήκνπλ ζε θνκκαηηθή απνζηνιή απφ ηε Νενιαία Λακπξάθε ζηε Θεζζαιία. Με ηελ επθαηξία πνπ αλνίγακε γξαθεία ζηελ ηδηαίηεξε γεηηνληά κνπ ηελ Νέα Εσλία είρακε πξναλαγγείιεη ζπγθέληξσζε κε ηελ επθαηξία ησλ εγθαηλίσλ θαη είρακε κνηξάζεη ζ’ φιε ηε ζπλνηθία πξνθεξχμεηο. ΢ηελ εμνπζία ήηαλ ε θπβέξλεζε ησλ απνζηαηψλ θαη ζηνλ νξίδνληα είρε αξρίζεη λα δηαγξάθεηαη κηα αηκφζθαηξα πην αξλεηηθή απ’ φηη πξνεγνπκέλσο γηα ηα πξννδεπηηθά ηκήκαηα ηνπ ιανχ. Δ αληίδξαζε ηεο ρσξνθπιαθήο ήηαλ πξσηνθαλήο θαη έδεηρλε ηηο εμειίμεηο ησλ επφκελσλ εκεξψλ. Ώπφ λσξίο ν ρψξνο απνθιείζηεθε απφ... δπν ππξνζβεζηηθά νρήκαηα κε ηνπο ππξνζβέζηεο πιήξσο εμνπιηζκέλνπο.

–139 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Ώξθεηνί ρσξνθχιαθεο κε ηε ραξαθηεξηζηηθή παξνπζία ηνπ ζπληαγκαηάξρε ρσξνθπιαθήο, δηνηθεηνχ Θεζζαιίαο. Καηάιαβα ηηο πξνζέζεηο ηνπο αιιά δελ θξάηεζα ηελ ςπρξαηκία πνπ απαηηνχζαλ νη πεξηζηάζεηο. Ήκνπλ πνιχ εξηζηηθφο κε ηνλ δηνηθεηή θαη ζηελ πξάμε επέηεηλα ηελ αηκφζθαηξα ηεο έληαζεο πνπ απηνί επηζπκνχζαλ. Ήξζε ζην θαθελείν φπνπ θάζνληαλ αλάκεζα ζ’ άιινπο ν παηέξαο κνπ κε ηνλ επηζηάηε ζην εξγνζηάζην ηνπ ΢ηακαηφπνπινπ. Αελ ήηαλ ν παιαηφο ζπγρσξηαλφο ηνπ. Ήηαλ έλαο λεφθνπνο θακπίζηνο πνπ ξνπθνχζε φια ηα πιενλεθηήκαηα ηεο ζέζεο ηνπ θαη δηαηεξνχζε θηιηθή ζρέζε κε ηνλ Παηέξα. Μέζα ζηηο άιιεο πξνζέζεηο ηνπ ήηαλ λα κε θάλεη θαη γακπξφ ζηελ θφξε ηνπ. Ήκνπλα λα ζθάζσ. Μεηά ηφζνπο θφπνπο ε ρσξνθπιαθή πήγαηλε λα ηηλάμεη ζηνλ αέξα φιε ηελ πξνζπάζεηά κνπ. Σνπ πάηεζα ηηο θσλέο, θάηη πνπ δελ ζπλεζηδφηαλε ζηελ επνρή πνπ αλαθεξφκαζηε θαη ηδηαίηεξα ζηελ επαξρία. Δ παξνπζία ηνπ ρηππεκέλνπ Παηέξα δελ κε ζπγθξάηεζε θαζφινπ.

- Καιά δε ληξέπεζαη ιίγν! Μηα ζπγθέληξσζε λενιαίαο θαη μεζήθσζεο φιεο ηηο δπλάκεηο ζνπ γηα λα καο ηξνκνθξαηήζεηο! Θέιεηο λα γίλεηο ν λένο Μήηζνπ; Ώπηφο ρακνγεινχζε ζπγθαηαβαηηθά κε δίλνληαο ζεκαζία ζηηο θσλέο κνπ. Σφηε ζεθψζεθε ν θακπίζηνο πνπ θαζφηαλε δίπια ζηνλ Παηέξα θαη κε «αγαλαθηηζκέλν» χθνο, απεπζπλφκελνο ζε κέλα, κνπ είπε - Αελ ληξέπεζαη Λεπηέξε λα κηιάο έηζη ζην ΢ηξαηεγφ!

–140 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Σνλ αλέβαζε θαη βαζκνινγηθά γηαηί ήηαλ ζπληαγκαηάξρεο. Σφηε εγψ έβγαια πάλσ ηνπ φιε ηε ζπζζσξεκέλε αγαλάθηεζή κνπ.

- Βζχ λα βγάιεηο ην ζθαζκφ, ηζαλάθη ηεο εμνπζίαο. Αε ζνπ πέθηεη θαζφινπ ιφγνο! Καη άθνπ. Με πιεζηάζεηο άιιε θνξά ην ζπίηη καο, γηαηί ζα ζε πεηάμσ έμσ κε ηηο θισηζηέο! ΢ε πξνεηδνπνηψ! Ώπηφο, πειηδλφο απεπζπλφκελνο ζηνλ Παηέξα ηνπ ιέεη: - Σνλ άθνπζεο Ώλαζηάζε ην γην ζνπ; Βθείλνο ν θαθνκνίξεο, κέζα απφ ηα αληηθξνπφκελα ζπλαηζζήκαηα, είπε ην γιπθφ γηα κέλα ιφγν.

- Ση λα θάλσ; Παηδί κνπ είλαη! Με ηελ παξνπζία νιηγάξηζκσλ ζηακπαξηζκέλσλ κειψλ ηεο λενιαίαο έβγαια ηνλ πξνεηνηκαζκέλν ιφγν κνπ πξνζζέηνληαο θαη ηηο θαηαγγειίεο πνπ νη ζπλζήθεο επέβαιαλ. Οη κηθξνθσληθέο εγθαηαζηάζεηο πνπ είρακε κεηέθεξαλ ηε θσλή κνπ θαη ζηηο απιέο ησλ ζπηηηψλ ζηνπο γχξσ δξφκνπο. Ώλαινγηδφκελνο ζήκεξα ηα γεγνλφηα εθείλν πνπ κνπ κέλεη, κε φιν ην αξλεηηθφ θνξηίν πνπ απηφ ζπλεπάγεηαη, είλαη ε δχζθνιε θαηάζηαζε πνπ έθεξα ηνλ Παηέξα εηδηθά φηαλ ε πγεία ηνπ ήηαλ ζε ηφζν επαίζζεηε θάζε. Ήηαλε νη επνρέο πνπ γηα λα πεηο κηα γλψκε ε νπνία δελ επζπγξακκηδφηαλ κε ηελ αληίιεςε ηεο θπξίαξρεο εμνπζίαο έπξεπε λα πιεξψζεηο ην ηίκεκα. Σψξα πνπ θαηαθηήζακε απηφ ην δηθαίσκα, αο ην δηαθπιάμνπκε σο θφξε νθζαικνχ θαη αο κε ην αζσηεχζνπκε κε ηηο αληίζηξνθεο ππεξβνιέο.

–141 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Ώο ζπκπιεξψζσ ηελ πεξηγξαθή ηνπ Παηέξα κε θάπνηα επηπξφζζεηα ζηνηρεία ηνπ ραξαθηήξα ηνπ. Καζψο ηα ρξφληα πεξλνχζαλ ν Παηέξαο γηλφηαλ θαη πην επζπγθίλεηνο θαη παξαπνληάξεο, θάηη πνπ παξαηεξψ πηα θαη ζην δηθφ κνπ ραξαθηήξα. Σν δάθξπ ήηαλ ζε πξψηε δήηεζε θξπκκέλν ζηηο παξπθέο ησλ βιεθάξσλ έηνηκν λα αλαβιχζεη κε ηελ πην αλεπαίζζεηε αθνξκή. Κη απηφ γηλφηαλ ζπρλά. Αελ είλαη σξαίν, ζαο νκνινγψ, λα βιέπεηο ηνλ Παηέξα ζνπ λα θιαίεη ζαλ κηθξφ παηδί! Αε ζπκάκαη ν Παηέξαο λα ζήθσζε πνηέ ρέξη πάλσ κνπ, αθφκα θαη ζε πεξηπηψζεηο πνπ κε ηα ήζε θαη ηηο ζπλήζεηεο ηεο επνρήο θάηη ηέηνην ζα ήηαλ αλακελφκελν θαη δηθαηνινγεκέλν. Ώπηφλ ηνλ ξφιν ηνλ έπαηδε αληίζεηα επάμηα ε δπλαηή θαη ξεαιίζηξηα Μάλα κνπ πνπ αξθεηέο θνξέο κε έρεη θαηαρεξηάζεη. Μέρξη ζεκάδη έρσ απφ ηηο «πιηθέο λνπζεζίεο» ηεο. Σελ επνρή ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1950 κηα κφδα θπξίεπζε πνιιέο νηθνγέλεηεο: Να αιιάμνπλ ηα επψλπκα ηνπο. Σφηε απηφ δελ ήηαλ ηφζν δχζθνιν φζν είλαη ζήκεξα. Μηα αίηεζε ζηε Ννκαξρία θαη ε δεκνζίεπζε ζηελ ηνπηθή εθεκεξίδα. Καθφερα επψλπκα, ζθακπξφδηθα παξαηζνχθιηα, επψλπκα πνπ ζέξλαλε πίζσ ηνπο αξλεηηθέο κλήκεο θαη πνιιέο άιιεο πεξηπηψζεηο εμειιεληζκνχ ηνπξθνγελψλ επσλχκσλ πνπ είλαη ηφζν δηαδεδνκέλα γηα ηζηνξηθνχο ιφγνπο ζηε ρψξα καο. ΋ηαλ έλαο ζπκκαζεηήο κνπ θη άλζξσπνο ηεο παξέαο «θφληπλε» ην επψλπκν ηνπ ζην έλα ηξίην ηνπ αξρηθνχ πνιχπινθνπ επψλπκνχ ηνπ, απφ αθέιεηα θαη κηκεηηζκφ είπα ζηνλ Παηέξα - Μπακπά, δελ αιιάδνπκε θαη εκείο ην φλνκά καο;

–142 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Ήξεκνο εθείλνο, αιιά θαη θνθηφο κνπ απάληεζε - Ώπηφ κνπ άθεζε ν Παηέξαο κνπ! Με απηφ ζα πεζάλσ! Αελ επέκεηλα, νχηε επαλέθεξα πνηέ ην ζέκα. Γηα λα είκαζηε δίθαηνη πξέπεη λα αλαθέξσ θη έλα αθφκα ρνχη ηνπ Παηέξα. Σνπ άξεζε ην γπλαηθείν θχιν θαη ην κάηη ηνπ έπαηδε αξηζηεξά θαη δεμηά. Αε μέξσ ή δε πξφιαβα λα κάζσ παιαηφηεξα επεηζφδηα πνπ ζίγνπξα ζα ππήξμαλ, γηαηί φηαλ εγψ απφθηεζα ζπλείδεζε ηνπ πεξηβάιινληνο, ν Παηέξαο κε ηα θξηηήξηα ηεο επνρήο ήηαλ πηα κεγάινο ή έηζη θάληαδε ζηα κάηηα κνπ. Μπνξψ φκσο λα αλαθέξσ έλα δπν πεξηζηαηηθά πνπ έπεζαλ ζηελ αληίιεςή κνπ. Ήκνπλ πξσηνεηήο θνηηεηήο θαη ζηε γεηηνληά ήξζε λα κάζεη ηελ ηέρλε ηεο κνδηζηξηθήο έλα δεθανθηάξηθν παλέκνξθν θνξίηζη κε φιε ηελ αγλφηεηα θαη θαζαξφηεηα ηεο Βιιεληθήο ππαίζξνπ. Μαο γπάιηζε φινπο ζην κάηη αιιά ζε κέλα έδεημε ηελ πξνηίκεζή ηεο κεηά απφ επίκνλν θιεξη. Γηα λα κε επραξηζηήζεη έθηηαμε θαθέ ζηνλ κπαξκπα- Ώλαζηάζε θαη ηνπ ηνλ πήγε ζην καγαδί. Σελ άιιε κέξα πνπ ζπλαληεζήθακε έληξνκε ζρεδφλ κνπ είπε: - Έβαιε ην ρέξη θάησ απφ ηε θνχζηα θαη κε ράηδεπζε! Βγψ ςχρξαηκνο ηελ ζπκβνχιεςα - Με πιεζηάδεηο θνληά ηνπ άιιε θνξά. ΋ηαλ πέζαλε, κε ρίιηεο δπζθνιίεο πξφθηαζα ηελ θεδεία, γηαηί ήκνπλ θαληάξνο, θαη κνπ βγήθε ε ςπρή λα θηάζσ έγθαηξα ζην ΐφιν. ΢ηελ θαηάζηαζε πνπ ήηαλ ηνλ ηειεπηαίν θαηξφ, ν ζάλαηνο ήηαλ αλαθνχθηζε

–143 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

γη’ απηφλ αιιά θαη γηα ηελ θαθνκνίξα ηε Μάλα θαη ηελ αδειθή κνπ. Τπήξμα αθνχζηνο αθξναηήο ζε κηα ζπδήηεζή ηνπο. Δ Μάλα έιεγε ζηελ ΐαγγειηψ - Σν ρνχη θεχγεη ηειεπηαίν! Λίγν πξηλ μεςπρήζεη, ζηε λνζνθφκα πνπ ηνπ έθαλε ηελ θαζηεξσκέλε έλεζε άπισζε ην ρέξη ηνπ αλάκεζα ζηα πφδηα ηεο! Ο άλζξσπνο είλαη πάληα έλα κσζατθφ απφ πξνηεξήκαηα θη ειαηηψκαηα. Έρεη κεγάιε ζεκαζία πξνο ηα πνχ γέξλεη ε πιάζηηγγα. ΢ηελ πεξίπησζε ηνπ Παηέξα έγεξλε πξνο ηα ζεηηθά. Ώλ δελ παηλέςεηο, άιισζηε, ην ζπίηη ζνπ ζα πέζεη θαη ζα ζε πιαθψζεη.

–144 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Η Μϊνα μου

Δ

Μάλα κνπ ήηαλ πεξίπησζε. Γηα λα ζεκειηψζσ απηφλ ηνλ ηζρπξηζκφ κνπ αο επηθαιεζηψ δπν ζηνηρεία ηεο. Πξψηνλ, δελ είρε πάεη θαζφινπ ζρνιείν. Αελ ήμεξε νχηε ηελ ππνγξαθή ηεο λα βάδεη, δελ ήμεξε θαζφινπ λα δηαβάδεη. ΋πνπ θη φπνηε ρξεηαδφηαλ λα ππνγξάςεη θάπνην επίζεκν έγγξαθν ή ζηε κηζζνδνηηθή θαηάζηαζε ζηα ρξφληα πνπ εξγαδφηαλ έβαδε ζηαπξφ. Σν ίδην θαη ε παιαηνεκεξνινγίηηζζα κάλα ηεο, ε θφλα Μαξηγψ. Ήηαλ έλα κεγάιν κεηνλέθηεκα γηα ηε Μάλα, πνπ ηεο ζηέξεζε πνιιέο ραξέο θαη ε εμήγεζε ηνπ πξέπεη λα αλαδεηεζεί ζηελ επνρή θαη ηνλ ηφπν πνπ κεγάισζε, ζηελ θπξίαξρε αληίιεςε ησλ απνκνλσκέλσλ θνηλσληψλ γηα ηε ρξεζηκφηεηα ηεο γπλαηθείαο εθπαίδεπζεο, αιιά ζπγρξφλσο θαη ηηο πνιχ πεξηνξηζκέλεο νηθνλνκηθέο δπλαηφηεηεο ηεο δηθήο ηεο νηθνγέλεηαο Κπθινθνξεί κηα αληίιεςε φηη νη πξφζθπγεο, θηινκαζείο πξάγκαηη θαη θηινπξφνδνη, είραλ πάεη ζηα θαιχηεξα ζρνιεία, μέξαλε ηα γαιιηθά ηνπο θαη ίζσο ιίγν πηάλν. Μέζα ζηα ζπίηηα ηνπο είραλ φια ηα απαηηνχκελα ελφο λνηθνθπξηνχ θαη ήηαλ γεκάηεο γλψζεηο καγεηξηθήο θαη ησλ πην εμεδεηεκέλσλ ζπληαγψλ. ΋κσο ηα πξάγκαηα δελ ήηαλ αθξηβψο έηζη. ΐεβαίσο ππήξραλ πξνζθπγνπνχιεο κε φια ηα πξνεγνχκελα ραξαθηεξηζηηθά. Ώιιά πξέπεη λα ππνγξακκηζηεί φηη αθνξνχλ ηελ επνρή εθείλε κηα κηθξή κεηνςεθία, φπσο ζπλέβαηλε

–145 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

παληνχ θαη αθνξνχζε νηθνγέλεηεο κε κνξθσηηθή παξάδνζε, κε θάπνην επαξθέο νηθνλνκηθφ επίπεδν θαη πνπ είραλ ηελ ηχρε λα κεγαιψλνπλ ζε κεγάια αζηηθά θέληξα, εθεί πνπ ππήξραλ ηα αλαγθαία, αιιά πεξηνξηζκέλα, παξζελαγσγεία. ΢ηε Μάλα κνπ έιεηπαλ ζρεδφλ φιεο νη απαξαίηεηεο πξνυπνζέζεηο. Έηζη ζηελ θαηάιιειε επνρή δελ πήγε ζην ζρνιείν. Ώξγφηεξα, κε ηηο πεξηπέηεηεο ηεο πξνζθπγηάο, κε ηε δεκηνπξγία νηθνγέλεηαο, κε ην ζπλερέο θπλεγεηφ απφ ηα πνιιά θαη ζχλζεηα πξνβιήκαηα ηεο επνρήο δελ πεξίζζεςε ρξφλνο, αιιά νχηε θαη ην αληίζηνηρν πείζκα λα αλαπιεξσζεί ην θελφ κε δηθή ηεο πξσηνβνπιία. Ίζσο λα έρεηε γλσξίζεη ην ραξαθηεξηζηηθφ ησλ αλζξψπσλ πνπ κελ μέξνληαο θαζφινπ γξαθή θη αλάγλσζε, πξνζπαζνχλ απεγλσζκέλα λα θξχςνπλ απηή ηελ αδπλακία ηνπο θαη ηελ ληξνπή πνπ ληψζνπλ, φηαλ απηφ γίλεηαη γλσζηφ θαη δε κπνξεί λα θξπθηεί. Να ζαο νκνινγήζσ θάηη. Έθαλα δπν θνξέο πηεζηηθέο απφπεηξεο λα ηεο κάζσ εγψ ηα βαζηθά, αιιά απηή θιψηζαγε ζαλ πεηζκαηηθφ κνπιάξη. ΢ην ηέινο δελ θαηφξζσζα ηίπνηα. Βδψ φκσο ρξεηάδεηαη λα ππελζπκίζσ ηα κεγάια πνζνζηά αλαιθαβεηηζκνχ πνπ είρε παιαηά ε ρψξα καο, ηδηαίηεξα ζηνλ γπλαηθείν πιεζπζκφ. Σν θαηλφκελν ήηαλ πνιχ δηαδεδνκέλν θη είλαη αλάγθε λα ηνληζηεί, γηαηί κεξηθά πξάγκαηα πνπ ζήκεξα είλαη απηνλφεηα κεξηθνί πηζηεχνπλ φηη πάληα ήηαλ έηζη. Ώπηφ ήηαλ ην έλα ραξαθηεξηζηηθφ ηεο Μάλαο. Ώληίζεηα, ν Παηέξαο κνπ ήμεξε αλάγλσζε θαη γξαθή. Κπξίσο γηα δπν ιφγνπο πνπ ιείπαλε απφ ηε Μάλα. Ήηαλ αγφξη θαη ε νηθνγέλεηά ηνπ είρε κηα θάπνηα πεξη-

–146 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

νπζηαθή βάζε, παξά ην γεγνλφο πσο γελλήζεθε θαη κεγάισζε ζε ηφπν κε ιηγφηεξνπο θαηνίθνπο απφ ηε πφιε ηεο Μάλαο κνπ. Υξεζηκνπνηψ ηηο ιέμεηο «πφιεηο» ελψ απηνί φηαλ αλαθέξνληαλ ζηηο ηδηαίηεξεο παηξίδεο ηνπο κηινχζαλ γηα ηα «ρσξηά» ηνπο. Καη νη ηξεηο έρνπκε δίθαην. Ώπηνί κηινχζαλ κε ηηο παηδηθέο ηνπο κλήκεο θη εγψ κε ηηο εηθφλεο πνπ ζπλάληεζα φηαλ ηα ηειεπηαία ρξφληα έθαλα κηα ηξαπκαηηθή επίζθεςε ζηα ρσξηά ηνπο. Σν «ρσξηφ» ηεο Μάλαο κνπ, ε Μάληζα, έρεη ζήκεξα πάλσ απφ έλα εθαηνκκχξην θαηνίθνπο. Δ αξραία Μαγλεζία, φπνπ ν Θαιήο ν Μηιήζηνο πξσηναλαθάιπςε ηνλ θπζηθφ καγλήηε. Σν «ρσξηφ» ηνπ Παηέξα κνπ, ην Ώμάξ, έρεη ζήκεξα πάλσ απφ πεληαθφζηεο ρηιηάδεο. Σν φλνκα είλαη Ώθ Υηζάξ πνπ ζηα ειιεληθά ζεκαίλεη Λεπθφο Πχξγνο. Καηά ηελ επίζθεςή κνπ εθεί έκαζα φηη ην Ώμάξ είλαη έδξα ηνπηθνχ Παλεπηζηεκίνπ θαη είλαη ε γελέηεηξα θαη ην παηξηθφ ζπίηη, πνπ αθφκα ππάξρεη θαη πξνβάιιεηαη απφ ηνπο ληφπηνπο, ηνπ παηέξα ηνπ Χλάζε. Σα ηαμίδηα κνπ ζηελ Σνπξθία ήηαλ απφ ηα πξψηα έμσ απφ ηα ζχλνξα ηεο Βιιάδαο. Πάληα εθεί έλησζα κηα ηδηαίηεξε ζπγθίλεζε, φια γχξσ ζνπ ζπκίδνπλ κεγάιεο ζηηγκέο ηνπ Βιιεληζκνχ, βιέπεηο γηαηί νη θπξίαξρνη ησλ παιαηφηεξσλ ρξφλσλ Έιιελεο δηάιεμαλ λα απνηθίζνπλ ηνπο επινγεκέλνπο απηνχο ηφπνπο. Βίλαη ραξαθηεξηζηηθή ε εμήο εληχπσζε, φηαλ γηα πξψηε θνξά επηζθεπηφκνπλ, ην 1990, ηε Μαχξε ζάιαζζα. ΢ηελ Βιιάδα ήηαλ ζε εκεξήζηα δηάηαμε ην πξφβιεκα ηεο ιεηςπδξίαο. Τπήξραλ ζθέςεηο γηα κεηαθνξά λεξνχ ζηελ Ώζήλα κε δεμακελφπινην θη εγψ, κεζνχ-

–147 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

ληνο ηνπ Ώπγνχζηνπ, θαηακέηξεζα αλάκεζα ζηε ΢ηλψπε θαη ηελ Σξαπεδνχληα 48 πνηάκηα λα θαηεβάδνπλ αλαμηνπνίεηνπο ρηιηάδεο ηφλνπο λεξνχ ζηε ζάιαζζα. Υαξαθηεξηζηηθή είλαη ε ζπγθίλεζε πνπ έλησζα φηαλ γηα πξψηε θνξά κπήθα ζηελ άδεηα θαη βεβεισκέλε Άγηα ΢νθηά . Θέιεηο δε ζέιεηο, ηα δάθξπα πιεκκπξίδνπλ ηα κάηηα ζνπ αλαινγηδφκελνο ηελ ηζηνξηθή παξνπζία ρηιηάδσλ αλζξψπσλ κέζα ζ’ απηφ ην ρψξν, ηα αιιεπάιιεια γεγνλφηα πνπ γλσξίδνπκε απφ ηελ ηζηνξία, πνπ έρνπλ δηαδξακαηηζηεί κέζα θη έμσ απφ ηελ εθθιεζία. Ώιιά φρη κφλν εθεί, παληνχ ζε φιν ην κήθνο θαη ην πιάηνο ηεο ρψξαο ζπλαληάο ππνιείκκαηα απφ ην παξειζφλ ηεο παξνπζίαο ησλ ειιεληθψλ θχισλ ζηα νλφκαηα ησλ ηνπνζεζηψλ, ζηα ηζηνξηθά κλεκεία κε ηηο ειιεληθέο επηγξαθέο, ζηα θηίξηα, αιιά θαη ηνπο αλζξψπνπο. Ώπφ ηα δηάθνξα επεηζφδηα πνπ κνπ ζπλέβεζαλ ζαο κεηαθέξσ ζχληνκα ην εμήο ραξαθηεξηζηηθφ. Μπαίλσ κ’ έλα θίιν κνπ, ην 1990, ζε έλα κηθξφ εζηηαηφξην ηεο Σξαπεδνχληαο θαη έξρεηαη ν κηθξφο ηνπ καγαδηνχ λα θέξεη ηα πξψηα απαηηνχκελα. Έλα άδεην πηάην, έλα πηξνχλη, έλα καραίξη θαη ην απαξαίηεην ςσκί. Αε ζπκάκαη πψο, θξαηάσ ζηα ρέξηα κνπ έλα θνπληνχθη, ίζσο απφ ηελ πξνεγνχκελε επίζθεςή καο ζ’ έλα αληίζηνηρν καγαδί, κεηαθέξνληαο ζην κπαιφ κνπ ηε γλψζε φηη κηα απφ ηηο πνιιέο αζρνιίεο ησλ Πνληίσλ πξηλ ηνλ μεξηδσκφ ηνπο ήηαλ θαη ε θαιιηέξγεηα θνπληνπθηψλ. Δ ζπλελλφεζε γίλεηαη ζ’ έλαλ αρηαξκά αγγιηθήο, ηνπξθηθήο θαη ειιεληθήο γιψζζαο.

–148 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Βγψ κ’ έλα χθνο θαξδηλάιηνπ επηδεηθλχνληαο ην θνπληνχθη ιέσ ζην κηθξφ: - Φηληίθ ε! Φηληίθ. Ο κηθξφο είλαη έλαο ζπκπαζεηηθφο λεαξφο γχξσ ζηα δψδεθα κε δεθαηξία ρξφληα. Παίξλεη ζηα ρέξηα ηνπ ην θνπληνχθη θαη αθνχ ην πεξηεξγάδεηαη ιίγν κε ήξεκε θαη ζηαζεξή θσλή κνπ απαληάεη ζε άπηαηζηα Βιιεληθά: Ναη, λαη. Βίλαη ιεπηνθάξπνλ! Αελ ρξεηάδεηαη λα πεξηγξάςσ ηελ αλαηξηρίια πνπ κε δηαπέξαζε ζ’ φιν κνπ ην θνξκί θαη κε ζπγθίλεζε ηνλ ξψηεζα - Καιά, πνχ μέξεηο απηή ηε ιέμε; Καη κνπ απάληεζε - Μνπ ηελ έκαζε ε γηαγηά κνπ. ΢ε φια ηα κέξε πνπ επηζθέθηεθα ζηελ Σνπξθία έλησζα γιπθηά ζπγθίλεζε Με κηα εθθσθαληηθή εμαίξεζε. ΋ηαλ ζην ηειεπηαίν, κέρξη ζηηγκήο, ηαμίδη, ην 2005, απνβηβαζηήθακε απφ ην θξνπαδηεξφπινην ζηελ πνιχβνπε θαη ηεξάζηηα πηα ΢κχξλε, φιε ε παξέα κε δηθή κνπ πξνηξνπή, πήξακε δπν ηαμί γηα λα επηζθεθηνχκε ηηο ηδηαίηεξεο παηξίδεο ησλ γνλέσλ κνπ. Δ Μαγλεζία παηξίδα ηεο Μάλαο κνπ είλαη ζαξάληα ρηιηφκεηξα πξνο ηα κέζα ζην εζσηεξηθφ ηεο ρψξαο θαη ην Ώμάξ άιια ζαξάληα πην κέζα. Ήκνπλ πξνεηνηκαζκέλνο, έρνληαο ζηηο ηζέπεο κνπ ηα ραξηηά ηεο αληαιιαγήο φπνπ γηα ην Ώμάξ πεξηγξάθεηαη ε ελνξία πνπ ήηαλ ην παηξηθφ ζπίηη, ε θηεκαηηθή πεξηνπζία θαη ην είδνο ησλ θαιιηεξγεηψλ.

–149 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Καζψο φκσο πιεζηάδακε ηνπο πξννξηζκνχο καο, κέζα κνπ άξρηζε λα επηθξαηεί έλαο παληθφο, έλα πηεζηηθφ αίζζεκα θπγήο, πνπ άξρηζε λα κε πλίγεη. Αε κνηξάζηεθα απηφ ην αίζζεκα κε θαλέλαλ, νχηε θαη κε ηε γπλαίθα κνπ. Ώπιψο κε θπξίεπζε ε αδεκνλία θαη ε ζθέςε: «άληε λα ηειεηψλνπκε». Αελ κπνξνχζα λα θαηαζηξέςσ κηα εθδξνκή πνπ εγψ είρα πξνθαιέζεη. Καη απφ ηηο δπν πφιεηο πήξα δπν ρνχθηεο ρψκα θη έθεξα ζηελ Βιιάδα, πνπ ράξηζα ζηελ αδειθή κνπ φηαλ ηελ είδα. Δ κφλε ραξά πνπ ζπκάκαη απφ απηή ηελ εκεξήζηα εθδξνκή ήηαλ φηαλ πιεζηάζακε ην Ώμάξ θαη είδακε ηεξάζηηεο εθηάζεηο κε ακπέιηα θαη ε ζνδεηά ηεο ζηαθίδαο ήηαλ απισκέλε λα μεξαζεί. ΢πλερηδφηαλ ινηπφλ ε παξάδνζε. ΢’ απηή ηε θάζε, κε απισκέλε ηε ζηαθίδα ζηα θηήκαηα, ηα παξάηεζαλ φια νη δηθνί κνπ. ΢ηε Μαγλεζία ράξηζα ζ’ έλα παηδάθη ην θαπέιν πνπ είρα καδί κνπ, θαη ζην Ώμάξ, ζ’ έλα γεξάθν, ην θνκπνιφη κνπ. Σα ραξηηά πνπ είρα καδί κνπ δελ ηα έβγαια θαζφινπ απφ ηελ ηζέπε θαη θαλείο δελ έκαζε φηη ηα είρα καδί κνπ αθφκα θη ε ζηελή παξέα. Ήηαλ ε κνλαδηθή θνξά πνπ ζηηο επηζθέςεηο κνπ ζηελ Σνπξθία δνθίκαζα ην αίζζεκα ηνπ παληθνχ. Έλα, ραξαθηεξηζηηθφ ζηνηρείν ινηπφλ, φπσο ήδε έρσ αλαθέξεη, ηεο Μάλαο ήηαλ ν αλαιθαβεηηζκφο ηεο. ΢εκαληηθφ γη’ απηήλ κεηνλέθηεκα, πνπ απφ ηελ αξρή ζηέλεςε ηνπο νξίδνληεο ησλ γλψζεψλ ηεο. Οη κφλεο εηθφλεο είλαη νη εηθφλεο πνπ ζπλάληεζε ζην ρσξηφ ηεο. Μέρξη ζρεδφλ ηα είθνζη ρξφληα ηεο έδεζε κηα πεξηνξηζκέλε δσή ζηε γελέηεηξά ηεο κε βαζηθέο αζρνιίεο ην λνηθνθπξηφ ηνπ ζπηηηνχ θαη ηελ θαιιηέξγεηα ηνπ κη-

–150 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

θξνχ θιήξνπ γεο πνπ θαηείρε ε νηθνγέλεηα θαη κε δπζθνιία έβγαδε ηα πξνο ην δελ. Μηα ζπλεζηζκέλε θησρηθή αγξνηηθή νηθνγέλεηα ζηηο δπν πξψηεο δεθαεηίεο ηνπ εηθνζηνχ αηψλα. Καη μαθληθά, κε ηνλ μεξηδσκφ ηνπ νξζφδνμνπ ειιελφθσλνπ ζηνηρείνπ ηεο Μηθξάο Ώζίαο έξρνληαη ηα πάλσ θάησ. Μέζα ζηελ ίδηα πεξίνδν έρνπκε ηνλ αθαληζκφ ησλ αληξψλ ηεο νηθνγέλεηαο, ηνπ παηέξα Παληειή θαη ηνπ κνλαδηθνχ θαη πξσηφηνθνπ αδειθνχ Αεκεηξνχ, πνπ κε ηελ απνβίβαζε ηνπ ειιεληθνχ ζηξαηνχ ζηε ΢κχξλε μχπλεζαλ κέζα ηνπ νη κλήκεο ηεο θπιεηηθήο ηνπ θαηαγσγήο θαη απφ παηξησηηθφ θαζήθνλ θαηαηάρζεθε ακέζσο ζηηο ηάμεηο ηνπ Βιιεληθνχ ζηξαηνχ λα εληζρχζεη ηηο γξακκέο ηνπ. Πξσηάξεο, αγχκλαζηνο αιιά θαη ακέξηκλνο γηα ηε δσή ηνπ, έπεζε ακέζσο ζην πεδίν ησλ καρψλ θαη είλαη απφ ηα πξψηα θαηαγεγξακκέλα ζχκαηα απηήο ηεο αιφγηαζηεο πεξηπέηεηαο. Σξεηο κφλεο θη έξεκεο γπλαίθεο αθνινπζνχλε ην πνηάκη ηεο απνρψξεζεο ηνπ Οξζφδνμνπ Υξηζηηαληθνχ πιεζπζκνχ θαη ην θαξαβάλη απηφ κεηά απφ ηξαγηθέο πεξηπέηεηεο θαη αηκαηεξέο απψιεηεο πεξλάεη, φπσοφπσο, ζηε κεηέξα Βιιάδα. Οη δηθέο κνπ, κεηά θάπνηνπο ελδηάκεζνπο ζηαζκνχο ζε άιινπο πξνζσξηλνχο ελδηάκεζνπο ηφπνπο, βξίζθνληαη ηειηθψο πξφζθπγεο ζην ΐφιν. Μεηά απφ φια απηά ζα θαληαδφηαλ θάπνηνο φηη ε Μάλα κνπ ζα δηαπλεφηαλ απφ ην κίζνο γηα ηνπο θαθνχο θαη δνινθνληθνχο Σνχξθνπο πνπ ηεο αθάληζαλ ηελ νηθνγέλεηα, πνπ ηελ έδησμαλ απφ ηνλ ηφπν ηεο. ΋κσο γηα ηε Μάλα κνπ δελ ήηαλ θαζφινπ έηζη ηα

–151 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

πξάγκαηα. Πάληα γηα ηνπο Σνχξθνπο κηινχζε κε ηξπθεξφηεηα θη αγάπε θάηη πνπ εκέλα κε ζχκσλε γηαηί νη γλψζεηο πνπ έπαηξλα ζην ζρνιείν άιια έιεγαλ. Βθείλε ην ραβά ηεο - Αε θηαίλε νη Σνχξθνη! Μ’ απηνχο ηα πεγαίλακε κηα ραξά. Οη Σζέηεο ηα θάλαλε φια! Ώξγφηεξα έδσζα κφλνο κνπ κηα πηζαλή εμήγεζε απηνχ ηνπ απφιπηνπ ηζρπξηζκνχ ηεο. Δ Μάλα δελ είρε ππφςε ηεο ην γεληθφηεξν ηζηνξηθφ πεξηβάιινλ, νχηε ηηο δπλάκεηο πνπ αληηθεηκεληθά θηλνχλ ηα λήκαηα ησλ ηζηνξηθψλ εμειίμεσλ. Ο θφζκνο ηεο ήηαλ ν κηθξφθνζκνο πνπ δνχζε. ΢ηα κάηηα ηεο είρε ηελ εηξήλε θη νκφλνηα πνπ επηθξαηνχζε αλάκεζα ζηε κσακεζαληθή θαη ηε ρξηζηηαληθή θνηλφηεηα. Μηα ηζνξξνπία ζπκβίσζεο νηθνδνκεκέλε ζε έλαλ άγξαθν θαηάινγν θαλφλσλ θνηλήο δηαβίσζεο, πνπ ν βαζηθφηεξνο ήηαλ «δελ κπεξδεχεηαη ε κηα θνηλφηεηα ζηα ρσξάθηα ηεο άιιεο». Μ’ απηή ηελ έλλνηα, είρε θη ε Μάλα ην δίθαην ηεο. ΢ηελ πξάμε ηα πξάγκαηα είλαη πην ζχλζεηα. Ίζσο κέζα ζηνλ ηζηνξηθφ ρξφλν λα ήηαλ αλαπφθεπθηεο απηέο νη εμειίμεηο θη ν ηειηθφο μεξηδσκφο λνκνηειεηαθή εμέιημε, κφλν πνπ ε ρνληξνθνκκέλε δηθή καο επεθηαηηθή, άθξνλε θαη αηκαηεξή επέκβαζε επηηάρπλε ηηο εμειίμεηο. Δ βία θέξλεη βία θαη ζρεδφλ πάληα κε έλαλ πνιιαπιαζηαζηηθφ ηξφπν. Βδψ λα δηεπθξηληζζεί θάηη πνπ έρεη κε ηνλ θαηξφ μεραζηεί. ΢ηε Μηθξά Ώζία, φινη ήηαλ Σνχξθνη ππήθννη ππφ ηελ εμνπζία ηνπ ΢νπιηάλνπ. Ώπιψο ππήξρε κηα πνιπάξηζκε νκάδα ειιεληθήο θαηαγσγήο, θαηά κεγάιν

–152 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

πνζνζηφ ειιελφθσλε, γηαηί ππάξρεη θαη ε θαξακαλιίδηθε νκάδα πνπ ήηαλ ηνπξθφθσλε. ΋πνηνο ήζειε λα θξαηήζεη ην ζξήζθεπκά ηνπ έπξεπε, κεηά ηελ θαηάξξεπζε ηνπ κεηψπνπ, λα θχγεη. ΢ηελ πνξεία νη επθαηξίεο γη’ αξπαγέο θαη ιεειαζίεο, γηα άλνκε πθαξπαγή μέλσλ πεξηνπζηψλ, έθεξαλ νκάδεο ηνπξθηθψλ θχισλ απφ ηελ Ώλαηνιία πνπ έθαλαλ ηηο ππεξβάζεηο πνπ πεξηγξάθνπλ νη ηζηνξηθνί γηα ηελ πεξίνδν ησλ δησγκψλ. Ώπηνί είλαη νη Σζέηεο ηεο Μάλαο κνπ. ΋ζν θη αλ απνθεχγσ λα ην παξαδερηψ, ε αληίιεςε ηεο Μάλαο κνπ γηα ηνπο Σνχξθνπο κ’ έρεη επεξεάζεη θη εκέλα. ΢αλ επαιήζεπζε απηνχ ηνπ γεγνλφηνο είλαη νη κηθξέο αηνκηθέο εκπεηξίεο πνπ έρσ κε Σνχξθνπο απφ ηηο επηζθέςεηο πνπ κέρξη ζηηγκήο έρσ θάλεη ζηελ Σνπξθία. Ο απιφο Σνχξθνο είλαη θαξληάζεο, πνλφςπρνο, θαιφο θίινο. ΋ηαλ καδεχνληαη πνιινί καδί, ε ηζηνξία βεβαίσο δηδάζθεη φηη έρνπκε πξφβιεκα. Ώπηέο είλαη νη αθεηεξηαθέο παξαθαηαζήθεο ηεο Μάλαο. Κη φκσο! Ώπηή ε νξθαλή γπλαίθα, ρσξίο θαλέλα πεξηνπζηαθφ ζηνηρείν, παληξεχηεθε έλα θνληνρσξηαλφ ηεο, πνπ γλψξηζε φκσο ζηελ Βιιάδα ζηα ρξφληα ηεο απφιπηεο ζηέξεζεο ζην ΐφιν, γέλλεζε πέληε παηδηά, ηα κεγάισζε κε αμηνπξέπεηα, ρσξίο λα δεηήζεη ειεεκνζχλε απφ πνπζελά κε ηελ εξγαζία ηε δηθή ηεο αιιά θαη ηνπ άληξα ηεο. Οη δπζθνιίεο ηεο δσήο ηελ ςήζαλε, ην έλζηηθην ηεο απηνζπληήξεζεο ηελ εκςχρσζε θη φπνηε ρξεηάζηεθε,

–153 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

ζε ηδηαίηεξα δχζθνιεο ζπλζήθεο, έδεημε έλαλ αμηνδήιεπην ξεαιηζκφ θη έλα κεγαιείν ςπρηθήο δχλακεο. Ώπηφ είλαη ην δεχηεξν ζηνηρείν πνπ ζέισ λα αλαθέξσ πεξηγξάθνληαο ηε Μάλα. Ώλαινγηδφκελνο ζήκεξα ηα ζπκβάληα κέζα ζηελ πνξεία ηεο δσήο ηεο αλαξσηηέκαη, ζέισ δε ζέισ, πνηνο ηεο δίδαμε απηέο ηηο ζπκπεξηθνξέο. Μηα βνιηθή απάληεζε γηα έλαλ ζξεζθεπφκελν άλζξσπν ζα ήηαλ «έηζη ηε θψηηζε ν Θεφο». Γηα έλαλ άιιν πνπ δελ ηθαλνπνηείηαη απφ ηέηνηνπ είδνπο απαληήζεηο, πνηα είλαη ε ιχζε ζ’ απηφλ ην γξίθν; ΢ηνπο καζεηέο κνπ απφ παιαηά έιεγα κηα θξάζε πνπ ηελ πίζηεπα θαη ηελ πηζηεχσ - Οη άληξεο είλαη ην ηζρπξφ θχιν, γηαηί νη γπλαίθεο είλαη ην παλίζρπξν. Αελ ην έιεγα γηα λα θνιαθέςσ ηα θνξίηζηα, πνπ ζίγνπξα ηνπο άξεζε λα ην αθνχλ απφ ην δάζθαιφ ηνπο. Σν έιεγα γηαηί ην πίζηεπα. Καη αξρηθή αθεηεξία γη’ απηήλ ηελ πεπνίζεζε είλαη ην παξάδεηγκα ηεο θπξαΑέζπνηλαο, ηεο Μάλαο κνπ. Ώξγφηεξα κνπ ην επαιήζεπε ζπλερψο ε δσή.

–154 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Σο γιϊντεσ

Σ

ν γηάληεο είλαη έλα παηδηθφ παηρλίδη κλήκεο αλάκεζα ζε δπν αληηπάινπο. ΢ηα παηδηά ηεο γεηηνληάο παηδφηαλε κε πξνζπκθσλεκέλν έπαζιν πνπ ήηαλ θάηη απιφ θαη δελ απαηηνχζε ρξεκαηηθή δαπάλε. Δ έλαξμε ηνπ παηρληδηνχ ζθξαγηδφηαλ απφ ηελ έλσζε ησλ κηθξψλ δαθηχισλ ηνπ ελφο ρεξηνχ θαη νη θαλφλεο ήηαλ πνιχ απινί. ΋ηαλ ν έλαο έδηλε ζηνλ άιιν έλα νπνηνδήπνηε αληηθείκελν, έπξεπε απηφο πξηλ ην πηάζεη λα ππελζπκίζεη ζηνλ άιιν φηη ζπκάηαη ηε ζπκθσλία ιέγνληαο ηε ιέμε: - Ννπ κνπ! Ώλ απηφο ην μερλνχζε ηφηε ν αληίπαινο έιεγε: - Γηάληεο! Καη αλαδεηθλπφηαλ ληθεηήο ηνπ παηρληδηνχ. Αελ ππήξρε ρξνληθφο πεξηνξηζκφο γηα ηε δηάξθεηα ηνπ παηρληδηνχ. Μπνξνχζε λα θξαηήζεη κέξεο ή κήλεο αλάινγα κε ην πείζκα θαη ηελ ηθαλφηεηα ησλ παηθηψλ εθηφο αλ ν έλαο απφ ηνπο παίθηεο απνζπξφηαλ κε θσλαρηή δήισζε. Ώιιά ηφηε απηφ ηνπ ρξεσλφηαλ σο ζεκάδη δεηιίαο. ΢ηελ νηθνγέλεηά κνπ ην παηρλίδη απηφ παηδφηαλ κε πάζνο, θπξίσο απ’ ηε Μάλα κνπ κε αληίπαιν ελ’ απφ η’ αγφξηα ηεο. Αελ ζα ην πηζηέςεηε, αιιά δελ ζπκάκαη κηα θνξά ε πεηζκαηάξα ΢κπξληά λ’ έραζε παξηίδα. Σν έπαζιν ηεο λίθεο ήηαλ ζρεδφλ πάληα κηα πάζηα απφ ην

–155 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

δαραξνπιαζηείν ηεο γεηηνληάο. Υαηξφηαλ εγσηζηηθά κε ηε λίθε ηεο θαη έηξσγε ηελ πάζηα ζηγά- ζηγά κπξνζηά ζ’ φινπο κε έλα πνλεξφ, αιιά θαη ιίγν ζξηακβεπηηθφ ρακφγειν. Δ έλαξμε ηνπ παηρληδηνχ ζην ζπίηη γηλφηαλ φπνηε ην θαγεηφ είρε θνηφπνπιν. Μέζα ζη’ άιια θνθαιάθηα ηνπ θνηφπνπινπ ήηαλ θη έλα δηραισηφ, ελ είδεη θιείδαο, πνπ ν θάζε αληίπαινο θξαηνχζε ην έλα ζθέινο θαη κ’ έλα κηθξφ ηξάβεγκα έζπαγε θη έκελε ζηα ρέξηα ηνπ θαζελφο ην έλα θνκκάηη. Ήηαλ ην ζθξάγηζκα ηεο ζπκθσλίαο θη ε έλαξμε ηνπ παηρληδηνχ. Δ Μάλα ήηαλ ειέθαληαο ζηε κλήκε. Ίζσο θαη ιφγσ ηεο δσξεάλ επθαηξίαο λα γιπθαζεί ην ζηνκαηάθη ηεο απφ ηηο ζπάληεο πεξηπηψζεηο πνπ ππήξρε θάηη ηέηνην κέζα ζην ζπίηη. ΢θαξθηδφηαλ δηάθνξα, εθκεηαιιεπνκέλε αθφκα θαη ηελ αδπλακία πνπ ηεο είρακε θαη ηειηθψο ηχιηγε ζηα δίρηπα ηεο ηνλ «αληίπαιν». Βκέλα, ε Μάλα, απέθεπγε λα κ’ έρεη ζπκπαίθηε. Ίζσο γηαηί ήκνπλ ν κηθξφηεξνο θαη δελ είρα πξνζσπηθφ εηζφδεκα απφ κφληκε εξγαζία, ίζσο γηαηί πίζσ ηεο κεηέθεξε κηα, γηα ηελ ίδηα ζεκαληηθή, ηχςε απφ ηηο πξψηεο κέξεο ηεο δσήο κνπ. Αελ θαηέβαζε ην κεηξηθφ γάια πνπ ρξεηάδεηαη έλα κσξφ θαη ζηηο ζπλζήθεο ηεο επνρήο θηλδχλεπζε πξαγκαηηθά ε δσή κνπ, αιιά πάιη ε δηθή ηεο απνθαζηζηηθφηεηα έδσζε ηε ιχζε. Ήηαλ θαη θάηη άιιν. ΢’ έλαλ απφ ηνπο ζπλαγεξκνχο ηεο επνρήο, ηε ζηηγκή πνπ ζθχξηδαλ νη ζεηξήλεο ρψζεθε απηφκαηα καδί κε ηνπο άιινπο γείηνλεο ζην απέλαληη θαηαθχγην πνπ είρε ην ζπίηη ηνπ λνλνχ κνπ θη φηαλ ζπλεηδεηνπνίεζε ην γεγνλφο φηη ην κσξφ ηεο έκεηλε κφλν

–156 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

ζην ζπίηη, παξά ηα θιάκαηα ηεο, παξά ηηο εθθιήζεηο, νη άιινη δελ ηεο άλνηγαλ ηελ θαηαπαθηή πξηλ απφ ηε ιήμε ηνπ ζπλαγεξκνχ. Ρνχθεμε φιε ηελ αγσλία κελ ζπκβεί ην θαθφ. Έλησζε ηφζν ληξνπηαζκέλε κπξνζηά ζηνπο άιινπο πσο ακέιεζε ην ζπιάρλν ηεο, αιιά θη έλνρε κε ηνλ ίδην ηεο ηνλ εαπηφ. Σν επεηζφδην απηφ θαηαγξάθεθε ζηε ζπλείδεζή ηεο ζαλ βαξχηαην ακάξηεκα. Σν μέξσ πνιχ θαιά γηαηί κε θάζε επθαηξία ην αλάθεξε θαη ηφληδε ηελ ελνρή ηεο. Ίζσο αθφκα λα κνπ είρε κηα αδπλακία πνπ δελ επέηξεςε πνηέ λα εκθαληζηεί κπξνζηά ζηνπο άιινπο, εθηφο απφ ηα χζηεξα ρξφληα, φηαλ ν θαλαθάξεο ηεο είρε ηα ηξαβήγκαηα πνπ ηνπ επεθχιαμε ε άηηκε κνίξα. Σφηε, ζηηο αηηηάζεηο ησλ άιισλ, φηη δείρλεη ηελ πξνηίκεζή ηεο ζε κέλα, ζήθσλε ην έλα ρέξη θαη κε ηελησκέλα ηα πέληε δάρηπια έιεγε: - ΋ια είλαη παηδηά κνπ! Ώπιψο ην ηειεπηαίν κηθξνχιη είλαη ιίγν ηαιαηπσξεκέλν. Ώξγφηεξα φκσο αξαίσζε ην ζπίηη αθνχ ηα αγφξηα έθηηαμαλ ηηο δηθέο ηνπο νηθνγέλεηεο ήξζε θη ε δηθή κνπ ε ζεηξά. Ήκνπλ άιισζηε πηα θνηηεηήο. Δ Μάλα κε ην πείζκα θαη ηελ επηκνλή ηνπ παίθηε κ’ έβαιε ζην παηρλίδη. Ώιιά θη εγψ δελ ήκνπλ ιηγφηεξν πεηζκαηάξεο θη εγσηζηήο. Βίπα απφ κέζα κνπ: «΋ρη, δελ ζα ράζσ!». Πάληα πξηλ ηελ αληαιιαγή πξαγκάησλ, θπξίσο ζην ηξαπέδη ηε ζηηγκή ηνπ θαγεηνχ, φιεο νη απφπεηξεο λα ράζσ ή λα θεξδίζσ πήγαλ ζηξάθη. Πείζκα ν έλαο, πείζκα θη ν άιινο! ΋κσο κνπ ηελ είρε ζηεκέλε. Μηα κέξα πνπ είδε απφ καθξηά λα έξρνκαη ζην ζπίηη, έζηεζε ην ζθεληθφ. Μφιηο πάηεζα ην πφδη ζην ζπίηη ηελ βξήθα αλακαιιηα-

–157 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

ζκέλε λα θξαηάεη ηελ θαηζαξφια, δίπια ζηελ αλακκέλε γθαδηέξα θαη κε παληθφβιεηε θσλή θη αληίζηνηρν χθνο λα ιέεη - Καίγνκαη, θαίγνκαη! Πηάζε ηελ πεηζέηα! Δ αληίδξαζή κνπ ήηαλ ελζηηθηψδεο θη άκεζε. Πήξα ηε ρνληξή πεηζέηα θαη θξαηψληαο ηελ έβαια θάησ απφ ηελ θαηζαξφια γηα λα ηελ βνεζήζσ. ΢ε ρξφλν κεδέλ ηελ άθεζε ζηα ρέξηα κνπ ιέγνληαο ζπγρξφλσο: - Γηάληεο λεαξέ! Δ θαηζαξφια ήηαλ άδεηα θαη θξχα. Ώπνδέρηεθα ηε κνίξα κνπ. Δ Μάλα ζπλέρηζε λα δηαηεξεί ην αήηηεην ζ’ απηφ ην παηρλίδη.

–158 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Η «γραμμό»

Β

ίλαη θαληάδνκαη ζε πνιινχο γλσζηφ φηη ε ζηαπξνδνζία ζηηο πάζεο θχζεσο εθινγέο πνπ κεηέρεη ε Ώξηζηεξά είλαη πξνθαζνξηζκέλε θαη θαηεπζπλφκελε. Ώζθαιψο, κε ηα θξηηήξηα θαη ηα γξάδα ηήο εθάζηνηε εγεζίαο. Μ’ απηφλ ηνλ ηξφπν ζέιεη λα πξνσζήζεη ηνπο αλζξψπνπο ηεο εκπηζηνζχλεο ηεο θαη ίζσο ησλ απαηηνχκελσλ πξνζφλησλ πνπ πξέπεη λα θαηέρνπλ νη εθιεγφκελνη ζε θάπνηα ζέζε. Λακβάλνληαη ινηπφλ εγθαίξσο φια ηα απαξαίηεηα νξγαλσηηθά κέηξα, κνηξάδνληαη θαζήθνληα, δηαηίζεηαη ην αλαγθαίν αλζξψπηλν δπλακηθφ θαη ηέινο ηα απαηηνχκελα πιηθά κέζα γηα ηελ πινπνίεζε ηνπ «εγρεηξήκαηνο». Θεσξείηαη βαζηθφ θαζήθνλ ε επηηπρία απηνχ ηνπ ζθνπνχ, γηαηί ζηελ ελδερφκελε πεξίπησζε απνηπρίαο αλνίγεη έλα κεγάιν ζέκα γηα ηα ζηειέρε πνπ αζρνιήζεθαλ κ’ απηφ ηνλ ηνκέα, πνπ αξρίδεη απφ ηνλ θαηαινγηζκφ επζπλψλ γηα πξνζσπηθή αληθαλφηεηα θαη κπνξεί λα θηάζεη κέρξη ηηο ππνςίεο φηη ππάξρεη ππνρζφλην ζρέδην γηα ζακπνηάδ ή πξνβνθάηζηα ησλ – θάζε θνξά επηθαινχκελσλ– ζθνηεηλψλ θχθισλ ηεο αλσκαιίαο. ΢ηα ρξφληα ηεο ζπκκεηνρήο κνπ ζηε δσή ηεο νξγαλσκέλεο Ώξηζηεξάο, ήκνπλ απφ απηνχο πνπ αθνινπζνχζαλ ηελ θπξίαξρε επίζεκε γξακκή. Σφζν πνιχ, κέρξη παξεμεγήζεσο. Ώιιά απηφο ήκνπλ. Πίζηεπα ζηε

–159 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

ινγηθή ηνπ απινχ νπαδνχ ηεο παξάηαμεο φηη ε εγεζία μέξεη θαιχηεξα απφ εκέλα γη’ απηφ δε ρξεηάδνληαη θφληξεο θαη ακθηζβεηήζεηο. ΢ήκεξα απηφ αθνχγεηαη αθειέο θαη ίζσο πζηεξφβνπιν, αιιά έηζη έλησζα ηφηε θαη απηφ θαηαζέησ. Ώθειέο ήηαλ, ζίγνπξα φκσο φρη πζηεξφβνπιν. Τπήξμαλ εθείλα ηα ρξφληα ηδενινγηθέο «κάρεο», ηδηαίηεξα ηελ πεξίνδν ηνπ Ρψζν-Κηλέδηθνπ ζρίζκαηνο πνπ δηαίξεζαλ ηε θνηηεηηθή νξγάλσζε ηεο λενιαίαο ζε δπν θνκκάηηα. Τπήξραλ κέιε ηεο νξγάλσζεο πνπ έδσζαλ ζθιεξή κάρε πάλσ ζ’ απηφ ην ζέκα, πνπ είραλ κειεηήζεη ηα θείκελα θαη είραλ, κε φιν ην θαλαηηζκφ ηνπ λένπ αλζξψπνπ, ηαρζεί ζηελ πιεπξά ησλ θηλέδηθσλ ζέζεσλ. Βγψ παξέκεηλα πηζηφο ζηε επίζεκε γξακκή ιεο θη ήκνπλ ν ζπξκφο ηνπ ηξακ. Κξίλνληαο εθ ησλ πζηέξσλ ηα πξάγκαηα, ε ζηάζε κνπ, ελψ μεθηλνχζε απφ ηελ αλεπηθχιαθηε ππνζηήξημε ηεο επίζεκεο ζέζεο, δηαπλεφηαλ ηειηθά θη απφ έλαλ πξαγκαηηζκφ. Βίρακε πνιχ πην άκεζα θαη πηεζηηθά εγρψξηα πξνβιήκαηα λα ιχζνπκε απφ ηηο λεθειψδεηο ηδενινγηθέο δηαθνξέο θαζεζηψησλ πνπ βξίζθνληαλ ζε άιια ζηάδηα αλάπηπμεο απφ εκάο θαη πνπ ηειηθά ζ’ απηέο ηηο πεξηπηψζεηο είλαη νη επηθαλεηαθέο αθνξκέο ησλ δηελέμεσλ. Δ νξγάλσζε είρε έλαλ φγθν εξγαζηψλ πνπ έπξεπε απφ θάπνηνπο λα δηεθπεξαησζνχλ. Οξηζκέλνη έβξηζθαλ ηηο πνιηηηθέο ηνπο δηαθσλίεο ζα δηθαηνινγία λα απνθχγνπλ ηηο ζηνηρεηψδεηο ππνρξεψζεηο ηνπο. Σέηνηα θαηλφκελα βιέπακε εκείο, αιιά εχθνια ηα γεληθεχακε επί δηθαίσλ θαη αδίθσλ. Βίλαη ζπλήζεηο φκσο ηέηνηεο ζπκπεξηθνξέο ζηε θάζε ηεο δηαπάιεο ησλ ηδεψλ. Ώιιά

–160 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

θαη ζ’ άιινπο ρψξνπο πνπ βξέζεθα αξγφηεξα, είδα φηη ην θάξν ησλ ππνρξεψζεσλ ην ζέξλνπλ πάληα κεξηθνί, πνπ γηα άιινπο ζεσξνχληαη θνξφτδα, αιιά ζηελ πξαγκαηηθφηεηα είλαη νη ρξήζηκνη θαη αλαληηθαηάζηαηνη θξίθνη γηα ηελ πξνψζεζε ησλ πάζεο θχζεσο εξγαζηψλ. Πάληα ππάξρνπλ νη «έμππλνη», νη ηαγκέλνη λα θαζνδεγνχλ, λ’ αζθνχλ θξηηηθή, λα ρξεψλνπλ ιάζε θαη θάζε νιηγσξία ζε ηξίηνπο, ρσξίο φκσο λα δηαλνεζνχλ φηη πξέπεη θη απηνί λα ζεθψζνπλ ηα καλίθηα θαη λα βνεζήζνπλ ηελ θαηάζηαζε Έηζη είλαη ε δσή! Βίλαη κάηαην λα αλακέλεηο θάηη δηαθνξεηηθφ Θέισ λα πεξηγξάςσ εδψ κηα πεξίπησζε «πεξάζκαηνο ηεο γξακκήο», πνπ έδεζα απφ θνληά θαη κάιηζηα έπαημα πξσηαγσληζηηθφ ξφιν. Ήηαλ νη εθινγέο ηνπ 1964, φπνπ πξνβιεπφηαλ ν ζξίακβνο ηεο Έλσζεο Κέληξνπ. Δ ΒΑΏ πξνζπαζνχζε λα πεξηνξίζεη ην ξεχκα δηαξξνήο ησλ ςήθσλ ηεο πξνο ην Κέληξν –θάηη ινγηθφ θαη αλακελφκελν– ηδηαίηεξα φηαλ, παξά ηηο εζσηεξηθέο ηζρπξέο δηαθσλίεο είρε, ηνικεξά γηα ηελ επνρή, απνθαζίζεη λ’ απνζπξζεί απφ ηηο «άγνλεο πεξηθέξεηεο» ηεο επηθξάηεηαο. Ο ΐφινο ήηαλ κηα πεξηνρή πνπ ππήξρε ζρεηηθή βεβαηφηεηα φηη ζα εθιέμεη ε ΒΑΏ δηθφ ηεο βνπιεπηή. Ήδε, ζηηο εθινγέο ηνπ 1963, ζηελ πεξηνρή καο είρε εθιεγεί ε Μαξία Καξαγεψξγε θαη αλακέλακε φηη απηφ λα επαλαιεθζεί ζηηο λέεο εθινγέο. Ώπηή ήηαλ ε γξακκή: «΢ηαπξφ ζηε Μαξία». Μνπ αλαηέζεθε ην θαζήθνλ λ’ αλαιάβσ φια ηα πξαθηηθά θαζήθνληα γηα ηελ πινπνίεζε απηνχ ηνπ ζηφρνπ. Ννηθηάζακε εηδηθφ ρψξν ζην θέληξν ηεο πφιεο, κάδεςα ηα κέιε ηεο λενιαίαο πνπ είραλ δηαζέζηκν

–161 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

ρξφλν θαη αληίζηνηρε φξεμε, αγνξάζακε 10.000 θαθέινπο θαη αλακέλακε ηα ςεθνδέιηηα πνπ πάληα έξρνληαλ θαζπζηεξεκέλα. Υσξίζακε ηελ πφιε ζε ηνκείο θαη νξίζηεθε ππεχζπλνο ζε θάζε έλαλ απφ απηνχο. Βπηηέινπο, έθηαζαλ ηα ςεθνδέιηηα θαη άξρηζε ε ζηαχξσζε ηνπο. ΢ηαπξφ ζηε Μαξία! Απν ςεθνδέιηηα ζε θάζε θάθειν θαη κνίξαζκα πφξηα-πφξηα. ΢ην θέληξν, ζηηο βαζηθέο ζπλνηθίεο, ζ’ φινπο ηνπο γλσζηνχο αλζξψπνπο καο ζηα ρσξηά, ζηελ επαξρία ηνπ Ώικπξνχ, ην Πήιην θαη ηηο ΢πνξάδεο. Βληαηηθή, πνιπήκεξε θαη ζπλερήο εξγαζία. Κάπνηα ζηηγκή ζεψξεζα φηη ν ζθνπφο είρε επηηεπρζεί. Δ γξακκή βεβαίσο πεξλάεη θαη κε άιινπο ηξφπνπο θεληξηθνχ ζρεδηαζκνχ, φπσο πνηνη ζα είλαη νη θεληξηθνί νκηιεηέο, πνηνη ζ’ απαξηίδνπλ ηα θιηκάθηα ησλ πεξηνδεηψλ ζηα ρσξηά θ.η.ι. ΢’ εκέλα είρε αλαηεζεί ν πξαθηηθφο ηνκέαο θη έδσζα φιεο κνπ ηηο δπλάκεηο θαη ην ρξφλν γηα ηελ επίηεπμε απηνχ ηνπ ζθνπνχ. Βίρα θάλεη ην θαζήθνλ κνπ. Με αλαπαπκέλε ηε ζπλείδεζε θαη μέρεηιε αθέιεηα πήγα ηελ Παξαζθεπή ην βξάδπ ζπίηη λα θνηκεζψ. Βθεί κε πεξίκελε έλα απφ ηα κεγαιχηεξα αδέιθηα κνπ κε έλα θάθειν ζην ρέξη. Ήμεξε φηη είκαη ρσκέλνο κέρξη ην ιαηκφ ζην θφκκα. Ώπηνί δελ είραλ ρξφλν, αιιά ίζσο θαη ηελ φξεμε γηα ζηελφηεξε ζρέζε. Με ξσηάεη ν Νίθνο: - Μνπ έθεξαλ έλα θάθειν ζην ζπίηη κε ζηαπξφ ζηνλ Σζφρα. Ώπηή είλαη ε γξακκή; Έπεζα απφ ηα ζχλλεθα! Σν αθειέο κπαιφ κνπ δε ρσξνχζε ηηο πξνζσπηθέο θηινδνμίεο θάπνησλ αλζξψπσλ πνπ ζεσξνχζαλ ηνλ εαπηφ ηνπο αδηθεκέλν θαη ιεηηνπξγνχζαλ νξγαλσκέλα θαη θφληξα ζηελ επίζεκε

–162 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

γξακκή. Ώξγφηεξα θαηάιαβα φηη ηα ειαηηψκαηα είλαη ζχκθπηα ζηνλ άλζξσπν αλεμαξηήησο ηδενινγίαο, παξάηαμεο, ηφπνπ θαη ρξφλνπ. Βθείλελ ηελ επνρή πίζηεπα αθειψο φηη ζηελ Ώξηζηεξά δελ ππάξρνπλ πξνζσπηθέο θηινδνμίεο, φηη πάλσ απ’ φια είλαη ε επίηεπμε ηνπ άγηνπ θνηλνχ ζθνπνχ. Ώκέζσο μχπλεζε κέζα κνπ ν εηζαγγειέαο.

- Πνηνο ζνπ έθεξε ην θάθειν; Πεο κνπ ακέζσο! Ο Νίθνο, ζνθά πνηψλ, δελ κνπ είπε θνπβέληα. Βπηπρψο, γηαηί κε ην θαλαηηζκφ ηνπ λένπ, ηνπ πηζηνχ θαη ηνπ αλζξψπνπ πνπ δνχιεςε κε πάζνο γηα ην απηνλφεην «πέξαζκα ηεο γξακκήο» ζα δεηνχζα, σο άιιε ΢αιψκε, ηελ «θεθαιή ηνπ επί πίλαθη». ΋κσο δελ κπνξνχζα λα κείλσ θαη κε ζηαπξσκέλα ηα ρέξηα. Παξά ηελ θνχξαζε φισλ ησλ εκεξψλ, γχξηζα θάησ ζηελ πφιε ελεκέξσζα ηνπο ππεχζπλνπο θαη άξρηζα λέν κνίξαζκα κέρξη ηελ Κπξηαθή ην πξσί. Δ γξακκή ηειηθά πέξαζε. ΐνπιεπηήο ζην ΐφιν εμειέγε ε Μαξία. Έλησζα ηελ πξνζσπηθή δηθαίσζε, αιιά απηφ ην ζπκβάλ ήηαλ έλα απφ ηα πξψηα επεηζφδηα πνπ κνπ μέθηηζαλ ηελ απζαίξεηε εηθφλα φηη ζηηο γξακκέο καο δε ρσξνχλ ηα ειαηηψκαηα ησλ άιισλ παξαηάμεσλ. Λίγν πνιχ νη άλζξσπνη είλαη παληνχ ίδηνη. Με ηα πξνηεξήκαηα θαη ηα ειαηηψκαηά ηνπο. Μέζα ζην ρψξν, κέζα ζην ρξφλν. Βίρα πνιιά ρηιηφκεηξα αθφκα λα δηαλχζσ γηα λα θαηαλαιψζσ φιεο ηηο αθέιεηέο κνπ. Ώπηφ ζα γηλφηαλ κε ην πιήξσκα ηνπ ρξφλνπ θαη απφ ηηο ακείιηθηεο εμειίμεηο πνπ θέξλεη.

–163 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Μια Κυριακό ςτο Ρυζόμυλο

Γ

ηα λα ζπκεζνχκε ή γηα λα θαηαιάβνπκε ηηο ζπλζήθεο πνπ ραξαθηήξηδαλ ηελ επνρή ηνπ 1965, ζα ζαο δηεγεζψ ην εμήο πεξηζηαηηθφ: Σφηε ε λενιαία Λακπξάθε είρε νμπγφλν θαη δχλακε. Σαξαθνχλεζε αδξαλείο κάδεο λέσλ, έθηαζε ζηα ρσξηά αθφκα θαη ζηα θξνχξηα ηεο ζπληήξεζεο. Βμέθξαζε ηελ ψξηκε αλάγθε ησλ λέσλ αλζξψπσλ λα βγνπλ ζην πξνζθήλην θαη λα δηεθδηθήζνπλ ην ξφιν ηνπο. Μηα Κπξηαθή, θζηλφπσξν ηνπ 1965, πήγα ζην Ρπδφκπιν λα ζπζηήζνπκε παξάξηεκα ηεο Νενιαίαο. Αελ ππήξραλ γξαθεία, αιιά ζην ζπίηη πνπ βξεζήθακε ζπγθεληξψζεθαλ γχξσ ζηα είθνζη παηδηά. ΢εκαληηθφο αξηζκφο γηα ην ρσξηφ θαη ηελ αηκφζθαηξα ηεο επνρήο. Μίιεζα, άθνπζα απφςεηο, έδσζα πιηθφ, έδεζα ηα ραξαθηεξηζηηθά ηεο θαηαπηεζκέλεο ηνπο δσήο, αθνπγθξάζηεθα ηελ αλάγθε λ’ αλνίμνπλ ηα θηεξά ηνπο, λα νξγαλψζνπλ πνιηηηζηηθέο εθδειψζεηο ζην ρσξηφ. Ώλαηέζεθαλ ηα πξψηα θαζήθνληα θαη ήξζε ε ψξα λα γπξίζσ ζηελ πφιε. Σν ζπίηη ήηαλ θνληά ζηελ πιαηεία θη εγψ έπξεπε λα πεξάζσ απφ εθεί, λα πεξπαηήζσ αθφκα θακηά πεληαθνζαξηά κέηξα γηα λα θηάζσ ζηνλ θχξην δξφκν πνπ έλσλε ην ΐφιν κε ηε Λάξηζα. Ο Ρπδφκπινο είλαη δίπια ζην ΐειεζηίλν, ηε γελέηεηξα ηνπ Ρήγα Φεξαίνπ. Ήηαλ έλα κεγάιν θαη δσληα-

–165 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

λφ ρσξηφ, πνπ ηφηε δνχζε θπξίσο απφ ην ζηάξη πνπ θαιιηεξγνχζαλ ζηα εχθνξα ρσξάθηα ηνπ θάκπνπ. Αελ κνπ ήηαλ άγλσζηνο ν ρψξνο. ΢ε κηθξφηεξε ειηθία, έδεζα αξθεηέο κέξεο εδψ.. Δ κεγάιε κνπ αδεξθή είρε παληξεπηεί ηνλ Κψζηα, έλα απφ ηα πνιιά παηδηά ηεο επθαηάζηαηεο, κε ηα κέηξα ηεο επνρήο, νηθνγέλεηαο ηνπ κπάξκπα-΢πχξνπ, πνπ ν ίδηνο δελ ήηαλ θαξαγθνχλεο, φπσο νη πεξηζζφηεξνη ζπγρσξηαλνί ηνπ. Ώξβαλίηεο απφ ηα Μεζφγεηα ήηαλ θαη είρε έξζεη εδψ, φπνπ παληξεχηεθε, ξίδσζε θαη έθηηαμε κηα κεγάιε νηθνγέλεηα. Ο Κψζηαο ήηαλ θαξδηά-κάιακα, σξαίνο νηθνγελεηάξρεο, κα πνιχ άηπρνο. Ώξξψζηεζε θαη πέζαλε ζρεηηθά λένο. ΋ιε ε νηθνγέλεηα ηνπ κπαξκπα-΢πχξνπ ήηαλ ζπληεξεηηθνί δεμηνί θαη βαζηιφθξνλεο, κε ζχκα θηφιαο ζηνλ εκθχιην. Σα πξάγκαηα απφ απηήλ ηελ πιεπξά ήηαλ δχζθνια. ΋ηαλ έγηλε ν γάκνο ήκνπλ πηηζηξηθάο 9 ρξνλψλ θαη άθνπγα γχξσ κνπ ηνπο άιινπο λα πξνζαγνξεχνληαη: - ΢πκπέζεξε! ΢πκπέζεξε! Μηκεηηθφ δψν ν κπφκπηξαο, έιεγα θη εγψ: - ΢πκπέζεξε! Οη ρσξηαλνί ρακνγεινχζαλ ζπγθαηαβαηηθά, αιιά ζην ζφη απηφ πνιηηνγξαθήζεθα, «ν ζπκπέζεξνο». ΋ηαλ έθηαζα ζηελ πιαηεία, γηα λα επηζηξέςσ ζηελ αξρηθή δηήγεζε, εγψ έλα παιηθάξη 24 ρξφλσλ δελ ππνιφγηδα ηίπνηε. Βίρα ηε ζηγνπξηά ηνπ παπηθνχ. Βθεί έπεζα πάλσ ζε κηα ζπκπαγή νκάδα απφ γεξνδεκέλνπο αγξφηεο πνπ κε πεξηηξηγχξηζαλ κ’ άγξην χθνο, ζέινληαο λα κε θνβίζνπλ, ρσξίο φκσο πξνπειαθηζκνχο.

–166 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Ώπιψο κηα απεηιεηηθή αηκφζθαηξα. ΢πλέρηζα λα πξνρσξψ ρσξίο λα αλνίμσ ην ζηφκα κνπ. Μέρξη ην δξφκν κε ζπλφδεςε κφλν ν ΐαγγέιεο, ν αδεξθφο ηνπ γακπξνχ κνπ, πνπ κνπ ηφπε θαζαξά: - Άθνπ Λεπηεξάθε! ΢ήκεξα ζηε ραξίδνπκε. Σνπο είπα φηη είζαη ζπγγελήο, θαιφ παηδί θαη κνξθσκέλν. ΋κσο λα μεγεζνχκε, πξψηε θνξά θαη ηειεπηαία. Ώλ μαλαπαηήζεηο ζην ρσξηφ, δελ ζα μαλαθχγεηο. Σφηε δε ζα ζε πξνζηαηέςσ! Μ’ έλα απηάξεζθν ρακφγειν ηνπ απάληεζα: - Θα έξρνκαη φπνηε ζέισ! Σν λεξφ κπήθε ζη’ απιάθη!

- Βγψ πάλησο ζε πξνεηδνπνίεζα! Πξάγκαηη, δελ μαλαπήγα ζην ρσξηφ. Δ κνίξα ην έθεξε έηζη. ΢ε δχν κήλεο έθπγα θαληάξνο, αιιά ηη ζχκπησζε! Με ηνλ ΐαγγέιε ζπλαληεζήθακε γηα ηειεπηαία θνξά ην 1969 ζηηο θπιαθέο ηεο Λάξηζαο. Βγψ ζα πεξλνχζα έθηαθην ΢ηξαηνδηθείν θη εθείλνο ήηαλ κέζα γηα ρξέε ζηελ Ώγξνηηθή Σξάπεδα. Αελ εηπψζεθαλ εθαηέξσζελ θαθίεο. Λεηηνχξγεζε ε απζφξκεηε αιιειεγγχε ησλ ζπγθξαηνχκελσλ. Άιιε θνξά, δπζηπρψο, δελ ηνλ μαλαείδα. Ο άηπρνο ΐαγγέιεο ζθνηψζεθε ζε αγξνηηθφ αηχρεκα. Σνλ πιάθσζε ην ηξαθηέξ πνπ νδεγνχζε. Έηζη θη αιιηψο, δελ ζα είρακε άιιε θφληξα. Αελ είρα θακηά φξεμε λα μαλαπάσ ζην ρσξηφ ηνπ θαη λα θάλσ νξγαλσηηθή δνπιεηά!

–167 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Σο αμϊρτημα τησ νιότησ μου

΋

ηαλ ήκνπλ παηδί ηνπ δεκνηηθνχ ζην ζπίηη καο ππήξραλ δπν βηβιία. Πξψηα ε απαξαίηεηε «΢χλνςε». Κάζε Μεγάιε Παξαζθεπή ηελ θνπβαινχζα ζηνλ Βπηηάθην, λα ςάιισ κε ηελ παξέα ην «Χ! γιπθχ κνπ έαξ». Μεηά, έλα θαθνηππσκέλν πξφρεηξν θπιιάδην ιεζκνλψ ηνλ ηίηιν ηνπ- πνπ είρε ηξνκεξέο πεξηγξαθέο ησλ ηηκσξηψλ θαη καξηπξίσλ πνπ ζα ππνζηνχκε ζηελ θφιαζε αλ ακαξηήζνπκε θαη απνκαθξπλζνχκε απφ ην δξφκν ηνπ Κπξίνπ. Ο θφβνο θξαηάεη ζην καληξί θαη θπιάεη ηα έξεκα. Δ θφλα-Μαξηγψ, ε παιαηνεκεξνινγίηηζζα γηαγηά κνπ, κ’ έβαδε θάζε ηφζν λα ηεο δηαβάδσ απνζπάζκαηα, φρη ηφζν γηα ηελ πάξηε ηεο, αθνχ απφ ηελ επαλάιεςε ηα ζηγνςηζχξηδε καδί κνπ, φζν γηα λα κνπ θάλεη ηελ απαξαίηεηε «εζηθή δηαπαηδαγψγεζε» θαη λα κε θξαηάεη ελεξγφ κέινο ηεο εθθιεζίαο. Σα βηβιία ηνπ ζρνιείνπ ήηαλ ηφηε κεηξεκέλα, κε θπξίαξρν ην «Ώλαγλσζηηθφ». Ώπηά ηα αγφξαδα κεηαρεηξηζκέλα απφ κεγαιχηεξα παηδηά ή πην ζπάληα κνπ ηα ράξηδε θακηά θηιηθή νηθνγέλεηα. Δ «δσξεάλ παηδεία» ήηαλ αθφκα πνιχ καθξηά.

–169 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Μηα θνξά, ζηελ ηξίηε δεκνηηθνχ, «έραζα» ην «Ώλαγλσζηηθφ». Ώθνχκπεζα ζηα θάγθεια ηε ραζεδέληα ηζάληα κνπ θαη κπήθα κε δχλακε ζην «δίηεξκα» πνπ άξρηδε ζην πξναχιην ηνπ ζρνιείνπ κεηά ην ηειεπηαίν θνπδνχλη. ΋ηαλ ηειείσζε ν αγψλαο απφ ηελ ηζάληα έιεηπε ην «Ώλαγλσζηηθφ». Βίραλ αθήζεη αλέπαθα ηα «ληπκέλα» ηεηξάδηα ηεο Ώληηγξαθήο, ηεο Ώξηζκεηηθήο θαη ηεο Ερλνγξαθίαο. Ο δάζθαιφο κνπ ζ’ απηήλ ηελ ηάμε ήηαλ έλαο λενθεξκέλνο απφ ηα λφηηα θχξηνο. Έλα απξφζσπν άηνκν πνπ παξέκεηλε μέλν κε ηνλ ηφπν καο, δελ γλψξηζε ηε ςπρνζχλζεζε ησλ αλζξψπσλ ηεο ζπλνηθίαο, αιιά, ην ρεηξφηεξν, δελ ελδηαθέξζεθε πνηέ λα κάζεη. Με βάζε ηα δεδνκέλα ηεο επνρήο, ήηαλ απφ ηηο πεξηπηψζεηο εθείλεο πνπ ζα «επδνθίκεζαλ ελ ππεξεζία», φηαλ ζε δχν ρξφληα θαηάθεξε λα θχγεη απφ ην «δηανιφηνπν» πνπ ηνλ είραλ ζηείιεη. Μηα κέξα, πήξε ρακπάξη φηη δελ έρσ Ώλαγλσζηηθφ. ΋ηαλ κε ζήθσζε λα δηαβάζσ ην κάζεκα εγψ αδέμηα πήξα ην βηβιίν ηνπ δηπιαλνχ κνπ. Ώκέζσο κ’ έδησμε απφ ηελ ηάμε θαη ην ίδην επαλαιήθζεθε ηελ επφκελε κέξα. Σφηε πξφζζεζε θαη ην δπζβάζηαθην φξν λα επηζηξέςσ κε ηνπο γνλείο κνπ. Ώπηφ ήηαλ εθ ησλ πξαγκάησλ αδχλαην. Σν κεξνθάκαην δελ ραλφηαλ κε ηίπνηα. Σειηθά έπεηζα κηα παληξεκέλε μαδέιθε κνπ λα έξζεη καδί κνπ θαη, ελ ησ κεηαμχ, είρα βξεη άιιν αληίηππν ηνπ θιεκκέλνπ Ώλαγλσζηηθνχ. Σν πξφβιεκα ιχζεθε, αιιά γη’ απηφλ ηνλ «παηδαγσγφ» ζαο έρσ ήδε δηεγεζεί ηελ ηζηνξία κε ηελ ηξηρηά θαη ην αξηζηεξφ κνπ ρέξη.

–170 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

΋κσο πάληα θαη κε επραξίζηεζε δηάβαδα φ,ηη έπεθηε ζηα ρέξηα κνπ απφ θησρνπεξηνδηθά, ξνκάληδα θαη φ,ηη άιιν κπνξείο λα θαληαζηείο. Θπκάκαη πσο παξαθχιαγα ζην θαθελείν θη αλ ε ηνπηθή εθεκεξίδα ήηαλ ειεχζεξε, έξηρλα γξήγνξεο καηηέο. ΋ηαλ πήγα ζην γπκλάζην νη ζρνιηθέο αλάγθεο κε ππνρξέσζαλ λ’ αγνξάδσ θαη άιια βνεζεηηθά βηβιία. Με ηνλ παηέξα κνπ ππήξρε κηα ζησπεξή ζπκθσλία κε βάζε θαη ηηο πξαγκαηηθέο ηνπ δπλαηφηεηεο.

- Βγψ ζα ζνπ εμαζθαιίδσ ζηέγε θαη θαγεηφ. Σν ζρνιείν θαη ηα ηπρφλ έμνδά ηνπ θξφληηζε ηα κφλνο ζνπ. Ώπηφ έθαλα. Μηθξναπαζρνιήζεηο ζηα καγαδηά ηεο γεηηνληάο θάπνηα απνγεχκαηα, ζην κεγαινκπαθάιηθν ην ΢αββαηφβξαδν κε ηελ πνιιή δνπιεηά. Εδηαίηεξα ηα θαινθαίξηα έβγαδα ην ραξηδηιίθη... Με απηά ηα ιεθηά αγφξαδα ηηο κεηαθξάζεηο ησλ Ώξραίσλ, ηηο ιχζεηο ησλ αζθήζεσλ ηεο Ώξηζκεηηθήο. Σέηνηα! Ώξγφηεξα φηαλ κνπ κπήθε ε ιφμα κε ηα Μαζεκαηηθά άξρηζα λ’ αγνξάδσ ηνπο ηφκνπο ηνπ Πέηξνπ Σφγθα, Άιγεβξα θαη Γεσκεηξία, ηε κεγάιε Γεσκεηξία ηνπ Νηθνιάνπ, ηε κεγάιε Άιγεβξα ηνπ Παπαληθνιάνπ θαη θάπνηα ζηηγκή ηνλ νγθψδε δεκέλν ηφκν ηεο Γεσκεηξίαο ησλ Εεζνπτηψλ. Πάλσ ζ’ απηά ηα βηβιία έθαλα πνιιά κεξνθάκαηα. ΍ξεο θαη ψξεο. Μέξεο θαη κήλεο λ’ αζξνίδσ ηηο αζθήζεηο πνπ έιπζα. Καλνληθή καλία. Βπεηδή πήγα ζην Πξαθηηθφ πήξα θαη ιίγν Φπζηθή. Σε ζεκαληηθή ζεηξά βηβιίσλ ησλ ΠαιαηνιφγνπΠεξηζηεξάθε θαη ηε Υεκεία Παπαγεσξγίνπ-Ληάηε.

–171 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Σν πξψην πξνζσπηθφ «εμσζρνιηθφ» βηβιίν πνπ αγφξαζα ήηαλ ε Παγθφζκηα Εζηνξία ηνπ Οπέιο, δεκέλν ζ’ έλαλ βαξχ ηφκν. Ώθνξκή ζηάζεθε έλαο ζπκκαζεηήο κνπ πνπ λσξίο-λσξίο κπήθε ζηε βηνπάιε θη έηξερε πνπιψληαο βηβιία κε δφζεηο. Αχζθνιν γηα κέλα βηβιίν, γεκάην γεγνλφηα, κάρεο, ηφπνπο, νλφκαηα. Βγψ φκσο ην πέξαζα θαη ην μαλαπέξαζα ζεηξά-ζεηξά έρνληαο άπεηξεο απνξίεο ζηελ άθξε ηνπ κπαινχ κνπ. Ώξγφηεξα ην ράξηζα ζ’ έλα αλίςη κνπ. Έλα «ζπάξαγκά» ηνπ βξίζθεηαη ρσκέλν ζηελ άθξε κηαο βηβιηνζήθεο αθφκα θαη ζήκεξα. ΋ηαλ πέξαζα ζην Παλεπηζηήκην έθεξα ζην θνηηεηηθφ κνπ δσκάηην ζε δπν ράξηηλεο θνχηεο απφ ην «Γάια ΐιάραο» απηά ηα βνεζεηηθά βηβιία. Υηιηνρξεζηκνπνηεκέλα, κε ζρηζκέλα πνιιέο θνξέο εμψθπιια θαη άπεηξεο ζεκεηψζεηο πάλσ ηνπο. Κάπνηα ζηηγκή έλησζα ηελ αλάγθε λα πάξσ έλα αμηνπξεπέο ξνχρν πάλσ κνπ... Γπλή γάξ! Ο άζιηνο εγψ, ηα ζθφησζα ζε νκάδεο ζηα παιαηνβηβιηνπσιεία ηεο Ννκηθήο, ζηε Μαζζαιίαο θαη ΢φισλνο. Μ’ απηά ηα ιεθηά, αγφξαζα έλα αλνημηάηηθν παληειφλη θαη, γηα πξψηε θνξά ζηε δσή κνπ, κηα κπινχδα, πνπ αληηθαηέζηεζε ηα ρηιηνθνξεκέλα απφ ηα κεγαιχηεξα αδέξθηα κνπ πνπθάκηζα. Κακαξσηφο θαη άλεηνο θπθινθνξνχζα εθεί πνπ έπξεπε. Ώξγφηεξα άξρηζαλ λα κε δψλνπλ ηα θίδηα. Οη ηχςεηο άξρηζαλ λα κε πλίγνπλ. Αελ πνχιεζα θάπνηα κεηαρεηξηζκέλα βηβιία. Πνχιεζα έλα θνκκάηη ηεο δσήο κνπ! Ώπηφ θη αλ ήηαλ ακαξηία. Σν ακάξηεκα ηεο ληφηεο κνπ!

–172 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

΋ηαλ πέξαζαλ θη άιια ρξφληα, άξρηζα λα αγνξάδσ παιαηά βηβιία. Σν ζέκα μεθίλεζε απφ κηα εξεπλεηηθή αλάγθε, αξγφηεξα φκσο απηφ έγηλε ζεκαληηθφ θνκκάηη ηεο δσήο κνπ. Ίζσο πίζσ απφ απηήλ ηελ ελαζρφιεζή κνπ λα θξχβεηαη αζπλείδεηα ε αλάγθε γηα κεξηθή εμηιέσζε ζην αλίεξν λεαληθφ κνπ νιίζζεκα... Ίζσο!

–173 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Πώσ «πϋθανε» το παρελθόν μου

΋

ηαλ κπήθακε γηα ηα θαιά ζην 1965, είρα θηάζεη ζε πξνζσπηθφ αδηέμνδν. Πηπρίν αθφκα δελ είρα πάξεη. Υξσζηνχζα αξθεηά καζήκαηα θαη έκπαηλαλ πηεζηηθά ηα εξσηήκαηα πνηα ζα ήηαλ ε ζπλέρεηα. Σφηε, απφ ηε Νενιαία κνχ αλάζεζαλ λέα θαζήθνληα ζηε Θεζζαιία. Μάδεςα ηα ιηγνζηά κνπ πξάγκαηα θαη κεηαθφκηζα ζηελ παηξίδα κνπ, ην ΐφιν. Μαδί κνπ πήξα φ,ηη πιηθφ είρα απφ ηε ζπκκεηνρή κνπ ζην ζπλδηθαιηζκφ ηα ηξία πξνεγνχκελα ρξφληα. Ώλαθνηλψζεηο ηνπ «Ώξηζηνηέιε», –εληαίνπ ηφηε ζπιιφγνπ ηεο Φπζηθνκαζεκαηηθήο– θη άιισλ ζπιιφγσλ, ηεο ΑΒ΢ΠΏ θαη θπξίσο ηεο ΔΦΔΔ. Ώπνθάζεηο, αθίζεο, πεξηνδηθά, αιιεινγξαθία, απνθφκκαηα εθεκεξίδσλ, ζεκαηνχιεο, ζήκαηα ζε θαξθίηζεο, ηέηνηα! ΐέβαηα, θάζε θνξά πνπ αλέβαηλα ζην ΐφιν θνπβαινχζα καδί κνπ θαη θάπνηα πξάγκαηα. Μπνξψ έηζη λα ηζρπξηζηψ φηη είρα κηα αμηφινγε ζπιινγή γηα ηα ζπκβάληα ηεο λενιαίαο εθείλεο ηεο επνρήο. Με θάπνην ηξφπν, φρη κε ηδηαίηεξε επηηπρία, έπαημα ηνλ «θαζνδεγεηηθφ» κνπ ξφιν. ΋κσο νη ιίγνη κήλεο κνχ άθεζαλ ζεηηθή ζνδεηά. Σαμίδεςα θαη γχξηζα ηνλ θάκπν, θπξίσο κε ην ηξέλν. Πήγα ζηελ Λάξηζα, ηα Σξίθαια, ηελ Καξδίηζα θαη ζε πνιιά ρσξηά. Γλψξηζα αλζξψπνπο. Βίδα πξάγκαηα, πνπ ζηε δσή ηεο πξσηεχ-

–175 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

νπζαο δελ ηα ζπλαληάο ή κάιινλ δελ δίλεηο ηελ πξέπνπζα ζεκαζία. ΋κσο εδψ, ζηνλ πεξηνξηζκέλν ρψξν κηαο κηθξήο πφιεο, κεξηθέο ιεπηνκέξεηεο- ζα έιεγε έλαο άζρεηνο- είλαη φιε ε δσή ηνπο. Πνηέ δελ κπνξείο λα αγλνήζεηο ην Ώ θαη ην Χ ηεο χπαξμήο ηνπο. Ήηαλ ινηπφλ κηα ρξήζηκε εκπεηξία. Πξνο ην ηέινο ηνπ ρξφλνπ, θαηέιεμα ζε κηα λέα απφθαζε. Θα πάσ θαληάξνο! Να θχγεη απφ πάλσ κνπ απηφο ν βξαρλάο. Απζηπρψο, έηζη καο αλάγθαζαλ λα ζθεθηφκαζηε θαη λα ληψζνπκε γηα ην ζηξαηφ νη ζπλζήθεο ηεο επνρήο. ΋ηαλ ην έκαζαλ ζηελ Ώζήλα κε πήξαλ ακέζσο ηειέθσλν. Ο Σάθεο Μπελάο κνπ είπε απζηεξά: - Να έξζεηο ακέζσο θάησ! Πήγα λα ην απνθχγσ.

- Αελ έρσ ιεθηά γηα εηζηηήξηα.

- Θα ζηα δψζνπκε εκείο! Έηζη θαηέβεθα πάιη ζηελ Ώζήλα. Οη ζπδεηήζεηο ήηαλ ράζηκν ρξφλνπ. Μέζα κνπ ην ζέκα είρε θιεηδψζεη. Σνλ Εαλνπάξην παξνπζηάζηεθα ζηελ Κφξηλζν. ΢ε άιιεο επθαηξίεο ζα κηιήζσ γηα ηε δσή κνπ ζην ζηξαηφ. Βδψ ζέισ λα αθεγεζψ κηα κφλν πιεπξά. Σν πξαμηθφπεκα κε βξήθε ζηελ Ώιεμαλδξνχπνιε κε φιεο ηηο ζπλέπεηεο, πνπ θαληάδεζηε. Αελ ζέισ λα θάλσ ηνλ έμππλν. Ώιιά απνκνλσκέλνο πάλσ απφ έλαλ ρξφλν εθεί ςειά ζηελ άθξε ηεο Βιιάδαο ρσξίο άδεηεο, κε κηα κηθξή θαη πξνζεθηηθή αιιεινγξαθία κε δπν-ηξία άηνκα έδεζα ην ζηξαηνθξαηηθφ θιίκα θαη κχξηζα ηε δηάρπηε επηζπκία πνιιψλ

–176 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

λα ιχζνπλ ην γφξδην δεζκφ κε δξαζηηθφ ηξφπν. Πνιιέο θνξέο αθνπζηήθαλ ιφγηα πνπ ππέθξππηαλ ηέηνηνπ είδνπο πξνζέζεηο ζε αλαθνξέο, ζε καζήκαηα εζηθήο δηαπαηδαγψγεζεο. Σηο επφκελεο κέξεο νη ιχθνη, πνπ ηνπο είρα ζθηά πίζσ κνπ εθείλα ηα ρξφληα ζην ΐφιν, παξνπζηάζηεθαλ θνπξηφδνη θαη απεηιεηηθνί ζην ζπίηη. Έλαο απ’ απηνχο ν Θσκάο Πατδάλνο! Γεηνχζαλ ηα ραξηηά κνπ, λα βξνπλ νλφκαηα, θαηαιφγνπο, λα ζηείινπλ θη άιιν θφζκν κέζα. Γηα ηπραίνπο ιφγνπο, ε Μάλα είρε δηαιχζεη ην δηθφ ηεο ζπηηηθφ θαη είρε πάεη ζην ζπίηη ηεο θφξεο ηεο. Ο Παηέξαο είρε κείλεη αλήκπνξνο ζην θξεβάηη θαη δελ κπνξνχζε λα ηνλ θνπκαληάξεη κφλε ηεο. Ώο είλαη θαιά ε αδεξθνχια καο ε ΐαγγειίηζα. Γεξνθφκεζε ηνπο γνλείο καο ηξαβψληαο ηνπ Υξηζηνχ ηα πάζε, έρνληαο ζπγρξφλσο άξξσζην θαη ηνλ δηθφ ηεο άληξα, πνπ έκπαηλε θη έβγαηλε ζηα λνζνθνκεία. ΋,ηη δελ ρψξεζε ζην ζπίηη ηεο ΐαγγειηψο, ηα ιίγα έπηπια θη άιια κηθξνπξάγκαηα ηα πήγε ζ’ έλα δσκάηην ηεο ζείαο Μαξίαο κε έλα ζπκβνιηθφ λνίθη. Μαδί ήηαλ θαη ηα πξνζσπηθά κνπ πξάγκαηα. ΋ια απηά ζε αλχπνπην ρξφλν, ην 1966, ελψ εγψ ππεξεηνχζα ηε ζεηεία κνπ. Δ Μάλα δελ είπε ηίπνηα. Ξεζήθσζαλ ηα πάληα. Λπζζαζκέλνη δελ ζεβάζηεθαλ ηνλ θαηάθνηην Παηέξα. Αχν εχζσκα γατδνχξηα ζήθσζαλ ην ζηξψκα γηα λα βξνπλ απφ θάησ ηα κεγάια κπζηηθά. Έθπγαλ ηφηε άπξαθηνη.

–177 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Ώλ δνπλ αθφκα, δελ ηνπο εχρνκαη αλάινγε ηχρε. Ο Θεφο αο ηνπο ζπγρσξήζεη. Βγψ πξνζσπηθά δπζθνιεχνκαη. Αελ εθάξκνδαλ απιψο εληνιέο. Τπεξέβαιιαλ, απνιακβάλνληαο ηε κηθξνεμνπζία ηνπο θη απηφ είλαη ην έγθιεκά ηνπο. Ώξγφηεξα ήξζαλ νη λέεο πεξηπέηεηεο. Βίρα πέζεη ζηα ρέξηα ηεο Ώζθάιεηαο θαη ήκνπλ ζηε Μπνπκπνπιίλαο. ΢ε ιίγν ζα πήγαηλα ζηνπ Ώβέξσθ. Ο Παηέξαο είρε ζην κεηαμχ πεζάλεη. Νέα επίζθεςε ζην ζπίηη. Σψξα νη απεηιέο ήηαλ ζαθείο.

- Αε ζα μαλαδείο ην γηφ ζνπ. Πεο καο πνχ ηα έρεηο θξχςεη. Ση λα θάλεη ε θαεκέλε ε Μάλα. Άκαζε ζηα ηεξηίπηα ηεο Ώζθάιεηαο δελ άληεμε ζηηο απεηιέο, θνβήζεθε γηα ην κηθξφ ηεο γην θαη ηνπο πήγε ζην δσκάηην ηεο ζείαο. Βθεί κάδεςαλ ηα πάληα. Γηα λα ηα κεηαθέξνπλ ζην ππεξεζηαθφ απηνθίλεην ηα έβαιαλ ζε δχν ηξαπεδνκάληηια θαη ηα πήγαλ ζηελ Ώζθάιεηα. Αελ ηα μαλάδα έθηνηε. ΋κσο ηη θαληάδεζαη πσο ήηαλ; Λίγα γξάκκαηα πνπ είρα αληαιιάμεη ηα πξνεγνχκελα ρξφληα κε θίινπο θαη θνξίηζηα, παηδηθά ελζπκήκαηα. Λίγα βηβιία, κπξνζνχξεο ηεο Α.Ν. Λακπξάθε θη φιν ην άιιν θνηηεηηθφ πιηθφ. Καλέλα πξάκα κπζηηθφ! Ση ήηαλ άιισζηε ηφηε κπζηηθφ, φηαλ ρηιηάδεο πιεξσκέλα κάηηα παξαθνινπζνχζαλ θάζε θίλεζή καο; Βπηπρψο, ιίγνπο κήλεο πξηλ πηαζηψ είρα ζψζεη ην θαινχπη ηεο επίζεκεο ζθξαγίδαο ηεο Β.Φ.Β.Β. Ο γλσζηφο ξφκβνο. ΢πλελλνήζεθα κε ην θίιν κνπ ηνλ Σξηαληάθπιιν ΢θαιίδε θαη ηνλ είρε θέξεη απφ ην ΐφιν ζηελ

–178 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Ώζήλα. Μ’ απηφ ην θαινχπη ζθξάγηζα ηελ αλαθνίλσζε-θαηαγγειία ηεο Β.Φ.Β.Β. απφ ηελ παξαλνκία, πνπ ζηάιζεθε θαη ζην εμσηεξηθφ. Κάπνηνη κπεκέλνη, βιέπνληαο ηε ζθξαγίδα ίζσο λα ππνπηεχζεθαλ ηελ πεγή ηεο. ΢ηγά ηα κπζηηθά! Λίγεο θσηνγξαθίεο. Αελ ππήξραλ θαη πνιιέο, γηαηί θάπνηεο ήηαλ αιινχ. Παηδηθέο θσηνγξαθίεο δελ ππήξραλ άιισζηε. Δ πξψηε θσηνγξαθία κνπ πνπ ζπκάκαη λα ππήξρε ήηαλ κηα νκαδηθή απφ ηε Αεπηέξα Αεκνηηθνχ. ΋ιε ε ηάμε ζηα ζθαιάθηα ηνπ 7νπ Αεκνηηθνχ ηεο Ν. Εσλίαο. Γχξσ ζηα εμήληα παηδηά, αγφξηα θαη θνξίηζηα. ΢ηε κέζε ν θαιφο δάζθαινο θ. Ξηλφο, ζηηο θάησ ζεηξέο νη καζήηξηεο θαζηζκέλεο κε καδεκέλα ζεκλά ηα πφδηα θαη ζηα ςειά ζθαινπάηηα ηα αγφξηα. ΢ε κηα γσληά έλαο θνπξεκέλνο γνπιί θεθάιαο. Βίλαη ε πξψηε απνηππσκέλε εηθφλα ηνπ εαπηνχ κνπ. Βίλαη ραξαθηεξηζηηθφ φηη κέζα ζηα πξνζσπηθά ελζπκήκαηα πνπ άξπαμαλ ήηαλ θαη κηα ζεηξά απφ έγρξσκεο εηθνλίηζεο, πνπ καο έδηλαλ ζην θαηερεηηθφ φπνπ απφ θάησ ήηαλ γξακκέλν ην ξεηφ θαη ην εζηθφ δίδαγκα ηεο εβδνκάδαο! ΋ια ράζεθαλ. Υάζεθαλ νξηζηηθά! ΢ηε κεηαπνιίηεπζε, θάπνηνη αλαδήηεζαλ ηα δηθά ηνπο θαη θάπνηνη θάηη πέηπραλ. Βγψ δελ ήζεια λα ηνπο πιεζηάζσ κε ηίπνηα. Μέζα κνπ αθφκα ππήξρε ζπζζσξεπκέλνο αξθεηφο ζπκφο. Υξεηάζηεθε πνιχο ρξφλνο γηα λα κνπ πεξάζεη.

–179 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Ίζσο θάεθαλ, ίζσο πεηάρηεθαλ ζηα ζθνππίδηα. Αελ μέξσ ηίπνηα. Δ Μάλα κνπ δελ θαηαιάβαηλε ηε δηθή κνπ πιεπξά. Βθείλε είρε ην δηθφ ηεο θαεκφ! Έιεγε θαη μαλαέιεγε ε θαιή κνπ: - Ώρ! Πάλε ηα ηξαπεδνκάληηια!

–180 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Αντικεύμενον πολλϊκισ διδαχθϋν!

΢

ην ζηξαηφ πήγα κε «γξακκή». Απζηπρψο! Οη ζπλζήθεο ηεο επνρήο κε αλάγθαζαλ λα πάξσ ζηνηρεηψδε κέηξα πξνθχιαμεο γηα ηε ζσκαηηθή θαη πλεπκαηηθή κνπ αθεξαηφηεηα. Γηα έλα απηνλφεην θαη –γηαηί φρη– ηεξφ θαζήθνλ: Να ππεξεηήζσ ηελ παηξίδα. ΋κσο ν ζηξαηφο ηφηε είρε αλαιάβεη κε πξνζπκία αιιφηξηα θαζήθνληα. Να ρσξίζεη ηα παηδηά ηεο παηξίδαο καο ζε θαηεγνξίεο, θαη θάπνηνπο, ρσξίο ληξνπή θη αλαζηνιέο, λα ηνπο πνδνπαηά. Δ «γξακκή» ήηαλ: Αελ απαληάκε ζε πνιηηηθέο εξσηήζεηο. Λέκε «δελ μέξσ». Αελ αλνίγνπκε ζπδεηήζεηο. Σε γξακκή απηήλ ηελ αθνινχζεζα κε κνλνιηζηθή ζπλέπεηα, κε επηκνλή θαη πίζηε. Ώπφ ηελ αξρή κέρξη ην ηέινο. Σχθια λα ’ρεη ην ηξακ! Σν 26κελν ζηξαηησηηθφ ήηαλ γηα κέλα κηα θφιαζε. ΋ια ηα ππέκελα αγφγγπζηα κε ηελ ειπίδα φηη θάπνηε ζα ηειεηψζνπλ. Βθείλν πνπ κε ζπλέζιηβε θαη κ’ έθαλε θνπξέιη θαη πνπ ζπγρξφλσο κε εμφξγηδε θαη κ’ έθαλε Σνχξθν, ήηαλ ε ακθηζβήηεζε –απφ αλζξψπνπο λάλνπο θαη παξαδφπηζηνπο– ηεο αγάπεο κνπ γηα ηελ παηξίδα, ηνλ ηφπν πνπ κεγάισζα θη έγηλα έλα κε ην ρψκα θαη ηελ ηζηνξία ηνπ. Ώιιά ηη λα θάλσ; Πψο λα αληηδξάζσ, ζε πνηα απηηά λ’ απνηαζψ; Ώλ άλνηγα ζπδήηεζε δε ζα ηελ έβγαδα θαζαξή!

–181 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Δ πεξίνδνο απηή έρεη πνιιά επεηζφδηα. Βδψ ζέισ λ’ αθεγεζψ έλα απφ απηά. Τπεξεηνχζα ζηελ Ώιεμαλδξνχπνιε ην 1966 σο ζθαπαλέαο-ππξνβνιεηήο ζε κηα κνλάδα ιίγν έμσ απφ ηελ πφιε. Κάπνηα κέξα ήξζε κηα δηαηαγή απφ ην Γ.Β.΢.: Οη «κνξθσκέλνη» θαληάξνη λα βγάινπλ κηα νκηιία κπξνζηά ζ’ φιε ηε κνλάδα. Σα θξηηήξηα ηεο επνρήο πεξηιάκβαλαλ απηνχο πνπ είραλ ηειεηψζεη ην γπκλάζην. Σελ ψξα ηεο εζληθήο εζηθήο δηαπαηδαγψγεζεο (Δ.Β.Α.), έλαο έθεδξνο αλζππνινραγφο καο κίιεζε γηα ην παηδνκάδσκα. ΢ηελ πξαγκαηηθφηεηα, δηάβαζε έλα δηζέιηδν, πξνεηνηκαζκέλν απφ ηελ αξκφδηα ππεξεζία θείκελν. Ο ινραγφο ηνπ Ώ2 πξνζπάζεζε λ’ αλνίμεη ηε ζπδήηεζε πάλσ ζην ζέκα. Σνπ θάθνπ φκσο. Κακηά αληαπφθξηζε απφ ην αθξναηήξην. Μηα κέξα ν ινρίαο ηνπ ιφρνπ καο κνπ ιέεη: - ΢ε ζέιεη ν ινραγφο! Άξρηζαλ ηα φξγαλα, είπα κέζα κνπ. Αελ ήηαλ ε πξψηε θνξά. Σν ζελάξην ήηαλ γλσζηφ. Μφιηο κπήθα ζην γξαθείν ηνπ, ρσξίο πξνιφγνπο θαη εηζαγσγέο κνπ ιέεη: - Λεπηέξε, ζα κηιήζεηο κε ζέκα ην «πξναηψλην φλεηξν ησλ ΢ιάβσλ λα πιχλνπλ ηα βξψκηθα πφδηα ηνπο ζην γαιάδην καο Ώηγαίν».

- Βίκαη έλαο απιφο θαληάξνο ρσξίο εηδηθφηεηα.

- Ναη! αιιά είζαη καζεκαηηθφο! Αελ ηνλ δηφξζσζα φηη ζπνχδαζα Φπζηθή. Ώπιψο, ζθξάγηζα ην ζηφκα κνπ κε βνπινθέξη... Ώξθεηή ψξα άθνπγα ην θήξπγκά ηνπ κε ηελ θαηάιεμε:

–182 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

- Κξίκα, παηδί κνπ! Βζχ ζα θαο ην θεθάιη ζνπ! Σν θαηνπηλά ρξφληα έδεημαλ πσο είρε ιίγν δίθην αιιά απηφο ήηαλ πνιχ κηθξφο γηα λα ηνπ δίλεη θαλείο ζεκαζία. Οη νκηιίεο ζπλερίζηεθαλ κε ζέκαηα πνηθίινπ ελδηαθέξνληνο. Κάζε θνξά ν Ώ2 πνπ δηεχζπλε ηε ζπδήηεζε έιεγε: - Βζχ ηη ιεο, Λεπηέξε; - Αελ μέξσ. Βγψ ην βηνιί κνπ, ζα δηάθνο κε ην Κπξ Βιέεζνλ. Μηα ζπλερήο πίεζε αςπρνιφγεηε πνπ είρε ηα αληίζεηα απνηειέζκαηα. ΋κσο κε θξαηνχζε ζε δηαξθή επηθπιαθή θαη δε κ’ άθελε ζηηγκή λα εζπράζσ. Έθηαζα λα βιέπσ ζηνλ χπλν κνπ εθηάιηεο. Ο δηπιαλφο κνπ ζην θξεβάηη, κνπ έιεγε έλα πξσί: - Σε λχρηα θψλαδεο: «Αελ μέξσ, δελ μέξσ...» Ο ινραγφο κε θάιεζε πάιη.

- Θα κηιήζεηο γηα ηελ πξνδνηηθή γξακκή ηνπ Κ.Κ.Β. ζηε Μηθξαζηαηηθή εθζηξαηεία. ΢νπ είλαη θαληάδνκαη γλσζηφ. Κάιεζε ηνπο ζηξαηηψηεο λα πεηάμνπλ ηα φπια! Άιισζηε θη εζχ πξνζθπγηθήο θαηαγσγήο είζαη. Βπηηέινπο, έκαζα ν θαθφκνηξνο ηελ αηηία ηεο ήηηαο θαη ηεο εζληθήο καο ηξαγσδίαο. Μηα αλαθνίλσζε – ζηεξεφηππν ελφο θφκκαηνο πνπ ήηαλ ζηα ζπάξγαλά ηνπ θαηφξζσζε λα πείζεη ηνπο θαληάξνπο λα κελ πνιεκήζνπλ. Βίλαη δήηεκα φκσο αλ έζησ έλαο απφ απηνχο έκαζε εθείλε ηελ επνρή απηήλ ηελ αλαθνίλσζε. Βγψ ηελ ίδηα ζησπή. Μεηά απφ θάλα δπν επαλαιήςεηο είρε ηε θαεηλή ηδέα.

–183 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

- Θα κηιήζεηο γηα ην αληηθείκελφ ζνπ! Σηο καζεκαηηθέο εμηζψζεηο.! Ση κνπ ήξζε; Σνπ απάληεζα κε ζξάζνο: - Σφηε ζα πιεξψλνκαη αθξηβά!

- Ώχξην ζα βγεηο ζηελ πξσηλή αλαθνξά!

- Γηαηί; - Ώπηφ πνπ ζνπ ιέσ! Σελ άιιε κέξα ην πξσί μπξηζκέλνο, γπαιηζκέλνο, ζηήζεθα ζηελ αλαθνξά.

- ΢ηξαηηψηεο Σζίινγινπ Βιεπζέξηνο ζθαπαλέαοππξνβνιεηήο, ιακβάλσ ηελ ηηκήλ λα αλαθέξσ φηη... Ο αληηζπληαγκαηάξρεο δηνηθεηήο ηεο κνίξαο κε ζηακάηεζε...

- Γηα πνην ιφγν βγαίλεηο ζηελ αλαθνξά; - Αελ μέξσ! Ο ινραγφο...

- Καιά! Καιά! Ώπάληεζε ζηελ εξψηεζε, πνηνο είλαη ν κεγαιχηεξνο ερζξφο ηεο Βιιάδνο; - Αελ μέξσ.

- Άθνπ, ζηξαηηψηε, θη άλνημε θαιά η’ απηηά ζνπ! Ο κεγαιχηεξνο ερζξφο ηεο Βιιάδνο είλαη ν θνκκνπληζκφο! Σ’ άθνπζεο; - Ναη.

- Πνηνο είλαη ινηπφλ; - Αελ μέξσ. Φπρξφο, ακίιεηνο, ρσξίο θαλεξή αληίδξαζε, απεπζχλεηαη ζ’ φιε ηε κνίξα πνπ ήηαλ παξαηαγκέλε πίζσ κνπ.

- Πνηνο είλαη, παηδηά, ν κεγαιχηεξνο ερζξφο; Ώθνχσ πίζσ κνπ κηα νκαδηθή θξαπγή: - Ο θνπκκνπληζκφνννο!

–184 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Σ’ άθνπζεο; Ναη! Πνηνο είλαη ν κεγαιχηεξνο ερζξφο ηεο Βιιάδνο; Αελ μέξσ. Σν θαηλφκελν επαλαιήθζεθε. Σφηε έλα ιακπάθη άλαςε κέζα κνπ. Θπκήζεθα ηη έγξαθε ην Μπέτ -κπνπθ - Πνηνο είλαη ν κεγαιχηεξνο ερζξφο ηεο Βιιάδνο; - Σν Μπέτ-κπνπθ ιέεη ε εινλνζία! Άζηξαςε θαη βξφληεμε. Σν πξφζσπφ ηνπ έγηλε ζαλ παπαξνχλα. Θα πάζεη απνπιεμία είπα απφ κέζα κνπ θαη ζα έρνπκε άιια ληξάβαια!

- Πάξηε ηνλ απφ κπξνζηά κνπ! Βίθνζη κέξεο απζηεξά!! Έλαο κφληκνο θη έλαο έθεδξνο ινρίαο κε πήγαλ ζεθσηφ ζην δηπιαλφ πεηζαξρείν. Σελ πνηλή ηελ ππεξέηεζα πιήξσο κε φινπο ηνπο πξνβιεπφκελνπο φξνπο. Μηα κέξα θαΎ, κηα κέξα λεζηεία. ΢ηέξεζε ζπζζηηίνπ. ΋πσο ππεξέηεζα θαη ηελ αληίζηνηρε παξάηαζε ηεο ζεηείαο κνπ. Σν Μπέτ-κπνπθ, πνπ δελ ζπκάκαη πψο, βξίζθεηαη αθφκα ζηα ρέξηα κνπ, γξάθεη ζηηο ζειίδεο ησλ πνηλψλ: ... είκοζιν ημέρας ασζηηρά θσλάκιζις, διόηι δεν εγνώρηδελ ανηικείμενον πολλάκις διδατθέν!... ΢ηε δηάξθεηα ηεο ζηξαηησηηθήο κνπ ζεηείαο πξνζπάζεζαλ κε πνιινχο ηξφπνπο λα κε απνκνλψζνπλ απφ ηνλ θνξκφ ησλ άιισλ θαληάξσλ. ΋κσο πνηέ δελ ην θαηφξζσζαλ. Βγψ, ζ’ απηέο ηηο ζπλζήθεο, ήκνπλ κέζα ζ’ φια. ΐαζηθφο παίρηεο ηεο πνδνζθαηξηθήο νκάδαο πνπ θηηάρηεθε εθ ησλ ελφλησλ, πξσηεξγάηεο ζην ηξαγνχδη -

–185 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

ηηο ειεχζεξεο ψξεο, θχξηνο πξνκεζεπηήο πηθάληηθσλ αλέθδνησλ πνπ ζην ζηξαηφ είλαη πεξηδήηεηα. ΢πγρξφλσο, γηα πνιινχο ήκνπλ ν γξαθηάο ηνπο. Ώιήζεηα, πφζσλ θαη πφζσλ κπζηηθψλ –αθφκα θαη ηξαγηθψλ– δελ έγηλα θνηλσλφο γξάθνληαο δεθάδεο πξνζσπηθά γξάκκαηα! Βγψ, πνπ ν ινραγφο κε ραξαθηήξηδε κίαζκα, ζθνπιήθη, πξάθηνξα, Βακνβνχιγαξν θη φηη άιιν ήμεξε λα πεη. Αελ ηνπο πέξαζε ε απνκφλσζε! Μέζα ζην κεηεκθπιηαθφ θιίκα ηεο επνρήο θαη ηνλ ςπρξνπνιεκηθφ δηαρσξηζκφ ηνπ θφζκνπ ζε ζηξαηφπεδα επηξξνήο, ν ζηξαηφο παξακεινχζε ην βαζηθφ ηνπ ζηφρν θαη έθαλε θνβεξέο δηαθξίζεηο αλάκεζα ζηα παηδηά ηνπ, πνπ ήξζαλ λα ππεξεηήζνπλ ηελ παηξίδα. Κάπνηα απφ απηά ρσξίο δηζηαγκφ ηα πνδνπαηνχζε. Απζηπρψο, γη’ απηφ ην ξφιν βξέζεθαλ πξφζπκνη βαζκνθφξνη πνπ πνιιέο θνξέο ππεξέβαηλαλ θαη ηηο εληνιέο. ΋κσο ε δσή κνπ έδεημε – ηδηαίηεξα θαη ζηηο κεηέπεηηα πεξηπέηεηεο πνπ είρα– ην εμήο: Κάησ απφ ηηο νπνηεζδήπνηε ζπλζήθεο θαηαλαγθαζκνχ θαη ηξφκνπ, πάληνηε βξίζθεηαη έλαο ή πεξηζζφηεξνη πνπ ζα ζνπ θεξζνχλ αλζξψπηλα θαη ζα γίλνπλ ην ςπρνινγηθφ ζηήξηγκά ζνπ. ΋ρη απαξαίηεηα απφ θνηλέο ηδενινγηθέο αθεηεξίεο αιιά απφ ηελ αλζξψπηλε αιιειεγγχε πνπ γεκίδεη πνιιέο θαξδηέο θαη αληηδξνχλ ζηελ αδηθία απ’ φπνπ θη αλ πξνέξρεηαη. Ο θαλαηηζκφο, νη αθξφηεηεο, ηα αλαγθαζηηθά κέηξα απφ νπνηαδήπνηε αθεηεξία θη αλ πεγάδνπλ δελ έγξαςαλ ηζηνξία. Σν πνιχ λα πξνθάιεζαλ πξνζσξηλά πη-

–186 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

ζσγπξίζκαηα ή θάπνηεο θαζπζηεξήζεηο. ΢ε ηειηθή αλάιπζε φκσο ε θνηλσλία πξνρσξάεη κε ηνπο δηθνχο ηεο ξπζκνχο. Βθείλε ηελ επνρή ε πεξηξξένπζα αηκφζθαηξα θαη ε πξνζσπηθή κνπ ηδηνζπγθξαζία κε φπιηζαλ κε έλα γατδνπξηλφ πείζκα. Ώπηή ήηαλ ε κφλε δηέμνδνο. Να ζηπιψζσ ηα πφδηα θαη λα κελ θάλσ ξνχπη πίζσ! Ώξγφηεξα, κφλνο κνπ, κε ηελ εξεκία πνπ δίλεη ε απνκφλσζε, κε εζσηεξηθέο δηεξγαζίεο, απάιπλα ηε ζπκπεξηθνξά κνπ θη έγηλα έιινγνο άλζξσπνο. ΋κσο εγθαίξσο, πξηλ αθφκα ε πιεκκχξα ησλ αληηθεηκεληθψλ εμειίμεσλ θάλνπλ απηνλφεηε απηή ηελ αιιαγή. ΋ηαλ ήξζε ην πιήξσκα ηνπ ρξφλνπ θαη νινθιήξσζα ηε ζεηεία κνπ, καδί θαη ηηο κέξεο ησλ πξφζζεησλ θπιαθίζεσλ, κε θάιεζε ν ηφηε δηνηθεηήο κνπ ζηελ Πξέβεδα θαη κνπ έδσζε ην απνιπηήξην.

- Άληε! Καιά κπαιά! Κνηηάδνληαο ην ραξηί ζηα πεηαρηά, ην κάηη κνπ πέθηεη ζηε ζεηξά ΑΕΏΓΧΓΔ: ΚΏΚΔ.

- Γηαηί; Έθαλα θαλέλα έγθιεκα; - Άληε θχγε, παηδί κνπ. Αε ιεο θη επραξηζηψ πνπ ζε αθήλνπκε λα παο ζπίηη ζνπ! Πνχ λα ην δείμσ θαη πνηνο ζα κε θαηαιάβεη; ΢ηελ επηζηξάηεπζε ηνπ ’74 ην ρξψκα ηνπ απνιπηεξίνπ κνπ δε θιήζεθε ζηα φπια. Βπηπρψο γιχησζα απφ απηήλ ηελ άζθνπε πεξηπέηεηα. Ώξγφηεξα κνπ άιιαμαλ ην απνιπηήξην. ΢ην θαηλνχξγην, ζηε ζέζε ηεο δηαγσγήο ήηαλ θελφ.

- Ώ! Χξαία, είπα κέζα κνπ. Ξεπιχζεθε ε ληξνπή!

–187 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Παξαηεξψληαο φκσο θαιχηεξα, είδα κηα λέα πηζψπιαηε καραηξηά... «Βηο πεξίπησζηλ επηζηξαηεχζεσο λα παξνπζηαζηεί εηο ην πιεζηέζηεξνλ Ώζηπλνκηθφλ Σκήκα»! Υξηζηέ κνπ! Βπηπρψο δε ρξεηάζηεθε. Ξεπέξαζα πηα ηηο ρξήζηκεο ειηθίεο ηνπ ζηξαηνχ. Φαληάδεζηε ηελ ακεραλία ηε δηθή κνπ θαη ησλ αξκνδίσλ αξρψλ αλ εκθαληδφκνπλ θάληεο κπαζηνχλη ελψπηφλ ηνπο; - Ση λα θάλνπκε κε απηήλ ηελ πεξίπησζε; ΢ήκεξα βξίζθεηαη μεραζκέλν ζε θάπνην ζπξηάξη ζην ζπίηη. Υξφληα έρσ λα ην δσ κπξνζηά κνπ. ΋ια φζα πέξαζα κπνξεί λα ηα μεράζσ, λα ηα δηθαηνινγήζσ ζαλ θαηλφκελα ησλ πεξηπεηεηψλ πνπ έδεζε ε ρψξα καο. Ώο πάεη ην παιηάκπειν! Ση λφεκα άιισζηε έρεη λα ην θξαηάεη θάπνηνο καληάηηθν; Βθείλνλ φκσο πνπ δελ κπνξψ λα μεράζσ είλαη ν παξαδφπηζηνο ινραγφο κνπ. Ώπηφο πνπ ακθηζβεηνχζε ηα ηεξά θαη φζηα ηεο χπαξμεο κνπ. Σελ αγάπε θαη ηελ αθνζίσζε γηα ηνλ ηφπν πνπ γελλήζεθα. Σελ παηξίδα κνπ! Σν ρεηξφηεξν φισλ: Ήηαλ θαη Πνληηαθήο θαηαγσγήο.

–188 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Σο «βρώμικο» αύμα

΢

ην ζηξαηφ κνχ ζπλέβε ην εμήο πεξηζηαηηθφ, πνπ δείρλεη αλάγιπθα πψο ε κηζαιινδνμία θη ν θαλαηηζκφο, κπνξνχλ λα θηάζνπλ ηνλ άλζξσπν λα ράζεη ηα θχξηα ραξαθηεξηζηηθά πνπ ηνλ μερσξίδνπλ ζαλ έλα ηδηαίηεξν πιάζκα κέζα ζηε θχζε. Βίλαη φκνξθν κέξνο ε πφιε ηεο Ώιεμαλδξνχπνιεο. Έκεηλα εθεί πάλσ απφ έλα ρξφλν, φκσο δελ πξφθηαζα, δπζηπρψο, λα ηε γλσξίζσ ζηηο πεξηνξηζκέλεο εμφδνπο θη επθαηξίεο πνπ ζνπ παξνπζηάδνληαη ζηε ζηξαηησηηθή δσή. Δ πφιε ηφηε είρε θαηαιεθζεί απφ ζηξαηηψηεο. Έκπαηλεο ζηελ αίζνπζα ηνπ θηλεκαηνγξάθνπ θαη απφ ηα εθαηφ άηνκα νη εμήληα ηνπιάρηζηνλ ήηαλ θαληάξνη. Μφλν κηα θνξά κπήθα ζηα ελδφηεξα ηεο πφιεο φηαλ ν ληφπηνο ζηξαηηψηεο θαη θαιφο κνπ θίινο ΢άθεο κε πήγε ζηελ ηνχξθηθε ζπλνηθία θαη γλψξηζα απφ κέζα έλα ηνχξθηθν ζπίηη. Μηα άιιε θνξά ζα ζαο πσ απηήλ ηελ ηζηνξία, κα ν ΢άθεο, έλαο πειψξηνο Παηνχραο κε θαξδηά αζψνπ παηδηνχ, ήηαλ κηα ελδηαθέξνπζα πεξίπησζε απφ πνιιέο πιεπξέο. Μηα απφ απηέο ήηαλ πσο κνπ κεηέθεξε, θαζεκεξηλά ζρεδφλ, ηνπο ηίηινπο θάπνησλ εθεκεξίδσλ. Έπηαλαλ ηα ρέξηα ηνπ θαη ηέηνηνη θαληάξνη είλαη ρξπζάθη ζε κηα κνλάδα. Τδξαπιηθφο, ειεθηξνιφγνο, μπινπξγφο θαη φ,ηη άιιν κπνξείο λα θαληαζηείο θη ήηαλ αλαγθαίν. Έηζη θάζε βξάδπ είρε

–189 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

άδεηα λα πεγαίλεη ζην ζπίηη ηνπ θαη είρε ην ειεχζεξν ζην καγεηξείν γηα φζν θαγεηφ ήζειε. Καη ήζειε πνιχ! Σν ζηξαηφπεδν ηνπ Μ. Ώιεμάλδξνπ ήηαλ ηφηε έμσ απφ ηελ πφιε θαη ζην ρσκαηφδξνκν κπξνζηά ηνπ ππήξρε αξθεηή θίλεζε. ΢ηξαηησηηθά νρήκαηα θπξίσο. Έλα πξσηλφ, κεηά ηελ αλαθνξά θη φηαλ άξρηδε ην ζπλεζηζκέλν πξφγξακκα, ζήκαλε ζπλαγεξκφο. ΢ηνλ εμσηεξηθφ δξφκν ζπλέβε έλα απηνθηλεηηζηηθφ αηχρεκα κε έλαλ ζνβαξά ηξαπκαηηζκέλν ζηξαηηψηε. Μέζα ζην απέξαλην ζηξαηφπεδν ππήξρε κηα κνλάδα θηλεηνχ λνζνθνκείνπ, πνπ ήηαλ θαιά εμνπιηζκέλε. Ο ηξαπκαηίαο κεηαθέξζεθε εθεί θη έπεζαλ πάλσ ηνπ νη ζηξαηησηηθνί γηαηξνί. ΢ε ιίγν έγηλε έθηαθηε ζπγθέληξσζε ηεο κνλάδαο θαη ν δηνηθεηήο αλήζπρνο θη αιαθηαζκέλνο καο ιέεη: - Πνηνη απφ ζαο έρνπλ αίκα νκάδαο Ώ2; Σελ νκάδα αίκαηνο ηελ έγξαθε γηα φινπο καο ην Μπετ-κπνπθ. ΢εθψζεθαλ κεξηθά ρέξηα.

- Πνηνη κπνξνχλ λα δψζνπλ αίκα; ΐγήθακε κπξνζηά εγψ θη ν γξαθέαο ζην ππαζπηζηήξην. Μαο πήγαλ ακέζσο ζην ρεηξνπξγείν. Αχν λνζνθφκνη άξρηζαλ λα παίξλνπλ αίκα, ΢ην δηπιαλφ ρψξν, αληίζθελα ήηαλ, νη γηαηξνί έδηλαλ ηε κάρε ηνπο. Πήξαλ απφ ηνλ θαζέλα καο δχν κπνπθάιεο. Ση ήηαλ απηφ ηφηε; Σίπνηα! Σν θάλακε εζεινληηθά κε φιε καο ηε θαξδηά θαη ην ραξήθακε γηαηί εθεί- επηηφπνπ- απηφ ην αίκα ζα έκπαηλε ζηνλ ηξαπκαηία πνπ αηκνξξαγνχζε θαη έδηλε ηε κάρε λα θξαηεζεί ζηε δσή.

–190 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Έηζη θη έγηλε. Ο θαληάξνο, απφ άιιε κνλάδα –δελ έκαζα πνηέ η’ φλνκά ηνπ– ηελ έβγαιε θαζαξή. Βκάο καο ηάηζαλ θαιά θαη βγήθακε δχν κέξεο «ειεχζεξνη ππεξεζίαο». Πέξαζαλ κέξεο θαη ην πεξηζηαηηθφ μεράζηεθε. Μηα κέξα ν ζπλέηαηξνο ζην αίκα έξρεηαη ραξνχκελνο θαη κνπ ιέεη: - Ήξζε θαη γηα ηνπο δπν καο ηηκεηηθή άδεηα απφ ηε κεξαξρία. Αεθαπέληε κέξεο! Ώπιψο εθεί ν γηαηξφο-αμησκαηηθφο θξάηεζε ηα νλφκαηά καο θη έζηεηιε αλαθνξά ζηνπο αλψηεξνπο.

- Χξαία, είπα. Θα θαηέβσ επηηέινπο ζην ΐφιν. Σν είπα ζε δχν-ηξεηο δηθνχο κνπ. ΋κσο ζε δχν κέξεο μαλάξρεηαη ν γξαθέαο θαη έληξνκνο κνπ ιέεη: - Λεπηέξε, κε κε θάςεηο! Αελ ζνπ είπα θνπβέληα. Πέξαζαλ κεξηθέο εκέξεο θη απηφο πήξε ηελ άδεηα. Γηα κέλα ηζηκνπδηά. ΋κσο ην αίκα ηνπ «κηάζκαηνο» έθαλε ηελ ίδηα δνπιεηά κε ην αίκα ηνπ γξαθέα. Σφηε πιεγψζεθα, πιεγψζεθα βαζηά! Σφζν πνπ νξθίζηεθα: - Αελ μαλαδίλσ αίκα κε ηίπνηα! Δ δσή φκσο ζηε ζπλέρεηα κ’ αλάγθαζε πνιιέο θνξέο λα παξαβψ ηνλ φξθν κνπ γηα ζπγγελείο θαη θίινπο. Μέζα κνπ φκσο παξακέλεη αθφκα ε πίθξα. ΢ην πεξηζηαηηθφ απηφ βιέπεηο, πσο νη δηαηξέζεηο ζε κηα ρψξα κπνξνχλ λα θηάζνπλ ηνπο αλζξψπνπο ζε αθξφηεηεο. Ώο καο γίλεη, απηφ, έλα κάζεκα…

–191 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Μπϋτι

Ο

η ζπδεηήζεηο γηα ηηο γπλαίθεο θαη ην ζεμ ήηαλ ζηελ εκεξήζηα δηάηαμε ζην ζηξαηφ. Ώξζεληθά φινη, πάλσ ζηα ληνπδέληα ηνπο, απνκνλσκέλνη ζηελ αθξηηηθή πφιε, καθξηά απ’ ηα ζπίηηα ηνπο, κε πεξηνξηζκέλεο εμφδνπο, κε ζπάληεο έσο θαζφινπ άδεηεο, κε αλχπαξθηεο πιηθέο δπλαηφηεηεο αθήλνληαλ ζηα φλεηξα, ηηο αλακλήζεηο θαη ζηηο πξνζκνλέο ηνπ κέιινληνο. Ώπηφ ην θιίκα δεκηνπξγνχζε ηελ ηάζε γηα πηθάληηθεο ηζηνξίεο, γηα ζφθηλ αλέθδνηα. ΢ηηο ειεχζεξεο ψξεο άξρηδε ν θαζέλαο λα δηεγείηαη πξαγκαηηθέο ή θαληαζηηθέο ηζηνξίεο, δηαλζηζκέλεο κε αλαηνκηθέο ιεπηνκέξεηεο, ιάγλα ιφγηα θη φ,ηη άιιν πεξλνχζε απφ ηε θαληαζία ηνπ. Ο θαζέλαο έθαλε ηνλ πεξπαηεκέλν. Φηγνχξα θαη μεξφ ςσκί. ΢ηελ πφιε ή ην ρσξηφ ηνπ ηνλ πεξηκέλεη κηα φκνξθε χπαξμε κε αδεκνλία, πίζηε θαη αλνηρηή αγθαιηά. Οη πεξηζζφηεξνη δελ είραλ νηθνγελεηαθφ έκβαζκα θαη νη ζπληξηπηηθά ιηγφηεξνη είραλ ηαθηηθή επηηαγή απφ ην ζπίηη. Δ Μάλα, ζπλεζηζκέλε απφ ηα θνηηεηηθά ρξφληα έζηειλε ζρεδφλ ηε κηζή ζχληαμε ζηνλ θαλαθάξε ηεο. Ήκνπλ απφ ηνπο επλνεκέλνπο ζηνλ ηνκέα απηφ. Πνιιά παηδηά ηελ έβγαδαλ κε ην κεληαίν κηζζφ ηνπ θαληάξνπ. Σφηε απηφο αλεξρφηαλ ζην «ζεβαζηφ» πνζφ ησλ 52 δξαρκψλ. Αειαδή 10 παθέηα «Βθιεθηά Ώγξη-

–193 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

λίνπ» ην κήλα. Ώπηά θαη ην θαγεηφ ζην θαδάλη. Σξεηο θνξέο ηε βδνκάδα παηάηεο κπινπκ θαη ηξεηο θνξέο θαζνπιάδα ζνχπα, έζησ θη αλ έμσ έζθαγε ν ηδίηδηθαο. ΋κσο ην θαγεηφ θαηέβαηλε ζαλ λα ήηαλ κάλλα εμ νπξαλνχ. Εδηαίηεξα κεηά απφ άζθεζε ή πνξεία, δελ ήηαλ ζπάλην λα ζρεκαηίδεηαη νπξά γηα καξκίηα ζην ηέινο. Πνιιά παηδηά απφ καθξηλά θη απνκνλσκέλα ρσξηά ήηαλ «ιεπθφ ραξηί». Πξψηε θνξά έβγαηλαλ απφ ηα φξηα ηνπ ρσξηνχ κε ηε ζηξάηεπζε. Αελ είραλ απηνλφεηεο εκπεηξίεο φπσο, γηα παξάδεηγκα, πψο είλαη ε ζάιαζζα. Κξαηνχζαλ φκσο ηελ αγλφηεηα θαη ηε κπέζα ηεο ειιεληθήο ππαίζξνπ. Δ ηειεφξαζε δελ είρε θέξεη ζην ρσξηφ ηνλ άθξαην θνζκνπνιηηηζκφ, δελ είρε θνπξζέςεη αθφκε ηα πάληα. Σα βξάδηα ηα θξεβάηηα αλαζηέλαδαλ, ε λπρηεξηλή βάξδηα ζηε ζθνπηά, νη ππαίζξηνη θακπηλέδεο ήηαλ νη ρψξνη πνπ έθξπβαλ ηνπο ππφθσθνπο αλαζηελαγκνχο ηεο άηαηξεο ηθαλνπνίεζεο. Ήκαζηαλ αξθεηά καθξηά απφ ηνλ πνιηηηζκφ. ΢ηε κνλάδα είρα δηάθνξεο παξέεο. Με δηαθνξεηηθνχο ηνκείο ελδηαθεξφλησλ. Αχν Καιακαηηαλνί, θαιά παηδηά, κνπ είραλ ςήζεη ην ςάξη ζηα ρείιε.

- Πάκε ξε Λεπηέξε! Βίλαη θαηλνχξγηα θαη θαιή! Πιεξσκέλνο έξσηαο! ΋ιν ην απέθεπγα. Τπεθθπγέο, δηθαηνινγίεο αιιά θάπνηε έθηαζε ν θφκπνο ζην ρηέλη. Φνβήζεθα κελ αξρίζνπλ άιινη ζπλεηξκνί.

- Λεο ξε!... Μήπσο είλαη απ’ ηνπο άιινπο; Άληε λα πείζεηο κεηά φηη δελ είζαη ειέθαληαο.

–194 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Κάπνηα ζηηγκή ζπλέπεζαλ νη έμνδνί καο θαη ηξαβήμαλε θάησ ζηε πφιε, ληνπγξνχ γηα ην ιηκάλη. Βγψ έλησζα φηη πάσ γηα εγρείξεζε. Ώλεβήθακε ηα ζθαιηά ηνπ «ζπηηηνχ». ΢ην ζαιφλη επηπρψο δελ ήηαλ άιινη. Μπήθε κέζα ν πξψηνο. Σνλ μεπέηαμε ζ’ έλα δεθάιεπην. Μπήθε ν δεχηεξνο, κηα απφ ηα ίδηα. Ήξζε ην πιήξσκα ηνπ ρξφλνπ.

- Κνπξάγην, Λεπηέξε, είπα κέζα κνπ. Μπήθα ζηε κηζνζθφηεηλε θξεβαηνθάκαξα. Έλα δηπιφ θξεβάηη, έλα κηθξφ θνκνδίλν, δίπια ηνπ κηα κνλή ληνπιάπα, κηα θαξέθια θνληά ζηελ πφξηα θαη δχν θάδξα ζηνλ ηνίρν. Αελ ζπκάκαη ηη ήηαλ. Σν θνξίηζη βγήθε απφ ηε δηπιαλή ηνπαιέηα θαη κε βαξηεζηεκέλε θσλή είπε: - Έια λα ηειεηψλνπκε! Μηα αζηξαπή ιεο θαη θψηηζε ην δσκάηην, έλαο ζεηζκφο ηα αλαπνδνγχξηζε φια. Δ θσλή κ’ έθαλε λα πξνζέμσ ην πξφζσπν. Έκεηλα άγαικα! Σν ίδην θαη εθείλε ε θαθνκνίξα. Μείλακε γηα ιίγν αθίλεηνη ιεο θαη καξκάξσζε φιε ε πιάζε. Ώπέλαληη κνπ είρα κηα απφ ηηο ζπληξφθηζζεο ησλ παηδηθψλ κνπ ρξφλσλ. Έλα αηίζαζν θνξίηζη πνπ ήζειε λα είλαη κέζα ζ’ φια. Ώπηή κίιεζε πξψηε.

- Σψξα κε ιέλε Μπέηη! Αελ είρα ηη λα πσ. Ν’ αλνίμεη ε γε θαη λα κε θαηαπηεί. Άξρηζε ε εμνκνιφγεζε. Δ ίδηα ηξαγηθή ηζηνξία, ηα ζπλήζε πεξηζηαηηθά. Ση ηξάβεμε γηα λα γιηηψζεη

–195 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

ηελ «πξνζηαζία» απφ ηνλ άλζξσπν πνπ ηελ έβγαιε ζην θιαξί. Καη άιια παξφκνηα.

- Θα μεθχγσ, Λεπηέξε! ΢ην ππφζρνκαη! Έρσ καδέςεη θάπνηα ιεθηά θαη παίξλσ έλα λνίθη απφ ηε Θεζζαινλίθε. Ση λα ηεο πσ; Ήηαλ έλα δηθφ καο παηδί, έλα παηδί ηεο γεηηνληάο καο.

- Μαθάξη!

- Έια ηψξα, αθνχ ήξζεο. Αε ζέισ ιεθηά απφ ζέλα. Βγψ ήκνπλ πηψκα. Ώξλήζεθα. Αελ επέκεηλε θη απηή.

- Έια φπνηε ζέιεηο. Κη αλ ρξεηαζηείο ιεθηά κπνξψ λα ζνπ δαλείζσ! Έθπγα κε ηελ νπξά ζηα ζθέιηα. Οη άιινη δχν κε πεξίκελαλ έμσ απφ ην ζπίηη.

- Άληε, ξε γέξν! Ση έθαλεο κηα ψξα κέζα; Ση λα πσ; - Χξαία ήηαλ! Ώλέβεθα ζηελ εθηίκεζή ηνπο. Ώπφ ηφηε έρνπλ πεξάζεη πάλσ απφ ζαξάληα ρξφληα. Ώπηφ ην θνξίηζη δεη ή πέζαλε; Αελ μέξσ. Αελ ζπλαληεζήθακε μαλά, νχηε άθνπζα θαλέλα λέν ηεο. Σψξα, ζηε δχζε ηεο δσήο, θαηαγξάθσ απιψο ην πεξηζηαηηθφ. Βχρνκαη λα δεη θαη λα πξαγκάησζε ηα ζρέδηά ηεο. Βγψ ζέισ λα ηε ζπκάκαη ζαλ εθείλν ην αλππφηαθην αγνξνθφξηηζν ησλ παηδηθψλ παηρληδηψλ καο...

–196 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Ο αθλητιςμόσ ενώνει

΢

ηε κεξαξρία ηνπ Έβξνπ ππήξρε ππεχζπλνο αμησκαηηθφο αζιεηηθψλ εθδειψζεσλ. Ώπηφο νξγάλσλε εζσηεξηθά πξσηαζιήκαηα ζηηο δηάθνξεο κνλάδεο θη άιιεο αζιεηηθέο εθδειψζεηο. Θα ζαο αθεγεζψ δπν ζρεηηθά πεξηζηαηηθά. Ήκνπλ βαζηθφ κέινο ηεο πνδνζθαηξηθήο νκάδαο ζηε κνλάδα κνπ. Βθιέθηνξαο θαη αξρεγφο ήηαλ ν αδεξθφο ελφο γλσζηνχ παίθηε ηνπ Βζληθνχ Πεηξαηψο. Καιφο κπαιαδφξνο απηφο, είρε ηελ άπνςε φηη είκαη ρξήζηκνο ζηελ νκάδα. ΢’ έλαλ αγψλα κε ηελ κνλάδα ηνπ ΢ΒΜ (εθνδηαζκφο θαη κεηαθνξέο) ζην ζηξαηφπεδν ηνπ Μ. Ώιεμάλδξνπ, ηα πξάγκαηα δπζθφιεςαλ γηα καο. Βλψ ήηαλ νιηγάξηζκε κνλάδα είρε θαιή νκάδα θη ν αγψλαο πξνκελπφηαλ ληέξκπη. Παξά ηηο εθαηέξσζελ πξνζπάζεηεο ζην πξψην εκίρξνλν ηα δίρηπα παξέκεηλαλ αλέπαθα. ΢ηελ εμέδξα θπξηαξρνχζακε γηαηί ε δχλακή καο ζε άληξεο ήηαλ ππεξδηπιάζηα ησλ ΢.Β.Μ. Φίιαζινο θαλαηηθφο θαη πξνθαλψο ππνζηεξηθηήο καο ήηαλ ν ινραγφο ηνπ Ώ2 κε ηνλ νπνίν είρα κέρξη ηψξα πνιιά ληξάβαια. ΢ην εκίρξνλν εκςχρσλε ηνπο παίθηεο.

- Πάλσ ηνπο παηδηά! Να ηνπο ηζαθίζνπκε!! Άξρηζε ην δεχηεξν εκίρξνλν θαη ζε κηα ζηηγκή αδξάλεηαο καο θφιιεζαλ ην γθνιάθη. Παγσκάξα ζηνπο νπαδνχο καο.

–197 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Γθνι απηνί; ΢έληξα εκείο! Ο αξρεγφο ζην επφκελν δίιεπην, κεηά απφ ηξίπιεο θαη θνιπάθηα, κπήθε κε ηελ κπάια ζηα δίρηπα. Ώλαθνχθηζε! Αηαηηεηήο ήηαλ έλαο έθεδξνο απφ ηα δηπιαλά ηεζσξαθηζκέλα, πνπ ήηαλ παξαηεξεηηθφο θη αθξηβνδίθαηνο. Ο αγψλαο ζπλερίζηεθε ακθίξξνπνο θαη πήγαηλε γηα ηζνπαιία. ΋κσο ιίγν πξηλ ην ηειηθφ ζθχξηγκα, ην θάξδνο κνπ; ν θαιφο Θενχιεο; δελ μέξσ! Με έλα αξηζηεξφ ζνπηάθη έζηεηια ηε κπάια ζην Γάκα! Σν ηη έγηλε δελ πεξηγξάθεηαη. Οη δηθνί καο κπήθαλ ζηνλ αγσληζηηθφ ρψξν θαη κε ζήθσζαλ ζηα ρέξηα. Έλαο απφ απηνχο ήηαλ θη ν ινραγφο. Κάπνηα ζηηγκή ζπλαληήζεθαλ ηα βιέκκαηά καο. Σφηε ζπλεηδεηνπνίεζε ηελ θαηάζηαζε. Γχξηζε ζαλ αζηξαπή ην θεθάιη αξηζηεξά-δεμηά θη ακέζσο απνκαθξχλζεθε ςηζπξίδνληαο: - Ση θάλσ ν καιάθαο; Βγψ φκσο ήκνπλ επηπρηζκέλνο γηαηί είδα λα επαιεζεχεηαη ε ξήζε φηη «ν αζιεηηζκφο ελψλεη ηνπο αλζξψπνπο». Οη πξνθαηαιήςεηο, δπζηπρψο, ηνπο ρσξίδνπλ. Μηα άιιε θνξά ζηελ πξσηλή αλαθνξά κάο ελεκεξψλνπλ φηη ηελ άιιε Αεπηέξα ζα γίλεη αλψκαινο δξφκνο Μάθξε-΢ηξαηφπεδν, πεξίπνπ δέθα ρηιηφκεηξα, κε πιήξε εμάξηπζε. Σν ζαθίδην, ηα άξβπια θαη ην ηνπθέθη Μ1. ΋ζνη ελδηαθέξνληαη λα ην δειψζνπλ ζηνλ επηινρία. Ήκνπλ απφ ηνπο πξψηνπο. Με θνίηαμε θαιά-θαιά.

- Θ’ αληέμεηο, γέξν; Με ηα θξηηήξηα ηνπ ζηξαηνχ θαη ηεο επνρήο ήκνπλ κεγάινο, αθνχ είρα πάξεη αλαβνιή ιφγσ ζπνπδψλ.

–198 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

- Με ζε λνηάδεη Πξάγκαηη, ηε Αεπηέξα ην πξσί, έλα δηθφ καο Νηφτηο, καο πήγε ζηε Μάθξε. Ήκαζηαλ θακηά δεθαξηά. Βθεί ήηαλ θη άιινη απφ άιιεο κνλάδεο. Ίζσο πάλσ απφ εθαηφ. Ο επηθεθαιήο αμησκαηηθφο κάο εμήγεζε. Ώπηφο ζα πεγαίλεη κπξνζηά κε ην ηδηπ θαη πίζσ καο ζα ππάξρεη έλα κεγάιν ΡΒΟ λα καδεχεη ηξαπκαηίεο ή απηνχο πνπ ζα εγθαηαιείπνπλ ηελ πξνζπάζεηα. Αφζεθε ε εθθίλεζε. Ξεθηλήζακε. Οη πεξηζζφηεξνη θνπξηφδνη έθπγαλ κε θφξα θαη πέξαζαλ κπξνζηά. Βγψ αθνινχζεζα ζπληεξεηηθή ηαθηηθή. ΢ηγά-ζηγά κε ζηαζεξφ ξπζκφ. ΢ε ιίγν άξρηζαλ νη απνρσξήζεηο. Σν ηδηπ θαη νη πξνπνξεπφκελνη ράζεθαλ απφ ηα κάηηα κνπ, αιιά εκέλα κε γέκηδε ην νιπκπηαθφ ηδεψδεο ηνπ Κνπκπεξηέλ: ΢εκαζία δελ έρεη ε λίθε! ΢εκαζία έρεη ε ζπκκεηνρή! Κάπνπ κεηά ηε κέζε άθνπζα πίζσ κνπ θσλέο. Με πιεζίαδε ην ΡΒΟ κε αξθεηνχο θαληάξνπο ζηελ θαξφηζα. Έλαο δηθφο καο θψλαμε: - Παξάηα ηα, ξε Λεπηέξε. Να πάκε γηα θαγεηφ! Βγψ φκσο πεηζκσκέλν κνπιάξη! Σ’ άξβπιά κνπ ήηαλ παιαηά θαη ρηιηνκεηαρεηξηζκέλα. Έλησζα ηα θαξθηά λα κε πιεγψλνπλ. ΋κσο ηίπνηα. Ώθνινπζνχζα ην ζηαζεξφ ξπζκφ ηεο ρειψλαο κφλν, πνπ νη ιαγνί, θαληάδνκαη εδψ, ζα είραλ πηα θηάζεη ζην ηέξκα! Ο αλζππνινραγφο, πνπ θαζφηαλ δίπια ζηνλ νδεγφ ηνπ ΡΒΟ θάπνηα ζηηγκή δελ άληεμε: - Άληε θαληάξε, αξθεηά. Παξάηα ηα πηα!

–199 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Βγψ έθαλα ηνλ θνπθφ! Κάπνηε έθηαζα ζηε ζηξνθή γηα λα κπσ ζην ζηξαηφπεδν. Βθεί ήηαλ ζηακαηεκέλν ην ηδηπ κε ηνλ νδεγφ θαη ηνλ ππεχζπλν αμησκαηηθφ μεθνχκπσην κε ην πειήθην ζην ρέξη. ΋ηαλ έθηαζα θνληά ηνπ, κε απεπδεζκέλν χθνο κνπ είπε εθείλν ην ππέξνρν, πνπ φπνηε ην ζπκάκαη γεκίδεη ε θαξδνχια κνπ απφ επραξίζηεζε: - Άληε, ξε Γάηνπεθ! Μαο έζθαζεο! Έθηαζα ζηνλ ηεξκαηηζκφ θη έθνςα ηειεπηαίνο θαη θαηατδξσκέλνο ην λνεηφ λήκα! Πεξίκελα λα κε θαηζαδηάζνπλ! Ώιιά δελ έγηλε ηίπνηε. Οη θαληάξνη ζεβάζηεθαλ ηα «γεξαηεηά» κνπ. Οη αμησκαηηθνί θνπβέληα. Ήκνπλ άιισζηε ν κφλνο θαληάξνο ηεο δηθήο καο κνλάδαο πνπ ηεξκάηηζε. ΋ηαλ έβγαια ηηο αξβχιεο θαηάιαβα γηαηί πνλνχζα. Οη κάιιηλεο θαη ηξππεκέλεο θάιηζεο ήηαλ θαηακαησκέλεο, νη παηνχζεο θαη θπξίσο νη θηέξλεο ήηαλ θφζθηλν. ΋κσο, κπξνο ηα θάιιε ηη είλαη ν πφλνο; Έλησζα γεκάηνο θαη δηθαησκέλνο. Άζε πνπ ν γηαηξφο ηεο κνλάδαο κ’ έβγαιε ηξεηο κέξεο ειεχζεξν ππεξεζίαο. Λίγν ήηαλ απηφ; Γιίησζα ηξία γεξκαληθά λνχκεξα ζθνπηά θαη ηξεηο εζληθέο εζηθέο δηαπαηδαγσγήζεηο. ΐξαβείν φκσο γηα ηνλ ηειεπηαίν δελ πξνβιέπαλε νη θαλνληζκνί!

–200 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Πϊςχα του 1967

Κ

αλνληθά έπξεπε λα είκαη επηπρήο. Μπξνζηά κνπ είρα ειεχζεξν έλα νιφθιεξν δηήκεξν. Γηα έλαλ ρξφλν, πνπ ήκνπλ θαληάξνο ζηνλ Έβξν, απηφ ήηαλ πξσηνθαλέο. Σφζν θαηξφ βίσλα ηελ απνθνπή απφ ηελ νηθνγέλεηα, ηνπο θίινπο, ην ΐφιν, ηελ Ώζήλα. Τπεξεηνχζα σο ζθαπαλέαο- ππξνβνιεηήο ζηελ 154 ΜΜΠ πνπ έδξεπε ζην ζηξαηφπεδν Μεγάινπ Ώιεμάλδξνπ, ιίγν έμσ απφ ηελ Ώιεμαλδξνχπνιε. Δ Μνίξα είρε θχγεη πξσί-πξσί γηα ηηο ΢άππεο, έλα ρσξηφ ζην γεηηνληθφ λνκφ Ρνδφπεο, λα θάλεη αζθήζεηο βνιήο. Θα γχξηδε πίζσ, κε βάζε ηνλ πξνγξακκαηηζκφ, ην ΢άββαην ην απφγεπκα. Βκέλα δελ κε πήξαλ καδί ηνπο. Με άθεζαλ πίζσ, καδί κε ηνπο βνεζεηηθνχο, δπν-ηξεηο αξξψζηνπο ειεχζεξνπο ππεξεζίαο θη έλαλ αμησκαηηθφ. Να κε κάζσ ηα κπζηηθά ηεο άζθεζεο; Μάιινλ φρη. Ώπιψο ήζειαλ λα επαλαιεθζεί γηα κηα αθφκε θνξά ε εηθφλα: Ο Λεπηέξεο είλαη έλα απφβιεην, έλα κίαζκα, έλαο επηθίλδπλνο Βακνβνχιγαξνο, πνπ θάζε θξφληκνο θαληάξνο πξέπεη λα απνθεχγεη κεηά βδειπγκίαο. ΋κσο απηφ δελ ηνπο πέξαζε πνηέ παξά ηηο θηιφηηκεο, πξνζπάζεηεο ηνπ ινραγνχ ηνπ Ώ2 Υαζαπίδε. Ώπηφο είρε φπιν ηνλ εθθνβηζκφ θαη ηελ ηηκσξία, εγψ φκσο είρα ηε ζπλερή αλζξψπηλε πξνζέγγηζε.

–201 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Ήκνπλ γηα θαηξφ πηεζκέλνο θαη ζε ζπλερή έληαζε. Κάπνηα ζηηγκή, θαηακέηξεζα 54 ζπλερείο κέξεο φπνπ ήκνπλ ζθνπφο γεξκαληθφ λνχκεξν , δειαδή 2-4 ηελ λχρηα , ψζηε λα κε κπνξψ λα θνηκεζψ νχηε κηα λχρηα ζπλερψο. Βλψ ζηηο δηπιαλέο κνλάδεο ην κάζεκα ηεο Βζληθήο θαη Δζηθήο Αηαπαηδαγψγεζεο γηλφηαλ δπν θνξέο ηελ εβδνκάδα, ζηε δηθή κνπ γηλφηαλ θαζεκεξηλά, πιελ Κπξηαθήο. Κάζε θνξά πξνζσπηθέο πξνθιήζεηο, ζπλερείο εξσηήζεηο, πξνθιεηηθέο θαη χπνπιεο. Ώιιά εγψ, κνλνιηζηθφο, απαληνχζα κνλφηνλα κε ηε ζησπή ή «δε μέξσ» αθφκα θαη ζε πξνθαλείο εξσηήζεηο. Με είρε θπξηεχζεη ην ζχλδξνκν ηεο ζηέξεζεο. ΢ηέξεζε απφ θίινπο, ζηέξεζε απφ εηδήζεηο, εθεκεξίδεο, ζπλεδξηάζεηο, δηαδειψζεηο. ΢ηέξεζε απφ γπλαίθα. Σα ηειεπηαία ρξφληα, πξηλ βάισ ην ραθί, είρα κηα έληνλε θνηηεηηθή δσή. Σψξα δελ έπξεπε λα δψζσ αθνξκή. Οχηε θηρ πνιηηηθφ. Άξλεζε ζπκκεηνρήο. Ώθφκα θη εθεί πνπ έβιεπα ζπκπάζεηα, θξαηνχζα ηηο ζρέζεηο ζ’ έλα επίπεδν. ΋ρη πνιιά. Άλνηγκα κφλν ζην πνδφζθαηξν θαη ην ηξαγνχδη. Γηα ηηο γπλαίθεο αλψλπκεο γεληθέο ζπδεηήζεηο. Κπξίαξρνη ήξσεο κνπ ε ΏΒΚ θη ν ΢ηέιηνο Καδαληδίδεο. Ώλαινγηδφκελνο, ζήκεξα, ηα γεγνλφηα πνπ δηαδξακαηίδνληαλ, ηηο πξνθιήζεηο, ηηο αλαθνξέο, ηε ζπλερή αγσλία κνπ λα έρσ θαζαξφ ηνλ εαπηφ κνπ, ηαθηνπνηεκέλν ην θξεβάηη θαη φιν ηνλ άιιν εμνπιηζκφ, βάδσ ην εξψηεκα: Πνχ εχξηζθα απηφ ην απφζεκα ππνκνλήο θαη εγθαξηέξεζεο λ, αληέρσ ηελ θάζε κέξα πνπ μεκέξσλε; Πνχ είρα αλαθαιχςεη απηή ηε ρξπζή θιέβα

–202 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

ζε πείζκα θαη εκκνλή; ΢ήκεξα δελ είλαη ζηνηρείν ηνπ ραξαθηήξα κνπ. Αελ μέξσ. Ίζσο γηαηί κεγάισζα. Ίζσο γηαηί δελ ππάξρνπλ νη πξνθιήζεηο, πνπ ηφηε κνπ ηα μχπλεζαλ. Μάιινλ γηαηί άιιαμαλ ξηδηθά νη εμσηεξηθέο ζπλζήθεο. Δ Πέκπηε ήηαλ κηα ζπλλεθηαζκέλε κέξα. Καλνληθά ζα έπξεπε ν αμησκαηηθφο ππεξεζίαο λα κε απαζρνιήζεη κε θάηη, λα κνπ αλαζέζεη κηα άζθνπε αγγαξεία. Ώιιά επθαηξία βξήθε θη απηφο, ηελ άξαμε ζην δηνηθεηήξην θαη κε άθεζε ειεχζεξν θαη ήζπρν. Έηζη άξρηζα ηηο βφιηεο κέζα ζην ζηξαηφπεδν. Έθηαζα ζηελ πχιε θαη είπα ηελ θαιεκέξα κνπ ζηνλ Ώιθακίηε. Πήγα ζην γξαθείν θηλήζεσο πνπ βξηζθφηαλ ζε έλα απφκεξν κηθξφ θηίζκα. Βθεί γηα έλα θεγγάξη κε αγθαδάξηζαλ σο γξαθηά. Πήγα ζην πεηζαξρείν, φπνπ ιίγν θαηξφ πξηλ πέξαζα έλα εηθνζαήκεξν απζηεξήο απνκφλσζεο. ΢ην ζηξαηφπεδν ππήξρε κηα άιιε νιηγάξηζκε κνλάδα εθνδηαζκνχ θαη κεηαθνξψλ κε ηηο αληίζηνηρεο απνζήθεο. Αίπια απφ ην δηθφ καο ζηξαηφπεδν ήηαλ ε 22 ΒΜΏ, κηα κνλάδα ηεζσξαθηζκέλσλ. Έηζη ζπρλά-ππθλά πεξλνχζαλ ζε θάιαγγεο απφ κπξνζηά καο γηα ηηο πξνβιεπφκελεο αζθήζεηο. Σν κεζεκέξη ην ζπζζίηην, έλαο θαθέο ζην ΚΦΜ, κεξηθά «γεηα ραξά» κε αλζξψπνπο πνπ ζπλάληεζα θαη ηίπνηα παξαπέξα. ΋κσο, ην δηαηζζαλφκνπλ. Δ αηκφζθαηξα ήηαλ γεκάηε έληαζε θαη ζθνηεηληά. Βδψ θαη θαηξφ ήηαλ θξαπγαιέα θαη ππνηηκεηηθή ε ζηάζε ησλ αμησκαηηθψλ ζηα καζήκαηα, ζηηο νκηιίεο, ζηηο αλαθνξέο γηα ηνπο «μεθηηιηζκέλνπο, ηνπο απαηεψλεο, ηνπο θαηαρξαζηέο πνιηηηθνχο». Καλέλαο ζε-

–203 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

βαζκφο ζηελ ηεξαξρία, θπξίαξρν ζηνηρείν ζηε δνκή ηνπ ζηξαηνχ. ΐξάδηαζε θαη ε αλεζπρία κνπ δελ έιεγε λα θαηαιαγηάζεη. ΋ηαλ βγήθα πξσί-πξσί απφ ην παξάπεγκα πνπ ήηαλ γηα καο ν ζάιακνο, είδα ηελ αλεζπρία δηάρπηε . ΢ηε πχιε δηπινζθνπηά θη έλα άξκα κπξνζηά ηεο κε ηνπο ζηξαηηψηεο νπιηζκέλνπο θαη κε ζηνιή εθζηξαηείαο. ΢ε ιίγν κνπ ςηζπξίζηεθε ε ηξαγηθή είδεζε.

- Έγηλε θίλεκα, ν ζηξαηφο αλέιαβε ηελ εμνπζία. Μνπ θφπεθαλ ηα γφλαηα. Ώπηφ κνπ έιεηπε ηψξα. Ώπνθνκκέλνο απφ παληνχ, κφλνο θη έξεκνο, ζα κ’ εμαθαλίζνπλ ρσξίο λα πάξεη θαλέλαο ρακπάξη. Σφηε βγήθε απφ κέζα κνπ κηα αλεμήγεηε μεγλνηαζηά.

- ΋,ηη ήζειε λα έξζεη, θαιψο ην! ΢θέθηνκαη ζήκεξα απηήλ ηελ αληίδξαζε θη αλαξσηηέκαη. Ήηαλ θάηη θπζηθφ απηφ; Πνηέ δε ζα ην κάζσ. Μαο ζπγθέληξσζε ν αμησκαηηθφο ζηε ζέζε ηεο πξσηλήο αλαθνξάο θαη είπε: - Με βγάιεηε ηζηκνπδηά, νχηε θηρ. ΢ε ιίγν ε κνλάδα γπξίδεη πίζσ, ηφηε ζα ηα πνχκε φια. Πξάγκαηη ζε ιίγε ψξα ην ηδηπ, ηα Νηφηηο , ηα ΡΔΟ γεκάηα θαληάξνπο θαη ηα ππξνβφια ησλ 155 ρηιηνζηψλ κπήθαλ γξήγνξα- γξήγνξα ζηνλ φξρν. ΢ε ιίγν αθνχζηεθε ε ζάιπηγγα γηα γεληθφ πξνζθιεηήξην. Βθεί κίιεζε ν δηνηθεηήο ηεο κνίξαο αληηζπληαγκαηάξρεο Παπαβαζηιείνπ. Έβγαιε έλα ζχληνκν ινγχδξην. Δ εληχπσζε πνπ κνπ άθεζε ήηαλ: Να θξαηήζνπκε ηελ ελφηεηα κέζα ζην ζηξάηεπκα, γηα λα αληηκεησπίζνπκε ηνλ ερζξφ πνπ

–204 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

είλαη ν ληφπηνο θαη ν δηεζλήο θνκκνπληζκφο. Ώπηφο πνπ ήηαλ έηνηκνο λα ππνδνπιψζεη ηε ρψξα. Βπηπρψο φκσο νη θχιαθεο γξεγνξνχλ. «Θα πάηε ήζπρα ηψξα ζηνπο ζαιάκνπο ζαο. Βθεί ζα πάξεηε εληνιέο». Ώπηφ θάλακε. ΢ηηο εξσηεκαηηθέο καηηέο θίισλ θαη ζπζηξαηησηψλ απαληνχζα κε ηε ζησπή. Αελ πέξαζε πνιιή ψξα. Έλαο κνληκάο ινρίαο ήξζε θαηεπζείαλ ζε κέλα.

- Γηαηί έιεηπεο απφ ην πξνζθιεηήξην; Καηάιαβα. Πήξα κηα θνπβέξηα ππφ κάιεο θαη ηνλ αθνινχζεζα ρσξίο ιφγηα θαη αληηξξήζεηο. ΢ε κηθξή απφζηαζε ήηαλ ην πεηζαξρείν. Ήμεξα θαιά ηελ εζσηεξηθή ηνπ ηνπνγξαθία. Ήηαλ έλαο δηάδξνκνο κε δπν κηθξά θειηά ζηελ πάλσ πιεπξά θαη ζην βάζνο έλαο ζάιακνο. Μ’ έβαιαλ ζην ζάιακν θαη θιείδσζαλ πίζσ ηνπο. Κάζηζα ζε κηα γσληά κε ηελ αίζζεζε φηη ρίιηα αφξαηα κάηηα κε επηηεξνχλ. Αε πέξαζε πνιιή ψξα λα ζνπ θη ν δεχηεξνο, ν κηθξφο αδειθφο ηνπ Λαξηζαίνπ πξσηαζιεηή ζην βάδελ Μπνληηθνχιε. Με ξψηεζε κε ηα κάηηα θαη ηνπ απάληεζα κε ην δείθηε ζην ζηφκα - ΢ησπή! ΢ε κηα ψξα γίλακε πέληε. Αελ ζπκάκαη ηα νλφκαηά ηνπο, κφλν έλα θαιφ παηδί απφ ηε Αξάκα πνπ είπε: - Έια κσξέ, ηη ζα καο θάλνπλ; Σν πνιχ-πνιχ ζα καο ζηείινπλ ζηελ εμνξία. Αε μέξσ ηη εληχπσζε έθαλε ζηνπο άιινπο, αιιά ζ’ εκέλα αθνχζηεθε ζα γιπθνιαιηά, κάλλα εμ νπξαλνχ. Θα βξεζψ κε θίινπο. «Μαθάξη, Θεέ κνπ», ζθέθηεθα, καθάξη! Σελ πξψηε λχρηα ηε βγάιακε έηζη. Ο θαζέλαο

–205 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

θνχξληαζε ακίιεηνο θαη ζθεθηηθφο ζηε δηθή ηνπ γσληά. Σν πξσί ην ζηξαηφπεδν δσληάλεςε. Ο ρψξνο αλαθνξάο ήηαλ δίπια. Βηθφλα δελ είρακε, κφλν ζπγθερπκέλνη ήρνη έθηαλαλ ζη’ απηηά καο. Μηα ψξα κεηά ήξζαλ θαη πήξαλ ηνλ πξψην. Βθ ησλ πζηέξσλ έκαζα φηη έθαλε κηα δήισζε απνθήξπμεο ηνπ θνκκνπληζκνχ θαη γχξηζε ζηε ζέζε ηνπ. Σν ίδην θαη ν δεχηεξνο. Ο κφλνο πνπ γχξηζε πίζσ ήηαλ ν Μπνληηθνχιεο .

- Μνπ δήηεζαλ δήισζε θαη είπα δελ ππνγξάθσ ηίπνηε! Μ’ εκέλα αζρνιήζεθαλ κεηά ην βξαδηλφ ζησπεηήξην. Οη ζπλνδνί ήηαλ δχν θαη κε πήγαηλαλ πξνο ηελ απνζήθε ηνπ ιφρνπ δηνίθεζεο. ΢ην ζηξαηφπεδν θπθινθνξνχζαλ πεξίπνινη γηα ηνπο αφξαηνπο ερζξνχο κε εληνιή: Ππξνβνινχκε φπνηνλ δελ ππαθνχεη ζηελ εληνιή: Ώιη! ΋ηαλ ε πεξίπνινο καο ζηακάηεζε νη ζπλνδνί έθαλαλ ηελ πάπηα. Σν έλζηηθην απηνζπληήξεζεο ιεηηνχξγεζε ακέζσο.

- Ο Λεπηέξεο είκαη παηδηά! ΋ηαλ θηάζακε ζηελ απνζήθε, κε παξέιαβε ν Υαζαπίδεο - Λεπηεξάθε, ηειείσζαλ ηα ςέκαηα. Καλφληζε ηελ πνξεία ζνπ. Θα κεηαρζείο ζηελ Καβάια θαη απφ θεη εμνξία ζην λεζί. Θα πεξάζεηο θαιά θαθνκνίξε κνπ! Αελ ηνπ έδεημα ηε ραξά κνπ. Παξέκεηλα φξζηνο θη ακίιεηνο. ΢ε ιίγε ψξα ν ινραγφο, αθνχ νινθιήξσζε ηνπο εθθνβηζκνχο ηνπ, απνρψξεζε. Έκεηλε ν κφληκνο ινρίαο. Ώπηφο γέκηζε κε ηδηαίηεξε θξνληίδα ην απηφκαηφ ηνπ θαη άξρηζε λα ην πεξηθέξεη κε άμνλα εκέλα.

–206 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Ώκίιεηνο, ρσξίο λα ιέεη ηίπνηα αιιά νη θηλήζεηο ηνπ λα ππνδειψλνπλ κε ζαθήλεηα ηελ πξφζεζή ηνπ. Καη ηφηε ζπλέβε ην εμήο παξάμελν. ΢αλ λα βγήθα απφ ην ζψκα κνπ θαη λα ηαμίδεςα ζε κηα ζάιαζζα αλακλήζεσλ θαη επηζπκηψλ. ΋ια φκσο ακνξθνπνίεηα θαη ζπγθερπκέλα. ΋ηαλ μαλαγχξηζα πίζσ ζην ζψκα κνπ θαη αλέθηεζα ηηο αηζζήζεηο κνπ ήκνπλ μαπισκέλνο ζε κηα γσληά ηνπ πεηζαξρείνπ. Ο Μπνληηθνχιεο κνχ είπε αξγφηεξα: - ΢’ έθεξαλ ζεθσηφ νη ίδηνη! Ση έγηλε, ηη ζπλέβε δε κπφξεζα λα κάζσ. Ίζσο ιηπνζχκεζα. Έλαο ςπρνιφγνο- ςπρίαηξνο κπνξεί λα εξκελεχζεη ην θαηλφκελν. Ώπηή ε αζπλεηδεζία κ’ έζσζε απφ κηα αγσλία δσληαλή θαη πειψξηα. Σψξα είρακε κείλεη δχν. Μαο ρψξηζαλ ζηα αηνκηθά θειηά. Ξεκέξσλε Αεπηέξα, ε βδνκάδα ησλ Παζψλ. Σελ Κπξηαθή ζα ήηαλ ην Πάζρα. Ώθνχζακε νκηιίεο θαη θηλήζεηο. Άξρηζαλ λα θέξλνπλ ζην ζάιακν άιινπο απφ γεηηνληθά ζηξαηφπεδα. Έλα βξάδπ αξγά, ίζσο Μεγάιε Σεηάξηε, έθαλα απηφ πνπ κφλν κπνξνχζα. Ώλαπνινχζα θαιχηεξεο ζηηγκέο ηεο δσήο κνπ. Ξαθληθά αλαηξίρηαζα κέρξη ην κεδνχιη αθνχγνληαο έλα βπδαληηλφ χκλν ηξαγνπδεκέλν ππέξνρα απφ ην ζάιακν. Ήηαλ έλαο έθεδξνο αλζππνινραγφο. Ο παηέξαο ηνπ αλψηεξνο ππάιιεινο ζην ππνπξγείν ΐνξείνπ Βιιάδνο. Με ηελ αζσφηεηα ηνπ θαζαξνχ αλζξψπνπ, κε ηελ απζφξκεηε αληίδξαζε ζηε βία, δήισζε ζηνλ δηνηθεηή ηνπ: - Βγψ, δελ ππξνβνιψ ην αλψλπκν πιήζνο!

–207 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Σνλ κπνπδνπξηάζαλ. Ση απέγηλε δελ μέξσ, γηαηί φηαλ έθπγα ζηα κέζα ηνπ ΜαΎνπ, απηφο ήηαλ αθφκα εθεί. Κπθινθνξνχζε ζην δηάδξνκν ειεχζεξα θη εξρφηαλ ζην πνξηάθη ηνπ θειηνχ κνπ γηα παξέα θαη ζπδήηεζε. ΏιαθξνΎζθησηνο, Έιιελαο Υξηζηηαλφο, ηνλ ζπκάκαη κε λνζηαιγία θαη αγάπε. ΢ην θειί είρα ηελ Καηλή Αηαζήθε θαη ηελ δηάβαδα επηζηακέλσο, ζεκεηψλνληαο φ,ηη κνπ έθαλε εληχπσζε . Σε Μεγάιε Παξαζθεπή ην πξσί κπήθε ζην πεηζαξρείν ν ζηξαηησηηθφο παπάο, θνξψληαο ην πεηξαρήιη θαη θξαηψληαο, κε χθνο δέθα θαξδηλαιίσλ, ην Άγην Αηζθνπφηεξν. Πήγε ζ’ φινπο αξρίδνληαο απφ ην ζάιακν θάλνληαο θαη ηελ θαηήρεζε. Βγψ ζην θειί ηνλ άθνπγα θη άξρηζα λα βξάδσ. Ώπηφο κε ηνλ ηξαγηθφ ζπκβνιηζκφ ηεο κεηάιεςεο ηνχκπαξε ηνλ Μπνληηθνχιε. Έβαιε κηα ππνγξαθή ζηε δήισζε φηη δελ ζ’ αζρνιεζεί μαλά κε πνιηηηθέο νξγαλψζεηο. ΋ηαλ ήξζε ζ’ εκέλα ήκνπλ πηα εθηφο εαπηνχ. Ήηαλ εχζσκνο κε κηα θνηιηά ζαλ λα θπνθνξεί δέθα θνπηάβηα, καδί κε ην γλσζηφ κειηζηάιαθην χθνο - Έια, Λεπηέξε, λα θνηλσλήζεηο! Ώπηφ ήηαλ. Πεηάρηεθα απφ ην θξεβάηη. Σνπ ’δσζα κηα ζπξσμηά θαη ην Αηζθνπφηεξν έζθαζε θάησ αδεηάδνληαο ην πεξηερφκελν ηνπ ζην βξψκηθν έδαθνο.

- Φχγε απφ δσ, ζηρακέλε! Αε ζέβεζαη ην ζρήκα ζνπ! Ώλαςνθνθθηληζκέλνο έθαλε κεηαβνιή ιέγνληαο: - Ώκεηαλφεηνο! Βίζαη παηδί ηνπ ΢αηαλά! Αε μέξσ ηη αλέθεξε ζηνπο αμησκαηηθνχο. Ίζσο απφ ληξνπή λα ην έθξπςε. Σνλ γλψξηδα απφ ηα καζήκαηα

–208 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

πνπ καο έθαλε ηνπο πξνεγνχκελνπο κήλεο. Παξίζηαλε ηνλ πξννδεπηηθφ. ΋ιν ζεμνπαιηθά ππνλννχκελα θαη ηα παξαπιήζηα.

- Βπηηξέπεηαη ιίγε καιαθία! Μελ ην παξαθάλεηε φκσο ! Μεξηθά ραδνραξνχκελα έιεγαλ - Βίδεο ν παπάο; Πξνρσξεκέλνο! Σελ εκέξα ηνπ Πάζρα ην ζηξαηφπεδν, ζχκθσλα κε ην πάγην έζηκν άλνημε ηηο πχιεο ηνπ λα δερζεί ην Λαφ. ΢νχβιεο αξληά θη φια ηα άιια παζραιηάηηθα θαινχδηα. Έλαο θσηνγξάθνο γχξηδε κέζα ζην ζηξαηφπεδν αλαδεηψληαο πειάηεο. Βγψ, αλεβαζκέλνο ζην μχιηλν θξεβάηη θαη θξαηψληαο ηα ζηδεξέληα θάγθεια ηνπ κηθξνχ παξάζπξνπ, θάπνηα ζηηγκή ηνλ παίξλεη ην κάηη κνπ. Ώηζηνδνμία ν δηθφο ζνπ!! Σνλ θσλάδσ θαη ηνπ εμεγψ: - ΐγάιε κνπ κηα θσηνγξαθία. ΋ηαλ ηηο θέξεηο ζηνπο άιινπο θέξε θαη ηε δηθή κνπ Θα πιεξσζείο θαλνληθά. Αελ ζα ην πηζηέςεηε, απηή ηε θσηνγξαθία ηελ έρσ θαη ζήκεξα, γηα λα κνπ ζπκίδεη απηή ηε ζεκαδηαθή κέξα. Έλα πξφζσπν κε ζπαζκέλν ρακφγειν πίζσ απφ ηε ζηδεξηά ηνπ κηθξνχ παξάζπξνπ! Δ έθπιεμε ήξζε πξνο ην κεζεκέξη, φηαλ κε πήξαλ έμσ γηα ην παζραιηλφ ηξαπέδη. Σειηθά πάληα ππάξρεη ειπίδα. Ο άλζξσπνο δελ είλαη δψν. Ίζσο θάπνηα ζηηγκή λα ην παξηζηάλεη. Να ζαο πσ έλα κπζηηθφ; Δ δηθή κνπ κεξίδα απφ ην ςεηφ αξλί ήηαλ ε πην πινχζηα θαη πεξηπνηεκέλε. Λίγν θξαζί, ιίγν ηξαγνχδη αιιά κεηά.. επηζηξνθή ζην θειί.

–209 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Ώξγφηεξα έκαζα ην εμήο. Ήξζε απφ πάλσ δηαηαγή: ΋ινη νη ραξαθηεξηζκέλνη θαληάξνη λ’ αιιάμνπλ πεξηβάιινλ. Έηζη θάπνηα ζηηγκή κνπ είπαλ απφ ην ππαζπηζηήξην.

- Μεηαηίζεζαη ζηελ Πξέβεδα. ΢ηελ 147 ΜΜΠ. Φεχγεηο ζε κία ψξα!

- Να καδέςσ ηα πξάγκαηά κνπ, είπα.

- ΋ια είλαη έηνηκα, ν ζάθνο κε ηα πξάγκαηά ζνπ είλαη ζηελ πχιε. Αελ κπφξεζα λα δσ θαη λα ραηξεηήζσ θαλέλαλ. Με πήξαλ κε ην ηδηπ θαη κε πήγαλ ζην ζηαζκφ. ΢πλνδεία ζην ηξέλν κέρξη ηε Θεζζαινλίθε ήηαλ ν ινρίαο πνπ ξχζκηδε ηηο ζθνπηέο. Μάιινλ πήγαηλε ζην ρσξηφ ηνπ κε άδεηα. ΋πσο, ήδε ην έρσ αλαθέξεη, κε είρε πεξί πνιινχ. Ώκεραλία ζ’ φιε ηε δηάξθεηα ηνπ ηαμηδηνχ. Φνβφηαλ ν Γηάλλεο ην ζεξηφ θαη ην ζεξηφ ην Γηάλλε. Κάπνηα ζηηγκή ηνχ ην πέηαμα - Βίρα εληνιέο! Μνπ απάληεζε. Βζχ αλ κε δεηο ζηελ Ώζήλα ζα κνπ ζπάζεηο ην θεθάιη κε πέηξα! Βηνηκφινγνο ηνπ απάληεζα - Ση κνπ θηαίεη ε πέηξα; Αελ μέξσ ηη θαηάιαβε. Φηάζακε ζηε Θεζζαινλίθε θαη ρσξίζακε νξηζηηθά. Βγψ έπξεπε λα πάσ ζηα ιεσθνξεία ησλ Εσαλλίλσλ . Σφηε κνπ πέξαζε απφ ην κπαιφ ε ηδέα: - Να ην ζθάζσ ή φρη; Μηα θνπβέληα είλαη απηή. Πνχ λα πάσ φκσο; Αελ ππήξρε πξννξηζκφο. Αελ είρα θακηά πιεξνθφξεζε. Ση

–210 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

γίλεηαη ζην ΐφιν, ηη θάλνπλ νη θίινη κνπ ζηελ Ώζήλα; Πνχ βξίζθνληαη, είλαη ειεχζεξνη ή φρη; Μήπσο ζα έβαδα δηθνχο κνπ αλζξψπνπο ζε πεξηπέηεηεο; Μφλν εηθαζίεο κπνξνχζα λα θάλσ. Έηζη, ππέθπςα ζηε κνίξα κνπ. Κάπνηα ζηηγκή έθηαζα ζηελ Πξέβεδα. Σν ξαπφξην γηα ην πνηφλ κνπ είρε ήδε θηάζεη .΋κσο νη ζπλζήθεο ήηαλ ηψξα δηαθνξεηηθέο. Δ λέα γξακκή ήηαλ: Μελ αλνίγνπκε κέζα ζηε κνλάδα εζσηεξηθά κέησπα. Γηα ην λέν κνπ δηνηθεηή ήκνπλ κία ζπλερήο έγλνηα κέρξη ηε κέξα πνπ, απφ θεη, πήξα ην απνιπηήξην.

–211 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

19 Νοεμβρύου

΢

ε κεξηθά πξάγκαηα ν άλζξσπνο είλαη πξνιεπηηθφο. Ο θφβνο ηνπ ζαλάηνπ, άγλσζηα ζηνηρεία θξπκκέλα ζε απξφζηηεο γσληέο ηνπ κπαινχ, ηνλ δηαθεληεχνπλ θαη θάπνηεο θνξέο ληθάλε ηελ απιή ινγηθή, ηελ άιιε ηάζε ηνπ γηα ηελ απνδεηθηηθή κέζνδν. Σν έρνπκε αθνχζεη, ην έρνπκε δηαβάζεη, ην βιέπνπκε ζπλερψο ζηε δσή. Δ καχξε γάηα, ν αξηζκφο 13, ην θαθφ ζπλαπάληεκα! Έλα παιαηφ ηξαγνχδη ιέεη: Ο κήλαο έρεη δεθαηξείο θαηαξακέλε κέξα δε ζέισ λ’ αληακψζσ άλζξσπν νχηε γηα θαιεκέξα. Κάηη παξφκνην ζπκβαίλεη θαη ζ’ εκέλα. Έλαλ άλζξσπν κε ζεηηθέο ζπνπδέο, «ςπρξφ αλαιπηή» ησλ θαηλφκελσλ ηεο θχζεο θαη ηεο θνηλσλίαο, ζηνλ νπνίν φκσο, πίζσ απ’ απηήλ ηελ εμσηεξηθή θξνχζηα, θξχβεηαη έλα άηνκν επάισην ζε θάζε είδνπο επηξξνέο. Βιπίδσ ην ίδην λα ζπκβαίλεη ζηνπο πεξηζζφηεξνπο. Σν ιέσ απηφ γηα λα πάξσ θνπξάγην. Βγψ είκαη θνιιεκέλνο κε κηα εκεξνκελία καχξε θαη άξαρλε: 19 Ννεκβξίνπ!

–213 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Κάζε θνξά πνπ έξρεηαη ληψζσ κέζα κνπ έλα ζθίμηκν. Με θπξηαξρεί έλα θαξδηνρηχπη, έλαο ππφθσθνο θφβνο: Ώπφ θάπνπ ζα κνπ έξζεη κηα θεξακίδα, θάηη θαθφ ζα ζπκβεί. Πξνζέρσ ηηο ιαθθνχβεο, ηα απηνθίλεηα, ην θάζε ηη γχξσ κνπ. ΋ηαλ εθείλε ηε κέξα ρηππάεη ην ηειέθσλν απζφξκεηα ιέσ κέζα κνπ: - Νάην! Ώπηφ είλαη! Αχν απαλσηά ηξαγηθά ζπκβάληα ζηε δσή κνπ έγηλαλ ζηηο 19 Ννεκβξίνπ θαη κέζα κνπ απηή ε εκεξνκελία ζπλδέζεθε, ρσξίο θαζφινπ λα ην επηδηψμσ, κε ην θαθφ. Ξέξσ φηη φια απηά είλαη βιαθείεο, είλαη απιντθέο πξνιήςεηο, αιιά έια εζχ, θίιε κνπ, λα πείζεηο ηνλ άιιν Λεπηέξε, πνπ πίζσ απφ ρίιηα αδηαθαλή πέπια, θξχβεηαη κέζα κνπ. ΢ηηο 19 Ννεκβξίνπ ηνπ 1967 πέζαλε ν Παηέξαο! ΢ηε κνλάδα ηεο Πξέβεδαο, φπνπ ππεξεηνχζα εθείλε ηελ επνρή ηε ζηξαηησηηθή κνπ ζεηεία, ήξζε ην ηειεγξάθεκα. Ο αληηζπληαγκαηάξρεο δηνηθεηήο, έλαο αλαζθαιήο θαη πληγκέλνο ζηηο επζχλεο ηνπ Βπηαλήζηνο, κνπ ην θνηλνπνίεζε επγεληθά ζην γξαθείν ηνπ: - Θα ζνπ δψζσ ηξεηο κέξεο άδεηα λα παο ζηελ θεδεία. Βγψ, κε ην ζπκφ πνπ είρα καδέςεη απφ φιε ηελ πξνεγνχκελε πίεζε ζην ζηξαηφ ηνπ, ην είπα ξεηά θαη θαηεγνξεκαηηθά: - Βίκαη είθνζη δχν κήλεο θαληάξνο. Θέισ ηελ θαλνληθή κνπ άδεηα! Πφηε ζα ηελ πάξσ; ΋ηαλ απνιπζψ; Σε δηθαηνχκαη! Βθείλε ηελ επνρή βέβαηα ην «δηθαηνχκαη» ήηαλ αζαθέο θαη αθαζφξηζην.

–214 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

- Αελ κπνξψ Σζίινγινπ! Έρσ επζχλεο!

- Βγψ πάλησο ζην ιέσ, δε γπξίδσ πίζσ, λα ην μέξεηο! Ώπ’ φ,ηη θαηάιαβα, πήξε ηειέθσλν ζηε Μεξαξρία ζηα Γηάλλελα λα πάξεη έγθξηζε, θη ελψ εηνίκαδα ηα πξάγκαηά κνπ λα θχγσ, ήξζε γεκάηνο ραξά θαη κνπ ην αλαθνίλσζε: - Λεπηέξε εγθξίζεθε. Θα πάξεηο ηελ θαλνληθή ζνπ! Ώπηφ ην εξκήλεπζα ζαλ ηελ ηειεπηαία –έκκεζε– πξνζθνξά ηνπ βαζαληζκέλνπ Παηέξα ζην γηφ ηνπ ιίγν πξηλ ηνλ ζθεπάζεη γηα πάληα ην ρψκα. Έζηεηια ηειεγξάθεκα ζην ΐφιν λα κε πεξηκέλνπλ. Με ην ιεσθνξείν ηεο γξακκήο θηάλσ ζηα Γηάλλελα αιιά δπζηπρψο ην δξνκνιφγην γηα ηα Σξίθαια θαη Λάξηζα είρε θχγεη θαη ην επφκελν ήηαλ ηελ άιιε κέξα. Σφηε πήξα κηα πξσηνβνπιία, αζπλήζηζηε γηα ην ζπγθξαηεκέλν θαη ληξνπαιφ κνπ ραξαθηήξα. Έπεηζα έλαλ ληφπην ηαμηηδή, ρσξίο λα έρσ ζηελ ηζέπε κνπ ηα αληίζηνηρα θφκηζηξα, λα κε πάεη ζην ΐφιν. Σνπ εμήγεζα φηη έρσ λα ζάςσ ηνλ Παηέξα κνπ. Σειηθά δέρηεθε ν άλζξσπνο θαη κέζα κνπ είπα πσο ηα ιεθηά ζα ηα έβξηζθα εθεί. Μεηά απφ έλα δχζθνιν ηαμίδη κέζα απφ ηελ αθηιφμελε δηάβαζε ηεο Καηάξαο, θηάζακε ηειηθά ζην ΐφιν. Ο κεγάινο κνπ αδεξθφο ηαθηνπνίεζε κε ην παξαπάλσ ηελ ππνρξέσζε ζηνλ ηαμηηδή. Βθεί φια ήηαλ έηνηκα. ΢ε ιίγν θάλακε ην πξέπνλ. Θπκάκαη κηα ζθελή ζην λεθξνηαθείν φηαλ έλαο ειηθησκέλνο άλζξσπνο κε πιεζίαζε θαη κνπ είπε: - Λεπηέξε, ζηελ αξρή ήκαζηαλ 45 Ώμαξιήδεο ζηε Νέα Εσλία. Σψξα κείλακε έμη.

–215 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Βθείλε ηε ζηηγκή ην κπαιφ κνπ δελ ιεηηνπξγνχζε. Ώξγφηεξα θαηάιαβα ηελ πίθξα θαη ηνλ πφλν ησλ ιφγσλ ηνπ. Ώλαθεξφηαλ ζηνπο ζπκπαηξηψηεο ηνπ απφ ην Ώμάξ ηεο Μ. Ώζίαο. ΢ήκεξα δελ ππάξρεη θαλέλαο. Σψξα είρα κπξνζηά κνπ έλαλ νιφθιεξν κήλα ειεχζεξν. Ώιιά ηα πξάγκαηα δελ ήηαλ ηφζν απιά γηα κέλα ζηελ ηδηαίηεξή κνπ παηξίδα, φπνπ ήκνπλ δαθηπινδεηθηνχκελνο. Μηα ζεηξά γλσζηνί έιεηπαλ ελψ άιινη, ζνθά πνηνχληεο, κε απέθεπγαλ. Έπαηξλα ινηπφλ ην ιεσθνξείν Νέα Εσλία-Άλαπξνο θαη θαηέβαηλα ζην ηέξκα. Βθεί, δίπια ζηε ζάιαζζα, έθαλα κνλαρηθνχο πεξηπάηνπο Γνξίηζα-Μνπζείν. ΢πρλά αληηιακβαλφκνπλ κηα ζθηά πίζσ κνπ. Βίρα αλνηρηνχο ινγαξηαζκνχο κε ην αζηπλνκηθφ ηκήκα ηεο γεηηνληάο κνπ. Αελ είδα άλζξσπν. Αηάβαζα ή μαλαδηάβαζα θάπνηα βηβιία πνπ βξέζεθαλ ζην ζπίηη θαη κηα θνξά κε ηνλ αδεξθφ κνπ ην Γηάλλε είδα κηα ηαηλία ζηνλ θηλεκαηνγξάθν. Ώπηέο ήηαλ φιεο νη «θνηλσληθέο κνπ ζπλαλαζηξνθέο». Λίγν πξηλ απφ ηα Υξηζηνχγελλα, κε ζπκπιεξσκέλνπο 23 κήλεο ζεηείαο γχξηζα πίζσ ζηελ Πξέβεδα Βλδηάκεζα είρε γίλεη θαη ην «θίλεκα» ηνπ βαζηιηά. Πίζσ κνπ, κε ηελ θαλνληθή δηαδηθαζία αθνινχζεζε ε «έθζεζε» ηνπ δηνηθεηή ηνπ αζηπλνκηθνχ ηκήκαηνο – Πατδάλνο ην φλνκά ηνπ, αδειθφο ηνπ Θσκά– πνπ ηφζν κ’ αγαπνχζε. ΢ε ιίγεο κέξεο, ζηελ αλαθνξά έπεζε γηα κηα αθφκα θνξά κηα «εηθνζαήκεξνο απζηεξά θπιάθηζηο».

- Γηαηί, θχξηε Αηνηθεηά!

–216 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

- Τπνρξεψλνκαη απφ ηελ έθζεζε, πνπ ήξζε: «΢ηε δηάξθεηα ηεο αδείαο ηνπ ήξζε ζε επαθή κε επηθίλδπλνπο θνκκνπληζηέο!» Υνληξφ ςέκα! Γηαηί θαη λα ήζεια πνχ ζα ηνπο έβξηζθα αθνχ ηνπο είραλ καδέςεη; Βπηπρψο, ζ’ απηήλ ηε κνλάδα δελ ππήξρε, φπσο ζηελ Ώιεμαλδξνχπνιε, πεηζαξρείν. ΋κσο ηελ ππεξέηεζα θη απηήλ κέρξη ηειεπηαίαο ζηαιαγκαηηάο. Ώπφ ηελ Πξέβεδα πήξα απνιπηήξην. Γηα ιίγν πήγα ζην ΐφιν λα δσ ηνπο δηθνχο κνπ αιιά ακέζσο άξρηζα λα «πλίγνκαη».

- Ση ζα θάλσ; Πψο ζα βξσ άθξε; Υξηζηέ κνπ! Σν θίλεκα εκέλα πεξίκελε! ΢ε ιίγεο κέξεο έθπγα γηα ηελ Ώζήλα. Μηα πνξεία πξνο ην άγλσζην. Υσξίο ρξήκαηα, ζπίηη, δνπιεηά θαη, ην θπξηφηεξν, ην πηπρίν ζε εθθξεκφηεηα. ΋κσο κε ηελ εηιεκκέλε κέζα κνπ απφθαζε θαη αγσλία λα γίλσ νινθαχησκα. Με δεηάηε ινγηθή. Βγψ ειαθξνπαηνχζα. ΢ηε ζθέςε κνπ θπξηαξρνχζε ην θαζήθνλ. Κάηη πξέπεη λα θάλσ! Παξά ηηο λνπζεζίεο, εθθιήζεηο θαη εκπεηξίεο ηεο θνπέιαο κνπ, πνπ αξγφηεξα ζα γηλφηαλ ε γπλαίθα κνπ, εγψ έπξεπε «πάζε ζπζία» λα ρηππήζσ ηε γξνζηά ζην καραίξη! Κη απηφ έθαλα! Πξψηεο επαθέο κε ηνλ θνιιεηφ κνπ Γηάλλε Μπαληά πνπ θη απηφο είρε γπξίζεη πξφζθαηα απφ ην ζηξαηφ κε «ζεκαδεκέλν» απνιπηήξην, άξρηζε ε αλαπφθεπθηε πνξεία. Βλ ησ κεηαμχ έπξεπε λα δήζσ. Να βξσ έλα θξεβάηη λα θνηκάκαη. Με θηινμέλεζε ε μαδέιθε κνπ ε ΢ηέιια ζε κηα ζπλνηθία ηνπ Πεηξαηά. Ανπιεηά γηα λα βγαίλνπλ

–217 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

ηα βαζηθά έμνδα βξήθα ζηηο απνζήθεο ηεο Γίκελο ζην Πεξηζηέξη, σο θνξηνεθθνξησηήο. Βλψ ηα πξάγκαηα έκπαηλαλ ζε κηα ζεηξά, ην κπαιφ κνπ πέηαγε ζην «θαζήθνλ». Δ έληαμε κνπ ζηηο νξγαλψζεηο κε αλάγθαζε λα «εμαθαληζηψ απφ ηελ πηάηζα». Άξρηζα λα βιέπσ παιαηνχο γλσζηνχο, επαθέο, κεηαθνξά θαη δηαλνκή παξάλνκνπ ηχπνπ θαη άιια αληίζηνηρα «ζπληαξαθηηθά». ΢ε ιίγν φκσο κε θπξίεπζε ε κειαγρνιία ηνπ αδηεμφδνπ. Βγψ, ν αθειήο, λφκηδα φηη ην «θαδάλη βξάδεη» αιιά ζηγά-ζηγά ζπλεηδεηνπνίεζα φηη ε δσή αδπζψπεηε θαη ξεαιίζηξηα ζπλερηδφηαλ θαλνληθά. Ώληίζεηα εκείο ήκαζηαλ νη εθηφο θνηλσλίαο, θαξηθαηνχξεο ελφο ζχγρξνλνπ Ανλ Κηρψηε. Ώπειπηζία! Σν αδηέμνδν ην «έιπζε» ε ζχιιεςή κνπ. ΢χκπησζε! Ώπηή έγηλε 19 Ννεκβξίνπ 1968. Έλα ρξφλν αθξηβψο κεηά ην ζάλαην ηνπ Παηέξα. Ώπφ ηφηε απηή ε εκεξνκελία ζπλδέζεθε κέζα κνπ κε ην θαθφ θαη κέρξη θαη ζήκεξα αθφκα κε «θπλεγάεη». Μεηά απφ 52 κέξεο ζηελ Μπνπκπνπιίλαο, κε κεηέθεξαλ ζηηο θπιαθέο Ώβέξσθ θαη «εξέκεζα». Σα πξνβιήκαηα, δπζηπρψο, κεηαθέξζεθαλ ζηνπο αλζξψπνπο πνπ κε πεξίκελαλ έμσ ηα επφκελα πέληε ρξφληα…

–218 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Η Ζύμενσ

΢

ηελ Ώζήλα έθηαζα ζηα κέζα Μαξηίνπ ηνπ 1968. ΋ιε ε πξνίθα κνπ ήηαλ ηα ξνχρα πνπ θνξνχζα θαη ην κηθξφ ράξηηλν βαιηηζάθη, πνπ κέζα είρα παξαρψζεη δπν αιιαμηέο, δπν αθφκα πνπθάκηζα θαη έλα κάιιηλν πνπιφβεξ. Βίρα θχγεη πξηλ απφ ηξία ζρεδφλ ρξφληα απφ ηελ Ώζήλα θαη νη παξέεο, νη θίινη ηα γλσζηά ιεκέξηα δελ ππήξραλ πηα. Σα κφλα ρξήκαηα πνπ είρα ζηε ηζέπε ήηαλ ηξία θαηνζηάξηθα πνπ κνπ έδσζε ε Μάλα κε ηελ αγσλία ζην πξφζσπν ηεο γηα ηελ κειινληηθή κνπ πνξεία, αιιά θαη ηελ πνιχρξνλε γλψζε φηη είλαη αδχλαην λα κνπ αιιάμεη ηα κπαιά. Ήκνπλ γλσζηφο μεξνθέθαινο. ΋κσο κε ηελ επρή ηεο θαη λα πξνζέρσ ηνλ εαπηφ κνπ. ΢πίηη λα κέλσ δελ ππήξρε, ην πηπρίν ζε εθθξεκφηεηα θη ε κνλαδηθή ηπξαλληθή έγλνηα ηη ζα θάλσ γηα ηελ ηξαγηθή θαηάζηαζε πνπ πεξλνχζε ή ρψξα. Πνηα ζα είλαη ε πξνζσπηθή κνπ ζπκκεηνρή; Να πιεζηάζσ ην Παλεπηζηήκην δελ ππήξρε πεξίπησζε. Ο θφβνο ήηαλ πξαγκαηηθφο θη ακθίπιεπξνο. Ώπφ ηε κηα ζεσξνχζα φηη είλαη ζαλ λα πεγαίλσ κφλνο κνπ ζην ζηφκα ηνπ ιχθνπ. Οη ζρνιέο ήηαλ γεκάηεο απφ αζθαιίηεο. Βχθνια ζα βξίζθνληαλ νη θαινζειεηέο, πνπ ζα έδηλαλ ξαπφξην γηα ηελ εκθάληζή κνπ. ΐιέπεηο δελ ήκνπλ ν αλψλπκνο θαη νπδέηεξνο θνηηεηήο ζην ρψξν. Σα πξνεγνχκελα ρξφληα είρα νξγψζεη φινπο

–219 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

ηνπο ρψξνπο ηεο ζρνιήο θαη ε δξαζηεξηφηεηα κνπ ήηαλ ζ’ φινπο γλσζηή. Ώπφ ηελ άιιε ε αληίδξαζε κνπ λα πιεζηάζσ ην Υεκείν είρε θαη κηα ππνθεηκεληθή δηάζηαζε. Βδψ ρηιηάδεο ζπλαγσληζηέο, γλσζηνί θαη θίινη βξίζθνληαλ ζηα μεξνλήζηα, εδψ θνηηεηέο βξίζθνληαλ ζηε θπιαθή γηα αληηζηαζηαθή δξάζε θη εγψ ζα εθκεηαιιεπηψ ην ρξφλν γηα ζπνπδέο; Ώπηφ κνπ ήηαλ απαξάδεθην! Απζηπρψο, ηέηνηα κπαιά θνπβαινχζα ηφηε. ΐεβαίσο ε εθ ησλ πζηέξσλ θξηηηθή είλαη εχθνιε θη αλαθνπθηζηηθή, αιιά ζεκαζία έρεη πσο ζθέθηεζαη θαη πσο αληηδξάο ηε ρξνληθή ζηηγκή πνπ δηαδξακαηίδνληαη ηα γεγνλφηα. Οη αλάγθεο γηα ρψξν χπλνπ, γηα βηνπνξηζκφ θαη γηα ηα εηζηηήξηα ησλ ιεσθνξείσλ ήηαλ παξνχζεο θαη πξαγκαηηθέο. Αελ κπνξνχζαλ λα ππεξπεδεζνχλ κε ζεσξεηηθνχο δηθνιαβηζκνχο. Σν γνπξγνχξηζκα ηνπ ζηνκαρηνχ είλαη πάλσ απφ ηδενινγηθέο απφςεηο θαη ζεσξίεο. Έπξεπε επεηγφλησο λα βξσ κηα απαζρφιεζε. ΢’ απηφ κε βνήζεζε ην θνξίηζη κνπ, ε Νηφξα, πνπ αξγφηεξα έγηλε ε γπλαίθα κνπ. Μέζσ γλσζηνχ ηνπ γλσζηνχ βξήθα δνπιεηά σο θνξηνεθθνξησηήο ζηηο απνζήθεο ηεο Γίκελο. Σφηε απηέο βξίζθνληαλ ζε έλα δηαγψλην ζηελφ κφιηο πεξάζεηο ηνλ Κεθηζφ απφ ηε Λέλνξκαλ θαη κπεηο ζην Πεξηζηέξη, ζην αξηζηεξφ ζνπ ρέξη. Βθεί έπξεπε λα είκαη ζηηο 7.30 ην πξσί θη απηφ δελ ήηαλ εχθνιν, αλ ζθεθηείο φηη απφ εθεί πνπ θαζφκνπλ- ζην ζπίηη ηεο μαδέιθεο κνπ ΢ηέιιαο θνληά ζηελ πιαηεία Κξήλεο ζηελ Νεάπνιε ηνπ Πεηξαηά –γηα λα θηάζσ ζηε δνπιεηά έπξεπε λα αιιάδσ δπν ιεσθνξεία.

–220 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Άξα πξσηλφ μεθίλεκα έπξεπε λα γίλεηαη πξηλ ή ην πνιχ ζηηο έμη. Δ εκεξήζηα ακνηβή κνπ ήηαλ θάηη πεξηζζφηεξν απφ ην βαζηθφ κεξνθάκαην ηνπ αλεηδίθεπηνπ εξγάηε, ελψ ζπγρξφλσο, θαη γηα πξψηε θνξά κνπ θνιινχζαλ έλζεκα ζην ΕΚΏ, θάηη ζεηηθφ θαη πξσηφθαλην, αθνχ φιεο νη πξνεγνχκελεο απαζρνιήζεηο κνπ απφ ηε κηθξή ειηθία ήηαλ αλαζθάιηζηε καχξε εξγαζία. Σα 108 έλζεκα πνπ έθαλα ζηε Γίκελο πξνζκέηξεζαλ ζηελ εμαζθάιηζε ηνπ ζπληαμηνδνηηθνχ δηθαηψκαηνο κνπ, φηαλ ζηα εμήληα πέληε ρξφληα αμηψζεθα θη εγψ λα πάξσ ζχληαμε. Καηά ηελ πξφζιεςή κνπ ρξεηάζηεθε λα δψζσ έλα βηνγξαθηθφ ζεκείσκα, πνπ ζπκπιήξσζα ελψπηνλ ηνπ ππεχζπλνπ ησλ πξνζιήςεσλ θαη εθεί, ζε ζπκθσλία κ’ απηφλ πνπ κε ζχζηεζε, δήισζα δηάθνξεο ςεπηηέο, κηα εθ ησλ νπνίσλ ήηαλ νη γξακκαηηθέο κνπ γλψζεηο. Βίπα φηη είκαη απφθνηηνο ηνπ δεκνηηθνχ θαη πξνο επίξξσζε ηνπ ηζρπξηζκνχ κνπ ζπκπιήξσζα ην βηνγξαθηθφ κνπ κε ην δεμί ρέξη, νπφηε ηα νξληζνζθαιίζκαηά κνπ επαιήζεςαλ ηνπ ιφγνπ ην αιεζέο. Ώπηφο πνπ κε ζχζηεζε ήηαλ ν κφλνο πνπ ήμεξε ηελ αιήζεηα. ΢ηελ απνζήθε, εηνηκάδακε ηηο παξαγγειίεο πνπ έζηειλαλ ηα θαηαζηήκαηα- εθζέζεηο ηεο επηρείξεζεο θαη ζηε ζπλέρεηα ηα κνηξάδακε ζηα ζπίηηα. Κάπνηνη, κε ελαιιάμ βάξδηεο, έθαλαλ πεξηζζφηεξε εζσηεξηθή δνπιεηά θαη θάπνηνη έθεπγαλ κε ηα θνξηεγά γηα ην κνίξαζκα ησλ παξαγγειηψλ. ΢ην ππφγεην ππήξρε έλαο θνπκπαξάο. Μέζα εθεί πέθηαλε φια ηα ξεγάια πνπ έδηλαλ ζηνπο κεηαθνξείο νη πειάηεο φηαλ ε παξαγγειία έθηα-

–221 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

λε ζην ζπίηη. Οη αγνξέο ηεο επνρήο ήηαλ θπξίσο ςπγεία, πιπληήξηα, ειεθηξηθέο θνπδίλεο θη άξρηδαλ ζηγάζηγά λα δηαδίδνληαη νη ηειενξάζεηο. Κάζε ΢άββαην κεζεκέξη ν θνπκπαξάο άλνηγε θαη ηα ιεθηά κνηξάδνληαλ εμίζνπ ζ’ φινπο ηνπο εξγάηεο. Ήηαλ κηα θαινδερνχκελε ελίζρπζε ζην θησρφ εηζφδεκά ηνπο. Μ’ απηήλ ηελ επθαηξία βγήθα θη εγψ πνιιέο θνξέο ζην δξφκν, κπήθα ζε πνιιά ζπίηηα, αιιά επηπρψο δελ είρα θακηά δπζάξεζηε ζπλάληεζε. Θπκάκαη κε αξθεηή αθφκα δπζαξέζθεηα απηφ πνπ ζπλέβε κεηαμχ καο κηα κέξα. ΢ε έλα ζπίηη ζην Φπρηθφ ε λνηθνθπξά καο έδσζε πνπξκπνπάξ έλα νιφθιεξν θαηνζηάξηθν. Μαδί κε ηνλ νδεγφ ήκαζηαλ ηξία άηνκα. Μφιηο κπήθακε ζην απηνθίλεην ν Κεθαιινλίηεο ιέεη κ’ έλα ηξφπν ζαλ λα ην ζεσξνχζε απηνλφεην.

- Θα πάξνπκε απφ είθνζη θαη ζηνλ θνπκπαξά ζα βάινπκε ηα ππφινηπα ζαξάληα. Βληάμεη; Ώηζζάλζεθα πνιχ άζρεκα. Αελ κπνξνχζα λα δερηψ θάηη ηέηνην. Ώιιά νχηε θαη λα δεκηνπξγήζσ πξφβιεκα ζην ρψξν πνπ εξγαδφκνπλ. Σνπ απάληεζα - Κάλε φ,ηη ζέιεηο, δελ ζα πσ ηίπνηα ζε θαλέλαλ, αιιά ην δηθφ κνπ ην εηθνζάξηθν ζα ην ξίμεηο ζηνλ θνπκπαξά. Ώπφ εθείλε ηε ζηηγκή άξρηζε ε πιήξεο απνκφλσζή κνπ. Βλλνείηαη φηη δελ κε μαλαπήξαλ ζε θνξηεγφ καδί ηνπο. Σνλ ππφινηπν ρξφλν έκεηλα ζην ππφγεην θαη ζηελ πξνεηνηκαζία θαη θφξησζε ησλ απηνθηλήησλ. Ώπηφ ήηαλ έλα δσληαλφ παξάδεηγκα φηη ηα αλζξψπηλα ειαηηψκαηα δηαπεξλνχλ νξηδνληίσο θαη θαζέησο φια ηα επαγγέικαηα, φινπο ηνπο ρψξνπο, ηα κνξθσηη-

–222 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

θά επίπεδα θαη ηηο νηθνλνκηθέο βαζκίδεο. Καηαγξάθηεθε ζηε ζπλείδεζε κνπ ζαλ έλα επεηζφδην, πνπ ζηγά- ζηγά θαη αξγφηεξα γθξέκηζε ιίγεο απφ ηηο ςεπδαηζζήζεηο πνπ ζνπ θαιιηεξγνχλ ηα ζθέηα ηδενινγήκαηα. Δ ππνλφκεπζή κνπ απφ ηνπο «έμππλνπο» ζπλερίζηεθε ρσξίο δηαθνπή αιιά πιεζίαδε ε ρξνληθή ζηηγκή λα γιπηψζνπλ απφ κέλα. Οη επαθέο κνπ κε παιαηνχο θίινπο θαηέιεμαλ ζε νξγαλσηηθφ ζρήκα πνπ δε κνπ επέηξεπαλ λα θπθινθνξψ ειεχζεξα ζηε πηάηζα. Έθπγα ρσξίο λα εμεγήζσ ην γηαηί. Σε ζέζε κνπ ζηελ απνζήθε ηε δηεθδίθεζε ζπκπαηξηψηεο θίινο απφ ηελ Νέα Εσλία θαη ηελ θέξδηζε. Ώπφ εθεί έθπγε σο ζπληαμηνχρνο. Απζηπρψο κε ηελ θινληζκέλε πγεία ηνπ απνραηξέηεζε πξφσξα απφ ηε δσή. Ο Παλαγηψηεο Πεηξάθεο.

–223 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

52 ημϋρεσ

Β

ίρα ζπλερψο ηελ έγλνηα ηνπο. Σελ ηειεπηαία θνξά πνπ είδα ηα θνξίηζηα ηα βξήθα ζε θαθή θαηάζηαζε. Ώπνκνλσκέλεο, άθξαγθεο, κε ζηεξήζεηο αθφκα θαη θαγεηνχ, θιεηζκέλεο ζην ζπίηη, ρσξίο λα πέζεη πάλσ ηνπο κηα αθηίλα ηνπ ήιηνπ. Βίρε πξνεγεζεί ην κεγάιν ρηχπεκα ηνπ Ρήγα Φεξαίνπ θαη ε αλαζχληαμε ηεο νξγάλσζεο άξγεζε λα έξζεη. Σνπο ην είπα - ΐγείηε επηηέινπο έμσ! Πάηε κηα βφιηα, λα ζαο δεη ιίγν ν ήιηνο! Σν θαθφ είλαη φηη κ’ άθνπζαλ. Ώπηή ηε θνξά, γηα ιφγνπο αλεμάξηεηνπο απφ εκάο, έζπαζε ν δηάνινο ην πνδάξη ηνπ. Σηο ζπλέιαβαλ κέζα ζην πινίν. Πήγαηλαλ κηα βφιηα, ίζσο γηα ηε ΢αιακίλα! Ώπηφ ην έκαζα αξγφηεξα. Σψξα ήκνπλ ραξνχκελνο γηαηί ζα πήγαηλα ζην ζπίηη ηνπο πάλνπινο κε φια ηα απαξαίηεηα θαινχδηα. ΢ηελ ηζέπε είρα θαη ηα αλαγθαία ιεθηά. ΋ηαλ έθηαζα ζην πεδνδξφκην ηεο νδνχ ΐνπιηαγκέλεο θνίηαμα ην απέλαληη παιαηφ ζπίηη κε ηηο εμσηεξηθέο ζθάιεο θαη ην πξνζπκθσλεκέλν ζεκάδη ζηα παξαζπξφθπιια ηνπ δσκαηίνπ δελ ππήξρε. Έπξεπε λα θχγσ θαη απηφ έθαλα. ΋κσο κηα ζθέςε άξρηζε λα κε βαζαλίδεη. Μήπσο ην μέραζαλ; Δ ζθέςε απηή ηξηβέιηδε ζπλέρεηα ην κπαιφ κνπ. Σελ επφκελε εβδνκάδα, ηελ ίδηα κέξα θαη ψξα

–225 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

λα ’καη πάιη ζην απέλαληη πεδνδξφκην. Σν ζεκάδη δελ ππήξρε θαη πάιη. Με βάζε ηνπο ζηνηρεηψδεηο θαλφλεο ηεο παξαλνκίαο εγψ έπξεπε λα εμαθαληζηψ θαη κάιηζηα λα εμαθαληζηψ νξηζηηθά θαη ηειεζίδηθα. ΋κσο εγψ δελ ήκνπλ ηθαλφο λα παίμσ κπάια νχηε ζηα «ηζηθφ» ηεο νκάδαο ησλ θαλφλσλ ηεο παξαλνκίαο. Ώληηζέησο, κε θπξίεπζε έλα αίζζεκα έληνλεο αλεζπρίαο γηα ηελ ηχρε ηνπο. Αηέζρηζα ηε ΐνπιηαγκέλεο, πήγα απέλαληη, αλέβεθα ηα ζθαιηά, άλνημα ηελ εμσηεξηθή πφξηα θαη, κε θάπνην δηζηαγκφ, ρηχπεζα ηελ πφξηα ηνπ δσκαηίνπ ηνπο. Ήκνπλ ραδφο! Ναη, ραδφο κε πεξηθεθαιαία. Ώιιά απηφο ήκνπλ! Δ πφξηα άλνημε αθαξηαία θη έλα ρέξη κε ηξάβεμε βίαηα κέζα ζην δσκάηην. Πέληε- έμη θάηζεο εθ ησλ νπνίσλ ε κηα γλσζηή θαη κε εμαηξεηέα. Ο Καξαπαλαγηψηεο, ππεχζπλνο ηνπ ζπνπδαζηηθνχ ηεο Ώζθάιεηαο ηα ρξφληα ηεο έληνλεο ζπλδηθαιηζηηθήο κνπ παξνπζίαο.

- ΐξε θαιψο ηνλ, βξε θαιψο ηνλ! Πνχ ήζνπλ θξπκκέλνο εζχ; Υξφληα έρσ λα ζε δσ.. Ώπηφ ήηαλ αιήζεηα. Βίρα θχγεη απφ ηελ Ώζήλα λσξίο ην θαινθαίξη ηνπ 1965 θαη ζήκεξα ήηαλ 19 Ννεκβξίνπ ηνπ 1968.

- Σψξα ζα ηα πνχκε φια! ΢εθσηφ κε κπνπδνπξηάζαλε κ’ έλα ππεξεζηαθφ απηνθίλεην θαη ληνπγξνχ γηα ηελ Μπνπκπνπιίλαο. Βγψ «ςχρξαηκνο», κνπγγφο, αθνπιηζκέλνο, κε άδεην κπαιφ, ρσξίο λα έρσ ζπλεηδεηνπνηήζεη ην ζπκβάλ. Σν

–226 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

κπαιφ ζε ζηάζε εξγαζίαο λα αξλείηαη αθφκε θαη ηε ζηνηρεηψδε ιεηηνπξγία. Δ πξψηε θξίζηκε εξψηεζε - Πνχ θάζεζαη; Βίλαη ην πξψην πνπ δεηάλε απφ ζέλα. Να πάλε λα μεζθνλίζνπλ ηα πάληα, κήπσο βξνχλε θακηά άιιε άθξε γηα λα πξνρσξήζνπλ νη ζπιιήςεηο θαη ζηε ζπλέρεηα λα ζηήζνπλ θαξανχιη γηα ην επφκελν θνξφηδν, ζαλ θαη κέλα, πνπ ζα πέζεη ζηε θάθα. Ήηαλ ηξαγηθφ –αιιά ηφζν αιεζηλφ– φηη ζηελ πεξίπησζή κνπ δελ ππήξρε απάληεζε ζην εξψηεκα. Αελ είρα δηθφ κνπ ζπίηη. Ώληί λα έξρεηαη ν θαζνδεγεηήο, ν Γηάλλεο Μπαληάο, ζην δηθφ κνπ ζπίηη θαη λα κελ μέξσ ηίπνηε άιιν γη’ απηφλ πήγαηλα εγψ ζην δηθφ ηνπ ζπίηη, πνπ ήηαλ έλα ππφγεην ζε κηα πάξνδν ηεο Ώγίνπ Μειεηίνπ θνληά ζηε Παηεζίσλ. Ώδηέμνδν! Πνην ζπίηη λα πσ; Σνπ Γηάλλε Κανχλε απφ φπνπ πξηλ κηα ψξα είρα θχγεη θαη απηφο εηνίκαδε ακέξηκλνο ην βξαδηλφ θαγεηφ, παηάηεο ηεγαλεηέο κ’ απγά; Ήηαλ ζ έλα άιιν ππφγεην ηεο Γελλαίνπ Κνινθνηξψλε. Πξηλ θχγσ ηνπ είρα πεη: - Θα γπξίζσ, λα κε πεξηκέλεηο. Να πσ ηνπ Αεκήηξε Λνγνζέηε, πνπ είρε ζαλ αζθαιή θαη ρξήζηκε θάιπςε ηνλ Θαλάζε ΢θξνπκπέιν, ζ’ έλα αθφκε ππφγεην πίζσ απφ ηελ Ώιεμάλδξαο, δίπια ζην Πεδίν ηνπ Άξεσο; Ίζσο αλ έθηαλα ζην Ώκήλ απηφ λα ήηαλ κηα ιχζε, γηαηί ην ζπίηη άδεηαδε θη ν Αεκήηξεο εηνίκαδε ηελ έμνδν ζην εμσηεξηθφ θαη ην φλνκά ηνπ ππήξρε ήδε ζε πξνεγνχκελε δηθνγξαθία.

–227 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Βγψ θνξησκέλνο αιιά θαη θνξηηζκέλνο κε πιεξνθνξίεο γηα ην ηη γίλεηαη κ’ απηνχο πνπ ζπιιακβάλνληαη θαη νδεγνχληαη ζηε Μπνπκπνπιίλαο, κεηαθεξκέλεο ζηφκα κε ζηφκα θαη άξα εμνγθσκέλεο θαη εθθνβηζηηθέο ΋ηαλ θηάζακε, ζ’ έλα γξαθείν έγηλε ε θαηαγξαθή ησλ ζηνηρείσλ ηεο ζχιιεςεο θαη ακέζσο κ’ αλέβαζαλ ζηελ ηαξάηζα. Ήηαλ πηα θνληά ζηα κεζάλπρηα. Αελ είρα κπαιφ λα παξαηεξψ ηα θαηαηφπηα θαη δε ζπκάκαη πνιιά. Έλα κεγάιν δσκάηην κε ζθφξπηεο θαξέθιεο, έλαο λεξνρχηεο κε ηε βξχζε ηνπ, έλα καθξχ άδεην ηξαπέδη θαη ν ρακειφο πάγθνο. ΢ηδεξέληνο ζθειεηφο θαη πάλσ ηξία ή ηέζζεξα θαδξφληα, ν ζηαπξφο ηνπ καξηπξίνπ. Βγψ φξζηνο κε ηε κέζε κνπ λα αθνπκπάεη ζην ηξαπέδη. Γχξσ λα καδεχνληαη ζηγά-ζηγά θάηη ληαγιαξάδεο κε θάηζεο απφ βαξηεζηεκέλεο έσο αγαλαθηηζκέλεο θαη βξηζηέο, αηκφζθαηξα ρπδαία θη αλππφθνξε γηα ην ηζνγιάλη πνπ ηνπο μεζήθσζε απφ ηηο θαξέθιεο ή ηνπο θαζπζηεξεί λα πάλε ζην ζπίηη ηνπο.

- Ση δεηάο, βξε ειίζηε, δε βιέπεηο φηη φινο ν θφζκνο είλαη κε ηνλ Παπαδφπνπιν; Άξρηζαλ ηα πξψηα ζθακπίιηα θαη νη θισηζηέο ζηα θαιάκηα.

- Πνλάο, ξε πνχζηε, πνλάο; Παξφηη είρα πεξάζεη θάπνηεο ηζηνξίεο ζην ζηξαηφ, ηψξα αηζζαλφκνπλ πξσηάξεο θη άκαζνο. Κξίλνληαο εθ ησλ πζηέξσλ ηα γεγνλφηα, κπνξψ λα ηζρπξηζηψ φηη εθείλε ηε λχρηα δελ ειπίδνπλ, ή αθφκε πεξηζζφηεξν, δελ επηδηψθνπλ ληε θαη θαιά λα ηνπο ηα πεηο λεξάθη.

–228 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Βίλαη κηα λχρηα ζσκαηηθήο πξνεηνηκαζίαο γηα ηα ςπρνινγηθά πεηξάκαηα ησλ εκεξψλ πνπ ζα επαθνινπζήζνπλ. Ίζσο εθείλε ηελ επνρή λα κελ είραλ ζπνπδάζεη ζηα κεγάια Παλεπηζηήκηα ηεο Βπξψπεο, ζηελ ςπρνινγία ηνπ αλζξψπνπ θαη ησλ αληηδξάζεψλ ηνπ, φκσο ιφγσ ηεο ζπλερνχο επαθήο ηνπο κε ην «έγθιεκα» είραλ «ζπνπδάζεη» ηελ επηζηήκε ζηελ πξαγκαηηθή δσή. Ίζσο κε κηα ρνληξνθνπηά, αιιά κελ θάλεηε ην ιάζνο θαη ηνπο ππνηηκάηε. ΢έξλνπλ πίζσ ηνπο ρηιηάδεο πεξηζηαηηθά, ζπνπδέο ζην «Παλεπηζηήκην ηεο δσήο». Πάλσ απφ δπν δεθαεηίεο απφ ηελ απειεπζέξσζε κέρξη ηφηε ήηαλ ζε δηαξθή άζθεζε εμαλδξαπνδηζκνχ ησλ αλζξψπσλ θαη απνδφκεζεο ηεο πξνζσπηθφηεηάο ηνπο. Βδψ, ζ’ απηφ ην Παλεπηζηήκην θνίηεζαλ θη απηέο ηηο εκπεηξίεο θαηείραλ. Μπνπληέο ζην ζηνκάρη, λα θφβεηαη ε αλάζα, κπνπληέο ζην ζηήζνο ζην πξφζσπν θαη ζπλερείο βξηζηέο γηα φ,ηη κπνξεί λα αγαπάο θαη λα ζέβεζαη - ΐγάιε ηα ξνχρα ζνπ ηζφγιαλε! Ο επηειηζκφο λα είλαη πιήξεο. Άξρηζαλ ηα αίκαηα. ΢ηα θξχδηα, ηε κχηε, ην ζηφκα, γδαξζίκαηα ζην ζηήζνο, ηα πιεπξά θη εζχ φξζηνο. Ώλ παο λα πέζεηο, λα ζε θξαηάλε φξζην κε ην δφξη. ΋κσο, παξφια απηά, πξνζέρνπλ λα κελ ππάξμνπλ κφληκεο βιάβεο ΋,ηη πάζεηο λα γεηάλεηαη κε ηνλ θαηξφ Έγηλαλ παξεθηξνπέο, αιιά πεξηζζφηεξν ζα πξέπεη λα ήηαλ ππεξβάζεηο θη αηπρήκαηα. Δ ρνχληα δελ άληερε θαξακπηλάηα ζθάλδαια. Δ επξσπατθή απνκφλσζε ηεο θφζηηδε αθξηβά θαη νη ακεξηθάληθεο ππεξεζίεο πνπ ηε

–229 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

ζηήξηδαλ ζπληζηνχζαλ κεηξηνπάζεηα. Με ηξειαζνχκε θηφιαο. Ώλ επηδεηνχζαλ ηνλ νξηζηηθφ αθαληζκφ καο ζα είρακε εθαηφκβεο ζπκάησλ. Με μάπισζαλ ζηνλ πάγθν, δέζηκν ηνπ ζψκαηνο. Σψξα ζησπεινί, ιεο θη έρνπλ λα ηειεηψζνπλ ηε βάξδηά ηνπο, λα πηάζνπλ ηελ λφξκα πνπ έρνπλ ρξεσζεί. ΢ηε θάιαγγα απηφ κε ην νπνίν ρηππνχζαλ ηα πέικαηα ίζσο ήηαλ έλα απνκεηλάξη ζηδεξνζσιήλα απφ κηα πδξαπιηθή επηζθεπή. ΋,ηη φκσο θαη λα ήηαλ, ηα πξψηα ρηππήκαηα, ηα έλησζα, πάλσ απφ ηε θαληαζία, νδπλεξά. Μηα ειεθηξηθή εθθέλσζε πνπ δηαπεξλνχζε ηε ζπνλδπιηθή ζηήιε θη έθηαλε ζαλ γδνχπνο ζηνλ εγθέθαιν. Τπάξρεη, άξαγε, θιίκαθα πφλνπ κε αληίζηνηρα Ρίρηεξ; Ο πφλνο δε πεξηγξάθεηαη, απιψο βηψλεηαη. Ώπηή ηε θνξά νχξιηαμα. Μηα απειπηζκέλε θξαπγή πνπ ήηαλ αδχλαην λα απνξξνθεζεί απφ ηνπο ηνίρνπο θαη ζα έθηαζε θαληάδνκαη ζρεδφλ αλαιινίσηε ζηηο απέλαληη πνιπθαηνηθίεο ηεο Σνζίηζα. Αελ μέξσ, ν πφλνο απηφο δελ αληέρεηαη. Βπηπρψο κεηά απφ θάπνηα ρηππήκαηα ε πεξηνρή λεθξψλεηαη θαη δελ αηζζάλεζαη ζρεδφλ ηνλ πφλν Μάιινλ δελ έραζα εληειψο ηηο αηζζήζεηο κνπ, κε θιεηζηά ηα κάηηα νλεηξεπφκνπλ, ελψ νη ιχθνη ζπλέρηδαλ λα μεζρίδνπλ ηηο ζάξθεο κνπ. Θα ’ηαλ πξνο ην μεκέξσκα φηαλ κε θαηέβαζαλ ζ’ έλα δσκάηην- θξαηεηήξην νξφθνπ θαη κε πέηαμαλ πάλσ ζ’ έλα παιαηφ θξεβάηη κε δηαιπκέλν ζηξψκα. Αίπια ζαλ πξνζθεθάιη έλα θνπβάξη, ηα ξνχρα κνπ. Δ αδξελαιίλε κε θξαηνχζε δσληαλφ, ζε ζπλαγεξκφ θαη εγξήγνξζε.

–230 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Σψξα άξρηδε ε πην βαζαληζηηθή θάζε ηεο πεξηπέηεηάο κνπ ζηε Μπνπκπνπιίλαο: ΋ρη! Αελ ήηαλ ηα ίδηα ηα βαζαληζηήξηα. Πεξηζζφηεξν νδπλεξή ήηαλ ε αλακνλή ηεο επαλάιεςήο ηνπο. Οη ιχθνη φπνπ λα λαη ζα έξζνπλ πάιη. Ήκνπλ ραδφο λα έρσ απηή ηελ αγσλία ηφηε. ΢ηε θαηάζηαζε πνπ ήκνπλ δελ είραλ λφεκα άιια βαζαληζηήξηα. ΋κσο εδψ πξάγκαηη πηάζηεθα Κψηζνο. ΋ιε ε αγσλία πνπ κε θνπξέιηαζε πήγε ραξάκη. Πξάγκαηη, ηελ άιιε κέξα δελ άλνημε ε πφξηα. Ο νξγαληζκφο κνπ έθαλε ηελ πξψηε αλαζπγθξφηεζε. Δ επάλνδνο ησλ αηζζήζεσλ έθεξε θαη ηνπο πφλνπο ζ’ φιν ην ζψκα, αιιά θπξίσο ζηηο παηνχζεο ησλ πνδηψλ κνπ. Σηο αηζζαλφκνπλ ζηξαπαηζαξηζκέλεο. Οχηε πείλα, νχηε δίςα. Μφλν ε αγσλία ηεο αλακνλήο. Έπξεπε λα είκαη πην ςχρξαηκνο, πην πξαγκαηηζηήο. Ώιιά εθ ησλ πζηέξσλ φινη ηα μέξνπκε. Σν ζέκα είλαη εθείλε ηε ζηηγκή, πάλσ ζηε βξάζε, φηαλ θνιιάεη ην ζίδεξν, πψο αληηδξάο, πψο αθνκνηψλεηο θαη αμηνινγείο ηα δηαδξακαηηδφκελα. Υηιηάδεο ζθέςεηο, απαλσηνί ζπλδπαζκνί ελδερνκέλσλ, φκσο ην κπαιφ ηνπ ελφο αλζξψπνπ θαη θάησ απφ απηέο ηηο ζπλζήθεο έρεη ηα φξηά ηνπ. Πξψηε θαη θπξίαξρε ζθέςε: Μελ πάξσ άιινλ άλζξσπν ζην ιαηκφ κνπ. Σν ρηχπεκα λα ζηακαηήζεη εδψ. ΢ηελ άθξε ηνπ θξεβαηηνχ, ζην εζσηεξηθφ ζηήξηγκα, είδα κηζφ μπξαθάθη Ώ΢ΣΟΡ, αθεκέλν πνηνο μέξεη απφ πνηνλ θαη πφηε. Σφηε θαξθψζεθε ζην κπαιφ ε θαξκαθεξή ζθέςε. Να ηειεηψζσ εγψ ηνλ εαπηφ κνπ, λα δψζσ έλα πξνζσπηθφ ηέινο ζηε πεξηπέηεηα.

–231 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Έλησζα κηα παξάμελε αλαθνχθηζε. Ώλ ηα πξάγκαηα μεπεξλνχζαλ ηα φξηα ζα ην έθαλα. Θα ’θνβα ηηο θιέβεο κνπ! Ξήισζα ηε θφδξα ζην πάλσ κέξνο ηνπ παληεινληνχ θαη ην ’ρσζα κέζα. Αε ζα ην πηζηέςεηε. Έλα αίζζεκα αζθάιεηαο θαη αλαθνχθηζεο κε θπξίεπζε. Δ επφκελε επαθή καδί ηνπ ήηαλ αξγφηεξα ζηηο θπιαθέο Ώβέξσθ φηαλ ςειαθίδνληαο ηπραία ην ινπξί ζην παληειφλη πνπ θνξνχζα, έλησζα ηε ζθιεξάδα ηνπ. Βπηπρψο ην είρα μεράζεη. Σν πέηαμα ζηα ζθνππίδηα θαη απφ ληξνπή δε ην είπα πνπζελά. Σε δεχηεξε κέξα ζεθψζεθα θαζηζηφο θη έβαια ην παληειφλη θαη ην πνπθάκηζν. Πξνο ην απφγεπκα κπήθε ζην δσκάηην έλαο λεαξφο αζηπθχιαθαο κ’ έλα πηάην θαί θη έλα πνηήξη λεξφ. Σν θαηαβξφρζηζα κέρξη θεξαίαο. Ση πιάζκα είλαη ηέινο πάλησλ ν άλζξσπνο! Οη κέξεο πεξλνχζαλ, ρσξίο ηε ζπγθινληζηηθή εμέιημε. Δ γλσζηή αλακνλή, θαηαιαγηαζκέλε ιίγν, κε ζπληξφθεπε ζπλερψο. Έλα πξσί άλνημε απφηνκα ε πφξηα θαη ν επηζθέπηεο έβαιε κέζα κφλν ην θεθάιη ηνπ θαη κνπ έξημε έλα έληνλν εμεηαζηηθφ βιέκκα - Βίκαη ν Λάκπξνπ, είπε. Βκείο ζα ηα μαλαπνχκε! Αελ ηνλ είρα γλσξίζεη πξνεγνπκέλσο. Σελ άιιε κέξα ην κεζεκέξη κπήθε ζην δσκάηην κηα γλσζηή κνπ θάηζα ληπκέλνο ινραγφο ηεο Β΢Ώ, ν Μπάκπαιεο.

- Λεπηεξάθε, ζα ζε κεηαθέξνπκε ζηελ Β΢Ώ. Να είζαη έηνηκνο. Ώπηά ήηαλ δπν ραξαθηεξηζηηθά επεηζφδηα πνπ ζπκάκαη. Καη νη δπν έρνπλ ιηψζεη, απφ ρξφληα, ζηνπο ηάθνπο ηνπο. Φξφληηζαλ γη’ απηφ κεξηθνί απηφθιεηνη θαη α-

–232 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

κεηξνεπείο «δηθαζηέο θαη δήκηνη» –πνπ απηνδηνξίζηεθαλ σο νη εθηειεζηέο ησλ επηζπκηψλ ησλ ιατθψλ καδψλ– ράλνληαο ηελ αίζζεζε φηη κ’ απηφλ ηνλ ηξφπν ακαπξψλνπλ ηνπο έγθαηξα ρξνληθά αγψλεο θάπνησλ άιισλ. Καλέλαο θαη κε νπνηαδήπνηε δηθαηνινγία δελ έρεη ην δηθαίσκα λα αθαηξέζεη κηα αλζξψπηλε δσή. Βδψ κεηά απφ αγψλεο θη αγψλεο ηφζσλ ρξφλσλ θαηαξγήζεθε απηφ ην δηθαίσκα θαη απφ ηε ζπληεηαγκέλε πνιηηεία. Θα ήζεια λα κπσ ζηε ινγηθή ηνπ αλζξψπνπ πνπ καηψλεη ηα ρέξηα ηνπ θαη αθαηξεί δσέο, αιιά δελ ην έρσ θαηνξζψζεη, παξά ηελ πξνζπάζεηά κνπ. Σν ρεηξφηεξν φισλ είλαη φηη νη δήκηνη θαηακεηξψληαη σο αξηζηεξνί, θάηη πνπ κε ελνριεί θαη κε θέξλεη ζε αθάληαζηα δχζθνιε ζέζε. Πφηε ηζηνξηθά ηα «αληίπνηλα» θαη νη «αληεθδηθήζεηο» έιπζαλ θάπνηα πξνβιήκαηα; Θα ην πσ θαζαξά θαη μάζηεξα: Σα ζεσξψ εγθιήκαηα θαζαξνχ πνηληθνχ ραξαθηήξα πνπ πξνμέλεζαλ πνηθίιεο αξλεηηθέο επηπηψζεηο ζηνπο αγψλεο ηνπ ιανχ γηα κηα θαιχηεξε θνηλσλία, γηα κηα θαιχηεξε παηξίδα. ΋ρη! ΋ρη! Μνπ είλαη μέλνη, κνπ είλαη αλεπηζχκεηνη. ΐξίζθνληαη ζε άιιε φρζε απφ κέλα. Εζρπξίδνληαη φηη αλήθνπλ ζηελ Ώξηζηεξά. Σφηε γηα ηνλ εαπηφ κνπ πξέπεη λα βξσ έλαλ άιιν πξνζδηνξηζκφ. Βίκαη έλαο αλήζπρνο πνιίηεο, πνπ αγαπψ ηνλ ηφπν θαη ην ιαφ πνπ δεη ζ’ απηφλ, ζέβνκαη ηελ πνιπηάξαρε ηζηνξία ηνπ θαη ζέισ λα βνεζήζσ γηα λα θαιπηεξέςνπλ ηα πξάγκαηα. Δ δηθή κνπ εκπεηξία δείρλεη φηη

–233 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

ζαχκαηα δελ γίλνληαη, νχηε ξηδηθέο αλαηξνπέο ηνπ ζθεληθνχ. Δ πνξεία δηαδξακαηίδεηαη βήκα- βήκα, κε αγθνκαρεηά ζηελ αλεθφξα, θαηξαθπιίζκαηα πξνο ηα πίζσ θαη πάιη ηξεραιεηφ πξνο ηα εκπξφο. Μνπ αξθεί ν ηειηθφο απνινγηζκφο λα είλαη ζεηηθφο. Πέξαζαλ δπν-ηξεηο κέξεο, ζαλ λα κε μέραζαλ. Πξνο ην βξάδπ δπν λεαξνί αζηπθχιαθεο κνπ είπαλ.

- Μεηαθέξεζαη ζην ππφγεην! ΐάιε ηα παπνχηζηα ζνπ! Μηα θνπβέληα είλαη απηή. Οη πιεγέο ζηηο παηνχζεο, πνπ ήηαλ θαη νη πην ζνβαξέο, κφιηο είραλ αξρίζεη λα θηηάρλνπλ ηα πξψηα καιαθά θαχθαια. Με ηηο θάιηζεο εγψ, παηψληαο πξνζεθηηθά ηα ζθαιηά, θαηεβήθακε ζηα θειηά ηνπ ππνγείνπ. Ώξγφηεξα κπφξεζα λα εμεγήζσ ην ιφγν ηεο βηαζηηθήο κνπ κεηαθνξάο. Δ Ώζθάιεηα είρε θάλεη λέν κεγάιν ρηχπεκα. Ήηαλ ε ππφζεζε ηνπ Γξεγφξε Φαξάθνπ. ΢ην δσκάηηφ κνπ «θηινμελήζεθε» ζηε ζπλέρεηα ν Γξεγφξεο. Σν λέν κνπ θειί ήηαλ έλα παξαιιειφγξακκν 2 επί 1,5 κε ηζηκεληέλην βξψκηθν δάπεδν θαη ζε κηα γσληά ηνπ έλα ζπάξαγκα θνπβέξηαο πνπ έδερλε απφ παιαηέο κπξσδηέο αίκαηνο θαη θαηξνπιηψλ. Μηα λέα θάζε άξρηδε. Αελ είρα ηηο αγσλίεο ησλ πξψησλ εκεξψλ θαη είρα θαηαζηαιάμεη ζην ηη ζα ηζρπξηζηψ. Ώλέιπηζηε βνήζεηα ήηαλ ε απαζρφιεζή ηνπο κε ηελ λέα πνιπάξηζκε ππφζεζε. Άξρηζε ε ξνπηίλα ηνπ ρξφλνπ, πνπ αξγνθπινχζε. Ώλαθάιπςα έλαλ ηξφπν λα πεξλάεη ν αξγφζπξηνο ρξφλνο. Απζηπρψο, κνιχβη θαη ραξηί δελ ππήξρε πεξίπησζε λα βξσ. Δ θνπβέξηα μέθηηδε εχθνια θη έβγαδα θισζηέο θαη λήκαηα δηαθφξσλ κεγεζψλ, ηηο έθνβα ζε έλα κεηξεκέλν ζηαζεξφ κήθνο

–234 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

θαη πξνζπαζνχζα ζην θάζε θνκκάηη λα θάλσ ηνπο πεξηζζφηεξνπο, θαηά ην δπλαηφλ, θφκπνπο. Ογδφληα πέληε, ελελήληα δπν, εθαηφλ ηξεηο. Ώγψλαο γηα λέν ξεθφξ. Μαο έθεξλαλ θαγεηφ θαη λεξφ θαη θαηάιαβα φηη ήκαζηαλ πνιινί θξαηνχκελνη ζε δηπιαλά θειηά. Με θπξίεπζε ε αλάγθε ηεο επηθνηλσλίαο κε ηνπο ζπκπάζρνληεο. Να θσλάμεηο δε γηλφηαλ ή δελ ην επηρεηξνχζε θαλείο. Βίρα δηαβάζεη παιαηφηεξα ηα βηβιία ηνπ Άξζνπξ Κέζιεξ. Σν Μηδέν και ηο Άπειρο, ο Κομιζάριος κι ο Γιόγκι. Αελ ζπκάκαη θαιά ζε πνην πεξηέγξαθε έλα ηξφπν επηθνηλσλίαο ηνπ ηξαγηθνχ ηνπ ήξσα κέζσ ελφο ερεηηθνχ αιθάβεηνπ. Υσξίδεηο ην αιθάβεην ζε νκάδεο, εδψ ηέζζεξηο. Δ πξψηε νκάδα πξνζδηνξίδεηαη κ’ έλαλ ρηχπν, ε δεχηεξε κε δπν θ.ν.θ. Δ θάζε νκάδα επνκέλσο έρεη έμη γξάκκαηα θαη πξνζδηνξίδνληαη απφ ηνπο αληίζηνηρνπο ήρνπο. Σν κπαιφ αθφκε λεαληθφ θαη ζε αλαγθαζηηθή εγξήγνξζε. Άξρηζα απφ ηε κηα πιεπξά. Σν ρηχπεκα ηνπ αιθάβεηνπ κηα θνξά, δπν θνξέο, δέθα. ΢ηγά θαη απφ ηελ εζσηεξηθή πιεπξά ηνπ ηνίρνπ. Ώλαπάληερα κνπ ήξζε ε απάληεζε. Αειαδή ν δηπιαλφο θξαηνχκελνο θαηάιαβε ην αιθάβεην. Άξρηζε ε ζπλελλφεζε. Ήηαλ έλα λέν παηδί, ζαλ θη κέλα απφ ηνλ Πεηξαηά, ηξαπεδηθφο ππάιιεινο, ν ΐαγγέιεο. Σα πεξηζζφηεξα ηα μέξσ εθ ησλ πζηέξσλ, αθνχ ππήξμακε ζπγθξαηνχκελνη ζηηο θπιαθέο Ώβέξσθ θαη Κνξπδαιινχ. Ο ΐαγγέιεο είρε ινγνηερληθέο αλεζπρίεο θαη κέζα ζηε θπιαθή έγξαςε

–235 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

έλα κεγάιν πνίεκα πνπ αλαθέξεηαη ζ’ απηφ ην γεγνλφο. Ώπφ ηελ άιιε πιεπξά ήηαλ ν Γηάλλεο, έλα ζηέιερνο ηνπ ΚΚΒ. Βπί ηξεηο κέξεο ρηππνχζα ην αιθάβεην ζηνλ ηνίρν. ΋ηαλ επηηέινπο πήξα επαθή ε πξψηε εξψηεζή ηνπ ήηαλ κε πνηα νξγάλσζε πηάζηεθα. ΋ηαλ απάληεζα «Ρήγαο Φεξαίνο», έπεζε ηνπ ηάθνπ ε ζησπή. Κακηά απάληεζε. Ήκνπλ απφ ηνπο «αλαζεσξεηέο». ΢ηε ζπλέρεηα έδεζα θαη κε απηφλ επίζεο ρξφληα ζηε θπιαθή. Κάπνηα ζηηγκή ήξζε ε ψξα λα θάλσ ηε πξνζσπηθή κνπ θαηάζεζε. Αέρηεθα ηε ζπκκεηνρή κνπ ζηελ νξγάλσζε ηνπ Ρήγα Φεξαίνπ, δέρηεθα φηη θαζνδεγνχζα ηα δπν θνξίηζηα, ηελ Πφπε Σδεκπειίθνπ θαη ηελ Μαξγαξίηα Γηαξαιή, πνπ είραλ ζπιιεθζεί πξηλ απφ κέλα, δέρηεθα φηη κε θηινμελνχζε ν Αεκήηξεο Λνγνζέηεο θαη φηη θαζνδεγεηήο κνπ ήηαλ ν Γηάλλεο Μπαληάο. ΢αλ ζάιηζα κίιεζα γηα έλα θαληαζηηθφ ξαληεβνχ ζηε ΢εβαζηνππφιεσο θαη έλαλ πνιχγξαθν πνπ ζα κνπ έδηλαλ ζην κέιινλ. Έηζη ην λέν πξφζσπν πνπ έβαια ζε δηθνγξαθία ήηαλ ν Γηάλλεο. Βπηπρψο φκσο. ΋ηαλ εθηάθησο καο κεηαθέξαλε ζηε Λάξηζα λα δηθαζηνχκε ζην ηνπηθφ έθηαθην ΢ηξαηνδηθείν ν Γηάλλεο αζσψζεθε. Βίρε ζπιιεθζεί γηα αλεμάξηεηνπο ιφγνπο ιίγν πξηλ απφ ηε δίθε. Απζηπρψο βέβαηα δελ απφθηεζε ηελ ειεπζεξία ηνπ, αθνχ ζηάιζεθε θαηεπζείαλ εμνξία ζην λεζί Πιεζίαδαλ ηα Υξηζηνχγελλα θαη εγψ ζην θειί κφλνο, απνκνλσκέλνο κε πιεγέο πνπ, επηηέινπο βξίζθνληαλ ζην ηειεπηαίν ζηάδην ηεο ίαζεο, βξψκηθνο, άπιπ-

–236 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

ηνο γηα έλα κήλα θαη θάηη παξαπάλσ. Δ Νηφξα κνχ είρε ζηείιεη θαζαξά εζψξνπρα θαη έιησλα γηα έλα κπάλην. Έλαο λένο αζηπθχιαθαο πνπ έρεη βάξδηα ηε λχρηα θάζε ηφζν αλνίγεη ην παξαζπξάθη γηα λα καο έρεη ππφ έιεγρν. Παίξλσ ην ζάξξνο θαη ηνπ πεηάσ: - ΢ε παξαθαιψ, λα θάλσ έλα κπάλην!

- Αε κπνξψ λα βνεζήζσ, απαγνξεχεηαη!

- ΢ε παξαθαιψ, άγηεο κέξεο είλαη θαη βξσκάσ. Αελ είπε ηίπνηα. ΋ηαλ, κεηά απφ δπν κέξεο ήηαλ πάιη ππεξεζία, θάπνηα ζηηγκή άλνημε ηελ πφξηα θαη κε πξνθαλή αλεζπρία κνπ είπε - Γξήγνξα! .. Γξήγνξα! Ήηαλ έλα ληνπδ κε παγσκέλν λεξφ, αιιά έλησζα κηα επραξίζηεζε ιεο θαη ήηαλ ζάνπλα. Οη ππφινηπεο κέξεο ήηαλ κέξεο γξαθεηνθξαηηθήο αλακνλήο. Σελ εκέξα ηνπ Ώε Γηάλλε, Εαλνπάξηνο 1969 πηα, έθηαζα ζηηο θπιαθέο Ώβέξσθ γεκάηνο κε παξάμελα θαη αλάκεηθηα ζπλαηζζήκαηα αλάκεζα ζε αγαπεκέλνπο θίινπο, ζπληξφθνπο ησλ θνηηεηηθψλ θαη λενιαηίζηηθσλ αγψλσλ ζηα πξνδηθηαηνξηθά ρξφληα. Βίρα λα ηνπο δσ απφ ην 1965. Καηά ηε κεηαγσγή κνπ απφ ηελ Ώζθάιεηα ζηε θπιαθή, έγηλε έλα σθέιηκν γηα κέλα γξαθεηνθξαηηθφ ιάζνο. Ο ππάιιεινο πνπ κνπ έδσζε ηα πξνζσπηθά είδε πνπ θαηαζρέζεθαλ ηε ζηηγκή ηεο ζχιιεςεο- δειαδή ην απνιπηήξην ηνπ ζηξαηνχ κε ηελ θαθή δηαγσγή, ην ινπξί ηνπ παληεινληνχ, ηα γπαιηά κπσπίαο- κνπ έδσζε «θαζ’ ππέξβαζηλ», φπσο εηπψζεθε, θαη ηα ρξήκαηα

–237 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

πνπ είρα επάλσ κνπ, 8.500 δξρ. πνζφ ζεβαζηφ γηα ηα κέηξα ηεο επνρήο. Καλνληθά απηφ έπξεπε λα θαηαζρεζεί. ΋ηαλ κεηά απφ ιίγεο κέξεο ην ζπλεηδεηνπνίεζαλ, ήξζε άξνλ-άξνλ αμησκαηηθφο ηεο Ώζθάιεηαο ζηε θπιαθή λα ηα πάξεη. ΋κσο απηά είραλ ήδε θάλεη θηεξά, γπξλψληαο ζηνλ αξρηθφ ηνπο θάηνρν. Έηζη, γηα λα δηθαηνινγήζνπλ ηελ έιιεηςή ηνπο αλαγθάζηεθαλ λα γξάςνπλ έλα ραξηί φηη ήηαλ δηθά κνπ, απφ ηελ ηξίκελε απαζρφιεζή κνπ, σο θνξηνεθθνξησηήο ζηελ απνζήθε ηεο Γίκελο. Πξνθαλψο ην ππέγξαςα. Βίραλ ζπκπιεξσζεί 52 νιφθιεξεο κέξεο ζηα θξαηεηήξηα ηεο Μπνπκπνπιίλαο. Μεηά απφ ηφζα ρξφληα, εθ ησλ πζηέξσλ, αλαξσηηέζαη θαη ιεο. Ση είλαη απηφ πνπ ζε θξαηάεη φξζην θαη αμηνπξεπή; Σα πνιηηηθά ζνπ πηζηεχσ, ε ηδενινγία ζνπ, ην φξακα ηεο ηδαληθήο γηα ζέλα θνηλσλίαο; Ώπηά κέζα κνπ ήηαλ ηφζν ζνιά θη ακνξθνπνίεηα. Τπήξραλ ζίγνπξα ηάζεηο, ξνπέο, αιιά φρη ζπγθεθξηκέλα θη νξηζηηθά ζρήκαηα θαη αληίζηνηρεο δνκέο. Μφλν αθνχζκαηα γηα ηε καξμηζηηθή ηδενινγία θαη παζαιείκκαηα αλαγλψζεσλ απφ ηα πξσηφηππα. Πξέπεη, εδψ πνπ μεγπκλψλνπκε ηε ςπρή καο, λα νκνινγήζσ θάηη. ΋ηαλ δηάβαζα ην πξψην καξμηζηηθφ βηβιίν δελ εληππσζηάζηεθα, αιιά δελ θαηάιαβα θαη πνιιά. Αελ έβαια φκσο ην αλαπφθεπθην εξψηεκα: - Μήπσο δε θηαίσ κφλν εγψ; Ώξγφηεξα, φηαλ, γηα ιφγνπο δηθνχο κνπ, έρνληαο ζπνπδάζεη Φπζηθή θαη γλσξίδνληαο ηελ αμία θαη ην κέγεζνο ηνπ Ώπζηξηαθνχ θπζηθνχ Μαρ, απαιιαγκέλνο απφ ηηο αξρηθέο πξνθαηαιήςεηο, δηάβαζα ην βηβιίν ηνπ

–238 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Λέληλ «Τιηζκφο θαη Βκπεηξηνθξηηηθηζκφο», θαηέιεμα ζην «βιάζθεκν» ζπκπέξαζκα φηη είλαη έλαο ιίβεινο πνιεκηθνχ ραξαθηήξα γξακκέλνο ζην πφδη. Δ αιήζεηα, ηειηθά, είλαη θάπνπ ζηε κέζε. ΋ηαλ γξάθηεθε ην βηβιίν ηθαλνπνηνχζε κηα ζθνπηκφηεηα ηεο ζπγθπξίαο θαη ηεο πνιηηηθήο δηαπάιεο. Αελ επηηξέπεηαη κε ηε ζεκεξηλή καηηά, ηελ αζθάιεηα ηεο ζχγρξνλεο θνηλσλίαο λα θξίλεηο, «ειαθξά ηε θαξδία », ζπκβάληα πξηλ απφ εθαηφ ρξφληα. Μήπσο κε ζηήξηδε ην κίζνο απέλαληη ζηνπο αλζξψπνπο πνπ κε αληηκεηψπηζαλ ζαλ κηα ηδηφηππε πεξίπησζε «αζπκθσλίαο κε ην κέζν φξν» γηα λα απνζπάζνπλ απφ κέλα απηφ πνπ εθ ησλ πξνηέξσλ ήζειαλ ρξεζηκνπνηψληαο απάλζξσπεο «ηερληθέο βίαο»; ΋ρη! ΋ρη! Πηζηέςηε κε! Σν αίζζεκα ηνπ κίζνπο ίζσο λα κνπ είλαη άγλσζην. Θπκψλσ, εμνξγίδνκαη, κνπ έξρεηαη λα ζθνηψζσ, αιιά απηέο νη επηζπκίεο είλαη ζηηγκηαία αδηθήκαηα. Μεηά απφ ιίγν ηα ‘ρεη πάξεη ην πνηάκη. Μέλεη κφλν κηα αζπλείδεηε αληηπάζεηα, κηα ηάζε απνθπγήο ίδησλ θαηαζηάζεσλ. Πεξηζζφηεξν θιίλσ ζηηο πξνζσπηθέο ελνρέο, πνπ δεκηνπξγνχληαη απφ ηε «ρξηζηηαληθή αληίιεςε ηεο ακαξηίαο» απέλαληη ζε θίινπο, ζπληξφθνπο ζηελ θνηλή πξνζπάζεηα. Ση ζα πνπλ νη θίινη, ηη ζα πνπλ νη άιινη; Πψο ζα κε ραξαθηεξίζεη ην πεξηβάιινλ, αιιά θαη ην ζπνπδαηφηεξν, πσο ζα κπνξέζσ λα ζπκβηψζσ κε ηνλ ίδην κνπ ηνλ εαπηφ ζηε ζπλέρεηα. Αε μέξσ ηειηθά πην είλαη πιήξσο ην ζσζηφ. Ώπηφ ληψζσ ζήκεξα θαη απηφ γξάθσ. Ήδε θαη πξηλ ηε ζχιιεςε κνπ ήκνπλ ζε απφγλσζε.

–239 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Ώθειψο αλαξσηηφκνπλ: - Πψο γίλεηαη λα ζπλερίδεηαη απηφεηε ε δσή; ΋κσο κπνξνχζε λα γίλεη θαη δηαθνξεηηθά; Μπνξνχζαλ λα ζηακαηήζνπλ νη ηαθέο ζηα λεθξνηαθεία, νη γέλλεο ζηα καηεπηήξηα, νη γάκνη ζηηο εθθιεζίεο, ηα γιέληηα ζηηο επεηείνπο, ηα θιεξηάθηα ζηα ζξαλία, νη έξσηεο ζηηο γεηηνληέο, νη θξπθνί αλαζηελαγκνί ζηα απφκεξα κέξε; Αε γίλεηαη! Κάζε πξσί νη δξφκνη ζα γεκίδνπλ, ζ’ αλνίγνπλ ηα καγαδηά, ζα γίλνληαη φισλ ησλ εηδψλ ηα αιηζηβεξίζηα, ην βξάδπ ζα γεκίδνπλ ηα ζηλεκά, ζηα ηαβεξλάθηα ζα έξρνληαλ νη παξέεο, ην θξαζάθη ζα θαηέβαηλε γηα λα πλίμεη ηνπο θαεκνχο, ζηηο θξεβαηνθάκαξεο ζα γίλνληαη λένη θφκπνη ζην θνκπνζθνίλη ηεο δσήο. Δ δσή δελ έρεη άιιε επηινγή απφ ηε ζπλέρηζή ηεο. Βγψ ήκνπλ εθείλνο πνπ νλεηξνβαηνχζε! ΋κσο λα ζαο πσ θάηη; Οη ςεπδαηζζήζεηο είλαη αλαπφζπαζην κέξνο ηεο δσήο καο. Οη αλακλήζεηο ηνπ αλζξψπνπ είλαη έλα ζχλζεην νηθνδφκεκα απφ αιεζηλά γεγνλφηα, αλεθπιήξσηεο επηζπκίεο θαη ςεπδαηζζήζεηο πνπ γηα έλα δηάζηεκα ζεσξήζεθαλ γεγνλφηα.

–240 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Ο γϊμοσ μου

Ώ

μίδεη εηδηθήο κλείαο ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν έγηλε ν γάκνο κνπ κε ηελ Νηφξα ΋ηαλ ην θαινθαίξη ηνπ ΄68 ηεο αλαθνίλσζα φηη ζηακαηάσ ηε δνπιεηά θη εμαθαλίδνκαη απφ ηε πηάηζα, ηελ έπηαζε καχξε απειπηζία. Κιάκαηα, παξαθαιεηά λα κε θάλσ απηή ηε βιαθεία, αιιά εγψ βξάρνο αθιφλεηνο, αιιά θαη αλαίζζεηνο νπξαλνβάηεο. Δ αηηηνινγία ήηαλ φηη ζα «θαζνδεγνχζα» αλζξψπνπο πνπ ήδε ήηαλ ζηε παξαλνκία θαη ε θαζεκεξηλή λφκηκε δσή κνπ ζα ηνπο έβαδε ζε θίλδπλν. Πξνζσπηθά δελ είρα αληίξξεζε ρσξίο φκσο λα ζπλεηδεηνπνηψ ηελ αδηέμνδε πνξεία. Ώληίζεηα, ε Νηφξα ήηαλ θάζεηε ζηε δηαθσλία ηεο, θαζψο έζεξλε πίζσ ηεο αληίζηνηρεο εκπεηξίεο πεξηζζφηεξεο απφ κέλα. ΋ιν ην πξνεγνχκελν δηάζηεκα εξρφηαλ, κε ρίιηεο δπζθνιίεο, ζε επαθή κε ηνλ παξάλνκν θαη θπλεγεκέλν παηέξα ηεο. ΢πγρξφλσο έπξεπε λα ηξέρεη ζηε Γπάξν ή ηηο θπιαθέο Ώιηθαξλαζζνχ λα δεη ηελ εμφξηζηε κάλα ηεο. Σψξα, εγψ ν έμππλνο, ηεο άλνηγα έλα θαηλνχξγην κέησπν, έλαλ λέν κπειά κε ηελ ειαθξνκπαιηά κνπ. ΢θέθηεθα λα ηεο δψζσ έλα παξεγνξεηηθφ κήλπκα πξηλ εμαθαληζηψ.

- Πήγαηλε λ’ αγνξάζεηο βέξεο ! Θα θάλνπκε έλαλ ηδησηηθφ αξξαβψλα κε «κάξηπξεο» ηνπο απφληεο γνλείο θαη θίινπο.

–241 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Ση λα θάλεη ε έξκε, εθηέιεζε ηελ εληνιή. Δ μαδέιθε κνπ ζηε Νεάπνιε ηνπ Πεηξαηά είρε έλα ζπίηη θαη θαηά δηαζηήκαηα κε θηινμελνχζε Έηπρε εθείλεο ηηο κέξεο λα ιείπεη ζε ηαμίδη ζην ΐφιν. Ο αξξαβψλαο έγηλε εθεί κε θαγεηφ, θξαζί θαη φ,ηη άιιν αλακέλεη θαλείο απφ δπν λένπο θαη πηεζκέλνπο αλζξψπνπο ζηελ πνξεία πξνο ην άγλσζην. Έθπγα, αιιά ζχληνκα έπεζα ζηε θάθα ηεο αζηπλνκίαο θαη θαηέιεμα ζηηο θπιαθέο Ώβέξσθ. Σφηε άξρηζε ε δπζθνιία ησλ επηζθεπηεξίσλ. Ώπηά είλαη πεξηνξηζκέλα θαη κφλν γηα ηνπο ζπγγελείο. Ο δηθφο καο αξξαβψλαο, γηα ην Αηεπζπληή ησλ θπιαθψλ, ήηαλ θελφ γξάκκα. Άξρηζαλ νη αλαδεηήζεηο, επηζθέςεηο ζην ππνπξγείν γηα άδεηεο επηζθεπηεξίσλ κε πεληρξά απνηειέζκαηα. Ο Γ. Σζνπθαιάο, πνπ δηεηέιεζε Αήκαξρνο ηεο Ώζήλαο θαη κε ηελ ππνζηήξημε ηεο Ώξηζηεξάο θαη ηψξα ήηαλ ππνπξγφο Αηθαηνζχλεο ζηελ θπβέξλεζε ηεο δηθηαηνξίαο, έθαλε λάδηα. Πάληα δηθαηνινγίεο, πάληα αλαβνιέο. Έηζη ζθεθηήθακε ην γάκν. Δ αίηεζε πνπ ππνβάιακε ζηηο θπιαθέο ηνπ Ώβέξσθ απνξξίθηεθε. ΋ηαλ εθηάθησο κεηαθέξζεθα ζηηο θπιαθέο ηεο Λάξηζαο γηα λα δηθαζηψ απφ ην εθεί ζηξαηνδηθείν παξά ιίγν λα ην πεηχρνπκε αιιά ηελ ηειεπηαία ζηηγκή παξέκβαζε απφ ηελ Ώζήλα αλέβαιε ηελ νινθιήξσζε ηνπ κπζηεξίνπ Έηζη, φηαλ ζηα ηέιε Ώπγνχζηνπ ηνπ 1973 αθέζεθα κε ηελ ακλεζηία ειεχζεξνο ε εμέιημε ήηαλ αλαπφθεπθηε. Έπξεπε λα βξσ επαθή κε ην Παλεπηζηήκην λα ηειεηψζσ ηηο εθθξεκφηεηεο γηα ην πηπρίν, αιιά θαη λα παληξεπηψ.

–242 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Ώθνχ γηα ιίγεο κέξεο θηινμελήζεθα ζην ζπίηη ησλ πεζεξηθψλ κνπ, λνηθηάζακε δηθφ καο ζπίηη. Δ πξψηε επίπισζε θαη ηα βαζηθά ρξεηψδε ήηαλ ε πξνίθα ηεο γπλαίθαο κνπ. Βγψ αλαδήηεζα θαη βξήθα ηα πξψηα ηδηαίηεξα καζήκαηα ζε ζπίηηα θαη άξρηζα λα βγάδσ ηα ιίγα αλαγθαία ρξήκαηα. Δ Νηφξα ήδε απφ θαηξφ είρε κφληκε δνπιεηά θαη είρακε έλα αθφκε κεληαίν εηζφδεκα. Ο γάκνο νξίζηεθε γηα ηελ Κπξηαθή 25 Ννεκβξίνπ, ηεο Ώγίαο Ώηθαηεξίλεο. Άξρηζαλ νη πξνεηνηκαζίεο, εηδνπνίεζα ηνπο δηθνχο κνπ ζην ΐφιν θαη φια πνξεχνληαλ θαη’ επρήλ. Μφλν πνπ κεζνιάβεζαλ ηα ηξαγηθά γεγνλφηα ηνπ Πνιπηερλείνπ. Πξηλ ιίγεο κέξεο είρακε κεηαθνκίζεη ζην λέν ζπίηη θαη ε δηεχζπλζε ηνπ ήηαλ ζε πνιχ ιίγνπο θνληηλνχο θίινπο γλσζηή. Σα γεγνλφηα ηνπ Πνιπηερλείνπ ηα έδεζα απφ θνληά, παξαθνινπζψληαο ηηο εμειίμεηο, αιιά θαη απφ θάπνηα απφζηαζε κε έληνλε εληφο κνπ ηελ αλεζπρία. Αελ έπαημα πξσηαγσληζηηθφ, νχηε θαλ δεπηεξεχνληα ξφιν. Με θπξηαξρνχζε φκσο ε αγσλία ηεο ηειηθήο ιχζεο. ΋ηαλ ήξζε ε θξίζηκε ψξα ηεο εθφδνπ ηνπ ηαλθ ζηε πφξηα ηνπ Πνιπηερλείνπ, ήκνπλ ζηελ ηαξάηζα κηαο πνιπθαηνηθίαο κε ηξεηο- ηέζζεξηο ζπγθξαηνχκελνχο κνπ ζηνλ Κνξπδαιιφ θαη πξνζπαζνχζακε λα έρνπκε κηα θάπνηα αίζζεζε ησλ γεγνλφησλ Μάιινλ δε κε αλαδήηεζαλ ή δε ήμεξαλ ηελ λέα δηεχζπλζε γηα λα κε βξνπλ. Σελ Πέκπηε 22 Ννεκβξίνπ, δπν αζηπθχιαθεο ηνπ νπ 5 Ώζηπλνκηθνχ ηκήκαηνο, πνπ ηφηε ήηαλ ζηελ Ώιε-

–243 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

μάλδξαο, ρηχπεζαλ ηελ πφξηα ησλ πεζεξηθψλ κνπ. ΋ηαλ ηνπο άλνημε ε Φαλή, ηεο είπαλ: - Πξέπεη λα ζαο πάκε ζην ηκήκα! Δ Φαλή, εηνηκφινγε θαη απνθαζηζηηθή, ηνπο απάληεζε - Αε γίλεηαη ηψξα. Σελ Κπξηαθή έρνπκε γάκν. Να νη ιακπάδεο θαη νη κπνκπνληέξεο! Οη αζηπθχιαθεο, λέα θαη άπεηξα παηδηά, βξέζεθαλ ζε ακεραλία - Μα έρνπκε εληνιέο - Αελ εξρφκαζηε!.. Αελ εξρφκαζηε! Ο έλαο είπε ζηνλ άιιν: - Ώο πάξνπκε ηειέθσλν. Πξάγκαηη, απηφ έγηλε. Ση ηνπο απάληεζαλ δελ μέξσ ΋κσο έθπγαλ άπξαθηνη. Σν βξάδπ ηνπ ΢αββάηνπ πξνο ην μεκέξσκα ηεο Κπξηαθήο –εκέξα ηνπ γάκνπ– ν Εσαλλίδεο έθαλε ην πξαμηθφπεκα ηνπ θαη ακέζσο δφζεθε εληνιή απαγφξεπζεο ηεο θπθινθνξίαο. Ο γάκνο ήηαλ λα γίλεη ζηηο 12 ην κεζεκέξη ζηνλ Ώε Νηθφια ηεο νδνχ Ώζθιεπηνχ. Δ Θεία Λεηηνπξγία είρε αξρίζεη απφ ην πξσί. Ο πεζεξφο κνπ ν Φψθνο, παιαηφ ζηέιερνο ηνπ θφκκαηνο, πήξε ηελ πξσηνβνπιία θαη πήγε ζηελ εθθιεζία. Δ ιεηηνπξγία άξνλ- άξνλ ηέιεησλε. ΐξήθε ηνλ παπα- Φίιηα θαη ηνπ εμήγεζε. Έηζη θη έηζη. Ο παπάο απάληεζε: - Βιάηε γξήγνξα, ε εθθιεζία ζα θιείζεη! ΐγήθακε απφ ην ζπίηη, πνπ ήηαλ ηφηε ζηελ Εππνθξάηνπο, θαηεθνξίζακε πξνο ηελ Βξεζνχ, πήξακε ηελ Βιέλε πνπ ζα ήηαλ ε θνπκπάξα καο κε ηα ξνχρα πνπ θνξνχζακε. Βγψ, ε Νηφξα θαη ηα πεζεξηθά κνπ, θηά-

–244 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

ζακε ζηελ εθθιεζία ζηηο 8.30 ην πξσί Σν γακπξηάηηθν θνπζηνχκη θαη ην ξνδ λπθηθφ ηεο Νηφξαο έκεηλαλ ζην ζπίηη. Σν θνπζηνχκη βέβαηα αξγφηεξα θνξέζεθε δεφλησο, αιιά ην λπθηθφ έκεηλε φια απηά ηα ρξφληα παξαπνλεκέλν κέζα ζε κηα ληνπιάπα. ΢ηελ εθθιεζία κε ζπλνπηηθέο δηαδηθαζίεο ηειέζηεθε ην κπζηήξην ηνπ γάκνπ. Δ θαληειαλάθηηζζα καο ξάληηζε, γηα ην θαιφ κε ξχδη, πεξίζζεπκα ίζσο απφ πξνεγνχκελνπο γάκνπο. ΢ηελ έμνδν, πάλσ ζηα ζθαιηά, έλαο θσηνγξάθνο ηεο γεηηνληάο –άγλσζην πψο εηδνπνηήζεθε– απαζαλάηηζε ην επηπρηζκέλν δεχγνο. Ώπηή ε θσηνγξαθία βξίζθεηαη κέζα ζην νηθνγελεηαθφ άικπνπκ. Γπξίζακε ζην ζπίηη αλακέλνληαο ηηο εμειίμεηο. Δ κέξα πέξαζε ήξεκα, αθνχγνληαο εηδήζεηο απφ ην ξαδηφθσλν. Σειεφξαζε δελ ππήξρε αθφκα ζην ζπίηη. Σελ άιιε κέξα επεηξάπε ε θπθινθνξία. Ώπφ ην κεζεκέξη θαη κεηά άξρηζαλ λα έξρνληαη νη δηθνί κνπ απφ ην ΐφιν, φζνη κπφξεζαλ, θαη θάπνηνη θίινη, κέλνληαο θαηάπιεθηνη φηαλ πιεξνθνξήζεθαλ φηη είκαζηε ήδε παληξεκέλνη. Σελ ίδηα έθπιεμε ζπλάληεζα φηαλ πήγα λα δειψζσ ην γάκν ζην Λεμηαξρείν.

- Ώδχλαηνλ! Βθείλε ηε κέξα δελ έγηλαλ γάκνη.

- Οξίζηε ην ραξηί ηνπ παπά. Βίλαη ν κφλνο γάκνο πνπ έγηλε εθείλε ηελ εκέξα ζ’ νιφθιεξε ηελ Ώζήλα θαη θαηαγξάθηεθε ζηα επίζεκα θαηάζηηρα. ΢ε ιίγνπο κήλεο θιείλνπκε 35 ρξφληα παληξεκέλνη. Πέξα απφ ιίγεο κέηξηεο θξίζεηο, θαιά ηε βγάιακε. ΐέβαηα, απηφ νθείιεηαη πεξηζζφηεξν ζηελ

–245 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

σξηκφηεηα θαη ην ξεαιηζκφ ηεο Νηφξαο πνπ κε ηελ επηκνλή θαη ππνκνλή ηεο κε άληεμε ηφζα ρξφληα. Πξέπεη λα νκνινγήζσ φηη ε δσή κνπ θχιηζε θαιχηεξα απ’ φ,ηη νη πξψηνη νησλνί πξνκήλπαλ. ΋ηαλ ε γηαγηά ηεο Νηφξαο, πνπ εμαηηίαο αληηθεηκεληθψλ ζπλζεθψλ είρε παίμεη θαη ην ξφιν ηεο κάλαο ζηελ αλαηξνθή ηεο εγγνλήο ηεο, πξσηφκαζε γηα καο, αιαθηαζκέλε θαη νιίγνλ απνγνεηεπκέλε, πήγε ζηελ δηπιαλή ηεο Βιέλε, πνπ ήηαλ ε κεηέπεηηα θνπκπάξα καο, θαη ηεο είπε: - Έκπιεμε ε πείλα κε ηε δίςα! Πξνθαλψο εγψ ήκνπλ ε πείλα, αιιά ζάηαλ ηφζν φκνξθν εθ ησλ πζηέξσλ, λα δεη φηη νη αξρηθνί θφβνη ηεο δελ επαιεζεχηεθαλ. Δ αγαπεκέλε εγγνλή ηεο απνδείρηεθε πην έμππλε απ’ φηη πεξίκελε.

–246 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Σο ιπτϊμενο ςακϊκι

Σ

ν λέν Υεκείν ηεο νδνχ Ναβαξίλνπ ην 1963 ήηαλ έλα γηαπί πνπ ζηνίρεησλε. Σφηε νη θνηηεηέο ηεο Φπζηθνκαζεκαηηθήο νξγάλσζαλ κηα εθδήισζε κε αίηεκα, λα εγθξηζνχλ νη αλαγθαίεο πηζηψζεηο γηα ηελ νινθιήξσζε θαη ιεηηνπξγία ηνπ. Γηα θάζε ζπγθέληξσζε ηφηε ρξεηαδφηαλ ε άδεηα ηεο Ώζηπλνκίαο θαη εκείο δελ ηε δεηήζακε. Δ Ώζηπλνκία φκσο, πάληα ελεκεξσκέλε, είρε απνθιείζεη εγθαίξσο ηελ είζνδν κε ηζρπξή δχλακε θαη δε καο άθελε λα πιεζηάζνπκε ηα ζθαινπάηηα. Βγψ ζα ήκνπλ έλαο απφ ηνπο νκηιεηέο. Σν αίκα κνπ ηφηε έβξαδε. Αελ κπνξνχζα κε ηίπνηα λ’ αλερηψ απηφλ ηνλ απνθιεηζκφ. ΢αλ ηαχξνο ζε θφθθηλνπ παληνχ πξφθιεζε φξκεζα κεησπηθά πάλσ ηνπο. Αελ ην πεξίκελαλ. Υψζεθα κέζα ζην θηήξην, ελψ πίζσ κνπ ηα φξγαλα κε θπλεγνχζαλ. ΢αλ ηξνκαγκέλν δαγάξη πήδεμα φια ηα εκπφδηα, ζθαξθάισζα ζηα θελά πνπ αθφκα ππήξραλ θαη θάπνηα ζηηγκή βξέζεθα ζηελ ηαξάηζα. Κάησ νη θνηηεηέο κε απνζέσλαλ. Με θαληαζηείηε ηίπνηα ηδηαίηεξν, ην πνιχ εθαηφ άηνκα. ΋κσο εγψ αηζζαλφκνπλ ηνπιάρηζηνλ φπσο ν Υίιαξη φηαλ πάηεζε ην Έβεξεζη. Δ θαξδηά κνπ ήζειε λα δξαπεηεχζεη απφ ην ζηήζνο. Ώπφ θάησ θσλέο θαη ρεηξνθξνηήκαηα. Καη λα ήζεια λα κηιήζσ, πνηνο είρε ηελ φξεμε λα κ’ αθνχζεη;

–247 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Σφηε έβγαια ην ζαθάθη κνπ θαη ην αλέκηζα ζαλ ιάβαξν. Κάπνηα ζηηγκή ην άθεζα λα πέζεη θάησ. Ώπηφ αθνχ ηαιαληεχηεθε θάλνληαο δπν-ηξία αβέβαηα δηθδαθ έπεζε πάλσ ζηνπο θνηηεηέο. Βίπα κέζα κνπ: Κάπνηνο ζα ην πάξεη λα κνπ ην δψζεη! Ώκ πψο! ΋ηαλ φια ηειείσζαλ ην ζαθάθη ήηαλ άθαλην. ΋ζν ην είδαηε εζείο, άιιν ηφζν θη εγψ! Σνλ ππφινηπν ρεηκψλα ηνλ πέξαζα έηζη. Ώιιά πνηνο λνηαδφηαλ ηφηε; Ήκαζηαλ λένη θη ε δσή ήηαλ φιε κπξνζηά καο! Σα επφκελα ρξφληα θάηη έγηλε. Σν θηήξην νινθιεξψζεθε θαη ηα εξγαζηήξηα ιεηηνχξγεζαλ θαλνληθά. Γηα θάπνηα ρξφληα εμαθαλίζηεθα απφ ηα ιεκέξηα απηά, κα φηαλ κπφξεζα ην 1973 θαη πήγα ζηε ζρνιή λα ηειεηψζσ ηηο εθθξεκφηεηεο πνπ είρα ζην πηπρίν, ην θηήξην έζθπδε απφ δσή. ΢ην πξψελ Υεκείν ηεο ΢φισλνο είραλ κείλεη θπξίσο ηα εξγαζηήξηα ηεο Φπζηθήο θαη ε λέα γεληά ησλ θνηηεηψλ, ην νλφκαδε «Φπζηθείν». Με ηελ κεηαπνιίηεπζε ήξζε θαη θπξίεπζε ηε ρψξα έλα θχκα απιεζηίαο θαη απαίηεζεο. ΋ια έπξεπε λα γίλνπλ εδψ θαη ηψξα. Δ ινγηθή θξχθηεθε ζηα ππφγεηα, νη ρακειέο θσλέο ράζεθαλ κέζα ζην ζάιαγν. Έλα θνπζθσκέλν θχκα εθδηθεηψλ. Άξρηζε ην θπλήγη ησλ καγηζζψλ. Υξηζηέ κνπ! Πνχ ήηαλ απηφ ην πιήζνο θξπκκέλν ηα πξνεγνχκελα ρξφληα; Βπαλάζηαζε! Βπαλάζηαζε εδψ θαη ηψξα! Μήπσο κε ηελ ππεξβνιή έπξεπε λα θαιπθζεί ε ζησπή έμη ρξφλσλ; Ήηαλ ηα ρξεσζηνχκελα; Μέζα κνπ, έρσ απνηππσκέλε ηε ζπδήηεζε κε κηα καζήηξηά κνπ πνπ είπε ζε κηα επέηεην ενξηαζκνχ ηνπ Πνιπηερλείνπ.

–248 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

- Αάζθαιε, ε ρνχληα δελ έγηλε ην ’67; - Ναη. Σν Πνιπηερλείν δελ ήηαλ ην ’73; - Ναη.

- Σα ελδηάκεζα ρξφληα ηη έγηλε; Ση λα ηεο πσ; ΢θάιηζα ην ζηφκα. Να ηεο πσ γηα κεξηθέο εθαηνληάδεο πνπ δελ θάζηζαλ ζη’ απγά ηνπο; Να ηεο πσ, γηα ηηο γεκάηεο πιαηείεο ζηηο ζπγθεληξψζεηο ηνπ Παηηαθνχ ζ’ φιν ην κήθνο θαη ην πιάηνο ηεο ρψξαο; Αελ είπα ηίπνηα. Ώπηή ηε θνξά θάζηζα ζη’ απγά κνπ. Ώξγφηεξα, ζην λέν Υεκείν έγηλε θαηάιεςε απφ θάπνηνπο απξνζδηφξηζηνπο, πνπ νη εθεκεξίδεο απνθαινχζαλ θνηηεηέο θαη κεξηθνί επψλπκνη αξζνγξάθνη κνίξαδαλ αθεηδψο αγσληζηηθέο επσκίδεο. Σν Υεκείν είρε απνθιεηζηεί κε ηελ απεηιή ησλ θαηαιεςηψλ ηεο αλαηίλαμεο ηνπ θηεξίνπ κε ηα ρεκηθά πιηθά πνπ πεξηείρε. Ώπφ θάησ πιήζνο νπαδψλ θαη πεξηέξγσλ. Ώλάκεζα ηνπο θη εγψ. Δ αζηπλνκία παξαθνινπζνχζε απφ θνληά ηηο εμειίμεηο. Θπκάκαη κηα κέξα λένπο λα βξίζθνληαη ζηελ ηαξάηζα ζε θαηάζηαζε ακφθ. Ώπηή ηε θνξά δελ πέηαγαλ ην ζαθάθη ηνπο. Ξεξίδσλαλ ηηο πιάθεο θαη ηηο πεηνχζαλ ζην πεδνδξφκην. Ώπηέο φηαλ έθηαλαλ ζηελ άζθαιην γίλνληαλ ζξχςαια, θάησ απφ ηηο ηαρέο θαη επηδνθηκαζίεο ηνπ πιήζνπο. Έλαο άιινο έθεξλε ρεκηθά φξγαλα, δνθηκαζηηθνχο ζσιήλεο θαη θηάιεο ηηο νπνίεο πέηαγε θάησ. Βθείλε ηε κέξα καδί ηνπο έζπαζε νξηζηηθά θάηη κέζα κνπ. Ήηαλ έλα ζεκείν θακπήο. Έλησζα μέλνο θαη

–249 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

κφλνο. Έλησζα ηελ αλάγθε λα θξπθηψ γηα λα θξχςσ ηελ ληξνπή θαη ηελ απνγνήηεπζε κνπ. ΢αλ ην ιαβσκέλν δψν, πνπ ρψλεηαη ζηε θσιηά λα γιείςεη ηηο πιεγέο ηνπ. Λέλε φηη ε θαηαζηξνθή είλαη κηα εδνλή. Αελ ην μέξσ. Αελ ηε δνθίκαζα αιιά- λα ην μεθαζαξίζσ- θαη δε κνπ ιείπεη. Οη θαηαζηξνθέο γηα κέλα είλαη ε «λχρηα ησλ θξπζηάιισλ». Ο πξννδεπηηθφο άλζξσπνο, ν δεκνθξάηεο, ν αξηζηεξφο είλαη απηφο πνπ σζεί ηελ θνηλσλία πξνο ηελ πξφνδν. Βίλαη ν θαηλνηφκνο, ν πξσηνπφξνο, ν νξγαλσηήο απηήο ηεο πνξείαο. Αελ πξνζρψξεζα πνηέ ζηελ «επαλαζηαηηθή» άπνςε».

- Καηαζηξέςηε ηα πάληα!... Πάλσ ζηα εξείπηα ηεο ζάπηαο θνηλσλίαο ζα νηθνδνκήζνπκε ηελ λέα! ΋ρη! ΋ρη! Αελ ζπκθσλψ! Σν πείξακα έγηλε ζηελ ηζηνξία θαη ε λέα θνηλσλία εκθάληζε ηα ίδηα θαη ίζσο ρεηξφηεξα ραξαθηεξηζηηθά. Γηα κέλα ζεκαζία έρεη ε ζεηηθή ζθέςε. Πψο ζα βειηηψζνπκε ην ππάξρνλ, πψο ζα άξνπκε θαηά ην δπλαηφλ ηηο θνηλσληθέο αδηθίεο, πψο ζα εμαζθαιίζνπκε ζ’ φινπο ηνπο πνιίηεο ηεο ρψξαο έλα minimum αμηνπξεπνχο δσήο. Οη θαηαζηξνθέο, πνπ ζήκεξα είλαη ζηελ εκεξήζηα δηάηαμε, κνπ είλαη αλππφθνξεο. ΋,ηη αγνξάζηεθε ρξεηάζηεθε θάπνηα δαπάλε θαη πίζσ ηεο θξχβεηαη ν θφπνο θη ν ηδξψηαο θάπνησλ αλζξψπσλ. Βπεηδή ππάξρνπλ άηνκα πνπ λέκνληαη ην δεκφζην πινχην, επεηδή ππάξρνπλ θάπνηνη κπαγάζεδεο πνπ πινπηίδνπλ παξάλνκα, απηφ δελ ζεκαίλεη φηη δηθαηψλεηαη ε άπνςε ηεο

–250 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

θαηαζηξνθήο. Οξγάλσζε κηα εμφξκεζε, έλα θίλεκα γη’ απηά ηα πξνβιήκαηα. Δ θαηαζηξνθή είλαη θαζηζκφο! Έρεηε ηελ ςεπδαίζζεζε φηη ην αζηπλνκηθφ απηνθίλεην πνπ θαίγεηαη δελ ζα αληηθαηαζηαζεί; ΢αο γεκίδνπλ ηέηνηνπ είδνπο ηδενινγήκαηα; ΋ρη! Να είζηε ζίγνπξνη φηη απηά πνπ θαηαζηξέθνληαη ζα αληηθαηαζηαζνχλ. Δ δαπάλε φκσο αλαγθαζηηθά απηή κεηψλεη θαη ηελ ηθαλφηεηα ηεο πνιηηείαο γηα απνηειεζκαηηθφηεξε θνηλσληθή πνιηηηθή. ΢ε ιίγεο κέξεο έγηλε κηα ζπκθσλία εηξεληθήο απνρψξεζεο. «Ο γέγνλελ γέγνλελ». Αεκηνπξγήζεθε έλαο δηάδξνκνο αζθαιείαο θαη νη θαηαιεςίεο έθπγαλ ηξνπαηνθφξνη, θάησ απφ ηνλ ήρν ησλ ρεηξνθξνηεκάησλ, ζηα ζπίηηα ηνπο. Οη δεκηέο ησλ εθαηνκκπξίσλ δελ ζπδεηήζεθαλ πνηέ. Οη δηάθνξνη παξαηξεράκελνη, πνπ ζε άιιεο πεξηπηψζεηο βγάδνπλ απφ ηε κχγα μίγθη θάλνληαο «εμνλπρηζηηθφ ξεπνξηάδ», ζηε πξνθεηκέλε πεξίπησζε ζθχξηδαλ αδηάθνξα.

- Καιά! Βζχ ηη πξνηείλεηο, Λεπηέξε; Να έπαηξλαλ θαηαζηαιηηθά κέηξα θαη λα έιπλαλ ηα πξνβιήκαηα ζηα δηθαζηήξηα; - ΋ρη δελ πηζηεχσ πσο θαηαζηαιηηθνί λφκνη ιχλνπλ ηηο θνηλσληθέο αληηζέζεηο. ΋ρη! ΋κσο ρξεηάδεηαη κηα θνηλσληθή άκπλα, έλα θιίκα εζηθήο θαηαδίθεο θαη θάζεηεο απνκφλσζεο ηέηνησλ πξάμεσλ. Να κε βξίζθνπλ πνπζελά θνηλσληθή ζηήξημε, λα ληψζνπλ ζην πεηζί ηνπο ηε γεληθή απνζηξνθή ηνπ θνηλσληθνχ ζπλφινπ.

–251 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

΋κσο εδψ έρνπκε αλζξψπνπο πνπ σξαηνπνηνχλ ηνπο θαθψο ελλννχκελνπο «θνηλσληθνχο αγψλεο», πνπ κε ηε ζηάζε ηνπο, κε ηηο δειψζεηο ηνπο, νπιίδνπλ εζηθά ηνλ θνηλσληθά παξείζαθην πνπ, κε ειεγρφκελνο, ζηε ζπλέρεηα παξεξκελεχεη απηή ηε ζηήξημε θαη απηναλαθεξχζζεη ηνλ εαπηφ ηνπ ζε δηθαζηή αιιά θαη δήκην. Μέζα απφ ηέηνηνπο αλζξψπνπο βγήθαλ νη «εθηειεζηέο» ησλ επφκελσλ ρξφλσλ. Δ θνηλσλία κε ηε ζπκπεξηθνξά ηεο άλνημε ηνλ αζθφ ηνπ Ώηφινπ θαη ζήκεξα ηξέρεη θαη δε θηάλεη...

–252 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Αντρϋασ Λεντϊκησ

Σ

νλ Ώληξέα Λεληάθε ηνλ ζαχκαδα θαη ηνλ δήιεπα γηα ην ζπηλζεξνβφιν πλεχκα, ηε κεζνδηθή ζθέςε, ηελ εηνηκφηεηά ηνπ λα δίλεη θαίξηεο απαληήζεηο, ηε δσληάληα ζηηο ζπδεηήζεηο, αιιά θαη ηελ πνιπγισζζία ηνπ. Σνκείο ζηνπο νπνίνπο εγψ ήκνπλ ζθξάπαο. Αελ ήκαζηαλ θίινη θνληηλνί κε ηελ έλλνηα λα βξηζθφκαζηε ηδηαηηέξσο, λα αληαιιάζζνπκε πξνζσπηθέο πιεξνθνξίεο, λα ζρνιηάδνπκε άιινπο θη φια ηα ζρεηηθά. Ώπιψο, είρακε θνηλνχο ηνκείο ελδηαθεξφλησλ θαη βξηζθφκαζηαλ γηα ρξφληα ζηα ίδηα πνιηηηθά ζηέθηα. Έηζη ζπλαληηφκαζηαλ ζε θνηηεηηθέο εθδειψζεηο θαη ζπλέδξηα, ζε ζπλεδξηάζεηο νξγάλσλ θαη πνιηηηθέο ζπγθεληξψζεηο. Σίπνηα πεξηζζφηεξν. ΋κσο ε ηχρε ην έθεξε λα ζπλαληεζνχλ νη δξφκνη καο ζε θάπνηεο ζηηγκέο, πνπ γη’ απηφλ ίζσο λα πέξαζαλ απαξαηήξεηεο, αιιά γηα κέλα είραλ ζεκαζία θαη έκεηλαλ ζηε κλήκε κνπ. Γη’ απηφ θαη ζήκεξα ηηο επηθαινχκαη. Ήκνπλ λενζζφο ζηελ νξγαλσκέλε αξηζηεξά θαη ζε κηα απφ ηηο ζπγθεληξψζεηο, πνπ ζπλήζσο ήηαλ απαγνξεπκέλεο, κε θπλεγεηά ζηνπο θεληξηθνχο δξφκνπο θαη ηηο ελδηάκεζεο παξφδνπο βξέζεθα ζηε ΢ηαδίνπ ζην χςνο ησλ Υαπηείσλ, θσλάδνληαο δηάθνξα ζπλζήκαηα. Οη αγψλεο ηνπ 114. Σελ άιιε κέξα ζην πξσηνζέιηδν ηεο «ΐξαδπλήο» κηα κεγάιε θσηνγξαθία κνπ κε ζεθσκέλα ηα ρέξηα δίπια- δίπια κε ηνλ Ώληξέα. Πάλσ

–253 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

απφ ηελ θσηνγξαθία κε κεγάια γξάκκαηα δέζπνδε ν ηίηινο: ΝΒΏΡΟΕ ΚΟΜΜΟΤΝΕ΢ΣΒ΢ ΏΝΏ΢ΣΏΣΧΝΟΤΝ ΣΔΝ ΏΘΔΝΏ Βκείο δηαδειψλακε γηα ηε δεκνθξαηία θαη ηελ ππεξάζπηζε ηνπ ΢πληάγκαηνο. Κη απηνί καο ζηφιηδαλ κε ραξαθηεξηζκνχο, πνπ αθφκα δελ είραλ ίζσο εηζρσξήζεη ζην κπαιφ κνπ, νχηε θαλ ζπλεηδεηνπνηεζεί κέζα κνπ. ΋κσο, λα ζαο πσ ηελ ακαξηία κνπ; Μνπ άξεζε! Μνπ δεκηνπξγνχζε κηα εζσηεξηθή ηαξαρή, ζαλ λα δνθίκαζα ην κήιν ηνπ Παξαδείζνπ. Ήηαλ ν απαγνξεπκέλνο θαξπφο θαη γη’ απηφ ήηαλ λφζηηκνο. Ώθνινχζεζε ην 15% γηα ηελ Παηδεία πνπ, ζχκθσλα κε ηε δηθή κνπ εθηίκεζε ήηαλ ε καδηθφηεξε θνηηεηηθή εθδήισζε ηεο επνρήο, αθνχ ηαξαθνχλεζε θαη δξαζηεξηνπνίεζε αδξαλή θαη ίζσο αδηάθνξα κέρξη ηφηε ηκήκαηα ηεο λενιαίαο. Ξέξσ απφ άκεζε εκπεηξία φηη πνιιά απφ ηα πξσηφηππα θαη έμππλα ζπλζήκαηα απηνχ ηνπ αγψλα, θαηά έλα γελλαίν πνζνζηφ ηα νθείινπκε ζηελ έκπλεπζε ηνπ Ώληξέα. Ώλ αμηνπνηνχζε απηφ ην ηαιέλην ηνπ ζα ήηαλ έλαο απφ ηνπο θαιχηεξνπο θεηκελνγξάθνπο ζηηο δηαθεκηζηηθέο εηαηξείεο. Δ δεχηεξε αλάκλεζε ήηαλ ζην 4ν Παλζπνπδαζηηθφ ΢πλέδξην. Πέξα απφ ηε γεληθφηεξε ζπκβνιή ηνπ ζηνπο πξνβιεκαηηζκνχο θαη ηα θείκελα ησλ απνθάζεσλ ήηαλ ν κφληκνο κεηαθξαζηήο ησλ μέλσλ αληηπξνζψπσλ. Ώγγιηθά, γαιιηθά, ηζπαληθά θαη φ,ηη άιιν ρξεηαδφηαλ. Βθείλε ηελ επνρή νη πνιχγισζζνη δελ ήηαλ είδνο ελ αθζνλία ζηε ρψξα καο.

–254 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Έλα θξίζηκν δήηεκα πνπ έπξεπε λα ιπζεί ήηαλ ηη ζα γίλεη κε ηε ζπκκεηνρή ηεο λενζχζηαηεο ΒΦΒΒ ζηηο δηεζλείο θνηηεηηθέο νξγαλψζεηο. Τπήξρε ε αξηζηεξήο απφθιηζεο, κε έδξα ηελ Πξάγα, ΙUS θαη ε δπηηθήο αηκφζθαηξαο, COSEC. Βηδνπνηήζεθα φηη ην βξάδπ θιείζηεθε ξαληεβνχ ζην ζπίηη ηνπ Γξεγφξε Γηάλλαξνπ, ηφηε ςειά ζηα Παηήζηα, λα απνθαζηζηεί ε ηειηθή ζέζε ηεο παξάηαμεο καο ζην ζέκα. Με «άθξα κπζηηθφηεηα» θαη κε αηνκηθή πξνζέιεπζε καδεχηεθαλ ηα βαζηθά κέιε ηεο ζπνπδάδνπζαο θαη κεξηθνί θαινί ζχκκαρνη ηεο παξάηαμεο. Ο Ώληξέαο Λεληάθεο, ν Άξεο Μαλσιάθνο, ν Γηάλλεο Μπαληάο, ν ΐαγγέιεο Φπηξάθεο, ν Υξήζηνο ΢ηαπξηλάδεο, ν Γηάλλεο Γηαλλνπιφπνπινο, ν ΢ηέιηνο Ράκθνο, ν ΐαζίιεο Κσζηφπνπινο, ν Ώπφζηνινο Μπέζεο θαη ίζσο δπν αθφκε καδί κ’ εκέλα πνπ, δπζηπρψο δελ ζπκάκαη πηα. Σν αζηέξη ζηε ζπγθέληξσζε ήηαλ ν Βξλάληεο απφ ηε ΐελεδνπέια, έλαο γεξνδεκέλνο κηθξνχ αλαζηήκαηνο κε μχπλην πξφζσπν θαη δσληαλφ βιέκκα λένο, εθπξφζσπνο ηεο IUS ζην ζπλέδξην. ΋ινη είπαλ ηε γλψκε ηνπο. Κπξηάξρεζε ε άπνςε, θαη’ αξρήλ, λα πξνζρσξήζνπκε θαη ζηηο δπν νξγαλψζεηο, πξνο ην παξφλ σο ελεξγνί παξαηεξεηέο, άπνςε κε ηελ νπνία ζπκθψλεζε θαη ν Βξλάληεο. Βλ ησ κεηαμχ, νη ψξεο πεξλνχζαλ θαη απφ ηηο ραξακάδεο ζην παξάζπξν είδακε θάπνηα ζηηγκή φηη είρε μεκεξψζεη. Βίπακε λα πάκε ζηα ζπίηηα καο γηα ιίγν χπλν αθνχ καο πεξίκελε κηα δχζθνιε θαη θνπξαζηηθή κέξα: Δ ηειεπηαία κέξα ηνπ ζπλεδξίνπ. Ώξρίζακε λα θεχγνπκε ζε κηθξέο νκάδεο θαη ηφηε πέζακε πάλσ ζηελ έθπιεμε. ΢ηελ είζνδν ηεο πνιπθαηνηθίαο καο θαιεκέ-

–255 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

ξηδε ν γλσζηφο θαη κε εμαηξεηένο Κξαββαξίηεο, ζηέιερνο ηνπ ζπνπδαζηηθνχ ηεο Ώζθάιεηαο κε ηελ απαξαίηεηε εηξσληθή έθθξαζε ζην πξφζσπν. Σα «ζπλσκνηηθά κέηξα» είραλ φια ηηλαρηεί ζηνλ αέξα. Οη κφληκεο ζθηέο κάο αθνινχζεζαλ απφ πίζσ. ΋κσο φ,ηη απνθαζίζακε έγηλε. Με ηνλ Ώληξέα έδεζα ην ηδξπηηθφ ζπλέδξην ηεο λενιαίαο Λακπξάθε. Ώπηφο ήηαλ ιακπεξφο θαη ήμεξε πνχ παηνχζε ζε αληίζεζε κε κέλα πνπ ήκνπλ έξκαην ησλ εληππψζεσλ θαη ησλ ζπλαηζζεκάησλ. Ώξγφηεξα νη δξφκνη καο ρψξηζαλ. Σν ζηξαηησηηθφ, ε παξαλνκία, ν εγθιεηζκφο ζηε θπιαθή, ε ακλεζηία ηνπ 1973. Βθείλνο πεξλνχζε ηηο δηθέο ηνπ πεξηπέηεηεο. Σα ρνχγηα θαη νη ζπλήζεηεο θνιιάλε ζηνλ άλζξσπν ζαλ βδέιιεο. Χο θνηηεηήο ζπλήζηδα λα πεγαίλσ ζε ζηλεκά κε δπν έξγα. Ρνδηθιέξ, Ώζελατθφ, Ώξίσλαο ήηαλ ηα παιαηά κνπ ζηέθηα. ΢πλήζσο έλα θανπκπφηθν θηικ θαη κηα πνιεκηθή πεξηπέηεηα ή γθαγθζηεξηθφ. ΋ηαλ βγήθα απφ ηε θπιαθή, νη ζπλήζεηεο θαη ηα ζηέθηα είραλ αιιάμεη. Πήγα ζην Ρηβνιί πνπ ήηαλ ζηε γσλία Ώξηζηείδνπ θαη ΢νθνθιένπο πνιχ θνληά ζηα γξαθεία ηεο πξνδηθηαηνξηθήο ΔΓΑ φπνπ είρα εθαηνληάδεο ψξεο νινκειεηαζηεί ηα πξνεγνχκελα ρξφληα. Σψξα έλα απφ ηα έξγα ήηαλ πνξλφ. Με αξθεηέο ελνρέο θαη θφβνπο ρψζεθα ζην ζηλεκά ειπίδνληαο λα κε κε δεη θαλέλα κάηη. ΋ηαλ άλαςαλ ηα θψηα γηα πξψηε θνξά έζθπςα πξνο ηα θάησ πξνζπαζψληαο κε ηα ρέξηα λα θξχςσ ην πξφζσπφ κνπ. ΋κσο ην κάηη κνπ πξφιαβε λα δεη δπν ζεηξέο κπξνζηά ηνλ άλεην Ώληξέα.

–256 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Πήξα ζάξξνο θαη θνίηαμα γχξσ. Αε ζα κε πηζηέςεηε, αιιά κέηξεζα ίζσο πέληε κε έμη άηνκα ηνπ ρψξνπ. ΢ην επφκελν δηάιεηκκα ζην θνπαγηέ θάλακε άλεηνη ζπδήηεζε πεξί αλέκσλ θαη πδάησλ. Σα επφκελα ρξφληα, ςηινραζήθακε πξνζπαζψληαο ν θαζέλαο λα ρηίζεη ηε δσή ηνπ. ΋ηαλ επηηέινπο βξήθα ην ρξφλν θαη ηέιεησζα ηηο ηειεπηαίεο ππνρξεψζεηο κε ην πηπρίν, έθηαζε ε κέξα ηεο νξθσκνζίαο. Ώξρέο ηνπ 1976 πηα. Μπήθα ζηελ αίζνπζα ησλ ηειεηψλ κε πξνθαλή ζπγθίλεζε θαη ε ζχκπησζε ηφηε έθηαζε ζην απνθνξχθσκά ηεο Σελ ίδηα κέξα, εθεί δίπια κνπ νξθηδφηαλ θη έλαο άιινο αξραίνο θνηηεηήο: Ο Ώληξέαο Λεληάθεο. Απζηπρψο φκσο, απηφο ν πξνηθηζκέλνο άλζξσπνο έθπγε ηφζν πξφσξα απφ ηε δσή.

–257 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Τποψόφιοσ βουλευτόσ

Ο

άλζξσπνο είλαη καηαηφδνμν νλ απφ ηε θχζε ηνπ. Εζρπξίδνκαη φηη αλ ζε θάπνηνλ δελ εθδειψζεθε απηή ε ηδηφηεηα είλαη γηαηί ε κέρξη ηψξα πνξεία ηεο δσήο ηνπ δελ ηνπ έδσζε αθφκα ηελ αθνξκή θαη ην θίλεηξν λα εκθαληζζεί απηφ ην ραξαθηεξηζηηθφ. Μφιηο «θηλεζεί ην καληήιη», ζα ππνθχςεη ζηε κνηξαία πνξεία. Δ ζηγνπξηά απηνχ ηνπ ηζρπξηζκνχ κνπ ίζσο είλαη κηα πξνζσπηθή γξακκή άκπλαο πνπ κε θάπνην ηξφπν ζα δηθαηνινγήζεη ηελ επθνιία κε ηελ νπνία εγψ έπεζα ζ’ απηφ ην ινχθη ηεο θηινδνμίαο. Βίλαη γλσζηφ φηη, φηαλ έλα ειάηησκα δηαρέεηαη ζε πνιινχο ζπλαλζξψπνπο ζνπ, ηφηε αηζζάλεζαη λα κεηξηάδεηαη ην βάξνο ηεο δηθήο ζνπ ελνρήο. Μέζα ζηε θπιαθή, ζηηο ζπλζήθεο ηεο παξαηεηακέλεο απνκφλσζεο, ζπλδπαζκέλεο κε ηηο γεληθφηεξεο εμειίμεηο ζην παγθφζκην ηδενινγηθφ θαη πνιηηηθφ ζηεξέσκα, έθαλα κηα αλαδηάηαμε ησλ θηινζνθηθψλ θαη ηδενινγηθψλ κνπ δνμαζηψλ. Έηζη είρα νδεγεζεί ζηελ απφθαζε ηεο απνρήο κνπ απφ ζηελέο πνιηηηθέο ελαζρνιήζεηο πνπ ηα πξνεγνχκελα ρξφληα απνξξνθνχζαλ νινθιεξσηηθά ην ρξφλν θαη ηε ζθέςε κνπ. Αελ είρα θηάζεη αζθαιψο λα πηζηεχσ ζηε καηαηφηεηα κηαο ηέηνηαο αζρνιίαο, αιιά επηηέινπο, θαηέιεμα, φηη ρξεηάδεηαη κηα θάπνηα πξνθχιαμε ηνπ εαπηνχ κνπ, έλα θξά-

–259 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

ηεκα, θαη ηνλ επαλαπξνζαλαηνιηζκφ ηνπ κε ρξήζηκεο θη αλαγθαίεο απαζρνιήζεηο γηα ην πξνζσπηθφ θαη επαγγεικαηηθφ κέιινλ. Έμσ φια ηα κέησπα γηα κέλα ήηαλ αλνηρηά. Σν πηπρίν ζε εθθξεκφηεηα, ην νηθνλνκηθφ πξνζσπηθφ ππφβαζξν ζην απφιπην κεδέλ. Ώπφ λσξίο είρα απνξξίςεη ηελ πεξίπησζε ηεο απαζρφιεζήο κνπ κε ηελ θνκκαηηθή νξγάλσζε θαη ήδε είρα αξλεζεί ηελ πξφηαζε πνπ κνπ είρε γίλεη πξηλ ηε δηθηαηνξία λα γίλσ επαγγεικαηηθφ ζηέιερνο, παξά ηηο πξαγκαηηθά δχζθνιεο ζπλζήθεο εμαζθάιηζεο ηνπ ζηνηρεηψδνπο βηνπνξηζκνχ κνπ. Άξα έπξεπε λα δψζσ ηε κάρε απφ κεδεληθή αθεηεξία. ΋κσο, παξά ην ινγηθφ θαηαζηάιαγκα, παξά ηηο εηιεκκέλεο απνθάζεηο, φηαλ απφθηεζα ηελ ειεπζεξία κνπ, δελ έδεημα ηελ απαηηνχκελε ζηαζεξφηεηα ζ’ απηέο. Μέζα ζηελ αηκφζθαηξα ηεο έληνλεο πνιηηηθνπνίεζεο ηεο δεκφζηαο δσήο πνπ θπξηάξρεζε κεηά ηελ κεηαπνιίηεπζε, ηελ πιήξε αλαηξνπή ηεο πξνεγνχκελεο ζησπήο, ε λέα ζπγθπξία, καο έθηαζε ζηελ άιιε άθξε δεηψληαο ηα πάληα εδψ θαη ηψξα. Πξέπεη λα ην νκνινγήζσ, φηη θη εγψ παξαζχξζεθα απφ απηφ ην «επαλαζηαηηθφ θιίκα», αλαδεηψληαο βεβαίσο ελδηάκεζεο ιχζεηο. Ώλακείρζεθα πάιη κε πνιηηηθέο δξαζηεξηφηεηεο, φπσο ε ζπκκεηνρή κνπ ζηελ θίλεζε ησλ «77» θαη ηειηθά θαηέιεμα ζηελ επηζηξνθή κνπ ζε θνκκαηηθέο απαζρνιήζεηο κέζα απφ ηηο γξακκέο ηνπ ΚΚΒεζσηεξηθνχ. Οη αλάγθεο βηνπνξηζκνχ ήηαλ δεδνκέλεο, ηδηαίηεξα φηαλ είρα δεκηνπξγήζεη νηθνγέλεηα θαη ζε ιίγν γελλήζεθε ε θφξε κνπ. Ώπηέο νη αλάγθεο ήηαλ πιένλ πηεζηη-

–260 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

θέο θαη δελ ζήθσλαλ πεξαηηέξσ αλαβνιή. Έπξεπε λα εμαζθαιίδσ ηα ζηνηρεηψδε έμνδα, λα ζπκβάισ ζηε ζπληήξεζε καο. Έθαλα ζηελ αξρή καζήκαηα ηξέρνληαο ζε δηάθνξα ζπίηηα, σο Μαζεκαηηθφο, γηαηί κε απηφ ην κάζεκα εχξηζθεο πην εχθνια ππνςεθίνπο καζεηέο. ΋ηαλ έδσζα ηα ρξεσζηνχκελα καζήκαηα ζην Παλεπηζηήκην θαη πήξα ην πηπρίν, άξρηζα λα εξγάδνκαη κε ηελ ηδηφηεηα ηνπ Φπζηθνχ ζε νκαδηθφ θξνληηζηήξην. Δ επακθνηεξίδνπζα ζέζε κνπ κεηαμχ ησλ θνκκαηηθψλ δξαζηεξηνηήησλ θαη ηεο επαγγεικαηηθήο απαζρφιεζεο, ε αζάθεηα εληφο κνπ γηα ηελ νξηζηηθή πξνζσπηθή κνπ επηινγή, κ’ έθεξαλ ζε κηα ηέηνηα πίεζε πνπ ρσξίο λα εμεγείηαη απφ ηνλ φγθν ηεο πξαγκαηηθήο εξγαζίαο κνπ, έθηαζα ζην ρείινο ηεο ςπρνινγηθήο ππεξθφπσζεο θαη ηεο εζσηεξηθήο κνπ αζηάζεηαο. Παξ’ φια απηά κνπ θαινθάλεθε ε πξννπηηθή ηεο δπλαηφηεηαο λα είκαη ππνςήθηνο βνπιεπηήο ζηηο επεξρφκελεο εθινγέο ηνπ ’77, επηβεβαηψλνληαο έηζη ηηο εηζαγσγηθέο κνπ παξαηεξήζεηο γηα ηε καηαηνδνμία ηνπ αλζξψπνπ. Σφηε, ην ΚΚΒ-εζσηεξηθνχ έθαλε κέησπν κε δηάθνξα ζπγγελή ξεχκαηα θαη θαηέβεθε ζηηο εθινγέο κε ην ζρήκα ηεο «΢πκκαρίαο». Ώπφ ηελ πξψηε κέξα πνπ επηζεκνπνηήζεθε απφ ην θφκκα ε ππνςεθηφηεηά κνπ, άξρηζε κέζα κνπ ε αληίζηξνθε πνξεία. Δ άπνςε ηεο γπλαίθαο κνπ ήηαλ αλακελφκελε. Δ δηαθσλία ηεο ήηαλ θάζεηε θαη ζαθψο απνηξεπηηθή, αιιά νχηε απηή ε πίεζή ηεο κε ζπγθξάηεζε. Έπξεπε λα πησ κέρξη ηνλ πάην ηελ απνηπρία ηεο επηινγήο κνπ καδί θαη φιεο ηηο ζπλέ-

–261 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

πεηέο ηεο. Ίζσο ν ραξαθηήξαο κνπ λα έρεη απηφ ην απηνθηνληθφ ραξαθηεξηζηηθφ. Μφιηο έθηαζα ζην ΐφιν, άξρηζα λα ζπλεηδεηνπνηψ ζηγά-ζηγά ην ιάζνο απηήο ηεο επηινγήο κνπ. Αελ έθαλα εγψ γη’ απηφλ ην ξφιν. Αελ είρα ηα ςπρηθά απνζέκαηα λ’ αληέμσ ζηηο δπζθνιίεο πνπ ζα είρε απηή ε απνθνηηά κνπ. Βίλαη δχζθνιή απνζηνιή λα είζαη ππνςήθηνο βνπιεπηήο θαη λα δεηάο ηελ ςήθν ησλ άιισλ, φηαλ έρεηο ζπλαηζζεκαηηθέο αλαζηνιέο θη φηαλ γχξσ ζνπ ππάξρεη έλαο θνκκαηηθφο θχθινο πνπ δηθαηνινγεκέλα δεηά απφ ζέλα λα παίμεηο επάμηα ην ξφιν πνπ ζνπ αλαηέζεθε. Ο πφιεκνο ελαληίνλ ησλ «αλαζεσξεηψλ» απφ ην νξζφδνμν ΚΚΒ ήηαλ ζηηο βαζηθέο πξνηεξαηφηεηέο ηνπ, ηδηαίηεξα εθείλε ηελ επνρή. Υσξίο ηηο αλαζηνιέο πνπ ζα αλέκελε θάπνηνο απφ αλζξψπνπο πνπ εκθνξνχληαη απφ ηελ αξηζηεξή ηδενινγία. ΢ηηο «εζσηεξηθέο δηακάρεο», ε ηζηνξία ηνπ θφκκαηνο δηδάζθεη, φηη ν πφιεκνο είλαη ακείιηθηνο θαη ν ζθνπφο αγηάδεη ηα κέζα. Σα ρηππήκαηα ήηαλ θάησ απ’ ηε κέζε. Άξρηζαλ λα θηάλνπλ ζηα απηηά κνπ απίζαλεο εηδήζεηο. ΐιέπεηο είρα θη εγψ θίινπο ζην ρψξν, αθνχ κηιάκε γηα ηελ πφιε πνπ γελλήζεθα, αθνχ ππήξραλ ζχληξνθνη αγψλσλ ζηα πξνδηθηαηνξηθά ρξφληα θαη ζηα δπν ραξαθψκαηα. Κάπνηνη άλζξσπνη ζέβνληαλ κεξηθά πξάγκαηα, δηαηεξνχζαλ ηηο βαζηθέο ηνπο αξρέο θαη δελ αλερφληνπζαλ λα μεπεξληνχληαη ηα φξηα. «Ο Λεπηέξεο είλαη έκκηζζνο ππάιιεινο ηνπ Ράιιε! Δ ππνςεθηφηεηά ηνπ απνζθνπεί ζην λα ζηεξήζεη απφ ην θφκκα ην βνπιεπηή πνπ πξέπεη λα βγάιεη ζην

–262 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

λνκφ καο.» Παξεκπηπηφλησο λα αλαθέξσ φηη ππνςήθηνο γηα λα εθιεγεί ζην λνκφ Μαγλεζίαο ήηαλ έλαο Μπηηιεληφο, πςειφβαζκν ζηέιερνο ηνπ θφκκαηνο θαη θάπνηαο ζεβαζηήο πηα ειηθίαο, ζπγθξαηνχκελφο κνπ ζηηο θπιαθέο Κνξπδαιινχ ηα πξνεγνχκελα ρξφληα, δεμί ρέξη ηνπ Φισξάθε. Σειηθψο εμειέγε, έζησ θη νξηαθά. Αελ ηνπ πέξαζε ηνπ Ράιιε θαη ην «κίζζαξλν φξγαλφ» ηνπ δελ εθηέιεζε επηηπρψο ηελ αλαηεζείζα ζ’ απηφλ απνζηνιή! «Ο Λεπηέξεο ζην ζηξαηφ ππέγξαςε δήισζε απνθήξπμεο ηνπ θφκκαηνο!» Ώπηφ αλαθέξζεθε απφ γλσζηφ θαζνδεγεηηθφ άηνκν ζε ζπλεδξίαζε ηεο νξγάλσζεο ζ’ έλα ρσξηφ ηνπ Ώικπξνχ θαη φηαλ έλα άιιν κέινο ηεο, πνπ έηπρε λα είκαζηε ζηξαηηψηεο καδί θη γλψξηδε απφ πξψην ρέξη ηηο ζπλζήθεο πνπ έδεζα εθείλε ηελ πεξίνδν, ζεθψζεθε θαη είπε φηη απηφ δελ είλαη αιήζεηα. Σνπ έγηλε απζηεξή θξηηηθή θαη ζχζηαζε λα κελ θέξλεη αληηξξήζεηο ζην θφκκα γηαηί «δελ ηα μέξεη φια». ΋κσο νη δεζκνί πνπ δεκηνπξγήζεθαλ κεηαμχ καο ζηηο δχζθνιέο κέξεο πνπ δήζακε καδί δελ ηνλ άθεζαλ ήζπρν. Γήηεζε λα κε ζπλαληήζεη θη απηή ε ζπλάληεζε έγηλε ζε ζπλζήθεο «βαξηάο παξαλνκίαο» θαη αηκφζθαηξαο θφβνπ. Καηαζηάζεηο ηφζν καθξηλέο απφ ηνλ αλζξσπηζηηθφ ραξαθηήξα πνπ νη ηδέεο ηεο αξηζηεξήο παξάηαμεο πξέζβεπαλ. Κη φκσο ππάξρνπλ, δνπλ θαη βαζηιεχνπλ, ηδηαίηεξα φηαλ ην αξρηθφ φξακα ζπζθνηίδεηαη απφ εθήκεξεο ζθνπηκφηεηεο. Δ πνιχρξνλε πείξα κνπ έδεημε φηη, ην θφκκα ηνπο πξαγκαηηθνχο δεισζίεο μέξεη θαιά λα ηνπο ρεηξίδεηαη

–263 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

παίδνληαο πάλσ ζηελ αλζξψπηλε αδπλακία θαη ηηο ηχςεηο ηεο επαηζζεζίαο. Βθεί πνπ δπζθνιεχεηαη είλαη κε ηνπο αηίζαζνπο, ηνπο αλππνρψξεηνπο, ηδηαίηεξα φηαλ απηή ε ηδηφηεηα ζπλνδεχεηαη κε ηελ χπαξμε πξνζσπηθψλ απφςεσλ πνπ είλαη απνθιίλνπζεο απφ ηελ θπξίαξρε επίζεκε γξακκή. ΢πληξνθηά κνπ ζηηο βφιηεο πνπ έθαλα ζηε Νέα Εσλία είρα έλαλ θαιφ θίιν, εξγάηε. Σνλ Παλαγηψηε Πεηξάθε, πνπ πήξε επί ηνχηνπ άδεηα απφ ηε δνπιεηά ηνπ ζηελ Ώζήλα γηα λα κε βνεζήζεη θαη λα ζηαζεί ζην πιάη κνπ. Μηα κέξα πνπ αλεβαίλακε κε ηα πφδηα ηελ Βιεπζεξίνπ ΐεληδέινπ κηα νινθαίλνπξγε Μεξζεληέο θαηέβαηλε ζηγά-ζηγά ην δξφκν. ΋ηαλ έθηαζε ζην χςνο καο ζηακάηεζε θαη βγήθε ν νδεγφο. Ήηαλ έλαο γλσζηφο παξάγνληαο ηεο πξνδηθηαηνξηθήο ΒΑΏ, πνπ δελ είρε κέρξη ηφηε ηδηαίηεξε δξαζηεξηφηεηα, αιιά θηλνχληαλ ζχκθσλα κε δηθή ηνπ δήισζε ζηνλ επξχηεξν ρψξν ηεο αλαλεσηηθήο Ώξηζηεξάο. Με παίξλεη ηδηαηηέξσο θαη κνπ ςηζπξίδεη ζη’ απηί: - Καιά, Λεπηέξε, κε ηνλ Πεηξάθε θπθινθνξείο ζηηο γεηηνληέο; Δ παξαηήξεζε ηνπ είρε έλαλ ζαθή ππνηηκεηηθφ ραξαθηήξα γηα ηνλ άλζξσπν πνπ κηα δσή δνχζε απφ ην κεξνθάκαην. ΐιέπεηο δελ είρε άδεηα πψιεζεο θαπζίκσλ, πνπ απφ ρξφληα ζην παξειζφλ, εμαζθάιηδε ζηνλ άιιν έλα θαιφ εηζφδεκα θη έλα άιιν επίπεδν δσήο. Βκπεξηείρε κηα ππνηηκεηηθή λφηα γηα ηελ πνηφηεηα ηνπ αλζξψπνπ πνπ είρα δίπια κνπ. Αελ επζπγξακκηδφηαλ, βιέπεηο, κε ηα πνηνηηθά πξνζσπηθά ηνπ θξηηήξηα, πνπ ν θχξηνο κε ηε Μεξζεληέο, απαηηνχζε απφ ηνπο αλ-

–264 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

ζξψπνπο πνπ ζα ζηεθφηαλ ζην πιάη ηνπ. Ώπηφ απφ έλαλ άλζξσπν πνπ ηζρπξηδφηαλ φηη δηαπλέεηαη απφ ηελ θνκκνπληζηηθή ηδενινγία!

- Γηαηί; Ήξζεο κήπσο εζχ λα πξνζθέξεηο ηε βνήζεηά ζνπ; Σνπ απάληεζα κε κηα ζαθή επηζεηηθή δηάζεζε. Αελ έδσζε θακηά απάληεζε, κπήθε ζην απηνθίλεην θη εμαθαλίζηεθε. ΋κσο «νπδέλ θξππηφλ ππφ ηνλ ήιηνλ». Βθ ησλ πζηέξσλ πιεξνθνξήζεθα απφ απηήθνε πεγή φηη είρε ήδε πξνζρσξήζεη ζην νξζφδνμν θφκκα έλαληη αληαιιάγκαηνο: Σελ ππνζηήξημε ηεο ππνςεθηφηεηάο ηνπ ζηηο επεξρφκελεο δεκνηηθέο εθινγέο. Ώπιψο ηνπ είρε δεηεζεί πξνο ην παξφλ λα κελ αλαθνηλσζεί θάηη ηέηνην θαη λα δίλεη ζπρλή αλαθνξά γηα ηηο δξαζηεξηφηεηεο ηνπ ζπλδπαζκνχ καο κέρξη ηηο εθινγέο. Οη ππνζρέζεηο πνπ ηνπ δφζεθαλ, πξάγκαηη, ηεξήζεθαλ πηζηά ζην επφκελν δηάζηεκα πνπ αθνινχζεζε θη ν «ηηκεκέλνο αγσληζηήο» εμειέγε δήκαξρνο ελ κέζσ επηπιένλ ηηκψλ ελ ρνξδαίο θαη νξγάλνηο. ΢’ απηφλ ην ιάθθν ησλ ιεφλησλ θαηαζπαξάρηεθαλ νη ηειεπηαίεο ςεπδαηζζήζεηο κνπ γηα ηελ αγλφηεηα ησλ εκθαληδφκελσλ ζηελ επηθάλεηα θηλήηξσλ. Έξημα καχξε πέηξα πίζσ κνπ απνθφπηνληαο ηνλ εαπηφ κνπ απφ ηνπο δξφκνπο πνπ κεγάισζα θη αληξψζεθα, απφ ηε γεηηνληά θαη ηνπο αλζξψπνπο πνπ αγάπεζα ηφζν. Ίζσο θαθψο, αιιά απηφ έθαλα. Αελ κπνξείο απφ θάπνηα πίθξα, έζησ θαη δηθαηνινγεκέλε, λα ζβήλεηο ηα παηδηθά ζνπ ρξφληα!

–265 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

΢ην θαθελείν ηεο ηδηαίηεξεο γεηηνληάο κνπ, ζηε ζηάζε Μαπξνκάηε, πνπ δελ πάηεζα ην πφδη κνπ μαλά απφ ην 1977 κέρξη ζήκεξα, ζπλέβε ην εμήο αμηνζεκείσην επεηζφδην. ΋ηαλ κπήθα κέζα λα ραηξεηήζσ γλσζηνχο κνπ αλζξψπνπο κε ηνπο νπνίνπο γλσξηδφκαζηαλ ρξφληα πεηάρηεθε έλαο λεφηεξνο απφ κέλα, φςηκνο θλίηεο, θαη είπε: - Αελ ζέινπκε νκηιίεο απφ πξνδφηεο! Αελ ήηαλ απηφ πνπ κε πιήγσζε. Πεξηζζφηεξν κε ζπγθιφληζε πσο δελ αθνχζηεθε κηα θσλή απφ ηνπο άιινπο γηα λα ηνλ βάινπλ ζηε ζέζε ηνπ. Ώξγφηεξα έλα απφ η’ αδέιθηα κνπ κε ελεκέξσζε φηη ν θέξειπηο λένο ζηα ρξφληα ηεο δηθηαηνξίαο είρε ζεθψζεη ζηνπο ζηηβαξνχο, απφ ην βάξνο ηεο κπεηνληέξαο, ψκνπο ηνπ, ηνλ Παηηαθφ θαηά ηελ επίζθεςή ηνπ ζην ΐφιν. Δ κλήκε έρεη θη απηή θνληά πφδηα θαη ακείβεη κε ηνλ ηξφπν πνπ αξκφδεη ηνπο ιίγνπο, κεηξεκέλνπο ζηα δάρηπια ηνπ ελφο ρεξηνχ, πνπ θξάηεζαλ ηελ αμηνπξέπεηα ηεο αξηζηεξήο παξάηαμεο ζηελ πεξηνρή ζηε δηάξθεηα ηεο δηθηαηνξίαο. Ώπηφ ήηαλ ε ραξηζηηθή βνιή. Ώπφ ηε ζηηγκή εθείλε θαη κεηά ε πξνεθινγηθή δηαδηθαζία έγηλε γηα κέλα έλα αθφξεην βαξίδη πνπ έζεξλα, πληγκέλνο απφ ηελ πιήξε απνγνήηεπζή κνπ. Αελ έθαλα θαλέλαλ απφ ηνπο δηθνχο κνπ ζηελ νηθνγέλεηα ή ηνπο θίινπο θνηλσλφ ησλ αηζζεκάησλ κνπ. ΢’ εθείλελ πνπ ελδερνκέλσο ζα άλνηγα ηελ θαξδηά κνπ ήηαλ ε γπλαίθα κνπ, αιιά απηή ήηαλ ζηελ Ώζήλα ππνρξεσκέλε λα παξνπζηάδεηαη θαζεκεξηλά ζηελ εξγαζία ηεο, ελψ ζπγρξφλσο είρε θαη ηε θξνληίδα ηεο κηθξήο καο θφξεο.

–266 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Αελ λνκίδσ φηη έπαημα ζσζηά ην ξφιν κνπ, σο ππνςήθηνο ηεο ΢πκκαρίαο. ΢ηηο πεξηνδείεο πνπ αλαγθαζηηθά έθαλα καδί κε ην θιηκάθην ησλ άιισλ ππνςεθίσλ ήηαλ ζηελ πξαγκαηηθφηεηα πεξίπαηνη γλσξηκίαο παξά πξνεθινγηθέο ζπγθεληξψζεηο. Βίλαη ραξαθηεξηζηηθφ ην επεηζφδην ζην ρσξηφ Αξάθεηα ηνπ Πειίνπ. ΋ηαλ κπήθα κέζα ζην θαθελείν ήηαλ δπν δεπγάξηα πνπ έπαηδαλ ηάβιη. Έλαο απφ απηνχο ζήθσζε ην θεθάιη θαη ξίρλνληαο ηα δάξηα, κνχ είπε κε βαξηεζηεκέλν χθνο: - Πεο ηα θη εζχ. Βίρε ην δίθαην ηνπ, αιιά εγψ ην εηζέπξαμα, σο έλα νδπλεξφ ρέζηκν. Πξνθαλψο αξθέζηεθα ζ’ έλα απιφ «γεηα ζαο». Δ πηεζηηθή αλάγθε γηα κέλα ήηαλ λα βξσ κηα επθαηξία λα ην ζθάζσ, λα μεθχγσ απφ απηήλ ηελ αθφξεηε γηα κέλα αηκφζθαηξα. Αελ κπνξνχζα βέβαηα λα αθήζσ ηνπο άιινπο ζηα θξχα ηνπ ινπηξνχ, αιιά ην επίπεδν ηεο πξνζσπηθήο ζπκκεηνρήο ζηελ πξνεθινγηθή εθζηξαηεία ήηαλ ζην έζραην αλαπνηειεζκαηηθφ επίπεδν. Αελ κίιεζα ζηελ θεληξηθή ζπγθέληξσζε πνπ παξαδνζηαθά γίλεηαη ζηελ παξαιία, απέθπγα δπν πξνζθιήζεηο γηα γεχκα απφ θίινπο πνπ ήζειαλ κε θάπνην ηξφπν λα βνεζήζνπλ ηελ θαηάζηαζε, πξνθαζηδφκελνο θαηαζθεπαζκέλεο δηθαηνινγίεο, θπξίσο θνβνχκελνο κήπσο θαηαιάβνπλ ηελ εχζξαπζηε ςπρνινγηθή θάζε ηελ νπνία πεξλνχζα. ΢ηελ αξρή ηεο ηειεπηαίαο εβδνκάδαο πξν ησλ εθινγψλ δξαπέηεπζα ρσξίο λα ελεκεξψζσ θαλέλαλ ζηελ Ώζήλα αλαδεηψληαο ιίγε παξεγνξηά θνληά ζηελ νηθνγέλεηά κνπ. ΋κσο έπξεπε λα ε-

–267 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

πηζηξέςσ πίζσ θαη απηφ έγηλε ηελ παξακνλή ησλ εθινγψλ. Μφιηο ηειείσζε ε εθινγηθή δηαδηθαζία έςαρλα απειπηζκέλα έλαλ ηξφπν λα θχγσ απφ ηελ πεξηνρή. Ήκνπλ ηπρεξφο. Έλαο θαιφο θίινο θαη δηθεγφξνο κνπ ζηα ρξφληα ηεο θξάηεζεο ζηηο θπιαθέο, ζπλαγσληζηήο κνπ ηα θνηηεηηθά ρξφληα, ήηαλ ζην ΐφιν εθινγηθφο αληηπξφζσπνο θαη ην πξσί ηεο Αεπηέξαο ζα γχξηδε ζηελ Ώζήλα. ΋ηαλ ηνπ δήηεζα λα κε πάξεη καδί ηνπ δέρηεθε επραξίζησο. Ήηαλ ν ΐαζίιεο Κσζηφπνπινο πνπ ήκαζηαλ καδί ζην θεληξηθφ ζπκβνχιην ηεο ΒΦΒΒ. Ο ΐαζίιεο δελ κπνξνχζε λα γλσξίδεη ηελ ηξηθπκία πνπ επηθξαηνχζε εληφο κνπ θη εγψ κε ηίπνηα δελ ήζεια λα ην νκνινγήζσ. Καλνληθά έπξεπε λα επηζηξέςσ ζηα καζήκαηά κνπ. ΋ιεο απηέο ηηο κέξεο ην δηθφ κνπ ην πξφγξακκα ζην θξνληηζηήξην ην εμππεξεηνχζε έλαο πξφσξα ρακέλνο θίινο, ν Νίθνο Καίζαξεο. Ώπηφ φκσο, δεδνκέλσλ ησλ ζπλζεθψλ, ήηαλ αδχλαην. Βγψ δελ είρα ηε δχλακε θαη ην θνπξάγην λα κείλσ ιίγε ψξα φξζηνο. Πιήξεο αζηάζεηα θαη έιιεηςε ηζνξξνπίαο, άξλεζε λα βξεζψ κέζα ζε πιήζνο θαη λα αληηκεησπίζσ ζηνηρεησδψο ηηο δπζθνιίεο θαη ηηο απαηηήζεηο ηνπ επαγγέικαηφο κνπ. Υξεηαδφκνπλ επηηαθηηθά ηαηξηθή θαη θαξκαθεπηηθή ζηήξημε. Δ αδπλακία κνπ λα είκαη ζπλεπήο ζηηο νηθνγελεηαθέο κνπ ππνρξεψζεηο κε νδήγεζαλ ζε επηθίλδπλεο θη αδηέμνδεο ζθέςεηο λα δψζσ έλα πξνζσπηθφ θαη νξηζηηθφ ηέινο ζην αδηέμνδφ κνπ. Βπηπρψο, ε δεηιία κνπ θαη ε αίζζεζε ησλ ππνρξεψζεσλ πνπ είρα ήδε

–268 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

δεκηνπξγήζεη κε απέηξεςαλ απφ ηέηνηεο ηξαγηθέο ιχζεηο. Μεηά απφ αδηέμνδεο θαξκαθεπηηθέο πξνζπάζεηεο λα επαλέιζσ θαηέιεμα ζην πξνθαλέο. Έπξεπε κφλνο κνπ, κε εζσηεξηθέο δηαδηθαζίεο, κε κηα απηναλάιπζε ησλ δπζθνιηψλ θη αδηεμφδσλ, λα έβξηζθα ην θνπξάγην θαη λα επαλέιζσ. Ν’ αθήζσ πίζσ κνπ ην παξειζφλ θαη λα θάλσ κηα λέα αξρή ζε πην ζηέξεεο βάζεηο. Ώπφ θεη θαη πέξα, είρα κέζα κνπ πην θαζαξνχο ζηφρνπο θαη θαζνξηζκέλε πνξεία. Με ιίγα ζθακπαλεβάζκαηα, κπνξψ λα ηζρπξηζηψ φηη ην θαηφξζσζα.

–269 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Ο Λεωνύδασ Κύρκοσ

Μ

ε αθνξκή ηηο εθινγέο ηνπ 1981, είρα ηελ ηειεπηαία αλαιακπή ηεο ελαζρφιεζεο κνπ κε ηα θνκκαηηθά δξψκελα ηεο ρψξαο καο. Πήγα αληηπξφζσπνο ζε εθινγηθφ ηκήκα ησλ Βμαξρείσλ εθ κέξνπο ηνπ ΚΚΒ-Βζσηεξηθνχ. Σα πξάγκαηα ήηαλ θξίζηκα θαη ε θνηλνβνπιεπηηθή εθπξνζψπεζε ηνπ θφκκαηνο ζηε ΐνπιή ακθίβνιε. Σν απνηέιεζκα παηδφηαλ θπξίσο εμ αηηίαο ηνπ νξκεηηθνχ θχκαηνο ηνπ ΠΏ΢ΟΚ πνπ ζάξσλε ζην πέξαζκά ηνπ φιεο ηηο πξνεγνχκελεο αληηζηάζεηο. Καη ην ζέκα κ’ ελδηέθεξε, παξά ηελ απφθαζή κνπ γηα νξηζηηθή απνρή απφ ηέηνηνπ είδνπο ελαζρνιήζεηο. Άιιν φκσο νη απνθάζεηο θη άιιν νη εζσηεξηθέο παξνξκήζεηο θαη νη εμαηηίαο ηνπο παξαζπνλδίεο. Βθ κέξνπο ησλ ππεπζχλσλ καο είρε ηνληζηεί κε ηδηαίηεξε έκθαζε. Να κε ραζεί αδίθσο θακία ςήθνο ηνπ θφκκαηνο, σο άθπξε, κε πξφθαζε θάπνηνπ πξαγκαηηθνχ ή θαληαζηηθνχ ιφγνπ.

- Να ππνβάιεηε επί ηφπνπ έλζηαζε θαη λα ηελ ππνζηεξίμεηε κε πείζκα κέρξη ην ηέινο. Πξάγκαηη, απφ ην πξσί ηεο εκέξαο ησλ εθινγψλ ζηήζεθα κέζα ζην εθινγηθφ θέληξν κε ηεηακέλε ηελ πξνζνρή κε γίλεη θακηά παξαηππία, έηνηκνο γηα θσλέο θαη δηακαξηπξία. Σν βξάδπ πνπ άλνημαλ νη θάιπεο ήκνπλ ζσκαηηθά, αιιά θπξίσο ςπρνινγηθά, έλα ζσζηφ

–271 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

ξάθνο. Σα πξψηα κεξηθά απνηειέζκαηα ηεο θαηακέηξεζεο έδεημαλ κε ζαθή αιιά θη νδπλεξφ ηξφπν φηη ην παηγλίδη είρε ραζεί. Αελ άληεμα λα θαζίζσ κέρξη ην ηέινο θαη λα ππεξαζπηζηψ ηηο ελζηάζεηο πνπ είρα ελησκεηαμχ ππνβάιεη ζην δηθαζηηθφ αληηπξφζσπν. Με θνκκέλα ηα θηεξά θαη κε έλα αθάληαζην αίζζεκα πίθξαο ζην ζηφκα απνρψξεζα- επηπρψο αμηνπξεπψο- απφ ηελ θαηακέηξεζε ηεο ζηαπξνδνζίαο, απνζχξνληαο ζπγρξφλσο θαη ηηο ελζηάζεηο. Με βαξηά ηα βήκαηα κπήθα ζηα γξαθεία ηνπ θφκκαηνο. Σφηε ήηαλ ην λενθιαζηθφ ζπίηη ζηελ πιαηεία ησλ Βμαξρείσλ, γσλία Θεκηζηνθιένπο θαη Ώλδξένπ Μεηαμά, φπνπ ήδε άξρηζαλ λα ζπγθεληξψλνληαη ηεο γεο νη πιεγσκέλνη. Θπκάκαη ηφζν έληνλα ηελ αηκφζθαηξα. Πξνζσπηθά δελ ήκνπλ πηα ελεξγφ κέινο ηνπ θφκκαηνο, αιιά απφ κέζα κνπ είρα έληνλε ηελ επηζπκία λα ζσζεί απηή ε πξσηνπφξα πξνζπάζεηα φισλ ησλ πξνεγνχκελσλ ρξφλσλ θη είρε κε ηνπο πην άδηθνπο θη αλνίθεηνπο ηξφπνπο θαηαζπθνθαληεζεί απφ αλζξψπνπο πνπ δελ είραλ θαλ ηα εζηθά πξνζφληα λ’ αλαιάβνπλ ηέηνηνπο ξφινπο. Μεξηθέο θνξέο ην ζξάζνο κεξηθψλ αλζξψπσλ ππεξβαίλεη φια ηα ινγηθά φξηα. Θπκάκαη ηνλ πληρηφ πφλν ηεο Μάγδαο, κηαο ππέξνρεο θη αληδηνηεινχο θνπέιαο πνπ κέζα ζηα ηφζα πξνζσπηθά ηεο πξνβιήκαηα, ηηο νηθνλνκηθέο δπζθνιίεο – θαη φρη κφλν– γηα ηελ αλαηξνθή ησλ δπν παηδηψλ ηεο, έδηλε ηελ νιφςπρε, πνιχρξνλε αιιά θαη ηειηθψο κάηαηε κάρε. Καζφηαλ αθίλεηε θη ακίιεηε κε ην βιέκκα πξνζεισκέλν ζ’ έλα άδεην ζεκείν ηνπ ηνίρνπ. Βθεί

–272 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

είδα γηα πξψηε θνξά ην θαηλφκελν. Υσξίο θαλέλαλ ήρν, ζηα δπν ηεο κάηηα ζρεκαηηδφηαλ αδηαθφπσο κε ζηαζεξή ζπρλφηεηα ηα δάθξπα. Οη ζηαγφλεο κεγάισλαλ θαη ιφγσ ηεο βαξχηεηαο έπεθηαλ ζην μχιηλν πάησκα. Ώπηφ ζπλερίζηεθε έηζη δξακαηηθά θαη ζησπειά πνιιή ψξα. Πέξαζαλ ηξηάληα ζρεδφλ ρξφληα θαη θάζε θνξά πνπ θέξλσ ζην κπαιφ κνπ απηήλ ηελ εηθφλα ληψζσ ηελ ίδηα κεγάιε ζπγθίλεζε. Δ δσή πνιιέο θνξέο δελ είλαη δίθαηε θαη δελ απνλέκεη ηα ηνπ Καίζαξνο ησ Καίζαξη. Βθείλε ηε ζηηγκή κπήθε κέζα ζηα γξαθεία ν Λεσλίδαο Κχξθνο θέξλνληαο καδί ηε κφληκε δσνγφλν αχξα ηνπ. Σν απνηέιεζκα ησλ εθινγψλ είρε πηα δηαθαλεί θαη ε εθινγηθή λίθε ηνπ ΠΏ΢ΟΚ ήηαλ ην λέν δεδνκέλν ζηε δσή ηεο ρψξαο, πνπ ζα ζθξάγηδε κε πνιινχο ηξφπνπο ηε δσή ηεο ρψξαο ζηα επφκελα ρξφληα.

- Βκπξφο λα βγνχκε ζηνπο δξφκνπο κε ηηο ζεκαίεο καο λα γηνξηάζνπκε ηε λίθε ηεο Αεκνθξαηίαο! Δ πξνζσπηθή ηνπ εθινγηθή απνηπρία δελ θαηλφηαλ λα επεξεάδεη ηε ζπκπεξηθνξά ηνπ. Κάπνηνη ηνλ αθνινχζεζαλ, αιιά εγψ δελ είρα απηφ ην κεγαιείν λα μεπεξάζσ αηάθα θη επί ηφπνπ ηελ πξνζσπηθή πίθξα. Ώπηφο παξέιαζε ζηε ΢ηαδίνπ θαη ζην ΢χληαγκα ελψζεθε κε ηνπο νπαδνχο ηνπ ΠΏ΢ΟΚ πνπ γηφξηαδαλ ηε λίθε. Πήγα ζην ζπίηη κε ρακέλεο θαη ηηο ηειεπηαίεο ειπίδεο φηη ε δσή είλαη αληαπνδνηηθή. Υξεηάζηεθε λα πεξάζεη θη άιινο θαηξφο λα ρσλέςσ φηη ζηε δσή ηα πξάγκαηα έρνπλ ηε δηθή ηνπο ινγηθή. Μέζα κνπ κέλεη αλέπαθε κηα άιιε πιεγή. Δ ζξαζχηαηε θαηεγνξία, ζε άιιε επθαηξία κέζα ζηε ΐνπιή,

–273 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

ηνπ Ώληξέα Παπαλδξένπ πξνζσπηθά ζηνλ ςχρξαηκν θαη πνιηηηθά αλψηεξν Λεσλίδα, φηαλ ηνλ θαηεγφξεζε επζέσο, σο άλζξσπν ησλ ζαινληψλ. Ήηαλ ζ’ φινπο γλσζηέο νη ζπλζήθεο ηεο ηδησηηθήο δσήο ηνπ Λεσλίδα, πνπ είρε ηε θξνληίδα ηεο άξξσζηεο γπλαίθαο ηνπ θαη φιεο ηεο ππνρξεψζεηο ηνπ νηθνγελεηαθνχ θαζεκεξηλνχ λνηθνθπξηνχ. Καλνληθά, έπξεπε λα μεζεθσζνχλ απφ κφλεο ηνπο νη πέηξεο θαη λα ηνλ πεηξνβνιήζνπλ αιιά ην ζέκα πέξαζε ζηα «ςειά γξάκκαηα». Ώληίζεηα, ε θνηλσλία θαη ζηε ζπλέρεηα ε ηζηνξία, αληάκεηςε ηνλ βέβειν. Δ παξάδνζε ηεο πνιηηηθήο δσήο ζηε ρψξα καο εμσπεηά ηνπο εχθνια επεξεαδφκελνπο. Μπνξνχλ λα επηβηψζνπλ κφλν δπν θαηεγνξίεο αλζξψπσλ. Πξψηνλ νη πςηπεηείο, απηνί πνπ είλαη πνιχ πην ςειά απφ ην κέζν φξν, πνπ έρνπλ αλεπηπγκέλα ηδηαίηεξα ηα αηζζήκαηα ηεο θαηαλφεζεο, ηεο αλνρήο θαη ηεο ζπγρψξεζεο. ΢πγρξφλσο έρνπλ ζαθή ηελ αίζζεζε ηνπ θαζήθνληνο θαη ηεο απνζηνιήο ηνπο. Αεχηεξνλ, απηνί πνπ ην νκαδηθφ θηχζηκν ην αληηιακβάλνληαη ζαλ ςηράιηζκα ηνπ νπξαλνχ, πνπ ε ρνληξνπεηζηά ηνπο δελ επηηξέπεη ζηα επγεληθά αηζζήκαηα λα εηζρσξήζνπλ κέζα ηνπο θαη λα ηνπο «θαηαληήζνπλ» αζζελέζηεξνπο. Βίλαη άλζξσπνη «δπλαηνί», ξεαιηζηέο, άλζξσπνη ηεο πηάηζαο. ΋ρη ζαλ κεξηθνχοκεξηθνχο «αλίθαλνπο» λα πξνζαξκνζηνχλ ζηα ζπλήζε ήζε θη έζηκα ηεο φκνξθεο θαη ιαηξεκέλεο θνηλσλίαο καο. Βγψ δελ αλήθα ζε θακηά απφ ηηο δπν θαηεγνξίεο. Απζηπρψο, δελ αλήθα. Μήπσο φκσο απηφ ήηαλ θαιχηεξν;

–274 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Σο μαλακό υπογϊςτριο

Β

θείλε ηελ επνρή ήκνπλ ν «κηθξφο» ζην θαθελείν ηεο γεηηνληάο. Σν πξσί ε θίλεζε ήηαλ κηθξή. Λίγνη θαθέδεο, θάλα ραξηί θαη ηάβιη. Αελ θάλαλε ζπγθέληξσζε ηίπνηα ηεκπέιεδεο. Σν επάγγεικα απηφ ήηαλ ζηε γεηηνληά καο πνιπηέιεηα. Δ ζπλνηθία ην πξσί ζρεδφλ άδεηαδε. Άληξεο, γπλαίθεο αθφκα θαη παηδηά, πξηλ ν ήιηνο μεκπηίζεη γέκηζαλ ηνλ θεληξηθφ δξφκν, ην «Φαξδχ» φπσο ην ιέγακε, θαη πνδαξφδξνκν πεξλνχζαλ ηηο γέθπξεο ηνπ Κξαπζίδσλα γηα λα θηάζνπλ ζηηο θάκπξηθεο θαη ηηο θαπλαπνζήθεο ηεο θάησ πφιεο. Γηα φινπο, εδψ πάλσ ζην ζπλνηθηζκφ, ην κεξνθάκαην ήηαλ καδί Θεφο θαη Αηάνινο. Έηζη πειάηεο έκελαλ θάηη καγαδάηνξεο θαη καζηφξνη απφ ηα γχξσ καγαδηά, πνπ ην πξσί βαξνχζαλ κχγεο. Αε ιέσ γηα ηνλ κπαθάιε ή ηνλ θνχξλαξε πνπ έπξεπε λα είλαη ζπλερψο ζην πφζην ηνπο. Ήηαλ φκσο ν δηπιαλφο ςηιηθαηδήο, ν θαλαξηδήο απέλαληη, ν πνδειαηάο πην πέξα θη ν μπιάο πνπ ην θαινθαίξη κε ηηο αλαδνπιεηέο θνιινχζε κηα επηγξαθή ΠΟΛΔΣΒ ΠΏΓΟ΢ θη έβγαδε ην κεξνθάκαην. Αελ ήζειαλ παξαθάιηα γηα λα ζηξσζνχλ. ΢ηηο νθηψ ην πξσί λάηνπο γχξσ απφ ην ηξίπνδν κεηαιιηθφ ηξαπέδη. Ώλ μέπεθηε θαλέλαο πειάηεο, ηνπο άθνπγεο...

- ΢ηάζνπ, θπξα-΢ηάζα κνπ. Έλα ιεθηάθη θη έθηαζα...

–275 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Ώπηέο ηηο ψξεο έθαλα ην θαιχηεξν ράδη δίπια ηνπο. Δ δνπιεηά ήηαλ ιίγε θαη κπνξνχζα λα ηελ αξάμσ γηα ιίγν θνληά ηνπο. Καη ιέσ ιίγν γηαηί κε ηελ πξψηε ζηξαβνξημηά εγψ ήκνπλ ν θηαίρηεο γηα φια ηα βάξεηα ηνπ θφζκνπ...

- Νηξίηζα ξφδη... πάξε ηα βξσκνπφδαξά ζνπ.

- Άληε θαηέβαζε ηε δξαρκή ηνπ θαθέ ξε! Βίρα θαη εγψ κηα γισζζίηζα ξνδάλη. Ώκέζσο κνπ απαληνχζε: - Φχγε, ξε κφκνιν, κε ζην θέξσ θνιάξν... Μα εγψ ελληά έρεη ν κήλαο. Καη δελ έθηαλε απηφ. Έβαδα θαη ην ρεξάθη κνπ λα δείμσ θάηη ν έμππλνο. Καη ηφηε ε ζβεξθηά έπεθηε ζίγνπξα. Έηζη ηξψγακε ην πξσηλφ. Σν απφγεπκα άξρηδε ην ληαξαβέξη. Να πνηίζσ ηελ απιή, λα βάισ κηα ηάμε ζηα ηξαπέδηα, ηηο αιαηηέξεο ζηε ζέζε ηνπο. Σν ζνχξνππν λα είκαζηε έηνηκνη γηα ηνπο πειάηεο. Φνξνχζα κηα πνδηά δεκέλε ζηε κέζε. Πάλσ ηηο είρε φιεο ηηο βξσκηέο ηεο ίξηδαο. Έλα κνιχβη ζη’ απηί θη έλα κπινθάθη ζηελ ηζέπε. Ήκνπλ πνιπάζρνινο. Βίρα δέθα ηξαπέδηα πάλσ κνπ. Σν αθεληηθφ, ν θπξ-Μήηζνο, πίζσ απφ ηνλ πάγθν εηνίκαδε ηηο παξαγγειίεο. Ανχιεπε κε ην δηθφ ηνπ ηξφπν. Με ην πάζν ηνπ ζα έιεγε έλαο ηξίηνο. ΋κσο δελ ήηαλ έηζη. Ο θπξ-Μήηζνο κπνξνχζε θαη ηε δηπιή δνπιεηά λα βγάιεη ρσξίο λα ράζεη εθείλν ην ήξεκν, ην ηεξνηειεζηηθφ ηνπ χθνο. Κη έλησζε έηζη. Ήηαλ αθεληηθφ ζηε δνπιεηά ηνπ. Με φλνκα πνιχ ςειά γηα ην ληφπην ηζίπνπξν, ην ηπξλαβίηηθν νχδν αιιά θπξίσο γηα ηα κεδειίθηα ηνπ. Σν ρηππεκέλν θαη μεξνςεκέλν ζηνλ ήιην

–276 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

ρηαπνδάθη πνπ ην έβαδε ιίγν ζηε ζράξα λα ηζνπξνπθιηζηεί θαη ζηε ζπλέρεηα ην πεξηέινπδε κε μχδη, γηλφηαλ έλαο κεδέο ηακάκ κε ην ηζίπνπξν. Μεδέο μαθνπζηφο θαη ζηελ θάησ πφιε. Αελ ήηαλ ζπάλην λα έξρνληαη κνπζηεξήδεο θαη απφ θεη. Ο θπξ-Μήηζνο ήηαλ έλαο άλζξσπνο ληφκπξνο θαη ζηαξάηνο. Αελ ζήθσλε κχγα ζην ζπαζί ηνπ. Βίρε ηνλ ληνξφ ηνπ θη φια έπξεπε λα γίλνληαη φπσο απηφο πίζηεπε. Ώληξίθηα θαη ζσζηά! ΋κσο εδψ καδεχνληαλ θάζε θαξπδηάο θαξχδη θαη δελ ήηαλ εχθνιν θαη κπνξεηφ λα ρσξέζνπλ φινη ζηα θαινχπηα ηνπ. Ο θπξ-Μήηζνο ην «ν πειάηεο έρεη πάληα δίθην» ην είρε πεηάμεη ζηα ζθνππίδηα. Σειηθά έκεηλε κε αιψβεηεο ηηο αξρέο, αιιά κε ιίγνπο πειάηεο. Δ αμηνπξέπεηα φκσο έκεηλε νιφθιεξε αμηνπξέπεηα. Γηα λα θαηαιάβεηε, ζαο αλαθέξσ θαη ηνχην ην επεηζφδην. Έλα απφγεπκα ήξζε ζην θαθελείν έλαο κπαζθίλαο λα πηεη έλα γιπθχ βξαζηφ. Μφιηο κ’ έπηαζε ην κάηη ηνπ, κνπ έδσζε κηα ζθαιηάξα πνπ κνπ ήξζε ν νπξαλφο ζθνληχιη. Σν γηαηί πνηέ δελ ην μεθαζάξηζα. Μα έλαο ρσξνθχιαθαο εθείλε ηελ επνρή ήηαλ ζσζηφο αθέληεο ζην ρψξν ηνπ. Εδηαίηεξα ζηνπο καγαδάηνξεο πνπ κ’ έλα γξάςηκν ηνπο έθαηγε ηε γνχλα: «Αελ άζπξηζεο ρζεο ην πεδνδξφκην», «Έξημεο βξψκηθα λεξά ζην δξφκν», «Έθιεηζεο δπν ιεθηά αξγφηεξα». Υίιηεο αθνξκέο κπνξνχζαλ λα βξεζνχλ ή θαη λα εθεπξεζνχλ γηα λα πέζεη ην πξφζηηκν. Βίλαη κεγάιν

–277 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

πξάγκα ε εμνπζία ζηνλ άλζξσπν, θίιε κνπ! Σνπ δίλεη έλα κέηξν κπφη παξαπάλσ! Ση ήηαλ φκσο λα κνπ δψζεη ην ραζηνχθη. Ο θπξΜήηζνο έγηλε ζεξηφ αλήκεξν. Καηαθφθθηλνο, κε ηα ρέξηα ζηε κέζε, ηνπ είπε γηνκάηνο ζπκφ: - Άθνπζε, ρσξνθχιαθα. Βδψ δελ είλαη δξφκνο. Ώλ είζαη κεζπζκέλνο, ηα μεξαηά ζνπ αιινχ. Σν παηδί είλαη ηνπ καγαδηνχ θη άκα ην μαλαθάλεηο ζα ζε πεηάμσ έμσ ζην πη θαη θη. Ο κπαζθίλαο αζπλήζηζηνο ζε ηέηνην κπάζηκν έβαιε ηελ νπξά ζηα ζθέιηα.

- Κπξ-Μήηζν δελ ήζεια λα ζε πξνζβάισ. Ο κπάζηαξδνο κνπ έβγαιε γιψζζα πξνρηέο ζηε ζθνπηά. Βγψ γεκάηνο ιχζζα είρα ινπθάμεη αλίζρπξνο ζε κηα γσληά. ΋κσο ηνλ θπξ-Μήηζν ηνλ έβαια κέζα ζηελ θαξδηά κνπ. Με ζηήξημε φ,ηη θαη λα πεηο θη απηφ ήηαλ ήδε πνιχ. Σν βξάδπ ηα θαξαθάθηα πεγαηλνέξρνληαλ. Γχξσ απφ ηα ηξαπέδηα άλνηγαλ ζπδεηήζεηο γηα φια ηα πξάγκαηα ηνπ θφζκνπ. Βκέλα δε κνπ έκελε θαηξφο γηα ζθέςε. Δ δνπιεηά κ’ απνξξνθνχζε. Ο θπξ-Μήηζνο φκσο –πψο ηα θαηάθεξλε αιήζεηα– είρε η’ απηί ηελησκέλν ζαλ ιαγσληθφ θη άξπαδε απφ παληνχ θνπβέληεο. Έμσ απφ ην καγαδί είρε θξεκαζκέλεο θάηη πειψξηεο θνπδνχλεο. Άγλσζην πψο έπεζαλ εδψ ηέηνηα πξάγκαηα πνπ ζχκηδαλ ζηάλε θαη βνζθνχο. Μ’ έλα πνιχπινθν ζχζηεκα –θνξδφλη, θνξδνλάθη– κπνξνχζε λα ηα θαλνλαξρεί απφ κέζα.

–278 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Έηζη κφιηο η’ απηί ηνπ άξπαδε θάλα ρνληξφ, ηξάβαγε ηα θνξδφληα θη ε γεηηνληά φιε γέκηδε κε ηα ληηγθληαγθ ησλ θνπδνπληψλ. Οη λνηθνθπξέο ζηα δηπιαλά ζπίηηα ηφηε έιεγαλ: - Πάιη θάπνηνο ιέεη ςέκαηα. Σα θνπδνχληα αθνχγνληαη. Ο θπξ-Μήηζνο κ’ έλα πξφζσπν γεκάην επραξίζηεζε ην ραηξφηαλ κε ηε ςπρή ηνπ. Βκέλα δε κνπ άξεζε θαζφινπ ηνχηε ε θάκπξηθα. Γηαηί κηα θνξά ην ηξάβεμε θαη γηα ηνλ Γέξν κνπ πνπ θάηη είπε. Ώπηφ δε κνπ έθεπγε κε ηίπνηα. Σν βεξεζέ ήηαλ θαλφλαο ζηε γεηηνληά καο. Ώιίκνλν ζην καγαδί πνπ δνχιεπε κφλν «ηνηο κεηξεηνίο». ΋ινη νη πειάηεο ήηαλ εξγαηηά πνπ πηαλαλ ζηα ρέξηα ηνπο ιεθηά κφλν η’ απφγεπκα ηνπ ΢αββάηνπ θαη ζε κηα ψξα –άληε ζηνλ κπαθάιε, άληε ζηνλ θνχξλαξε, άληε ζηνλ έκπνξα– δελ έκελε πεληάξα ηζαθηζηή. Ο θπξ-Μήηζνο είρε έλαλ πξσηφηππν ηξφπν λα κελ παγψλνπλ ηα βεξεζέδηα. Σα έγξαθε ζ’ έλα πίλαθα κε ηεκπεζίξη θη είρε πεξάζεη πνλεξά ηελ άπνςε πσο δελ είλαη αληξίθην λα είζαη θεη πάλσ. Άληε λα θάλεηο δηαθνξεηηθά. ΢αλ πεξλνχζε ε ψξα έζπαγε ε δνπιεηά. Έκελαλ δπν-ηξεηο παξέεο θαη ηφηε άξαδα ζηελ θαξέθια θαη ηνπο άθνπγα. Καη ηη δελ άθνπγα! Β! ινηπφλ ζε κηα ηέηνηα ζπδήηεζε κηα θξάζε ήξζε θαη κνπ θφιιεζε ζαλ ζηξείδη ζην κπαιφ... Σν καιαθφ ππνγάζηξην! Αελ έπηαζα πνιιά. Γηα ηνλ πφιεκν κηινχζαλ. Ώξγφηεξα ηα έθεξα ζε κηα ηάμε ζην κπαιφ κνπ.

–279 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Σν καιαθφ ην θαηαιάβαηλα. Να! ΢αλ βπδηά ηεο Ώξγπξψο πνπ ηα έπηαζα κηα Κπξηαθή ζην κπάλην. Ώπηά ήηαλ καιαθά. Βίρακε πάεη νηθνγελεηαθψο. Δ Ώξγπξψ άκαζε κε ηε ζάιαζζα θνβφηαλ ην λεξφ, φπσο ν δηάνινο ην ιηβάλη. Εππφηεο απφ ηα γελλνθάζθηα ηνπ ν άληξαο, αλέιαβα εγψ λα ηεο κάζσ κπάλην. Κη φπσο ηελ έπηαζα, θαηά ιάζνο –κάξηπξάο κνπ ε γιπθηά Μαγδαιελή– ην ρέξη κνπ θεη πνπ ηελ θξαηνχζα, ρψζεθε κεο ζηνλ θφξθν ηεο θάησ απφ ην ιεπηφ θνκπηλεδφλ. Ήηαλ δπν ρξφληα κεγαιχηεξή κνπ θαη ε αθηιφηηκε δελ έβγαιε κηιηά. Μνπ έξημε έλα βιέκκα γιαξφ θη είπε: - ΐάζηα κε... Με κ’ αθήζεηο... βάζηα κε. Μα θαη ρσξίο λα κνπ ην πεη εγψ ζα ηελ θξάηαγα κέρξη λα ιηπνζπκήζσ. ΋κσο ε επηπρία κνπ δελ θξάηεζε πνιχ. Έλα θχκα ήξζε θαη ηεο έθιεηζε ην ζηφκα. ΢εθψζεθε φξζηα θαη έβερε, έβερε ζπλέρεηα λα βγάιεη ηελ αικχξα πνπ θαηάπηε. Βγψ ηεο έιεγα: - Έια κσξή πάιη. Έηζη ζα κάζεηο. Μα απηή ηίπνηα. Βίρε κπεη κέζα ηεο ν θφβνο. Ώρ! Καη λα ήκνπλα ιίγν κεγαιχηεξνο, λα ηελ αξπάμσ απφ ηα καιιηά θαη λα ηελ αλαζθειψζσ κε ην δφξη. Μα ήκνπλ κηθξφο ν έξεκνο θη άκαζνο κε ηε γπλαίθα. Σν καιαθφ ην ήμεξα ινηπφλ. Αελ ρσξνχζε θακηά ακθηβνιία. Ήηαλ ζαλ ηα βπδηά ηεο Ώξγπξψο. ΋κσο εθείλν ην ππνγάζηξην δελ κνπ έιεγε ηίπνηα. ΋ρη πσο ήκνπλ θακηά αγαζφπαπηα. Σν ιεμηιφγηφ κνπ, πιαζκέλν κέζα ζηνπο δσληαλνχο θη επηθίλδπλνπο δξφκνπο ηεο γεηηνληάο, είρε ιέμεηο πνπ ζα ζφθαξαλ ηνλ ίδην ην δηάνιν. Σν ππνγάζηξην δελ άλαβε θαλέλα ιακπάθη κέζα

–280 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

κνπ. Σν γπξφθεξλα απφ δσ θη απφ θεη κα ηίπνηα. Έκελε κηα άγλσζηε ιέμε θαη δελ ξσηνχζα αξηζηεξά θαη δεμηά. Βίρα θαη εγψ ην εγσηζκφ κνπ. Έηζη απηή ε ιέμε έκεηλε κ’ έλα εξσηεκαηηθφ ζην ηέινο ηεο ζε κηα γσλίηζα ηνπ κπαινχ κνπ γηα λα βγεη πάιη κε ηελ πξψηε επθαηξία. ΋ια ηα ρξφληα έθαηγε κέζα κνπ ζπλέρεηα έλαο θνχξλνο ρσξίο εγψ λα ην θαηαιαβαίλσ. Ώπηή ε θσηηά έβαδε ζηελ κπάληα αζπλείδεηα φιν ην πιηθφ πνπ αχξην ζα είρα θαζφξηδε ην δξφκν κνπ. Σψξα πνπ ηα μαλαθέξλσ ζην κπαιφ κνπ ιέσ πσο πξάγκαηη θάηη ακπδξέο αλακλήζεηο, θάπνηα ζθφξπηα πεξηζηαηηθά, κηα αφξηζηε κα ηφζν ζθιεξή αηκφζθαηξα, άθεζαλ κέζα κνπ θάηη ζεκαληηθφ Ο θπξ-Θφδσξαο πνπ κ’ έζηειλε θάζε ηφζν ζην πεξίπηεξν λα πάξσ ηελ εθεκεξίδα: - Καη άθνπ! Να ηνπ πεηο, ηε θεκεξίδα ηνπ θπξΘφδσξνπ. Να ηε θέξεηο φπσο ζηε δψζεη. Ο πεξηπηεξάο ζηε γέθπξα ηελ άξπαδε απφ δίπια ηνπ θαη πξηλ κνπ ηε δψζεη ηε δίπισλε θαη ηελ μαλαδίπισλε. Σν βιέκκα ηνπ Γηψξγε, ηνπ θίινπ κνπ, φηαλ ήξζαλ λα πάξνπλ ηνλ παηέξα ηνπ, άθελε πίζσ γπλαίθα θαη ηέζζεξα έξκα παηδηά. Σνπ Γηψξγε πνπ ήζειε λα έξζεη καδί κνπ ζην γπκλάζην θαη δελ κπφξεζε, ηνπ ςσξνπεξήθαλνπ πνπ δελ έπαηξλε ηε κηζή θέηα πνπ ε Μάλα κνπ ηελ είρε αιείςεη κε ζάιηζα. Σα δάθξπα ηεο ζείαο Μαξηγνχιαο γηα ηνλ Γηάλλν ηεο, πνπ κφιηο κ’ έβιεπε έβαδε ηα θιάκαηα θη έιεγε:

–281 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

- Ώρ κσξέ, έηζη ήηαλ κηθξφο θη ν Γηάλλνο κνπ. Ο Θεφο λα ζε θπιάεη, γηε κνπ, απφ ην θαθφ. Σε Μάλα κνπ, πνπ ηξηάληα νιάθεξα ρξφληα κεηά ηελ θαηαζηξνθή δε κπνξνχζε λα μεράζεη πσο κπξνζηά ζηα κάηηα ηεο νη ηζέηεο έζθαμαλ ηνπο ζπγγελείο ηεο θαη ζθφησζαλ ζε κάρε ηνλ αδεξθφ ηεο. Πνπ έζηειλε αθφκα θαηάξεο ζ’ απηνχο πνπ ηνπο μεζήθσζαλ. Σα κάηηα ηεο γηφκηδαλ «γιχθα» φηαλ κίιαγε γηα ηα «κέξε» ηεο, γηα ην ηφπν ηεο.

- Σν ππφγεηφ καο, γηέ κνπ, είρε ηνπ θφζκνπ ηα θαιά. Να, ηψξα ζα ζνπ έβγαδα έλα πηάην κε θαξχδηα θαη κέιη λα γιπθαηλφζνπλ ιίγν... Μα πνχ; Γχξσ καο δνχζε έλαο θφζκνο πνπ δελ είρε δηαβάζεη γηα λα κάζεη, αιιά πνπ πάλσ ζην πεηζί ηνπ δηάβαδεο κηα δσή απφ πνιέκνπο, ρακνχο θαη ζηεξήζεηο. Μφλν εδψ θαη εθεί κηθξέο λεζίδεο ραξάο ζηνλ σθεαλφ ηεο δπζηπρίαο. ΢πγθεθξηκέλε πνιηηηθή δσή δελ είρε. Αελ έιησλε γη’ απηά. Μπνξνχζε λα δήζεη θαη ρσξίο ηελ έγλνηα ηνπο. Ξχπλαγε κφλν φηαλ ήηαλ λα βγάιεη ηνπο βνπιεπηάδεο θαη ηφηε γεκάηνο θαξδηνρηχπη κε δηαβάζνπλ ζηα κάηηα πσο έρεη ην «περιζηέρι ζηον κόρθο» ηνπ, πήγαηλε λα ξίμεη έλα ζηαπξφ κε κηα αφξηζηε ζπγθερπκέλε ειπίδα ζην κπαιφ ηνπ πσο θάπνηε ζα έξζνπλ θαιχηεξεο κέξεο. Βγψ φκσο, φηαλ κεγάισζα ιίγν άξρηζα λα ιηψλσ γη’ απηά, φπσο ν Γηάλλνο ηεο ζείαο Μαξηγνχιαο πνπ ηνπ έκνηαδα ηφζν θαη πέξαζα ηα κνλνπάηηα πνπ νδεγνχλ ζην ιαβχξηλζν πνπ έρεη ηνλ Μηλψηαπξν ηνπ, κφλν πνπ ε Ώξηάδλε γέξαζε πηα θαη βαξέζεθε λα θξαηά

–282 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

ην ζσηήξην λήκα. Καη δηάβαζα... Ώπηφ ην δηάβαζκα καδί κ’ φιε ηελ πξνζσπηθή πξνδηάζεζε πνπ είρε θηηζηεί κέζα κνπ θαζφξηζαλ ην δξφκν κνπ. Αελ ιέσ, «ηαμηθφ έλζηηθην» γηαηί είλαη κηα εχθνιε απάληεζε ζ’ έλα πξφβιεκα πνιχ πην ζχλζεην, έλα πξφβιεκα πξνζσπηθφ θαη γηαηί φρη θαη ζ’ έλα ζεκαληηθφ πνζνζηφ ςπρνινγηθφ. Βθεί, αλάκεζα ζηα δηαβάζκαηα, έιπζα θαη ηελ παιηά κνπ απνξία, ην καιαθφ ππνγάζηξην… Βθείλε ε ηεηξαπέξαηε αιεπνχ ηεο γεξαηάο Ώιβηφλαο, ν Σζφξηζηι, ην είρε πεη. Δ πιεζσξηθή πξνζσπηθφηεηα πνπ έβαιε ηε ζθξαγίδα ηεο ζηνλ ηειεπηαίν κεγάιν πφιεκν. ΢ηελ παηξίδα καο φκσο απηή ε ζθξαγίδα αληί κε κειάλη γξάθηεθε κε αίκα. Ώίκα αδειθψλ, γηνπ θαη παηέξα, γείηνλα θαη παηξηψηε πνπ είδε ν έλαο ηνλ άιιν ζαλ ζαλάζηκν ερζξφ. Βίραλ θαζίζεη ζ’ έλα ηξαπέδη νη κεγάινη ηεο Γεο θη άπισζαλ φιν ηνλ θφζκν πάλσ ζ’ απηφ. Άξπαμε ν θαζέλαο κηα κεγάιε ςαιίδα θη άξρηζε λα θφβεη ην θνκκάηη ηνπ. Ο θφζκνο καο βξέζεθε αλάκεζα ζηηο ςαιηδηέο. Μηζνί απφ εδψ κηζνί απφ εθεί λα θνληαξνρηππηνχληαη κε πάζνο θαη ιχζζα, ελψ ε ςαιίδα αλεβνθαηέβαηλε ζεξίδνληαο θνξκηά, γεκίδνληαο κε δάθξπα θαη αίκα, κε κίζε –πξνπάλησλ κίζε– ηελ ηάθξν πνπ νινέλα βάζαηλε αλάκεζά ηνπο. Καη φια απηά γηα κηα ππφζεζε ιπκέλε θαη εθ ησλ πξνηέξσλ θαη πξνθαζνξηζκέλε.

–283 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Ήξζαλ νη ληθεηέο, ήξζαλ θη νη εηηεκέλνη. Μα πάλσ απφ φια έκεηλε κηα ρψξα κε πιεγέο ζθνηεηλέο θαη νξζάλνηρηεο. Πάλσ ζ’ απηέο ηηο πιεγέο, εκείο πνπ δελ είρακε πξνζσπηθή εηζθνξά ζην θφξν ηνπ αίκαηνο, ακέηνρνη θη άκνηξνη απηψλ ησλ θαηαζηάζεσλ, πήγακε λ’ αλαζηήζνπκε ηα εθεβηθά καο φλεηξα. Καη ην πηζηεχακε πσο κπνξνχζακε. Νηψζακε ζαλ ην ππνγάζηξην απηνχ ηνπ θφζκνπ. Ση φκνξθε θαη δπλαηή ζθέςε! Ναη, έηζη ληψζακε, αιήζεηα! Ώιιά πφζν δνχζακε ζηα ζχλλεθα! Ώλάκεζα ζηηο ζπκπιεγάδεο ηνπ κίζνπο ήξζαλ λα ζπληξηβνχλ ηα φλεηξα πνπ ηα είρακε ινχζεη κε παλαλζξψπηλα ηδαληθά. Σψξα πνπ ε πξαγκαηηθφηεηα, ζθιεξή θη νδπλεξή, ζθφησζε ηηο ςεπδαηζζήζεηο, είδακε φηη ην κίζνο καο ράιαζε φινπο. Κπξίσο ηνπο «ληθεηέο» αιιά θαη αξθεηά ηνπο «εηηεκέλνπο». Ώθφκα θαη ηε γεληά καο πνπ δελ πήξε κέξνο ζ’ απηφ ην «παηρλίδη ηνπ αίκαηνο». Οη παιηνί ινγαξηαζκνί δελ αθήλνπλ πεξηζψξηα γηα ηίκην παηρλίδη. Υξεηάδεηαη ην πνηάκη ηεο δσήο λα θαηεβάζεη πνιχ λεξφ λα θηηάμεη έλα πιαηχ δέιηα πνπ πάλσ ηνπ δε ζα ππάξρνπλ νη πιεγέο πνπ ζήκεξα βιέπνπκε ζην ρψκα πνπ παηάκε. Σν ηξέλν ην ράζακε, ην ράζακε νξηζηηθά. Μέζα απφ ηε ζηδεξηά βιέπσ καθξηά ηελ πφιε. Σπιηγκέλε κε επηδέζκνπο πάλσ ζε πιεγέο πνπ δελ θαζαξίζηεθαλ. Σα ζθνπιήθηα απνκπδνχλ ηε ζάξθα ηεο ρσξίο λα θηλδπλεχνπλ ηα ίδηα. Ώπηά κφλν παραίλνπλ. Μέζα κνπ παιεχεη έλα δίιεκκα.

–284 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Μήπσο ε αηρκαισζία ζφισζε ηνλ νξίδνληα ή, αληίζεηα, ε απφζηαζε βνήζεζε γηα κηα θαζαξφηεξε εηθφλα. Μήπσο κε ηξηβειίδνπλ γελλήκαηα ηεο ζηέξεζεο ή απηή έγηλε αθνξκή γηα έλα βαζάληζκα ηεο ζθέςεο. Αελ μέξσ! Βθείλν πνπ βιέπσ είλαη ε απνιπηφηεηα πνπ θπξηαξρεί γχξσ καο. Ο θαζέλαο δηεθδηθεί γηα ηνλ εαπηφ ηνπ φιν ην κεξηηθφ ηεο αιήζεηαο. ΋ια ηα πξάγκαηα είλαη καχξα ή άζπξα. Θεέ κνπ! Ώλάκεζα ζην καχξν θαη ην άζπξν δελ ππάξρεη ηίπνηε άιιν; Μάξηηνο ηνπ 1973

–285 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Πενιχρό ςοδειϊ

968... Καηξφο ηνπ ζπείξεηλ... ΍ξεο ζησπήο, κέξεο ζηελαγκψλ, κνλνπάηηα ηνπ ρξφλνπ αλεθνξηθά. Ώγθνκαρεηά κέζα ζην παγεξφ ζθνηάδη. Δ θαξδηά πξφζπκε γηα έλα κήλπκα. Σν απηί θνιιεκέλν ζην ξαδηφθσλν αθνχεη ηηο ζηγαλέο θσλέο, ηα θησρά κελχκαηα ηεο Βπξψπεο. Real Politic πνπ πιεγψλεη. Ραληεβνχ αθξίβεηαο κέζα ζηε λχρηα.

- Οθηψκηζε ζα θαηεβαίλσ ην αξηζηεξφ πεδνδξφκην. Να είζαη ζηελ ψξα ζνπ. Ώλ δελ έξζσ, ηελ άιιε Σεηάξηε ζην ίδην κέξνο. Όζηεξα γξήγνξν θξχςηκν ζηνπο ηέζζεξηο ηνίρνπο, αληαιιαγή κελπκάησλ, ηα λέα θαζήθνληα, άλνηγκα ηεο θαξδηάο.

- Σν παλφ λα πέζεη ηελ παξακνλή ηεο δίθεο. Μαδί κε ηηο ρεηξφγξαθεο πξνθεξχμεηο. Πξφζεμε! Σν θπηίιη λα ζνπ δψζεη ρξφλν λα εμαθαληζηείο. Να δψζνπκε ακέζσο ηελ είδεζε. Θα είλαη έλα κήλπκα πσο ν αγψλαο ζπλερίδεηαη.

- Νηψζσ κεηέσξνο. Σνπ δήηεζα κηα θάιπςε γηα ην θαηλνχξγην ζπίηη. Οξίζακε ξαληεβνχ κα κ’ έζηεζε. ΢πλέβε ηίπνηα ή άιιαμε γλψκε; Υξεηάδεηαη λα βξσ έλα ζπίηη, δε βιέπσ φκσο θσο...

- Πξέπεη λα δψζνπκε λέα θαηεχζπλζε. Να εθκεηαιιεπζνχκε ηε δξάζε κε «λφκηκνπο» αλζξψπνπο. Να

1

–287 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

θηηάμνπκε επηηξνπέο κέζα ζηηο ζρνιέο. Ώηηήκαηα θη αγψλαο γηα ηα πξνβιήκαηα ηνπ ρψξνπ ηνπο. Με ηξφπν. ΋ρη θαηεπζείαλ ζην θιαξί. Ώο θπηέςνπκε ην ζπφξν γηα ην αχξην.

- Ώπνθαηέζηεζα ηελ επαθή κε ηα θνξίηζηα. Ήηαλ απνκνλσκέλα εδψ θαη έμη κήλεο. Πείλαγαλ ζνπ ιέσ. Αελ έρνπλ θη έλα ξνχρν λ’ αιιάμνπλ. Σνπο έδσζα φ,ηη κπνξνχζα. Πξέπεη λα ηα δεη ιίγν ν ήιηνο. Έρνπλ βγάιεη ζππξάθηα ζην πξφζσπν.

- ΢ην άιιν ξαληεβνχ ζα ζνπ θέξσ ηνλ λέν «Θνχξην». Αηαθφζηα θνκκάηηα. ΢ην ίδην κέξνο, ηελ ίδηα ψξα. Θα είλαη ηεηξαζέιηδνο κε πξνζσπνγξαθία ηνπ Ρήγα πάλσ αξηζηεξά. Δ δσή ζπλερίδεηαη αδηάθνξε. Βξεκηά κέζα ζην πιήζνο. Οη επηζπκίεο αζπληφληζηεο θπθινθνξνχλ ζησπειά ζηνπο πνιχβνπνπο δξφκνπο, θαηαρσληαζκέλεο ζηα βάζε ηεο θαξδηάο. ΢ηα γήπεδα θξαπγέο αθίλδπλεο, δηέμνδνη ζηε ζησπή... Καη ε ζπδήηεζε ζπλερίδεηαη. Ώξρίδνπλ ηα νλεηξνπνιήκαηα. Οη ήρνη ζην δξφκν θνηκνχληαη.

- Θπκάζαη;... Ώλακλήζεηο απφ θαιχηεξεο κέξεο. Γεηο κε ηνλ λνπ γηα φ,ηη ζηεξείζαη ζηελ πξαγκαηηθή δσή. ΢ε ζηηγκέο ιηκνχ ε αλάκλεζε είλαη ζσζίβην. Πξάμε ηνπ ελζηίθηνπ ηεο απηνζπληήξεζεο. Μηα παξηίδα ραξηηά. Υαξάκαηα πηα. ΢ηγαλέο θσλέο κελ ελνριήζνπκε απηνχο πνπ θνηκνχληαη πίζσ απφ ην δηπιαλφ ηνίρν.

- Κνηηαδφκαζηαλ ζπλέρεηα. Έλησζα πσο πξέπεη λα ηεο κηιήζσ. Δ παξέιαζε κφιηο είρε ηειεηψζεη θη απηή

–288 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

πεξίκελε. ΋κσο δελ βξήθα ην ζάξξνο. Σελ έραζα! Πφζεο επθαηξίεο έθπγαλ ζαλ ην λεξφ κέζα απ’ ηα δάρηπια. Σε ζπκάκαη αθφκα… Οη ήρνη μχπλεζαλ ζην δξφκν καδί κε ηα πξψηα απηνθίλεηα. Βκείο έρνπκε θάλεη ηε λχρηα κέξα. Μεο ζην δσκάηην ηηο ζηγαλέο θσλέο ηηο θφβεη μαθληθά ην θνπδνχλη ηεο εμψπνξηαο. Κφβεηαη ε αλάζα, παγψλεη ην αίκα. Μνπγθακάξα. Αελ πεξηκέλνπκε θαλέλαλ. Φνβφκαζηε πσο ν ηξειφο ρηχπνο ηεο θαξδηάο ζα θηάζεη ζην δξφκν… ΋κσο πξέπεη λα είλαη θάηη άιιν. Δ πείξα ιέεη πσο νη ιχθνη δελ ζε πξνεηδνπνηνχλ απφ ηελ εμψπνξηα. ΢πάδνπλ ηελ πφξηα θαη λάηνπο θάληεο κπαζηνχλη κπξνζηά ζνπ. Ώλ κ’ αθνινχζεζαλ απφ ην βξάδπ, δελ ζα καο ράξηδαλ κηα ήζπρε λχρηα. ΋ρη. Πεξλάλε πειψξηα ηα δεπηεξφιεπηα. Κάπνηνο πνπ ζέιεη λα κπεη ζηελ πνιπθαηνηθία, ρηππά αδηάθξηηα ηα θνπδνχληα.

- Έιενο, θίιε κνπ! Μαο ρξσζηάο κηα ιαρηάξα! Μέξεο παξαλνκίαο, κέξεο εξεκηάο. Ώλαδεηάο έλα απνθνχκπη. Ξεπεζκέλνη Ανλ Κηρψηεο ελψ ε δσή ζπλερίδεηαη. Φάρλεηο έλαλ άλζξσπν ζπληνληζκέλν καδί ζνπ. ΢ηνπο γλσζηνχο πξνθαιείο ακεραλία σο θαη θφβν. Αελ ηνπο πιεζηάδεηο πηα.

- Μηα είδεζε... κηα είδεζε! Έιενο πηα! Οη εθεκεξίδεο ηελ άιιε κέξα γεκάηεο κε ην γεγνλφο. Περπαίνη ηίηινη: «Ο Θεφο ηεο Βιιάδνο», «Ώπφπεηξα δνινθνλίαο θαηά ηνπ πξσζππνπξγνχ», «΢πλειήθζε ν ιηπνηάθηεο ππνινραγφο Γεψξγηνο Παλαγνχιεο» θαη απφ θάησ, γπκλφο κε ην πξφζσπν ηελησκέλν, ν Ώιέθνο. Μνπ έξρεηαη λα βάισ ηηο θσλέο.

–289 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

- Βεε! δελ είλαη ν Γηψξγνο. Κάλεηε ιάζνο. ΋κσο ζσπαίλσ θαη θιείλνκαη μαλακκέλνο ζην δσκάηην. Ώιέθν, ζε ζπκάκαη ζαλ ζήκεξα ζην ζηξαηφπεδν Μ. Ώιεμάλδξνπ ζηελ Ώιεμαλδξνχπνιε. Βίρακε ρσξίζεη ζηελ Κφξηλζν. Μπήθεο ζαλ ζίθνπλαο νδεγψληαο ην θνξηεγφ ησλ ηξηψλ ηεηάξησλ απφ ηελ πχιε ρσξίο ζηάζε. Ο αιθακίηεο ζε θπλεγνχζε κε ηα πφδηα κέρξη ην δηνηθεηήξην. Σν κφλν πνπ έθαλε ήηαλ λα ηξψεη ηε ζθφλε πνπ ζήθσλεο. ΋ηαλ κε δήηεζεο, εγψ ήκνπλ εκεξήζηνο ζθνπφο ζην δηπιαλφ φξρν, έγηλε ζπλαγεξκφο! Βζχ ήξεκνο, απνθαζηζηηθφο, έδηλεο ηελ εληχπσζε πσο έρεηο ηνπο άζζνπο θξπκκέλνπο ζην καλίθη ζνπ. Καη ηνπο αθφπιηδεο. Μέρξη πνπ έζηεηιαλ άλζξσπν λα κε αληηθαηαζηήζεη. Πφζν ην επραξηζηήζεθα ηφηε! ΋ινη γχξσ ζηα παξάζπξα καο θνίηαδαλ. Κη εζχ νξκεηηθφο θαη παξαζηαηηθφο, κνπ έιεγεο ηα λέα ζνπ. Υαιάιη φ,ηη άθνπζα κεηά. Ήζνπλ έλαο άλζξσπνο πνπ κίιεζα καδί ηνπ θη απηφ κνπ έιεηπε ηφζν! Πνχ είζαη, Ώιέθν, ηψξα; Πνηεο κεραλέο πνιηνπνηνχλ ην θνξκί ζνπ; Ώλαηξηρίια! ΢ε ζθέθηνκαη, αιιά ζθέθηνκαη θαη ηνλ εαπηφ κνπ... Ννέκβξεο ’68. Αέθα ελλέα ηνπ κήλα πξηλ έλα αθξηβψο ρξφλν καο άθεζε γηα πάληα ν ηπξαλλεκέλνο Παηέξαο. Σψξα νη ιχθνη φξκεζαλ απ’ φιεο ηηο κπάληεο. Ώπνθξάδεο κέξεο, ην καξηπξνιφγην ζηηο θαηαθφκβεο θαη ηελ ηαξάηζα ηεο Μπνπκπνπιίλαο. Πελήληα δχν κέξεο, ηέζζεξα θαη κηζφ εθαηνκκχξηα δεπηεξφιεπηα, κεηξεκέλα ρηχπν-ρηχπν. Κη χζηεξα ε ζηέπα ηνπ Ώβέ-

–290 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

ξσθ θαη ηνπ Κνξπδαιινχ. Ώλ βξσ κηα επθαηξία ζα ζηα πσ έλα-έλα….

1975... Καηξφο ηνπ ζεξίδεηλ. Μέξεο θξαπγψλ, ψξεο αιαιαγκψλ. Νηανχιηα, θαξακνχδεο, παξάηεο. Παλδαηζία ήρσλ θαη εηθφλσλ. Υηιηάδεο άλζξσπνη μερχλνληαη ζηνπο δξφκνπο. Οη θφθθηλεο ζεκαίεο κε ζθπξνδξέπαλα αλεκίδνπλ ζηνλ αέξα. Πχξηλνη ιφγνη. Ώγψλεο ζπλζεκάησλ, πιεηζηεξηαζκφο ζέζεσλ. Σψξα νη ζηγαλέο θσλέο ράλνληαη. Ώληερνχλ παξάμελα. Σν ζπάλην γίλεηαη κφδα θαη πιεκκπξίδεη πλίγνληαο ην ρψξν. Λέμεηο πνπ ςηζπξίδνληαλ απφ κέζα ηψξα ζρίδνπλ ηνλ αέξα. Πεξλάλε πάλσ απφ ηνπο ηνίρνπο, ηξππψλνπλ ζηα ππφγεηα, θηάλνπλ ζηα ξεηηξέ, ζπάδνληαο ηα ηχκπαλα ησλ αλζξψπσλ. ΋ια έγηλαλ ηφζν εχθνια! Βζχ κε ην ζχλδξνκν ηεο ζηέξεζεο είζαη ζαλ ην ςάξη έμσ απφ ηε γπάια. Νεπξηθέο θσλέο δεηάλε εθδίθεζε, θεθάιηα ζην ηαςί! Κη εζχ; Ώλήκπνξνο λα ληψζεηο κίζνο, έζησ έρζξα, γηα ηνπο ιχθνπο πνπ ζε πνδνπάηεζαλ. Μφλν δεηάο λα εξεπλήζεηο ην αλεμηρλίαζην ηνπ αλζξψπηλνπ λνπ, ηε κπζηεξηαθή χπαξμε πνπ θξχβεη ν άλζξσπνο κέζα ηνπ. Ώπηφο πνπ κπνξεί λ’ αγαπά θαη ζπγρξφλσο λα ηζνπεδψλεη. Πψο βξίζθεη ηε δχλακε θαη επηδεί, Θεέ κνπ; Πνηα παξάμελε ζχλζεζε ηνλ θξαηάεη ζηε δσή!

–291 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Βζχ κφλνο κέζα ζην πιήζνο, πνπ γεκίδεη ηελ άζθαιην. Πνην ζηίγκα, πνηνχ πξνπαηνξηθνχ ακαξηήκαηνο ζε θάλεη αδηάιπην ζ’ φια ηα θνηλσληθά δηαιχκαηα; Ση επηηέινπο ζέιεηο, άλζξσπέ κνπ; Βίζαη έλα μέλν ζψκα πνπ ζλνκπάξεη. Καιχηεξα κε κηιάο. Βίζαη εθηφο ηεο ινγηθήο ησλ θαηξψλ. ΢ήκεξα απαηηείηαη έπαξζε αηζζεκάησλ, δηάπιαηα ςειά νη ζεκαίεο. ΋,ηη δελ θαηαθηήζεθε φια ηα ρξφληα, ηψξα πξέπεη λα θαηαθηεζεί.

- Βκπξφο πξνρσξείηε, πξνρσξείηε. Βζχ μέλνο κέζα ζην πιήζνο.

- Κξαηάεη κηα ζηάζε πνπ ζ’ εθλεπξίδεη. Αελ ζνπ απαληά. Μφλν ζε θνηηάδεη ζαλ ραδφο. Μήπσο λνκίδεη φηη έηζη ζα θξχςεη ηελ θνχξαζή ηνπ; Σνλ θαηαιαβαίλσ, κεγάισζε θαη έζπαζε πηα.

- Αελ βαξηέζαη, έηζη είλαη απηνί. Ννκίδνπλ πσο έπηαζαλ ηνπ πάπα η’ αξρίδηα. ΋κσο ζα ηα πνχκε απφ δσ θαη πέξα.

- Σνπ έδσζα λα θαηαιάβεη. Σνλ ζηξίκσμα θαη δελ κπνξνχζε λα πεη θνπβέληα. ΋ρη, ζα ηνλ άθελα. Να ζπέξλεη ηελ εηηνπάζεηα ζε ζηηγκέο πνπ ην θίλεκα είλαη ζε άλνδν. Πάλε απηά, δελ πεξλάλε πηα! Λεο θαη ηίπνηα δε ζπλέβε. Σφζν λεξφ, ηφζε βξνρή θη απηνί ζηεγλνί θαη αδηάβξνρνη. Λέλε πσο ε ηζηνξία δελ επαλαιακβάλεηαη. ΢σζηά! Ώπιψο, ζπλερίδεη κε ηνλ ηξφπν ηεο λα θαηαγξάθεη γεγνλφηα πνπ έξρνληαη θαη επαλέξρνληαη κε ηε ξίδα ηνπο αλαιινίσηε ζην δηάβα ηνπ ρξφλνπ. Ση είλαη αιήζεηα δηθαίσζε; Δ θαζνιηθή θαηάθαζε ή ε κνλαμηά κέζα ζην πιήζνο; Μήπσο ην ζξάζνο είλαη

–292 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

ην θιεηδί πνπ αλνίγεη ην δξφκν; Πφηε ε ζησπή επηηέινπο λίθεζε; Πνηέ! Πάληνηε ηε ζρίδεη έλαο ζφξπβνο! Δ πξνζθνξά είλαη αγάπε ζην αλψλπκν πιήζνο; Με ελνριεί απηή ε απξφζσπε αγάπε. Δ αγάπε πξέπεη λα μεθηλάεη απφ ηηο πεγέο ηεο. Ώγάπε γηα ηε κέξα πνπ μεκεξψλεη, ην θίιεκα ηνπ άλζνπο κε ηελ πξσηλή δξνζνζηαιίδα, ηηο θσλνχιεο ησλ παηδηψλ. Δ γιπθηά κνξθή απηήο πνπ κεγαιψλεη κέζα ηεο κηα λέα δσή. Δ αγάπε ζηελ απξφζσπε αλζξσπφηεηα είλαη κηα αθίλεηε κνξθή, έλα έθζεκα ζηα κνπζεία γηα ηνπο ηνπξίζηεο... Νηψζσ ηφζν αλήκπνξνο κπξνζηά ηνπο, ζρεδφλ έλνρνο. Βίλαη ε ακβιπκκέλε κλήκε ή έλαο ηξφπνο πξνζσπηθήο επηβίσζεο; Υξηζηέ κνπ, πνηα είλαη ε πξψηε χιε πνπ ηνπο έπιαζε; Βγψ ζπαξάζζνκαη απφ πξνβιήκαηα θη απηνί έρνπλ κηα απηάξθεηα πνπ κε ζνθάξεη. Ση ην ζηξαβφ πάεη κ’ εκέλα; Υξεηάδνκαη αδήξηηα έλα λέν ζχζηεκα απηνάκπλαο γηα λα επηδήζσ. Έραζα ηελ επηθνηλσλία κε ηνπο αλζξψπνπο. Βίλαη ζχκπησκα πξνζσπηθφ ή ραξαθηεξηζηηθφ ηεο επνρήο; ΐιέπεηο αλζξψπνπο, κηιάο, γειάο, ζπδεηάο, ιεο αζηεία αιιά, παξφια απηά, εθείλε ε παιηά ζρέζε, πνπ αλνίγεηο ηελ θαξδηά ζνπ, πνπ κνηξάδεζαη ηνπο θαεκνχο θαη ηηο ραξέο ζνπ, πέξαζε αλεπηζηξεπηί. Αηάινγνη θνπθψλ, άλζξσπνη ηακπνπξσκέλνη πίζσ απφ θαηαζηαιαγκέλεο απφςεηο, αληαιιάζζνπλ θνληαξνρηππήκαηα. Έρνπκε πάςεη λα είκαζηε αθξναηέο. Βίλαη έλαο ξφινο ζπάληνο ζε κεγάινπο. Μφλν ζε παηδηά ζα ηνλ βξεηο. Να ξσηάλε θαη λα ξνπθάλε ηηο απαληήζεηο ζνπ.

–293 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Θέισ λ’ αλαθαιχςσ πάιη ηνλ εαπηφ κνπ. Σνλ θαηαζπαηάιεζα κέζα ζηηο ζπλεδξηάζεηο, ζηηο νινκέιεηεο, ζηηο θξαπγέο ησλ ζπλζεκάησλ, ζηα θπλεγεηά θιέθηεο θη αζηπλφκνη. Έρσ κέζα κνπ πνιιέο πιεγέο. Γηα λα ηηο γηάλσ ρξεηάδνκαη βφηαλα, βφηαλα παξζέλνπ ιηβαδηνχ. Πίζσ ζηηο πεγέο ινηπφλ, εθεί πνπ ηα πξψηα ξπάθηα δεκηνπξγνχληαη, εθεί πνπ ην λεξφ αθνπκπάεη ζην έδαθνο, ην ηξίβεη, ην παίξλεη καδί ηνπ. Ώκπαξσζήθακε ζηε βεβαηφηεηα ηνπ δίθηνπ καο θη φηαλ δηαβήθακε ζπκπιεγάδεο ηνπ κίζνπο, μσθχιακε. Σφηε πήξακε ζέζεηο κάρεο ζ’ έλα παηρλίδη κε ζεκαδεκέλε ηξάπνπια. Γίλακε ηφζν εχθνια νπαδνί ιεο θη ήκαζηαλ γελλεκέλνη γηα ηνχην. ΢ην πξψην παδάξη πνπ ζπλαληήζακε, πνπιήζακε ηηο αηζζήζεηο καο γηα έλα πηλάθην θαθήο. ΢ηνλ έξαλν πνπ δεηήζεθε αξθνχζε λα δψζνπκε ην έλα καο ρέξη. Μα εκείο δψζακε θαη ηελ θαξδηά καο. Θέισ ηε κέζε νδφ. Οχηε εθείλνλ πνπ θπλεγά αζζκαίλνληαο ηελ επαλάζηαζε πνπ φιν θαη δελ έξρεηαη, αλαζηέιινληαο ζ’ απηφ ην θπλεγεηφ φια ηα αλζξψπηλά ηνπ ζηνηρεία. Οχηε φκσο θη εθείλνλ πνπ πηζηεχεη φηη ε νπνηαδήπνηε ελαζρφιεζε κε απηά είλαη ρακέλνο ρξφλνο. Πνπ ζέιεη λα δήζεη καθξηά θη έμσ απφ απηά αγλνψληαο φηη ηνλ νξίδνληα ησλ θηλήζεσλ ηνπ, ην παηρλίδη ηεο δσήο θαζνξίδεηαη, ζέιεηο δε ζέιεηο, απφ ηελ πνξεία ηεο θνηλσληθήο εμέιημεο. Σν αληίζεην είλαη ζηξνπζνθακειηζκφο ή άγλνηα.

–294 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Θέισ λα είκαη ν κέζνο άλζξσπνο θξπκκέλνο κέζα ζην αλψλπκν πιήζνο. Ώληηπαζψ ηε βξψκηθε ζάιαζζα, ηα ρακειά βαξνκεηξηθά ζπζηήκαηα, ηε γπλαηθεία ζεκλνηπθία, ην γεξκαληθφ κηιηηαξηζκφ. Μ’ αξέζνπλ νη θξνθάιεο ζηε ζάιαζζα, ηα αζηπλνκηθά κπζηζηνξήκαηα, ε αίζζεζε ηνπ ρηνχκνξ, ην γήπεδν ηεο ΏΒΚ, ν κεγάινο ΢ηέιηνο Καδαληδίδεο. Μ’ ελνρινχλ νη νπξέο ζηε ζηάζε, ε απηάξθεηα ζην πξφζσπν, ηα ηέιεηα ζπζηήκαηα, ηα απηνθίλεηα ζην πεδνδξφκην. Πξέπεη λα ζψζσ ηε ιίγε αλζξσπηά πνπ έκεηλε κέζα κνπ. Ώλ δελ πξνζέμσ ζε ιίγν ζα κείλεη ην ηίπνηε. Ενχληνο 1978

–295 –

ΛΕΤΣΕΡΗ΢ Σ΢ΙΛΟΓΛΟΤ

ΚΙ ΟΜΩ΢ ΗΣΑΝ ΟΜΟΡΥΑ

Βιογραφικό ΢ημεύωμα

Ο

Λεπηέξεο Σζίινγινπ γελλήζεθε ζηνλ πξνζθπγηθφ ζπλνηθηζκφ ηεο Νέαο Εσλίαο ηνπ ΐφινπ, ζηηο 15 Αεθεκβξίνπ ηνπ 1940. Βθεί έδεζε ηα πξψηα είθνζη ρξφληα ηεο δσήο ηνπ, κέρξη πνπ ηέιεησζε ην γπκλάζην. ΢πνχδαζε ζην Φπζηθφ ηκήκα ηνπ Παλεπηζηεκίνπ Ώζελψλ, κε αξρηθφ ζρέδην λα επηζηξέςεη σο θαζεγεηήο ζηε γελέζιηα πφιε ηνπ. Γηα αληηθεηκεληθνχο αιιά θαη ππνθεηκεληθνχο, ιφγνπο πήξε ην πηπρίν ηνπ θαζπζηεξεκέλα ζηηο αξρέο ηνπ 1976. ΢ηε δηάξθεηα ηεο θνηηεηηθήο ηνπ δσήο αζρνιήζεθε κε ην ζπλδηθαιηζκφ. Σξία ρξφληα ήηαλ εθπξφζσπνο ηνπ έηνπο ηνπ ζηνλ εληαίν ηφηε ζχιινγν ηεο Φπζηθνκαζεκαηηθήο ΢ρνιήο «Ο Ώξηζηνηέιεο». Απν ρξφληα ήηαλ εθπξφζσπνο ηεο ΢ρνιήο ηνπ ζηε ΑΒ΢ΠΏ, δειαδή ην ζπληνληζηηθφ φξγαλν φισλ ησλ ζρνιψλ ηνπ Παλεπηζηεκίνπ ηεο Ώζήλαο. ΢ην 5ν Παλζπνπδαζηηθφ ΢πλέδξην, ην 1964, εθιέρηεθε γεληθφο γξακκαηέαο ηεο ΒΦΒΒ. Πήξε κέξνο ζηα ηξία ζπλέδξηα, ην ηζηνξηθφ πιένλ ηέηαξην, ην πέκπην θαη ην έθην. Σν 1965 απνρψξεζε απφ ην θνηηεηηθφ ζπλδηθαιηζκφ. ΢πγρξφλσο, απηά ηα ρξφληα έδεζε, απφ δηάθνξεο ζέζεηο ηνπ πξνεδξείνπ, ηε δσή ηνπ ηνπηθνχ ζπιιφγνπ ησλ ΐνιησηψλ θνηηεηψλ «Ο Άλζηκνο Γαδήο».

Σν θζηλφπσξν ηνπ 1962, απφθηεζε νξγαλσηηθή ζρέζε κε ηελ Νενιαία ηεο ΒΑΏ θαη βίσζε ηε δσή ηεο νξγάλσζεο κε φια ηα ζπλεπαγφκελα βάξε ηεο επνρήο. Πήξε κέξνο ζην ηδξπηηθφ ζπλέδξην ηεο Νενιαίαο Λακπξάθε θαη εθιέρηεθε κέινο ηνπ Κεληξηθνχ ΢πκβνπιίνπ ηεο. Σνλ Εαλνπάξην ηνπ 1966, θαηαηάρηεθε ζηηο ηάμεηο ηνπ ζηξαηνχ θαη απνιχζεθε ηέιε Μαξηίνπ ηνπ 1968. ΢πλειήθζε ηνλ Ννέκβξε ηνπ ίδηνπ έηνπο απφ ηελ Ώζθάιεηα Ώζελψλ, σο κέινο ηεο αληηζηαζηαθήο θνηηεηηθήο νξγάλσζεο «Ρήγαο Φεξαίνο» θαη ηα επφκελα ζρεδφλ 5 ρξφληα βξηζθφηαλ θιεηζκέλνο ζηηο θπιαθέο Ώβέξσθ θαη Κνξπδαιινχ. Ώπνθπιαθίζηεθε κε ηελ ακλεζηία ηνλ Ώχγνπζην ηνπ 1973. Με ηε δηάζπαζε ηνπ θφκκαηνο, ηάρηεθε ζην πιεπξφ ηεο Ώλαλεσηηθήο Ώξηζηεξάο. ΢ην 1ν ΢πλέδξην ηνπ ΚΚΒ Βζσηεξηθνχ εθιέρηεθε κέινο ηεο Κεληξηθήο ηνπ Βπηηξνπήο. ΢ηηο εθινγέο ηνπ 1977, θαηέβεθε ππνςήθηνο ζην ΐφιν κε ην ζπλδπαζκφ ηεο «΢πκκαρίαο». Ώπφ ην 1979, άξρηζε λα απνκαθξχλεηαη απφ ηηο θνκκαηηθέο δξαζηεξηφηεηεο θαη ηελ ελεξγφ πνιηηηθή δσή. ΋ια ηα επφκελα ρξφληα αθνζηψζεθε ζηα δηδαθηηθά ηνπ θαζήθνληα ζην θξνληηζηήξην ΔΡΏΚΛΒΕΣΟ΢, φπνπ καδί κε ηνλ Κψζηα Μαλσιθίδε θαη άιινπο ζπλεξγάηεο πξνεηνίκαδαλ δεθάδεο ρηιηάδεο καζεηέο γηα ηηο εμεηάζεηο ζηηο αλψηαηεο ζρνιέο. Οη εκπεηξίεο απηψλ ησλ δεθαεηηψλ, δίπια ζε λένπο, ζπκπιεξψλνπλ ην παδι ηνπ πξνζσπηθνχ ηνπ ραξαθηήξα θαη βάδνπλ ηηο ηειεπηαίεο πηλειηέο ζηηο ζεκεξηλέο ηνπ απφςεηο.

–298 –