ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΦΩΝΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΝΗΜΕΡΟΤΗΤΑΣ - ΑΝΑΓΝΩΣΗΣ – ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑΣ Έφη Μπάρλου Δασκάλα Ε.Α.
ΦΩΝΟΛΟΓΙΚΗ ΕΝΗΜΕΡΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΝΑΓΝΩΣΗ •
Η φωνολογική ενημερότητα είναι μία μεταγλωσσική δεξιότητα και αναφέρεται στη σαφή κατανόηση ότι οι λέξεις αποτελούνται από διακριτά μέρη: συλλαβές και φωνήματα.
•
Είναι η ικανότητα του παιδιού να επιδρά στα δομικά στοιχεία του προφορικού λόγου και να τα χειρίζεται. Επίσης, είναι η ικανότητα του παιδιού για κατάτμηση συλλαβών και για συγκερασμό στην οποία έχουν δυσκολία οι δυσλεξικοί μαθητές.
•
Η ελλιπής-χαμηλή φωνολογική ενημερότητα έχει αναγνωριστεί ως η κύρια αιτία των αναγνωστικών δυσκολιών (Wagner, Torgesen & Rashotte, 1994, Stanovich, 1991 στην Παντελιάδου, 2000)
ΦΩΝΟΛΟΓΙΚΗ ΕΝΗΜΕΡΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΝΑΓΝΩΣΗ •
Σύνδεση φωνολογικής ενημερότητας με
αναγνωστική δεξιότητα. Οι μη
αποτελεσματικοί αναγνώστες έχουν ελλιπή φωνολογική ενημερότητα •
Η φωνολογική ενημερότητα αποτελεί καθοριστικό παράγοντα για την επιτυχή εκμάθηση της ανάγνωσης (Παντελιάδου, 2000)
•
Οι μαθητές που εξασκούνται στη φωνολογική ενημερότητα υπερέχουν ως προς την αναγνωστική τους επίδοση έναντι των μαθητών που δεν τη διδάχτηκαν (Lewkowicz, 1980 Byrne & Fielding-Barnsley, 1990,1991 στη Μαυρομμάτη, 1995)
ΔΕΞΙΟΤΗΤΕΣ ΦΩΝΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΝΗΜΕΡΟΤΗΤΑΣ Οι δραστηριότητες που καλλιεργούν τη φωνολογική ενημερότητα του παιδιού επικεντρώνονται στην αναγνώριση, την ανάλυση, και τη σύνθεση φωνημάτων και συλλαβών και αναπτύσσονται στους παρακάτω κύριους άξονες: 1.
Ανάλυση (πρότασης, λέξης, συλλαβής)
2.
Σύνθεση (συλλαβών σε λέξη, φωνημάτων σε λέξη)
3.
Ομοιοκαταληξία λέξεων
4.
Διάκριση θέσης (συλλαβής, φωνήματος)
5.
Αφαίρεση (συλλαβής, φωνήματος)
6.
Πρόσθεση (συλλαβής, φωνήματος)
7.
Αντιστροφή (συλλαβών, φωνημάτων)
8.
Αντικατάσταση (συλλαβής, φωνήματος)
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΦΩΝΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΝΗΜΕΡΟΤΗΤΑΣ 1.
Ανάλυση-κατάτμηση της πρότασης σε λέξεις πρώτα με παλαμάκια και μετά με γραμμές , το μήκος των οποίων είναι ανάλογο με το μήκος της λέξης.
2.
Ανάλυση -κατάτμηση της λέξης σε συλλαβές αρχικά με παλαμάκια και μετά με χρωματιστά κυβάκια –πιόνια, εκτός από αυτό που συμβολίζει την τονισμένη συλλαβή. Η άσκηση αυτή βοηθάει πολύ τους μαθητές που ξεχνούν να βάλουν τόνους. Ζωγραφίζουν κουτάκια.
3.
Ανάλυση -κατάτμηση της λέξης σε φωνήματα χρησιμοποιώντας χρωματιστά κυβάκια για κάθε ένα φώνημα εκτός από αυτό που παρουσιάζεται 2 φορές. Αρχικά, ξεκινάω με λέξεις, όπου έχουν 3 φωνήματα, ενημερώνοντας τους μαθητές για τον αριθμό τους.
4.
Σύνθεση -συγκερασμός συλλαβών σε λέξεις. Κάποιος μαθητής μαντεύει τη λέξη που λέω συλλαβιστά ή με ένα-ένα φώνημα και οι άλλοι μαθητές αξιολογούν την απάντησή του.
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΦΩΝΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΝΗΜΕΡΟΤΗΤΑΣ 5.
Ακουστική διάκριση συλλαβής/ φωνήματος. Οι μαθητές αναγνωρίζουν ακουστικά εκείνη την εικόνα που περιέχει μια ορισμένη συλλαβή/ φώνημα.
6.
Διάκριση του αρχικού φωνήματος της λέξης από εικόνες που βλέπουν. Οι μαθητές επιλέγουν εκείνη που αρχίζει από τη φωνούλα που τους λέμε. Παραλλαγή: Λέμε (3) λέξεις ή δείχνουμε κάρτες με λέξεις και ρωτάμε σε ποια λέξη ακούν ένα συγκεκριμένο φώνημα.
7.
Διάκριση θέσης της συλλαβής. Δείχνουμε εικόνα και ζητάμε να εντοπίσουν τη θέση-τετραγωνάκι μιας συγκεκριμένης συλλαβής. Παραλλαγή: Οι μαθητές χρωματίζουν το κουτάκι στο οποίο ανήκει μία συλλαβή της εικόνας που βλέπουν.
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΗΣ ΦΩΝΟΛΟΓΙΚΗΣ ΕΝΗΜΕΡΟΤΗΤΑΣ 8.
Αφαίρεση συλλαβής μιας λέξης που ακούν και να πουν τη νέα λέξη.
9.
Αντιστροφή συλλαβών δισύλλαβης λέξης και η δημιουργία νέας λέξης-ψευδολέξης. Χρησιμοποιώ χρωματιστά κυβάκια-πιόνια για να συμβολίσω την κάθε συλλαβή
10.
Εντοπισμός του φωνήματος στο οποίο διαφέρουν 2 λέξεις
11.
Αφαίρεση ενός φωνήματος μιας λέξης και η Αντικατάστασή του με άλλο. Δίνουμε λέξεις και ζητάμε να αφαιρέσουν ένα γράμμα και να το αντικαταστήσουν με κάποιο άλλο.
ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΓΛΩΣΣΙΚΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ •
Συλλαβική μέθοδος → Είναι η αποτελεσματικότερη. Η συλλαβή είναι η βασική αναγνωστική μονάδα. Ο μαθητής μαθαίνει τις συλλαβές ολικά χωρίς να κάνει ανάλυση και σύνθεση της συλλαβής στους φθόγγους από τους οποίους αποτελείται. (Μπίρτσας, 1990, Παντελιάδου, 2000, Ράντος, 1992, Θανόπουλος, 1997, Πόρποδας, 1997)
•
Η διδασκαλία γίνεται καλύτερα με κάρτες και εικόνες
•
Ο μαθητής με Μ.Δ.-Δυσλεξία δεν μπορεί να κατανοήσει ηχητικές εικόνες χωρίς να έχει και μια οπτική εικόνα των αντικειμένων
•
Εφόσον το παιδί συγκρατεί στη βραχύχρονη μνήμη του 4-5 γράμματα με μια «προσήλωση» ματιού που κάνει, παρουσιάζουμε λέξεις δισύλλαβες, τις οποίες μπορεί να συλλάβει με μια προσήλωση του ματιού. Η συλλαβή που είναι προς μάθηση πρέπει να κυριαρχεί στο χώρο- να ξεχωρίζει και να αιχμαλωτίζει το μάτι. Πρέπει να βρίσκεται στο κέντρο της σελίδας γραμμένη με έντονα μαύρα ή κόκκινα γράμματα χωρίς άλλα ερεθίσματα.
ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ ΓΛΩΣΣΙΚΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ •
Τα παιδιά με Μαθησιακές Δυσκολίες αντιμετωπίζουν συνήθως προβλήματα αποκωδικοποίησης (Adams & Bruck, 1993 Stanovich & Siegel, 1994 στην Παντελιάδου, 2000)
•
Οι μέθοδοι διδασκαλίας που δίνουν έμφαση στις δεξιότητες αποκωδικοποίησης, συντελούν στην ευχερή ανάγνωση (Adams& Bruck, 1993 Wagner & Rashotte,1997 στην Παντελιάδου, 2000)
•
Προτείνεται μια σειρά δραστηριοτήτων που συντελούν στην αποτελεσματικότερη αποκωδικοποίηση και ευχερή ανάγνωση. Οι τεχνικές αυτές πρέπει να επιλέγονται ανάλογα με τους στόχους που έχει θέσει ο εκπαιδευτικός και τις «ειδικές μαθησιακές δυσκολίες» των μαθητών του.
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΙΑ ΣΩΣΤΟ ΔΙΑΒΑΣΜΑ Απευθύνεται σε μαθητές με δυσλεξία ή Μ.Δ. οι οποίοι παρασυρόμενοι από κάποια γράμματα, φτιάχνουν μία διαφορετική λέξη από αυτή που πρέπει να διαβάσουν. Φτιάχνουμε καρτέλες οι οποίες στόχο έχουν την οπτική διάκριση και αναγνώριση των διαφορών μεταξύ λέξεων και την κατανόηση ότι ένα και μόνο γράμμα , ή ένας τόνος αλλάζει τη δομή και το νόημα μιας λέξης. Οι λέξεις είναι ανά ζεύγη, διότι θέλουμε να αντιπαραθέσουμε και οπτικά τις διαφορές που υπάρχουν ανάμεσά τους οι οποίες επειδή είναι μικρές, δύσκολα διακρίνονται (Φλωράτου, 1998, Μαυρομμάτη, 1995).
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΙΑ ΣΩΣΤΟ ΔΙΑΒΑΣΜΑ Η 1η καρτέλα περιέχει λέξεις που διαφέρουν στο πρώτο γράμμα π.χ. γίδα-βίδα, νονός-μονός, βαγόνι-παγόνι … Η 2η καρτέλα περιέχει λέξεις που διαφέρουν στη μεσαία ή στην τελευταία συλλαβή, ενώ έχουν ακριβώς ίδια την πρώτη συλλαβή π.χ. σαγόνισαλόνι, ρόδι-ρόδα, λιβάνι-λιβάδι… Η 3η καρτέλα περιέχει λέξεις που η διαφορά τους προέρχεται από την αντιστροφή συλλαβών ή συμφωνικών συμπλεγμάτων π.χ. παπί-πίπα, νότος-τόνος, μπάλα-λάμπα…
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΙΑ ΣΩΣΤΟ ΔΙΑΒΑΣΜΑ Η 4η καρτέλα περιέχει λέξεις που γράφονται με τα ίδια ακριβώς γράμματα, αλλά διαφέρουν στον τονισμό π.χ. μόνος-μονός, γέροςγερός, γένια-γενιά… Η 5η καρτέλα περιέχει λέξεις που ακούγονται το ίδιο, αλλά γράφονται διαφορετικά με αποτέλεσμα να αλλάζει το νόημά τους π.χ. βάζο-βάζω, αυτί-αυτή, κλήμα-κλίμα… Η 6η καρτέλα περιέχει θηλυκά επίθετα ενικού αριθμού σε -η και αρσενικά επίθετα πληθυντικού αριθμού σε –οι, τα οποία ακούγονται ακριβώς το ίδιο, αλλά διαφέρουν στην κατάληξη π.χ: αυτή-αυτοί, λεπτή-λεπτοί, λίγηλίγοι…
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΙΑ ΕΥΧΕΡΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗ Εάν ο μαθητής έχει μάθει το μηχανισμό της ανάγνωσης, αλλά έχει παραμείνει στο συλλαβιστό διάβασμα, χρειάζεται κάποιο πρόγραμμα που θα βελτιώσει την οπτική αναγνώριση των λέξεων. Θα πρέπει δηλαδή μετά το πρόγραμμα να είναι σε θέση να βλέπει τη λέξη και να τη λέει αμέσως, χωρίς να χρειάζεται να συλλαβίσει. Η 1η καρτέλα περιέχει μονοσύλλαβες λέξεις π.χ. φως, πως, πες, τον ... και απλές δισύλλαβες του τύπου Σ-Φ π.χ. μήλο, κότα… Η 2η καρτέλα περιέχει δισύλλαβες λέξεις που είτε αρχίζουν από Φ και τελειώνουν σε Φ , είτε αρχίζουν και τελειώνουν σε Σ π.χ. ένα, από, έλα, βυθός, τόπος…
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΙΑ ΕΥΧΕΡΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗ Η 3η καρτέλα περιέχει απλές τρισύλλαβες λέξεις τύπου Σ-Φ π.χ. κεράσι, καμήλα, χάθηκε… Η 4η καρτέλα περιέχει πάλι τρισύλλαβες λέξεις που αρχίζουν και τελειώνουν σε Φ, είτε αρχίζουν και τελειώνουν σε Σ π.χ. όνομα, ήθελα, γερανός, καθαρός… Η 5η καρτέλα περιέχει πολυσύλλαβες λέξεις, όπως «παράθυρο, επίθεση, επανάληψη, διαφήμιση, μαξιλάρι…» Η 6η καρτέλα περιέχει λέξεις με 2 σύμφωνα, όπως «βροχή, κλέβω, γράφω, φρένο, βαφτίζω…»
ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΓΙΑ ΕΥΧΕΡΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗ Η 7η καρτέλα περιέχει λέξεις με δίψηφα φωνήεντα και συνδυασμούς, όπως «γυναίκα, εικόνα, αύριο, μαϊμού, γιαγιά…» Η 8η καρτέλα περιέχει λέξεις με δίψηφα σύμφωνα, όπως «δόντι, μπαλόνι, φεγγάρι, τζάκι…» και συμπλέγματα, όπως «χοντρός, μπλε, αστραπή, άνθρωπος, μπράβο...» Η 9η καρτέλα περιέχει λέξεις όπου είναι υπογραμμισμένη η συλλαβή που θέλουμε να προσέξει ο μαθητής π.χ. πα-τρι-άρ-χης, αρ-κού-δα, σταθ-μός, έκ-πλη-ξη, βόμ-βα… Μόνο όταν χωρίσουμε τα 2 δύσκολα σύμφωνα, μαθαίνει ο μαθητής να διαβάζει γρήγορα, σωστά και χωρίς απογοητεύσεις τις δύσκολες λέξεις. Μοντέλο ανάγνωσης ο δάσκαλος. Χρόνος άσκησης 10΄ για 2-3 ημέρες
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΓΙΑ ΑΠΟΚΩΔΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΕΥΧΕΡΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗ 1.
Εξάσκηση στην αντιστοιχία φωνημάτων –γραμμάτων γρήγορα και σωστά Χρησιμοποιούμε κάρτες με τα γράμματα του αλφαβήτου. Οι μαθητές βρίσκουν λεξούλες από την κάρτα που τους δείχνει η δασκάλα. Παραλλαγή: Λέμε προφορικά, ή δείχνουμε εικόνες και ρωτάμε από ποια φωνούλα αρχίζει η εικόνα .
2.
Συλλαβική ανάλυση λέξεων – Συλλαβική κατάτμηση Γράφουμε σε μια καρτέλα μία δισύλλαβη λέξη με την αντίστοιχη εικόνα. Οι μαθητές πρέπει να εντοπίσουν και να κυκλώσουν τις δύο συλλαβές της λέξης από πολλές.
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΓΙΑ ΑΠΟΚΩΔΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΕΥΧΕΡΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗ 3.
Οπτική αναγνώριση λέξεων –οπτική μνήμη (α) Οι μαθητές πρέπει να αναγνωρίσουν και να κυκλώσουν τη λέξη έχουν διδαχτεί από άλλες που της μοιάζουν οπτικά π.χ: μπότα, νότα, κότα, μπόμπα, μπάλα …(β) Υπογραμμίζουν λέξεις που είναι κρυμμένες στη σειρά με άλλες π.χ. Νιαεγειναιφνλαδιεμκωκοταμλ 4. Εξάσκηση στη γραφο-φωνημική αντιστοιχία και στη
δημιουργία καινούριων λέξεων. α) Φτιάχνουμε μία καρτέλα με δισύλλαβες λέξεις. Στη μία κάθετη στήλη γράφονται ολόκληρες οι λέξεις, ενώ στη διπλανή στήλη λείπει ένα γράμμα. Οι μαθητές πρέπει να διαλέξουν την κάρτα με το γράμμα που ταιριάζει και να το κολλήσουν. β) Δείχνουμε εικόνα με λέξη. Στη συνέχεια γράφουμε τη λέξη, παραλείποντας 1-3 γράμματα.
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΓΙΑ ΑΠΟΚΩΔΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΕΥΧΕΡΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗ 5.
Εξάσκηση στην αναγνώριση γραμμάτων – συλλαβών και στη σύνθεσή τους σε λέξεις - προτάσεις (α) Οι μαθητές κόβουν από περιοδικά γράμματα ή συλλαβές που μπορούν να διαβάσουν και τα κολλούν, προσπαθώντας να φτιάξουν λέξεις, (β) Οι μαθητές με τη βοήθεια εικόνας επιλέγουν και ταυτίζουν την αρχική συλλαβή, (γ) Διαβάζουν τη λέξη σε κάρτα και ελέγχουν μόνοι τους, κοιτάζοντας την εικόνα που βρίσκεται από πίσω, (δ) Οι μαθητές καλούνται να ζωγραφίσουν τη λέξη που διάβασαν, (ε) Αντιστοιχίζουν λέξεις που έχουν κοινά γράμματα μεταξύ τους με τις σωστές εικόνες, (ζ) Οι μαθητές πρέπει να επιλέξουν τις σωστές λέξεις για να σχηματιστεί μια λογική πρόταση π.χ. Πέτα
τα, το, τη,
παπί, τόπι, μαμά
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΓΙΑ ΑΠΟΚΩΔΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΕΥΧΕΡΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗ 6.
Συγκερασμός συλλαβών σε λέξη
α)
Δίνουμε κάρτες με (4) συλλαβές. Οι μαθητές πρέπει να επιλέξουν εκείνες, ώστε να σχηματίσουν δύο δισύλλαβες λέξεις.
β)
Έχουμε φτιάξει μία καρτέλα με δισύλλαβες λέξεις. Τα παιδιά ανακαλύπτουν τη σημασία της θέσης τους. Αλλάζοντας η τελευταία συλλαβή με μία άλλη, προκύπτει νέα λέξη.
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΓΙΑ ΑΠΟΚΩΔΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΕΥΧΕΡΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗ 7. Εξάσκηση στα δίψηφα σύμφωνα-συμπλέγματα Κατασκευάζουμε ένα τρενάκι στα βαγόνια του οποίου υπάρχουν κολλημένα δίψηφα σύμφωνα ή συμπλέγματα. Χρησιμοποιώντας ζάρι, οι μαθητές, ονομάζουν το δίψηφο σύμφωνο που τυχαίνει, γράφουν λέξεις στον πίνακα, ή στο τετράδιό τους και στη συνέχεια τις εικονογραφούν. Αυτές τις κολλούν κάτω από το αντίστοιχο βαγόνι. Παραλλαγή: (α) Δίνουμε στα παιδιά εικόνες που περιέχουν δίψηφα σύμφωνα και οι μαθητές τις κολλούν κάτω από το αντίστοιχο βαγόνι. (β) Δίνουμε καρτέλες με εικόνες και λέξεις όπου λείπουν τα δίψηφα σύμφωνα ή συμπλέγματα. Τα παιδιά πρέπει να βρουν ποιο λείπει και να το κολλήσουν εκεί που ταιριάζει. (γ) Μαργαρίτες με δίψηφα για γρήγορη ανάγνωση.
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΓΙΑ ΑΠΟΚΩΔΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΕΥΧΕΡΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗ 8.
Ακουστική διάκριση γραμμάτων και συλλαβών –Ομοιοκαταληξία
-Λέω (3) λέξεις και ρωτάω σε ποια από τις (3) ακούν ένα συγκεκριμένο φώνημα π.χ. «θ» → καλάθι, πηγάδι, βόδι -Λέω (4) λέξεις και ρωτάω σε ποια ακούν μια συγκεκριμένη συλλαβή π.χ. «ρι» → καράβι, ποτήρι, καρέκλα… -Λέω (4) λέξεις και ρωτάω ποια λέξη αρχίζει από π.χ. «φα» →φανέλα, φωτιά -Δείχνω εικόνες που οι λέξεις τους περιέχουν κάποιο σύμπλεγμα και ρωτάω σε ποια εικόνα ακούν π.χ. «στρ, ή σπρ» → άστρο, άσπρο -Λέω (4) λέξεις και ρωτάω ποια έχει την ίδια μουσική-ομοιοκαταληξία με την εικόνα που τους δείχνω π.χ. «ελάφι» → τόπι, ράφι, ποτήρι, βόδι. -Λέω (4) λέξεις και ζητάω να βρουν αυτές που τελειώνουν π.χ. σε –ια: π.χ. γιαγιά, τιμόνι, κορδέλα, πανιά, καπέλο -Δείχνω εικόνα με τη λέξη, όπου λείπει μία συλλαβή και ζητάω να τη βρουν π.χ .→ αγε--δα
ΠΡΟΤΕΙΝΟΜΕΝΕΣ ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ ΓΙΑ ΑΠΟΚΩΔΙΚΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΕΥΧΕΡΗ ΑΝΑΓΝΩΣΗ 9. Διάκριση δύσκολων συμφώνων Δίνουμε κάρτες με τα σύμφωνα που δυσκολεύουν τους μαθητές π.χ. «θ, δ, φ, β» και τις κολλούν - σε καρτέλα που έχουμε φτιάξει με εικόνες - στις λέξεις που λείπουν. Η άσκηση αυτή βοηθάει πολύ στην ακουστική και οπτική διάκριση και αντίληψη των διαφορών τους.
Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΜΑΘΗΣΙΑΚΩΝ ΔΥΣΚΟΛΙΩΝ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ •
Το οπτικό λεξικό δηλαδή οι εικόνες των λέξεων που υπάρχουν στη μνήμη μας είναι πολύ φτωχό στα παιδιά με δυσλεξία. Γι’ αυτό το λόγο κάνουν πολλά και σοβαρά ορθογραφικά λάθη.
•
Φαίνεται λοιπόν αναγκαία η κατάρτιση ενός Οπτικού λεξικού, ώστε να είναι δυνατή η αυτόματη ανάκληση της ορθογραφίας των λέξεων κατά τη γραφή. Η εξαιρετική δυσκολία των δυσλεξικών ατόμων για κωδικοποίηση γλωσσικού υλικού στη μνήμη, οδήγησε στο συμπέρασμα, ότι αν βρίσκαμε κάποιο τρόπο να μετατρέψουμε το γλωσσικό υλικό – δηλαδή τα ορθογραφικά στοιχεία των λέξεων - σε μη γλωσσικό υλικό (σκίτσα, σχέδια…) τότε η κωδικοποίηση θα γινόταν αυτόματα. Θα μπορούσαν να καταγράφουν εύκολα και γρήγορα στη μνήμη τις λέξεις και έτσι αυτές θα γραφόντουσαν σωστά από το μαθητή κατά την υπαγόρευση.
Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΜΑΘΗΣΙΑΚΩΝ ΔΥΣΚΟΛΙΩΝ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ •
Η αναγκαιότητα αυτή οδήγησε στην εικονογραφική μέθοδο, η οποία μετατρέπει τις γλωσσικές πληροφορίες σε μη γλωσσικές. Κάθε «δύσκολος» φθόγγος μετατρέπεται σε σκίτσο – ζωγραφιά.
•
Το σκίτσο που επιλέγεται θα πρέπει να έχει τη στενότερη δυνατόν σχέση με την έννοια της συγκεκριμένης λέξης.
•
Εάν για παράδειγμα έχουμε να διδάξουμε μία λέξη που έχει 2 σύμβολα με τον ίδιο ήχο, ι /η ή μία λέξη με 2 δύσκολα γράμματα, θα πρέπει να βρεθεί μια ιδέα – ιστορία, που να είναι σχετική με την έννοια της λέξης και η οποία θα βοηθάει τα παιδιά να γράψουν τα γράμματα στη σωστή θέση.
Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΜΑΘΗΣΙΑΚΩΝ ΔΥΣΚΟΛΙΩΝ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ •
Η εικονογραφική μέθοδος βοηθάει τα παιδιά με Μ.Δ. / Δυσλεξία να μάθουν εξαιρετικά εύκολα και γρήγορα, δύσκολες λέξεις, χωρίς πολλές ασκήσεις και κουραστικές επαναλήψεις με έναν εξαιρετικά διασκεδαστικό τρόπο: ζωγραφίζοντας μόνο (Μαυρομμάτη, 1995).
•
Προϋπόθεση εφαρμογής της συγκεκριμένης μεθόδου είναι ότι τα παιδιά έχουν κατακτήσει τη φωνημική – γραφημική μετάφραση και γράφουν χωρίς φωνολογικά λάθη.
•
Η ιδέα των εικονογραφημάτων για να λειτουργήσει σωστά πρέπει να γίνεται με οργανωμένο και καθοδηγούμενο τρόπο, διότι αλλιώς οδηγούμαστε σε άπειρα εικονογραφήματα.
Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΜΑΘΗΣΙΑΚΩΝ ΔΥΣΚΟΛΙΩΝ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ •
Για παράδειγμα το «ει» ταιριάζει να μετατρέπεται σε εικονογράφημα το οποίο αναπαριστά κάποιον άνθρωπο που κρατάει κάτι το οποίο μοιάζει με κάθετη ευθεία γραμμή το «ι».
•
Το γράμμα «η» λόγω σχήματος μετατρέπεται σε γυναίκα ή ένα κορίτσι που έχει χτενίσει τα μαλλιά του αλογοουρά. Άλλοτε μπορεί να μετατραπεί σε έναν άνθρωπο γονατιστό, σκυφτό.
•
Το γράμμα «υ» γίνεται συνήθως πρόσωπο άντρα π.χ. «δύτης, κυνηγός» .
Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΜΑΘΗΣΙΑΚΩΝ ΔΥΣΚΟΛΙΩΝ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ •
Η εκπαιδευτική παρέμβαση πρέπει να στηρίζεται στους παρακάτω βασικούς διδακτικούς άξονες:
1.
Δίνεται έμφαση σε λίγες λέξεις που θα πρέπει να είναι όσο το δυνατό πιο χρήσιμες.
2.
Για να μη βιώσει ο μαθητής άλλη μια αποτυχία, πρέπει οι λέξεις που θα διδαχτεί να μην είναι περισσότερες από αυτές που μπορεί να μάθει.
3.
Αφιερώνεται χρόνος για συζήτηση και προσεκτική παρατήρηση των νέων λέξεων και των «δύσκολων» γραμμάτων.
Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΜΑΘΗΣΙΑΚΩΝ ΔΥΣΚΟΛΙΩΝ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ 4.
Γίνεται πολυαισθητηριακή μάθηση (παρατήρηση, συζήτηση, ιχνηλασία, χρωματισμός, κολλάζ, ανάγνωση 1-1 γράμμα, «φωτογράφιση», κλείσιμο ματιών και γραφή. Εξάσκηση της οπτικής μνήμης (Reason & Boote στη Φλωράτου, 1998).
Η ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΩΝ ΜΑΘΗΣΙΑΚΩΝ ΔΥΣΚΟΛΙΩΝ ΣΤΗΝ ΟΡΘΟΓΡΑΦΙΑ 5.
Εκμάθηση γραμματικών κανόνων. Οικογένειες λέξεων, ορθογραφία καταλήξεων…
6.
Χρήση της εικονογραφικής μεθόδου, κατά την οποία η ορθογραφία μαθαίνεται με τη βοήθεια εικονογραφημάτων.
7.
Παροχή κινήτρων και ενθάρρυνση
ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ Διδακτικό πρόγραμμα ή πρόγραμμα μαθημάτων είναι το πρόγραμμα που σχεδιάζει ο εκπαιδευτικός για τη διεξαγωγή της καθημερινής σχολικής εργασίας. Ο σχεδιασμός των διδακτικών προγραμμάτων μπορεί να βασιστεί σε διάφορα μοντέλα τα οποία έχουν κατά καιρούς σχεδιαστεί. Ένα ευρέως σήμερα διαδεδομένο μοντέλο σχεδιασμού είναι η μέθοδος της ανάλυσης έργου (task analysis) και επιλέγεται ιδιαίτερα για μαθητές με ειδικές μαθησιακές δυσκολίες. Το βασικό στοιχείο αυτού του διδακτικού μοντέλου είναι η διαδικασία της ανάλυσης του στόχου σε μικρά βήματα ή βραχυπρόθεσμους στόχους που ονομάζεται ανάλυση έργου (Ainscow,1991).
ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ Για την αποτελεσματικότητα της διδασκαλίας, απαραίτητο είναι να έχουμε διερευνήσει, αξιολογήσει και κατόπιν να θέσουμε τους διδακτικούς μας στόχους. Μπορούμε να προσαρμόσουμε το ίδιο κείμενο που θα δώσουμε για διόρθωση των ορθογραφικών λαθών με διαφορετικά λάθη σε κάθε μαθητή ανάλογα με τις δυσκολίες του. Αρκεί να γνωρίζουμε γιατί, τι θέλουμε να διδάξουμε και τι πρέπει να βελτιώσουμε. Στα κείμενα-προτάσεις που θα δίνουμε προς διόρθωση, μπορούμε να βοηθήσουμε με το να κατευθύνουμε την προσοχή, ορίζοντας την κατηγορία λαθών που θα πρέπει να διορθώσουν (π.χ. καταλήξεις ουδετέρων). Σε μετέπειτα στάδιο αυξάνουμε τη δυσκολία με το να μην αναφέρουμε τίποτα για την κατηγορία των λαθών (Φλωράτου, 1998).
ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ 1.
Να διακρίνει τα ουσιαστικά στα διαφορετικά γένη και πτώσεις, να κυκλώνει με διαφορετικό χρώμα τα αρσενικά, θηλυκά, ουδέτερα και να τα χρησιμοποιεί δίπλα σε ρήματα και επίθετα
2.
Να ξεχωρίζει τα επίθετα από τα ουσιαστικά σε προτάσεις που δίνονται (να κυκλώνει, υπογραμμίζει το σωστό, συμπληρώνει επίθετα σε ουσιαστικά που ταιριάζουν, γράφει μόνος του επίθετα…)
3.
Να γράφει σωστά σε προτάσεις τα αρσενικά σε -ης και τα θηλυκά σε –η. Προϋπόθεση: Η διάκριση των ουσιαστικών από τα άλλα μέρη του λόγου
4.
Να μάθει να γράφει σωστά τα ουδέτερα σε –ι.
5.
Να γράφει σωστά σε προτάσεις τα ομόηχα άρθρα -η, -οι
ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ 6.
Να γράφει σωστά σε προτάσεις / κείμενο τα άρθρα τον /των, της /τις
7.
Να μάθει να γράφει σωστά τα ρήματα σε -ω. Προϋπόθεση: Να ξεχωρίζει τα ρήματα από τα άλλα μέρη του λόγου
Βήματα: α) Να συμπληρώνει το -ω στο τέλος των λέξεων π.χ. εγώ παίζβ) Να κυκλώνει το σωστό και να αιτιολογεί π.χ. τρέχο-τρέχω γ) Να διορθώνει τα λάθη όπου υπάρχουν σε λέξεις π.χ. αγαπώ, γράφο, ανοίγο … δ) Να διορθώνει τα λάθη όπου υπάρχουν σε προτάσεις π.χ. Όταν τελειώνο τα μαθήματά μου, παίζω με τα παιχνίδια μου. ε) Να γράφει τις προτάσεις που υπαγορεύουμε ζ) Να γράφει 5 δικές του προτάσεις
ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ 8.
Να γράφει σωστά τα ρήματα σε -ει
9.
Να γράφει σωστά τα αρσενικά και τα θηλυκά που στον πληθυντικό αριθμό τελειώνουν σε -οι, -εις π.χ. οι μέθοδοι, οι άνθρωποι, οι εξετάσεις
10. Να γράφει σωστά τα ρήματα που τελειώνουν σε -ε και -αι π.χ. ελπίζουμε, χάλασε – λούζομαι, δένονται 11.
Να γράφει σωστά σε προτάσεις τους αόριστους και τα παράγωγα των ρημάτων π.χ. ανοίγω- άνοιξα- άνοιξη
12.
Να αναγνωρίζει τα ουσιαστικά, επίθετα, ρήματα, επιρρήματα, μετοχές και άρθρα σε κείμενο