Jarosław by Pomorskie Forum na rzecz Wychodzenia z Bezdomności

RAPORT KOŃCOWY DIAGNOZY DLA PARTNERSTWA LOKALNEGO W JAROSŁAWIU

Wykonał: mgr Mirosław Przewoźnik przy udziale Członków Zespołu Badawczego w składzie: dr Sławomir Mandes dr Sylwia Pelc dr Małgorzata Porąbaniec mgr Marcin Sochocki

Zamawiający – Caritas Diecezji Kieleckiej w ramach projektu systemowego – 1.18 „Tworzenie i rozwijanie standardów usług pomocy i integracji społecznej” w zadaniu (nr 4) w zakresie standaryzacji pracy z bezdomnymi w tym: opracowanie modelu „Gminnego Standardu Wychodzenia z Bezdomności”

Rzeszów, styczeń 2012 r.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej

Spis treści: 1. Wstęp ……………………………………………………………………………....….3 a) Cel główny oraz cele szczegółowe realizowanych diagnoz lokalnych………….....3 b) Zakres realizacji diagnozy lokalnej: techniki badawcze, próba, analizowane dokumenty, terminy…………………………………….....………….3 2. Charakterystyka gminy na obszarze Partnerstwa Lokalnego……………….…….7 a) Podstawowe zmienne społeczno-demograficzne,……………………………....….7 b) Wskaźniki zatrudnienia………………………………………………………….....8 c) Wskaźniki bezrobocia…………………………………………………...…………8 d) Typ gminy - miejski, miejsko-wiejski, wiejski………………………...…………..9 e) Wskaźniki mierzące skalę korzystania z systemu pomocy społecznej………….....9 f) Kwestie związane z polityką mieszkaniową - zasoby gospodarki komunalnej, struktura własności mieszkań kwestie związane z eksmisjami…………………...15 g) Kwestie związane z usamodzielnianiem się mieszkaniowymi osób opuszczających placówki opiekuńczo-wychowawcze i rodziny zastępcze………15 3. Ogólna charakterystyka problemów społecznych na obszarze Partnerstwa Lokalnego……………………………………………………………………………16 a) Krótka charakterystyka problemów społecznych występujących na terenie zawiązanego Partnerstwa na podstawie DR………………………….…………...16 b) Hierarchia problemów społecznych na podstawie DR………………………...…18 c) Przedstawienie problematyki bezdomności w kontekście innych problemów społecznych na podstawie DR………………………….....................21 d) Hierarchia problemów społecznych w ujęciu osób kluczowych (IDI)………...…22 4. Szczegółowa analiza problemu bezdomności w kontekście materiałów zastanych (DR)………………………………………………………………………………..…24 a) Dane ilościowe pochodzące z DR dotyczące bezdomności gromadzone przez ośrodki pomocy społecznej………………………………………………...24 b) Metodologiczna oraz merytoryczna ocena diagnozy bezdomności..……………..25 c) Działania mające rozwiązywać problem bezdomności w tym konkretne formy działań z bezdomnymi……………………………………….................................26 d) Finanse……………………………………………………………………….…...27 5. Postrzeganie bezdomności jako lokalnego problemu społecznego z perspektywy kluczowych informatorów (IDI)………………………………………..…………..28 a) Znaczenie (ranga) bezdomność wśród problemów społecznych gminy oraz stosunek do bezdomności przedstawicieli instytucji zajmujących się rozwiązywaniem problemów społecznych i lokalnych elit.....................................28 b) Ocena skali zjawiska bezdomności w gminie zdaniem respondentów…….……..28 c) Charakter bezdomności i – ewentualnie – dynamika zmian oraz najważniejsze potrzeby osób bezdomnych w gminie……………………....................………….29 d) Stosunek społeczności lokalnej do bezdomności....................................................30 6. Ocena systemu wsparcia osób bezdomnych na terenie Partnerstwa Lokalnego (IDI z osobami kluczowymi)…………………………………………………..…….31 a) Funkcjonowanie systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie prewencji bezdomności………………………………………………….......……31 0

b) Funkcjonowanie systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie świadczenia usług z zakresu pomocy doraźnej………………………………......................…..32 c) Funkcjonowanie systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie świadczenia usług z zakresu integracji społecznej…………………………….................…….33 d) Współpraca międzyinstytucjonalna………………………….......………………..34 e) Najważniejsze wady i zalety lokalnego systemu pomocy osobom bezdomnym…34 f) Najpilniejsze potrzeby systemu pomocy osobom bezdomnym w Partnerstwie….35 7. Ocena systemu wsparcia dokonana przez osoby bezdomne……………............…36 a) Charakterystyka badanej grupy……………………...............……………………36 b) System wsparcia w opinii osób bezdomnych……………………….....................38 a. poziom obłożenia systemu wsparcia…………………………...................38 b. działanie systemu wsparcia…………………………………………….…40 c. ocena placówki……………………………………………………………41 c) Sytuacja społeczno-ekonomiczna osób bezdomnych………………………….…42 a. położenie na rynku pracy i sytuacja finansowa………………………..….42 b. różne zachowania społeczne……………………...………………………45 d) sytuacja finansowa……………………………………………..…………………46 e) Sytuacja prawna osób bezdomnych……………………………………….......….47 f) Profil psychospołeczny badanych osób bezdomnych…………...………………..48 a. patologie społeczne……………………………………………….......…..48 b. kapitał społeczny………………………………………………………….49 c. wsparcia społeczne………………………………………………..………50 d. dobrostan psychiczny…………………………………………..…………51 g) Sytuacja zdrowotna badanych osób bezdomnych………………………………...52 h) Wchodzenie i wychodzenie z bezdomności…………………………………..…..53 a. wychodzenie z bezdomności…………………...…………………………53 b. przyczyny bezdomności………………......………………………………55 8. Wnioski i rekomendacje dla systemu wsparcia w Partnerstwie Lokalnym na podstawie IDI z osobami kluczowymi, wywiadów kwestionariuszowych z osobami bezdomnymi oraz analizy dokumentów………………………………………...….57 a) Zakres prewencji………………………………………….....................................57 b) Zakres pomocy sprofilowanej……………………….............................................57 c) Rozwiązania systemowe……………………………….........................................58 9. ANEKS 1……………………………………………………………………….…….59 a) Lista analizowanych dokumentów w analizie desk research………………..… 59 b) Dyspozycje do indywidualnych wywiadów pogłębionych…………….……… 67 c) Kwestionariusz wywiadu z osobą bezdomną…………………………………….71 d) Spis tabel i rysunków………………………………………………….………….80

1.Wstęp a) Cel główny oraz cele szczegółowe realizowanych diagnoz lokalnych. Celem głównym diagnozy jest przeprowadzenie systematycznej, wszechstronnej i pogłębionej analizy problemu bezdomności poprzez opis skali i charakteru problemu bezdomności występującej na terenie partnerstwa lokalnego. Przeanalizowany zostanie również realnie funkcjonującego system wsparcia osób bezdomnych: zasobów, którymi partnerstwo dysponuje, instytucjonalnych zależności i braków w systemie wsparcia. Cele szczegółowe diagnozy to: a. dostarczenie Partnerstwom Lokalnym aktualnej, przeprowadzonej w sposób zobiektywizowany, analizy pokazującej system wsparcia osób bezdomnych, b. diagnoza będzie punktem odniesienia dla ekspertów – opiekunów Partnerstw Lokalnych. c. wskazanie potencjalnych luk w systemie wsparcia osób bezdomnych oraz możliwych sposobów wykorzystania Standardów do podniesienia jakości świadczonych usług. d. diagnoza będzie dokumentem, który może być wykorzystany przez samorząd jako materiał uzupełniający Gminne Strategie Rozwiązywania Problemów Społecznych, e. diagnoza może być podstawą przygotowania modeli wychodzenia z bezdomności. b) Zakres realizacji diagnozy lokalnej: techniki badawcze, próba, analizowane dokumenty, terminy A. Charakterystyka metody badawczej – analiza źródeł wtórnych (desk research). Analiza źródeł wtórnych (dalej: desk research) to poszukiwanie informacji, które w postaci spisanej istnieją w wielu rodzajach dokumentów. W zależności od celu i przedmiotu badania, desk research mogą służyć jako badania właściwe lub jako rozpoznawcze jakościowe badania – poprzedzające np. badania ankietowe. Do najczęściej analizowanych dokumentów zaliczyć należy: a) publikacje, b) raporty, c) biuletyny, d) bazy danych, lokalne dane statystyczne WUS, dane GUS e) katalogi, f) informacje dostępne na internetowych stronach www i inne zasoby internetowe, g) oficjalne dokumenty lokalne (strategie, programy, itp.), h) wyniki innych badań społecznych w zakresie interesującej badacza tematyki. Ten rodzaj materiału empirycznego jest bardzo istotny w realizacji diagnoz lokalnych w zakresie bezdomności, w ramach trwania Projektu 1.18 Zadania nr 4. Metoda desk research z założenia nie wymaga prac terenowych, praca odbywa się w oparciu o ustalony katalog dokumentów interesujących badacza. Analizowane dokumenty muszą w sposób bezpośredni nawiązywać do interesującego badacza problemu, a ich liczba nie jest z góry ustalona i jako taka może się zmieniać w zależności od lokalnych uwarunkowań. 2

Metoda ta nie posiada określonego czasu/fazy realizacji. Oznacza to, że pozyskiwanie i eksploracja danych trwa przez cały okres realizacji projektu badawczego (diagnozy lokalnej). Głównym celem desk research jest zobrazowanie, jak kształtuje się problem bezdomności w świetle oficjalnych dokumentów będących w posiadaniu Partnerstwa Lokalnego tj. na ile problem bezdomności zakorzeniony jest w lokalnych dokumentach będących w posiadaniu Partnerstwa Lokalnego? Celami szczegółowymi prowadzonych badań staje się próba odpowiedzi na następujące pytania: a) czy w materiałach są odniesienia do dokumentów strategicznych i programowych, np. Strategia Rozwoju Kraju, Strategia Rozwoju Województwa, POKL, RPO, itp.? b) czy w analizowanych dokumentach zawarto propozycje działań wobec bezdomnych w zakresie pomocy doraźnej, streetworkingu, pracy socjalnej, mieszkalnictwa, zatrudnienia, edukacji oraz zdrowia? c) jak kształtuje się problematyka bezdomności na przestrzeni określonego czasu powstawania różnorodnych dokumentów? d) jakie są aktualnie ponoszone środki finansowe związane z problemem bezdomności? e) jaki rodzaj pomocy świadczony jest osobom bezdomnym na terenie zawiązanego Partnerstwa Lokalnego? f) w jaki sposób były wypracowywane, promowane i wdrażane oficjalne dokumenty regulujące kwestie bezdomności? Sposób doboru próby oraz charakterystyka dokumentów. Do analizy desk research i analizy treści wykorzystywanych podczas realizacji diagnoz lokalnych w zakresie bezdomności postanowiono włączyć wszystkie dokumenty, które: a) w sposób bezpośredni nawiązują do problematyki bezdomności, b) w sposób bezpośredni nawiązują do kwestii pomocy społecznej (w sposób pośredni nawiązują do problemu bezdomności), c) w sposób bezpośredni nawiązują do kwestii polityki społecznej (w sposób pośredni nawiązują do problemu bezdomności). Poniżej zamieszczono spis dokumentów, które objęte zostaną analizą desk research. Lista ta może zostać rozszerzona w trakcie procesu zbierania materiałów oraz ich opracowywania: 1. Strategia rozwoju gminy 2. Gminna strategia rozwiązywania problemów społecznych. 3. Programy pomocy społecznej, wychodzenia z bezdomności oraz inne związane z problemami bezdomności. 4. Sprawozdawczość statystyczna i analizy własne: sprawozdanie MPiPS-03, a) Bilans potrzeb w zakresie pomocy społecznej, b) Uchwały budżetowe c) Sprawozdania roczne OPS przedstawione Radzie Gminy, d) Sprawozdania z realizacji programów, e) Roczniki statystyczne GUS, WUS, f) Dane policji, straży miejskiej dotyczące bezdomnych g) Raporty badawcze zrealizowane przez ośrodki pomocy społecznej, organizacje pozarządowe, lokalne ośrodki badawcze i placówki edukacyjne 5. Dokumenty organizacyjne gminy takie jak statuty czy regulaminy 6. Dokumenty organizacyjne ośrodka pomocy społecznej – statuty, regulaminy organizacyjne. 7. Projekty systemowe i konkursowe PO KL i inne. 3

Ogółem analizie poddano 13 dokumentów zastanych (zawarte w Aneksie) oraz dane statystyczne ze stron internetowych miasta Jarosławia, dane Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego i Powiatowego Urzędu Pracy.

B. Zestandaryzowany wywiad kwestionariuszowy bezdomnych. Charakterystyka metody badawczej

skierowany

osób

Badania ankietowe są najpopularniejszą formą realizacji badań społecznych. Są one bardzo dobrym narzędziem do gromadzenia informacji o rozkładzie częstości deklaracji dotyczących opinii, ocen czy właściwości. Pozwalają one poznać opinię jakiejś kategorii, grupy społecznej na temat wydarzenia, procesów, instytucji czy konkretnych osób. Narzędziem do realizacji badania ankietowego jest kwestionariusz. Cechą charakterystyczną ankiety jest to, że zawiera określoną liczbę pytań, do których dodane są odpowiedzi. Osoba biorąca udział w badaniu – respondent – odpowiada na pytanie wybierając jedną z przygotowanych uprzednio odpowiedzi. Dopuszcza się stosowanie w kwestionariuszu pytań niezawierających z góry określonych odpowiedzi, jednak pytania takie stanowią zwykle tylko niewielką część ankiety. Istnieje szereg sposobów przeprowadzania ankiety. W przeszłości popularną metodą było wysyłanie kwestionariusza pocztą, obecnie popularne są wywiady kwestionariuszowe przez telefon. Wadą tej metody jest to, że w takim wywiadzie należy zadawać proste pytania, na które odpowiedź nie wymaga dłuższego namysłu. Innym sposobem realizacji kwestionariusza jest rozdanie go grupie osób, tak aby wszyscy odpowiadali w tym samym czasie pod nadzorem odpowiedzialnej za badanie osoby. Metoda ta nazywana jest audytoryjną. Najlepszą, najbardziej efektywną i skuteczną, metodą realizacji kwestionariusza (zastosowaną w badaniu osób bezdomnych) jest oddanie go w ręce wykwalifikowanej osoby: ankietera. Ankieter zadaje pytania i notuje udzielone odpowiedzi. Zalety tej metody wynikają z wielu przyczyn, spośród najważniejszych warto wymienić następujące: 1) pytania zadawane przez osobę, z którą ma się kontakt wzrokowy są traktowane poważniej, a udzielane odpowiedzi są bardziej przemyślane; 2) ankieter kontroluje proces zadawania pytań, pilnuje aby wszystkie pytania były zadane, aby badany odpowiedział na nie samodzielnie; 3) ankieter może wspomóc badanego, jeśli ten nie rozumie jakiegoś pytania; 4) w kwestionariuszu realizowanym przez ankietera można zadawać pytania bardziej szczegółowe i rozbudowane. . Cele realizacji badań. Zaplanowane w ramach diagnozy badanie osób bezdomnych ma dwa główne cele: - zebrać informacje o sytuacji społecznej i ekonomicznej osób bezdomnych, - badanie ma na celu dokonanie oceny systemu prewencji, interwencji oraz integracji działającej na terenie partnerstwa. Na podstawie zebranych danych osoby odpowiedzialne w partnerstwie za pomoc osobom bezdomnym powinny wiedzieć, jaki jest profil społeczno-demograficzny bezdomnego, jakie ma problemy zdrowotne i prawne. Powinien również otrzymać informację o profilu psychospołecznym osób pozbawionych dachu nad głową. W badaniu bezdomni są również proszeni o opis form i zakresu korzystania z usług instytucji zajmujących się pomocą społeczną i pracą socjalną (oraz – w mniejszym zakresie – o ocenę ich funkcjonowania). Na podstawie tych pytań będzie można ocenić zróżnicowanie i adekwatność działającego w partnerstwie systemu pomocy. 4

Sposób doboru próby i realizacji badania Ze względu na cele badania oraz metodologię niezwykle ważne jest ścisłe przestrzeganie przyjętego sposobu realizacji badania. W badaniu brali udział tylko i wyłącznie bezdomni mieszkający w miejscach stałego pobytu (schroniskach i noclegowniach) w chwili realizacji badania. Wykluczeni są bezdomni usamodzielnieni lub bezdomni mieszkający w miejscach niemieszkalnych. Przyjęto, że bezdomni mieszkający w miejscach stałego pobytu mają najpełniejszą wiedzę o działającym systemie pomocy. Nie bez znaczenia jest również fakt, że do grupy tej można dotrzeć względnie łatwo poprzez instytucje. Liczebność próby była dostosowana do wielkości partnerstwa. Przyjęto, że liczba osób bezdomnych, która powinna zostać przebadana wynosi: w średnich partnerstwach – 50 - 100 osób. Ogółem wywiady przeprowadzono z 22 osobami bezdomnymi. Na czas przeprowadzania badań z osobami bezdomnymi w schronisku dla bezdomnych mężczyzn przebywało 38 osób, w schronisku dla bezdomnych kobiet 32 osoby. Należy zaznaczyć, że schronisko dla bezdomnych kobiet jest faktycznie formą „przytułku dla mieszkanek wsi”, za które gminy nie chcą ponosić większej odpłatności w domach pomocy społecznej. Na dzień badania tylko 5 z 32 kobiet spełniało kryteria ustawowe osoby bezdomnej i z nimi przeprowadzono wywiady. Część z osób przebywających w schronisku dla mężczyzn nie wyraziła zgody na udział w badaniu, część osób z powodów złego stanu zdrowia nie była w stanie wziąć w nim udziału. Wykonawca jest w posiadaniu poświadczenia MOPS w Jarosławiu, że tylko tyle osób można było objąć badaniem. Indywidualny wywiad pogłębiony (IDI). Charakterystyka metody badawczej Ten element diagnozy odwołuje się do metodologii jakościowej Zgodnie z przyjętą perspektywą, analiza koncentruje się na opisie zakresu i zróżnicowania wybranego spektrum problemowego, stwarzając zarazem możliwość modyfikacji pierwotnego obszaru badań i dostosowywania go do – poznawanych w trakcie prowadzenia badań – lokalnych uwarunkowań. Gromadzony w ten sposób i na bieżąco analizowany materiał pozwala pełniej i trafniej opisać problem badawczy. Należy jednak podkreślić, że zebrane w ten sposób dane nie są użyteczne w analizach ilościowych – ten aspekt diagnoz realizowany jest za pośrednictwem innych metod i technik badawczych użytych w diagnozach. Podstawowym powodem, który zadecydował o wyborze koncepcji metodologicznej relacjonowanego elementu projektu badawczego, była stwarzana dzięki niej możliwość poznania specyfiki, uprzednio nieznanych, lokalnych uwarunkowań. Badania służyć mają właśnie wstępnemu rozpoznaniu i dookreśleniu obszarów diagnoz, a przez to mogą one być użyteczne w trakcie realizacji kolejnych, przewidzianych w projekcie, etapów badań. W dalszej perspektywie, zgromadzony materiał stanowić może podstawę do tworzenia typologii (w oparciu o zbiorczą analizę wszystkich przeprowadzonych diagnoz). Praktyczne wdrażanie wyżej opisanego podejścia wymaga sporych kompetencji w realizacji badań terenowych, którymi dysponują zwykle osoby mające już pewne doświadczenie w posługiwaniu się technikami jakościowymi, a także w analizowaniu materiału empirycznego. Cele realizacji badań. Celem badań jest zobrazowanie opinii, ocen, uwag i propozycji tzw. kluczowych informatorów na temat funkcjonowania lokalnego systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie: 5

a) postrzegania bezdomności jako lokalnego problemu społecznego (w tym: charakterystyka bezdomności – ewentualnie – dynamika zmian, najważniejsze potrzeby, próba oceny skali zjawiska, stosunek do bezdomności lokalnej społeczności oraz przedstawicieli instytucji zajmujących się rozwiązywaniem problemów społecznych i lokalnych elit); b) funkcjonowania systemu pomocy osobom bezdomnym w wymiarze prewencji, pomocy doraźnej i integracji społecznej (w tym: adekwatności, skuteczności i efektywności działań; oceny potrzeby i możliwość wprowadzenia modyfikacji w funkcjonowaniu programów/instytucji/organizacji, postulowanie zmian); c) współpracy międzyinstytucjonalnej (w tym: formy i zakresu kooperacji, powiązań nieformalnych w kontekście funkcjonowania instytucji działających na rzecz osób bezdomnych, postulowanie zmian). Celem badań jest także dostarczenie materiału – w postaci rozwiązań i propozycji modyfikacji działania systemu pomocy (lub konkretnych instytucji), a także ocen lokalnych uwarunkowań – do wykorzystania w trakcie dyskusji prowadzonych w ramach zogniskowanych wywiadów grupowych. Uzupełnieniem w/w zakresu tematycznego są informacje pozwalające na przedstawienie charakterystyki respondentów obejmującej: podstawowe dane socjodemograficzne, doświadczenie zawodowe oraz zaangażowania w działania z zakresu pomocy osobom bezdomnym i pracy socjalnej. Sposób doboru próby: Respondentami były osoby mające wiedzę na temat funkcjonowania systemu pomocy osobom bezdomnym na danym obszarze: przedstawiciele organizacji i instytucji tworzących ten system. Wybrani zostali po konsultacji z przedstawicielami Partnerstw Lokalnych (szczególnie z terenowym koordynatorem badań), z uwzględnieniem zróżnicowania i specyfiki danego Partnerstwa. Liczba osób do badań – 7. 2. Charakterystyka gminy na obszarze Partnerstwa Lokalnego (DR) a) Podstawowe zmienne społeczno-demograficzne. Opracowano na podstawie danych Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego. Liczba mieszkańców Jarosławia od 2000-2006 roku znacznie zmalała. W związku z przystąpieniem Polski do Unii Europejskiej w całym kraju nastąpiła wzmożona migracja ludności do pracy za granicą. Ta tendencja nie ominęła także Jarosławia. Powodem migracji było poszukiwanie miejsc pracy, bądź poprawa warunków socjalno – bytowych . W latach 2000 – 2003 wystąpił spadek liczby ludności o około 3,5%. W późniejszym czasie ta tendencja uległa odwróceniu i liczba mieszkańców wzrosła ponownie, o 0,5% czyli 221 osób. Na przestrzeni 2003-2005 roku największą grupę ludności w mieście stanowili mieszkańcy w wieku produkcyjnym. W wieku przedprodukcyjnym według danych na koniec 2006 roku pozostaje 19,3%, a w wieku poprodukcyjnym 14,7% mieszkańców. Jarosław jest miastem ludzi młodych. Jest to zdecydowanie pozytywny atut dla miasta. Pod koniec lipca 2006 roku większą liczbę wśród mieszkańców Jarosławia stanowiły kobiety, które stanowiły 55,3 % ogółu populacji miasta tj. 115 kobiet przypadających na 100 mężczyzn. Mieszkańcy Jarosławia stanowią 33,2% wszystkich mieszkańców powiatu jarosławskiego. Z danych Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego wynika, że pod koniec 2006 roku Jarosław realnie zamieszkiwało 40 518 osób. Gęstość zaludnienia na 1 km2 zmniejsza się. Według danych Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego liczba ludności kształtowała się następująco: 2008 r.- 40 118, 2009- 39 962, 2010- 39 702. W przeliczeniu na 1 km2 liczba 6

ludności wynosiła w 2008 r. 1150, w 2009- 1155, w 2010- 1147 osób. Wprawdzie liczba zgonów nie przewyższyła liczby urodzeń, ale i tak mieszkańców Jarosławia jest coraz mniej. W ubiegłym roku urodziło się 353 dzieci: 181 dziewczynek i 172 chłopców. Kobiet w porównaniu do mężczyzn jest aż o 2 624 więcej. W 2010 r. na 39 702 mieszkańców, 21 283 stanowiły kobiety. Przyrost naturalny w 2010 r. wyniósł 23- urodzenia żywe 365, a zgony 342. Saldo migracji wyniosło -283. Ludność w wieku: przedprodukcyjnym- 6949, produkcyjnym- 26046, poprodukcyjnym6707. Jarosław jest miastem średniej wielkości jego powierzchnia wynosi 34,61 km2. b) Wskaźniki zatrudnienia. Opracowano na podstawie danych Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego. Podstawowym źródłem utrzymania mieszkańców Jarosławia jest praca w zakładach przemysłowych oraz przedsiębiorstwach usługowych. W strukturze zatrudnienia mieszkańców miasta dominuje sektor usługowy 63,8% oraz budownictwo i przemysł 35.9%. Jedynie 33 osoby zatrudnione są w sektorze rolniczym, co jest zrozumiałe, bowiem rolnictwo dominuje głównie na terenie gmin wiejskich w powiecie. Na terenie Jarosławia funkcjonuje wiele firm i zakładów dających zatrudnienie nie tylko mieszkańcom miasta, ale także okolicznych miejscowości. W Jarosławiu znajduje się również wiele prywatnych firm . Rok 2011 dla jarosławskich przedsiębiorców był rokiem najbardziej aktywnym. Wpisano do ewidencji aż 516 nowych działalności gospodarczych. Niestety aż 803 – zlikwidowano. Warto również zwrócić uwagę na rok 2005, kiedy to zlikwidowano blisko dwukrotnie większą ilość działalności gospodarczych niż zarejestrowano. W latach 2000 – 2005 liczba zlikwidowanych działalności gospodarczych przewyższała liczbę wpisanych nowych inicjatyw gospodarczych. Likwidacja nastąpiła również w wyniku zmiany miejsca zamieszkania przedsiębiorców, którzy wyprowadzają sie do nowo wybudowanych domów na obrzeżach miasta lub do miejscowości przyległych do Jarosławia. Barierami hamującymi rozwój przedsiębiorczości są: rozmaite zgłoszenia, rejestracje, aktualizacje, sprawozdania, uzyskiwanie zezwoleń czy wypełnienie skomplikowanych formularzy. W 2010 r. liczba podmiotów gospodarczych wynosiła 4497, w tym publicznych 168, a prywatnych 4329. Z tego 335 podmiotów działało w sektorze przemysłowym, 380 w budowlanym, a 3762 w sektorze usługowym. Działalność gospodarczą prowadziło 3370 osób fizycznych. Liczba tych podmiotów wzrosła w stosunku do roku 2009 o 101,8%. W 2010 r. dochody od osób prawnych i fizycznych stanowiły 44% dochodów budżetu gminy, natomiast dochody z udziału w podatku dochodowym od osób fizycznych wynosiły 18% ogółu dochodów gminy. Według danych WUS liczba pracujących na 1 tys. ludności wynosiła w 2008 r. 350, 2009- 324, w 2010- 345 osób. Według danych uzyskanych z Banku Danych Lokalnych GUS wskaźniki zatrudnienia są wyliczane dla województw. Z danych dla Województwa Podkarpackiego za 2010r. wynika, że wskaźnik zatrudnienia osób wynosi ogółem 50,3%, w tym dla mężczyzn 56,6% a dla kobiet 44,4%. Dla osób w wieku produkcyjnym wskaźnik ten wynosi ogółem 63,0%, w tym dla mężczyzn 66,9% i dla kobiet 58,8%. Wskaźniki te mieszczą się w średnich krajowych. Biorąc pod uwagę wskaźnik zatrudnienia według grup wieku i płci, wskaźnik zatrudnienia w Województwie Podkarpackim w roku 2010 wynosił: - w wieku 15-29- ogółem 36,6%; mężczyźni 41,1%, kobiety 32,1% - w kategorii wiekowej 15-64 wynosił: ogółem 57,5%; mężczyźni 62,8%; kobiety 52,4% - 25-54 lat: ogółem 75,7%; mężczyźni 81,0%; kobiety 70,3%.

c) Wskaźniki bezrobocia. Opracowano na podstawie Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego i Powiatowego Urzędu Pracy. W latach 2000 – 2005 najniższy procent bezrobotnych stanowią ludzie posiadający wykształcenie wyższe 4% i średnie ogólnokształcące 6%. Największą liczbę bezrobotnych z wykształceniem wyższym odnotowano w 2005 roku, - 7%, najniższą zaś w 2000 roku 2,13 %. Najwięcej zarejestrowanych bezrobotnych to osoby w przedziałach wiekowych: do 24 lat i 25-34 lat, stanowią oni blisko 66 % ogółu bezrobotnych. Tendencja ta utrzymuje się na zbliżonym poziomie w okresie 2002-2004. Następną, dość liczną grupę bezrobotnych stanowią osoby w przedziale wiekowym 35-44 lata. Liczba zarejestrowanych w tej grupie utrzymuje się na poziomie ok. 20% ogółu bezrobotnych. Wśród osób zarejestrowanych w Powiatowym Urzędzie Pracy jako bezrobotne według stanu na dzień 31 grudzień 2005 roku wyodrębniono tzw. grupy ryzyka, które obejmują: 1. młodych bezrobotnych - w wieku do 24 lat - 26% ogółu bezrobotnych, 2. osoby o niskich kwalifikacjach zawodowych - 26% ogółu bezrobotnych, 3. osoby przebywające w ewidencji bezrobotnych dłużej niż 12 miesięcy –67% ogółu bezrobotnych, 4. kobiety 51% ogółu bezrobotnych. Stopa bezrobocia na terenie powiatu jarosławskiego według Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego w ciągu roku 2006 obniżyła się o 2,7% i na koniec grudnia wyniosła 18,7% i stale spada na koniec 2007 wynosiła 17%. Bezrobocie na terenie samego miasta Jarosławia również się obniża. W ciągu całego roku 2006 liczba bezrobotnych w Jarosławiu zmalała o 510 osób. Na koniec 2007 roku liczba osób bezrobotnych w mieście wynosiła 2829 (w powiecie 8663). Na podstawie danych Powiatowego Urzędu Pracy w Jarosławiu na dzień 31 grudzień 2010 r. liczba osób bezrobotnych wynosiła w powiecie jarosławskim 9505, z tego uprawnionych do zasiłku dla bezrobotnych 1379. Natomiast w mieście Jarosławiu liczba osób bezrobotnych wynosiła w roku 2008- 2540 osób, w 2009- 3002 i w 2010- 3005 (uprawnionych do zasiłku było 467 osób) i wyraźnie wzrosła w stosunku do 2007 r. o 176 osób. d) Typ gminy - miejski. Miasto Jarosław położone jest nad rzeką San w województwie podkarpackim. Znajduje się na pograniczu Pogórza Rzeszowskiego oraz Doliny Dolnego Sanu., Miasto jest podzielone na siedem dzielnic. e) Wskaźniki mierzące skalę korzystania z systemu pomocy społecznej. Opracowano na podstawie Sprawozdania z działalności MOPS za 2010 r. oraz Sprawozdania MPiPS-03. Liczba klientów Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Jarosławiu wzrastała w latach 2000-2002. Dane te wskazują, że klientem Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Jarosławiu było, co 13 gospodarstwo domowe. W roku 2000 liczba rodzin wynosiła 2769, w roku 2001 wynosiła 2605, natomiast w roku 2002 wynosiła 3177. W 2004 roku liczba klientów spadła z powodu przeniesienia w październiku 2003 roku realizacji rent socjalnych do ZUS oraz niektórych świadczeń pomocy społecznej do systemu świadczeń rodzinnych. W 2005 roku znacznie zmniejszyła się liczba korzystających z pomocy Ośrodka i wynosiła 1807. W roku 2007 z pomocy świadczonej przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Jarosławiu skorzystało 3 349 osób w 1 281 rodzinach, co daje 8,3% ogółu ludności miasta. 8

Natomiast w 2010r. ze świadczeń z pomocy społecznej skorzystało 1284 rodzin (w tym również wyłącznie z pracy socjalnej) w których zamieszkiwało 3100 osób, co stanowi 7,8% populacji Jarosławia. Jak wynika z danych GUS w roku 2008 z pomocy społecznej korzystało w Jarosławiu 1159 gospodarstw domowych, w których zamieszkiwało 3254 osób. Natomiast w 2010r. było to 1196 gospodarstw, w których mieszkało 3130 osób. Procentowo udział osób korzystających w pomocy społecznej w stosunku do ogółu populacji miasta wynosił w 2008r. 8,1%, a w roku 2010 7,8%. Spadek liczby korzystających z pomocy społecznej wynika głównie z braku waloryzacji kryteriów dochodowych uprawniających do pomocy społecznej, które nie są zmieniane od 2006r. Z analiz PAN wynika, że z tego powodu do pomocy społecznej nie jest uprawnionych ok. 1,5 mln osób.

Forma pomocy Zasiłek celowy i w naturze

Lata 2007

Liczba osób którym Liczba przyznano świadczeń świadczenia 943 -

Kwota świadczeń w zł ogółem 677 155,00

w tym środki własne

Liczba rodzin

255 500

922

Liczba osób w rodzinach 2735

2008

760

548 830,00

206 388

723

1998

2009

511

403 807,00

182 859

502

1285

Tabela 1 Zasiłki celowe Źródło: MOPS

W szczególnie uzasadnionych przypadkach osobie albo rodzinie o dochodach przekraczających kryterium dochodowe był przyznany specjalny zasiłek celowy. Forma pomocy Zasiłek specjalny celowy

Lata 2007

Liczba osób Kwota którym Liczba świadczeń przyznano świadczeń w zł świadczenia 79 109 17 757,00

Liczba rodzin

Liczba osób w rodzinach

133

2008

103

127

23 021,00

102

214

2009

18 050,00

113

Forma pomocy

Lata

Zasiłek celowy w tym zasiłek specjalny celowy

2010

Liczba osób którym Liczba przyznano świadczeń świadczenia 970

Kwota świadczeń w zł 1 093 663,00

Liczba rodzin

Liczba osób w rodzinach

935

Tabela 2 Specjalny zasiłek celowy Źródło: MOPS

Zasiłek okresowy przysługiwał w szczególności ze względu na długotrwałą chorobę, niepełnosprawność, bezrobocie, możliwość utrzymania lub nabycia uprawnień do świadczeń z innych systemów zabezpieczenia społecznego.

Forma pomocy

Lata 2007

Zasiłek okresowy

Liczba osób którym Liczba przyznano świadczeń świadczenia 633 3364

Kwota świadczeń w zł

Liczba rodzin

Liczba osób w rodzinach

537 183,00

633

1974

2008

607

3803

1 015 374,00

590

1936

2009

621

3635

941 203,00

600

1923

2010

572

3 492

882 767,00

559

1756

Tabela 3 Zasiłek okresowy Źródło: MOPS

Zasiłek okresowy należy do zadań własnych gminy, ale w dalszym ciągu jest w całości finansowany z budżetu Wojewody. Zasiłek stały przysługiwał pełnoletniej osobie, całkowicie niezdolnej do pracy z powodu wieku lub niepełnosprawności. Forma pomocy

Lata 2007

Zasiłek stały

Liczba osób którym Liczba przyznano świadczeń świadczenia 257 2593

Kwota świadczeń w zł

Liczba rodzin

Liczba osób w rodzinach

937 854,00

253

426

2008

233

2312

839 471,00

231

401

2009

231

2335

847 992,00

229

374

2010

232

2439

894 402,00

228

332

Tabela 4 Zasiłek stary Źródło: MOPS

Zasiłek stały należy do zadań własnych gminy, ale w dalszym ciągu jest w całości finansowany z budżetu Wojewody. Osobie samotnej, która z powodu wieku, choroby lub innych przyczyn wymaga pomocy innych osób, a jest jej pozbawiona, przysługiwała pomoc w formie usług opiekuńczych lub specjalistycznych usług opiekuńczych.

Forma pomocy

Lata 2007

Usługi opiekuńcze

Liczba osób którym Liczba przyznano świadczeń świadczenia 161 86000

Kwota świadczeń w zł

Liczba rodzin

Liczba osób w rodzinach

517 251,00

160

219

2008

164

86627

513 165,00

159

217

2009

155

82385

506 206,00

152

198

2010

153

84708

836 359,00

148

191

Forma pomocy Usługi opiekuńcze specjalistyczne

Lata

Liczba osób którym przyznano świadczenia

Liczba świadczeń

Kwota świadczeń w zł

2010

3707

34 664,00

Liczb Liczba a osób w rodzin rodzinach 12

Tabela 5 Zakres prowadzonych usług o specjalistyczne usługi opiekuńcze. Źródło: MOPS

Usługi opiekuńcze realizowane były na zlecenie tut. Ośrodka (po uprzednim przeprowadzeniu konkursu ofert), przez następujące podmioty: Polski Czerwony Krzyż Zarząd Rejonowy w Jarosławiu, Stowarzyszenie Opiekuńcze „POMOC” w Jarosławiu, oraz Polski Komitet Pomocy Społecznej Stowarzyszenie Charytatywne Zarząd Okręgowy w Jarosławiu. Dzięki przeznaczaniu w poszczególnych latach wystarczających środków finansowych tut. Ośrodek w pełni zabezpieczał potrzeby w zakresie świadczenia usług. Specjalistyczne usługi opiekuńcze dla osób z zaburzeniami psychicznymi są to usługi dostosowane do szczególnych potrzeb wynikających z rodzaju schorzenia lub niepełnosprawności. Liczba osób Kwota Liczba Forma którym Liczba Liczba Rok świadczeń osób w pomocy przyznano świadczeń rodzin w zł rodzinach świadczenia Specjalistyczne 2007 37 21304 245 000,00 35 63 usługi 2008 34 26215 288 003,00 32 56 opiekuńcze dla osób 2009 30 24171 265 066,00 28 51 z zaburzeniami 2010 33 22297 273 548,00 32 55 psychicznymi Tabela 6 Specjalistyczne usługi opiekuńcze dla osób z zaburzeniami psychicznymi Źródło: MOPS

Specjalistyczne usługi opiekuńcze dla osób z zaburzeniami psychicznymi należą do zadań zleconych gminie i w całości są finansowane z budżetu Wojewody. Osobie wymagającej całodobowej opieki z powodu wieku, choroby lub niepełnosprawności, niemogącej samodzielnie funkcjonować w codziennym życiu, której nie można zapewnić niezbędnej pomocy w formie usług opiekuńczych, przysługuje prawo do umieszczenia w Domu Pomocy Społecznej. Liczba osób Kwota Liczba Forma którym Liczba Liczba Lata świadczeń osób w pomocy przyznano świadczeń rodzin w zł rodzinach świadczenia 2007 8 41 107 687,00 8 8 Opłata gminy 2008 17 140 110 768,00 17 19 za pobyt osoby w DPS 2009 15 161 184 163,00 15 16 2010

163

217 515,36

Tabela 7 Umieszczenia w Domu Pomocy Społecznej Źródło: MOPS

Z w/w tabeli wynika, że corocznie dochodzi do wzrostu kwoty świadczeń przekazywanych do Domów Pomocy Społecznej. Stan taki spowodowany jest wzrostem kosztów utrzymania związanych z dostosowaniem placówek do standardów Unijnych, oraz kierowania nowych osób na podstawie postanowień Sądu. Osoby te, nie posiadają własnego źródła dochodu, co powoduje, iż w całości gmina zostaje obciążona utrzymaniem danego pensjonariusza w DPS. Jednym z głównych zadań gminy w zakresie pomocy społecznej jest wykonywanie pracy socjalnej, która ukierunkowana jest na przywrócenie utraconej lub ograniczonej zdolności samodzielnego funkcjonowania osoby lub rodziny. To działalność ułatwiająca jednostkom, grupom, środowiskom adaptację w zmieniających się warunkach życia. Jej ostatecznym celem jest umożliwienie osobom i rodzinom kierowania własnym postępowaniem oraz zdobycie niezależności w zabezpieczeniu warunków niezbędnych dla realizacji egzystencji godnej człowieka.

Forma pomocy

Lata 2007

Praca socjalna

Liczba osób którym Liczba przyznano świadczeń świadczenia -

Kwota świadczeń w zł

Liczba rodzin

Liczba osób w rodzinach

1178

3143

2008

721

2218

2009

1014

2782

2010

900

2454

Tabela 8 Praca socjalna Źródło: MOPS

Praca socjalna może być prowadzona w oparciu o kontrakt socjalny. W kontrakcie socjalnym opracowuje się ocenę sytuacji osoby lub rodziny oraz formułuje cele, które ma osiągnąć osoba lub rodzina dla przezwyciężenia trudnej sytuacji życiowej. W 2010r. zawarto 140 kontraktów socjalnych, których celem było przeciwdziałanie problemom występujących w rodzinie, przezwyciężanie przyczynom trudnej sytuacji życiowej klienta i doprowadzenie do usamodzielnienia rodziny. Pracownicy socjalni w swojej pracy posługują się kwestionariuszem: „Niebieska Karta - Pomoc Społeczna”. W ramach swoich kompetencji i zadań pracownik socjalny: - w razie potrzeby bądź na życzenie zainteresowanych zwraca się do Policji o podjęcie działań prewencyjnych wobec sprawcy, - w przypadku podejrzenia popełnionego przestępstwa powiadamia organy ścigania, - uruchamia działania związane z interwencją kryzysową (poradnictwo prawne, psychologiczne, pomoc przy znalezieniu schronienia), - przygotowuje wszechstronny plan pomocy i udziela informacji o przysługujących świadczeniach i formach pomocy, - monitoruje efekty podjętych działań, - współpracuje z innymi instytucjami i organizacjami pomocnymi w danej sprawie. W 2010r. spisano 27 „Niebieskie Karty”, których kserokopie przesłano między innymi do Komendy Powiatowej Policji w Jarosławiu, Powiatowego Centrum Pomocy Rodzinie w Jarosławiu w ramach podejmowanej współpracy. W ramach swoich obowiązków pracownicy socjalni przygotowują opinię co do zasadności przyznawania pomocy pieniężnej kombatantom lub innym osobom uprawnionym. Pomoc tę udziela Urząd do Spraw Kombatantów i Osób Represjonowanych.

W 2010r. wydano 11 opinii, na podstawie których kombatantom udzielono pomocy finansowej. Program wieloletni „Pomoc państwa w zakresie dożywiania” Celem Programu jest wsparcie gmin w wypełnieniu zadań własnych w zakresie dożywiania dzieci oraz zapewnienia osobom posiłku jego pozbawianym. W ramach Programu są realizowane działania w formie: - posiłku, - świadczenia pieniężnego na zakup posiłku lub żywności, - świadczenia rzeczowego w postaci produktów żywnościowych, Pomocą w zakresie dożywiania objęte były w szczególności dzieci i młodzież realizujące obowiązek przedszkolny i szkolny oraz osoby dorosłe, w szczególności chore, samotne, niepełnosprawne, w podeszłym wieku, bezdomne. Forma pomocy

Zasiłek celowy

Posiłek

Świadczenie rzeczowe

2007

Dzieci do 7 roku życia 172

Uczniowie do czasu ukończenia szkoły ponadgimnazjalnej 288

Pozostałe osoby otrzymujące pomoc /osoby dorosłe/ 1060

2008

100

705

894

2009 2010

152 262

198 420

951 1444

1285 2081

2007

680

765

2008

140

587

728

2009

143

531

709

2010

149

529

726

2007

146

160

2008

2009

112

2010

114

147

Lata

Lata 2007

Koszt Programu ogółem w zł 750 000,00

2008

699 696,00

2009

699 166,00

2010

1 274 997,00

Ogółem 1520

Tabela 9 Program wieloletni „Pomoc państwa w zakresie dożywiania i jej koszt Źródło: MOPS

Od 2008 roku Ośrodek uczestniczy w realizacji Projektu Operacyjnego Kapitał Ludzi - Czas na aktywność w Gminie Miejskiej Jarosław. Celem Projektu jest przeszkolenie osób bezrobotnych, jednocześnie korzystających z systemu pomocy społecznej, umożliwiających im tym samym zwiększenie atrakcyjności na rynku pracy. Środki finansowe Lata Ogółem

Dotacja

Udział własny

Liczba osób przeszkolonych

2008

253 841,05 225 041,05

28 800,00

2009

251 384,79 223 559,79

27 825,00

2010

344 360,79 307 023,84

37 336,95

Szkolenia - Palacz CO; - Malarz-lakierniktapeciarz; - sprzedawca z obsługą kasy fiskalnej; - opiekunka osoby starszej; - fryzjer; - kucharz; - glazurnik; - kucharz-kelner; - sprzedawca z obsługą kasy fiskalnej;

Tabela 10 Projekt Operacyjny Kapitał Ludzi - Czas na aktywność w Gminie Miejskiej Jarosław. Źródło: MOPS

Projekt obejmował udział w: szkoleniu zawodowym, trening kompetencji i umiejętności społecznych oraz indywidualne poradnictwo zawodowe. W 2010r. włączono również 2 dodatkowe narzędzia: trening kompetencji rodziny i asystentura w rodzinie. f) Kwestie związane z polityką mieszkaniową - zasoby gospodarki komunalnej, struktura własności mieszkań, kwestie związane z eksmisjami. Opracowano na podstawie danych Urzędu Miasta Jarosławia oraz danych MOPS. W mieście zlokalizowane jest 12 941 mieszkań, co stanowi 38,5% zasobów mieszkaniowych powiatu jarosławskiego. Średnia powierzchnia użytkowa jednego mieszkania to 13,1 m2. W 2006 roku do użytku oddano 53 mieszkania, co stanowi 30,6% w skali powiatu. Jest to stosunkowo niewiele. Trudna sytuacja mieszkaniowa wynika z niewystarczającej ilości mieszkań, jak również z dekapitalizacji budynków istniejących. Od kilku lat, ze względu na stałą pauperyzację jarosławskiej społeczności, rośnie zapotrzebowanie na mieszkania tanie w utrzymaniu. Niewielka liczba oddanych budynków spowodowana jest wysokimi cenami na rynku nieruchomości i rynku budowlanym, a co za tym idzie wydłużonym okresem zamieszkania młodych osób w jednym domu wraz z rodzicami. Jednym z problemów rozwojowych Jarosławia jest niewielka liczba obiektów nowego budownictwa mieszkaniowego. Widoczne są duże różnice dotyczące standardu mieszkań oraz zaplecza sanitarnego. Przy obecnym poziomie dochodów tylko skromna liczba mieszkańców może pozwolić sobie na kupno mieszkania na wolnym rynku bądź samodzielną inwestycję w budowę mieszkania. Władze miasta, widząc narastający problem, prowadzą działania zmierzające do poprawienia sytuacji lokalowej mieszkańców. W ostatnim okresie oddano do użytku dwa budynki socjalne, jak również zaadoptowano jeden obiekt biurowy po dawnych 14

Rzeszowskich Zakładach Ceramiki Budowlanej na potrzeby lokali komunalnych. Z danych uzyskanych ze Spółdzielni Mieszkaniowej i Administracji Domów Mieszkalnych wynika, że na koniec 2005 roku, aż 2973 mieszkań w Jarosławiu posiada zaległości w opłatach czynszowych na kwotę 2.750.529,00 złotych. Biorąc pod uwagę dalsze ubożenie społeczeństwa, w bieżącym roku prawdopodobnie liczby te będą znacznie wyższe. Z powodu zaległości czynszowych w 2005 roku toczyło się 15 postępowań eksmisyjnych. Z zestawień wynika, że blisko 68% posiada zaległości, w tym aż 136 rodzin zalega w opłatach powyżej jednego roku i są one potencjalnymi kandydatami do eksmisji z zajmowanych lokali. Spółdzielnia dysponuje 8 wyrokami sądu o eksmisję do lokali zastępczych lub socjalnych, – lecz jak dotąd lokale te nie zostały przyznane. Złożono również 12 wniosków o eksmisję do Sądu Rejonowego. Eksmisja jest przymusowym usunięciem mieszkańca z zajmowanego lokalu na mocy wyroku sądu. Z roku na rok ilość wykonanych eksmisji w Jarosławiu maleje. Według Banku Danych Lokalnych w Jarosławiu w roku 2007 było 12 955 mieszkań, a w 2010 13071 mieszkań. W zasobach gminy w 2007r. były 1246 mieszkania, na lata następne brak danych. W dyspozycji spółdzielni mieszkaniowej, w 2007r. było 3282 mieszkań, brak danych z lat kolejnych. W zasobach zakładów pracy – 196 mieszkań w 2007r., brak danych dla lat następnych. Osoby fizyczne posiadały 8080 mieszkań w 2007r. Towarzystwo Budownictwa Społecznego 68 mieszkań. Wspólnoty mieszkaniowe nie miały w dyspozycji mieszkań. W 2009r. gmina posiadała 52 mieszkania socjalne o łącznej powierzchni 1768m2. W 2010 r. wykonano 6 eksmisji, w tym 5 do lokali zastępczych. Spółdzielnie mieszkaniowe wykonały 2 eksmisje, a prywatni właściciele 4. Eksmisje dotyczyły: jednej rodziny pełnej, dwóch rodzin niepełnych i trzech osób samotnych. To, że liczba wykonanych eksmisji jest bardzo niska wskazuje, na, że zarówno miasto i spółdzielnie nie posiadają lokali zastępczych dla osób eksmitowanych. Liczba osób oczekujących na mieszkanie jest nadal bardzo wysoka. Mimo przyznawania corocznie coraz większej ilości mieszkań, zasoby te są nadal niewystarczające w stosunku do liczby oczekujących. Sytuacja ta mogłaby się zmienić na korzyść poprzez wznowienie realizacji budownictwa spółdzielczego. g) Kwestie związane z usamodzielnianiem się mieszkaniowymi osób opuszczających placówki opiekuńczo-wychowawcze i rodziny zastępcze. Opracowano na podstawie Sprawozdawczości MOPS. Dzieci przebywają w placówkach opiekuńczo – wychowawczych z różnych powodów. Najczęściej powtarzającą się przyczyną jest brak opieki ze strony rodziców, nieradzenie sobie z rolą matki bądź ojca. Dzieci są umieszczone w placówkach opiekuńczo – wychowawczych w Jarosławiu bądź w innych placówkach na terenie województwa. W mieście działa jedna placówka tego typu o charakterze socjalizacyjnym – Dom Dziecka nr 1 przy ulicy Poniatowskiego. W placówce tej przebywa 44 dzieci, w tym 27 z innych powiatów, zaś na terenie innych powiatów przebywa 26 dzieci pochodzących z terenu miasta. W strukturze Domu Dziecka (wynajętym oddzielnym mieszkaniu) funkcjonuje tzw. “Grupa Usamodzielnienia”. Zamieszkuje tam 6 dziewcząt w wieku 15 – 17 lat, które pod okiem wychowawcy nabywają umiejętności przydatnych do samodzielnego funkcjonowania w przyszłości. Przebywanie tam ma zapobiec trudnościom w przystosowaniu do samodzielnego życia, na jakie mogą być narażeni wychowankowie opuszczający placówkę. Otwartym problemem pozostaje sprawa zapewnienia pełnego usamodzielnienia się wychowanków opuszczających placówki opiekuńczo-wychowawcze, w szczególności kwestia zapewnienia mieszkania. Mieszkanie otrzymują tylko nieliczni wychowankowie i to tylko na terenie miasta Jarosławia. Średni przeciętny koszt 15

utrzymania wychowanka w 2005 roku w Domu Dziecka wyniósł 1902 zł. Dotychczasowa rodzinna opieka zastępcza oparta jest głównie na osobach spokrewnionych. W powiecie jarosławskim funkcjonuje 67 rodzin zastępczych spokrewnionych, w których przebywa 84 dzieci oraz 10 rodzin zastępczych niespokrewnionych, w których przebywa 11 dzieci. Najpoważniejszą przyczyną braku opieki nad dziećmi jest ich porzucenie, a dokładnie pozostawienie rodzinie i krewnym. Najczęściej naturalni rodzice nie interesują się ich losem i przyszłością. W niektórych rodzinach występuje kilka przyczyn umieszczenia dzieci w rodzinach zastępczych. Pozytywna tendencja zarysowuje się w zakresie wzrostu liczby rodzin zastępczych niespokrewnionych, których liczba w ciągu 5 lat wzrosła z 4 do 10. Znacząco wzrasta liczba osób objętych środkiem wychowawczym wymierzonym przez Sąd Rodzinny i Nieletnich. Aktualnie objętych środkiem wychowawczym z ustawy o postępowaniu wobec nieletnich jest 180 osób. Ponad 80% z liczby objętych jest nadzorem kuratorskim. Pozostała młodzież trafia do placówek resocjalizacyjnych, zakładów poprawczych i ośrodków szkolno – wychowawczych. 3. Ogólna charakterystyka problemów społecznych na obszarze Partnerstwa Lokalnego. a) Krótka charakterystyka problemów społecznych występujących na terenie zawiązanego Partnerstwa na podstawie DR. Opracowano na podstawie Strategii rozwoju miasta Jarosławia na lata 2008-2015 oraz Strategii rozwiązywania problemów społecznych. W Strategii rozwoju miasta wymieniono tylko w diagnozie zadania pomocy społecznej oraz formy pomocy. Brakuje natomiast diagnozy problemów społecznych. Wśród czterech obszarów strategii wymieniono infrastrukturę społeczną. Celem priorytetowym jest tworzenie warunków do wszechstronnego rozwoju kapitału społecznego. Wśród celów szczegółowych wymienia się wspieranie inicjatyw społecznych. Kierunki działań związane z problemami społecznymi to: pomoc grupom defaworyzowanym i mającym problemy z wejściem i utrzymaniem na rynku pracy oraz promowanie inicjatyw społecznych. Kwestie związane z pomocą społeczną leżą w kompetencjach Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej. Realizuje on m. in. Strategię rozwiązywania problemów społecznych miasta Jarosławia na lata 2006-2020. MOPS jako gminna jednostka jest finansowany z budżetu miasta oraz z budżetu centralnego. W diagnozie problemów społecznych szczegółowo opisano:  bezrobocie i rynek pracy. Na koniec 2005 r. liczba bezrobotnych wynosiła 3160. Opisano kwalifikacje bezrobotnych, gdzie 62% miało wykształcenie nie wyższe niż zawodowe. 3771 osób było bezrobotnymi powyżej 24 miesięcy.  Niepełnosprawność. Wykazano liczbę osób niepełnosprawnych pozostających bez pracy oraz liczbę osób z orzeczeniami o niepełnosprawności.  Pomoc społeczna. Opisano dokładnie wszelkie świadczenia, działalność organizacji pozarządowych.  Patologie społeczne tj. przestępczość,  Uzależnienia z podziałem na alkoholizm i narkotyki,  Przemoc w rodzinie,  Przestępczość nieletnich,  Problemy opiekuńczo-wychowawcze z uwzględnieniem rodzin wielodzietnych i niepełnych, 16



Opiekę zastępczą, z podziałem na dzieci przebywające w placówkach wychowawczych i w rodzinach zastępczych  Ubóstwo, w tym osoby ubiegające się o pomoc społeczną z tego tytułu.  Bezdomność. Na 2005 r. oszacowano liczbę bezdomnych na 25. Z pieniędzy samorządowych finansowane są przede wszystkim tzw. usługi opiekuńcze (fachowa opieka w domach osób chorych lub niepełnosprawnych, pozbawionych opieki ze strony rodziny) i zasiłki celowe. Pozostałe formy pomocy: renty socjalne, zasiłki stałe i okresowe, zasiłki rodzinne i pielęgnacyjne, pomoc materialna (odzież, obuwie, opał, żywność, wyprawki, paczki świąteczne), usługi opiekuńcze specjalistyczne (psychiatryczne) finansowane są z dotacji. Opieką MOPS objęte są również dzieci i młodzież z rodzin ubogich i wielodzietnych, uczęszczające do szkół podstawowych, gimnazjalnych i średnich. Dzięki tej formie pomocy ponad trzystu uczniów może otrzymywać codziennie bezpłatne posiłki w szkołach. Poza świadczeniami w formie pieniężnej, rodziny dotknięte m.in. patologią i alkoholizmem otrzymują pomoc materialną, np.: zakup odzieży, przyborów szkolnych, czy też opału. Animatorami pomocy społecznej poza Miejskim Ośrodkiem Pomocy Społecznej są stowarzyszenia działające m.in. przy parafiach (Kuchnia im. Brata Alberta przy par. NMP Królowej Polski). Do najważniejszych zadań z zakresu pomocy społecznej należy zaliczyć:  udzielanie schronienia,  zapewnianie posiłku osobom potrzebującym,  organizowanie pogrzebów  przyznawanie zasiłków celowych  przyznawanie zasiłków okresowych,  dożywianie dzieci,  udzielanie pomocy w formie usług opiekuńczych osobom starszym, niepełnosprawnym. Oprócz wymienionych zadań finansowanych z budżetu gminy Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej wykonuje następujące zadania zlecone z zakresu administracji rządowej:  przyznawanie zasiłków stałych,  opłacanie składek na ubezpieczenie zdrowotne i społeczne,  organizowanie specjalistycznych usług opiekuńczych dla osób z zaburzeniami psychicznymi,  wypłacanie zasiłków celowych na pokrycie wydatków związanych z klęską żywiołową lub ekologiczną,  przyznawanie świadczeń rodzinnych. Świadczenia przyznawane są najczęściej z powodu ubóstwa, sieroctwa, bezdomności, bezrobocia, niepełnosprawności, długotrwałej lub ciężkiej choroby, przemocy w rodzinie, potrzeby ochrony macierzyństwa lub wielodzietności, bezradności w sprawach opiekuńczowychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego, trudności w integracji osób, które otrzymały status uchodźcy, alkoholizmu lub narkomanii i innych. Pomoc ta uzupełniana jest przez szereg organizacji pozarządowych działających na terenie miasta Jarosławia, takich jak: Polski Czerwony Krzyż, Polski Komitet Pomocy Społecznej, Stowarzyszenie Opiekuńcze „Pomoc”, itp.

b) Hierarchia problemów społecznych na podstawie DR. Opracowano na podstawie Strategii rozwiązywania problemów społecznych sprawozdania MPiPS- 03 oraz sprawozdania z działalności MOPS. Strategia rozwiązywania problemów społecznych bardzo szczegółowo diagnozuje problemy społeczne oraz proponuje szczegółowo opracowane cele i działania. Nie hierarchizuje jednak tych problemów pod względem ich ważności dla społeczności lokalnej lub też pierwszeństwa w ich rozwiązywaniu. Cele strategii polityki społecznej Jarosławia, zmierzające do stworzenia warunków integracji społecznej osobom z grup zagrożonych wykluczeniem społecznym, powstały w oparciu o: a) identyfikację obecnych problemów miasta, b) planowaną i konieczną wizję przyszłych problemów i zagrożeń, c) analizę Narodowego Programu Rozwoju, Wojewódzkiego i Miejskiego Planu Rozwoju, a więc są spójne z priorytetami Strategii Rozwoju Województwa Podkarpackiego oraz zaktualizowanej Strategii Rozwoju Miasta Jarosławia na lata 2004 - 2010 d) kierunki działań zgodne z programem polityki prorodzinnej, przyjęte przez Radę Ministrów, podkreślające znaczenie podstawowej komórki społecznej oraz konieczność stwarzania szans dzieciom i młodzieży oraz zapobieganie marginalizacji rodzin, e) uwzględnienie priorytetów i kierunków działań zawartych w przepisach Unii Europejskiej. Ważnym etapem tworzenia strategii były konsultacje z organizacjami pozarządowymi reprezentującymi interesy grup osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, jak i też osobami mającymi wpływ na politykę miasta w różnych obszarach życia społeczno gospodarczego. Strategia stanowi podstawę do tworzenia bardziej szczegółowych programów działania poprawiających jakość życia wszystkich grup we wszystkich obszarach życia społecznego. Zespół pracujący nad Strategią określił grupy osób zagrożonych wyodrębnieniem społecznym. Prace koncentrowały się w poszczególnych obszarach nad problemami i potrzebami kategorii osób: ubogich, bezrobotnych, bezdomnych, niepełnosprawnych, dzieci i młodzieży pozbawionej właściwej opieki biologicznych rodziców, kobiet samotnie wychowujących dzieci, absolwentów szkół, osób starszych, ofiar przemocy, niepełnosprawnych i przewlekle chorych, starszych samotnych, osób uzależnionych, osób żyjących w bardzo trudnych warunkach życia, osób opuszczających zakłady karne. Strategia rozwiązywania problemów społecznych jest zgodna z podstawowymi zasadami współżycia społecznego a w szczególności z zasadą pomocniczości. Pojęcie pomocniczości oznacza, że struktury wyższe np.: organy władzy nie powinny wyręczać osób, rodzin, grup społecznych w tym, w czym mogą same sobie poradzić. Rolą organów władzy jest przede wszystkim: pobudzanie, podtrzymywanie, wspomaganie, wspieranie, gdy realizacja tych zadań przekracza ich możliwości. Bardzo ważnym czynnikiem jest wyzwalanie, wykorzystywanie zewnętrznych zasobów i kompetencji osób, grup oraz społeczności lokalnych. Przedsięwzięcia będą prowadzone w oparciu o współdziałanie aktywnych podmiotów takich jak: - rodzina bliższa i dalsza, kręgi koleżeńskie, sąsiedzi, - instytucje, organizacje rządowe, pozarządowe i samorządowe zajmujące się pomocą społeczną w mieście, a także instytucje działające w szerszym obszarze jak np.: sądownictwo, szkolnictwo, służba zdrowia, kościół rzymsko katolicki. Istniejące potrzeby i problemy mieszkańców będą rozwiązywane poprzez: a)profilaktykę - polegającą na zapobieganiu niekorzystnym zjawiskom jako działań najważniejszych, 18

b)pomoc doraźną - świadczenie natychmiastowej pomocy w sytuacjach kryzysowych, c)planowane programy naprawcze - działania zmierzające do zminimalizowania lub rozwiązania problemów. Z kolei w Sprawozdaniu z działalności MOPS za 2010r najważniejsze problemy społeczne uznano: 1) dzieci uczące się w mieście Jarosław miały dostęp do obiadów w szkołach, miały równy dostęp do podręczników i wakacyjnego wypoczynku, 2) osoby starsze miały godną, radosną i aktywną starość czy to w domu pomocy społecznej, czy w ośrodkach wsparcia, 3) osoby niepełnosprawne i osoby chore psychicznie nie były marginalizowane przez społeczeństwo ale aktywnie uczestniczyły w życiu miasta, 4) usługi opiekuńcze świadczone na rzecz osób starszych, chorych i niepełnosprawnych były realizowane w środowisku dla mieszkańców naszego miasta i dostosowane do rodzaju schorzenia lub niepełnosprawności, by móc jak najdłużej przedłużyć im funkcjonowanie w środowisku lokalnym, 5) osobom ubogim i nieubezpieczonym umożliwić dostęp do bezpłatnych świadczeń zdrowotnych w przypadku zagrożenia życia lub zdrowia oraz zakupić leki ratujące im życie, 6) udzielać schronienia, zapewniać posiłek osobom tego pozbawionym, 7) poprzez szybkie reagowanie w kryzysie ekonomicznym rodziny zapobiegać bezdomności, 8) szkolenia, kursy zawodowe skierowane do osób długotrwale bezrobotnych przyczyniły się do podwyższenia dotychczasowych lub zmianę już posiadanych kwalifikacji zawodowych oraz zdobycia nowej wiedzy i umiejętności praktycznych. W 2010r. grupę klientów MOPS stanowiły rodziny, których dominującym powodem trudnej sytuacji życiowej były powody:

Powód trudnej sytuacji ubóstwo sieroctwo bezdomność bezrobocie niepełnosprawność długotrwała lub ciężka choroba przemoc w rodzinie potrzeba ochrony ofiar handlu ludźmi potrzeba ochrony macierzyństwa, w tym: - wielodzietność bezradność w sprawach opiekuńczo - wychowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego w tym: - rodziny niepełne - rodziny wielodzietne brak umiejętności w przystosowaniu do życia młodzieży opuszczającej placówki opiekuńczo - wychowawcze trudności w integracji osób, które otrzymały w Rzeczypospolitej Polskiej status uchodźcy lub ochronę uzupełniająca trudności w przystosowaniu do życia po opuszczeniu zakładu

49 2 28 741 484 486 3 0 128 54 102

Liczba osób w rodzinie 127 2 31 2 414 1 171 1 128 5 0 605 308 393

71 34 0

221 184 0

Ogółem

karnego alkoholizm narkomania zdarzenie losowe sytuacja kryzysowa klęska żywiołowa lub ekologiczna

23 0 5 1 0

45 0 13 1 0

Tabela 11 Powody przyznania pomocy społecznej Źródło: Sprawozdanie z działalności MOPS za 2010r.

Należy zaznaczyć, że klienci ośrodka zgłaszają jednocześnie kilka powodów trudnej sytuacji życiowej (np. ubóstwo i bezrobocie). Jak wynika z powyższej tabeli najistotniejszym powodem ubiegania się o pomoc społeczna było bezrobocie- 741 rodzin. Następnie długotrwała lub ciężka choroba- 486 oraz niepełnosprawność- 484. Do istotnych przyczyn kwalifikujących się do pomocy społecznej należała również potrzeba ochrony macierzyństwa- 128 i bezradność w sprawach opiekuńczowychowawczych 102 rodziny. Stosunkowo niski jest udział osób ubiegających się o pomoc społeczną w wyniku trudności w przystosowaniu do życia po opuszczeniu zakładu karnego. Nie występuje jako powód ubiegania się narkomania. W Strategii rozwoju gminy pomoc społeczna nie jest wskazana wyraźnie jako ważny cel operacyjny, a w działaniach mówi się tylko o pomocy grupom defaworyzowanym w kontekście rynku pracy. Nie wspomina się o osobach starszych, niepełnosprawnych, uzależnionych od systemów wsparcia. c) Przedstawienie problematyki bezdomności w kontekście innych problemów społecznych na podstawie DR. Opracowano na podstawie Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych i Sprawozdania z Działalności MOPS. Uwzględniając założenia Strategii rozwiązywania problemów społecznych na lata 2006 – 2020 sformułowano cele operacyjne. Wśród nich dość istotne znaczenie ma problematyka wsparcia osób bezdomnych. Do celów operacyjnych zaliczono: - Zabezpieczenie środków materialnych na zaspokojenie podstawowych potrzeb bytowych osób i rodzin, -Ulepszanie już istniejących i wprowadzenie nowych form pomocy celem zwalczania negatywnych skutków występujących problemów i mobilizowanie petentów do działania a przede wszystkim wyrównywanie szans środowisk zagrożonych, -Rozwój lokalnego systemu profilaktyki i opieki nad dzieckiem i rodziną. I. Prowadzenie skutecznego systemu zapobiegania marginalizacji wszystkich grup społecznych, a w szczególności osób bezdomnych, uzależnionych, opuszczających zakłady karne: 1) Zapobieganie zjawisku bezdomności poprzez zwiększenie zakresu pomocy świadczonej osobom zagrożonym utratą mieszkania, 2) Zintensyfikowanie wsparcia specjalistycznego i socjalnego w celu zminimalizowania przyczyn eksmisji, 3) Zwiększenie zainteresowania bezdomnych włączanie w indywidualne programy wychodzenia z bezdomności, 4) Reintegracja zawodowa i społeczna osób bezdomnych, 5) Stworzenie warunków do uzyskania mieszkania przez osoby bezdomne, 6) Organizowanie grup terapeutycznych oraz terapii indywidualnej dla osób bezdomnych, w tym dla osób uzależnionych, 20

7) Współpraca pomocy społecznej z organizacjami pozarządowymi na rzecz ograniczania zjawiska bezdomności, 8) Tworzenie i wdrażanie programów specjalnych adresowanych do osób bezdomnych, 9) Tworzenie mieszkań chronionych dla kobiet z dziećmi wobec, których sprawca stosuje przemoc, 10) Identyfikacja potrzeb i problemów związanych z uzależnieniem, 11) Propagowanie wiedzy na temat uzależnień i metod leczenia, 12) Prowadzenie pracy socjalnej z osobą uzależnioną poprzez motywowanie do: a) -podjęcia leczenia, b) -uczestniczenia w grupach wsparcia, c) -zmiany postaw i zachowań społecznych, rodzinnych i zawodowych, d) -zawieranie kontraktów socjalnych. 13) Prowadzenie działalności terapeutycznej, edukacyjnej, informacyjnej w zakresie problematyki uzależnień i przemocy w rodzinie, 14) Reintegracja zawodowa i społeczna osób uzależnionych (po zakończeniu programu terapeutycznego w zakładzie opieki zdrowotnej), 15) Współpraca z instytucjami i partnerami społecznymi działającymi w obszarze uzależnień i przemocy domowej, 16) Tworzenie koalicji na rzecz zmiany mentalności rodzinnej, sąsiedzkiej, 17) Prowadzenie specjalistycznych konsultacji i szkoleń dla pracowników socjalnych, 18) Niwelowanie destrukcyjnego wpływu na dziecko rodziców nadużywających alkoholu oraz zapewnienie mu odpowiedniej pomocy i wsparcia, 19) Promowanie i popularyzowanie aktywnego, zdrowego stylu życia, 20) Tworzenie i wdrażanie specjalistycznych programów profilaktycznych i terapeutycznych dla rodzin, ze szczególnym uwzględnieniem zjawisk patologicznych, 21) Zapewnienie różnorodnych form wsparcia socjalnego umożliwiających zaspokojenie niezbędnych potrzeb życiowych osób opuszczających zakłady karne i ich rodzin, 22) Stosowna pomoc socjalna, bytowa i specjalistyczna, 23) Aktywizacja zawodowa osób zwalnianych z zakładów penitencjarnych, m. in. poprzez udział w zajęciach Centrum Integracji Społecznej, 24) Prowadzenie intensywnej pracy socjalnej z osobami opuszczającymi Zakład Karny oraz działań terapeutycznych ukierunkowanych na zapobieganie powrotowi do przestępczości, 25) Wykorzystanie potencjału partnerów społecznych, 26) Tworzenie i wdrażanie specjalnych programów readaptacji społecznej. Ze Sprawozdania z Działalności MOPS wynika, że bezdomność w Gminie Jarosław nie była dominującym problemem społecznym. Najbardziej dotkliwe było bezrobocie, z powodu którego świadczenia otrzymało 741 rodzin. Następnym poważnym problemem była kwestia niepełnosprawności, która dotyczyła 484 rodzin. Podobną pod względem liczebności kategorią była długotrwała choroba- 486 rodzin. Poważnym problemem społecznym była również bezradność w sprawach opiekuńczo- wychowawczych. Bezdomność w Jarosławiu utrzymuje się na podobnym poziomie około 30 osób.

d) Hierarchia problemów społecznych w ujęciu osób kluczowych (IDI). Zgodnie z przyjętą metodologią w projekcie diagnoz lokalnych realizowanych w ramach Gminnego Standardu Wychodzenia z Bezdomności, jednym z założeń było przeprowadzenie wywiadów pogłębionych z tzw. „osobami kluczowymi” z każdego Partnerstwa Lokalnego. Celem tej fazy badań było uzyskanie opinii, ocen, uwag oraz propozycji tzw. „kluczowych informatorów” na temat funkcjonowania lokalnego systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie: a) postrzegania bezdomności jako lokalnego problemu społecznego (w tym: charakterystyka bezdomności – ewentualnie – dynamika zmian, najważniejsze potrzeby, próba oceny skali zjawiska, stosunek do bezdomności lokalnej społeczności oraz przedstawicieli instytucji zajmujących się rozwiązywaniem problemów społecznych i lokalnych elit); b) funkcjonowania systemu pomocy osobom bezdomnym w wymiarze prewencji, pomocy doraźnej i integracji społecznej (w tym: adekwatności, skuteczności i efektywność działań; oceny potrzeby i możliwość wprowadzenia modyfikacji w funkcjonowaniu programów/instytucji/organizacji, postulowane zmiany); c) współpracy międzyinstytucjonalnej (w tym: formy i zakresu kooperacji, powiązań nieformalne w kontekście funkcjonowania instytucji działających na rzecz osób bezdomnych, postulowanie zmiany). Celem podjętych czynności badawczych było zgromadzenie materiału jakościowego – w postaci opinii i postulatów rozwiązań oraz propozycji modyfikacji działania systemu pomocy (lub konkretnych instytucji), a także ocen lokalnych uwarunkowań, które mogą służyć zilustrowaniu i głębszej interpretacji danych uzyskanych w oparciu o metody ilościowe (WK z OB). Respondentami w tej części badań dla Jarosławia były osoby posiadające wiedzę na temat funkcjonowania systemu pomocy osobom bezdomnym na danym obszarze: przedstawiciele Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej, policji, straży miejskiej, urzędu miasta oraz organizacji pozarządowych. Zostali oni wyłonieni w drodze konsultacji z przedstawicielami Partnerstwa Lokalnych. Ogółem w Jarosławiu zrealizowano wywiady pogłębione z siedmioma osobami kluczowymi. Zgodnie z zaleceniami wywiady realizowano w warunkach zapewniających respondentowi swobodę wypowiedzi oraz poufność. Najczęściej były to miejsca wybrane przez samego badanego (gabinet, pokój pracy). Przed rozpoczęciem wywiadu respondenci byli informowani o celu badania i sposobie wykorzystania wyników. Badanym wyjaśniano, że ich wypowiedzi – nagrywane na dyktafon – zostaną wykorzystane wyłącznie na użytek badaczy, gwarantując im tym samym spełnienie zasady anonimowości i poufności wywiadu. Po zakończeniu wywiadu badani wypełniali ankiety oraz byli proszeni o udostępnienie dokumentacji lub materiałów dotyczących reprezentowanych przez nich instytucji. W Jarosławiu badanie jakościowe zrealizowane zostało w terminie 5 grudnia 2011roku . Zgodnie z zaleceniami bezpośrednio po przeprowadzeniu wywiadu, badacz zapoznawał się z jakością i kompletnością nagrania (przegrywano je z dyktafonów na pamięć komputera stacjonarnego), sporządzał wstępną wersję raportu z wywiadu indywidualnego (transkrypcja) oraz weryfikował kompletność informacji podanych przez respondentów w ankietach. Tytułem ogólnego komentarza należy dodać, że respondenci chętnie udzielali odpowiedzi na zadawane pytania, choć niektóre z nich niejednokrotnie sprawiały im trudności. Najczęściej trudność polegała na analitycznym ujęciu zjawisk i procesów związanych ze 22

specyfiką funkcjonowania wypracowanego na terenie Partnerstwa Lokalnego „systemu pomocy osobom bezdomnym”. Również pytania o współpracę międzyinstytucjonalną sprawiały badanym dużo problemów, kiedy proszono o ich drobiazgową charakterystykę. Na temat hierarchii problemów społecznych na terenie gminy Jarosław wiedzę posiadało 4 z 7 badanych. W opinii badanych, problem bezdomności nie jest problemem społecznym o największym znaczeniu dla gminy i miasta Jarosław, aczkolwiek jest problemem istotnym. Gmina boryka się z licznymi problemami społecznymi, najpoważniejsze to: ubóstwo wynikające z bezrobocia, oraz ze złej sytuacji finansowej, osób starszych, co podkreślane jest w poniższych wpowiedziach przez JAR2,JAR3 oraz JAR5: Polska południowo- wschodnia jest bardziej narażona na bezdomność ze względu na sytuację gospodarczą, brak pracy”. JAR2 „Problem jest ogromny, bo ubóstwo prowadzi do bezdomności, (…)przynajmniej z moich obserwacji wynika, ze z ubóstwa wynikają ogromne pośrednie problemy, osoby starsze, które mieszkają w bloku, nie mają za co płacić czynszu, nie mają się za co utrzymać”. JAR 3 „Mam też takie osoby, co starają się o schronisko, bo nie stać ich utrzymać mieszkanie, nie maja na opłaty, często w zimie”. JAR 5 Narastający problem ubóstwa na terenie gminy Jarosław oraz wynikające z tego zagrożenie bezdomnością akcentuje w swojej wypowiedzi również JAR1 : „Coraz większa jest ilość osób zagrożonych bezdomnością, myślę tutaj o osobach, które nie płacą czynszów, jest takich osób około 500, będzie to problem”. JAR 1 Zauważalnym problemem społecznym według badanych jest także coraz częstszy brak wywiązywania się dorosłych dzieci z obowiązku opieki nad swoim rodzicami w podeszłym wieku, często będącymi z złej kondycji zdrowotnej oraz finansowej, o czym wspomina JAR3: „Ostatnio widać coraz większą ilość osób starszych, pozostawionych samych sobie, którzy nie są w stanie poradzić sobie ze swoją starością i chorobą”. JAR 3 Najważniejszymi problemami gminy Jarosław jest bezrobocie i w dużym stopniu wynikające z niego ubóstwo oraz starość i niepełnosprawność Drastycznie zwiększa się ilość mieszkańców, którzy w sposób znaczącymi zalegają z opłatami czynszowymi, SA to osoby bezpośrednio zagrożone bezdomnością. Znaczącym problemem społecznym jest zła sytuacja osób starszych wynikająca z ich samotności – bardzo często osoby starsze nie mają żadnego wsparcia ze strony rodziny, niepełnosprawności oraz niewystarczających dochodów tej grupy mieszkańców gminy. Powoduje to, ze ich sytuacja bytowa jak i zdrowotna pogarsza się, często są to także osoby zagrożone bezdomnością. Z powyższych wypowiedzi można wnioskować, iż osoby kluczowe nie postrzegają bezdomności jako problemu odrębnego, lecz jako ściśle powiązanego z pozostałymi problemami społecznymi, z nich wynikającego, w tym wypadku z bezrobocia, ubóstwa, starości oraz niepełnosprawności. 4. Szczegółowa analiza problemu bezdomności w kontekście materiałów zastanych (DR). a) Dane ilościowe pochodzące z DR dotyczące bezdomności gromadzone przez ośrodki pomocy społecznej. Opracowano na podstawie sprawozdania MOPS za rok 2010 oraz sprawozdania MPiPS-03.

Do 2002 roku osoby bezdomne z terenu Jarosławia były zmuszone udawać się do schronisk, bądź domów dla bezdomnych na terenie województwa podkarpackiego lub innych województw.

OGÓŁEM

2000

2001

2002

2003

2004

2005

2010

Tabela 12 Liczba bezdomnych z terenu miasta Jarosławia. Źródło: Sprawozdania MOPS.

Z powyższej tabeli wynika, że problem bezdomności znacznie wzrastał do roku 2005, natomiast od tego roku do 2010 r. liczba bezdomnych pochodzących z Jarosławia wzrosła o 3 osoby. W 1992 roku na terenie miasta został oddany do użytku Dom dla Bezdomnych Kobiet, które prowadzi koło Towarzystwa Pomocy Św. Brata Alberta. Aktualnie przebywa w nim 34 kobiet. Ponadto od 2002 roku funkcjonuje Schronisko dla bezdomnych mężczyzn przy ul. Sanowej, prowadzone przez Fundację Pomocy im. Jana Pawła II „Wzrastanie”, w którym przebywa 30 mężczyzn. Z rozpoznania środowiska wynika, że pozostali najczęściej mają schronienie u swych znajomych. Ponadto z bogatego doświadczenia pracowników socjalnych jasno wynika, że na terenie Jarosławia występuje głównie bezdomność z wyboru, która jest przejawem patologii indywidualnej spowodowanej przez odrzucenie powszechnie respektowanych wzorów obyczajowych, co zbiega się z zaburzeniami psychicznymi i zdrowotnymi. Towarzyszy temu często brak oparcia w rodzinie, konflikty. Zadawalające jest to, że ze statystyki policyjnej od 2003 roku zniknęła bezdomność „dworcowa”. Do zadań własnych gminy o charakterze obowiązkowym należy udzielanie schronienia, zapewnienie posiłku oraz niezbędnego ubrania osobom jego pozbawionym. Gmina realizuje, to zadanie poprzez udzielanie dotacji schroniskom: Schronisko dla bezdomnych Schronisko dla bezdomnych kobiet mężczyzn Lata Liczba osób dotacja Liczba osób dotacja 2007

50 000

2008

50 000

2009

50 000

2010

50 000

Tabela 13 Dotacje dla schronisk Źródło: Sprawozdania MOPS.

W/w Schroniska prowadzone są przez: Koło Jarosławskie Towarzystwa Pomocy im. św. Brata Alberta ul. Jasna 4 oraz Fundację Pomocy Młodzieży im. Jana Pawła II „Wzrastanie” w Jarosławiu ul. Sanowa 11. Jak wynika z powyższej tabeli na terenie Jarosławia przebywało w 2010 r. 87 osób bezdomnych. Jednak biorąc pod uwagę, że liczba bezdomnych pochodzących z Jarosławia wynosiła 28 osób, 59 osób pochodziło spoza Jarosławia. Specyfiką schroniska dla bezdomnych kobiet jest pobyt w nim osób w wieku podeszłym, przewlekle chorych. Faktycznie schronisko to jest niestandardowym domem pomocy społecznej. Stąd trudno było zakwalifikować do wywiadów z osobami bezdomnymi większą liczbę kobiet zamieszkujących to schronisko. 24

Sprawienie pogrzebu, w tym osobom bezdomnym, odbywał się w sposób ustalony przez gminę, zgodnie z wyznaniem zmarłego. Liczba osób Kwota Liczba Forma którym Liczba Liczba Lata świadczeń osób w pomocy przyznano świadczeń rodzin w zł rodzinach świadczenia 2007 3 3 3 530,00 3 3 Sprawienie pogrzebu

2008

3 424,00

2009

2 386,00

2010

3881,00

Tabela 14 Sprawienie pogrzebu w tym osobom bezdomnym. Źródło: Sprawozdania MOPS.

MOPS Jarosław na zlecenie Podkarpackiego Urzędu Wojewódzkiego prowadził od 1999r. badania dotyczące osób bezdomnych, ich struktury wiekowej, zawodowej, kwalifikacji i stanu zdrowia. Jednak, mimo wielokrotnych monitów badacza, danych tych nie przedstawiono. b) Metodologiczna oraz merytoryczna ocena diagnozy bezdomności. Jak wynika z danych zastanych, bezdomność w mieście Jarosław nie jest podstawowym problemem społecznym, z jakim boryka się społeczność lokalna. Na ponad 3,1 tys. osób korzystających z pomocy społecznej, bezdomni stanowią tylko 150 (5%)osób dla których świadczona jest praca socjalna. W Strategii Rozwoju Miasta nie porusza się kwestii bezdomności, natomiast działanie to jest umiejscowione w Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych. Bezdomność jest jednym z problemów i celów operacyjnych, które są opisane w strategii. Ośrodek posiada bardzo dobre rozpoznanie w liczbie i sytuacji społecznej osób bezdomnych. Dokonuje on co 2 lata od 1999r. analiz problemu na zlecenie Podkarpackiego Urzędu Wojewódzkiego. Badania sytuacji osób bezdomnych dotyczą aspektów społeczno-zawodowych tj.: wieku, wykształcenia, kwalifikacji zawodowych, okresu przebywania bez pracy, zdrowia, niepełnosprawności, aktywizacji zawodowej. Ośrodek nie wykorzystuje tych materiałów w sposób widoczny w strategiach i dokumentach programowych. W materiałach tych posługuje się danymi pochodzącymi ze statystyki resortowej i danych MOPS o udzielonych świadczeniach. c) Działania mające rozwiązywać problem bezdomności, w tym konkretne formy działań z bezdomnymi. Opracowano na podstawie Sprawozdania z działalności MOPS oraz Kwestionariusza do wypełnienia przez MOPS za rok 2010. Dane dotyczące świadczeń dla bezdomnych za rok 2010 : 1. Zasiłki stałe otrzymało 15 osób bezdomnych na łączną kwotę 64.272,00zł. 2. Zasiłki okresowe otrzymało 6 osób bezdomnych na łączną kwotę 9.923,50 zł. 3. Zasiłki celowe otrzymało 9 osób bezdomnych na łączną kwotę 2.655,49 zł. 4. Schronienie otrzymało 87 osób bezdomnych. 5. Dotacja gminy na zapewnienie schronienia osobom bezdomnym to kwota 100.000 zł dla 2 schronisk. 6. Posiłek otrzymały 3 osoby bezdomne na łączną kwotę 1.046,50 zł. 25

7. Praca socjalna – objętych 150 osób bezdomnych. 8. Poradnictwo specjalistyczne - objętych 15 osób bezdomnych. 9. Odpłatność gminy za pobyt 1 osoby bezdomnej w DP na kwotę łączną 21.886,60 zł. 10. Stworzono miejsca pracy w MOPS dla 1 osoby bezdomnej w ramach prac społecznie użytecznych. 11. 30 osób bezdomnych wzięło udział w szkoleniach w ramach PO KL. 12. Osoby bezdomne mogły również korzystać z żywności w ramach programu PEAD. d) Finanse . Opracowano na podstawie Sprawozdania z działalności MOPS oraz Kwestionariusza do wypełnienia przez MOPS za rok 2010.

Rozdział 85195 85202

Nazwa

Domy Pomocy Społecznej Ośrodki wsparci

85212

Świadczenia rodzinne i fundusz alimentacyjny oraz składki na ubezpieczenie emerytalne i rentowe z ubezpieczenia społecznego

85213

Składki na ubezpieczenia zdrowotne

368,00

Pogrzeby

435 100,00

75 400,00

19 600,00

1 095 676,75

883 590,73

208 104,11

3 981,91 877 172,42

85 219

POKL

85228

Usługi opiekuńcze i specjalistyczne usługi 942 000,00 opiekuńcze

920 814,75

443 972,00

877 172,42 2 160,00

307 023,84

233 66,74

Program państwa w zakresie 232 432,34 dożywiania Prace społecznie użyteczne

95 000,00

883 590,73

3 981,91

Ośrodek Pomocy Społecznej

w tym:

435 100,00

37 336,95

85219

85295

368,00

10 204 594,96 10 204 594,96

Zasiłki stałe

Pozostała działalność

Razem

235 470,17

Zasiłki i pomoc w naturze oraz składki na ubezpieczenie emerytalne i 212 086,02 rentowe w tym: Zasiłki okresowe Zasiłki 170 767,16 celowe POKL

85216

Zadania Zadania własne zlecone dotowanie

Koszty wydania decyzji potwierdzających prawo do świadczeń opieki zdrowotnej

85203

85214

Zadania własne

1 230,40

919 812,36 919 812,36

1 366 945,75 307 023,84

265 000,00

1 207 000,00

2 000,00

1 155 475,10 1 152 244,70 1 230,40

2 000,00

Powódź 3 199 947,00 2 851 056,52 10 928 822,96 16 979 826,99 Ogółem Tabela 15 Wykonanie budżetu Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej na 2010r.(w zł) Źródło: Sprawozdania MOPS

Lata

Zadania własne

Zadania zlecone

Ogółem

2007 2008 2009 2010

3 301 452,55 3 839 142,26 4 364 515,73 6 051 004,03

12 012 992,29 11 538 554,88 10 639 475,87 10 928 822,96

15 314 444,84 15 377 697,14 15 003 991,60 16 979 826,99

Tabela 16 Budżet Źródło: Sprawozdania MOPS

Dane dotyczące środków finansowych przeznaczonych przez gminę na wsparcie osób bezdomnych zawarto w pkt. c. Wnioski ogólne na podstawie DR: Na podstawie analizy dokumentów zastanych przedstawionych przez Partnerstwo Lokalne w Jarosławiu można wyartykułować wstępne wnioski ogólne: 1. W sprawozdaniu rocznym MPiPS – 03 nie podano w dziale 6a jednostek świadczących schronienie dla osób bezdomnych. Na terenie gminy przebywa 28 bezdomnych pochodzących z miasta Jarosławia. Są tam dwie jednostki świadcząca takie schronienie. Jednak należy zaznaczyć, że schronisko dla bezdomnych kobiet jest faktycznie formą „przytułku dla mieszkanek wsi”, za które gminy nie chcą ponosić większej odpłatności w domach pomocy społecznej. Na dzień badania tylko 5 z 32 kobiet spełniało kryteria ustawowe osoby bezdomnej 2. Jak wynika ze sprawozdania rocznego składanego Radzie Gminy przez OPS, na 19 pracowników socjalnych żaden nie pracuje wyłącznie na rzecz osób bezdomnych. Niewystarczająca w stosunku do potrzeb jest aktywizacja osób bezdomnych. Żaden z nich nie uczestniczył w aktywizacji społecznozawodowej. Nie przedstawiono Radzie charakterystyki placówek dla bezdomnych. Opracowano jednak procedurę postępowania z osobami bezdomnymi. Procedura ta dotyczy zasad reagowania służb publicznych (pomocy społecznej, policji, straży miejskiej, służby zdrowia) oraz organizacji pozarządowych w sytuacji trudnych warunków atmosferycznych. W Uchwale Budżetowej gminy wyasygnowano kwotę 100 tys. zł na udzielenie schronienia osobom bezdomnym. Kwota ta jest dzielona po 50 tys. zł na dwa schroniska funkcjonujące w mieście. Kwota niniejsza nie zmienia się od wielu lat i jest stała. 3. Oficjalnie policja nie posiada zagregowanych danych na temat liczby bezdomnych i podejmowanych wobec nich interwencji, jednak ma możliwość wygenerowania potencjalnych interwencji i miejsc interwencji, gdzie z dużym prawdopodobieństwem można określić, iż dotyczą one bezdomnych. Na prośbę Ośrodka przedstawiono bardzo dokładne dane dotyczące interwencji policji związanych z osobami bezdomnymi. Z danych tych wynika, że do izby 27

wytrzeźwień doprowadzono 41 osób bezdomnych w placówkach umieszczono 36 osób. W 32 przypadkach policja interweniowała w związku z zakłócaniem porządku przez bezdomnych. 4. Słabą orientację w zakresie osób bezdomnych posiada straż miejska, która odnotowała 19 przypadków umieszczenia bezdomnych w izbie wytrzeźwień. Ma ona jednak rozeznanie w zakresie miejsc przebywania osób bezdomnych. 5. W Statucie Gminy nie określono zadań wobec osób bezdomnych. 6. W Regulaminie Organizacyjnym Gminy nie porusza się spraw osób bezdomnych. 7. W Statucie ośrodka porusza się sprawę bezdomności, ale bardzo ogólnie. 8. Regulamin ośrodka zawiera zapisy dotyczące osób bezdomnych. Ośrodek nie zatrudnia streetworkerów . Odpowiedzialnym za sprawy osób bezdomnych jest Dział Pomocy Środowiskowej. Ośrodek nie zatrudnia pracownika socjalnego odpowiedzialnego wyłącznie za pracę z osobami bezdomnymi. Wypracowana została procedura dotycząca postępowania służb i inspekcji w sytuacjach kryzysowych. 9. Osoby bezdomne brały udział w projekcie systemowym PO KL. Z 30 osób kurs ukończyło 30. 10. Z danych przedstawionych przez ośrodek wynika, że osoby bezdomne nie są dyskryminowane ze względu na wysokość świadczeń pomocy społecznej w stosunku do pozostałych klientów pomocy społecznej. Jak wynika z danych zawartych w kwestionariuszu wypełnionym przez MOPS 15 osób bezdomnych otrzymało zasiłek stały, 6 zasiłek okresowy, 9 celowy. Stosunkowo niewiele otrzymało oświadczenie na posiłek. 11. Gmina posiada dobre rozpoznanie w zakresie eksmisji. Dane w tym zakresie są gromadzone przez Wydział Gospodarki Lokalowej. Wykonano w 2010 r. 6 eksmisji, w tym 5 do lokalu socjalnego. 5. Postrzeganie bezdomności jako lokalnego problemu społecznego z perspektywy kluczowych informatorów (IDI). a) Znaczenie (ranga) bezdomności wśród problemów społecznych gminy oraz stosunek do bezdomności przedstawicieli instytucji zajmujących się rozwiązywaniem problemów społecznych i lokalnych elit. Nie wszyscy badani na powyższe kwestie się wypowiedzieli, Ponad połowa badanych (4 z 7) na pytania z zakresu powyższego problemu odpowiedzi nie udzieliła, argumentując iż nie posiada na powyższy temat wiedzy. Jeśli chodzi o stosunek do bezdomności przedstawicieli instytucji zajmujących się rozwiązywaniem problemów społecznych oraz lokalnych elit, to odpowiedzi respondentów były zróżnicowane. Z wypowiedzi JAR2 wynika, iż jest to problem bagatelizowany przez władze miasta i gminy Jarosław, szczególnie jeśli chodzi o aspekt finansowania:„ 50 tysięcy dostaje schronisko dla piesków w Orzechowcu i 50 tysięcy złotych, czyli tyle samo dostajemy my”. JAR 2 „Powiem wprost, elity jakby nie chciały znać tego problemu(…), musimy chodzić o wszystko się dopominać”. JAR 2 Ocenę całkowicie przeciwstawną przedstawia JAR1, wynika z niej, ze bezdomność jest problem zauważanym przez władze miasta i gminy, co odzwierciedla się w działaniach finansowych: „Władze miasta pozytywnie do problemu podchodzą, nie 28

mamy problemów z finansowaniem, schroniska dostały też dodatkowe dotacje”. JAR 1. Opinię pośrednią na powyższy temat wyraził JAR 5, który podkreślił, iż nastawienie do problemu bezdomności wśród elit społecznych gminy Jarosław jest różnorodne, a kwestia niezbyt dużego finansowania działań na rzecz pomocy osobom bezdomnym nie zawsze wynika ze złej woli lecz z określonych, niezbyt dużych możliwości finansowych gminy.„Biorąc pod uwagę pryzmat dofinansowań to nie jest to problem w Jarosławiu najważniejszy, jednak zadaję sobie sprawę, ze możliwości finansowe i miasta i gminy nie są duże”. JAR 5, „Patrząc z punktu widzenia radnych, niektórzy patrzą, że tej osobie trzeba pomóc, ale są i tacy co uważają, że są sobie sami i winni, dlaczego więc oni mają pomagać”. JAR 5 Przedstawiciele instytucji zajmujących się rozwiązywaniem problemów społecznych po części dostrzegają problem i uznają go za istotny, wykazując chęć angażowania się w celu polepszenia sytuacji osób bezdomnych na terenie gminy i miasta Jarosław. Jednak są i takie osoby należące do elity społecznej gminy i miasta, osoby decyzyjne, także w aspekcie finansowania instytucji zajmujących się pomocą osobom bezdomnym, które nie zawsze uważają problem bezdomności za ważny, postrzegają go często w sposób negatywny stereotypowy. Finansowanie działań ukierunkowanych na pomoc osobom bezdomnym często wynika z możliwości finansowych gminy, które nie są za duże. b) Ocena skali zjawiska bezdomności w gminie zdaniem respondentów Liczba osób bezdomnych na terenie gminy i miasta Jarosław jest zmienna, szczególnie w okresie zimowym, mówi o tym badany JAR1: „W schronisku dla bezdomnych mężczyzn przebywa ponad 50 osób, w schronisku dla kobiet 32 osoby, liczba ta oczywiście się zmienia, (…), około 5 osób przebywa na ogródkach działkowych, mimo namawiania na razie nie chcą iść do schroniska”. JAR 1 W schronisku dla bezdomnych mężczyzn na początku grudnia 2011 przebywało 50 osób, w schronisku dla bezdomnych kobiet 32 osoby. Na terenie miasta Jarosław jest też niewielka grupa osób bezdomnych środowiskowych, głównie przebywają oni na ogródkach działkowych. Populację osób bezdomnych przebywających na terenie gminy Jarosław można podzielić na 2 grupy: pierwsza około 90%, to osoby starsze i schorowane, drugaokoło 10% to osoby młode. Większość osób bezdomnych stanowią mężczyźni. Głownie są to osoby bezdomne schroniskowe, jest też kilka osób bezdomnych środowiskowych: c) charakter bezdomności i – ewentualnie – dynamika zmian oraz najważniejsze potrzeby osób bezdomnych w gminie. Wiedzę na temat charakteru bezdomności oraz dynamiki zmian z 7 osób kluczowych posiadało jedynie 4 z nich. Przyczyn popadania w stan bezdomności mieszkańców gminy Jarosław według badanych jest wiele, przyczyną, która niejako pierwsza zaczęła powodować, iż na terenie gminy Jarosław ludzie zaczęli popadać w stan bezdomności to likwidacja PGR-ów i SKR-ów, z jednoczesnym sprzedawaniem lokali mieszkalnych prywatnym przedsiębiorcom wspomina o tym w swojej wypowiedzi JAR2: „Główną przyczyną była likwidacja PGR-ów, SKR-ów, miały swoje bloki, po likwidacji przejęli to inni właściciele, posprzedawali bloki i ci ludzie zostali na bruku. W latach 2004-2006 takich osób było dużo, to nie była patologia tylko właśnie z tego powodu”. JAR 2 29

Kolejną przyczyną popadania w stan bezdomności ludzi przebywających na terenie Jarosławia według badanych jest: ubóstwo, o czym wspomina JAR2, JAR3 oraz JAR5: „Polska południowo- wschodnia jest bardziej narażona na bezdomność ze względu na sytuację gospodarczą, brak pracy”. JAR2 „Problem jest ogromny, bo ubóstwo prowadzi do bezdomności, (…)przynajmniej z moich obserwacji wynika, ze z ubóstwa wynikają ogromne pośrednie problemy, osoby, starsze, które mieszkają w bloku, nie maja za co płacić czynszu, nie mają się za co utrzymać”. JAR 3 „Mam też takie osoby co starają się o schronisko bo nie stać ich utrzymać mieszkanie, nie maja na opłaty, często w zimie”. JAR 5 Powyższa wypowiedź JAR 5 uwidacznia problem ubóstwa, niemożności radzenia sobie z zobowiązaniami finansowymi mieszkańców gminy Jarosław, co powoduje, ze coraz częściej widzą oni w schronisku osób bezdomnych jedyną alternatywę i sposób na rozwiązanie ich problemów z utrzymaniem mieszkania. Badany, JAR1 w swojej wypowiedzi także, podobnie jak JAR5 podkreśla niepokojący fakt zalegania z opłatami czynszowymi coraz większej ilości mieszkańców gminy Jarosław, co powoduje, iż powiększa się ilość osób zagrożonych bezdomnością: Coraz większa jest ilość osób zagrożonych bezdomnością, myślę tutaj o osobach, które nie płacą czynszów, jest takich osób około 500, będzie to problem”. JAR 1 Poważną przyczyną bezdomności na terenie gminy Jarosław według badanych jest także starość i niepełnosprawność powiązana z brakiem wywiązywania się z obowiązku opieki dorosłych dzieci nad rodzicami w podeszłym wieku, co powoduje, ze osoby starsze nie są w stanie ze względu na swój stan zdrowia mieszkać same, mówi o tym JAR 3: „Ostatnio widać coraz większą ilość osób starszych, pozostawionych samych sobie, którzy nie są w stanie poradzić sobie ze swoją starością i chorobą”. JAR 3 „ Jest dużo u nas starych, schorowanych Pań, którymi po prostu nie ma się kto zaopiekować, a same nie dają sobie rady”. JAR 3 „Wiele kobiet do nas trafia, bo mężowie wyjechali za granicę i już nie wrócili, a one zostały same, ze wszystkim”. JAR 3 W kontekście powyższego, zaznaczany przez JAR3 jest fakt, iż osoby starsze są kierowane przez gminę do schroniska dla osób bezdomnych, zamiast do DPS-ów, co wynika z kwestii finansowych, opłata za pobyt w schronisku dla osób bezdomnych jest o wiele tańsza niż pobyt w DPS-ie: „Niektóre osoby oczekują na DPS-y, ale to kosztuje trzy razy tyle co nasz dom i gmina nie ma pieniędzy”. JAR 3 Zauważalną zmianą w charakterze bezdomności na terenie gminy Jarosław jest coraz częstsze pojawianie się młodych osób bezdomnych, fakt owy zauważa JAR1, JAR2 oraz JAR3, popadają one w stan bezdomności z powodu konfliktów rodzinnych, często są to osoby uzależnione od narkotyków, o czym wspomina w swojej wypowiedzi JAR 2: „Teraz dużo osób przychodzi do nas w wieku młodszym, są niechciane w domu, z różnych powodów, dużym problemem u nich są narkotyki, my nie jesteśmy przygotowani na to”. JAR 2 Osoby młode, które popadają w stan bezdomności to także według JAR3 byli wychowankowie domów dziecka, którzy nie radzą sobie poza placówką opiekuńczowychowawczą : Jeżeli chodzi o młode kobiety, to trafiają młode kobiety z domu dziecka, z różnych ośrodków”. JAR 3 Zauważalną przyczyną bezdomności na terenie gminy Jarosław jest także przemoc domowa, o czym wspomina w swojej wypowiedzi JAR5: “Można by powiedzieć, że jest to powiązane z różnymi sytuacjami: z przemocą w rodzinie, często ofiary przemocy nie maja gdzie się podziać, nie maja takiego miejsca 30

przejściowego, my działamy interwencyjnie ale to jest za mało, musi być więcej takich mieszkań przejściowych, chronionych”. JAR 5 Sporym problemem na terenie gminy Jarosław są osoby bezdomne w podeszłym wieku, z dużymi problemami zdrowotnymi, które weszły w stan bezdomności z powodu braku zainteresowania nimi najbliżej rodziny, a które nie są w stanie samodzielnie funkcjonować. W dużej mierze są to osoby, które pod względem wieku i stanu zdrowia powinny znajdować się w takich instytucjach jak DPS czy ZOL, lecz z powodu ich zbyt niskich dochodów, niechętnego dopłacania gmin do pobytu w powyższych, droższych od schroniska instytucjach oraz długiego oczekiwania na wolne miejsce w nich, osoby te pozostają w schronisku dla osób bezdomnych. Na terenie gminy Jarosław pojawiają się także coraz częściej młode osoby bezdomne, przede wszystkim byli wychowankowie domów dziecka, którzy po opuszczeniu placówki nie są w stanie funkcjonować w społeczeństwie, często popadające w różne uzależnienia od alkoholu i substancji psychoaktywnych. Zauważalnym i niepokojącym problem jest fakt ubożenia społeczeństwa na terenie gminy Jarosław w związku z brakiem zatrudnienia, co powoduje, że coraz większa ilość osób jest w grupie zagrożonych bezdomnością, np. z powodu zalegania z opłatami czynszowymi. d) stosunek społeczności lokalnej do bezdomności. Społeczność lokalna według badanych w większości nie jest świadoma istnienia problemu bezdomności na terenie gminy i miasta Jarosław, nie posiada wiedzy na temat problemu. O osobach bezdomnych myśli się raczej w sposób stereotypowy, uważając ich za: „żebraków”, „pijaków” i „nierobów”, o czy wspomina w swojej wypowiedzi JAR1: „Odczucie społeczności do bezdomnych jest negatywne, bulwersują ludzi osoby w schronisku, które według nich tam siedzą i nic nie robią”. JAR 1 Mieszkańcy gminy Jarosław często uważają osoby bezdomne za gorszą kategorię ludzi, o czym mówi JAR2: „Dla większości ludzi to jest niestety druga kategoria ludzi, jako pracownicy i jako obywatele”. JAR 2 Według JAR3 mieszkańcy gminy Jarosław nie zdają sobie sprawy, ze w dzisiejszych czasach osobą bezdomną może tak naprawdę stać się każdy z nas, według JAR 3 osoba bezdomna jest przez większość ludzi automatycznie utożsamiana z tzw. “osobą patologiczną”, co podkreśla w swoich wypowiedziach: „Osobom bezdomnym przykleja się etykietę, że jest to jedna, wielka patologia, ludzie nie wiedzą, że bezdomnym dziś może stać się każdy”. JAR 3 „Osoby, których status finansowy jest dobry nie mają pojęcia co to znaczy na coś nie mieć, być w takiej sytuacji, (…) ludzie często tak dziwnie reagują, mówią: jak to? kobiety, bezdomne? ale jak to, dlaczego”? JAR 3 Podobne wrażenie co do odbioru osób bezdomnych przez mieszkańców gminy Jarosław ma JAR2: „Jeszcze na początku dużo osób nam pomagało, teraz od razu ludzie myślą, że to jest patologia, niechętnie patrzą na bezdomność” JAR 2 Nieco odmienną opinię na temat stosunku społeczności lokalnej do bezdomności ma JAR6, twierdząc, iż ludzie mają świadomość istnienia problemu bezdomności, lecz nie zadają sobie trudu by ten problem głębiej analizować. 31

„W społeczeństwie na pewno jest świadomość istnienia osób bezdomnych, ale nikt się nad tym głębiej nie zastanawia”. JAR 6 Badany JAR6, zwraca także w swojej wypowiedzi uwagę na fakt, iż nasze społeczeństwo coraz częściej dotyka tzw. “znieczulica społeczna”, brak wrażliwości na ludzkie nieszczęście: „Podejście człowieka do człowieka, myślę, że w naszym społeczeństwie jest troszkę upośledzone, ludzie bardziej zainteresują się zaniedbanym pieskiem niż człowiekiem, który leży na ulicy”. JAR 6 Społeczność lokalna na terenie gminy Jarosław nie posiada wiedzy na temat bezdomności, postrzega osoby bezdomne stereotypowy, ich stosunek jest raczej negatywny. Brak ich wiedzy oraz negatywny stosunek do osób bezdomnych nie wynika także z braku zainteresowania problemem oraz niedostrzeganiem go z powodu pogłębiającej się w naszym społeczeństwie tzw. „znieczulicy społecznej”. 6. Ocena systemu wsparcia osób bezdomnych na terenie Partnerstwa Lokalnego (IDI z osobami kluczowymi) a) Funkcjonowanie systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie prewencji bezdomności Osoby kluczowe wykazały się wąską wiedzą na temat systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie prewencji bezdomności na terenie gminy Jarosław. Ponad połowa badanych nie miała żadnej wiedzy na powyższy temat. System wsparcia osób bezdomnych na terenie gminy i miasta Jarosław jest raczej słabo rozwinięty. Najlepiej funkcjonuje system pomocy w zakresie pomocy doraźnej, działania z zakresu prewencji bezdomności oraz integracji społecznej są rozwinięte bardzo słabo. Działań w zakresie prewencji bezdomności według badanych praktycznie nie ma. Podstawowym elementem tego systemu są działania wynikające z obowiązków ustawowych pracowników socjalnych Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Jarosławiu we współpracy z Policją i Strażą Miejską. By system prewencji bezdomności mógł lepiej funkcjonować według badanych należałoby przede wszystkim zwiększyć ilość mieszkań socjalnych, o czym wspominają w swoich wypowiedziach JAR 1, JAR 5, JAR 7: „Podstawa to zwiększenie miejsc pracy i rozwój mieszkalnictwa socjalnego, to są dwa podstawowe warunki”. JAR 1 „Ja systemowego rozwiązania problemu nie widzę bez rozwinięcia kwestii mieszkalnictwa socjalnego”. JAR 5 „Generalnie żadna gmina w Polsce nie jest w stanie sprostać potrzebom, jeśli chodzi o mieszkalnictwo socjalne. Takie gminy jak Warszawa nie są w stanie, tam czeka się na mieszkanie 7 lat. To jest problem, który wymaga szerszej interwencji państwa. Bez wparcia państwa samorządy nie poradzą sobie, nie jesteśmy w stanie wszystkim potrzebującym dać mieszkanie”. JAR 7 Badany JAR1 zauważa także potrzebę stworzenia wyspecjalizowanej, odrębnej komórki, która w ramach swoich obowiązków zajmowałaby się tylko osobami bezdomnymi oraz zagrożonymi bezdomnością, zespół ten według JAR 1 powinien być doszkolony, by 32

jeszcze efektywniej mógł zajmować się problemem bezdomności, co wyraża w swojej wypowiedzi: „Widzę konieczność powołania zespołu, który zajmowałby się tylko bezdomnością, to byłby 5-osobowy zespół powołanych z naszych pracowników socjalnych, widzę też konieczność ich przeszkolenia”. Jar1 By system prewencji bezdomności mógł lepiej funkcjonować należałoby: . a. zwiększyć ilość mieszkań socjalnych, przede wszystkim o małym metrażu, co dawałoby szansę ubogiemu społeczeństwa na terenie gminy Jarosław takowe mieszkanie utrzymać i nie zalegać z zobowiązaniami finansowymi, b. powołać 5-osobowy zespół zajmujący się tylko problematyką bezdomności z przeprowadzeniem szerokiego przeszkolenia tychże osób, c. wzmożenie działań, które miałyby na celu pobudzenie świadomości społecznej wśród mieszkańców miasta i gminy Jarosław na temat problematyki bezdomności, d. zwiększyć ilość mieszkań chronionych, z przeznaczeniem dla byłych wychowanków domów dziecka, działania te jednak powinny być dokonane w ramach innego systemu finansowania- Program „Wsparcie Rodziny i Dziecka”, Program Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej. b) Funkcjonowanie systemu pomocy osobom świadczenia usług z zakresu pomocy doraźnej.

bezdomnym

zakresie

Osoby kluczowe wykazały się średnią wiedzą na temat systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie pomocy doraźnej na terenie gminy Jarosław. Trzech z siedmiu badanych nie miała żadnej wiedzy na powyższy temat. W zakresie pomocy doraźnej udzielanej osobom bezdomnym na terenie gminy Jarosław według badanych udzielana jest przede wszystkim pomoc w zakresie schronienia, wyżywienia, możliwości korzystania z urządzeń sanitarnych (w ramach schronisk dla bezdomnych osób), doraźna pomoc medyczna, doraźna pomoc finansowa. Działania te realizowane są przez Schronisko dla Bezdomnych Mężczyzn w Jarosławiu im. Św. Brata Alberta, Schronsko dla Bezdomnych Kobiet im. Św. Brata Alberta, Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Jarosławiu. Według badanych, istnieje szereg działań w ramach pomocy doraźnej, których nie ma, a które według nich bardzo by się przydały. Podstawowym, brakującym elementem systemu wsparcia dla osób bezdomnych w ramach pomocy doraźnej to niewielka ogrzewalnia dla bezdomnych, szczególnie tych, pod wpływem alkoholutym bardziej, że w Jarosławiu nie ma izby wytrzeźwień, najbliższa jest w Przemyślu, o potrzebie ogrzewalni mówi JAR1 oraz JAR5: „Trzeba rozszerzyć bazę schroniska, potrzebna jest ogrzewalnia, łaźnia, punkt sanitarny dla nowo przybyłych, tego brakuje i to jest wielki problem, to jest duża luka”. JAR 1„ „Ogrzewalnia by się przydała, ja nie mówię, że w jakimś dużym wymiarze, chodzi o mężczyzn, żeby przez noc wytrzeźwieli, jeżeli osoba bezdomna jest pod wpływem alkoholu to jest duży problem”. Jar 5 Badani widzą także potrzebę dostosowania schronisk dla osób bezdomnych do profilu osób tam przebywających, a wiec do osób w podeszłym wieku oraz o złej 33

kondycji zdrowotnej, często niepełnosprawnych, w swojej wypowiedzi podkreśla ten fakt JAR2 oraz JAR 1: „Trzeba rozszerzyć bazę schroniska, potrzebna jest ogrzewalnia, łaźnia, punkt sanitarny dla nowo przybyłych, tego brakuje i to jest wielki problem, to jest duża luka”. „Naszym takim marzeniem jest żeby stworzyć kilka pokoi na parterze dla niepełnosprawnych z opieką lekarską i pielęgniarską, żeby gmina nam do tego dopłacała, (…) taki Pan, schorowany, który u nas zostaje nie daje się do ZOL-u i do DPS-u też nie, on nie ma wyjścia, musi zostać u nas”. JAR 2 Powyższy cytat po raz drugi w IDI wskazuje na problem osób starszych w Schroniskach dla Osób Bezdomnych w gminie Jarosław, którzy w związku ze swoja sytuacją finansową oraz polityką finansową gminy, nie mają szans na skierowanie do innych placówek, bardziej adekwatnych do ich sytuacji, jak np. DPS czy ZOL. Jeden z badanych, JAR6 zauważa także potrzebę zwiększenia liczby miejsc noclegowych dla bezdomnych mężczyzn, szczególnie systemie okresie zimowym, kiedy, według jego obserwacji osób potrzebujących przybywa, co widać systemie jego wypowiedzi: „Przydałoby się więcej miejsc noclegowych w schronisku, głównie zimą”. JAR6 W systemie pomocy doraźnej na terenie gminy Jarosław brakuje: 1. Ogrzewalni dla bezdomnych, szczególnie tych, pod wpływem alkoholutym bardziej, że w Jarosławiu nie ma izby wytrzeźwień, najbliższa jest w Przemyślu. Brak ogrzewalni powoduje bardzo duży problem dla schroniska, szczególnie w okresie zimowym, kiedy to różne, nieznane personelowi schroniska osoby pod wpływem alkoholu trafiają na teren schroniska dla bezdomnych mężczyzn. Taka sytuacja powoduje duże zagrożenie dla pozostałych mieszkańców schroniska jak i dla opiekunów, Ogrzewalnia jest szczególnie istotna ze względu na osoby bezdomne środowiskowe, które często odmawiają pomocy i nie wyrażają zgody na przewiezienie ich do schronisk. Ogrzewalnia powinna mieć charakter placówki interwencyjnej, całodobowej, zapewniającej pomoc doraźną osobom bezdomnym w najtrudniejszej sytuacji życiowej. Ogrzewalnia na terenie gminy Jarosław, w związku z skalą bezdomności powinna być przystosowana na kilkanaście osób, powinna funkcjonować głównie w okresie jesienno-zimowym. W ogrzewalni osoby bezdomne powinny mieć możliwość przebywania w cieple, możliwość skorzystania z toalety, doraźnej pomocy medycznej, wymiany odzieży, gorących napojów. Ogrzewalnia powinna znajdować w miejscu dostępnym, najlepiej w pobliżu centralnych węzłów komunikacyjnych 2. Istnieje potrzeba polepszenia standardu Schroniska dla Bezdomnych Mężczyzn: stworzenie pokoi przystosowanych dla osób chorych i niepełnosprawnych w schronisku wraz z zatrudnieniem personelu medycznego, brak wyposażenia w podstawowy sprzęt medyczny oraz braku wystarczającej kadry medycznej nie pozwala zapewnić tym osobom właściwej, adekwatnej do ich stanu zdrowia opieki, co w konsekwencji może doprowadzić do pogorszenia się stanu zdrowia tych osób. Duża część osób bezdomnych przebywających w schroniskach dla bezdomnych mężczyzn, ze względu na swój stan zdrowia powinny się znajdować w takich placówkach jak DPS czy ZOL, jednak w rzeczywistości bardzo rzadko udaje się ich tam przenieść, ze względu na zbyt małe dochody osób bezdomnych, niechętne dopłacanie gminy za pobyt w droższych placówkach oraz na bardzo długi czas oczekiwania na wolne miejsce. W związku z powyższym bardzo istotne jest dostosowanie placówki do aktualnych potrzeb dużej części osób bezdomnych - w podeszłym wieku oraz o bardzo złej kondycji zdrowotnej, w celu zapewnienia im odpowiedniej opieki. 34

3. Zwiększenie możliwości noclegowych w schronisku dla bezdomnych mężczyzn – szczególnie w okresie zimowym wraz z stworzeniem pomieszczenia przejściowego dla nowych bezdomnych, często pod wpływem alkoholu, w różnym stanie zdrowia, miejsce takie pozwoliłoby zachować bezpieczeństwo zarówno mieszkańców placówki jak i personelu. c) Funkcjonowanie systemu pomocy osobom bezdomnym świadczenia usług z zakresu integracji społecznej.

zakresie

Osoby kluczowe wykazały się wąską wiedzą na temat systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie integracji społecznej na terenie gminy Jarosław. Ponad połowa badanych, cztery z siedmiu osób nie miała żadnej wiedzy na powyższy temat. System pomocy osobom bezdomnym związany ze świadczeniem usług z zakresu integracji społecznej według badanych funkcjonuje w stopniu średnim. Działania takie według ich wiedzy podejmuje Schronisko dla Bezdomnych Mężczyzn (w zakresie pomocy psychologicznej, pomocy duchowej, aktywizacji zawodowej), Schronisko dla Bezdomnych Kobiet (w zakresie pomocy psychologicznej, pomocy duchowej, aktywizacji zawodowej), oraz MOPS w Jarosławiu ( w zakresie pracy socjalnej, pomocy psychologicznej, aktywizacji zawodowej). Podstawową luką w usługach więcej zakresu integracji społeczne, jest według badanych brak specjalistycznej kadry z zakresu psychologii oraz psychiatrii, którzy szerzej objęli by swoją opieką osoby bezdomne. O braku specjalistycznej kadry wspomniały wszystkie osoby badane, które posiadały wiedzę na temat usług więcej zakresu integracji społecznej. Badany JAR3 podkreśla ogromna wagę działań z zakresu integracji społecznej, które ocenia nawet jako ważniejsze niż dbałość o standardy techniczne schronisk: „Potrzeba więcej działań bezpośrednich, więcej kadry specjalistycznej (…), remonty są też ważne, ja to rozumiem, ale trzeba też wiedzieć, że pomoc specjalistyczna jest często ważniejsza niż nowe łóżko, czy nowa łazienka”. JAR 3 „Jeśli my, stowarzyszenia mamy możliwość uczestnictwa w konkursie, to nie ma tam w zapisach oferty kadry specjalistycznej, tylko remonty, owszem to jest ważne, ale ta atmosfera, sam człowiek, praca z nim, to jest najważniejsze. To mnie dziwi, że tego nie ma”. JAR 3 Badany JAR2 w swojej wypowiedzi podkreśla, iż mimo ich wszelkich starań nie są w stanie zapewnić wszystkim adekwatnej pomocy psychologicznej czy psychiatrycznej, gdyż mają za mało kadry z powyższego zakresu: „Nie jesteśmy w stanie każdemu pomóc, bo każdy jest inny, my próbujemy, ale przydałoby się większe wsparcie psychologiczne, psychiatryczne, może jakieś warsztaty byłyby pomocne”. JAR 2 Ważny aspekt w swojej wypowiedzi porusza badany JAR5, twierdząc, iż zasoby specjalistycznej kadry na terenie gminy Jarosław jest, jednak problem polega na ograniczonej możliwości finansowania jej przez gminę czy miasto Jarosław: „Potencjał u nas pod względem specjalistycznej kadry jest duży, z tym nie ma problemu, natomiast z zatrudnieniem ich jest problem, nie ma na to pieniędzy”. JAR 5 Badany JAR5 wskazuje także na problem zbyt małej ilości w stosunku do potrzeb gminy mieszkań chronionych, co odzwierciedla jego wypowiedź: „ Można by powiedzieć, że jest to powiązane z różnymi sytuacjami: z przemocą w rodzinie, często ofiary przemocy nie maja gdzie się podziać, nie maja takiego miejsca przejściowego, my działamy interwencyjnie ale to jest za mało, musi być więcej takich mieszkań przejściowych, chronionych”. JAR 5 35

Kolejny badany JAR2, zwraca zaś w swojej wypowiedzi uwagę na zbyt małą ilość działań z zakresu integracji zawodowej: „ Oni też powinni, ci co mogą, coś robić, żeby czuć się potrzebnym, przydałby się taki jakiś warsztat z narzędziami żeby mogli coś fajnego robić”. JAR2 W usługach z zakresu integracji społecznej w gminie Jarosław brakuje: szerszej, profesjonalnej pomocy psychologicznej dla osób bezdomnych w rozumieniu większej ilości kadry i większej ilości warsztatów terapii zajęciowej , co pozwoliłoby zmotywować osoby bezdomne do działania i chęci zmiany swojego życia, aktywizacji zawodowej w formie możliwości podjęcia pracy przez osoby bezdomne oraz nawiązywania przez instytucje kontaktów z pracodawcami chętnymi podjąć współpracę z osobami bezdomnymi, praca dałaby osobom bezdomnym poczucie wartości, wiarę w swoje możliwości, co jest istotne nie tylko z tytułu posiadania dochodów, ale także jako czynnik motywujący do podejmowania działań w celu zmiany swojej sytuacji. d) Współpraca międzyinstytucjonalna Mimo stosunkowo dobrej ocenie współpracy międzyinstytucjonalnej przez badanych, wyłaniają się także problemy w tym zakresie. Badany JAR2 zwraca w swojej wypowiedzi uwagę na fakt utrudnionej współpracy z lokalną Służbą Zdrowia, co odzwierciedla poniższy cytat z jego wypowiedzi: „Bywają problemy ze służbą zdrowia(…), Pani doktor w szpitalu na izbie przyjęć np. oświadcza, że ten Pan, nasz bezdomny, nie nadaje się do szpitala, bo ma warunki w schronisku, a wiadomo przecież, że nie ma u nas warunków”. JAR 2 Część badanych wskazuje na problem zbyt małego w ich odczuciu finansowania placówek działających na rzecz osób bezdomnych, mówi o tym JAR2: „ 50 tysięcy dostaje schronisko dla piesków w Orzechowcu i 50 tysięcy złotych, czyli tyle samo dostajemy my”. JAR 2, „Powiem wprost, elity jakby nie chciały znać tego problemu(…), musimy chodzić o wszystko się dopominać”. JAR 2. O fakcie tym wspomina również JAR 5, badany ten jednak tłumaczy fakt zbyt małych środków finansowych przeznaczanych na placówki niosące pomoc osobom bezdomnym zła sytuacją finansową gminy, a nie złą wolą: „Biorąc pod uwagę pryzmat dofinansowań to nie jest to problem w Jarosławiu najważniejszy, jednak zadaję sobie sprawę, ze możliwości finansowe i miasta i gminy nie są duże”. JAR 5 Współpraca międzyinstytucjonalna w gminie Jarosław jest na poziomie dobrym. Instytucje, które zajmują się problemem bezdomności na terenie Gminy Jarosław są dla siebie życzliwie i nastawione są do siebie pozytywnie, mają dobrze wypracowany system wymiany informacji i doświadczeń, co w dużym stopniu ułatwia pracę. Nie ma jednak jednej bazy danych na temat bezdomnych przebywających na terenie Jarosławia. Niektóre instytucje podejmują współpracę nieformalną w części swoich działań, głównie po to, by je przyśpieszyć i lepiej koordynować. Mimo stosunkowo dobrej ocenie współpracy międzyinstytucjonalnej przez badanych, wyłaniają się problemy ze współpracą ze Służbą Zdrowia, wynikającej z braku życzliwości w stosunku do osób bezdomnych i negatywnego, stereotypowego postrzegania ich.

e) Najważniejsze wady i zalety lokalnego systemu pomocy osobom bezdomnym. 36

Zalety lokalnego systemu wsparcia osób bezdomnych : Podstawowe zalety to w miarę dobrze rozwinięty i koordynowany przez instytucje system pomocy doraźnej. Dużym atutem jest także bardzo dobry przepływ informacji pomiędzy instytucjami. Wady lokalnego systemu wsparcia osób bezdomnych: Mimo całkiem dobrze zorganizowanej pomocy doraźnej rażącą potrzebą jest ogrzewalnia dla osób bezdomnych. Problemem, szczególnie w okresie zimowym, jest za mała ilość miejsc w schroniskach. Widoczny jest problem braku dostosowania schronisk i noclegowni pod względem technicznym jak i kadrowym (medycznym i psychologicznym,) do potrzeb osób bezdomnych- starszych i schorowanych, których jest na terenie Jarosławia najwięcej. W zakresie prewencji bezdomności brakuje działań (kampanii społecznych) uwrażliwiających ludzi na problem bezdomności oraz różnorakie zagrożenia, a które to mogą doprowadzić do bezdomności. Brakuje również mieszkań socjalnych oraz wystarczającej ilości pracowników socjalnych, w tym specjalnego zespołu, który zajmowałby się tylko osobami bezdomnymi i zagrożonymi bezdomnością. Brakuje także mieszkań chronionych przeznaczonych dla wychowanków domów dziecka, którzy opuszczają placówkę. Braki widoczne są w działaniach z zakresu integracji społecznej. To, czego najbardziej brakuje, to kadry - specjalistów z zakresu psychologii i psychiatrii, którzy mogliby poświęcać więcej czasu na pracę z osobami bezdomnymi zaburzonymi psychicznie, istnieje także duża potrzeba większej ilości terapii psychologicznych, treningów kompetencji społecznych oraz warsztatów umiejętności życia codziennego, a także prężniejszej aktywizacji zawodowej.

f) Najpilniejsze potrzeby systemu pomocy osobom bezdomnym w Partnerstwie. Potrzeby systemu wsparcia osobom bezdomnym: - Ogrzewalnia dla osób bezdomnych, Ogrzewalnia jest szczególnie istotna ze względu na osoby bezdomne środowiskowe, które często odmawiają pomocy i nie wyrażają zgody na przewiezienie ich do schronisk. Ogrzewalnia powinna mieć charakter placówki interwencyjnej, całodobowej, zapewniającej pomoc doraźną osobom bezdomnym w najtrudniejszej sytuacji życiowej. Ogrzewalnia na terenie gminy Jarosław, w związku z skalą bezdomności powinna być przystosowana na kilkanaście osób, powinna funkcjonować głównie w okresie jesienno-zimowym. W ogrzewalni osoby bezdomne powinny mieć możliwość przebywania w cieple, możliwość skorzystania z toalety, doraźnej pomocy medycznej, wymiany odzieży, gorących napojów. Ogrzewalnia powinna znajdować w miejscu dostępnym, najlepiej w pobliżu centralnych węzłów komunikacyjnych - zwiększenie ilości miejsc w schroniskach, szczególnie w okresie zimowym wraz z stworzeniem pomieszczenia przejściowego dla nowych bezdomnych, często pod wpływem alkoholu, w różnym stanie zdrowia, miejsce takie pozwoliłoby zachować bezpieczeństwo zarówno mieszkańców placówki jak i personelu, - dostosowanie schronisk pod względem technicznym jak i kadrowym (medycznym i psychologicznym) do potrzeb osób bezdomnych- schorowanych, niepełnosprawnych w podeszłym wieku, brak wyposażenia w podstawowy sprzęt medyczny oraz braku wystarczającej kadry medycznej nie pozwala zapewnić tym osobom właściwej, adekwatnej do ich stanu zdrowia opieki, co w konsekwencji może doprowadzić do pogorszenia się stanu zdrowia tych osób. Duża część osób bezdomnych przebywających w schroniskach dla bezdomnych mężczyzn, ze względu na swój stan zdrowia powinny się znajdować w takich placówkach jak DPS czy ZOL, jednak w rzeczywistości bardzo rzadko udaje się ich tam 37

przenieść, ze względu na zbyt małe dochody osób bezdomnych, niechętne dopłacanie gminy za pobyt w droższych placówkach oraz na bardzo długi czas oczekiwania na wolne miejsce. W związku z powyższym bardzo istotne jest dostosowanie placówki do aktualnych potrzeb dużej części osób bezdomnych - w podeszłym wieku oraz o bardzo złej kondycji zdrowotnej, w celu zapewnienia im odpowiedniej opieki, -działania (kampania społeczna) uwrażliwiająca ludzi na problem bezdomności oraz różnorakie zagrożenia, a które to mogą doprowadzić do bezdomności, które miałyby na celu pobudzenie świadomości społecznej wśród mieszkańców miasta i gminy Jarosław na temat problematyki bezdomności, - potrzeba więcej specjalistów z zakresu psychologii i psychiatrii, którzy mogliby poświęcić czas na pracę z osobami bezdomnymi zaburzonymi psychicznie, istnieje także duża potrzeba większej ilości terapii psychologicznych, treningów kompetencji społecznych oraz warsztatów umiejętności życia codziennego, a także prężniejszej aktywizacji zawodowej, co pozwoliłoby zmotywować osoby bezdomne do działania i chęci zmiany swojego życia, - podjecie aktywizacji zawodowej w formie możliwości podjęcia pracy przez osoby bezdomne oraz nawiązywania przez instytucje kontaktów z pracodawcami chętnymi podjąć współpracę z osobami bezdomnymi, praca dałaby osobom bezdomnym poczucie wartości, wiarę w swoje możliwości, co jest istotne nie tylko z tytułu posiadania dochodów, ale także jako czynnik motywujący do podejmowania działań w celu zmiany swojej sytuacji, - należy powołać zespół pracowników socjalnych, zajmujący się tylko problematyką bezdomności z przeprowadzeniem szerokiego przeszkolenia tychże osób, zwiększyłoby to jakość usług z zakresu pracy socjalnej, co przełożyłoby się na większą efektywność działań, - istnieje potrzeba zwiększenia ilości mieszkań socjalnych, przede wszystkim o małym metrażu, co dawałoby szansę ubogiemu społeczeństwa na terenie gminy Jarosław takowe mieszkanie utrzymać i nie zalegać z zobowiązaniami finansowymi, - zwiększyć ilość mieszkań chronionych, z przeznaczeniem dla byłych wychowanków domów dziecka, działania te jednak powinny być dokonane w ramach innego systemu finansowaniaProgram „Wsparcie Rodziny i Dziecka”, Program Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej.

7. Ocena systemu wsparcia dokonana przez osoby bezdomne. a) Charakterystyka badanej grupy W badaniu wzięły udział 22 osoby. W tym 5 kobiet oraz 17 mężczyzn Na czas przeprowadzania badań z osobami bezdomnymi w schronisku dla bezdomnych mężczyzn przebywało 38 osób, w schronisku dla bezdomnych kobiet 32 osoby. Schronisko dla bezdomnych kobiet jest faktycznie formą „przytułku dla mieszkanek wsi”, za które gminy nie chcą ponosić większej odpłatności w domach pomocy społecznej. Na dzień badania tylko 5 z 32 kobiet spełniało kryteria ustawowe osoby bezdomnej i z nimi przeprowadzono wywiady. Część z osób przebywających w schronisku dla mężczyzn nie wyraziła zgody na udział w badaniu, część osób z powodów złego stanu zdrowia nie była w stanie wziąć w nim udziału. Wykonawca jest w posiadaniu poświadczenia MOPS w Jarosławiu, że tylko tyle osób można było objąć badaniem. Średni wiek badanego wynosił niecałe 63 lata, mediana i modalna były równe i wynosiły 62 lata. Najmłodszy bezdomny w czasie badania miał 52 lata, najstarszy 73 lata. Dane te pokazują, że przebadana grupa osób bezdomnych składała się w osób starszych, w przeważającej mierze mężczyzn. Wszyscy są obywatelami Polski. 38

Badani reprezentują zróżnicowany poziom wykształcenia. Niecałe 32% ma wykształcenie zawodowe, 32% - podstawowe, 32% średnie, 4% wyższe. Średnio badani są bezdomnymi od niecałych 6 lat. W przebadanej grupie występuje duże zróżnicowanie pod względem okresu przebywania w stanie bezdomności. Jedna osoba jest bezdomna od 16 lat. Większość badanych, 23%, jest bezdomna od 5 lat. Badane osoby bezdomne zostały poproszone o wskazanie miejsca, w którym w przeciągu ostatniego roku, najczęściej przebywały. Poniższy rysunek przedstawia wskazane przez badanych miejsca. Szczegółowy i pełen rozkład odpowiedzi przedstawia umieszczona pod rysunkiem tabela.

Rys. 1 Najczęstsze miejsce pobytu bezdomnego w ciągu ostatniego roku Gdzie przebywał/a Pan/i najczęściej w ciągu ostatniego roku? (dopuszczalna więcej niż jedna odpowiedź) Schronisko, noclegownia, ogrzewalnia (placówki dla bezdomnych)

100%

Rury i węzły ciepłownicze, bunkry

Stancje, pokoje wynajmowane

9,1%

Kątem u rodziny lub znajomych

9,1%

Altanki, baraki na działkach

4,5%

Mieszkania wspierane

Pustostany, domy do rozbiórki

Szpital

Dworzec, wagony, bocznice kolejowe

Zakład penitencjarny (więzienie)

Klatki schodowe, strychy, piwnice

4,5%

Inne Tabela 17 Miejsce pobytu w przeciągu ostatniego roku.

13,6%

Większość wskazała schronisko, noclegownie i ogrzewalnie. Inne miejsca pojawiały się sporadycznie. Średnio badani przebywają na terenie gminy od 21 lat. W przebadanej grupie występuje duże zróżnicowanie pod względem okresu przebywania na terenie gminy. Najdłużej przebywająca na terenie gminy osoba jest tam od 64 lat. Najkrócej – 9 miesięcy.

Rys. 2 Czas przebywania na terenie gminy.

Powyższy wykres pokazuje, że w większości przypadków bezdomni przebywają na terenie gminy od 4 i więcej lat. Większość bezdomnych posiada dzieci (86%). Średnia liczba dzieci, która ma bezdomny wynosi 2,3. Większość posiada 2 dzieci (47%). Największą liczbę dzieci (5) posiada 1 badana osoba. Liczba dzieci

21,1%

47,4%

21,1%

5,3%

Tabela 3 Liczba dzieci

Żaden badany nie wyjeżdżał w celach zarobkowych za granicę. Biorąc dodatkowo pod uwagę wiek badanych i okres przebywania w bezdomności, można postawić wniosek, że grupa osób bezdomnych w Jarosławiu w zdecydowanej większości składa się z osób trwale bezdomnych, które związały swoje życie z systemem wsparcia oferowanym w gminie. Potencjalnie ważną informacją jest fakt posiadania przez nich dzieci. Prawie połowa przebadanych ma ich dwoje. b) System wsparcia w opinii osób bezdomnych. 40

a. poziom obłożenia systemu wsparcia Następujący odsetek badanych osób bezdomnych z terenu gminy Jarosław korzystał z:

Rys. 3 Wykorzystanie instytucji systemu wsparcia osób bezdomnych

Czy w ciągu ostatniego roku, na terenie Jarosławia korzystał/a Pan/i z którejkolwiek z wymienionych form pomocy udzielanych przez różne instytucje (pomoc społeczna, organizacja pozarządowa, stowarzyszenie, itd.)? Proszę wskazać wszystkie, z których pomocy Pan/i korzystał/a w ciągu ostatniego roku. Wsparcie finansowe w postaci zasiłku Schronienie (noclegownia / schronisko) Pomoc w nawiązaniu pozytywnych relacji z rodziną Pomoc psychologiczna Pomoc lekarska, szpitalna Odzież Wyżywienie Indywidualny program wychodzenia z bezdomności Łaźnia Pomoc uzyskana bezpośrednio na ulicy (streetworking) Korzystanie z poradni uzależnień Pomoc w spłacie zadłużenia (czynszowego, alimentacyjnego, innych) Pomoc w znalezieniu mieszkania Pomoc w znalezieniu pracy Podjęcie nauki w celu zdobycia lepszego wykształcenia Kursy zawodowe, staże, doradztwo zawodowe, pośrednictwo pracy Nie korzystałem z żadnej Inne

Korzystanie z pomocy Korzystał/a

Nie korzystał/a

36,4% 100% 4,5% 4,5% 81,8% 68,2% 95,5%

63,6%

13,6%

Która z pomocy najbardziej potrzebna? 10% 90%

form jest Pani/i

95,5% 95,5% 18,2% 31,8% 4,5% 100% 100% 100% 86,4% 100% 100% 86,4% 100% 100% 100% 100%

Tabela 18 Wykorzystanie i ocena użyteczności instytucji systemu wsparcia osób bezdomnych.

Wszyscy bez wyjątku badani korzystają ze schroniska i noclegowni. Prawie wszyscy (95,5%) korzysta z możliwości wyżywienia. Oba wyniki są oczywiste biorąc pod uwagę, że badanie było prowadzone tylko w tych instytucjach. W trzeciej kolejności, 81,8% bezdomnych korzysta z opieki medycznej. Niewiele mniej osób (68,2%) pozyskuje z systemu pomocy odzież. Pozostałe formy wsparcia są wykorzystywane przez bezdomnych w mniejszym stopniu. Nieco ponad 36% otrzymuje wsparcie finansowe w postaci zasiłku. 13,6% wykorzystuje pomoc w znalezieniu pracy, jedynie 14% korzysta z poradni uzależnień, 5% z pomocy psychologicznej i 5% z pomocy z w nawiązaniu pozytywnych relacji z rodziną. b. działanie systemu wsparcia Czy w ciągu ostatniego roku, na terenie Jarosławia spotkał(a) się Pan/i z odmową pomocy? Tak Nie

100%

Ile razy odmówiono Pani/i pomocy w ciągu ostatniego roku? 1-2 razy 3-5 razy więcej niż 5 trudno powiedzieć razy

0% 0% 0% 0% Tabela 19 Odsetek bezdomnych, którym odmówiono pomocy.

Bezdomni biorący udział w badaniu wystawili następującą ocenę OPS-owi w Jarosławiu:

Rys. 4 Ocena ośrodka pomocy społecznej Czy w ciągu ostatniego roku korzysta Pan/i z pomocy ośrodka pomocy społecznej działającego na terenie Jarosławia? Tak Nie

52%

48%

Jak Pan/i ocenia na skali ocen szkolnych (2-5) działanie ośrodka? niedostateczna dostateczna

dobra

bardzo dobra

80%

20%

Średnia ocena

4,2 Tabela 20 Odsetek bezdomnych korzystających z pomocy OPS

Żadnemu bezdomnemu nie odmówiono pomocy w przeciągu ostatniego roku. Większość badanych korzysta ze wsparcia Ośrodka Pomocy Społecznej. Ocena działającego w Jarosławiu Ośrodka Pomocy Społecznej jest bez wyjątku dobra lub bardzo dobra. c. ocena placówki Bezdomni biorący udział w badaniu wystawili następującą ocenę placówce, w której aktualnie się znajdują:

Rys. 5 Ocena placówki na skali ocen szkolnych, w której badani aktualnie przebywają Jak ogólnie Pan/i ocenia na skali ocen szkolnych (2-5) pomoc, którą uzyskuje Pan/i w placówce, w której aktualnie się znajdujemy? niedostateczna

dostateczna

dobra

24% 4,8 Tabela 21 Ocena pomocy uzyskiwanej w aktualnym miejscu pobytu.

bardzo dobra

76%

Średnia ocena

Następujący odsetek osób bezdomnych biorących udział w badaniu deklaruje, że:

Rys. 6 Ocena różnych aspektów placówki, w której badani aktualnie przebywają TAK

NIE

NIE WIEM

Czy placówka, w której się Pan/i znajduje położona jest w dogodnym miejscu? 100%

Czy w placówce, w której się Pan/i znajduje istnieją jasne zasady pobytu?

95%

Czy w placówka, w której się Pan/i znajduje czuje się Pan/i bezpiecznie?

90%

10%

Czy placówka, w której się Pan/i znajduje jest według Pana/i przepełniona?

16,7%

83,3%

Czy w placówce, w której się Pan/i znajduje ma Pan/i poczucie prywatności?

50%

Czy w placówce, w której się Pan/i znajduje traktowany(a) jest Pan/i przez 95% opiekunów z szacunkiem?

Czy w miejscu, w którym aktualnie się Pan/i znajduje ma Pan/i łatwy dostęp 100% do urządzeń sanitarnych (toalety, prysznice)?

Czy w miejscu, w którym aktualnie się Pan/i znajduje czuje się Pan/i osobą 80% bezdomną?

20%

Tabela 22 Ocena placówki aktualnego pobytu badanych.

Bezdomni biorący udział w badaniu wystawili ocenę ośrodkowi, w którym aktualnie się znajdowali. Ocena działającej w Jarosławiu placówki jest bez wyjątku dobra lub bardzo dobra. Średnia ocena wynosi 4,8 co na skali ocen szkolnych oznacza 5-. Badani zostali poproszeni o ocenienie placówki pod względem szeregu wskazanych cech. Wszyscy bez wyjątku zgodzili się, że w placówce mają łatwy dostęp do urządzeń sanitarnych oraz, że placówka położona jest w dogodnym miejscu. Zdecydowana większość badanych (95%) zgodziła się również, że w placówce traktowani są przez opiekunów z szacunkiem oraz (uważa tak 95%) mają w placówce poczucie prywatności. 90% stwierdziło, że w placówce czuje się bezpiecznie. Nie zmieniło to jednak faktu, że 80%, że w placówce czuje się osobą bezdomną i tylko 50% ma poczucie prywatności. Oceniając poziom zapełnienia placówki bezdomni uznali (83,3%), że nie jest ona przepełniona. 44

c) Sytuacja społeczno-ekonomiczna osób bezdomnych. a. położenie na rynku pracy i sytuacja finansowa Następujący odsetek osób bezdomnych biorących udział w badaniu deklaruje, że:

Rys. 7 Aktualna sytuacja zawodowa badanych TAK

NIE

NIE WIEM

90,5%

9,5%

Czy był(a)by Pan/i gotowy(a) do podjęcia pracy jutro bądź w najbliższych 33,3% dniach?

66,7%

Czy w ciągu ostatniego roku uczestniczył(a) Pan/i w jakiejkolwiek aktywności związanej z podnoszeniem swoich kwalifikacji zawodowych czy innych 0% umiejętności?

100,0%

Czy w ciągu ostatniego miesiąca szukał(a) Pan/i pracy?

19,0%

81,0%

Czy aktualnie pracuje Pan/i zarobkowo?

4,8%

95,2%

Czy posiada Pan/i jakikolwiek zawód, fach?

Tabela 23 Aktualna sytuacja zawodowa badanych.

Większość badanych bezdomnych (90,5%) deklaruje, że posiada jakiś fach lub zawód. Pomimo tego jedynie 33,3% deklaruje, że jest gotowa do podjęcia pracy jutro bądź w najbliższych dniach. Jeszcze mniej osób (19%) przyznaje, ze w ciągu ostatniego miesiąca szukała pracy. Nie zaskakuje zatem wynik badania, zgodnie z którym jedynie 4,8% badanych aktualnie pracuje zarobkowo. Następujący odsetek osób bezdomnych biorących udział w badaniu wskazuje na następujące źródła dochodów:

Rys. 8 Ocena różnych aspektów placówki, w której badani przebywają aktualnie Proszę zaznaczyć z jakiego źródła / źródeł pochodzą Pan/i dochody w % badanych bieżącym roku? (dopuszczalne wiele odpowiedzi) wskazujących dane źródło Praca na podstawie umowy o pracę, zlecenie, dzieło 0% Renta 33,3% Zasiłek stały / okresowy z pomocy społecznej 42,9% Zbieractwo 4,8% Praca bez formalnej umowy („na czarno” 4,8% Zasiłek dla bezrobotnych 0% Zasiłek celowy z pomocy społecznej 4,8% Emerytura 23,8% Alimenty 0% Żebractwo 0% Wsparcie członków rodziny 0% Nie mam żadnych dochodów 4,8% Tabela 24 Deklarowane źródła dochodów w bieżącym roku.

W większości wypadków (42,9%) źródłem dochodu badanych jest zasiłek stały / okresowy z pomocy społecznej. Dwa kolejne względnie powszechne źródła dochodu to renta (33,3%) oraz emerytura (23,8%). Jedynie niewielka cześć bezdomnych czerpie dochody z takich źródeł jak: zasiłek celowy z pomocy społecznej – 4,8%; praca bez formalnej umowy („na czarno”) – 4,8%; zbieractwo – 4,8%. Optymistyczny jest fakt, że tylko 4,8% badanych nie posiada żadnego źródła dochodu. Natomiast warto zwrócić uwagę na to, że żaden z badanych bezdomnych nie otrzymywał pieniędzy od rodziny czy zasiłku dla bezrobotnych lub z pracy.

Rys. 9 Rozkład dochodów badanych Jeśli ma Pan/i dochody? Proszę podać jaką kwotą, średnio, dysponuje Pan/i na miesiąc.

9,5% 0% 42,9% 23,8% 14,3%

Do 200 zł od 201 zł do 400 zł od 401 zł do 600 zł od 601 zł do 800 zł od 801 zł do 1000 zł

9,5% 9,5% 0% 0% 0% 0%

od 1001 zł do 1200 zł od 1201 zł do 1500 zł od 1500 zł do 1800 zł powyżej 1800 zł trudno powiedzieć, nie wiem, nie liczyłem nie powiem

Tabela 25 Deklarowana przez badanych wysokość dochodu na miesiąc. Mediana = Modalna = 3

Dochody badanych osób bezdomnych nie są wysokie. Najwięcej osób (42,9%) na miesiąc dysponuje kwotą pomiędzy 401 a 600 zł. Jedynie 9,5% osiąga najwyższy w tej grupie poziom dochodu w wysokości pomiędzy 1201 a 1500 zł. b. różne zachowania społeczne Następujący odsetek osób bezdomnych biorących udział w badaniu deklaruje, że:

Rys. 10 Zróżnicowane zachowania społeczne: występowanie

TAK

NIE

NIE WIEM

Czy w ciągu ostatniego roku korzystał/a Pan/i z darmowych posiłków 9,1% rozdawanych „na mieście”?

90,9%

Czy w ciągu ostatniego roku zdarzały się w tym toku sytuacje, w 9,1% których przebywał Pan/i nielegalnie w jakichś miejscach?

90,9%

Czy w tym roku otrzymywał(a) Pan/i darmowe ubrania?

40,9%

59,1%

Czy w ciągu ostatniego roku korzystał/a Pan/i z przejazdów środkami 22,7% komunikacji miejskiej „na gapę”?

77,3%

Czy w ciągu ostatniego roku zdarzyła się Pani/i sytuacja proszenia 9,1% ludzi o „datki” na ulicy?

90,9%

Tabela 26 Różne zachowania społeczne.

Badani zostali poproszeni o stwierdzenie, czy zdarzyły im się różne sytuacje, które są stereotypowo wiązane z bezdomnością. Spośród szeregu wylistowanych zachowań tylko otrzymywanie darmowych ubrań było względnie częste wśród badanych – dotyczyło 40,9% badanych. Niektórym bezdomnym (22,7%) zdarzało się korzystać z przejazdów środkami komunikacji miejskiej „na gapę”. Sporadycznie badanym zdarzyła się sytuacja proszenia ludzi o „datki” na ulicy – 9,1%; zdarzały się w tym roku sytuacje, w których przebywał nielegalnie w jakichś miejscach – 9,1%; korzystali darmowych posiłków rozdawanych „na mieście” – 9,1%. d) sytuacja finansowa Następujący odsetek osób bezdomnych biorących udział w badaniu deklaruje, że:

Rys. 11 Aktualna sytuacja finansowa badanych

TAK

NIE

NIE WIEM

Czy aktualnie posiada Pan/i jakieś długi, pożyczki, zaległości finansowe, bądź inne bieżące zobowiązania finansowe, np. alimenty, 22,7% kary sądowe, zajęcia komornicze?

77,3%

Czy posiada Pan/i jakieś długi, pożyczki u swoich znajomych, 4,5% przyjaciół bądź związane z zakupami „na zeszyt”?

95,5%

Czy aktualnie posiada Pan/i jakieś pieniądze inne niż te pochodzące z 61,9% pomocy społecznej?

38,1%

Czy w ciągu ostatniego roku zdarzały się takie sytuacje, w których brakowało Pan/i pieniędzy na zakup rzeczy dla Pani/i ważnych takich 36,4% jak jedzenie, leki, odzież, itp?

63,6%

Czy w ciągu ostatniego roku zdarzały się Pan/i sytuacje, w których musiał(a) się Pan/i ukrywać przed osobami/instytucjami, którym jest 0% Pan/i winien pieniądze?

100,0%

Tabela 27 Aktualna sytuacja finansowa badanych.

Aktualną sytuację badanych osób bezdomnych w Jarosławiu można uznać za dobrą. Z zebranych danych wynika, że 61,9% osób posiada jakieś pieniądze inne niż te pochodzące z pomocy społecznej. Nie zmienia to faktu, że sytuacja finansowa pewnej części, około 1/3, badanych jest trudna. W przypadku 34,6% bezdomnych zdarzały się sytuacje w ciągu ostatniego roku, że brakowało pieniędzy na zakup rzeczy ważnych. 22,7% aktualnie posiada zobowiązania finansowe, 4,5% posiada jakieś długi, pożyczki u osób prywatnych. Optymizmem napawa natomiast fakt, że żaden z badanych nie musiał w ciągu ostatniego roku ukrywać się przed osobami/instytucjami, którym jest winien pieniądze.

e) Sytuacja prawna osób bezdomnych. Następujący odsetek osób bezdomnych biorących udział w badaniu deklaruje, że:

Rys. 12 Aktualna sytuacja prawna badanych

TAK

NIE

NIE WIEM

Czy posiada Pan/i dowód osobisty?

100%

Czy aktualnie posiada Pan/i ubezpieczenie zdrowotne?

100%

Czy znajduje się Pan/i na aktualnej liście osób oczekujących na 13,6% mieszkanie socjalne bądź komunalne?

86,4%

Czy posiada Pan/i prawo własności do lokalu mieszkalnego?

4,5%

95,5%

Czy posiada Pan/i stały meldunek?

100%

Tabela 28 Aktualna sytuacja prawna badanych.

Żaden z badanych bezdomnych nie posiada stałego meldunku. Jedynie nieliczni (4,5%) posiadają prawo własności do lokalu mieszkalnego. Niewiele więcej osób, bo tylko 13,6%, znajduje się na aktualnej liście osób oczekujących na mieszkanie socjalne, bądź komunalne. Lepiej natomiast wygląda sytuacja badanych osób bezdomnych, jeśli chodzi o dokumenty i ubezpieczanie. Wszyscy przebadani posiadają dowód osobisty oraz aktualnie ubezpieczenie zdrowotne. f) Profil psychospołeczny badanych osób bezdomnych. a. patologie społeczne 50

Następujący odsetek osób bezdomnych biorących udział w badaniu deklaruje, że:

Rys. 13 Patologie społeczne wśród badanych

TAK

NIE

NIE WIEM

Czy przebywał(a) Pan/i kiedykolwiek w zakładzie karnym, areszcie 13,6% śledczym, zakładzie poprawczym?

86,4%

Czy w Pan/i najbliższym otoczeniu zdarzają się sytuacje stosowania 0% przemocy?

100,0%

Czy w ciągu ostatniego roku miała/a lub aktualnie ma Pan/i konflikty ze służbami porządkowymi takimi jak policja, straż miejska, służba 9,1% ochrona kolei, prywatne firmy ochroniarskie, itp.?

90,9%

Czy w ciągu ostatniego roku zdarzyło się Pan/i upić?

22,7%

77,3%

Czy ma Pan/i osobiste doświadczenia ze stosowaniem narkotyków?

100,0%

Tabela 29 Patologie społeczne wśród bezdomnych.

Problem patologii społecznych w niewielkim stopniu dotyka bezdomnych z Jarosławia. Zdarzają się przypadki picia alkoholu: 22,7% przyznaje, że w ciągu ostatniego roku zdarzyło się im upić. Żaden z badanych nie przyznał, że ma osobiste doświadczenia ze stosowaniem narkotyków lub że w najbliższym otoczeniu zdarzają się sytuacje stosowania przemocy. Niewielka część bezdomnych (13,6%) przebywała w zakładzie karnym, areszcie śledczym, zakładzie poprawczym. Jeszcze mniej, 9,1%, w ciągu ostatniego roku miała lub aktualnie ma konflikty ze służbami porządkowymi. b. kapitał społeczny Następujący odsetek osób bezdomnych biorących udział w badaniu deklaruje, że: 51

Rys. 14 Kapitał społeczny wśród badanych

TAK

NIE

NIE WIEM

Czy głosował(a) Pan/i w ostatnich wyborach do Sejmu i Senatu RP, 36,4% które odbyły się 9 października 2011 roku?

63,6%

Czy ogólnie ufa Pan/i innym ludziom?

45,5%

54,5%

Czy aktualnie ma Pan/i jakąkolwiek pasję, zainteresowania, które Pan/i 36,4% realizuje?

63,6%

Czy w ciągu ostatniego roku angażował(a) się Pan/i w działania na rzecz jakiejś społeczności (osiedla, miejscowości, ulicy, bloku, 0% najbliższego sąsiedztwa itd.) lub jakiejś grupy osób?

100,0%

Czy czuje się Pan/i pełnoprawnym obywatelem społeczeństwa?

31,8%

68,2%

Tabela 30 Kapitał społeczny wśród badanych.

Badane osoby bezdomne nie mają w większości wypadków poczucia wykluczenia: w 68,2% czują się pełnoprawnymi obywatelami społeczeństwa. Prawie połowa z nich (45,5%) ufa ludziom. Słabiej natomiast wypada poziom aktywnego zaangażowania społecznego bezdomnych: 36,4% aktualnie ma pasję, zainteresowania, które realizuje; 36,4% głosowało w ostatnich wyborach do parlamentu. Nikt nie angażował się w działania na rzecz jakiejś społeczności w ciągu ostatniego roku. c. wsparcia społeczne Następujący odsetek osób bezdomnych biorących udział w badaniu deklaruje, że:

Rys. 15 Wsparcie społeczne badanych ze strony otoczenia społecznego

TAK

NIE

NIE WIEM

Czy może Pan/i aktualnie liczyć na jakiekolwiek wsparcie ze strony 27,3% członka Pani/i najbliższej rodziny?

72,7%

Czy ma Pan/i bliską osobę spoza najbliższej rodziny, na której 22,7% wsparcie może Pan/i liczyć?

77,3%

Czy może Pan/i liczyć na jakiekolwiek wsparcie kolegów, znajomych? 13,6%

86,4%

Czy w ciągu ostatniego roku korzystał/a Pan/i z pomocy/opieki 54,5% społecznej?

45,5%

100%

Czy w ciągu ostatniego roku korzystał/a Pan/i z pomocy instytucji 0% charytatywnych, kościelnych, itp.? Tabela 31 Wsparcie społeczne badanych ze strony otoczenia społecznego.

Głównym źródłem wsparcia społecznego dla osób bezdomnych jest zinstytucjonalizowana pomoc społeczna. W ciągu ostatniego roku 54,5% bezdomnych korzystało z pomocy / opieki społecznej. Mniej, bo 27,3% może aktualnie liczyć na wsparcie ze strony członka najbliższej rodziny, a 22,7% ma bliską osobę spoza najbliższej rodziny, na której wsparcie może liczyć. Tylko 13,6% może liczyć na wsparcie kolegów, znajomych. Żaden z badanych w ciągu ostatniego roku nie korzystał z pomocy instytucji charytatywnych, kościelnych, itp. d. dobrostan psychiczny Następujący odsetek osób bezdomnych biorących udział w badaniu deklaruje, że:

Rys. 16 Dobrostan psychiczny badanych

TAK

NIE

NIE WIEM

Czy w miejscu, w którym aktualnie Pan/i przebywa czuje się Pan/i 100% bezpiecznie?

Czy czuje się Pan/i osobą bezdomną?

86,4%

13,6%

Czy czuje się Pan/i osobą samotną?

86,4%

13,6%

Czy ma Pan/i wpływ na własne życie?

77,3%

22,7%

63,6%

4,5%

Czy widzi Pan/i szansę na poprawę swojej sytuacji życiowej w ciągu 31,8% najbliższych 12 miesięcy? Tabela 32 Dobrostan psychiczny badanych.

Wyniki ankiety pokazały, że 100% badanych w miejscu, w którym aktualnie przebywa, czuje się bezpiecznie. Jednocześnie jednak 86,4% czuje się osobą samotną. Podobnie, 86,4% czuje się osobą bezdomną. Badani mają poczucie sprawstwa w swoim życiu: 77,3% deklaruje, że ma wpływ na własne życie. Ale jedynie 31,8% widzi szansę na poprawę swojej sytuacji życiowej w ciągu najbliższych 12 miesięcy. g) Sytuacja zdrowotna badanych osób bezdomnych. Następujący odsetek osób bezdomnych biorących udział w badaniu deklaruje, że:

Rys. 17 Zdrowie badanych

TAK

NIE

NIE WIEM

Czy aktualnie czuje się Pan/i osobą zdrową?

31,8%

68,2%

Czy choruje Pan/i stale na jakąś chorobę?

59,1%

40,9%

Czy jest Pan/i pod kontrolą, czy leczy się Pan/i u jakiegoś lekarza?

59,1%

40,9%

Czy ze względu na stan zdrowia ma Pan/i jakiekolwiek trudności z wykonywania codziennych czynności takich jak mycie się, ubieranie, 19,0% poruszanie się, dbanie o własną higienę, przygotowanie posiłku?

81,0%

Czy w ciągu ostatniego roku był(a) Pan/i w szpitalu?

31,8%

68,2%

Czy w ciągu ostatniego roku był(a) Pan/i u lekarza?

86,4%

13,6%

Czy jest Pan/i przewlekle chory?

59,1%

40,9%

Tabela 33 Zdrowie badanych. Czy aktualnie ma Pan/i orzeczony stopień o niepełnosprawności? Tak Nie

54,5%

45,5%

Jaki stopień niepełnosprawności Pan/i posiada?

Czy jest Pan/i w trakcie starania się o przyznanie grupy inwalidzkiej/stopnia niepełnosprawności?

znaczny/ pierwsza grupa

umiarkowany/ lekki/ trzecia nie wiem druga grupa grupa

tak

nie

18,2% 45,5% 36,4% 0% 9,1% 81,8% Tabela 34 Odsetek badanych deklarujących orzeczenie o niepełnosprawności.

nie wiem

9,1%

Sytuacja zdrowotna bezdomnych osób badanych jest trudna. Aż 59,1% jest przewlekle chora. Większość, 86,4% w ciągu ostatniego roku była u lekarza, a 59,1% jest pod kontrolą 55

i leczy się u jakiegoś lekarza. 31,8% w ciągu ostatniego roku była w szpitalu. 19% ze względu na stan zdrowia, ma trudności z wykonywania codziennych czynności. Aktualnie 54,5% bezdomnych ma orzeczony stopień o niepełnosprawności. W tym, w przypadku większości (81,9%) orzeczono drugą lub trzecią grupę. Grupę pierwszą orzeczono w przypadku 18,2% badanych. Spośród badanych 31,8% deklaruje, że aktualnie czuje się osobą zdrową. h) Wchodzenie i wychodzenie z bezdomności. a. wychodzenie z bezdomności Następujący odsetek osób bezdomnych biorących udział w badaniu deklaruje, że:

Rys. 18 Działania podjęte przez badanych w celu wyjścia z bezdomności Przedstawię Pani/i listę czynności, które czasem podejmują osoby bezdomne aby zmienić swoją sytuację życiową. Proszę wskazać, jakie TAK czynności w ciągu ostatniego roku podejmował(a) Pan/i, aby wyjść z bezdomności? (dopuszczano wiele odpowiedzi)

NIE

NIE WIEM

Szukałem/szukałam pracy / korzystałem/korzystałam z doradztwa 42,9% zawodowego

57,1%

Przystąpiłem/przystąpiłam do indywidualnego programu wychodzenia 0% z bezdomności

100%

Wyrobiłem/wyrobiłam dokumenty

100%

Poprawiłem/poprawiłam kontakty z rodziną

100%

Szukałem/szukałam miejsca do zamieszkania

14,3%

85,7%

Podjąłem/podjęłam terapię

4,8%

95,2%

Podjąłem/podjęłam edukację (szkoła, kursy, szkolenia)

100%

Podjąłem/podjęłam leczenie

33,3%

66,7%

Zredukowałem/zredukowałam zadłużenie

100%

Nic nie robiłem/robiłam

23,8%

76,2%

0% 0%

Inne działania 0% Tabela 35 Działania podjęte przez badanych w celu wyjścia z bezdomności

100%

Badani zostali poproszeni o wskazanie działań, które podejmowali w celu wyjścia z bezdomności. Dominującą strategią jest próba wejścia na rynek pracy: 42,9% badanych szukało pracy lub korzystało z doradztwa zawodowego. Część osób, 33,3%, podjęła leczenie, 14,3% szukała miejsca do zamieszkania, 4,8% podjęła terapie. Pewna liczba badanych, 23,8%, przyznaje, że nic nie robiła w celu wyjścia z bezdomności. Nikt z badanych nie podjął prób kontaktu z rodziną, nie przystąpił do indywidualnego programu wychodzenia z bezdomności, nie wyrobił dokumentów, nie podjął edukacji lub próby zredukowania zadłużenia. Następujący odsetek osób bezdomnych biorących udział w badaniu wskazuje na najlepsze formy wspierania wychodzenia z bezdomności:

Rys. 19 Najlepsze według badanych sposoby wspierania wychodzenia z bezdomności

Co według Pana/i najbardziej pomogłoby Pani/i w wyjściu z TAK bezdomności? (dopuszczano maksymalnie 5 odpowiedzi)

NIE

NIE WIEM

Posiadanie pracy, pomoc w jej znalezieniu

22,7%

77,3%

Wsparcie finansowe, zapomogi

13,6%

86,4%

Podsiadanie własnego miejsca zamieszkania

22,7%

77,3%

Profesjonalna opieka lekarska, pomoc rehabilitacja, wsparcie terapeutyczne Redukcja zadłużenia

medyczna,

leczenie

0% 0%

100% 100%

0% 0%

Pomoc w wyrobieniu dokumentów (uzyskanie formalnego meldunku, 0% wyrobienie dowodu osobistego, ubezpieczenia zdrowotnego)

100%

Poprawa kontaktów rodzinnych,

100%

Pomoc rzeczowa (ubranie, odzież, nocleg, itp.)

100%

Pomoc rodziny, wsparcie rodziny

4,5%

95,5%

Nic mi nie pomoże w wyjściu z bezdomności,

45,5%

54,5%

Inne

22,7%

77,3%

Tabela 36 Najlepsze według badanych sposoby wspierania wychodzenia z bezdomności.

Wśród bezdomnych panuje pesymizm. Najczęściej udzielaną odpowiedzią na pytanie „Co według Pana/i najbardziej pomogłoby Pani/i w wyjściu z bezdomności?” było: „Nic mi nie pomoże w wyjściu z bezdomności” – uważa tak 45,5% badanych. Mniejszość uważa, że podsiadanie własnego miejsca zamieszkania może pomóc – 22,7%; posiadanie pracy – 22,7%; wsparcie finansowe – 13,6%; pomoc rodziny – 4,5%. b. przyczyny bezdomności Gdzie Pan/i bezdomnym?

mieszkała

okresie

poprzedzającym

We własnym mieszkaniu

zostanie 80%

W mieszkaniu wynajętym W więzieniu W mieszkaniu rodziców W domu dziecka W mieszkaniu konkubenta/tki

6,7%

W domu poprawczym W szpitalu W hotelu robotniczym / mieszkaniu zakładowym U kolegi/koleżanki U innego członka rodziny W innym miejscu

13,3%

Tabela 37 Miejsce pobytu w okresie poprzedzającym zostanie bezdomnym.

Następujący odsetek osób bezdomnych biorących udział w badaniu jako przyczynę popadnięcia w bezdomność wskazuje:

Rys. 20 Deklarowane przez badanych przyczyny popadnięcia w bezdomności Proszę cofnąć się w czasie i sięgnąć pamięcią do czasu JEDNEGO ROKU przed okresem Pani/i bezdomności. Czy w tamtym czasie wystąpiło któreś z następujących wydarzeń? Jeśli tak, proszę powiedzieć, czy zwracał się Pan/i o pomoc do jakiejś instytucji oraz czy była to instytucja działająca na obszarze gminy Jarosław Czy w okresie jednego roku przed bezdomnością wystąpiło, któreś z następujących wydarzeń?

Jeśli tak, to czy zwracał(a) się Pan/i o oraz czy instytucja ta pomoc do jakiejś działa na terenie? instytucji?

Tak Nie Tak Nie Zadłużenie 18,2% 81,8% 100% Eksmisja 19% 81% 100% Rozpad związku małżeńskiego (rozwód) 33,3% 66,7% 100% bądź partnerskiego związku nieformalnego Konflikty domowe, sytuacje przemocy 42,9% 57,1% 100% Śmierć najbliższego członka rodziny 4,8% 95,2% 100% (rodziców, partnera, partnerki, męża, żony) Utrata pracy, bezrobocie 19% 81% 100% Uzależnienie (alkohol, narkotyki) 19% 81% 25,0% 75% Choroba psychiczna 4,8% 95,2% 100% Inne 100% Tabela 38 Deklarowane przez badanych przyczyny popadnięcia w bezdomności.

Tak

Nie

100%

Badane w Jarosławiu osoby przed popadnięciem w bezdomność w większości wypadków (80%) mieszkały we własnym mieszkaniu. Tylko 13,3% wskazało inne miejsce, a 6,7% mieszkanie konkubentki. Badani zostali poproszeni o wybranie powodów popadnięcia 59

w bezdomność i mogli udzielić więcej niż jednej odpowiedzi. Wszyscy wskazywali na różne powody spoza listy. Wśród powodów, które były wymienione na liście najczęściej (42,9%) wskazywano na konflikty domowe, sytuacje przemocy, 33,3% wskazywało na rozpad związku małżeńskiego (rozwód), bądź partnerskiego związku nieformalnego 19% osób wskazało na uzależnienie (alkohol, narkotyki), 19% na utratę pracy, bezrobocie, 19% na eksmisję, 18,2% na zadłużenie, 4,8% na chorobę psychiczną, 4,8% na śmierć najbliższego członka rodziny. Poddane analizie zostało to, czy w obliczu zaistniałych problemów badani zwracali się o jakąś pomoc. Okazuje się, że zdarzało się to sporadycznie. Tylko 25% badanych osób, wskazując uzależnienie jako problem popadnięcia w bezdomność, szukało jakiejś pomocy. 8. Wnioski i rekomendacje dla systemu wsparcia w Partnerstwie Lokalnym na podstawie IDI z osobami kluczowymi, wywiadów kwestionariuszowych z osobami bezdomnymi oraz analizy dokumentów. a) Zakres prewencji. Należy: - poszerzyć profesjonalną pracę psychologiczną z osobami bezdomnymi oraz zwiększyć ilości terapii psychologicznych, treningów kompetencji społecznych i warsztatów umiejętności życia codziennego, większej ilości kadry, co pozwoliłoby zmotywować osoby bezdomne do działania i chęci zmiany swojego życia. Wyjątkowo duży odsetek bezdomnych- 45,5% stwierdził w wywiadach, że nic im nie pomoże w wyjściu z ich trudnej sytuacji, co oznacza brak motywacji do wyjścia z bezdomności. Na dużą potrzebę zwiększenia kadry specjalistycznej, głównie z zakresu psychologii oraz psychiatrii wskazały wszystkie osoby badane wypowiadające się na temat usług z zakresu integracji społecznej: „Potrzeba więcej działań bezpośrednich, więcej kadry specjalistycznej (…), remonty są też ważne, ja to rozumiem, ale trzeba też wiedzieć, że pomoc specjalistyczna jest często ważniejsza niż nowe łóżko, czy nowa łazienka”. JAR 3 „Jeśli my, stowarzyszenia mamy możliwość uczestnictwa w konkursie, to nie ma tam w zapisach oferty kadry specjalistycznej, tylko remonty, owszem to jest ważne, ale ta atmosfera, sam człowiek, praca z nim, to jest najważniejsze. To mnie dziwi, że tego nie ma”. JAR 3 „Nie jesteśmy w stanie każdemu pomóc, bo każdy jest inny, my próbujemy, ale przydałoby się większe wsparcie psychologiczne, psychiatryczne, może jakieś warsztaty byłyby pomocne”. JAR 2 „Potencjał u nas pod względem specjalistycznej kadry jest duży, z tym nie ma problemu, natomiast z zatrudnieniem ich jest problem, nie ma na to pieniędzy”. JAR 5 - udzielać wsparcia prawnego i z zakresu doradztwa zawodowego dla osób zagrożonych bezdomnością i bezdomnych. Podczas pobytu w placówce nie korzystali oni ani z kursów zawodowych, ani z możliwości nauki - 0% wskazań, - prowadzić działania z zakresu terapii uzależnień. 22,7% bezdomnych stwierdziło, że w ciągu roku upiło się, a 13,6% korzystało z poradni uzależnień, - zatrudnić większą ilość pracowników socjalnych, w tym zatrudnić pracownika socjalnego pracującego tylko z osobami bezdomnymi. Potrzeba zwiększenia ilosci pracowników socjalnych, którzy zajęliby się tylko problemem bezdomności wynika także z opinii osób kluczowych w badaniu IDI; „Widzę konieczność powołania zespołu, który zajmowałby się tylko bezdomnością, to byłby 5-osobowy zespół powołanych z naszych pracowników socjalnych, widzę też konieczność ich przeszkolenia”. Jar1. Obecnie ze względu na zbyt duże obciążenie pracowników 60

socjalnych, nie są oni w stanie podejmować efektywnych działań z zakresu prewencji bezdomności. Według informacji udzielonych przez bezdomnych żaden z nich nie uczestniczył w Indywidualnym Programie Wychodzenia z Bezdomności. Obecnie MOPS nie zatrudnia pracownika socjalnego mającego wyłącznie w kompetencjach pracę z osobami bezdomnymi. b) Zakres pomocy sprofilowanej. Należy: -stworzyć ogrzewalnię dla osób bezdomnych, tym bardziej, że w Jarosławiu nie ma izby wytrzeźwień. Najbliższa taka placówka jest w Przemyślu. Brak ogrzewalni powoduje bardzo duży problem dla schroniska, szczególnie w okresie zimowym, kiedy to wszystkie służby przywożą do schroniska osoby pod wpływem alkoholu. Taka sytuacja powoduje duże zagrożenie dla pozostałych mieszkańców schroniska jak i dla opiekunów. Ogrzewalnia jest szczególnie istotna ze względu na osoby bezdomne środowiskowe, które często odmawiają pomocy i nie wyrażają zgody na przewiezienie ich do schronisk. O potrzebie stworzenia ogrzewalni na terenie miasta Jarosław opowiedziało się dwóch badanych z czterech, którzy wypowiadali się na temat działań z zakresu pomocy doraźnej: „Trzeba rozszerzyć bazę schroniska, potrzebna jest ogrzewalnia, łaźnia, punkt sanitarny dla nowo przybyłych, tego brakuje i to jest wielki problem, to jest duża luka”. JAR 1„ „Ogrzewalnia by się przydała, ja nie mówię, że w jakimś dużym wymiarze, chodzi o mężczyzn, żeby przez noc wytrzeźwieli, jeżeli osoba bezdomna jest pod wpływem alkoholu to jest duży problem”. Jar 5 Placówka ta powinna mieć charakter interwencyjny, całodobowy, zapewniający pomoc doraźną osobom bezdomnym w najtrudniejszej sytuacji życiowej. Ogrzewalnia na terenie gminy Jarosław, w związku z skalą bezdomności powinna być przystosowana na kilkanaście osób. Powinna funkcjonować głównie w okresie jesienno-zimowym. W ogrzewalni osoby bezdomne powinny mieć możliwość przebywania w cieple, możliwość skorzystania z toalety, doraźnej pomocy medycznej, wymiany odzieży, gorących napojów. Ogrzewalnia powinna znajdować w miejscu dostępnym, najlepiej w pobliżu centralnych węzłów komunikacyjnych, - uruchomić łaźnię ogólnodostępną dla potrzebujących, w tym bezdomnych. Na terenie miasta łaźnia taka nie funkcjonuje, a Jarosław ze względu na położenie komunikacyjne jest miejscem pobytu migrujących bezdomnych, - polepszyć standard Schroniska dla Bezdomnych Mężczyzn: stworzyć pokoje dostosowane do potrzeb bezdomnych chorych i niepełnosprawnych wraz z zatrudnieniem personelu medycznego. Brak wyposażenia w podstawowy sprzęt medyczny oraz brak wystarczającej kadry medycznej nie pozwala zapewnić tym osobom właściwej, adekwatnej do ich stanu zdrowia opieki, co w konsekwencji może doprowadzić do pogorszenia się stanu zdrowia. Duża część osób bezdomnych przebywających w schroniskach dla bezdomnych mężczyzn, ze względu na swój stan zdrowia powinny się znajdować w takich placówkach jak DPS czy ZOL, jednak w rzeczywistości bardzo rzadko udaje się ich tam przenieść, ze względu na zbyt małe dochody osób bezdomnych, niechętne dopłacanie gminy za pobyt w droższych placówkach oraz na bardzo długi czas oczekiwania na wolne miejsce. W związku z powyższym bardzo istotne jest dostosowanie placówki do aktualnych potrzeb dużej części osób bezdomnych - w podeszłym wieku oraz o bardzo złej kondycji zdrowotnej. W celu zapewnienia im odpowiedniej opieki, stworzyć w schronisku przejściowe pomieszczenie dla nowych bezdomnych, często pod wpływem alkoholu, 61

w różnym stanie zdrowia. Miejsce takie pozwoliłoby zachować bezpieczeństwo zarówno mieszkańców placówki jak i personelu. 81,8% bezdomnych stwierdziło, że korzystało z pomocy lekarskiej, a 59,1% jest przewlekle chorych. Dość znaczny odsetek (54,5%) to osoby niepełnosprawne. Potrzeba poprawy standardu technicznego schronisk dla osób bezdomnych pojawia się także w wypowiedziach osób kluczowych w IDI „Trzeba rozszerzyć bazę schroniska, potrzebna jest ogrzewalnia, łaźnia, punkt sanitarny dla nowo przybyłych, tego brakuje i to jest wielki problem, to jest duża luka”, Jar2„Naszym takim marzeniem jest żeby stworzyć kilka pokoi na parterze dla niepełnosprawnych z opieką lekarską i pielęgniarską, żeby gmina nam do tego dopłacała, (…) taki Pan, schorowany, który u nas zostaje nie daje się do ZOL-u i do DPS-u też nie, on nie ma wyjścia, musi zostać u nas”. JAR 2 - utworzyć mieszkanie chronione celem stworzenia możliwości usamodzielniania osób wychodzących z bezdomności, przede wszystkim o małym metrażu, co dawałoby szansę ubogiemu społeczeństwa na terenie gminy Jarosław takowe mieszkanie utrzymać i nie zalegać z zobowiązaniami finansowymi. Także 22% badanych zapewnienie mieszkania traktuje jako warunek wyjścia z bezdomności. Potrzeba mieszkań chronionych pojawia się także w opinii osób kluczowych w badaniach IDI: „ Można by powiedzieć, że jest to powiązane z różnymi sytuacjami: z przemocą w rodzinie, często ofiary przemocy nie maja gdzie się podziać, nie maja takiego miejsca przejściowego, my działamy interwencyjnie ale to jest za mało, musi być więcej takich mieszkań przejściowych, chronionych”. JAR 5

c) Rozwiązania systemowe. Należy: - poszerzyć działania z zakresu aktywizacji zawodowej osób bezdomnych. Podjecie aktywizacji zawodowej w formie możliwości podjęcia pracy przez osoby bezdomne oraz nawiązywania przez instytucje kontaktów z pracodawcami chętnymi podjąć współpracę z osobami bezdomnymi. Praca dałaby osobom bezdomnym poczucie wartości, wiarę w swoje możliwości, co jest istotne nie tylko z tytułu posiadania dochodów, ale także jako czynnik motywujący do podejmowania działań w celu zmiany swojej sytuacji. Według informacji bezdomnych 42,9% z nich szukało pracy, a 33,3% byłoby gotowe do podjęcia pracy, - stworzyć wspólną, jedną bazę danych o osobach bezdomnych. Obecnie w Jarosławiu takiej nie ma. Poprawiłoby to skuteczność udzielanego wsparcia i uniemożliwiło zachowania niepożądane w zakresie pobierania świadczeń socjalnych. - zweryfikować zadania Wydziału Spraw Obywatelskich, doprowadzając do zgodności z ustawą o pomocy społecznej. Obecnie wydział ma przypisane działania niemal tożsame zadaniami ośrodka pomocy społecznej, a wynikającymi z ustawy o pomocy społecznej, - prawidłowo wypełniać sprawozdawczość MPiPS-03. W kontakcie Ministerstwem Pracy dokonać zmian w sprawozdawczości, tak aby ujmowała ona wszystkie placówki świadczące wsparcie dla bezdomnych. W sprawozdaniu MPiPS w dziale 6A nie wykazano ośrodków wsparcia, tj. noclegowni, schronisk, domów dla bezdomnych. Stwarza to sytuację, że w statystykach ogólnopolskich i lokalnych funkcjonuje zaniżona liczba placówek dla bezdomnych. Wykonał: mgr Mirosław Przewoźnik 62

9. ANEKS a) Lista analizowanych dokumentów w analizie desk research. 1. SPRAWOZDANIE ROCZNE MPIPS – 03 2. SPRAWOZDANIE ROCZNE SKŁADANE RADZIE GMINY PRZEZ OPS. 3. UCHWAŁA BUDŻETOWA. 4. SPRAWOZDAWCZOŚĆ POLICJI DOTYCZĄCA OSÓB BEZDOMNYCH. 5. SPRAWODAWCZOŚĆ STRAŻY MIEJSKIEJ DOTYCZĄCA OSÓB BEZDOMNYCH. 6. DOKUMENTY ORGANIZACYJNE GMINY – STATUT. 7. DOKUMENTY ORGANIZACYJNE GMINY – REGULAMIN ORGANIZACYJNY 8. DOKUMENTY ORGANIZACYJNE OPS –STATUT. 9. DOKUMENTY ORGANIZACYJNE OPS – REGULAMIN ORGANIZACYJNY. 10. STRATEGIA ROZWOJU GMINY. 11. STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH. 12. PROJEKT PO KL 13. PROJEKT KONKURSOWY MPiPS KWESTIONARIUSZ DO ANALIZY DOKUMENTÓW ZASTANYCH Lp.

Nazwa

dokumentu Jednostka Dane za rok analizy Rodzaj wsparcia 2010

SPRAWOZDANIE ROCZNE MPIPS – 03. I. 1.

Powody przyznania pomocy- bezdomność- dział 4

Udzielone świadczenia – dział 2B – liczba bezdomnych

a) zasiłek celowy na pokrycie wydatków na świadczenia zdrowotne

Liczba B

b) sprawienie pogrzebu

Liczba B

Ośrodki wsparcia – dział 6A liczba jednostek

a) noclegownie, schroniska, domy dla bezdomnych,

Liczba J

b) jadłodajnie - wlicza się wszelkie formy zbiorowego żywienia

Liczba J

c) mieszkania chronione,

Liczba J

d) ośrodki interwencji kryzysowej,

Liczba J

e) jednostki specjalistycznego poradnictwa

Liczba J

a) noclegownie, schroniska, domy dla bezdomnych

Liczba J

b) mieszkania chronione,

Liczba J

c) ośrodki interwencji kryzysowej - wszystkie formy takiego Liczba J

Ośrodki wsparcia – dział 6B liczba jednostek

poradnictwa d) jednostki specjalistycznego poradnictwa

Lp.

II.

Nazwa

Liczba J

dokumentu Jednostka Dane za rok Analizy Rodzaj wsparcia 2010

SPRAWOZDANIA ROCZNE SKŁADANE RADZIE GMINY PRZEZ OPS. SPRAWOZDANIA TE NIE SĄ ZESTANDARYZOWANE. UZYSKANE DANE NALEŻY POTWIERDZIĆ U KIEROWNIKA WŁAŚCIWEJ JEDNOSTKI ORGANIZACYJNEJ POMOCY SPOŁECZNEJ. NALEŻY SZUKAĆ W NICH NASTĘPUJĄCYCH INFORMACJI: 1.

LICZBA OSÓB ZATRUDNIONYCH DO WSPARCIA OSÓB BEZDOMNYCH, W TYM: a) Pracowników socjalnych - podać wszystkich pracowników Osoby pracujących z osobami bezdomnymi nawet w części etatu i dodać objaśnienie, którzy z nich zajmują się wyłącznie OB, jeśli są ujęci w tym sprawozdaniu np. 16 ogółem/4 tylko OB.

19 ogółem/0 tylko OB

b) Streetworkerów - podać liczbę zatrudnionych przez OPS i łamać Osoby przez zatrudnionych w NGO np. 3 OPS/4NGO

c) Psychologów

Osoby

d) Pedagogów

Osoby

e) Terapeutów

Osoby

f) Innych

Osoby

WYSOKOŚĆ ŚRODKÓW PRZEZNACZONYCH NA WSPARCIE OSÓB BEZDOMNYCH, W TYM NA: a) Zasiłki okresowe.

Kwota

Brak danych

b) schronienie

Kwota

100 000

c) Posiłki

Kwota

Brak danych

d) Żywność z Programu Pomocy Żywnościowej Unii Europejskiej

Kwota

Brak danych

e) Ubranie w formie pomocy rzeczowej

Kwota

Brak danych

f) Zasiłki na świadczenia zdrowotne

Kwota

Brak danych

g) Bilet kredytowany

Kwota

Brak danych

h) Sprawienie pogrzebu

Kwota

Brak danych

i) Zasiłki celowe\

Kwota

Brak danych

j) Zasiłki celowe w naturze np. odzież, obuwie

Kwota

Brak danych

k) Interwencja kryzysowa

Kwota

Brak danych

l) Skierowanie do DPS

Kwota

Brak danych

m) Inne

Kwota

Brak danych

LICZBĘ OSÓB BEZDOMNYCH KORZYSTAJĄCYCH Z POSZCZEGÓLNYCH FORM ŚWIADCZEŃ: a) Zasiłki okresowe

Liczba B

Brak danych

b) schronienie

Liczba B

c) Posiłki

Liczba B

Brak danych

d) Żywność Europejskiej

Programu

Pomocy

Żywnościowej

Unii Liczba B

Brak danych

e) Ubranie

Liczba B

Brak danych

f) Zasiłki na świadczenia zdrowotne

Liczba B

Brak danych

g) Bilet kredytowany

Liczba B

Brak danych

h) Sprawienie pogrzebu

Liczba B

Brak danych

i) Zasiłki celowe\

Liczba B

Brak danych

j) Zasiłki celowe w naturze np. odzież, obuwie

Liczba B

Brak danych

k) Interwencja kryzysowa

Liczba B

Brak danych

l) Skierowanie do DPS

Liczba B

Brak danych

m) Poradnictwo

Liczba B

Brak danych

n) Uczestniczący w zajęciach Centrum Interwencji Kryzysowej

Liczba B

Brak danych

o) Członkowie spółdzielni socjalnych

Liczba B

Brak danych

p) Inne

Liczba B

Brak danych

BEZDOMNI KORZYSTAJĄCY Z FORM AKTYWIZACJI ZAWODOWEJ a) Staż

Liczba B

Brak danych

b) Prace interwencyjne

Liczba B

Brak danych

c) Roboty publiczne

Liczba B

Brak danych

d) Szkolenia

Liczba B

Brak danych

e) Prace społecznie użyteczne

Liczba B

Brak danych

e) Inne, jakie?

Liczba B

Brak danych

CHARAKTERYSTYKA PLACÓWEK DLA BEZDOMNYCH KATEGORIE- ogrzewalnia, noclegownia, schronisko itd

Liczba miejsc w tych placówkach: a) Statutowa

PODZIAŁEM

Liczba miejsc

Brak danych

b) Maksymalna – interwencyjna np. w okresie ekstremalnych Liczba warunków pogodowych miejsc

Brak danych

Wysokość środków przeznaczonych na utrzymanie placówek dla Kwota bezdomnych przez gminę.

100 000

Liczba bezdomnych zatrudnionych w ramach prac społecznie Liczba B użytecznych

Brak danych

Liczba bezdomnych biorących udział w szkoleniach i innych Liczba B formach aktywizacji społecznej i zawodowej w ramach projektów:

Brak danych

a) Systemowych

Liczba B

Brak danych

b) Konkursowych

Liczba B

Brak danych

10.

Ustalenie, czy istnieje procedura postępowania z bezdomnymi?

Tak/Nie

Nie

11.

Ustalenie czy istnieje umowa zlecająca lub powierzająca zadanie Tak/Nie w zakresie wspierania osób bezdomnych podmiotom niepublicznym?

Tak

12.

Jakie są instytucje/organizacje uczestniczące w jego realizacji?

Lista instytucji

Schronisko dla Bezdomnych i Samotnych Kobiet Towarzystwo Pomocy im. Św. Brata Alberta Koło

w Jarosławiu Schronisko dla Bezdomnych Mężczyzn - Fundacja Pomocy Młodzieży im. Jana Pawła II„Wzrastanie” Lp.

III.

Nazwa

UCHWAŁY BUDŻETOWE. NALEŻY ZWRÓCIĆ UWAGĘ NA NASTĘPUJĄCE ELEMENTY BUDŻETU I W ROZMOWIE Z KIEROWNIKIEM WŁAŚCIWEJ JEDNOSTKI ORGANIZACYJNEJ POMOCY SPOŁECZNEJ USTALIĆ WYSOKOŚĆ ŚRODKÓW PRZEZNACZONYCH NA WSPARCIE OSÓB BEZDOMNYCH. 1.

Domy pomocy społecznej –Rozdz. 85202

Kwota

Brak danych

Składki na ubezpieczenie zdrowotne – 85213

Kwota

Brak danych

Zasiłki i pomoc w naturze – 85214

Kwota

Brak danych

Zasiłki stałe – 85216

Kwota

Brak danych

Pozostała działalność – 85295, z podziałem na:

Kwota

Brak danych

a) Udzielenie schronienia-

Kwota

100 000 zapisano ogółem 325000, w tym 255000 dla osób fizycznych

b) Dożywianie/posiłek

Kwota

Brak danych

Lp.

IV.

dokumentu Jednostka Dane za rok analizy Rodzaj wsparcia 2010

Nazwa

dokumentu Jednostka Dane za rok analizy Rodzaj wsparcia 2010

SPRAWOZDAWCZOŚĆ POLICJI DOTYCZĄCA OSÓB BEZDOMNYCH W DANYM ROKU. 1.

Dane z Protokołu Doprowadzenia do Wytrzeźwienia. Liczba Liczba B bezdomnych umieszczonych w ośrodkach uzależnień/izbach wytrzeźwień

Z KSIĄŻKI PRZEBIEGU SŁUŻBY: a) Liczba bezdomnych psychosomatycznych b) Liczba bezdomnych

bezdomnych

umieszczonych

oddziałach Liczba B

placówkach

dla Liczba B

c) Liczba interwencji związanych z przemocą wobec bezdomnych d) Liczba interwencji związanych porządku przez bezdomnych

Liczba B

przemocą/zakłócaniem Liczba B

0 36 0 32

e) Ustalenie, czy organy posiadają wiedzę o 66iejscach przebywania Tak/Nie bezdomnych, tzw. Mapa bezdomności

TAK

f) Liczba bezdomnych, którzy zmarli z powodu wychłodzenia Liczba B organizmu

Dane z policji uzyskano niewystandaryzowanych. Lp.

podstawie

Nazwa

analizy

wewnętrznych

dokumentów

dokumentu Jednostka Dane za rok analizy Rodzaj wsparcia 2010

DZIAŁALNOŚĆ STRAŻY MIEJSKIEJ DOTYCZĄCA OSÓB BEZDOMNYCH W DANYM ROKU. 1.

Dane z Protokołu Doprowadzenia do Wytrzeźwienia. Liczba Liczba B bezdomnych umieszczonych w ośrodkach uzależnień/izbach wytrzeźwień

Z KSIĄŻKI PRZEBIEGU SŁUŻBY: a) Liczba bezdomnych psychosomatycznych b) Liczba bezdomnych

bezdomnych

umieszczonych

oddziałach Liczba B

placówkach

dla Liczba B

c) Liczba interwencji związanych z przemocą wobec bezdomnych d) Liczba interwencji związanych porządku przez bezdomnych

Brak danych Brak danych

Liczba B

Brak danych

przemocą/zakłócaniem Liczba B

Brak danych

e) Ustalenie, czy organy posiadają wiedzę o miejscach przebywania Tak/Nie bezdomnych, tzw. mapa bezdomności?

TAK

f) Liczba bezdomnych, którzy zmarli z powodu wychłodzenia Liczba B organizmu

Brak danych

Dane ze straży miejskiej uzyskano na podstawie analizy osobistych raportów 12 funkcjonariuszy. Nie ma jednolitego dokumentu sumującego raporty. VI.

DOKUMENTY ORGANIZACYJNE GMINY – STATUT 1.

Czy dokumentach poruszona jest sprawa bezdomności?

Czy wyznaczono bezdomności?

Tak/Nie

NIE

sprawy Tak/Nie

NIE

Czy w gminie wyznaczono osobę odpowiedzialną za nadzór Tak/Nie organizacji wsparcia osób bezdomnych?

NIE

Kto w gminie ma uprawnienia do zawierania umów z Osoba/inst Brak danych organizacjami? ytucja

Inne

Lp.

Nazwa

jednostkę

odpowiedzialną

dokumentu Jednostka Dane za rok analizy Rodzaj wsparcia 2010

VII. DOKUMENTY ORGANIZACYJNE GMINY – REGULAMIN ORGANIZACYJNY 1.

Czy dokumentach poruszona jest sprawa bezdomności?

Tak/Nie

NIE

Czy wyznaczono jednostkę odpowiedzialną za sprawy bezdomności?

Tak/Nie

NIE

Czy w gminie wyznaczono osobę odpowiedzialną za nadzór Tak/Nie organizacji wsparcia osób bezdomnych?

NIE

Kto w gminie ma uprawnienia do zawierania umów z organizacjami?

Inne

Osoba/inst Brak danych ytucja -

Nazwa

Lp.

dokumentu Jednostka Dane za rok analizy Rodzaj wsparcia 2010

VIII. DOKUMENTY ORGANIZACYJNE OPS –STATUT 1.

Czy w dokumentach poruszona jest sprawa bezdomności?

Tak/Nie

TAK

Czy wyznaczono komórkę odpowiedzialną za sprawy bezdomności?

Tak/Nie

NIE

Czy w OPS wyznaczono osobę/y odpowiedzialne za wsparcie osób Tak/Nie bezdomnych? l. osób

NIE

Jakie są kwalifikacje osób zajmujących się sprawami bezdomności np Osoba/kwa wykształcenie średnie, wyższe, specjalizacje? lifikacje

Czy w OPS są zatrudnieni streetworkerzy?

Tak/Nie

NIE

Czy w OPS opracowano procedury postępowania z bezdomnymi np. Tak/Nie postępowanie z OB w okresie bardzo złych warunków atmosferycznych?

NIE

6a.

Wymienić rodzaj procedur i służby uczestniczące w ich realizacji

Rodzaj procedur, służby

Brak danych

Czy pracownicy socjalni odbywali szkolenia z zakresu bezdomności?

Tak/Nie

Brak danych

Nazwa

Lp.

IX.

dokumentu Jednostka Dane za rok analizy Rodzaj wsparcia 2010

DOKUMENTY ORGANIZACYJNE OPS – REGULAMIN ORGANIZACYJNY 1.

Czy w dokumentach poruszona jest sprawa bezdomności?

Tak/Nie

TAK

Czy wyznaczono komórkę odpowiedzialną za sprawy bezdomności?

Tak/Nie

NIE

Czy w OPS wyznaczono osobę/y odpowiedzialne za wsparcie osób Tak/Nie bezdomnych? l. osób

Jakie są kwalifikacje osób zajmujących się sprawami bezdomności np Osoba/kwa Brak danych wykształcenie średnie, wyższe, specjalizacje? lifikacje

Czy w OPS są zatrudnieni streetworkerzy?

Tak/Nie

NIE

Czy w OPS opracowano procedury postępowania z bezdomnymi np. Tak/Nie postępowanie z OB w okresie bardzo złych warunków atmosferycznych?

NIE

6a.

Wymienić rodzaj procedur i służby uczestniczące w ich realizacji

Rodzaj procedur, służby

Czy pracownicy socjalni odbywali szkolenia z zakresu bezdomności?

Tak/Nie

TAK

Brak danych

TAK

PROJEKTY SYSTEMOWE I KONKURSOWE PO KL I INNE. Wypełnić osobno dla każdego projektu, w którym uczestniczą osoby bezdomne. Podać nazwę projektu. 1.

Liczba bezdomnych objętych projektem :

Formy wsparcia:

Liczba B

a) Szkolenia

Liczba B

b) Doradztwo psychologiczne

Liczba B

c) Doradztwo zawodowe

Liczba B

d) Zatrudnienie socjalne

Liczba B

e) Inne, jakie?

Liczba B

a) Ukończenie kursu

Liczba B

b) Dyplomy – czeladnicze, kwalifikacyjne

Liczba B

c) Zatrudnienie

Liczba B

d) Zatrudnienie socjalne

Liczba B

e) Usamodzielnienie

Liczba B

f) Poprawa relacji społecznych, rodzinnych

Liczba B

( staże )

Efekty projektu

Nazwa projektu : „ Pomoc społeczna dla osób bezdomnych na obszarze powiatu przeworskiego dotkniętego skutkami powodzi” w ramach Programu wspierającego powrót osób bezdomnych do społeczeństwa MPiPS KWESTIONARIUSZ DO WYPEŁNIENIA SPOŁECZNEJ ZA ROK 2010

Lp. Rodzaj świadczenia

1 1. 2. 3.

2 Zasiłek stały Zasiłek okresowy Zasiłek celowy - ogółem, w tym:

a) schronienie b) ubranie

PRZEZ

OŚRODEK

POMOCY

Ogółem

w tym bezdomni

Liczba osób, Kwota którym świadczeń decyzją w zł przyznano świadczenie 4 3 232 894 402,00 572 882 767,00

Liczba osób, którym % decyzją 5/3 przyznano świadczenie

970 1 093 663,00 87 świadczenie nie jest przyznawane decyzją 0 brak brak danych danych

9 0,01 2 655,49 87 świadczenie nie jest przyznawane decyzją 1 0 brak brak danych danych

0,00

5 15 6

Kwota świadczeń w zł

7 6 0,06 64 272,00 0,01 9 923,50

% 7/4

8 0,07 0,01

c) zasiłek celowy i pomoc rzeczowa w ramach realizacji wieloletniego programu "Pomoc państwa w zakresie dożywiania" 1425

919 812 ,36

0,00 2 457,00

0,00

Posiłek

726

274 445,00

0,00 1 046,50

0,00

Zasiłek celowy na pokrycie wydatków na świadczenia zdrowotne osobom niemającym dochodu i możliwości uzyskania świadczenia na podstawie przepisów o powszechnym ubezpieczeniu w NFZ 0 Usługi opiekuńcze 153

0 836 359,00

0 0

Specjalistyczne usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania dla osób z zaburzeniami psychicznymi 33 8. Sprawienie pogrzebu 3 Zasiłek celowy w formie biletu 9. kredytowanego 0 5860 świadczenie 10. nie jest przyznawane Praca socjalna decyzją 66 świadczenie 11. nie jest Poradnictwo specjalistyczne przyznawane (prawne, psychologiczne, rodzinne) decyzją 12. Interwencja kryzysowa 0 7.

Decyzje w sprawach świadczeniobiorców innych niż ubezpieczeni spełniający 13. kryterium dochodowe zgodnie z art. 7 ust. 4 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych 3 14. Odpłatność gminy za pobyt osoby umieszczonej w domu pomocy społecznej 15

273 548,00 3 881,00

0 0

0 0 0 150 świadczenie nie jest X przyznawane decyzją 0,03 15 świadczenie nie jest X przyznawane decyzją X 0 0

232 376,00

Liczba wykonanych eksmisji, w tym przez: 15. (Dostępne dane np. z wydziału lokalowego urzędu gminy). 6

0,33

0,06 21 886,60

0,09

brak danych

a) spółdzielnię mieszkaniową

brak danych

b) gminny zarząd gospodarki komunalnej

brak danych

c) wspólnotę mieszkaniową

d) prywatnych właścicieli

Liczba osób w rodzinie:

16. Liczba osób/rodzin: Liczba osób objętych eksmisjami, w tym:

6…………..

brak danych ………..

a)rodzin pełnych

brak danych

b) rodzin niepełnych

brak danych

c) osób samotnych

brak danych

17. Miejsce eksmisji:

a) do lokalu socjalnego, zastępczego

brak danych

b) do rodziny

brak danych

c)” na bruk”

brak danych

d) inne, jakie

Dane o eksmisjach uzyskano z Wydziału Gospodarki Komunalnej. b) Dyspozycje do indywidualnych wywiadów pogłębionych. INDYWIDUALNY WYWIAD POGŁĘBIONY DYSPOZYCJE DO WYWIADÓW INDYWIDUALNYCH DZIAŁAJĄCYMI NA RZECZ OSÓB BEZDOMNYCH Temat ogólny

1. Bezdomność jako (lokalny) problem społeczny

Zagadnienia szczegółowe 1.

Jakie znaczenie (jaką rangę) ma bezdomność wśród problemów społecznych gminy – zdaniem respondenta?

Ocena skali zjawiska bezdomności w gminie zdaniemrespondenta (także u ujęciu dynamicznym);należy dopytać się o źródła informacji (badania, statystyki, itp.).

Najważniejsze potrzeby bezdomnych w gminie.

Czy/jak w ciągu ostatnich lat zmienił się charakter bezdomności w gminie: przyczyny i charakterystyka socjodemograficzna bezdomności, potrzeby?

Stosunek społeczności lokalnej do bezdomności na podstawie doświadczeń respondenta: świadomość problemu i skali

PRZEDSTAWICIELAMI

INSTYTUCJI/ORGANIZACJI

Przykładowe pytania szczegółowe 1. Jakie są najważniejsze problemy społeczne miasta/gminy? ■ Wymienił(a) Pan(i) następujące problemy społeczne gminy… Czy mó(o)gł(a)by Pan(i) uszeregować je od najważniejszego do najmniej ważnego? [Poprosić o uzasadnienie]. ■ [Jeśli wśród problemów nie ma bezdomności – poprosić o wyjaśnienie dlaczego zabrakło jej na liście, następnie poprosić o porównanie znaczenia problemu bezdomności z problemami z listy]. 2. Czy mó(o)gł(a)by Pan(i) coś powiedzieć na temat liczby bezdomnych na terenie miasta i gminy? Czy Pana(i) zdaniem w ciągu ostatnich kilku lat skala zjawiska bezdomności zmieniała się (jak?, dlaczego?), czy też utrzymywała się na względnie niezmienionym poziomie? Czy na terenie gminy były prowadzone jakieś badania/szacunki/statystyki dotyczące bezdomności (wykluczenia społecznego)? 3. Jakie są Pana(i) zdaniem obecnie najważniejsze potrzeby bezdomnych na terenie gminy? 4. Czy zauważył(a) Pan(i), żeby w ciągu ostatnich kilku lat na terenie miasta/gminy zmienił się charakter bezdomności, czy też pozostaje on względnie niezmienny (chodzi mi np. o wiek bezdomnych, przyczyny wchodzenia w bezdomność, itp.)? ■ [W przypadku zmian: jakie?, jaki mają charakter?, jak je Pan(i) ocenia, czy się utrzymają (będą maleć/narastać)?, czy dotyczą np. wieku?, stanu zdrowia?, proporcji kobiet i mężczyzn? grup społecznych, których dotyczy ten problem, korzystania z instytucjonalnego wsparcia?, przyczyn bezdomności?]. 5. Jak w Pana(i) ocenie społeczność miasta/gminy traktuje kwestię bezdomności? Czy bezdomność dostrzegana jest przez społeczność

zjawiska, stosunek (nastawienie) do osób bezdomnych.

Temat ogólny

miasta/gminy jako widoczny problem społeczny, czy też nie? Jaki obraz osoby bezdomnej dominuje wśród mieszkańców gminy? Czy na tę kwestię ma wpływ wielkości miejscowości, w której się mieszka?

Zagadnienia szczegółowe

Przykładowe pytania szczegółowe

Zakres świadczonych usług, ocena adekwatności (realizacji istotnych potrzeb) i skuteczności oraz efektywności działań podejmowanych przez instytucję/organizację.

2. Działania podejmowane przez instytucję/organizację reprezentowaną przez respondenta

Ocena potrzeby i możliwości wprowadzenia zmian w funkcjonowaniu instytucji/organizacji: zakres świadczonych usług, organizacja pracy, kompetencje kadry, kooperacja z innymi instytucjami/organizacjami, infrastruktura, finansowanie.

Temat ogólny

Zagadnienia szczegółowe 1.

3. Współpraca międzyinstytucjonalna

Temat ogólny

4. Pomoc doraźna

Przykładowe pytania szczegółowe

Stosunek do bezdomności przedstawicieli instytucji zajmujących się rozwiązywaniem problemów społecznych i lokalnych elit: przypisywanie rangi problemowi, gotowość do angażowania się w projekty na rzecz bezdomnych (wykraczające poza statutowe działania instytucji/organizacji). Współpraca pomiędzy instytucjami działającymi na rzecz osób bezdomnych (także spoza partnerstwa): a. formy i zakres kooperacji, b. ocena potrzeby i możliwości wprowadzenia zmian, najważniejsze wyzwania i trudności – jak je przezwyciężyć, c. instytucje które warto zaangażować – zainteresować problemem bezdomności, d. powiązania nieformalne – ocena na ile są funkcjonalne z perspektywy rozwiązywania problemów osób bezdomnych.

Zagadnienia szczegółowe 1.

1. Prosił(a)bym, aby pokrótce opisał(a) Pan(i) działania podejmowane przez instytucję/organizację, którą Pan(i) reprezentuje (zakres usług). ■ Jakie są podstawowe cele tych działań (dopytać się o cele krotko- i długoterminowe)? ■ W jakim zakresie działania te zaspokajają potrzeby bezdomnych? ■ W jakim stopniu działania te są skuteczne? ■ [Jeśli nie jest to oczywiste, to dopytać się co to znaczy „skuteczne” w przypadku konkretnych działań, np. co uważa się za sukces w pracy z uczestnikami terapii?] ■ Czy w stosunku do ponoszonych nakładów (finansowych, poświęcanego czasu, itp.) są to działania efektywne? ■ [Jeśli nie to dlaczego?]. 2. Czy uważa Pan(i), że warto byłoby dokonać jakichś zmian w działalności czy funkcjonowaniu instytucji, którą Pan(i) reprezentuje (dopytać się o zakres świadczonych usług, organizację pracy, kompetencje kadry, współpracę z innymi instytucjami/organizacjami, infrastrukturę, finansowanie instytucji/organizacji, ew. realizowanych przez nią projektów)? ■ [Jeśli tak to jakich?, jak zmieniłoby to funkcjonowanie instytucji/organizacji?, czy/jak zmieniłoby to sytuację beneficjentów?, na ile wprowadzenie tych zmian jest możliwe?, jak je wdrożyć?]

Opis i ocena działań podejmowanych na terenie gminy, których celem jest pomoc doraźna; w tym kadra, infrastruktura, finansowanie. Poprawa skuteczności działań z zakresu pomocy doraźnej: najważniejsze bariery, dobre praktyki, pomysły do ewentualnego wdrożenia w

1. Jaki stosunek do problemu bezdomności reprezentują przedstawicie kluczowych instytucji z terenu miasta/gminy? Jaką rangę przypisują problemowi bezdomności? Jak Pani(i) ocenia ich zaangażowanie w pomoc osobom bezdomnym (chodzi mi oczywiście o działania wykraczające poza te, które wynikają z realizacji przepisów)? 2. Jak na terenie miasta/gminy ocenia Pan(i) funkcjonowanie systemu pomocy oferowanej osobom bezdomnym? ■ Jak przebiega współpraca pomiędzy instytucjami ważnym z perspektywy pomocy osobom bezdomnym? ■ Czy jakieś projekty realizowane są wspólnie? ■ Czy warto byłoby wprowadzić jakieś zmiany we współpracy pomiędzy instytucjami i organizacjami, które Pan(i) wymienił(a)? ■ Czy są jakieś instytucje/organizacje, które warto byłoby zaangażować w rozwiązywanie problemów osób bezdomnych (dlaczego?), ewentualnie zwiększyć ich zaangażowanie? ■ [Jeśli tak to jakich?, jak zmieniłoby to funkcjonowanie instytucji/organizacji?, czy/jak zmieniłoby to sytuację beneficjentów?, na ile wprowadzenie tych zmian jest możliwe?, jak je wdrożyć?]. ■ Jak ocenia Pan(i) nieformalną stronę relacji pomiędzy przedstawicielami instytucji/organizacji, które Pan(i) wymienił(a)? Czy/w jaki sposób przekładają się one na rozwiązywanie problemów osób bezdomnych?

Przykładowe pytania szczegółowe 1. Chciał(a)bym poprosić Pana(ią) o opis działań podejmowanych na terenie miasta/gminy przez instytucje i organizacje, których celem jest tzw. pomoc doraźna (nocleg, wyżywienie, zabiegi medyczne, itp.). ■ Jak ocenia Pan(i) działania podejmowane przez te instytucje/organizacje? ■ W jakim zakresie działania tych instytucji zaspokajają potrzeby bezdomnych? ■ W jakim stopniu działania te są skuteczne? ■ [Jeśli nie jest to oczywiste, to dopytać się co to znaczy „skuteczne” w przypadku konkretnych działań], ■ Czy w stosunku do ponoszonych nakładów (finansowych, poświęcanego czasu, itp.) są to działania efektywne? ■ [Jeśli nie to dlaczego?]. Należy dopytać się o działalność następujących instytucji (o ile respondent ma jakąś

przyszłości.

Temat ogólny

Poprawa skuteczności działań z zakresu pomocy doraźnej: najważniejsze bariery, dobre praktyki, pomysły do ewentualnego wdrożenia w przyszłości.

wiedzę na temat ich funkcjonowania): 1. urząd miasta/gminy, 2. ośrodek pomocy społecznej, 3. powiatowe centrum pomocy rodzinie 4. przychodnia, 5. szpital, 6. ośrodek interwencji kryzysowej, 7. stacjonarny dom dla bezdomnych, 8. noclegownia, schronisko, ogrzewalnia, 9. dom pomocy społecznej, 10. zakład opiekuńczo-leczniczy, 11. zakład pielęgnacyjno-opiekuńczy, 12. hospicjum, 13. poradnia terapii uzależnień, 14. stacjonarny ośrodek terapii uzależnień, 15. ośrodek detoksykacyjny/izba wytrzeźwień, 16. organizacje pozarządowe zajmujące się pomocą doraźną, streetworkingiem. 2. Czy uważa Pan(i), że warto byłoby dokonać jakichś zmian w działalności czy funkcjonowaniu wymienionych przez Pana(ią) instytucji/organizacji, (dopytać się o zakres świadczonych usług, organizację pracy, kompetencje kadry, infrastrukturę, finansowanie instytucji/organizacji, ew. realizowanych przez nie projektów)? ■ [Jeśli tak to jakich?, jak zmieniłoby to funkcjonowanie tych instytucji/organizacji?, czy/jak zmieniłoby to sytuację beneficjentów?, na ile wprowadzenie tych zmian jest możliwe?, jak je wdrożyć?].

Zagadnienia szczegółowe 1.

Opis i ocena działań podejmowanych na terenie gminy, których celem jest wychodzenie z bezdomności (inaczej – reintegracja społeczna, resocjalizacja); w tym kadra, infrastruktura, finansowanie.

Poprawa skuteczności działań integracyjnych: najważniejsze bariery, dobre praktyki, pomysły do ewentualnego wdrożenia w przyszłości.

5. Integracja społeczna

Przykładowe pytania szczegółowe 1. Czy na terenie miasta/gminy prowadzą działalność jakieś instytucje lub organizacje, których celem jest wyprowadzanie ludzi z bezdomność (reintegracja społeczna)? ■ [Jeśli nie to z czego to wynika?] ■ Czy mó(o)gł(a)by Pan(i) opisać tę działalność? ■ Jak ocenia Pan(i) działania podejmowane przez te instytucje/organizacje? ■ W jakim zakresie działania tych instytucji zaspokajają potrzeby bezdomnych? ■ W jakim stopniu działania te są skuteczne? ■ [Jeśli nie jest to oczywiste, to dopytać się co to znaczy „skuteczne” w przypadku konkretnych działań] ■ Czy w stosunku do ponoszonych nakładów (finansowych, poświęcanego czasu, itp.) są to działania efektywne? ■ [Jeśli nie to dlaczego?]. W sposób szczególny należy dopytać się o działalność następujących instytucji (o ile respondent ma jakąś wiedzę na temat ich funkcjonowania): 1. ośrodek interwencji kryzysowej, 2. stacjonarny dom dla bezdomnych, 3. schronisko, 4. dom pomocy społecznej, 5. klub integracji społecznej, 6. centrum integracji społecznej, 7. poradnia terapii uzależnień, 8. stacjonarny ośrodek terapii uzależnień, 9. mieszkania wspierane, hostele, 10. organizacje pozarządowe (fundacje, stowarzyszenia) zajmujące się reintegracją społeczną. 2. Czy uważa Pan(i), że warto byłoby dokonać jakichś zmian w działalności czy funkcjonowaniu wymienionych przez Pana(ią) instytucji/organizacji, (dopytać się o zakres świadczonych usług, organizację pracy, kompetencje kadry, infrastrukturę, finansowanie instytucji/organizacji, ew. realizowanych przez nie projektów)? ■ [Jeśli tak to jakich?, jak zmieniłoby to funkcjonowanie tych instytucji/organizacji?, czy/jak zmieniłoby to sytuację beneficjentów?, na ile wprowadzenie tych zmian jest możliwe?, jak je wdrożyć?].

Temat ogólny

Zagadnienia szczegółowe 1.

Co – zdaniem respondenta – oznacza „prewencja bezdomności”? Skuteczność prewencji – od czego zależy?

Opis i ocena działań podejmowanych na terenie gminy, których celem jest prewencja bezdomności; kadra, infrastruktura, finansowanie.

Poprawa skuteczności działań prewencyjnych: najważniejsze bariery, dobre praktyki, pomysły do ewentualnego wdrożenia w przyszłości.

6. Prewencja

1. 2. 3.

Przykładowe pytania szczegółowe 1. Czy – patrząc z lokalnej perspektywy – bezdomności można zapobiegać? ■ [Jeśli nie to dlaczego?] ■ Czy prewencja jest lub może być skuteczna? ■ Od czego to zależy? ■ Co należy robić, aby zapobiegać bezdomności? 2. Czy na terenie miasta/gminy prowadzą działalność jakieś instytucje lub organizacje, których celem jest prewencja bezdomności? ■ [Jeśli nie to z czego to wynika?] ■ Czy mó(o)gł(a)by Pan(i) opisać tę działalność? ■ Jak ocenia Pan(i) działania podejmowane przez te instytucje/organizacje? ■ W jakim zakresie działania tych instytucji zaspokajają potrzeby beneficjentów? ■ W jakim stopniu działania te są skuteczne? ■ [Jeśli nie jest to oczywiste, to dopytać się co to znaczy „skuteczne” w przypadku konkretnych działań], ■ Czy w stosunku do ponoszonych nakładów (finansowych, poświęcanego czasu, itp.) są to działania efektywne? ■ [Jeśli nie to dlaczego?]. W sposób szczególny należy dopytać się o działalność następujących instytucji (o ile respondent ma jakąś wiedzę na temat ich funkcjonowania): 1. szpital, 2. ośrodek interwencji kryzysowej, 3. stacjonarny dom dla bezdomnych, 4. dom pomocy społecznej, 5. klub integracji społecznej, 6. centrum integracji społecznej, 7. organizacje pozarządowe (fundacje, stowarzyszenia) zajmujące się prewencją bezdomności. 3. Czy uważa Pan(i), że warto byłoby dokonać jakichś zmian w działalności czy funkcjonowaniu wymienionych przez Pana(ią) instytucji/organizacji, (dopytać się o zakres świadczonych usług, organizację pracy, kompetencje kadry, infrastrukturę, finansowanie instytucji/organizacji, ew. realizowanych przez nie projektów)? ■ [Jeśli tak to jakich?, jak zmieniłoby to funkcjonowanie tych instytucji/organizacji?, jak zmieniłoby to sytuację beneficjentów?, na ile wprowadzenie tych zmian jest możliwe?, jak je wdrożyć?].

Zakończenie wywiadu (np. to już wszystkie pytania jakie chciałe(a)m Pan(i) zadać, jednak jest być może jakiś temat, którego nie poruszyłe(a)m, a uważa Pan(i), że warto coś o nim powiedzieć?) Przekazanie podstawowych informacji o badaniu ankietowym; prośba o wypełnienie kwestionariusza. Prośba o przekazanie (udostępnienie) materiałów na temat bezdomności w mieście/gminie, dotyczących pracy instytucji/organizacji reprezentowanej przez respondenta (a także innych dokumentów), z wyłączeniem materiałów gromadzonych w ramach analizy dokumentów.

b) Kwestionariusz wywiadu z osobą bezdomną. Szanowny Panie / Szanowna Pani! rozmowa, którą zaraz z Panem/Panią przeprowadzę służy zebraniu bardzo ogólnych informacji o warunkach życia ludzi, którzy borykają się z problemem braku własnego dachu nad głową. W realizowanym badaniu chodzi o to, aby wiedza, jaką uzyskamy, była pomocna tym wszystkim, którzy odpowiadają za poprawę usług dla osób bezdomnych. chciał(a)bym zwrócić uwagę na jedną istotną rzecz: Pani/i odpowiedzi są całkowicie anonimowe a zebrane w trakcie realizacji wywiadów informacje posłużą jedynie do opracowania zbiorczych zestawień statystycznych i jako takie pozostaną w pełni poufne. Nikt nie będzie zatem wiedział, jakich udzielił(a) Pan/i odpowiedzi. Warto również dodać, że nie ma odpowiedzi ani dobrych, ani złych a jedynie szczere i odnoszące się do Pani/i życia.

1a. Czy w ciągu ostatniego roku, na terenie Jarosławia (proszę Korzystanie z pomocy wymienić nazwę gminy, na terenie której realizowane są wywiady z osobami bezdomnymi) korzystał/a Pan/i z którejkolwiek z wymienionych form pomocy udzielanych przez różne instytucje Nie Korzystał/a (pomoc społeczna, organizacja pozarządowa, stowarzyszenie, korzystał/a itd.)?Proszę wskazać wszystkie, z których pomocy Pan/i korzystał/a w ciągu ostatniego roku.POKAŻ KARTĘ NR 1

1b. Która z form pomocy jest najbardziej Pani/i potrzebna? POKAŻ

KARTĘ NR 1 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 2.

Wsparcie finansowe w postaci zasiłku Schronienie (noclegownia / schronisko) Pomoc w nawiązaniu pozytywnych relacji z rodziną Pomoc psychologiczna Pomoc lekarska, szpitalna Odzież Wyżywienie Indywidualny program wychodzenia z bezdomności Łaźnia Pomoc uzyskana bezpośrednio na ulicy (streetworking) Korzystanie z poradni uzależnień Pomoc w spłacie zadłużenia (czynszowego, alimentacyjnego, innych) Pomoc w znalezieniu mieszkania Pomoc w znalezieniu pracy Podjęcie nauki w celu zdobycia lepszego wykształcenia Kursy zawodowe, staże, doradztwo zawodowe, pośrednictwo pracy Nie korzystałem z żadnej Inne, prosimy wpisać jakie………............................. Czy w ciągu ostatniego roku, na terenie Jarosławia (proszę wymienić nazwę gminy, na terenie której realizowane są wywiady z osobami bezdomnymi) spotkał(a) się Pan/i z odmową pomocy? 1. 2.

tak – przejdź do pytania nr 3 nie – przejdź do pytania nr 5

Ile razy odmówiono Pani/i pomocy w ciągu ostatniego roku?POKAŻ KARTĘ NR 2 1. 2. 3. 4.

1-2 razy 3-5 razy więcej niż 5 razy trudno powiedzieć – nie czytać tej odpowiedzi

75 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Proszę pomyśleć sobie o ostatniej sytuacji, w której odmówiona została Panu/i pomoc. Proszę powiedzieć, czym uzasadniano odmowę? Pytanie prekategoryzowane czyli takie, w którym zadajemy pytanie otwarte i czekamy na odpowiedź osoby bezdomnej. Uzyskaną odpowiedź zaznaczamy na widocznej poniżej kafeterii. W przypadku odpowiedzi, której nie ma w poniższej liście prosimy o wpisanie jej w kategorię inne odpowiedzi 1. nie uzasadniono w ogóle 2. Brak zameldowania na terenie gminy (rejonizacja pomocy) 3. nietrzeźwością 4. Brak niezbędnych dokumentów (dowód os.) 5. brakiem wystarczających środków na 7. nie wiem dlaczego odmówiono mi pomocy pomoc 8. Inne, prosimy wpisać jakie…........... 6. niechęć i brak dobrej woli pracownika socjalnego

Czy w ciągu ostatniego roku korzysta Pan/i z pomocy ośrodka pomocy społecznej działającego na terenie Dąbrowy Górniczej(proszę wymienić nazwę gminy, na terenie której realizowane są wywiady z osobami bezdomnymi)? 1. tak – przejdź do pytania nr 6 2. nie – przejdź do pytania nr 7

Jak Pan/i ocenia na skali ocen szkolnych (2 – niedostateczna, 3- dostateczna, 4 – dobra, 5 – bardzo dobra) działanie ośrodka pomocy społecznej na terenie Jarosławia (proszę wymienić nazwę gminy, na terenie której realizowane są wywiady z osobami bezdomnymi)? Proszę wpisać ocenę…………………. nie wiem, trudno powiedzieć – nie czytać tej odpowiedzi

Jak ogólnie Pan/i ocenia na skali ocen szkolnych (2 – niedostateczna, 3- dostateczna, 4 – dobra, 5 – bardzo dobra) pomoc, którą uzyskuje Pan/i w placówce, w której aktualnie się znajdujemy? Proszę wpisać ocenę…………………. nie wiem, trudno powiedzieć – nie czytać tej odpowiedzi

Poniższa część rozmowy odnosić się będzie do życia w miejscu, w którym aktualnie się znajdujemy. Zadam Panu/i teraz kilka pytań, na które proszę udzielić odpowiedzi TAK TAK albo NIE.

8.1 Czy placówka, w której się Pan/i znajduje położona jest w dogodnym miejscu? 8.2. Czy w placówce, w której się Pan/i znajduje istnieją jasne zasady pobytu? 8.3. Czy w placówka, w której się Pan/i znajduje czuje się Pan/i bezpiecznie? 8.6. Czy placówka, w której się Pan/i znajduje jest według Pana/i przepełniona? 8.9. Czy w placówce, w której się Pan/i znajduje ma Pan/i poczucie prywatności? 8.10. Czy w placówce, w której się Pan/i znajduje traktowany(a) jest Pan/i przez opiekunów z szacunkiem? 8.11. Czy w miejscu, w którym aktualnie się Pan/i znajduje ma Pan/i łatwy dostęp do urządzeń sanitarnych (toalety, prysznice)? 8.12. Czy w miejscu, w którym aktualnie się Pan/i znajduje czuje się Pan/i osobą bezdomną?

76 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

NIE

NIE WIEM – nie czytać tej odp.

A teraz zadam Pani/i kilka prostych pytań, na które proszę, aby udzielił Pan/i odpowiedzi „tak” lub „nie. Prosimy nie zadawać osobie bezdomnej odpowiedzi nie wiem i zaznaczać ją jedynie wówczas, kiedy osoba bezdomna ma wyraźną trudność w odpowiedzi na zadane pytanie.

TAK

NIE

NIE WIEM – nie czytać tej odp.

9.1. Czy posiada Pan/i jakikolwiek zawód, fach? 9.2. Czy był(a)by Pan/i gotowy(a) do podjęcia pracy jutro bądź w najbliższych dniach? 9.3. Czy w ciągu ostatniego roku uczestniczył(a) Pan/i w jakiejkolwiek aktywności związanej z podnoszeniem swoich kwalifikacji zawodowych czy innych umiejętności? 9.4. Czy w ciągu ostatniego miesiąca szukał(a) Pan/i pracy? 9.5. Czy aktualnie pracuje Pan/i zarobkowo? 10. Proszę zaznaczyć z jakiego źródła / źródeł pochodzą Pan/i dochody w bieżącym roku?(Proszę wskazać wszystkie źródła, z których czerpie Pan/i dochody). POKAŻ KARTĘ NR3 1. Praca na podstawie umowy o pracę, zlecenie, dzieło 2. Renta 3. Zasiłek stały / okresowy z pomocy społecznej 4. Zbieractwo 5. Praca bez formalnej umowy („na czarno” 6. Zasiłek dla bezrobotnych 7. Zasiłek celowy z pomocy społecznej 8. Emerytura 9. Alimenty 10. Żebractwo 11. Wsparcie członków rodziny 12. Nie mam żadnych dochodów – przejdź do pytania nr 12.1 11. Jeśli ma Pan/i dochody? Proszę podać jaką kwotą, średnio, dysponuje Pan/i na miesiąc. POKAŻ KARTĘ NR 4 1. Do 200 zł 6. od 1001 zł do 1200 zł 2. od 201 zł do 400 zł 7. od 1201 zł do 1500 zł 3. od 401 zł do 600 zł 8. od 1500 zł do 1800 zł 4. od 601 zł do 800 zł 9. powyżej 1800 zł 5. od 801 zł do 1000 zł 10. trudno powiedzieć, nie wiem, nie liczyłem – nie czytać tej odpowiedzi 11. nie powiem – nie czytać tej odpowiedzi A teraz zadam Pani/i kilka prostych pytań, na które proszę, aby udzielił Pan/i odpowiedzi „tak” lub „nie. Prosimy nie zadawać osobie bezdomnej odpowiedzi nie wiem i zaznaczać ją jedynie wówczas, kiedy osoba bezdomna ma wyraźną trudność w odpowiedzi na zadane pytanie. 12.1.Czy w ciągu ostatniego roku korzystał/a Pan/i z darmowych posiłków rozdawanych „na mieście”? 12.2. Czy w ciągu ostatniego roku zdarzały się w tym toku sytuacje, w których przebywał Pan/i nielegalnie w jakichś miejscach? 12.3. Czy w tym roku otrzymywał(a) Pan/i darmowe ubrania? 12.4. Czy w ciągu ostatniego roku korzystał/a Pan/i z przejazdów środkami komunikacji miejskiej „na gapę”? 12.5. Czy w ciągu ostatniego roku zdarzyła się Pani/i sytuacja proszenia ludzi o „datki” na ulicy?

TAK

SYTUACJA FINANSOWA 13.1.Czy aktualnie posiada Pan/i jakieś długi, pożyczki, zaległości finansowe, bądź inne bieżące zobowiązania finansowe, np. alimenty, kary sądowe, zajęcia komornicze? 13.2. Czy posiada Pan/i jakieś długi, pożyczki u swoich znajomych, przyjaciół bądź związane z zakupami „na zeszyt”? 13.3. Czy aktualnie posiada Pan/i jakieś pieniądze inne niż te pochodzące z pomocy społecznej?

77 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

NIE

NIE WIEM Nie czytać tej odp.

NIE

NIE WIEM Nie czytać tej odp.

13.4. Czy w ciągu ostatniego roku zdarzały się takie sytuacje, w których brakowało Pan/i pieniędzy na zakup rzeczy dla Pani/i ważnych takich jak jedzenie, leki, odzież, itp? 13.5. Czy w ciągu ostatniego roku zdarzały się Pan/i sytuacje, w których musiał(a) się Pan/i ukrywać przed osobami/instytucjami, którym jest Pan/i winien pieniądze? SYTUACJA FORMALNA

TAK

NIE

NIE WIEM Nie czytać tej odp.

Przejdź do pyt. 14.6

Przejdź do pyt. 15.1

14.1.Czy posiada Pan/i dowód osobisty? 14.2. Czy aktualnie posiada Pan/i ubezpieczenie zdrowotne? 14.3. Czy znajduje się Pan/i na aktualnej liście osób oczekujących na mieszkanie socjalne bądź komunalne? 14.4. Czy posiada Pan/i prawo własności do lokalu mieszkalnego? 14.5. Czy posiada Pan/i stały meldunek?

14.6.Czy posiada Pan/i stały meldunek znajduje się na terenie gminy, na terenie której Pan/i aktualnie przebywa? 1. tak 2. nie

PATOLOGIE SPOŁECZNE

TAK

NIE

NIE WIEM Nie czytać tej odp.

NIE

NIE WIEM Nie czytać tej odp.

NIE

NIE WIEM Nie czytać tej odp.

15.1.Czy przebywał(a) Pan/i kiedykolwiek w zakładzie karnym, areszcie śledczym, zakładzie poprawczym? 15.2. Czy w Pan/i najbliższym otoczeniu zdarzają się sytuacje stosowania przemocy? 15.3. Czy w ciągu ostatniego roku miała/a lub aktualnie ma Pan/i konflikty ze służbami porządkowymi takimi jak policja, straż miejska, służba ochrona kolei, prywatne firmy ochroniarskie, itp.? 15.4. Czy w ciągu ostatniego roku zdarzyło się Pan/i upić? 15.5. Czy ma Pan/i osobiste doświadczenia ze stosowaniem narkotyków?

KAPITAŁ SPOŁECZNY

TAK

16.1.Czy głosował(a) Pan/i w ostatnich wyborach do Sejmu i Senatu RP, które odbyły się 9 października 2011 roku? 16.2. Czy ogólnie ufa Pan/i innym ludziom? 16.3. Czy aktualnie ma Pan/i jakąkolwiek pasję, zainteresowania, które Pan/i realizuje? 16.4. Czy w ciągu ostatniego roku angażował(a) się Pan/i w działania na rzecz jakiejś społeczności (osiedla, miejscowości, ulicy, bloku, najbliższego sąsiedztwa itd.) lub jakiejś grupy osób? 16.5. Czy czuje się Pan/i pełnoprawnym obywatelem społeczeństwa?

TAK

WSPARCIE 17.1.Czy może Pan/i aktualnie liczyć na jakiekolwiek wsparcie ze strony

78 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

członka Pani/i najbliższej rodziny? 17.2. Czy ma Pan/i bliską osobę spoza najbliższej rodziny, na której wsparcie może Pan/i liczyć? 17.3. Czy może Pan/i liczyć na jakiekolwiek wsparcie kolegów, znajomych? 17.4. Czy w ciągu ostatniego roku korzystał/a Pan/i z pomocy/opieki społecznej? 17.5. Czy w ciągu ostatniego roku korzystał/a Pan/i z pomocy instytucji charytatywnych, kościelnych, itp.?

TAK

DOBROSTAN PSYCHICZNY 18.1.Czy w miejscu, w którym aktualnie Pan/i przebywa czuje się Pan/i bezpiecznie? 18.2. Czy czuje się Pan/i osobą bezdomną? 18.3. Czy czuje się Pan/i osobą samotną? 18.4. Czy ma Pan/i wpływ na własne życie? 18.5. Czy widzi Pan/i szansę na poprawę swojej sytuacji życiowej w ciągu najbliższych 12 miesięcy?

79 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

NIE

NIE WIEM Nie czytać tej odp.

ZDROWIE

TAK

NIE

NIE WIEM Nie czytać tej odp.

- przejdź do pytania nr 20, omiń pytanie nr 21

- przejdź do pytania nr 21

19.1.Czy aktualnie czuje się Pan/i osobą zdrową? 19.2. Czy choruje Pan/i stale na jakąś chorobę? 19.3. Czy jest Pan/i pod kontrolą, czy leczy się Pan/i u jakiegoś lekarza? 19.4. Czy ze względu na stan zdrowia ma Pan/i jakiekolwiek trudności z wykonywania codziennych czynności takich jak mycie się, ubieranie, poruszanie się, dbanie o własną higienę, przygotowanie posiłku? 19.5. Czy w ciągu ostatniego roku był(a) Pan/i w szpitalu? 19.6. Czy w ciągu ostatniego roku był(a) Pan/i u lekarza? 19.7. Czy jest Pan/i przewlekle chory? 19.8. Czy aktualnie ma Pan/i orzeczony stopień o niepełnosprawności?

20. Jeśli tak, to jaki stopień niepełnosprawności Pan/i posiada? 1. 2. 3. 4.

21. Czy jest Pan/i w trakcie starania się o przyznanie grupy inwalidzkiej/stopnia niepełnosprawności?

znaczny/ pierwsza grupa umiarkowany/ druga grupa lekki/ trzecia grupa Nie wiem

1. 2. 3.

tak nie nie wiem – nie czytać tej odpowiedzi

22. Przedstawię Pani/i listę czynności, które czasem podejmują osoby bezdomne aby zmienić swoją sytuację życiową. Proszę wskazać, jakie czynności w ciągu ostatniego roku podejmował(a) Pan/i, aby wyjść z bezdomności? Można zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź – POKAŻ KARTĘ NR 5 /

Wyrobiłem/wyrobiłam dokumenty Szukałem/szukałam miejsca do zamieszkania Podjąłem/podjęłam edukację (szkoła, kursy, szkolenia) 9. Zredukowałem/zredukowałam zadłużenie 11. Inne działania, jakie?...............................................

4. 6. 8.

Szukałem/szukałam pracy korzystałem/korzystałam z doradztwa zawodowego

3. 5. 7.

10.

Przystąpiłem/przystąpiłam do indywidualnego programu wychodzenia z bezdomności Poprawiłem/poprawiłam kontakty z rodziną Podjąłem/podjęłam terapię Podjąłem/podjęłam leczenie Nic nie robiłem/robiłam

23. Co według Pana/i najbardziej pomogłoby Pani/i w wyjściu z bezdomności? Można zaznaczyć maksymalnie 5 odpowiedzi – POKAŻ KARTĘ NR 6 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7.

Posiadanie pracy, pomoc w jej znalezieniu Wsparcie finansowe, zapomogi Podsiadanie własnego miejsca zamieszkania Profesjonalna opieka lekarska, pomoc medyczna, leczenie i rehabilitacja, wsparcie terapeutyczne Redukcja zadłużenia Pomoc w wyrobieniu dokumentów (uzyskanie formalnego meldunku, wyrobienie dowodu osobistego, ubezpieczenia zdrowotnego) Poprawa kontaktów rodzinnych,

80 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

8. 9. 10. 11.

Pomoc rzeczowa (ubranie, odzież, nocleg, itp.) Pomoc rodziny, wsparcie rodziny Nic mi nie pomoże w wyjściu z bezdomności, Inne, prosimy wpisać jakie………….................................................................................................

24. Proszę cofnąć się w czasie i sięgnąć pamięcią do czasu JEDNEGO ROKU przed okresem Pani/i bezdomności. Czy w tamtym czasie wystąpiło któreś z następujących wydarzeń? Jeśli tak, proszę powiedzieć, czy zwracał się Pan/i o pomoc do jakiejś instytucji oraz czy była to instytucja działająca na obszarze gminy Jarosławia (proszę wymienić nazwę gminy, na terenie której realizowane są wywiady z osobami bezdomnymi) Jeśli dane wydarzenie nastąpiło przed okresem bezdomności (23A) to należy zadać pytanie 23B oraz 23C. Jeśli wydarzenie nie miało miejsca należy ominąć zadawanie pytani 23B i 23C i przejść do czytania kolejnych wydarzeń. POKAŻ KARTĘ NR 7 23A. Czy w okresie jednego roku przed bezdomnością wystąpiło, któreś z następujących wydarzeń?

23C. Czy instytucja ta działa na 23B. Czy terenie…?(proszę zwracał(a) się wymienić nazwę gminy, Pan/i o pomoc do na terenie której jakiejś instytucji? realizowane są wywiady z osobami bezdomnymi)

Tak

Nie

Tak

Nie

24.1. Zadłużenie 24.2. Eksmisja 24.3. rozpad związku małżeńskiego (rozwód) bądź partnerskiego związku nieformalnego 24.4. Konflikty domowe, sytuacje przemocy 24.5. Śmierć najbliższego członka rodziny (rodziców, partnera, partnerki, męża, żony) 24.6. Utrata pracy, bezrobocie 24.7. Uzależnienie (alkohol, narkotyki) 24.8. Choroba psychiczna 24.9. Inne, prosimy wpisać jakie......................

Na koniec prosimy o podanie jeszcze kilku informacji na Pana/i temat. Przypominamy, że wszystkie dane zebrane za pośrednictwem ankiet są anonimowe i posłużą wyłącznie do opracowania zbiorczych zestawień statystycznych. M1. Proszę podać swoją płeć? Prosimy nie czytać tego pytania tylko bezpośrednio zaznaczyć właściwą odpowiedź 1. kobieta 2. mężczyzna M2. Proszę podać rok Pana/i urodzenia:

………………………..rok

M3. Czy jest Pan/i obywatelem Polski? 1. tak 2. nie M4. Jakie ma Pan/i wykształcenie? POKAŻ KARTĘ NR 8 1. Niepełne podstawowe 2. Zawodowe

81 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

3. 4. 5. 6.

Podstawowe Średnie Gimnazjalne Wyższe

M5. Od ilu lat jest Pan/i osobę bezdomną? Proszę wpisać liczbę lat: krócej niż rok ………………………)

……………………….. lat (miesięcy, jeśli

M6. Gdzie przebywał/a Pan/i najczęściej w ciągu ostatnich roku? Proszę wymienić wszystkie pasujące odpowiedzi – POKAŻ KARTĘ NR 9 1. Schronisko, noclegownia, ogrzewalnia (placówki dla bezdomnych) 2. Rury i węzły ciepłownicze, bunkry 3. Stancje, pokoje wynajmowane 4. Kątem u rodziny lub znajomych 5. Altanki, baraki na działkach 6. Mieszkania wspierane 7. Pustostany, domy do rozbiórki 8. Szpital 9. Dworzec, wagony, bocznice kolejowe 10. Zakład penitencjarny (więzienie) 11. Klatki schodowe, strychy, piwnice 12. Inne, prosimy wpisać jakie...............................................................................................………… M7. Gdzie Pan/i mieszkała w okresie poprzedzającym zostanie bezdomnym? POKAŻ KARTĘ NR 10 1. We własnym mieszkaniu 2. W mieszkaniu wynajętym 3. W więzieniu 4. W mieszkaniu rodziców 5. W domu dziecka 6. W mieszkaniu konkubenta/tki 7. W domu poprawczym 8. W szpitalu 9. W hotelu robotniczym / mieszkaniu zakładowym 10. U kolegi/koleżanki 11. U innego członka rodziny 12. W innym miejscu, w jakim?...................................... M8. Od jakiego czasu (lat lub miesięcy) przebywa Pan/i na terenie gminy, na której aktualnie się znajdujemy? Proszę wpisać liczbę lat. Jeśli respondent poda liczbę miesięcy proszę ją przeliczyć na liczbę lat ......... lat M9. Czy ma Pan/i dzieci? 1. tak, jeśli tak proszę podać ich liczbę…………………. 2. nie, nie mam dzieci M10. Czy w ciągu ostatnich 3 lat wyjeżdżał/a Pan/i za granicę w celach zarobkowych? 1. tak, 2. nie Dziękujemy za wzięcie udziału w rozmowie!

Spis tabel i rysunków 82 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Tabela 1 Zasiłki celowe .............................................................................................................. 9 Tabela 2 Specjalny zasiłek celowy ............................................................................................. 9 Tabela 3 Zasiłek okresowy ....................................................................................................... 10 Tabela 4 Zasiłek stary ............................................................................................................... 10 Tabela 5 Zakres prowadzonych usług o specjalistyczne usługi opiekuńcze. ........................... 11 Tabela 6 Specjalistyczne usługi opiekuńcze dla osób z zaburzeniami psychicznymi ............. 11 Tabela 7 Umieszczenia w Domu Pomocy Społecznej ............................................................. 11 Tabela 8 Praca socjalna ............................................................................................................ 12 Tabela 9 Program wieloletni „Pomoc państwa w zakresie dożywiania i jej koszt................... 13 Tabela 10 Projekt Operacyjny Kapitał Ludzi - Czas na aktywność w Gminie Miejskiej Jarosław. ................................................................................................................................... 14 Tabela 11 Powody przyznania pomocy społecznej .................................................................. 20 Tabela 12 Liczba bezdomnych na terenie miasta Jarosławia. .................................................. 24 Tabela 13 Dotacje dla schronisk ............................................................................................... 24 Tabela 14 Sprawienie pogrzebu w tym osobom bezdomnym. ................................................. 25 Tabela 15 Wykonanie budżetu Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej na 2010r.(w zł) ...... 27 Tabela 16 Budżet ...................................................................................................................... 27 Tabela 17 Miejsce pobytu w przeciągu ostatniego roku. ......................................................... 40 Tabela 18 Wykorzystanie i ocena użyteczności instytucji systemu wsparcia osób bezdomnych. .................................................................................................................................................. 41 Tabela 19 Odsetek bezdomnych, którym odmówiono pomocy. .............................................. 42 Tabela 20 Odsetek bezdomnych korzystających z pomocy OPS ............................................. 42 Tabela 21 Ocena pomocy uzyskiwanej w aktualnym miejscu pobytu. .................................... 43 Tabela 22 Ocena placówki aktualnego pobytu badanych. ....................................................... 44 Tabela 23 Aktualna sytuacja zawodowa badanych. ................................................................. 45 Tabela 24 Deklarowane źródła dochodów w bieżącym roku. .................................................. 46 Tabela 25 Deklarowana przez badanych wysokość dochodu na miesiąc. ............................... 47 Tabela 26 Różne zachowania społeczne. ................................................................................. 48 Tabela 27 Aktualna sytuacja finansowa badanych. .................................................................. 49 Tabela 28 Aktualna sytuacja prawna badanych. ....................................................................... 50 Tabela 29 Patologie społeczne wśród bezdomnych. ................................................................ 51 Tabela 30 Kapitał społeczny wśród badanych. ........................................................................ 52 Tabela 31 Wsparcie społeczne badanych ze strony otoczenia społecznego............................. 53 Tabela 32 Dobrostan psychiczny badanych. ............................................................................ 54 Tabela 33 Zdrowie badanych. .................................................................................................. 55 Tabela 34 Odsetek badanych deklarujących orzeczenie o niepełnosprawności. ...................... 55 Tabela 35 Działania podjęte przez badanych w celu wyjścia z bezdomności.......................... 57 Tabela 36 Najlepsze według badanych sposoby wspierania wychodzenia z bezdomności. .... 58 Tabela 37 Miejsce pobytu w okresie poprzedzającym zostanie bezdomnym. ......................... 58 Tabela 38 Deklarowane przez badanych przyczyny popadnięcia w bezdomności. ................. 59

Rys. 1 Najczęstsze miejsce pobytu bezdomnego w ciągu ostatniego roku ............................. 39 83 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Rys. Rys. Rys. Rys. Rys. Rys. Rys. Rys. Rys. Rys. Rys. Rys. Rys. Rys. Rys. Rys. Rys. Rys. Rys.

2 Czas przebywania na terenie gminy. ............................................................................ 40 3 Wykorzystanie instytucji systemu wsparcia osób bezdomnych ................................... 41 4 Ocena ośrodka pomocy społecznej .............................................................................. 42 5 Ocena placówki na skali ocen szkolnych, w której badani aktualnie przebywają ....... 43 6 Ocena różnych aspektów placówki, w której badani aktualnie przebywają ................ 44 7 Aktualna sytuacja zawodowa badanych ....................................................................... 45 8 Ocena różnych aspektów placówki, w której badani przebywają aktualnie ................ 46 9 Rozkład dochodów badanych....................................................................................... 47 10 Zróżnicowane zachowania społeczne: występowanie ............................................... 48 11 Aktualna sytuacja finansowa badanych ...................................................................... 49 12 Aktualna sytuacja prawna badanych .......................................................................... 50 13 Patologie społeczne wśród badanych ......................................................................... 51 14 Kapitał społeczny wśród badanych ............................................................................ 52 15 Wsparcie społeczne badanych ze strony otoczenia społecznego ............................... 53 16 Dobrostan psychiczny badanych ................................................................................ 54 17 Zdrowie badanych ...................................................................................................... 55 18 Działania podjęte przez badanych w celu wyjścia z bezdomności ............................ 56 19 Najlepsze według badanych sposoby wspierania wychodzenia z bezdomności ........ 57 20 Deklarowane przez badanych przyczyny popadnięcia w bezdomności ..................... 59

Wykonał: mgr Mirosław Przewoźnik

przy udziale Członków Zespołu Badawczego w składzie: dr Sławomir Mandes dr Sylwia Pelc dr Małgorzata Porąbaniec

84 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego