Kielce

RAPORT KOŃCOWY DIAGNOZY DLA PARTNERSTWA LOKALNEGO W KIELCACH

Wykonał: mgr Mirosław Przewoźnik przy udziale Członków Zespołu Badawczego w składzie: dr Sławomir Mandes dr Sylwia Pelc dr Małgorzata Porąbaniec mgr Marcin Sochocki Zamawiający – Caritas Diecezji Kieleckiej w ramach projektu systemowego – 1.18 „Tworzenie i rozwijanie standardów usług pomocy i integracji społecznej” w zadaniu (nr 4) w zakresie standaryzacji pracy z bezdomnymi w tym: opracowanie modelu „Gminnego Standardu Wychodzenia z Bezdomności”

Rzeszów, styczeń 2012 r.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej

Spis treści 1. Wstęp ………………………………………………………………………………….3 a) Cel główny oraz cele szczegółowe realizowanych diagnoz lokalnych…….………3 b) Zakres realizacji diagnozy lokalnej: techniki badawcze, próba, analizowane dokumenty, terminy………………………………………………..………………3 2. Charakterystyka gminy na obszarze Partnerstwa Lokalnego………………..……7 a) Podstawowe zmienne społeczno-demograficzne,…………………………...……..7 b) Wskaźniki zatrudnienia…………………………………………………………….9 c) Wskaźniki bezrobocia…………………………………………….………………12 d) Typ gminy - miejski, miejsko-wiejski, wiejski…………………..……………….13 e) Wskaźniki mierzące skalę korzystania z systemu pomocy społecznej………..….13 f) Kwestie związane z polityką mieszkaniową - zasoby gospodarki komunalnej, struktura własności mieszkań, kwestie związane z eksmisjami…………………..14 g) Kwestie związane z usamodzielnianiem się mieszkaniowymi osób opuszczających placówki opiekuńczo-wychowawcze i rodziny zastępcze………………………..14 3. Ogólna charakterystyka problemów społecznych na obszarze Partnerstwa Lokalnego……………….……………………………………………………………16 a) Krótka charakterystyka problemów społecznych występujących na terenie zawiązanego Partnerstwa na podstawie DR………………………………………16 b) Hierarchia problemów społecznych na podstawie DR………….………………..17 c) Przedstawienie problematyki bezdomności w kontekście innych problemów społecznych na podstawie DR……………………………………………………18 d) Hierarchia problemów społecznych w ujęciu osób kluczowych (IDI)…….……..19 4. Szczegółowa analiza problemu bezdomności w kontekście materiałów zastanych (DR)……………………………………………………………….………………….21 a) Dane ilościowe pochodzące z DR dotyczące bezdomności gromadzone przez ośrodki pomocy społecznej……………………………………………………….21 b) Metodologiczna oraz merytoryczna ocena diagnozy bezdomności………………22 c) Działania mające rozwiązywać problem bezdomności…………….……………..23 d) Konkretne formy działań z bezdomnymi…………………………………………24 e) Finanse………………………………………………………....…………………26 5. Postrzeganie bezdomności jako lokalnego problemu społecznego z perspektywy kluczowych informatorów (IDI)……………………………………………………27 a) Znaczenie (ranga) bezdomność wśród problemów społecznych gminy oraz stosunek do bezdomności przedstawicieli instytucji zajmujących się rozwiązywaniem problemów społecznych i lokalnych elit…………………….…27 b) Ocena skali zjawiska bezdomności w gminie zdaniem respondentów……….…..27 c) Charakter bezdomności i – ewentualnie – dynamika zmian oraz najważniejsze potrzeby osób bezdomnych w gminie……………………………………….……28 d) Stosunek społeczności lokalnej do bezdomności....................................................30 6. Ocena systemu wsparcia osób bezdomnych na terenie Partnerstwa Lokalnego (IDI z osobami kluczowymi)………………………………….……………………..32

a) Funkcjonowanie systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie prewencji bezdomności………………………………………………………………………32 b) Funkcjonowanie systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie świadczenia usług z zakresu pomocy doraźnej…………………………………………………33 c) Funkcjonowanie systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie świadczenia usług z zakresu integracji społecznej……………………………………………..36 d) Współpraca międzyinstytucjonalna………………….……………………………37 e) Najważniejsze wady i zalety lokalnego systemu pomocy osobom bezdomnym…39 f) Najpilniejsze potrzeby systemu pomocy osobom bezdomnym w Partnerstwie….41 7. Ocena systemu wsparcia dokonana przez osoby bezdomne…....…………………43 a) Charakterystyka badanej grupy………………………………….………………..43 b) System wsparcia w opinii osób bezdomnych…………………………………….47 a. poziom obłożenia systemu wsparcia…………………….………………..47 b. działanie systemu wsparcia……………………………………………….49 c. ocena placówki……………………………………………………………51 c) Sytuacja społeczno-ekonomiczna osób bezdomnych…………………………….52 a. położenie na rynku pracy i sytuacja finansowa…………………………..52 b. różne zachowania społeczne……………………………………………...55 c. sytuacja finansowa………………………………………………………..56 d) Sytuacja prawna osób bezdomnych………………………………………………57 e) Profil psychospołeczny badanych osób bezdomnych…………………………….58 a. patologie społeczne……………………………………………………….58 b. kapitał społeczny………………………………………………………….59 c. wsparcia społeczne………………………………………………………..60 d. dobrostan psychiczny……………………………………………………..61 f) Sytuacja zdrowotna badanych osób bezdomnych………………………………...62 g) Wchodzenie i wychodzenie z bezdomności………………………………………63 a. wychodzenie z bezdomności…………………………….………………..63 b. przyczyny bezdomności………………………………….……………….65 8. Wnioski i rekomendacje dla systemu wsparcia w Partnerstwie Lokalnym na podstawie IDI z osobami kluczowymi, wywiadów kwestionariuszowych z osobami bezdomnymi oraz analizy dokumentów……………………………………………67 a) Zakres prewencji………………………………………………………………….67 b) Zakres pomocy sprofilowanej…………………………………………………….68 c) Rozwiązania systemowe………………………………………………………….68 9. ANEKS ………………………………………………………………………..……..69 a) Lista analizowanych dokumentów w analizie desk research……………………..69 b) Dyspozycje do indywidualnych wywiadów pogłębionych……………………….78 c) Kwestionariusz wywiadu z osobą bezdomną……………………….…………….82 d) Spis tabel i rysunków……………………………………………………………..89

2

1.Wstęp. a) Cel główny oraz cele szczegółowe realizowanych diagnoz lokalnych.

Celem głównym diagnozy przeprowadzenie systematycznej, wszechstronnej i pogłębionej analizy problemu bezdomności poprzez opis skali i charakteru problemu bezdomności występującej na terenie partnerstwa lokalnego oraz analizy realnie funkcjonującego systemu wsparcia osób bezdomnych: zasobów, którymi partnerstwo dysponuje, instytucjonalnych zależności i braków w systemie wsparcia.

Cele szczegółowe diagnozy to: a. dostarczenie Partnerstwom Lokalnym aktualnej, przeprowadzonej w sposób zobiektywizowany, analizy pokazującej system wsparcia osób bezdomnych, b. diagnoza będzie punktem odniesienia dla ekspertów – opiekunów Partnerstw Lokalnych. c. wskazanie potencjalnych luk w systemie wsparcia osób bezdomnych oraz możliwych sposobów wykorzystania Standardów do podniesienia jakości świadczonych usług. d. diagnoza będzie dokumentem, który może być wykorzystany przez samorząd jako materiał uzupełniający Gminne Strategie Rozwiązywania Problemów Społecznych, e. diagnoza może być podstawą przygotowania modeli wychodzenia z bezdomności. b) Zakres realizacji diagnozy lokalnej: techniki badawcze, próba, analizowane dokumenty, terminy.

A. Charakterystyka metody badawczej – analiza źródeł wtórnych (desk research).

Analiza źródeł wtórnych (dalej: desk research) to poszukiwanie informacji, które w postaci spisanej istnieją w wielu rodzaju dokumentach. W zależności od celu i przedmiotu badania, desk research mogą służyć jako badania właściwe lub jako rozpoznawcze jakościowe badania – poprzedzające np. badania ankietowe. Do najczęściej analizowanych dokumentów zaliczyć należy: a) publikacje, b) raporty, c) biuletyny, d) bazy danych, lokalne dane statystyczne WUS, dane GUS e) katalogi, f) informacje dostępne na internetowych stronach www i inne zasoby internetowe, g) oficjalne dokumenty lokalne (strategie, programy, itp.), h) wyniki innych badań społecznych w zakresie interesującej badacza tematyki.

Ten rodzaj materiału empirycznego jest bardzo istotny w realizacji diagnoz lokalnych w zakresie bezdomności, w ramach trwania Projektu 1.18 Zadania nr 4.

Metoda desk research z założenia nie wymaga prac terenowych, praca odbywa się w oparciu o ustalony katalog dokumentów interesujących badacza. Analizowane dokumenty 3

muszą w sposób bezpośredni nawiązywać do interesującego badacza problemu, a ich liczba nie jest z góry ustalona i jako taka może się zmieniać w zależności od lokalnych uwarunkowań.

Metoda ta nie posiada określonego czasu/fazy realizacji. Oznacza to, że pozyskiwanie i eksploracja danych trwa przez cały okres realizacji projektu badawczego (diagnozy lokalnej).

Głównym celem desk research jest zobrazowanie, jak kształtuje się problem bezdomności w świetle oficjalnych dokumentów będących w posiadaniu Partnerstwa Lokalnego tj. na ile problem bezdomności zakorzeniony jest w lokalnych dokumentach będących w posiadaniu Partnerstwa Lokalnego? Celami szczegółowymi prowadzonych badań staje się próba odpowiedzi na następujące pytania: a) czy w materiałach są odniesienia do dokumentów strategicznych i programowych, np.

Strategia Rozwoju Kraju, Strategia Rozwoju Województwa, POKL, RPO, itp.? b) czy w analizowanych dokumentach zawarto propozycje działań wobec bezdomnych w zakresie pomocy doraźnej, streetworkingu, pracy socjalnej, mieszkalnictwa, zatrudnienia, edukacji oraz zdrowia? c) jak kształtuje się problematyka bezdomności na przestrzeni określonego czasu powstawania różnorodnych dokumentów? d) jakie są aktualnie ponoszone środki finansowe związane z problemem bezdomności? e) jaki rodzaj pomocy świadczony jest osobom bezdomnym na terenie zawiązanego Partnerstwa Lokalnego? f) w jaki sposób były wypracowywane, promowane i wdrażane oficjalne dokumenty regulujące kwestie bezdomności?

Sposób doboru próby oraz charakterystyka dokumentów Do analizy desk research i analizy treści wykorzystywanych podczas realizacji diagnoz lokalnych w zakresie bezdomności postanowiono włączyć wszystkie dokumenty, które: a) w sposób bezpośredni nawiązują do problematyki bezdomności, b) w sposób bezpośredni nawiązują do kwestii pomocy społecznej (w sposób pośredni nawiązują do problemu bezdomności), c) w sposób bezpośredni nawiązują do kwestii polityki społecznej (w sposób pośredni nawiązują do problemu bezdomności).

Poniżej zamieszczono spis dokumentów, które objęte zostaną analizą desk research. Lista ta może zostać rozszerzona w trakcie procesu zbierania materiałów oraz ich opracowywania: 1. Strategia rozwoju gminy 2. Gminna strategia rozwiązywania problemów społecznych.

3. Programy pomocy społecznej, wychodzenia z bezdomności oraz inne związane z problemami bezdomności.

4. Sprawozdawczość statystyczna i analizy własne: sprawozdanie MPiPS-03, a) Bilans potrzeb w zakresie pomocy społecznej, b) Uchwały budżetowe c) Sprawozdania roczne OPS przedstawione Radzie Gminy, d) Sprawozdania z realizacji programów, e) Roczniki statystyczne GUS, WUS, f) Dane policji, straży miejskiej dotyczące bezdomnych 4

g) Raporty badawcze zrealizowane przez ośrodki pomocy społecznej, organizacje pozarządowe, lokalne ośrodki badawcze i placówki edukacyjne 5. Dokumenty organizacyjne gminy takie jak statuty czy regulaminy 6. Dokumenty organizacyjne ośrodka pomocy społecznej – statuty, regulaminy organizacyjne.

7. Projekty systemowe i konkursowe PO KL i inne.

Ogółem analizie poddano 13 dokumentów zastanych (zawarte w Aneksie) oraz dane statystyczne ze stron internetowych miasta Kielce, dane Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego i Powiatowego Urzędu Pracy.

B. Zestandaryzowany wywiad kwestionariuszowy bezdomnych. Charakterystyka metody badawczej

skierowany

do

osób

Badania ankietowe są najpopularniejszą formą realizacji badań społecznych. Badania ankietowe to bardzo dobre narzędzie do gromadzenia informacji o rozkładzie częstości deklaracji dotyczących opinii, ocen czy właściwości. Pozwalają one poznać opinię jakiejś kategorii, grupy społecznej na temat wydarzenia, procesów, instytucji czy konkretnych osób.

Narzędziem do realizacji badania ankietowego jest kwestionariusz. Cechą charakterystyczną ankiety jest to, że zawiera określoną liczbę pytań, do których dodane są odpowiedzi. Osoba biorąca udział w badaniu – respondent – odpowiada na pytanie wybierając jedną z przygotowanych uprzednio odpowiedzi. Dopuszcza się stosowanie w kwestionariuszu pytań nie zawierających z góry określonych odpowiedzi, jednak pytania takie stanowią zwykle tylko niewielką część ankiety.

Istnieje szereg sposobów przeprowadzania ankiety. W przeszłości popularną metodą było wysyłanie kwestionariusza pocztą, obecnie popularne są wywiady kwestionariuszowe przez telefon. Wadą tej metody jest to, że w takim wywiadzie należy zadawać proste pytania, na które odpowiedź nie wymaga dłuższego namysłu. Innym sposobem realizacji kwestionariusza jest rozdanie go grupie osób, tak aby wszyscy odpowiadali w tym samym czasie pod nadzorem odpowiedzialnej za badanie osoby. Metoda ta nazywana jest audytoryjną.

Najlepszą, najbardziej efektywną i skuteczną, metodą realizacji kwestionariusza (zastosowaną w badaniu osób bezdomnych) jest oddanie go w ręce wykwalifikowanej osoby: ankietera. Ankieter zadaje pytania i notuje udzielone odpowiedzi. Zalety tej metody wynikają z wielu przyczyn, spośród najważniejszych warto wymienić następujące: 1) pytania zadawane przez osobę, z którą ma się kontakt wzrokowy są traktowane poważniej, a udzielane odpowiedzi są bardziej przemyślane; 2) ankieter kontroluje proces zadawania pytań, pilnuje aby wszystkie pytania były zadane, aby badane odpowiedział na nie samodzielnie; 3) ankieter może wspomóc badanego, jeśli ten nie rozumie jakiegoś pytania; 4) w kwestionariuszu realizowanym przez ankietera można zadawać pytania bardziej szczegółowe i rozbudowane. .

Cele realizacji badań.

Zaplanowane w ramach diagnozy badanie osób bezdomnych ma dwa główne cele: - zebrać informacje o sytuacji społecznej i ekonomicznej osób bezdomnych, - badanie ma na celu dokonanie oceny systemu prewencji, interwencji oraz integracji działającej na terenie partnerstwa.

Na podstawie zebranych danych osoby odpowiedzialne w partnerstwie za pomoc osobom bezdomnym powinny wiedzieć, jaki jest profil społeczno-demograficzny bezdomnego, jakie ma problemy zdrowotne i prawne. Powinien również otrzymać informację o profilu psychospołecznym osób pozbawionych dachu nad głową.

5

W badaniu bezdomni są również proszeni o opis form i zakresu korzystania z usług instytucji zajmujących się pomocą społeczną i pracą socjalną (oraz – w mniejszym zakresie – o ocenę ich funkcjonowania). Na podstawie tych pytań będzie można ocenić zróżnicowanie i adekwatność działającego w partnerstwie systemu pomocy.

Sposób doboru próby i realizacji badania.

Ze względu na cele badania oraz metodologię niezwykle ważne jest ścisłe przestrzeganie przyjętego sposobu realizacji badania.

W badaniu brali udział tylko i wyłącznie bezdomni mieszkający w miejscach stałego pobytu (schroniskach i noclegowniach) w chwili realizacji badania. Wykluczeni są bezdomni usamodzielnieni lub bezdomni mieszkający w miejscach niemieszkalnych. Przyjęto, że bezdomni mieszkający w miejscach stałego pobytu mają najpełniejszą wiedzę o działającym systemie pomocy. Nie bez znaczenia jest również fakt, że do grupy tej można dotrzeć względnie łatwo poprzez instytucje.

Liczebność próby była dostosowana do wielkości partnerstwa. Przyjęto, że liczba osób bezdomnych, która powinna zostać przebadana wynosi: w średnich partnerstwach – 50 - 100 osób. W Kielcach badaniem objęto 82 osoby bezdomne. .

C. Indywidualny wywiad pogłębiony (IDI). Charakterystyka metody badawczej.

Ten element diagnozy odwołuje się do metodologii jakościowej Zgodnie z przyjętą perspektywą, analiza koncentruje się na opisie zakresu i zróżnicowania wybranego spektrum problemowego, stwarzając zarazem możliwość modyfikacji pierwotnego obszaru badań i dostosowywania go do – poznawanych w trakcie prowadzenia badań – lokalnych uwarunkowań. Gromadzony w ten sposób i na bieżąco analizowany materiał pozwala pełniej i trafniej opisać problem badawczy. Należy jednak podkreślić, że zebrane w ten sposób dane nie są użyteczne w analizach ilościowych – ten aspekt diagnoz realizowany jest za pośrednictwem innych metod i technik badawczych użytych w diagnozach. Podstawowym powodem, który zadecydował o wyborze koncepcji metodologicznej relacjonowanego elementu projektu badawczego, była stwarzana dzięki niej możliwość poznania specyfiki, uprzednio nieznanych, lokalnych uwarunkowań. Badania służyć mają właśnie wstępnemu rozpoznaniu i dookreśleniu obszarów diagnoz, a przez to być użyteczne w trakcie realizacji kolejnych, przewidzianych w projekcie, etapów badań. W dalszej perspektywie, zgromadzony materiał stanowić może podstawę do tworzenia typologii (w oparciu o zbiorczą analizę wszystkich przeprowadzonych diagnoz).

Praktyczne wdrażanie wyżej opisanego podejścia wymaga sporych kompetencji w realizacji badań terenowych, którymi dysponują zwykle osoby mające już pewne doświadczenie w posługiwaniu się technikami jakościowymi, a także w analizowaniu materiału empirycznego.

Cele realizacji badań.

Celem badań jest zobrazowanie opinii, ocen, uwag i propozycji tzw. kluczowych informatorów na temat funkcjonowania lokalnego systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie: a) postrzegania bezdomności jako lokalnego problemu społecznego (w tym: charakterystyka bezdomności – ewentualnie – dynamika zmian, najważniejsze potrzeby, próba oceny skali zjawiska, stosunek do bezdomności lokalnej 6

społeczności oraz przedstawicieli instytucji zajmujących się rozwiązywaniem problemów społecznych i lokalnych elit); b) funkcjonowania systemu pomocy osobom bezdomnym w wymiarze prewencji, pomocy doraźnej i integracji społecznej (w tym: adekwatności, skuteczności i efektywność działań; oceny potrzeby i możliwość wprowadzenia modyfikacji w funkcjonowaniu programów/instytucji/organizacji, postulowane zmiany); c) współpracy międzyinstytucjonalnej (w tym: formy i zakres kooperacji, powiązania nieformalne w kontekście funkcjonowania instytucji działających na rzecz osób bezdomnych, postulowane zmiany).

Celem badań jest także dostarczenie materiału – w postaci rozwiązań i propozycji modyfikacji działania systemu pomocy (lub konkretnych instytucji), a także ocen lokalnych uwarunkowań – do wykorzystania w trakcie dyskusji prowadzonych w ramach zogniskowanych wywiadów grupowych. Uzupełnieniem w/w zakresu tematycznego są informacje pozwalające na przedstawienie charakterystyki respondentów obejmującej: podstawowe dane socjodemograficzne, doświadczenie zawodowe oraz zaangażowania w działania z zakresu pomocy osobom bezdomnym i pracy socjalnej.

Sposób doboru próby Respondentami były osoby mające wiedzę na temat funkcjonowania systemu pomocy osobom bezdomnym na danym obszarze: przedstawiciele organizacji i instytucji tworzących ten system. Wybrani zostali po konsultacji z przedstawicielami Partnerstw Lokalnych (szczególnie z terenowym koordynatorem badań), z uwzględnieniem zróżnicowania i specyfiki danego Partnerstwa. Liczbę osób do badań przyjęto 11, a wzięło udział w badaniu 10 osób. Jedna wskazana przez partnerstwo zdecydowanie odmówiła udziału w wywiadzie.

2. Charakterystyka gminy na obszarze Partnerstwa Lokalnego (DR). a) Podstawowe zmienne społeczno-demograficzne. Opracowano na podstawie strategii rozwiązywania problemów społecznych, danych Urzędu Statystycznego, opracowań MOPR. W 2010 roku miasto Kielce – stolica województwa Świętokrzyskiego - zamieszkiwało 203,8 tys. osób, tj. podobnie, jak przed rokiem, 16,1% ogółu mieszkańców. Liczba Kielczan zmalała - w porównaniu z 2009 r. o 1031 osób (rok wcześniej – o 259 osób).

Podregion kielecki był ponad dwukrotnie gęściej zaludniony niż sandomierskojędrzejowski (odpowiednio 154 osoby/km² wobec 74), do czego przyczyniło się m.in. m.

Kielce, w którym wskaźnik wyniósł 1859 osób/km² (w 2009 r. 1868 osób/km²).

Zgodnie z danymi Urzędu Statystycznego w Kielcach za 2008 r., miasto Kielce zamieszkiwało 205 094 osób (w tym zameldowanych na pobyt czasowy), wobec 1 272 784 ogólnej liczby mieszkańców województwa. Nieznaczną przewagę liczebną mieszkańców Kielc stanowiły kobiety.

Według Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2011 – 2016 powiat Kielecki zamieszkuje 201 643 osób, przy czym w mieście Kielce zameldowanych jest 204 835 osoby (stan na 31.XII 2009r).

7

Wyszczegó

Stan

Małżeńs

Urodzeni

lnienie

Ludnośc

twa

a

zgony

Przyrost

Saldo

Saldo

Naturalny

Migra

Migracji

cji

Zewnętrz

Stałej

nej

i

Kielce

205 094

1335

1900

1754

146

-839

-103

Mężczyźni

96957

X

943

967

-24

-419

-44

Kobiety

108137

X

957

787

170

-420

-59

Na 1000

X

6,52

9,27

8,56

0,71

-4,10

-0,50

lud.

Tabela 1 Stan, ruch naturalny i wędrówki ludności w 2008 r. Źródło: Urząd Statystyczny w Kielcach

Miasto Kielce skupia 16% ogółu populacji ludności województwa. Strukturę wiekową obrazuje zróżnicowanie demograficzne osiedli kieleckich, której odpowiada natężenie poszczególnych świadczeń pomocowych. Usługi opiekuńcze najczęściej dotyczą starszej generacji kielczan zamieszkujących osiedla: KSM, Śródmieście, Jagiellońskie, z kolei np. Os. Świętokrzyskie jest demograficznie najmłodsze z przewagą ludności w wieku produkcyjnym i w najmniejszym stopniu również spauperyzowane. Śródmi eście

65 i wię cej lat 4064 lat 1839 lat 017l at

Szydł ówek

KS Her M by

Czar nów

Biało gon

Urocz ysko

Jagiello ńskie

Świętokr zyskie

2692

3105 616 5

159 3

2255

1396

3377

3333

1335

Barwi nekBaran ówek 2613

4583

5244 115 77

462 1

8404

4638

10678

6039

9379

7278

4194

4797 101 63

465 2

8810

4253

9902

5536

8500

7094

2074

2509 505 1

255 5

5208

2174

4456

2585

3292

4279

Tabela 2 Struktura wiekowa mieszkańców Kielc w 2008 r. Źródło: Opracowanie na podstawie MOPR

Niepokojącym zjawiskiem jest dużo niższa niż w województwie liczba osób w wieku przedprodukcyjnym i produkcyjnym, co potwierdza wcześniejsze spostrzeżenia dotyczące odpływu ludzi młodych do innych miast w poszukiwaniu lepszej perspektywy życiowej.

Od kilku lat liczba ludności w Kielcach maleje za przyczyną „starzenia się społeczeństwa”, spadku liczby urodzeń, wydłużenia wieku senioralnego, jak również migracji zamożniejszej warstwy społecznej na tereny podmiejskie.

8

Struktura demograficzna Miasta, biorąc pod uwagę zjawisko starzenia demograficznego i postępującej migracji osób młodych najbardziej aktywnych zawodowo poza granice Kielc, przyczynić się może w przyszłości do jeszcze bardziej niekorzystnej proporcji osób w wieku produkcyjnym do osób w wieku nieprodukcyjnym i tym samym do strukturalnego zmniejszenia potencjału aktywności ekonomicznej ludności.

Cechą charakterystyczną sytuacji demograficznej Kielc jest ubytek stanu liczebnego ludności miasta; składa się na to ujemny przyrost naturalny oraz ujemne saldo migracji.

Procesy demograficzne związane z ruchem naturalnym ludności, takie jak: zawieranie małżeństw, urodzenia, zgony i migracje wpłynęły na zmiany liczby ludności i struktury ludności według wieku. Na skutek zmian w poziomie urodzeń oraz wydłużania się długości życia nastąpiły zmiany w strukturze ludności według wieku. b) Wskaźniki zatrudnienia. Opracowano na podstawie strategii rozwoju Miasta Kielce, powiatowego Urzędu Pracy.

Gospodarkę Kielc charakteryzuje tendencja do ograniczenia popytu na pracę. Nie we wszystkich sektorach tendencja ta jest wyraźna. Z jednej strony powstają bowiem nowoczesne gałęzie gospodarki o bardzo wysokiej produktywności, a z drugiej nadal obecne są gałęzie i działy tradycyjne, oparte w znacznej mierze na pracy fizycznej człowieka.

Kielecki rynek pracy różni nie tylko charakter pracy ale i wynagrodzenia, które stają się bardziej zróżnicowane pomiędzy sektorem nowoczesnym i tradycyjnym.

W mieście przeważa rynek tradycyjny – oparty na przestarzałym przemyśle, słabo wykształconych usługach rynkowych, z bardzo dużym zatrudnieniem w tzw. „budżetówce”, czyli usługach nierynkowych.

Staropolskiego Okręgu Przemysłowego, a następnie Centralnego Okręgu Przemysłowego, Kielce uznawane były niegdyś za prężnie działający ośrodek przemysłowo -gospodarczy- biorąc pod uwagę ówczesne uwarunkowania. Kielce, choć posiadają bogate tradycje gospodarcze, trudno nazwać potentatem gospodarczym czy lokomotywą rozwoju.

Ocena gospodarki Kielc wg autorów Strategii Rozwoju Kielc na lata 2007 - 2020  prawie 30 % wszystkich przedsiębiorstw działających w regionie skupione jest na obszarze Kielc;  niezadowalające nasycenie podmiotami gospodarczymi w mieście, mimo wzrastającej w ciągu ostatnich latach liczby przedsiębiorstw;  aż 95 % wszystkich podmiotów operujących w Kielcach to przedsiębiorstwa małe (do 9 osób zatrudnienia),  marginalny udział przedsiębiorstw zatrudniających powyżej 250 osób;  dominacja branż produkcji nisko-przetworzonej; wydobycie minerałów – główną gałęzią kieleckiego przemysłu;  atuty inwestycyjne miasta to m.in.: tradycje przemysłowe, duży potencjał młodej dobrze wykształconej kadry, szerokie zaplecze techniczno-naukowe, rozwinięta sieć banków i instytucji finansowych;  brak znaczącego napływu kapitału krajowego i zagranicznego do sfery pozahandlowej;  bogata baza do rozwoju Kielc w oparciu o „przemysł kulturowy”, „turystyczny” i funkcje targowe.

Region świętokrzyski zamieszkuje 1.270 000 ludności, z czego 60% znajduje się w wieku produkcyjnym. Struktura zatrudnienia województwa świętokrzyskiego w działach ekonomiki wskazuje wyraźnie na profil gospodarczy województwa. Województwo charakteryzuje się dużą rezerwą rąk do pracy, zarówno w miastach, jak i na wsi. Stopa 9

bezrobocia wprawdzie obniża się, niemniej jednak jest tu wyższa o 3,6% niż w kraju i sięga 13,9% (08.2010 r. http://swietokrzyskie.coie.gov.pl/pl/dla-inwestorow/, źródło: http://www.um.kielce.pl/pl/biznes_w_kielcach/przedsiebiorstwa_w_regionie/).

Według danych uzyskanych z Banku Danych Lokalnych GUS wskaźniki zatrudnienia są wyliczane dla województw. Z danych dla Województwa Świętokrzyskiego za 2010r. wynika, że wskaźnik zatrudnienia osób wynosi ogółem 50,1%, w tym dla mężczyzn 56,9% a dla kobiet 43,8%. Dla osób w wieku produkcyjnym wskaźnik ten wynosi ogółem 64,5%, w tym dla mężczyzn 67,5% i dla kobiet 60,9%. Wskaźniki te mieszczą się w średnich krajowych. Biorąc pod uwagę wskaźnik zatrudnienia według grup wieku i płci, wskaźnik zatrudnienia w Województwie Świętokrzyskim w roku 2010 wynosił: - w wieku 15-29- ogółem 41,9%; mężczyźni 47,2%, kobiety 35,7% - w kategorii wiekowej 15-64 wynosił: ogółem 59,0%; mężczyźni 64,1%; kobiety 53,7% - 25-54 lat: ogółem 77,7%; mężczyźni 81,5%; kobiety 72,4%.

Oznacza to ułatwiony nabór pracowników po podjęciu decyzji o inwestowaniu, wskazuje na celowość tworzenia miejsc pracy na obszarach wiejskich. Atutem jest także stosunkowo (w porównaniu z innymi regionami Polski) niski koszt pracy. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie w województwie świętokrzyskim – 2854,51 zł (08.2010 r.)* Biorąc pod uwagę oferty pracy ze względu na PKD w powiecie kieleckim najwięcej dotyczyło sekcji: administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne (1.723), pozostała działalność usługowa (1.141), handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle (1.081), przetwórstwo przemysłowe (647), budownictwo (634), edukacja (595), opieka zdrowotna i pomoc społeczna (309), transport i gospodarka magazynowa (234), działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi (209), działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją (189), działalność profesjonalna, naukowa i techniczna (167), działalność finansowa i ubezpieczeniowa (108), dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami, działalność związana z rekultywacją (99), działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca (95), informacja i komunikacja (74), działalność związana z obsługą rynku nieruchomości (67), rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo (52), górnictwo i wydobywanie (21), gospodarstwa domowe zatrudniające pracowników; gospodarstwa domowe produkujące wyroby i świadczące usługi na własne potrzeby (15), wytwarzanie i zaopatrywanie w energię elektryczną, gaz, parę wodną, gorącą wodę i powietrze do układów klimatyzacyjnych (1).

W styczniu 2010 roku do powiatowych urzędów pracy zgłoszono 2.260 wolnych miejsc pracy i miejsc aktywizacji zawodowej, tj. o 911 (67,5%) więcej w porównaniu do grudnia 2009 roku i o 791 mniej (25,9%) w odniesieniu do stycznia 2009 roku.* Z ogółu wolnych miejsc pracy i miejsc aktywizacji zawodowej: - 996, tj. 44,1% stanowiły oferty zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, - 1.264, tj. 55,9% to miejsca aktywizacji zawodowej.

10

Z sektora prywatnego pochodziło 58,9% wszystkich wolnych miejsc pracy (1.331), a z sektora publicznego 41,1% (929).

Z ogółu wolnych miejsc pracy 77,1%, czyli 1.743 to miejsca pracy subsydiowanej finansowane z Funduszu Pracy, PFRON, EFS. Wśród wolnych miejsc pracy i miejsc aktywizacji zawodowej zgłoszonych w styczniu 2010 roku: - 1.188, tj. 52,6% stanowiły staże, - 76, tj. 3,4% to prace społecznie użyteczne, - 51, tj. 2,3% przeznaczono dla osób niepełnosprawnych, - 68 wolnych miejsc pracy, tj. 3,0% skierowano do osób w okresie do 12 miesięcy od dnia ukończenia nauki.

Wolne miejsca pracy przeznaczone dla pracowników: usług osobistych i sprzedawców, biurowych, dla techników, przy pracach prostych oraz robotników przemysłowych i rzemieślników - stanowiły 85,0% wszystkich ofert.

W porównaniu do stycznia 2009 roku wzrosło zapotrzebowanie na: operatorów i monterów maszyn i urządzeń (o 32) oraz rolników, ogrodników, leśników i rybaków (o 19).

Zmniejszyło się natomiast zapotrzebowanie na pracowników biurowych (o 320), techników (o 200), robotników przemysłowych i rzemieślników (o 91), pracowników przy pracach prostych (o 82), specjalistów (o 70), pracowników usług osobistych i sprzedawców (o 65), przedstawicieli władz publicznych, wyższych urzędników i kierowników (o 14).

Podjęcie pracy stanowi podstawową przyczynę wyłączeń bezrobotnych z ewidencji.

Kategoria ta obejmuje wszystkie formy podejmowania pracy przez bezrobotnych, tzn. pracy subsydiowanej (prace interwencyjne, roboty publiczne, podjęcia działalności gospodarczej, podjęcia pracy w ramach refundacji kosztów zatrudnienia bezrobotnego) oraz pracy niesubsydiowanej, w tym sezonowej.

W styczniu 2010 roku z ogółu bezrobotnych wyrejestrowanych z ewidencji powiatowych urzędów pracy - 2.372 osoby podjęły pracę, tj. 28,6% ogółu wyrejestrowanych. Pracę niesubsydiowaną podjęły - 2.053 osoby, tj. 86,6% ogółu zatrudnionych, w tym: pracę sezonową - 47 osób. Pracę subsydiowaną podjęło - 319 osób tj. 13,4%, z tego: prace interwencyjne 110 tj. 4,6% zatrudnionych, refundacja kosztów zatrudnienia bezrobotnego 100, tj. 4,2% zatrudnionych roboty publiczne 73 tj. 3,1% zatrudnionych działalność gospodarcza 25, tj. 1,0% zatrudnionych inne podjęcia pracy 11 osób, tj. 0,5% zatrudnionych Wśród bezrobotnych podejmujących pracę znacznie większy udział mieli bezrobotni poprzednio pracujący (78,0%), w porównaniu do dotychczas niepracujących (22,0%).

Wśród podejmujących pracę, udział wybranych grup bezrobotnych, będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy był następujący: bez wykształcenia średniego - 35,8%, bez doświadczenia zawodowego - 30,2%, długotrwale bezrobotnych - 29,6%, osób do 25 roku życia - 28,2%, bez kwalifikacji zawodowych - 14,0% oraz powyżej 50 roku życia 10,3%.

Aktywne programy rynku pracy W styczniu 2010 roku aktywnymi programami rynku pracy objęto 1.326 bezrobotnych, co oznacza spadek o 29,9% w odniesieniu do stycznia 2009 roku. Na staż 11

skierowano 915 bezrobotnych, co stanowiło 69,0% ogółu zaktywizowanych. Prace interwencyjne podjęło 110 osób, tj. 8,3%, natomiast do pracy w ramach refundacji kosztów zatrudnienia bezrobotnego skierowano 100 osób (7,5%). Na szkolenia skierowano 80 bezrobotnych (6,0%), a przy robotach publicznych zatrudniono 73 osoby, tj. 5,5%.

Działalność gospodarczą podjęło 25 osób (tj. 1,9%).1 c) Wskaźniki bezrobocia. Opracowano na podstawie danych Miejskiego Urzędu Pracy W zależności od trwania okresu poszukiwania pracy wyróżnia się bezrobocie: a) krótkotrwałe (do 6 m-cy), b) długotrwałe (1-2 lata), c) oraz chroniczne (powyżej 2 lat).

Bezrobocie w Kielcach na koniec 2008 roku, wg Miejskiego Urzędu Pracy, dotyczyło 10 469 osób (w tym 5442 kobiety), 108 osób zwolnionych zostało z przyczyn dotyczących zakładów pracy, prawo do zasiłków posiadało 973 osoby, pozostających bez pracy powyżej 12 miesięcy było 6421 osób.

Stopa bezrobocia jest liczona jako stosunek liczby bezrobotnych zarejestrowanych do liczby cywilnej ludności aktywnej zawodowo, tj. bez osób odbywających czynną służbę wojskową oraz pracowników jednostek budżetowych prowadzących działalność w zakresie obrony narodowej i bezpieczeństwa publicznego.

Wartościami charakteryzującymi rynek pracy, obok stopy bezrobocia, jest także liczba osób pracujących, czyli są to: a) osoby zatrudnione na podstawie stosunku pracy (umowa o pracę, powołanie, mianowanie lub wybór), b) pracodawcy i pracujący na własny rachunek, czyli: - właścicieli, współwłaścicieli i dzierżawców gospodarstw indywidualnych w rolnictwie (łącznie z pomagającymi członkami ich rodzin) oraz indywidualnych właścicieli zwierząt gospodarskich nie posiadających użytków rolnych, - właścicieli i współwłaścicieli (łącznie z pomagającymi członkami ich rodzin; z wyłączeniem wspólników spółek, którzy nie pracują w spółce) podmiotów prowadzących działalność gospodarczą poza gospodarstwami indywidualnymi w rolnictwie, - inne osoby pracujące na własny rachunek, np. osoby wykonujące wolne zawody, c) osoby wykonujące pracę nakładczą, d) agentów (łącznie z pomagającymi członkami ich rodzin oraz osobami zatrudnionymi przez agentów), e) członków spółdzielni produkcji rolniczej, f) duchownych pełniących obowiązki duszpasterskie.

To one (przynajmniej teoretycznie, gdyż dane te nie uwzględniają „szarej strefy”) biorą na swoje barki ciężar utrzymania pozostałych mieszkańców, a więc dzieci, uczącą się młodzież, studentów, bezrobotnych.

Stopa bezrobocia rejestrowanego ukształtowała się na koniec 2008 r. na poziomie 15,1% w woj. świętokrzyskim wobec 17,7% w 2006r. Wskaźnik krajowy wyniósł 11,4% wobec 14,8% w grudniu 2006r. Powiatami o najniższej stopie bezrobocia były: buski (9,1%), pińczowski (9,3%) i m. Kielce (10,2%). .

Kieleckich bezrobotnych charakteryzuje przede wszystkim młody wiek (najliczniejsza grupa to osoby 25-34 roku życia, w tym absolwenci szkół wyższych), średnie zawodowe lub

1

http://www.wup.kielce.pl/images/stories/statystyki/informacje/2010/01.pdf

12

zasadnicze zawodowe wykształcenie oraz relatywnie długi okres pozostawania bez pracy (ponad 30 % bezrobotnych nie ma pracy dłużej niż 24 miesiące).

Dane z PUP w Kielcach: Według struktury osób bezrobotnych i ofert pracy według PKD w obszarze powiatu kieleckiego w II półroczu 2010 roku najwięcej osób zarejestrowało się z grupy zawodów dotyczących: działalność nie zidentyfikowana (3.353 osoby), pozostała działalność usługowa (989), przetwórstwo przemysłowe (752), handel hurtowy i detaliczny; naprawa pojazdów samochodowych, włączając motocykle (713), administracja publiczna i obrona narodowa; obowiązkowe zabezpieczenia społeczne (550), budownictwo (528), działalność związana z zakwaterowaniem i usługami gastronomicznymi (177), edukacja (118), transport i gospodarka magazynowa (104), dostawa wody; gospodarowanie ściekami i odpadami, działalność związana z rekultywacją (87), działalność profesjonalna, naukowa i techniczna (80), rolnictwo, leśnictwo, łowiectwo i rybactwo (59), opieka zdrowotna i pomoc społeczna (55), działalność w zakresie usług administrowania i działalność wspierająca (47), działalność związana z kulturą, rozrywką i rekreacją (24), działalność finansowa i ubezpieczeniowa (23), d) Typ gminy - miejski.

Powiat kielecki położony jest w południowo-centralnej Polsce. Zajmuje powierzchnię 2 245km. Siedzibą władz powiatu jest miasto Kielce.

Kielce pełnią funkcję stolicy województwa świętokrzyskiego, usytuowane w centralnej Polsce na zachodnim krańcu Doliny Kielecko-Łagowskiej. Gmina zajmuje powierzchnię 10,45 km². Miasto stanowi gospodarcze i turystyczne centrum regionu, jest także zagłębiem budowlanym o bogatych tradycjach, ośrodkiem kulturalnym, turystycznym. e) Wskaźniki mierzące skalę korzystania z systemu pomocy społecznej.

Opracowano na podstawie strategii rozwiązywania problemów społecznych, sprawozdania MPiPS-03.

Prawo do świadczeń z pomocy społecznej przysługuje osobom i rodzinom, których dochód nie przekracza:  osobie samotnie gospodarującej - 477 zł  na osobę w rodzinie – 351 zł Celem pomocy społecznej jest zaspokojenie niezbędnych potrzeb życiowych osób i rodzin oraz umożliwienie im bytowania w warunkach odpowiadających godności człowieka.

Problem niepełnosprawność długotrwała choroba ubóstwo

2008 rok* 4443 przypadków 3923 przypadków 3303 przypadków

2010 rok** 3889 przypadków 3593 przypadków 3563 przypadków 13

bezrobocie bezradność w sprawach opiekuńczowychowawczych bezdomność alkoholizm sieroctwo przemoc w rodzinie trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego potrzeba ochrony macierzyństwa sytuacja kryzysowa brak umiejętności w przystosowaniu do życia młodzieży opuszczającej placówki opiekuńczo-wychowawcze zdarzenia losowe narkomania

2508 przypadków 1970 przypadków

2300 przypadków 1185 przypadków

833 przypadków 372 przypadków 253 przypadków 153 przypadków 109 przypadków

209 przypadków 475 przypadków 237 przypadków 410 przypadków 85 przypadków

88 przypadków 50 przypadków 35 przypadków

100 przypadków 38 przypadków 37 przypadków

11 przypadków 10 przypadków

brak danych 37 przypadków

Tabela 3 Powody udzielania pomocy społecznej Źródło: Strategia Rozwiązywania Problemów** dane na podstawie MOPR w Kielcach

Najczęstszym powodem udzielania pomocy w 2008 r. była niepełnosprawność (4443 osób) i długotrwała choroba (3923 osoby), trzecim co do wielkości powodem udzielenia świadczeń było ubóstwo (3303 rodziny). Czwarte miejsce na liście powodów udzielania pomocy społecznej zajmuje bezrobocie – z tego tytułu pomoc w 2008 r. uzyskało 2508 rodzin, a miejsce piąte dotyczy problemów związanych z bezradnością w sprawach opiekuńczo-wychowawczych (1970 rodzin).

Kolejne miejsca na liście przyczyn zajmują: bezdomność (833), alkoholizm (372), sieroctwo (253). W mniejszym stopniu dysfunkcje dotyczą problemów przemocy w rodzinie (153), i trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego – 109 przypadków. Odnotowano 88 przypadków związanych z potrzebą ochrony macierzyństwa, 50 przypadków związanych z sytuacją kryzysową, 35 związanych z brakiem umiejętności w przystosowaniu do życia młodzieży opuszczającej placówki opiekuńczo-wychowawcze, 11 związanych ze zdarzeniem losowym i 10 przypadków narkomanii. Nie odnotowano przypadków trudności w integracji osób, które otrzymały status uchodźcy.

Jak wynika z danych GUS w roku 2008 z pomocy społecznej korzystało w Kielcach 4912 gospodarstw domowych, w których zamieszkiwało 9601 osób. Natomiast w 2010r. było to 9321 gospodarstw, w których mieszkało 16437 osób. Procentowo udział osób korzystających w pomocy społecznej w stosunku do ogółu populacji miasta wynosił w 2008r.

4,7%, a w roku 2010 – 8,0%. Zauważalny jest wyraźny wzrost – blisko dwukrotny korzystających z pomocy społecznej mimo braku waloryzacji kryteriów dochodowych uprawniających do pomocy społecznej, które nie są zmieniane od 2006r. Z analiz PAN wynika, że z tego powodu do pomocy społecznej nie jest uprawnionych ok. 1,5 mln osób. f) Kwestie związane z polityką mieszkaniową - zasoby gospodarki komunalnej, struktura własności mieszkań, kwestie związane z eksmisjami. Opracowano na podstawie danych Urzędu Miasta oraz Kwestionariusza wypełnionego przez MOPS. Sytuacja mieszkaniowa w Kielcach nie odbiega zasadniczo od zasobów innych miast wojewódzkich i jest dobra, brakuje jednak mieszkań o charakterze socjalnym. Wśród ogółu 14

mieszkań w Kielcach 97,6% jest wyposażone w instalację wodociągową, 94,5% posiada łazienkę i 92,8% centralne ogrzewanie. Na bieżąco monitorowane są potrzeby mieszkaniowe.

Zasoby mieszkaniowe Kielc opierają się głównie o mieszkania spółdzielcze.

W mieście funkcjonuje 16 spółdzielni, które łącznie posiadają prawie 40 tysięcy mieszkań.

Według Banku Danych Lokalnych w Kielcach w roku 2007 było 77 075 mieszkań, a w 2010 79 168 mieszkań. W zasobach gminy w 2007r. były 6 254 mieszkania, w 2009 – 5 713 W dyspozycji spółdzielni mieszkaniowej, w 2007r. było 36 198 mieszkań, w 2009 – 29 433. W zasobach zakładów pracy – 956 mieszkań w 2007r., 2009 - 380. Osoby fizyczne posiadały 31979 mieszkań w 2007r.Skarb państwa miał w dyspozycji 149 mieszkań.

Towarzystwo Budownictwa Społecznego w 2007 - 577 mieszkań, a w 2009 - 577. Wspólnoty mieszkaniowe miały w 2009 – 17 514 mieszkań. W 2009r. gmina posiadała 478 mieszkania socjalne o łącznej powierzchni 11369m2.

Lokale odzyskiwane przez Miasto w wyniku naturalnego ruchu ludności zasiedlane są przez osoby znajdujące się na liście osób oczekujących na mieszkanie. Łącznie w latach 2004-2008 mieszkania socjalne przyznano 132 osobom z wyrokami eksmisyjnymi.

Zwiększenie zasobu mieszkaniowego nastąpiło poprzez inwestycje Miasta w zakresie budownictwa mieszkaniowego w latach 2005-2008. Został uchwalony wieloletni program gospodarowania mieszkaniowym zasobem gminy na lata 2009-2013. Według danych Lidera, w 2010r. wykonano 39 eksmisji, w tym: 19 z zasobów gospodarki komunalnej, 13 przez prywatnych właścicieli, 7 przez zakłady pracy. Eksmisjami objęto 472 rodziny. Eksmisje wykonano w 39 przypadkach do lokali socjalnych. g) Kwestie związane z usamodzielnianiem się mieszkaniowymi osób opuszczających placówki opiekuńczo-wychowawcze i rodziny zastępcze.

Opracowano na podstawie Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych, sprawozdania MPiPS-03.

Lokalny program usamodzielniania wychowanków z rodzin zastępczych i różnego rodzaju placówek opierał się na założeniu, że: - Usamodzielnienie jest celem każdego pomagania i stanowi najostrzejsze kryterium oceny skuteczności działań pomocowych stosowanych w placówkach wobec opuszczających je wychowanków.

- Przygotowanie wychowanka do samodzielności jest jednym z głównych celów podejmowanych wobec niego działań. Wynika to z doświadczeń związanych z ubezwłasnowolniającym życiowo oddziaływaniem długotrwałego pobytu dziecka w placówce, w tym przykrych wspomnień wychowanków, dla których usamodzielnienie wiązało się z dniem, w którym otrzymywali wyprawkę i opuszczali placówkę, stając się niebawem klientami pomocy społecznej.

- Usamodzielnienie pojmowane jako proces wychowawczy, podejmowane powinno być już w trakcie pobytu wychowanka w placówkach i kontynuowane w ramach kontraktu z pełnoletnią osobą usamodzielnianą.

Lokalny program usamodzielnienia wychowanków stawiał następujące cele: 1. Wydłużenie okresu oddziaływań wzmacniających poczucie wartości i bezpieczeństwa wychowanków i ułatwiających im start w samodzielne życie poprzez zamieszkiwanie w mieszkaniach usamodzielnień, chronionych, w których w zależności od potrzeb może pojawić się element dyskretnego nadzoru opiekuna lub wychowawcy.

2. Przeciwdziałanie bezdomności wychowanków i zapewnienie im bezpieczeństwa socjalnego poprzez udzielenie pomocy w uzyskaniu mieszkania (udział Wydziału Mieszkalnictwa w programie).

15

3. Przygotowanie do właściwego pełnienia ról społeczno-zawodowych, pomoc w rozwiązywaniu problemów życiowych (wsparcie psychologiczne, socjalne, prawne).

4. Działania zmierzające do zapewnienia podopiecznym bezpieczeństwa ekonomicznego, pozwalającego na utrzymanie mieszkania i siebie (udział Powiatowego Urzędu Pracy w programie).

5. Pozyskanie sponsorów oraz współpraca z instytucjami lokalnymi, organizacjami pozarządowymi i innymi podmiotami mogącymi wspierać realizację programu.

Ad. 1. W ramach realizacji tego programu wychowawcy pracujący z młodzieżą w mieszkaniach usamodzielnienia podjęli trud prowadzenia, wraz z wychowankami gospodarstw domowych. Pobyt w mieszkaniu usamodzielnienia ma na celu nauczenie wychowanków gospodarowania budżetem domowym, poprawnej organizacji i umiejętności w zakresie wszelkich prac gospodarstwa domowego, odpowiedzialności za swoje decyzje, szacunku dla własnej i cudzej pracy.

Usamodzielnieni wychowankowie, którzy zgodnie z obowiązującymi przepisami muszą opuścić placówkę, a nie są gotowi do samodzielnego zamieszkania lub oczekują na przyznanie lokalu z zasobów gminy, mają możliwość zamieszkania w mieszkaniach chronionych, gdzie zawsze mogą liczyć na wsparcie wyznaczonego do opieki nad mieszkaniem pracownika socjalnego, który pełni jednocześnie funkcję opiekuna usamodzielnienia.

Ad. 2. W lutym 2007 r. kierownik Działu Opieki i Wychowania MOPR, odpowiedzialny za usamodzielnianie wychowanków rodzin zastępczych i różnego rodzaju placówek, został powołany do składu Komisji Mieszkaniowej działającej w UM, co uściśliło współpracę z Wydziałem Mieszkalnictwa w zakresie rozpoznawania potrzeb mieszkaniowych usamodzielnianych wychowanków i udzielania im pomocy w tym zakresie przez gminę.

Ad. 3. W ramach realizowanego przez MOPR od 2008 r. projektu systemowego POKL pod nazwą „Działanie szansą na przyszłość” jedną z grup Odbiorców Projektu są usamodzielniani wychowankowie rodzin zastępczych i placówek opiekuńczo-wychowawczych, a od 2009 r. dołączyła młodzież w wieku 15-18 lat wychowująca się w placówkach opiekuńczowychowawczych i rodzinach zastępczych.

Udział w projekcie rozpoczyna się od diagnozy psychologiczno-zawodowej, której celem jest określenie koniecznych działań korekcyjnych dla stymulacji motywacji, podnoszenia umiejętności, kompetencji społecznych oraz określenia ścieżki kariery edukacyjnej i predyspozycji zawodowych.

Młodzież bierze udział w różnego rodzaju szkoleniach, wyjazdach wypoczynkowoedukacyjnych. Każdy ma przydzielonego asystenta, który towarzyszy Odbiorcom w działaniach podejmowanych w ramach projektu. Ponadto rolą asystenta jest pomaganie w pokonywaniu pojawiających się trudności we wszystkich obszarach życia młodego człowieka, a także wzmacnianie w podejmowanych działaniach i trudach codziennego życia, motywowaniu do zmian, dodawaniu wiary we własne siły i możliwości.

Ad. 4. W ramach zawartej umowy z Powiatowym Urzędem Pracy oraz z Miejskim Urzędem Pracy na potrzeby realizacji przez MOPR projektu systemowego została zaciśnięta współpraca z urzędami pracy, a Odbiorcy Projektu, w tym również usamodzielniani wychowankowie.

Ad. 5. Poszukuje się sponsorów oraz organizacji pozarządowych, które mogłyby wspierać 16

realizację programu. Poprzez powyższe działania następuje powoli większa integracja usamodzielnianych wychowanków ze środowiskiem, podejmują oni pełnienie nowych ról w społeczeństwie. Nadal planuje się realizację i doskonalenie działań podejmowanych w ramach tego programu. To oznacza, że kolejne lata będą poświęcone doskonaleniu systemu i rozwijaniu tych ogniw, które okażą się najsłabsze. Stała ocena realizacji założonych celów ma służyć poprawie ich jakości.

Nadal planuje się diagnozowanie potrzeb i bieżące formułowanie kolejnych zadań opartych jednak na stworzonej już namiastce przyjaznego systemu opieki nad dzieckiem i rodziną. Kielcach. W 2010 roku usamodzielniono z rodzin zastępczych 3 wychowanków, z których dwóch otrzymało mieszkanie chronione, a jeden mieszkanie docelowe. Z placówek opiekuńczo-wychowawczych typu rodzinnego, usamodzielniono 7 wychowanków, wszystkich w ramach mieszkania chronionego. Z Młodzieżowego Ośrodka Wychowawczego jednego wychowanka w mieszkaniu chronionym.

3. Ogólna charakterystyka problemów społecznych na obszarze Partnerstwa Lokalnego. a) Krótka charakterystyka problemów społecznych występujących na terenie zawiązanego Partnerstwa na podstawie DR. Opracowano na podstawie Strategii Rozwoju Miasta Kielce, Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych oraz Sprawozdania z Działalności MOPR. W strategii rozwoju miasta Kielce na lata 2007-2020 można odnaleźć kilka faktów, które są niepokojące dla miasta:  malejąca liczba ludności spowodowana ujemnym przyrostem naturalnym oraz ujemnym saldem migracji;  widoczne zmiany w strukturze wiekowej ludności – starzenie się społeczeństwa;  wzrost udziału osób starszych w ogólnej liczbie ludności;  wydłużanie się przeciętnej długości życia;  malejący współczynnik dzietności;  gospodarka charakteryzująca się ograniczaniem popytu na pracę;  przewaga rynku tradycyjnego, opartego na przestarzałych technologiach przemysłowych;  wysoka stopa bezrobocia;  wśród bezrobotnych duży odsetek ludzi młodych oraz długo pozostających bez pracy;  duża przestępczość w mieście.

Ważnym problemem hamującym rozwój Kielc jest bezrobocie. Według danych GUS za rok 2004 najwyższą stopę bezrobocia rejestrowanego w grupie porównywanych miast odnotowano w Radomiu (28,20%), następnie w Łodzi (18,40%) i Kielcach (15,70%).

Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych z 2004 r. zainicjowała kompleksowe badawcze podejście do problemu ubóstwa metodami ilościowymi i jakościowymi. W 2005 r. ustalona została weryfikowalna struktura społeczna klientów pomocy społecznej, która posłużyła do opisu uogólnionego portretu statystycznego klienta pomocy społecznej.

W każdej grupie wiekowej, klientów pomocy społecznej w Kielcach przeważają kobiety i jest ich średnio 58 %. W najliczniejszej grupie występują osoby w przedziale wiekowym 45- 54 lata (41%) (baza danych MOPR). Co druga osoba jest zdrowa, u co dziesiątej występują choroby neurologiczne i jest to schorzenie występujące najczęściej. Do kategorii osób niepełnosprawnych kwalifikuje się 29% (dwukrotnie więcej niż w zwykłej populacji) osób, z którymi przeprowadzono wywiad środowiskowy. Klienci pomocy 17

społecznej są zbiorowością osób słabo wykształconych w 2/3 legitymują się wykształceniem nie przekraczającym zasadniczego zawodowego.

Na podstawie powodów przyznania pomocy można określić, iż najpoważniejszym było ubóstwo 4.945 rodzin, niepełnosprawność 4.553 następnie długotrwała choroba 4.449, bezrobocie 4.100. Z powodu bezdomności pomoc otrzymało 668 rodzin, a z powodu alkoholizmu 645. Stosunkowo niewielki był udział pomocy z powodu narkomanii (10 osób).

Wysoki dla osób mających trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu karnego 145. b) Hierarchia problemów społecznych na podstawie DR. Opracowano na podstawie Strategii Rozwoju Miasta Kielce, Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych oraz Sprawozdania z Działalności MOPR. Strategia Rozwoju Miasta Kielce w sposób bardzo ogólny diagnozuje problemy ze sfery społecznej zaliczając do nich jako najważniejsze: starzenie się społeczeństwa 15,5% to osoby w wieku poprodukcyjnym, bezrobocie 15,7%, przestępczość, niedostosowanie systemu kształcenia do wymogów nowoczesnej gospodarki oraz niskie wynagrodzenia w stosunku do innych miast podobnej wielkości. Strategia nie podnosi w sferze diagnozy spraw pomocy społecznej, osób niepełnosprawnych. W celach strategicznych umieszczono jako cel trzeci „Stworzenie mieszkańcom Kielc atrakcyjnych warunków do zdrowego życia, rozwoju i pracy w bezpiecznym, atrakcyjnym i otwartym na świat mieście kultury, edukacji, turystyki i sportu. „ Do tego celu przypisano cele operacyjne, z których jeden mówi o „Doskonaleniu kompleksowego systemu opieki nad dziećmi oraz osobami starszymi jako odpowiedź na istniejące procesy demograficzne”. Jak wynika z powyższego, cele te, jak i cała strategia, mają charakter rozwojowy i nie mówią nic o kwestiach osób wykluczonych społecznie.

Według sprawozdania MPiPS-03 problemy społeczne występujące w Kielcach można uszeregować według powodów przyznania pomocy. Jak wskazano w punkcie powyżej, do najważniejszych należało ubóstwo, niepełnosprawność, długotrwała choroba i bezrobocie.

Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Kielce zawiera cele i zadania, które stanowią wyzwanie dla społeczności lokalnej oraz gminnych instytucji publicznych i niepublicznych działających w sferze polityki społecznej.

Celem głównym gminy jest tworzenie instytucjonalnych, organizacyjnych i materialnych warunków sprzyjających rozwojowi społecznemu miasta i jego mieszkańców oraz ograniczenie obszarów marginalizacji i wykluczenia społecznego. Warunkuje się to poprzez: 1. Tworzenie zintegrowanego systemu pomocy społecznej; 2. Tworzenie warunków sprzyjających umacnianiu instytucji rodziny; 3. Tworzenie warunków sprzyjających zdrowiu; 4. Tworzenie godnych warunków zamieszkania; 5. Tworzenie warunków rozwoju kapitału ludzkiego; 6. Promowanie zatrudnienia i przedsiębiorczości; 7. Tworzenie warunków rozwoju aktywności i samoorganizacji społeczności lokalnych; 8. Tworzenie warunków bezpieczeństwa i porządku publicznego oraz przeciwdziałanie i zapobieganie występowaniu katastrof i klęsk żywiołowych.

W oparciu o cele strategiczne miasta Kielce zawarte w Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2010-2013 można wyodrębnić następujące problemy społeczne: 18

a) b) c) d) e) f) g) h)

bezrobocie; bezdomność; uzależnienia (alkoholizm, narkomania); osoby starsze zagrożone wykluczeniem społecznym; niepełnosprawność; bieda, ubóstwo; rodziny zagrożone wykluczeniem i marginalizacją społeczną; niewydolność rodziców ich funkcjach opiekuńczo – wychowawczych. c) Przedstawienie problematyki bezdomności w kontekście innych problemów społecznych na podstawie DR. Opracowano na podstawie Sprawozdania z działalności MOPR, Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych oraz Sprawozdania MPiPS-03

Wśród celów operacyjnych w Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych wymieniono: system wsparcia na rzecz osób bezdomnych- oparto go na bardzo dobrej diagnozie i działaniach podejmowanych przez miasto w latach 2004-2008. Wsparciem dla działań dla osób bezdomnych ma być system wsparcia dla osób uzależnionych, zwiększenie zasobów lokali mieszkalnych, zwiększenie uczestnictwa w zatrudnieniu osób zagrożonych wykluczeniem i wykluczonych z rynku pracy. Problem bezdomności ma swój wyraźny wymiar w działaniach bieżących MOPR. Jak wynika ze Sprawozdania z działalności MOPR, korzystają oni z wszechstronnej pomocy w postaci zasiłków, schronienia, posiłków. Jednak, jak wynika ze statystyki MPiPS-03, biorąc pod uwagę liczbę osób bezdomnych, stanowią oni niewielką część w stosunku do ogólnej liczby osób, którym przyznaje się świadczenia z innych powodów np. bezrobocia, długotrwałej choroby, czy niepełnosprawności. Dane te opisano dokładnie w punkcie powyżej.

Pomoc udzielana na rzecz osób bezdomnych, na terenie Kielc ma na celu przede wszystkim przyznanie tymczasowego schronienia, prawa do świadczeń zdrowotnych dla osób nie ubezpieczonych, poprawę warunków życia oraz integracje osób bezdomnych ze społeczeństwem. Priorytetem w podejmowanych działaniach jest utworzenie systemu pomocy na rzecz osób bezdomnych, zagrożonych bezdomnością i osób bezdomnych niepełnosprawnych.

W ramach udzielanej pomocy w postaci schronienia, dodatkowa pomoc kierowana jest do osób bezdomnych niepełnosprawnych wymagających dodatkowej opieki i pielęgnacji.

Działania te mają na celu złagodzenie skutków bezdomności i skupiają się na działaniach osłonowych – zapobiegających degradacji biologicznej i społecznej osób bezdomnych, dając szansę usamodzielnienia oraz aktywizacji.

Wśród problemów społecznych istotnych dla działania pomocy społecznej najbardziej istotne są: niepełnosprawność (3889 rodzin), długotrwała choroba (3593), ubóstwo (3563), bezrobocie (2300), bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych (1185), alkoholizm (475), przemoc w rodzinie (410). Bezdomność dotyczyła w 2010r. 209 osób. d) Hierarchia problemów społecznych w ujęciu osób kluczowych (IDI).

Zgodnie z przyjętą metodologią w projekcie diagnoz lokalnych realizowanych w ramach Gminnego Standardu Wychodzenia z Bezdomności, jednym z jej elementów było przeprowadzenie wywiadów pogłębionych z tzw. „osobami kluczowymi” z każdego Partnerstwa Lokalnego.

19

Celem tej fazy badań było uzyskanie opinii, ocen, uwag oraz propozycji tzw. „kluczowych informatorów” na temat funkcjonowania lokalnego systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie: a) postrzegania bezdomności jako lokalnego problemu społecznego (w tym: charakterystyka bezdomności – ewentualnie – dynamika zmian, najważniejsze potrzeby, próba oceny skali zjawiska, stosunek do bezdomności lokalnej społeczności oraz przedstawicieli instytucji zajmujących się rozwiązywaniem problemów społecznych i lokalnych elit); b) funkcjonowania systemu pomocy osobom bezdomnym w wymiarze prewencji, pomocy doraźnej i integracji społecznej (w tym: adekwatności, skuteczności i efektywność działań; oceny potrzeby i możliwość wprowadzenia modyfikacji w funkcjonowaniu programów/instytucji/organizacji, postulowane zmiany), c) współpracy międzyinstytucjonalnej (w tym: formy i zakres kooperacji, powiązania nieformalne w kontekście funkcjonowania instytucji działających na rzecz osób bezdomnych, postulowane zmiany).

Celem podjętych czynności badawczych było zgromadzenie materiału jakościowego – w postaci opinii i postulatów rozwiązań oraz propozycji modyfikacji działania systemu pomocy (lub konkretnych instytucji), a także ocen lokalnych uwarunkowań, które mogą służyć zilustrowaniu i głębszej interpretacji danych uzyskanych w oparciu o metody ilościowe (WK z OB).

Zakres realizacji diagnozy lokalnej: techniki badawcze, próba, analizowane dokumenty, terminy.

Respondentami w tej części badań dla Kielc były osoby posiadające wiedzę na temat funkcjonowania systemu pomocy osobom bezdomnym na danym obszarze: przedstawiciele Urzędu Miasta, Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie oraz organizacji pozarządowych. Zostali oni wyłonieni w drodze konsultacji z przedstawicielami Partnerstwa Lokalnych.

W przypadku, gdy wskazane osoby nie wzięły udziału w badaniach proszono pozostałe osoby kluczowe o wskazanie innych osób, które spełniałyby kryteria określone powyżej.

W Kielcach tą drogą „zrekrutowano” do badania techniką IDI dwie takie osoby. Jedna ze wskazanych osób kluczowych kategorycznie odmówiła wzięcia udziału w badaniu, nie wskazała też innej osoby, która spełniałaby powyższe kryteria. Dlatego też w poniższym opracowaniu nie będzie występowała liczba 4., pod którą była ona umieszczona. Ogółem w Kielcach zrealizowano wywiady pogłębione z dziesięcioma osobami kluczowymi.

Zgodnie z zaleceniami wywiady realizowano w warunkach zapewniających respondentowi swobodę wypowiedzi oraz poufność. Najczęściej były to miejsca wybrane przez samego badanego (gabinet, pokój pracy) lub miały miejsce w salach ćwiczeniowych Uniwersytetu.

Przed rozpoczęciem wywiadu respondenci byli informowani o celu badania i sposobie wykorzystania wyników. Badanym wyjaśniano, że ich wypowiedzi – nagrywane na dyktafon – zostaną wykorzystane wyłącznie na użytek badaczy, gwarantując im tym samym spełnienie zasady anonimowości i poufności wywiadu. Po zakończeniu wywiadu badani wypełniali ankiety oraz byli proszeni o udostępnienie dokumentacji lub materiałów dotyczących reprezentowanych przez nich instytucji.

W Kielcach badanie jakościowe zrealizowane zostało w terminie 5-9 grudnia 2011roku .

Zgodnie z zaleceniami bezpośrednio po przeprowadzeniu wywiadu, badacz zapoznawał się z jakością i kompletnością nagrania (przegrywano je z dyktafonów na pamięć komputera stacjonarnego), sporządzał wstępną wersję raportu z wywiadu indywidualnego (transkrypcja) oraz weryfikował kompletność informacji podanych przez respondentów w ankietach.

Tytułem ogólnego komentarza wypada dodać, że respondenci chętnie udzielali odpowiedzi na zadawane pytania, choć niektóre z nich niejednokrotnie sprawiały im spore 20

trudności. Najczęściej trudność polegała na analitycznym ujęciu zjawisk i procesów związanych ze specyfiką funkcjonowania wypracowanego na terenie Partnerstwa Lokalnego „systemu pomocy osobom bezdomnym”. Również pytania o współpracę międzyinstytucjonalną sprawiały badanym dużo problemów, kiedy proszono o ich drobiazgową charakterystykę.

W opinii badanych bezdomność na terenie miasta Kielce jest problemem dość istotnym, ale nie pierwszoplanowym. W tej kwestii byli zgodni wszyscy badani. Kilku respondentów ( A 1., A 2., A 3., A 9., A 11.) określiło, że bezdomność jest problemem marginalnym, jeden respondent ( A 3.) określił nawet, że bezdomność jest zjawiskiem sezonowym, występującym jedynie w okresie zimowym. Nie było zgodności między badanymi w kwestii tego, który problem społeczny jest w Kielcach najważniejszy. Najwięcej, bo cztery odpowiedzi wskazywały, że jest to bezrobocie. Po dwie odpowiedzi wskazywały na biedę i deficyt mieszkaniowy w mieście oraz alkoholizm. Kolejnymi kwestiami kluczowymi były: niepełnosprawność, długotrwała choroba, niewydolność w sprawach opiekuńczowychowawczych, trudności wychowawcze z dziećmi. Jeden z respondentów wskazał, że bardzo ważnym problemem jest i w najbliższej przyszłości będzie dziedziczenie biedy.

Na podstawie zestawienia opinii badanych można stworzyć gradację problemów społecznych, która w przypadku Kielc wygląda następująco: 1. bezrobocie, 2. bieda, 3. alkoholizm, 4. deficyty mieszkaniowe, 5. niepełnosprawność, 6. długotrwałe choroby, 7. niezaradność życiowa rodzin, 8. niewydolność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych, 9. trudności wychowawcze z dziećmi, 10. bezdomność, 11. dziedziczenie biedy.

Podsumowując, warto wspomnieć, że przedstawienie hierarchii problemów społecznych zależała od reprezentanta danej instytucji i charakteru prowadzonej przez nich działalności. Zacytuję tu trzy różne wypowiedzi:  „ Największym problemem społecznym Kielc jest niepełnosprawność i długotrwała choroba. Tak wynika ze statystyk MOPR oraz z faktu starzenia się społeczeństwa.

Kolejny problem to niezaradność życiowa rodzin oraz niewydolność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych. Bezdomność jest marginalnym problemem, umiejscowiłabym go na drugim miejscu od końca na 15 dysfunkcji wynikających z przepisów ustawy o pomocy społecznej. Jest to problem ważny dla przedstawicieli różnych instytucji i organizacji szczególnie w okresie zimowym, kiedy może dojść do zagrożenia zdrowia i życia tej grupy osób.” (A 1.).  „Najważniejszym problemem miasta są: bieda i alkoholizm, który generuje bezdomność. Bieda jest na pierwszym miejscu, ponieważ wynika ona z dużego bezrobocia i niemożności podjęcia pracy przez niektóre środowiska, szczególnie rodziny patologiczne, które z pokolenia na pokolenie utrzymują się ze świadczeń pomocy społecznej.” (A 6.).  „Jednym z ważniejszych problemów społecznych jest deficyt mieszkań. Kolejnym problemem jest bezrobocie, w samym mieście mniejsze niż w regionie. Następnym problemem jest alkoholizm i rozbicie rodziny. Bezdomność jest też problemem, ale raczej jest to zjawisko wtórne.” (A 11.)

21

4. Szczegółowa analiza problemu bezdomności w kontekście materiałów zastanych (DR). a) Dane ilościowe pochodzące z DR dotyczące bezdomności gromadzone przez ośrodki pomocy społecznej. Opracowano na podstawie sprawozdania z działalności MOPR w Kielcach, programu aktywności lokalnej.

Dział ds. Bezdomności zajmuje się świadczeniem pomocy osobom bezdomnym przebywającym na terenie Kielc w postaci: - interwencji kryzysowej, - poradnictwa, - pracy socjalnej, - pomocy finansowej, rzeczowej.

Pomoc udzielana jest osobom bezdomnym, ofiarom przemocy przebywającym w schroniskach, osobom opuszczającym zakłady karne i placówki opiekuńczo-wychowawcze, osobom bezdomnym przebywającym w szpitalach i zgłaszających sie do schronisk i ogrzewalni.

Dane pochodzące z Programu Aktywności Lokalnej na rzecz przeciwdziałaniu wykluczeniu społecznemu dla miasta Kielce na lata 2009 - 2013 W roku 2010 z pomocy społecznej z MOPR w Kielcach korzystało 654 osób bezdomnych  523 mężczyzn oraz 131 kobiet.

W/w osoby zamieszkują:  Schronisko dla Bezdomnych Mężczyzn w Kielcach prowadzone przez Towarzystwo Pomocy im. św. Brata Alberta  Schronisko dla Bezdomnych Mężczyzn w Kielcach prowadzone przez Fundację Gospodarczą św. Brata Alberta oraz Stowarzyszenie „Arka Nadziei”  Świetlica dzienna „Przystań” z łaźnią i pralnią w Kielcach. b) Metodologiczna oraz merytoryczna ocena diagnozy bezdomności.

Jak wynika z danych zastanych, bezdomność w mieście Kielce nie jest podstawowym problemem społecznym, z jakim boryka się społeczność lokalna. Na ponad 3,1 tys. osób korzystających z pomocy społecznej, bezdomni stanowią tylko 209 (5%)osób dla których świadczona jest praca socjalna.

W Strategii Rozwoju Miasta nie porusza się kwestii bezdomności, natomiast działanie to jest umiejscowione w Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych. Bezdomność jest jednym z problemów i celów operacyjnych, które są opisane w strategii. Ośrodek posiada dobre rozpoznanie w liczbie i sytuacji społecznej osób bezdomnych.

Z dokumentów przedstawionych przez MOPR wynika, że ośrodek nie prowadził systematycznych badań w zakresie diagnozy bezdomności dotyczącej aspektów społecznozawodowych tj.: wieku, wykształcenia, kwalifikacji zawodowych, okresu przebywania bez pracy, zdrowia, niepełnosprawności, aktywizacji zawodowej W dokumentach strategicznych i programowych, opracowanych w sposób bardzo szczegółowy, dane dotyczące osób bezdomnych przywołane są ze sprawozdawczości resortowej lub z danych dotyczących liczby i wysokości udzielonych świadczeń dla osób bezdomnych. c) Działania mające rozwiązywać problem bezdomności. Opracowano na podstawie sprawozdania z działalności MOPR oraz sprawozdania MPiPS-03.

22

Działania z zakresu pracy socjalnej i poradnictwa na rzecz osób bezdomnych w 2010r. na podstawie sprawozdania z działalności Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie w Kielcach: 1. Pomoc w załatwieniu spraw urzędowych: - rozmowy dotyczące uzyskania mieszkania socjalnego – 100 osób - osoby, które uzyskały mieszkanie socjalne – 10 osób - uzyskania własnych świadczeń emerytalno - rentowych – 17 osób - wyrobienie dowodu osobistego – 36 osób - pisanie pism urzędowych w sprawie podopiecznych – 476 osób - występowanie do sadu, innych instytucji – 124 osób 2. Pomoc w zakresie ochrony zdrowia: - pomoc w zgromadzeniu dokumentacji medycznej – 34 osób - pomoc w przeprowadzeniu specjalistycznych badan – 16 osób - kontakt z lekarzem, pielęgniarką – 38 osób - odwiedziny klienta w szpitalu – 42 osób - pomoc w przygotowaniu wniosku do MZdsOSN – 27 osób - pomoc w przygotowaniu wniosku do ZUS - 14 osób - wniosek o przyspieszenie załatwienia sprawy dot. ustalenia ST. niepełnosprawności – 25 osób - pomoc w zorganizowaniu leków – 61 osób - zgłoszenie do ubezpieczenia zdrowotnego – 76 osób 3. Praca motywacyjna z osobą bezrobotna: - występowanie w sprawie klienta do PUP, MUP – 51 osób - kierowanie do prac społecznie użytecznych. – 5 osób - motywowanie do uczestnictwa w szkoleniach, kursach podnoszących kwalifikacje zawodowe w Klubie Integracji Społecznej, MUP – 15 osób - konsultant d/s pomocy psychologicznej – 1 osób 4. Pomoc w formie odzieży, obuwia itp.

- wydanie skierowania do magazynu MOPR ul. 1 Maja 196, PCK, Caritas – 124 osób 5. Pomoc w formie niepieniężnej tj. pomoc w formie obiadów: - obiady barowe – 100 osób − obiady w jadłodajni "11.30" ul. Bodzentynska, − Piekoszowska – 32 osób 6. Pomoc w usług higienicznych: - skierowanie do łaźni – 145 osób - skierowanie do pralni – 75 osób 7. Zapewnienie schronienia: - skierowanie do schroniska – 116 osób - skierowanie do ogrzewalni – 47 osób - skierowanie do placówki poza Kielce – 37 osób - wydawanie biletów kredytowanych – 53 osób 8. Współpraca z organizacjami pozarządowymi – 163 osób 9. Współpraca z mediami – 8 osób 10. Interwencja kryzysowa – 56 osób 11. Wsparcie w postaci pomocy psychologicznej – 21 osób 12. Konsultacje z prawnikiem – 26 osób 13. Konsultacje z terapeuta ds. uzależnień – 85 osób 14. Liczba zawartych kontraktów socjalnych – 16 osób Dziesięć osób bezdomnych otrzymało miejsce w domach pomocy społecznej w Kielcach.

Inne działania z zakresu pracy socjalnej: 23

1. Patrolowanie w okresie zimowym miejsc, w których przebywają bezdomni oraz podejmowanie działań interwencyjnych. Działania te służą zabezpieczeniu osób bezdomnych przebywających w sytuacjach zagrażających ich życiu i zdrowiu. Zadania te realizowane są przez Dział ds. Bezdomności we współpracy ze Strażą Miejska i Policja. Interwencje maja miejsce w godzinach wieczornych na dworcach PKP i PKS, na opuszczonych działkach, altankach działkowych, klatkach schodowych, piwnicach, pustostanach oraz śmietnikach osiedlowych. Osoby bezdomne, które wyrażają chęć skorzystania z miejsca w schronisku, ogrzewalni lub na świetlicy dla bezdomnych są tam przewożone. Wszystkim osobom bezdomnym wręczane są ulotki informacyjne o funkcjonującym w Kielcach systemie pomocy dla osób bezdomnych.

2. Stała współpraca z wolontariuszami.

3. Współorganizowanie corocznych obchodów Światowego Dnia Walki z Ubóstwem - 17 października wraz z Ruchem ATD Czwarty Świat.

4. Utrzymywanie systematycznych kontaktów z organizacjami pozarządowymi w sprawach klientów.

5. Towarzyszenie bezdomnym w komisjach lekarskich.

6. Współpraca i systematyczny kontakt z koordynatorem Zespołu Usług Interwencji Kryzysowej.

7. Współpraca ze świetlicą dzienną Stowarzyszenia ,,Arka Nadziei" (raz w tygodniu oddelegowanych jest dwóch pracowników socjalnych z Działu ds. Bezdomności do prowadzenia rozmów z osobami bezdomnymi, wymagającymi pomocy i ustalenie dalszego planu pomocy z osoba bezdomna). Organizacja Wieczerzy Wigilijnej dla osób bezdomnych.

Tradycja jest corocznie organizowana Wieczerza Wigilijna dla osób bezdomnych przez MOPR i Caritas Diecezji Kieleckiej. W 2010 r. Wigilia odbyła sie w dniu 24 grudnia w Wojewódzkim Domu Kultury dla 200 osób bezdomnych. d) Konkretne formy działań z bezdomnymi. Opracowano na podstawie sprawozdania z działalności MOPR, sprawozdania MPiPS-03.

Dane ilościowe pochodzące, które dotyczą bezdomnych zgromadzone przez MOPR w Kielcach. W 2010 r. pracownicy Działu ds. Bezdomności objęli różnorodnymi formami pomocy środowiska osób bezdomnych: Pomoc materialna:  Zasiłki stałe - 71  Zasiłki okresowe - 123  Zasiłki celowe z przeznaczeniem na: - 231 - zakup obuwia - 7 - zakup okularów - 1 -zakup środków czystości - 22 - pokrycie kosztów energii elektrycznej - 1 - wyrobienie dowodu osobistego - 10 - zakup leków i koszty leczenia - 50 - zakup opału - 5 - zakup odzieży - 55 - program rządowy – posiłki - 22 - inne cele - 14  zasiłek celowy specjalny – 44 24

Pomoc niepieniężna w formie:  odzieży, obuwia, środków czystości - 28  Obiady: - w barach - 100 - w jadłodajni "11:30", Bodzentyńska, Piekoszowska - 43 - obiady szkolne - 6 - refundacja żywienia w przedszkolu - 3  Usługi opiekuńczo – pielęgniarskie - 1  Wypoczynek letni - 7  Bilet kredytowany - 53  Sprawienie pogrzebu - 4  Składki na ubezpieczenie zdrowotne - 76 Liczba osób bezdomnych objętych pomocą w formie schronienia w 2010 roku na podstawie sprawozdania z działalności Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie w Kielcach.  STYCZEŃ – 69 osób LUTY – 60 osób MARZEC – 82 osoby KWIECIEŃ – 78 osób MAJ – 58 osób CZERWIEC -74 osób LIPIEC -60 osób SIERPIEŃ -59 osób WRZESIEŃ - 60 osób PAŹDZIERNIK -72 osoby LISTOPAD – 62 osoby GrUDZIEŃ – 93 osoby Liczba osób bezdomnych w Ogrzewalniach, Świetlicach Dziennych, Punktach Interwencji Kryzysowej na podstawie sprawozdania z działalności Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie w Kielcach.  STYCZEŃ – 114 osób LUTY – 87 osób MARZEC – 109 osób KWIECIEŃ – 96 osób MAJ – 78 osób CZERWIEC -86 osób LIPIEC -68 osób SIERPIEŃ -61 osób WRZESIEŃ - 62 osoby PAŹDZIERNIK -99 osób LISTOPAD – 284 osoby GRUDZIEŃ – 433 osoby e) Finanse. Opracowano na podstawie sprawozdania z działalności MOPR. W ramach Ustawy o Pomocy Społecznej wypłacone zostały następujące świadczenia: 25

ZADANIA WŁASNE świadczenie Zasiłki okresowe Zasiłki celowe na pokrycie wydatków powstałych w wyniku zdarzenia losowego Zasiłki celowe Zasiłki celowe specjalne ZADANIA ZLECONE Zasiłki stałe

kwota 4 780 732,00 27 192,00

liczba osób 3269 19

liczba świadczeń 21633 19

526 644,00 243 772,00

1657 722

3317 1484

4 952 819,00

1407

14321

Tabela 4 Świadczenia z Ustawy o Pomocy społecznej Źródło: Dane ze sprawozdania z działalności MOPR w Kielcach za rok 2009.

W ramach Ustawy o dodatkach mieszkaniowych wypłacone zostały następujące świadczenia: świadczenie Dodatki mieszkaniowe

kwota 3 306 000,00

liczba osób 3938

liczba świadczeń 23628

Tabela 5 Świadczenia z Ustawy o dodatkach mieszkaniowych Źródło: Dane ze sprawozdania z działalności MOPR w Kielcach za rok 2009.

W ramach Ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych i Ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych wypłacone zostały następujące świadczenia: świadczenie Ubezpieczenie społeczne Ubezpieczenie zdrowotne

kwota 25 970,00

liczba osób 9

liczba świadczeń 88

445 320,00

1190

11967

Tabela 6 Świadczenia z Ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych i Ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej Źródło: Dane ze sprawozdania z działalności MOPR w Kielcach za rok 2009.

Jak wynika z Kwestionariusza wypełnionego przez MOPR w Kielcach, bezdomni otrzymali świadczenia w następującej wysokości: - zasiłki stałe na kwotę 271,159zł - zasiłki okresowe 142, 340zł - zasiłki celowe 502,214zł - schronienie 298,622zł - zasiłek celowy na posiłek 25,662zł (program rządowy) i 176,163zł

26

WNIOSKI OGÓLNE NA PODSTAWIE DR: Na podstawie analizy dokumentów zastanych przedstawionych przez Partnerstwo Lokalne w Kielcach można wyartykułować wstępne wnioski ogólne.

1. W sprawozdaniu rocznym MPiPS – 03 nie podano w dziale 6a jednostek świadczących schronienie dla osób bezdomnych. Wskazano inne jednostki świadczące na rzecz osób bezdomnych tj jadłodajnie (3) i mieszkania chronione (5). Na terenie gminy przebywa 673 bezdomnych.

2. Jak wynika ze sprawozdania rocznego składanego Radzie Gminy przez OPS czterech pracowników socjalnych pracuje z osobami bezdomnymi. Nie ma streetworkerów.

Zatrudniono natomiast do pracy z bezdomnymi psychologa, terapeutę, dwóch radców prawnych, lekarza psychiatrę i pielęgniarkę. Ośrodek przedstawia Radzie dokładne dane w zakresie pomocy bezdomnym w postaci zasiłków i innych form pomocy społecznej.

3. Niewystarczająca w stosunku do potrzeb jest aktywizacja osób bezdomnych. Tylko 2 osoby uczestniczyły w 2010r. w pracach społecznie użytecznych. Natomiast w szkoleniach uczestniczyło 4 bezdomnych w KIS .

4. Przedstawiono Radzie dokładną charakterystykę placówek dla bezdomnych. Istnieją umowy powierzające zadanie w zakresie wspierania bezdomnych dla 5 organizacji pozarządowych.

5. W Uchwale Budżetowej gminy wyasygnowano kwotę 298.622 zł na udzielenie schronienia osobom bezdomnym oraz 201.825 zł na posiłki dla bezdomnych.

6. Oficjalnie policja nie posiada zagregowanych danych na temat liczby bezdomnych i podejmowanych wobec nich interwencji, jednak policja ma możliwość wygenerowania potencjalnych interwencji i miejsc interwencji, gdzie z dużym prawdopodobieństwem można określić, iż dotyczą one bezdomnych. Na potrzeby projektu policja przedstawiła bardzo dokładne dane dotyczące miejsc przebywania bezdomnych. Z danych policji wynika, że wobec bezdomnych zakłócających porządek było 5 interwencji.

7. Dokładną sprawozdawczość w zakresie bezdomności prowadzi straż miejska.

Przedstawiono dokładne dane dotyczące doprowadzenia bezdomnych do izby wytrzeźwień oraz miejsc przebywania bezdomnych. Pozostałych danych straż nie posiada. Straż doprowadziła do izby wytrzeźwień 52 bezdomnych.

8. W Statucie Gminy nie określono zadań wobec osób bezdomnych.

9. W Regulaminie Organizacyjnym Gminy porusza się sprawę bezdomności. Jednostką odpowiedzialną za realizację zadań w tym zakresie jest MOPR Kielce.

10. W Statucie ośrodka porusza się ogólnie sprawę bezdomności.

11. Regulamin ośrodka zawiera zapisy dotyczące osób bezdomnych, a sprawy osób bezdomnych umiejscowiono w Dziale ds. Bezdomności, w którym umiejscowiono Ośrodek Interwencyjno-Terapeutyczny dla Osób Bezdomnych. Nie wypracowano procedur w zakresie postępowania z osobami bezdomnymi.

12. Osoby bezdomne brały udział w projekcie systemowym PO KL. Z 12 osób szkolenia ukończyło 12 z nich.

13. Z danych przedstawionych przez ośrodek wynika, że osoby bezdomne nie są dyskryminowane ze względu na wysokość świadczeń pomocy społecznej w stosunku do pozostałych klientów pomocy społecznej. Gmina posiada bardzo dobre rozpoznanie w zakresie eksmisji.

27

5. Postrzeganie bezdomności jako lokalnego problemu społecznego z perspektywy kluczowych informatorów (IDI). a) Znaczenie (ranga) bezdomności wśród problemów społecznych gminy oraz stosunek do bezdomności przedstawicieli instytucji zajmujących się rozwiązywaniem problemów społecznych i lokalnych elit.

Najwięcej odpowiedzi respondentów (4osoby) wskazało bezrobocie, jako najważniejszy problem miasta Kielce. Należy zatem uznać, że w bezrobocie jest dużo większym problemem niż sama bezdomność, co znajduje potwierdzenie w danych, na które powołują się badani.

Jeśli chodzi o stosunek do bezdomności przedstawicieli instytucji zajmujących się rozwiązywaniem problemów społecznych oraz lokalnych elit, to odpowiedzi respondentów były bardzo zróżnicowane. Niektóre wskazywały, że zainteresowanie to jest przejawiane jedynie w okresie zimowym: „Jest to problem ważny dla przedstawicieli różnych instytucji i organizacji szczególnie w okresie zimowym, kiedy może dojść do zagrożenia zdrowia i życia tej grupy osób”. ( A 1.). , „Bezdomność traktowana jest w sposób marginalny i instytucje i organizacje powinny podejmować działania w odniesieniu do tej grupy osób jedynie w przypadku zagrożenia ich życia lub zdrowia. Mają one charakter jedynie interwencyjny.”

(A 2)., „Instytucje działające w mieście są średnio zainteresowane problemem bezdomności, traktując go jako zjawisko sezonowe występujące tylko w okresie zimowym. (A 7.).

Niektóre wypowiedzi świadczyły o małej wiedzy na powyższy temat:  „Moim zdaniem na pewno istnieją jakieś instytucje świadczące pomoc osobom bezdomnym, jak choćby Caritas i Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie „. (A 9.).  „Nie sądzę, aby bezdomność była dominującym problemem w naszym mieście wymagających angażowania w niego służb pomocowych i środków finansowych.” ( A 10.).

Jedna z respondentek wręcz określiła, że: „Jeśli chodzi o rangę problemu, to nie należałoby go gloryfikować i angażować wielu instytucji do jego rozwiązania. „ ( A 5. ).

Podobnie stwierdziła kolejna respondentka: „Nie sądzę, aby bezdomność była dominującym problemem w naszym mieście wymagających angażowania w niego służb pomocowych i środków finansowych.” ( A 10. ).

Tylko jedna z osób badanych stwierdziła, że: „Myślę, że przedstawiciele różnych instytucji są zainteresowane rozwiązywaniem problemu bezdomności, szczególnie ośrodek pomocy rodzinie i Caritas.” ( A 8.). Nie jest to jednak pocieszające stwierdzenie, gdyż z wielu działających na rzecz osób bezdomnych podmiotów respondent wskazał jedynie dwa. b) Ocena skali zjawiska bezdomności w gminie zdaniem respondentów Nie da się ustalić rzeczywistej skali zjawiska w mieście. Statystki dotyczące liczby osób bezdomnych (zewidencjonowanych) prowadzi jedynie Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie, który określa, że: „w 2011 roku skorzystało z pomocy społecznej ponad 600 osób bezdomnych, przy czym, rejestrowany jest każdy klient, który choć raz korzystał ze świadczeń.

Ta liczba jest stała i raczej niezmienna .” ( A 1.).

Z punktu widzenia straży miejskiej wynika, że :” W ubiegłym roku (2010), na podstawie prowadzonej przez nas mapy bezdomności, która jest na bieżąco aktualizowana, podjęliśmy interwencję wobec 80 osób. Na grudzień tego roku (2011) tą mapę bezdomności zaczęliśmy aktualizować od 2 listopada, kiedy pojawiły się pierwsze przymrozki. Na dzień 7. XII. 2011 roku strażnicy sprawdzili i ujawnili 21 osoby bezdomne, w tym 2 kobiety. Liczba osób przez wiele lat kształtuje się na tym samym poziomie” ( A 2.).

28

Zacytuję jeszcze wypowiedź przedstawiciela policji, wskazującą to , że: „Nie dostrzegam większych wahań w liczbie osób bezdomnych na przestrzeni 3 ostatnich lat.” ( A 3.).

Z wypowiedzi przedstawicieli zajmujących się „praktyczną” realizacją zadań w odniesieniu do osób bezdomnych wynika, że nie jest to zjawisko rosnące lecz stabilne, utrzymujące się od wielu lat na tym samym poziomie. Związane to jest ze specyfiką usytuowania geograficznego miasta, które znajduje się poza strefą migracji osób bezdomnych ( szybkobieżne pociągi omijają Kielce).

W odniesieniu do wypowiedzi trzech badanych można też stwierdzić, że sytuacja dotycząca skali zjawiska bezdomności jest jednak dynamiczna. Osób bezdomnych przybywa w okresie zimowym. Zacytuję ich wypowiedzi:  „Skala problemu wzrasta. Ma ona różną dynamikę, w zależności od pory roku.

W okresie letnim liczba osób zmniejsza się, ponieważ wyjeżdżają oni na prace sezonowe np. do Grójca i Warki na zbiórkę owoców. Jesienią liczba osób bezdomnych zaczyna wzrastać. „ ( A 6.).  „Ogółem w schroniskach kieleckich jest około 120 osób w okresie zimowym a z tymi, którzy są w ogrzewalni to około 200 osób. Skala bezdomności znacznie się zwiększa.

Od kilku lat po raz pierwszy w ubiegłym roku wszystkie miejsca w przytulisku były zajęte. W tym roku również. Skala zjawiska jest zdecydowanie rosnąca.” ( A 7.).  „Zjawisko bezdomności w Kielcach rośnie. Dynamika na przestrzeni ostatnich 5 lat znacznie wzrasta, widoczna w sekwencjach pięcioletnich. „ (A 11.).

Dynamika zjawiska przedstawiona przez powyższych respondentów nie jest całościowa.

Postrzegana jest jedynie przez pryzmat liczby osób bezdomnych przebywających w placówkach całodobowych. Rozbieżności w podanej wyżej liczbie osób bezdomnych niezewidencjonowanych wynikają z ich przebywania na terenie miasta w zależności od pory roku. Najwięcej osób bezdomnych obywa się bez pomocy instytucjonalnej w okresie letnim. c) charakter bezdomności i – ewentualnie – dynamika zmian oraz najważniejsze potrzeby osób bezdomnych w gminie.

O randze bezdomności wśród problemów społecznych decydują nie tylko trudne do uchwycenia parametry ilościowe, ale również dynamika zjawiska i zmiany w strukturze populacji.

Jeśli chodzi o skalę zjawiska bezdomności w Kielcach, to liczba osób bezdomnych jest znana i wynosi 600 kobiet i mężczyzn. Natomiast, jeśli chodzi o strukturę i dynamikę zmian zachodzących w tej grupie to badani opierają się głównie na własnych doświadczeniach.

Jednakże większość respondentów twierdzi, że bezdomność coraz częściej dotyka osoby młode :  „Zmienia się struktura osób bezdomnych. Przybywa osób młodych, do 30 roku życia.” ( A 1.). 

„Coraz więcej przybywa młodych osób bezdomnych ponieważ rynek pracy nie ma ofert pracy, co generuje bezrobocie i stwarza okazję do nadużywania alkoholu, aby zapomnieć o swojej sytuacji.” ( A 2.).



„Zmienia się też struktura wieku i płci. Coraz więcej jest młodych osób bezdomnych. Być może spowodowane to jest śmiercią matek, które do tej pory utrzymywały swoich bezrobotnych synów.” ( A 9.).

29

Z raportu GUS wynika, że stopa bezrobocia w marcu 2011 roku wyniosła 13,1 % Najliczniejszą grupą bez pracy są młodzi ludzie, w wieku 25-34 lata.

W marcu 2011 roku bez pracy było 2 mln 133,9 tys. osób. To wprawdzie mniej niż miesiąc wcześniej, ale więcej niż rok temu. Bardzo źle wygląda sytuacja młodych ludzi. 29,6 % ogółu zarejestrowanych bezrobotnych stanowiły osoby w wieku 25-34 lata, 22 % – osoby w wieku do 24 lat. Największa grupa bezrobotnych (28,4 %) legitymowała się wykształceniem zasadniczym zawodowym. I to właśnie oni stanowią w większości nową generację osób bezdomnych.

Respondenci stwierdzili również, że bezdomność dotyka również coraz częściej młodych kobiet z dziećmi. Coraz częściej decydują się one na odejście z domu, w którym nieraz przez wiele lat doznawały przemocy. 

„Coraz więcej jest osób bezdomnych, w tym kobiet i młodych mężczyzn.” ( A 7.).



„Na pewno w skali sekwencji 5-letnich liczba kobiet wzrasta szybciej, niż liczba mężczyzn, ale może nie rośnie szybciej, ale szybciej się ujawnia. Wcześniej nie było placówek dla kobiet, więc one się nie ujawniały, choć duża ich liczba mieszkała w skrajnych warunkach. W tej chwili jest większa tendencja do odsłaniania się przez kobiety i upubliczniania swojego problemu.” ( A 11.).

Ustawa z dnia 29 lipca 2005 roku o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie i jej nowelizacja z dnia 18 czerwca 2010 roku określa sposób postępowania pracowników socjalnych, organów ścigania i wymiaru sprawiedliwości w sytuacji zgłoszenia przez osobę pokrzywdzoną przypadku przemocy domowej. Niewątpliwie ustawa ma szereg zalet. Przede wszystkim zakłada, że ofiarom przemocy należy się bezpłatna pomoc i wsparcie, zarówno pod względem medycznym, psychologicznym i każdym innym. Z pewnością pomoże to w jeszcze większym zakresie udzielać skutecznej pomocy osobom, które padły ofiarą przemocy domowej. Ustawa zawiera bowiem przepis o konieczności udzielenia schronienia osobie poszkodowanej oraz izolacji jej od sprawcy przemocy. Oprawcę czeka opuszczenie wspólnego mieszkania oraz przymusowa terapia. Tyle teoria. W praktyce to kobieta, często z dziećmi, w obawie przed utratą zdrowia lub życia szuka schronienia poza domem.

Bardzo niepokojące są wypowiedzi dwóch respondentów określające, że :  „ w najbliższej przyszłości może pojawić się problem bezdomności rodzin w związku w wejściem w życie nowej ustawy o mieszkalnictwie.” ( A 1.).  „Pojawia się też pewna grupa osób młodych, niekoniecznie wychowanków domów dziecka, częściej osób wychowywanych w rodzinie zastępczej, przez dziadków, w rodzinie niepełnej, gdzie dorastając nie znajdują już oparcia w rodzinie a nie zawsze potrafią zastartować samodzielnie. „ (A 11.).

Spowoduje to wzrost zapotrzebowania na schroniska dla osób i rodzin bezdomnych a w konsekwencji na pojawienie się problemu dziedziczenia bezdomności. W lipcu 2011 znowelizowano ustawę o ochronie praw lokatorów. 17 listopada 2011 roku wszedł w życie wyrok Trybunału Konstytucyjnego, skutkiem którego wraca eksmisja na bruk. Osobom, które zalegają z opłatami czynszu, grozi wyrzucenie z mieszkań, bez możliwości otrzymania lokalu zastępczego. Przepisy zaostrzają zasady eksmisji w stosunku do trzech grup osób, a mianowicie: znęcających się nad rodziną, nieposiadających tytułu prawnego do lokalu lub rażąco naruszających zasady współżycia społecznego. Te osoby trafią do noclegowni lub schroniska. W tej chwili przepisy nadmiernie ich chronią kosztem właścicieli mieszkań.

30

Jednocześnie w razie eksmisji do noclegowni lub schroniska nie będzie okresu ochronnego.

W praktyce więc pozbycie się niechcianego lokatora będzie możliwe także w okresie zimowym, co obecnie jest niedopuszczalne.

Według respondentów zdecydowanie więcej jest bezdomnych mężczyzn. Z wypowiedzi badanych można wywnioskować, że są dwie tendencje – populacja osób bezdomnych zaczyna się starzeć, ale z drugiej strony pojawiają się zupełnie młodzi ludzie. Żaden z respondentów nie wskazał na zagrożenie bezdomnością byłych wychowanków placówek opiekuńczo-wychowawczych. Władze miasta są bardzo zaangażowane w pomoc dla tej grupy osób, przyznając im mieszkania z własnych zasobów i dzięki temu od wielu lat żaden z wychowanków nie trafił do schroniska dla bezdomnych.

Badanych pytano także, jakie są w ich przekonaniu, potrzeby osób bezdomnych na terenie Kielc. Z punktu widzenia osoby reprezentującej instytucję pomocy społecznej najważniejszą potrzebą osoby bezdomnej jest uzyskanie mieszkania. „Największą potrzebą jest zapewnienie dachu nad głową lecz nie w sensie noclegowni czy schroniska, lecz chronionego miejsca pobytu, w którym byłaby prowadzona intensywna praca socjalna, aby jak najszybciej mogli wyjść ze stanu bezdomności.” ( A 1.).

Nieco inaczej wygląda ta kwestia postrzegana oczami badanych reprezentujących organizacje pozarządowe. Badani zapytani o potrzeby osób bezdomnych wskazują konieczność stworzenie systemowego wsparcia motywującego osoby bezdomne do podjęcia działań zmierzających do wyjścia z bezdomności. „Bezdomność traktuje się jednostkowo, natomiast brak jest systemowego podejścia do problemu.” ( A 5.). d) stosunek społeczności lokalnej do bezdomności.

Nie ma jednej uznanej definicji bezdomności. Andrzej Przymeński uważa osoby bezdomne jako te, które w danym czasie nie posiadają i własnym staraniem nie mogą zapewnić sobie takiego schronienia, które mogłyby uważać za swoje i które spełniałoby minimalne warunki, pozwalające uznać je za pomieszczenie mieszkalne. Bezdomność jest określana również jako względnie trwała sytuacja człowieka pozbawionego dachu nad głową albo nieposiadającego własnego mieszkania. Istnieje również definicja zawarta w Ustawie o pomocy społecznej, zgodnie z którą, za osobę bezdomną uważa się osobę niezamieszkującą w lokalu mieszkalnym w rozumieniu przepisów o ochronie praw lokatorów i mieszkaniowym zasobie gminy i niezameldowaną na pobyt stały, w rozumieniu przepisów o ewidencji ludności i dowodach osobistych, a także osobę niezamieszkującą w lokalu mieszkalnym i zameldowaną na pobyt stały w lokalu, w którym nie ma możliwości zamieszkania.

Tak, jak toczą się dyskusje, kogo nazwać osobą bezdomną, tak nie ma problemu w określeniu stereotypu osoby bezdomnej. Typowego polskiego stereotypu. Gdybyśmy poprosili Amerykanina, aby powiedział, jak statystycznie wygląda osoba bezdomna, to rzekłby, że niczym szczególnym się nie wyróżnia i jest to najczęściej osoba z niegroźnymi zaburzeniami psychicznymi. W Polsce ten wizerunek jest zgoła inny.

Z opinii wyrażonych przez badanych wynika, że w świadomości mieszkańców miasta funkcjonuje stereotyp osoby bezdomnej przez pryzmat którego postrzegani są jako:  „mężczyzna, osoba nadużywająca alkoholu, brudna, zaniedbana, jest też grupa osób, które podobno zasłużyły sobie na taki los.” ( A 1.).

31



„Osoba bezdomna jest postrzegana najczęściej jako pijak i złodziej.” ( A 3.).



„Osoba bezdomna jest postrzegana najczęściej jako margines, do której nie należy podchodzić ani jej dotykać. To osoba brudna, śmierdząca i winna sama sobie za zaistniałą sytuację.” ( A 5.).



„Zdarza się, że potwierdza się stereotyp osoby bezdomnej jako brudnej i śmierdzącej.” ( A 6.).



„Istnieje stereotyp osoby bezdomnej. Jest ona postrzegana jako osoba brudna, żebrząca, przeklinająca. „ ( A 7.).



„Osoba bezdomna kojarzy się mieszkańcom jako osoba pijana i obawiają się, że może być agresywna.” ( A 8.).



„Osoby bezdomne często są postrzegane jako menele, którym nie chce się pracować” ( A 9.).



„W środowisku Kielc jest stereotyp bezdomnego, który jest alkoholikiem i lekkoduchem życiowym, który porzucił rodzinę a teraz po części zbiera owoce swojego niewłaściwego podejścia do życia.” ( A 11.).

Społeczność lokalna stanowi jeden z najistotniejszych podmiotów społeczeństwa obywatelskiego. To sprawia, że jest ona szczególnie predysponowana do podejmowania działań mających na celu rozwiązywanie problemów występujących na jej terenie. Jednym z takich problemów jest bezdomność.

Stosunek społeczności lokalnej do osób bezdomnych wynika właśnie z powyższych stereotypów. Respondentka reprezentująca ośrodek pomocy rodzinie stwierdziła, że bezdomni „są postrzegani jako uciążliwi współobywatele” ( A 1. ). Bardzo niepokojącą konkluzję zawarł w swej wypowiedzi przedstawiciel straży miejskiej: „Stosunek do osób bezdomnych łączy się ściśle z przyczyną bezdomności. Zależy to od tego, czy osoba jest bezdomna na „własne życzenie” czy jest z niezaradności życiowej i nie potrafi sobie poradzić z problemami życia codziennego, a nie jest na tyle silny, aby z sobą skończyć.(…) Wśród młodzieży osoby bezdomne mają opinię negatywną, w subkulturach są oni postrzegani jako „śmiecie”. Nie są traktowani jak ludzie, często dochodzi do pobić osób bezdomnych i do podpaleń miejsc, w których przebywają. Nie są to sytuacje, które kwalifikują się jako rozboje z zagarnięciem mienia, bo przecież osoby bezdomne nic nie posiadają poza tłumokiem, które noszą z dnia na dzień, z całym swoim dobytkiem. Dochodzi do pobić i spaleń ich domostw, ponieważ traktowani są jako ludzie innej kategorii.” ( A 2.). Z wypowiedzi tej wyłania się kolejny problem – problem braku edukacji młodego pokolenia oraz coraz mniejszego wkładu rodziny w wychowanie własnego potomstwa.

Z jednej z wypowiedzi wynika, że: społeczność miasta się boi osób bezdomnych, bo sądzi, że są to osoby, które mają za sobą przeszłość kryminalną. Ludzie nie ufają osobom bezdomnym.” ( A 8.).

Bardzo ciekawe spostrzeżenie zawarł w swej wypowiedzi jeden z respondentów: „. W dyskusji na temat bezdomności, należy zadać pytanie, czy bezdomność wynika z własnej woli , czy też w skutek jakiegoś wypadku lub tragedii. Z własnej woli, to niejednokrotnie z powodu nadużywania alkoholu. Człowiek trafia na ulicę, bo już nie ma środków do życia.

Bywa też tak, że alkohol „przyciąga” do kolegów, którzy mają jakieś środki finansowe.

Człowiek stacza się na boczne tory, przestaje funkcjonować w rodzinie, wśród znajomych.

Tworzy się wąska grupa znajomych, z którą zaczyna przystawać. To jest bezdomność z własnego wyboru, bo tak jest mi najlepiej. Odchodzą problemy związane z utrzymaniem rodziny, życie bieżę się takim, jakie jest. Czasem wystarczy jedna butelka, żeby zapomnieć o 32

wszystkich problemach, konfliktach i żyć z dnia na dzień. Myśli się tylko o tym, żeby wytrzymać tylko do kolejnej butelki. Osoby te nie chcą zmieniać prowadzonego stylu życia.

Ewentualne propozycje podjęcia pracy za 500-1000zł są przez osoby bezdomne odrzucane, gdyż uważają oni, tak niskopłatna praca jest poniżej ich godności. Bezdomny woli przesiedzieć z kolegami, nawet w jakiejś norze, do której inny człowiek nawet nie chciałby wejść. Dla osoby bezdomnej z wyboru jest to przyzwoite lokum, gdzie dla „świętego” spokoju przesiaduje całe noce.” (A 2.).

6. Ocena systemu wsparcia osób bezdomnych na terenie Partnerstwa Lokalnego (IDI z osobami kluczowymi). a) Funkcjonowanie systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie prewencji bezdomności.

Jeśli chodzi o ocenę sensowności praktyk przeciwdziałania bezdomności to opinie badanych są ambiwalentne. Większość stanowisk przyjmuje, że bezdomności da się przeciwdziałać ale tylko w ograniczonym zakresie. Gdyby było więcej miejsc pracy byłoby mniej ludzi zagrożonych bezdomnością, byłoby mniej eksmisji – uważa część respondentów.

Zatem prewencja bezdomności oznacza według tych osób walkę z podstawową jej przyczyną – czyli bezrobociem. Wczesne przeciwdziałanie bezdomności ma sens o ile problem jest należycie rozpoznany, uważa jedna z badanych osób: „Problem bezdomności powinno rozpatrywać się w kontekście rodzin. To z nimi powinno się najpierw pracować.” ( A 9.).

Jedna z respondentek wskazuje, w jaki sposób powinna być prowadzona prewencja: „ poprzez zbieranie informacji o dłużnikach ze spółdzielni mieszkaniowych i zarządu budynków komunalnych oraz interwencja pracownika socjalnego mająca na celu pomoc finansową i psychologiczne wsparcie osób i rodzin. „ ( A 1.). Inna z respondentek wskazuje, że „powinno się podejmować działania zanim pojawi się problem, co łączy się ściśle z diagnozą środowiska. U nas podejmuje się działania, gdy problem już jest. I to nigdy nie przyniesie zadowalających rezultatów” ( A 5.).

Badani proszeni o dokonanie opisu działań podejmowanych w Kielcach na rzecz przeciwdziałania zjawisku bezdomności wskazywali na brak środków finansowych na pokrywanie kosztów zadłużenia mieszkańców, brak nowych miejsc pracy, brak osób, które potrafiłyby dokonać diagnozy osób i rodzin będących w kryzysie.

Jedna z respondentek podjęła bardzo ważną kwestię w odniesieniu do prewencji, a mianowicie: „Działania wszystkich podmiotów nie są skoordynowane ze sobą. Instytucje i organizacje pozarządowe powinny ściśle ze sobą współpracować. Należy stworzyć na terenie miasta koalicję, która miałaby na celu podejmowanie działań wychodzenia z bezdomności” (A 1.). Wypowiedź ta jest w dużej opozycji do założeń Partnerstwa Lokalnego. Potwierdza to wypowiedź przedstawiciela organizacji pozarządowej, który twierdzi, że: „działania te powinny polegać na wsparciu udzielanym przez pracowników socjalnych”. ( A 11.). Tezę tą potwierdza jeszcze jedna wypowiedź: „ponieważ nie ma żądnej instytucji, któryby w sposób kompleksowy zajmowała się problemem bezdomności, nikt nie jest w stanie zdiagnozować potrzeb środowisk zagrożonych i dotkniętych bezdomnością w związku z tym profilaktyka jest niemożliwa.” ( A 5.).

Biorąc pod uwagę charakter działań z zakresu prewencji, to wypowiedzi respondentów były do siebie podobne i traktowały je: „jako działania o charakterze doraźnym”, (A 1)., „działania, które podejmujemy mają wyłącznie charakter interwencyjny”, ( A 2.), „Działania podejmowane przez różne służby są doraźne i niewiele mają wspólnego z profilaktyką” (A 5).

33

Postulaty poprawy przyjętych rozwiązań zgłoszone przez respondentów uszeregowano pod względem częstotliwości ich występowania w wypowiedziach:  „Bez względu na różne definicje bezdomności należy tworzyć sieć mieszkań socjalnych, w których osoby bezdomne mogłyby mieszkać, ale pod kontrolą, bo inaczej istnieje zagrożenie, że szybko z mieszkania socjalnego będzie melina pijacka” (A 2.)., „Nie ma w Polsce eksmisji na bruk, należałoby więc dużo więcej pieniędzy przeznaczyć na budowę tanich mieszkań, mieszkań socjalnych i komunalnych” (A 10.)., „Jest zbyt mała liczba mieszkań socjalnych i komunalnych o małym metrażu i tańszych w utrzymaniu.” ( A 11.).  „Gmina powinna tworzyć programy osłonowe poza wypłacanymi już dodatkami mieszkaniowymi. Stworzenie takiego systemu, w którym osoby z zaległościami czynszowymi mogłyby w różny sposób odpracowywać swoje zadłużenie np. poprzez zimowe sprzątanie osiedla. Ludzie nie są w stanie utrzymać swoich mieszkań ze względu na wysokość opłat czynszowych. Należy pomóc ludziom spłacać ich zadłużenia. Jest to dużo tańsze niż utrzymanie tych osób w schroniskach.” (A 1).  „Najlepszym wyjściem z sytuacji byłoby zapewnienie osobom bezdomnych pracy” (A 3.)., „najbardziej brakuje wsparcia w postaci pomocy w znalezieniu pracy. Mimo, że niektóre osoby pobierają zasiłki z pomocy społecznej to im również należałoby pomóc w znalezieniu pracy. Zwiększyłoby to wzrost samooceny i usamodzielnienie ekonomiczne. Wówczas osoba bezdomna zrzekłaby się zasiłku z pomocy społecznej.”

(A 6.)  „Należałoby stworzyć albo oddzielne instytucje, albo działające przy istniejących placówkach miejsca na organizację warsztatów służących nauce lub zmianie zawodu.” (A 7.).  „W każdej placówce dla osób bezdomnych powinien być zatrudniony lekarz i psycholog, którzy pomogli by osobom bezdomnych wyjść z uzależnienia” ( A 8.).  „Jest zdecydowanie za mało placówek leczenia uzależnień w placówkach całodobowych.” (A 11.).

Cytowana wcześniej ustawa o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie pozwala na odizolowanie sprawcy przemocy, ale jedynie teoretycznie. W praktyce brak jest miejsca (hosteli?) w których mogłyby być umieszczane osoby, które tej przemocy dokonują.

Podobnie jest w odniesieniu do zapisu ustawy o niezbliżaniu się do osób, wobec których zastosowano przemoc. b) Funkcjonowanie systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie świadczenia usług z zakresu pomocy doraźnej.    

Pomoc doraźna przejawia się głównie w: dostarczeniu podstawowych środków do życia - jedzenie, ubranie, środki czystości, zapewnieniu noclegów, pomocy medycznej i sanitarnej, pomocy w odtworzeniu dokumentów osobistych.

W zakresie pomocy doraźnej udzielanej bezdomnym w Kielcach respondenci wskazali: 1) MOPR i Caritas, które zapewniają bezdomnym schronienie, wyżywienie i możliwość korzystania z urządzeń sanitarnych (schroniska, ogrzewalnia, pralnia, łaźnia, ubikacje). „Pomoc doraźna to zapewnienie dachu nad głową, wyżywienia i odzieży. W Kielcach osoby bezdomne mają to zapewnione.” ( A 9.).

34

„Zarówno ośrodek pomocy rodzinie, jak i Caritas zapewnia osobom bezdomnym dach nad głową, wyżywienie, w razie potrzeby pomoc medyczną. Przyznaje również pomoc materialną, lecz niewystarczającą na samodzielne utrzymanie się” (A 10.). „Zarówno schronienie, jak i żywienie osób bezdomnych jest w Kielcach zapewnione” (A 3.).

Jednakże jedna z respondentek twierdzi, że: „Pomoc doraźna istnieje tylko zimą. Zaryzykuję stwierdzenie, że niektóre instytucje właśnie wtedy podejmują taką działalność, bo obawiają się, że zostaną opisane w gazecie w przypadku, gdy osoba bezdomna np. zamarznie”.

2) Ze względu na fakt, że osoby bezdomne są najczęściej dotknięte różnego rodzaju chorobami, ważną rolę w zakresie pomocy doraźnej odgrywają placówki służby zdrowia, z którymi współpraca układa się średnio, w zależności od sytuacji: „Osoba bezdomna nie jest mile widzianym pacjentem placówek służby zdrowia. Są to osoby najczęściej brudne, zawszawione, w momencie przyjmowania do szpitala często nie ubezpieczone. Każda placówka służby zdrowia, po udzieleniu pomocy otrzymuje z MOPR refundację kosztów jego pobytu”.( A 1.). „Osoby bezdomne są w większości nieubezpieczone i dzwoniąc po pogotowie ryzykujemy, że poniesiemy koszty. Jedynie szpitale muszą zatrzymać osoby, które są narażone na utratę życia.

Często szpitale odsyłają osoby, które nie do końca są zdrowe z powrotem do placówki których nie ma wykwalifikowanego personelu, który mógłby sprawować medyczną opiekę. Szpital powinien wystawiać zaświadczenie, że stan zdrowia osoby bezdomnej nie zagraża jej życiu.

Pracownik socjalny w szpitalu otrzymuje odgórne polecenie, o jak najszybszym wypisaniu bezdomnego pacjenta ze szpitala. Pracownik socjalny w szpitalu często nie ma wiedzy dokąd odwieść chorego bezdomnego. Jest ewidentny brak współpracy między placówkami służby zdrowia a placówkami świadczącymi pomoc osobom bezdomnym” (A 6.).

Koszty leczenia osób nie posiadających uprawnień z tytułu ubezpieczenia zdrowotnego w zakresie np. zwalczania gruźlicy, chorób zakaźnych, zwalczania i przeciwdziałania alkoholizmowi, narkomanii, ochrony zdrowia psychicznego, związane z ciążą, porodem i połogiem, oraz dzieci do 18 roku życia, finansuje budżet państwa (art. 197 Ustawy o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia, Dz. U. z 2003 r., Nr 45, poz. 391 z późn. zm.) . Osoby bezdomne mają prawo korzystać z w.w. świadczeń w publicznych zakładach opieki zdrowotnej (nie jest przy tym wymagane skierowanie).

Ubezpieczeniem zdrowotnym mogą zostać objęte osoby bezdomne, które rozpoczną realizację indywidualnego programu wychodzenia z bezdomności, opracowanego przez pracownika socjalnego w ośrodku pomocy społecznej Do zadań własnych z zakresu pomocy społecznej o charakterze obowiązkowym, realizowanym przez gminy , należy udzielanie zasiłku celowego na pokrycie wydatków na świadczenia zdrowotne osób bezdomnych i innych osób niemających dochodu i możliwości ubezpieczenia się na podstawie przepisów o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym , - art. 10 ust. 2 pkt. 3 ustawy o pomocy społecznej (Dz. U. z 1998 r., Nr 64, poz. 414).

Należy również pamiętać, że: Lekarz ma obowiązek udzielać pomocy lekarskiej w każdym przypadku, gdy zwłoka w jej udzieleniu mogłaby spowodować niebezpieczeństwo utraty życia, ciężkiego uszkodzenia ciała lub ciężkiego rozstroju zdrowia, oraz w innych przypadkach nie cierpiących zwłoki.- art. 30 ustawy z 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza (Dz. U. z 2003 r., Nr 21, poz. 204 z późn. zm.)

Jedna z respondentek podjęła kwestię osób bezdomnych z zaburzeniami psychicznymi: „Około 20% ogółu osób bezdomnych to osoby z zaburzeniami psychicznymi. Terapia tych osób w szpitalu psychiatrycznym trwa o wiele dłużej niż w zwykłym szpitalu. Zakłady opiekuńczo-lecznicze nie są przygotowane dla osób psychicznie chorych i w razie jakichkolwiek objawów chorobowych umieszczają te osoby z powrotem w szpitalu” „Z moich obserwacji wynika, że często pracownicy socjalni „wyrywają” osobę z jej środowiska, 35

przywożą ją na Izbę przyjęć do Świętokrzyskiego Centrum Psychiatrii w Morawicy, bo nie ma miejsca w schronisku. To nie jest rozwiązanie problemu bezdomności dla tej osoby”. ( A 5 .)

3. Jak wcześniej wspomniałam, zdecydowana większość osób bezdomnych ma problemy z alkoholem. Dlatego też ważną rolę w zakresie pomocy doraźnej odgrywają placówki leczenia odwykowego: Jak wcześniej wspomniałam, zdecydowana większość osób bezdomnych ma problemy z alkoholem. Dla osób bezdomnych charakterystyczna jest sekwencja zdarzeń powodująca ich bezdomność. Wymienia się: rozwód (alkohol, destrukcyjne i patologiczne procesy zachodzące w związku), śmierć współmałżonka, następnie hotel robotniczy, zakład karny (utrata pracy, miejsca zamieszkania), likwidacja hotelu robotniczego, ubóstwo. Dlatego też ważną rolę w zakresie pomocy doraźnej odgrywają placówki leczenia odwykowego. „Prawdziwym problemem są osoby uzależnione od alkoholu, bo jest tylko jeden, w dodatku poza Kielcami, oddział detoksykacyjny, gdzie pracownik socjalny mógłby taką osobę odwieść, przynajmniej na odtrucie. Niestety, często w szpitalu w Morawicy nie chcą takich osób przyjmować, uzasadniając to bezsensem działań, gdyż osoba ta była już na oddziale wielokrotnie.” (A 1.). „Poradnie terapii uzależnień działają bardzo skutecznie i udzielają natychmiastowej i interwencyjnej pomocy osobom bezdomnym uzależnionym od alkoholu. Placówki stacjonarnego leczenia uzależnień są skuteczne, jednak koszty ich prowadzenia i utrzymania są bardzo wysokie i dlatego liczba miejsc w tych placówkach jest ograniczona.” (A 6.). „Osoby bezdomne korzystają z terapii uzależnień prowadzonej przez terapeutę uzależnień z działu bezdomności MOPR. Chodzą też na spotkania grupy anonimowych alkoholików.” ( A 7.).

Polskie lecznictwo odwykowe od początku lat dziewięćdziesiątych podlega procesowi modernizacji programowej, polegającej na porządkowaniu oddziaływań w kierunku tworzenia spójnych programów psychoterapii uzależnienia i współuzależnienia. Procesowi temu towarzyszy intensywny proces podnoszenia kwalifikacji kadry lecznictwa odwykowego.

Terapia uzależnienia od alkoholu prowadzona jest w ambulatoryjnych i stacjonarnych zakładach lecznictwa odwykowego.

W zakresie skuteczności pomocy doraźnej jest to ocena średnia: w Kielcach każdy potrzebujący ma wyżywienie, może się wykąpać i uprać swoją odzież. . Noclegi są załatwiane natychmiast. Jedna z respondentek poproszona o dokonanie oceny działań podejmowanych w zakresie pomocy doraźnej odpowiada: „MOPR oferuje osobom bezdomnym cały wachlarz świadczeń wynikłych z ustawy o pomocy społecznej. Są to działania osłonowe: przyznawanie zasiłków i ciepłego posiłku i odzieży, obuwia itd. Te działania zabezpieczają podstawowe potrzeby życiowe. To także pomoc niepieniężna: bezpieczne schronienie i praca socjalna, która jest świadczona na wysokim poziomie.” (A 1.). c) Funkcjonowanie systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie świadczenia usług z zakresu integracji społecznej.

Reintegracja społeczna to zzwiększenie szans osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością na otwartym rynku pracy poprzez objęcie ich kompleksowym modelem przywracania, nabywania i podnoszenia kwalifikacji zawodowych.

Jeśli chodzi o działania reintegracyjne – długofalową pomoc osobom bezdomnym, to w Kielcach osoby bezdomne mogą liczyć na dość skuteczne formy wsparcia. Funkcjonujące tutaj organizacje samorządowe i pozarządowe dysponują zaangażowanymi profesjonalistami, którzy mają bogate doświadczenia w zakresie pracy z osobami uzależnionymi. Często 36

bezdomności towarzyszą zjawiska patologiczne w postaci uzależnienia od alkoholu, zatem jest to potencjał nie do przecenienia.

Wśród instytucji realizujących świadczenia z zakresu reintegracji osób bezdomnych badani najczęściej wymieniali: Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie - W ramach projektu systemowego realizowanego w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki objęto wsparciem 10 osób bezdomnych.

Oprócz standardowych działań: kursów zawodowych, spotkań z psychologiem i doradcą zawodowym, spotkań integracyjnych. MOPR zatrudnił 3 opiekunów osób bezdomnych. Dwie osoby z wykształceniem wyższym kierunkowym pedagogicznym i jedną osobę, która kiedyś była osobą bezdomną. Asystentura polega na tym, że się towarzyszy osobom bezdomnym w pokonywaniu codziennych trudności i barier np. brak mieszkania, problem alkoholowy, brak pracy. Ponadto prowadzone są Kluby Integracji Społecznej. W stosunku do pewnej grupy bezdomnych podejmowane są działania długofalowe polegające na podpisywaniu kontraktów, prowadzona jest rozłożona na kilka lat praca socjalna mającą na celu wyprowadzenie osoby ze stanu bezdomności. Stworzono w 2010 roku placówkę, w której są mieszkania chronione i pobyt w tej placówce, trwa do 24 miesięcy i polega na długoterminowym wychodzeniu z bezdomności i utrzymywaniu abstynencji.

Ośrodki pomocy społecznej są ważnym elementem w systemie integracji z rynkiem pracy osób bezdomnych. Posiadają bardzo duży potencjał instytucjonalny i ludzki (dobrze wykwalifikowana kadra specjalistów w różnych dziedzinach), mają również wpływ na kształtowanie lokalnej polityki społecznej. Posiadają również wiele instrumentów umożliwiających realizację programów aktywizujących osoby bezdomne. W odniesieniu do kwestii reintegracji częstochowski ośrodek pomocy społecznej stanowi najważniejsze ogniwo w działającym systemie pomocowym.

Integracja społeczna i zawodowa osób bezdomnych jest procesem trudnym i długotrwałym. Osoby bezdomne żyją z dnia na dzień. Nie planują swojego życia, dbają tylko o zaspokojenie swoich najbardziej podstawowych potrzeb życiowych. Taki sposób funkcjonowania znacząco utrudnia możliwość aktywnego powrotu na rynek pracy.

Caritas – prowadzi Centrum Integracji Społecznej podejmowane są tam działania o charakterze aktywizującym, reintegracja społeczna i zawodowa (zatrudnienie socjalne i wspierane), wsparcie osób zagrożonych bezdomnością i bezdomnych. Caritas jako instytucja prowadzi też warsztaty dla osób bezdomnych w których prowadzi się naukę zawodu.

Towarzystwo św. Brata Alberta - prowadzi różne programy wychodzenia z bezdomności w których partycypuje również MOPR Szpital Neuropsychiatryczny w Morawicy - Współpraca z rodzinami osób bezdomnych przebywających na leczeniu psychiatrycznym, aby ewentualnie, po zakończonym leczeniu osoby mogły powrócić do własnych domów. W przypadku osób źle rokujących podejmowane są działania w kierunku umieszczenia ich w domu pomocy społecznej.

Ruch Humanitarny ATD „Czwarty Świat” - Osoby bezdomne często zapraszane są na konferencje, na których mogą wypowiedzieć się o swoich problemach, jak również o własnych pomysłach na ich rozwiązanie. Takie wystąpienia spotykają się z dużym zainteresowaniem, bo takie autozwierzenia są bardzo wiarygodne.

Jeśli chodzi o skuteczność działań, to ocena respondentów jest dość sceptyczna: „W projekcie systemowym są twarde wskaźniki. Unia Europejska żąda konkretnych danych odnoście statystki dot. ilości osób, które podjęły pracę i które upuściły schronisko. Z 10 osób, objętych wsparciem w ramach reintegracji społecznej i zawodowej dwie podjęły zatrudnienie, pięć znalazło miejsce zamieszkania inne niż schronisko i ulica. Efektywność i skuteczność pomocy objawia się zmianami mentalności, a zmiany te trudno jest zmierzyć.” (A 1.).

37

„W zakresie osób bezdomnych z zaburzeniami psychicznymi podejmowane przez nas działania są adekwatne i skuteczne.” (A 5.). „Działania w tym zakresie są ważne, ale jest ich bardzo mało. Organizowane są święta, spotkania. Osoby bezdomne powinni je sami organizować i dokładać do tych imprez własną złotówkę. Osoby bezdomne nie są zainteresowane współorganizowaniem działań na rzecz poprawy swojej sytuacji, w związku z czym, działania te nie są skuteczne i nie przynoszą żadnych trwałych rezultatów.” (A 6.). „Nie da się mówić o skuteczności działań w sytuacji niedoboru środków finansowych na budowę mieszkań przejściowych, socjalnych i komunalnych oraz pozyskiwania tych mieszkań w drodze odzysku. O braku skuteczności świadczy również fakt, że osoby bezdomne nie podejmują współdziałania z instytucjami pomocowymi aby utrzymać swoje dotychczasowe mieszkania i nie dopuścić do eksmisji.” (A 10.).

Jednak jest jedna pozytywna opinia, że: „podejmowane działania są mało skuteczne, ale dobrze zorganizowane i rokujące na przyszłość.” (A 11.).

Reasumując: Niepokojącym zjawiskiem, na które zwrócili uwagę rozmówcy, jest wzrastająca liczba bezdomnych na stale wiążących się ze schroniskiem. Wydaje się, iż brak motywacji do zmiany swojego życia, nikłe perspektywy otrzymania mieszkania socjalnego powodują, że postawa nihilizmu, brak aspiracji i planów na dalsze życie tak charakterystyczne dla bezdomnych długotrwałych staje się udziałem bezdomnych z krótkim stażem. d) Współpraca międzyinstytucjonalna.

Kluczowe kwestie związane z problemami społecznymi reguluje i wytycza lokalna strategia rozwiązywania problemów społecznych. Przedstawiciele instytucji wspomagających osoby bezdomne przestawiali tezy tychże strategii radzenia sobie z problemami nękającymi miasto. Podkreślano, iż współpraca pomiędzy instytucjami wspierającymi osoby zagrożone i wykluczone społecznie jest incydentalna, doraźna i mało skuteczna .

Przedstawiciele różnych instytucji wymieniali swoich partnerów, z którymi współpracują dokonując uwag o skuteczności tej współpracy: 1. Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie współpracuje z Caritas diecezji kieleckiej, Fundacją Gospodarczą św. Brata Alberta, Stowarzyszeniem ATD „Czwarty Świat”, urzędem miejskim i innymi organizacjami i instytucjami w zależności od potrzeb. „Będąc koordynatorem pozytywnie oceniam pracę wszystkich organizacji działających na rzecz rozwiązywania problemów bezdomności na terenie miasta.” (A 1.).

2. Straż Miejska – współpracuje z MOPR-em, Policją, schroniskami, placówkami służby zdrowia. „Często współpraca między instytucjami jest nieskuteczna i nieefektywna, ponieważ kluczem do sukcesu jest sama osoba bezdomna, która jeśli nie chce z nikim współpracować i korzystać z żadnej formy oferowanej jej pomocy jest pozostawiona sama sobie. W mieście działa wystarczająco dużo instytucji działających na rzecz osób bezdomnych.”

3. Policja miejska – współpracuje ze schroniskami na ul. Siennej i Żeromskiego i miejskim ośrodkiem pomocy rodzinie w formie pomocy interwencyjnej. „Nie ma ścisłej współpracy między instytucjami ponieważ każda z nich uważa, że jest najważniejsza i najlepiej działająca w mieście. Nie ma w mieście sieci powiązanych ze sobą instytucji.” (A 3.).

5. Świętokrzyskie Centrum Psychiatrii - współpracuje z MOPR-em, innymi szpitalami, schroniskami dla osób bezdomnych, organizacjami pozarządowymi i innymi instytucjami w zależności od potrzeb. „Współpraca jest najczęściej doraźna i krótkofalowa.” (A 5.).

6. Stowarzyszenie „Arka Nadziei” – współpracuje z MOPR-em i Ośrodkiem InterwencyjnoTerapeutycznym. „Instytucje niosące wsparcie osobom bezdomnym nie współpracują ze sobą 38

w stopniu zadowalającym. Jedynie współpraca z Ośrodkiem Pomocy Rodzinie jest na dobrym poziomie i jest należyty przepływ informacji. Z innymi instytucjami współpraca układa się nie najlepiej. Należy wyeliminować współzawodnictwo, ponieważ występują konflikty między osobami zarządzającymi placówkami. Brakuje wzajemnej wymiany informacji i uzupełniania świadczonych usług dla osób bezdomnych.” (A 6.).

7. Fundacja Gospodarcza św. Brata Alberta – zakres współpracy ogranicza się do Caritasu, ale tylko w ramach wymiany doświadczeń. Nie ma konkretnej współpracy z innymi ośrodkami i instytucjami. „W najszerszym zakresie współpracujemy z ośrodkiem pomocy rodzinie, gdyż refundują oni koszty pobytu osób bezdomnych. Współpracujemy z działem bezdomności kieleckiego MOPR-u, którego pracownicy socjalni opracowują i realizują indywidualne programy wychodzenia z bezdomności z mieszkańcami przytuliska. Ponadto terapeuta ds. uzależnień z działu bezdomności prowadzi indywidualną i grupową terapię wychodzenia z nałogu alkoholowego. Ze szpitalami mamy nienajlepsze doświadczenia, ponieważ niechętnie przyjmują osoby bezdomne, skracają ich okres leczenia i jak najszybciej chcą się ich pozbyć przywożąc niedoleczone do schroniska. Nie możemy takich osób przyjmować, ponieważ nie mamy na etacie nawet pielęgniarki. Korzystamy z opieki medycznej w przychodni rejonowej w ramach ubezpieczenia, które pokrywane jest ze środków gminy.” (A 7.).

8. Parafia Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny - miasto jest bardzo zaangażowane w problemy osób bezdomnych. Podobnie ośrodek pomocy rodzinie, Caritas i Stowarzyszenie Nadzieja Rodzinie. „Współpraca między instytucjami jest średnia, mogłaby być lepsza, zwłaszcza w zakresie wymiany informacji o działających na terenie miasta placówkach dla osób bezdomnych.” (A 8.).

9. Ruch Humanitarny ATD „Czwarty Świat” – ośrodek pomocy rodzinie i organizacje pozarządowe. „Każda z instytucji, która zajmuje się pomocą dla osób bezdomnych swoją działkę realizuje bez zarzutu.” (A 9.).

10. Wydział Mieszkalnictwa Urzędu Miasta – współpracujemy z działem bezdomności i działem opieki i wychowania będących w strukturach ośrodka pomocy rodzinie. Ponadto ze wszystkimi miejskimi schroniskami dla osób bezdomnych. „MOPR i Caritas wywiązują się one ze swoich zadań bardzo dobrze.” (A 10.).

11. Caritas diecezji kieleckiej - współpracuje z każdym, z kim się da. Najbardziej z MOPRem. Z pozostałymi instytucjami i organizacjami „współpracy między instytucjami jest mało, a nawet bardzo mało.” ( A 11.).

Reasumując: najczęściej wymienianą przez respondentów instytucją, z którą współpracują jest Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie. Współpraca ta polega głównie na wymianie informacji dotyczącej listy klientów przebywających w danych placówkach, aby MOPR mógł dokonać refundacji kosztów ich pobytu. Jeden z respondentów współpracę międzyinstytucjonalną określił jako „wtórną działalność wszystkich instytucji” (A 5.). e)Najważniejsze wady i zalety lokalnego systemu pomocy osobom bezdomnym.

Celem systemu jest przezwyciężenie zjawiska wykluczenia społecznego osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością oraz pomoc w wyjściu z sytuacji pozostawania w bezdomności lub zagrożenia bezdomnością. Działania systemowe mają swoje dobre i złe strony i podejmowane są na wielu płaszczyznach:

39

W zakresie działalności instytucji:  „Dopracowany przez lata Dział Bezdomności oraz dobrze wykwalifikowani pracownicy socjalni” ( A1.). Dział ds. Bezdomności zajmuje się udzielaniem pomocy dla osób bezdomnych z gminy Kielce. Formy pomocy : świadczenia pieniężne: - zasiłek stały, - zasiłek okresowy, - zasiłek celowy i specjalny, - zasiłek celowy, - pomoc na usamodzielnienie oraz na kontynuowanie nauki, - składki na ubezpieczenie zdrowotne, - składki na ubezpieczenie społeczne.

Jak wynika z powyższego, dział ten nie świadczy pracy socjalnej na rzecz reintegracji lub prewencji, wspiera jedynie osoby bezdomne pomocą finansową. „Nie ma ścisłej współpracy między instytucjami ponieważ każda z nich uważa, że jest najważniejsza i najlepiej działająca w mieście. Nie ma w mieście sieci powiązanych ze sobą instytucji.” ( A 3.). „Brakuje wzajemnej wymiany informacji i uzupełniania świadczonych usług dla osób bezdomnych.” (A 2.). „Każda organizacja działająca w Kielcach na rzecz osób bezdomnych działa autonomicznie, każda na „własną rękę”. Nie ma żadnej współpracy między nimi.” (A 5.). To jest duża wada systemu wsparcia dla osób bezdomnych. Nie ma możliwości dobrego działania bez wzajemnej współpracy i wymiany doświadczeń.  „Brakuje osób zaangażowanych w bezinteresowną pomoc innym ludziom i brak współpracy między tymi ludźmi”. (A 9.). Respondentka wyraźnie stwierdza, że brak jest w mieście nie tylko koordynatora podejmowanych działań, ale, co gorsze, brakuje ludzi zaangażowanych w podejmowane przez siebie działania.  Jeden z respondentów zauważa, że : „budowanie systemu wsparcia dla osób bezdomnych jest mało celowe, jeśli osoba nie życzy sobie ingerencji we własne życie.”

(A 2.). Myślę, że bez względu na indywidualne zapatrywania na swoje życie osób bezdomnych system społecznego wsparcia tej grupy osób powinien istnieć i powinien być stale ulepszany i modyfikowany, w zależności od potrzeb.  Reasumując: nie ma w mieście współpracy instytucji i organizacji świadczących pomoc osobom bezdomnym. Nie ma w związku z tym spójnego systemu pomocowego, wzajemnie się uzupełniającego. Jeden z respondentów trafnie określił, że współpraca międzyinstytucjonalna jest: „wtórną działalnością wszystkich instytucji” (A 5.).

W zakresie pomocy doraźnej  Bardzo krytycznie postrzegana jest współpraca ze służbą zdrowia: „Odziały ratunkowe w szpitalach nie powinny zajmować się problemami bezdomności w całym jej wymiarze. Jednak szpital przywozi do schronisk osoby, które ze względu na stan zdrowia do takich schronisk trafić nie powinny. Robią to z pobudek czysto materialnych, obawiając się, że nie otrzymają za ich pobyt refundacji kosztów.”  Bardzo małe zainteresowanie współpracą ze strony Miejskiego Zarządu Budynków .

Dobre współdziałanie z pracownikami socjalnymi Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie mogłoby przynieść obustronne korzyści: Zarząd miałby mniej wyroków eksmisyjnych i mniej osób byłoby zagrożonych bezdomnością po podjętych w porę działaniach pomocowych.  Niewiele placówek jest stać na zatrudnienie specjalistów i udzielania kompleksowego wsparcia. Jedynie Miejski Ośrodek Pomocy Rodzinie zatrudnia fachowców z takich 40











dziedzin jak: psychologia, prawo, medycyna, praca socjalna. Pozostałe placówki ze względu na duże ograniczenia finansowe bazują jedynie na minimum kadrowym, które zapewnia tylko bezpieczeństwo osób bezdomnych.

Ze względu na fakt, że bardzo duży odsetek osób bezdomnych ma problem alkoholowy respondenci stwierdzili, że jest niewystarczająca liczba miejsc w ośrodkach detoksykacyjnych oraz jest zdecydowanie za mało placówek leczenia uzależnień w placówkach całodobowych. „Brakuje przejściowych placówek leczenia odwykowego, w których przebywałyby osoby już zmotywowane do leczenia, lecz oczekujące na terapię w placówce stacjonarnej. Brakuje również miejsc dla osób po skończonej terapii uzależnień.” (A 11.).

Dwóch respondentów uważa, że efekty braku całościowego systemu wsparcia osób bezdomnych widać choćby na przykładzie tego, że „ bardzo często zdarza się, że w ciągu tygodnia służby miejskie kilkakrotnie przewożą tą samą osobę do izby wytrzeźwień.” (A 2.).

Wielu respondentów uważa za konieczne utworzenie jednej instytucji, która świadczyłaby kompleksowe usługi dla osób bezdomnych: „Ponieważ nie ma żadnej instytucji, któryby w sposób kompleksowy zajmowała się problemem bezdomności, nikt nie jest w stanie zdiagnozować potrzeb środowisk zagrożonych i dotkniętych bezdomnością w związku z tym profilaktyka jest niemożliwa.” (A 5.). „Brak jest w mieście instytucji, która całościowo zajmowałaby się osobami bezdomnymi.

Działania wobec osób bezdomnych są rozrzucone po wielu instytucjach i tak naprawdę, to żadna z nich nie działa kompleksowo i stara się przerzucać część odpowiedzialności na inne instytucje.” (A 5.). Jak bumerang wraca brak współpracy międzyinstytucjonalnej.

W mieście jest duża ilość placówek pomocowych a brak koordynacji ich działań powoduje chaos i wzajemne powielanie usług.

Zastrzeżenia respondentów wzbudziła również działalność zakładów opiekuńczoleczniczych: „Zakłady opiekuńczo-lecznicze nie są przygotowane dla osób psychicznie chorych i w razie jakichkolwiek objawów chorobowych umieszczają te osoby z powrotem w szpitalu.” ( A 5.). Respondentka widzi potrzebę zmiany przepisów w tym zakresie gdyż szpitale psychiatryczne nie mogą pełnić funkcji domów pomocy społecznej czy zakładów opiekuńczo-leczniczych.

Osoby badane zwróciły uwagę na brak wymagań w stosunku do osób przebywających w placówkach całodobowego wsparcia. Wynika to z małej liczby osób zatrudnionych w tych placówkach, braku indywidualnych programów wychodzenia z bezdomności oraz braku finansów na zatrudnienie lub skierowanie do specjalistów. „ „Osoby bezdomne nie są zmotywowane do zmiany swojej sytuacji. W schronisku mają ciepło, zapewnione trzy posiłki i nie widzą sensu w zmianie czegokolwiek, gdyż mają wszystko, co jest im niezbędne do życia.” (A 7.).” „W skromniejszych warunkach mieszkaniowych i żywieniowych pomoc byłaby bardziej skuteczna.” (A 5.).

W zakresie reintegracji :  Kontrowersyjnie przedstawiają się wypowiedzi respondentów dotyczące mieszkań socjalnych: „Budowanie bloków socjalnych, w którym jest nagromadzenie osób i rodzin dotkniętych różnymi dysfunkcjami jest złym pomysłem. Przebywanie w takim środowisku generuje kolejne dysfunkcje i nie daje szansy na wyrwanie się z dotychczasowego trybu życia.” (A 3.). „Nie powinno się umieszczać osób bezdomnych wśród „normalnych” środowisk, ponieważ czułyby się one wykluczone społecznie.” (A 3.). W mieście było wiele pomysłów na rozwiązanie tego problemu: min.

41

dobudowywanie jednego piętra w komunalnych kamienicach, wykup mieszkań u deweloperów lub pozyskiwanie ich w spółdzielniach mieszkaniowych. Żaden z tych pomysłów nie dał się zrealizować. Dotychczasowi lokatorzy nie chcąc uciążliwego sąsiedztwa rozpoczęli protesty i miasto wycofało się z realizacji pomysłów.  Przedstawicielka urzędu miasta stwierdza z oburzeniem, że „Dochodzi do paradoksów, że osoba posiadająca wyrok pozbawienia wolności jeszcze przed odbyciem wyroku składa podanie o przyznanie mieszkania. Osoba ta z góry przewiduje, że po opuszczeniu zakładu karnego nie będzie miała gdzie mieszkać.” (A 10.). Z ust respondentki padło retoryczne pytanie: a gdzie mieszkała do tej pory? Przecież wszystkie osoby bezdomne miały kiedyś własny dom.  W mieście funkcjonuje sieć mieszkań chronionych dla osób bezdomnych. To ważny element w procesie reintegracji, pozwalający na łagodne przejście ze stanu bezdomności do „normalnego życia”. „Ośrodek pomocy rodzinie stara się jak najszybciej zdiagnozować osoby bezdomne i udzielić im wsparcia np. w mieszkaniach chronionych dla osób chorych psychicznie, w których mogą się usamodzielnić, rozpocząć pracę i w dalszej perspektywie zacząć samodzielne życie.” (A 5.).

g) Najpilniejsze potrzeby systemu pomocy osobom bezdomnym w Partnerstwie Za najważniejsze potrzeby rozmówcy uznali brak mieszkań: komunalnych, socjalnych, przejściowych i chronionych. Pierwsze trzy leżą w gestii samorządów lokalnych, ostatnie, w gestii ośrodka pomocy społecznej. „Należy stworzyć całą sieć mieszkań chronionych” (A 1.). Prawie wszyscy respondenci wskazywali, że bardzo pilną potrzebą jest konieczność nawiązania ścisłej współpracy międzyinstytucjonalnej. „Aby poprawić istniejący stan rzeczy (konflikty i brak współpracy ) należałoby wymienić osobowy skład kierownictwa wszystkich placówek działających na rzecz osób bezdomnych (oprócz MOPR-u).” (A 6.). „Należałoby usprawnić system współpracy między poszczególnymi, już istniejącymi instytucjami.” (A 7.) „To, czego ewidentnie brakuje, to stworzenie rozwiązań sieciowych, bo placówki MOPR-u czy placówki Stowarzyszenia Arka Nadziei oraz Fundacji brata Alberta działają oddzielnie, na własną rękę, czasem niekoniecznie spójnie i niekoniecznie w tym samym kierunku.” (A 11.).

Jeden z respondentów wyraził opinię, że powinno się zatrudnić większą liczbę pracowników socjalnych i asystentów rodziny, którzy podejmowali by w środowisku działania mające na celu zapobieganie występowania bezdomności poprzez np. rozłożenia zadłużenia na raty bądź też ścisłą współpracę ze spółdzielniami mieszkaniowymi i komunalnymi aby jak najszybciej dotrzeć do początkującego dłużnika. Monitorowanie środowisk zagrożonych bezdomnością i systematyczna pomoc z ośrodka pomocy społecznej była priorytetem dla większości badanych. Innym problemem sygnalizowanym przez osoby badane była sytuacja kobiet i dzieci przebywających w schroniskach. W początkowym okresie pobytu w placówce kobiety bardzo chętnie uczęszczają na kursy zawodowe, na terapię przeciwalkoholową, wykazują dużo dobrej woli aby zmienić sytuację swoją i swoich dzieci. Brak jest działań systemowych pozwalających na równoległą i wszechstronną pracę socjalną i terapeutyczną z mieszkankami schronisk i ich dziećmi. Kilkakrotnie powieliły się postulaty, aby zatrudnić w placówkach całodobowego wsparcia specjalistów pracy socjalnej, terapeutów, asystentów rodziny i psychologów: „Osoby bezdomne mają mnóstwo problemów: pokonanie lęku przed normalnym życiem, brak umiejętności planowania w dłuższej perspektywie, ponadto zachodzą bardzo duże zmiany w osobowości ludzi z powodu długotrwałego życia „z dnia na dzień”.

Potrzeba wysiłków wielu specjalistów, aby osobę bezdomną usamodzielnić. Nie da się tego robić w schronisku. Powinna być sieć tanich mieszkań socjalnych i chronionych w których te osoby mogłyby się usamodzielnić.” (A 1.). „Potrzebni są specjaliści z różnych dziedzin 42

pracujący indywidualnie na rzecz wychodzenia z bezdomności i usamodzielniania się.”

(A 11.). „W każdej placówce dla osób bezdomnych powinien być zatrudniony lekarz i psycholog, którzy pomogli by osobom bezdomnych wyjść z uzależnienia.” (A 2.)  Jedna z respondentek sugerowała, że bardzo pilną potrzebą jest zatrudnienie również „asystentów osób bezdomnych w stosunku: 1:1.” (A 1.). Inna respondentka zaproponowała zatrudnienie streetworekrów : „Powinni być powołani uliczni wychowawcy, którzy „wyłapywaliby” osoby bezdomne. „ (A 9.). Osoby badane proponowały utworzenie w mieście spółdzielni socjalnych będących uzupełnieniem skromnej oferty na rynku pracy. Bardzo krytycznie respondenci wyrażali się o działalności placówek służby zdrowia i sugerowali rozwiązanie tego problemu przez podpisywanie oddzielnych, dotyczących tylko osób bezdomnych umów. „Szpitale powinny przyjmować osoby potrzebujące pomimo ich wielokrotnych pobytów” (A 1.). Zastrzeżenia osoby reprezentującej służby zdrowia były również do stanu higienicznego działających w mieście placówek: „Należy zlikwidować wieloletnie zaniedbania higieniczne w placówkach dla osób bezdomnych ponieważ pomieszczenia, w których przebywają nie są dezynfekowane w wyniku czego dochodzi do zarażenia wszawicą, świerzbem i grzybicą wśród osób bezdomnych.” (A 5.).

Dwóch badanych wskazało na utworzenie miejsc pracy chronionej dla niepełnosprawnych osób bezdomnych: „Powinno się tworzyć stanowiska pracy chronionej dla lżej chorych osób bezdomnych.” (B 2.). „Powinny być tworzone formy pracy chronionej dla osób bezdomnych, które stanowiłyby etap przejściowy przed podjęciem stałej pracy.”(A 11.). Należałoby również zwiększyć liczbę miejsc długoterminowego pobytu dla osób, które nie mogą funkcjonować samodzielnie ze względu na chorobę psychiczną.  Opinie i wnioski wynikające z wypowiedzi nieoficjalnych i uwagi badacza Żaden z respondentów, nawet w nienagrywanej rozmowie, nie wyznał, że współdziała z jakąś instytucją czy organizacją na zasadzie nieformalnych ( np. koleżeńskoprzyjacielskich) powiązań. Wręcz przeciwnie, wszyscy podkreślali, że współpraca opiera się na ściśle formalnych, wynikających z przepisu prawa zobowiązaniach. To świadczy o powierzchowności tej współpracy i małym zainteresowaniem inicjatywami i innowacjami wprowadzanymi przez „kolegę po fachu”.

Kompleksowe rozwiązania problemu bezdomności na terenie społeczności lokalnej wymagają zaangażowania sporych nakładów ludzkiej pracy i niebagatelnych sum pieniędzy.

Trudno liczyć przy tym na wymierny zysk materialny. Jednak zorientowanie działań społeczności lokalnej na dobro jej mieszkańców (w tym bezdomnych) sprzyjać będzie identyfikacji i zaangażowaniu ludności w sprawy ich miasta.

Mimo przedstawionych powyżej regulacji sytuacja osób bezdomnych chcących skorzystać z usług służby zdrowia jest zła. Wiedzą tym wszystkie organizacje pomagające bezdomnym. Zwrócił na to uwagę również Rzecznik Praw Obywatelskich. Zdaniem rzecznika zarówno ustawa o pomocy społecznej, jak i ustawa o ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu Zdrowia nie daje bezdomnym realnego dostępu doświadczeń zdrowotnych.

Rzecznik wskazał też, że przychodnie czy szpitale udzielające bezdomnym świadczeń, nie mają realnych możliwości odzyskania kosztów poniesionych w wyniku udzielenia pomocy.

Aktywna postawa i zaangażowanie wszystkich instytucji skutkuje sprawnie działającymi kanałami przepływu informacji, środków pieniężnych pomiędzy zainteresowanymi podmiotami. Jednym z najważniejszych zadań leżących u podstaw profesjonalnej pomocy 43

osobom bezdomnym jest koordynacja działań i ścisła współpraca ze służbami miejskimi, a także z organizacjami pozarządowymi. Funkcjonowanie podmiotów publicznych i niepublicznych w obszarze zaspokajania potrzeb osób bezdomnych powinno być integralną częścią strategii samorządów terytorialnych w zakresie rozwiązywania problemów społecznych. Stabilizacja warunków mieszkaniowych dla osób realizujących indywidualne programy wychodzenia z bezdomności powinny być osiągane w kilku etapach: najpierw byłoby to zamieszkanie w pokoju o wyższym standardzie w schronisku dla bezdomnych (albo w oddzielnym pokoju), potem miejsce w mieszkaniu chronionym, a na końcu we własnym mieszkaniu otrzymanym z zasobów gminy.

7. Ocena systemu wsparcia dokonana przez osoby bezdomne. a) Charakterystyka badanej grupy.

W badaniu w wzięło udział 82 osoby: 19,5% kobiet, 80,5% mężczyzn. Średni wiek badanego wynosił niespełna 49 lata, mediana równa jest 51 lat. Najmłodszy bezdomny w czasie badania miał 20 lat, najstarszy 68 lata. Dane te pokazują, że przebadana grupa bezdomnych składała się z osób o zróżnicowanym wieku, choć dominują starsi mężczyźni.

Wszyscy badani są obywatelami Polski.

Badani reprezentują zróżnicowany poziom wykształcenia: 41,5% ma wykształcenie zawodowe; 34,1% - podstawowe; 22% średnie; 1,2% gimnazjalne; 1,2% wyższe. Średnio są oni bezdomnymi od 6,4 lat. W przebadanej grupie występuje duże zróżnicowanie pod względem okresu przebywania w stanie bezdomności. Jedna osoba jest bezdomna od 28 lat. Pięć osób są bezdomni od miesiąca. Poniższy rysunek prezentuje liczebność poszczególnych grup podzielonych ze względu na okres bycia osobą bezdomną.

Szczegółowy rozkład przedstawia umieszczona pod rysunkiem tabela.

Rysunek 1 Rozkład liczebności poszczególnych grup podzielonych ze względu na długość bezdomności Okres pozostawania osobą bezdomną >1

28,05%

1,1-2

9,76%

2,1-3

2,44%

3,1-4

7,32%

4,1-5

9,76%

44

5,1-7

6,1%

7,1-10

12,2%

10,1-15

15,85%

15,1-20

6,1%

20,1-30

2,44%

<30,1

0% Tabela 7 Rozkład liczebności poszczególnych grup podzielonych ze względu na długość bezdomności

Badane osoby bezdomne w przeciągu ostatniego roku najczęściej przebywały w takich miejscach jak:

Rysunek 2 Najczęstsze miejsce pobytu bezdomnego w ciągu ostatniego roku Gdzie przebywał/a Pan/i najczęściej w ciągu ostatniego roku? (dopuszczalna więcej niż jedna odpowiedź) Schronisko, noclegownia, ogrzewalnia (placówki dla bezdomnych)

89%

Rury i węzły ciepłownicze, bunkry

0%

Stancje, pokoje wynajmowane

11%

Kątem u rodziny lub znajomych

14,6%

Altanki, baraki na działkach

3,7%

Mieszkania wspierane

8,5%

Pustostany, domy do rozbiórki

6,1%

45

Szpital

2,4%

Dworzec, wagony, bocznice kolejowe

2,4%

Zakład penitencjarny (więzienie)

1,2%

Klatki schodowe, strychy, piwnice

4,9%

Inne Tabela 8 Miejsce pobytu w przeciągu ostatniego roku

1,2%

Większość (89%) badanych wskazała schronisko, noclegownie i ogrzewalnie jako miejsce pobytu w przeciągu ostatniego roku. Pozostałe miejsca były wskazywane dużo rzadziej. Z miejsc, które wskazało ponad 10% badanych pojawiło się: mieszkanie kątem u znajomych; stancje, pokoje wynajmowane. Średnio badani przebywają na terenie gminy od 22 lat. W przebadanej grupie występuje duże zróżnicowanie pod względem okresu przebywania w Kielcach Najdłużej przebywająca na terenie gminy osoba jest tam od 60 lat. Najkrócej – 1 miesiąc.

Rysunek 3 Czas przebywania na terenie gminy.

Rozkład liczebności poszczególnych grup ze względu na czas przebywania na terenie gminy

>1

13%

1,1-2

2,6%

2,1-3

1,3%

3,1-4

3,9%

4,1-8

1,3%

8,1-12

6,5%

12,1-20

9,1%

20,1-30

13%

46

49,4%

<30,1 Tabela 9 Czas przebywania na terenie gminy

Powyższy wykres pokazuje, że najliczniejsza grupa bezdomnych przebywają na terenie gminy od 30 i więcej lat. Dwie osoby wyjeżdżały za granice w celach zarobkowych.

Większość bezdomnych posiada dzieci (73,2%). Średnia liczba dzieci, którą ma bezdomny wynosi 2,2. Większość badanych (43,3%) posiada 1 dziecko. Największą liczbę dzieci (5) posiada 2 bezdomnych.

Liczba dzieci

%

1

25%

2

43,3%

3

21,7%

4

6,7%

5

3,3% Tabela 10 Liczba dzieci

Biorąc pod uwagę wiek badanych oraz okres przebywania w bezdomności można wyciągnąć wniosek, że grupa bezdomnych w Kielcach, w znacznej części, składa się z osób, które od niedawna są pozbawione własnego miejsca zamieszkania. Nieco ponad 37,8% badanych jest bezdomna co najwyżej od 2 lat. Jednocześnie, większość mieszka na terenie Kielc od dawna. b) System wsparcia w opinii osób bezdomnych. a. poziom obłożenia systemu wsparcia Poniższa tabela przedstawia odsetek badanych osób bezdomnych z terenu gminy Kielce, która korzystała z następujących elementów systemu wsparcia:

47

Rysunek 4 Formy korzystania ze wsparcia Czy w ciągu ostatniego roku, na terenie Kielc korzystał/a Pan/i z którejkolwiek z wymienionych form pomocy udzielanych przez różne instytucje (pomoc społeczna, organizacja pozarządowa, stowarzyszenie, itd.)? Proszę wskazać wszystkie, z których pomocy Pan/i korzystał/a w ciągu ostatniego roku.

Wsparcie finansowe w postaci zasiłku Schronienie (noclegownia / schronisko) Pomoc w nawiązaniu pozytywnych relacji z rodziną Pomoc psychologiczna Pomoc lekarska, szpitalna Odzież Wyżywienie Indywidualny program wychodzenia z bezdomności Łaźnia Pomoc uzyskana bezpośrednio na ulicy (streetworking) Korzystanie z poradni uzależnień Pomoc w spłacie zadłużenia (czynszowego, alimentacyjnego, innych) Pomoc w znalezieniu mieszkania Pomoc w znalezieniu pracy Podjęcie nauki w celu zdobycia lepszego wykształcenia Kursy zawodowe, staże, doradztwo zawodowe, pośrednictwo pracy Nie korzystałem z żadnej Inne

Korzystanie z pomocy Korzystał/a

Nie korzystał/a

Która z pomocy najbardziej potrzebna?

form jest Pani/i

68,4% 31,6% 41,5% 91,1% 8,9% 43,4% 12,8% 87,2% 0% 27,8% 72,2% 1,9% 32,9% 67,1% 3,8% 35,1% 64,9% 0% 89,7% 10,3% 7,5% 5,1% 94,9% 0% 5,1% 94,9% 0% 0% 100% 0% 11,5% 88,5% 0% 0% 100% 0% 17,9% 82,1% 1,9% 20,5% 79,5% 0% 5,1% 94,9% 0% 18,2% 81,8% 0% 0% 100% 0% 100% Tabela 11 Wykorzystanie i ocena użyteczności instytucji systemu wsparcia osób bezdomnych

48

Formy pomocy dostępne w systemie wsparcia osób bezdomnych można podzielić na dwie grupy: 1) pasywne – wręczane w różnej formie bezdomnym i służące poprawie ich aktualnego położenia; 2) aktywne – różne formy pomocy służące wsparciu bezdomnych w procesie wychodzenia z bezdomności.

Z zebranych danych wynika, że wyraźnie przeważają formy pasywne. Większość bezdomnych (91,1%) korzysta ze schroniska i noclegowni oraz wyżywienia (89,7%). Wyniki te są oczywiste biorąc pod uwagę, że badanie było prowadzone w schroniskach i noclegowniach. Poza tym bezdomni dość licznie korzystali z wsparcia finansowego w postaci zasiłku (68,4%). W mniejszym stopniu bezdomni korzystali z opieki medycznej (32,9%) oraz darmowej odzieży (35,1%).

Mniejszość korzystała natomiast z aktywnych form pomocy. Względną popularnością cieszyła się aktywizacja zawodowa: kursy zawodowy, staże, doradztwo zawodowe, pośrednictwo pracy - 18,2% oraz pomocy w znalezieniu pracy – 20,5%.

Bezdomni korzystali również z: pomocy w znalezieniu mieszkania – 17,9%; pomocy psychologicznej (27,8%) oraz poradni uzależnień (11,5%) i pomoc w nawiązaniu pozytywnych relacji z rodziną (12,8%).

Małą popularnością cieszyły się natomiast takie formy wsparcia jak: indywidualny program wychodzenia z bezdomności – 5,1%; podjęcie nauki w celu zdobycia lepszego wykształcenia – 5,1%;. Pozostałe aktywizujące elementy systemu są wykorzystywane jeszcze rzadziej lub w ogóle.

Interesujące wyniki przyniosło pytanie o to, które z istniejących form pomocy są najbardziej potrzebne.

49

Rysunek 5 Najbardziej pożądane formy wsparcia zdaniem osób bezdomnych

Bezdomni oczekują przede wszystkim pomocy w ich obecnym położeniu: 43,4% oczekuje schronienia a 41,5% wsparcia finansowego w postaci zasiłku. Inne formy wsparcia były wskazywane sporadycznie lub w ogóle pomijane. b. działanie systemu wsparcia Czy w ciągu ostatniego roku, na terenie Kielc spotkał(a) się Pan/i z odmową pomocy?

Tak Nie

19,5%

80,5%

Ile razy odmówiono Pani/i pomocy w ciągu ostatniego roku?

1-2 razy 3-5 razy więcej niż 5 trudno powiedzieć razy

100% 0% 0% 0% Tabela 12 Odsetek bezdomnych, którym odmówiono pomocy

Bezdomni biorący udział w badaniu wystawili następującą ocenę OPS-owi w Kielc:

50

Rysunek 6 Ocena ośrodka pomocy społecznej Czy w ciągu ostatniego roku korzysta Pan/i z pomocy ośrodka pomocy społecznej działającego na terenie Kielc?

Tak Nie

88,3%

11,7%

Jak Pan/i ocenia na skali ocen szkolnych (2-5) działanie ośrodka? niedostateczna

dostateczna

dobra

bardzo dobra

2,8%

15,5%

36,6%

45,1%

Średnia ocena

4,24 Tabela 13 Odsetek bezdomnych korzystających z pomocy OPS

Spośród przebadanej grupy 82 bezdomnych 13 odmówiono pomocy w przeciągu ostatniego roku. Osobom, którym odmówiono pomocy, postawiono pytanie o to, w jaki sposób uzasadniono tę sytuacje. Badani odpowiedzieli, że podstawą odmowy wsparcia było: brak zameldowania, nietrzeźwość, brak niezbędnych dokumentów, brak wystarczających środków, niechęć i brak dobrej woli pracownika socjalnego.

Większość bezdomnych korzysta ze wsparcia miejscowego Ośrodka Pomocy Społecznej. Ocena wystawiona przez badanych działającemu w Kielcach Ośrodkowi Pomocy Społecznej wyniosła 4,24 co daję mocną 4 w skali ocen szkolnych. c. ocena placówki Bezdomni biorący udział w badaniu wystawili następującą ocenę placówce, w której aktualnie się znajdują:

51

Rysunek 7 Ocena placówki na skali ocen szkolnych, w której badani aktualnie przebywają Jak ogólnie Pan/i ocenia na skali ocen szkolnych (2-5) pomoc, którą uzyskuje Pan/i w placówce, w której aktualnie się znajdujemy? niedostateczna

dostateczna

5,1%

17,9%

dobra

bardzo dobra

38,5% 4,1 Tabela 14 Ocena pomocy uzyskiwanej w aktualnym miejscu pobytu

38,5%

Średnia ocena

Następujący odsetek osób bezdomnych biorących udział w badaniu deklaruje, że:

Rysunek 8 Ocena różnych aspektów placówki, w której badani aktualnie przebywają TAK

NIE

NIE WIEM

Czy placówka, w której się Pan/i znajduje położona jest w dogodnym miejscu? 82,9%

17,1%

0%

Czy w placówce, w której się Pan/i znajduje istnieją jasne zasady pobytu?

96,3%

3,7%

0%

Czy w placówka, w której się Pan/i znajduje czuje się Pan/i bezpiecznie?

90,2%

9,8%

0%

52

Czy placówka, w której się Pan/i znajduje jest według Pana/i przepełniona?

40,7%

59,3%

0%

Czy w placówce, w której się Pan/i znajduje ma Pan/i poczucie prywatności?

36,7%

62%

1,3%

Czy w placówce, w której się Pan/i znajduje traktowany(a) jest Pan/i przez 90,2% opiekunów z szacunkiem?

9,8%

0%

Czy w miejscu, w którym aktualnie się Pan/i znajduje ma Pan/i łatwy dostęp 85,4% do urządzeń sanitarnych (toalety, prysznice)?

14,6%

0%

Czy w miejscu, w którym aktualnie się Pan/i znajduje czuje się Pan/i osobą 80,5% bezdomną?

18,3%

1,2%

Tabela 15 Ocena placówki aktualnego pobytu badanych

Bezdomni biorący udział w badaniu wystawili ocenę placówce, w której aktualnie się znajdowali. Średnia ocena wynosi 4,1 co na skali ocen szkolnych oznacza 4.

Badani zostali poproszeni o ocenę placówki pod względem szeregu wskazanych cech.

Zdecydowana większość zgodziła się, że w placówce istnieją jasne zasady pobytu, traktowani są przez opiekunów z szacunkiem, czują się bezpiecznie, że w placówce mają łatwy dostęp do urządzeń sanitarnych oraz położona jest w dogodnym miejscu. Nie zmieniło to jednak faktu, że 80,5% badanych w placówce czuje się osobą bezdomną, a 62% nie ma poczucia prywatności. Oceniając poziom zapełnienia placówki 40,7% bezdomnych uznało, że jest ona przepełniona. c) Sytuacja społeczno-ekonomiczna osób bezdomnych a. położenie na rynku pracy i sytuacja finansowa Następujący odsetek osób bezdomnych biorących udział w badaniu deklaruje, że:

Rysunek 9 Aktualna sytuacja zawodowa badanych

Czy posiada Pan/i jakikolwiek zawód, fach?

TAK

NIE

NIE WIEM

69,5%

30,5%

0%

53

Czy był(a)by Pan/i gotowy(a) do podjęcia pracy jutro bądź w najbliższych 56,1% dniach?

41,5%

2,4%

Czy w ciągu ostatniego roku uczestniczył(a) Pan/i w jakiejkolwiek aktywności związanej z podnoszeniem swoich kwalifikacji zawodowych czy innych 18,5% umiejętności?

81,5%

0%

Czy w ciągu ostatniego miesiąca szukał(a) Pan/i pracy?

55,6%

44,4%

0%

Czy aktualnie pracuje Pan/i zarobkowo?

17,3%

82,7%

0%

Tabela 16 Aktualna sytuacja zawodowa badanych

Większość badanych bezdomnych (69,5%) deklaruje, że posiada jakiś fach lub zawód.

A 56,1% deklaruje, że jest gotowa do podjęcia pracy jutro bądź w najbliższych dniach. Ponad to, 55,6% badanych przyznaje, ze w ciągu ostatniego miesiąca szukała pracy. Ale tylko 18,5% uczestniczyła w aktywności związanej z podnoszeniem swoich umiejętności zawodowych.

Nie dziwi zatem wynik badania, zgodnie z którym jedynie 17,3% badanych aktualnie pracuje zarobkowo.

Następujący odsetek osób bezdomnych biorących udział w badaniu wskazuje na następujące źródła dochodów:

Rysunek 10 Źródła dochodu osób bezdomnych Proszę zaznaczyć z jakiego źródła / źródeł pochodzą Pan/i dochody w % badanych bieżącym roku? (dopuszczalne wiele odpowiedzi) wskazujących dane źródło Praca na podstawie umowy o pracę, zlecenie, dzieło 7,3% Renta 20,7%

54

Zasiłek stały / okresowy z pomocy społecznej Zbieractwo Praca bez formalnej umowy („na czarno”) Zasiłek dla bezrobotnych Zasiłek celowy z pomocy społecznej Emerytura Alimenty Żebractwo Wsparcie członków rodziny Nie mam żadnych dochodów Tabela 17 Deklarowane źródła dochodów w bieżącym roku

51,2% 2,4% 14,6% 1,2% 11,0% 6,1% 6,1% 0% 0% 13,4%

W większości przypadków (51,2%) źródłem dochodu badanych jest zasiłek stały / okresowy z pomocy społecznej. Drugie względnie powszechne źródło dochodu to renta (20,7%) oraz praca „na czarno” (14,6%). Rzadziej natomiast bezdomni pozyskują dochody z: zasiłku celowego – 11%; pracy na umowę – 7,3%, alimentów (6,1%) czy emerytury (6,1%).

Pozostałe formy pozyskiwania dochodu występują sporadycznie.

Warto zwrócić uwagę na fakt, że tylko 13,4% badanych nie posiada żadnego źródła dochodu.

Rysunek 11 Rozkład dochodów badanych Jeśli ma Pan/i dochody? Proszę podać jaką kwotą, średnio, dysponuje Pan/i na miesiąc.

1,4% Do 200 zł 1,4% od 1001 zł do 1200 zł 32,4% od 201 zł do 400 zł 5,6% od 1201 zł do 1500 zł 39,4% od 401 zł do 600 zł 1,4% od 1500 zł do 1800 zł 15,5% od 601 zł do 800 zł 1,4% powyżej 1800 zł 1,4% od 801 zł do 1000 zł 0% trudno powiedzieć, nie wiem, nie liczyłem 0% nie powiem Tabela 18Deklarowana przez badanych wysokość dochodu na miesiąc

Dochody badanych osób bezdomnych są niskie. Prawie 3/4 (73,24%) na miesiąc dysponuje kwotą pomiędzy 0 a 600 zł. Jedynie 1,4% osiąga poziom dochodu w wysokości powyżej 1800zł.

55

b. różne zachowania społeczne Następujący odsetek osób bezdomnych biorących udział w badaniu deklaruje, że:

Rysunek 12 Zróżnicowane zachowania społeczne: występowanie TAK

NIE

NIE WIEM

Czy w ciągu ostatniego roku korzystał/a Pan/i z darmowych posiłków 13,4% rozdawanych „na mieście”?

86,6%

0%

Czy w ciągu ostatniego roku zdarzały się w tym toku sytuacje, w 18,5% których przebywał Pan/i nielegalnie w jakichś miejscach?

81,5%

0%

Czy w tym roku otrzymywał(a) Pan/i darmowe ubrania?

37,2%

62,8%

0%

Czy w ciągu ostatniego roku korzystał/a Pan/i z przejazdów środkami 76,5% komunikacji miejskiej „na gapę”?

23,5%

0%

98,8%

0%

Czy w ciągu ostatniego roku zdarzyła się Pani/i sytuacja proszenia 1,2% ludzi o „datki” na ulicy?

Tabela 19 Różne zachowania społeczne

Badani zostali poproszeni o stwierdzenie, czy zdarzały im się różne sytuacje, które są stereotypowo wiązane z bezdomnością. Spośród szeregu wymienionych zachowań większości bezdomnym (76,5%) zdarzało się korzystać z przejazdów środkami komunikacji miejskiej „na gapę”. Natomiast darmowe ubrania otrzymało znacznie mniej badanych –37,2% .

Osobom ankietowanym zdarzało się przebywać nielegalnie w jakichś miejscach – 18,5% lub korzystać z darmowych posiłków rozdawanych „na mieście” – 13,4%. Sporadycznie natomiast zdarzały się w tym roku sytuacje proszenia ludzi o „datki” na ulicy – 1,2%.

56

c. sytuacja finansowa Następujący odsetek osób bezdomnych biorących udział w badaniu deklaruje, że:

Rysunek 13 Aktualna sytuacja finansowa badanych TAK

NIE

NIE WIEM

Czy aktualnie posiada Pan/i jakieś długi, pożyczki, zaległości finansowe, bądź inne bieżące zobowiązania finansowe, np. alimenty, 40,2% kary sądowe, zajęcia komornicze?

56,1%

3,7%

Czy posiada Pan/i jakieś długi, pożyczki u swoich znajomych, 18,3% przyjaciół bądź związane z zakupami „na zeszyt”?

81,7%

0%

Czy aktualnie posiada Pan/i jakieś pieniądze inne niż te pochodzące z 23,2% pomocy społecznej?

75,6%

1,2%

Czy w ciągu ostatniego roku zdarzały się takie sytuacje, w których brakowało Pan/i pieniędzy na zakup rzeczy dla Pani/i ważnych takich 80,5% jak jedzenie, leki, odzież, itp?

19,5%

0%

95,1%

0%

Czy w ciągu ostatniego roku zdarzały się Pan/i sytuacje, w których musiał(a) się Pan/i ukrywać przed osobami/instytucjami, którym jest 4,9% Pan/i winien pieniądze?

Tabela 20 Aktualna sytuacja finansowa badanych

Aktualną sytuację finansową badanych osób bezdomnych w Kielcach można uznać za mało satysfakcjonującą. Z zebranych danych wynika, że tylko 23,2% osoby posiada pieniądze, inne niż te pochodzące z pomocy społecznej. W przypadku 80,5% bezdomnych zdarzały się sytuacje w ciągu ostatniego roku, kiedy brakowało pieniędzy na zakup rzeczy ważnych. A 40,2% aktualnie posiada zobowiązania finansowe, 18,3% ma długi, pożyczki 57

u osób prywatnych. Niewielki natomiast odsetek bezdomnych (4,9%), musiało ukrywać się, w ciągu ostatniego roku przed osobami/instytucjami, którym są oni winni pieniądze. d) Sytuacja prawna osób bezdomnych.

Następujący odsetek osób bezdomnych biorących udział w badaniu deklaruje, że:

Rysunek 14 Aktualna sytuacja prawna badanych

TAK

NIE

NIE WIEM

Czy posiada Pan/i dowód osobisty?

90,2%

9,8%

0%

Czy aktualnie posiada Pan/i ubezpieczenie zdrowotne?

85,2%

14,8%

0%

Czy znajduje się Pan/i na aktualnej liście osób oczekujących na 47,6% mieszkanie socjalne bądź komunalne?

48,8%

3,7%

Czy posiada Pan/i prawo własności do lokalu mieszkalnego?

0%

100%

0%

Czy posiada Pan/i stały meldunek?

Tabela 21 Aktualna sytuacja prawna badanych

31,7%

68,3%

0%

Aktualna sytuacja prawna badanych względnie dobra: 31,7% bezdomnych posiada stały meldunek; żaden bezdomny nie posiada prawa własności do lokalu mieszkalnego, a 47,6% znajduje się na aktualnej liście osób oczekujących na mieszkanie socjalne bądź komunalne.

Dobrze przedstawia się sytuacja badanych osób bezdomnych jeśli chodzi o dokumenty i ubezpieczanie: 90,2% posiada dowód osobisty oraz (85,2%) aktualne ubezpieczenie zdrowotne. e) Profil psychospołeczny badanych osób bezdomnych. a. patologie społeczne

58

Następujący odsetek osób bezdomnych biorących udział w badaniu deklaruje, że:

Rysunek 15 Patologie społeczne wśród badanych

TAK

NIE

NIE WIEM

Czy przebywał(a) Pan/i kiedykolwiek w zakładzie karnym, areszcie 47,6% śledczym, zakładzie poprawczym?

52,4%

0%

Czy w Pan/i najbliższym otoczeniu zdarzają się sytuacje stosowania 26,8% przemocy?

73,2%

0%

Czy w ciągu ostatniego roku miała/a lub aktualnie ma Pan/i konflikty ze służbami porządkowymi takimi jak policja, straż miejska, służba 14,8% ochrona kolei, prywatne firmy ochroniarskie, itp.?

85,2%

0%

Czy w ciągu ostatniego roku zdarzyło się Pan/i upić?

47,6%

52,4%

0%

Czy ma Pan/i osobiste doświadczenia ze stosowaniem narkotyków?

Tabela 22 Patologie społeczne wśród badanych

7,3%

92,7%

0%

Problem patologii społecznych występuje wśród bezdomnych z Kielc. Zdarzają się przypadki picia alkoholu: 47,6% przyznaje, że w ciągu ostatniego roku zdarzyło się im upić; 7,3% badanych wyznało, że ma osobiste doświadczenia ze stosowaniem narkotyków, a 26,8% że w najbliższym otoczeniu zdarzają się sytuacje stosowania przemocy.

Spora część bezdomnych (47,6%) przebywała w zakładzie karnym, areszcie śledczym, zakładzie poprawczym. A 14,8% w ciągu ostatniego roku miała lub aktualnie ma konflikty ze służbami porządkowymi. b. kapitał społeczny Następujący odsetek osób bezdomnych biorących udział w badaniu deklaruje, że: 59

Rysunek 16 Kapitał społeczny wśród badanych TAK

NIE

NIE WIEM

Czy głosował(a) Pan/i w ostatnich wyborach do Sejmu i Senatu RP, 7,3% które odbyły się 9 października 2011 roku?

92,7%

0%

Czy ogólnie ufa Pan/i innym ludziom?

37,8%

56,1%

6,1%

Czy aktualnie ma Pan/i jakąkolwiek pasję, zainteresowania, które Pan/i 28,4% realizuje?

70,4%

1,2%

Czy w ciągu ostatniego roku angażował(a) się Pan/i w działania na rzecz jakiejś społeczności (osiedla, miejscowości, ulicy, bloku, 17,1% najbliższego sąsiedztwa itd.) lub jakiejś grupy osób?

82,9%

0%

23,2%

1,2%

Czy czuje się Pan/i pełnoprawnym obywatelem społeczeństwa?

Tabela 23 Kapitał społeczny wśród badanych

75,6%

Badane osoby bezdomne nie mają w większości wypadków poczucia wykluczenia: w 75,6% czują się pełnoprawnymi obywatelami społeczeństwa. Jednak ufa ludziom już tylko 37,8%. Słabiej natomiast wypada poziom aktywnego zaangażowania społecznego bezdomnych: 17,1% badanych deklaruje, ze angażowało się w działania na rzecz jakiejś społeczności lub grupy osób w ciągu ostatniego roku; 7,3% głosowało w ostatnich wyborach do parlamentu. A 28,4% aktualnie ma pasję, zainteresowania, które realizuje. c. wsparcia społeczne Następujący odsetek osób bezdomnych biorących udział w badaniu deklaruje, że:

60

Rysunek 17 Wsparcie społeczne badanych ze strony otoczenia społecznego TAK

NIE

NIE WIEM

Czy może Pan/i aktualnie liczyć na jakiekolwiek wsparcie ze strony 18,3% członka Pani/i najbliższej rodziny?

78,0%

3,7%

Czy ma Pan/i bliską osobę spoza najbliższej rodziny, na której 26,8% wsparcie może Pan/i liczyć?

72,0%

1,2%

Czy może Pan/i liczyć na jakiekolwiek wsparcie kolegów, znajomych? 24,4%

74,4%

1,2%

Czy w ciągu ostatniego roku korzystał/a Pan/i z pomocy/opieki 77,2% społecznej?

22,8%

0%

91,3%

0%

Czy w ciągu ostatniego roku korzystał/a Pan/i z pomocy instytucji 8,8% charytatywnych, kościelnych, itp.?

Tabela 24 Wsparcie społeczne badanych ze strony otoczenia społecznego

Głównym źródłem wsparcia społecznego dla osób bezdomnych jest zinstytucjonalizowana pomoc społeczna. W ciągu ostatniego roku 77,2% bezdomnych korzystało z pomocy opieki społecznej. Tylko 18,3% może aktualnie liczyć na wsparcie ze strony członka najbliższej rodziny, 24,4% na wsparcie kolegów, znajomych, a 26,8% może liczyć na bliską osobę spoza najbliższej rodziny. Z pomocy instytucji charytatywnych, kościelnych w ciągu ostatniego roku korzystało 8,8%. d. dobrostan psychiczny Następujący odsetek osób bezdomnych biorących udział w badaniu deklaruje, że:

61

Rysunek 18 Dobrostan psychiczny badanych TAK

NIE

NIE WIEM

Czy w miejscu, w którym aktualnie Pan/i przebywa czuje się Pan/i 90,2% bezpiecznie?

9,8%

0%

Czy czuje się Pan/i osobą bezdomną?

82,9%

15,9%

1,2%

Czy czuje się Pan/i osobą samotną?

65,9%

30,5%

3,7%

Czy ma Pan/i wpływ na własne życie?

67,1%

25,6%

7,3%

23,2%

8,5%

Czy widzi Pan/i szansę na poprawę swojej sytuacji życiowej w ciągu 68,3% najbliższych 12 miesięcy?

Tabela 25 Dobrostan psychiczny badanych

Z zebranych danych wynika, że 90,2% badanych w miejscu, w którym aktualnie przebywa, czuje się bezpiecznie. Jednocześnie 65,9% czuje się osobą samotną, a 82,9% osobą bezdomną.

Badani mają poczucie sprawstwa w swoim życiu: 67,1% deklaruje, że ma wpływ na własne życie. Większość 68,3% widzi też szansę na poprawę swojej sytuacji życiowej w ciągu najbliższych 12 miesięcy. f) Sytuacja zdrowotna badanych osób bezdomnych.

Następujący odsetek osób bezdomnych biorących udział w badaniu deklaruje, że:

62

Rysunek 19 Zdrowie badanych TAK

NIE

NIE WIEM

Czy aktualnie czuje się Pan/i osobą zdrową?

43,9%

56,1%

0%

Czy choruje Pan/i stale na jakąś chorobę?

50,6%

49,4%

0%

Czy jest Pan/i pod kontrolą, czy leczy się Pan/i u jakiegoś lekarza?

52,4%

47,6%

0%

Czy ze względu na stan zdrowia ma Pan/i jakiekolwiek trudności z wykonywania codziennych czynności takich jak mycie się, ubieranie, 21% poruszanie się, dbanie o własną higienę, przygotowanie posiłku?

79%

0%

Czy w ciągu ostatniego roku był(a) Pan/i w szpitalu?

30,9%

69,1%

0%

Czy w ciągu ostatniego roku był(a) Pan/i u lekarza?

61%

39%

1,2%

Czy jest Pan/i przewlekle chory?

Tabela 26 Zdrowie badanych

49,4%

49,4%

0%

Czy aktualnie ma Pan/i orzeczony stopień o niepełnosprawności?

Tak Nie

49,4%

50,6%

Jaki stopień niepełnosprawności Pan/i posiada?

Czy jest Pan/i w trakcie starania się o przyznanie grupy inwalidzkiej/stopnia niepełnosprawności?

znaczny/ pierwsza grupa

umiarkowany/ lekki/ trzecia nie wiem druga grupa grupa

tak

nie

2,4% 76,2% 21,4% 0% 10% 90% Tabela 27 Odsetek badanych deklarujących orzeczenie o niepełnosprawności

nie wiem

0%

Sytuacja zdrowotna większości przebadanych bezdomnych jest względnie dobra: 43,9% aktualnie czuje się osobą zdrową. W przypadku pozostałej grupy sytuacja jest dość trudna: aktualnie 49,4% bezdomnych ma orzeczony stopień o niepełnosprawności. W tym, większości (97,6%) orzeczoną drugą lub trzecią grupę. Grupę pierwszą przyznano 2,4% badanych.

63

Aktualnie 50,6% osób bezdomnych jest przewlekle chora, 61% w ciągu ostatniego roku była u lekarza, a 52,4% jest pod kontrolą i leczy się u różnych specjalistów, 61% w ciągu ostatniego roku była w szpitalu, 21% ze względu na stan zdrowia ma trudności z wykonywania codziennych czynności. g) Wchodzenie i wychodzenie z bezdomności. a. wychodzenie z bezdomności Następujący odsetek osób bezdomnych biorących udział w badaniu deklaruje, że:

Rysunek 20 Działania podjęte przez badanych w celu wyjścia z bezdomności Przedstawię Pani/i listę czynności, które czasem podejmują osoby bezdomne aby zmienić swoją sytuację życiową. Proszę wskazać, jakie TAK czynności w ciągu ostatniego roku podejmował(a) Pan/i, aby wyjść z bezdomności? (dopuszczano wiele odpowiedzi)

NIE

NIE WIEM

Szukałem/szukałam pracy / korzystałem/korzystałam z doradztwa 72% zawodowego

28%

0%

Przystąpiłem/przystąpiłam do indywidualnego programu wychodzenia 3,7% z bezdomności

96,3%

0%

Wyrobiłem/wyrobiłam dokumenty

81,7%

0%

18,3%

64

Poprawiłem/poprawiłam kontakty z rodziną

9,8%

90,2%

0%

Szukałem/szukałam miejsca do zamieszkania

30,5%

69,5%

0%

Podjąłem/podjęłam terapię

9,8%

90,2%

0%

Podjąłem/podjęłam edukację (szkoła, kursy, szkolenia)

13,4%

86,6%

0%

Podjąłem/podjęłam leczenie

15,9%

84,1%

0%

Zredukowałem/zredukowałam zadłużenie

2,4%

97,6%

0%

Nic nie robiłem/robiłam

12,2%

87,8%

0%

Inne działania 1,2% Tabela 28 Działania podjęte przez badanych w celu wyjścia z bezdomności

98,8%

0%

Badani zostali poproszeni o wskazanie działań, które podejmowali w celu wyjścia z bezdomności. Dominującą strategią jest próba wejścia na rynek pracy: 72% badanych szukało pracy lub korzystało z doradztwa zawodowego. Drugim z kolei podejmowanym działaniem jest szukanie miejsca zamieszkania (30,5%).

Część osób (18,3%) wyrobiło dokumenty; 15,9% podjęło leczenie; 13,4% rozpoczęło edukację. Rzadziej badani: podejmowali terapię – 9,8%; poprawiali kontakty z rodziną – 9,8%, aż 12,2% przyznaje, że nic nie robiła w celu wyjścia z bezdomności.

Następujący odsetek osób bezdomnych biorących udział w badaniu wskazuje następujące najlepsze formy wspierania wychodzenia z bezdomności:

Rysunek 21 Najlepsze, według badanych, sposoby wspierania wychodzenia z bezdomności Co według Pana/i najbardziej pomogłoby Pani/i w wyjściu z TAK bezdomności? (dopuszczano maksymalnie 5 odpowiedzi)

NIE

NIE WIEM

Posiadanie pracy, pomoc w jej znalezieniu

43,9%

56,1%

0%

Wsparcie finansowe, zapomogi

40,2%

59,8%

0%

65

Podsiadanie własnego miejsca zamieszkania

75,6%

24,4%

0%

12,2%

87,8%

0%

2,4%

97,6%

0%

Pomoc w wyrobieniu dokumentów (uzyskanie formalnego meldunku, 1,2% wyrobienie dowodu osobistego, ubezpieczenia zdrowotnego)

98,8%

0%

Poprawa kontaktów rodzinnych,

18,3%

81,7%

0%

Pomoc rzeczowa (ubranie, odzież, nocleg, itp.)

2,4%

97,6%

0%

Pomoc rodziny, wsparcie rodziny

6,1%

93,9%

0%

Nic mi nie pomoże w wyjściu z bezdomności,

3,7%

96,3%

0%

Profesjonalna opieka lekarska, pomoc rehabilitacja, wsparcie terapeutyczne

medyczna,

leczenie

Redukcja zadłużenia

i

Inne 4,9% 95,1% Tabela 29 Najlepsze, według badanych, sposoby wspierania wychodzenia z bezdomności

0%

Zdaniem badanych najlepszym sposobem wyjścia z bezdomności jest podsiadanie własnego miejsca zamieszkania: uważa tak 75,6% badanych. Znacznie mniej (43,9%) uważa, że pomocne byłoby posiadanie pracy lub pomoc w jej znalezieniu oraz wsparcie finansowe, zapomogi (40,2%).

Mniejszość bezdomnych uważa, że pomocna byłoby: profesjonalna opieka lekarska, pomoc medyczna, leczenie i rehabilitacja, wsparcie terapeutyczne – 12,2% oraz poprawa kontaktów rodzinnych – 18,3%. b. przyczyny bezdomności Gdzie Pan/i bezdomnym?

mieszkała

w

okresie

poprzedzającym

zostanie

We własnym mieszkaniu

28,2%

W mieszkaniu wynajętym

21,8%

W więzieniu

1,3%

W mieszkaniu rodziców

9,0%

W domu dziecka

0%

W mieszkaniu konkubenta/tki

12,8%

W domu poprawczym

0%

W szpitalu

0%

W hotelu robotniczym / mieszkaniu zakładowym

5,1%

U kolegi/koleżanki

3,8%

U innego członka rodziny

7,7%

W innym miejscu 10,3% Tabela 30 Miejsce pobytu w okresie poprzedzającym zostanie bezdomnym

Następujący odsetek osób bezdomnych biorących udział w badaniu jako przyczynę popadnięcia w bezdomność wskazuje:

66

Rysunek 22 Deklarowane przez badanych przyczyny popadnięcia w bezdomności Proszę cofnąć się w czasie i sięgnąć pamięcią do czasu JEDNEGO ROKU przed okresem Pani/i bezdomności.

Czy w tamtym czasie wystąpiło któreś z następujących wydarzeń? Jeśli tak, proszę powiedzieć, czy zwracał się Pan/i o pomoc do jakiejś instytucji oraz czy była to instytucja działająca na obszarze gminy Kielce Czy w okresie jednego roku przed Jeśli tak, to czy zwracał(a) oraz czy instytucja bezdomnością się Pan/i o pomoc do działa na terenie? wystąpiło, któreś z jakiejś instytucji? następujących wydarzeń?

Tak Nie 25,9% 74,1% 22% 78%

Tak 5,3%

Nie 94,7% 100%

Zadłużenie Eksmisja Rozpad związku małżeńskiego (rozwód) bądź 45,1% 54,9% 25,7% 74,3% partnerskiego związku nieformalnego Konflikty domowe, sytuacje przemocy 40,7% 59,3% 45,2% 54,8% Śmierć najbliższego członka rodziny 28,2% 71,8% 0% 100% (rodziców, partnera, partnerki, męża, żony) Utrata pracy, bezrobocie 51,3% 48,7% 43,2% 56,8% Uzależnienie (alkohol, narkotyki) 45,1% 54,9% 81,1% 18,9% Choroba psychiczna 20,5% 79,5% 93,8% 6,3% Inne 0% 100% 0% 0% Tabela 31 Deklarowane przez badanych przyczyny popadnięcia w bezdomności

Tak 50% 100%

Nie 50%

55,6%

44,4%

64,3%

35,7%

0%

0%

87,5% 83,9% 87,5% 0%

12,5% 16,1% 12,5% 0%

Badane w Kielcach osoby, przed popadnięciem w bezdomność, w większości wypadków mieszkały we własnym mieszkaniu (28,2%) lub mieszkaniu wynajętym (21,8%).

Respondenci zostali poproszeni o wskazanie przyczyn popadnięcia w bezdomność, mogli udzielić więcej niż jednej odpowiedzi. Wśród przyczyn, które były wymienione na liście, badani najczęściej (51,3%) wskazywali utratę pracy, bezrobocie, (45,1%) uzależnienia, (45,1%) rozpad związku małżeńskiego (rozwód) bądź związku nieformalnego, (40,7%) konflikty domowe, sytuacje przemocy.

Inne względnie często wskazywane przez bezdomnych przyczyny to: śmierć najbliższego członka rodziny - 28,2%; zadłużenie – 25,9%; eksmisja – 22% i choroba psychiczna – 20,5%.

67

ta

Dodatkowo analizowaliśmy, czy w obliczu zaistniałych problemów badani zwracali się o jakąś pomoc. Okazało się, że niejednokrotnie szukali pomocy i w większości wypadków zwracali się do instytucji działających na terenie Kielc.

8. Wnioski i rekomendacje dla systemu wsparcia w Partnerstwie Lokalnym na podstawie IDI z osobami kluczowymi, wywiadów kwestionariuszowych z osobami bezdomnymi oraz analizy dokumentów.

















a) Zakres prewencji .

Zatrudnić min. 2 streetworkerów. Obecnie miasto nie zatrudnia takich osób, a jest to konieczne ze względu na znaczną liczbę osób bezdomnych, w tym przebywających poza placówkami. Tylko 200 na 673 bezdomnych osób ma możliwość znalezienia miejsca w placówkach i są oni objęci w miarę systematycznym wsparciem socjalnym.

Wskazane byłoby zatrudnienie asystentów rodziny, którzy pracowaliby w środowisku metodą indywidualnego przypadku.

Istniałaby wtedy możliwość jak najwcześniejszego dotarcia do osób i rodzin będących w sytuacjach problemowych, takich jak: przewlekła choroba czy utrata pracy, a co za tym idzie, znaczne obniżenie poziomu życia i brak środków na zaspokojenie podstawowych potrzeb. Poprzez współpracę ze spółdzielniami mieszkaniowymi i zarządem budynków komunalnych oraz poprzez pracę socjalną z osobą lub rodziną można by nie dopuścić do sytuacji znacznego zadłużenia czynszowego i ewentualnej eksmisji.

Należy pomóc ludziom spłacać ich zadłużenia aby jak najdłużej mogli przebywać we własnych mieszkaniach i nie popaść w stan bezdomności. Jak wynika z wypowiedzi osób bezdomnych w 25,9% tuż przed popadnięciem w bezdomność, wystąpiło u nich zadłużenie, a w 22% eksmisja. 51,3% utraciło pracę. Przyczyny ekonomicznomieszkaniowe mogły doprowadzić do bezdomności.

Należałoby zwiększyć liczbę miejsc długoterminowego pobytu dla osób, które nie mogą funkcjonować samodzielnie ze względu na chorobę psychiczną. Jak wynika z wypowiedzi bezdomnych, tylko 36,7% ma poczucie prywatności w placówce, a 40,7% uważa, że placówka jest przepełniona. 20,5% stwierdziło, że przed popadnięciem w bezdomność chorowali psychicznie.

Należy angażować w pomoc dla bezdomnych - wolontariuszy oraz uaktywnić osoby przebywające w placówkach. Niedobory kadrowe w placówkach powodują, iż brakuje możliwości indywidualnej pracy z bezdomnymi, w tym prowadzenia indywidualnych programów wychodzenia z bezdomności. Tylko 5,1% bezdomnych stwierdziło, że realizowali taki program.

Zwiększyć zatrudnienie pracowników socjalnych pracujących z osobami bezdomnymi o trzy osoby. Według danych MOPR obecnie tylko 4 pracowników socjalnych pracuje z osobami bezdomnymi, co, biorąc pod uwagę specyfikę tej kategorii klientów, wydaje się być liczbą zdecydowanie za małą a ich praca sprowadza się jedynie do wykonywania czynności biurowych.

Należy budować więcej mieszkań socjalnych, chronionych i komunalnych. Jak wynika z wywiadów z bezdomnymi 75,6% stwierdziło, iż warunkiem wyjścia z bezdomności jest uzyskanie mieszkania. Jednocześnie tylko 17,9% uzyskało pomoc w znalezieniu mieszkania.

Należy zatrudnić pracowników socjalnych w schroniskach dla kobiet, którzy prowadzili by szeroko rozumianą pracę socjalną w kierunku usamodzielnienia się

68



kobiet i tym samym do ograniczenia występowania zjawiska dziedziczenia bezdomności.

Należy też zwiększyć edukację osób bezpośrednio zagrożonych eksmisją i wtedy podejmować działania profilaktyczne, aby nie popadały one w wieloletnie zadłużenie.

Jak wykazano wyżej, eksmisja i zadłużenie były poważnymi powodami popadnięcia w bezdomność. b) Zakres pomocy sprofilowanej

 Utworzyć w mieście noclegownię. Jak wynika z danych MOPR na 673 osoby bezdomne, tylko 200 ma możliwość skorzystania ze schronienia. Placówka taka jest szczególnie potrzebna w sytuacji złych warunków pogodowych.  Zatrudnić dwóch terapeutów: ds. uzależnień i terapeutę ds. readaptacji społecznej i zawodowej. Z wywiadów z bezdomnymi wynika, że tylko 11,5% korzystało z poradni uzależnień, przy stwierdzeniu , że 47,5% zdarzyło się upić. Jako powód bezdomności 45% podało uzależnienie.  Potrzebna jest placówka do której kierowane byłyby osoby bezdomne, które poddały się terapii alkoholowej. Uzasadnienie jak wyżej. c) Rozwiązania systemowe  Należy stworzyć na terenie miasta koalicję, która miałaby na celu podejmowanie działań wychodzenia z bezdomności. Propozycja ta jest związana z zawiązaniem partnerstwa i jako taka daje możliwość większej skuteczności wsparcia osób bezdomnych.  Należy zawiązać ścisłą współpracę z zarządami spółdzielni i budynków komunalnych, aby dostarczali do MOPR - u szybkie informacje o środowiskach zagrożonych eksmisją. Można by wtedy rozłożyć zaległości na dogodne raty, lub dać możliwość odpracowania czynszu.  Należy utworzyć zakład opiekuńczo-leczniczy dla osób bezdomnych w Kielcach.

Według deklaracji bezdomnych, 49,4% to osoby przewlekle chore, podobnie, 49,4% deklaruje, że posiada orzeczenie o stopniu niepełnosprawności.  Istnieje konieczność wprowadzania bieżących zmian w regulaminach placówek oraz określenia standardów usług.  Opracować procedury postępowania z bezdomnymi, szczególnie jest to istotne, by służby i inspekcje miały jasne zasady postępowania i współpracy, szczególnie w sytuacji trudnych warunków pogodowych oraz przepełnienia placówek.  Wystąpić do Departamentu Pomocy i Integracji Społecznej o ujednolicenie zasad sprawozdawczości dotyczącej osób bezdomnych tak, by obejmowała ona wszystkie kategorie placówek wspierających osoby bezdomne.  Zwiększyć aktywizację zawodową i społeczną osób bezdomnych, włączając ich do projektów systemowych i konkursowych. Jak wynika z deklaracji osób bezdomnych, tylko 5,1% podnosiło kwalifikacje, 18,2% brało udział w kursach, a 20,5% otrzymało pomoc w znalezieniu pracy. Jednocześnie jak wynika z danych Lidera w projekcie systemowym PO KL brali udział bezdomni ( rekrutacja 12 osób na 2009 rok). Z oświadczeń bezdomnych wynika, że 56,1% byłoby gotowych natychmiast podjąć pracę. 43,9% stwierdziło, że posiadanie pracy jest kluczem do wyjścia z bezdomności.  Przeszkolić pracowników socjalnych w zakresie postępowania z osobami bezdomnymi. Jak wynika z danych MOPR pracownicy socjalni nie odbywali specjalistycznych szkoleń w zakresie bezdomności. Należałoby w ramach specjalizacji 69

zawodowej skierować pracowników pracujących z bezdomnymi na specjalistyczne szkolenia, np. specjalizacje w zawodzie pracownik socjalny.

Wykonał: Mgr Mirosław Przewoźnik 9. ANEKS a) Lista analizowanych dokumentów w analizie desk research.

1. SPRAWOZDANIE ROCZNE MPIPS – 03 2. SPRAWOZDANIE ROCZNE SKŁADANE RADZIE GMINY PRZEZ OPS. 3. UCHWAŁA BUDŻETOWA 4. SPRAWOZDANIE POLICJI 5. SPRAWOZDANIE STRAŻY MIEJSKIEJ 6. DOKUMENTY ORGANIZACYJNE GMINY – STATUT. 7. DOKUMENTY ORGANIZACYJNE GMINY – REGULAMIN ORGANIZACYJNY 8. DOKUMENTY ORGANIZACYJNE OPS –STATUT. 9. DOKUMENTY ORGANIZACYJNE OPS – REGULAMIN ORGANIZACYJNY. 10. STRATEGIA ROZWOJU GMINY. 11. STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH. 12. PROJEKT PO KL, W TYM PAL 13. PROJEKT KONKURSOWY KWESTIONARIUSZ DO ANALIZY DOKUMENTÓW ZASTANYCH Lp.

Nazwa dokumentu Rodzaj wsparcia

1

2

3

Jednostka Dane za rok analizy 2010 4

5

SPRAWOZDANIE ROCZNE MPIPS – 03.

I. 1.

Powody przyznania pomocy- bezdomność- dział 4

2.

Udzielone świadczenia – dział 2B – liczba bezdomnych

3.

5.

673

a) zasiłek celowy na pokrycie wydatków na świadczenia zdrowotne

Liczba B

BD

b) sprawienie pogrzebu

Liczba B

4

Ośrodki wsparcia – dział 6A liczba jednostek

X

a) noclegownie, schroniska, domy dla bezdomnych,

Liczba J

0

b) jadłodajnie - wlicza się wszelkie formy zbiorowego żywienia

Liczba J

3

c) mieszkania chronione,

Liczba J

1

d) ośrodki interwencji kryzysowej,

Liczba J

0

e) jednostki specjalistycznego poradnictwa

Liczba J

1

a) noclegownie, schroniska, domy dla bezdomnych

Liczba J

0

b) mieszkania chronione,

Liczba J

5

Liczba J

0

Ośrodki wsparcia – dział 6B liczba jednostek

c) ośrodki interwencji kryzysowej - wszystkie formy takiego poradnictwa

70

d) jednostki specjalistycznego poradnictwa Lp.

Liczba J

Nazwa dokumentu

Jednostka Dane za rok Analizy 2010

Rodzaj wsparcia II.

0

SPRAWOZDANIA ROCZNE SKŁADANE RADZIE GMINY PRZEZ OPS. SPRAWOZDANIA TE NIE SĄ ZESTANDARYZOWANE. UZYSKANE DANE NALEŻY POTWIERDZIĆ U KIEROWNIKA WŁAŚCIWEJ JEDNOSTKI ORGANIZACYJNEJ POMOCY SPOŁECZNEJ. NALEŻY SZUKAĆ W NICH NASTĘPUJĄCYCH INFORMACJI: 1.

LICZBA OSÓB ZATRUDNIONYCH DO WSPARCIA OSÓB BEZDOMNYCH, W TYM: a) Pracowników socjalnych - podać wszystkich pracowników pracujących z osobami bezdomnymi nawet w części etatu i dodać objaśnienie, którzy z nich zajmują się wyłącznie OB, jeśli są ujęci w tym sprawozdaniu np. 16 ogółem/4 tylko OB.

143 ogółem 4 pracujący z OB

Osoby

b) Streetworkerów - podać liczbę zatrudnionych przez OPS i łamać Osoby przez zatrudnionych w NGO np. 3 OPS/4NGO

2.

3.

0-MOPR 0-NGS

c) Psychologów

Osoby

8 ogółem /1OB

d) Pedagogów

Osoby

10 ogółem/ 0 OB

e) Terapeutów

Osoby

1 ogółem /1 OB

f) Innych  Radca prawny  Konsultant lekarz psychiatra  Pielęgniarka psychiatryczna

Osoby 2 ogółem /2 OB 1 ogółem/1 OB 1 ogółem/1 OB

WYSOKOŚĆ ŚRODKÓW PRZEZNACZONYCH NA WSPARCIE OSÓB BEZDOMNYCH, W TYM NA: a) Zasiłki okresowe.

Kwota

142 340

b) schronienie

Kwota

298 622

c) Posiłki

Kwota

201 825

d) Żywność z Programu Pomocy Żywnościowej Unii Europejskiej

Kwota

Brak danych

e) Ubranie w formie pomocy rzeczowej

Kwota

1 767

f) Zasiłki na świadczenia zdrowotne

Kwota

0,00

g) Bilet kredytowany

Kwota

704

h) Sprawienie pogrzebu

Kwota

11 148

i) Zasiłki celowe\

Kwota

21 516

j) Zasiłki celowe w naturze np. odzież, obuwie

Kwota

2 933

k) Interwencja kryzysowa

Kwota

Brak danych

l) Skierowanie do DPS

Kwota

51 300

m) Inne

Kwota

LICZBĘ OSÓB BEZDOMNYCH KORZYSTAJĄCYCH Z POSZCZEGÓLNYCH FORM ŚWIADCZEŃ: a) Zasiłki okresowe

Liczba B

150

b) schronienie

Liczba B

200

c) Posiłki

Liczba B

214

Liczba B

70

d) Żywność z Programu Pomocy Żywnościowej Unii Europejskiej

71

4.

e) Ubranie

Liczba B

55

f) Zasiłki na świadczenia zdrowotne

Liczba B

0

g) Bilet kredytowany

Liczba B

39

h) Sprawienie pogrzebu

Liczba B

4

i) Zasiłki celowe\

Liczba B

129

j) Zasiłki celowe w naturze np. odzież, obuwie

Liczba B

28

k) Interwencja kryzysowa

Liczba B

56

l) Skierowanie do DPS

Liczba B

10

m) Poradnictwo

Liczba B

132

n) Uczestniczący w zajęciach Centrum Interwencji Kryzysowej

Liczba B

0

o) Członkowie spółdzielni socjalnych

Liczba B

0

p) Inne

Liczba B

0

BEZDOMNI KORZYSTAJĄCY Z FORM AKTYWIZACJI ZAWODOWEJ a) Staż

Liczba B

0

b) Prace interwencyjne

Liczba B

0

c) Roboty publiczne

Liczba B

0

d) Szkolenia

Liczba B

4

e) Prace społecznie użyteczne

Liczba B

2

e) Inne, jakie? Klub Integracji Społecznej

Liczba B

4

5.

CHARAKTERYSTYKA PLACÓWEK DLA BEZDOMNYCH Z PODZIAŁEM NA KATEGORIE- ogrzewalnia, noclegownia, schronisko itd

6.

Liczba miejsc w tych placówkach: a) Statutowa

Liczba miejsc

259

b) Maksymalna – interwencyjna np. w okresie ekstremalnych warunków pogodowych

Liczba miejsc

282

7.

Wysokość środków przeznaczonych na utrzymanie placówek dla bezdomnych przez gminę.

Kwota

470 843

8.

Liczba bezdomnych zatrudnionych w ramach prac społecznie użytecznych

Liczba B

0

9.

Liczba bezdomnych biorących udział w szkoleniach i innych Liczba B formach aktywizacji społecznej i zawodowej w ramach projektów:

0

a) Systemowych

Liczba B

0

b) Konkursowych

Liczba B

0

10. Ustalenie, czy istnieje procedura postępowania z bezdomnymi?

Tak/Nie

Nie

11. Ustalenie czy istnieje umowa zlecająca lub powierzająca zadanie w zakresie wspierania osób bezdomnych podmiotom niepublicznym?

Tak/Nie

Dla NGO 5 umów

Lista instytucji

1. Caritas Diecezji Kieleckiej 2. Stowarzyszenie „Arka Nadziei” 3. Fundacja Gospod Św. Brata Alberta

12.

Jakie są instytucje/organizacje uczestniczące w jego realizacji?

72

4. Koło Kieleckie Towarzystwa Pomocy im. św. Brata Alberta 5.PCK 6. Straż Miejska 7. Policja Lp.

Nazwa dokumentu Rodzaj wsparcia

III.

UCHWAŁY BUDŻETOWE. NALEŻY ZWRÓCIĆ UWAGĘ NA NASTĘPUJĄCE ELEMENTY BUDŻETU I W ROZMOWIE Z KIEROWNIKIEM WŁAŚCIWEJ JEDNOSTKI ORGANIZACYJNEJ POMOCY SPOŁECZNEJ USTALIĆ WYSOKOŚĆ ŚRODKÓW PRZEZNACZONYCH NA WSPARCIE OSÓB BEZDOMNYCH. 1.

Domy pomocy społecznej –Rozdz. 85202

Kwota

51 300

2.

Składki na ubezpieczenie zdrowotne – 85213

Kwota

24 692

3.

Zasiłki i pomoc w naturze – 85214

Kwota

168 556

4.

Zasiłki stałe – 85216

Kwota

271159

5.

Pozostała działalność – 85295, z podziałem na:

Kwota

500 447

a) Udzielenie schronienia

Kwota

298 622

b) Dożywianie/posiłek

Kwota

201 825

Lp.

Nazwa dokumentu Rodzaj wsparcia

IV.

Jednostka Dane za rok analizy 2010

Jednostka Dane za rok analizy 2010

SPRAWOZDAWCZOŚĆ POLICJI DOTYCZĄCA OSÓB BEZDOMNYCH W DANYM ROKU. 1.

Dane z Protokołu Doprowadzenia do Wytrzeźwienia. Liczba bezdomnych umieszczonych w ośrodkach uzależnień/izbach wytrzeźwień

2.

Z KSIĄŻKI PRZEBIEGU SŁUŻBY:

Liczba B

Brak danych

a) Liczba bezdomnych umieszczonych w oddziałach psychosomatycznych

Liczba B

Brak danych

b) Liczba bezdomnych umieszczonych w placówkach dla bezdomnych

Liczba B

Brak danych

Liczba B

Brak danych

Liczba B

5 wykroczeń (4 grzywny +1 Wniosek do Sądu) 1 przestępstwo

c) Liczba interwencji związanych z przemocą wobec bezdomnych d) Liczba interwencji związanych z przemocą/zakłócaniem porządku przez bezdomnych

e) Ustalenie, czy organy posiadają wiedzę o miejscach przebywania Tak/Nie bezdomnych, tzw. mapa bezdomności

1. Klatki schodowe/piwnice – 14 szt 2. Pustostan -1 szt 3. Rudera -2 szt 4. Działki– 2 szt 5. Okolice Instytucji dla bezdomnych – szt 4 6. Dworzec PKP 7. Dworzec PKS

73

Lp.

f) Liczba bezdomnych, którzy zmarli z powodu wychłodzenia organizmu

Liczba B

Nazwa dokumentu

Jednostka Dane za rok analizy 2010

Rodzaj wsparcia V.

SPRAWOZDAWCZOŚĆ STRAŻY MIEJSKIEJ DOTYCZĄCA OSÓB BEZDOMNYCH W DANYM ROKU. 1.

Dane z Protokołu Doprowadzenia do Wytrzeźwienia. Liczba bezdomnych umieszczonych w ośrodkach uzależnień/izbach wytrzeźwień

2.

Z KSIĄŻKI PRZEBIEGU SŁUŻBY:

Liczba B

52

a) Liczba bezdomnych umieszczonych w oddziałach psychosomatycznych

Liczba B

Brak danych

b) Liczba bezdomnych umieszczonych w placówkach dla bezdomnych

Liczba B

Brak danych

Liczba B

Brak danych

d) Liczba interwencji związanych z przemocą/zakłócaniem porządku przez bezdomnych

Liczba B

Brak danych

e) Ustalenie, czy organy posiadają wiedzę o miejscach przebywania bezdomnych, tzw. mapa bezdomności?

Tak/Nie

1. Klatki schodowe/piwnice – 37 szt 2. Garaże – 2 szt 3. Altana śmietnikowa -1 szt 4. Rudera – 1 szt

f) Liczba bezdomnych, którzy zmarli z powodu wychłodzenia organizmu

Liczba B

Brak danych

c) Liczba interwencji związanych z przemocą wobec bezdomnych

VI.

Brak danych

DOKUMENTY ORGANIZACYJNE GMINY – STATUT 1.

Czy dokumentach poruszona jest sprawa bezdomności?

Tak/Nie

Nie

2.

Czy wyznaczono jednostkę odpowiedzialną za sprawy bezdomności?

Tak/Nie

MOPR

3.

Czy w gminie wyznaczono osobę odpowiedzialną za nadzór organizacji wsparcia osób bezdomnych?

Tak/Nie

Dyrektor MOPR

4.

Kto w gminie ma uprawnienia do zawierania umów z organizacjami?

Osoba/instyt Dyrektor MOPR ucja

5.

Inne

Lp.

Nazwa dokumentu Rodzaj wsparcia

Jednostka Dane za rok analizy 2010

VII. DOKUMENTY ORGANIZACYJNE GMINY – REGULAMIN ORGANIZACYJNY 1.

Czy dokumentach poruszona jest sprawa bezdomności?

Tak/Nie

Pośrednio w zakresie działań 1. Wydziału Mieszkalnictwa 2. Wydziału zarządzania Kryzysowego i

74

Bezpieczeństwa 2.

Czy wyznaczono jednostkę odpowiedzialną za sprawy bezdomności?

Tak/Nie

MOPR

3.

Czy w gminie wyznaczono osobę odpowiedzialną za nadzór organizacji wsparcia osób bezdomnych?

Tak/Nie

Dyrektor MOPR

4.

Kto w gminie ma uprawnienia do zawierania umów z organizacjami?

Osoba/inst Dyrektor ytucja

5.

Inne Nazwa dokumentu

Lp.

Rodzaj wsparcia

Jednostka Dane za rok analizy 2010

VIII. DOKUMENTY ORGANIZACYJNE OPS –STATUT 1.

Czy w dokumentach poruszona jest sprawa bezdomności?

Tak/Nie

Nie

2.

Czy wyznaczono komórkę odpowiedzialną za sprawy bezdomności?

Tak/Nie

Nie

3.

Czy w OPS wyznaczono osobę/y odpowiedzialne za wsparcie osób bezdomnych?

Tak/Nie l. osób

Nie

4.

Jakie są kwalifikacje osób zajmujących się sprawami bezdomności np Osoba/kwa B danych wykształcenie średnie, wyższe, specjalizacje? lifikacje

5.

Czy w OPS są zatrudnieni streetworkerzy?

Tak/Nie

B danych

6.

Czy w OPS opracowano procedury postępowania z bezdomnymi np. postępowanie z OB w okresie bardzo złych warunków atmosferycznych?

Tak/Nie

B danych

6a.

Wymienić rodzaj procedur i służby uczestniczące w ich realizacji

Rodzaj procedur, służby

B danych

7.

Czy pracownicy socjalni odbywali szkolenia z zakresu bezdomności?

Tak/Nie

B danych

Nazwa dokumentu

Jednostka Dane za rok analizy 2010

Lp.

Rodzaj wsparcia IX.

DOKUMENTY ORGANIZACYJNE OPS – REGULAMIN ORGANIZACYJNY 1.

Czy w dokumentach poruszona jest sprawa bezdomności?

Tak/Nie

Tak

2.

Czy wyznaczono komórkę odpowiedzialną za sprawy bezdomności?

Tak/Nie

Dział ds.

Bezdomności w nim Ośrodek InterwencyjnoTerapeutyczny dla Osób Bezdomnych

3.

Czy w OPS wyznaczono osobę/y odpowiedzialne za wsparcie osób bezdomnych?

Tak/Nie l. osób

1.Dyrektor 2. z-ca Dyrektor, 3. kierownik Działu ds.

Bezdomności 4. z-ca kierownika Działu ds.

Bezdomności

4.

Jakie są kwalifikacje osób zajmujących się sprawami bezdomności np Osoba/kwa Wyższe - praca wykształcenie średnie, wyższe, specjalizacje? lifikacje socjalna 1 0s Wyższe –

75

pedagogika z pracą socjalną – 4os

X.

5.

Czy w OPS są zatrudnieni streetworkerzy?

Tak/Nie

Nie

6.

Czy w OPS opracowano procedury postępowania z bezdomnymi np. postępowanie z OB w okresie bardzo złych warunków atmosferycznych?

Tak/Nie

Nie

6a.

Wymienić rodzaj procedur i służby uczestniczące w ich realizacji

Rodzaj procedur, służby

Współpraca pomiędzy Strażą Miejska Policją, wolontariusze, poprzez patrolowanie miejsc koczowania OB

7.

Czy pracownicy socjalni odbywali szkolenia z zakresu bezdomności?

Tak/Nie

Nie

PROJEKTY SYSTEMOWE I KONKURSOWE PO KL I INNE. Wypełnić osobno dla każdego projektu, w którym uczestniczą osoby bezdomne. Podać nazwę projektu.

1.

Liczba bezdomnych objętych projektem : Pn. „Działanie szansą na przyszłość” Priorytet VII Promocja Integracji Społecznej Działanie 7.1 Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji Poddziałanie 7.1.1 Rozwój i upowszechnianie aktywnej integracji przez OPS Objęcie wsparciem OB w ramach Programu Aktywności Lokalnej

2.

Formy wsparcia:

3.

Liczba B

Rekrutacja 12 OB do uczestnictwa z projekcie w 2011 r.

a) Szkolenia

Liczba B

0

b) Doradztwo psychologiczne

Liczba B

0

c) Doradztwo zawodowe

Liczba B

0

d) Zatrudnienie socjalne

Liczba B

0

e) Inne, jakie?

Liczba B

0

a) Ukończenie kursu

Liczba B

0

b) Dyplomy – czeladnicze, kwalifikacyjne

Liczba B

0

c) Zatrudnienie

Liczba B

0

d) Zatrudnienie socjalne

Liczba B

0

e) Usamodzielnienie

Liczba B

0

f) Poprawa relacji społecznych, rodzinnych

Liczba B

0

Efekty projektu

KWESTIONARIUSZ DO WYPEŁNIENIA PRZEZ OŚRODEK POMOCY SPOŁECZNEJ ZA ROK 2010 L

Rodzaj

Ogółem

w tym bezdomni

76

p. świadczenia

1

2

Liczba osób, którym decyzją przyznano świadczenie 3

1.

Zasiłek stały 1 446 Zasiłek 2. okresowy 3 643 Zasiłek celowy 3. - ogółem, w tym: 3 941

4.

5 456 515

Liczba osób, którym decyzją % przyzna 5/3 no świadcz enie 5 6 5,9 86 4 4,1 150 1

7 499 425

218

Kwota świadczeń w zł

4 5 275 874

a) schronienie

205

468 528

200

b) ubranie c) zasiłek celowy i pomoc rzeczowa w ramach realizacji wieloletniego programu "Pomoc państwa w zakresie dożywiania"

545

60 000

37

6 445

7 616 005

36

8 725

14 643 832

178

0

0

0

1 684

8 617 653

175

888 286

Posiłek Zasiłek celowy na pokrycie wydatków na świadczenia zdrowotne osobom niemającym dochodu i 5. możliwości uzyskania świadczenia na podstawie przepisów o powszechnym ubezpieczeniu w NFZ Usługi 6. opiekuńcze Specjalistyczn e usługi opiekuńcze 7. w miejscu zamieszkania dla osób z zaburzeniami

Kwota świad % czeń 7/4 w zł

7 271 15 9 142 3 40

8 5,1 3

5,5 502 21 3 4 298 98 622 6,7 8 1 767

6,6 9 63, 73 2,9 4

2,6

0,5 0,3 5 25 662 3 2,0 176 4 163 1,2

2

0 0 0,1 1 1 890

0 0,0 2

0

0

0

0

77

psychicznymi

Sprawienie pogrzebu Zasiłek celowy w formie 9. biletu kredytowaneg o 1 0. Praca socjalna Poradnictwo specjalistyczne 1 (prawne, 1. psychologiczn e, rodzinne) 1 Interwencja 2. kryzysowa Decyzje w sprawach świadczeniobi orców innych niż ubezpieczeni spełniający kryterium 1 dochodowe 3. zgodnie z art.

7 ust. 4 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych Odpłatność gminy za pobyt osoby 1 umieszczonej 4. w domu pomocy społecznej Liczba wykonanych eksmisji, w tym przez: 1 (Dostępne 5. dane np. z wydziału mieszknioweg o urzędu gminy). a) spółdzielnię mieszkaniową b) gminny zarząd gospodarki 8.

61

105 154

4

39

704

39

5 101

X

6,5 11 5 148

10, 6

100

100 704

673

13, X 19

132

13, 36

0

0

X 988 19

X

X

X

196

983

7 761 282

0

0 X

0

X

72

36, 73

0

0,61

1,0 51 1 300

0,6 6

39 0- wypłacanie odszkodowania za niedostarczenie lokali socjalnych

19

78

komunalnej c) wspólnotę mieszkaniową d) prywatnych właścicieli e) inne:  z zakła du pracy  przem oc w rodzin ie Liczba osób 1 objętych 6. eksmisjami, w tym: a)rodzin pełnych b) rodzin niepełnych c) osób samotnych 1 Miejsce 7. eksmisji: a) do lokalu socjalnego, zastępczego b) do rodziny c)” na bruk” d) inne, jakie

0 13

1 6 Liczba osób/rodzin: 472

Liczba osób w rodzinie: Brak danych

X X

Brak danych

Brak danych

X X

X

X

Brak danych

Brak danych

X X

X

X

Brak danych

Brak danych

Lokale socjalne

39 0 0 0

X

X X

X

X X

X X

X X

X X X X

X X X X

X X X X

X X X X

X

X

X X

b) Dyspozycje do indywidualnych wywiadów pogłębionych.

INDYWIDUALNY WYWIAD POGŁĘBIONY DYSPOZYCJE DO WYWIADÓW INDYWIDUALNYCH Z PRZEDSTAWICIELAMI INSTYTUCJI/ORGANIZACJI DZIAŁAJĄCYMI NA RZECZ OSÓB BEZDOMNYCH Temat ogólny

1.

Bezdomność jako (lokalny) problem społeczny

Zagadnienia szczegółowe 1.

Jakie znaczenie (jaką rangę) ma bezdomność wśród problemów społecznych gminy – zdaniem respondenta?

2.

Ocena skali zjawiska bezdomności w gminie zdaniemrespondenta (także u ujęciu dynamicznym);należy dopytać się o źródła informacji (badania, statystyki, itp.).

3.

Najważniejsze potrzeby bezdomnych w gminie.

4.

Czy/jak w ciągu ostatnich lat zmienił się charakter bezdomności w gminie: przyczyny i charakterystyka socjodemograficzna bezdomności, potrzeby?

Przykładowe pytania szczegółowe 1. Jakie są najważniejsze problemy społeczne miasta/gminy? ■ Wymienił(a) Pan(i) następujące problemy społeczne gminy… Czy mó(o)gł(a)by Pan(i) uszeregować je od najważniejszego do najmniej ważnego? [Poprosić o uzasadnienie]. ■ [Jeśli wśród problemów nie ma bezdomności – poprosić o wyjaśnienie dlaczego zabrakło jej na liście, następnie poprosić o porównanie znaczenia problemu bezdomności z problemami z listy].

2. Czy mó(o)gł(a)by Pan(i) coś powiedzieć na temat liczby bezdomnych na terenie miasta i gminy? Czy Pana(i) zdaniem w ciągu ostatnich kilku lat skala zjawiska bezdomności zmieniała się (jak?, dlaczego?), czy też utrzymywała się na względnie niezmienionym poziomie? Czy na terenie gminy były prowadzone jakieś badania/szacunki/statystyki dotyczące bezdomności (wykluczenia społecznego)?

3. Jakie są Pana(i) zdaniem obecnie najważniejsze potrzeby bezdomnych na terenie gminy?

4. Czy zauważył(a) Pan(i), żeby w ciągu ostatnich kilku lat na terenie miasta/gminy zmienił się charakter bezdomności, czy też pozostaje on względnie niezmienny (chodzi mi np. o wiek bezdomnych, przyczyny

79

Stosunek społeczności lokalnej do bezdomności na podstawie doświadczeń respondenta: świadomość problemu i skali zjawiska, stosunek (nastawienie) do osób bezdomnych.

5.

Temat ogólny

wchodzenia w bezdomność, itp.)? ■ [W przypadku zmian: jakie?, jaki mają charakter?, jak je Pan(i) ocenia, czy się utrzymają (będą maleć/narastać)?, czy dotyczą np. wieku?, stanu zdrowia?, proporcji kobiet i mężczyzn? grup społecznych, których dotyczy ten problem, korzystania z instytucjonalnego wsparcia?, przyczyn bezdomności?].

5. Jak w Pana(i) ocenie społeczność miasta/gminy traktuje kwestię bezdomności? Czy bezdomność dostrzegana jest przez społeczność miasta/gminy jako widoczny problem społeczny, czy też nie? Jaki obraz osoby bezdomnej dominuje wśród mieszkańców gminy? Czy na tę kwestię ma wpływ wielkości miejscowości, w której się mieszka?

Zagadnienia szczegółowe

Przykładowe pytania szczegółowe

1.

Zakres świadczonych usług, ocena adekwatności (realizacji istotnych potrzeb) i skuteczności oraz efektywności działań podejmowanych przez instytucję/organizację.

2. Działania podejmowane przez instytucję/organizację reprezentowaną przez respondenta

2.

Ocena potrzeby i możliwości wprowadzenia zmian w funkcjonowaniu instytucji/organizacji: zakres świadczonych usług, organizacja pracy, kompetencje kadry, kooperacja z innymi instytucjami/organizacjami, infrastruktura, finansowanie.

Temat ogólny

Zagadnienia szczegółowe 1.

2.

3. Współpraca międzyinstytucjonalna

Temat ogólny

4. Pomoc doraźna

Przykładowe pytania szczegółowe

Stosunek do bezdomności przedstawicieli instytucji zajmujących się rozwiązywaniem problemów społecznych i lokalnych elit: przypisywanie rangi problemowi, gotowość do angażowania się w projekty na rzecz bezdomnych (wykraczające poza statutowe działania instytucji/organizacji).

Współpraca pomiędzy instytucjami działającymi na rzecz osób bezdomnych (także spoza partnerstwa): a. formy i zakres kooperacji, b. ocena potrzeby i możliwości wprowadzenia zmian, najważniejsze wyzwania i trudności – jak je przezwyciężyć, c. instytucje które warto zaangażować – zainteresować problemem bezdomności, d. powiązania nieformalne – ocena na ile są funkcjonalne z perspektywy rozwiązywania problemów osób bezdomnych.

Zagadnienia szczegółowe 1.

1. Prosił(a)bym, aby pokrótce opisał(a) Pan(i) działania podejmowane przez instytucję/organizację, którą Pan(i) reprezentuje (zakres usług). ■ Jakie są podstawowe cele tych działań (dopytać się o cele krotko- i długoterminowe)? ■ W jakim zakresie działania te zaspokajają potrzeby bezdomnych? ■ W jakim stopniu działania te są skuteczne? ■ [Jeśli nie jest to oczywiste, to dopytać się co to znaczy „skuteczne” w przypadku konkretnych działań, np. co uważa się za sukces w pracy z uczestnikami terapii?] ■ Czy w stosunku do ponoszonych nakładów (finansowych, poświęcanego czasu, itp.) są to działania efektywne? ■ [Jeśli nie to dlaczego?].

2. Czy uważa Pan(i), że warto byłoby dokonać jakichś zmian w działalności czy funkcjonowaniu instytucji, którą Pan(i) reprezentuje (dopytać się o zakres świadczonych usług, organizację pracy, kompetencje kadry, współpracę z innymi instytucjami/organizacjami, infrastrukturę, finansowanie instytucji/organizacji, ew. realizowanych przez nią projektów)? ■ [Jeśli tak to jakich?, jak zmieniłoby to funkcjonowanie instytucji/organizacji?, czy/jak zmieniłoby to sytuację beneficjentów?, na ile wprowadzenie tych zmian jest możliwe?, jak je wdrożyć?]

Opis i ocena działań podejmowanych na terenie gminy, których celem jest pomoc doraźna; w tym kadra, infrastruktura, finansowanie.

Poprawa skuteczności działań z zakresu pomocy doraźnej:

1. Jaki stosunek do problemu bezdomności reprezentują przedstawicie kluczowych instytucji z terenu miasta/gminy? Jaką rangę przypisują problemowi bezdomności? Jak Pani(i) ocenia ich zaangażowanie w pomoc osobom bezdomnym (chodzi mi oczywiście o działania wykraczające poza te, które wynikają z realizacji przepisów)?

2. Jak na terenie miasta/gminy ocenia Pan(i) funkcjonowanie systemu pomocy oferowanej osobom bezdomnym? ■ Jak przebiega współpraca pomiędzy instytucjami ważnym z perspektywy pomocy osobom bezdomnym? ■ Czy jakieś projekty realizowane są wspólnie? ■ Czy warto byłoby wprowadzić jakieś zmiany we współpracy pomiędzy instytucjami i organizacjami, które Pan(i) wymienił(a)? ■ Czy są jakieś instytucje/organizacje, które warto byłoby zaangażować w rozwiązywanie problemów osób bezdomnych (dlaczego?), ewentualnie zwiększyć ich zaangażowanie? ■ [Jeśli tak to jakich?, jak zmieniłoby to funkcjonowanie instytucji/organizacji?, czy/jak zmieniłoby to sytuację beneficjentów?, na ile wprowadzenie tych zmian jest możliwe?, jak je wdrożyć?]. ■ Jak ocenia Pan(i) nieformalną stronę relacji pomiędzy przedstawicielami instytucji/organizacji, które Pan(i) wymienił(a)? Czy/w jaki sposób przekładają się one na rozwiązywanie problemów osób bezdomnych?

Przykładowe pytania szczegółowe 1. Chciał(a)bym poprosić Pana(ią) o opis działań podejmowanych na terenie miasta/gminy przez instytucje i organizacje, których celem jest tzw. pomoc doraźna (nocleg, wyżywienie, zabiegi medyczne, itp.). ■ Jak ocenia Pan(i) działania podejmowane przez te instytucje/organizacje? ■ W jakim zakresie działania tych instytucji zaspokajają potrzeby bezdomnych? ■ W jakim stopniu działania te są skuteczne? ■ [Jeśli nie jest to oczywiste, to dopytać się co to znaczy „skuteczne” w przypadku konkretnych działań], ■ Czy w stosunku do ponoszonych nakładów

80

najważniejsze bariery, dobre praktyki, pomysły do ewentualnego wdrożenia w przyszłości.

2.

Temat ogólny

Poprawa skuteczności działań z zakresu pomocy doraźnej: najważniejsze bariery, dobre praktyki, pomysły do ewentualnego wdrożenia w przyszłości.

(finansowych, poświęcanego czasu, itp.) są to działania efektywne? ■ [Jeśli nie to dlaczego?].

Należy dopytać się o działalność następujących instytucji (o ile respondent ma jakąś wiedzę na temat ich funkcjonowania): 1. urząd miasta/gminy, 2. ośrodek pomocy społecznej, 3. powiatowe centrum pomocy rodzinie 4. przychodnia, 5. szpital, 6. ośrodek interwencji kryzysowej, 7. stacjonarny dom dla bezdomnych, 8. noclegownia, schronisko, ogrzewalnia, 9. dom pomocy społecznej, 10. zakład opiekuńczo-leczniczy, 11. zakład pielęgnacyjno-opiekuńczy, 12. hospicjum, 13. poradnia terapii uzależnień, 14. stacjonarny ośrodek terapii uzależnień, 15. ośrodek detoksykacyjny/izba wytrzeźwień, 16. organizacje pozarządowe zajmujące się pomocą doraźną, streetworkingiem.

2. Czy uważa Pan(i), że warto byłoby dokonać jakichś zmian w działalności czy funkcjonowaniu wymienionych przez Pana(ią) instytucji/organizacji, (dopytać się o zakres świadczonych usług, organizację pracy, kompetencje kadry, infrastrukturę, finansowanie instytucji/organizacji, ew. realizowanych przez nie projektów)? ■ [Jeśli tak to jakich?, jak zmieniłoby to funkcjonowanie tych instytucji/organizacji?, czy/jak zmieniłoby to sytuację beneficjentów?, na ile wprowadzenie tych zmian jest możliwe?, jak je wdrożyć?].

Zagadnienia szczegółowe 1.

Opis i ocena działań podejmowanych na terenie gminy, których celem jest wychodzenie z bezdomności (inaczej – reintegracja społeczna, resocjalizacja); w tym kadra, infrastruktura, finansowanie.

2.

Poprawa skuteczności działań integracyjnych: najważniejsze bariery, dobre praktyki, pomysły do ewentualnego wdrożenia w przyszłości.

5. Integracja społeczna

Temat ogólny

Zagadnienia szczegółowe

Przykładowe pytania szczegółowe 1. Czy na terenie miasta/gminy prowadzą działalność jakieś instytucje lub organizacje, których celem jest wyprowadzanie ludzi z bezdomność (reintegracja społeczna)? ■ [Jeśli nie to z czego to wynika?] ■ Czy mó(o)gł(a)by Pan(i) opisać tę działalność? ■ Jak ocenia Pan(i) działania podejmowane przez te instytucje/organizacje?

■ W jakim zakresie działania tych instytucji zaspokajają potrzeby bezdomnych? ■ W jakim stopniu działania te są skuteczne? ■ [Jeśli nie jest to oczywiste, to dopytać się co to znaczy „skuteczne” w przypadku konkretnych działań] ■ Czy w stosunku do ponoszonych nakładów (finansowych, poświęcanego czasu, itp.) są to działania efektywne? ■ [Jeśli nie to dlaczego?].

W sposób szczególny należy dopytać się o działalność następujących instytucji (o ile respondent ma jakąś wiedzę na temat ich funkcjonowania): 1. ośrodek interwencji kryzysowej, 2. stacjonarny dom dla bezdomnych, 3. schronisko, 4. dom pomocy społecznej, 5. klub integracji społecznej, 6. centrum integracji społecznej, 7. poradnia terapii uzależnień, 8. stacjonarny ośrodek terapii uzależnień, 9. mieszkania wspierane, hostele, 10. organizacje pozarządowe (fundacje, stowarzyszenia) zajmujące się reintegracją społeczną.

2. Czy uważa Pan(i), że warto byłoby dokonać jakichś zmian w działalności czy funkcjonowaniu wymienionych przez Pana(ią) instytucji/organizacji, (dopytać się o zakres świadczonych usług, organizację pracy, kompetencje kadry, infrastrukturę, finansowanie instytucji/organizacji, ew. realizowanych przez nie projektów)? ■ [Jeśli tak to jakich?, jak zmieniłoby to funkcjonowanie tych instytucji/organizacji?, czy/jak zmieniłoby to sytuację beneficjentów?, na ile wprowadzenie tych zmian jest możliwe?, jak je wdrożyć?].

Przykładowe pytania szczegółowe

81

1.

Co – zdaniem respondenta – oznacza „prewencja bezdomności”? Skuteczność prewencji – od czego zależy?

2.

Opis i ocena działań podejmowanych na terenie gminy, których celem jest prewencja bezdomności; kadra, infrastruktura, finansowanie.

3.

Poprawa skuteczności działań prewencyjnych: najważniejsze bariery, dobre praktyki, pomysły do ewentualnego wdrożenia w przyszłości.

6. Prewencja

1. Czy – patrząc z lokalnej perspektywy – bezdomności można zapobiegać? ■ [Jeśli nie to dlaczego?] ■ Czy prewencja jest lub może być skuteczna? ■ Od czego to zależy? ■ Co należy robić, aby zapobiegać bezdomności?

2. Czy na terenie miasta/gminy prowadzą działalność jakieś instytucje lub organizacje, których celem jest prewencja bezdomności? ■ [Jeśli nie to z czego to wynika?] ■ Czy mó(o)gł(a)by Pan(i) opisać tę działalność? ■ Jak ocenia Pan(i) działania podejmowane przez te instytucje/organizacje? ■ W jakim zakresie działania tych instytucji zaspokajają potrzeby beneficjentów? ■ W jakim stopniu działania te są skuteczne? ■ [Jeśli nie jest to oczywiste, to dopytać się co to znaczy „skuteczne” w przypadku konkretnych działań], ■ Czy w stosunku do ponoszonych nakładów (finansowych, poświęcanego czasu, itp.) są to działania efektywne? ■ [Jeśli nie to dlaczego?].

W sposób szczególny należy dopytać się o działalność następujących instytucji (o ile respondent ma jakąś wiedzę na temat ich funkcjonowania): 1. szpital, 2. ośrodek interwencji kryzysowej, 3. stacjonarny dom dla bezdomnych, 4. dom pomocy społecznej, 5. klub integracji społecznej, 6. centrum integracji społecznej, 7. organizacje pozarządowe (fundacje, stowarzyszenia) zajmujące się prewencją bezdomności.

3. Czy uważa Pan(i), że warto byłoby dokonać jakichś zmian w działalności czy funkcjonowaniu wymienionych przez Pana(ią) instytucji/organizacji, (dopytać się o zakres świadczonych usług, organizację pracy, kompetencje kadry, infrastrukturę, finansowanie instytucji/organizacji, ew. realizowanych przez nie projektów)? ■ [Jeśli tak to jakich?, jak zmieniłoby to funkcjonowanie tych instytucji/organizacji?, jak zmieniłoby to sytuację beneficjentów?, na ile wprowadzenie tych zmian jest możliwe?, jak je wdrożyć?].

82

1.

2.

3.

Zakończenie wywiadu (np. to już wszystkie pytania jakie chciałe(a)m Pan(i) zadać, jednak jest być może jakiś temat, którego nie poruszyłe(a)m, a uważa Pan(i), że warto coś o nim powiedzieć?)

Przekazanie podstawowych informacji o badaniu ankietowym; prośba o wypełnienie kwestionariusza.

Prośba o przekazanie (udostępnienie) materiałów na temat bezdomności w mieście/gminie, dotyczących pracy instytucji/organizacji reprezentowanej przez respondenta (a także innych dokumentów), z wyłączeniem materiałów gromadzonych w ramach analizy dokumentów.

c) Kwestionariusz wywiadu z osobą bezdomną.

Szanowny Panie / Szanowna Pani! rozmowa, którą zaraz z Panem/Panią przeprowadzę służy zebraniu bardzo ogólnych informacji o warunkach życia ludzi, którzy borykają się z problemem braku własnego dachu nad głową. W realizowanym badaniu chodzi o to, aby wiedza, jaką uzyskamy, była pomocna tym wszystkim, którzy odpowiadają za poprawę usług dla osób bezdomnych. chciał(a)bym zwrócić uwagę na jedną istotną rzecz: Pani/i odpowiedzi są całkowicie anonimowe a zebrane w trakcie realizacji wywiadów informacje posłużą jedynie do opracowania zbiorczych zestawień statystycznych i jako takie pozostaną w pełni poufne. Nikt nie będzie zatem wiedział, jakich udzielił(a) Pan/i odpowiedzi. Warto również dodać, że nie ma odpowiedzi ani dobrych, ani złych a jedynie szczere i odnoszące się do Pani/i życia.

1a. Czy w ciągu ostatniego roku, na terenie Kielc (proszę wymienić Korzystanie z pomocy nazwę gminy, na terenie której realizowane są wywiady z osobami bezdomnymi) korzystał/a Pan/i z którejkolwiek z wymienionych form pomocy udzielanych przez różne instytucje (pomoc społeczna, Korzystał/ Nie organizacja pozarządowa, stowarzyszenie, itd.)?Proszę wskazać a korzystał/a wszystkie, z których pomocy Pan/i korzystał/a w ciągu ostatniego roku.POKAŻ KARTĘ NR 1 1. Wsparcie finansowe w postaci zasiłku 2. Schronienie (noclegownia / schronisko) 3. Pomoc w nawiązaniu pozytywnych relacji z rodziną 4. Pomoc psychologiczna 5. Pomoc lekarska, szpitalna 6. Odzież 7. Wyżywienie 8. Indywidualny program wychodzenia z bezdomności 9. Łaźnia 10. Pomoc uzyskana bezpośrednio na ulicy (streetworking) 11. Korzystanie z poradni uzależnień 12. Pomoc w spłacie zadłużenia (czynszowego, alimentacyjnego, innych) 13. Pomoc w znalezieniu mieszkania 14. Pomoc w znalezieniu pracy 15. Podjęcie nauki w celu zdobycia lepszego wykształcenia 16. Kursy zawodowe, staże, doradztwo zawodowe, pośrednictwo pracy 17. Nie korzystałem z żadnej 18. Inne, prosimy wpisać jakie……….............................

2.

Czy w ciągu ostatniego roku, na terenie Kielc (proszę wymienić nazwę gminy, na terenie której realizowane są wywiady z osobami bezdomnymi) spotkał(a) się Pan/i z odmową pomocy?

1.

2.

3.

1b. Która z form pomocy jest najbardziej Pani/i potrzebna?

POKAŻ KARTĘ NR 1

tak – przejdź do pytania nr 3 nie – przejdź do pytania nr 5

Ile razy odmówiono Pani/i pomocy w ciągu ostatniego roku? POKAŻ KARTĘ NR 2 1.

1-2 razy

83 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

4.

2.

3-5 razy 3. więcej niż 5 razy 4. trudno powiedzieć – nie czytać tej odpowiedzi 5.

Proszę pomyśleć sobie o ostatniej sytuacji, w której odmówiona została Panu/i pomoc. Proszę powiedzieć, czym uzasadniano odmowę? Pytanie prekategoryzowane czyli takie, w którym zadajemy pytanie otwarte i czekamy na odpowiedź osoby bezdomnej. Uzyskaną odpowiedź zaznaczamy na widocznej poniżej kafeterii.

W przypadku odpowiedzi, której nie ma w poniższej liście prosimy o wpisanie jej w kategorię inne odpowiedzi 1. nie uzasadniono w ogóle 2.

Brak zameldowania na terenie gminy (rejonizacja pomocy) 3. nietrzeźwością 4.

Brak niezbędnych dokumentów (dowód os.)

5. brakiem wystarczających środków na 7. nie wiem dlaczego odmówiono mi pomocy pomoc 8.

Inne, prosimy wpisać jakie…...........

6. niechęć i brak dobrej woli pracownika socjalnego

5.

Czy w ciągu ostatniego roku korzysta Pan/i z pomocy ośrodka pomocy społecznej działającego na terenie Kielc (proszę wymienić nazwę gminy, na terenie której realizowane są wywiady z osobami bezdomnymi)?

1. tak – przejdź do pytania nr 6 2. nie – przejdź do pytania nr 7

6.

Jak Pan/i ocenia na skali ocen szkolnych (2 – niedostateczna, 3- dostateczna, 4 – dobra, 5 – bardzo dobra) działanie ośrodka pomocy społecznej na terenie Kielc (proszę wymienić nazwę gminy, na terenie której realizowane są wywiady z osobami bezdomnymi)?

Proszę wpisać ocenę…………………. nie wiem, trudno powiedzieć – nie czytać tej odpowiedzi

7.

Jak ogólnie Pan/i ocenia na skali ocen szkolnych (2 – niedostateczna, 3- dostateczna, 4 – dobra, 5 – bardzo dobra) pomoc, którą uzyskuje Pan/i w placówce, w której aktualnie się znajdujemy?

Proszę wpisać ocenę…………………. nie wiem, trudno powiedzieć – nie czytać tej odpowiedzi

8.

Poniższa część rozmowy odnosić się będzie do życia w miejscu, w którym aktualnie się znajdujemy. Zadam Panu/i teraz kilka pytań, na które proszę udzielić odpowiedzi TAK TAK albo NIE.

NIE

NIE WIEM – nie czytać tej odp.

NIE

NIE WIEM – nie czytać

8.1 Czy placówka, w której się Pan/i znajduje położona jest w dogodnym miejscu?

8.2. Czy w placówce, w której się Pan/i znajduje istnieją jasne zasady pobytu?

8.3. Czy w placówka, w której się Pan/i znajduje czuje się Pan/i bezpiecznie?

8.6. Czy placówka, w której się Pan/i znajduje jest według Pana/i przepełniona?

8.9. Czy w placówce, w której się Pan/i znajduje ma Pan/i poczucie prywatności?

8.10. Czy w placówce, w której się Pan/i znajduje traktowany(a) jest Pan/i przez opiekunów z szacunkiem?

8.11. Czy w miejscu, w którym aktualnie się Pan/i znajduje ma Pan/i łatwy dostęp do urządzeń sanitarnych (toalety, prysznice)?

8.12. Czy w miejscu, w którym aktualnie się Pan/i znajduje czuje się Pan/i osobą bezdomną?

A teraz zadam Pani/i kilka prostych pytań, na które proszę, aby udzielił Pan/i odpowiedzi „tak” lub „nie. Prosimy nie zadawać osobie bezdomnej odpowiedzi nie wiem i zaznaczać ją jedynie wówczas, kiedy osoba bezdomna ma wyraźną trudność w odpowiedzi na zadane pytanie.

84 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

TAK

tej odp.

9.1. Czy posiada Pan/i jakikolwiek zawód, fach?

9.2. Czy był(a)by Pan/i gotowy(a) do podjęcia pracy jutro bądź w najbliższych dniach?

9.3. Czy w ciągu ostatniego roku uczestniczył(a) Pan/i w jakiejkolwiek aktywności związanej z podnoszeniem swoich kwalifikacji zawodowych czy innych umiejętności?

9.4. Czy w ciągu ostatniego miesiąca szukał(a) Pan/i pracy?

9.5. Czy aktualnie pracuje Pan/i zarobkowo?

10. Proszę zaznaczyć z jakiego źródła / źródeł pochodzą Pan/i dochody w bieżącym roku?(Proszę wskazać wszystkie źródła, z których czerpie Pan/i dochody). POKAŻ KARTĘ NR3 1.

Praca na podstawie umowy o pracę, zlecenie, dzieło 2.

Renta 3.

Zasiłek stały / okresowy z pomocy społecznej 4.

Zbieractwo 5.

Praca bez formalnej umowy („na czarno” 6.

Zasiłek dla bezrobotnych 7.

Zasiłek celowy z pomocy społecznej 8.

Emerytura 9.

Alimenty 10. Żebractwo 11.

Wsparcie członków rodziny 12.

Nie mam żadnych dochodów – przejdź do pytania nr 12.1 11. Jeśli ma Pan/i dochody? Proszę podać jaką kwotą, średnio, dysponuje Pan/i na miesiąc. POKAŻ KARTĘ NR 4 1.

Do 200 zł 6. od 1001 zł do 1200 zł 2. od 201 zł do 400 zł 7. od 1201 zł do 1500 zł 3. od 401 zł do 600 zł 8. od 1500 zł do 1800 zł 4. od 601 zł do 800 zł 9. powyżej 1800 zł 5. od 801 zł do 1000 zł 10. trudno powiedzieć, nie wiem, nie liczyłem – nie czytać tej odpowiedzi 11. nie powiem – nie czytać tej odpowiedzi A teraz zadam Pani/i kilka prostych pytań, na które proszę, aby udzielił Pan/i odpowiedzi „tak” lub „nie. Prosimy nie zadawać osobie bezdomnej odpowiedzi nie wiem i zaznaczać ją jedynie wówczas, kiedy osoba bezdomna ma wyraźną trudność w odpowiedzi na zadane pytanie.

12.1.Czy w ciągu ostatniego roku korzystał/a Pan/i z darmowych posiłków rozdawanych „na mieście”?

12.2. Czy w ciągu ostatniego roku zdarzały się w tym toku sytuacje, w których przebywał Pan/i nielegalnie w jakichś miejscach?

12.3. Czy w tym roku otrzymywał(a) Pan/i darmowe ubrania?

12.4. Czy w ciągu ostatniego roku korzystał/a Pan/i z przejazdów środkami komunikacji miejskiej „na gapę”?

12.5. Czy w ciągu ostatniego roku zdarzyła się Pani/i sytuacja proszenia ludzi o „datki” na ulicy?

TAK

NIE

NIE WIEM Nie czytać tej odp.

SYTUACJA FINANSOWA

TAK

NIE

NIE WIEM Nie czytać tej odp.

13.1.Czy aktualnie posiada Pan/i jakieś długi, pożyczki, zaległości finansowe, bądź inne bieżące zobowiązania finansowe, np. alimenty, kary sądowe, zajęcia komornicze?

13.2. Czy posiada Pan/i jakieś długi, pożyczki u swoich znajomych, przyjaciół bądź związane z zakupami „na zeszyt”?

13.3. Czy aktualnie posiada Pan/i jakieś pieniądze inne niż te pochodzące z pomocy społecznej?

13.4. Czy w ciągu ostatniego roku zdarzały się takie sytuacje, w których brakowało Pan/i pieniędzy na zakup rzeczy dla Pani/i ważnych takich jak jedzenie, leki, odzież, itp?

13.5. Czy w ciągu ostatniego roku zdarzały się Pan/i sytuacje, w których musiał(a) się Pan/i ukrywać przed osobami/instytucjami, którym jest Pan/i winien pieniądze?

SYTUACJA FORMALNA

TAK

NIE

NIE WIEM

85 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Nie czytać tej odp.

14.1.Czy posiada Pan/i dowód osobisty?

14.2. Czy aktualnie posiada Pan/i ubezpieczenie zdrowotne?

14.3. Czy znajduje się Pan/i na aktualnej liście osób oczekujących na mieszkanie socjalne bądź komunalne?

14.4. Czy posiada Pan/i prawo własności do lokalu mieszkalnego?

14.5. Czy posiada Pan/i stały meldunek?

Przejdź do pyt.

14.6

Przej dź do pyt.

15.1

Przejdź do pyt. 15.1

14.6.Czy posiada Pan/i stały meldunek znajduje się na terenie gminy, na terenie której Pan/i aktualnie przebywa?

1. tak 2. nie

PATOLOGIE SPOŁECZNE

NIE

NIE WIEM Nie czytać tej odp.

NIE

NIE WIEM Nie czytać tej odp.

TAK

NIE

NIE WIEM Nie czytać tej odp.

TAK

NIE

NIE

TAK

15.1.Czy przebywał(a) Pan/i kiedykolwiek w zakładzie karnym, areszcie śledczym, zakładzie poprawczym?

15.2. Czy w Pan/i najbliższym otoczeniu zdarzają się sytuacje stosowania przemocy?

15.3.

Czy w ciągu ostatniego roku miała/a lub aktualnie ma Pan/i konflikty ze służbami porządkowymi takimi jak policja, straż miejska, służba ochrona kolei, prywatne firmy ochroniarskie, itp.?

15.4. Czy w ciągu ostatniego roku zdarzyło się Pan/i upić?

15.5. Czy ma Pan/i osobiste doświadczenia ze stosowaniem narkotyków?

KAPITAŁ SPOŁECZNY

TAK

16.1.Czy głosował(a) Pan/i w ostatnich wyborach do Sejmu i Senatu RP, które odbyły się 9 października 2011 roku?

16.2. Czy ogólnie ufa Pan/i innym ludziom?

16.3. Czy aktualnie ma Pan/i jakąkolwiek pasję, zainteresowania, które Pan/i realizuje?

16.4. Czy w ciągu ostatniego roku angażował(a) się Pan/i w działania na rzecz jakiejś społeczności (osiedla, miejscowości, ulicy, bloku, najbliższego sąsiedztwa itd.) lub jakiejś grupy osób?

16.5. Czy czuje się Pan/i pełnoprawnym obywatelem społeczeństwa?

WSPARCIE 17.1.Czy może Pan/i aktualnie liczyć na jakiekolwiek wsparcie ze strony członka Pani/i najbliższej rodziny?

17.2. Czy ma Pan/i bliską osobę spoza najbliższej rodziny, na której wsparcie może Pan/i liczyć?

17.3. Czy może Pan/i liczyć na jakiekolwiek wsparcie kolegów, znajomych?

17.4. Czy w ciągu ostatniego roku korzystał/a Pan/i z pomocy/opieki społecznej?

17.5. Czy w ciągu ostatniego roku korzystał/a Pan/i z pomocy instytucji charytatywnych, kościelnych, itp.?

DOBROSTAN PSYCHICZNY

86 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

WIEM Nie czytać tej odp.

18.1.Czy w miejscu, w którym aktualnie Pan/i przebywa czuje się Pan/i bezpiecznie?

18.2. Czy czuje się Pan/i osobą bezdomną?

18.3. Czy czuje się Pan/i osobą samotną?

18.4. Czy ma Pan/i wpływ na własne życie?

18.5. Czy widzi Pan/i szansę na poprawę swojej sytuacji życiowej w ciągu najbliższych 12 miesięcy?

ZDROWIE

TAK

NIE

NIE WIEM Nie czytać tej odp.

- przejdź do pytania nr 20, omiń pytanie nr 21

- przejdź do pytania nr 21

- przejdź do pytania nr 21

19.1.Czy aktualnie czuje się Pan/i osobą zdrową?

19.2. Czy choruje Pan/i stale na jakąś chorobę?

19.3. Czy jest Pan/i pod kontrolą, czy leczy się Pan/i u jakiegoś lekarza?

19.4. Czy ze względu na stan zdrowia ma Pan/i jakiekolwiek trudności z wykonywania codziennych czynności takich jak mycie się, ubieranie, poruszanie się, dbanie o własną higienę, przygotowanie posiłku?

19.5. Czy w ciągu ostatniego roku był(a) Pan/i w szpitalu?

19.6. Czy w ciągu ostatniego roku był(a) Pan/i u lekarza?

19.7. Czy jest Pan/i przewlekle chory?

19.8. Czy aktualnie ma Pan/i orzeczony stopień o niepełnosprawności?

20. Jeśli tak, to jaki stopień niepełnosprawności Pan/i posiada?

1.

2.

3.

4.

21. Czy jest Pan/i w trakcie starania się o przyznanie grupy inwalidzkiej/stopnia niepełnosprawności?

znaczny/ pierwsza grupa umiarkowany/ druga grupa lekki/ trzecia grupa Nie wiem

1.

2.

3.

tak nie nie wiem – nie czytać tej odpowiedzi

22. Przedstawię Pani/i listę czynności, które czasem podejmują osoby bezdomne aby zmienić swoją sytuację życiową. Proszę wskazać, jakie czynności w ciągu ostatniego roku podejmował(a) Pan/i, aby wyjść z bezdomności? Można zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź – POKAŻ KARTĘ NR 5 /

2.

Wyrobiłem/wyrobiłam dokumenty Szukałem/szukałam miejsca do zamieszkania Podjąłem/podjęłam edukację (szkoła, kursy, szkolenia) 9.

Zredukowałem/zredukowałam zadłużenie 11.

Inne działania, jakie?...............................................

4.

6.

8.

1.

Szukałem/szukałam pracy korzystałem/korzystałam z doradztwa zawodowego

3.

5.

7.

10.

Przystąpiłem/przystąpiłam do indywidualnego programu wychodzenia z bezdomności Poprawiłem/poprawiłam kontakty z rodziną Podjąłem/podjęłam terapię Podjąłem/podjęłam leczenie Nic nie robiłem/robiłam

23. Co według Pana/i najbardziej pomogłoby Pani/i w wyjściu z bezdomności? Można zaznaczyć maksymalnie 5 odpowiedzi – POKAŻ KARTĘ NR 6 1.

Posiadanie pracy, pomoc w jej znalezieniu

87 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

2.

3.

4.

5.

6.

Wsparcie finansowe, zapomogi Podsiadanie własnego miejsca zamieszkania Profesjonalna opieka lekarska, pomoc medyczna, leczenie i rehabilitacja, wsparcie terapeutyczne Redukcja zadłużenia Pomoc w wyrobieniu dokumentów (uzyskanie formalnego meldunku, wyrobienie dowodu osobistego, ubezpieczenia zdrowotnego) 7.

Poprawa kontaktów rodzinnych, 8.

Pomoc rzeczowa (ubranie, odzież, nocleg, itp.)

9.

Pomoc rodziny, wsparcie rodziny 10.

Nic mi nie pomoże w wyjściu z bezdomności, 11.

Inne, prosimy wpisać jakie………….................................................................................................

24. Proszę cofnąć się w czasie i sięgnąć pamięcią do czasu jednego roku przed okresem Pani/i bezdomności.

Czy w tamtym czasie wystąpiło któreś z następujących wydarzeń? Jeśli tak, proszę powiedzieć, czy zwracał się Pan/i o pomoc do jakiejś instytucji oraz czy była to instytucja działająca na obszarze gminy Kielc (proszę wymienić nazwę gminy, na terenie której realizowane są wywiady z osobami bezdomnymi) Jeśli dane wydarzenie nastąpiło przed okresem bezdomności (23A) to należy zadać pytanie 23B oraz 23C. Jeśli wydarzenie nie miało miejsca należy ominąć zadawanie pytani 23B i 23C i przejść do czytania kolejnych wydarzeń. POKAŻ KARTĘ NR 7 23A. Czy w okresie jednego roku przed bezdomnością wystąpiło, któreś z następujących wydarzeń?

23B. Czy zwracał(a) się Pan/i o pomoc do jakiejś instytucji?

23C. Czy instytucja ta działa na terenie…?(proszę wymienić nazwę gminy, na terenie której realizowane są wywiady z osobami bezdomnymi)

Tak

Tak

Tak

Nie

Nie

Nie

24.1. Zadłużenie 24.2. Eksmisja 24.3. rozpad związku małżeńskiego (rozwód) bądź partnerskiego związku nieformalnego 24.4. Konflikty domowe, sytuacje przemocy 24.5. Śmierć najbliższego członka rodziny (rodziców, partnera, partnerki, męża, żony) 24.6. Utrata pracy, bezrobocie 24.7. Uzależnienie (alkohol, narkotyki) 24.8. Choroba psychiczna 24.9. Inne, prosimy wpisać jakie......................

Na koniec prosimy o podanie jeszcze kilku informacji na Pana/i temat. Przypominamy, że wszystkie dane zebrane za pośrednictwem ankiet są anonimowe i posłużą wyłącznie do opracowania zbiorczych zestawień statystycznych.

M1. Proszę podać swoją płeć? Prosimy nie czytać tego pytania tylko bezpośrednio zaznaczyć właściwą odpowiedź 1. kobieta 2. mężczyzna M2. Proszę podać rok Pana/i urodzenia:

………………………..rok

M3. Czy jest Pan/i obywatelem Polski?

1. tak 2. nie

88 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

M4. Jakie ma Pan/i wykształcenie? POKAŻ KARTĘ NR 8 1.

Niepełne podstawowe 2.

Zawodowe 3.

Podstawowe 4. Średnie 5.

Gimnazjalne 6.

Wyższe M5. Od ilu lat jest Pan/i osobę bezdomną? Proszę wpisać liczbę lat: krócej niż rok ………………………)

……………………….. lat (miesięcy, jeśli

M6. Gdzie przebywał/a Pan/i najczęściej w ciągu ostatnich roku? Proszę wymienić wszystkie pasujące odpowiedzi – POKAŻ KARTĘ NR 9 1.

Schronisko, noclegownia, ogrzewalnia (placówki dla bezdomnych) 2.

Rury i węzły ciepłownicze, bunkry 3.

Stancje, pokoje wynajmowane 4.

Kątem u rodziny lub znajomych 5.

Altanki, baraki na działkach 6.

Mieszkania wspierane 7.

Pustostany, domy do rozbiórki 8.

Szpital 9.

Dworzec, wagony, bocznice kolejowe 10.

Zakład penitencjarny (więzienie) 11.

Klatki schodowe, strychy, piwnice 12.

Inne, prosimy wpisać jakie...............................................................................................…………

M7. Gdzie Pan/i mieszkała w okresie poprzedzającym zostanie bezdomnym? POKAŻ KARTĘ NR 10 1.

We własnym mieszkaniu 2.

W mieszkaniu wynajętym 3.

W więzieniu 4.

W mieszkaniu rodziców 5.

W domu dziecka 6.

W mieszkaniu konkubenta/tki 7.

W domu poprawczym 8.

W szpitalu 9.

W hotelu robotniczym / mieszkaniu zakładowym 10.

U kolegi/koleżanki 11.

U innego członka rodziny 12.

W innym miejscu, w jakim?......................................

M8. Od jakiego czasu (lat lub miesięcy) przebywa Pan/i na terenie gminy, na której aktualnie się znajdujemy?

Proszę wpisać liczbę lat. Jeśli respondent poda liczbę miesięcy proszę ją przeliczyć na liczbę lat ......... lat M9. Czy ma Pan/i dzieci?

1. tak, jeśli tak proszę podać ich liczbę………………….

2. nie, nie mam dzieci M10. Czy w ciągu ostatnich 3 lat wyjeżdżał/a Pan/i za granicę w celach zarobkowych?

1. tak, 2. nie Dziękujemy za wzięcie udziału w rozmowie!

WYKAZ TABEL I RYSUNKÓW Tabela 1 Stan, ruch naturalny i wędrówki ludności w 2008 r. ................................................... 8 Tabela 2 Struktura wiekowa mieszkańców Kielc w 2008 r. ....................................................... 8 Tabela 3 Powody udzielania pomocy społecznej ..................................................................... 14 89 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Tabela 4 Świadczenia z Ustawy o Pomocy społecznej ............................................................ 26 Tabela 5 Świadczenia z Ustawy o dodatkach mieszkaniowych ............................................... 26 Tabela 6 Świadczenia z Ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych i Ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej............................................................................................. 26 Tabela 7 Rozkład liczebności poszczególnych grup podzielonych ze względu na długość bezdomności ............................................................................................................................. 45 Tabela 8 Miejsce pobytu w przeciągu ostatniego roku ............................................................ 46 Tabela 9 Czas przebywania na terenie gminy .......................................................................... 47 Tabela 10 Liczba dzieci ............................................................................................................ 47 Tabela 11 Wykorzystanie i ocena użyteczności instytucji systemu wsparcia osób bezdomnych .................................................................................................................................................. 48 Tabela 12 Odsetek bezdomnych, którym odmówiono pomocy ............................................... 50 Tabela 13 Odsetek bezdomnych korzystających z pomocy OPS ............................................. 51 Tabela 14 Ocena pomocy uzyskiwanej w aktualnym miejscu pobytu ..................................... 52 Tabela 15 Ocena placówki aktualnego pobytu badanych ........................................................ 53 Tabela 16 Aktualna sytuacja zawodowa badanych .................................................................. 54 Tabela 17 Deklarowane źródła dochodów w bieżącym roku ................................................... 55 Tabela 18Deklarowana przez badanych wysokość dochodu na miesiąc ................................. 55 Tabela 19 Różne zachowania społeczne .................................................................................. 56 Tabela 20 Aktualna sytuacja finansowa badanych ................................................................... 57 Tabela 21 Aktualna sytuacja prawna badanych ........................................................................ 58 Tabela 22 Patologie społeczne wśród badanych ...................................................................... 59 Tabela 23 Kapitał społeczny wśród badanych ......................................................................... 60 Tabela 24 Wsparcie społeczne badanych ze strony otoczenia społecznego ............................ 61 Tabela 25 Dobrostan psychiczny badanych ............................................................................. 62 Tabela 26 Zdrowie badanych ................................................................................................... 63 Tabela 27 Odsetek badanych deklarujących orzeczenie o niepełnosprawności....................... 63 Tabela 28 Działania podjęte przez badanych w celu wyjścia z bezdomności.......................... 65 Tabela 29 Najlepsze, według badanych, sposoby wspierania wychodzenia z bezdomności ... 66 Tabela 30 Miejsce pobytu w okresie poprzedzającym zostanie bezdomnym .......................... 66 Tabela 31 Deklarowane przez badanych przyczyny popadnięcia w bezdomności .................. 67

Rysunek 1 Rozkład liczebności poszczególnych grup podzielonych ze względu na długość bezdomności ............................................................................................................................. 44 Rysunek 2 Najczęstsze miejsce pobytu bezdomnego w ciągu ostatniego roku ....................... 45 Rysunek 3 Czas przebywania na terenie gminy. ...................................................................... 46 Rysunek 4 Formy korzystania ze wsparcia .............................................................................. 48 Rysunek 5 Najbardziej pożądane formy wsparcia zdaniem osób bezdomnych ....................... 50 Rysunek 6 Ocena ośrodka pomocy społecznej ........................................................................ 51 Rysunek 7 Ocena placówki na skali ocen szkolnych, w której badani aktualnie przebywają . 52 Rysunek 8 Ocena różnych aspektów placówki, w której badani aktualnie przebywają .......... 52 Rysunek 9 Aktualna sytuacja zawodowa badanych ................................................................. 53 Rysunek 10 Źródła dochodu osób bezdomnych ....................................................................... 54 Rysunek 11 Rozkład dochodów badanych ............................................................................... 55 Rysunek 12 Zróżnicowane zachowania społeczne: występowanie ......................................... 56 Rysunek 13 Aktualna sytuacja finansowa badanych ................................................................ 57 Rysunek 14 Aktualna sytuacja prawna badanych .................................................................... 58 90 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Rysunek 15 Patologie społeczne wśród badanych ................................................................... 59 Rysunek 16 Kapitał społeczny wśród badanych ...................................................................... 60 Rysunek 17 Wsparcie społeczne badanych ze strony otoczenia społecznego ......................... 61 Rysunek 18 Dobrostan psychiczny badanych .......................................................................... 62 Rysunek 19 Zdrowie badanych ................................................................................................ 63 Rysunek 20 Działania podjęte przez badanych w celu wyjścia z bezdomności ...................... 64 Rysunek 21 Najlepsze, według badanych, sposoby wspierania wychodzenia z bezdomności 65 Rysunek 22 Deklarowane przez badanych przyczyny popadnięcia w bezdomności ............... 67

Wykonał: mgr Mirosław Przewoźnik

przy udziale Członków Zespołu Badawczego w składzie: dr Sławomir Mandes dr Sylwia Pelc dr Małgorzata Porąbaniec

91 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego