Kraków

RAPORT KOŃCOWY DIAGNOZY DLA PARTNERSTWA LOKALNEGO W KRAKOWIE

Wykonał: mgr Mirosław Przewoźnik przy udziale Członków Zespołu Badawczego w składzie: dr Sławomir Mandes dr Sylwia Pelc dr Małgorzata Porąbaniec mgr Marcin Sochocki

Zamawiający – Caritas Diecezji Kieleckiej w ramach projektu systemowego – 1.18 „Tworzenie i rozwijanie standardów usług pomocy i integracji społecznej” w zadaniu (nr 4) w zakresie standaryzacji pracy z bezdomnymi w tym: opracowanie modelu „Gminnego Standardu Wychodzenia z Bezdomności”

Rzeszów, styczeń 2012 r.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej

Spis treści: 1. Wstęp…………………………………………………………………………………..3 a) Cel główny oraz cele szczegółowe realizowanych diagnoz lokalnych………….....3 b) Zakres realizacji diagnozy lokalnej: techniki badawcze, próba, analizowane dokumenty, terminy………………………………………………………………...5 2. Charakterystyka gminy na obszarze Partnerstwa Lokalnego……………….…….7 a) Podstawowe zmienne społeczno-demograficzne,……………………………….…7 b) Wskaźniki zatrudnienia………………………………………………………….…9 c) Wskaźniki bezrobocia………………………………………………………….......9 d) Typ gminy - miejski, miejsko-wiejski, wiejski…………………………….......…10 e) Wskaźniki mierzące skalę korzystania z systemu pomocy społecznej………...…10 f) Kwestie związane z polityką mieszkaniową - zasoby gospodarki komunalnej, struktura własności mieszkań, kwestie związane z eksmisjami………..…………12 g) Kwestie związane z usamodzielnianiem się mieszkaniowymi osób opuszczających placówki opiekuńczo-wychowawcze i rodziny zastępcze………13 3. Ogólna charakterystyka problemów społecznych na obszarze Partnerstwa Lokalnego…………………………………………………………………………….13 a) Krótka charakterystyka problemów społecznych występujących na terenie zawiązanego Partnerstwa na podstawie DR…………………...………….14 b) Hierarchia problemów społecznych na podstawie DR………………………...…15 c) Przedstawienie problematyki bezdomności w kontekście innych problemów społecznych na podstawie DR……………………………………….18 d) Hierarchia problemów społecznych w ujęciu osób kluczowych (IDI)………..….19 4. Szczegółowa analiza problemu bezdomności w kontekście materiałów zastanych (DR)………………………………………………………………………………..…21 a) Dane ilościowe pochodzące z DR dotyczące bezdomności gromadzone przez ośrodki pomocy społecznej………………………………………….................…21 b) Metodologiczna oraz merytoryczna ocena diagnozy bezdomności……………....22 c) Działania mające rozwiązywać problem bezdomności…………………………...26 d) Konkretne formy działań z bezdomnymi…………………………………………28 e) Finansowanie……………………………………………….……………..………31 5. Postrzeganie bezdomności jako lokalnego problemu społecznego z perspektywy kluczowych informatorów (IDI)……………………………………………......…..32 a) Znaczenie (ranga) bezdomność wśród problemów społecznych gminy oraz stosunek do bezdomności przedstawicieli instytucji zajmujących się rozwiązywaniem problemów społecznych i lokalnych elit……………….........…32 b) Ocena skali zjawiska bezdomności w gminie zdaniem respondentów……….......33 c) Charakter bezdomności i – ewentualnie – dynamika zmian oraz najważniejsze potrzeby osób bezdomnych w gminie……………………….……34 d) Stosunek społeczności lokalnej do bezdomności....................................................35 6. Ocena systemu wsparcia osób bezdomnych na terenie Partnerstwa Lokalnego (IDI z osobami kluczowymi)………………………………………………………...36 a) Funkcjonowanie systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie prewencji bezdomności……………………………………..............…………….36 1

b) Funkcjonowanie systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie świadczenia usług z zakresu pomocy doraźnej…………………………………...37 c) Funkcjonowanie systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie świadczenia usług z zakresu integracji społecznej…………………………..……38 d) Współpraca międzyinstytucjonalna…………………………………………….....39 e) Najważniejsze wady i zalety lokalnego systemu pomocy osobom bezdomnym…39 f) Najpilniejsze potrzeby systemu pomocy osobom bezdomnym w Partnerstwie….40 7. Ocena systemu wsparcia dokonana przez osoby bezdomne…………………....…42 a) Charakterystyka badanej grupy…………………………………………………...42 b) System wsparcia w opinii osób bezdomnych…………………………………….46 a. poziom obłożenia systemu wsparcia………………………………...……46 b. działanie systemu wsparcia………………………………………….……48 c. ocena placówki………………………………………………………...….49 c) Sytuacja społeczno-ekonomiczna osób bezdomnych………………………….....51 a. położenie na rynku pracy i sytuacja finansowa………………...…………51 b. różne zachowania społeczne……………………………………..……….53 c. sytuacja finansowa……………………………………………….……….54 d) Sytuacja prawna osób bezdomnych………………………………………………56 e) Profil psychospołeczny badanych osób bezdomnych………………………….…57 a. patologie społeczne…………………………………………………….…57 b. kapitał społeczny……………………………………………………….…58 c. wsparcia społeczne………………………………………………………..59 d. dobrostan psychiczny……………………………………………………..60 f) Sytuacja zdrowotna badanych osób bezdomnych……………………………...…61 g) Wchodzenie i wychodzenie z bezdomności……………………………………....62 a. wychodzenie z bezdomności……………………………………………...62 b. przyczyny bezdomności…………………………………………….…….64 8. Wnioski i rekomendacje dla systemu wsparcia w Partnerstwie Lokalnym na podstawie IDI z osobami kluczowymi, wywiadów kwestionariuszowych z osobami bezdomnymi oraz analizy dokumentów………………………………..…………..67 a) Zakres prewencji……………………………………………………...…………..67 b) Zakres pomocy sprofilowanej………………………………………….…………67 c) Rozwiązania systemowe……………………………………………….…………68 9. ANEKS 1…………………………………………………………………………..…69 a) Lista analizowanych dokumentów w analizie desk research………………......…69 b) Dyspozycje do indywidualnych wywiadów pogłębionych……………………….78 c) Kwestionariusz wywiadu z osobą bezdomną..........................................................81 d) Spis tabel i rysunków…………………………………………………………......89

2

1.Wstęp a) Cel główny oraz cele szczegółowe realizowanych diagnoz lokalnych.

Celem głównym diagnozy przeprowadzenie systematycznej, wszechstronnej i pogłębionej analizy problemu bezdomności poprzez opis skali i charakteru problemu bezdomności występującej na terenie partnerstwa lokalnego oraz analizy realnie funkcjonującego systemu wsparcia osób bezdomnych: zasobów, którymi partnerstwo dysponuje, instytucjonalnych zależności i braków w systemie wsparcia.

Cele szczegółowe diagnozy to: a. dostarczenie Partnerstwom Lokalnym aktualnej, przeprowadzonej w sposób zobiektywizowany, analizy pokazującej system wsparcia osób bezdomnych, b. diagnoza będzie punktem odniesienia dla ekspertów – opiekunów Partnerstw Lokalnych, c. Wskazanie potencjalnych luk w systemie wsparcia osób bezdomnych oraz możliwych sposobów wykorzystania Standardów do podniesienia jakości świadczonych usług, d. diagnoza będzie dokumentem, który może być wykorzystany przez samorząd jako materiał uzupełniający Gminne Strategie Rozwiązywania Problemów Społecznych, e. diagnoza może być podstawą przygotowania modeli wychodzenia z bezdomności. b) Zakres realizacji diagnozy lokalnej: techniki badawcze, próba, analizowane dokumenty, terminy.

A. Charakterystyka metody badawczej – analiza źródeł wtórnych (desk research).

Analiza źródeł wtórnych (dalej: desk research) to poszukiwanie informacji, które w postaci spisanej istnieją w wielu rodzajach dokumentów . W zależności od celu i przedmiotu badania, desk research mogą służyć jako badania właściwe lub jako rozpoznawcze jakościowe badania – poprzedzające np. badania ankietowe. Do najczęściej analizowanych dokumentów zaliczyć należy: a) publikacje, b) raporty, c) biuletyny, d) bazy danych, lokalne dane statystyczne WUS, dane GUS, e) katalogi, f) informacje dostępne na internetowych stronach www i inne zasoby internetowe, g) oficjalne dokumenty lokalne (strategie, programy, itp.), h) wyniki innych badań społecznych w zakresie interesującej badacza tematyki.

Ten rodzaj materiału empirycznego jest bardzo istotny w realizacji diagnoz lokalnych w zakresie bezdomności, w ramach trwania Projektu 1.18 Zadania nr 4.

Metoda desk research z założenia nie wymaga prac terenowych, praca odbywa się w oparciu o ustalony katalog dokumentów interesujących badacza. Analizowane dokumenty muszą w sposób bezpośredni nawiązywać do interesującego badacza problemu, a ich liczba 3

nie jest z góry ustalona i jako taka może się zmieniać w zależności od lokalnych uwarunkowań.

Metoda ta nie posiada określonego czasu/fazy realizacji. Oznacza to, że pozyskiwanie i eksploracja danych trwa przez cały okres realizacji projektu badawczego (diagnozy lokalnej).

Głównym celem desk research jest zobrazowanie, jak kształtuje się problem bezdomności w świetle oficjalnych dokumentów, będących w posiadaniu Partnerstwa Lokalnego tj. na ile problem bezdomności zakorzeniony jest w lokalnych dokumentach będących w posiadaniu Partnerstwa Lokalnego? Celami szczegółowymi prowadzonych badań staje się próba odpowiedzi na następujące pytania: a) czy w materiałach są odniesienia do dokumentów strategicznych i programowych, np.

Strategia Rozwoju Kraju, Strategia Rozwoju Województwa, POKL, RPO, itp.? b) czy w analizowanych dokumentach zawarto propozycje działań wobec bezdomnych w zakresie pomocy doraźnej, streetworkingu, pracy socjalnej, mieszkalnictwa, zatrudnienia, edukacji oraz zdrowia? c) jak kształtuje się problematyka bezdomności na przestrzeni określonego czasu powstawania różnorodnych dokumentów? d) jakie są aktualnie ponoszone środki finansowe związane z problemem bezdomności? e) jaki rodzaj pomocy świadczony jest osobom bezdomnym na terenie zawiązanego Partnerstwa Lokalnego? f) w jaki sposób były wypracowywane, promowane i wdrażane oficjalne dokumenty regulujące kwestie bezdomności?

Sposób doboru próby oraz charakterystyka dokumentów.

Do analizy desk research i analizy treści wykorzystywanych podczas realizacji diagnoz lokalnych w zakresie bezdomności postanowiono włączyć wszystkie dokumenty, które: a) w sposób bezpośredni nawiązują do problematyki bezdomności, b) w sposób bezpośredni nawiązują do kwestii pomocy społecznej (w sposób pośredni nawiązują do problemu bezdomności), c) w sposób bezpośredni nawiązują do kwestii polityki społecznej (w sposób pośredni nawiązują do problemu bezdomności).

Poniżej zamieszczono spis dokumentów, które objęte zostaną analizą desk research. Lista ta może zostać rozszerzona w trakcie procesu zbierania materiałów oraz ich opracowywania: 1. Strategia rozwoju gminy, 2. Gminna strategia rozwiązywania problemów społecznych, 3. Programy pomocy społecznej, wychodzenia z bezdomności oraz inne związane z problemami bezdomności, 4. Sprawozdawczość statystyczna i analizy własne: a) sprawozdanie MPiPS-03, b) Bilans potrzeb w zakresie pomocy społecznej, c) Uchwały budżetowe, d) Sprawozdania roczne OPS przedstawione Radzie Gminy, e) Sprawozdania z realizacji programów, f) Roczniki statystyczne GUS, WUS, g) Dane policji, straży miejskiej dotyczące bezdomnych, h) Raporty badawcze zrealizowane przez ośrodki pomocy społecznej, organizacje pozarządowe, lokalne ośrodki badawcze i placówki edukacyjne.

4

5. Dokumenty organizacyjne gminy takie jak statuty czy regulaminy, 6. Dokumenty organizacyjne ośrodka pomocy społecznej– statuty, regulaminy organizacyjne, 7. Projekty systemowe i konkursowe PO KL i inne.

Ogółem analizie poddano 15 dokumentów zastanych (zawarte w Aneksie) oraz dane statystyczne ze stron internetowych miasta Krakowa, dane Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego i Grodzkiego Urzędu Pracy.

B. Zestandaryzowany wywiad kwestionariuszowy bezdomnych. Charakterystyka metody badawczej.

skierowany

do

osób

Badania ankietowe są najpopularniejszą formą realizacji badań społecznych. Jest to bardzo dobre narzędzie do gromadzenia informacji o rozkładzie częstości deklaracji dotyczących opinii, ocen czy właściwości. Pozwalają one poznać opinię danej kategorii, grupy społecznej na temat wydarzenia, procesów, instytucji czy konkretnych osób.

Narzędziem do realizacji badania ankietowego jest kwestionariusz. Cechą charakterystyczną ankiety jest to, że zawiera określoną liczbę pytań, do których podane są odpowiedzi. Osoba biorąca udział w badaniu – respondent – odpowiada na pytanie wybierając jedną z przygotowanych uprzednio odpowiedzi. Dopuszcza się stosowanie w kwestionariuszu pytań niezawierających z góry określonych odpowiedzi, jednak pytania takie stanowią zwykle tylko niewielką część ankiety.

Istnieje szereg sposobów przeprowadzania ankiety. W przeszłości popularną metodą było wysyłanie kwestionariusza pocztą, obecnie popularne są wywiady kwestionariuszowe przez telefon. Wadą tej metody jest to, że w takim wywiadzie należy zadawać proste pytania, na które odpowiedź nie wymaga dłuższego czasu namysłu. Innym sposobem realizacji kwestionariusza jest rozdanie go grupie osób, tak aby wszyscy odpowiadali w tym samym czasie pod nadzorem odpowiedzialnej za badanie osoby. Metoda ta nazywana jest audytoryjną.

Najlepszą, najbardziej efektywną i skuteczną, metodą realizacji kwestionariusza (zastosowaną w badaniu osób bezdomnych) jest oddanie go w ręce wykwalifikowanej osoby: ankietera. Ankieter zadaje pytania i notuje udzielone odpowiedzi. Zalety tej metody wynikają z wielu przyczyn, spośród najważniejszych warto wymienić następujące: 1) pytania zadawane przez osobę, z którą ma się kontakt wzrokowy są traktowane poważniej, a udzielane odpowiedzi są bardziej przemyślane; 2) ankieter kontroluje proces zadawania pytań, pilnuje aby wszystkie pytania były zadane, aby badany odpowiedział na nie samodzielnie; 3) ankieter może wspomóc badanego, jeśli ten nie rozumie jakiegoś pytania; 4) w kwestionariuszu realizowanym przez ankietera można zadawać pytania bardziej szczegółowe i rozbudowane. .

Cele realizacji badań Zaplanowane w ramach diagnozy badanie osób bezdomnych ma dwa główne cele: - zebrać informacje o sytuacji społecznej i ekonomicznej osób bezdomnych, - badanie ma na celu dokonanie oceny systemu prewencji, interwencji oraz integracji działającej na terenie partnerstwa.

Na podstawie zebranych danych osoby odpowiedzialne w partnerstwie za pomoc osobom bezdomnym powinny wiedzieć, jaki jest profil społeczno-demograficzny bezdomnego, jakie ma problemy zdrowotne i prawne. Powinien również otrzymać informację o profilu psychospołecznym osób pozbawionych dachu nad głową.

W badaniu bezdomni są również proszeni o opis form i zakresu korzystania z usług instytucji zajmujących się pomocą społeczną i pracą socjalną (oraz – w mniejszym zakresie – 5

o ocenę ich funkcjonowania). Na podstawie tych pytań będzie można ocenić zróżnicowanie i adekwatność działającego w partnerstwie systemu pomocy.

Sposób doboru próby i realizacji badania Ze względu na cele badania oraz metodologię niezwykle ważne jest ścisłe przestrzeganie przyjętego sposobu realizacji badania. W badaniu brali udział tylko i wyłącznie bezdomni mieszkający w miejscach stałego pobytu (schroniskach i noclegowniach) w chwili realizacji badania. Wykluczeni są bezdomni usamodzielnieni lub bezdomni mieszkający w miejscach niemieszkalnych. Przyjęto, że bezdomni mieszkający w miejscach stałego pobytu mają najpełniejszą wiedzę o działającym systemie pomocy. Nie bez znaczenia jest również fakt, że do grupy tej można dotrzeć względnie łatwo poprzez instytucje.

Liczebność próby była dostosowana do wielkości partnerstwa. Przyjęto, że liczba osób bezdomnych, która powinna zostać przebadana wynosi w dużych partnerstwach: 100 osób.

C. Indywidualny wywiad pogłębiony (IDI). Charakterystyka metody badawczej.

Ten element diagnozy odwołuje się do metodologii jakościowej Zgodnie z przyjętą perspektywą, analiza koncentruje się na opisie zakresu i zróżnicowania wybranego spektrum problemowego, stwarzając zarazem możliwość modyfikacji pierwotnego obszaru badań i dostosowywania go do poznawanych w trakcie prowadzenia badań, lokalnych uwarunkowań. Gromadzony w ten sposób i na bieżąco analizowany materiał pozwala pełniej i trafniej opisać problem badawczy. Należy jednak podkreślić, że zebrane w ten sposób dane nie są użyteczne w analizach ilościowych – ten aspekt diagnoz realizowany jest za pośrednictwem innych metod i technik badawczych użytych w diagnozach. Podstawowym powodem, który zadecydował o wyborze koncepcji metodologicznej relacjonowanego elementu projektu badawczego, była stwarzana dzięki niej możliwość poznania specyfiki, uprzednio nieznanych, lokalnych uwarunkowań. Badania służyć mają właśnie wstępnemu rozpoznaniu i dookreśleniu obszarów diagnoz, a przez to być użyteczne w trakcie realizacji kolejnych, przewidzianych w projekcie, etapów badań. W dalszej perspektywie, zgromadzony materiał stanowić może podstawę do tworzenia typologii (w oparciu o zbiorczą analizę wszystkich przeprowadzonych diagnoz).

Praktyczne wdrażanie wyżej opisanego podejścia wymaga sporych kompetencji w realizacji badań terenowych, którymi dysponują zwykle osoby mające już pewne doświadczenie w posługiwaniu się technikami jakościowymi, a także w analizowaniu materiału empirycznego.

Cele realizacji badań Celem badań jest zobrazowanie opinii, ocen, uwag i propozycji tzw. kluczowych informatorów na temat funkcjonowania lokalnego systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie: a) postrzegania bezdomności jako lokalnego problemu społecznego (w tym: charakterystyka bezdomności – ewentualnie – dynamika zmian, najważniejsze potrzeby, próba oceny skali zjawiska, stosunek do bezdomności lokalnej społeczności oraz przedstawicieli instytucji zajmujących się rozwiązywaniem problemów społecznych i lokalnych elit); b) funkcjonowania systemu pomocy osobom bezdomnym w wymiarze prewencji, pomocy doraźnej i integracji społecznej (w tym: adekwatności, skuteczności i efektywność działań; oceny potrzeby i możliwość wprowadzenia modyfikacji w funkcjonowaniu programów/instytucji/organizacji, postulowane zmiany); 6

c) współpracy międzyinstytucjonalnej (w tym: formy i zakresu kooperacji, powiązań nieformalnych w kontekście funkcjonowania instytucji działających na rzecz osób bezdomnych, postulowane zmiany).

Celem badań jest także dostarczenie materiału – w postaci rozwiązań i propozycji modyfikacji działania systemu pomocy (lub konkretnych instytucji), a także ocen lokalnych uwarunkowań – do wykorzystania w trakcie dyskusji prowadzonych w ramach zogniskowanych wywiadów grupowych. Uzupełnieniem w/w zakresu tematycznego są informacje pozwalające na przedstawienie charakterystyki respondentów obejmującej: podstawowe dane socjodemograficzne, doświadczenie zawodowe oraz zaangażowania w działania z zakresu pomocy osobom bezdomnym i pracy socjalnej.

Sposób doboru próby Respondentami były osoby mające wiedzę na temat funkcjonowania systemu pomocy osobom bezdomnym na danym obszarze: przedstawiciele organizacji i instytucji tworzących ten system. Wybrani zostali po konsultacji z przedstawicielami Partnerstw Lokalnych (szczególnie z terenowym koordynatorem badań), z uwzględnieniem zróżnicowania i specyfiki danego Partnerstwa. Liczbę osób do badań ustalono liderem partnerstwa.

W badaniu IDI, z planowanych 9-ciu osób, finalnie wzięło udział 7 osób. Z pierwszą osobą koordynator badań nie mógł nawiązać kontaktu w celu ustalenia daty spotkania, druga osoba odwołała spotkanie z powodu nieprzewidzianych obowiązków zawodowych.

2. Charakterystyka gminy na obszarze Partnerstwa Lokalnego (DR) a) Podstawowe zmienne społeczno-demograficzne. Opracowano na podstawie danych Urzędu Miasta Krakowa, Wojewódzkiego Urzędu Statystycznego, Głównego Urzędu Statystycznego.

Miasto Kraków jest jednym z najważniejszych ośrodków miejskich w kraju, pozostaje także regionalnym i międzynarodowym centrum życia społecznego, gospodarczego i kulturalnego. Kraków zajmuje powierzchnię 327 km kw., administracyjnie podzielony jest na 18 dzielnic samorządowych. Mieszkańcy Miasta Krakowa tworzą wspólnotę samorządową – gminę miejską. Od 1 stycznia 1999 roku, po reformie administracji publicznej kraju, Kraków jest miastem na prawach powiatu. Gmina wykonuje zadania publiczne własne gminy i powiatu oraz zadania zlecone gminie i powiatowi z zakresu administracji rządowej.

Organami gminy miejskiej Kraków są: Rada Miasta, która sprawuje władzę uchwałodawczą i kontrolną i Prezydent Miasta sprawujący władzę wykonawczą. O ustroju gminy stanowi jej Statut. Prezydent wykonuje swoje zadania przy pomocy Urzędu Miasta Krakowa oraz miejskich jednostek organizacyjnych i powiatowych służb, inspekcji i straży.

Do roku 2008 utrzymywał się ujemny przyrost naturalny, obecnie obserwuje się dodatni przyrost naturalny. Wskaźnik wyrażający przyrost naturalny osób na 1000 ludności na koniec półrocza 2004r. wyniósł - 0,9 w 2008r. – 0,57, w 2009r. – 0,94, natomiast w 2010 roku 1,04.

Według stanu na koniec 2004 roku Kraków liczył 757 430 mieszkańców (w 2008 – 754 624, w 2009 – 7 550 000), natomiast w 2010 roku liczba ludności klasyfikowała się w liczbie 756 183 mieszkańców, co oznacza spadek o 1247 osób. W 2004 roku średnia gęstość zaludnienia wynosiła 2 317 mieszkańców na 1 km kw., i była zróżnicowana w dzielnicach, od 14 076 mieszkańców w dzielnicy IX do 63 836 mieszkańców w dzielnicy 7

IV. W 2010 roku na 1 km kw. powierzchni miasta przypadało 2 314 osób, a więc nieznacznie zmniejszyła się liczba mieszkańców (3 osoby na 1 km kw.).

Wskazana powyżej perspektywa znaczącego spadku ilości mieszkańców ma dla Krakowa bardzo negatywne znaczenie. Spadek mieszkańców niesie za sobą nie tylko spadek dochodów ale i konieczność pokrywania dużych, obliczonych na większą liczbę mieszkańców, kosztów stałych funkcjonowania miasta. W populacji Krakowa 53% stanowią kobiety, natomiast mężczyźni stanowią 47%. Dane pochodzące ze Spisu Powszechnego z 2002 roku oraz sprawozdawczości Głównego Urzędu Statystycznego za 2004 rok wskazują, iż w 2002 roku w Krakowie na 100 mężczyzn przypadało 113 kobiet natomiast dane z Urzędu Statystycznego w Krakowie wskazują, iż w roku 2010 na 100 mężczyzn przypadało 114 kobiet. Współczynnik feminizacji wykazuje tendencję zwyżkową ( w roku 1990 wynosił on 110, w 2000 – 113, a w 2010 - 114). W 2002 roku osób w wieku do 17 lat było 126,4 tys., w 2008 – 117 326,w 2010 r. – 116 876. Osób w wieku produkcyjnym 503,3 tys. (w 2008 – 497942, w 2010 r. – 492 857), a w wieku poprodukcyjnym – 128,2 tys. (w 2008 – 139 356, w 2010r. – 146 450). Jak wynika z powyższych danych w 2010 r. liczba osób w wieku przedprodukcyjnym oraz produkcyjnym zmniejszyła się w stosunku do roku 2002, natomiast w wieku poprodukcyjnym uległa znacznemu zwiększeniu. Świadczy to o pogłębiającym procesie starzenia się mieszkańców Krakowa.

W strukturze ludności według ekonomicznych grup wieku, populacja w wieku produkcyjnym w 2010 r. stanowiła 65,2%, odsetek ludności w wieku poprodukcyjnym wyniósł 19,3%, a osób w wieku przedprodukcyjnym 15,5%.

Poziom dochodów znacznej liczby polskich rodzin jest niższy od tak zwanej „ustawowej granicy ubóstwa”. W 2004 roku odsetek osób żyjących w rodzinach, których dochód na osobę nie przekraczał kwoty określonej w ustawie z dnia 12 marca 2004 roku o pomocy społecznej wyniósł 19%, natomiast zasięg ubóstwa skrajnego, za którego granicę przyjmuje się poziom minimum egzystencji oszacowano w 2004 roku na 12%. Taki odsetek osób żyje w rodzinach, których dochód na osobę nie przekraczał kwoty minimum egzystencji.

Analizując dochody Krakowian, warto przywołać wyniki ostatnich badań przeprowadzonych na przełomie maja i czerwca 2005 roku wśród 1205 losowo wyłonionych gospodarstw domowych z obszaru Krakowa. . Losowanie przeprowadzono warstwowo dla każdej z 18 dzielnic samorządowych, proporcjonalnie do liczby mieszkańców dzielnicy.

Wywiady przeprowadzono z dorosłymi osobami reprezentującymi gospodarstwa domowe.

Ankietowanych Krakowian poproszono o zaznaczenie przedziału, w którym mieszczą się łączne dochody wszystkich członków ich gospodarstwa domowego. Jako dochód uznawano dochód netto, po odjęciu podatku. Podkreślano, ze chodzi o wszystkie dochody miesięczne każdego z członków gospodarstwa: wynagrodzenie podstawowe, prace dodatkowe, alimenty, renty, zasiłki, itp. Dzieląc przybliżone kwoty dochodu przez liczbę członków każdego z gospodarstw domowych, obliczone zostały dochody przypadające na osobę. Najczęściej (19,1% przypadków) mieściły się one w przedziale 600 zł do 799 zł; niemal równie często zdarzały się dochody w przedziale 450 do 599 zł (17,8% przypadków). Ogółem Krakowianie deklarują (52,3%), iż uzyskują miesięczne dochody w przedziale 450 – 999 zł. Średnia wartość dochodu miesięcznego na osobę, obliczona dla wszystkich gospodarstw domowych ogółem, wyniosła 828,80 zł. W badaniach z roku 2004 analogiczna średnia wyniosła 781,50 zł, zaś w roku 2000 – 651,80 zł. Należy dodać, ze część respondentów odmówiła odpowiedzi na pytanie o dochody. Przypuszczalnie w grupie tej znalazły się głównie osoby o relatywnie wysokich dochodach. Można spodziewać się też, że część respondentów zaniżała nieco swoje dochody, np. wymieniając tylko regularne pobory, z pominięciem dodatkowych przychodów okazjonalnych.

8

b) Wskaźniki zatrudnienia. Opracowano na podstawie danych Kraków w liczbach 2010 oraz Urzędu Statystycznego w Krakowie.

Według danych zawartych w analizie „ Kraków w liczbach 2010” oraz Urzędu Statystycznego w Krakowie w 2008 roku liczba podmiotów gospodarczych wynosiła 105 610 (w sektorze publicznym 1671, a prywatnym 103939). W 2009 roku podmioty ogółem to 110 170 (publiczny 1459, prywatny 108711). W 2010 roku liczba podmiotów ogółem – 115 687, sektor publiczny 1472, a prywatny 114215). Wśród podmiotów w 2010 dominowały handel i naprawa pojazdów- 29532; działalność profesjonalna i techniczna- 14769, budownictwo- 10 706, przemysł 8 855, transport- 8091, opieka zdrowotna i pomoc społeczna6 828.

W 2010 roku ogółem w Krakowie pracowało 284 733 osoby, w tym w sektorze publicznym 99 689, a w prywatnym 185 044. Przeciętne zatrudnienie w sektorze przedsiębiorstw w 2009 roku wyniosło 195 218 (sektor prywatny 174 818, publiczny 20 400).

W 2010 roku zatrudnienie wynosiło ogółem 195 800 (prywatny 175 972, publiczny 19 828).

Jak z powyższego wynika mimo znaczącego wzrostu liczby przedsiębiorstw, bo o 10 tys. To zatrudnienie wzrosło tylko o nie całe 600 osób.

Według danych uzyskanych z Banku Danych Lokalnych GUS wskaźniki zatrudnienia są wyliczane dla województw. Z danych dla Województwa Małopolskiego za 2010r. wynika, że wskaźnik zatrudnienia osób wynosi ogółem 50,1%, w tym dla mężczyzn 57,9% a dla kobiet 43,3%. Dla osób w wieku produkcyjnym wskaźnik ten wynosi ogółem 65,1%, w tym dla mężczyzn 70,2% i dla kobiet 59,7%. Wskaźniki te mieszczą się powyżej średnich krajowych o ok. 2%. Biorąc pod uwagę wskaźnik zatrudnienia według grup wieku i płci, wskaźnik

zatrudnienia

w

Województwie

Małopolskim

w

roku

2010

wynosił:

- w wieku 15-29- ogółem 43,21%; mężczyźni 48,9%, kobiety 37,7% - w kategorii wiekowej 15-64 wynosił: ogółem 59,6%; mężczyźni 66,2%; kobiety 53,3% - 25-54 lat: ogółem 78,2%; mężczyźni 84,1%; kobiety 72,6%.

Przeciętne wynagrodzenie ogółem w sektorze przedsiębiorstw w 2009 roku wyniosło 3304 złotych, ( prywatny 3220, a publiczny 4031), natomiast w 2010 roku płace ogółem to 3435 zł w tym w prywatnym 3343, a publicznym 4253. c) Wskaźniki bezrobocia. Opracowano na podstawie danych Grodzkiego Urzędu Pracy, badań CBOS. W Krakowie od kilku lat liczba osób bezrobotnych zarejestrowanych w Grodzkim Urzędzie Pracy pozostaje na podobnym poziomie – średnio 28 407 osób, jednak coraz więcej osób pozbawionych jest prawa do otrzymywania zasiłku z tego tytułu. Chociaż w Krakowie stopa bezrobocia spada od 2003 roku (liczba osób bezrobotnych zarejestrowanych w GUP wg stanu na dzień 31 grudnia 2005 roku uległa spadkowi w odniesieniu do 31 grudnia 2004 r. o 1581 osób czyli o 5,9 %), to systematycznie zwiększa się liczba osób długotrwale pozostających bez pracy. W Krakowie według Wojewódzkiego Urzędu Pracy, w XII 2005 roku stopa bezrobocia wynosiła 6,9%, liczba zarejestrowanych w Grodzkim Urzędzie Pracy bezrobotnych w XII 2005 r. wynosiła 25 324 osoby, w XII 2005 r. 3 423 osób bezrobotnych posiadało prawo do zasiłku dla bezrobotnych.

9

Z danych Grodzkiego Urzędu Pracy w Krakowie wynika, iż na dzień 31.12.2008 r. liczba zarejestrowanych bezrobotnych wyniosła 10 600, w 2009 r. 16 000, a w 2010 r. 18 700.

Na 30.11.2011 r. liczba bezrobotnych zarejestrowanych w Urzędzie wynosiła 18 901 osób.

Jest to o 423 osoby więcej, porównując ze stanem z 31.10.2011 r. W listopadzie 2011 r. zarejestrowano 2 698 osób bezrobotnych, z czego 2 140 osób, które poprzednio pracowały, w tym zwolnienia z przyczyn zakładu dotyczyły 32 osób oraz 558 osób dotychczas niepracujących. Pozostałe rejestracje obejmowały osoby zatrudnione na umowy na czas określony, po rentach, po zakończeniu własnej działalności gospodarczej. Stopa bezrobocia rejestrowanego w 2008 roku wyniosła 2,8%, w 2009 r.- 4,2%, 2010 r.- 4,7%. W listopadzie 2011 roku stopa bezrobocia wynosiła4,7%.

Osoby pozostające bez pracy powyżej 12 miesięcy mają bardzo małe szanse na znalezienie zatrudnienia – bezskuteczne poszukiwanie pracy rodzi frustracje i zniechęcenie, a to z kolei sprzyja postawie roszczeniowej przejawiającej się najczęściej domaganiem się ciągłej pomocy materialnej ze strony państwa. Na specjalną uwagę zasługują osoby w wieku poniżej 24 lat. W najgorszej sytuacji pozostaje młodzież nieucząca się – niskie wykształcenie w parze z niewielkim doświadczeniem zawodowym sprawia, iż są grupą najbardziej, obok osób najuboższych, narażoną na bezrobocie.

Z badania CBOS dotyczącego bezrobocia wynika, iż najbardziej zagrożeni utraty pracy czują się ci pracujący, których dochody nie zapewniają im bezpiecznego bytu (poniżej 500 zł na osobę w rodzinie), a spośród grup zawodowych niepewnie czują się robotnicy i pracownicy „fizyczno-umysłowi”. Niepokojąco zmniejsza się liczba bezrobotnych z prawem do zasiłku, w XII 2000 r. – 5011 osób, odpowiednio w 2001r. – 5462 osoby, w 2002 r. – 4584 osoby, w 2003 r. – 3881 osób, w 2004 r. – 2978 osób, natomiast w XII 2005 r. było ich 3 423 osób.

W XII 2005 roku jedynie 13,5% zarejestrowanych bezrobotnych otrzymywało zasiłek dla bezrobotnych. Na 31.12.2010r. wśród 18 722 bezrobotnych- 3509 posiadało prawo do zasiłku. Według danych Grodzkiego Urzędu Pracy w Krakowie w miesiącu listopadzie 2011 r. na 18 901 zarejestrowanych osób (w tym 9 789 kobiet), 3 623 posiadało prawo do zasiłku (w tym 2 042 kobiet).

Na 31.12.2010 wśród 18 722 bezrobotnych 4059 pozostawało bez pracy między 6-12 lat, a 3632- 3 do 6 lat. Bezrobotni to przede wszystkim osoby w wieku 25-34 lata 5928 oraz w wieku 45-54 4296. Wykształcenie bezrobotnych na 31.12.2010r. : wyższe- 4441, zawodowe/ średnie– 4462, gimnazjalne i niepełne podstawowe- 4018, zasadnicze zawodowe3563. d) Typ gminy - miejski. W skład gminy wchodzi 18 dzielnic. e) Wskaźniki mierzące skalę korzystania z systemu pomocy społecznej (Dane z 2005 roku – źródło Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych, dane z 2010 roku Sprawozdanie MPiPS - 03).

Jak wskazują dane statystyczne, w Polsce ze świadczeń pomocy społecznej w latach 90-tych ubiegłego wieku korzystało 2-3 mln obywateli rocznie. W roku 2005 w sferze zainteresowania pomocy społecznej znalazło się około 8 % mieszkańców Krakowa. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej objął pomocą 26 762 rodziny, a liczba osób w tych rodzinach wyniosła 55 056. W 2010 roku 5% mieszkańców Krakowa znalazło się w sferze zainteresowania pomocy społecznej. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej objął pomocą 21 391 rodzin (łącznie 38 271 osób). Nastąpił spadek liczby mieszkańców korzystających ze świadczeń pomocy społecznej.

10

Jak wynika z danych GUS w roku 2008 z pomocy społecznej korzystało w Krakowie 15 471 gospodarstw domowych, w których zamieszkiwało 29 368 osób. Natomiast w 2010r. było to 13 317 gospodarstw, w których mieszkało 23 996 osób. Procentowo udział osób korzystających w pomocy społecznej w stosunku do ogółu populacji miasta wynosił w 2008r.

3,9%, a w roku 2010 3,2%. Spadek liczby klientów pomocy społecznej może wynikać z braku waloryzacji kryteriów dochodowych pomocy społecznej od 2006r. Analizy PAN dowodzą, że z tego powodu wykluczonych z pomocy społecznej zostało ok. 1,5 mln osób.

Z pomocy społecznej w Krakowie korzystają częściej kobiety, stanowią one blisko 55% beneficjentów, tym samym mężczyźni korzystający z pomocy stanowią mniejszą grupę– odpowiednio 45,07%.

Jeśli przyjąć liczbę gospodarstw domowych według liczby osób w gospodarstwie, dane dla Krakowa i podopiecznych pomocy społecznej są następujące: - gospodarstwa jednoosobowe stanowią 40,21% gospodarstw domowych korzystających z pomocy społecznej, - gospodarstwa 2 – osobowe stanowią 17,27% gospodarstw domowych wśród podopiecznych MOPS, - gospodarstwa 3 – osobowe stanowią 14,81% podopiecznych MOPS, - gospodarstwa 4 – osobowe stanowią 11,87% podopiecznych MOPS, Znaczącą nadreprezentację mają w pomocy społecznej gospodarstwa: - 5 i więcej osobowe jest ich 15,84% wśród klientów MOPS. Interesujące są dane dotyczące udziału poszczególnych typów rodzin podopiecznych pomocy społecznej. I tak małżeństwa stanowią 49,1% podopiecznych MOPS, związki partnerskie stanowią 4,44%. Wśród podopiecznych MOPS 44,16% stanowią samotne matki, samotni ojcowie stanowią 2,3% podopiecznych.

Analizując dane dotyczące źródeł utrzymania, wśród podopiecznych pomocy społecznej dominują niezarobkowe źródła utrzymania – 33,61%, renty, emerytury – 32,3%, zaś praca stanowi źródło utrzymania jedynie dla 17,66%, przy czym praca stała dla 12,87%, a praca dorywcza 4,49%. Nie udało się ustalić źródła utrzymania dla 16,42% podopiecznych.

W ostatnich latach w społeczeństwie odnotowano znaczący wzrost udziału osób uczących się, skokowy wręcz wzrost osób studiujących. Wzrost ten nie przekłada się na zmianę wskaźników dotyczących wykształcenia wśród osób korzystających z pomocy społecznej w Krakowie. Otóż wykształcenie wyższe posiada 3,12% podopiecznych, policealne – 5,85%, średnie ogólne i średnie zawodowe – 13,74%, zasadnicze zawodowe– 24,06%, a gimnazjalne i poniżej aż 53,23%.

Status zawodowy podopiecznych przedstawia się następująco: osoby bierne zawodowo stanowią 61,6% podopiecznych, osoby bezrobotne to 24,24% podopiecznych, pozostali to osoby pracujące. Podopieczni pomocy społecznej postrzegani są jako osoby bardzo ubogie. Taki pogląd potwierdzają także analizy danych Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Krakowie uwzględniające uzyskiwane przez podopiecznych dochody.

Dochodem poniżej 150 zł. w gospodarstwie domowym wśród podopiecznych MOPS dysponowało 39,56% osób, w przedziale 150-299 zł. wskaźnik ten wynosi 22,87%, dochody 300-449zł. osiągało 14,03% podopiecznych, dla dochodów 450-599zł. dane wynoszą 5,82%, dochody powyżej 600zł. uzyskuje 17,73% podopiecznych. Dane te jednoznacznie wskazują na ekstremalnie trudną sytuację finansową podopiecznych pomocy społecznej w Krakowie.

W Krakowie w 2005 roku około 540 rodzin (720 osób) znalazło się w kręgu zainteresowania Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej z powodu problemów z integracją ze środowiskiem po okresach izolacji (trudności po przebytych hospitalizacjach na skutek kryzysów psychicznych oraz trudności w przystosowaniu po opuszczeniu zakładów karnych).

W 2010 roku były to 333 rodziny. Według danych Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej 11

w Krakowie, 18 138 rodzin Krakowian wymagało wsparcia z powodu niezaradności życiowej.

Wśród ogółu gospodarstw domowych, korzystających z pomocy w 2005 roku, które spełniały kryteria dochodowe do otrzymania pomocy społecznej, 30% (8 364 gospodarstwa domowe) stanowiły gospodarstwa, w których występował problem niepełnosprawności. W 2010 roku z powodu niepełnosprawności otrzymało pomoc 8 734 gospodarstw domowych (56,69%).

W 2005 roku pomocą objętych było 367 gospodarstw domowych (410 osób w tych gospodarstwach) o dochodach poniżej kryterium dochodowego, w których pomoc została udzielona osobie starszej. Stanowi to 4% ogółu gospodarstw domowych, których dochody kształtowały się poniżej kryterium dochodowego. Większość z nich stanowią jednoosobowe gospodarstwa domowe, Na terenie Krakowa w 2005 roku z powodu bezrobocia, objęto pomocą społeczną 4 857 gospodarstw domowych (12 971 osób w tych gospodarstwach), co stanowi 12% gospodarstw objętych pomocą społeczną. W 2010 roku z powodu bezrobocia objęto pomocą 4 796 gospodarstw domowych, co stanowi 31,13% odsetek wszystkich rodzin objętych pomocą. W 2010 r. z zasiłków stałych skorzystało 3920 osób, zasiłków okresowych 712 osób, z zasiłków celowych 10 725 osób, w tym z zasiłków celowych i pomocy rzeczowej w ramach programu „Pomoc Państwa w zakresie dożywiania”- 19 837 osób; posiłek- 8943, usługi opiekuńcze- 2534, usługi dla osób z zaburzeniami psychicznymi- 45, sprawienie pogrzebu92, zasiłek celowy w formie biletu kredytowanego- 21, praca socjalna- 19 132 rodzin, poradnictwo specjalistyczne- 7486 rodzin, interwencja kryzysowa- 4849, odpłatność za pobyt w domu pomocy społecznej- 2251.

Zjawisko to zalicza się do głównych przyczyn trudnej sytuacji życiowej osób i rodzin.

Wśród klientów MOPS w wieku aktywności zawodowej aż 63,34% to osoby bezrobotne. Na terenie Gminy Miejskiej Kraków w 2005 roku 1 138 rodzin (1 214 osób w rodzinach) objęto pomocą z tytułu ich bezdomności, natomiast w 2010 roku objęto pomocą 876 rodzin, a wg.

Sprawozdania z działalności MOPS – 1540 rodzin i 1670 osób w tych rodzinach. f) Kwestie związane z polityką mieszkaniową - zasoby gospodarki komunalnej, struktura własności mieszkań, kwestie związane z eksmisjami. Opracowano na podstawie Strategii rozwoju miasta oraz danych z Kwestionariusza do wypełnienia przez MOPS. Kraków posiada rezerwy terenowe dla budownictwa mieszkaniowego, ale nowo budowane mieszkania są coraz mniej dostępne dla krakowian. Jednocześnie istniejące zasoby mieszkań komunalnych są zdekapitalizowane, wymagają kosztownych remontów, powodujących wzrost kosztów ich utrzymania. Zasoby mieszkań socjalnych są niewystarczające w stosunku do potrzeb mieszkańców. Działania dotyczące rozwoju mieszkalnictwa powinny zmierzać do tworzenia warunków dla nowego budownictwa mieszkaniowego, jak i do poprawy stanu istniejących zasobów mieszkaniowych, powstałych w różnych okresach, ze szczególnym uwzględnieniem osiedli wykonanych „z wielkiej płyty”.

Począwszy od 2006 r., corocznie w osiedlach przewidzianych w programie rewitalizacji, zwłaszcza w Nowej Hucie i Azorach oraz na Dąbiu dokona się odnowy zieleni i chodników na łącznej powierzchni 10 ha. Konieczna jest poprawa walorów technicznych, funkcjonalnych, przestrzennych i estetycznych osiedli mieszkaniowych. W osiągnięciu tego pomóc mogą takie instrumenty, jak kontynuowanie remontów zarówno z zasobów Miasta, jak i poprzez wsparcie finansowe wspólnot mieszkaniowych i właścicieli budynków prywatnych.

Ważną kwestią pozostaje dostosowanie budynków mieszkalnych do możliwości osób niepełnosprawnych. Celem władz Miasta jest zapewnienie mieszkańcom warunków do swobodnego pozyskiwania mieszkań o wysokim standardzie.

12

W Krakowie z roku na rok przybywa budynków wymagających działań remontowych.

W 2010 roku ich liczba przekroczyła 4,9 tys. W porównaniu z 2009 rokiem wydano ponad dwa razy więcej nakazów rozbiórek budynków, w tym 3 dotyczące budynków mieszkalnych.

Od 2006 roku nie przeprowadzono żadnej rozbiórki budynku mieszkalnego.

W 2008 r. oddano do użytku 6621 mieszkań, w 2009 r. 10 344, natomiast w 2010 r. nastąpił wyraźny regres i oddano do użytku 4716 mieszkań. W 2010 roku odnotowano wyraźny spadek liczby oddanych mieszkań w porównaniu z rokiem ubiegłym. Średnia powierzchnia użytkowa mieszkania oraz powierzchnia w przeliczeniu na jedną osobę nieznacznie wzrosły, osiągając odpowiednio 56,8 m kw. oraz 24,5 m kw. Średnie ceny ofertowe mieszkań na rynku pierwotnym kształtowały się w przedziale od 4 750 PLN/m kw. do 14 130 PLN/m kw. Średnia stawka czynszu komunalnego spadła do poziomu 6,37 PLN/m kw., natomiast stawka czynszu za lokal socjalny utrzymana została na poziomie z 2008 roku i wynosiła 1,54 PLN/m kw. Wydatki budżetu miasta na mieszkalnictwo spadły o ponad 2% w stosunku do roku ubiegłego. Według danych uzyskanych z miejskiego ośrodka pomocy społecznej miasto nie prowadzi ewidencji eksmisji z lokali mieszkalnych. Warto dodać, analizując kwestie zasobów mieszkaniowych, że w roku 2007 w zasobach mieszkań komunalnych znajdowało się 23.198 mieszkań, mieszkań zakładowych było 3.106, a mieszkań spółdzielczych 101.815. W zasobach Towarzystwa Budownictwa Społecznego w Krakowie było 4.741 mieszkań, a do osób fizycznych należało 170.692 mieszkania.

Według Banku Danych Lokalnych w Krakowie w roku 2007 było 304 536 mieszkań, a w 2010 326 208 mieszkań. W zasobach gminy w 2007r. były 23 198 mieszkania, w 2009 – 21 593 mieszkań. W dyspozycji spółdzielni mieszkaniowej, w 2007r. było 101 815 mieszkań, w 2009 – 77 553. W zasobach zakładów pracy – 3 106 mieszkań w 2007r., w 2009 - 1694.

Osoby fizyczne posiadały 170 692 mieszkań w 2007r. Skarb państwa posiadał w 2009r. – 740 mieszkań. Towarzystwo Budownictwa Społecznego 4741 w 2007, a w 2009 – 4 863 mieszkań. Wspólnoty mieszkaniowe miały w 2009r. w dyspozycji 134 373mieszkań. W 2009r. gmina posiadała 947 mieszkań socjalnych o łącznej powierzchni 33 293m2. g) Kwestie związane z usamodzielnieniem mieszkaniowym osób opuszczających placówki opiekuńczo-wychowawcze i rodziny zastępcze (Dane z 2005 roku– źródło Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych, dane z 2010 roku Sprawozdanie MPiPS - 03).

W 2005r. wśród 307 tysięcy gospodarstw domowych w Krakowie ponad 192 tysiące było gospodarstwami rodzinnymi, a więc żyła w nich co najmniej jedna rodzina. Łącznie w czasie spisu powszechnego doliczono się 201 132 rodzin. Zarówno w województwie, jaki w Krakowie dominują rodziny pełne, czyli mające obydwoje współmałżonków, jednak prawie 25% stanowią rodziny niepełne. W Krakowie 150 179 rodzin (prawie 75% ogółu) było rodzinami z dziećmi, w tym 109 483 rodzin z dziećmi do lat 24 pozostającymi na utrzymaniu.

Dominują tu rodziny z 1 dzieckiem, natomiast znacznie rzadziej pojawiają się wielodzietne. Średnio w rodzinie krakowskiej jest 1,56 dzieci do lat 24 pozostających na utrzymaniu.

W 2005 roku w Krakowie poradnictwem specjalistycznym łącznie objęto 6 445 rodzin (w 2010 roku – 6 107). W 2005 roku w Krakowie funkcjonowały 23 placówki opiekuńczo– wychowawcze wsparcia dziennego, które zapewniły 1 561 miejsc. Natomiast w 2010 roku liczba placówek opiekuńczo – wychowawczych wsparcia dziennego wyniosła 36 (liczba miejsc 2 137, skorzystało 4 105 osób). Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Krakowie, bez względu na typ, objął pomocą 694 rodziny zastępcze. W 2010 roku MOPS Karków objął pomocą 599 rodzin zastępczych (820 dzieci umieszczonych w rodzinach zastępczych).

13

W Krakowie, w 2005 roku funkcjonowały 23 całodobowe placówki opiekuńczo – wychowawcze zapewniające 644 miejsca (w 2010 roku 28, liczba miejsc –548, skorzystało – 878 osób).

W 2005 roku Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Krakowie udzielił pomocy związanej z usamodzielnieniem 552 wychowankom rodzin zastępczych i placówek opiekuńczo – wychowawczych. W 2010 roku liczba udzielonej pomocy związanej z usamodzielnieniem wyniosła 451. Zapewnienie opieki dzieciom jej pozbawionej w formach najbardziej zbliżonych do środowiska rodzinnego, na czas kryzysu rodziny naturalnejw ramach realizacji tego przedsięwzięcia podejmowane będą głównie działania polegające na zapewnieniu całodobowej opieki dzieciom jej pozbawionej. O ile to możliwe w formach zbliżonych do rodzinnych lub w przypadku konieczności w formach instytucjonalnych dostosowanych do ich potrzeb i problemów.

Wspieranie właściwego pełnienia ról społecznych w rodzinach wychowujących dzieci, w celu ograniczenia liczby dzieci pozbawionych opieki rodziców naturalnych- w ramach realizacji tego przedsięwzięcia podejmowane będą głównie działania polegające na wspieraniu rodzin intensywnym oddziaływaniem w formie pracy socjalnej, poradnictwa i terapii rodzinnej.

3. Ogólna charakterystyka problemów społecznych na obszarze Partnerstwa Lokalnego. a) Krótka charakterystyka problemów społecznych występujących na terenie zawiązanego Partnerstwa na podstawie DR. Charakterystyka problemów społecznych występujących na terenie związanego Partnerstwa na podstawie Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych dla Miasta Krakowa 2007 – 2013 oraz Strategii Rozwoju Krakowa.

Strategia Rozwoju Krakowa formułuje wyobrażenie pożądanych cech Miasta Krakowa w perspektywie kilkunastu lat. Tak sformułowana wizja brzmi następująco: „Kraków miastem obywatelskim, zapewniającym wysoką jakość życia mieszkańców i zrównoważony rozwój– europejską metropolią, konkurencyjnym ośrodkiem nowoczesnej gospodarki opartej na potencjale naukowym i kulturowym”. W sferze społecznej Strategia Rozwoju Krakowa, odwołuje się do celu strategicznego I: „Kraków miastem przyjaznym rodzinie, atrakcyjnym miejscem zamieszkania i pobytu”, zoperacjonalizowanym dwóm celom operacyjnym: 1. zapewnienie ochrony statusu i warunków bytowych rodziny, 2. tworzenie warunków udziału w rozwoju społeczności osobom i grupom zagrożonym wykluczeniem społecznym.

Zadaniem władz samorządowych ( wyrażonym w Strategii Rozwoju Krakowa) jest zrównoważony rozwój Miasta. Warto zwrócić uwagę, iż znacząca grupa mieszkańców Krakowa (około 75 500 osób korzystających z pomocy społecznej, co stanowiło w 2005 r. około 10% mieszkańców Miasta) będzie mogła skorzystać ze wsparcia w rozwiązywaniu ich problemów. Bez wsparcia osoby te, w związku z brakiem odpowiedniego potencjału własnego, pozostaną na marginesie społeczności lokalnej Miasta. Do poprawy jakości życia grup zagrożonych marginalizacją dążyć należy przez wykorzystanie aktywności osób, rodzin i środowiska lokalnego przy pełnym zaangażowaniu możliwości, środków i zasobów instytucji publicznych miasta Krakowa. Natomiast w 2010r. świadczeniami pomocy społecznej(środowiskowej) objęto 24 771 osób w 13 300 rodzinach. Ogółem według danych zawartych w Sprawozdaniu rocznym MOPS pomocą objęto 21391 rodzin składających się 14

z 38 271 osób, co stanowi ok. 5% mieszkańców. Natomiast wg. Danych zawartych w Sprawozdaniu MPiPS - 03 za 2010r. wskazano w Dziale 3, że świadczeniami w formie decyzji objęto 20 689 osób i 28 830 osób w rodzinach. Pomocą w formie pracy socjalnej objęto 18 773 rodzin i 33 982 osoby w tych rodzinach.

W Strategii Rozwoju Krakowa z 2005 roku wśród celów operacyjnych, które mogą nawiązywać do pomocy społecznej można wymienić trzy: I-5. Zapewnienie mieszkańcom właściwego poziomu bezpieczeństwa zdrowotnego. Zwraca się tu uwagę na zdolność szybkiego reagowania w stanach kryzysowych. Programy sektorowe przypisane temu sektorowi to Gminny Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych.

I-6. Zapewnienie ochrony statusu i warunków bytowych rodziny, w opisie celu wymienia się nakierowanie systemu pomocy społecznej na rekompensowanie różnic socjalnych rodzinom najuboższym. Pomoc mieszkaniowa z preferencją rodzin wielodzietnych. Rezygnacja z instytucjonalnych form opieki nad dzieckiem, do tego celu nie przypisano programów sektorowych.

I-7. Tworzenie warunków udziału w rozwoju społeczności osobom i grupom zagrożonych wykluczeniem. W opisie celu wskazuje się, że z pomocy społecznej korzystało około 75 500 osób co stanowiło 10% mieszkańców miasta. Wskazuje się iż liczba zagrożona wykluczeniem społecznym rośnie, a zadaniem samorządu jest łagodzenie i rozwiązywanie problemów społeczności lokalnej, aby zapobiegać wykluczeniu, marginalizacji grup i osób nieporadnych.

Do tego celu przypisano: - Powiatowy Program Działania na Rzecz Osób Niepełnosprawnych, - Gminny i Powiatowy Program Pomocy Społecznej, - Program Rozwoju Ekonomii Społecznej, - Program Współpracy Samorządu Miasta Krakowa z Organizacjami Pozarządowymi.

Analizując powyższe dokumenty można stwierdzić iż działania samorządu na rzecz osób zagrożonych wykluczeniem społecznym stanowią dość istotny wymiar w całości zadań samorządu. Potwierdzeniem tego są środki finansowe przeznaczane na zadania własne i własne obowiązkowe gminy, co obrazuje Sprawozdanie roczne z działalności MOPS i Sprawozdanie MPiPS- 03. Sprawą oceny jest, czy wysokość środków, zasobów organizacyjnych i instytucjonalnych jest wystarczająca w stosunku do występujących potrzeb.

Jak wynika ze Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych wykluczenie wiąże się z następującymi problemami: 1) Niepełnosprawność. W Krakowie według danych zawartych w strategii populacja niepełnosprawnych liczyła 144905 osób tj. 19,13% liczby mieszkańców. Jest to wskaźnik wyższy od średniej krajowej- 14,3%. %8,23% stanowiły kobiety.

Stosunkowo niski jest udział dzieci- 2,17%. Udział dzieci niepełnosprawnych (31380) w ogólnej liczbie dzieci stanowi 2,5%. Orzeczenie o niepełnosprawności posiada 89% niepełnosprawnych. Z tytułu niepełnosprawności w 2004 r. udzielono pomocy 8364 rodzinom, a w 2010 r. 8734. Tylko 1243 osoby niepełnosprawne były zarejestrowane jako bezrobotne, 2) Starość. Na terenie Krakowa w roku 2004 w wieku poprodukcyjnym zamieszkiwało 129 389 osób, co stanowiło 17,08% ogółu mieszkańców. W roku 2010 odsetek ten wzrósł do 19,3%. W diagnozie nie odniesiono się do liczby osób w tzw. wieku sędziwym, 3) Bezrobocie. W 2005 r. stopa bezrobocia wynosiła 5,9% i było to około 28 407 osób.

Natomiast w roku 2010 liczba zarejestrowanych bezrobotnych to 18 700, a stopa bezrobocia wynosiła 4,7%. Prawo do zasiłku posiadało w tym roku 3509 osób.

Z pomocy społecznej z powodu bezrobocia skorzystało w 2010 r. 4796 rodzin, 15

4) Uzależnienie. Według szacunków Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych szacuje się, że w miastach wielkości Krakowa funkcjonuje 16 tys. uzależnionych- 2% populacji, 32 tys. osób współuzależnionych- 4%, 32 tys. dzieci wychowujących się w rodzinach alkoholików, 40-56 tys. pijących szkodliwie (5-7% populacji), 43 tys. osób (zwłaszcza dzieci) wobec których stosowana jest przemoc0,5% populacji i 1,6 tys. osób uzależnionych od narkotyków- 0,2% populacji. W roku 2010 z powodu alkoholizmu przyznano pomoc dla 882 rodzin, a z powodu narkomanii dla 100., 5) Okres dłuższej izolacji po pobycie w zakładzie karnym. W roku 2004 z pomocy społecznej po opuszczeniu zakładu karnego skorzystało 177 osób, a w roku 2010- 333 osoby. Natomiast z powodu długotrwałej choroby z pomocy społecznej skorzystało w 2010 r. 8701 osób, 6) Ryzykowne zachowania dzieci i młodzieży. Przestępczość nieletnich to przede wszystkim: kradzież cudzej rzeczy, kradzież z włamaniem, przestępstwa rozbójnicze, bójki i pobicia, przestępstwa narkotykowe, które stanowiły w 2005 r. 58,6% ogółu przestępstw nieletnich. W Krakowie pojawia się także zjawisko tzw. „dzieci ulicy”, których liczbę szacuje się na 1372 osoby, 7) Ubóstwo. Według danych zawartych w strategii w roku 2005 w sferze zainteresowania pomocy społecznej znalazło się 26 762 rodzin, natomiast w roku 2010- 15 407 rodzin, w których zamieszkiwało 28 830 osób. b) Hierarchia problemów społecznych na podstawie DR na podstawie Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych, Strategii Rozwoju Krakowa, Sprawozdania z działalności MOPS w Krakowie za 2010 r. oraz Sprawozdania MPiPS - 03 za 2010 r.

Przedsięwzięcia planowane do realizacji w ramach kierunku priorytetowego tj. „intensyfikacja działań zapobiegających negatywnym zjawiskom powodującym powstawanie zjawiska wykluczenia społecznego” na podstawie Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych: 1. Wspieranie inicjatyw indywidualnych i społecznych w zakresie uczestnictwa zawodowego i społecznego osób niepełnosprawnych; W ramach realizacji tego przedsięwzięcia podejmowane będą działania polegające na rozwijaniu całościowego podejścia do rehabilitacji i aktywizacji osób niepełnosprawnych, aby zmotywować osobę niepełnosprawną do poszukiwania możliwości rozwoju oraz aktywności zawodowej i społecznej.

2. Organizowanie wsparcia osobom starszym, w normach zapewniających możliwie pełne uczestnictwo społeczne, adekwatne do stanu zdrowia i sprawności; W ramach realizacji tego przedsięwzięcia podejmowane będą działania polegające na zlecaniu oraz organizacji form wsparcia środowiskowego dla osób starszych, służących rozwijaniu różnorodnych form aktywności i zaspakajaniu potrzeb seniorów poprzez organizację zajęć kulturalnych, rekreacyjnych i rehabilitacyjnych.

3. Tworzenie warunków bezdomności;

i

programów

zapobiegających

powstawaniu

sytuacji

16

W ramach realizacji tego przedsięwzięcia podejmowane będą głównie działania polegające na realizacji świadczeń rodzinnych i świadczeń z pomocy społecznej oraz prowadzeniu poradnictwa specjalistycznego i pracy socjalnej wobec osób zagrożonych bezdomnością.

4. Zwiększenie dostępności usług o charakterze profilaktyki i wczesnej interwencji w zakresie nadmiernego picia, uzależnienia od alkoholu i środków psychoaktywnych; W ramach realizacji tego przedsięwzięcia podejmowane będą głównie działania polegające na wdrażaniu programów profilaktyczno – terapeutycznych, interwencyjno – pomocowych i readaptacyjnych w zakresie nadmiernego picia, uzależnienia od alkoholu i środków psychoaktywnych.

5. Rozwój form wspierania zatrudnienia w celu powstrzymania procesu wykluczenia społecznego osób bezrobotnych; W ramach realizacji tego przedsięwzięcia podejmowane będą głównie działania polegające na wdrażaniu programów reintegracji osób bezrobotnych, organizacji i wdrażania działań zatrudnieniowych: robót publicznych, prac społecznie użytecznych oraz innych form wspieranego zatrudnienia finansowanych ze środków UE. 6. Wspieranie inicjatyw i budowa programów o charakterze wczesnej interwencji w zakresie ograniczenia społecznych i zawodowych skutków karania oraz społecznych i zawodowych skutków chorób psychicznych; W ramach realizacji tego przedsięwzięcia podejmowane będą głównie działania polegające na wdrażaniu programów służących utrzymaniu uprawnień do lokali przez osoby poddane dłuższej izolacji, podtrzymywaniu kontaktu ze prosowiskiem, co w konsekwencji doprowadzi po zakończeniu okresu izolacji do łatwiejszego wejścia w role społeczne i zawodowe.

7. Zapewnienie wsparcia osobom w sytuacjach kryzysowych i nieporadnym życiowo w celu umożliwienia im kontynuacji pełnienia ról społecznych i zawodowych; W ramach realizacji tego przedsięwzięcia podejmowane będą głownie działania polegające na zapewnieniu osobom i rodzinom tego wymagającym wsparcia w formie interwencji kryzysowej, poradnictwa specjalistycznego, terapii rodzinnej oraz pracy socjalnej.

Podstawowym celem Samorządu Miasta jest skuteczne zaspokajanie zbiorowych potrzeb wspólnoty samorządowej. Centralnym punktem odniesienia tych działań winno być dobro rodziny. Prawidłowo funkcjonująca rodzina może rozwiązać wiele problemów socjalnych.

Szczególną troską Miasta otoczyć należy rodziny wielodzietne.

W Sprawozdaniu z realizacji Strategii Rozwiązywania Problemów społecznych Krakowa za lata 2007- 2009 wskazano, że poziom wykonania wskaźników rezultatów zaplanowanych działań zapewnił wdrożenie polityk rozwoju w sferze spraw społecznych.

W żadnym z dokumentów strategicznych nie uszeregowano wyraźnie hierarchii problemów społecznych. Można natomiast uszeregować ważność problemów społecznych biorąc pod uwagę dane statystyczne i nakłady finansowe na realizację działań związanych z tymi kwestiami społecznymi. I tak analizując liczbę osób korzystających z pomocy społecznej, największą kategorią są świadczenia przyznane z powodu niepełnosprawności8734 osoby, a sami niepełnosprawni stanowią ponad 19% populacji Krakowa. Następną kategorią powodów przyznania pomocy jest długotrwała lub ciężka choroba, z powodu której 17

w roku 2010 pomoc otrzymało 8701 osób. Według danych Małopolskiego Urzędu Wojewódzkiego liczba pacjentów w roku 2010 wyniosła 210 354 osoby. Nie podaje się ile stanowią osoby przewlekle chore. Następnym znaczącym problemem jest bezrobocie, z powodu którego świadczenia otrzymało 4796 osób. Stopa bezrobocia wynosi w Krakowie 4,7% i jest jedną z niższych w kraju. Następnym w kolejności powodem przyznania pomocy są uzależnienia (alkoholizm i narkomania)- 982 osoby otrzymały pomoc z tego tytułu.

Z powodu bezdomności świadczenia otrzymało w 2010 r. 876 osób. Chociaż w sprawozdaniu MOPS za rok 2010 mówi się o liczbie 1540 gospodarstw domowych i 1670 osób w tych gospodarstwach. W niektórych materiałach mówi się o liczbie bezdomnych 2000 – 2200, ale nie jest to potwierdzone żadnymi statystykami.

Problem

Liczba gospodarstw domowych

Odsetek wszystkich rodzin (w%)

Ogółem

15 407

-

Bezdomność

876

5,69

Potrzeba ochrony macierzyństwa

567

3,68

Bezrobocie

4 796

31,13

Niepełnosprawność

8 734

56,69

Długotrwała lub ciężka choroba

8 701

56,47

Bezradność w sprawach opiekuńczo – wychowawczych – rodzina niepełna

2 037

13,22

Bezradność w sprawach opiekuńczo – wychowawczych – rodzina wielodzietna

294

1,91

Alkoholizm

Narkomania

882

100

5,72

0,65

Trudności w przystosowaniu się do życia po zwolnieniu z zakładu karnego

333

2,16

Brak umiejętności w przystosowaniu się do życia młodzieży opuszczającej placówki opiekuńczo - wychowawcze

98

0,64

Przemoc w rodzinie

195 Tabela 1 Przyczyny korzystania ze świadczeń pomocy społecznej w 2010 roku.

1,27

Źródło: Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Krakowie – MPiPS - 03).

18

c) Przedstawienie problematyki bezdomności w kontekście innych problemów społecznych na podstawie DR. Opracowano na podstawie Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Krakowa 2007 – 2013, Sprawozdania z rocznego składanego radzie gminy przez MOPS za 2010 r. oraz sprawozdania MPiPS – 03 za 2010 r.

O randze bezdomności wśród problemów społecznych decydują nie tylko trudne do uchwycenia parametry ilościowe, ale również dynamika zjawiska i zmiany w strukturze populacji. Jest to grupa bardzo mobilna, częściej niż inne grupy przemieszczająca się po kraju, bądź nie korzystająca z oferowanych oficjalnie form pomocy, co dodatkowo utrudnia ich ewidencje. Dlatego brak jest dokładniejszych informacji i skali tego zjawiska. W Polsce liczbę osób bezdomnych określa się na od 30 do nawet 300 tys. Rozbieżności te mogą wynikać z faktu, ze wiele osób bezdomnych uzyskuje pomoc z kilku źródeł co powiększa w statystykach ogólna ich liczbę. Jedynym miarodajnym źródłem w tym zakresie jest liczba osób, którym formalnie udzielona została pomoc przez ośrodki pomocy społecznej. Liczba ta ulega okresowym zmianom, oscylując wokół wartości 30 tys. W 2002 roku liczba ta wynosiła 31 382 osoby. Ze sprawozdań organizacji pozarządowych, nadsyłanych do MPiPS w związku z udzielonymi dotacjami na organizowanie pomocy skierowanej do osób bezdomnych wynika, że udzielają one pomocy ok. 80 – 130 tys. osobom.

Jak wynika ze Sprawozdania MPiPS – 03 najczęstszymi przyczynami ubiegania się o pomoc społeczną w Krakowie były w 2010r.: niepełnosprawność – 8734 rodzin, długotrwała choroba – 8701 rodzin, bezrobocie – 4796 – rodzin, bezradność w sprawach opiekuńczo – wychowawczych – 2 037 rodzin, alkoholizm – 882 rodzin. Bezdomność dotyczyła 876 rodzin. Jednak wg. Sprawozdania z działalności MOPS za 2010r. pomocy udzielono 1540 rodzinom bezdomnych.

Na terenie Gminy Miejskiej Kraków - z kolei wg szacunków MOPS – w ciągu roku przebywa około 2000 – 2200 osób bezdomnych. Jednocześnie w Krakowie ok. 11% spośród bezdomnych stanowią kobiety, natomiast ok. 89% stanowią mężczyźni. Wiek osób bezdomnych zamyka się głównie w przedziałach: 40-60 lat, około 50% osób, 20-40 lat około 24% osób. Głównymi miejscami pobytu bezdomnych są miejsca czasowego zakwaterowania przeznaczone dla bezdomnych, dworce, węzły ciepłownicze, baraki, pustostany, klatki schodowe i ogródki działkowe.

W strategii rozwoju Krakowa problem bezdomności się nie pojawia. Można go zlokalizować w celu I-7 i Tworzenie Warunków udziału w rozwoju społeczności osobom i grupom zagrożonych wykluczeniem społecznym. Natomiast w strategii rozwiązywania problemów społecznych bezdomność jest jednym z obszarów społecznie wrażliwych, objętych strategią. d) Hierarchia problemów społecznych w ujęciu osób kluczowych (IDI) Zgodnie z przyjętą metodologią w projekcie diagnoz lokalnych realizowanych w ramach Gminnego Standardu Wychodzenia z Bezdomności, jednym z jej elementów było przeprowadzenie wywiadów pogłębionych z tzw. „osobami kluczowymi” z każdego Partnerstwa Lokalnego.

Celem tej fazy badań było uzyskanie opinii, ocen, uwag oraz propozycji tzw. „kluczowych informatorów” na temat funkcjonowania lokalnego systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie:

19

a) postrzegania bezdomności jako lokalnego problemu społecznego (w tym: charakterystyka bezdomności – ewentualnie – dynamika zmian, najważniejsze potrzeby, próba oceny skali zjawiska, stosunek lokalnej społeczności do bezdomności oraz opinie przedstawicieli instytucji zajmujących się rozwiązywaniem problemów społecznych i lokalnych elit); b) funkcjonowania systemu pomocy osobom bezdomnym w wymiarze prewencji, pomocy doraźnej i integracji społecznej (w tym: adekwatności, skuteczności i efektywność działań; oceny potrzeby i możliwość wprowadzenia modyfikacji w funkcjonowaniu programów/instytucji/organizacji, postulowanie zmian); c) współpracy międzyinstytucjonalnej (w tym: formy i zakresu kooperacji, powiązań nieformalnych w kontekście funkcjonowania instytucji działających na rzecz osób bezdomnych, postulowanie zmian).

Celem podjętych czynności badawczych było zgromadzenie materiału jakościowego – w postaci opinii i postulatów, rozwiązań oraz propozycji modyfikacji działania systemu pomocy (lub konkretnych instytucji).Ważne było również sporządzenie ocen lokalnych uwarunkowań, które mogą służyć zilustrowaniu i głębszej interpretacji danych uzyskanych w oparciu o metody ilościowe (WK z OB).

Respondentami w tej części badań dla Krakowa były osoby posiadające wiedzę na temat funkcjonowania systemu pomocy osobom bezdomnym na danym obszarze: przedstawiciele Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej, służby zdrowia oraz organizacji pozarządowych.

Zostali oni wyłonieni w drodze konsultacji z przedstawicielami Partnerstwa Lokalnych.

Ogółem w Krakowie zrealizowano wywiady pogłębione z siedmioma osobami kluczowymi.

Zgodnie z zaleceniami wywiady realizowano w warunkach zapewniających respondentowi swobodę wypowiedzi oraz poufność. Najczęściej były to miejsca wybrane przez samego badanego (gabinet, pokój pracy).

Przed rozpoczęciem wywiadu respondenci byli informowani o celu badania i sposobie wykorzystania wyników. Badanym wyjaśniano, że ich wypowiedzi – nagrywane na dyktafon – zostaną wykorzystane wyłącznie na użytek badaczy, gwarantując im tym samym spełnienie zasady anonimowości i poufności wywiadu.

Po zakończeniu wywiadu badani wypełniali ankiety oraz byli proszeni o udostępnienie dokumentacji lub materiałów dotyczących reprezentowanych przez nich instytucji.

W Krakowie badanie jakościowe zrealizowane zostało w terminie 29–30 listopada 2011 roku .

Zgodnie z zaleceniami bezpośrednio po przeprowadzeniu wywiadu, badacz zapoznawał się z jakością i kompletnością nagrania (przegrywano je z dyktafonów na pamięć komputera stacjonarnego), sporządzał wstępną wersję raportu z wywiadu indywidualnego (transkrypcja) oraz weryfikował kompletność informacji podanych przez respondentów w ankietach.

Należy dodać, że respondenci chętnie udzielali odpowiedzi na zadawane pytania, choć niektóre z nich niejednokrotnie sprawiały im spore trudności. Najczęściej trudność polegała na analitycznym ujęciu zjawisk i procesów związanych ze specyfiką funkcjonowania wypracowanego na terenie Partnerstwa Lokalnego „systemu pomocy osobom bezdomnym”.

Również pytania o współpracę międzyinstytucjonalną sprawiały badanym dużo problemów, kiedy proszono o ich drobiazgową charakterystykę.

Według badanych problem bezdomności nie jest problemem społecznym o największym znaczeniu dla gminy i miasta Kraków, aczkolwiek, na tyle dużym, że jest on zauważalny oraz istotny, co obrazuje cytat z wypowiedzi badanego K5: „Jest to problem, który jest bardzo widoczny w mieście Krakowie, więc myślę, ze sam fakt, ze obecność osób bezdomnych w mieście no już wskazuje na to, ze jest to problem, który dotyczy tego miasta”.

20

W mieście Krakowie problem bezdomności jest tym bardziej dotkliwy, gdyż ze względu na fakt, iż miasto ma stosunkowo dobrze rozwinięty system wsparcia dla osób bezdomnych, chcą z niego korzystać osoby bezdomne spoza gminy Kraków, co niejednokrotnie powoduje przesilenie systemu wsparcia powyższy fakt stwierdza badany K5: „W Krakowie ten problem jest dotkliwy, Kraków jest miastem o bardzo dobrze zorganizowanej sieci pomocy, to sprawia, że bezdomnych jest bardzo dużo, sporo jest osób napływowych’. K5.

Badani twierdzą, ze problemu bezdomności nie powinno się analizować jako osobnego problemu społecznego, lecz powinno się go postrzegać jako skutek innych problemów społecznych, z którymi borykają się mieszkańcy gminy Kraków, co obrazuje cytat z wypowiedzi badanego K1: „ Bezdomność jest już jakby tą widoczną, bardzo widoczną treścią problemów społecznych, jakby owocem problemów społecznych Krakowa, które zbiegają się z tym, co widzimy”.

Według opinii badanego K1, najpoważniejszymi problemami społecznymi, które bardzo często prowadzą do bezdomności są ubóstwo, uzależnienie alkoholowe oraz bezrobocie. Opinię badanego K1 obrazują wypowiedzi: „Mówienie tutaj o bezdomności jako odrębnym problemie jest tutaj trochę błędem, natomiast problemem jest bieda, problemem jest to, ze ludzie muszą opuszczać mieszkania(…), problem jest alkoholizm, który się szerzy, na każdym osiedlu jest kilka budek ze sprzedażą alkoholu, ludzie umierają pod tymi sklepikami, tracą wszystko” oraz „ Przerażająca jest ilość ludzi młodych, którzy nie potrafią się odnaleźć, to są skutki na pewno bezrobocia, trudności w znalezieniu pracy, teraz po studiach wyższych znaleźć pracę jest ogromny problem (…), a więc problem z pracą”.

W opinii badanych znaczącym problemem społecznym są także choroby psychiczne oraz zaburzenia relacyjne, co powoduje często dysfunkcyjność rodzin. Mówi o tym w swojej wypowiedzi badany K5: „Choroby psychiczne, były są i będą i myślę, ze to jest widoczne w kuchni u nas, zaburzenia relacyjne, dysfunkcyjność w domu i to jest, te osoby, które są zagrożone bezdomnością czy które nie mają wzorców i którymi tak na prawdę my się najbardziej jak gdyby chcemy skupić chcemy im jak gdyby pomóc”.

Gmina Kraków boryka się z licznymi problemami, najpoważniejsze to: ubóstwo, brak zatrudnienia dla ludzi młodych, rodziny dysfunkcjonalne, starość i niepełnosprawność.

Problemu bezdomności nie da się analizować oddzielnie od innych problemów społecznych, ponieważ jest ona ich skutkiem, wśród ludzi młodych bezdomność bardzo często wynika z znaczących problemów gminy i miasta Kraków, jakimi są brak zatrudnienia dla ludzi młodych, pochodzenie z rodzin dysfunkcjonalnych, ubóstwo czy uzależnienia.

Wśród osób w podeszłym wieku bardzo często przyczyną bezdomności jest znaczący problem społeczny, jakim jest starość, niepełnosprawność oraz ubóstwo.

4.Szczegółowa analiza problemu bezdomności w kontekście materiałów zastanych (DR) a) Dane ilościowe dotyczące bezdomności gromadzone przez ośrodki pomocy społecznej (DR). Opracowano na podstawie Sprawozdania SAC, MPiPS-03, Sprawozdania z działalności MOPS, Badań – Analiza danych dotycząca bezdomnych w Krakowie za 2007r.

W różnych materiałach przedstawia się różne dane dotyczące liczby bezdomnych.

W sprawozdaniu SAC mówi się o liczbie zdiagnozowanych bezdomnych – 861, natomiast na terenie placówek przebywało 457 osób. Poza placówkami przebywało 455 osób co po zsumowaniu daje liczbę 912 osób. Natomiast w sprawozdaniu MPiPS-03 mówi się o 878 rodzinach i 962 osobach, którym udzielono pomocy z powodu bezdomności. Natomiast w 21

sprawozdaniu z działalności MOPS za rok 2010 pomoc z powodu bezdomności otrzymało 1540 rodzin, a w nich 1670 osób. Wymieniane są również szacunkowe dane o liczbie przebywających bezdomnych na terenie Krakowa: 2000 – 2200 osób materiały MOPS i ROPS w Krakowie. Nie są one potwierdzone żadnymi badaniami.

Na zlecenie MOPS Przeprowadzono badania pt. Analiza danych dotycząca bezdomnych w Krakowie. Autorami badań byli: Łukasz Borowiecki Agnieszka Otręba.

Kraków jako duży ośrodek miejski ściąga do siebie bezdomnych z pozostałych obszarów Polski. Nie ma pewności ilu spośród bezdomnych zamieszkujących województwo małopolskie mieszkało pierwotnie w Krakowie, a ilu do niego przybyło po staniu się osobą bezdomną. Zameldowanie na stałe na terenie województwa małopolskiego deklaruje 72,3% badanych bezdomnych, natomiast pozostałe 27,7% posiadało zameldowanie na stałe poza terenem województwa małopolskiego. Ankieterzy przeprowadzający badania dotarli do 456 osób bezdomnych, z których około 80% zgodziło się na przeprowadzenie wywiadu.

Przyczyny bezdomności Prawie co trzeci bezdomny jako jeden z powodów swojej bezdomności wskazał na fakt bycia zmuszonym do opuszczenia swojego mieszkania przez rodzinę, czego powodem były konflikty. Co dziesiąta osoba jako powód swojej bezdomności podała ucieczkę przed przemocą w rodzinie. Tak więc istotnym czynnikiem jest trudna sytuacja rodzinna, która w rezultacie prowadzi do bezdomności. 30% ze wszystkich przebadanych osób obarcza rodzinę odpowiedzialnością za swoją bezdomność. Prawie co trzecia osoba jako powód swojej sytuacji wskazała także na fakt, że została wymeldowana na skutek decyzji administracyjnej, a co piąta została eksmitowana z mieszkania. Można więc przypuszczać, ze taki stan rzeczy był rezultatem złej sytuacji materialnej, na którą to miało wpływ wiele czynników wewnętrznych. Jednym z nich może być bezrobocie (10% przebadanych osób), zadłużenie (7,9% przebadanych osób), opuszczenie zakładu karnego (4,9%).

Według Sprawozdania z działalności MOPS za 2010 r. w ciągu roku w Krakowie przebywa ok. 2 200 osób bezdomnych. W roku 2010 MOPS objął pomoc 1 540 gospodarstw osób bezdomnych (1670 osób w tych gospodarstwach).

Już w 2005 roku ROPS wskazywał, że osób bezdomnych jest około 2000 osób (www.rops.krakow.pl/raporty/wychodzeniezbezdomosci_12.doc). Na stronach MOPS Kraków wskazywana jest liczba 2200 osób (http://www.mops.krakow.pl/aktualnosci/2011/10/pomoc-dla-bezdomnych-w-zimie), a w strategii rozwiązywania problemów społecznych jest wskazana liczba osób bezdomnych w Krakowie 2000-2200. Świadczeniami finansowymi objęto łącznie 1125 osób bezdomnych w 1008 gospodarstwach, zaś pracą socjalną objęto 1409 gospodarstw prowadzonych przez osoby bezdomne. b) Metodologiczna oraz merytoryczna ocena diagnozy bezdomności.

Na zlecenie MOPS Kraków przeprowadzono w 2007r. badania „Analiza danych dotycząca bezdomnych w Krakowie”. Ankieterom udało się dotrzeć do 456 bezdomnych, z których 80% zgodziło się na udział w badaniu. Badania dotyczyły: warunków mieszkaniowych, pochodzenia bezdomnych, przyczyn bezdomności, profilu edukacyjnego bezdomnych, spraw zdrowotnych i pracy.

Ze względu na rozbieżność czasową badań tych nie można było wykorzystać w Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2007-2013. W Strategii Rozwoju Krakowa z 2005r. nie podano również danych dotyczących bezdomności, a wynikających z 22

prowadzonych badań. W dokumentach strategicznych pojawiają się liczby osób bezdomnych agregowane na podstawie danych MOPS. Są to dane mniej lub bardziej ogólne np. w Strategii rozwiązywania Problemów Społecznych wymienia się liczbę bezdomnych – 2200 osób podając przybliżone wskaźniki dotyczące płci i wieku. Natomiast w dokumentach sprawozdawczych takich jak Sprawozdanie MPiPS-03, Sprawozdanie z działalności MOPS, czy Sprawozdanie SAC- podawane są dane wynikające z analizy decyzji administracyjnych lub innych form świadczeń (niepieniężnych) agregowanych przez MOPS w Krakowie. c) Działania mające rozwiązywać problem bezdomności. Opracowano na podstawie: Sprawozdania z działalności MOPS za 2010r.

Pracownicy socjalni MOPS, na podstawie rozeznanych potrzeb osób objętych pomocą społeczną, opracowują i wdrażają działania skierowane na reintegrację społeczną i aktywizację członków społeczności lokalnej. „Akcja zima” Dział Pomocy Bezdomnym – Sprawozdanie z działalności MOPS za 2010r.

Celem głównym projektu było przeciwdziałanie zagrożeniu utraty zdrowia lub życia wskutek nadmiernego wychłodzenia organizmu osób bezdomnych przebywających w przestrzeni publicznej oraz miejscach niemieszkalnych na terenie Miasta Krakowa.

Program służy również przeciwdziałaniu zagrożeniem pożarami i zaczadzeniami wynikającymi z niewłaściwego korzystania z urządzeń grzewczych. Projekt socjalny realizowany był od stycznia do marca oraz od listopada do grudnia, przy współpracy ze Strażą Miejską, Policją i Strażą Ochrony Kolei. W ramach projektu podejmowane były interwencje w środowisku osób bezdomnych w godzinach nocnych w asyście funkcjonariuszy.

Przekazywano bezdomnych informacje na temat możliwości skorzystania z pomocy.

Uaktualniono także mapę miejsc pobytu osób bezdomnych na terenie Krakowa. W sytuacjach niecierpiących zwłoki bezdomnych przewożono do placówek noclegowych. W 2010 roku zorganizowano 15 wejść w środowisko osób bezdomnych, nawiązano 95 kontaktów w 52 miejscach na terenie całego Krakowa. „Bezpieczne ciepło” Dział Pomocy Bezdomnym– Sprawozdanie roczne MOPS za 2010r.

Projekt socjalny „Bezpieczne ciepło” realizowany był przy współpracy ze Strażą Miejską oraz Strażą Pożarną, w okresie od stycznia do marca 2010 roku. Celem projektu było ograniczenie sytuacji niebezpiecznych, z udziałem bezdomnych związanych z nieostrożną obsługą urządzeń grzewczych i przechowywaniem opału. W trakcie wizytowania miejsc pobytu bezdomnych (altanki, pustostany itp.) informowano napotkane osoby o zasadach bezpieczeństwa przeciwpożarowego oraz wytypowano miejsca pobytu osób bezdomnych wymagających monitorowania sytuacji. W 2010 roku zorganizowano 4 wejścia w środowisko osób bezdomnych, nawiązano 47 kontraktów w 41 miejscach na terenie całego Krakowa oraz skontrolowano 20 urządzeń grzewczych.

Projekt Streetwork – skuteczny kontakt - Sprawozdanie roczne MOPS za 2010r.

Skierowany jest do młodzieży w wieku 15 – 25 lat, zagrożonej wykluczeniem społecznym i zawodowym. Stanowi kontynuację działań podejmowanych przez MOPS w Krakowie od 2006 roku w obszarze młodzieży zagrożonej wykluczeniem społecznym.

Realizowany jest na terenie Dzielnic IV ( Prądnik Biały ) , XI ( Wola Duchacka ) oraz XII (Prokocim – Bieżanów) Gminy Miejskiej Kraków. Jest to projekt konkursowy w ramach Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki, Poddziałanie 7.2.1. Aktywizacja zawodowa 23

i społeczna osób zagrożonych wykluczeniem społecznym, którego budżet wynosi 1 709 330 zł. Głównym celem projektu jest podniesienie poziomu integracji społecznej 150 osób z grupy młodzieży – „dzieci ulicy” – przez poprawę ich funkcjonowania w szkole, w środowisku rodzinnym, w grupach rówieśniczych, ograniczenie ryzykownych zachowań dotyczących uzależnień, nabycie konstruktywnych umiejętności radzenia sobie z emocjami, agresją i stresem oraz nabycie wiedzy o instytucjonalnych formach pomocy i wykorzystanie jej w praktyce. W ramach świadczonej pracy socjalnej przeprowadzono 2 167 dyżurów w terenie, rekrutacją objęto 322 osoby w wieku 15 – 25 lat zagrożonych wykluczeniem społecznym z których projektem objęto 164 osoby.

Od początku trwania projektu 1 281 uczestników poszczególnych przedsięwzięć, w ramach organizacji różnorodnych form spędzania czasu wolnego, skorzystało z wyjść grupowych 31. Przeprowadzono warsztaty z zakresu profilaktyki uzależnień, zdrowego stylu życia oraz warsztaty z zakresu umiejętności funkcjonowania w grupie, szkole i rodzinie, w których uczestniczyło łącznie 67 osób. W kursach zawodowych wzięło udział 18 beneficjentów. Umożliwiono udział w zajęciach indywidualnych, rozwijających zainteresowania 30 osobom. Zajęcia te obejmowały m.in.: szkołę tańca, siłownię, lekcję śpiewu, zajęcia sportowe i na basenie.

Oprócz realizowanych wyżej wymienionych projektów, Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Krakowie udziela wsparcia finansowego i rzeczowego 1540 rodzinom bezdomnym, w których bytuje 1670 osób. Świadczeniami finansowymi objęto 1008 gospodarstw, a w nich 1125 osób bezdomnych. Przyznano następujące formy świadczeń: 1. Pomoc zakresie dożywiania dla 840 bezdomnych 2. Zasiłki okresowe dla 501 osób bezdomnych 3. Zasiłki celowe na zakup odzieży dla 173 osób 4. Zasiłki celowe na zakup węgla dla 55 osób 5. Zasiłki celowe na zakup leków dla 154 osób 6. Zasiłek w formie biletu kredytowanego dla 31 osób 7. Zasiłki stałe dla 257 osób 8. Składki na ubezpieczenie zdrowotne dla 253 osób 9. Sprawienie pogrzebu dla 31 osób Ponadto MOPS wspierał działania trzech placówek czasowego zakwaterowania i dwóch mieszkań chronionych dla bezdomnych mężczyzn, w których pomoc uzyskało 836 osób. Bezdomni mogli skorzystać z siedmiu punktów wydawania odzieży, ośmiu jadłodajni, sześciu punktów wydawania żywności, dwóch barów, dwóch łaźni. Osoby bezdomne mogą również korzystać z usług Ośrodka Interwencji Kryzysowej i funkcjonującego w nim poradnictwa specjalistycznego. W ośrodku dostępne jest również poradnictwo prawne, psychologiczne i rodzinne, realizowane w 9 filiach MOPS. Funkcjonuje również poradnictwo telefoniczne. Na potrzeby osób bezdomnych, uruchomiono trzy punktu konsultacyjnoinformacyjne, dwa kluby integracji społecznej i cztery punkty pomocy doraźnej.

W zakresie aktywizacji zawodowej w 2010r. jedna osoba skorzystała z prac interwencyjnych, 7 osób bezdomnych uczestniczyło w robotach publicznych, 21 w pracach społecznie użytecznych, a 23 w KIS. Pracą socjalną objęto 1409 gospodarstw prowadzonych przez osoby bezdomne. Osoby bezdomne biorą również udział w aktywizacji społecznej i zawodowej, w tym w projekcie PO KL. Z bezdomnymi przebywającymi poza placówkami pracuje trzech streetworkerów. d) Konkretne formy działań z bezdomnymi. Opracowano na podstawie: Dane ze Sprawozdania Realizacji Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych- 2009 rok, Sprawozdania z Działalności MOPS za 2010r.

24

Liczba uczestników grup wsparcia dla osób wychodzących z bezdomności/ 73 OB. Pracą socjalną objęto 1 180 OB. Schronienie - 702 OB. Zasiłki celowe- 606. Zasiłki stałe255. Zasiłki okresowe – 490. Składki na ubezpieczenia zdrowotne - 254 Posiłki- 544. Świadczeniami finansowymi objęto łącznie 1 125 osób bezdomnych w 1 008 gospodarstwach, zaś praca socjalną objęto 1 409 gospodarstw prowadzonych przez osoby bezdomne. Bezdomni korzystają z różnego typu pomocy materialnej i usługowej, analogicznie do wszystkich pozostałych osób korzystających z pomocy społecznej. Podobnie jak w przypadku innych klientów, w 2010 roku głównym instrumentem wsparcia osób bezdomnych był, z uwagi na skalę jego realizacji, program wieloletni „Pomoc państwa w zakresie dożywiania”. W ramach programu pomoc otrzymało 840 osób bezdomnych, na łączną kwotę 464 608,27 zł, średnia wartość pomocy na osobę (rocznie) wynosiła 553,11 zł, średnio miesięcznie pomocą objęto 369 osób. Jednocześnie w celu zaspokajania podstawowych potrzeb osób bezdomnych starających się o udzielenie pomocy społecznej w 2010 roku MOPS realizował również inne świadczenia: a) zasiłki okresowe (w części obligatoryjnej dotowane z budżetu państwa, a w części dodatkowej finansowane przez gminę) dla 501 gospodarstw domowych na łączną kwotę 377 767,95 zł. Średnia wartość pomocy na gospodarstwo wynosiła 754,03 zł rocznie, średnio miesięcznie pomocą objęto 219 gospodarstw domowych, b) zasiłki celowe: - z przeznaczeniem na zakup odzieży, dla 173 osób, na łączną kwotę 15 595 zł, średnia wartość pomocy na osobę wynosiła 90,14 zł rocznie, - z przeznaczeniem na zakup węgla, dla 55 osób, na łączną kwotę 23 700 zł, średnia wartość pomocy na osobę wynosiła 430,91 zł rocznie, - z przeznaczeniem na zakup leków, dla 154 osób, na łączną kwotę 18 233, 88 zł, średnia wartość pomocy na osobę wynosiła 122,74 zł rocznie, średnio miesięcznie pomocą objęto 22 osoby, c) zasiłki stałe dla 257 osób, na łączną kwotę 948 221,12 zł, średnia wartość pomocy na osobę wynosiła 3 689,58 zł rocznie, średnio miesięcznie pomocą objęto 176 osób , d) składki na ubezpieczenia zdrowotne dla 253 osób, na łączną kwotę 86 996,45 zł, średnia wartość pomocy na osobę wynosiła 343,86 zł rocznie, średnio miesięcznie pomocą objęto 162 osoby.

Zapewnienie schronienia: Z danych Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Krakowie wynika, iż w 2010 roku istniało 8 mieszkań chronionych (w 2009 roku – 10), w tym 2 dla osób bezdomnych, o liczbie miejsc – 11, skorzystało z placówki – 15 osób (w 2009 roku – 14 osób). W 2010 roku istniały 2 schroniska dla kobiet (liczba miejsc – 98, skorzystały – 154 osoby) oraz 1 noclegownia dla mężczyzn (liczba miejsc – 200, skorzystały – 682 osoby).

1.Dom Matki i Dziecka w Krakowie przy ul. Żywieckiej 16 w Krakowie Dom prowadzony jest przez Caritas Archidiecezji Krakowskiej. Placówka realizuje pomoc w formie całodobowego schronienia i zapewnienia wsparcia dla matek z dziećmi do 7 roku życia oraz kobiet w ciąży. W ramach prowadzonej działalności oferuje wsparcie psychologiczne, prawne, pedagogiczne oraz pomoc pracownika socjalnego i pielęgniarki.

Pomoc skierowana jest zarówno do kobiet bezdomnych jak i posiadających stałe miejsce pobytu, lecz nie mogących przebywać tam z rożnych przyczyn losowych. Głównym celem działań placówki jest motywowanie mieszkanek do uregulowania swojej sytuacji prawnej, kontynuowania nauki, zdobycia zawodu, poszukiwania pracy i mieszkania. Organizowano imprezy i uroczystości okolicznościowe na terenie domu, a także poza placówką we współpracy z innymi instytucjami. Na terenie domu zorganizowano grupę wsparcia dla matek prowadzoną przez pracownika socjalnego. Ponadto w odniesieniu do mieszkanek podejmujących pracę lub naukę świadczono pomoc w ramach projektu pn. „Ochronka” – miał 25

on na celu zapewnienie opieki nad dzieckiem na terenie placówki na czas nieobecności matki związanej z nauką lub pracą. Placówka zapewnia miejsca dla 45 matek z dziećmi. W roku 2010 zapewniono schronienie 70 osobom, w tym 32 matkom i 38 dzieciom. Z pobytu w placówce zrezygnowało 14 osób, w tym 7 matek i 7 dzieci.

2.Noclegownia i Schronisko dla Bezdomnych Mężczyzn w Krakowie przy ul.

Makuszyńskiego 19a Noclegownia prowadzona jest przez Polski Komitet Pomocy Społecznej Małopolski Zarząd Wojewódzki. Placówka zapewnia 200 miejsc noclegowych, w tym w części noclegowej (pobyt od godziny 16 do 8 rano) 138 miejsc oraz części schroniskowej (pobyt całodobowy) 62 miejsca, z czego dla 50 mężczyzn świadczone są usługi opiekuńcze.

Noclegownia i schronisko przeznaczone są wyłącznie dla mężczyzn pełnoletnich, bezdomnych lub czasowo pozbawionych schronienia, posiadających zameldowanie na terenie Gminy Miejskiej Kraków i nie mogących zapewnić sobie schronienia we własnym zakresie.

W sytuacji niecierpiącej zwłoki zapewnia się schronienie osobom spoza Gminy Miejskiej Kraków. Placówka oferuje pomoc psychologiczną, prawną i pomoc w formie pracy socjalnej.

Interwencyjnie udzielano pomocy rzeczowej dla nowoprzyjętych mieszkańców. W roku 2010 pomocą w formie schronienia objętych było ogółem 682 osoby (w części noclegowej – 496 osób, w części schroniskowej – 36 osób oraz 150 osób objętych usługami opiekuńczymi).

3.Mieszkania Chronione dla Bezdomnych Mężczyzn w Krakowie przy ul. Rostworowskiego i na os. Zielonym. Mieszkania Chronione prowadzone przez Caritas Archidiecezji Krakowskiej, przeznaczone są dla 11 bezdomnych mężczyzn posiadających ostatnie miejsce zameldowania na pobyt stały na terenie Krakowa. Adresatami tej formy wsparcia są osoby bezdomne, posiadające stałe źródło dochodu, mające możliwość usamodzielnienia się np. dążące do uzyskania samodzielnego mieszkania, podejmujące aktywne działania w kierunku wyjścia z bezdomności i uzależnień. Udzielano pomocy w rozwiązywaniu problemów mieszkaniowych. Mieszkańcy uczyli się samodzielnego życia, wywiązywali się ze stawianych przed nimi zadań mających na celu trening odpowiedzialności i zaradności życiowej. W 2010 roku z miejsc w mieszkaniach chronionych skorzystało łącznie 15 bezdomnych mężczyzn, 2 z nich usamodzielniło się i wynajęło pokój.

4.Wspieranie działalności charytatywnej w zakresie pomocy bezdomnym. Pomoc realizowana jest w formie schronienia, świadczona przez placówki funkcjonujące w ramach wspierania działalności charytatywnej. W 2010 roku udzielono takiego wsparcia 721bezdomnym.

5.Wspieranie działalności charytatywnej polegającej na umożliwieniu noclegu czynnym narkomanom pozbawionym schronienia oraz prowadzeniu działań na ich rzecz w zakresie profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych. Noclegownia dla Osób Uzależnionych FENIKS, ul. Krzemieniecka 63 – prowadzona przez Krakowskie Towarzystwo Pomocy Uzależnionym. W ramach zadania zapewnione są: noclegi, możliwość korzystania z łaźni, pralni, kuchni, świetlicy. Raz w tygodniu podopieczni mają możliwość spotkania się z pracownikiem socjalnym na terenie placówki. Podopiecznym wydawano żywność w postaci suchego prowiantu, jak również udzielano pomocy w postaci zakupu leków. W 2010 roku z pomocy noclegowni skorzystało 101 osób. Wszystkie osoby objęte były pomocą w zakresie rozwiązywania problemów uzależnień.

6.Wspieranie działalności charytatywnej polegającej na zapewnieniu schronienia dla bezdomnych mężczyzn Chrześcijański Ośrodek Pomocy Bezdomnym „Dom Łazarza”, ul.

Nowogródzka 8 - placówka prowadzona jest przez Stowarzyszenie Dobroczynne Betlejem.

Jest to placówka całodobowego pobytu zapewniająca schronienie bezdomnym mężczyznom.

W ramach swojej działalności zapewniła 34 miejsca noclegowe, całodobowe wyżywienie, podstawową pomoc medyczną (lekarz internista) oraz możliwość otrzymania podstawowych leków, środków opatrunkowych, środków higieny osobistej. W 2010 r. w placówce przebywało 58 bezdomnych mężczyzn.

26

7.Wspieranie działalności charytatywnej polegającej na zapewnieniu całodobowego schronienia dla bezdomnych mężczyzn. Dom Św. Brata Alberta, ul. Saska 9 - prowadzony jest przez Zgromadzenie Braci Albertynów. Zapewnia całodobowe schronienie dla 50 bezdomnych mężczyzn wychodzących z bezdomności. Jest formą mieszkania, w którym stworzono warunki do trzeźwego, samodzielnego i odpowiedzialnego życia przygotowującego osoby bezdomne do pełnej samodzielności. Zapewniono pobyt czterem osobom oczekującym na DPS. W 2010 r. pomocą objęte były łącznie 43 osoby bezdomne.

8.Wspieranie działalności charytatywnej polegającej na zapewnieniu schronienia i wyżywienia dla kobiet i kobiet z dziećmi oraz prowadzeniu działań na rzecz mieszkańców w zakresie profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych Przytulisko Św. Brata Alberta dla Bezdomnych Kobiet oraz pomoc doraźna dla kobiet, ul. Malborska 64 b.prowadzone jest przez Zgromadzenie Sióstr Albertynek Posługujących Ubogim - Prowincja Krakowska. Zapewnia całodobowe schronienie i wyżywienie dla kobiet bezdomnych i kobiet z dziećmi oraz prowadzi działania na rzecz mieszkańców w zakresie profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych. Przytulisko zapewniało 60 miejsc noclegowych, całodzienne wyżywienie oraz wsparcie prawne, medyczne, pedagogiczne i psychologiczne.

W 2010 r. udzielono pomocy w formie schronienia 210 osobom. 67 kobiet objęto pomocą w zakresie rozwiązywania problemów alkoholowych.

9.Wspieranie działalności charytatywnej polegającej na zapewnieniu w okresie zimowym (od 1 listopada do 31 marca) możliwość noclegu dla bezdomnych mężczyzn. Noclegownia dla Bezdomnych Mężczyzn przy ul. Skawińskiej 6 - placówka prowadzona jest przez Zgromadzenie Braci Albertynów. Zapewnia w okresie zimowym (od 1 listopada do 31 marca) możliwości noclegu 47 bezdomnym mężczyznom (38 łóżek + 9 miejsc interwencyjnych na materacach) oraz całodzienne wyżywienie. Kilka osób spośród mieszkańców noclegowni uczestniczyło w spotkaniach grupy AA działającej na terenie placówki. W 2010 r. pomocą w formie schronienia objęto 152 osoby.

10.Wspieranie działalności charytatywnej polegającej na zapewnieniu schronienia i możliwości zapewnienia zabiegów higienicznych dla bezdomnych mężczyzn oraz prowadzenie działań na rzecz mieszkańców w zakresie profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych Przytulisko św. Brata Alberta dla Bezdomnych Mężczyzn oraz łaźnia dla osób bezdomnych, ul. Kościuszki 23 - przytulisko prowadzone jest przez Caritas Archidiecezji Krakowskiej we współpracy ze Zgromadzeniem Braci Albertynów. Przytulisko zapewnia: całodobowe schronienie, 3 posiłki dziennie, łaźnię ogólnodostępną, wymianę odzieży, pomoc medyczną, opiekę duszpasterską. Do placówki przyjmowani są mężczyźni, w szczególności uzależnieni od alkoholu, z terenu całej Polski. W 2010 r. pomocą w formie schronienia objęto 157 osób bezdomnych. W zakresie rozwiązywania problemów alkoholowych pomocą objęto 148 osób.

W 2010 roku MOPS po raz kolejny był współorganizatorem, wspólnie Caritas Archidiecezji Krakowskiej, wieczerzy wigilijnej dla bezdomnych w krużgankach Bazyliki Ojców Franciszkanów. Celem przedsięwzięcia była reintegracja społeczna osób bezdomnych i samotnych poprzez uczestnictwo w Wigilii Świąt Bożego Narodzenia w dniu 24 grudnia 2010r. oraz zabezpieczenie podstawowych potrzeb życiowych – pożywienia. Uczestnikami były osoby bezdomne, samotne przebywające i mieszkające na terenie Krakowa. Wigilia została zorganizowana dla 1 100 osób. e) Finansowanie. Opracowano na podstawie sprawozdania SAC, Kwestionariusza do wypełnienia przez MOPS. Z danych zawartych w opracowaniu „Kraków w liczbach 2010” wynika, że w 2010r.

Miasto Kraków na działania pomocy społecznej przeznaczyło 55.055.215zł. z tego na 27

działania wobec osób bezdomnych 3.325.058zł, co stanowiło 6,04% ogółu wydatków na pomoc społeczną.

Na poszczególne formy świadczeń dla osób bezdomnych przeznaczono:  Zasiłki stałe- 972.509 zł  Zasiłki okresowe- 383.999zł  Zasiłki celowe- 235.514 zł  Pomoc w zakresie dożywiania- 461.218zł  Posiłki – 348.661zł  Na sprawienie pogrzebu- 68.580zł  Zasiłki celowe w formie biletu kredytowanego- 973zł  Nie podano danych dotyczących kosztów umieszczenia bezdomnych w DPS Ze sprawozdania SAC wynika, że gmina przeznaczyła w 2010 r. na bezdomność kwotę 4 256 141 zł, w tym na finansowanie usług i działalności świadczących pomoc ludziom bezdomnym prowadzonym przez organizacje pozarządowe 2 194 844 zł oraz na świadczenia pieniężne dla osób bezdomnych 1 995 492 zł.

Szczegółowe dane o kwotach na poszczególne świadczenia dla osób bezdomnych zawarto w sprawozdaniu z działalności MOPS i są one wymienione w punkcie 4d. oraz w aneksie w części „KWESTIONARIUSZ DO WYPEŁNIENIA PRZEZ OŚRODEK POMOCY SPOŁECZNEJ ZA ROK 2010”.

WNIOSKI OGÓLNE NA PODSTAWIE DR: Na podstawie analizy dokumentów zastanych przedstawionych przez Partnerstwo Lokalne w Krakowie można wyartykułować wstępne wnioski ogólne: 1. W sprawozdaniu rocznym MPiPS – 03 podano w dziale 6a jednostki świadczące schronienie dla osób bezdomnych. Nie wskazano innych jednostek świadczących na rzecz osób bezdomnych tj. jadłodajni. Na terenie gminy udzielono pomocy z powodu bezdomności 962 bezdomnym. W innych sprawozdaniach podaje się inne liczby np. rocznym 1670.

2. Jak wynika ze sprawozdania rocznego składanego Radzie Gminy przez OPS trzech pracowników socjalnych pracuje z osobami bezdomnymi jako streetworkerzy – brak takich zapisów w przepisach o pracownikach samorządowych. Są oni zatrudnieni w Dziale Pomocy Bezdomnym. W palcówkach prowadzonych na zlecenie MOPS, czyli w dwóch placówkach dla kobiet, zatrudnieni są psycholog i pedagog, prawnik, pielęgniarka a w jednej placówce dla mężczyzn pracują: prawnik, psycholog, lekarz i osoby świadczące usługi opiekuńcze.

Ośrodek przedstawia Radzie dokładne dane w zakresie pomocy bezdomnym w postaci zasiłków i innych form pomocy społecznej. Niewystarczająca w stosunku do potrzeb jest aktywizacja osób bezdomnych. W sprawozdaniach wykazuje się nawet 1670 osób, którym udzielono wsparcia. Tylko 21 osób uczestniczyło w 2010 r. w pracach społecznie użytecznych, w robotach publicznych- 7. W KIS- 23. Przedstawiono Radzie dokładną charakterystykę placówek dla bezdomnych. W 2010 r. funkcjonowały 3 placówki oferujące 314 miejsc, które w okresie zimowych przyjmują osoby ponad limit, ok. 10 do 20% wzrasta liczba miejsc. Schronienia udzielono 836 OB. W okresie zimowym funkcjonuje jeszcze 1 ogrzewalnia oferująca 15 miejsc. Brakuje świetlicy dziennej dla OB. Według różnych zestawień w Krakowie przebywa od 962 do 2200 osób bezdomnych. Pomocą w postaci schronisk i noclegowni objętych jest od 457 do 836 osób. Pozostaje więc od 455 do ponad 1000 (według różnych zestawień) osób przebywających poza placówkami.

W 2011 r. zlikwidowano 1 placówkę– schronisko i liczba miejsc uległą zmniejszeniu o ok. 60 miejsc.

28

3. Istnieją umowy zlecające zadanie w zakresie wspierania bezdomnych podmiotom niepublicznym. Realizacja zadania polega na zleceniu podmiotom niepublicznym prowadzenia trzech placówek zakwaterowania czasowego i dwóch mieszkań chronionych dla bezdomnych mężczyzn. Liczbę tych placówek oraz ich możliwości organizacyjno – lokalowe opisano w punkcie 4d.

4. Przekazano do analizy dane policji dotyczące osób bezdomnych – jest pismo z policji, że nie gromadzi oficjalnie takich danych, ale możliwe było ich wygenerowanie z własnych statystyk. Wynika z nich, że policja dokonała w 2010 r. 1782 interwencje dotyczące bezdomnych.

5. Nie przekazano do analizy danych straży miejskiej dotyczących osób bezdomnych - jest pismo ze straży miejskiej, że nie gromadzi takich danych. Natomiast straż miejska posiada dokładne informacje o miejscach pobytu osób bezdomnych i wspólnie z pracownikami MOPS patroluje te tereny, szczególnie w okresie trudnych warunków atmosferycznych.

6. W Statucie Gminy nie określono zadań wobec osób bezdomnych.

7. W Regulaminie Organizacyjnym Gminy nie porusza się spraw bezdomności. Jednostką odpowiedzialną za realizację zadań w zakresie wykluczenia społecznego jest Wydział Spraw Społecznych oraz Pełnomocnik Prezydenta ds. Rodziny i Polityki Społecznej.

8. W Statucie ośrodka porusza się sprawę bezdomności. Za jej realizację odpowiada Dział Pomocy Bezdomnym.

9. Regulamin ośrodka zawiera zapisy dotyczące osób bezdomnych, a sprawy osób bezdomnych umiejscowiono w Dziale Pomocy Bezdomnym.

Do zadań Działu należy: Prowadzenie postępowania oraz wydawanie decyzji dotyczących świadczeń określonych w § 18 ust. 1 z wyłączeniem zadań określonych w § 18 ust. 1 pkt 8, 9 i 11, wobec osób bezdomnych, w szczególności w zakresie, w jakim MOPS realizuje zadania powiatowego centrum pomocy rodzinie Prowadzenie postępowania oraz wydawanie decyzji dotyczących świadczeń określonych w ustawie o pomocy społecznej wobec osób uzależnionych od środków odurzających, bezdomnych lub przebywających w schroniskach lub hostelach. Prowadzenie postępowania oraz wydawanie decyzji w sprawie pomocy w formie schronienia oraz umieszczania w Ośrodku dla Osób Dotkniętych Przemocą.

Prowadzenie postępowania oraz realizacja pomocy w formie biletu kredytowanego. Nadzór nad prowadzonymi lub finansowanymi przez Gminę Miejską Kraków placówkami pomocy bezdomnym nadzorowanych przez MOPS. Realizacja pomocy w formie sprawienia pogrzebu dla osób zmarłych bez miejsca zamieszkania na terenie Gminy Miejskiej Kraków lub osób nieznanych z nazwiska. Rozpoznawanie sytuacji osób bezdomnych w Krakowie, prowadzenie ewidencji tej grupy osób oraz przedstawianie wniosków w zakresie polityki Gminy Miejskiej Kraków wobec problemu bezdomności. Pomoc uchodźcom w formach przewidzianych prawem. Organizowanie i przeprowadzanie konkursów ofert realizacji zadań z zakresu zadań Działu, oraz przygotowywanie umów zlecania zadań realizowanych przez Dział.

Wypracowano procedury w zakresie postępowania z osobami bezdomnymi na wypadek wystąpienia ekstremalnych warunków pogodowych. Polegają one na patrolowaniu przez pracowników MOPS i straż miejską potencjalnych miejsc przebywania osób bezdomnych.

10. Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Krakowie kontynuował w 2010 r. realizację projektu systemowego w ramach Poddziałania 7.1.1 POKL - Rozwój i upowszechnienie aktywnej integracji przez ośrodki pomocy społecznej, Programu Operacyjnego Kapitał Ludzki.

Projekty systemowe w priorytecie 7 polegają na dofinansowaniu zadań publicznych realizowanych na rzecz osób wykluczonych, zagrożonych wykluczeniem społecznym oraz 29

dyskryminowanych na rynku pracy w celu przywrócenia ich do zatrudnienia lub uzyskania zdolności do zatrudnienia oraz jednoczesnej integracji ze społeczeństwem. Głównym celem projektu jest usamodzielnienie klientów MOPS poprzez podwyższenie ich umiejętności życiowych w zakresie, np. dbałości o zdrowie, gospodarowania środkami finansowymi, kompetencji społecznych, załatwiania spraw urzędowych, kompetencji opiekuńczowychowawczych, kompetencji zawodowych. W 2010 r. działania w projekcie zaplanowano dla następujących grup uczestników: samotni rodzice – 66 os.; osoby nadużywające alkoholu – 87 os.; młodzi 15-24 lat zagrożeni wykluczeniem społecznym – 97 os.; osoby z problemem bezrobocia – 280 os.; rodziny z problemami opiekuńczo-wychowawczymi – 72 os.; pracujący, zagrożeni wykluczeniem społecznym – 48 os.; nieaktywni zawodowo z problemami psychosomatycznymi – 47 os.; niepełnosprawni – 559 os.; usamodzielniani wychowankowie rodzin zastępczych i placówek –100 os.; rodziny doświadczającej przemocy – 30 os. Osoby bezdomne brały udział w projekcie systemowym PO KL. Z 19 osób szkolenia ukończyło 15 z nich , a 10 poprawiło relacje rodzinne.

11. MOPS nie prowadzi danych w zakresie wysokości kwoty na żywność z PEAD. MOPS dla bezdomnych wydał 48 skierowań. Pomoc ta wśród osób bezdomnych przebywających w terenie nie cieszy się dużym zainteresowaniem, ponieważ nie mają gdzie przechowywać żywności i przygotowywać z niej posiłków. Częściej korzystają z tego osoby mieszkające w placówkach, nieoferujących wyżywiania. Osoby mieszkające w placówkach Caritas otrzymywały pomoc bezpośrednio w Caritas.

12. Liczba osób, które uzyskały prawo do świadczeń z opieki zdrowotnej - 1074, w tym 320 osób bezdomnych w 2010r. W ramach realizowanego zadania (wspieranie działalności charytatywnej polegającej na świadczeniu wielozakresowej i wielospecjalistycznej pomocy medycznej oraz bezpłatnym zaopatrzeniu w leki i materiały medyczne) została przyznana Stowarzyszeniu Lekarzy Nadziei. W okresie od 1 stycznia do 31 grudnia 2010 roku udzielono 2 676 porad i świadczeń lekarskich, wykonano 3 472 opatrunki i drobne zabiegi medyczne oraz wydano ponad 2 000 opakowań leków i materiałów medycznych. Stowarzyszenie Lekarze Nadziei objęło pomocą medyczną 753 osoby. Dotacja na wsparcie zadania została przyznana w wysokości 153 300 zł i w całości wykorzystana w 2010 roku. 34 osoby bezdomne korzystały z poradnictwa specjalistycznego w MOPS w Dziale Poradnictwa.

13. Z danych przedstawionych przez ośrodek (zawartych w KWESTIONARIUSZU DO WYPEŁNIENIA PRZEZ OŚRODEK POMOCY SPOŁECZNEJ ZA ROK 2010) wynika, że osoby bezdomne nie są dyskryminowane ze względu na wysokość świadczeń pomocy społecznej w stosunku do pozostałych klientów pomocy społecznej. Jedynie w zakresie zasiłków celowych, o ile osoby bezdomne stanowią 5% populacji, której przyznano decyzją świadczenie – to wysokość świadczeń dla OB stanowi tylko 2% środków w tym przedziale.

14. Gmina nie przedstawiła rozpoznania w zakresie eksmisji. Wydział Lokalowy UMK Krakowa nie prowadzi danych na temat eksmisji. Dostępne są natomiast dane urzędu statystycznego dotyczące ilość zadłużonych mieszkań, która w zasobach spółdzielni mieszkaniowych wynosi 34 097 na kwotę 17 068 tys. zł.

15. Występują znaczne różnice w danych liczbowych przedstawianych w różnych dokumentach, a dotyczące OB. Szczególnie dotyczy to Sprawozdań MPiPS-03, Sprawozdania rocznego składanego Radzie Gminy, Sprawozdania SAC. Według wyjaśnień MOPS wynikają one głównie z różnej metodologii liczenia osób bezdomnych dla poszczególnych typów sprawozdań. Pozostaje jednak faktem, iż nie wszystkie placówki są podawane w sprawozdawczości i stąd liczba ośrodków wsparcia jest zaniżana w stosunku do rzeczywistości. Nie podaje się placówek nie finansowanych przez dany OPS. W żadnym ze sprawozdań nie udokumentowano liczby osób bezdomnych 2000-2200, która występuje w wielu dokumentach programowych.

30

a.

b.

c.

d.

e.

Wyjaśnienia MOPS do różnic w materiałach statystycznych: Wyjaśnienia różnic z tabeli 3 z danymi zawartymi w L.P 2) tj. danymi z MPiPS-03 a danymi zawartymi pod L.P. 3) tj. sprawozdanie roczne dla Rady Gminy są następujące. W danych MPiPS są zawarte dane dotyczące liczby rodzin i powodów przyznania pomocy finansowej świadczeń należnych za rok 2010, zatem w wierszu dotyczących bezdomności podano liczbę (wg przyczyn przyznania pomocy) odpowiednio: rodzin 878 i liczbę osób w rodzinie 962.

W danych zawartych w sprawozdaniu rocznym dla rady Gminy, podane są dane dotyczące liczby rodzin łącznie z pracą socjalną (dane są otrzymywane są z raportów z Systemu Informatycznego „Pomost”), odpowiednio podano tam 1540 rodzin i 1670 osób w rodzinach.

Zatem wszystkie dane są prawidłowe, bowiem liczone są albo wg zasad i wytycznych MPiPS albo łącznie liczba osób objętych pomocą przez Dział. ( dane SI POMOST). Należy mieć na uwadze, że Dział obejmuje pracą socjalną osoby bezdomne, którym świadczenia wypłaca gmina ostatniego zameldowania. Ponadto w bazie POMOST znajdują się osoby objęte pomocą w formie pracy socjalnej przez streetworkerów.

W tabeli 3, L.P.2) kolumna dot. liczby placówek według MPiPS podano 3 placówki i 298 miejsc, natomiast w danych zawartych w tabeli 3 L.p.3) tj. sprawozdanie roczne dla Rady Gminy podano 3 placówki i 314 miejsc (w tym przypadku wartość ta jest omyłkowa i powinno być również 298 zamiast 314- łączna kwota została źle podana, dane jednostkowe są poprawne) Ponadto w sprawozdaniu opisowym zaprezentowano w jaki inny sposób GMK zapewnie miejsca noclegowe tj. wspieranie działalności charytatywnej, co nie zostało uwzględnione w diagnozie.

W zakresie różnic w ilości zasiłków stałych i zasiłków okresowych w tabeli KWESTIONARUSZ DO WYPEŁNIENIA PRZEZ OŚRODEK POMOCY SPOŁECZNEJ ZA 2010 w części dot. zasiłków stałych i zasiłków okresowych wykazane są odpowiednio: w tabeli zgodnie z danymi z MPiPS, 266 osób, którym przyznano decyzją świadczenie (zas. stały), oraz 524 osób, którym przyznano decyzją świadczenie (zas. okresowy), natomiast w sprawozdaniu dla Rady Gminy wykazano 257 osób (zas. stały) oraz 501 (zas. okresowy). Różnice w sprawozdaniach wynikają z tego, iż w sprawozdaniach MPiPS są generowane osoby i świadczenia należne, natomiast w sprawozdaniach rocznych wykazywane są osoby, które skorzystały z danego typu świadczenia. w zakresie placówek dla bezdomnych (Dział 6 A) w sprawozdaniu MPiPS-03 informujemy, że nie prowadzimy Jadłodajni, dlatego nie wykazujemy jej w tym sprawozdaniu. Osoby bezdomne objęte są pomocą w formie dożywiania na podstawie umów z jednostkami gastronomicznymi.

W sprawie niezgodności w sprawozdaniu jednorazowym SAC 2010, potwierdzamy, że tabela nr 7 dotycząca zgonów i przypadków śmierci z wyziębienia faktycznie zawiera błąd logiczny.

W wersie 5 „upojenie alkoholowe” , kolumna „w tym liczba osób bezdomnych” powinna być liczba 11, a nie 13. Błąd powstał w związku z koniecznością zsumowania niejednoznacznych danych przekazanych przez Zakład Medycyny Sądowej w Krakowie.

L p.

Typ sprawoz dania

Powody przyzna nia pomocy – bezdom nośćliczba osób

Liczba placówek dla bezdomnyc h/liczba miejsc

Liczba korzystaj ących z placówe k stacjonar nych

Liczb a jadło dajni

Liczba mieszkań chronionyc h/liczba miejsc

Liczba OIK

Licz ba jedn.

Pora dn.

Spec jalist .

Liczb a osób, który m przyz nano zas. na św. zdrow otne

Liczb a świad. na sprawi enie pogrz ebu OB

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

11

Wys. środk ów przez nacz przez na św. dla OB. ogółe m 12

31

1.

SAC

2.

MPiPS03

3.

Sprawoz danie Roczne dla Rady Gminy

Brak danych

9/512

457

878rodz in/962 osoby 1540 rodzin

3/298

836

3/314

836

8 Plus 2 bary 0

2/61

Brak danych

3

253

Brak danyc h

7/101 6A+6B

2/73 mca

4

0

31

2/11

2

3

253

Brak danyc h

Brak danyc h

4.256 .141

-

1935 122,6 7

1670 osób

Tabela 2 Analiza porównawcza danych dotyczących osób bezdomnych w dokumentach Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Krakowie w 2010 r. Źródło: opracowanie własne na podstawie statystyk MOPS Kraków.

Uwaga: w SAC jest błąd - wykazano, że 16 osób zmarło z powodu wyziębienia , w tym 11 OB. Natomiast wśród tych osób z powodu upojenia zmarło 15 osób, ale w tym było 13 OB., czyli o 2 więcej niż zmarło z powodu wyziębienia ogółem.

5. Postrzeganie bezdomności jako lokalnego perspektywy kluczowych informatorów (IDI).

problemu

społecznego

z

Celem badań jest zobrazowanie opinii, ocen, uwag i propozycji tzw. kluczowych informatorów na temat funkcjonowania lokalnego systemu pomocy osobom bezdomnym Celem badań jest także dostarczenie materiału – w postaci rozwiązań i propozycji modyfikacji działania systemu pomocy (lub konkretnych instytucji), a także ocen lokalnych uwarunkowań.

Respondentami były osoby mające wiedzę na temat funkcjonowania systemu pomocy osobom bezdomnym na danym obszarze: przedstawiciele organizacji i instytucji tworzących ten system. Wybrani zostali po konsultacji z przedstawicielami Partnerstw Lokalnych (szczególnie z terenowym koordynatorem badań), z uwzględnieniem zróżnicowania i specyfiki danego Partnerstwa. Badanie przeprowadzono w dniach: 29 i 30 listopada 2011 roku.

Liczbę osób do badań ustalono z liderem partnerstwa.

W badaniu IDI, z planowanych 9-ciu osób, finalnie wzięło udział 7 osób. Z pierwszą osobą koordynator badań nie mógł nawiązać kontaktu w celu ustalenia daty spotkania, druga osoba odwołała spotkanie z powodu nieprzewidzianych obowiązków zawodowych. Należy zaznaczyć, ze osoby kluczowe wyznaczone do badania były do niego oraz do badacza bardzo pozytywnie nastawiona. Osoby kluczowe wykazały się szeroką wiedzą na temat problematyki bezdomności oraz na temat systemu wsparcia osób bezdomnych na terenie miasta i gminy Kraków. a) Znaczenie (ranga) bezdomności wśród problemów społecznych gminy oraz stosunek do bezdomności przedstawicieli instytucji zajmujących się rozwiązywaniem problemów społecznych i lokalnych elit.

W opinii części badanych (K3,K4,K5) przedstawiciele instytucji zajmujących się rozwiązywaniem problemów społecznych oraz lokalnych elit najczęściej dostrzegają problem i uznają go za istotny, opinię tą obrazuje cytat z wypowiedzi badanego K6: „Świadomość jest, wielokrotnie spotykamy się z poparciem władz dla naszych działań, mamy też bardzo duże finansowanie’ oraz badanego K5: „Jest ogromna chęć współpracy instytucji i pomocy nam, jest bardzo dobrze”.

32

Badani twierdzą, iż problem nie został pozostawiony sam sobie, czego świadectwem jest funkcjonowanie wielu placówek działających na rzecz osób bezdomnych, co potwierdzają słowa badanego K3: „Przykłada się bardzo duże znaczenie, biorąc pod uwagę ilość bezdomnych w Krakowie na pewno pomoc nadal nie jest w niektórych aspektach wystarczająca, ale nie można powiedzieć, ze problem został pozostawiony sam sobie. My się organizujemy, zakładamy koalicje, organizujemy środki finansowe, robi się dużo”. Badany K3 zwraca jednak w swojej wypowiedzi uwagę na fakt, ze mimo całkiem dobrej kondycji systemu wsparcia osób bezdomnych, jest jeszcze wiele aspektów pomocy osobom bezdomnym do polepszenia. Opinię, ze elity gminy Kraków są żywo zainteresowane problematyką bezdomności, potwierdza także wypowiedź badanego K4: „Na pewno jest to problem dostrzegany, świadczy o tym ta placówka, która funkcjonuje już 20 lat jak i cały system, który w Krakowie funkcjonuje”. Jednocześnie badany K4 zwraca uwagę w swych kolejnych wypowiedziach, że czasem zbyt małe działanie władz gminy czy miasta spowodowane są ograniczeniami finansowymi, a nie brakiem chęci, zrozumienia czy życzliwości, opinię obrazują następujące wypowiedzi badanego K4: „Problem bezdomności w Krakowie jest rozumiany, jednak zawsze pojawia się batalia o pieniądze” oraz „Osoby te mimo zrozumienia i chęci pomocy nie zawsze proponują pomoc adekwatną do potrzeb, ale pomoc adekwatną do możliwości”.

W wypowiedziach badanych pojawiły się także opinie (K2, K7) świadczące o odmiennej, negatywnej ocenie działań przedstawicieli instytucji zajmujących się rozwiązywaniem problemów społecznych oraz lokalnych elit w stosunku do osób bezdomnych. Badany K7 wyraził opinię, iż zdarza się, ze osoby przynależące do elitarnego zawodu, który przypisany ma obowiązek niesienia pomocy drugiemu człowiekowi, bardzo niechętnie patrzą na pomoc osobom bezdomnym, co obrazuje cytat z wypowiedzi badanego: „W naszym szpitalu nie tak dawno temu pojawiło się pismo zachęcające do woluntarystycznego, bezpłatnego wspomagania przychodni, no cóż spotkało się ono wśród lekarzy najdelikatniej mówiąc z pokpiwaniem”. Podobną opinię wyraził badany K2, twierdząc, ze także bardzo często można się spotkać ze złym traktowanie osób bezdomnych przez pracowników takiej instytucji jak szpital, co obrazuje poniższy cytat z wypowiedzi: ‘Bezdomni nie są lubiani w szpitalu, trzeba umyć, wyprać, traktowani są przedmiotowo”.

Badany K7 wyraził także opinię, ze zdarza się, iż w sposób lekceważący traktowane są osoby bezdomne i problem bezdomności przez najwyższe władze miasta Krakowa, co wyrażają poniższe słowa badanego: „Dosłownie tydzień temu, była taka sytuacja, gmina dała nam 7 tyś. złotych na leki, takie bez recepty i jak już wszystko było pięknie dopięte, to Pan Prezydent lekką ręką odebrał nam te pieniądze, podając powód, ze jest kryzys, (…), to też świadczy o priorytetach miasta”. K7 Przedstawiciele instytucji zajmujących się rozwiązywaniem problemów społecznych oraz lokalne elity różnie odnoszą się do problemu bezdomności. W większości jest on dla nich istotny, uznają go za problem ważny i wyrażają chęć pomocy, jednak nie zawsze jest to możliwe ze względu na ograniczenia finansowe w budżecie miasta i gminy Kraków. Z drugiej strony zdarza się traktowanie problemu bezdomności w sposób lekceważący przez niektóre elitarne środowiska oraz instytucje. b) Ocena skali zjawiska bezdomności w gminie zdaniem respondentów Liczba osób bezdomnych na terenie gminy i miasta Kraków jest zmienna. według badanych w ostatnich lata utrzymuje się ona w granicach od 1,5 tysiąca do 3 tysięcy osób w okresie zimowym, co obrazują cytaty z wypowiedzi: „Liczba się kształtuje na około 33

1500 osób rocznie objętych pomocą, naszym działaniem”. K6. Przy wyżej zacytowanej wypowiedzi , warto zwrócić uwagę, iż badany ma tu na myśli osoby bezdomne objętych działaniami z zakresu funkcjonującego instytucjonalnego systemu wsparcia. Nieco większe liczby wymienia badany K5, K4 oraz K7: ‘Myślę, ze to jest około 2 tyś, a nawet w porywach do trzech, wiadomo, ze okres zimowy sprzyja przybywaniu do miasta nowych bezdomnych”.

K5 oraz „Jeżeli popatrzymy na miasto Kraków, to jest to około 3000 bezdomnych, nie jest to stała liczba, w liczbie tej zawarte są osoby bezdomne w placówkach jak i osoby przebywające w miejscach niemieszkalnych”. K4 W opinii badanego K4 zauważamy, że w liczbie trzech tysięcy osób bezdomnych mieszczą się bezdomni objęci wsparciem systemu pomocy oraz bezdomni środowiskowi, będący poza systemem. O podobnej skali bezdomności w swojej wypowiedzi mówi badany K2: „ Na oko mi się wydaje, ze jest od 2,5 tysiąca do 3 tysięcy, my rocznie mamy około 200, z czego 50% to są nowe osoby”, zwracając jednocześnie uwagę na przybywające nowe osoby bezdomne. O fakcie, iż przybywają nowe osoby bezdomne oraz zagrożone bezdomnością wspomina także badany K7: „Jest ich około 500 zarejestrowanych w przychodni, kilkadziesiąt nowych rejestracji, co miesiąc”. Jak zgodnie twierdzą badani, ta wymieniana przez nich dość duża liczba osób bezdomnych na terenie gminy i miasta Kraków jest spowodowana dość dobrze rozwiniętą pomocą dla osób bezdomnych, szczególnie doraźną, co powoduje, ze do Krakowa przyjeżdża bardzo dużo osób bezdomnych z gmin ościennych oraz z niejednokrotnie z odleglejszych części Polski, opinię powyższą obrazują następujące cytaty z wypowiedzi: Myślę, ze w Krakowie jest bardzo dużo bezdomnych, i to z całej Polski, powoduje to fakt, ze Kraków ma bardzo dużo organizacji pomagających, (…)myślę, ze bezdomnych przybywa”. K7 ‘W Krakowie ten problem jest dotkliwy, Kraków jest miastem o bardzo dobrze zorganizowanej sieci pomocy, to sprawia, że bezdomnych jest bardzo dużo, sporo jest osób napływowych’. K6 „Jest to problem, który jest bardzo widoczny, Kraków jest miastem, do którego osoby bezdomne zjeżdżają, jest to związane z systemem pomocy, jaki w mieście jest”. K5 Liczbę osób bezdomnych na terenie gminy Kraków szacuje się od 2 do 3 tysięcy osób. Liczba osób bezdomnych wzrasta w okresie zimowym, wtedy do miasta Krakowa zjeżdżają bezdomni z całej Polski południowo-wschodniej. Sytuacja taka ma miejsce, ponieważ miasto Kraków ma bardzo dobrze i szeroko rozwinięty system pomocy osobom bezdomnym, a szczególnie doraźnej (noclegownie, schroniska, punkty wydawania odzieży, żywności i leków, pomoc medyczną), z której w tym okresie bezdomni przede wszystkim chcą korzystać. Kraków jest miastem napływowym, także w aspekcie osób bezdomnych, które przybywają do niego w celu poszukiwania pomocy. Pomimo tego, ze miasto i gmina Kraków ma stosunkowo dobrze rozwinięty lokalny system wsparcia dla osób bezdomnych, a szczególnie sieć pomocy doraźnej, to przy sporej ilości osób bezdomnych napływowych,( w okresie zimowym liczbę osób bezdomnych według obserwacji osób kluczowych sięga nawet do 3000), nie jest on wystarczający.

Liczby podane powyżej wynikają z wiedzy oraz obserwacji osób kluczowych wskazanych do badania IDI, obejmuje ona liczbę osób bezdomnych schroniskowych oraz liczbę osób bezdomnych środowiskowych.

Populację bezdomnych przebywających na terenie gminy Kraków można podzielić na 2 grupy: pierwsza około 70%, to osoby starsze i schorowane, druga- około 30% to osoby młode (liczba ich niepokojąco wzrasta). Większość bezdomnych stanowią mężczyźni. W ostatnich 2-3 latach zauważa się nowe osoby bezdomne, obywateli Ukrainy i Rumunii, ponieważ nie maja oni prawa do świadczeń z pomocy społecznej, korzystają tylko ze wsparcia organizacji pozarządowych. Sporym, zauważalnym problemem jest duża ilość osób 34

bezdomnych z chorobami i zaburzeniami psychicznymi. c) charakter bezdomności i – ewentualnie – dynamika zmian oraz najważniejsze potrzeby osób bezdomnych w gminie.

Przedstawianie opinii na temat przyczyn bezdomności na terenie gminy Kraków warto rozpocząć od ciekawej wypowiedzi badanego K1: „W 1999-2000, to, co się najbardziej rzucało w oczy to byli tzw. łaziarze, z łaziarstwa uczynili swój styl życia, to były osoby, które w bezdomności były 15-20 lat, byli taką elitą wśród bezdomnych. Dzisiaj nie mam bezdomnych z wyboru, proszę mi wierzyć naprawdę nie mam. (…)Mam ludzi, którzy pobankrutowali, mam ludzi, którzy potracili renty, bo im odebrano, mam młodych ludzi, którzy nie mogą odnaleźć się we współczesnych realiach, bez pracy, bez perspektyw”. K1. Stwierdza on w swojej wypowiedzi zajście bardzo dużej przemiany na przestrzeni ostatnich dwudziestu lat. Według opinii badanego, 15-20 lat temu można było mówić o bezdomności z wyboru, według niego istniała wtedy dość duża grupa osób bezdomnych, którzy ze swej bezdomności utworzyli swoisty styl życia, z którego można by się pokusić o stwierdzenie- byli dumni. W dniu dzisiejszej według badanego K1, nie ma osób bezdomnych z wyboru, dziś ludzie popadają według niego w ten stan z wielu przyczyn, zależnych oraz niezależnych od nich samych. Do wcześniejszych lat sięga w swej wypowiedzi także badany K4, twierdząc, iż w tamtych latach ludzie popadali w stan bezdomności z kilku przyczyn: utrata pracy i jednoczesna utraty możliwości zamieszkiwania hoteli robotniczych, opuszczenia zakładu karnego i niemożność powrotu po nim do rodziny, zdarzenia losowe. Według opinii K4, dziś tych przyczyn jest o wiele więcej i coraz częściej ludzie sami, poprzez swoje złe decyzje życiowe popadają w stan bezdomności: ‘W tych pierwszych latach funkcjonowania placówki, czyli w latach 90-tych, to były osoby po hotelach robotniczych, po zakładach karnych i osoby w wyniku losowych zdarzeń rodzinnych, teraz te osoby są bardziej różnorodne, co do przyczyn, jest też sporo takich osób, które same swoim działaniem doprowadziły do takiej sytuacji’. K4 Głównymi przyczynami popadania w stan bezdomności ludzi przebywających na terenie Krakowa są: alkoholizm, co w swej wypowiedzi podkreśla badany K1: „Problem bezdomności jest owocem wszystkich innych problemów społecznych, jest owocem alkoholizmu, bardzo łatwego dostępu do alkoholu, (…) na każdym osiedlu jest kilka budek ze sprzedażą alkoholu, ludzie umierają pod tymi sklepikami, tracą wszystko”. Przyczynami są także: rozpad rodziny, niemożność powrotu do domu po odbyciu kary w zakładzie penitencjarnym, brak pracy, o czym wspomina badany K5: „W Krakowie dużo jest osób wychodzących z więzienia, i w Krakowie są te więzienia, i dużo z nich to bezdomni albo osoby zagrożone bezdomnością, (…)choroby psychiczne były i są, to widać u nas na kuchni, (…) zaburzenia relacyjne, dysfunkcje w domu, i to są te osoby, którymi my się głównie zajmujemy”.

Zauważalna jest nowa grupa osób bezdomnych – osoby młode. Popadają one w stan bezdomności w różnych przyczyn, lecz najczęściej jest to brak umiejętności funkcjonowania w społeczeństwie byłych wychowanków domów dziecka, którzy jednocześnie borykają się z szeregiem uzależnień, o czym wspomina badany K6 oraz K3: „Jest jakby mniej osób nowych, te osoby, które się pojawiają u nas w systemie to są osoby, które już wcześniej były bezdomne, ale radziły sobie same, albo są to osoby po zakładach karnych, które nie mają gdzie wrócić, no i niestety jest grupa młodych, najczęściej wychowanków rodzin zastępczych, domów dziecka, którym system nie sprzyja, nie potrafią sobie poradzić w normalnym życiu społecznym. Często są to osoby uzależnione od środków psychoaktywnych, leków i alkoholu”.

K6, „Coraz więcej młodych do nas trafia, którzy przechodzą z instytucji do instytucji: dom dziecka, poprawczak, zakład karny, ośrodek, osoby młode to jest bardzo duży problem, 35

wygląda to katastrofalnie. Myślę, że w tej kwestii należałoby kłaść większy nacisk, żeby z tymi młodymi ludźmi pracować, z tymi jeszcze przed 20-tym rokiem życia”. K3. Kolejna przyczyna popadania w stan bezdomności ludzi młodych to brak pracy, co obrazują wypowiedzi badanego K7:: „W okresie letnim widać przypływ ludzi młodych, głównie za pracą, widać ich u nas w kuchni, są tydzień, dwa, a później gdzieś dalej wędrują”oraz „Jest też bardzo dużo młodych ludzi, którzy nie podjęli nauki, nie maja pracy bądź byli zmuszeni opuścić dom”.

O nowych, młodych osobach bezdomnych mówi również badany K2, który zwraca uwagę o młodych napływowych bezdomnych, głównie z aglomeracji śląskiej: Zdarzają się coraz młodsi, zaniedbani, przyjezdni, najczęściej z aglomeracji śląskiej”.

Jeśli chodzi o charakterystykę demograficzną osób bezdomnych na terenie gminy Kraków to według badanego K7 , można ich podzielić na dwie grupy, bezdomnych mężczyzn w średnim wieku o bardzo złej kondycji zdrowotnej, często uzależnionych od alkoholu oraz młodych mężczyzn jeszcze wykazującym się dobrym stanem zdrowia, lecz często już u progu alkoholizmu, co obrazuje cytowana poniżej wypowiedź: „Można ich na grubo podzielić na dwie grupy: bardzo zaniedbanych alkoholików, mężczyzn w średnim wieku i młodych, zadbanych. Niestety dla nich bezdomność jest o tyle tragedią, że bezdomność zaczyna ich patologię, z czasem niestety większość z nich popada w alkoholizm”.

Badany K7 oraz K5 zauważają także pojawianie się osób bezdomnych obywatelstwa ukraińskiego oraz rumuńskiego: ”Pewną grupę stanowią też osoby spoza kraju, Rumuni (nie są to Romowie), oraz Ukraińcy”. K7, „Sporadycznie są osoby pochodzenia romskiego, panowie z Ukrainy, ale to widać, nawet po sposobie załatwiania różnych spraw, że jest gdzieś organizowany tranzyt”. K5. Z wypowiedzi badanego K5 wynika także, że obywatele ukraińscy i rumuńscy nie zamierzają zostać w Polsce, lecz raczej nasz kraj jest dla nich etapem przejściowym, przygotowującym ich do przemieszczania się w stronę tzw. Krajów Starej Unii Europejskiej.

Pomimo pojawiania się młodych osób bezdomnych, generalnie można wysunąć wniosek, iż populacja osób bezdomnych na terenie gminy Kraków starzeje się, w swojej wypowiedzi mówi o tym badany K6: „Obserwuje się, że populacja naszych bezdomnych się starzeje, już nie podróżują, cały rok korzystają z pomocy” oraz wypowiedź badanego K5: „Był niedawno temu czas, że było bardzo dużo emerytów i rencistów, z kredytami, tzw. chwilówkami. To było pokłosie działalności firm, które doprowadzały tych ludzi do ruiny. I tym ludziom jest tak naprawdę bardzo trudno pomóc”. K5. Badany K5 zwraca uwagę na bardzo niepokojące praktyki instytucji finansowych, które finalnie wiele osób starszych doprowadziły do bezdomności lub są w wyniku nich bezpośrednio bezdomnością zagrożone.

W dniu dzisiejszym przyczyny bezdomności są bardziej różnorodne niż 20 lat temu.

W tamtym okresie ludzie wchodzili w stan bezdomności zazwyczaj w wyniku likwidacji hoteli robotniczych, losowych zdarzeń rodzinnych czy stawali się osobami bezdomnymi w wyniku opuszczenia zakładu karnego i niemożności powrotu do rodziny. Istnieli także bezdomni z wyboru, którzy ze swej bezdomności stworzyli swoisty styl życia. W dniu dzisiejszym bezdomności z wyboru praktycznie nie ma, przyczyn bezdomności jest więcej, pojawiły się nowe jak: brak pracy i wynikającego z tego ubóstwo, długi finansowe oraz zadłużenia czynszowe, a także starość i choroba powiązana z coraz częstszym brakiem wywiązywania się dorosłych dzieci z obowiązku opieki nad rodzicami. Nowym, nasilającym się zjawiskiem są młode osoby bezdomne, które popadają w stan bezdomności z powodu nieumiejętności dostosowania się do współczesnej rzeczywistości w zakresie rynku pracy i wymogów społecznych, najczęściej dotyczy to byłych wychowanków domów dziecka, którzy po opuszczeniu placówki opiekuńczej, nie są w stanie sobie poradzić poza nią.

Zauważalni są także obywatele Ukrainy i Rumunii, którzy jednak przebywają na terenie 36

gminy i miasta Kraków przez krótki okres czasu, przemieszczając się w poszukiwaniu pracy w inne części Europy. d) stosunek społeczności lokalnej do bezdomności.

Według opinii badanych społeczność lokalna w większości jest świadoma istnienia problemu bezdomności na terenie gminy i miasta Kraków, nie posiada jednak wiedzy na temat problemu. Według badanego K6 mieszkańcy Krakowa są świadomi istnienia osób bezdomnych, lecz w jego opinii na pewno nie maja świadomości skali zjawiska: „O skali ludzie nie wiedzą na pewno, świadomość w sensie, że bezdomni są, to taką posiadają, a nastawienie jest bardzo różne, ale chyba częściej negatywne”. W większości według badanego K3 osoba bezdomna kojarzy się negatywnie, z ulicznym kloszardem: „Ci, którzy nie zostali dotknięci bezdomnością, osobiście albo poprzez rodzinę, czy znajomych, nie maja takiej świadomości, (…) człowiekowi bezdomny kojarzy się tylko i wyłącznie z kloszardem na ulicy”. W opinii badanego K7, mieszkańcy wśród mieszkańców Krakowa można spotkać skrajne nastawienia do osób bezdomnych od pozytywnej do bardzo negatywnej: „Ze skrajnymi opiniami się spotkałem, od takich, że są to ludzie, którym należy pomóc, po takie, że są to darmozjady, którym należy pozwolić naturalnie wymrzeć”.K7. W opinii badanego ludzie maja świadomość istnienia bezdomności, lecz tylko tej” ulicznej”, którą maja okazję bezpośrednio zaważyć, nie wiedzą natomiast o istnieniu osób bezdomnych przebywających w licznych, krakowskich schroniskach oraz o tych, którzy przebywają w miejscach niemieszkalnych „Ludzie generalnie widzą tych, którzy żebrzą, są na ulicy, ale nie wiedzą już o tych, co są w noclegowniach, noclegowniach pustostanach, pustostanach tych, co się nie ujawniają nie wiedzą”. K7 Badany K3 wspomina w swoje wypowiedzi, ze ważne jest by osoby bezdomne przedstawiać takimi, jakimi naprawdę są, a są to często osoby ciekawe i mądre, takie tworzenie wizerunku osoby bezdomnej na pewno pomogłoby w lepszym postrzeganiu społecznym ich oraz zrozumieniu problemu bezdomności: „Bardzo ważne jest by zmienić świadomość ludzi, można to zrobić poprzez pokazywanie ludzi bezdomnych jak i naszych podopiecznych jako zwyczajnych, fajnych, mądrych i ciekawych świata ludzi, bo oni często właśnie tacy naprawdę są”. K3 Postrzeganie osób bezdomnych przez społeczność lokalną jest raczej negatywne i stereotypowe. Wynika to głównie z ich niewiedzy na temat przyczyn bezdomności, często tak bardzo odbiegających od tych stereotypowych.

6. Ocena systemu wsparcia osób bezdomnych na terenie Partnerstwa Lokalnego (IDI z osobami kluczowymi). a) Funkcjonowanie systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie prewencji bezdomności.

System wsparcia osób bezdomnych na terenie gminy i miasta Kraków jest dobrze rozwinięty. Bardzo dobrze funkcjonuje system pomocy doraźnej, w stopniu dobrym system działań w zakresie prewencji bezdomności, w najmniejszym stopniu rozwinięte są działania zakresu integracji społecznej.

System działań w zakresie prewencji bezdomności jest w miarę dobrze rozwinięty.

Działaniami z tego zakresu zajmują się pracownicy socjalni w ośrodkach pomocy społecznej (z osobami oraz rodzinami zagrożonymi bezdomnością), oraz streetworkerzy. Powyżej 37

wymienieni bardzo dobrze współpracują w zakresie działań prewencyjnych z policja, strażą miejską, noclegownią, schroniskami oraz licznymi organizacjami pozarządowymi.

Według badanych to, co przede wszystkim mogłoby usprawnić działanie prewencyjne i jednocześnie zwiększyć jego efektywność to większa liczba mieszkań socjalnych na terenie gminy, co w swojej wypowiedzi zaznacza badany K5: „Myślę, ze to raczej nie jest realne, ale należałoby zbudować system mieszkań socjalnych, budynków komunalnych z różnorodnymi lokalami, tak, aby była możliwość wymiany ich”.K5. Badany K5 w swojej wypowiedzi dokonuje bardzo ważnej uwagi, iż system mieszkań socjalnych i komunalnych powinien być tworzony w taki sposób by umożliwić dokonywać wymian mieszkań w zależności od potrzeb mieszkańców. W wypowiedzi swojej badany K5 jednocześnie powątpiewa w możliwość realizacji jego postulatu.

Inny badany K4 zwraca uwagę na potrzebę zaangażowania szerszego środowiska lokalnego w działania prewencyjne, zwraca uwagę na możliwość włączenia w owe działania parafian danego kościoła, nauczycieli w lokalnych szkołach czy służbę zdrowia. W opinii badanego są to te zawody i te grupy lokalne, które ze względu na charakter wykonywanej pracy czy działalności, mają możliwość obserwowania członków swojej lokalnej społeczności. W opinii badanego należałoby te właśnie grupy uwrażliwić szczególnie na problem bezdomności oraz zagrożeń, które mogą do niej doprowadzić. Powyższe opinie obrazuje cytat z wypowiedzi badanego K4: „Mam takie wrażenie, że tu cos mogłoby zrobić grupy związane z parafiami, kościołami, ze ksiądz, który często posiada wiedzę o części swoich parafian, mógłby ich, tych z problemami pokierować np. do Mops - u, czy np. w szkołach, nauczyciele, pedagodzy mają kontakt z rodzinami, czy położna w trakcie swoich wizyt, także zauważa wiele rzeczy, w tych grupach taka większa wrażliwość mogłaby zadziałać”.

Szansę na lepszą prewencję badany K1 upatruje w zwiększeniu ilości pracowników socjalnych, których w jego opinii jest za mało, a ci, którzy są, są zbyt obciążeni innymi obowiązkami, co powoduje, ze na prewencję bezdomności nie starcza im czasu, co obrazuje poniższa wypowiedź badanego K1: „Ilość pracowników socjalnych jest za mała, ja się wcale nie dziwię, ze oni nie zawsze zauważą zagrożenie, jest ich za mało a problemów i rodzin z problemami coraz więcej”. Ten sam badany K1 widzi także ogromną potrzebę wprowadzenia prawnych ograniczeń dostępu do alkoholu, który według niego jest przyczyną bezdomności, co obrazuje poniższy cytat z wypowiedzi badanego: „Trzeba zmienić przepisy prawne, ograniczyć dostęp do alkoholu, przeprowadzać więcej profilaktyki wśród młodzieży, pokazać im, co alkohol może z tobą zrobić i gdzie cię doprowadzić”.

Inny aspekt prewencji bezdomności porusza badany K3, który upatruje lukę w systemie opieki nad wychowankami domów dziecka, z którymi według niego zbyt mało się pracuje w celu wytworzenia w nich większej samodzielności i zaradności życiowej. Brak tych umiejętności powoduje, że byli wychowankowie domów dziecka coraz częściej stają się osobami bezdomnymi, opinię powyższą obrazuje cytowana wypowiedź: „Coraz więcej młodych do nas trafia, którzy przechodzą z instytucji do instytucji: dom dziecka, poprawczak, zakład karny, ośrodek, osoby młode to jest bardzo duży problem, wygląda to katastrofalnie.

Myślę, ze w tej kwestii należałoby kłaść większy nacisk, żeby z tymi młodymi ludźmi pracować, z tymi jeszcze przed 20-tym rokiem życia”.

To, co mogłoby usprawnić działanie prewencyjne i jednocześnie zwiększyć ich efektywność to: 1.większa liczba mieszkań socjalnych na terenie gminy, 2.większa ilość działań profilaktycznych wśród młodzieży, które przestrzegały by ją przed takimi zagrożeniami jak: alkohol, działania przestępcze, a które to często są przyczynami bezdomności, 3.działania mające na celu uwrażliwienie społeczności lokalnej na problemy innych ludzi, które mogą doprowadzić do bezdomności, głównie: parafie (księża oraz osoby zaangażowane w działalność parafii), lekarze rodzinni i położne, dzielnicowi, nauczyciele w 38

szkołach 4. objęcie większą troską wychowanków domów dziecka w rozumieniu lepszego przystosowywaniu ich do funkcjonowania w społeczeństwie, 4. zwiększyć ilość pracowników socjalnych, b) Funkcjonowanie systemu pomocy osobom świadczenia usług z zakresu pomocy doraźnej

bezdomnym

w

zakresie

System pomocy doraźnej jest bardzo dobrze rozwinięty, istnieją liczne punkty wydawania żywności, odzieży, ciepłych napojów, leków, punkt pomocy medycznej, doraźna pomocy psychologiczna, punkty konsultacyjne.

Według badanych miasto i gmina Kraków ma dobrze rozwinięty system pomocy doraźnej, aczkolwiek są elementy których w nim brakuje, jak chociażby zbyt mała ilość miejsc noclegowych w stosunku do ilości osób bezdomnych, o czym mówi badany K1, K2 K5: „Kraków ma całkiem dobrze zorganizowana pomoc doraźną, ale nie jest też tak, ze ma bogatą bazę noclegową”. K5. O zbyt małej ilości miejsc noclegowych dla osób bezdomnych i jednocześnie o trudnym dostępie do nich wspomina także badany K2: „Za mało jest miejsc noclegowych, te, które są maja ograniczony dostęp, jakbym dziś chciał umieścić gdzieś bezdomnego, to potrzebuję tydzień czasu na rezerwację miejsca”. K2. Badany zwraca także uwagę, ze pod względem możliwości umieszczania osób bezdomnych w krakowskich schroniskach, nie w każdym schronisku jest to możliwe, ponieważ często część placówek odmawia przyjęcia osób bezdomnych, opinię powyższą obrazuje cytat z wypowiedzi badanego K2: „Przytulisko tak na prawdę jest jedno w Krakowie, z którym można jako tako współpracować, inne to są albo Albertynów albo inne zakonne, a oni mają swoich i innych, nowych za bardzo nie chcą”. O zbyt małej ilości domów dla osób bezdomnych w swojej wypowiedzi wspomina także badany K1, który szczególnie zwraca uwagę na brak domów dla bezdomnych rodzin oraz bezdomnych kobiet: „Jest za mało domów dla kobiet i dla rodzin, to jest dramat, kiedy tą rodzinę trzeba rozdzielać, to jest podwójny dramat, bo oni tracą dom i jednocześnie siebie, nie mogą być razem, wspierać się”.

W opinii badanych (K5, K4, K3), to czego brakuje w systemie pomocy doraźnej na terenie miasta Kraków to ogrzewalnia, brak jej jest szczególnie odczuwalny w okresie jesienno-zimowym, opinię powyższą potwierdzają następujące wypowiedzi badanych: „Przede wszystkim nie ma ogrzewalni. To jest podstawa. Jest izba wytrzeźwień, ale ogrzewalni nie ma, druga rzecz to łaźnia, jest u Albertynów na Kościuszki, ale w następnym roku ma być zamknięta, i powstanie ogromna luka”. K5 To, czego brakuje miastu to na pewno ogrzewalnia, szczególnie jest to odczuwalne w miesiącach jesiennych i zimowych”. K4 „Brakuje ogrzewalni, jest ogrzewalnia na Rozrywki, ale to jest tylko na 15 osób, to za mało.

Uważam, ze powinna powstać gdzieś w centrum, koło dworca, z personelem medycznym i wolontariuszami, potencjał ludzki mamy, z tym by nie było problemu”. K3.

Jak wynika z powyższych wypowiedzi na ten moment w Krakowie funkcjonuje zbyt mała do rozmiaru problemu ogrzewalnia na 15 osób, która zostanie niebawem zamknięta.

Ogrzewalnia powinna być umiejscowiona w centrum, najlepiej w okolicy dworca, powinna ona mieć w swoich zasobach ludzkich personel medyczny i wolontariuszy, z czym, jak twierdzi badany K3, nie powinno być problemu.

Według badanego K4, widoczny jest problem braku dostosowania schronisk i noclegowni pod względem technicznym jak i kadrowym (medycznym) do potrzeb osób bezdomnych- starych i schorowanych, a których jest w obecnym czasie bardzo dużo: „ Na pewno przydałaby się nam zmiana w zakresie zabezpieczenia osób chorych, pod względem jest problem, szpitale podrzucają nam osoby w ciężkiej sytuacji zdrowotne. Tutaj jest potrzeba zwiększenia personelu medycznego, nie chodzi o to żeby tu robić jakiś ZOL czy placówkę 39

medyczną, ale żeby być przygotowanym na jednostki medyczne, które do nad trafiają.

Przydałyby się też większe finanse na środki czystości, opatrunki, pampersy, drobny sprzęt techniczny np. ciśnieniomierz, tego typu rzeczy, (…), można by tez podnieść standard techniczny placówki”. K4. Badany K4 zwraca uwagę, iż nie chodzi o to by przejąć obowiązki służby zdrowia czy przekształcać placówkę w placówkę opieki zdrowotnej, lecz by dostosować ją do aktualnych potrzeb osób bezdomnych tam przebywających: w podeszłym wieku oraz schorowanych.

Z zakresu pomocy doraźnej najbardziej brakuje ogrzewalni dla osób bezdomnych (funkcjonująca w Krakowie na dzień dzisiejszy jest za mała-na 15 osób) oraz łaźni i pralni. Dużym problemem, szczególnie w okresie zimowym jest za mała ilość miejsc w schroniskach i noclegowni. Widoczny jest problem braku dostosowania schronisk i noclegowni pod względem technicznym jak i kadrowym (medycznym) do potrzeb osób bezdomnych- starych i schorowanych, a których jest bardzo dużo. Nie ma także placówek dla bezdomnych rodzin. c) Funkcjonowanie systemu pomocy osobom bezdomnym świadczenia usług z zakresu integracji społecznej

w

zakresie

Z opinii badanych wynika, że najsłabiej rozwinięte są działania z zakresu integracji społecznej. Według badanych najbardziej brakuje specjalistów z zakresu psychologii oraz psychiatrii, którzy mogliby poświęcać więcej czasu na pracę z osobami zaburzonymi psychicznie wraz z organizowanie większej ilości terapii czy warsztatów, o czym wspomina w swojej wypowiedzi badany K4: „Należałoby wzmocnić aspekt pracy psychologicznej, psychoterapeutycznej, zajęcia dla tych osób, warsztat, np. „ trening umiejętności higienicznych, treningi budżetowe”. Badany K4 jednocześnie zwraca uwagę na potrzebę powstania placówki dziennego pobytu dla osób bezdomnych z przeznaczeniem na prowadzenie w niej warsztatów czy pracy psychologicznej. „Mogłoby powstać takie centrum, placówka w cyklu dziennym, np. 5 godzin dziennie, gdzie mogłyby się odbywać warsztaty, terapie”.K4. O potrzebie specjalistycznej kadry z zakresu psychiatrii mówi także badany K3 „Bardzo przydałby się nam lekarz psychiatra, co jest w Krakowie bardzo trudne, nie ma takich terapii bezpłatnych, chodzi mi o takiego lekarza, który pracowałby z sprawcami przestępstw seksualnych”. K3 Z opinii badanych wynika, ze to, co bardzo usprawniłoby cały proces integracji społecznej osób bezdomnych na terenie gminy Kraków to zhierarchizowane placówki pod względem stopnia samodzielności osób bezdomnych, brak jest także mieszkań treningowych dla najlepiej rokujących osób bezdomnych. O powyższych potrzebach mówi badany K6: „Inaczej wyglądałaby nasza praca gdyby były zhierarchizowane placówki, czyli: najpierw ogrzewalnia, później noclegownia następnie dom dla wychodzących z bezdomności i na końcu mieszkania przejściowe. Pobyt w danej placówce byłby sygnałem dla bezdomnego, na jakim jest etapie i być może bodźcem do pracy nad sobą” oraz K3: „Marzą nam się samodzielne mieszkania przejściowe, gdzie nasi podopieczni mogliby samodzielnie funkcjonować, nawet mieszkania 2-3 osobowe”.

W działaniach z zakresu integracji osób bezdomnych na terenie gminy Kraków najbardziej brakuje specjalistów z zakresu psychologii oraz psychiatrii, którzy mogliby poświęcać więcej czasu na pracę z osobami zaburzonymi psychicznie, W związku z coraz szerszym problem, jakim są osoby bezdomne z zaburzeniami psychicznymi, istnieje potrzeba stworzenia ośrodka dla bezdomnych z zaburzeniami psychicznymi. Istnieją także luki w aktywizacji zawodowej, za mały nacisk kładzie się na nawiązywanie kontaktów z 40

pracodawcami. W gminie Kraków brak jest zhierarchizowanego systemu schronisk, za mało jest również mieszkań treningowych z asystą dla najlepiej rokujących bezdomnych. d) Współpraca międzyinstytucjonalna.

Współpraca pomiędzy instytucjami zajmującymi się osobami bezdomnymi układa się bardzo dobrze. Pracownicy instytucji dobrze się znają, istnieje między nimi bardzo dobry przepływ informacji oraz wymiana doświadczeń. Są w stosunku do siebie bardzo pomocni, często pomiędzy instytucjami zachodzi współpraca nieformalna w celu szybszego załatwienia problematycznych kwestii. Istnie jednak problem w współpracy z sąsiadującymi gminami, które niechętnie zajmują się osobami bezdomnymi pochodzącymi z ich terenu, ich działania idą w kierunku przenoszenia obowiązku udzielania pomocy osobom bezdomnym na gminę Kraków.  „Należy zmusić inne gminy, jednostki macierzyste by zaczęli się w końcu zajmować swoimi bezdomnymi, a nie zwalać wszystko na Kraków, nie ma współpracy z ośrodkami pomocy społecznej z innych regionów, nie chcą płacić za pobyt w naszych krakowskich placówkach. Jest problem z ubezpieczeniami, my wysyłamy pełny wywiad, pełny zaznaczam, gdzie klient deklaruje ze ma pobyt stały na Śląsku, a oni odsyłają nam, ze nie mogą potwierdzić, stwierdzają, ze to jest krakowski problem”. K2  „Codziennie mam telefony ze straży miejskiej, że jest bezdomny w strasznym stanie i nikt go nie chce przyjąć, bo to nie jest krakowski bezdomny, bo przyjechał gdzieś z Polski, a on ledwie zipie”. K1  „Myślę, ze koordynacja działań organizacji pozarządowych, nie jest źle, ale jest jeszcze dużo do zrobienia, żeby pomoc była bardziej skuteczna i efektywna”. K5 Cytowane wypowiedzi dają obiektywny obraz problemu. e) Najważniejsze wady i zalety lokalnego systemu pomocy osobom bezdomnym.

Zalety lokalnego systemu wsparcia osób bezdomnych: Podstawowe zalety to dobrze rozwinięty i koordynowany przez instytucje system pomocy doraźnej oraz w miarę dobrze rozwinięta prewencja bezdomności. Dużym atutem jest szeroka wiedza na temat problemu bezdomności przedstawicieli instytucji zajmujących się nim zawodowo, co przekłada się na racjonalne i przemyślane planowanie organizacji działań na przyszłość, adekwatnych do realnych potrzeb Dużym atutem jest także bardzo dobry przepływ informacji pomiędzy instytucjami i wymiana doświadczeń pomiędzy nimi, co bardzo usprawnia działania oraz często chroni przed dublowaniem się usług w stosunku do tych samych osób, co pozwala ograniczać koszty oraz czas.

Dużym atutem jest także bardzo dobrze rozwinięta współpraca pomiędzy licznymi organizacjami pozarządowymi oraz instytucjami publicznymi tworzącymi lokalny system wsparcia dla osób bezdomnych przejawiająca się w: bardzo dobrym przepływie informacji pomiędzy instytucjami, wymianie doświadczeń pomiędzy nimi, co bardzo usprawnia działania oraz często chroni przed dublowaniem się usług w stosunku do tych samych osób, co pozwala ograniczać koszty i czas, ogromnej w stosunku do siebie życzliwości.

Niewątpliwym plusem funkcjonującego systemu wsparcia jest praca streetworkerów (nie każda gmina takowych posiada), którzy docierając do osób bezdomnych środowiskowych niejednokrotnie ratują ich przed utratą życia lub zdrowia, powodują, iż osoby bezdomne częściej wyrażają zgodę na objęcie ich pomocą w zakresie funkcjonującego systemu wsparcia, poprzez swoją pracę zdobywają ogromną wiedzę na temat bezdomności środowiskowej. Mimo funkcjonowania streetworkingu, na terenie gminy Kraków istnieje 41

potrzeba zwiększenia ilości streetworkerów ze względu na dużą ilość osób bezdomnych środowiskowych.

Wady lokalnego systemu wsparcia osób bezdomnych: Mimo dobrze zorganizowanej pomocy doraźnej, rażącą potrzebą jest ogrzewalnia dla osób bezdomnych (funkcjonująca ma tylko 15 miejsc). Dużym problemem, szczególnie w okresie zimowym jest za mała ilość miejsc w schroniskach i noclegowni. Widoczny jest problem braku dostosowania schronisk i noclegowni pod względem technicznym jak i kadrowym (medycznym) do potrzeb osób bezdomnych- starych i schorowanych, a których jest bardzo dużo. W zakresie prewencji bezdomności brakuje działań profilaktycznych dla młodzieży, poprzez które można by ich uwrażliwić na zagrożenia: alkohol i inne używki, działalność przestępcza, które są najczęstszymi przyczynami bezdomności. Brakuje również działań (kampanii społecznych) uwrażliwiających ludzi na różnorakie zagrożenia, a które to mogą doprowadzić do bezdomności. Największe braki widoczne są w pomocy z zakresu integracji społecznej. To, czego najbardziej brakuje to ośrodka dla bezdomnych z chorobami i zaburzeniami psychicznymi, większej liczby specjalistów z zakresu psychologii oraz psychiatrii, co pozwoliłoby przeznaczać więcej czasu na pracę z osobami bezdomnymi chorymi psychicznie, istnieje także duża potrzeba prowadzenia większej ilości terapii psychologicznych, treningów kompetencji społecznych oraz warsztatów umiejętności życia codziennego, a także prężniejszej aktywizacji zawodowej. W gminie Kraków brak jest zhierarchizowanego systemu schronisk, który byłby bardziej mobilizujący dla osób bezdomnych, za mała jest liczba mieszkań treningowych z asystą dla najlepiej rokujących bezdomnych. f) Najpilniejsze potrzeby systemu pomocy osobom bezdomnym w Partnerstwie to: - ogrzewalnia dla osób bezdomnych (funkcjonująca ma tylko 15 miejsc), jest to istotne szczególnie w okresie jesienno-zimowym, kiedy zwiększa się liczba osób bezdomnych na terenie Krakowa. Sytuacja taka ma miejsce, ponieważ Kraków w stosunku do innych miast z Polski południowo-wschodniej ma bardzo dobrze rozwinięty system pomocy doraźnej, a której w okresie zimowym osoby bezdomne najbardziej poszukują. Dodatkowym problemem, który przemawia za utworzeniem ogrzewalni są bardzo częste przypadki osób bezdomnych będących pod wpływem alkoholu, których noclegownia ani schroniska niechętnie przyjmują – ze względu na ich stan i zagrożenie pojawienia się zachowań agresywnych, co mogłoby by być niebezpieczne dla innych mieszkańców schroniska oraz personelu tam pracującego. Ogrzewalnia jest szczególnie istotna ze względu na osoby bezdomne środowiskowe, które często odmawiają pomocy i nie wyrażają zgody na przewiezienie ich do schronisk. Ogrzewalnia powinna mieć charakter placówki interwencyjnej, całodobowej, zapewniającej pomoc doraźną osobom bezdomnym w najtrudniejszej sytuacji życiowej. W ogrzewalni osoby bezdomne powinny mieć możliwość przebywania w cieple, możliwość skorzystania z toalety, doraźnej pomocy medycznej, wymiany odzieży, gorących napojów. Ogrzewalnia powinna znajdować w miejscu dostępnym, najlepiej w pobliżu centralnych węzłów komunikacyjnych, - zwiększenie ilości miejsc w noclegowni i schroniskach, w okresie zimowym, kiedy zwiększa się liczba osób bezdomnych na terenie miasta i gminy Kraków, -dostosowanie schronisk i noclegowni pod względem technicznym jak i kadrowym (medycznym) do potrzeb osób bezdomnych- schorowanych, niepełnosprawnych w podeszłym wieku, brak wyposażenia w podstawowy sprzęt medyczny oraz braku wystarczającej kadry medycznej nie pozwala zapewnić tym osobom właściwej, adekwatnej do ich stanu zdrowia opieki, co w konsekwencji może doprowadzić do pogorszenia się stanu zdrowia tych osób bezdomnych. Duża część osób bezdomnych przebywających w schroniskach czy noclegowni, 42

ze względu na swój stan zdrowia powinny się znajdować w takich placówkach jak DPS czy ZOL, jednak w rzeczywistości bardzo rzadko udaje się ich tam przenieść, ze względu na zbyt małe dochody osób bezdomnych oraz na bardzo długi czas oczekiwania na wolne miejsce.

W związku z powyższym bardzo istotne jest dostosowanie takich placówek jak noclegownia czy schronisko do aktualnych potrzeb dużej części osób bezdomnych - w podeszłym wieku oraz o bardzo złej kondycji zdrowotnej, w celu zapewnienia im odpowiedniej opieki, - działania profilaktyczne dla młodzieży, poprzez które można by ich uwrażliwić na zagrożenia: alkohol i inne używki, działalność przestępcza, które są najczęstszymi przyczynami bezdomności, a z czego młodzież często nie zdaje sobie sprawy. Działania te jednak powinny być dokonane w ramach innego systemu finansowania- Program „Wsparcie Rodziny i Dziecka”, Program Ministerstwa Pracy i Polityki Społecznej, - działania (kampania społeczna) uwrażliwiająca ludzi na różnorakie zagrożenia, a które to mogą doprowadzić do bezdomności, bardzo duża część społeczeństwa patrzy więcej sposób stereotypowy negatywny, szczególnie, jeśli chodzi o przyczyny bezdomności, uważając, że „sami są sobie winni”. Kampania społeczna nakierowana na ukazanie wszystkich przyczyn bezdomności, także tych, z których społeczeństwo nie zdaje sobie sprawy, jak: ubóstwo, starość, choroba, zaburzenia psychiczne, przemoc domowa, brak wywiązywania się dorosłych dzieci więcej obowiązku opieki nad rodzicami, brak umiejętności radzenia sobie wychowanków domu dziecka więcej rzeczywistością. Takie przedstawienie przyczyn wchodzenia więcej stan bezdomności mogłoby zmienić sposób postrzegania osób bezdomnych na bardziej pozytywny, - więcej specjalistów z zakresu psychologii oraz psychiatrii, którzy mogliby poświęcić więcej czasu na pracę z osobami bezdomnymi chorymi oraz zaburzonymi psychicznie, istnieje także duża potrzeba większej ilości terapii psychologicznych, treningów kompetencji społecznych oraz warsztatów umiejętności życia codziennego, a także prężniejszej aktywizacji zawodowej, - zhierarchizowanie systemu schronisk, który byłby bardziej mobilizujący i motywujący dla osób bezdomnych, służy zwiększeniu skuteczności pomocy skierowanej do osoby bezdomnej, system taki jest bardziej mobilizujący i motywujący dla osób bezdomnych do podejmowania działań w celu wyjścia z bezdomności.

System taki pozwoliłyby kierować osoby bezdomne do placówek z usługami adekwatnymi do możliwości psychofizycznych osób bezdomnych oraz uwzględniając gotowość samych osób bezdomnych na podejmowanie konkretnych działań w celu wyjścia z bezdomności.

Proponowana hierarchizacja placówek dla osób bezdomnych: ogrzewalnia – noclegownia – schronisko - dom dla bezdomnych – mieszkania treningowe (wspierane) z asystą.

-ogrzewalnia - powinna mieć charakter placówki interwencyjnej, całodobowej, zapewniającej pomoc doraźną osobom bezdomnym w najtrudniejszej sytuacji życiowej, nie wyrażających zgodę na pobyt w innych placówkach, w ogrzewalni osoby bezdomne powinny mieć możliwość przebywania w cieple, możliwość skorzystania z toalety, doraźnej pomocy medycznej, wymiany odzieży, gorących napojów, ogrzewalnia powinna znajdować w miejscu dostępnym, najlepiej w pobliżu centralnych węzłów komunikacyjnych, - noclegownia – powinna mieć charakter placówki interwencyjnej, zapewniającą pomoc doraźną i tymczasową osobom bezdomnym poprzez zapewnienie noclegu i wyżywienia jednocześnie prowadząc usługi z zakresu pracy socjalnej - schronisko – placówka przeznaczona dla osób bezdomnych podejmujących współpracę z pracownikami socjalnymi i pracownikami systemu pomocy społecznej w celu poprawy swojej sytuacji życiowej, placówka realizująca działania z zakresu pracy socjalnej, pomocy psychologicznej, pomocy medycznej, - dom dla bezdomnych – placówka powinna być przeznaczona dla osób bezdomnych do tymczasowego, z możliwością długotrwałego pobytu, do domów dla bezdomnych powinny 43

kierowane być osoby nie będące w stanie funkcjonować samodzielnie z powodu złego stanu zdrowia fizycznego lub psychicznego lub ze względu na podeszły wiek - mieszkania treningowe (wspierane) z asystą – samodzielne lokale ułatwiające nabywanie umiejętności życia społecznego, w ramach mieszkania treningowego prowadzone powinno być wsparcie w formie treningów np.: budżetowych, zaradności życiowej, spędzania wolnego czasu, umiejętności rodzicielskich, do mieszkań treningowych powinny być kierowane osoby zmotywowane do zmiany swojego życia oraz przygotowane na owe zmiany pod względem psychicznym.

7. Ocena systemu wsparcia dokonana przez osoby bezdomne a) Charakterystyka badanej grupy Wywiady zgodnie z założeniami zawartymi w metodologii badań przeprowadzono w placówkach wsparcia instytucjonalnego bezdomnych. W badaniu wzięło udział 92 osoby: 20,7% kobiet, 79,3% mężczyzn. Planowane było przebadanie 100 osób bezdomnych, jednak nie było to możliwe z powodu: braku zgody części bezdomnych na przeprowadzanie wywiadu, złego stanu zdrowotnego fizycznego lub psychicznego części osób bezdomnych. Średni wiek badanego wynosił niecałe 52 lata, mediana równa jest 56 lat, a modalna 53 lat. Najmłodsza osoba bezdomna w czasie badania miała 21 lat, najstarsza 75 lata. Dane te pokazują, że przebadana grupa osób bezdomnych składała się z osób o zróżnicowanym wieku, choć dominują starsi mężczyźni. Poza trzema osobami, wszyscy badani są obywatelami Polski.

Bezdomni reprezentują zróżnicowany poziom wykształcenia: 1,1% ma wykształcenie niepełne podstawowe; 41,3% zawodowe; 25% - podstawowe; 27,2% średnie; 5,4% wyższe. Średnio badani są bezdomni od 7 lat. W przebadanej grupie występuje duże zróżnicowanie pod względem okresu przebywania w stanie bezdomności. Jedna osoba jest bezdomna od 28 lat, trzy osoby od miesiąca. Poniższy rysunek prezentuje liczebność poszczególnych grup podzielonych ze względu na okres bycia osobą bezdomną. Szczegółowy rozkład przedstawia umieszczona pod rysunkiem tabela.

Rys. 1 Rozkład liczebności poszczególnych grup podzielonych ze względu na długość bezdomności

Okres pozostawania osobą bezdomną 0-1

11,2%

1,1-2

10,1%

44

2,1-3

12,4%

3,1-4

6,7%

4,1-5

7,9%

5,1-7

11,2%

7,1-10

20,2%

10,1-15

11,2%

15,1-20

4,5%

20,1-30

4,5%

większe od 30,1

0%

Tabela 3 Rozkład liczebności poszczególnych grup podzielonych ze względu na długość bezdomności

Badane osoby bezdomne w przeciągu ostatniego roku najczęściej przebywały w takich miejscach jak:

Rys. 2Najczęstsze miejsce pobytu bezdomnego w ciągu ostatniego roku Gdzie przebywał/a Pan/i najczęściej w ciągu ostatniego roku? (dopuszczalna więcej niż jedna odpowiedź) Schronisko, noclegownia, ogrzewalnia (placówki dla bezdomnych)

97,8%

Rury i węzły ciepłownicze, bunkry

1,1%

Stancje, pokoje wynajmowane

2,2%

Kątem u rodziny lub znajomych

10,9%

45

Altanki, baraki na działkach

5,4%

Mieszkania wspierane

0%

Pustostany, domy do rozbiórki

4,3%

Szpital

13%

Dworzec, wagony, bocznice kolejowe

10,9%

Zakład penitencjarny (więzienie)

1,1%

Klatki schodowe, strychy, piwnice

10,9%

Inne Tabela 5. Miejsce pobytu w przeciągu ostatniego roku

7,6%

Większość (97,8%) badanych wskazała schronisko, noclegownie i ogrzewalnie jako miejsce pobytu w przeciągu ostatniego roku. Pozostałe miejsca były wskazywane dużo rzadziej. Z miejsc, które wskazało ponad 10% badanych pojawiło się: szpital, klatki schodowe, strychy, piwnice, dworzec, wagony, bocznice kolejowe, mieszkanie kątem u znajomych. Średnio badani przebywają na terenie gminy od 29 lat. W przebadanej grupie występuje duże zróżnicowanie pod względem okresu przebywania w Krakowie. Najdłużej przebywająca na terenie gminy osoba jest tam od 75 lat. Najkrócej – 1 miesiąc.

Rys. 3Czas przebywania na terenie gminy.

Rozkład liczebności poszczególnych grup ze względu na czas przebywania na terenie gminy

0-1

6%

1,1-2

6%

2,1-3

4,8%

3,1-4

4,8%

4,1-8

11,9%

8,1-12

7,1%

12,1-20

8,3%

20,1-30

17,9%

46

Powyżej 30,1

33,3%

Tabela 6Czas przebywania na terenie gminy

Liczna grupa osób bezdomnych przebywa na terenie gminy 30 i więcej lat. Stanowią oni dokładnie 1/3 populacji przebadanej grupy. W kwestionariuszu zadano również pytanie o wyjazdy za granicę w celach zarobkowych, okazało się, że wśród badanych sześć osób bezdomnych miało takie doświadczenia. Większość osób bezdomnych posiada dzieci (78,3%). Średnia liczba dzieci, którą ma bezdomny wynosi 1,9. Najliczniejszą grupą (40,1%) tworzą osoby posiadające 1 dziecko. Największą liczbę dzieci (5) posiada 1 osoba.

Liczba dzieci

%

1

40,3%

2

34,7%

3

20,8%

4

2,8%

5 1,4% Tabela 7. Liczba dzieci

Biorąc pod uwagę wiek badanych oraz okres przebywania w bezdomności, można wyciągnąć wniosek, że grupa osób bezdomnych w Krakowie, w znacznej części, składa się z jednostek, które są pozbawione własnego miejsca zamieszkania od kilku lat. Nieco ponad 21% badanych jest bezdomna co najwyżej od 2 lat, a 48,3% od 5 lat. Jednocześnie, większość (51,2%) mieszka na terenie Krakowa od 20 i więcej lat. b) System wsparcia w opinii osób bezdomnych. a. poziom obłożenia systemu wsparcia

47

Rys. 4 Wykorzystanie instytucji systemu wsparcia osób bezdomnych

Powyższa tabela przedstawia odsetek badanych osób bezdomnych z terenu gminy Kraków, która korzystała z następujących elementów systemu wsparcia.

Czy w ciągu ostatniego roku, na terenie Krakowa korzystał/a Pan/i z którejkolwiek z wymienionych form pomocy udzielanych przez różne instytucje (pomoc społeczna, organizacja pozarządowa, stowarzyszenie, itd.)? Proszę wskazać wszystkie, z których pomocy Pan/i korzystał/a w ciągu ostatniego roku.

Wsparcie finansowe w postaci zasiłku Schronienie (noclegownia / schronisko) Pomoc w nawiązaniu pozytywnych relacji z rodziną Pomoc psychologiczna Pomoc lekarska, szpitalna Odzież Wyżywienie Indywidualny program wychodzenia z bezdomności Łaźnia Pomoc uzyskana bezpośrednio na ulicy (streetworking) Korzystanie z poradni uzależnień Pomoc w spłacie zadłużenia (czynszowego, alimentacyjnego, innych)

Korzystanie z pomocy Korzystał/a

Nie korzystał/a

Która z form pomocy jest najbardziej Pani/i potrzebna?

69,6% 100,0% 15,4% 32,6% 75% 54,3% 85,7% 13,2% 12,1% 3,3% 23,9% 7,8%

30,4% 0% 84,6% 67,4% 25,0% 45,7% 14,3% 86,8% 87,9% 96,7% 76,1% 92,2%

7,8% 92,2% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0% 0%

48

Pomoc w znalezieniu mieszkania Pomoc w znalezieniu pracy Podjęcie nauki w celu zdobycia lepszego wykształcenia Kursy zawodowe, staże, doradztwo zawodowe, pośrednictwo pracy Nie korzystałem z żadnej Inne

12% 88% 25% 75% 3,3% 96,7% 8,7% 91,3% 0% 100% 0% 100% Tabela 8.Wykorzystanie i ocena użyteczności instytucji systemu wsparcia osób bezdomnych

0% 0% 0% 0%

Formy pomocy dostępne w systemie wsparcia osób bezdomnych można podzielić na dwie grupy: 1) pasywne – wręczane w różnej formie osobom bezdomnym i służące poprawie ich aktualnego położenia; 2) aktywne – różne formy pomocy służące wsparciu bezdomnych w procesie wychodzenia z bezdomności. Z zebranych danych wynika, że wyraźnie przeważają formy pasywne. Wszyscy bezdomni (100%) korzystali ze schroniska i noclegowni, z wsparcia finansowego w postaci zasiłku (69,9%) oraz wyżywienia (85,7%).

Wyniki te są oczywiste biorąc pod uwagę, że badanie było prowadzone w schroniskach i noclegowniach. Poza tym bezdomni dość licznie korzystali z opieki medycznej (75%) oraz darmowej odzieży (54,3%). Mniejszość korzystała natomiast z aktywnych form pomocy.

Małą popularnością cieszyła się aktywizacja zawodowa: kurs zawodowy, staże, doradztwo zawodowe, pośrednictwo pracy - 8,7% oraz pomocy w znalezieniu pracy - 25%.

Bezdomni korzystali również z: pomocy psychologicznej (32,6%) oraz poradni uzależnień (23,9%). Rzadko natomiast badani wskazywali takie formy wsparcia jak: indywidualny program wychodzenia z bezdomności – 13,2%; pomoc w nawiązaniu pozytywnych relacji z rodziną – 15,4%; pomoc w znalezieniu mieszkania – 12%. Pozostałe elementy systemu są wykorzystywane jeszcze rzadziej lub w ogóle. Interesujące wyniki przyniosły odpowiedzi badanych na pytanie, które z istniejących form pomocy są najbardziej potrzebne.

Rys. 5 Najbardziej pożądane formy wsparcia zdaniem osób bezdomnych

Bezdomni oczekują przede wszystkim pomocy w ich obecnym położeniu: 92,2% oczekuje schronienia a 7,8% wsparcia finansowego w postaci zasiłku. Inne formy wsparcia nie były wskazywane.

49

b. działanie systemu wsparcia Czy w ciągu ostatniego roku, na terenie Krakowa spotkał(a) się Pan/i z odmową pomocy?

Tak Nie

10,9%

89,1%

Ile razy odmówiono Pani/i pomocy w ciągu ostatniego roku?

1-2 razy 3-5 razy więcej niż 5 trudno powiedzieć razy

44,4% 11,1% 44,4% 0% Tabela 9 Odsetek osób bezdomnych, którym odmówiono pomocy

Bezdomni biorący udział w badaniu wystawili następującą ocenę OPS-owi w Krakowie:

Rys. 6Ocena ośrodka pomocy społecznej Czy w ciągu ostatniego roku korzysta Pan/i z pomocy ośrodka pomocy społecznej działającego na terenie Krakowa?

Tak Nie

78%

22%

Jak Pan/i ocenia na skali ocen szkolnych (2-5) działanie ośrodka? niedostateczna

dostateczna

dobra

bardzo dobra

11,1%

11,1%

55,6%

22,2%

Średnia ocena

3,9 Tabela 10. Odsetek osób bezdomnych korzystających z pomocy OPS

Spośród przebadanej grupy 92 osób bezdomnych dziesięciu odmówiono pomocy w przeciągu ostatniego roku. Osobom, którym odmówiono pomocy, postawiono pytanie o to, w jaki sposób uzasadniono tę sytuacje. Badani odpowiedzieli, że podstawą odmowy wsparcia było: brak dobrej woli pracownika socjalnego, a w połowie przypadków bezdomni nie otrzymali żadnego uzasadnienia.

Nieco więcej niż połowa osób bezdomnych korzysta ze wsparcia miejscowego Ośrodka Pomocy Społecznej. Ocena wystawiona przez badanych działającemu w Krakowie Ośrodkowi Pomocy Społecznej wyniosła 3,9 czyli ocena dobra na skali ocen szkolnych. c. ocena placówki Bezdomni biorący udział w badaniu wystawili następującą ocenę placówce, w której aktualnie się znajdują:

50

Rys. 7Ocena placówki na skali ocen szkolnych, w której badani aktualnie przebywają

Jak ogólnie Pan/i ocenia na skali ocen szkolnych (2-5) pomoc, którą uzyskuje Pan/i w placówce, w której aktualnie się znajdujemy? niedostateczna

1,1%

dostateczna

dobra

10%

33,3%

Średnia ocena

bardzo dobra

55,6% 4,43

Tabela 11. Ocena pomocy uzyskiwanej w aktualnym miejscu pobytu

Następujący odsetek osób bezdomnych biorących udział w badaniu deklaruje, że:

51

Rys. 8Ocena różnych aspektów placówki, w której badani aktualnie przebywają TAK

NIE

87%

13%

Czy w placówce, w której się Pan/i znajduje istnieją jasne zasady pobytu?

95,7%

3,3%

1,1%

Czy w placówka, w której się Pan/i znajduje czuje się Pan/i bezpiecznie?

92,3%

3,3%

4,4%

Czy placówka, w której się Pan/i znajduje jest według Pana/i przepełniona?

54,3%

44,6%

1,1%

Czy w placówce, w której się Pan/i znajduje ma Pan/i poczucie prywatności?

46,7%

51,1%

2,2%

Czy w placówce, w której się Pan/i znajduje traktowany(a) jest Pan/i przez opiekunów z szacunkiem?

94,5%

3,3%

2,2%

Czy w miejscu, w którym aktualnie się Pan/i znajduje ma Pan/i łatwy dostęp do urządzeń sanitarnych (toalety, prysznice)?

92,4%

6,5%

1,1%

Czy w miejscu, w którym aktualnie się Pan/i znajduje czuje się Pan/i osobą bezdomną?

71,1%

26,7%

2,2%

Czy placówka, w której się Pan/i znajduje położona jest w dogodnym miejscu?

NIE WIEM

Tabela 12 Ocena placówki aktualnego pobytu badanych

Bezdomni biorący udział w badaniu wystawili ocenę placówce, w której aktualnie się znajdowali. Średnia ocena wynosi 4,43 co na skali ocen szkolnych oznacza 4+.

Badani zostali poproszeni o ocenę placówki pod względem szeregu wskazanych cech.

Zdecydowana większość zgodziła się, że w placówce mają łatwy dostęp do urządzeń sanitarnych, traktowani są przez opiekunów z szacunkiem, czują się bezpiecznie, że placówka położona jest w dogodnym miejscu oraz że w placówce istnieją jasne zasady pobytu.

Nie zmieniło to jednak faktu, że 71,1% badanych w placówce czuje się osobą bezdomną, a 51,1% nie ma poczucia prywatności. Oceniając poziom zapełnienia placówki 54,3% osób bezdomnych uznało że jest ona przepełniona. c) Sytuacja społeczno-ekonomiczna osób bezdomnych a. położenie na rynku pracy i sytuacja finansowa Następujący odsetek osób bezdomnych biorących udział w badaniu deklaruje, że:

52

Rys. 9Aktualna sytuacja zawodowa badanych TAK

NIE

NIE WIEM

Czy posiada Pan/i jakikolwiek zawód, fach?

76,1%

23,9%

0%

Czy był(a)by Pan/i gotowy(a) do podjęcia pracy jutro bądź w najbliższych dniach?

52,2%

47,8%

0%

Czy w ciągu ostatniego roku uczestniczył(a) Pan/i w jakiejkolwiek aktywności związanej z podnoszeniem swoich kwalifikacji zawodowych czy innych umiejętności?

12,1%

87,9%

0%

Czy w ciągu ostatniego miesiąca szukał(a) Pan/i pracy?

22,8%

77,2%

0%

13%

87%

0%

Czy aktualnie pracuje Pan/i zarobkowo?

Tabela 13Aktualna sytuacja zawodowa badanych

Większość badanych osób bezdomnych (76,1%) deklaruje, że posiada jakiś fach lub zawód. A 52,2% deklaruje, że jest gotowa do podjęcia pracy jutro bądź w najbliższych dniach.

Natomiast tylko 22,8% badanych przyznaje, ze w ciągu ostatniego miesiąca szukała pracy.

A 12,1% uczestniczyła w aktywności związanej z podnoszeniem swoich umiejętności zawodowych. Nie zaskakuje zatem wynik badania, zgodnie z którym jedynie 13% badanych aktualnie pracuje zarobkowo.

Następujący odsetek osób bezdomnych biorących udział w badaniu wskazuje na następujące źródła dochodów:

53

Rys. 10 Źródła dochodu osób bezdomnych Proszę zaznaczyć z jakiego źródła / źródeł pochodzą Pan/i dochody w bieżącym roku? (dopuszczalne wiele odpowiedzi) Praca na podstawie umowy o pracę, zlecenie, dzieło Renta Zasiłek stały / okresowy z pomocy społecznej Zbieractwo Praca bez formalnej umowy („na czarno” Zasiłek dla bezrobotnych Zasiłek celowy z pomocy społecznej Emerytura Alimenty Żebractwo Wsparcie członków rodziny Nie mam żadnych dochodów Tabela 14. Deklarowane źródła dochodów w bieżącym roku

% badanych wskazujących dane źródło 7,7% 11% 59,3% 8,8% 16,5% 2,2% 14,3% 8,8% 4,4% 4,4% 5,5% 8,8%

W większości przypadków (59,3%) źródłem dochodu badanych jest zasiłek stały / okresowy z pomocy społecznej. Znacznie rzadziej respondenci posiadali źródła dochodów takie jak: praca bez formalnej umowy („na czarno”) - 16,5%; zasiłek celowy – 14,3%; renta – 11%. Pozostałe formy pozyskiwania dochodu występują sporadycznie.

Warto zwrócić uwagę na fakt, że tylko 8,8% badanych nie posiada żadnego źródła dochodu.

54

Rys. 11Rozkład dochodów badanych Jeśli ma Pan/i dochody? Proszę podać jaką kwotą, średnio, dysponuje Pan/i na miesiąc.

6% Do 200 zł 7,2% od 1001 zł do 1200 zł 8,4% od 201 zł do 400 zł 2,4% od 1201 zł do 1500 zł 66,3% od 401 zł do 600 zł 0% od 1500 zł do 1800 zł 6% od 601 zł do 800 zł 1,2% powyżej 1800 zł 2,4% od 801 zł do 1000 zł 0% trudno powiedzieć, nie wiem, nie liczyłem 0% nie powiem Tabela 15. Deklarowana przez badanych wysokość dochodu na miesiąc

Dochody badanych osób bezdomnych są niskie. Ponad 3/4 (80,7%) na miesiąc dysponuje kwotą pomiędzy 0 a 600 zł. Jedynie 1,2% osiąga poziom dochodu w wysokości powyżej 1800 zł. b. różne zachowania społeczne Następujący odsetek osób bezdomnych biorących udział w badaniu deklaruje, że:

55

Rys. 12Zróżnicowane zachowania społeczne: występowanie TAK

NIE

NIE WIEM

Czy w ciągu ostatniego roku korzystał/a Pan/i z darmowych posiłków rozdawanych „na mieście”?

16,3%

83,7%

0%

Czy w ciągu ostatniego roku zdarzały się w tym toku sytuacje, w których przebywał Pan/i nielegalnie w jakichś miejscach?

16,3%

83,7%

0%

Czy w tym roku otrzymywał(a) Pan/i darmowe ubrania?

56,5%

43,5%

0%

Czy w ciągu ostatniego roku korzystał/a Pan/i z przejazdów środkami komunikacji miejskiej „na gapę”?

40,7%

59,3%

0%

22,8%

77,2%

0%

Czy w ciągu ostatniego roku zdarzyła się Pani/i sytuacja proszenia ludzi o „datki” na ulicy?

Tabela 16. Różne zachowania społeczne

Badani zostali poproszeni o stwierdzenie, czy zdarzały im się różne sytuacje, które są stereotypowo wiązane z bezdomnością. Spośród szeregu wymienionych zachowań osobom bezdomnym (40,7%) zdarzało się korzystać z przejazdów środkami komunikacji miejskiej „na gapę”. Również otrzymywanie darmowe ubrań było względnie częste wśród badanych – dotyczyło 56,5% badanych. Ponadto, badanym zdarzało przebywaćnielegalnie w jakichś miejscach – 16,3% lub korzystać z darmowych posiłków rozdawanych „na mieście” – 16,3%.

Czasami, w ciągu tego roku, osoby bezdomne prosiły ludzi o „datki” na ulicy – 22,8%. c. sytuacja finansowa Następujący odsetek osób bezdomnych biorących udział w badaniu deklaruje, że:

56

Rys. 13Aktualna sytuacja finansowa badanych TAK

NIE

NIE WIEM

Czy aktualnie posiada Pan/i jakieś długi, pożyczki, zaległości finansowe, bądź inne bieżące zobowiązania finansowe, np. alimenty, kary sądowe, zajęcia komornicze?

26,1%

72,8%

1,1%

Czy posiada Pan/i jakieś długi, pożyczki u swoich znajomych, przyjaciół bądź związane z zakupami „na zeszyt”?

5,4%

94,6%

0%

Czy aktualnie posiada Pan/i jakieś pieniądze inne niż te pochodzące z pomocy społecznej?

33,3%

63,3%

3,3%

Czy w ciągu ostatniego roku zdarzały się takie sytuacje, w których brakowało Pan/i pieniędzy na zakup rzeczy dla Pani/i ważnych takich jak jedzenie, leki, odzież, itp?

58,7%

41,3%

0%

6,5%

93,5%

0%

Czy w ciągu ostatniego roku zdarzały się Pan/i sytuacje, w których musiał(a) się Pan/i ukrywać przed osobami/instytucjami, którym jest Pan/i winien pieniądze?

Tabela 17Aktualna sytuacja finansowa badanych

Aktualną sytuację finansową badanych osób bezdomnych w Krakowie można uznać za mało satysfakcjonującą. Z zebranych danych wynika, że tylko 33,3% osób posiada jakieś pieniądze inne niż te pochodzące z pomocy społecznej. W przypadku 58,7% osób bezdomnych zdarzały się sytuacje w ciągu ostatniego roku, kiedy brakowało pieniędzy na zakup rzeczy ważnych.26,1% aktualnie posiada zobowiązania finansowe, 5,4% posiada jakieś długi, pożyczki u osób prywatnych. Niewielka grupa osób bezdomnych (6,5%) musiała ukrywać się w ciągu ostatniego roku przed osobami/instytucjami, którym są oni winni pieniądze.

57

d) Sytuacja prawna osób bezdomnych.

Następujący odsetek osób bezdomnych biorących udział w badaniu deklaruje, że:

Rys. 14Aktualna sytuacja prawna badanych

TAK

NIE

NIE WIEM

Czy posiada Pan/i dowód osobisty?

95,7%

4,3%

0%

Czy aktualnie posiada Pan/i ubezpieczenie zdrowotne?

93,5%

6,5%

0%

Czy znajduje się Pan/i na aktualnej liście osób oczekujących na mieszkanie socjalne bądź komunalne?

18,5%

80,4%

1,1%

Czy posiada Pan/i prawo własności do lokalu mieszkalnego?

2,2%

97,8%

0%

Czy posiada Pan/i stały meldunek?

Tabela 18.Aktualna sytuacja prawna badanych

18,5%

81,5%

0%

Aktualna sytuacja prawna badanych nie jest dobra: tylko 18,5% osób bezdomnych posiada stały meldunek; 2,2% posiada prawo własności do lokalu mieszkalnego, a 18,5% znajduje się na aktualnej liście osób oczekujących na mieszkanie socjalne bądź komunalne.

Dobrze przedstawia się natomiast sytuacja badanych osób bezdomnych jeśli chodzi o dokumenty i ubezpieczanie: 95,7% posiada dowód osobisty oraz (93,5%) aktualne ubezpieczenie zdrowotne.

58

e) Profil psychospołeczny badanych osób bezdomnych. a. patologie społeczne Następujący odsetek osób bezdomnych biorących udział w badaniu deklaruje, że:

Rys. 15Patologie społeczne wśród badanych

TAK

NIE

NIE WIEM

Czy przebywał(a) Pan/i kiedykolwiek w zakładzie karnym, areszcie śledczym, zakładzie poprawczym?

51,1%

48,9%

0%

Czy w Pan/i najbliższym otoczeniu zdarzają się sytuacje stosowania przemocy?

28,3%

70,7%

1,1%

Czy w ciągu ostatniego roku miała/a lub aktualnie ma Pan/i konflikty ze służbami porządkowymi takimi jak policja, straż miejska, służba ochrona kolei, prywatne firmy ochroniarskie, itp.?

13%

87%

0%

Czy w ciągu ostatniego roku zdarzyło się Pan/i upić?

38%

62%

0%

Czy ma Pan/i osobiste doświadczenia ze stosowaniem narkotyków?

Tabela 19.Patologie społeczne wśród badanych

13%

87%

0%

Problem patologii społecznych występuje wśród osób bezdomnych z Krakowa.

Zdarzają się przypadki picia alkoholu: 38% przyznaje, że w ciągu ostatniego roku zdarzyło się im upić; 13% badanych przyznało, że ma osobiste doświadczenia ze stosowaniem narkotyków, a 28,3% że w najbliższym otoczeniu zdarzają się sytuacje stosowania przemocy.

Większość osób bezdomnych (51,1%) przebywała w zakładzie karnym, areszcie śledczym, zakładzie poprawczym. A 13%, w ciągu ostatniego roku miała lub aktualnie ma konflikty ze służbami porządkowymi.

59

b. kapitał społeczny Następujący odsetek osób bezdomnych biorących udział w badaniu deklaruje, że:

Rys. 16Kapitał społeczny wśród badanych

TAK

NIE

NIE WIEM

Czy głosował(a) Pan/i w ostatnich wyborach do Sejmu i Senatu RP, które odbyły się 9 października 2011 roku?

17,4%

82,6%

0%

Czy ogólnie ufa Pan/i innym ludziom?

41,3%

55,4%

3,3%

Czy aktualnie ma Pan/i jakąkolwiek pasję, zainteresowania, które Pan/i realizuje?

53,3%

46,7%

0%

Czy w ciągu ostatniego roku angażował(a) się Pan/i w działania na rzecz jakiejś społeczności (osiedla, miejscowości, ulicy, bloku, najbliższego sąsiedztwa itd.) lub jakiejś grupy osób?

20,9%

79,1%

0%

67,4%

28,3%

4,3%

Czy czuje się Pan/i pełnoprawnym obywatelem społeczeństwa?

Tabela 20.Kapitał społeczny wśród badanych

Badane osoby bezdomne nie mają w większości wypadków poczucia wykluczenia: w 67,4% czują się pełnoprawnymi obywatelami społeczeństwa. Mniej niż połowa ufa ludziom (41,3%). Słabo wypada poziom aktywnego zaangażowania społecznego osób bezdomnych: 20,9% badanych deklaruje, ze angażowało się w działania na rzecz jakiejś społeczności lub grupy osób w ciągu ostatniego roku; 17,4% głosowało w ostatnich wyborach do parlamentu. A 53,3% aktualnie ma pasję, zainteresowania, które realizuje.

60

c. wsparcie społeczne Następujący odsetek osób bezdomnych biorących udział w badaniu deklaruje, że:

Rys. 17Wsparcie społeczne badanych ze strony otoczenia społecznego

TAK

NIE

NIE WIEM

Czy może Pan/i aktualnie liczyć na jakiekolwiek wsparcie ze strony członka Pani/i najbliższej rodziny?

31,5%

67,4%

1,1%

Czy ma Pan/i bliską osobę spoza najbliższej rodziny, na której wsparcie może Pan/i liczyć?

30,4%

68,5%

1,1%

Czy może Pan/i liczyć na jakiekolwiek wsparcie kolegów, znajomych?

27,2%

72,8%

0%

Czy w ciągu ostatniego roku korzystał/a Pan/i z pomocy/opieki społecznej?

80,4%

19,6%

0%

72,5%

0%

Czy w ciągu ostatniego roku korzystał/a Pan/i z pomocy instytucji 27,5% charytatywnych, kościelnych, itp.?

Tabela 21.Wsparcie społeczne badanych ze strony otoczenia społecznego

Głównym źródłem wsparcia społecznego dla osób bezdomnych jest zinstytucjonalizowana pomoc społeczna. W ciągu ostatniego roku 80,4% osób bezdomnych korzystało z pomocy/opieki społecznej. Mniej, bo 31,5% może aktualnie liczyć na wsparcie ze strony członka najbliższej rodziny, a 27,2% na wsparcie kolegów, znajomych, a 30,4% może liczyć na bliską osobę spoza najbliższej rodziny. Z pomocy instytucji charytatywnych, kościelnych w ciągu ostatniego roku korzystało 27,5%.

61

d. dobrostan psychiczny Następujący odsetek osób bezdomnych biorących udział w badaniu deklaruje, że:

Rys. 18Dobrostan psychiczny badanych

TAK

NIE

NIE WIEM

Czy w miejscu, w którym aktualnie Pan/i przebywa czuje się Pan/i bezpiecznie?

93,5%

5,4%

1,1%

Czy czuje się Pan/i osobą bezdomną?

83,1%

16,9%

0%

Czy czuje się Pan/i osobą samotną?

58,7%

39,1%

2,2%

Czy ma Pan/i wpływ na własne życie?

75,8%

22%

2,2%

55,4%

39,1%

5,4%

Czy widzi Pan/i szansę na poprawę swojej sytuacji życiowej w ciągu najbliższych 12 miesięcy?

Tabela 22.Dobrostan psychiczny badanych

Z zebranych danych wynika, że 93,5% badanych w miejscu, w którym aktualnie przebywa, czuje się bezpiecznie. Jednocześnie jednak 58,7% czuje się osobą samotną, a 83,1% czuje się osobą bezdomną.

Badani mają poczucie sprawstwa w swoim życiu: 75,8% deklaruje, że ma wpływ na własne życie. Większość 55,4% widzi też szansę na poprawę swojej sytuacji życiowej w ciągu najbliższych 12 miesięcy. f) Sytuacja zdrowotna badanych osób bezdomnych Następujący odsetek osób bezdomnych biorących udział w badaniu deklaruje, że:

62

Rys. 19Zdrowie badanych TAK

NIE

NIE WIEM

Czy aktualnie czuje się Pan/i osobą zdrową?

44,6%

55,4%

0%

Czy choruje Pan/i stale na jakąś chorobę?

52,2%

47,8%

0%

Czy jest Pan/i pod kontrolą, czy leczy się Pan/i u jakiegoś lekarza?

54,9%

45,1%

0%

13%

87%

0%

Czy w ciągu ostatniego roku był(a) Pan/i w szpitalu?

44,6%

55,4%

0%

Czy w ciągu ostatniego roku był(a) Pan/i u lekarza?

92,4%

7,6%

0%

Czy jest Pan/i przewlekle chory?

Tabela 23.Zdrowie badanych

45,7%

54,3%

0%

Czy ze względu na stan zdrowia ma Pan/i jakiekolwiek trudności z wykonywania codziennych czynności takich jak mycie się, ubieranie, poruszanie się, dbanie o własną higienę, przygotowanie posiłku?

Czy aktualnie ma Pan/i orzeczony stopień o niepełnosprawności?

Tak

44% Jaki stopień niepełnosprawności Pan/i posiada? znaczny/ pierwsza grupa

umiarkowany/ druga grupa

Nie

56%

lekki/ trzecia grupa

nie wiem

Czy jest Pan/i w trakcie starania się o przyznanie grupy inwalidzkiej/stopnia niepełnosprawności? tak

nie

22,5% 67,5% 10% 0% 15,4% 82,7% Tabela 24. Odsetek badanych deklarujących orzeczenie o niepełnosprawności

nie wiem

1,9%

Sytuacja mniej niż połowy osób bezdomnych jest dobra: 44,6% aktualnie czuje się osobą zdrową. W przypadku sporej grupy sytuacja jest dość trudna: aktualnie 44% osób bezdomnych ma orzeczony stopień niepełnosprawności. W przypadku większości (77,5%) orzeczono drugi lub trzeci stopień. Stopień pierwszy orzeczono w przypadku 22,5% badanych.

63

Aktualnie 45,7% osób bezdomnych jest przewlekle chora, 92,4% w ciągu ostatniego roku była u lekarza, a 54,9% jest pod kontrolą i leczy się u jakiegoś lekarza. 44,6% w ciągu ostatniego roku była w szpitalu, 13% ze względu na stan zdrowia ma trudności z wykonywania codziennych czynności. g) Wchodzenie i wychodzenie z bezdomności. a. wychodzenie z bezdomności Następujący odsetek osób bezdomnych biorących udział w badaniu deklaruje, że:

Rys. 20Działania podjęte przez badanych w celu wyjścia z bezdomności Przedstawię Pani/i listę czynności, które czasem podejmują osoby bezdomne aby zmienić swoją sytuację życiową. Proszę wskazać, jakie czynności w ciągu ostatniego roku podejmował(a) Pan/i, aby wyjść z bezdomności? (dopuszczano wiele odpowiedzi)

TAK

NIE

NIE WIEM

Szukałem/szukałam pracy / korzystałem/korzystałam z doradztwa zawodowego

63,3%

36,7%

0%

Przystąpiłem/przystąpiłam do indywidualnego programu wychodzenia z bezdomności

4,4%

95,6%

0%

Wyrobiłem/wyrobiłam dokumenty

23,3%

76,7%

0%

Poprawiłem/poprawiłam kontakty z rodziną

23,3%

76,7%

0%

Szukałem/szukałam miejsca do zamieszkania

38,9%

61,1%

0%

64

Podjąłem/podjęłam terapię

26,7%

73,3%

0%

Podjąłem/podjęłam edukację (szkoła, kursy, szkolenia)

14,4%

85,6%

0%

Podjąłem/podjęłam leczenie

42,2%

57,8%

0%

Zredukowałem/zredukowałam zadłużenie

5,6%

94,4%

0%

Nic nie robiłem/robiłam

10%

90%

0%

93,3%

0%

Inne działania 6,7% Tabela 25.Działania podjęte przez badanych w celu wyjścia z bezdomności

Badani zostali poproszeni o wskazanie działań, które podejmowali w celu wyjścia z bezdomności. Dominującą strategią jest próba wejścia na rynek pracy: 63,3% badanych szukało pracy lub korzystało z doradztwa zawodowego. Część osób (38,9%) szukała miejsca do zamieszkania; 42,2% podjęło leczenie. Rzadziej badani: podjęli terapię – 26,7%; poprawiali kontakt z rodziną – 23,3%; wyrabiali dokumenty – 23,3%; podjęli edukację – 14,4%. Pewna liczba badanych, 10%, przyznaje, że nic nie robiła w celu wyjścia z bezdomności. Poniższa tabela pokazuje odsetek osób bezdomnych biorących udział w badaniu, które wskazały najlepsze formy wspierania wychodzenia z bezdomności:

Rys. 21Najlepsze, według badanych, sposoby wspierania wychodzenia z bezdomności Co według Pana/i najbardziej pomogłoby Pani/i w wyjściu z bezdomności? (dopuszczano maksymalnie 5 odpowiedzi)

TAK

NIE

NIE WIEM

Posiadanie pracy, pomoc w jej znalezieniu

44,6%

55,4%

0%

Wsparcie finansowe, zapomogi

29,3%

70,7%

0%

Podsiadanie własnego miejsca zamieszkania

42,4%

57,6%

0%

Profesjonalna opieka lekarska, pomoc medyczna, leczenie i rehabilitacja, wsparcie terapeutyczne

10,9%

89,1%

0%

Redukcja zadłużenia

5,4%

94,6%

0%

Pomoc w wyrobieniu dokumentów (uzyskanie formalnego meldunku, wyrobienie dowodu osobistego, ubezpieczenia zdrowotnego)

1,1%

98,9%

0%

65

Poprawa kontaktów rodzinnych,

6,5%

93,5%

0%

Pomoc rzeczowa (ubranie, odzież, nocleg, itp.)

3,3%

96,7%

0%

Pomoc rodziny, wsparcie rodziny

14,1%

85,9%

0%

Nic mi nie pomoże w wyjściu z bezdomności,

16,3%

83,7%

0%

Inne 40,2% 59,8% Tabela 26.Najlepsze, według badanych, sposoby wspierania wychodzenia z bezdomności

0%

Zdaniem badanych, najlepszym sposobem wyjścia z bezdomności jest posiadanie pracy lub pomoc w jej znalezieniu – uważa tak 44,6% oraz posiadanie własnego miejsca zamieszkania – 42,4%. Dodatkowo wsparciem dla osób bezdomnych byłyby zapomogi – 29,3%.

Mniejszość osób bezdomnych uważa, że pomocna byłaby: pomoc rodziny – 14,1%; profesjonalna opieka lekarska, pomoc medyczna, leczenie i rehabilitacja, wsparcie terapeutyczne – 10,9%.

40,2% wskazało odpowiedź inne. Wskazując inne badani mieli na myśli m.in.: poprawa zdrowia, prawne uregulowanie powrotu do mieszkania, „nie mam potrzeby zmieniać swojej sytuacji”, lepsza praca i zarobki, znalezienie odpowiedniej kobiety, osiągnięcie pełnosprawności, systematyczna praca na sobą, miejsce w DPS-e, lepsze zarobki, przejście na emeryturę, zmiana podejścia żony, „jak syn wróci z zagranicy”, „może córka weźmie do siebie”, śmierć, wejście w wiek emerytalny. b. przyczyny bezdomności Gdzie Pan/i mieszkała w okresie poprzedzającym zostanie bezdomnym?

We własnym mieszkaniu

56,8%

W mieszkaniu wynajętym

13,5%

W więzieniu

1,4%

W mieszkaniu rodziców

6,8%

W domu dziecka W mieszkaniu konkubenta/tki

0% 2,7%

W domu poprawczym

0%

W szpitalu

0%

W hotelu robotniczym / mieszkaniu zakładowym

1,4%

U kolegi/koleżanki

1,4%

U innego członka rodziny

2,7%

W innym miejscu 13,5% Tabela 27. Miejsce pobytu w okresie poprzedzającym zostanie osobom bezdomną

Następujący odsetek osób bezdomnych biorących udział w badaniu jako przyczynę popadnięcia w bezdomność wskazuje:

66

Rys. 22 Deklarowane przez badanych przyczyny popadnięcia w bezdomności Proszę cofnąć się w czasie i sięgnąć pamięcią do czasu JEDNEGO ROKU przed okresem Pani/i bezdomności.

Czy w tamtym czasie wystąpiło któreś z następujących wydarzeń? Jeśli tak, proszę powiedzieć, czy zwracał się Pan/i o pomoc do jakiejś instytucji oraz czy była to instytucja działająca na obszarze gminy Kraków Czy w okresie jednego roku przed bezdomnością wystąpiło, któreś z następujących wydarzeń?

Zadłużenie Eksmisja Rozpad związku małżeńskiego (rozwód) bądź partnerskiego związku nieformalnego Konflikty domowe, sytuacje przemocy Śmierć najbliższego członka rodziny (rodziców, partnera, partnerki, męża, żony)

Jeśli tak, to czy zwracał(a) się Pan/i o pomoc do jakiejś instytucji?

oraz czy instytucja ta działa na terenie?

Tak 20,7% 29,3%

Nie 77,2% 67,4%

Tak 4,3% 4,3%

Nie 15,2% 23,9%

Tak 4,3% 3,3%

Nie 1,1%

56,5%

39,1%

2,2%

53,3%

0%

3,3%

28,3%

69,6%

4,3%

22,8%

2,2%

3,3%

38,0%

55,4%

3,3%

34,8%

3,3%

0%

67

Utrata pracy, bezrobocie 39,1% 56,5% 4,3% 34,8% 3,3% 2,2% Uzależnienie (alkohol, narkotyki) 41,3% 56,5% 15,2% 25,0% 7,6% 7,6% Choroba psychiczna 9,8% 85,9% 8,7% 1,1% 5,4% 3,3% Inne 29,3% 4,3% 1,1% 0% 1,1% 0% Tabela 28.Deklarowane przez badanych przyczyny popadnięcia w bezdomność (pominięto braki danych)

Badane w Krakowie osoby, przed popadnięciem w bezdomność, w większości wypadków mieszkały we własnym mieszkaniu (56,9%). Badani zostali poproszeni o wskazanie powodów popadnięcia w bezdomność i mogli udzielić więcej niż jednej odpowiedzi. Wśród przyczyn, które były wymienione na liście, badani najczęściej (56,5%) wskazywali rozpad związku małżeńskiego (rozwód) bądź partnerskiego związku nieformalnego; uzależnienia – 41,3%; utratę pracy, bezrobocie – 39,1%; śmierć najbliższego członka rodziny – 38%.

Inne względnie często wskazywane przez osoby bezdomne przyczyny to: eksmisja – 29,3%; konflikty domowe – 28,3%; zadłużenie – 20,7% oraz choroba psychiczna – 9,8%.

29,3% wskazało odpowiedź inne. Wskazując „inne” badani mieli na myśli m.in.: wymeldowanie, rozstanie z żoną – praca za granicą, wyrzucenie z domu, pobyt w zakładzie karnym, opuszczenie mieszkania dla syna i jego żony, wyjazd zagranicę, bankructwo firmy, brak możliwości zamieszkania z żoną, chorobę, wymeldowanie, kwestie polityczne – bycie więźniem politycznym, źle ulokowane oszczędności, niemożność powrotu do domu po powrocie z zagranicy, budynek przeznaczony do rozbiórki, wyrzucenie z mieszkania przez właściciela domu, sprzedaż mieszkania przez współwłaściciela, utratę zdrowia, utratę gospodarstwa, pobyt w domu dziecka, aresztowanie partnera.

Dodatkowo zostało poddane analizie, czy w obliczu zaistniałych problemów badani zwracali się o jakąś pomoc. Okazało się, że badani sporadycznie (poza przypadkiem choroby psychicznej) szukali pomocy. Jeśli jej szukali, to w większości wypadków bezdomni zwracali się do instytucji działających na terenie Krakowa.

8. Wnioski i rekomendacje dla systemu wsparcia w Partnerstwie Lokalnym na podstawie IDI z osobami kluczowymi, wywiadów kwestionariuszowych z osobami bezdomnymi oraz analizy dokumentów. a) Zakres prewencji  rozpocząć działania (kampania społeczna) uwrażliwiające ludzi na różnorakie zagrożenia, które mogą doprowadzić do bezdomności. Bardzo duża część społeczeństwa patrzy w sposób stereotypowy negatywny, szczególnie, jeśli chodzi o przyczyny bezdomności, uważając, że „sami są sobie winni”. Kampania społeczna powinna być nakierowana na ukazanie wszystkich przyczyn bezdomności, także tych, z których społeczeństwo nie zdaje sobie sprawy, jak: ubóstwo, starość, choroba, zaburzenia psychiczne, przemoc domowa, brak wywiązywania się dorosłych dzieci więcej obowiązku opieki nad rodzicami, brak umiejętności radzenia sobie wychowanków domu dziecka więcej rzeczywistością. Takie przedstawienie przyczyn wchodzenia więcej stan bezdomności mogłoby zmienić sposób postrzegania osób bezdomnych na bardziej pozytywny,  zatrudnić więcej specjalistów z zakresu psychologii oraz psychiatrii, którzy mogliby poświęcać więcej czasu na pracę z osobami bezdomnymi z chorobami psychicznymi.

Istnieje także duża potrzeba większej ilości terapii psychologicznych, treningów kompetencji społecznych oraz warsztatów umiejętności życia codziennego, Według opinii badanych osób kluczowych (IDI) najbardziej brakuje specjalistów z zakresu psychologii oraz psychiatrii, którzy mogliby poświęcać więcej czasu na pracę z osobami zaburzonymi psychicznie wraz z organizowanie większej ilości terapii czy 68

warsztatów, o czym wspomina w swojej wypowiedzi badany K4: „Należałoby wzmocnić aspekt pracy psychologicznej, psychoterapeutycznej, zajęcia dla tych osób, warsztat, np. „ trening umiejętności higienicznych, treningi budżetowe”. Badany K4 jednocześnie zwraca uwagę na potrzebę powstania placówki dziennego pobytu dla osób bezdomnych z przeznaczeniem na prowadzenie w niej warsztatów czy pracy psychologicznej. „Mogłoby powstać takie centrum, placówka w cyklu dziennym, np. 5 godzin dziennie, gdzie mogłyby się odbywać warsztaty, terapie”.K4. O potrzebie specjalistycznej kadry z zakresu psychiatrii mówi także badany K3 „Bardzo przydałby się nam lekarz psychiatra, co jest w Krakowie bardzo trudne, nie ma takich terapii bezpłatnych, chodzi mi o takiego lekarza, który pracowałby z sprawcami przestępstw seksualnych”. K3  zatrudnić dodatkowo streetworkerów. W Krakowie przebywa wg. różnych danych 2200 lub 1670 OB, w tym ok. 1000 w placówkach - dane MOPS/SAC. „Na ulicy” pozostaje wg. tych danych od ok.670 do 1200 OB, którymi pracuje obecnie 3 streetworkerów. Z wywiadów z osobami bezdomnymi przeprowadzonych w placówkach wynika, że tylko 3% z nich korzystało z usług streetworkerów.  zwiększyć zatrudnienie pracowników socjalnych pracujących z osobami bezdomnymi.

Tylko 30% badanych OB może liczyć na wsparcie rodziny. Blisko 59% brakowało pieniędzy na podstawowe artykuły. 13,2% realizowało Indywidualny Program Wychodzenia z Bezdomności,  przeszkolić pracowników socjalnych w zakresie postępowania z osobami bezdomnymi, np. poprzez specjalizację w zawodzie pracownik socjalny. Z analizy dokumentów zastanych ( Sprawozdanie z działalności MOPS za 2010) wynika, że pracownicy socjalni nie byli szkoleni w zakresie pracy socjalnej z osobami bezdomnymi. b) Zakres pomocy sprofilowanej zwiększyć ilość mieszkań chronionych z asystą dla najlepiej rokujących bezdomnych.

Służyć to będzie zwiększeniu skuteczności pomocy skierowanej do osoby bezdomnej.

System taki jest bardziej mobilizujący i motywujący dla osób bezdomnych do podejmowania działań w celu wyjścia z bezdomności. Pozwoliłyby kierować osoby bezdomne do placówek z usługami adekwatnymi do możliwości psychofizycznych osób bezdomnych oraz uwzględniając gotowość samych osób bezdomnych na podejmowanie konkretnych działań w celu wyjścia z bezdomności. Według opinii badanych osób kluczowych (IDI) dotkliwy jest brak mieszkań treningowych dla najlepiej rokujących osób bezdomnych. O powyższych potrzebach mówi badany K6: „Inaczej wyglądałaby nasza praca gdyby były zhierarchizowane placówki, czyli: najpierw ogrzewalnia, później noclegownia następnie dom dla wychodzących z bezdomności i na końcu mieszkania przejściowe. Pobyt w danej placówce byłby sygnałem dla bezdomnego, na jakim jest etapie i być może bodźcem do pracy nad sobą” oraz K3: „Marzą nam się samodzielne mieszkania przejściowe, gdzie nasi podopieczni mogliby samodzielnie funkcjonować, nawet mieszkania 2-3 osobowe”.  stworzyć w ramach istniejących możliwości organizacyjnych oddział dla osób bezdomnych z zaburzeniami psychicznymi, którzy wymagają całkiem innego podejścia, terapii i specjalistów niż zdrowi bezdomni. Placówka powinna być przeznaczona dla osób bezdomnych do tymczasowego, z możliwością długotrwałego pobytu. Do placówki takiej powinny być kierowane osoby nie będące w stanie funkcjonować samodzielnie z powodu złego stanu zdrowia psychicznego lub ze względu na podeszły wiek i zmiany dementywne.

69

 zwiększyć działania zakresie leczenia i profilaktyki uzależnień OB. 38% badanych OB stwierdziło, że w ciągu ostatniego roku upiło się. c) Rozwiązania systemowe  stworzyć ogrzewalnię dla osób bezdomnych (funkcjonująca ma tylko 15 miejsc).

Jest to istotne szczególnie w okresie jesienno-zimowym, kiedy zwiększa się liczba osób bezdomnych na terenie Krakowa. Sytuacja taka ma miejsce, ponieważ Kraków w stosunku do innych miast z Polski południowo-wschodniej ma bardzo dobrze rozwinięty system pomocy doraźnej, której w okresie zimowym osoby bezdomne najbardziej poszukują. Dodatkowym problemem, który przemawia za utworzeniem ogrzewalni są bardzo częste przypadki osób bezdomnych będących pod wpływem alkoholu, których noclegownia ani schroniska niechętnie przyjmują – ze względu na ich stan i zagrożenie pojawienia się zachowań agresywnych, co mogłoby by być niebezpieczne dla innych mieszkańców schroniska oraz personelu tam pracującego. Ogrzewalnia jest szczególnie istotna ze względu na osoby bezdomne środowiskowe, które często odmawiają pomocy i nie wyrażają zgody na przewiezienie ich do schronisk. Powinna mieć charakter placówki interwencyjnej, całodobowej, zapewniającej pomoc doraźną osobom bezdomnym w najtrudniejszej sytuacji życiowej. W ogrzewalni osoby bezdomne powinny mieć możliwość przebywania w cieple, możliwość skorzystania z toalety, doraźnej pomocy medycznej, wymiany odzieży, gorących napojów. Powinna znajdować w miejscu dostępnym, najlepiej w pobliżu centralnych węzłów komunikacyjnych. O potrzebie ogrzewalni opowiedział się także badane osoby kluczowe (IDI) , brak jej jest szczególnie odczuwalny w okresie jesienno-zimowym, opinię powyższą potwierdzają następujące wypowiedzi badanych: „Przede wszystkim nie ma ogrzewalni. To jest podstawa. Jest izba wytrzeźwień, ale ogrzewalni nie ma, druga rzecz to łaźnia, jest u Albertynów na Kościuszki, ale w następnym roku ma być zamknięta, i powstanie ogromna luka”. K5 To, czego brakuje miastu to na pewno ogrzewalnia, szczególnie jest to odczuwalne w miesiącach jesiennych i zimowych”. K4 „Brakuje ogrzewalni, jest ogrzewalnia na Rozrywki, ale to jest tylko na 15 osób, to za mało. Uważam, ze powinna powstać gdzieś w centrum, koło dworca, z personelem medycznym i wolontariuszami, potencjał ludzki mamy, z tym by nie było problemu”. K3.  rozważyć zwiększenie ilości miejsc w noclegowni i schroniskach, szczególnie w okresie zimowym. Wg danych MOPS w Krakowie jest 582 miejsc pomocy instytucjonalnej dla OB. Korzysta z nich ok.1000 osób, a bezdomnych ogółem jest od 1670 do 2200. Potrzebę zwiększenia miejsc noclegowych podkreślają także badane osoby kluczowe (IDI): K1, K2 K5: „Kraków ma całkiem dobrze zorganizowana pomoc doraźną, ale nie jest też tak, ze ma bogatą bazę noclegową”. K5. O zbyt małej ilości miejsc noclegowych dla osób bezdomnych i jednocześnie o trudnym dostępie do nich wspomina także badany K2: „Za mało jest miejsc noclegowych, te, które są maja ograniczony dostęp, jakbym dziś chciał umieścić gdzieś bezdomnego, to potrzebuję tydzień czasu na rezerwację miejsca”.

K2. Badany zwraca także uwagę, ze pod względem możliwości umieszczania osób bezdomnych w krakowskich schroniskach, nie w każdym schronisku jest to możliwe, ponieważ często część placówek odmawia przyjęcia osób bezdomnych, opinię powyższą obrazuje cytat z wypowiedzi badanego K2: „Przytulisko tak na 70

prawdę jest jedno w Krakowie, z którym można jako tako współpracować, inne to są albo Albertynów albo inne zakonne, a oni mają swoich i innych, nowych za bardzo nie chcą”. O zbyt małej ilości domów dla osób bezdomnych w swojej wypowiedzi wspomina także badany K1, który szczególnie zwraca uwagę na brak domów dla bezdomnych rodzin oraz bezdomnych kobiet: „Jest za mało domów dla kobiet i dla rodzin, to jest dramat, kiedy tą rodzinę trzeba rozdzielać, to jest podwójny dramat, bo oni tracą dom i jednocześnie siebie, nie mogą być razem, wspierać się”.  dostosować schroniska i noclegownię pod względem technicznym jak i kadrowym (medycznym) do potrzeb osób bezdomnych-schorowanych, niepełnosprawnych w podeszłym wieku. 545 badanych bezdomnych stwierdziło, że placówki są przepełnione, a 51% miało poczucie braku prywatności. Brak wyposażenia w podstawowy sprzęt medyczny oraz brak wystarczającej kadry medycznej nie pozwala zapewnić tym osobom właściwej, adekwatnej do ich stanu zdrowia opieki, co w konsekwencji może doprowadzić do pogorszenia się stanu zdrowia tych osób bezdomnych. Duża część osób bezdomnych przebywających w schroniskach czy noclegowni, ze względu na swój stan zdrowia powinny się znajdować w takich placówkach jak DPS czy ZOL, jednak w rzeczywistości bardzo rzadko udaje się ich tam przenieść, ze względu na zbyt małe dochody osób bezdomnych oraz na bardzo długi czas oczekiwania na wolne miejsce. W związku z powyższym bardzo istotne jest dostosowanie takich placówek jak noclegownia czy schronisko do aktualnych potrzeb dużej części osób bezdomnych - w podeszłym wieku oraz o bardzo złej kondycji zdrowotnej, w celu zapewnienia im odpowiedniej opieki. 45,7% spośród badanych osób bezdomnych stwierdziło, że jest przewlekle chora. O potrzebie powyższej mówi także badana osoba kluczowa IDI, według niego, widoczny jest problem braku dostosowania schronisk i noclegowni pod względem technicznym jak i kadrowym (medycznym) do potrzeb osób bezdomnych- starych i schorowanych, a których jest w obecnym czasie bardzo dużo: „ Na pewno przydałaby się nam zmiana w zakresie zabezpieczenia osób chorych, pod względem jest problem, szpitale podrzucają nam osoby w ciężkiej sytuacji zdrowotne. Tutaj jest potrzeba zwiększenia personelu medycznego, nie chodzi o to żeby tu robić jakiś ZOL czy placówkę medyczną, ale żeby być przygotowanym na jednostki medyczne, które do nad trafiają. Przydałyby się też większe finanse na środki czystości, opatrunki, pampersy, drobny sprzęt techniczny np. ciśnieniomierz, tego typu rzeczy, (…), można by tez podnieść standard techniczny placówki”. K4. Badany K4 zwraca uwagę, iż nie chodzi o to by przejąć obowiązki służby zdrowia czy przekształcać placówkę w placówkę opieki zdrowotnej, lecz by dostosować ją do aktualnych potrzeb osób bezdomnych tam przebywających: w podeszłym wieku oraz schorowanych.  uruchomić świetlicę dla osób bezdomnych, obecnie w Krakowie taka nie funkcjonuje, a bezdomnych ulicznych wciągu roku jest od 670 do 1200,  zwiększyć aktywizację zawodową i społeczną osób bezdomnych, włączając ich liczniej do projektów systemowych i konkursowych. Co prawda 45,7% OB w wywiadach stwierdziło, że jest przewlekle chorych, ale 63% deklarowało, że poszukiwało pracy. 44% badanych uznało, że praca to podstawa do wyjścia z bezdomności. 12% badanych podnosiło swoje kwalifikacje przy 52% gotowych do podjęcia pracy. Istnieją więc podstawy do większej aktywizacji zawodowej bezdomnych. Rozwinąć aktywizację zawodową poprzez szersze nawiązywanie kontaktów z pracodawcami, 71

 W uzgodnieniu z Departamentem Pomocy i Integracji Społecznej doprowadzić do prawidłowego wypełniania sprawozdawczości MPiPS-03, tak aby ujmowała ona wszystkie placówki świadczące wsparcie osobom bezdomnym.

Wykonał: Mgr Mirosław Przewoźnik 9. ANEKS a) Lista analizowanych dokumentów w analizie desk research.

1. SPRAWOZDANIE ROCZNE MPIPS – 03 2. SPRAWOZDANIE ROCZNE SKŁADANE RADZIE GMINY PRZEZ OPS. 3. UCHWAŁA BUDŻETOWA NA 2010 r.

4. PISMO POLICJI 5. PISMO STRAŻY MIEJSKIEJ 6. DOKUMENTY ORGANIZACYJNE GMINY – STATUT. 7. DOKUMENTY ORGANIZACYJNE GMINY – REGULAMIN ORGANIZACYJNY 8. DOKUMENTY ORGANIZACYJNE OPS –STATUT. 9. DOKUMENTY ORGANIZACYJNE OPS – REGULAMINORGANIZACYJNY. 10. STRATEGIA ROZWOJU GMINY. 11. STRATEGIA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW SPOŁECZNYCH. 12. PROJEKT PO KL, W TYM PAL 13. PROJEKT KONKURSOWY 14. PROGRAM DOTYCZĄCY OSÓB BEZDOMNYCH 15. SPRAWOZDANIE SAC KWESTIONARIUSZ DO ANALIZY DOKUMENTÓW ZASTANYCH Lp.

Nazwa dokumentu Rodzaj wsparcia

1

2

Jednostka analizy

Dane za rok

4

5

3

2010

SPRAWOZDANIE ROCZNE MPIPS – 03.

I. 1.

Powody przyznania pomocy- bezdomność- dział 4

Udzielone świadczenia – dział 2B – liczba bezdomnych

2.

3.

878 rodzin/962 osób w rodzinach

a) zasiłek celowy na pokrycie wydatków na świadczenia zdrowotne

Liczba B

Brak danych - 0

b) sprawienie pogrzebu

Liczba B

31

Ośrodki wsparcia – dział 6A liczba jednostek

X

a) noclegownie, schroniska, domy dla bezdomnych,

Liczba J

3 /298 miejsc, 836 OB korzystających

b) jadłodajnie - wlicza się wszelkie formy zbiorowego żywienia

Liczba J

0

c) mieszkania chronione,

Liczba J

5- 28 miejsc

d) ośrodki interwencji kryzysowej,

Liczba J

0

e) jednostki specjalistycznego poradnictwa

Liczba J

0

Ośrodki wsparcia – dział 6B liczba jednostek

5. a)

noclegownie, schroniska, domy dla bezdomnych

Liczba J

0

72

Lp.

b) mieszkania chronione,

Liczba J

c) ośrodki interwencji kryzysowej - wszystkie formy takiego poradnictwa

Liczba J

d) jednostki specjalistycznego poradnictwa

Liczba J

Nazwa dokumentu

Jednostka Analizy

Rodzaj wsparcia II.

3- 16 miejsc 2 – 73 miejsca 4 - NGO Dane za rok 2010

SPRAWOZDANIA ROCZNE SKŁADANE RADZIE GMINY PRZEZ OPS. SPRAWOZDANIA TE NIE SĄ ZESTANDARYZOWANE. UZYSKANE DANE NALEŻY POTWIERDZIĆ U KIEROWNIKA WŁAŚCIWEJ JEDNOSTKI ORGANIZACYJNEJ POMOCY SPOŁECZNEJ. NALEŻY SZUKAĆ W NICH NASTĘPUJĄCYCH INFORMACJI: 1.

2.

LICZBA OSÓB ZATRUDNIONYCH DO WSPARCIA OSÓB BEZDOMNYCH, W TYM: a) Pracowników socjalnych- podać wszystkich pracowników pracujących z osobami bezdomnymi nawet w części etatu i dodać objaśnienie, którzy z nich zajmują się wyłącznie OB, jeśli są ujęci w tym sprawozdaniu np. 16 ogółem/4 tylko OB.

Osoby

26 /18Dział Pomocy Bezdomnym 28/20 MOPS

b) Streetworkerów- podać liczbę zatrudnionych przez OPS i łamać przez zatrudnionych w NGO np. 3 OPS/4NGO

Osoby

B danych

c) Psychologów

Osoby

B danych

d) Pedagogów

Osoby

B danych

e) Terapeutów

Osoby

B danych

f) Innych

Osoby

B danych

WYSOKOŚĆ ŚRODKÓW PRZEZNACZONYCH NA WSPARCIE OSÓB BEZDOMNYCH, W TYM NA: a) Zasiłki okresowe.

Kwota

377.767

Kwota

948.221

b) schronienie

Kwota

1.639.400

c) Posiłki

Kwota

464.608

d) Żywność z Programu Pomocy Żywnościowej Unii Europejskiej

Kwota

BD

e) Ubranie w formie pomocy rzeczowej

Kwota

15.595

Kwota

18.223

kwota

86.996

h) Bilet kredytowany

Kwota

973 532

i) Sprawienie pogrzebu

Kwota

BD

j) Zasiłki celowe\

Kwota

B danych

k Zasiłki celowe w naturze np. węgiel

Kwota

23.700

l) Interwencja kryzysowa

Kwota

B danych

ł) Skierowanie do DPS

Kwota

B danych

m) Mieszkanie chronione

Kwota

61.000

n) streetworker – skuteczny kontrakt

Kwota

806.295

b) Zasiłki stałe

f) Zasiłki na świadczenia zdrowotne g)składki na ubezpieczenie zdrowotne

3.

LICZBA OSÓB BEZDOMNYCH KORZYSTAJĄCYCH Z POSZCZEGÓLNYCH FORM

73

ŚWIADCZEŃ: a) Zasiłki okresowe

Liczba B

501

Liczba B

257

c) schronienie

Liczba B

836

d) Posiłki

Liczba B

840

e) Żywność z Programu Pomocy Żywnościowej Unii Europejskiej

Liczba B

48 Wydano skierowań brak dokładnych danych

f) Ubranie

Liczba B

173

g) Zasiłki na świadczenia zdrowotne

Liczba B

154

h)Składki na ubezpieczenie zdrowotne

Liczba B

253

h) Bilet kredytowany

Liczba B

BD

i) Sprawienie pogrzebu

Liczba B

BD

j) Zasiłki celowe\

Liczba B

BD

k) Zasiłki celowe w naturze np. odzież, obuwie

Liczba B

BD

l) Interwencja kryzysowa

Liczba B

BD

m) Skierowanie do DPS

Liczba B

BD

n) Poradnictwo

Liczba B

34

o) Uczestniczący w zajęciach Centrum Interwencji Kryzysowej

Liczba B

BD

p) Członkowie spółdzielni socjalnych

Liczba B

BD

r) Grupy wsparcia

Liczba B

68

b) Zasiłki stałe

BEZDOMNI KORZYSTAJĄCY Z FORM AKTYWIZACJI ZAWODOWEJ

4.

5.

6.

a) Staż

Liczba B

BD

b) Prace interwencyjne

Liczba B

1

c) Roboty publiczne

Liczba B

7

d) Szkolenia

Liczba B

19 Projekt systemowy

e) Prace społecznie użyteczne

Liczba B

21

f) Inne, jakie?

Liczba B

23 KIS

g) Usamodzielnienie

Liczba B

5

CHARAKTERYSTYKA PLACÓWEK DLA BEZDOMNYCH Z PODZIAŁEM NA KATEGORIE- ogrzewalnia, noclegownia, schronisko itd.

Liczba miejsc w tych placówkach: a) Statutowa

Liczba miejsc

3- 314 miejsc m. chronione 2-11 m-c

b) Maksymalna – interwencyjna np. w okresie ekstremalnych warunków pogodowych

Liczba miejsc

760

7.

Wysokość środków przeznaczonych na utrzymanie placówek dla bezdomnych przez gminę.

Kwota

1.639.400

8.

Liczba bezdomnych zatrudnionych w ramach prac społecznie użytecznych

Liczba B

B danych

9.

Liczba bezdomnych biorących udział w szkoleniach i innych

Liczba B

19

74

formach aktywizacji społecznej i zawodowej w ramach projektów: a) Systemowych

Liczba B

19

b) Konkursowych

Liczba B

BD

10.

Ustalenie, czy istnieje procedura postępowania z bezdomnymi?

Tak/NIE

TAK - MOPS w okresie zimowym

11.

Ustalenie czy istnieje umowa zlecająca lub powierzająca zadanie w zakresie wspierania osób bezdomnych podmiotom niepublicznym?

Tak/NIE

TAK

12.

Jakie są instytucje/organizacje uczestniczące w jego realizacji?

1.Caritas Archidiecezji Krakowskiej, 2.Polski Komitet Pomocy społecznej

Akcja „Zima”, „Bezpieczne ciepło”

Ogółem wg Sprawozdania wsparcia udzielono 1670 osobom bezdomnym w 1540 rodzinach.

Lp.

Nazwa dokumentu Rodzaj wsparcia

III.

Jednostka analizy

Dane za rok 2010

UCHWAŁY BUDŻETOWE. NALEŻY ZWRÓCIĆ UWAGĘ NA NASTĘPUJĄCE ELEMENTY BUDŻETU I W ROZMOWIE Z KIEROWNIKIEM WŁAŚCIWEJ JEDNOSTKI ORGANIZACYJNEJ POMOCY SPOŁECZNEJ USTALIĆ WYSOKOŚĆ ŚRODKÓW PRZEZNACZONYCH NA WSPARCIE OSÓB BEZDOMNYCH. 1.

Domy pomocy społecznej –Rozdz. 85202

Kwota

1.361.000

2.

Składki na ubezpieczenie zdrowotne – 85213

Kwota

1.302.300

3.

Zasiłki i pomoc w naturze – 85214

Kwota

14.162.000

4.

Zasiłki stałe – 85216

Kwota

11.630.600

5.

Pozostała działalność – 85295, z podziałem na:

Kwota

3.458.600

a) Udzielenie schronienia

Kwota

BD

b) Dożywianie/posiłek

Kwota

BD

Nazwa dokumentu

Jednostka analizy

Lp.

Rodzaj wsparcia

Dane za rok 2010

SPRAWOZDAWCZOŚĆ POLICJI DOTYCZĄCA OSÓB BEZDOMNYCH W DANYM ROKU.

IV. 1.

2.

Dane z Protokołu Doprowadzenia do Wytrzeźwienia.Liczba bezdomnych umieszczonych w ośrodkach uzależnień/izbach wytrzeźwień

Liczba B

BD

Z KSIĄŻKI PRZEBIEGU SŁUŻBY: a) Liczba bezdomnych umieszczonych w oddziałach psychosomatycznych

Liczba B

BD

b) Liczba bezdomnych umieszczonych w placówkach dla bezdomnych

Liczba B

BD

c) Liczba interwencji dotyczących bezdomnych

Liczba B

1782

d) Liczba bezdomnych doprowadzonych do KMP w Krakowie

Liczba B

24

e) Ustalenie, czy organy posiadają wiedzę o miejscach przebywania

Tak/Nie

Tak

75

bezdomnych, tzw. mapa bezdomności

Lp.

f) Liczba bezdomnych, którzy zmarli z powodu wychłodzenia organizmu

Liczba B

Nazwa dokumentu

Jednostka analizy

Rodzaj wsparcia

7

Dane za rok 2010

SPRAWOZDAWCZOŚĆ STRAŻY MIEJSKIEJ DOTYCZĄCA OSÓB BEZDOMNYCH W DANYM ROKU.

V.

1.

Dane z Protokołu Doprowadzenia do Wytrzeźwienia.Liczba bezdomnych umieszczonych w ośrodkach uzależnień/izbach wytrzeźwień

Liczba B

BD

Z KSIĄŻKI PRZEBIEGU SŁUŻBY:

2.

a) Liczba bezdomnych umieszczonych w oddziałach psychosomatycznych

Liczba B

B danych

b) Liczba bezdomnych umieszczonych w placówkach dla bezdomnych

Liczba B

B danych

c) Liczba interwencji związanych z przemocą wobec bezdomnych

Liczba B

B danych

d) Liczba interwencji związanych z przemocą/zakłócaniem porządku przez bezdomnych

Liczba B

B danych

e) Ustalenie, czy organy posiadają wiedzę o miejscach przebywania bezdomnych, tzw. mapa bezdomności?

Tak/Nie

B danych

f) Liczba bezdomnych, którzy zmarli z powodu wychłodzenia organizmu

Liczba B

Brak danych

Ze sprawozdania SAC wynika, że liczba bezdomnych, którzy zmarli z powodu wychłodzenia organizmu wyniosła – 11.

DOKUMENTY ORGANIZACYJNE GMINY – STATUT

VI. 1.

Czy dokumentach poruszona jest sprawa bezdomności?

Tak/Nie

NIE

2.

Czy wyznaczono jednostkę odpowiedzialną za sprawy bezdomności?

Tak/Nie

NIE

3.

Czy w gminie wyznaczono osobę odpowiedzialną za nadzór organizacji wsparcia osób bezdomnych?

Tak/Nie

NIE

4.

Kto w gminie ma uprawnienia do zawierania umów z organizacjami?

5.

Inne

Lp.

Nazwa dokumentu Rodzaj wsparcia

Osoba upoważniona przez Prezydenta

Jednostka analizy

Dane za rok 2010

DOKUMENTY ORGANIZACYJNE GMINY – REGULAMIN ORGANIZACYJNY

VII. 1.

Czy dokumentach poruszona jest sprawa bezdomności?

Tak/Nie

Pośrednio można domniemać, że w grupie osób zagrożonych wykluczeniem są OB

76

2.

Czy wyznaczono jednostkę odpowiedzialną za sprawy bezdomności?

Tak/Nie

Wydział Spraw Społecznych

3.

Czy w gminie wyznaczono osobę odpowiedzialną za nadzór organizacji wsparcia osób bezdomnych?

Tak/Nie

Pełnomocnik ds. rodziny i polityki społecznej

4.

Kto w gminie ma uprawnienia do zawierania umów z organizacjami?

5.

Inne

Lp.

Nazwa dokumentu Rodzaj wsparcia

Osoba upoważniona przez Prezydenta

Jednostka analizy

Dane za rok 2010

DOKUMENTY ORGANIZACYJNE OPS –STATUT

VIII. 1.

Czy w dokumentach poruszona jest sprawa bezdomności?

Tak/Nie

Tak

2.

Czy wyznaczono komórkę odpowiedzialną za sprawy bezdomności?

Tak/Nie

Dział Pomocy Bezdomnym

3.

Czy w OPS wyznaczono osobę/y odpowiedzialne za wsparcie osób bezdomnych?

Tak/Nie

Kierownik działu

4.

Jakie są kwalifikacje osób zajmujących się sprawami bezdomności np Osoba/kwa Brak danych wykształcenie średnie, wyższe, specjalizacje? lifikacje

5.

Czy w OPS są zatrudnieni streetworkerzy?

Tak/Nie

Tak Pracownicy socjalni Działu Pomocy Bezdomnym pracują w ramach swoich obowiązków jako streetworkerzy

6.

Czy w OPS opracowano procedury postępowania z bezdomnymi np. postępowanie z OB w okresie bardzo złych warunków atmosferycznych?

Tak/Nie

Tak

6a.

Wymienić rodzaj procedur i służby uczestniczące w ich realizacji

Rodzaj procedur, służby

Działania MOPS na wypadek wystąpienia ekstremalnych warunków pogodowych

7.

Czy pracownicy socjalni odbywali szkolenia z zakresu bezdomności?

Tak/Nie

Przeszkolono 290 pracowników w różnej tematyce.

Nazwa dokumentu

Jednostka analizy

Lp.

Rodzaj wsparcia

Dane za rok 2010

DOKUMENTY ORGANIZACYJNE OPS – REGULAMIN ORGANIZACYJNY

IX. 1.

Czy w dokumentach poruszona jest sprawa bezdomności?

Tak/Nie

Tak

2.

Czy wyznaczono komórkę odpowiedzialną za sprawy bezdomności?

Tak/Nie

Tak Dział Pomocy Bezdomnym

3.

Czy w OPS wyznaczono osobę/y odpowiedzialne za wsparcie osób bezdomnych?

Tak/Nie

Tak Kierownik działu

77

4.

Jakie są kwalifikacje osób zajmujących się sprawami bezdomności np Osoba/kwa Brak danych wykształcenie średnie, wyższe, specjalizacje? lifikacje

5.

Czy w OPS są zatrudnieni streetworkerzy?

Tak/Nie

Tak – 3 osoby Pracownicy socjalni Działu Pomocy Bezdomnym pracują w ramach swoich obowiązków jako streetworkerzy

6.

Czy w OPS opracowano procedury postępowania z bezdomnymi np. postępowanie z OB w okresie bardzo złych warunków atmosferycznych?

Tak/Nie

Tak

6a.

Wymienić rodzaj procedur i służby uczestniczące w ich realizacji

Rodzaj procedur, służby

Działania MOPS na wypadek wystąpienia ekstremalnych warunków pogodowych

7.

Czy pracownicy socjalni odbywali szkolenia z zakresu bezdomności?

Tak/Nie

Brak danych

PROJEKTY SYSTEMOWE I KONKURSOWE PO KL I INNE. Wypełnić osobno dla każdego projektu, w którym uczestniczą osoby bezdomne. Podać nazwę projektu.

X. 1.

Liczba bezdomnych objętych projektem :

2.

Formy wsparcia:

3.

Liczba B

Projekt systemowy POKL

a) Szkolenia

Liczba B

15

b) Doradztwo psychologiczne

Liczba B

10

c) Doradztwo zawodowe

Liczba B

BD

d) Zatrudnienie socjalne

Liczba B

3 - Projekt CIS

e) Inne, jakie? Praca socjalna

Liczba B

19

a) Ukończenie kursu

Liczba B

15

b) Dyplomy – czeladnicze, kwalifikacyjne

Liczba B

0

c) Zatrudnienie

Liczba B

1

d) Zatrudnienie socjalne

Liczba B

3- Projekt CIS

e) Usamodzielnienie

Liczba B

0

f) Poprawa relacji społecznych, rodzinnych

Liczba B

10

Efekty projektu

KWESTIONARIUSZ DO WYPEŁNIENIA SPOŁECZNEJ ZA ROK 2010 Lp

Rodzaj

Ogółem

PRZEZ

OŚRODEK

POMOCY

w tym bezdomni

78

.

świadczenia Liczba osób, którym decyzją przyznano świadczenie 3 3920

1 1.

2 Zasiłek stały

2.

Zasiłek okresowy Zasiłek celowy ogółem, w tym: a) schronienie

7012

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

Kwota świadczeń w zł

4 13 967 185

Liczba osób, którym decyzją przyznano świadczenie 5 266

% 5/3

Kwota świadczeń w zł 7 972 509

% 7/4

8 7% 5,5 %

6 898 561

524

6 7% 7,5 %

10 725 0

12 341 838 0

562 0

5% 0

b) ubranie c) zasiłek celowy i pomoc rzeczowa w ramach realizacji wieloletniego programu "Pomoc państwa w zakresie dożywiania"

Brak danych

Brak danych

Brak danych

235 514 0 Brak danych

19 837

12 939 724

825

4%

461 218

Posiłek Zasiłek celowy na pokrycie wydatków na świadczenia zdrowotne osobom niemającym dochodu i możliwości uzyskania świadczenia na podstawie przepisów o powszechnym ubezpieczeniu w NFZ Usługi opiekuńcze Specjalistyczne usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania dla osób z zaburzeniami psychicznymi Sprawienie pogrzebu Zasiłek celowy w formie biletu kredytowanego

8 943

5 443 298

626

7%

348 661

3,5 % 6,5 %

0 2534

0 7 027 686

0 0

0 0

0 0

0 0

45

193 855

0

0

0

0

92

201 427

31

34%

68 580

34%

10 .

Praca socjalna Poradnictwo 11 specjalistyczne . (prawne,

21 Liczba rodzin: 17 132 Liczba rodzin: 7486

973 X

21 Liczba rodzin: 1409

X 34

100 % 8% 0,5 %

383 999

973

2% 0

100 %

X X

79

12 .

13 .

14 .

15 .

psychologiczne, rodzinne) Interwencja Liczba rodzin: kryzysowa 4849 Decyzje w sprawach świadczeniobiorcó w innych niż ubezpieczeni spełniający kryterium dochodowe zgodnie z art.

7 ust. 4 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych 1074 Odpłatność gminy za pobyt osoby umieszczonej w domu pomocy społecznej 2251 Liczba wykonanych eksmisji, w tym przez: (Dostępne dane np. z wydziału lokalowego urzędu gminy).

0

83 395 508

Brak danych

0

0

0

0

a) spółdzielnię mieszkaniową

0

0

0

0

0

b) gminny zarząd gospodarki komunalnej

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

0

Liczba osób/rodzin:

Liczba osób w rodzinie:

X

X

Brak danych

X

X

320

30%

Brak danych

c) wspólnotę mieszkaniową

d) prywatnych właścicieli

16 Liczba osób . objętych eksmisjami, w tym:

…………..

a)rodzin pełnych

0

b) rodzin niepełnych

0

………..

0

0

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

X

80

17 .

c) osób samotnych

0

0

Miejsce eksmisji:

0

0

a) do lokalu socjalnego, zastępczego

0

b) do rodziny

X

X

X

X

X

X

X

X

0

X

X

X

X

0

0

X

X

X

X

c)” na bruk”

0

0

X

X

X

X

d) inne, jakie

0

0

X

X

X

X

X

X

X

X

W Sprawozdaniu rocznym dla rady Gminy wykazano: - zasiłki stałe- 257 osób, w tabeli powyżej jest to 266 - Zasiłki okresowe- 501, w tabeli powyżej jest to524 c) Dyspozycje do indywidualnych wywiadów pogłębionych.

Indywidualny wywiad pogłębiony Dyspozycje do wywiadów indywidualnych z przedstawicielami instytucji/organizacji/ działającymi na rzecz osób bezdomnych Temat ogólny

1.

Bezdomność jako (lokalny) problem społeczny

Zagadnienia szczegółowe 1.

Jakie znaczenie (jaką rangę) ma bezdomność wśród problemów społecznych gminy – zdaniem respondenta?

2.

Ocena skali zjawiska bezdomności w gminie zdaniemrespondenta(także u ujęciu dynamicznym);należy dopytać się o źródła informacji (badania, statystyki, itp.).

3.

Najważniejsze potrzeby bezdomnych w gminie.

4.

Czy/jak w ciągu ostatnich lat zmienił się charakter bezdomności w gminie: przyczyny i charakterystyka socjodemograficzna bezdomności, potrzeby?

5.

Stosunek społeczności lokalnej do bezdomności na podstawie doświadczeń

Przykładowe pytania szczegółowe 1. Jakie są najważniejsze problemy społeczne miasta/gminy? ■ Wymienił(a) Pan(i) następujące problemy społeczne gminy… Czy mó(o)gł(a)by Pan(i) uszeregować je od najważniejszego do najmniej ważnego? [Poprosić o uzasadnienie]. ■ [Jeśli wśród problemów nie ma bezdomności – poprosić o wyjaśnienie dlaczego zabrakło jej na liście, następnie poprosić o porównanie znaczenia problemu bezdomności z problemami z listy].

2. Czy mó(o)gł(a)by Pan(i) coś powiedzieć na temat liczby bezdomnych na terenie miasta i gminy? Czy Pana(i) zdaniem w ciągu ostatnich kilku lat skala zjawiska bezdomności zmieniała się (jak?, dlaczego?), czy też utrzymywała się na względnie niezmienionym poziomie? Czy na terenie gminy były prowadzone jakieś badania/szacunki/statystyki dotyczące bezdomności (wykluczenia społecznego)?

3. Jakie są Pana(i) zdaniem obecnie najważniejsze potrzeby bezdomnych na terenie gminy?

4. Czy zauważył(a) Pan(i), żeby w ciągu ostatnich kilku lat na terenie miasta/gminy zmienił się charakter bezdomności, czy też pozostaje on względnie niezmienny (chodzi mi np. o wiek bezdomnych, przyczyny wchodzenia w bezdomność, itp.)? ■ [W przypadku zmian: jakie?, jaki mają charakter?, jak je Pan(i) ocenia, czy się utrzymają (będą maleć/narastać)?, czy dotyczą np. wieku?, stanu zdrowia?, proporcji kobiet i mężczyzn? grup społecznych, których dotyczy ten problem, korzystania z instytucjonalnego wsparcia?, przyczyn bezdomności?].

5. Jak w Pana(i) ocenie społeczność miasta/gminy traktuje kwestię

81

respondenta: świadomość problemu i skali zjawiska, stosunek (nastawienie) do osób bezdomnych.

Temat ogólny

Zagadnienia szczegółowe

2. Działania podejmowane przez instytucję/organizację reprezentowaną przez respondenta

1.

Zakres świadczonych usług, ocena adekwatności (realizacji istotnych potrzeb) i skuteczności oraz efektywności działań podejmowanych przez instytucję/organizację.

2.

Ocena potrzeby i możliwości wprowadzenia zmian w funkcjonowaniu instytucji/organizacji: zakres świadczonych usług, organizacja pracy, kompetencje kadry, kooperacja z innymi instytucjami/organizacjami, infrastruktura, finansowanie.

Temat ogólny

2.

3. Współpraca międzyinstytucjonalna

4. Pomoc doraźna

1. Prosił(a)bym, aby pokrótce opisał(a) Pan(i) działania podejmowane przez instytucję/organizację, którą Pan(i) reprezentuje (zakres usług). ■ Jakie są podstawowe cele tych działań (dopytać się o cele krotko- i długoterminowe)? ■ W jakim zakresie działania te zaspokajają potrzeby bezdomnych? ■ W jakim stopniu działania te są skuteczne? ■ [Jeśli nie jest to oczywiste, to dopytać się co to znaczy „skuteczne” w przypadku konkretnych działań, np. co uważa się za sukces w pracy z uczestnikami terapii?] ■ Czy w stosunku do ponoszonych nakładów (finansowych, poświęcanego czasu, itp.) są to działania efektywne? ■ [Jeśli nie to dlaczego?].

2. Czy uważa Pan(i), że warto byłoby dokonać jakichś zmian w działalności czy funkcjonowaniu instytucji, którą Pan(i) reprezentuje (dopytać się o zakres świadczonych usług, organizację pracy, kompetencje kadry, współpracę z innymi instytucjami/organizacjami, infrastrukturę, finansowanie instytucji/organizacji, ew. realizowanych przez nią projektów)? ■ [Jeśli tak to jakich?, jak zmieniłoby to funkcjonowanie instytucji/organizacji?, czy/jak zmieniłoby to sytuację beneficjentów?, na ile wprowadzenie tych zmian jest możliwe?, jak je wdrożyć?]

Stosunek do bezdomności przedstawicieli instytucji zajmujących się rozwiązywaniem problemów społecznych i lokalnych elit: przypisywanie rangi problemowi, gotowość do angażowania się w projekty na rzecz bezdomnych (wykraczające poza statutowe działania instytucji/organizacji).

Współpraca pomiędzy instytucjami działającymi na rzecz osób bezdomnych (także spoza partnerstwa): a. formy i zakres kooperacji, b. ocena potrzeby i możliwości wprowadzenia zmian, najważniejsze wyzwania i trudności – jak je przezwyciężyć, c. instytucje które warto zaangażować – zainteresować problemem bezdomności, d. powiązania nieformalne – ocena na ile są funkcjonalne z perspektywy rozwiązywania problemów osób bezdomnych.

Zagadnienia szczegółowe 1.

Przykładowe pytania szczegółowe

Zagadnienia szczegółowe 1.

Temat ogólny

bezdomności? Czy bezdomność dostrzegana jest przez społeczność miasta/gminy jako widoczny problem społeczny, czy też nie? Jaki obraz osoby bezdomnej dominuje wśród mieszkańców gminy? Czy na tę kwestię ma wpływ wielkości miejscowości, w której się mieszka?

Opis i ocena działań podejmowanych na terenie gminy, których celem jest pomoc doraźna; w tym kadra, infrastruktura, finansowanie.

Poprawa skuteczności działań z zakresu pomocy doraźnej: najważniejsze bariery, dobre praktyki, pomysły do ewentualnego wdrożenia w przyszłości.

Przykładowe pytania szczegółowe 1. Jaki stosunek do problemu bezdomności reprezentują przedstawicie kluczowych instytucji z terenu miasta/gminy? Jaką rangę przypisują problemowi bezdomności? Jak Pani(i) ocenia ich zaangażowanie w pomoc osobom bezdomnym (chodzi mi oczywiście o działania wykraczające poza te, które wynikają z realizacji przepisów)?

2. Jak na terenie miasta/gminy ocenia Pan(i) funkcjonowanie systemu pomocy oferowanej osobom bezdomnym? ■ Jak przebiega współpraca pomiędzy instytucjami ważnym z perspektywy pomocy osobom bezdomnym? ■ Czy jakieś projekty realizowane są wspólnie? ■ Czy warto byłoby wprowadzić jakieś zmiany we współpracy pomiędzy instytucjami i organizacjami, które Pan(i) wymienił(a)? ■ Czy są jakieś instytucje/organizacje, które warto byłoby zaangażować w rozwiązywanie problemów osób bezdomnych (dlaczego?), ewentualnie zwiększyć ich zaangażowanie? ■ [Jeśli tak to jakich?, jak zmieniłoby to funkcjonowanie instytucji/organizacji?, czy/jak zmieniłoby to sytuację beneficjentów?, na ile wprowadzenie tych zmian jest możliwe?, jak je wdrożyć?]. ■ Jak ocenia Pan(i) nieformalną stronę relacji pomiędzy przedstawicielami instytucji/organizacji, które Pan(i) wymienił(a)? Czy/w jaki sposób przekładają się one na rozwiązywanie problemów osób bezdomnych?

Przykładowe pytania szczegółowe

1. Chciał(a)bym poprosić Pana(ią) o opis działań podejmowanych na terenie miasta/gminy przez instytucje i organizacje, których celem jest tzw. pomoc doraźna (nocleg, wyżywienie, zabiegi medyczne, itp.). ■ Jak ocenia Pan(i) działania podejmowane przez te instytucje/organizacje? ■ W jakim zakresie działania tych instytucji zaspokajają potrzeby bezdomnych? ■ W jakim stopniu działania te są skuteczne? ■ [Jeśli nie jest to oczywiste, to dopytać się co to znaczy „skuteczne” w przypadku konkretnych działań], ■ Czy w stosunku do ponoszonych nakładów (finansowych, poświęcanego czasu, itp.) są to działania efektywne? ■ [Jeśli nie to dlaczego?].

Należy dopytać się o działalność następujących instytucji (o ile respondent ma jakąś wiedzę na temat ich funkcjonowania): 1. urząd miasta/gminy,

82

ośrodek pomocy społecznej, powiatowe centrum pomocy rodzinie przychodnia, szpital, ośrodek interwencji kryzysowej, stacjonarny dom dla bezdomnych, noclegownia, schronisko, ogrzewalnia, dom pomocy społecznej, zakład opiekuńczo-leczniczy, zakład pielęgnacyjno-opiekuńczy, hospicjum, poradnia terapii uzależnień, stacjonarny ośrodek terapii uzależnień, ośrodek detoksykacyjny/izba wytrzeźwień, organizacje pozarządowe zajmujące się pomocą doraźną, streetworkingiem.

2. Czy uważa Pan(i), że warto byłoby dokonać jakichś zmian w działalności czy funkcjonowaniu wymienionych przez Pana(ią) instytucji/organizacji, (dopytać się o zakres świadczonych usług, organizację pracy, kompetencje kadry, infrastrukturę, finansowanie instytucji/organizacji, ew. realizowanych przez nie projektów)? ■ [Jeśli tak to jakich?, jak zmieniłoby to funkcjonowanie tych instytucji/organizacji?, czy/jak zmieniłoby to sytuację beneficjentów?, na ile wprowadzenie tych zmian jest możliwe?, jak je wdrożyć?].

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

2.

Temat ogólny

Poprawa skuteczności działań z zakresu pomocy doraźnej: najważniejsze bariery, dobre praktyki, pomysły do ewentualnego wdrożenia w przyszłości.

Zagadnienia szczegółowe 1.

Opis i ocena działań podejmowanych na terenie gminy, których celem jest wychodzenie z bezdomności (inaczej – reintegracja społeczna, resocjalizacja); w tym kadra, infrastruktura, finansowanie.

2.

Poprawa skuteczności działań integracyjnych: najważniejsze bariery, dobre praktyki, pomysły do ewentualnego wdrożenia w przyszłości.

5. Integracja społeczna

Przykładowe pytania szczegółowe 1. Czy na terenie miasta/gminy prowadzą działalność jakieś instytucje lub organizacje, których celem jest wyprowadzanie ludzi z bezdomność (reintegracja społeczna)? ■ [Jeśli nie to z czego to wynika?] ■ Czy mó(o)gł(a)by Pan(i) opisać tę działalność? ■ Jak ocenia Pan(i) działania podejmowane przez te instytucje/organizacje? ■ W jakim zakresie działania tych instytucji zaspokajają potrzeby bezdomnych? ■ W jakim stopniu działania te są skuteczne? ■ [Jeśli nie jest to oczywiste, to dopytać się co to znaczy „skuteczne” w przypadku konkretnych działań] ■ Czy w stosunku do ponoszonych nakładów (finansowych, poświęcanego czasu, itp.) są to działania efektywne? ■ [Jeśli nie to dlaczego?].

W sposób szczególny należy dopytać się o działalność następujących instytucji (o ile respondent ma jakąś wiedzę na temat ich funkcjonowania): 1. ośrodek interwencji kryzysowej, 2. stacjonarny dom dla bezdomnych, 3. schronisko, 4. dom pomocy społecznej, 5. klub integracji społecznej, 6. centrum integracji społecznej, 7. poradnia terapii uzależnień, 8. stacjonarny ośrodek terapii uzależnień, 9. mieszkania wspierane, hostele, 10. organizacje pozarządowe (fundacje, stowarzyszenia) zajmujące się reintegracją społeczną.

2. Czy uważa Pan(i), że warto byłoby dokonać jakichś zmian w działalności czy funkcjonowaniu wymienionych przez Pana(ią) instytucji/organizacji, (dopytać się o zakres świadczonych usług, organizację pracy, kompetencje kadry, infrastrukturę, finansowanie instytucji/organizacji, ew. realizowanych przez nie projektów)? ■ [Jeśli tak to jakich?, jak zmieniłoby to funkcjonowanie tych instytucji/organizacji?, czy/jak zmieniłoby to sytuację beneficjentów?, na ile wprowadzenie tych zmian jest możliwe?, jak je wdrożyć?].

83

Temat ogólny

Zagadnienia szczegółowe 1.

Co – zdaniem respondenta – oznacza „prewencja bezdomności”? Skuteczność prewencji – od czego zależy?

2.

Opis i ocena działań podejmowanych na terenie gminy, których celem jest prewencja bezdomności; kadra, infrastruktura, finansowanie.

3.

Poprawa skuteczności działań prewencyjnych: najważniejsze bariery, dobre praktyki, pomysły do ewentualnego wdrożenia w przyszłości.

6. Prewencja

1.

2.

3.

Przykładowe pytania szczegółowe 1. Czy – patrząc z lokalnej perspektywy – bezdomności można zapobiegać? ■ [Jeśli nie to dlaczego?] ■ Czy prewencja jest lub może być skuteczna? ■ Od czego to zależy? ■ Co należy robić, aby zapobiegać bezdomności?

2. Czy na terenie miasta/gminy prowadzą działalność jakieś instytucje lub organizacje, których celem jest prewencja bezdomności? ■ [Jeśli nie to z czego to wynika?] ■ Czy mó(o)gł(a)by Pan(i) opisać tę działalność? ■ Jak ocenia Pan(i) działania podejmowane przez te instytucje/organizacje? ■ W jakim zakresie działania tych instytucji zaspokajają potrzeby beneficjentów? ■ W jakim stopniu działania te są skuteczne? ■ [Jeśli nie jest to oczywiste, to dopytać się co to znaczy „skuteczne” w przypadku konkretnych działań], ■ Czy w stosunku do ponoszonych nakładów (finansowych, poświęcanego czasu, itp.) są to działania efektywne? ■ [Jeśli nie to dlaczego?].

W sposób szczególny należy dopytać się o działalność następujących instytucji (o ile respondent ma jakąś wiedzę na temat ich funkcjonowania): 1. szpital, 2. ośrodek interwencji kryzysowej, 3. stacjonarny dom dla bezdomnych, 4. dom pomocy społecznej, 5. klub integracji społecznej, 6. centrum integracji społecznej, 7. organizacje pozarządowe (fundacje, stowarzyszenia) zajmujące się prewencją bezdomności.

3. Czy uważa Pan(i), że warto byłoby dokonać jakichś zmian w działalności czy funkcjonowaniu wymienionych przez Pana(ią) instytucji/organizacji, (dopytać się o zakres świadczonych usług, organizację pracy, kompetencje kadry, infrastrukturę, finansowanie instytucji/organizacji, ew. realizowanych przez nie projektów)? ■ [Jeśli tak to jakich?, jak zmieniłoby to funkcjonowanie tych instytucji/organizacji?, jak zmieniłoby to sytuację beneficjentów?, na ile wprowadzenie tych zmian jest możliwe?, jak je wdrożyć?].

Zakończenie wywiadu (np. to już wszystkie pytania jakie chciałe(a)m Pan(i) zadać, jednak jest być może jakiś temat, którego nie poruszyłe(a)m, a uważa Pan(i), że warto coś o nim powiedzieć?)

Przekazanie podstawowych informacji o badaniu ankietowym; prośba o wypełnienie kwestionariusza.

Prośba o przekazanie (udostępnienie) materiałów na temat bezdomności w mieście/gminie, dotyczących pracy instytucji/organizacji reprezentowanej przez respondenta (a także innych dokumentów), z wyłączeniem materiałów gromadzonych w ramach analizy dokumentów.

d) Kwestionariusz wywiadu z osobą bezdomną.

Szanowny Panie / Szanowna Pani!

Rozmowa, którą zaraz z Panem/Panią przeprowadzę służy zebraniu bardzo ogólnych informacji o warunkach życia ludzi, którzy borykają się z problemem braku własnego dachu nad głową. W realizowanym badaniu chodzi o to, aby wiedza, jaką uzyskamy, była pomocna tym wszystkim, którzy odpowiadają za poprawę usług dla osób bezdomnych. Chciał(a)bym zwrócić uwagę na jedną istotną rzecz: Pani/i odpowiedzi są całkowicie anonimowe a zebrane w trakcie realizacji wywiadów informacje posłużą jedynie do opracowania zbiorczych zestawień statystycznych i jako takie pozostaną w pełni poufne. Nikt nie będzie zatem wiedział, jakich udzielił(a) Pan/i odpowiedzi. Warto również dodać, że nie ma odpowiedzi ani dobrych, ani złych, a jedynie szczere i odnoszące się do Pani/i życia.

1a. Czy w ciągu ostatniego roku, na terenie Krakowa (proszę Korzystanie z pomocy wymienić nazwę gminy, na terenie której realizowane są wywiady z osobami bezdomnymi) korzystał/a Pan/i z którejkolwiek z wymienionych form pomocy udzielanych przez różne instytucje Nie Korzystał/a (pomoc społeczna, organizacja pozarządowa, stowarzyszenie, korzystał/a itd.)?Proszę wskazać wszystkie, z których pomocy Pan/i korzystał/a w ciągu ostatniego roku.POKAŻ KARTĘ NR 1

1b. Która z form pomocy jest najbardziej Pani/i potrzebna?

POKAŻ

84

KARTĘ NR 1 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

13.

14.

15.

16.

17.

18.

2.

Wsparcie finansowe w postaci zasiłku Schronienie (noclegownia / schronisko) Pomoc w nawiązaniu pozytywnych relacji z rodziną Pomoc psychologiczna Pomoc lekarska, szpitalna Odzież Wyżywienie Indywidualny program wychodzenia z bezdomności Łaźnia Pomoc uzyskana bezpośrednio na ulicy (streetworking) Korzystanie z poradni uzależnień Pomoc w spłacie zadłużenia (czynszowego, alimentacyjnego, innych) Pomoc w znalezieniu mieszkania Pomoc w znalezieniu pracy Podjęcie nauki w celu zdobycia lepszego wykształcenia Kursy zawodowe, staże, doradztwo zawodowe, pośrednictwo pracy Nie korzystałem z żadnej Inne, prosimy wpisać jakie……….............................

Czy w ciągu ostatniego roku, na terenie Krakowa (proszę wymienić nazwę gminy, na terenie której realizowane są wywiady z osobami bezdomnymi) spotkał(a) się Pan/i z odmową pomocy?

1.

2.

3.

tak – przejdź do pytania nr 3 nie – przejdź do pytania nr 5

Ile razy odmówiono Pani/i pomocy w ciągu ostatniego roku?POKAŻ KARTĘ NR 2 1.

2.

3.

4.

1-2 razy 3-5 razy więcej niż 5 razy trudno powiedzieć – nie czytać tej odpowiedzi

4.

Proszę pomyśleć sobie o ostatniej sytuacji, w której odmówiona została Panu/i pomoc. Proszę powiedzieć, czym uzasadniano odmowę? Pytanie prekategoryzowane czyli takie, w którym zadajemy pytanie otwarte i czekamy na odpowiedź osoby bezdomnej. Uzyskaną odpowiedź zaznaczamy na widocznej poniżej kafeterii.

W przypadku odpowiedzi, której nie ma w poniższej liście prosimy o wpisanie jej w kategorię inne odpowiedzi 1. nie uzasadniono w ogóle 2.

Brak zameldowania na terenie gminy (rejonizacja pomocy) 3. nietrzeźwością 4.

Brak niezbędnych dokumentów (dowód os.)

5. brakiem wystarczających środków na 7. nie wiem dlaczego odmówiono mi pomocy pomoc 8.

Inne, prosimy wpisać jakie…...........

6. niechęć i brak dobrej woli pracownika socjalnego

5.

Czy w ciągu ostatniego roku korzysta Pan/i z pomocy ośrodka pomocy społecznej działającego na terenie Krakowa (proszę wymienić nazwę gminy, na terenie której realizowane są wywiady z osobami bezdomnymi)?

1. tak – przejdź do pytania nr 6 2. nie – przejdź do pytania nr 7

6.

Jak Pan/i ocenia na skali ocen szkolnych (2 – niedostateczna, 3- dostateczna, 4 – dobra, 5 – bardzo dobra) działanie ośrodka pomocy społecznej na terenie Krakowa (proszę wymienić nazwę gminy, na terenie której realizowane są wywiady z osobami bezdomnymi)?

Proszę wpisać ocenę………………….

85 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

nie wiem, trudno powiedzieć – nie czytać tej odpowiedzi 7.

Jak ogólnie Pan/i ocenia na skali ocen szkolnych (2 – niedostateczna, 3- dostateczna, 4 – dobra, 5 – bardzo dobra) pomoc, którą uzyskuje Pan/i w placówce, w której aktualnie się znajdujemy?

Proszę wpisać ocenę…………………. nie wiem, trudno powiedzieć – nie czytać tej odpowiedzi

8.

Poniższa część rozmowy odnosić się będzie do życia w miejscu, w którym aktualnie się znajdujemy. Zadam Panu/i teraz kilka pytań, na które proszę udzielić TAK odpowiedzi TAK albo NIE.

NIE WIEM – NIE nie czytać tej odp.

8.1 Czy placówka, w której się Pan/i znajduje położona jest w dogodnym miejscu?

8.2. Czy w placówce, w której się Pan/i znajduje istnieją jasne zasady pobytu?

8.3. Czy w placówka, w której się Pan/i znajduje czuje się Pan/i bezpiecznie?

8.6. Czy placówka, w której się Pan/i znajduje jest według Pana/i przepełniona?

8.9. Czy w placówce, w której się Pan/i znajduje ma Pan/i poczucie prywatności?

8.10. Czy w placówce, w której się Pan/i znajduje traktowany(a) jest Pan/i przez opiekunów z szacunkiem?

8.11. Czy wmiejscu, w którymaktualnie się Pan/i znajduje ma Pan/i łatwy dostęp do urządzeń sanitarnych (toalety, prysznice)?

8.12. Czy wmiejscu, w którymaktualnie się Pan/i znajduje czuje się Pan/i osobą bezdomną?

A teraz zadam Pani/i kilka prostych pytań, na które proszę, aby udzielił Pan/i odpowiedzi „tak” lub „nie. Prosimy nie zadawać osobie bezdomnej odpowiedzi nie wiem i zaznaczać ją jedynie wówczas, kiedy osoba bezdomna ma wyraźną trudność w odpowiedzi na zadane pytanie.

TAK

NIE

NIE WIEM – nie czytać tej odp.

9.1. Czy posiada Pan/i jakikolwiek zawód, fach?

9.2. Czy był(a)by Pan/i gotowy(a) do podjęcia pracy jutro bądź w najbliższych dniach?

9.3. Czy w ciągu ostatniego roku uczestniczył(a) Pan/i w jakiejkolwiek aktywności związanej z podnoszeniem swoich kwalifikacji zawodowych czy innych umiejętności?

9.4. Czy w ciągu ostatniego miesiąca szukał(a) Pan/i pracy?

9.5. Czy aktualnie pracuje Pan/i zarobkowo?

10. Proszę zaznaczyć z jakiego źródła / źródeł pochodzą Pan/i dochody w bieżącym roku?(Proszę wskazać wszystkie źródła, z których czerpie Pan/i dochody). POKAŻ KARTĘ NR3 1.

Praca na podstawie umowy o pracę, zlecenie, dzieło 2.

Renta 3.

Zasiłek stały / okresowy z pomocy społecznej 4.

Zbieractwo 5.

Praca bez formalnej umowy („na czarno” 6.

Zasiłek dla bezrobotnych 7.

Zasiłek celowy z pomocy społecznej 8.

Emerytura 9.

Alimenty 10. Żebractwo 11.

Wsparcie członków rodziny 12.

Nie mam żadnych dochodów – przejdź do pytania nr 12.1 11. Jeśli ma Pan/i dochody? Proszę podać jaką kwotą, średnio, dysponuje Pan/i na miesiąc. POKAŻ KARTĘ NR 4 1.

Do 200 zł 6. od 1001 zł do 1200 zł 2. od 201 zł do 400 zł 7. od 1201 zł do 1500 zł 3. od 401 zł do 600 zł 8. od 1500 zł do 1800 zł

86 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

4.

5.

od 601 zł do 800 zł od 801 zł do 1000 zł

11.

nie powiem – nie czytać tej odpowiedzi

9.

10.

powyżej 1800 zł trudno powiedzieć, nie wiem, nie liczyłem – nie czytać tej odpowiedzi

A teraz zadam Pani/i kilka prostych pytań, na które proszę, aby udzielił Pan/i odpowiedzi „tak” lub „nie. Prosimy nie zadawać osobie bezdomnej odpowiedzi nie wiem i zaznaczać ją jedynie wówczas, kiedy osoba bezdomna ma wyraźną trudność w odpowiedzi na zadane pytanie.

12.1.Czy w ciągu ostatniego roku korzystał/a Pan/i z darmowych posiłków rozdawanych „na mieście”?

12.2. Czy w ciągu ostatniego roku zdarzały się w tym toku sytuacje, w których przebywał Pan/i nielegalnie w jakichś miejscach?

12.3. Czy w tym roku otrzymywał(a) Pan/i darmowe ubrania?

12.4. Czy w ciągu ostatniego roku korzystał/a Pan/i z przejazdów środkami komunikacji miejskiej „na gapę”?

12.5. Czy w ciągu ostatniego roku zdarzyła się Pani/i sytuacja proszenia ludzi o „datki” na ulicy?

NIE

NIE WIEM Nie czytać tej odp.

NIE

NIE WIEM Nie czytać tej odp.

TAK

NIE

NIE WIEM Nie czytać tej odp.

Przejdź do pyt.

14.6

Przejdź do pyt.

15.1

Przejdź do pyt. 15.1

TAK

TAK

SYTUACJA FINANSOWA 13.1.Czy aktualnie posiada Pan/i jakieś długi, pożyczki, zaległości finansowe, bądź inne bieżące zobowiązania finansowe, np. alimenty, kary sądowe, zajęcia komornicze?

13.2. Czy posiada Pan/i jakieś długi, pożyczki u swoich znajomych, przyjaciół bądź związane z zakupami „na zeszyt”?

13.3. Czy aktualnie posiada Pan/i jakieś pieniądze inne niż te pochodzące z pomocy społecznej?

13.4. Czy w ciągu ostatniego roku zdarzały się takie sytuacje, w których brakowało Pan/i pieniędzy na zakup rzeczy dla Pani/i ważnych takich jak jedzenie, leki, odzież, itp?

13.5. Czy w ciągu ostatniego roku zdarzały się Pan/i sytuacje, w których musiał(a) się Pan/i ukrywać przed osobami/instytucjami, którym jest Pan/i winien pieniądze?

SYTUACJA FORMALNA 14.1.Czy posiada Pan/i dowód osobisty?

14.2. Czy aktualnie posiada Pan/i ubezpieczenie zdrowotne?

14.3. Czy znajduje się Pan/i na aktualnej liście osób oczekujących na mieszkanie socjalne bądź komunalne?

14.4. Czy posiada Pan/i prawo własności do lokalu mieszkalnego?

14.5. Czy posiada Pan/i stały meldunek?

14.6.Czy posiada Pan/i stały meldunek znajduje się na terenie gminy, na terenie której Pan/i aktualnie przebywa?

1. tak 2. nie

PATOLOGIE SPOŁECZNE

TAK

15.1.Czy przebywał(a) Pan/i kiedykolwiek w zakładzie karnym, areszcie śledczym, zakładzie poprawczym?

87 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

NIE

NIE WIEM Nie czytać tej odp.

15.2.

15.3.

15.4.

15.5.

Czy w Pan/i najbliższym otoczeniu zdarzają się sytuacje stosowania przemocy?

Czy w ciągu ostatniego roku miała/a lub aktualnie ma Pan/i konflikty ze służbami porządkowymi takimi jak policja, straż miejska, służba ochrona kolei, prywatne firmy ochroniarskie, itp.?

Czy w ciągu ostatniego roku zdarzyło się Pan/i upić?

Czy ma Pan/i osobiste doświadczenia ze stosowaniem narkotyków?

KAPITAŁ SPOŁECZNY

TAK

NIE

NIE WIEM Nie czytać tej odp.

NIE

NIE WIEM Nie czytać tej odp.

NIE

NIE WIEM Nie czytać tej odp.

16.1.Czy głosował(a) Pan/i w ostatnich wyborach do Sejmu i Senatu RP, które odbyły się 9 października 2011 roku?

16.2. Czy ogólnie ufa Pan/i innym ludziom?

16.3. Czy aktualnie ma Pan/i jakąkolwiek pasję, zainteresowania, które Pan/i realizuje?

16.4. Czy w ciągu ostatniego roku angażował(a) się Pan/i w działania na rzecz jakiejś społeczności (osiedla, miejscowości, ulicy, bloku, najbliższego sąsiedztwa itd.) lub jakiejś grupy osób?

16.5. Czy czuje się Pan/i pełnoprawnym obywatelem społeczeństwa?

TAK

WSPARCIE 17.1.Czy może Pan/i aktualnie liczyć na jakiekolwiek wsparcie ze strony członka Pani/i najbliższej rodziny?

17.2. Czy ma Pan/i bliską osobę spoza najbliższej rodziny, na której wsparcie może Pan/i liczyć?

17.3. Czy może Pan/i liczyć na jakiekolwiek wsparcie kolegów, znajomych?

17.4. Czy w ciągu ostatniego roku korzystał/a Pan/i z pomocy/opieki społecznej?

17.5. Czy w ciągu ostatniego roku korzystał/a Pan/i z pomocy instytucji charytatywnych, kościelnych, itp.?

TAK

DOBROSTAN PSYCHICZNY 18.1.Czy w miejscu, w którym aktualnie Pan/i przebywa czuje się Pan/i bezpiecznie?

18.2. Czy czuje się Pan/i osobą bezdomną?

18.3. Czy czuje się Pan/i osobą samotną?

18.4. Czy ma Pan/i wpływ na własne życie?

18.5. Czy widzi Pan/i szansę na poprawę swojej sytuacji życiowej w ciągu najbliższych 12 miesięcy?

TAK

ZDROWIE 19.1.Czy aktualnie czuje się Pan/i osobą zdrową?

19.2. Czy choruje Pan/i stale na jakąś chorobę?

19.3. Czy jest Pan/i pod kontrolą, czy leczy się Pan/i u jakiegoś lekarza?

88 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

NIE

NIE WIEM Nie czytać tej odp.

19.4.

19.5.

19.6.

19.7.

19.8.

Czy ze względu na stan zdrowia ma Pan/i jakiekolwiek trudności z wykonywania codziennych czynności takich jak mycie się, ubieranie, poruszanie się, dbanie o własną higienę, przygotowanie posiłku?

Czy w ciągu ostatniego roku był(a) Pan/i w szpitalu?

Czy w ciągu ostatniego roku był(a) Pan/i u lekarza?

Czy jest Pan/i przewlekle chory?

Czy aktualnie ma Pan/i orzeczony stopień o niepełnosprawności?

- przejdź do pytania nr 20, omiń pytanie nr 21

20. Jeśli tak, to jaki stopień niepełnosprawności Pan/i posiada?

1.

2.

3.

4.

- przejdź do pytania nr 21

- przejdź do pytania nr 21

21. Czy jest Pan/i w trakcie starania się o przyznanie grupy inwalidzkiej/stopnia niepełnosprawności?

znaczny/ pierwsza grupa umiarkowany/ druga grupa lekki/ trzecia grupa Nie wiem

1.

2.

3.

tak nie nie wiem – nie czytać tej odpowiedzi

22. Przedstawię Pani/i listę czynności, które czasem podejmują osoby bezdomne aby zmienić swoją sytuację życiową. Proszę wskazać, jakie czynności w ciągu ostatniego roku podejmował(a) Pan/i, aby wyjść z bezdomności? Można zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź – POKAŻ KARTĘ NR 5 1.

3.

Szukałem/szukałam pracy / korzystałem/korzystałam z doradztwa zawodowego Wyrobiłem/wyrobiłam dokumenty

2.

4.

Szukałem/szukałam miejsca do zamieszkania Podjąłem/podjęłam edukację (szkoła, kursy, szkolenia) 9.

Zredukowałem/zredukowałam zadłużenie 11.

Inne działania, jakie?...............................................

5.

7.

6.

8.

10.

Przystąpiłem/przystąpiłam do indywidualnego programu wychodzenia z bezdomności Poprawiłem/poprawiłam kontakty z rodziną Podjąłem/podjęłam terapię Podjąłem/podjęłam leczenie Nic nie robiłem/robiłam

23. Co według Pana/i najbardziej pomogłoby Pani/i w wyjściu z bezdomności?Można zaznaczyć maksymalnie 5 odpowiedzi – POKAŻ KARTĘ NR 6 1.

2.

3.

4.

5.

6.

Posiadanie pracy, pomoc w jej znalezieniu Wsparcie finansowe, zapomogi Podsiadanie własnego miejsca zamieszkania Profesjonalna opieka lekarska, pomoc medyczna, leczenie i rehabilitacja, wsparcie terapeutyczne Redukcja zadłużenia Pomoc w wyrobieniu dokumentów (uzyskanie formalnego meldunku, wyrobienie dowodu osobistego, ubezpieczenia zdrowotnego) 7.

Poprawa kontaktów rodzinnych, 8.

Pomoc rzeczowa (ubranie, odzież, nocleg, itp.)

9.

Pomoc rodziny, wsparcie rodziny 10.

Nic mi nie pomoże w wyjściu z bezdomności, 11.

Inne, prosimy wpisać jakie………….................................................................................................

24. Proszę cofnąć się w czasie i sięgnąć pamięcią do czasu JEDNEGO ROKU przed okresem Pani/i bezdomności.

Czy w tamtym czasie wystąpiło któreś z następujących wydarzeń? Jeśli tak, proszę powiedzieć, czy zwracał się Pan/i o pomoc do jakiejś instytucji oraz czy była to instytucja działająca na obszarze miasta Krakowa (proszę wymienić nazwę gminy, na terenie której realizowane są wywiady z osobami bezdomnymi)

89 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Jeśli dane wydarzenie nastąpiło przed okresem bezdomności (23A) to należy zadać pytanie 23B oraz 23C. Jeśli wydarzenie nie miało miejsca należy ominąć zadawanie pytani 23B i 23C i przejść do czytania kolejnych wydarzeń. POKAŻ KARTĘ NR 7 23C. Czy instytucja ta 23A. Czy w okresie działa na jednego roku przed 23B. Czy terenie…?(proszę bezdomnością zwracał(a) się wymienić nazwę gminy, wystąpiło, któreś z Pan/i o pomoc do na terenie której następujących jakiejś instytucji? realizowane są wywiady wydarzeń? z osobami bezdomnymi) Tak

Nie

Tak

Nie

Tak

Nie

24.1. Zadłużenie 24.2. Eksmisja 24.3. rozpad związku małżeńskiego (rozwód) bądź partnerskiego związku nieformalnego 24.4. Konflikty domowe, sytuacje przemocy 24.5. Śmierć najbliższego członka rodziny (rodziców, partnera, partnerki, męża, żony) 24.6. Utrata pracy, bezrobocie 24.7. Uzależnienie (alkohol, narkotyki) 24.8. Choroba psychiczna 24.9. Inne, prosimy wpisać jakie......................

Na koniec prosimy o podanie jeszcze kilku informacji na Pana/i temat. Przypominamy, że wszystkie dane zebrane za pośrednictwem ankiet są anonimowe i posłużą wyłącznie do opracowania zbiorczych zestawień statystycznych.

M1. Proszę podać swoją płeć? Prosimy nie czytać tego pytania tylko bezpośrednio zaznaczyć właściwą odpowiedź 1. kobieta 2. mężczyzna M2. Proszę podać rok Pana/i urodzenia:

………………………..rok

M3. Czy jest Pan/i obywatelem Polski?

1. tak 2. nie M4. Jakie ma Pan/i wykształcenie? POKAŻ KARTĘ NR 8 1.

Niepełne podstawowe 2.

Zawodowe 3.

Podstawowe 4. Średnie 5.

Gimnazjalne 6.

Wyższe M5. Od ilu lat jest Pan/i osobę bezdomną? Proszę wpisać liczbę lat: krócej niż rok ………………………)

……………………….. lat (miesięcy, jeśli

M6. Gdzie przebywał/a Pan/i najczęściej w ciągu ostatnich roku? Proszę wymienić wszystkie pasujące odpowiedzi – POKAŻ KARTĘ NR 9 1.

Schronisko, noclegownia, ogrzewalnia (placówki dla bezdomnych)

90 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

11.

12.

Rury i węzły ciepłownicze, bunkry Stancje, pokoje wynajmowane Kątem u rodziny lub znajomych Altanki, baraki na działkach Mieszkania wspierane Pustostany, domy do rozbiórki Szpital Dworzec, wagony, bocznice kolejowe Zakład penitencjarny (więzienie) Klatki schodowe, strychy, piwnice Inne, prosimy wpisać jakie...............................................................................................…………

M7. Gdzie Pan/i mieszkała w okresie poprzedzającym zostanie bezdomnym? POKAŻ KARTĘ NR 10 1.

We własnym mieszkaniu 2.

W mieszkaniu wynajętym 3.

W więzieniu 4.

W mieszkaniu rodziców 5.

W domu dziecka 6.

W mieszkaniu konkubenta/tki 7.

W domu poprawczym 8.

W szpitalu 9.

W hotelu robotniczym / mieszkaniu zakładowym 10.

U kolegi/koleżanki 11.

U innego członka rodziny 12.

W innym miejscu, w jakim?......................................

M8. Od jakiego czasu (lat lub miesięcy) przebywa Pan/i na terenie gminy, na której aktualnie się znajdujemy?

Proszę wpisać liczbę lat. Jeśli respondent poda liczbę miesięcy proszę ją przeliczyć na liczbę lat ......... lat M9. Czy ma Pan/i dzieci?

1. tak, jeśli tak proszę podać ich liczbę………………….

2. nie, nie mam dzieci M10. Czy w ciągu ostatnich 3 lat wyjeżdżał/a Pan/i za granicę w celach zarobkowych?

1. tak, 2. nie Dziękujemy za wzięcie udziału w rozmowie!

Spis tabel: Tabela 1 Przyczyny korzystania ze świadczeń pomocy społecznej w 2010 roku. ....... Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.

Tabela 2 Analiza porównawcza danych dotyczących osób bezdomnych w dokumentach Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Krakowie w 2010 r. ........ Błąd! Nie zdefiniowano zakładki.

Tabela 3 Rozkład liczebności poszczególnych grup podzielonych ze względu na długość bezdomności ............................................................................................................................. 45 Tabela 4 Miejsce pobytu w przeciągu ostatniego roku ............................................................ 46 Tabela 5 Czas przebywania na terenie gminy .......................................................................... 47 91 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Tabela 6 Liczba dzieci .............................................................................................................. 47 Tabela 7 Wykorzystanie i ocena użyteczności instytucji systemu wsparcia osób bezdomnych .................................................................................................................................................. 49 Tabela 8 Odsetek osób bezdomnych, którym odmówiono pomocy ......................................... 50 Tabela 9 Odsetek osób bezdomnych korzystających z pomocy OPS ...................................... 50 Tabela 10 Ocena pomocy uzyskiwanej w aktualnym miejscu pobytu ..................................... 51 Tabela 11 Ocena placówki aktualnego pobytu badanych......................................................... 52 Tabela 12 Aktualna sytuacja zawodowa badanych .................................................................. 53 Tabela 13 Deklarowane źródła dochodów w bieżącym roku ................................................... 54 Tabela 14 Deklarowana przez badanych wysokość dochodu na miesiąc ................................ 55 Tabela 15 Różne zachowania społeczne .................................................................................. 56 Tabela 16 Aktualna sytuacja finansowa badanych ................................................................... 57 Tabela 17 Aktualna sytuacja prawna badanych ........................................................................ 58 Tabela 18 Patologie społeczne wśród badanych ...................................................................... 59 Tabela 19 Kapitał społeczny wśród badanych ......................................................................... 60 Tabela 20 Wsparcie społeczne badanych ze strony otoczenia społecznego............................. 61 Tabela 21 Dobrostan psychiczny badanych ............................................................................. 62 Tabela 22 Zdrowie badanych ................................................................................................... 63 Tabela 23 Odsetek badanych deklarujących orzeczenie o niepełnosprawności....................... 63 Tabela 2 Działania podjęte przez badanych w celu wyjścia z bezdomności ............................ 65 Tabela 26 Najlepsze, według badanych, sposoby wspierania wychodzenia z bezdomności ... 66 Tabela 27 Miejsce pobytu w okresie poprzedzającym zostanie osobom bezdomną ................ 66 Tabela 28 Deklarowane przez badanych przyczyny popadnięcia w bezdomności .................. 68 Spis rysunków: Rys. 1 Rozkład liczebności poszczególnych grup podzielonych ze względu na długość bezdomności ............................................................................................................................. 44 Rys. 2 Najczęstsze miejsce pobytu bezdomnego w ciągu ostatniego roku ............................. 45 Rys. 3 Czas przebywania na terenie gminy. ............................................................................ 46 Rys. 4 Wykorzystanie instytucji systemu wsparcia osób bezdomnych ................................... 48 Rys. 5 Najbardziej pożądane formy wsparcia zdaniem osób bezdomnych ............................. 49 Rys. 6 Ocena ośrodka pomocy społecznej .............................................................................. 50 Rys. 7 Ocena placówki na skali ocen szkolnych, w której badani aktualnie przebywają ....... 51 Rys. 8 Ocena różnych aspektów placówki, w której badani aktualnie przebywają ................ 52 Rys. 9 Aktualna sytuacja zawodowa badanych ....................................................................... 53 Rys. 10 Źródła dochodu osób bezdomnych ............................................................................ 54 Rys. 11 Rozkład dochodów badanych ..................................................................................... 55 Rys. 12 Zróżnicowane zachowania społeczne: występowanie ............................................... 56 Rys. 13 Aktualna sytuacja finansowa badanych...................................................................... 57 Rys. 14 Aktualna sytuacja prawna badanych .......................................................................... 58 Rys. 15 Patologie społeczne wśród badanych ......................................................................... 59 Rys. 16 Kapitał społeczny wśród badanych ............................................................................ 60 Rys. 17 Wsparcie społeczne badanych ze strony otoczenia społecznego ............................... 61 Rys. 18 Dobrostan psychiczny badanych ................................................................................ 62 Rys. 19 Zdrowie badanych ...................................................................................................... 63 Rys. 20 Działania podjęte przez badanych w celu wyjścia z bezdomności ............................ 64 Rys. 21 Najlepsze, według badanych, sposoby wspierania wychodzenia z bezdomności ...... 65 Rys. 22 Deklarowane przez badanych przyczyny popadnięcia w bezdomności ..................... 67 92 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Wykonał: mgr Mirosław Przewoźnik

przy udziale Członków Zespołu Badawczego w składzie: dr Sławomir Mandes dr Sylwia Pelc

93 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego