Lublin

RAPORT KOŃCOWY DIAGNOZY LOKALNEJ DLA PARTNERSTWA LOKALNEGO LUBLIN

Wykonawca Marcin J. Sochocki wraz zespołem: dr Marcin Sińczuch – opracowanie całości raportu końcowego, opracowanie wywiadów kwestionariuszowych; dr Marcin Jewdokimow – analiza materiałów zastanych.

Warszawa, styczeń 2012

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

2

Spis treści Spis treści ................................................................................................................................... 2 1. Wstęp .................................................................................................................................. 7 a) cel główny oraz cele szczegółowe realizowanych diagnoz lokalnych ......................... 7 b) zakres realizacji diagnozy lokalnej .............................................................................. 8 2. Charakterystyka gminy/gmin na obszarze Partnerstwa Lokalnego ................................... 9 a) podstawowe zmienne społeczno-demograficzne ......................................................... 9 b) wskaźniki zatrudnienia ................................................................................................. 9 c) wskaźnik bezrobocia .................................................................................................... 9 d) typ gminy (miejski, miejsko-wiejski, wiejski), ............................................................ 9 e) wskaźniki mierzące skalę korzystania z systemu pomocy społecznej ......................... 9 f) kwestie związane z polityką mieszkaniową ............................................................... 11 g) kwestie związane z usamodzielnianiem się mieszkaniowym osób opuszczających placówki opiekuńczo-wychowawcze i rodziny zastępcze ............................................... 12 3. Ogólna charakterystyka problemów społecznych na obszarze Partnerstwa Lokalnego...13

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

3

a) krótka charakterystyka problemów społecznych występujących na terenie zawiązanego Partnerstwa na podstawie DR............................................................................................... 13 b) hierarchia problemów społecznych na podstawie DR ............................................... 15 c) przedstawienie problematyki bezdomności w kontekście innych problemów społecznych na podstawie DR.......................................................................................... 16 d) hierarchia problemów społecznych w ujęciu osób kluczowych (IDI) ....................... 17 4. Szczegółowa analiza problemu bezdomności w kontekście materiałów zastanych (DR) 17 a) dane ilościowe pochodzące z DR dotyczące bezdomności gromadzone przez MOPR .......................................................................................................................................... 17 b) metodologiczna oraz merytoryczna ocena diagnozy bezdomności ........................... 18 c) działania mające rozwiązywać problem bezdomności oraz konkretne formy działań z bezdomnymi ..................................................................................................................... 21 d) finanse ........................................................................................................................ 32 5. Postrzeganie bezdomności jako lokalnego problemu społecznego z perspektywy kluczowych informatorów (IDI) .......................................................................................... 34 a) znaczenie (ranga) bezdomność wśród problemów społecznych Lublina oraz stosunek do bezdomności przedstawicieli instytucji zajmujących się rozwiązywaniem problemów społecznych i lokalnych elit ............................................................................................. 34

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

4

b) ocena skali zjawiska bezdomności w Lublinie zdaniem respondentów .................... 35 c) charakter bezdomności i – ewentualnie – dynamika zmian oraz najważniejsze potrzeby osób bezdomnych w Lublinie ........................................................................... 36 d) stosunek społeczności lokalnej do bezdomności ....................................................... 38 6. Ocena systemu wsparcia osób bezdomnych na terenie Partnerstwa Lokalnego (IDI z osobami kluczowymi) .......................................................................................................... 39 a) funkcjonowanie systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie prewencji bezdomności ..................................................................................................................... 39 b) funkcjonowanie systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie świadczenia usług z zakresu pomocy doraźnej .............................................................................................. 40 c) funkcjonowanie systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie świadczenia usług z zakresu integracji społecznej ......................................................................................... 45 d) współpraca międzyinstytucjonalna ............................................................................ 47 e) najważniejsze wady i zalety lokalnego systemu pomocy osobom bezdomnym ........ 50 f) najpilniejsze potrzeby systemu pomocy osobom bezdomnym w Partnerstwie .......... 51 7. Ocena systemu wsparcia dokonana przez osoby bezdomne ............................................ 53 a) Charakterystyka badanej grupy .................................................................................. 53

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

5

b) System wsparcia w opinii osób bezdomnych ............................................................ 53 a. Poziom obłożenia systemu wsparcia ........................................................................ 53 b. Działanie systemu wsparcia ..................................................................................... 54 c. Ocena placówki ........................................................................................................ 56 c) sytuacja społeczno-ekonomiczna osób bezdomnych ................................................. 57 a. Położenie na rynku pracy i sytuacja finansowa ........................................................ 57 b. Różne zachowania społeczne ................................................................................... 60 c. Sytuacja finansowa ................................................................................................... 61 d) Sytuacja prawna osób bezdomnych ........................................................................... 62 e) profil psychospołeczny badanych osób bezdomnych ................................................ 63 a. Patologie społeczne .................................................................................................. 63 b. Kapitał społeczny ..................................................................................................... 64 c. Wsparcia społeczne .................................................................................................. 65 d. Dobrostan psychiczny .............................................................................................. 66 f) Sytuacja zdrowotna badanych osób bezdomnych .................................................... 67 g) Wchodzenie i wychodzenie z bezdomności ............................................................... 69 a. Wychodzenie z bezdomności.................................................................................... 69

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

6

b. Przyczyny bezdomności ........................................................................................... 73 8. Wnioski i rekomendacje dla systemu wsparcia w Partnerstwie Lokalnym (na podstawie IDI z osobami kluczowymi, wywiadów kwestionariuszowych z osobami bezdomnymi oraz analizy dokumentów) ........................................................................................................................ 79 a) zakres prewencji ......................................................................................................... 79 b) zakres pomocy sprofilowanej..................................................................................... 80 c) rozwiązania systemowe .............................................................................................. 82 Kwestionariusz do analizy dokumentów zastanych ............................................................. 85 Kwestionariusz wypełniony przez MOPR za rok 2010 ...................................................... 93 ANEKS ................................................................................................................................. 96

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

7

1. Wstęp a) cel główny oraz cele szczegółowe realizowanych diagnoz lokalnych Cele realizacji diagnozy są szczegółowo sformułowane w dokumencie Metodologia realizacji lokalnej diagnozy systemu pomocy osobom bezdomnym, opracowanym w ramach Projektu nr 1.18 „Tworzenie i rozwijanie standardów usług pomocy i integracji społecznej” zadanie nr 4 -w zakresie standaryzacji pracy z bezdomnymi w tym: opracowanie modelu Gminnego Standardu Wychodzenia z Bezdomności.

W Metodologii... cel realizacji diagnozy na poziomie lokalnym został określony jako przygotowanie raportu opisującego skalę i charakter problemu bezdomności występującej na terenie Partnerstwa lokalnego, jednocześnie zawierającego analizę realnie funkcjonującego systemu wsparcia osób bezdomnych w kategoriach zasobów, którymi Partnerstwo dysponuje, instytucjonalnych zależności, analizuje słabych i mocnych strony systemu. W ramach diagnozy zakłada się realizację następujących celów szczegółowych: a) obiektywna, aktualna analiza systemu wsparcia osób bezdomnych b) stworzenie punktu odniesienia dla ekspertów – przy użyciu standardowej metodologii uzyskanie wiedzy optymalnej dla podjęcia decyzji w sytuacji konkretnych Partnerstw; c) wskazanie potencjalnych luk w systemie wsparcia osób bezdomnych i możliwych sposobów wykorzystania Standardów do podniesienia jakości świadczonych usług na rzecz osób bezdomnych; d) stworzenie materiału uzupełniającego Gminne Strategie Rozwiązywania Problemów Społecznych;

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

8

e) diagnoza może być punktem odniesienia do oceny przygotowanych modeli wychodzenia z bezdomności. A także może pozwolić na dokonanie porównań pomiędzy poszczególnymi Partnerstwami.

b) zakres realizacji diagnozy lokalnej Przy realizacji diagnozy lokalnej problemu bezdomności na rzecz Partnerstwa Lubelskiego posłużono się standardowym zestawem technik badawczych w skład którego weszły: 

analiza typu desk research (DR): dokumentów, literatury i danych zastanych o charakterze

statystycznym (zestaw 14 dokumentów – patrz Aneks); 

wywiady kwestionariuszowe z osobami bezdomnymi przebywającymi w placówkach:

zrealizowano 96 wywiadów w dniach 19-21.11.2011 w Schronisku dla Bezdomnych Mężczyzn Stowarzyszenia „Nadzieja”, Ośrodku Wsparcia dla Osób Bezdomnych Bractwa im. św. Brata Alberta, Dziennym Ośrodku Wsparcia dla Osób Bezdomnych MOPR w Lublinie i Domu Samotnej Matki Fundacji SOS; 

indywidualne wywiady pogłębione z osobami pracującymi w instytucjach prowadzących

działania na rzecz osób bezdomnych na terenie Partnerstwa. W dniach 21.11.2011 r. – 7.12.2011 r. przeprowadzono ogółem 10 indywidualnych wywiadów pogłębionych, w których wzięło udział 7 mężczyzn i 3 kobiety. Były to osoby w większości legitymujące się wykształceniem wyższym – specjalistycznym o kierunkach związanych z pedagogiką, psychologią, naukami społecznymi i pracą socjalną, pracujący zarówno jako szeregowi pracownicy (4 pracowników socjalnych, 1 pedagog), jak i na stanowiskach kierowniczych (5 osób) w instytucjach pomocowych. Ich staż pracy na stanowiskach związanych z pomocą społeczną wahał się od 1,5 roku do ponad 20 lat, a wiek od 25 do 60 lat.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

9

Szczegółowy opis zastosowanych technik badawczych oraz metodologii zawiera przywoływana uprzednio „Metodologia realizacji...” i „Zapytanie ofertowe 14/2011/GSWB”.

2. Charakterystyka gminy/gmin na obszarze Partnerstwa Lokalnego a) podstawowe zmienne społeczno-demograficzne Gmina Lublin na prawach powiatu grodzkiego zajmuje obszar 147 km2, zamieszkuje ją 348 450 osób (2010). Średnia wieku mieszkańców wynosi 39 lat, to jest o 2 lata więcej niż średnia krajowa. b) wskaźniki zatrudnienia Według danych z 2010 roku wśród mieszkańców Lublina zatrudnionych było 114 788 osób, w tym 54 tys. mężczyzn i 60 tys. kobiet. Wskaźnik zatrudnienia wynosi nieco ponad 50% dla osób w wieku produkcyjnym. c) wskaźnik bezrobocia Liczba bezrobotnych w roku 2010 wynosiła 16 080 osób, a poziom bezrobocia – 7% wśród osób w wieku produkcyjnym. d) typ gminy (miejski, miejsko-wiejski, wiejski), Gmina ma charakter miejski i funkcjonuje na prawach powiatu grodzkiego. e) wskaźniki mierzące skalę korzystania z systemu pomocy społecznej W Sprawozdaniu Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie1 za rok 2010 możemy przeczytać, iż największa na terenie powiatu grodzkiego liczba osób (6 830) korzystała z zasiłków celowych 1

Sprawozdanie z działalności Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie w Lublinie w roku 2010 oraz potrzeby wynikające z realizacji zadań, http://www.mopr.lublin.pl/sprawozdania/opis/spr_2010.pdf [dostęp 16.01.2012]

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

10

i specjalnych celowych. Z zasiłków jednorazowych skorzystała ogółem ponad połowa wszystkich odbiorców pomocy finansowej. Świadczenia te przyznawane były z przeznaczeniem na: zakup odzieży, obuwia, żywności, leczenie, uregulowanie zaległości opłat eksploatacyjnych, pomoc w formie opału. Przeciętna wartość pomocy w formie świadczeń celowych wyniosła 862 zł na osobę.

Również znacząca (3901) była liczba osób korzystających z zasiłków okresowych. Wśród tej kategorii beneficjentów najliczniej reprezentowani byli bezrobotni – 3263 osoby, osoby z niepełnosprawnością – 379 i z problemami zdrowotnymi – 362 osoby. Średnia wysokość zasiłku okresowego wyniosła 232 zł, a przeciętny okres otrzymywania świadczenia – 5 miesięcy w roku.

W 2010 roku w stosunku do 2009 roku o 32 wzrosła liczba beneficjentów otrzymujących zasiłki stałe. Obecnie liczba ta wynosi 2230 osób, przy czym 1926, to osoby samotnie gospodarujące. Średnia wysokość miesięcznego zasiłku stałego wyniosła 370 złotych. Każdy ze świadczeniobiorców otrzymywał to świadczenie przeciętnie przez 10 miesięcy w roku.

Jeśli chodzi o pomoc rzeczową i niefinansową to blisko 24 tys. osób skorzystało z pomocy w formie pracy socjalnej, po około 5 tysięcy ze specjalistycznego poradnictwa i posiłków (szkolnych i barowych), a po 2 tys. z pomocy ośrodków wsparcia oraz z opłacenia ubezpieczenia zdrowotnego/społecznego.

Pomocą środowiskową realizowaną przez filie i agendy MOPR objęto w 2010 r. ponad 12 tysięcy rodzin (24 tys. osób). Od roku 2004 można tu zaobserwować systematyczny spadek. W 2004 roku pomoc była dystrybuowana wśród ponad 14 tysięcy rodzin skupiających ponad 32 tys. osób. Spadek ten jest bardziej dynamiczny niż procesy depopulacyjne w Lublinie i można go tłumaczyć podnoszącym się poziomem życia. Jak piszą autorzy „Sprawozdania...”: „Obserwowany spadek liczby podopiecznych jest związany przede wszystkim z poprawą sytuacji gospodarczej kraju, migracjami zarobkowymi a także zwiększeniem działań profilaktycznych

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

11

MOPR na rzecz osób zagrożonych wykluczeniem społecznym.”2 Z kolei według danych GUS3 za rok 2010 z pomocy społecznej na terenie miasta Lublin korzystało 9,2 tys. rodzin, w których żyło ponad 17 tys. osób, co stanowi 5% populacji. Zasiłki rodzinne wypłacono ponad 8 tysiącom rodzin na 15,1 tys. dzieci. Zasiłek otrzymało co czwarte dziecko mieszkające na terenie Lublina.

Wśród powodów i okoliczności przyznania pomocy przez lubelski MOPR w 2010 r. najczęściej pojawiały się: ubóstwo, niepełnosprawność, długotrwała lub ciężka choroba, bezrobocie i bezradność w sprawach opiekuńczo-wywchowawczych i prowadzenia gospodarstwa domowego.

Dosyć aktywnie pracowano przy zastosowaniu metodyki kontraktów socjalnych. Ogółem w 2010 r. zawarto ponad 1200 kontraktów, z czego 2/3 zakończyło się powodzeniem. f) kwestie związane z polityką mieszkaniową Według danych ze spisu powszechnego GUS z 2002 roku na terenie miejscowości znajdowało się 119 354 lokale mieszkalne, o ogólnej powierzchni 6 925 515 m. kw., co daje średnią powierzchnię lokalu nieco ponad 58 m. kw. W posiadaniu osób prywatnych znajdowało się 34,5 tys. mieszk. (28%) O powierzchni ponad 2,5 mln m. kw., do gminy należało ponad 11 tys. mieszkań (9%) o powierzchni 0,5 mln m. kw. Pozostałe lokale – 43% należały do innych podmiotów (spółdzielnie, wspólnoty mieszkaniowe, instytucje, podmioty gospodarcze i in.).

W 2010 roku (dane statystyczne GUS) liczba lokali mieszkalnych wzrosła do 138189, powierzchnia do 8,2 mln m. kw. Średnio na lokal mieszkalny przypadało 3,5 izby mieszkalnej.

Przeciętna powierzchnia mieszkania wynosiła ponad 59 m. kw., co dawało 23 m. kw. na osobę.

2

Op. cit. s. 24.

3

Dane za http://www.stat.gov.pl/gus/5840_7492_PLK_HTML.htm [dostęp 20.01.2011]

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

12

Gros mieszkań na terenie gminy pochodzi z lat 1945-1988 (75%), jedynie 10% to lokale w budynkach zbudowanych przed 1945 r. Prawie 99% mieszkań ma dostęp do bieżącej wody (wodociąg), w 94% znajduje się łazienka, a w 89% – centralne ogrzewanie.

W roku 2010 na terenie gminy przyznano ponad 67 tys. dodatków mieszkaniowych na łączną kwotę ponad 13,5 mln zł. Ich beneficjentami były głównie osoby i rodziny zamieszkujące mieszkania w zasobie gminnym (5,8 mln zł) i spółdzielczym (4,7 mln zł).

Na lokal socjalny w Lublinie w 2011 r. oczekiwało ponad 4000 osób. Liczba osób oczekujących na lokal socjalny czterokrotnie przewyższa liczbę takich lokali będących w gestii miasta. W roku 2011 przydzielono 90 mieszkań socjalnych rodzinom z wyrokiem eksmisji i przyznanym sądownie prawem do lokalu socjalnego – jest to i tak wyjątkowo duża liczba – wiąże się to z oddaniem do użytku budowanych przez miasto lokali.4 W sumie 2011 roku na eksmisję w Lublinie oczekiwało około 1000 osób, z czego 20% nie posiadało prawa do lokalu socjalnego.5 g) kwestie związane z usamodzielnianiem się mieszkaniowym osób opuszczających placówki opiekuńczo-wychowawcze i rodziny zastępcze W 2010 roku MOPR w Lublinie przyznał pomoc finansową 25 osobom motywując to brakiem umiejętności w przystosowaniu do życia młodzieży opuszczającej placówki opiekuńczowychowawcze. W tym samym okresie zasiłki na usamodzielnienie się otrzymało 19 osób opuszczających rodziny zastępcze (na łączną kwotę 95 tys. zł), 10 osób z całodobowych placówek opiekuńczo-wychowawczych typu rodzinnego i socjalizacyjnego (65 tys. zł), po jednej osobie z młodzieżowych ośrodków wychowawczych i domów poprawczych (po 4,5 tys. zł).

4

Za: http://www.tvp.pl/lublin/aktualnosci/gospodarka/przed-eksmisja-dluga-kolejka-po-mieszkania-socjalne-wlublinie/4836537 [dostęp 17.01.2012]

5

Wypowiedź A. Cichonia z Zarządu Nieruchomości Kumunalnych w http://www.kurierlubelski.pl/artykul/431541,eksmisja-na-bruk-znowu-bedzie-mozliwa,id,t.html 19.01.2012]

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Lublinie za: [dostęp

13

3. Ogólna charakterystyka problemów społecznych na obszarze Partnerstwa Lokalnego a) krótka charakterystyka problemów społecznych występujących na terenie zawiązanego Partnerstwa na podstawie DR Najpełniejszym

dokumentem

charakteryzującym

kluczowe

problemy

społeczne

występujące na terenie Lublina jest sygnowana przez Prezydenta miasta Lublina Diagnoza obszarów polityki społecznej miasta Lublin. Diagnoza stała się podstawą do przygotowania Strategii działań. Wśród najważniejszych zagrożeń w dokumencie wskazuje się: bezrobocie, negatywne procesy demograficzne (ujemne saldo migracji, zmniejszenie się dzietności, starzenie się społeczeństwa), ubożenie społeczeństwa, a w jego konsekwencji wzrost odsetka osób żyjących w warunkach substandardowych, zwiększanie się populacji bezdomnych oraz rosnące zagrożenie przestępczością, trwałym wykluczeniem społecznym oraz nasilenie problemów związanych z przestępczością młodzieży na tle narkomanii i alkoholizmu.6 Z kolei w bazującej na Diagnozie…, a przyjętej przez Radę Miasta Lublin Uchwałą z września 2005 r. Strategii rozwiązywania problemów społecznych miasta Lublin na lata 2005 – 2013 wymienia się pięć głównych problemów społecznych: „1. Niedostatecznie efektywny system współpracy instytucji i organizacji pomocowych, działających na rzecz mieszkańców Lublina.

Z danych pochodzących z „Raportu z wyników ze spisów powszechnych. Województwo Lubelskie” wynika, że aż 18,6% ogółu mieszkańców Lublina (358 354 – XII.2002), to osoby niepełnosprawne, ważnym jest więc, aby zapewnić im godne warunki życia i możliwość pełnego rozwoju na każdym etapie ich życia.

6

Dostępna: http://www.mopr.lublin.pl/dokumenty/diagnoza.pdf s. 146.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

14

3. Kolejnym, ważnym problemem, wymagającym rozszerzenia dotychczas prowadzonych działań, jest problem uzależnień wśród mieszkańców miasta, a także przemoc w rodzinie, bardzo często związana z uzależnieniami. Działania w tym zakresie są bardzo trudne, gdyż trudniejsze, niż w przypadku innych problemów, jest ich zdiagnozowanie i leczenie. Dlatego niezbędne jest rozszerzenie działań profilaktycznych, mających na celu minimalizacje skali zjawiska w mieście.

4. Z danych Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie wynika, że po systematycznym wzroście liczby rodzin korzystających z pomocy Ośrodka w okresie od 1999 roku do 2004 roku (12 934 do 14 273, tj. o 1339. rodzin). [W latach 2004 – 2010 nastąpił jednak znaczący spadek liczby klientów pomocy społecznej – przyp. M.S.]. Analizując powyższe dane statystyczne, należy stwierdzić, że wzrasta liczba osób borykających się z problemami finansowymi i innymi, narażonych tym samym na ryzyko wykluczenia społecznego. Zła sytuacja finansowa gospodarstw

domowych

jest

następstwem

bezrobocia

uniemożliwiającego

im

pełne

funkcjonowanie w społeczeństwie. Koniecznym jest wiec podjecie szeroko zakrojonych działań, na rzecz osób najbardziej narażonych na życie na marginesie społeczeństwa, lub poza nim.

5. Aby móc efektywnie zapobiegać, czy niwelować istniejące już problemy, należy pamiętać o wspieraniu rozwoju zawodowego osób uczestniczących w rozwiązywaniu problemów społecznych. Kształcenie ustawiczne służb pomocowych jest niezbędnym działaniem, pozwalającym mieć nadzieje, że dzięki temu powiększa swój potencjał pracowniczy i przyczynia sie do coraz efektywniejszego rozwiązywania istniejących problemów społecznych”7

7

„Strategia rozwiązywania problemów społecznych miasta Lublin na lata 2005 – 2013” s. 27-28 [dostęp 10.01.2012: http://www.mopr.lublin.pl/dokumenty/diagnoza.pdf ]

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

15

b) hierarchia problemów społecznych na podstawie DR

W analizowanych dokumentach dotyczących priorytetów działań w zakresie pomocy społecznej i rozwiązywania problemów społecznych na terenie Lublina trudno wskazać klarowną hierarchię zadań i obszarów wymagających interwencji. Autorzy piszą o problemach społecznych raczej w konwencji konstelacji wzajemnie ze sobą powiązanych pól problemowych. W centrum tego układu znajduje się słabość lokalnego rynku pracy. Niedobór podaży zatrudnienia jest uważany za przyczynę szeregu kolejnych niekorzystnych zjawisk. Zdaniem autorów opracowań strategicznych i diagnostycznych, lubelski rynek pracy nie oferuje wystarczającej liczby miejsc pracy dla absolwentów lubelskich szkół i uczelni, co prowadzi do emigracji z miasta i regionu. Z drugiej strony niskie dochody zniechęcają pozostających w mieście do posiadania dzieci. Brak pracy i bezrobocie są wskazywane, jako przyczyna pauperyzacji rodzin, funkcjonowania poniżej standardów, braków w edukacji. Prowadzić mogą do bezdomności a nawet zachowań przestępczych. Reasumując, słabość lokalnego rynku pracy przyczynia się do pogłębienia społecznego wykluczenia dużych grup społecznych. Jest to jednak problem, który nie może być rozwiązany tylko w ramach działań pozostających w obszarze polityki społecznej. Jedną z konsekwencji bezrobocia jest problem uzależnień i powiązana z nią kwestia przemocy domowej i rodzinnej.

Spadek atrakcyjności Lublina, jako miejsca pracy i zamieszkania dla młodzieży powoduje intensyfikację procesu starzenia się lokalnej społeczności. W rezultacie w populacji lublinian aż 18% stanowią osoby w różnym stopniu niepełnosprawne, a ich potrzeby nie są zaspokajane na zadowalającym poziomie.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

16

c) przedstawienie problematyki bezdomności w kontekście innych problemów społecznych na podstawie DR O zagadnieniu bezdomności nie wspomina się w statucie Miasta Lublin8 oraz w dokumentach poświęconych organizacji miasta. Zagadnienie bezdomności poruszane jest z kolei dość obszernie i wnikliwie (kwestie prawne, skala zjawiska, przyczyny zjawiska itd.) w dokumentach strategicznych: Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Lublin 2005-20139 oraz Diagnoza Obszarów Polityki Społecznej Miasta Lublin (2005)10. W Diagnozie zagadnieniu poświęcone są cztery ze 152 stron, z kolei w Strategii analizowane zagadnienie poruszane jest w wielu miejscach: analizie SWOT, szczegółowych celach działania, itd. Można więc powiedzieć, że zagadnienie bezdomności jest zjawiskiem dostrzeganym, jeśli brać pod uwagę stosunek liczby stron poświęconych temu zagadnieniu w Diagnozie. W dziale na temat funkcjonowania pomocy społecznej zagadnieniu bezdomności poświęcone są cztery strony, ubóstwu – pięć, niepełnosprawności – siedem, a bezrobociu – pięć. Jeśli jednak porównywać ilościowo zakres stron poświęconych bezdomności na tle innych problemów w całym dokumencie, a nie tylko wskazanym rozdziale, to zagadnienie to okazuje się być zdecydowanie mniej ważne, gdyż w całym dokumencie problemowi bezrobocie poświęconych jest ok. 25 stron, a niepełnosprawności – 13. Natomiast w Strategii…, chociaż bezdomność jest jednym z celów działania (cel 4.5.), to jednak nie jest ona zaliczona do pięciu głównych problemów społecznych Lublina.

Pewnym miernikiem rangi bezdomności wśród problemów społecznych Lublina może być liczba kontraktów socjalnych zawartych przez MOPR z osobami bezdomnymi. Tego typu kontraktów w całym roku 2010 zawarto 7, z czego tylko 1 zakończył się sukcesem. W tym 8

Dostępny: http://bip.lublin.eu/bip/um/index.php?t=200&id=10459

9

Dostępna: http://www.mopr.lublin.pl/dokumenty/strategia.pdf

10

Dostępna: http://www.mopr.lublin.pl/dokumenty/diagnoza.pdf

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

17

samym czasie MOPR zawarł ponad 1200 różnych kontraktów socjalnych, z czego powodzeniem zakończyło się ponad 800.Patrz11

d) hierarchia problemów społecznych w ujęciu osób kluczowych (IDI) Badani z organizacji i instytucji lubelskich opisując problemy społeczne odnosili je zazwyczaj do kwestii bezdomności. Najważniejszy problem społeczny Lublina, w ich opinii, to ubóstwo – wynikające z mało dynamicznego i słabo rozwiniętego rynku pracy. Ubóstwo jest bardzo często związane z bezrobociem – nierzadko chronicznym i rodzącym patologie. Wśród najbardziej destruktywnych problemów respondenci zgodnie wymieniali nadużywanie alkoholu i uzależnienie oraz przemoc domową. W kontekście młodzieży w wywiadach pojawiły się wzmianki dotyczące zagrożenia narkotykami.

4. Szczegółowa analiza problemu bezdomności w kontekście materiałów zastanych (DR) a) dane ilościowe pochodzące z DR dotyczące bezdomności gromadzone przez MOPR W Diagnozie zamieszczona jest obszerna analiza zagadnienia bezdomności. Wskazuje się na wzrost liczby bezdomnych w mieście (dane na podstawie analizy profilu osób korzystających z usług MOPR)12: na przełomie 1997 i 2002 roku liczba osób bezdomnych wzrosła ze 195 do 40513. Z kolei w 2010 roku było to już 634 osoby. Wskazuje się na zmianę liczby osób

11

12

Patrz: Sprawozdanie Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie... op. cit. s. 30-31 Diagnoza Obszarów Polityki Społecznej Miasta Lublin, s. 136.

13

Do końca nie wiadomo, czy mowa tu o osobach czy rodzinach. O osobach mówi się w tekście, a w tabeli nr 64, stanowiącej uszczegółowienie analizy – o rodzinach.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

18

bezdomnych w zależności od pór roku14 czy fakt, że z przeprowadzonych przez MOPR badań ankietowych wynika, że 70 proc. osób bezdomnych posiada rodziny, jak również analizuje czas pozostawania osobą bezdomną.

b) metodologiczna oraz merytoryczna ocena diagnozy bezdomności W Diagnozie analizowane są również potrzeby osób bezdomnych, przyczyny bezdomności, formy udzielanej pomocy, a w Strategii uwarunkowania prawne oraz próby radzenia sobie z problemem. Można więc mówić o diagnozie tego zagadnienia.

W analizie SWOT zamieszczonej w Strategii, w dziale dotyczącym mocnych stron wymienia się osoby bezdomne jako jedną z grup (obok „bezradni, uzależnieni, osoby w podeszłym wieku, uchodźcy, niepełnosprawni, dzieci i rodziny”15), w odniesieniu do której adresowane są lokalnie wdrażane programy pomocy społecznej. Takie uplasowanie zagadnienia bezdomności wskazuje na rozpoznanie jego ważności. Z kolei w dziale dotyczącym słabych stron w analizie SWOT wspomina się o „niewystrczającej bazie mieszkań przeznaczonych”16, m.in. dla „mieszkanek Ośrodka Interwencji Kryzysowej, domów dla samotnych matek, bezdomnych”17.

Podkreśla się też: „niewystarczająca liczba lokali socjalnych, która powoduje nie zaspokajanie potrzeb mieszkańców posiadających uprawnienia do w/w lokali. Wiąże się to z wypłacaniem odszkodowań dla tych osób, czego wynikiem jest nadmierne obciążanie budżetu miasta”18.

14

Ibidem.

15

Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Lublin 2005-2013, s. 23.

16

Ibidem, s. 26.

17

Ibidem

18

Ibidem

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

19

Zwraca się uwagę, że brak mieszkań socjalnych, a szerzej ubożenie społeczeństwa może prowadzić do wzrostu liczby osób bezdomnych lub żyjących w warunkach substandardowych 19 (dział Zagrożenia analizy SWOT). Mowa tu więc o przyczynach bezdomności, jak również kierunku radzenia sobie z zagadnieniem, które analiza wskazuje na intensyfikację 20. W związku z tym w Strategii wskazuje się na konieczność „pogłębienia systemu wsparcia na rzecz osób bezdomnych”21, który to cel szczegółowy (Cel 4.5.) realizowany ma być poprzez realizację dwóch zadań: „Wzmacnianie i stymulowanie działań mających na celu przezwyciężenie problemu bezdomności”22, „zapewnienie schronienia i systemu wsparcia dla osób wychodzących z bezdomności”23 oraz – co wynika z innych części analizy SWOT „wzmacnianie i stymulowanie działań mających na celu przezwyciężenie bezdomności wśród cudzoziemców”24. Zakłada się, że zadanie te finansowane mają być z następujących źródeł: budżet samorządowy, środki organizacji pozarządowych, sponsorzy, wkład własny, partnerów, środki UE25. Należy podkreślić, że w Strategii zakłada się, że rozwiązywanie problemów związanych z bezdomnością to zadania, w które włączani będą wolontariusze, oraz że środki na realizacje z tych działań pochodzić mają również spoza budżetu samorządu.

19

Ibidem, s. 28.

20

Na str. 110 Strategii znajduje się bateria wskaźników poziomu realizacji wskazanych w dokumencie zadań związanych z bezdomnością.

21

Ibidem, s. 68.

22

Ibidem

23

Ibidem

24

Ibidem

25

Ibidem

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

20

Podsumowując, Strategia porusza problem bezdomności, wskazując na jej przyczyny, możliwą dynamikę zmiany (wzrost) oraz formułując konkretne sposoby (zadania) radzenia sobie z problemem oraz kwantyfikacji realizacji wytyczonych zadań (wskaźniki).

Strategia oparta jest na przeprowadzonej w 2005 roku Diagnozie Obszarów Polityki Społecznej Miasta Lublin26. W dokumencie tym problem bezdomności uwzględniony jest w analizie obszarów działania polityki społecznej miasta i traktowany jako jeden z dominujących powodów ubiegania się mieszkańców miasta o pomoc z MOPR. Jako przyczyny bezdomności wskazuje się dobrowolnie wybrany styl życia, zdarzenia losowe, konflikt z rodziną oraz nadużywanie alkoholu27 – wnioski te pochodzą z opracowania własnego na podstawie publikacji zwartej, a nie badań własnych28. Na podstawie analiz własnych MOPR wskazuje się, że bezdomni „to w dużej mierze osoby uzależnione od alkoholu”29. Bariery integracji, wskazane w dokumencie to: problemy zdrowotne, psychiczne i związane z uzależnieniami, wykształcenie i kwalifikacje.

Inne źródła, z których korzysta się w tej analizie, to: analizy własne MOPR (2002) oraz badanie ankietowe przeprowadzone wśród osób bezdomnych w 2001 roku przez MOPR. Skrótowo omówiona tu diagnoza zagadnienia bezdomności w dwóch wspomnianych dokumentach oparta jest o następujące metody: analiza SWOT, ankieta, analiza danych zastanych (głównie danych MOPR w Lublinie, ale też publikacji naukowych na ten temat). Należy jednak podkreślić, że dane tu wskazane pochodzą z badań prowadzonych ok. 10 lat temu (w 2001 i 2002 ankieta; 1997 – 2002 analiza danych zastanych).

26

Dostępna: http://www.mopr.lublin.pl/dokumenty/diagnoza.pdf

27

Ibidem, s. 136.

28

Chodzi o A. Przymański. 1997. Geografia i skala zjawiska bezdomności w Polsce. Caritas: Warszawa.

29

Diagnoza…, s. 139.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

21

c) działania mające rozwiązywać problem bezdomności oraz konkretne formy działań z bezdomnymi

Profilaktyka bezdomności W analizowanych dokumentach o kwestii profilaktyki bezdomności wspomina się wyłącznie w sprawozdaniu z działalności Bractwa Miłosierdzia im. św. Brata Alberta. Nie wskazuje się jednak na konkretne działania, poprzestając na ogólnym stwierdzeniu: „podejmowanie możliwych działań zapobiegających i minimalizujących proces wykluczenia społecznego osób zagrożonych bezdomnością i doświadczających bezdomności, inicjowanie i wspomaganie procesu wychodzenia z bezdomności osób korzystających z pomocy Bractwa Miłosierdzia”30. Wydaje się, że zakres działań profilaktycznych w odniesieniu do bezdomności można więc rozumieć jako wplecenie ich w szersze funkcjonowanie instytucji, której celem – jak czytamy w jej statucie – „jest przywracanie osobom i rodzinom: bezdomnym, ubogim, bezrobotnym, chorym, uzależnionym, niepełnosprawnym ich godności osoby ludzkiej oraz pomoc w powrocie do społeczeństwa (Statut Bractwa Miłosierdzia § 6)”·.

System wsparcia osób bezdomnych i działania interwencyjne System wsparcia osób bezdomnych omówiony jest w Strategii… i Diagnozie…. Jak w przypadku wcześniej analizowanego zagadnienia system ten można zrekonstruować, gdyż nie jest on omówiony wprost. I tak, rozpoczynając od analizy wskaźników realizacji Zadania 2, Celu 4.5., wskazać można na następujące aspekty tego systemu: indywidualny program wychodzenia z bezdomności, korzystanie ze schronisk, udostępnienie mieszkań adaptacyjnych, tworzenie 30

Sprawozdanie z działalności Bractwa Miłosierdzia im. Św. Brata Alberta, s. 2.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

22

spółdzielni socjalnych. System wsparcia związany jest również z działalnością lokalnych instytucji zajmujących się tym zagadnieniem: Bractwo Miłosierdzia im. Św. Brata Alberta, Dzienny Ośrodek Wsparcia Osób Bezdomnych, Ośrodek dla Kobiet i Dzieci – ofiar przemocy domowej, oraz świadczenia finansowe przekazywane przez MOPR31.

Ważnym aspektem działalności systemu wsparcia jest Fundacja SOS Ziemi Lubelskiej. Ze sprawozdania za 2010 roku wynika, że „w 2010 roku prowadzona przez fundację noclegownia dla kobiet funkcjonowała przez cały rok. Skorzystało z niej 64 kobiety i 2 dzieci, w sumie udzielono 4775 noclegów”32. Z kolei, „Ośrodek wsparcia dla samotnych Matek w okresie sprawozdawczym roku 2010 udzielił schronienia 127 osobom, w tym 46 kobietom oraz 81 dzieciom (21 260 osobodni), w tym 6 rodzinom (6 kobiet i 19 dzieci) cudzoziemskim ze statusem pobytu tolerowanego”33. „Specjalistyczny Ośrodek Wsparcia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie w 2010 roku zamieszkiwało 66 osób, w tym 31 kobiet i 35 dzieci. W sumie 2876 osobodni”34. „Schronisko dla kobiet w okresie sprawozdawczym udzieliło schronienia 22 kobietom skierowanym przez MOPR w Lublinie, w sumie wykorzystano 2440 osobodni”35. „Ponadto Fundacja SOS w sposób stały i niezmienny prowadzi rozdawnictwo odzieży dla najuboższych mieszkańców Lublina i regionu. W ubiegłym roku skorzystało z niego ponad tysiąc rodzin, w większości wielodzietnych co pomnaża ilość osób objętych tą formą pomocy. W wyniku akcji

31

Np. ibidem.

32

Sprawozdanie Fundacji SOS dla Ziemi Lubelskiej, s. 3.

33

Ibidem

34

Ibidem, s. 4.

35

Ibidem

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

23

bezpłatnego rozdawnictwa odzieży rozdano ponad 7 600 kg odzieży, obuwia, pościeli i innych artykułów otrzymanych od darczyńców”36.

System wsparcia osadzony jest w ustawodawstwie. W Strategii wskazuje się na następujący akt prawny związany z zagadnieniem bezdomności: ustawa z dnia 29 kwietnia 2004 roku o finansowym wsparciu tworzenia w latach 2004 –2005 lokali socjalnych, noclegowni i domów dla bezdomnych – Dz. U. z 2004 roku Nr 145 poz. 1533; oraz następujący program rządowy: Rządowy Program Wychodzenia z Bezdomności. Oba te dokumenty stanowią uwarunkowanie prawne Strategii. W Diagnozie… wskazuje się na politykę socjalną państwa oraz ministerialny program „Bezdomność”37; należy jednak pamiętać, że są to dane z 2005 roku.

Obecnie na terenie Miasta Lublin funkcjonują następujące placówki realizujące funkcje wsparcia: schroniska (3), noclegowania (5), dom dla samotnych matek, placówka o charakterze pobytu dziennego, ośrodek dla ofiar przemocy w rodzinie.

Odnosząc się do kwestii interwencji w zakresie omawianej problematyki odnieśmy się jeszcze do działań podejmowanych przez Bractwo Miłosierdzia im. św. Brata Alberta, kolejnego ważnego ogniwa systemu wsparcia, realizującego również w związku z tym działania interwencyjne.

Organizacja

zajmuje

się

m.in.

udzielaniem

tymczasowych

noclegów,

prowadzeniem ośrodka wsparcia dla bezdomnych mężczyzn (schronisko, noclegowania, mieszkania adaptacyjne), prowadzeniem kuchni, podejmowaniem działań terapeutycznych i profilaktycznych oraz udzielaniem „wszechstronnej pomocy, między innymi w uzyskaniu przez

36

Ibidem

37

Diagnoza…, str. 140.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

24

bezdomnych dokumentów stwierdzających tożsamość, renty, emerytury, zasiłków pieniężnych, odzieży, zatrudnienia, miejsca w szpitalu”38.

Podmiot prowadzący

Nazwa placówki

Adres placówki

Kategoria placówki

Ośrodek Wsparcia dla Osób Bezdomnych Bractwa Miłosierdzia im. ul. Dolna Panny Św.

Brata Marii 32 Bractwo Miłosierdzia 20-010 Lublin Schronisko Alberta im. Św. Brata Alberta /Śródmieście/ ul.

Zielona 3 Okresowa tel. 81 532 75 38 20-082 Lublin noclegownia dla bractwo@albert.l bezdomnych ublin.pl mężczyzn Bractwa Miłosierdzia im. św.

Brata Alberta Noclegownia

Charytatywne ul. Garbarska 17 Stowarzyszenie 20-340 Lublin Schronisko dla Niesienia Pomocy /Bronowice/ bezdomnych Chorym tel. 81 745 34 70 mężczyzn Uzależnionym od biuro@nadzieja.lu Alkoholu „Nadzieja” blin.pl Schronisko ul. Abramowicka 2F

38

Bene Liczba ficje miejsc nci

Dodatkowe usługi socjalne

Dodatkowe informacje

35

posiłek 3 razy dziennie, pomoc placówka rzeczowa, pomoc specjalistów całodobowa

M

30

posiłek 2 razy dziennie(pon.-pt.) posiłek 3 razy dziennie (weekendy i święta), pomoc rzeczowa, pomoc specjalistów

M

34

posiłek 2 razy dziennie, pomoc placówka rzeczowa, pomoc specjalistów całodobowa

M

Sprawozdanie… Bractwo Miłosierdzia, s. 2-3.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

noclegownia okresowa (1 listopada – 31 marca)

25

20-442 Lublin Okresowa noclegownia dla bezdomnych mężczyzn Noclegownia

M

ul. Abramowicka 2F Okresowa 20-442 Lublin noclegownia dla /Abramowice/ bezdomnych tel. 81 743 91 11 mężczyzn biuro@nadzieja.lu blin.pl Noclegownia

M

12

noclegownia okresowa (1 posiłek 2 razy dziennie, pomoc listopada – rzeczowa, pomoc specjalistów 31 marca)

42

noclegownia okresowa (1 posiłek 2 razy dziennie, pomoc listopada – rzeczowa, pomoc specjalistów 31 marca)

25

placówka pomoc specjalistów, pomoc czynna od rzeczowa, posiłek interwencyjny godz. 18.00 w dniu przyjęcia do 8.00

15

pomoc specjalistów, pomoc rzeczowa, posiłek interwencyjny placówka w dniu przyjęcia całodobowa

15

placówka czynna od pomoc specjalistów, posiłek 2 godz. 18.00 razy dziennie do 8.00

70

pomoc specjalistów, pomoc rzeczowa, posiłek interwencyjny placówka w dniu przyjęcia całodobowa

ul. Młyńska 8 Całoroczna 20-406 Lublin noclegownia dla /Bronowice/ bezdomnych 081 534 76 20 mężczyzn biuro@nadzieja.lu blin.pl Noclegownia

M

ul.

Bronowicka 3A Schronisko dla 20-301 Lublin bezdomnych /Bronowice/ kobiet 081 748 52 10 soslublin@wp.pl Schronisko

K

ul.

Bronowicka Fundacja SOS 3A Noclegownia dla Ziemi Lubelskiej 20-301 Lublin bezdomnych ul.

Bronowicka 3 /Bronowice/ kobiet 20-301 Lublin 081 745 09 03 soslublin@wp.pl Noclegownia

Ośrodek wsparcia samotnych matek

dla

ul. Bronowicka 3 20-301 Lublin /Bronowice/ 081 748 52 10 Dom soslublin@wp.pl samotnych matek

K

dla K

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

26

Fundusz Obrony Życia Archidiecezji Lubelskiej ul. Chmielewskiego 9 20-620 Lublin

Ośrodek wsparcia dla samotnych matek i kobiet w ciąży

ul.

Chmielewskiego 9 20-620 Lublin 81 525 42 08 Dom dyrektor@dsm.lu samotnych blin.pl matek

ul. Młyńska 18, Miejski Ośrodek Dzienny 20 – 406 Lublin Pomocy Rodzinie ul. Osrodek tel. 081 466-55-43 Grodzka 7, 20– 112 Wsparcia dla dow@mopr.lublin Lublin Bezdomnych placówka .pl charakterze pobytu dziennego

dla K

10

o K M

i 40

pomoc specjalistów, pomoc rzeczowa, posiłek kilka 3 razy placówka dziennie całodobowa

praca socjalna, zabezpieczenie usług higieniczno-pralniczych, umożliwienie korzystania z zaplecza kuchennego, świetlicy, pomoc w formie odzieżowej, zapewnienie schronienia i wyżywienia

placówka czynna jest od poniedziałku do piątku w godz. 8.00 – 18.00.

Placówka pobytu dziennego.

ul. Bazylianówka Fundacja Ziemi ul.

SOS Lubelskiej

Bronowicka

20-301 Lublin

3

Specjalistyczny

44

Ośrodek

20-144

Wsparcia

pomoc

Lublin

dla /Kalina/

Ofiar Przemocy 081 740 36 77 Ośrodek w Rodzinie

sosprzemoc@.wp. ofiar pl

specjalistów,

posiłek

interwencyjny, pomoc rzeczowa, dla

stały

przemocy K

w rodzinie

M

dozór,

odpowiednio

zabezpieczone pomieszczenia w placówka

i 25

celu odseparowania od sprawcy

całodobowa

Wychodzenie z bezdomności (integracja) W chwili obecnej Lublin nie posiada uchwalonego przez Radę Miasta gminnego programu wychodzenia z bezdomności. Zagadnienia dotyczące tej problematyki zawarte są w Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Lublin 2005 – 2013. Kwestia wychodzenia z bezdomności kompleksowo omówiona została w Strategii…, gdzie stanowi Zadanie 1 (Wzmacnianie i stymulowanie działań mających na celu przezwyciężenie problemu bezdomności), Celu 4.5. (Pogłębienie systemu wsparcia na rzecz osób bezdomnych). Logikę tego działania odtworzyć można, analizując zamieszczone w dokumencie wskaźniki realizacji działania, gdyż w dostępnych dokumentach nie jest to działanie omówione wprost. Tak więc,

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

27

integracja społeczna oparta ma być na umożliwieniu osobom bezdomnym korzystania z pomocy placówek świadczących pomoc na ich rzecz, współpracy organizacji i instytucji zajmujących się tym zagadnieniem, objęcie osób bezdomnych leczeniem diagnostycznym i odwykowym oraz ich uczestnictwo w aktywizacji zawodowej i społecznej, terapii psychologicznej oraz ich zaangażowaniu w działalność grup wsparcia. Wątki integracji poruszone są również w Zadaniu 2 (Zapewnienie schronienia i systemu wsparcia dla osób wychodzących z bezdomności). Mówi się tu o prowadzeniu indywidualnych programów wychodzenia z bezdomności, funkcjonowaniu mieszkań adaptacyjnych i tworzeniu spółdzielni socjalnych. Z kolei w Diagnozie… wskazuje się na bariery integracji (problemy zdrowotne, psychiczne i związane z uzależnieniami, wykształcenie i kwalifikacje), które powodują, że integracji społecznej towarzyszyć powinny: poprawa kwalifikacji zawodowych, podniesienie wykształcenia oraz poszukiwanie stałego zajęcia i miejsca zamieszkania39. Zauważa się również, że z ze względu na to, że 70 proc. osób bezdomnych w Lublinie posiada rodziny, wyjściu z bezdomności powinno towarzyszyć uzdrowienie stosunków rodzinnych, a z powodu wysokiej korelacji bezdomność z uzależnieniem od alkoholu kluczowym działaniem przy integracji jest terapia uzależnień. W dokumencie podkreśla się, że przepisy ustawy o pomocy społecznej oraz inne ustawy nakładają konieczność pomocy osobom bezdomnym, która obejmuje, m.in. przyznawanie zasiłków czy pokrywanie kosztów schronienia40.

Na podstawie przekazanych dokumentów można zwrócić uwagę na następujące działania – Program Aktywności Lokalnej „Wyjść na prostą” i „Nowe Życie” – omówione bliżej poniżej. „W roku 2010 w ramach projektu systemowego »Człowiek inwestycją w społeczeństwo« (o którym mowa w pk-cie 8), realizowane były 2 Programy Aktywności Lokalnej, którego

39

Diagnoza…, str. 137-138.

40

Ibidem, s. 138.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

28

uczestnikami m.in. były osoby bezdomne. Programy te wchodzą w skład Programu Aktywności Lokalnej Mieszkańców Miasta Lublin na lata 2009 – 2013, stanowiącego Załącznik do Uchwały nr 549/XXVII/2008 Rady Miasta Lublin z dnia 18 grudnia 2008 roku: 1) PAL – Poniesienie poziomu aktywności społecznej w każdej sferze życia społecznego osób bezdomnych zamieszkujących na terenie Miasta Lublin – nazwa własna Program Aktywności Lokalnej realizowanego przez Bractwo Miłosierdzia im św. Brata Alberta »Wyjść na prostą« Cel zadania: Podniesienie poziomu aktywności społecznej na rzecz powrotu do społeczeństwa bezdomnych mężczyzn zamieszkujących na terenie Miasta Lublin Cele szczegółowe: 1. Zamieszkanie do końca listopada 2010 roku minimum 1 osoby bezdomnej z terenu miasta Lublina na stancji lub mieszkaniu adaptacyjnym.

2. Podniesienie do końca listopada 2010 roku u minimum 14 osób bezdomnych zamieszkujących na terenie Miasta Lublina poziomu wiedzy z zakresu uzyskania przez nich zdolności do zatrudnienia i wyjścia na rynek pracy.

3. Zapoznanie i nabycie do końca listopada 2010 roku przez minimum 14 osób umiejętności psychospołecznych ułatwiających im integrację ze społeczeństwem i wyjście z bezdomności.

2) PAL – Program Aktywności Lokalnej realizowany przez pracowników FILII Nr 5 MOPR w zakresie Przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu poprzez poprawę umiejętności społecznych i zawodowych »Nowe życie«

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

29

Cel główny: Ograniczenie obszarów wykluczenia społecznego poprzez aktywizację środowiska lokalnego oraz podnoszenia kompetencji życiowych i umiejętności społecznych 10 osób dotkniętych problemem bezdomności, objętych działaniem DOW przez Filię Nr 5 Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie w Lublinie Cele szczegółowe: a) Zwiększenie wiedzy i świadomości na temat problemów i potrzeb osób korzystających z Dziennego Ośrodka Wsparcia dla Bezdomnych, poprzez prowadzenie środowiskowej pracy socjalnej. b) Prowadzenie działań o charakterze informacyjnym, edukacyjnym, aktywizującym i integracyjnym poprzez zorganizowanie prelekcji, spotkania Wigilijnego. c) Zorganizowanie zintegrowanego środowiska osób bezdomnych opartego na edukacji nieformalnej poprzez zorganizowanie grupy samopomocowej. d) Zwiększenie kompetencji życiowych i umiejętności społecznych poprzez: a) Podwyższenie motywacji do zmian własnej sytuacji życiowej (środowiska pracy socjalnej) b) Nabycie umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach (wsparcia psychologicznego w kontakcie indywidualnym) c) Podwyższenie kompetencji zawodowych (treningu pracy) d)

Doskonalenie

umiejętności

interdyscyplinarnych

interdyscyplinarnych)

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

(warsztaty

umiejętności

30

Promowanie postaw prospołecznych i inspirowanie osób korzystających z DOW do uczestnictwa w spotkaniach o charakterze integracyjnym, edukacyjnym kulturalnym poprzez zorganizowanie spotkania Wigilijnego, wyjazdu integracyjnego, prelekcji”.

Działania integracyjne podejmowane są również przez Bractwo Miłosierdzia. Wskazać tu można następujące działania: „kształtowanie i podtrzymywanie umiejętności: – uczenia się samodzielnego funkcjonowania w środowisku, – pełnienia ról społecznych (rodzinnych, zawodowych, obywatelskich), – aktywnego uczestniczenia w życiu społeczności lokalnej. W obsłudze Kuchni aktywnie uczestniczyli mieszkańcy Schroniska dla Bezdomnych Bractwa Miłosierdzia”41. Ważne działania w tym zakresie związane są z prowadzeniem działań w kierunku aktywizacji zawodowej osób bezdomnych, realizowanych m.in. poprzez „motywowanie do podejmowania aktywnych zachowań, celem zapobiegania bierności życiowej (zajęć dorywczych, wolontariatu, szkoleń) i utrzymywania przynajmniej częściowej aktywności społecznej osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością; realizacja projektu »Złapać szansę«, w ramach Modułu 2 Programu »Z Dolnej do normalności«”42. W ramach tego projektu w 2008 roku osiem osób odbyło naukę kładzenia kostki brukowej i kształtowania terenów zielonych.

Reszcie w ramach aktywizacji zawodowej pomaga się w znalezieniu legalnego zatrudnienia, podejmowaniu zajęć dorywczych, „typu zbieranie surowców wtórnych, sprzątanie posesji, zbiór owoców, odśnieżanie przynajmniej”43 oraz angażuje się osoby bezdomne „w różne zajęcia i czynności na terenie placówki oraz w jadłodajni przy ulicy Zielonej, np. pełnienie dyżurów przy wejściu do placówki, pomoc w kuchni, sprzątanie, segregacja darów, prace naprawcze, remontowe [oraz] angażowanie się podopiecznych w prace wykonywane na terenie Ośrodka

41

Sprawozdanie… Bractwo Miłosierdzia, s. 6.

42

Ibidem, s. 19.

43

Ibidem

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

31

Aktywizacji Społecznej i Zawodowej w Bystrzejowicach Trzecich”44. Innymi działaniami w tym zakresie są, m.in. pomoc w wykonywaniu prac społecznie użytecznych czy realizowanie indywidualnych programów zatrudnienia socjalnego zgodnie z Ustawą o zatrudnieniu socjalnym w CIS „Integro” w Lublinie45.

W ramach działań integracyjnych Bractwo podejmuje również starania inicjowania postaw aktywizujących społecznie oraz włączania w życie kulturalne poprzez m.in. „motywowanie do nawiązywania kontaktów koleżeńskich z osobami spoza kręgu osób bezdomnych […], zaangażowanie mieszkańców schroniska i noclegowni w społeczną kampanię: „1% podatku Tak. Reszta nie daje bezdomnym szans”, prenumerowanie prasy, oglądanie telewizji, słuchanie radia, dostęp do Internetu”46 czy wyjścia do kina.

Ważnym aspektem działalności integracyjnej jest prowadzenie programu ,,Mieszkanie adaptacyjne szansą na powrót osób bezdomnych do społeczności”, w którym w 2009 roku wzięły udział 4 osoby oraz programu „Z Dolnej do normalności”47, jak również podtrzymywanie kontaktu z osobami, które podjęły próbę usamodzielnienia się48. Inne projekty integracji społecznej prowadzone przez Bractwo: „Złapać „szansę” – Reintegracja społeczna i zawodowa bezdomnych mężczyzn, WPS LUW – Program współpracy Wojewody Lubelskiego z organizacjami pozarządowymi, (15.909 zł – 2009 r.),

44

Ibidem

45

Więcej: Sprawozdanie… Bractwo Miłosierdzia.

46

Ibidem, s. 20. Więcej: s. 20 i dalej.

47

Ibidem, s. 22.

48

Ibidem

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

32



„Jak w domu… bez domu…” Integracja i aktywizacja społeczno – zawodowa oraz zabezpieczenie potrzeb socjalno – bytowych bezdomnych mężczyzn przebywających w ośrodku wsparcia, WPS LUW – Program współpracy Wojewody Lubelskiego z organizacjami pozarządowymi (8.070 zł – 2010),



„Zmiana przez zdrowie” Działania aktywizujące i optymalizujące warunki niesienia pomocy osobom bezdomnym w ośrodku wsparcia: nauka udzielania pierwszej pomocy oraz adaptacja pomieszczenia na punkt doraźnej pomocy medyczno – sanitarnej – WPS LUW – Program ,,Powrót osób bezdomnych do społeczności” (3.300zł – 2009 r.),



Realizacja indywidualnych programów wychodzenia z bezdomności – dofinansowanie wynagrodzeń pracy psychologa i psychoterapeuty, ROPS Urzędu Marszałkowskiego, Zlecanie realizacji zadań w zakresie pomocy zgodnie z przepisami Ustawy o pomocy społecznej (3.600 zł – 2009, 1.800 zł – 2010 r.)”.

Podsumowując, na terenie Miasta Lublin realizowane są obecnie działania integracyjne,

których działanie związane jest ze Strategią…, przyjętą na lata 2005-2013.

d) finanse W uchwale budżetowej na rok 2011 brak wydzielonej pozycji dotyczącej bezdomności, jednak przewidziano środki na działania związane z tą tematyką: „wydatki na realizację zadań określonych w programie przeciwdziałania narkomanii i programie profilaktyki i rozwiązywania problemów alkoholowych w kwocie 6.600.000 zł”49 (ogólna kwota wydatków: 1.514.432.870 zł).

To samo dotyczy statutu MOPR w Lublinie, w którym explicite o zagadnieniu bezdomności nie wspomina się, ale ogólnie zarysowane w statucie cele (paragraf 6) wskazują pośrednio na 49

http://bip.lublin.eu/bip/um/index.php?t=200&id=141565

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

33

zajmowanie się tą problematyką, np. „Celami Ośrodka są w szczególności: 1. kompleksowa pomoc osobom i rodzinom w przezwyciężaniu trudnych sytuacji życiowych, których nie są one w stanie pokonać, wykorzystując własne środki, możliwości i uprawnienia, 2. przeciwdziałanie zjawiskom patologii społecznej”50.

Zakłada się, że zadania wskazane w Strategii… a omówione wyżej mają być finansowane z następujących źródeł: budżet samorządowy, środki organizacji pozarządowych, sponsorzy, wkład własny, partnerów, środki UE51.

MOPR w Lublinie w 2010 roku na wsparcie osób bezdomnych w zakresie zasiłków okresowych przekazał 241 876zł, na schronienie – 282 161zł52, a na posiłki 242 776zł.

Największą sumę przekazano na skierowania do DPS-ów 559 762,98zł53. Zdecydowanie mniejsze było wsparcie w zakresie zasiłków celowych – 62 008zł54, zasiłków celowych w naturze np. odzież, obuwie – 1 626zł i sprawianiu pogrzebu 7 614zł.

MOPR w Lublinie nie posiada danych na temat wydatków własnych w budżecie w odniesieniu do osób bezdomnych. Stąd o środkach w budżecie można mówić tylko w odniesieniu do całej pozycji. Domy pomocy społecznej – 3 760 443,07zł55, składki na ubezpieczenie 50

http://www.mopr.lublin.pl/?id=statut/statut

51

Strategia…, str. 68.

52

Wykazano koszt działalności Dziennego Ośrodka Wsparcia dla Bezdomnych funkcjonującego w ramach komórek organizacyjnych MOPR Lubin.

53

Wartość dotyczy kosztu (zliczonego na podstawie decyzji) jaki przypada na odpłatność za osoby bezdomne przebywające w roku 2010 w DPS-ach

54

W ramach zasiłków celowych przeznaczono 6719zł na zakup biletów komunikacji publicznej dla 44 osób bezdomnych.

55

Koszt pobytu mieszkańców miasta Lublin w domach pomocy społecznej na terenie innych powiatów (3 290 444,07) oraz dofinansowanie dla jednego DPS-u lubelskiego (470 000).

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

34

zdrowotne – 810 223zł, zasiłki i pomoc w naturze – 10 161 717,85 zł, zasiłki stałe – 7 874 458,19zł, udzielenie schronienia – 1 304 940zł56, dożywianie/posiłek – 4 219 000zł.

W 2010 roku gmina przekazała 1 304 940zł na utrzymanie placówek dla bezdomnych.

Dostępne dane dotyczą jeszcze Fundacji SOS Ziemi Lubelskiej. Przychody Fundacji w 2010 roku stanowiły: przychód całkowity 948 994,38 zł, w tym przychód wynikający z realizacji umów z MOPR w Lublinie i innych 778 000,00 zł, z darowizny pieniężne od osób fizycznych i prawnych 161 222,18 zł, w tym 1% podatku 9 772,20 zł, darowizny rzeczowe od osób fizycznych i prawnych – 0 zł.

5. Postrzeganie bezdomności jako lokalnego problemu społecznego z perspektywy kluczowych informatorów (IDI)

a) znaczenie (ranga) bezdomność wśród problemów społecznych Lublina oraz stosunek do bezdomności przedstawicieli instytucji zajmujących się rozwiązywaniem problemów społecznych i lokalnych elit Rangując, bezdomność jest trzecim z kolei – po bezrobociu/ubóstwie i alkoholizmie problem społecznym Lublina. Najważniejszym problemem społecznym jest zdaniem badanych ubóstwo będące często efektem bezrobocia (lubelski rynek pracy dysponuje małą ofertą).

Bezrobocie – to jest całkowity numer jeden. Ciężko nawet mówić o czymś innym bo bezrobocie przesłania wszystko inne. (L10) Bezrobocie jest także jedną z istotnych przyczyn bezdomności – szczególnie długotrwałej, (L7, L9). Kolejny ważny problem to uzależnienie od alkoholu, zaś w przypadku części ludzi 56

Dofinansowanie miejsc w schroniskach, noclegowniach, ośrodkach dla samotnych matek.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

35

młodych, dodatkowo widoczne jest uzależnienie od nielegalnych substancji psychoaktywnych (L3). Podkreślano, że uzależnienie może prowadzić do bezdomności. Kolejny problem to brak odpowiedniego systemu wsparcia dla osób dotkniętych przemocą domową i sprawców. (L9) Czasem – zdaniem badanych – przedstawiciele służb kierują się stereotypowym obrazem bezdomności – zaniedbanie, brud, alkoholizm. W wywiadach raczej podkreślano zrozumienie i pozytywny stosunek osób z kluczowych instytucji wobec rozwiązania problemów osób bezdomnych. Choć zdarzały się głosy krytyczne. Problem stanowi przede wszystkim stosunek do osób bezdomnych urzędników spoza placówek pracujących z osobami bezdomnymi na co dzień: brak życzliwości, stereotypowe postrzeganie – przez co nieco gorsze traktowanie (L1). Uwagi krytyczne zgłaszane były także pod adresem policji (L10). Zdaniem badanych przeważa jednak zrozumienie znaczenia pomocy bezdomnym.

b) ocena skali zjawiska bezdomności w Lublinie zdaniem respondentów Odpowiadając na pytanie o liczbę osób bezdomnych w Lublinie badani bądź odwołują się do doświadczeń swoich instytucji – podawane dane dotyczą wówczas liczby bezdomnych obsługiwanych przez podmioty badanych. Respondenci, którzy mają szerszą wiedzę (L3, L7) szacują populację bezdomnych przebywających

na terenie Lublina na 500-600 osób. Inni

ograniczają się do wiedzy na temat klientów swoich placówek (L9). Respondenci dostrzegają tendencję wzrostową, z usług placówki, w której pracuje jedna z badanych osób korzysta w ciągu roku ponad 300 mężczyzn – od kilku lat liczba ta wzrasta co roku o ok. 5% (L3). Zdaniem respondentów, dynamika przyrostu populacji bezdomnych w Lublinie jest ściśle związana z koniunkturą gospodarczą. Od 1990 r. do 2004 r. skala bezdomności w regionie rosła. W latach 2004 – 2008, ze względu na lepszą sytuację gospodarczą, wzrost został zatrzymany. Obecnie liczba bezdomnych ponownie rośnie (L2). Wśród osób bezdomnych zwraca uwagę duża liczba osób starszych (zwłaszcza kobiet), młodych osób – uzależnionych oraz matek z dziećmi (L4).

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

36

Inni badani wskazując główne zmiany charakteru bezdomności, zwracają uwagę na etapowość tego procesu. Główne obecne przyczyny wzrostu populacji bezdomnych zdaniem respondentów to: 

nadal utrzymujące się problemy na rynku pracy,



zwiększanie się odsetka osób starszych, nieradzących sobie z samodzielnym funkcjonowaniem (zwłaszcza finansowo) i jednocześnie nie kwalifikujących się do pobytu w instytucjach opiekuńczych,



utrwalenie postaw pasywnych wśród bezdomnych,



brak motywacji i warunków do promowania aktywnych form wychodzenia z bezdomności,



nowe zjawiska dotyczące bezdomności osób młodych (konflikty rodzinne, bezdomność powracających emigrantów).

c) charakter bezdomności i – ewentualnie – dynamika zmian oraz najważniejsze potrzeby osób bezdomnych w Lublinie Bezdomność bezrobotnych. Początkowo wśród bezdomnych dominowały osoby zwolnione z pracy w dużych lubelskich zakładach (utrata pracy uruchamiała proces wykluczania społecznego). Najczęściej były to osoby, które wraz z upadkiem zakładu pracy traciły mieszkanie zakładowe, bądź możliwość zamieszkiwania w hotelu robotniczym.

Bezdomni wykluczeni instytucjonalnie. Do 1998 r. wyróżniającą się pod względem liczebności grupą były osoby po odbyciu wyroku. Po wprowadzeniu zmian, zgodnie z którymi wychowankom domów dziecka nie gwarantowano mieszkań, część spośród nich stawała się

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

37

bezdomnymi. W latach dziewięćdziesiątych do placówek trafiała też liczna grupa osób z rozpoznanymi chorobami psychicznymi. Po 2000 r. zmniejszyła się liczba osób, mających za sobą pobyt w zakładzie karnym (L7).

Bezdomność osób starszych i długotrwała bezdomność. Wśród beneficjentów wciąż liczna jest grupa długotrwale bezrobotnych. Narasta problem osób chorych i niepełnosprawnych, które nie kwalifikują się jednak do Domu Pomocy Społecznej (mają np. orzeczony umiarkowany stopień niepełnosprawności i nie wymagają całodobowej opieki) (L3).

Należy zwrócić uwagę na to, że w schronisku i noclegowni jest duża grupa kobiet starszych. Próbowaliśmy analizować przyczyny: czasami niemalże siłą muszą opuszczać swoje miejsca zamieszkania, bo rodziny ich nie tolerują i pozbywają się starszych osób; niektóre panie same opuszczają dom, żeby nie być ciężarem dla rodziny. To są miłe, starsze panie ale w tragicznej sytuacji (L7).

Pewna grupa to osoby bezdomne od początku lat dziewięćdziesiątych, które w większości zaakceptowały habitus bezdomnego (L1). Podejmowane są działania readaptacyjne: część beneficjentów mieszka w mieszkaniach adaptacyjnych i na stancjach, jednak niektórzy nie poradzili sobie i wracają do placówek.

Bezdomność młodych i „nieudanych” emigrantów. W ciągu ostatnich trzech lat pojawiła się nowa kategoria bezdomnych, liczebnościowo znacząca: ludzi młodych – skłóconych z rodzicami, mających konflikty z prawem, czy używających narkotyków (L3, L4). Wreszcie ostatnia kategoria to trzydziestolatkowie, z wykształceniem średnim lub wyższym, którzy mają nieudane życie rodzinne i nie radzą sobie w życiu (czasem rozpad rodziny wiązał się z pracą męża za granicą) Zgłasza się do nas coraz więcej młodych osób, które są uzależnione od narkotyków, alkoholu, które popadają w kłopoty finansowe, długi. (…) Coraz więcej osób bezdomnych

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

38

to są osoby chore, które wymagają leczenia, np. w wyniku nadużywania alkoholu przemroziły sobie stopy, dłonie (…). Nasza praca wiąże się z kontaktem z różnego rodzaju przychodniami, lekarzami, specjalistami. Ja jeżdżę z podopiecznymi, wypełniamy dokumenty wyboru lekarza rodzinnego (…). Zwykle wchodzę razem z podopiecznym do lekarza

(…)

–

trzeba

coś

pomóc,

wytłumaczyć,

powiedzieć

lekarzowi

co

zaobserwowaliśmy, jak dana osoba zachowuje się u nas w ośrodku. My nie mamy żadnej pomocy medycznej [w placówce], więc współpraca ze służbą zdrowia jest bardzo ważna (L4).

Osobom bezdomnym bardzo trudno jest podjąć legalną pracę, jeśli są zatrudniani to głównie nieformalnie i wykonują dorywcze prace. Relatywnie w nieco lepszej sytuacji są osoby z orzeczonym stopniem niepełnosprawności – z uwagi na obowiązujące przepisy, zatrudnianie takich osób jest dla pracodawców bardziej opłacalne. Jednym z poważnych problemów jest brak zameldowania, który utrudnia znalezienie pracy (pracodawcy zwykle niechętnie zatrudniają takie osoby, są wobec nich nieufni).

Zimą największym problemem są bezdomni uzależnieni od alkoholu, którzy nie mogą znaleźć miejsca w placówkach (zdarza się, że policja zostawia pijane osoby bezdomne pod drzwiami placówek).

d) stosunek społeczności lokalnej do bezdomności Na postrzeganiu bezdomnych przez lokalną społeczność ciążą liczne stereotypy.

Bezdomni postrzegani są często jako osoby brudne, chore zakaźnie, uzależnione i stanowiące zagrożenie. Z drugiej strony, część społeczności Lublina nastawiona jest życzliwie wobec osób bezdomnych, co wyraża się w darach rzeczowych dla placówek. Lublinianie reagują w ten sposób na apele kierowane przez osoby pracujące z bezdomnymi poprzez lokalne media (zwykle

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

39

dobra współpraca z mediami). Na terenie Lublina działają młodzi wolontariusze, którzy starają się pomagać osobom bezdomnym. Respondenci wskazują na występowanie spontanicznych odruchów troski: Dzwonią do nas ludzie z Lublina i mówią, że gdzieś na ławce pod blokiem już kilka dni przebywa bezdomny. Pytają się w jaki sposób mogą pomóc takiej osobie. Jakie są u nas sposoby pomocy? Jak taka osoba może dostać się do schroniska albo noclegowni? (L4) Jednocześnie badani zwracają uwagę na stałą obecność stereotypów postrzegania bezdomnych przez pryzmat osób brudnych, zaniedbanych, żebrzących na ulicy i będących pod wpływem alkoholu (L10, L8, L5).

6. Ocena systemu wsparcia osób bezdomnych na terenie Partnerstwa Lokalnego (IDI z osobami kluczowymi) a) funkcjonowanie systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie prewencji bezdomności

Diagnoza Prewencja jest możliwa, jednak wymaga podejmowania zintegrowanych działań, w które powinny włączać się różne instytucje związane z pomocą społeczną, pracą socjalną i mieszkalnictwem. Bezdomność koncentruje się w dużych miastach, takich jak Lublin. Nie ma skutecznej metody 100% zapobiegania bezdomności w wymiarze lokalnym. Szczególnie – jak podkreślali rozmówcy – w dobie kryzysu rodziny, który jest podstawowym źródłem marginalizacji i bezdomności. Zapobiegać bezdomności można usprawniając system pomocy rodzinie i prowadząc odpowiednią politykę społeczną w sferze mieszkaniowej i zatrudnienia.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

40

Działania wskazane Zdaniem badanych potrzebna jest systemowa koordynacja działań. W chwili obecnej szczególnie ważne działania powinny zostać podjęte w obszarze pomocy osobom zagrożonym eksmisjami. Badania ilościowe pokazują że w sytuacji eksmisji i zadłużenia stosunkowo nieliczne są przypadki poszukiwania pomocy. Po części wynika to z luki instytucjonalnej i braku specjalistów oraz punktów poradnictwa w tym obszarze.

W 2011 r. Bractwo Miłosierdzia im. Św. Brata Alberta nawiązało współpracę ze spółdzielniami mieszkaniowymi, w ramach której m. in. zorganizowano spotkanie z prezesami, którego celem była prewencja eksmisji. Jest to jeden z elementów działań podejmowanych przez Lubelskie Partnerstwo na rzecz Rozwoju Ekonomii Społecznej.

W wywiadach postuluje się stworzenie odpowiedniego systemu informacji o osobach/rodzinach zagrożonych eksmisją (L5). MOPR powinien otrzymywać odpowiednio wcześniej informacje o osobach zagrożonych eksmisją (z powodu niepłacenia czynszów). W funkcjonowanie takiego systemu powinny włączyć się spółdzielnie mieszkaniowe, Zarząd Nieruchomości Lokalnych i Wydział Spraw Mieszkaniowych UM. Prewencja bezdomności możliwa jest przez odpowiednią politykę mieszkaniową, a obecnie brakuje mieszkań socjalnych.

b) funkcjonowanie systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie świadczenia usług z zakresu pomocy doraźnej Zdaniem respondentów Lublin ma dobrze zorganizowaną sieć wsparcia (schroniska, noclegownie, dożywianie), chociaż zimą zdarzają się przepełnienia. Zauważano, że system pomocy doraźnej w porównaniu do działań z zakresu integracji i prewencji funkcjonuje najlepiej.

W opinii badanych pomoc doraźna jest podstawową formą działalności, a jednocześnie umożliwia rozwinięcie działań integracyjnych:

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

41

Celem doraźnym jest zabezpieczenie potrzeb bytowych, ochrona przed utratą zdrowia czy życia (w wyniku zamarznięcia). (…) Celem wtórnym jest spowodowanie, żeby te osoby, które znalazły się w ośrodkach wsparcia wróciły do pełnienia przeznaczonych im ról społecznych: matek, żon, pracowników, itd. (…) Przede wszystkim skupiamy się na pomocy doraźnej, interwencyjnej, żeby uchronić te osoby przed negatywnymi skutkami bezdomności czy przemocy w rodzinie, a dalej pracujemy z nimi – choć z różnym skutkiem. Są osoby uzależnione, które poddawane są terapii i przestają pić, wracają do środowisk lokalnych, do rodziny i po roku, dwóch wracają w głębokim stadium uzależnienia i wtedy znów trzeba pracę od początku wykonywać. Czy w takich przypadkach to jest praca syzyfowa? Nie wiem, być może…(L9) Działania podejmowane w 2010 roku na rzecz bezdomnych są opisane w analizowanych dokumentach. Przykładowo, ze sprawozdania Fundacji SOS Ziemi Lubelskiej za 2010 roku wynika, że „w 2010 roku prowadzona przez fundację noclegownia dla kobiet funkcjonowała przez cały rok. Skorzystało z niej 64 kobiety i 2 dzieci, w sumie udzielono 4775 noclegów” 57. Z kolei, „Ośrodek Wsparcia dla Samotnych Matek w okresie sprawozdawczym roku 2010 udzielił schronienia 127 osobom, w tym 46 kobietom oraz 81 dzieciom (21 260 osobodni), w tym 6 rodzinom (6 kobiet i 19 dzieci) cudzoziemskim ze statusem pobytu tolerowanego”58. „Specjalistyczny Ośrodek Wsparcia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie w 2010 roku zamieszkiwało 66 osób, w tym 31 kobiet i 35 dzieci. W sumie 2876 osobodni”59. „Schronisko dla kobiet w okresie sprawozdawczym udzieliło schronienia 22 kobietom skierowanym przez MOPR w Lublinie, w sumie wykorzystano 2440 osobodni”60. „Ponadto Fundacja SOS w sposób stały i 57

Sprawozdanie Fundacji SOS dla Ziemi Lubelskiej, s. 3.

58

Ibidem

59

Ibidem, s. 4.

60

Ibidem

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

42

niezmienny prowadzi rozdawnictwo odzieży dla najuboższych mieszkańców Lublina i regionu.

W ubiegłym roku skorzystało z niego ponad tysiąc rodzin, w większości wielodzietnych co pomnaża ilość osób objętych tą formą pomocy. W wyniku akcji bezpłatnego rozdawnictwa odzieży rozdano ponad 7 600 kg odzieży, obuwia, pościeli i innych artykułów otrzymanych od darczyńców”61.

Stosunkowo dobrze w wywiadach IDI oceniana jest skuteczność działań podejmowanych wobec bezdomnych: Zdaniem respondentów (L8) 15-20% „układa sobie życie” i raczej trwale adaptuje się w społeczności, jednak nie w każdym przypadku oznacza to całkowite rozwiązanie problemów, zdarzają się powroty do placówki. Podejmowane działania nie są dostatecznie efektywne głównie ze wzglądu na brak lokali dla opuszczających placówkę beneficjentów.

W wywiadach indywidualnych szczególną uwagę zwracano na następujące obszary: Streetworking. Respondenci podkreślali, że system streetworkingu jest niewystarczająco rozbudowany – z drugiej strony badania ilościowe wśród osób bezdomnych (por. rozdz. 7) pokazują, że jest to jedna z mniej oczekiwanych form wsparcia i pomocy. Należy jednak pamiętać, że badania przeprowadzano wyłącznie z osobami bezdomnymi przebywającymi w instytucjach pomocowych, uzyskane wyniki nie w pełni oddają sytuację osób spoza placówek.

Doraźna pomoc osobom uzależnionym. Brakuje placówki spełniającej funkcje zarazem terapeutyczne i izby wytrzeźwień. W Lublinie nie ma placówki, do której mogłyby trafiać osoby nietrzeźwe. Problem ten dotyczy szczególnie osób bezdomnych, ponieważ żaden ośrodek nie przyjmie osoby nietrzeźwej. Dlatego takie osoby zwykle przetrzymywanie są w policyjnej izbie zatrzymań. Czasem prowadzi to do konfliktu kompetencji między personelem schroniska a służbami miejskimi:

61

Ibidem

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

43

Jeśli chodzi o policję i straż miejską, to jest czasami tak, że patrol przywozi nam osobę pod wpływem alkoholu, mimo, że wiedzą, iż u nas takie osoby nie mogą przebywać.

Wówczas np. ja się pytam „trzeźwy jest ten pan?”, odpowiedź – „no, trzeźwy, ale w zasadzie nie sprawdzaliśmy”, otwierają drzwi, a tu odór alkoholu wprost nie do wytrzymania. (…) Były też takie sytuacje, że przyjeżdżali, wyprowadzali – „proszę bardzo, tu jest schronisko, trzymaj się Pan płotu” i odjeżdżali. Szpitale też czasem już nie chcą kogoś trzymać, co prawda zawsze musi być karta wypisu z informacją, że nie wymaga hospitalizacji, ale bywało, że nam przywożono skrajnie wyczerpane osoby. W kilku wypadkach było tak, że pogotowie odjechało, a ludzie umierali. (…) Nie są to jednak nagminne przypadki (L5) Noclegownie. W okresie zimowym – brak niskoprogowej ogrzewalni. W miesiącach letnich – zbyt mała liczba miejsc noclegowych, co powoduje, że osoby bezdomne często mieszkają w miejscach niemieszkalnych i przez to mają obniżoną motywację do zachowywania alkoholowej abstynencji, prowadzi to z kolei do pogorszenia jakości pracy socjalnej.

Pomoc dla chorych i niepełnosprawnych. Problemem stanowi sytuacja osób w złym stanie zdrowia, które nie kwalifikują się do dalszego leczenia ale wymagające opieki (lecz nie w ramach usług świadczonych przez zakłady opieki długoterminowej). Zdarza się, że nie chcą ich przyjąć ani noclegownie ani schroniska. Zbyt długi jest okres oczekiwania na miejsce w specjalistycznych ośrodkach leczniczych. Zbyt długi jest – zdaniem badanych – okres oczekiwania na miejsce w DPS. Pomoc dla osób starszych. Ze względu na dużą liczbę osób starszych i niepełnosprawnych potrzeba powołać nową instytucję – Dom dla Bezdomnych, przeznaczony dla osób, które nie kwalifikują się do Domu Pomocy Społecznej, wymagają jednak opieki i zarazem trudno liczyć, że wyjdą z bezdomności (i np. wyprowadzą się na stancję). Teraz takie osoby przebywają w schroniskach, które docelowo powinny być traktowane jako miejsce czasowego,

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

44

najwyżej kilkuletniego pobytu. Z perspektywy skuteczności pracy socjalnej, trudniej jest osiągnąć pozytywne efekty w usamodzielnianiu się bezdomnych wówczas, gdy w jednym miejscu przebywają osoby, które z uwagi na zaawansowany wiek czy stan zdrowia raczej już nie wyjdą z bezdomności i takie, w przypadku których realnie możliwa jest zmiana postawy życiowej.

Dom dla bezdomnych. Rozwiązaniem postulowanym jest stworzenie Domu dla Bezdomnych przeznaczonego dla osób, które ze względu na wiek i/lub niepełnosprawność wymagają opieki, jednak nie mogą przebywać zakładach opieki długoterminowej takich jak DPS. Placówka taka powinna realizować standardy w obszarze pielęgniarskiej opieki długoterminowej domowej i/lub w obszarze opieki zdrowotnej skierowanej do osób bezdomnych wymagających opieki lekarskiej, pielęgniarskiej, rehabilitacyjnej i terapeutycznej. Pensjonariuszami byłyby osoby, w przypadku których usamodzielnienie się (wyjście z bezdomności) jest mało realistycznym celem, a także osoby które wymagają czasowej pomocy w związku z przebytymi chorobami czy doznanymi urazami. Innym rozwiązaniem, byłaby realizacja przez wybraną, już istniejącą placówkę w/w standardów, wiązałoby to się jednak z koniecznością reorganizacji obecnego systemu i być może byłoby trudniejsze do wykonania niż powołanie nowego podmiotu.

W wywiadach indywidualnych ocena współpracy placówek działających na rzecz bezdomnych z placówkami służby zdrowia jest zwykle pozytywna: Jest coraz lepiej jeśli chodzi o współpracę z lubelskimi szpitalami i przychodniami. Z każdym rokiem jest lepiej, ale prawda jest taka, że my z każdym rokiem uczymy się, nabywamy nowych doświadczeń i poznajemy się. (L3) Rekomendacje dla działań w obszarze pomocy doraźnej W wywiadach indywidualnych badani sugerują, kilka rozwiązań, które mogłyby poprawić w istotny sposób stan zdrowia populacji bezdomnych:

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

45



Należy stworzyć instytucje i system pomocy dla osób bezdomnych – starszych, niepełnosprawnych nie będących w stanie powrócić do samodzielności, a nie kwalifikujących się do DPS. W szczególności należałoby utworzyć placówkę dla takich osób świadczącą usługi pielęgniarsko-opiekuńcze.



Należy zwiększyć liczbę miejsc w Domach Pomocy Społecznej.



Należy zbudować system streetworkingu; przeszkolić streetworkerów – najlepiej spośród bezdomnych.



Należy powołać placówkę spełniającą funkcje zarazem terapeutyczne i izby wytrzeźwień – pomoc (nie tylko) bezdomnym pod wpływem alkoholu.



Należy stworzyć noclegownię niskoprogową – działającą zwłaszcza w okresie zimowym.

c) funkcjonowanie systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie świadczenia usług z zakresu integracji społecznej Podejmowane działania Działania integracyjne realizowane są w schroniskach i ośrodkach prowadzonych przez organizacje pozarządowe i samorządowe. Obejmują one terapię, mieszkania adaptacyjne, indywidualne programy wychodzenia z bezdomności.

Realizowany jest Program Aktywności Lokalnej: podejmowane są m. in. działania motywujące do podjęcia zmiany postawy życiowej – doradca zawodowy, psychoterapeuta uzależnień,

pracownik

socjalny,

pedagog,

psycholog.

Dla

zorganizowano np. warsztaty rękodzielnicze.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

osób

niepełnosprawnych

46

Część respondentów wskazywała na prowadzenie lokali adaptacyjnych przez organizacje, które reprezentowali, ponadto program taki prowadzi Charytatywne Stowarzyszenie Niesienia Pomocy Chorym Uzależnionym od Alkoholu „Nadzieja” (B. Brania, Mieszkać samodzielnie…, „Nadzieja. Biuletyn Charytatywnego Stowarzyszenia Niesienia Pomocy Chorym Uzależnionym od Alkoholu”, nr 17, 2006, s. 9-10, dostępne na: http://www.nadzieja.lublin.pl/biuletyn17.htm), którego przedstawiciele nie uczestniczyli w badaniu (Stowarzyszenie to nie weszło do Partnerstwa). Program polega na udostępnieniu mieszkania na lubelskiej Starówce, w którym mieszkają osoby usamodzielniające się, samodzielnie utrzymują lokal, płacą czynsz itp., podlegają jednak w dalszym ciągu opiece ośrodka.

Bezdomni będący klientami MOPR zawierają kontrakty socjalne, w oparciu o które podejmowane są działania na rzecz reintegracji. Zdaniem respondentów skuteczność działań integracyjnych zależy od indywidualnych uwarunkowań i jest przez to bardzo zróżnicowana. W większości przypadków uczestnicy działań reintegracyjnych zdobywają cenne umiejętności i kompetencje jednak trudna sytuacja na lokalnym rynku pracy nie zawsze pozwala na ich wykorzystanie w praktyce. Jako problem utrudniający wyjście z bezdomności i reintegrację społeczną wskazuje się także brak wystarczającej liczby mieszkań socjalnych.

Propozycje działań Generalnie badani postulują stworzenie systemu elastycznego i stopniowego, w którym po fachowej diagnozie bezdomny uzyskiwałby odpowiednią pomoc – można by w takiej sytuacji również monitorować skuteczność i efektywność kolejnych podejmowanych interwencji terapeutycznych czy pomocowych.

My, jako Stowarzyszenie, próbowaliśmy stworzyć system, żeby różnicować pomoc. (…)

Począwszy od noclegowni, następnie dana osoba może skorzystać ze schroniska, później, na odpowiednim etapie, może aktywizować się w Ośrodku Aktywizacji Społecznej i

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

47

Zawodowej, a dla osób, które mają już jakąś pracę czy dochód mamy mieszkania adaptacyjne. (…) Oczywiście nie każdy, kto przychodzi do Ośrodka Wsparcia dla Osób Bezdomnych musi zaczynać od noclegowni, może zacząć od Ośrodka Aktywizacji, zależy to od tego jaka zostaje postawiona diagnoza (L5) Stworzenie ogólnolubelskiej, administrowanej przez MOPR bazy danych osób bezdomnych na terenie miasta – pozwoli ona na monitoring udziału tych osób w programach reintegracyjnych, szkoleniowych, kształceniowych i aktywizujących. Będzie także unikalnym narzędziem do ewaluacji efektywności programów reintegracyjnych.

d) współpraca międzyinstytucjonalna

Formy współpracy Partnerstwo w Lublinie zawiązały trzy organizacje: MOPR, Bractwo Miłosierdzia im. Św.

Brata Alberta oraz Fundacja SOS Ziemi Lubelskiej. Raz w roku pod auspicjami Prezydenta Miasta są organizowane spotkania przedstawicieli instytucji działających na rzecz bezdomnych.

Uczestniczą w nich również przedstawiciele urzędu, straży miejskiej i policji. W 2010 r. powołano Lubelskie Partnerstwo na Rzecz Rozwoju Ekonomii Społecznej w Lublinie. Jego celem działania jest przeciwdziałanie zjawiskom bezrobocia i dezintegracji społecznej poprzez rozwój społeczno-gospodarczy, edukację oraz aktywizację zawodową zbiorowości lokalnej. W Partnerstwie zrzeszonych jest 25 podmiotów – samorządowych i pozarządowych działających na rzecz wykluczenia społecznego.

System wsparcia osadzony jest w ustawodawstwie. W Strategii wskazuje się na następujący akt prawny związany z zagadnieniem bezdomności: ustawa z dnia 29 kwietnia 2004 roku o finansowym wsparciu tworzenia w latach 2004 –2005 lokali socjalnych, noclegowni i

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

48

domów dla bezdomnych – Dz. U. z 2004 roku Nr 145 poz. 1533; oraz następujący program rządowy: Rządowy Program Wychodzenia z Bezdomności. Oba te dokumenty stanowią uwarunkowanie prawne Strategii. W Diagnozie… wskazuje się na politykę socjalną państwa oraz ministerialny program „Bezdomność”62; należy jednak pamiętać, że są to dane z 2005 roku.

Obecnie na terenie Miasta Lublin funkcjonują następujące placówki realizujące funkcje wsparcia: schroniska (3), noclegownie (5), domy dla samotnych matek (2), placówka o charakterze pobytu dziennego, ośrodek dla ofiar przemocy w rodzinie. Listę działań realizowanych w ramach współpracy lokalnych podmiotów działających na rzecz bezdomnych można znaleźć w wypowiedzi jednej z respondentek (L4):  współpraca z m. in. MOPR (szczególnie – Dziennym Ośrodkiem Wsparcia dla Bezdomnych), bieżąca wymiana informacji.  współpraca z placówkami służby zdrowia, w zakresie opieki nad bezdomnymi, którzy często wymagają pomocy medycznej. Ten obszar współpracy został oceniony jako bardzo ważny. Relacje z personelem medycznym oceniono zwykle jako bardzo dobre.  Miejski Urząd Pracy – stała współpraca polegająca na wymianie informacji.  Ośrodek Interwencji Kryzysowej – pensjonariusze schronisk udają się tam czasem po porady prawne.  Schroniska, noclegownie – bieżąca wymiana informacji.  Hospicjum – dobra współpraca.

62

Diagnoza…, str. 140.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

49

 Placówka na ul. Karłowicza (uzależnienia): mitingi, dzienny ośrodek leczenia uzależnień, różne formy terapii dla pensjonariuszy.  Ośrodek Leczenia Uzależnień przy szpitalu psychiatrycznym na ul. Abramowickiej – kierowanie osób bezdomnych na odtrucie po ciągach alkoholowych, czasem bezdomni po detoksykacji zostają tam na sześciotygodniową terapię.  Centrum Ekonomii Społecznej i Centrum Integracji Społecznej – pomoc specjalistów, kierują na praktyki i staże.  Bezdomni ze schronisk kierowani są do Ośrodka Aktywizacji Społecznej i Zawodowej Bractwa im. Św. Brata Alberta w Bystrzejowicach Trzecich pod Lublinem http://www.albert.lublin.pl/oasiz/ – kursy doskonalenia zawodowego (kurs kulinarny i budowlany). Po odbyciu takiego kursu można przystąpić do egzaminu i otrzymać tytuł czeladniczy.

Ocena współpracy w ramach Partnerstwa Współpraca w ramach Partnerstwa jest oceniana pozytywnie. W wywiadach nie spotyka się w zasadzie opinii krytycznych. Efektem współpracy jest wymiana informacji i koordynacja działań.

Z instytucjami, z którymi współpracujemy mamy dobry kontakt, potrafimy się porozumieć.

Wymiana informacji pomiędzy pracownikami pomocy społecznej jest dobra. (L4) Jest to szczególnie ważne w sytuacjach, kiedy potrzebne są zintegrowane działania (np. w miesiącach zimowych). Ponadto ułatwia współpracę między władzami samorządowymi a instytucjami pomocowymi, zwłaszcza pozarządowymi, np. w sytuacji poszukiwania lokali na mieszkania treningowe itp.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

50

e) najważniejsze wady i zalety lokalnego systemu pomocy osobom bezdomnym Wady lokalnego systemu pomocy osobom bezdomnym: 

brak zintegrowanej informacji i planu działań dotyczącego prewencji eksmisji,



brak na terenie miasta noclegowni niskoprogowej,



brak

infrastruktury

(izba

wytrzeźwień)

pomocowej

dla

osób

bezdomnych w stanie nietrzeźwości, 

brak wolnych miejsc w placówkach w okresie letnim – powoduje to powrót do uzależnień i negatywnych wzorów zachowań,



czasowe przeciążenie sieci noclegowni w okresie zimowym,



brak placówek wyspecjalizowanych w przyjęciu osób z problemami zdrowotnymi niekwalifikujących się do leczenia szpitalnego i/lub domów pomocy społecznej



brak wyspecjalizowanych placówek dla osób starszych – z różnych przyczyn nie mogących wrócić do samodzielnego funkcjonowania.

Zalety lokalnego systemu pomocy osobom bezdomnym: 

dostępność placówek dla bezdomnych,

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

51



wysoka ocena jakości usług świadczonych przez noclegownie i schroniska przez beneficjentów63,



ogólnie dobra współpraca pomiędzy podmiotami zaangażowanymi w pracę z bezdomnymi na terenie miasta,



dostępność opieki medycznej dla osób bezdomnych,



liczne programy reintegracyjne,



dobrze rozwinięta sieć placówek dedykowanych samotnym matkom i rodzinom bezdomnym.

f) najpilniejsze potrzeby systemu pomocy osobom bezdomnym w Partnerstwie



Stworzenie systemu rejestracji i monitoringu osób bezdomnych.



Stworzenie systemu wczesnej pomocy, umożliwiającego reakcję i odpowiednie działania w sytuacji wystąpienia zagrożenia bezdomnością – w szczególności systemu monitoringu eksmisji i zagrożenia eksmisją.



Dalsze działania na rzecz profilowania usług na rzecz osób bezdomnych, w szczególności stworzenie noclegowni niskoporgowych, infrastruktury pomocowej dla osób nietrzeźwych oraz specjalistycznych placówek dla osób chorych i niedołężnych.

63

Więcej na ten temat w rozdziale 7 s. 49 i dalsze [M.S.]

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

52



Zwiększenie dostępności mieszkań treningowych, socjalnych, stancji itp.



Intensyfikacja prac z bezdomnymi funkcjonującymi poza systemem pomocowym (streetworking).



Dalsza koordynacja działań instytucji pracujących na rzecz bezdomnych – włączanie nowych podmiotów (administracja mieszkaniowa, spółdzielcza itp.).

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

53

7. Ocena systemu wsparcia dokonana przez osoby bezdomne a) Charakterystyka badanej grupy „Staż bezdomności” osób biorących udział w badaniu jest zróżnicowany. Ponad połowa badanych to osoby bezdomne od trzech lat lub krócej. W tym – od roku i krócej – aż 30%. Z kolei osoby bezdomne od ponad 10 lat stanowią ponad jedną czwartą badanej populacji. W badaniu wzięło udział 96 osób. Według szacunków z 2009 r. stanowi to około 20% populacji osób bezdomnych przebywających na terenie Lublina. Wśród biorących udział w badaniu znalazło się 67 mężczyzn i 33 kobiety. Badani byli w wieku od 24 do 78 lat. Nikt nie deklarował innego niż polskie obywatelstwa.

W strukturze wiekowej próby dominują osoby bliższe wieku emerytalnego i te, które taki wiek osiągnęły. Powyżej 50 roku życia jest ponad 1/2 respondentów, podczas gdy w wieku do 40 lat – 22%. Największy odsetek respondentów ma wykształcenie zasadnicze zawodowe (49%) lub podstawowe (23%). Blisko 23% badanych ma wykształcenie średnie, 3% – wyższe, a 2% – gimnazjalne. Badana grupa to osoby w większości posiadające dzieci (74%). Duży jest odsetek respondentów posiadających 3 i więcej dzieci (26% ogółu) – pozostali mają dwoje (26%) lub jedno (26%).

b) System wsparcia w opinii osób bezdomnych

a. Poziom obłożenia systemu wsparcia

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

54

Blisko połowa badanych oceniając swoją aktualną placówkę pobytu wyraziło opinię, iż jest ona przepełniona. A jedynie 40% stwierdziło, że stwarza warunki do zachowania prywatności.

b. Działanie systemu wsparcia Spośród przebadanych 96 osób, 27 zgłosiło fakt spotkania się z odmową udzielenia pomocy ze strony pracownika socjalnego. W połowie przypadków możemy mówić o dużej częstotliwości tego zjawiska (spotkanie się z odmową więcej niż trzy razy). Jako przyczyny braku pomocy wskazywano głównie na biurokrację, niespełnianie kryteriów formalnych i brak dokumentów (kategoria inne na wykresie). Z pomocy Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie na terenie Lublina korzystało ponad 2/3 badanych. Średnia ocena efektywności tej pomocy, na skali szkolnej 5-2 to 4, a ponad 67% korzystających, ocenia tę placówkę dobrze lub bardzo dobrze.

Badane osoby bezdomne z instytucji zlokalizowanych na terenie Lublina najczęściej deklarowały korzystanie z dwóch form pomocy – schronienia (w formie noclegowni, schronisk itp.), – 90% badanych oraz łaźni – 80%. Ponad 60% respondentów deklaruje korzystanie z pomocy w formie zasiłku i wsparcia finansowego (64%), darmowego wyżywienia (63%) i opieki lekarskiej (60%). Ponad 40% badanych korzystało z rozdawnictwa odzieży, natomiast co trzeci z pomocy psychologicznej i kursów zawodowych, pośrednictwa pracy. Ponad 28% udzielono pomocy w znalezieniu mieszkania, a co piąty korzystał z pomocy w zakresie poszukiwania pracy, poradnictwa uzależnień i indywidualnego programu wychodzenia z bezdomności. Co dziesiąty respondent otrzymał pomoc w polepszeniu relacji z rodziną, a co dwudziesty korzystał z edukacji i pomocy typu streetwork. Dwie osoby skorzystały z pomocy w spłacie zadłużenia alimentacyjnego a tyle samo stwierdziło, że nie korzystało z żadnej formy pomocy.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

55

Wykres 1. Najczęściej wykorzystywane formy pomocy

90,53

nocleg, schronisko łaźnia

82,11

zasiłek, pomoc finansow a

64,21

w yżyw ienie

63,16 60

opieka lekarska, szpitalna odzież

42,11 33,68

psychologiczna pomoc

32,63

kursy zaw odow e, posred. pracy

28,42

znalez. mieszkania

22,11

znalez. pracy poradnia uzależnien

20

program w ych. z bezdomności

20

%

10,53

relacje z rodzin. pomoc

6,32

podjecie nauki

4,21

streetw ork nie korzystał

2,11

spłata zadlużenia – alimenty

2,11 11,58

inne formy pomocy 0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Jak widać badani lubelscy bezdomni najczęściej korzystają z pomocy „bytowej”, mieszczącej się w kategorii interwencji – nocleg, schronienie, wyżywienie, opieka medyczna i – co warto podkreślić – psychologiczna.

Z pomocy, która nosi znamiona działań na rzecz

integracji korzysta znacznie mniej bezdomnych. O ile stosunkowo popularne jest korzystanie z

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

56

pośrednictwa pracy i podnoszenia własnych kwalifikacji zawodowych, to podniesienie statusu edukacyjnego jest stosunkowo rzadkie. c. Ocena placówki Ogólna ocena aktualnej placówki pobytu badanych osób bezdomnych jest raczej korzystna – oceny dobre i bardzo dobre wystawiło w tym przypadku 63% respondentów.

Prawie wszyscy badani (99%) wyrazili satysfakcję z dostępu do urządzeń sanitarnych w placówce pobytu. Niewielu mniej (97%) uważa, że jest ona dogodnie położona, a zasady pobytu są jasne i czytelne (96%). Ponad 80% respondentów ma w placówce pobytu poczucie bezpieczeństwa i generalnie spotyka się z szacunkiem ze strony personelu. Połowa badanych wskazuje na przepełnienie instytucji pobytowej, 60% nie ma poczucia prywatności, a u 77% pobyt w placówce utrwala postrzeganie siebie jako osoby bezdomnej. Podsumowując możemy zauważyć, że placówki pobytowe spełniają podstawowe potrzeby bytowe badanych – zadowala ich lokalizacja i relacje z personelem, natomiast występuje zdecydowany deficyt potencjału integracyjnego oraz – nieco mniejszy – komfortu psychicznego.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

57

Wykres 2. Ocena placówki pobytu – charakterystyki.

99,0

dostep do urz. sanitarnych dogodne położenie

96,9

jasne zasady pobytu

95,8 86,5

pocz. bezbieczenstw a

%

84,4

szacunek ze strony personelu poczucie bezdomoności

77,1

przepełnienie

49,0

mozliw ość zachow ania pryw atności

40,6 0

20

40

60

80

100

120

c) sytuacja społeczno-ekonomiczna osób bezdomnych

a. Położenie na rynku pracy i sytuacja finansowa Jedynie 17% badanych to osoby pracujące zarobkowo. Niewiele ponad połowa – 56% – deklaruje gotowość do podjęcia pracy, ponad 40% – w ciągu miesiąca aktywnie poszukiwało pracy. Co czwarty respondent (25%) w ciągu roku podnosił swoje kwalifikacje. Zdecydowania większość badanych (89%) to osoby posiadające kwalifikacje zawodowe poparte odpowiednim

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

58

wykształceniem lub praktyką zawodową (tzw. fach w ręku). W badanej populacji 46% badanych to osoby pasywne zawodowo – nigdzie niezatrudnione, ani niechcące podjąć pracy. Zjawisko pasywności częściej występuje wśród badanych kobiet (50%) niż wśród mężczyzn (33%) – może być to związane z tym, że duży odsetek respondentek opiekuje się dziećmi.

Głównym źródłem dochodów w badanej populacji osób bezdomnych są różnego rodzaju zasiłki,

zapomogi

oraz

świadczenia

stałe

o

charakterze

emerytalno-rentowym

lub

alimentacyjnym. Tego typu świadczenia pobiera w sumie ponad 90% badanych. W przypadku 60% respondentów są to świadczenia uzyskiwane z OPS. W sposób aktywny (praca na umowę, praca na czarno, zbieractwo i żebractwo) środki finansowe zdobywa w sumie prawie połowa (47%) badanych. W sumie blisko 60% badanych posiada środki finansowe pochodzące spoza systemu pomocy społecznej. Warto pokreślić niewielką liczbę pracujących na umowę (11 osób – 11%), która jest prawie o połowę niższa niż pracujących „na czarno” (17 osób – 18%).

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

59

Wykres 3. Praca – zatrudnienie, poszukiwanie, kwalifikacje.

zaw od, fach – posiadanie

88,9

gotow osc do pracy – od dziś

56,7

szukanie pracy – ostatni miesiąc

42,2

podnoszenie kw al. - w ciągu roku

%

25,6

17,8

praca aktualnie

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Struktura źródeł dochodów pokazuje, że olbrzymią barierą przy wychodzeniu z bezdomności jest brak pracy, gwarantującej stałe źródło dochodów. Niestety w wielu przypadkach sami badani nie są zainteresowani jej podjęciem. Powodem tego jest wiek, długotrwała bezdomność i bezrobocie, stałe źródło dochodu – inne niż praca, umożliwiające funkcjonowanie w oparciu o zaplecze pomocy społecznej, ale już nie samodzielną egzystencję, wreszcie dla samotnych matek problemem jest zapewnienie opieki nad dziećmi. Wszystko to należy dodatkowo umieścić w realiach Lublina z jego wysokim bezrobociem i mało dynamicznym rynkiem pracy. Szczególnie cenne wydają się być w tym kontekście wszelkie

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

60

inicjatywy zmierzające do aktywizacji zawodowej osób bezdomnych, choćby poprzez czasowe podtrzymanie nawyków niezbędnych przy wykonywaniu usystematyzowanej pracy.

Wykres 4. Źródła dochodu respondentów

zasiłek z pomocy społ.

37,5 19,8

zasilek celow y OPS

17,7

praca na czarno

16,7

renta

15,6

zbieractw o umow a o prace - źrodła dochodu

11,5 %

10,4

alimenty

7,3

emerytura

5,2

w sparcie rodziny żebractw o

3,1 1,0

zasilek dla bezrob.

8,3

brak 0

5

10

15

20

25

30

35

40

b. Różne zachowania społeczne

O potrzebach osób bezdomnych możemy dowiedzieć się również poprzez analizę deklaracji dotyczących ich różnych działań i zachowań. Najczęściej deklarowanym działaniem związanym z łamaniem przepisów i regulacji była jazda bez biletu środkami komunikacji

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

61

publicznej (79%) – występowało ono blisko 4 razy częściej niż nielegalne zajmowanie (przebywanie w) lokali i pomieszczeń (18%). Również korzystanie z rozdawnictwa odzieży (54%) jest dwukrotnie częstszą praktyką niż korzystanie z rozdawnictwa żywności (24%). Można zatem przypuszczać że badani bezdomni posiadają większy deficyt dotyczący środków umożliwiających mobilność oraz odzieży niż schronienia i pożywienia.

Wykres 5. Potrzeby w kontekście różnych zachowań społecznych.

8,6

prosba o datki na ulicy

18,5

nielegalne przebyw anie

24,7

darmow e posilki

%

54,3

darmow e ubrania

79,0

jazda bez biletu 0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

c. Sytuacja finansowa Blisko 80% respondentów deklaruje brak środków na codzienne, niezbędne wydatki (żywność, leki itp.) . Duża część badanych bezdomnych osób (47%) posiada zadłużenie związane z różnego rodzaju zobowiązaniami instytucjonalnymi (długi wobec administracji, spółdzielni mieszkaniowych, zaległe alimenty, zajęcia komornicze itp.) . Długi wobec osób prywatnych są zdecydowanie rzadsze (15%). Tylko 2 osoby z powodu zadłużenia były zmuszone do ukrywania się przed wierzycielami.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

62

78,9

finanse brak srodkow art podstaw ow e

58,9

finanse pieniadze spoza OPS

46,7

finanse dlugi instytucje

%

15,6

finanse dlugi nieformalne

2,2

finanse ukryw nie przed w ierzycielami

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

Wykres 6. Finanse – zadłużenie, potrzeby

d) Sytuacja prawna osób bezdomnych

Większość badanych posiada dowód osobisty (94%), ubezpieczenie zdrowotne (86%), ale już jedynie 27% stały meldunek, z czego na terenie gminy rezydencji jest zameldowanych czternaście osób (14%). Szesnaście osób posiada prawo własności/użytkowania lokalu (18%), a trzydzieści sześć oczekuje na przydział lokalu komunalnego/socjalnego (38%).

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

63

e) profil psychospołeczny badanych osób bezdomnych

a. Patologie społeczne Ponad 60% badanych bezdomnych osób ma za sobą doświadczenie pobytu w więzieniu i/lub areszcie – proporcja ta jest wyższa wśród mężczyzn. Natomiast 70% co najmniej raz w ciągu roku poprzedzającego badanie upiła się. Co trzecia badana osoba w swoim najbliższym otoczeniu dostrzega sytuacje stosowania przemocy? Co piąta badana osoba wchodziła w ciągu ubiegłego roku w konflikty ze służbami porządkowymi a co dwunasta (8%) miała kiedykolwiek kontakt z narkotykami.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

64

Wykres 7. Patologie społeczne

upicie sie – przynajmniej raz w roku

70,0

62,9

w iezienie, areszt

34,3

przemoc w otoczeniu

%

20,0

konflikty ze sluzbami porzadk.

8,6

osob dosw iadczenie - narkotyki

0

10

20

30

40

50

60

70

80

b. Kapitał społeczny Blisko 3/4 badanych osób czuje się pełnoprawnymi obywatelami – członkami wspólnoty.

Jednak tylko co czwarta angażowała się w ciągu roku w jakąś formę działań społecznych. Ponad 63% posiada pasje, zainteresowania. Z drugiej strony – tylko 32% ogólnie ufa innym ludziom, a 17% wzięło udział w ostatnich wyborach parlamentarnych.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

65

Wykres 8. Kapitał społeczny i zaangażowanie 74,7

kapital spol. poczucie bycia obyw atelem

63,2

kapital spol. pasja, zainteresow anie

32,2

kapital spol. zaufanie innym

%

27,6

kapital spol. dzialania na rzecz w spolnoty

17,2

kapital. spol glosow anie w ost w yborach parl.

0

10

20

30

40

50

60

70

80

c. Wsparcia społeczne Wśród najważniejszych źródeł uzyskiwanego wsparcia społecznego i materialnego badani najczęściej wymieniają pomoc społeczną (81%) oraz przyjaciół i znajomych (45%). Na dalszych miejscach wymienione zostało wsparcie ze strony kościoła oraz pozarządowych organizacji charytatywnych (33%), członków rodziny (31%) i osób spoza najbliższej rodziny (28%). Widać wyraźnie że badani częściej otrzymują pomoc od organizacji samorządowych (OPS) oraz pozarządowych oraz od osób z którymi więź jest ich wyborem (przyjaciele, znajomi) niż od rodziny.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

66

Wykres 9. Źródła wsparcia społecznego i materialnego

w sparcie – pomoc spoleczna

80,9

44,9

w sparcie kolegow , znajomych

33,7

w sparcie kosciol, organizacje charytatyw ne

%

31,5

w sparcie rodziny

29,2

w sparcie osoby spoza rodziny

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

d. Dobrostan psychiczny Blisko 90% badanych deklaruje, że w swoim aktualnym miejscu pobytu czuje się bezpiecznie. Jednocześnie podobny odsetek czuje się osobami bezdomnymi, a 60% – osobami samotnymi. Ponad 63% uważa, że ma wpływ na własne życie. Co druga badana osoba (58%) spodziewa się poprawy sytuacji życiowej w nadchodzącym roku.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

67

Wykres 10. Kondycja psychiczna

90,6

poczucie bezpieczenstw a

89,6

autodefinicja osoba bezdomna poczucie w plyw u na w łasne życie

63,5 %

60,4

autodefinicja osoba samotna

58,3

oczekiw anie popraw y sytuacji w ciagu roku 0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

f) Sytuacja zdrowotna badanych osób bezdomnych Stan zdrowia w samoocenie badanych nie jest najlepszy. Połowa z nich deklaruje przewlekłe choroby i schorzenia, a odsetek osób „generalnie zdrowych” jest podobny do odsetka osób „stale na coś chorujących”. Jednocześnie badane osoby bezdomne stosunkowo często korzystają z opieki lekarskiej. Połowa jest pod stałą opieką lekarską a blisko 70% co najmniej raz w ciągu roku poprzedzającego badanie odwiedziło gabinet lekarski. Ponad 43% respondentów ma orzeczony stopień niepełnosprawności, taki sam odsetek w ciągu ostatniego roku było hospitalizowanych.

Dla co trzeciego dolegliwości i problemy związane ze zdrowiem w

znacznym stopniu utrudniają codzienne funkcjonowanie.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

68

Wykres 11. Stan zdrowia, praktyki lecznicze

w izyta u lekarza – w ciagu roku

67,7 54,2

przew lekla choroba

51,0

dobry stan zdrow ia regularna kontrola lekarska

49,0

częste choroby

49,0

stopien niepelnospraw nosci

43,8

pobyt w szpitalu w ciągu roku

43,8

%

32,3

zdrow ie - trudnosci w codziennym funcjonow aniu 0

10

20

30

40

50

60

70

80

Wśród działań wspomagających zmianę sytuacji życiowej jedenaścioro respondentów zadeklarowało rozpoczęcie terapii, a dziewięcioro – leczenia. Odpowiednio jedenaścioro respondentów uważa, że w wyjściu z bezdomności może pomóc im profesjonalna opieka medyczna i/lub terapeutyczna. Należy też zauważyć, że choroba somatyczna pojawia się jako jedna z częściej spontanicznie wskazywanych przez badanych okoliczności wejścia w bezdomność.

Wśród badanych czternaście osób (33%) zadeklarowało, że ma orzeczony stopień niepełnosprawności, w tym pierwszą grupę inwalidzką posiada 7%, drugą – 15%, a trzecią 16%

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

69

(czworo respondentów nie jest w stanie zidentyfikować swojego stopnia niesprawności). Wśród pozostałych badanych sześć osób (6%) stara się o przyznanie grupy inwalidzkiej.

g) Wchodzenie i wychodzenie z bezdomności a. Wychodzenie z bezdomności

Opinie badanych, co do najbardziej oczekiwanych form pomocy są w dużej mierze łatwe do przewidzenia. Jako najbardziej efektywną i pożądaną formę pomocy w ich sytuacji badani wskazali na uzyskanie własnego, samodzielnego miejsca zamieszkania (50%). Na drugim miejscu, wskazana jednak już tylko przez ¼ respondentów znalazła się pomoc w znalezieniu/utrzymaniu pracy (24%), na trzecim (13%) pomoc w możliwości korzystania z jakiegokolwiek schronienia (noclegownia, ośrodek dla bezdomnych itp.) co dziesiąty badany jako najbardziej oczekiwaną formę pomocy uważa pomoc finansową w formie zasiłku.

Zdecydowanie mniej respondentów jako najbardziej przydatną w ich sytuacji uważa pomoc obejmującą relacje z rodziną, pomoc lekarską i psychologiczną, redukcję zadłużenia, indywidualny program wychodzenia z bezdomności, kursy i staże czy bezpłatne wyżywienie.

Nikt z badanych nie wskazał natomiast jako kluczowej w ich obecnej sytuacji pomocy w takich dziedzinach jak, wsparcie uzyskane od rodziny czy podstawowa pomoc bytowa (darmowe ubranie, korzystanie z łaźni), działania w ramach streetwork'u czy korzystanie z poradni uzależnień. Należy zauważyć, że pięciu respondentów (5% ) stwierdziło, że nie oczekuje żadnej formy pomocy.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

70

Wykres 12. Najbardziej oczekiwane formy pomocy

50,56

pomoc w znal mieszkania

24,72

pomoc w znal pracy

13,48

schronienie zasiłek

10,11 6,74

pomoc rel. z rodz.

5,62

zadna forma pomocy pomoc lekarska

4,49

pomoc psychologiczna, terapia

4,49

pomoc spłata dlugu

%

3,37

kursy, staże

1,12

ind. prog. w ych. z bezd.

1,12

w yżyw ienie

1,12 6,74

inne 0

10

20

30

40

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

50

60

71

Różnice między pomocą oczekiwaną i najbardziej pożądaną w aktualnej sytuacji, a formami pomocy, które pozwoliłyby wyjść z bezdomności nie są duże. W obu przypadkach najważniejsze są praca i lokal w którym można rozpocząć samodzielne życie. Do rozpoczęcia tego samego potrzebne są też środki finansowe – częściej wskazywane jako forma pomocy niezbędna przy wychodzeniu z bezdomności. W kategorii inne badani zasadniczo wskazywali dwa rodzaje czynników ułatwiających „stanięcie na nogi” – pierwszy, wskazywany przez niepracujące, bezdomne matki – zapewnienie opieki nad dziećmi, niezbędne do poszukiwania pracy oraz – wskazywana przez samotnych mężczyzn – „bratnia dusza” czyli partnerka, kobieta, towarzyszka życia z którą można stworzyć zaczątek rodziny.

Wykres 13. Pomoc w wychodzeniu z bezdomności – najbardziej efektywne formy

pomoc – w łasne mieszkanie

74,7 48,4

pomoc - praca

23,2

pomoc - w sparcie finansow e

15,8

pomoc inne

14,7

pomoc - w kontakcie z rodzina

11,6

pomoc opieka medyczna, terapeutyczna pomoc od rodziny

10,5

pomoc - redukcja zadłużenia

10,5

%

9,5

pomoc - rzeczow a, ubranie itp. nic mi nie pomoze

3,2

pomoc - dokumenty, meldunek itp.

3,2 0

10

20

30

40

50

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

60

70

80

72

Aktywności podejmowane przez badanych w celu zmiany sytuacji życiowej to przede wszystkim poszukiwanie pracy oraz poszukiwanie miejsca do mieszkania wskazane przez połowę badanych. Stosunkowo duża grupa badanych osób stwierdziła że nic nie zrobiła w celu zmiany swojej sytuacji – często dodając w pytaniu otwartym deklaracje w stylu „nie chcę wychodzić z bezdomności, tak jak jest, jest dobrze”. Ich autorami byli zwykle starsi samotni mężczyźni. Pozostałe działania mające na celu zmianę sytuacji życiowej to nawiązanie kontaktów z rodziną, podjęcie dokształcania i edukacja, regulacja statusu formalno-prawnego, podjęcie terapii, leczenia czy udział w indywidualnym programie wychodzenia z bezdomności.

Najmniej badanych deklarowało działania związane ze zmniejszeniem zadłużenia – co zważywszy na duże zadłużenie w grupie – może wskazywać na poważny deficyt pomocowy.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

73

50,5

szukanie pracy

48,4

szukanie miejsca do mieszk. nic nie robiłem/am

22,1

naw iązanie kontaktow z rodzina

18,9

podjecie edukacji

12,6

w yrobienie dokumentu

12,6 11,6

podjecie terapi podjecie leczenia

9,5

program w ych. z bezd.

9,5 7,4

inne dzialania

4,2

redukcja dlugow 0

10

20

30

40

50

60

%

Wykres 14. Aktywności badanych podejmowane w celu zmiany sytuacji życiowej

b. Przyczyny bezdomności Największa grupa badanych (37%) w bezdomność wchodziła z własnego lokum, czyli miejsca zamieszkania (dom, mieszkanie) do którego mieli prawa – własności, spółdzielcze, przydział do mieszkania komunalnego itp. W lokum wynajętym mieszkało 18%. W lokalach mieszkalnych należących do bliższej i dalszej rodziny mieszkało ogółem 36% badanych, a do bezdomności z różnego rodzaju instytucji (szpital, więzienie, dom poprawczy) weszło 12% badanych. Ogółem można przyjąć, że większość badanych w bezdomność weszła po okresie mniej lub bardziej udanej samodzielności mieszkaniowej i ma za sobą doświadczenie prowadzenia lub współprowadzenia samodzielnego gospodarstwa domowego. Jest to istotna

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

74

charakterystyka lubelskiej populacji bezdomnych, zwłaszcza jeśli dodatkowo uwzględnimy względnie niewielki odsetek osób najmłodszych wśród ogółu badanych.

Wykres 15. Sytuacja mieszkalna przed okresem bezdomności

w lasne lokum, dom (też spółdzielcze, komunalne)

37,2 18,1

w ynajete lokum (mieszk., stancja)

13,8

mieszkanie rodzicow

12,8

mieszkanie partnera/ki

10,6

lokum dalszej rodziny

6,4

lokum znajomych szpital

5,3

w iezienie

5,3

%

4,3

hotel robotniczy

2,1

inne

1,1

dom popraw czy 0

5

10

15

20

25

30

35

40

Wydarzeniami najczęściej towarzyszącym wejściu w bezdomność są utrata pracy (48% wskazań), konflikty w domu rodzinnym, którym często towarzyszy przemoc (40% wskazań), następnie rozwód lub inna forma rozpadu związku (36% wskazań) i różne formy uzależnienia – głównie od alkoholu (37% wskazań). W dalszej kolejności jako okoliczność towarzyszącą początkom bezdomności badani wskazują na śmierć osób najbliższych (33%). Kolejna społeczna okoliczność wejścia w bezdomność jest zagregowana na podstawie odpowiedzi na pytanie otwarte. Pod etykietą negatywne oddziaływanie otoczenia społecznego, kryją się takie wskazane przez badanych sytuacje jak wyrzucenie z domu przez rodzinę, konieczność opuszczenia domu w

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

75

związku z uzależnieniem partnera, okradzenie, podstępne (zdaniem badanych) pozbawienie prawa do lokalu itp.

Nieco rzadziej, jako zjawiska towarzyszące popadnięciu w bezdomność lubelscy respondenci wymieniali przyczyny formalne – zadłużenie (33%) i eksmisję (23%). Wśród innych zjawisk towarzyszących wejściu w bezdomność respondenci wskazali na chorobę psychiczną (9%) lub somatyczną (7%), kataklizmy i wydarzenia losowe (np. zniszczenie mieszkania, domu wskutek pożaru) – 7%, wyjście z więzienia (6%) oraz deportację (1%). Wyniki badań ilościowych potwierdzają obserwacje uzyskane w wywiadach indywidualnych z osobami zajmującymi się profilaktyką i wsparciem bezdomnych na terenie Lublina, według których główne komponenty bezdomności to bezrobocie, uzależnienia oraz związane z nimi konflikty rodzinne i rozpad związków i rodzin. Badanie ilościowe wskazuje na poważny problem jakim jest bezdomność w wyniku śmierci członków rodziny i wyrzucenia z domu – dotyczy to w szczególności osób młodych i starszych.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

76

Wykres 16. Geneza bezdomności – zjawiska współtowarzyszące – częstość występowania

47,9

bezrobocie

40,4

konflikt przem oc dom owa

37,2

uzaleznienie

36,2

rozwod, rozpad zwiazku

33,0

sm ierc najblizszych

28,7

zadluzenie oddziaływanie otoczenia społ.

26,0

%

23,4

eksm isja

9,6

chorba psychiczna pożar, katastrofa bud.

7,3

choroba som atyczna

7,3

więzienie, konflikt z prawem

6,3 1,0

deportacja 0

10

20

30

40

50

60

Reakcję na opisane powyżej zjawiska jest zróżnicowana. Większość badanych zgłaszających problem poszukiwała aktywnie pomocy w przypadku choroby psychicznej, uzależnień, utraty pracy oraz eksmisji. Po pomoc do instytucji zwracało się około jednej trzeciej spośród tych, którzy początek swojej bezdomności łączyli z rozpadem związku i konfliktami.

Najmniej pomocy szukano w przypadku zadłużenia i śmierci najbliższych.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

77

Wykres 17. Geneza bezdomności – zjawiska współtowarzyszące – zwracanie się o pomoc

choroba psychiczna

55,56

44,44

uzaleznienie

54,84

45,16

bezrobocie

52,5

47,5

eksmisja

42,86

57,14

inne

40,74

59,26

37,84

konflikt przemoc domow a rozw od, rozpad zw iązku

62,16

33,33

66,67

zadluzenie

30,43

69,57

smierc najblizszych

28,57

71,43

0

20

40

60

poszukiw anie pomocy %

80

100

120

brak poszukiw ania %

Analizując sytuację w liczbach bezwzględnych, zauważamy, że najwięcej badanych zwróciło się o pomoc do instytucji w sytuacji utraty pracy, uzależnienia, konfliktów – przemocy domowej i rozpadu związku. Można na tej podstawie wyciągnąć wniosek, że częstość zwracania się o pomoc w sytuacjach związanych z popadnięciem w bezdomność jest w zasadzie wprost proporcjonalna do częstości występowania tychże sytuacji. Łatwo zaobserwować również, że istnienie instytucji specjalizujących się w określonych kategoriach problemów (utrata pracy –

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

78

urzędy pracy, konflikty i przemoc – policja, ośrodki pomocy społecznej, uzależnienia – instytucje opieki medycznej, opieka społeczna, rozwód – sądy itp.) o jasno sprecyzowanych kompetencjach sprzyja częstszemu poszukiwaniu pomocy. W sytuacjach, gdy nie istnieje społeczna identyfikacja właściwych instytucji pomocowych (śmierć w rodzinie, zadłużenie) zwracanie się o pomoc jest rzadsze.

Wykres 18. Geneza bezdomności – zjawiska współtowarzyszące – zwracanie się o pomoc – liczby bezwzględne zgłaszających problem oraz odsetek zwracających się o pomoc w przypadku każdej kategorii problemowej

choroba psychiczna

55,56

5

zadluzenie

30,43

7

smierc najblizszych

28,57

8

eksmisja

42,86

9

rozw od, rozpad zw iązku

33,33

10

inne

40,74

11

konflikt przemoc domow a

37,84

14

uzaleznienie

N zw racanie się o pomoc %

54,84

17

utrata pracy, bezrobocie

52,5

21 0

10

20

30

40

50

60

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

79

8. Wnioski i rekomendacje dla systemu wsparcia w Partnerstwie Lokalnym (na podstawie IDI z osobami kluczowymi, wywiadów kwestionariuszowych z osobami bezdomnymi oraz analizy dokumentów) a) zakres prewencji Problematyka prewencji bezdomności jest postrzegana dwutorowo. Po pierwsze, w analizowanych materiałach za działania mające zapobiegać bezdomności uznaje się bardzo ogólnie definiowane przeciwdziałanie bezrobociu, biedzie, patologiom, alkoholizmowi. Zatem wszelkie formy walki z wykluczeniem społecznym – zwłaszcza ekonomicznym – można uznać za formę prewencji bezdomności.

Drugi, bardziej konkretny i przez to wartościowy dla celów diagnozy nurt to propozycje konkretnych działań prewencyjnych. Większość z nich jest w fazie pilotażu, niektóre są „rozkręcane” – wszystkie mają zarysowaną ścieżkę realizacji w przyszłości.

W chwili obecnej szczególnie ważne są działania w obszarze pomocy osobom zagrożonym eksmisjami. Badania ilościowe pokazują że w sytuacji eksmisji i zadłużenia stosunkowo nieliczne są przypadki poszukiwania pomocy. Po części wynika to z luki instytucjonalnej i braku specjalistów oraz punktów poradnictwa w tym obszarze. W ramach Partnerstwa realizowane są projekty których sednem jest zapobieganie wchodzeniu w bezdomność w wyniku braku wiedzy na temat możliwości uzyskania pomocy w sytuacjach zadłużenia, zaległości w opłatach czynszowych itp. Warte dalszego rozwoju są wszelkiej inicjatywy uświadamiające władze spółdzielni mieszkaniowych, monitoring rodzin i osób o wzrastającym zadłużeniu oraz tworzenie platformy mediacyjnej między lokatorami-dłużnikami a dysponentami i/lub właścicielami lokali mieszkalnych. Warto podkreślić, że oddłużenie lokatora,

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

80

połączone z różnymi formami aktywizacji społecznej i zawodowej jest relatywnie prostsze niż proces wychodzenia z – często długoletniej i degradującej – bezdomności.

Jako obszary prewencji, które należy rozwijać diagnoza wskazuje również na konieczność interwencji i monitoringu sytuacji w rodzinach wielodzietnych z konfliktami domowymi, w których dochodzi do ucieczek z domu – zwłaszcza kobiet z dziećmi – na tle alkoholizmu współmałżonka, partnera.

Ważne są również działania prewencyjne wśród osób młodych nastawione na aktywizację, pokazywanie ścieżek pomocy – dotyczyć one powinny zwłaszcza osób przybywających do Lublina z terenu województwa lub np. reemigrantów wracających zza granicy bez znaczących środków finansowych. Kolejna grupa docelowa działań prewencyjnych to młodzież z rodzin doświadczających trwałej lub cyklicznej bezdomności (dzieci wychowujące się w schroniskach). W ich przypadku szczególnie ważne jest trwałe i skuteczne dostarczanie wzorców opartych na zaradności, samodzielności, aktywności i odpowiedzialności.

b) zakres pomocy sprofilowanej Na terenie Lublina oferowany jest szeroki zakres pomocy adresowanej do osób bezdomnych. Pomoc udzielana osobom bezdomnym jest uznawana efektywną jeśli chodzi o zapewnienia podstawowych standardów bytowych, takich jak wyżywienie, ubranie, możliwość uzyskania noclegu i schronienia, dostęp do łaźni, pralni, opieka zdrowotna itp. Bezdomni – zwłaszcza ci, którzy chcą z bezdomności wyjść – potrzebują natomiast przede wszystkim pomocy w samodzielnym utrzymaniu się (pomoc w znalezieniu pracy, w przypadku bezdomnych, samotnych matek – opieka nad małymi dziećmi w wieku przedszkolnym itp.), ale celem priorytetowym pozostaje uzyskanie pomocy w znalezieniu mieszkania – socjalnego, wspieranego, lokatorskiego – jakiegokolwiek umożliwiającego rozpoczęcie drogi powrotnej do samodzielnego funkcjonowania w społeczeństwie.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

81

Jednocześnie w materiałach i wypowiedziach zgromadzonych w trakcie prac nad diagnozą widać wyraźnie luki w systemie pomocy na rzecz bezdomnych, których istnienie podkreślają zwłaszcza osoby pracujące z bezdomnymi. Najczęściej pojawiają się postulaty wprowadzenia do lubelskiego systemu opieki nad bezdomnymi dwóch typów placówek.

Pierwszy z nich to placówka przeznaczona dla osób znajdujących się pod wpływem alkoholu i/lub innych środków odurzających. Pojawiają się postulaty dotyczące konieczności stworzenia na terenie Lublina zarówno izby wytrzeźwień, jak i noclegowni/ogrzewalni tzw. niskoprogowej.

Z postulatem powołania ogrzewalni/noclegowni wiąże się potrzeba intensyfikacji działań w formule streetworkingu. Ich celem nie powinna być tylko pomoc doraźna (szczególnie ważna w okresie zimowym), ale także działania mające na celu inicjowanie procesu wychodzenia z bezdomności.

Drugi typ placówki, której brakuje w systemie, to dom dla osób bezdomnych z problemami zdrowotnymi, znacznym stopniem niepełnosprawności, w zaawansowanym wieku, wychodzących ze szpitala, a dla których nie ma miejsca w DPS-ach.

W wywiadach postulowano także zwiększenie liczby miejsc noclegowych dostępnych przez cały rok. Ta rekomendacja odnosi się nie tylko do poprawy jakości pomocy doraźnej, lecz także do pracy socjalnej – pobyt w noclegowni ułatwia zachowywanie alkoholowej abstynencji, co może mieć przełożenie na realizację programów kształtujących kompetencje społeczne (w tym także indywidualnych programów wychodzenia z bezdomności).

Ważną kwestią pozostaje bez wątpliwości kwestia pomocy skierowanej do młodych bezdomnych, zwłaszcza samotnych matek. W szczególności należy podkreślić znaczenie doskonalenia

kompetencji

wychowawczych/społecznych

matek

przebywających

w

schroniskach64.

64

Np. poprzez udział w sprawdzonych (np. w drodze badań ewaluacyjnych) programach psychoedukacyjnych (takich jak np. „Szkoła dla Rodziców i Wychowawców” Joanny Sakowskiej).

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

82

c) rozwiązania systemowe Rozwiązania systemowe powinny bazować na dobrze rozwijającej się i przynoszącej rezultaty współpracy podmiotów zaangażowanych w działania Partnerstwa na ternie Lublina.

Aby była ona bardziej efektywna – w świetle rezultatów diagnozy – należy rekomendować następujące działania: a)

strukturyzację oraz system projektowy. W ramach Partnerstwa należy powoływać zespoły

zadaniowe z jedną instytucją wiodącą, pełniącą funkcje project leader'a, skupiające się na rozwiązaniu konkretnego problemu poprzez wypracowanie i wdrożenie rozwiązań; b)

jednym z pilniejszy zadań tego rodzaju wydaje się być stworzenie bazy danych osób

bezdomnych przebywających i/lub korzystających ze wsparcia i pomocy na terenie miasta Lublina. Baza powinna zawierać informacje dotyczące historii bezdomności, otrzymywanej pomocy, programach, szkoleniach, stażach itp. Istnienie bazy pomogłoby – e)

po pierwsze uniknąć sytuacji dublowania się ofert różnych instytucji wobec tej

samej osoby, f)

po drugie pozwoliłoby monitorować narzędzia kontraktowe wspomagające

wychodzenie z bezdomności, g)

po trzecie dałoby możliwość optymalnego doboru kandydatów do różnego rodzaju

form pomocy i aktywizacji, h)

po czwarte, baza byłaby niezwykle użyteczna w procesie monitoringu i ewaluacji

równych form działań – zwłaszcza; – drugie zadanie to systemowe rozwiązanie obejmujące prewencję bezdomności, którego istotą jest budowa systemu wczesnego ostrzegania i wychodzenia z zadłużenia lokatorskiego; – kolejne zadanie wymagające działań to stworzenie zintegrowanego systemu wychodzenia z bezdomności, uwzględniającego kolejne etapy w powiązaniu z nabywaniem i utrwalaniem kompetencji społecznych. Wymaga to koordynacji działań i zabezpieczenia szkolenia

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

83

zawodowego oraz – przede wszystkim – odpowiedniej bazy w postaci mieszkań treningowych, wspieranych itp. Jest to szczególnie istotne zwłaszcza w obliczu niewielkiego odsetka osób bezdomnych objętych indywidualnymi programami wychodzenia z bezdomności.

Rekomendacje do pięciu gminnych standardów wychodzenia z bezdomności – w oparciu o badania kwestionariuszowe wśród bezdomnych

1. Streetworking – badania ilościowe realizowane wśród osób bezdomnych na terenie Lublina pokazują, że dla zdecydowanej większości respondentów nie jest to priorytetowa forma pomocy. Należy jednak podkreślić, że wywiady przeprowadzano wyłącznie wśród osób przebywających w placówkach i nie w pełni oddają potrzeby bezdomnych, którzy przebywają poza instytucjami wsparcia. Większość respondentów radzi sobie z problemami leżącymi w gestii streetworkingu, takimi jak asystowanie przy kwestiach formalno-prawnych, nawiązywanie kontaktu z instytucjami pomocowymi, pośrednictwo w udzielaniu pomocy terapeutycznej, medycznej i doraźnej itp. Większość badanych w roku poprzedzającym badanie przebywała w placówkach dla bezdomnych – jedynie stosunkowo niewielki odsetek nie miał kontaktu np. ze służbą zdrowia.

2. Praca Socjalna – ocena działalności instytucji pomocy socjalnej na terenie miasta jest wśród badanych relatywnie wysoka, spory jest też odsetek korzystających kiedykolwiek z takiej pomocy. Być może przyczyn tego stanu rzeczy należy szukać w przewadze „miejscowych” w populacji bezdomnych na terenie Lublina.

Sprzyja to wejściu w kontakt z MOPR, który swą działalność prowadzi w oparciu o rejonizację. Instytucje samorządowe opieki społecznej są wymieniane przez

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

84

badanych jako główne źródło pomocy i wsparcia osób bezdomnych. Priorytety w obszarze pracy socjalnej na poziomie profilaktyki, jakie można wskazać na podstawie zrealizowanych badań to przede wszystkim poprawa statusu materialnego. Podstawowym problemem osób bezdomnych – oprócz braku bazy mieszkalnej jest brak środków materialnych. Wysoka stopa bezrobocia w regionie jest widoczna szczególnie w grupie osób wykluczonych, jakimi są bezdomni. Za wskazane działania należy uznać także aktywne nawiązanie kontaktu z populacją bezdomnych, udzielanie informacji na temat możliwości uzyskania pomocy i asysty w sytuacjach i okolicznościach prowadzących do bezdomności, w których badani nie zwracają się o pomoc, czyli przede wszystkim – konflikty rodzinne, śmierć osób bliskich, zadłużenie i eksmisja. Badania pokazują także duże zapotrzebowanie na pracę socjalną na poziomie interwencji. Jest to szczególnie ważne w sytuacji gdy duża grupa bezdomnych na terenie Lublina to osoby starsze i matki – często z małymi dziećmi.

3. Mieszkalnictwo i pomoc doraźna. Poziom satysfakcji i ogólna ocena placówki aktualnego pobytu są wysokie, a nawet bardzo wysokie. Badani wydają się mieć zaspokojone potrzeby w zakresie korzystania z doraźnego schronienia.

Niewątpliwym

deficytem

jest

stworzenie

warunków

do

samodzielnego

funkcjonowania. W przypadku większości badanych, główną przeszkodą na drodze wychodzenia z bezdomności jest brak lokum – mieszkań socjalnych, tymczasowych itp., w których mogliby rozpocząć samodzielne funkcjonowanie (3 element modelu palety – patrz s. 195 GSWzB). Dotyczy to zwłaszcza osób młodych, pracujących – w ich przypadku śmiało można rekomendować model „najpierw mieszkanie” – zbyt długie przebywanie w placówkach nie wymagających samodzielności może wywołać w przypadku tej grupy negatywne skutki i utrwalić niekorzystne nawyki. Warto zauważyć, że w badanej grupie

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

85

odsetek osób z perspektywą samodzielnego zamieszkania jest wyższy niż aktywnie pracujących.

4. Zdrowie.

Badanie pokazuje na zadowalający poziom korzystania z opieki

medycznej przez badanych bezdomnych. Jednak ogólny stan zdrowia badanej populacji jest oceniany raczej źle. Liczba osób chorujących przewlekle lub stale przewyższa liczbę osób uznających się za zdrowe. Poważnym problemem są również uzależnienia – głównie alkoholowe. Stan zdrowia fizycznego czy psychicznego (uzależnienia) mogą być istotną przeszkodą na drodze wychodzenia z bezdomności, choć dotyczy to przede wszystkim starszych osób.

5. Zatrudnienie i edukacja. Wyniki badania pokazują, że badana populacja bezdomnych to w większości osoby posiadające kwalifikacje zawodowe, lecz ich poziom wykształcenia jest raczej niski. Należy jednak zwrócić szczególną uwagę na obecność dużej grupy osób z wykształceniem podstawowym oraz osób z długookresowo bezdomnych oraz na relatywnie niską chęć do podnoszenia wiedzy. Są to grupy wymagające działań aktywizujących typu asystowania i aktywnego coachingu.

Kwestionariusz do analizy dokumentów zastanych

Lp.

Nazwa dokumentu Rodzaj wsparcia 1

Jednostka analizy

Dane za rok

3

4

2

2010

SPRAWOZDANIE ROCZNE MPIPS – 03.

1.

2.

Powody przyznania pomocy– bezdomność– dział 4

Liczba bezdomnych – 634

Udzielone świadczenia – dział 2B – liczba bezdomnych

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

86

3.

a) zasiłek celowy na pokrycie wydatków na świadczenia zdrowotne

Liczba B

0

b) sprawienie pogrzebu

Liczba B

4

a) noclegownie, schroniska, domy dla bezdomnych,

Liczba J

7

b) jadłodajnie – wlicza się wszelkie formy zbiorowego żywienia

Liczba J

1

c) mieszkania chronione,

Liczba J

5

d) ośrodki interwencji kryzysowej,

Liczba J

1

e) jednostki specjalistycznego poradnictwa

Liczba J

1

Ośrodki wsparcia – dział 6A liczba jednostek

Ośrodki wsparcia – dział 6B liczba jednostek

5.

a) noclegownie, schroniska, domy dla bezdomnych

Liczba J

0

b) mieszkania chronione,

Liczba J

4

Liczba J

0

Liczba J

0

c) ośrodki interwencji kryzysowej – wszystkie formy takiego poradnictwa d) jednostki specjalistycznego poradnictwa Lp.

Nazwa dokumentu Rodzaj wsparcia

Jednostka Analizy

Dane za rok 2010

SPRAWOZDANIA ROCZNE SKŁADANE RADZIE GMINY PRZEZ OPS. 1.

LICZBA OSÓB ZATRUDNIONYCH DO WSPARCIA OSÓB BEZDOMNYCH, W TYM: a) Pracowników socjalnych – podać wszystkich pracowników pracujących z osobami bezdomnymi nawet w części etatu i dodać objaśnienie, którzy z nich zajmują się wyłącznie OB, jeśli są ujęci w tym sprawozdaniu np. 16 ogółem/4 tylko OB.

Osoby

b) Streetworkerów – podać liczbę zatrudnionych przez OPS i łamać Osoby przez zatrudnionych w NGO np. 3 OPS/4NGO

2.

193ogółem/ 4 wyłącznie OB

0

c) Psychologów

Osoby

14

d) Pedagogów

Osoby

2

e) Terapeutów

Osoby

5

f) Innych

Osoby

x

WYSOKOŚĆ ŚRODKÓW PRZEZNACZONYCH NA WSPARCIE OSÓB BEZDOMNYCH, W TYM NA: a) Zasiłki okresowe

Kwota

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

241 876zł

87

3.

65

b) schronienie

Kwota

282161zł

c) Posiłki

Kwota

242 776zł

d) Żywność z Programu Pomocy Żywnościowej Unii Europejskiej

Kwota

Brak danych

e) Ubranie w formie pomocy rzeczowej

Kwota

0

f) Zasiłki na świadczenia zdrowotne

Kwota

Brak danych

g) Bilet kredytowany

Kwota

0

h) Sprawienie pogrzebu

Kwota

7 614zł

i) Zasiłki celowe

Kwota

62 008zł 66

j) Zasiłki celowe w naturze np. odzież, obuwie

Kwota

1 626zł

k) Interwencja kryzysowa

Kwota

Brak danych

l) Skierowanie do DPS

Kwota

559 762,98zł67

m) Inne

Kwota

X

LICZBĘ OSÓB BEZDOMNYCH KORZYSTAJĄCYCH Z POSZCZEGÓLNYCH FORM ŚWIADCZEŃ: a) Zasiłki okresowe

Liczba B

247

b) schronienie

Liczba B

249

c) Posiłki

Liczba B

243

Liczba B

Brak danych

e) Ubranie

Liczba B

0

f) Zasiłki na świadczenia zdrowotne

Liczba B

0

g) Bilet kredytowany

Liczba B

0

d) Żywność z Programu Pomocy Żywnościowej Unii Europejskiej

68

65

Wykazano koszt działalności Dziennego Ośrodka Wsparcia dla Bezdomnych funkcjonującego w ramach komórek organizacyjnych MOPR Lubin

66

W ramach zasiłków celowych przeznaczono 6719zł na zakup biletów komunikacji publicznej dla 44 osób bezdomnych.

67

Wartość dotyczy kosztu (zliczonego na podstawie decyzji) jaki przypada na odpłatność za osoby bezdomne przebywające w roku 2010 w DPS-ach

68

Wykazano jedynie osoby objęte schronieniem w Dziennym Ośrodku Wsparcia dla Bezdomnych funkcjonującego w ramach komórek organizacyjnych MOPR Lubin.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

88

h) Sprawienie pogrzebu

Liczba B

4

i) Zasiłki celowe

Liczba B

168

j) Zasiłki celowe w naturze np. odzież, obuwie

Liczba B

23

k) Interwencja kryzysowa

Liczba B

11

l) Skierowanie do DPS

Liczba B

12

m) Poradnictwo

Liczba B

479

n) Uczestniczący w zajęciach Centrum Interwencji Kryzysowej

Liczba B

26

o) Członkowie spółdzielni socjalnych

Liczba B

Brak danych

p) Inne

Liczba B

X

BEZDOMNI KORZYSTAJĄCY Z FORM AKTYWIZACJI ZAWODOWEJ

4. a) Staż

Liczba B

0

b) Prace interwencyjne

Liczba B

0

c) Roboty publiczne

Liczba B

0

d) Szkolenia

Liczba B

27

e) Prace społecznie użyteczne

Liczba B

35 69

e) Inne, jakie?

Liczba B

x

5.

CHARAKTERYSTYKA PLACÓWEK DLA BEZDOMNYCH Z PODZIAŁEM NA KATEGORIE

6.

Liczba miejsc w tych placówkach: a) Statutowa

69

299 Liczba miejsc

278

b) Maksymalna – interwencyjna np. w okresie ekstremalnych warunków pogodowych

Liczba miejsc

21dodatkowe w okresie zimowym

7.

Wysokość środków przeznaczonych na utrzymanie placówek dla bezdomnych przez gminę.

Kwota

1 304 940zł

8.

Liczba bezdomnych zatrudnionych w ramach prac społecznie użytecznych

Liczba B

Brak danych

9.

Liczba bezdomnych biorących udział w szkoleniach i innych Liczba B formach aktywizacji społecznej i zawodowej w ramach projektów:

43

a) Systemowych

Liczba B

43

b) Konkursowych

Liczba B

0

Dotyczy wyłącznie skierowań przez MOPR Lublin

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

89

10.

Ustalenie, czy istnieje procedura postępowania z bezdomnymi?

Tak/Nie

Tak

11.

Ustalenie czy istnieje umowa zlecająca lub powierzająca zadanie w zakresie wspierania osób bezdomnych podmiotom niepublicznym?

Tak/Nie

Tak

12.

Jakie są instytucje/organizacje uczestniczące w jego realizacji?

Lista instytucji

1) Schronisko dla bezdomnych kobiet – Fundacja SOS Ziemi Lubelskiej 2) Całoroczna noclegownia dla bezdomnych kobiet Fundacja SOS Ziemi Lubelskiej 3) Schronisko dla bezdomnych mężczyzn Charytatywne Stow. Niesienia Pomocy Chorym Uzależnionym od Alkoholu 4) Sezonowa noclegownia dla bezdomnych mężczyzn Charytatywne Stow. Niesienia Pomocy Chorym Uzależnionym od Alkoholu 5) Całoroczna noclegownia dla bezdomnych mężczyzn Charytatywne Stow. Niesienia Pomocy Chorym Uzależnionym od Alkoholu 6) Ośrodek Wsparcia dla Osób Bezdomnych Bractwo Miłosierdzia im. św. Brata Alberta 7) Sezonowa noclegownia dla bezdomnych mężczyzn Bractwo Miłosierdzia im. św.

Brata Alberta

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

90

Lp.

Nazwa dokumentu Rodzaj wsparcia

Jednostka analizy

Dane za rok 2010

UCHWAŁY BUDŻETOWE. WYSOKOŚĆ ŚRODKÓW PRZEZNACZONYCH NA WSPARCIE OSÓB BEZDOMNYCH.70 1.

Domy pomocy społecznej – Rozdz. 85202

Kwota

3 760 443,07zł 71

2.

Składki na ubezpieczenie zdrowotne – 85213

Kwota

810 223zł

3.

Zasiłki i pomoc w naturze – 85214

Kwota

10 161 717,85zł

4.

Zasiłki stałe – 85216

Kwota

7 874 458,19zł

5.

Pozostała działalność – 85295, z podziałem na:

Kwota

5 578 532zł

a) Udzielenie schronienia

Kwota

1 304 940zł72

b) Dożywianie/posiłek

Kwota

4 219 000zł

DOKUMENTY ORGANIZACYJNE GMINY – STATUT 1.

Czy dokumentach poruszona jest sprawa bezdomności?

Tak/Nie

Nie

2.

Czy wyznaczono jednostkę odpowiedzialną za sprawy bezdomności? Tak/Nie

Nie

3.

Czy w gminie wyznaczono osobę odpowiedzialną za nadzór organizacji wsparcia osób bezdomnych?

Nie

4.

Kto w gminie ma uprawnienia do zawierania umów z organizacjami? Osoba/inst ytucja

5.

Inne

Tak/Nie

x

70

Wykazane środki dotyczą całości wydatków ponoszonych przez Ośrodek.

W klasyfikacji budżetowej środki przeznaczone na wsparcie osób bezdomnych nie są wyszczególniane.

71

koszt pobytu mieszkańców miasta Lublin w domach pomocy społecznej na terenie innych powiatów (3 290 444,07) oraz dofinansowanie dla jednego Dps-u lubelskiego (470 000).

72

dofinansowanie miejsc w schroniskach, noclegowniach, ośrodkach dla samotnych matek

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

91

Lp.

Nazwa dokumentu Rodzaj wsparcia

Jednostka analizy

Dane za rok 2010

DOKUMENTY ORGANIZACYJNE GMINY – REGULAMIN ORGANIZACYJNY 1.

Czy dokumentach poruszona jest sprawa bezdomności?

Tak/Nie

Nie

2.

Czy wyznaczono jednostkę odpowiedzialną za sprawy bezdomności?

Tak/Nie

Nie

3.

Czy w gminie wyznaczono osobę odpowiedzialną za nadzór organizacji wsparcia osób bezdomnych?

Tak/Nie

Nie

4.

Kto w gminie ma uprawnienia do zawierania umów z organizacjami?

Osoba/inst ytucja

5.

Inne

Lp.

Nazwa dokumentu Rodzaj wsparcia

Jednostka analizy

Dane za rok 2010

DOKUMENTY ORGANIZACYJNE OPS – STATUT, REGULAMIN ORGANIZACYJNY 1.

Czy w dokumentach poruszona jest sprawa bezdomności?

Tak/Nie

Nie

2.

Czy wyznaczono komórkę odpowiedzialną za sprawy bezdomności?

Tak/Nie

Nie

3.

Czy w OPS wyznaczono osobę/y odpowiedzialne za wsparcie osób bezdomnych?

Tak/Nie l. osób

Nie

4.

Jakie są kwalifikacje osób zajmujących się sprawami bezdomności np. Osoba/kwa wykształcenie średnie, wyższe, specjalizacje? lifikacje

wyższe

5.

Czy w OPS są zatrudnieni streetworkerzy?

Tak/Nie

Nie

6.

Czy w OPS opracowano procedury postępowania z bezdomnymi np. postępowanie z OB w okresie bardzo złych warunków atmosferycznych?

Tak/Nie

Tak

6a.

Wymienić rodzaj procedur i służby uczestniczące w ich realizacji

Rodzaj procedur, służby

Nie

7.

Czy pracownicy socjalni odbywali szkolenia z zakresu bezdomności?

Tak/Nie

Tak

PROJEKTY SYSTEMOWE I KONKURSOWE PO KL I INNE 1.

Czy obejmuje problem bezdomności

Tak/Nie

Tak

2.

Liczba bezdomnych objętych projektem

Liczba B

43

3.

Formy wsparcia:

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

92

4.

a) Szkolenia

Liczba B

7

b) Doradztwo psychologiczne

Liczba B

33

c) Doradztwo zawodowe

Liczba B

20

d) Zatrudnienie socjalne

Liczba B

0

e) Inne, jakie?  Warsztaty psychologiczne  Warsztaty zawodowe  Trening kompetencji i umiejętności społecznych  Grypy samopomocowe  Warsztaty rękodzielnicze  Warsztaty umiejętności interpersonalnych  Psychoterapia indywidualna  Trening pracy  Warsztaty „Zarządzanie własnymi zasobami”  Warsztaty „Uwierz w siebie”  Terapia uzależnienia od alkoholu  Grupowa terapia psychologiczna  Badania przydatności do zawodu  Działania o charakterze środowiskowym

Liczba B 20 20 24 22 4 10 8 16 1 3 2 6 6 23

Efekty projektu a) Ukończenie kursu

Liczba B

7

b) Dyplomy – czeladnicze, kwalifikacyjne

Liczba B

7

c) Zatrudnienie

Liczba B

3

d) Zatrudnienie socjalne

Liczba B

0

e) Usamodzielnienie

Liczba B

3

f) Poprawa relacji społecznych, rodzinnych

Liczba B

14

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

93

Kwestionariusz wypełniony przez MOPR za rok 2010 73 Ogółem Lp.

Rodzaj świadczenia

1 1.

2.

2

3.

Zasiłek stały Zasiłek okresowy Zasiłek celowy – ogółem, w tym: a) schronienie b) ubranie c) zasiłek celowy i pomoc rzeczowa w ramach realizacji wieloletniego programu "Pomoc państwa w zakresie dożywiania"

4.

5.

6.

7.

8.

9.

Posiłek Zasiłek celowy na pokrycie wydatków na świadczenia zdrowotne osobom niemającym dochodu i możliwości uzyskania świadczenia na podstawie przepisów o powszechnym ubezpieczeniu w NFZ Usługi opiekuńcze Specjalistyczne usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania dla osób z zaburzeniami psychicznymi Sprawienie pogrzebu Zasiłek celowy w formie biletu kredytowanego

10. Praca socjalna

73

Liczba osób, którym decyzją przyznano świadczenie 3 2230 1926

w tym bezdomni

Kwota świadczeń w zł 4 8065972 7432299

Liczba osób, którym % decyzją 5/3 przyznano świadczenie 5 6 116 0,05 247 0,13

Kwota świadczeń w zł

% 7/4

7 392975 241876

8 0,05 0,03

6830

5888591

168

0,02

62008

0,01

0

0

0

-

0

-

924

467988

116

0,13

38023

0,08

4980

3566885

243

0,05

242776

0,07

0

0

0

-

0

-

1572

8751565

0

-

0

-

106

1743436

0

-

0

-

50

85858

4

0,08

7614

0,09

0

0

0

-

0

-

12884

X

621

0,05

X

-

Dane „ogółem” wykazane zgodnie ze sprawozdaniem rocznym MPiPS 03.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

94

11. Poradnictwo specjalistyczne (prawne, psychologiczne, rodzinne) 12. Interwencja kryzysowa Decyzje w sprawach świadczeniobiorców innych niż ubezpieczeni spełniający 13. kryterium dochodowe zgodnie z np.

7 ust. 4 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych 14. Odpłatność gminy za pobyt osoby umieszczonej w domu pomocy społecznej Liczba wykonanych eksmisji, w tym przez: 15. (Dostępne dane np. z wydziału lokalowego urzędu gminy).

1988

X

26 74

-

X

-

93

X

11

-

X

-

161

X

Brak danych

-

X

-

26

-

559762,9875

-

Brak danych Brak danych Brak danych

-

Brak danych

-

Brak danych Brak danych Brak danych

-

Brak danych

-

Brak danych Brak danych Brak danych

-

Brak danych

-

Brak danych Brak danych Brak danych

-

Brak danych

-

Brak danych Brak danych Brak danych

-

Brak danych

-

X

X

Brak danych Brak danych

a) spółdzielnię mieszkaniową

b) gminny zarząd gospodarki komunalnej c)

wspólnotę mieszkaniową

d) prywatnych właścicieli Brak danych Liczba Liczba osób osób/rodzin: w rodzinie:

16.

Liczba osób objętych eksmisjami, w tym:

74

75

…………..

………..

X

X

W ramach funkcjonowania Centrum Interwencji Kryzysowej.

Wartość dotyczy kosztu (zliczonego na podstawie decyzji) jaki przypada na odpłatność za osoby bezdomne przebywające w roku 2010 w DPS-ach.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

95

a)rodzin pełnych

Brak danych Brak danych

X

X

X

X

b) rodzin niepełnych

Brak danych Brak danych

X

X

X

X

c) osób samotnych

Brak danych Brak danych

X

X

X

Miejsce eksmisji:

Brak danych Brak danych

X

X

X

X

a) do lokalu socjalnego, zastępczego

Brak danych Brak danych

X

X

X

X

b) do rodziny

Brak danych Brak danych

X

X

X

X

c)” na bruk”

Brak danych Brak danych

X

X

X

X

d) inne, jakie

Brak danych Brak danych

X

X

X

X

Brak danych Brak danych

X

X

X

X

X

17.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

96

ANEKS

Lista analizowanych dokumentów w analizie desk research Diagnoza Obszarów Polityki Społecznej Miasta Lublin (2005) Kwestionariusz do analizy dokumentów zastanych, Kwestionariusz do wypełnienia przez Gminny Ośrodek Pomocy Społecznej na rok 2010 Program aktywności lokalnej „Nowe życie” (2010) Regulamin organizacyjny MOPR w Lublinie Sprawozdanie z działalności Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie w Lublinie w roku 2010 oraz potrzeby wynikające z realizacji zadań Sprawozdanie z działalności Fundacji SOS Ziemi Lubelskiej za rok 2010 i 2009 Sprawozdanie z realizacji Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Lublin 2010 Sprawozdanie za rok 2009 z działalności Bractwa Miłosierdzia im. św. Brata Alberta Statut Miasta Lublin oraz dokumenty organizacyjne gminy Statut Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie w Lublinie Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Lublin 2005-2013 Uchwała nr 25/V/2011 Rady Miasta Lublin z dnia 27 stycznia 2011 r. w sprawie uchwały budżetowej na 2011 rok Zadania i projekty realizowane przez Bractwo Miłosierdzia im. św. Brata Alberta

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

97

Dyspozycje do indywidualnych wywiadów pogłębionych

INDYWIDUALNY WYWIAD POGŁĘBIONY DYSPOZYCJE DO WYWIADÓW INDYWIDUALNYCH Z PRZEDSTAWICIELAMI INSTYTUCJI/ORGANIZACJI DZIAŁAJĄCYMI NA RZECZ OSÓB BEZDOMNYCH

Temat ogólny 1. Bezdomność jako (lokalny) problem społeczny

Zagadnienia szczegółowe

Przykładowe pytania szczegółowe

1

1. Jakie znaczenie (jaką rangę) ma bezdomność wśród problemów społecznych gminy – zdaniem respondenta?

1. Jakie są najważniejsze problemy społeczne miasta/gminy? ■ Wymienił(a) Pan(i) następujące problemy społeczne gminy… Czy mó(o)gł(a)by Pan(i) uszeregować je od najważniejszego do najmniej ważnego? [Poprosić o uzasadnienie]. ■ [Jeśli wśród problemów nie ma bezdomności poprosić o wyjaśnienie dlaczego zabrakło jej na liście, następnie poprosić o porównanie znaczenia problemu bezdomności z problemami z listy].

1

2. Ocena skali zjawiska bezdomności w gminie zdaniem respondenta (także u ujęciu dynamicznym); należy dopytać się o źródła informacji (badania, statystyki, itp.).

2. Czy mó(o)gł(a)by Pan(i) coś powiedzieć na temat liczby bezdomnych na terenie miasta i gminy? Czy Pana(i) zdaniem w ciągu ostatnich kilku lat skala zjawiska bezdomności zmieniała się (jak?, dlaczego?), czy też utrzymywała się na względnie niezmienionym poziomie? Czy na terenie gminy były prowadzone jakieś badania/szacunki/statystyki dotyczące bezdomności (wykluczenia społecznego)?

1

3. Najważniejsze potrzeby bezdomnych w gminie.

3. Jakie są Pana(i) zdaniem obecnie najważniejsze potrzeby bezdomnych na terenie gminy?

4. Czy zauważył(a) Pan(i), żeby w ciągu ostatnich kilku lat na terenie miasta/gminy zmienił się charakter bezdomności, czy też pozostaje on

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

98

1

1

Temat ogólny 2. Działania podejmowane przez instytucję/organizację reprezentowaną przez respondenta

4. Czy/jak w ciągu ostatnich lat zmienił się charakter bezdomności w gminie: przyczyny i charakterystyka socjodemograficzna bezdomności, potrzeby?

5. Stosunek społeczności lokalnej do bezdomności na podstawie doświadczeń respondenta: świadomość problemu i skali zjawiska, stosunek (nastawienie) do osób bezdomnych.

względnie niezmienny (chodzi mi np. o wiek bezdomnych, przyczyny wchodzenia w bezdomność, itp.)? ■ [W przypadku zmian: jakie?, jaki mają charakter?, jak je Pan(i) ocenia, czy się utrzymają (będą maleć/narastać)?, czy dotyczą np. wieku?, stanu zdrowia?, proporcji kobiet i mężczyzn? grup społecznych, których dotyczy ten problem, korzystania z instytucjonalnego wsparcia?, przyczyn bezdomności?].

5. Jak w Pana(i) ocenie społeczność miasta/gminy traktuje kwestię bezdomności? Czy bezdomność dostrzegana jest przez społeczność miasta/gminy jako widoczny problem społeczny, czy też nie? Jaki obraz osoby bezdomnej dominuje wśród mieszkańców gminy? Czy na tę kwestię ma wpływ wielkości miejscowości, w której się mieszka?

Zagadnienia szczegółowe

1

1. Zakres świadczonych usług, ocena adekwatności (realizacji istotnych potrzeb) i skuteczności oraz efektywności działań podejmowanych przez instytucję/organizację.

1

2. Ocena potrzeby i możliwości wprowadzenia zmian w funkcjonowaniu instytucji/organizacji: zakres świadczonych usług, organizacja pracy,

Przykładowe pytania szczegółowe 1. Prosił(a)bym, aby pokrótce opisał(a) Pan(i) działania podejmowane przez instytucję/organizację, którą Pan(i) reprezentuje (zakres usług). ■ Jakie są podstawowe cele tych działań (dopytać się o cele krotko-i długoterminowe)? ■ W jakim zakresie działania te zaspokajają potrzeby bezdomnych? ■ W jakim stopniu działania te są skuteczne?

■ [Jeśli nie jest to oczywiste, to dopytać się co to znaczy „skuteczne” w przypadku konkretnych działań, np. co uważa się za sukces w pracy z uczestnikami terapii?] ■ Czy w stosunku do ponoszonych nakładów (finansowych, poświęcanego czasu, itp.) są to działania efektywne? ■ [Jeśli nie to

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

99

kompetencje kadry, kooperacja z innymi instytucjami/organizacjami, infrastruktura, finansowanie.

Temat ogólny

Zagadnienia szczegółowe

3. Współpraca międzyinstytucjonalna 1

1. Stosunek do bezdomności przedstawicieli instytucji zajmujących się rozwiązywaniem problemów społecznych i lokalnych elit: przypisywanie rangi problemowi, gotowość do angażowania się w projekty na rzecz bezdomnych (wykraczające poza statutowe działania

dlaczego?].

2. Czy uważa Pan(i), że warto byłoby dokonać jakichś zmian w działalności czy funkcjonowaniu instytucji, którą Pan(i) reprezentuje (dopytać się o zakres świadczonych usług, organizację pracy, kompetencje kadry, współpracę z innymi instytucjami/organizacjami, infrastrukturę, finansowanie instytucji/organizacji, ew. realizowanych przez nią projektów)? ■ [Jeśli tak to jakich?, jak zmieniłoby to funkcjonowanie instytucji/organizacji?, czy/jak zmieniłoby to sytuację beneficjentów?, na ile wprowadzenie tych zmian jest możliwe?, jak je wdrożyć?]

Przykładowe pytania szczegółowe 1. Jaki stosunek do problemu bezdomności reprezentują przedstawicie kluczowych instytucji z terenu miasta/gminy? Jaką rangę przypisują problemowi bezdomności? Jak Pani(i) ocenia ich zaangażowanie w pomoc osobom bezdomnym (chodzi mi oczywiście o działania wykraczające poza te, które wynikają z realizacji przepisów)?

2. Jak na terenie miasta/gminy ocenia Pan(i) funkcjonowanie systemu pomocy oferowanej osobom bezdomnym? ■ Jak przebiega współpraca pomiędzy

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

100

instytucjami ważnym z perspektywy pomocy osobom bezdomnym? ■ Czy 2. Współpraca pomiędzy jakieś projekty realizowane są wspólnie? instytucjami działającymi na ■ Czy warto byłoby wprowadzić jakieś rzecz osób bezdomnych zmiany we współpracy pomiędzy (także spoza Partnerstwa): instytucjami i organizacjami, które Pan(i) wymienił(a)? ■ Czy są jakieś 1 a. formy i zakres instytucje/organizacje, które warto kooperacji, byłoby zaangażować w rozwiązywanie problemów osób bezdomnych 2 b. ocena potrzeby i (dlaczego?), ewentualnie zwiększyć ich możliwości zaangażowanie? ■ [Jeśli tak to jakich?, wprowadzenia zmian, najważniejsze wyzwania jak zmieniłoby to funkcjonowanie instytucji/organizacji?, czy/jak i trudności –jak je zmieniłoby to sytuację beneficjentów?, przezwyciężyć, na ile wprowadzenie tych zmian jest 3 c. instytucje które warto możliwe?, jak je wdrożyć?]. ■ Jak ocenia Pan(i) nieformalną stronę relacji zaangażować pomiędzy przedstawicielami zainteresować instytucji/organizacji, które Pan(i) problemem wymienił(a)? Czy/w jaki sposób bezdomności, przekładają się one na rozwiązywanie 4 d. powiązania problemów osób bezdomnych? nieformalne ocena na ile są funkcjonalne z perspektywy rozwiązywania problemów osób bezdomnych. instytucji/organizacji).

2

Temat ogólny 4.

Pomoc doraźna

Zagadnienia szczegółowe

1

1. Opis i ocena działań podejmowanych na terenie gminy, których celem jest pomoc doraźna; w tym kadra,

Przykładowe pytania szczegółowe 1. Chciał(a)bym poprosić Pana(ią) o opis działań podejmowanych na terenie miasta/gminy przez instytucje i organizacje, których celem jest tzw. pomoc doraźna (nocleg, wyżywienie, zabiegi medyczne, itp.). ■ Jak ocenia Pan(i) działania podejmowane przez te instytucje/organizacje? ■ W

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

101

infrastruktura, finansowanie.

Poprawa skuteczności działań z zakresu pomocy doraźnej: najważniejsze bariery, dobre praktyki, pomysły do ewentualnego wdrożenia w przyszłości.

1

2. Poprawa skuteczności działań z zakresu pomocy doraźnej: najważniejsze bariery, dobre praktyki, pomysły do ewentualnego wdrożenia w przyszłości.

jakim zakresie działania tych instytucji zaspokajają potrzeby bezdomnych? ■ W jakim stopniu działania te są skuteczne? ■ [Jeśli nie jest to oczywiste, to dopytać się co to znaczy „skuteczne” w przypadku konkretnych działań], ■ Czy w stosunku do ponoszonych nakładów (finansowych, poświęcanego czasu, itp.) są to działania efektywne? ■ [Jeśli nie to dlaczego?].

Należy dopytać się o działalność następujących instytucji (o ile respondent ma jakąś wiedzę na temat ich funkcjonowania): 1. urząd miasta/gminy, 2. ośrodek pomocy społecznej, 3. powiatowe centrum pomocy rodzinie 4. przychodnia, 5. szpital, 6. ośrodek interwencji kryzysowej, 7. stacjonarny dom dla bezdomnych, 8. noclegownia, schronisko, ogrzewalnia, 9. dom pomocy społecznej, 10. zakład opiekuńczo-leczniczy, 11. zakład pielęgnacyjno-opiekuńczy, 12. hospicjum, 13. poradnia terapii uzależnień, 14. stacjonarny ośrodek terapii uzależnień, 15. ośrodek detoksykacyjny/izba wytrzeźwień, 16. organizacje pozarządowe zajmujące się pomocą doraźną, streetworkingiem.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

102

2. Czy uważa Pan(i), że warto byłoby dokonać jakichś zmian w działalności czy funkcjonowaniu wymienionych przez Pana(ią) instytucji/organizacji, (dopytać się o zakres świadczonych usług, organizację pracy, kompetencje kadry, infrastrukturę, finansowanie instytucji/organizacji, ew. realizowanych przez nie projektów)? ■ [Jeśli tak to jakich?, jak zmieniłoby to funkcjonowanie tych instytucji/organizacji?, czy/jak zmieniłoby to sytuację beneficjentów?, na ile wprowadzenie tych zmian jest możliwe?, jak je wdrożyć?].

Temat ogólny 5.

Integracja społeczna

Zagadnienia szczegółowe

1

1. Opis i ocena działań podejmowanych na terenie gminy, których celem jest wychodzenie z bezdomności (inaczej – reintegracja społeczna, resocjalizacja); w tym kadra, infrastruktura, finansowanie.

1

2. Poprawa skuteczności działań integracyjnych: najważniejsze bariery, dobre praktyki, pomysły do ewentualnego wdrożenia w przyszłości.

Przykładowe pytania szczegółowe 1. Czy na terenie miasta/gminy prowadzą działalność jakieś instytucje lub organizacje, których celem jest wyprowadzanie ludzi z bezdomność (reintegracja społeczna)? ■ [Jeśli nie to z czego to wynika?] ■ Czy mó(o)gł(a)by Pan(i) opisać tę działalność? ■ Jak ocenia Pan(i) działania podejmowane przez te instytucje/organizacje? ■ W jakim zakresie działania tych instytucji zaspokajają potrzeby bezdomnych? ■ W jakim stopniu działania te są skuteczne? ■ [Jeśli nie jest to oczywiste, to dopytać się co to znaczy „skuteczne” w przypadku konkretnych działań] ■ Czy w stosunku do ponoszonych nakładów (finansowych, poświęcanego czasu, itp.) są to działania efektywne? ■ [Jeśli nie to dlaczego?].

W sposób szczególny należy dopytać się o działalność następujących instytucji (o ile respondent ma jakąś wiedzę na temat ich funkcjonowania): 1. ośrodek interwencji kryzysowej, 2. stacjonarny dom dla bezdomnych, 3. schronisko,

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

103

4. dom pomocy społecznej, 5. klub integracji społecznej, 6. centrum integracji społecznej, 7. poradnia terapii uzależnień, 8. stacjonarny ośrodek terapii uzależnień, 9. mieszkania wspierane, hostele, 10. organizacje pozarządowe (fundacje, stowarzyszenia) zajmujące się reintegracją społeczną.

2. Czy uważa Pan(i), że warto byłoby dokonać jakichś zmian w działalności czy funkcjonowaniu wymienionych przez Pana(ią) instytucji/organizacji, (dopytać się o zakres świadczonych usług, organizację pracy, kompetencje kadry, infrastrukturę, finansowanie instytucji/organizacji, ew. realizowanych przez nie projektów)? ■ [Jeśli tak to jakich?, jak zmieniłoby to funkcjonowanie tych instytucji/organizacji?, czy/jak zmieniłoby to sytuację beneficjentów?, na ile wprowadzenie tych zmian jest możliwe?, jak je wdrożyć?].

Temat ogólny

Zagadnienia szczegółowe

6.

Prewencja 1

1. Co –zdaniem respondenta oznacza „prewencja bezdomności”?

Skuteczność prewencji od czego zależy?

Przykładowe pytania szczegółowe 1. Czy patrząc z lokalnej perspektywy bezdomności można zapobiegać? ■ [Jeśli nie to dlaczego?] ■ Czy prewencja jest lub może być skuteczna? ■ Od czego to zależy? ■ Co należy robić, aby zapobiegać bezdomności?

2. Czy na terenie miasta/gminy prowadzą działalność jakieś instytucje lub organizacje, których celem jest prewencja bezdomności? ■ [Jeśli nie to z czego to wynika?] ■ Czy mó(o)gł(a)by Pan(i) opisać tę działalność? ■ Jak ocenia Pan(i) działania podejmowane przez te

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

104

1

2. Opis i ocena działań podejmowanych na terenie gminy, których celem jest prewencja bezdomności; kadra, infrastruktura, finansowanie.

instytucje/organizacje? ■ W jakim zakresie działania tych instytucji zaspokajają potrzeby beneficjentów? ■ W jakim stopniu działania te są skuteczne? ■ [Jeśli nie jest to oczywiste, to dopytać się co to znaczy „skuteczne” w przypadku konkretnych działań], ■ Czy w stosunku do ponoszonych nakładów (finansowych, poświęcanego czasu, itp.) są to działania efektywne? ■ [Jeśli nie to dlaczego?].

W sposób szczególny należy dopytać się o działalność następujących instytucji (o ile respondent ma jakąś wiedzę na temat ich funkcjonowania): 1. szpital,

1

3. Poprawa skuteczności działań prewencyjnych: najważniejsze bariery, dobre praktyki, pomysły do ewentualnego wdrożenia w przyszłości.

2. ośrodek interwencji kryzysowej, 3. stacjonarny dom dla bezdomnych, 4. dom pomocy społecznej, 5. klub integracji społecznej, 6. centrum integracji społecznej, 7. organizacje pozarządowe (fundacje, stowarzyszenia) zajmujące się prewencją bezdomności.

3. Czy uważa Pan(i), że warto byłoby dokonać jakichś zmian w działalności czy funkcjonowaniu wymienionych przez Pana(ią) instytucji/organizacji, (dopytać się o zakres świadczonych usług, organizację pracy, kompetencje kadry, infrastrukturę, finansowanie instytucji/organizacji, ew. realizowanych przez nie projektów)? ■ [Jeśli tak to jakich?, jak zmieniłoby to funkcjonowanie tych instytucji/organizacji?, jak zmieniłoby to sytuację beneficjentów?, na ile wprowadzenie tych zmian jest możliwe?, jak je wdrożyć?].

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

105

1

1. Zakończenie wywiadu (np. to już wszystkie pytania jakie chciałe(a)m Pan(i) zadać, jednak jest być może jakiś temat, którego nie poruszyłe(a)m, a uważa Pan(i), że warto coś o nim powiedzieć?)

2

2. Przekazanie podstawowych informacji o badaniu ankietowym; prośba o wypełnienie kwestionariusza.

3

3. Prośba o przekazanie (udostępnienie) materiałów na temat bezdomności w mieście/gminie, dotyczących pracy instytucji/organizacji reprezentowanej przez respondenta (a także innych dokumentów), z wyłączeniem materiałów gromadzonych w ramach analizy dokumentów.

Kwestionariusz raportu z wywiadu indywidualnego

Data przeprowadzenia wywiadu:......................

Osoba przeprowadzająca wywiad:..........................................................................

W raporcie należy zrelacjonować opinie respondenta wg poniższych punktów.

Miejsce na uwagi, propozycje i oceny badacza znajduje się na końcu raportu.

1. Numer respondenta..................

2. Postrzeganie bezdomności jako lokalnego problemu społecznego 

Znaczenie (ranga) bezdomność wśród problemów społecznych gmin/y oraz stosunek do bezdomności przedstawicieli instytucji zajmujących się rozwiązywaniem problemów społecznych i lokalnych elit.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

106



Ocena skali zjawiska bezdomności w gminie/ach zdaniem respondentów i/lub w oparciu o inne źródła (także u ujęciu dynamicznym).



Charakter bezdomności i – ewentualnie – dynamika zmian oraz najważniejsze potrzeby osób bezdomnych w gminie/ach.



Stosunek społeczności lokalnej do bezdomności.

3. Działalność instytucji reprezentowanych przez respondentów



Skrócony opis zakresu świadczonych usług.



Adekwatności, skuteczności i efektywność działań.



Ocena potrzeby i możliwość wprowadzenia modyfikacji w funkcjonowaniu instytucji/organizacji (zakres świadczonych usług, procedury, kadra i in.); ewentualnie – postulowane zmiany.

4. Współpraca międzyinstytucjonalna

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

107



Formy i zakres kooperacji.



Ocena potrzeby i możliwości wprowadzenia zmian; ewentualnie – postulowane zmiany.



Powiązania nieformalne w kontekście funkcjonowania instytucji działających na rzecz osób bezdomnych.



Wykaz instytucji zaproponowanych przez respondentów, które warto (szerzej) zaangażować w pomoc osobom bezdomnym (z uzasadnieniem).

5. Funkcjonowanie systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie prewencji bezdomności



Postrzeganie problematyki prewencji bezdomności – jej sensowności, skuteczności, możliwości wdrażania.



Opis podejmowanych działań.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

108



Adekwatności, skuteczności i efektywność działań.



Ocena potrzeby i możliwość wprowadzenia zmian w funkcjonowaniu programów/instytucji/organizacji zajmujących się prewencją (zakres świadczonych usług, procedury, kadra i in.); ewentualnie – postulowane zmiany.

6. Funkcjonowanie systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie świadczenia usług z zakresu pomocy doraźnej



Skrócony opis zakresu świadczonych usług.



Adekwatności, skuteczności i efektywność działań.



Ocena potrzeby i możliwość wprowadzenia zmian w funkcjonowaniu programów/instytucji/organizacji (zakres świadczonych usług, procedury, kadra i in.); ewentualnie – postulowane zmiany.

7. Funkcjonowanie systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie świadczenia usług z zakresu integracji społecznej



Skrócony opis zakresu świadczonych usług.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

109



Adekwatności, skuteczności i efektywność działań.



Ocena potrzeby i możliwość wprowadzenia zmian w funkcjonowaniu programów/instytucji/organizacji (zakres świadczonych usług, procedury, kadra i in.); ewentualnie – postulowane zmiany.

8. Uwagi, wnioski, rekomendacje badacza (w tym ewentualnie zaproponowanie osób do kolejnych wywiadów – indywidualne/grupowe)

9. Najważniejsze wypowiedzi respondenta ilustrujące powyższy opis (punkty 2-7) prosimy wpisać cytaty.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

110

Ankieta IDI Bardzo dziękujemy za poświęcenie czasu i udzielenie wywiadu. Na koniec chcielibyśmy poprosić Panią/Pana o wypełnienie krótkiej, anonimowej ankiety, której celem jest zebranie informacji statystycznych. Dane te posłużą do stworzenia zbiorczej charakterystyki osób, które wzięły udział w badaniu we wszystkich gminach (podstawowe dane socjodemograficzne oraz dotyczące doświadczenia zawodowego i zaangażowania w działania z zakresu pomocy osobom bezdomnym, pracy socjalnej, itp.).

1. W tabeli poniżej prosimy wpisać najważniejsze stanowiska, funkcje, projekty i programy z zakresu pomocy osobom bezdomnym i pracy socjalnej, w których brał/a lub obecnie bierze Pani/Pan udział; prosimy także zaznaczyć czy dotyczyły one miasta/gminy, na temat której udzielił/a Pani/Pan wywiadu.

Stanowiska, funkcje, projekty i programy

Czy dotyczyły/dotyczą one tego miasta (tej gminy)?

TAK NIE

1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

8.

9.

10.

2. Prosimy wpisać od ilu lat, pełniąc funkcje zawodowe lub społeczne, zajmuje się Pani/Pan problematyką bezdomności, pracy socjalnej?

............. lat 3. Jakie ma Pani/Pan wykształcenie?

1) niepełne podstawowe 2) podstawowe 3) gimnazjalne 4) zasadnicze zawodowe 5) niepełne średnie 6) średnie

8) student bez dyplomu licencjata 9) student z dyplomem licencjata 10) niepełne wyższe 11) wyższe licencjackie 12) wyższe magisterskie 13) tytuł naukowy (doktor i wyżej)

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

111

7) pomaturalne (policealne) 4. Prosimy o określenie Pana(i) jedną odpowiedź).

1) emerytura lub renta 2) student, uczeń 3) niezatrudniony/a 4) prywatny przedsiębiorca 5) specjalista 6) wolny zawód

obecnej sytuacji zawodowej (można zaznaczyć więcej niż 7) nauczyciel, pedagog 8) kierownik, menager, wyższy urzędnik 9) technik, wyspecjalizowany pracownik 10) pracownik niższego szczebla 11) robotnik, pracownik fizyczny 12) inne (prosimy wpisać) ................................................

5. Prosimy o określenie płci poprzez zakreślenie kółkiem odpowiedniego numeru.

1. kobieta 2. mężczyzna



6. Prosimy podać rok urodzenia: Bardzo dziękujemy za poświęcenie czasu i wypełnienie ankiety!

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

112

Kwestionariusz wywiadu z osobą bezdomną Szanowny Panie / Szanowna Pani! rozmowa, którą zaraz z Panem/Panią przeprowadzę służy zebraniu bardzo ogólnych informacji o warunkach życia ludzi, którzy borykają się z problemem braku własnego dachu nad głową. W realizowanym badaniu chodzi o to, aby wiedza, jaką uzyskamy, była pomocna tym wszystkim, którzy odpowiadają za poprawę usług dla osób bezdomnych. chciał(a)bym zwrócić uwagę na jedną istotną rzecz: Pani/i odpowiedzi są całkowicie anonimowe a zebrane w trakcie realizacji wywiadów informacje posłużą jedynie do opracowania zbiorczych zestawień statystycznych i jako takie pozostaną w pełni poufne. Nikt nie będzie zatem wiedział, jakich udzielił(a) Pan/i odpowiedzi. Warto również dodać, że nie ma odpowiedzi ani dobrych, ani złych a jedynie szczere i odnoszące się do Pani/i życia.

1a. Czy w ciągu ostatniego roku, na terenie …………… (proszę wymienić nazwę gminy, na terenie której realizowane są wywiady z osobami bezdomnymi) korzystał/a Pan/i z którejkolwiek z wymienionych form pomocy udzielanych przez różne instytucje (pomoc społeczna, organizacja pozarządowa, stowarzyszenie, itd.)?Proszę wskazać wszystkie, z których pomocy Pan/i korzystał/a w ciągu ostatniego roku.POKAŻ KARTĘ NR 1 1. Wsparcie finansowe w postaci zasiłku 2. Schronienie (noclegownia / schronisko) 3. Pomoc w nawiązaniu pozytywnych relacji z rodziną 4. Pomoc psychologiczna 5. Pomoc lekarska, szpitalna 6. Odzież 7. Wyżywienie 8. Indywidualny program wychodzenia z bezdomności 9. Łaźnia 10. Pomoc uzyskana bezpośrednio na ulicy (streetworking) 11. Korzystanie z poradni uzależnień 12. Pomoc w spłacie zadłużenia (czynszowego, alimentacyjnego, innych) 13. Pomoc w znalezieniu mieszkania 14. Pomoc w znalezieniu pracy 15. Podjęcie nauki w celu zdobycia lepszego wykształcenia 16. Kursy zawodowe, staże, doradztwo zawodowe, pośrednictwo pracy 17. Nie korzystałem z żadnej 18. Inne, prosimy wpisać jakie……….............................

2.

Korzystanie z pomocy

Korzystał/a

Nie korzystał/a

1b. Która z form pomocy jest najbardziej Pani/i potrzebna?

POKAŻ KARTĘ NR 1

Czy w ciągu ostatniego roku, na terenie……………………… (proszę wymienić nazwę gminy, na terenie której realizowane są wywiady z osobami bezdomnymi) spotkał(a) się Pan/i z odmową pomocy?

1.

2.

tak – przejdź do pytania nr 3 nie – przejdź do pytania nr 5

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

113

3.

Ile razy odmówiono Pani/i pomocy w ciągu ostatniego roku?POKAŻ KARTĘ NR 2 1.

2.

3.

4.

1-2 razy 3-5 razy więcej niż 5 razy trudno powiedzieć – nie czytać tej odpowiedzi

4.

Proszę pomyśleć sobie o ostatniej sytuacji, w której odmówiona została Panu/i pomoc. Proszę powiedzieć, czym uzasadniano odmowę? Pytanie prekategoryzowane czyli takie, w którym zadajemy pytanie otwarte i czekamy na odpowiedź osoby bezdomnej. Uzyskaną odpowiedź zaznaczamy na widocznej poniżej kafeterii. W przypadku odpowiedzi, której nie ma w poniższej liście prosimy o wpisanie jej w kategorię inne odpowiedzi 1. nie uzasadniono w ogóle 2.

Brak zameldowania na terenie gminy (rejonizacja pomocy) 3. nietrzeźwością 4.

Brak niezbędnych dokumentów (dowód os.)

5. brakiem wystarczających środków 7. nie wiem dlaczego odmówiono mi pomocy na pomoc 8.

Inne, prosimy wpisać jakie…...........

6. niechęć i brak dobrej woli pracownika socjalnego

5.

Czy w ciągu ostatniego roku korzysta Pan/i z pomocy ośrodka pomocy społecznej działającego na terenie (proszę wymienić nazwę gminy, na terenie której realizowane są wywiady z osobami bezdomnymi)?

1. tak – przejdź do pytania nr 6 2. nie – przejdź do pytania nr 7

6.

Jak Pan/i ocenia na skali ocen szkolnych (2 – niedostateczna, 3- dostateczna, 4 – dobra, 5 – bardzo dobra) działanie ośrodka pomocy społecznej na terenie …………………….(proszę wymienić nazwę gminy, na terenie której realizowane są wywiady z osobami bezdomnymi)?

Proszę wpisać ocenę…………………. nie wiem, trudno powiedzieć – nie czytać tej odpowiedzi

7.

Jak ogólnie Pan/i ocenia na skali ocen szkolnych (2 – niedostateczna, 3- dostateczna, 4 – dobra, 5 – bardzo dobra) pomoc, którą uzyskuje Pan/i w placówce, w której aktualnie się znajdujemy?

Proszę wpisać ocenę…………………. nie wiem, trudno powiedzieć – nie czytać tej odpowiedzi

8.

Poniższa część rozmowy odnosić się będzie do życia w miejscu, w którym aktualnie się znajdujemy. Zadam Panu/i teraz kilka pytań, na które proszę udzielić odpowiedzi TAK albo NIE.

8.1 Czy placówka, w której się Pan/i znajduje położona jest w dogodnym miejscu?

8.2. Czy w placówce, w której się Pan/i znajduje istnieją jasne zasady pobytu?

8.3. Czy w placówka, w której się Pan/i znajduje czuje się Pan/i bezpiecznie?

8.6. Czy placówka, w której się Pan/i znajduje jest według Pana/i przepełniona?

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

TAK

NIE

NIE WIEM – nie czytać tej odp.

114

8.9. Czy w placówce, w której się Pan/i znajduje ma Pan/i poczucie prywatności?

8.10. Czy w placówce, w której się Pan/i znajduje traktowany(a) jest Pan/i przez opiekunów z szacunkiem?

8.11. Czy wmiejscu, w którymaktualnie się Pan/i znajduje ma Pan/i łatwy dostęp do urządzeń sanitarnych (toalety, prysznice)?

8.12. Czy wmiejscu, w którymaktualnie się Pan/i znajduje czuje się Pan/i osobą bezdomną?

A teraz zadam Pani/i kilka prostych pytań, na które proszę, aby udzielił Pan/i odpowiedzi „tak” lub „nie. Prosimy nie zadawać osobie bezdomnej odpowiedzi nie wiem i zaznaczać ją jedynie wówczas, kiedy osoba bezdomna ma wyraźną trudność w odpowiedzi na zadane pytanie.

9.1. Czy posiada Pan/i jakikolwiek zawód, fach?

9.2. Czy był(a)by Pan/i gotowy(a) do podjęcia pracy jutro bądź w najbliższych dniach?

9.3. Czy w ciągu ostatniego roku uczestniczył(a) Pan/i w jakiejkolwiek aktywności związanej z podnoszeniem swoich kwalifikacji zawodowych czy innych umiejętności?

9.4. Czy w ciągu ostatniego miesiąca szukał(a) Pan/i pracy?

9.5. Czy aktualnie pracuje Pan/i zarobkowo?

TAK

NIE

NIE WIEM – nie czytać tej odp.

10. Proszę zaznaczyć z jakiego źródła / źródeł pochodzą Pan/i dochody w bieżącym roku?(Proszę wskazać wszystkie źródła, z których czerpie Pan/i dochody). POKAŻ KARTĘ NR3 1.

Praca na podstawie umowy o pracę, zlecenie, dzieło 2.

Renta 3.

Zasiłek stały / okresowy z pomocy społecznej 4.

Zbieractwo 5.

Praca bez formalnej umowy („na czarno” 6.

Zasiłek dla bezrobotnych 7.

Zasiłek celowy z pomocy społecznej 8.

Emerytura 9.

Alimenty 10. Żebractwo 11.

Wsparcie członków rodziny 12.

Nie mam żadnych dochodów – przejdź do pytania nr 12.1 11. Jeśli ma Pan/i dochody? Proszę podać jaką kwotą, średnio, dysponuje Pan/i na miesiąc. POKAŻ KARTĘ NR 4 1.

Do 200 zł 6. od 1001 zł do 1200 zł 2. od 201 zł do 400 zł 7. od 1201 zł do 1500 zł 3. od 401 zł do 600 zł 8. od 1500 zł do 1800 zł 4. od 601 zł do 800 zł 9. powyżej 1800 zł 5. od 801 zł do 1000 zł 10. trudno powiedzieć, nie wiem, nie liczyłem – nie czytać tej odpowiedzi 11. nie powiem – nie czytać tej odpowiedzi A teraz zadam Pani/i kilka prostych pytań, na które proszę, aby udzielił Pan/i odpowiedzi „tak” lub „nie. Prosimy nie zadawać osobie bezdomnej odpowiedzi nie wiem i zaznaczać ją jedynie wówczas, kiedy osoba bezdomna ma wyraźną trudność w odpowiedzi na zadane pytanie.

12.1.Czy w ciągu ostatniego roku korzystał/a Pan/i z darmowych posiłków rozdawanych „na mieście”?

12.2. Czy w ciągu ostatniego roku zdarzały się w tym toku sytuacje, w których przebywał Pan/i nielegalnie w jakichś miejscach?

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

TAK

NIE

NIE WIEM Nie czytać tej odp.

115

12.3. Czy w tym roku otrzymywał(a) Pan/i darmowe ubrania?

12.4. Czy w ciągu ostatniego roku korzystał/a Pan/i z przejazdów środkami komunikacji miejskiej „na gapę”?

12.5. Czy w ciągu ostatniego roku zdarzyła się Pani/i sytuacja proszenia ludzi o „datki” na ulicy?

SYTUACJA FINANSOWA

NIE

NIE WIEM Nie czytać tej odp.

TAK

NIE

NIE WIEM Nie czytać tej odp.

Przejdź do pyt. 14.6

Przejdź do pyt. 15.1

Przejdź do pyt. 15.1

TAK

13.1.Czy aktualnie posiada Pan/i jakieś długi, pożyczki, zaległości finansowe, bądź inne bieżące zobowiązania finansowe, np. alimenty, kary sądowe, zajęcia komornicze?

13.2. Czy posiada Pan/i jakieś długi, pożyczki u swoich znajomych, przyjaciół bądź związane z zakupami „na zeszyt”?

13.3. Czy aktualnie posiada Pan/i jakieś pieniądze inne niż te pochodzące z pomocy społecznej?

13.4. Czy w ciągu ostatniego roku zdarzały się takie sytuacje, w których brakowało Pan/i pieniędzy na zakup rzeczy dla Pani/i ważnych takich jak jedzenie, leki, odzież, itp?

13.5. Czy w ciągu ostatniego roku zdarzały się Pan/i sytuacje, w których musiał(a) się Pan/i ukrywać przed osobami/instytucjami, którym jest Pan/i winien pieniądze?

SYTUACJA FORMALNA 14.1.Czy posiada Pan/i dowód osobisty?

14.2. Czy aktualnie posiada Pan/i ubezpieczenie zdrowotne?

14.3. Czy znajduje się Pan/i na aktualnej liście osób oczekujących na mieszkanie socjalne bądź komunalne?

14.4. Czy posiada Pan/i prawo własności do lokalu mieszkalnego?

14.5. Czy posiada Pan/i stały meldunek?

14.6.Czy posiada Pan/i stały meldunek znajduje się na terenie gminy, na terenie której Pan/i aktualnie przebywa?

1. tak 2. nie

PATOLOGIE SPOŁECZNE 15.1.Czy przebywał(a) Pan/i kiedykolwiek w zakładzie karnym, areszcie śledczym, zakładzie poprawczym?

15.2. Czy w Pan/i najbliższym otoczeniu zdarzają się sytuacje stosowania przemocy?

15.3. Czy w ciągu ostatniego roku miała/a lub aktualnie ma Pan/i konflikty ze służbami porządkowymi takimi jak policja, straż miejska, służba ochrona

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

TAK

NIE

NIE WIEM Nie czytać tej odp.

116

15.4.

15.5.

kolei, prywatne firmy ochroniarskie, itp.?

Czy w ciągu ostatniego roku zdarzyło się Pan/i upić?

Czy ma Pan/i osobiste doświadczenia ze stosowaniem narkotyków?

KAPITAŁ SPOŁECZNY

TAK

NIE

NIE WIEM Nie czytać tej odp.

NIE

NIE WIEM Nie czytać tej odp.

NIE

NIE WIEM Nie czytać tej odp.

16.1.Czy głosował(a) Pan/i w ostatnich wyborach do Sejmu i Senatu RP, które odbyły się 9 października 2011 roku?

16.2. Czy ogólnie ufa Pan/i innym ludziom?

16.3. Czy aktualnie ma Pan/i jakąkolwiek pasję, zainteresowania, które Pan/i realizuje?

16.4. Czy w ciągu ostatniego roku angażował(a) się Pan/i w działania na rzecz jakiejś społeczności (osiedla, miejscowości, ulicy, bloku, najbliższego sąsiedztwa itd.) lub jakiejś grupy osób?

16.5. Czy czuje się Pan/i pełnoprawnym obywatelem społeczeństwa?

TAK

WSPARCIE 17.1.Czy może Pan/i aktualnie liczyć na jakiekolwiek wsparcie ze strony członka Pani/i najbliższej rodziny?

17.2. Czy ma Pan/i bliską osobę spoza najbliższej rodziny, na której wsparcie może Pan/i liczyć?

17.3. Czy może Pan/i liczyć na jakiekolwiek wsparcie kolegów, znajomych?

17.4. Czy w ciągu ostatniego roku korzystał/a Pan/i z pomocy/opieki społecznej?

17.5. Czy w ciągu ostatniego roku korzystał/a Pan/i z pomocy instytucji charytatywnych, kościelnych, itp.?

TAK

DOBROSTAN PSYCHICZNY 18.1.Czy w miejscu, w którym aktualnie Pan/i przebywa czuje się Pan/i bezpiecznie?

18.2. Czy czuje się Pan/i osobą bezdomną?

18.3. Czy czuje się Pan/i osobą samotną?

18.4. Czy ma Pan/i wpływ na własne życie?

18.5. Czy widzi Pan/i szansę na poprawę swojej sytuacji życiowej w ciągu najbliższych 12 miesięcy?

ZDROWIE

TAK

19.1.Czy aktualnie czuje się Pan/i osobą zdrową?

19.2. Czy choruje Pan/i stale na jakąś chorobę?

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

NIE

NIE WIEM Nie czytać tej odp.

117

19.3.

19.4.

19.5.

19.6.

19.7.

19.8.

Czy jest Pan/i pod kontrolą, czy leczy się Pan/i u jakiegoś lekarza?

Czy ze względu na stan zdrowia ma Pan/i jakiekolwiek trudności z wykonywania codziennych czynności takich jak mycie się, ubieranie, poruszanie się, dbanie o własną higienę, przygotowanie posiłku?

Czy w ciągu ostatniego roku był(a) Pan/i w szpitalu?

Czy w ciągu ostatniego roku był(a) Pan/i u lekarza?

Czy jest Pan/i przewlekle chory?

Czy aktualnie ma Pan/i orzeczony stopień o niepełnosprawności?

- przejdź do pytania nr 20, omiń pytanie nr 21

20. Jeśli tak, to jaki stopień niepełnosprawności Pan/i posiada?

1.

2.

3.

4.

- przejdź do pytania nr 21

- przejdź do pytania nr 21

21. Czy jest Pan/i w trakcie starania się o przyznanie grupy inwalidzkiej/stopnia niepełnosprawności?

znaczny/ pierwsza grupa umiarkowany/ druga grupa lekki/ trzecia grupa Nie wiem

1.

2.

3.

tak nie nie wiem – nie czytać tej odpowiedzi

22. Przedstawię Pani/i listę czynności, które czasem podejmują osoby bezdomne aby zmienić swoją sytuację życiową. Proszę wskazać, jakie czynności w ciągu ostatniego roku podejmował(a) Pan/i, aby wyjść z bezdomności? Można zaznaczyć więcej niż jedną odpowiedź – POKAŻ KARTĘ NR 5 Szukałem/szukałam pracy / korzystałem/korzystałam z doradztwa zawodowego 3.

Wyrobiłem/wyrobiłam dokumenty 5.

Szukałem/szukałam miejsca do zamieszkania 7.

Podjąłem/podjęłam edukację (szkoła, kursy, szkolenia) 9.

Zredukowałem/zredukowałam zadłużenie 11.

Inne działania, jakie?...............................................

1.

2.

4.

6.

8.

10.

Przystąpiłem/przystąpiłam do indywidualnego programu wychodzenia z bezdomności Poprawiłem/poprawiłam kontakty z rodziną Podjąłem/podjęłam terapię Podjąłem/podjęłam leczenie Nic nie robiłem/robiłam

23. Co według Pana/i najbardziej pomogłoby Pani/i w wyjściu z bezdomności? Można zaznaczyć maksymalnie 5 odpowiedzi – POKAŻ KARTĘ NR 6 1.

2.

3.

4.

5.

6.

7.

Posiadanie pracy, pomoc w jej znalezieniu Wsparcie finansowe, zapomogi Podsiadanie własnego miejsca zamieszkania Profesjonalna opieka lekarska, pomoc medyczna, leczenie i rehabilitacja, wsparcie terapeutyczne Redukcja zadłużenia Pomoc w wyrobieniu dokumentów (uzyskanie formalnego meldunku, wyrobienie dowodu osobistego, ubezpieczenia zdrowotnego) Poprawa kontaktów rodzinnych,

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

118

8.

9.

10.

11.

Pomoc rzeczowa (ubranie, odzież, nocleg, itp.)

Pomoc rodziny, wsparcie rodziny Nic mi nie pomoże w wyjściu z bezdomności, Inne, prosimy wpisać jakie………….................................................................................................

24. Proszę cofnąć się w czasie i sięgnąć pamięcią do czasu JEDNEGO ROKU przed okresem Pani/i bezdomności.

Czy w tamtym czasie wystąpiło któreś z następujących wydarzeń? Jeśli tak, proszę powiedzieć, czy zwracał się Pan/i o pomoc do jakiejś instytucji oraz czy była to instytucja działająca na obszarze gminy …………………(proszę wymienić nazwę gminy, na terenie której realizowane są wywiady z osobami bezdomnymi) Jeśli dane wydarzenie nastąpiło przed okresem bezdomności (23A) to należy zadać pytanie 23B oraz 23C. Jeśli wydarzenie nie miało miejsca należy ominąć zadawanie pytani 23B i 23C i przejść do czytania kolejnych wydarzeń. POKAŻ KARTĘ NR 7 23A. Czy w okresie jednego roku przed bezdomnością wystąpiło, któreś z następujących wydarzeń?

Tak

Nie

23B. Czy zwracał(a) się Pan/i o pomoc do jakiejś instytucji?

Tak

Nie

23C. Czy instytucja ta działa na terenie …………?(proszę wymienić nazwę gminy, na terenie której realizowane są wywiady z osobami bezdomnymi) Tak

24.1. Zadłużenie 24.2. Eksmisja 24.3. rozpad związku małżeńskiego (rozwód) bądź partnerskiego związku nieformalnego 24.4. Konflikty domowe, sytuacje przemocy 24.5. Śmierć najbliższego członka rodziny (rodziców, partnera, partnerki, męża, żony) 24.6. Utrata pracy, bezrobocie 24.7. Uzależnienie (alkohol, narkotyki) 24.8. Choroba psychiczna 24.9. Inne, prosimy wpisać jakie......................

Na koniec prosimy o podanie jeszcze kilku informacji na Pana/i temat. Przypominamy, że wszystkie dane zebrane za pośrednictwem ankiet są anonimowe i posłużą wyłącznie do opracowania zbiorczych zestawień statystycznych.

M1. Proszę podać swoją płeć? Prosimy nie czytać tego pytania tylko bezpośrednio zaznaczyć właściwą odpowiedź 1. kobieta 2. mężczyzna M2. Proszę podać rok Pana/i urodzenia:

………………………..rok

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Nie

119

M3. Czy jest Pan/i obywatelem Polski?

1. tak 2. nie M4. Jakie ma Pan/i wykształcenie? POKAŻ KARTĘ NR 8 1.

Niepełne podstawowe 2.

Zawodowe 3.

Podstawowe 4. Średnie 5.

Gimnazjalne 6.

Wyższe M5. Od ilu lat jest Pan/i osobę bezdomną? Proszę wpisać liczbę lat: (miesięcy, jeśli krócej niż rok ………………………)

……………………….. lat

M6. Gdzie przebywał/a Pan/i najczęściej w ciągu ostatnich roku? Proszę wymienić wszystkie pasujące odpowiedzi – POKAŻ KARTĘ NR 9 1.

Schronisko, noclegownia, ogrzewalnia (placówki dla bezdomnych) 2.

Rury i węzły ciepłownicze, bunkry 3.

Stancje, pokoje wynajmowane 4.

Kątem u rodziny lub znajomych 5.

Altanki, baraki na działkach 6.

Mieszkania wspierane 7.

Pustostany, domy do rozbiórki 8.

Szpital 9.

Dworzec, wagony, bocznice kolejowe 10.

Zakład penitencjarny (więzienie) 11.

Klatki schodowe, strychy, piwnice 12.

Inne, prosimy wpisać jakie...............................................................................................…………

M7. Gdzie Pan/i mieszkała w okresie poprzedzającym zostanie bezdomnym? POKAŻ KARTĘ NR 10 1.

We własnym mieszkaniu 2.

W mieszkaniu wynajętym 3.

W więzieniu 4.

W mieszkaniu rodziców 5.

W domu dziecka 6.

W mieszkaniu konkubenta/tki 7.

W domu poprawczym 8.

W szpitalu 9.

W hotelu robotniczym / mieszkaniu zakładowym 10.

U kolegi/koleżanki 11.

U innego członka rodziny 12.

W innym miejscu, w jakim?......................................

M8. Od jakiego czasu (lat lub miesięcy) przebywa Pan/i na terenie gminy, na której aktualnie się znajdujemy? Proszę wpisać liczbę lat. Jeśli respondent poda liczbę miesięcy proszę ją przeliczyć na liczbę lat

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

120

......... lat M9. Czy ma Pan/i dzieci?

1. tak, jeśli tak proszę podać ich liczbę………………….

2. nie, nie mam dzieci M10. Czy w ciągu ostatnich 3 lat wyjeżdżał/a Pan/i za granicę w celach zarobkowych?

1. tak, 2. nie Dziękujemy za wzięcie udziału w rozmowie!

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

121

Diagnozę zrealizował wykonawca Marcin J. Sochocki wraz zespołem: dr Marcin Sińczuch, dr Marcin Jewdokimow.

Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego