Pilaii by Pomorskie Forum na rzecz Wychodzenia z Bezdomności

RAPORT KOŃCOWY DLA LOKALNEJ DIAGNOZY SYSTEMU POMOCY OSOBOM BEZDOMNYM

PIŁA

Projekt systemowy – 1.18 „Tworzenie i rozwijanie standardów usług pomocy i integracji społecznej” w zadaniu (nr 4) w zakresie standaryzacji pracy z bezdomnymi w tym: opracowanie modelu „Gminnego Standardu Wychodzenia z Bezdomności”

Zamawiający: Związek Organizacji Sieć Współpracy BARKA

Wykonawca: dr Barbara Goryńska-Bittner przy współudziale zespołu badawczego w składzie: dr Mikołaj Jacek Łuczak dr Anita Basińska dr Joanna Mazur-Łuczak mgr Anna Kacprzyk

Poznań – styczeń 2012

SPIS TREŚCI

I. Wstęp …………………………………………………………………4 a) cel główny oraz cele szczegółowe realizowanych diagnoz lokalnych b) zakres realizacji diagnozy lokalnej: techniki badawcze, próba, analizowane dokumenty, terminy II. Charakterystyka gminy/gmin na obszarze Partnerstwa Lokalnego ……..........8 a) podstawowe zmienne społeczno- demograficzne, b) wskaźniki zatrudnienia, c) wskaźnik bezrobocia, d) typ gminy (miejski, miejsko-wiejski, wiejski), e) wskaźniki mierzące skalę korzystania z systemu pomocy społecznej, f) kwestie związane z polityką mieszkaniową (zasoby gospodarki komunalnej, struktura własności mieszkań, kwestie związane z eksmisjami) III. Ogólna charakterystyka problemów społecznych na obszarze Partnerstwa Lokalnego ……………………………………………………………………11 a) krótka charakterystyka problemów społecznych występujących na terenie zawiązanego Partnerstwa na podstawie DR, b) hierarchia problemów społecznych na podstawie DR, c) przedstawienie problematyki bezdomności w kontekście innych problemów społecznych na podstawie DR, d) hierarchia problemów społecznych w ujęciu osób kluczowych (IDI). IV. Szczegółowa analiza problemu bezdomności w kontekście materiałów zastanych (DR) …………………………………………………………………………….15 a) dane ilościowe pochodzące z DR dotyczące bezdomności gromadzone przez ośrodki pomocy społecznej, b) metodologiczna oraz merytoryczna ocena diagnozy bezdomności: czy była realizowana, czy jest aktualna, czy była ponawiana (panelowa), w jakim zakresie (jak głęboko) dokonywano diagnozy, czy była wykorzystywana w dokumentach. c) opisane działania mające rozwiązywać problem bezdomności, d) konkretne formy działań z bezdomnymi (zaznaczmy nawet jeśli są wymienione), e) finanse, V. Postrzeganie bezdomności jako lokalnego problemu społecznego z perspektywy kluczowych informatorów (IDI) ……………………………………………..37 a) znaczenie (ranga) bezdomności wśród problemów społecznych gminy oraz stosunek do bezdomności przedstawicieli instytucji zajmujących się rozwiązywaniem problemów społecznych i lokalnych elit,

b) ocena skali zjawiska bezdomności w gminie zdaniem respondentów (także w ujęciu dynamicznym), c) charakter bezdomności i – ewentualnie – dynamika zmian oraz najważniejsze potrzeby osób bezdomnych w gminie, d) stosunek społeczności lokalnej do bezdomności. VI. Ocena systemu wsparcia osób bezdomnych na terenie Partnerstwa Lokalnego (IDI z osobami kluczowymi) …………………………………………………44 a) funkcjonowanie systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie prewencji bezdomności, b) funkcjonowanie systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie świadczenia usług z zakresu pomocy doraźnej, c) funkcjonowanie systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie świadczenia usług z zakresu integracji społecznej, d) współpraca międzyinstytucjonalna, e) najważniejsze wady i zalety lokalnego systemu pomocy osobom bezdomnym, f) najpilniejsze potrzeby systemu pomocy osobom bezdomnym w Partnerstwie. VII. a) b) c) d) e) f) g)

Ocena systemu wsparcia dokonana przez osoby bezdomne ………………..61 Charakterystyka badanej grupy system wsparcia w opinii osób bezdomnych sytuacja społeczno-ekonomiczna osób bezdomnych sytuacja prawna osób bezdomnych profil psychospołeczny badanych osób bezdomnych sytuacja zdrowotna badanych osób bezdomnych przyczyny bezdomności i wychodzenia z niej

VIII. Wnioski i rekomendacje dla systemu wsparcia w Partnerstwie Lokalnym…………………………………………..……………………………87 a) zakres prewencji b) zakres pomocy sprofilowanej c) rozwiązania systemowe IX. ANEKS 1 …………………………………………………………………………. 101 a) lista analizowanych dokumentów w analizie desk research b) dyspozycje do indywidualnych wywiadów pogłębionych c) kwestionariusz wywiadu z osobą bezdomną ANEKS 2: spis tabel i wykresów……..……………………..……………………...118 ANEKS 3: Kwestionariusz do wypełnienia przez OPS……………………….……120

I. Wstęp a) Cel główny oraz cele szczegółowe realizowanej diagnozy Celem

głównym

Lokalnej

Diagnozy

Systemu

Pomocy

Osobom

Bezdomnym

zrealizowanej w ramach projektu „Tworzenie i rozwijanie standardów usług pomocy i integracji społecznej” na terenie gminy Piła jest przeprowadzenie możliwie wszechstronnej, systematycznej i pogłębionej analizy problemu bezdomności. Dokonano jej poprzez opis skali i charakteru problemu bezdomności występującej na terenie partnerstwa lokalnego oraz analizy

realnie funkcjonującego systemu wsparcia osób bezdomnych: zasobów, którymi

partnerstwo dysponuje, instytucjonalnych zależności i braków w systemie wsparcia. Cele szczegółowe diagnozy: dostarczenie Partnerstwom Lokalnym aktualnej, przeprowadzonej w sposób możliwie zobiektywizowany analizy, pokazującej system wsparcia osób bezdomnych; diagnoza będzie punktem odniesienia dla ekspertów – opiekunów Partnerstw Lokalnych; wskazanie potencjalnych luk w systemie wsparcia osób bezdomnych oraz możliwych sposobów wykorzystania Standardów do podniesienia jakości świadczonych usług; diagnoza będzie dokumentem, który może być wykorzystany przez samorząd jako materiał uzupełniający Gminne Strategie Rozwiązywania Problemów Społecznych; diagnoza może być podstawą przygotowania modeli wychodzenia z bezdomności. W badaniach, w myśl opracowanej metodologii, zastosowano tzw. triangulację metod i technik badawczych w celu zebrania danych umożliwiających wieloaspektową analizę wyselekcjonowanych problemów badawczych. W związku z tym zebrano dane ilościowe (wywiady kwestionariuszowe z osobami bezdomnymi), jakościowe (wywiady IDI z osobami kluczowymi dla rozwiązywania problemu bezdomności na terenie Partnerstwa Lokalnego), a także przeprowadzono analizę dokumentów udostępnionych przez Partnerstwo (desk research). Celem przyjętej strategii badawczej i przeprowadzonych procedur było zgromadzenie materiału jakościowego – w postaci opinii i postulatów rozwiązań oraz propozycji modyfikacji działania systemu pomocy (lub konkretnych instytucji), a także oceny

lokalnych uwarunkowań, które miały posłużyć zilustrowaniu i pogłębionej analizie interpretacyjnej

danych

uzyskanych

oparciu

metody

ilościowe

(wywiady

kwestionariuszowe z osobami bezdomnymi) oraz analizę materiałów zastanych (DR). b) Zakres realizacji diagnozy lokalnej: techniki badawcze, próba, analizowane dokumenty, terminy 1. Charakterystyka metody badawczej – analiza źródeł wtórnych (desk research) Analiza źródeł wtórnych (desk research) to metoda z założenia nie wymagająca badań terenowych. Praca przebiega w oparciu o ustalony katalog dokumentów interesujących badacza, które w sposób bezpośredni winny nawiązywać do badanego problemu. Uzyskany tą drogą materiał jest bardzo ważny dla realizacji diagnoz lokalnych w ramach projektu POKL 1.18 Zadania 4 i powinien dostarczyć wiedzy o tym, jak kształtuje się problem bezdomności w świetle oficjalnych dokumentów będących w posiadaniu Partnerstwa Lokalnego. Takiej wiedzy dostarcza próba odpowiedzi na pytania: czy w materiałach znajdują się odniesienia do dokumentów strategicznych i programowych? czy w analizowanych dokumentach zawarto propozycje działań wobec osób bezdomnych w zakresie pomocy doraźnej, streetworkingu, pracy socjalnej, mieszkalnictwa, zatrudnienia, edukacji i zdrowia, partnerstwa lokalnego i współpracy różnych instytucji na rzecz bezdomności? jakie są aktualnie ponoszone środki finansowe związane z problemem bezdomności? jaki rodzaj pomocy świadczony jest osobom bezdomnym na terenie Partnerstwa Lokalnego? w jaki sposób były wypracowywane i wdrażane oficjalne dokumenty regulujące kwestie bezdomności? Do analizy desk research i analizy treści wykonanych podczas realizacji diagnozy lokalnej w zakresie bezdomności, wykorzystane zostały dokumenty o charakterze strategicznym i programowym (8), o charakterze organizacyjnym (7), o charakterze sprawozdawczym (13) i inne dokumenty (12). Szczegółową listę analizowanych dokumentów zawiera aneks nr 1.

2. Indywidualny wywiad pogłębiony (IDI). Charakterystyka metody badawczej Zgodnie z opracowaną w projekcie metodologią diagnoz lokalnych realizowanych w ramach Gminnego Standardu Wychodzenia z Bezdomności, jednym z elementów diagnozy było przeprowadzenie wywiadów pogłębionych IDI z osobami kluczowymi z punktu widzenia rozwiązywania problemu bezdomności w Partnerstwie Lokalnym. Celem jakościowej fazy badań było uzyskanie opinii i ocen, a także propozycji zmian dot. funkcjonowania systemu pomocy osobom bezdomnym na terenie Partnerstwa w zakresie: postrzegania

bezdomności

jako

lokalnego

problemu

społecznego

tym:

charakterystyka bezdomności – ewentualnie – dynamika zmian, najważniejsze potrzeby, próba oceny skali zjawiska, stosunek do bezdomności lokalnej społeczności oraz przedstawicieli instytucji zajmujących się rozwiązywaniem problemów społecznych i lokalnych elit); funkcjonowania systemu pomocy osobom bezdomnym w wymiarze prewencji, interwencji i integracji społecznej (w tym: adekwatności, skuteczności i efektywność działań; oceny potrzeby i możliwość wprowadzenia modyfikacji w funkcjonowaniu programów/instytucji/organizacji, postulowane zmiany); współpracy międzyinstytucjonalnej (w tym: formy i zakres kooperacji, powiązania nieformalne w kontekście funkcjonowania instytucji działających na rzecz osób bezdomnych, postulowane zmiany). Badanie jakościowe zrealizowane zostało w dniach 17 i 25.11.2011, techniką indywidualnego wywiadu pogłębionego IDI. Przed wykonaniem właściwych badań terenowych przeprowadzono pilotaż narzędzia i dokonano jego niezbędnej weryfikacji popilotażowej. Ostateczna wersja użytego narzędzia badawczego została dołączona w pkt. IX. Aneks 1. b) Dyspozycje do indywidualnych wywiadów pogłębionych. W badaniu jakościowym zastosowano, zgodnie z metodologią, celowy dobór próby N=6. Interlokutorami były – w myśl założeń opracowanej metodologii – osoby kluczowe dla rozwiązywania problemu bezdomności na terenie Partnerstwa Lokalnego

i posiadające wiedzę na temat

funkcjonowania systemu pomocy osobom bezdomnym. Badani rekrutowali się spośród pracowników jednostek i organizacji zawiązujących partnerstwo. Interlokutorami były osoby

reprezentujące Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Pile, Akcję Humanitarną „Życie” oraz Pilskie Centrum Pomocy Bliźniemu MONAR-MARKOT. Zgodnie z zaleceniami, wywiady realizowano w warunkach zapewniających respondentowi swobodę wypowiedzi oraz poufność. Najczęściej były to miejsca wybrane przez samego badanego (gabinet, pokój pracy). Przed rozpoczęciem wywiadu respondenci byli informowani o celu badania i sposobie wykorzystania wyników. Badanym wyjaśniano, że ich wypowiedzi – nagrywane na dyktafon – zostaną wykorzystane wyłącznie na użytek badaczy, gwarantując im tym samym spełnienie zasady anonimowości i poufności przekazywanych informacji. Po upewnieniu się, że respondent nie zgłasza wątpliwości (o ile zachodziła konieczność, udzielano stosownych wyjaśnień) pytano badanych o zgodę na udział w badaniu i możliwość nagrywania wywiadu. Po zakończeniu wywiadu badani wypełniali ankiety oraz byli proszeni o udostępnienie dokumentacji lub materiałów dotyczących reprezentowanych przez nich instytucji.Osoby reprezentujące Partnerstwo Lokalne zapewniły, wymagane w fazie działań badawczych, wsparcie organizacyjne na poziomie bardzo dobrym, co umożliwiło bezproblemowe przeprowadzenie badań. Nie pojawiły się żadne istotne problemy w uzyskaniu szczegółowych i kompetentnych wypowiedzi na pytania ważne z punktu widzenia przygotowywanej diagnozy. 3. Zestandaryzowany wywiad kwestionariuszowy skierowany do osób bezdomnych. Charakterystyka metody badawczej Zgodnie z przyjętymi założeniami metodologicznymi, badaniem winno być objęte 50-100 osób bezdomnych zamieszkujących placówki dla osób bezdomnych na terenie gminy, na której zawiązało się Partnerstwo Lokalne. Zaplanowane w ramach diagnozy badanie osób bezdomnych ma dwa główne cele: zebranie informacji o sytuacji społecznej i ekonomicznej osób bezdomnych; dokonanie oceny systemu prewencji, interwencji oraz integracji na terenie partnerstwa.

Informacje uzyskano przy pomocy zestandaryzowanego kwestionariusza wywiadu skierowanego do osób bezdomnych. Respondent

odpowiadał

na pytania zawarte w

kwestionariuszu, stosując jedną lub w niektórych sytuacjach – kilka możliwości wyboru. Treść samego narzędzia badawczego, jakim jest zestandaryzowany kwestionariusz wywiadu

skoncentrowana była wokół 24 pytań o charakterze zamkniętym oraz dziesięciu pytaniach o charakterze metryczkowym. Założeniem badania była

kontrola przez badacza procesu

zadawania pytań i tego, by odpowiedzi były udzielane samodzielnie a także przekonanie, iż kontakt wzrokowy z badanym skłania go do głębszego przemyślenia udzielanej odpowiedzi i minimalizuje skłonność do uciekania się do odpowiedzi typu „nie wiem”, „nie mam zdania”. Na podstawie zebranych w toku badania danych, osoby odpowiedzialne w Partnerstwie za pomoc osobom bezdomnym powinny uzyskać wiedzę o: profilu psychospołecznym osób bezdomnych, ich problemach zdrowotnych i prawnych, ich opinii na temat form i zakresu korzystania z usług instytucji zajmujących się pomocą społeczną i pracą socjalną. Wiedza uzyskana na podstawie wypowiedzi osób badanych pozwoli na ocenę zróżnicowania i adekwatności działającego na terenie partnerstwa systemu wsparcia. W badaniu brały udział wyłącznie osoby bezdomne mieszkające w miejscach stałego pobytu (np.: schroniska, noclegownie, domy wspólnotowe i in.) Przyjęto, że osoby bezdomne w chwili realizacji badania mieszkające w miejscach stałego pobytu, mają najpełniejszą wiedzę o działającym systemie pomocy. Badaniem nie zostały objęte osoby bezdomne przebywające w miejscach niemieszkalnych. Liczebność próby dostosowana została do wielkości partnerstwa: od 50 do 100 osób. W Pile badaniem kwestionariuszowym objęto 69 osób przebywających w placówkach dla osób bezdomnych (MOPS i Stowarzyszenie MONAR-MARKOT). Badaniem objęte zostały osoby zamieszkujące te placówki w dniach badań: 27 listopada 2011 r., 8, 9 oraz 15 grudnia 2011 r. II. Charakterystyka gminy Piła a) podstawowe zmienne społeczno-demograficzne Jak wynika z danych zamieszczonych w opracowaniu GUS-u „Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym w 2010 roku. Stan w dniu 31 XII”, łączna liczba mieszkańców w gminie Piła (stan w dniu 31 XII 2010 roku) wynosi 74.550 osób: 35.505 mężczyzn i 39.045 kobiet. 13.893 osoby są w wieku przedprodukcyjnym (7.064 mężczyzn i 6.829 kobiet), 49.061 osób jest w wieku produkcyjnym (25.100 mężczyzn i 23.961 kobiet), a 11.596 jest w wieku poprodukcyjnym (3.341 mężczyzn i 8.255 kobiet). Przyrost naturalny w powiecie pilskim (którego stolicą jest miasto Piła) wynosi 3,2, zaś ogólne saldo migracji: -2,0 na 1.000 ludności (za: Rocznik Demograficzny 2011).

b) wskaźniki zatrudnienia Dane GUS-owskie udostępniane w Banku Danych Lokalnych przedstawiają wskaźniki zatrudnienia na poziomie regionów i dalej, województw. Nie są natomiast podawane bardziej szczegółowe aktualne dane na szczeblu powiatowym i gminnym. Z danych dla Wielkopolski wynika, że ogólny wskaźnik zatrudnienia w województwie wynosi 53,1%, przy czym dla mężczyzn – 62,9%, zaś dla kobiet – 44,1%. Wśród osób w wieku produkcyjnym wskaźnik wynosi 66,3% (72,8% dla mężczyzn i 59,4% dla kobiet). W poszczególnych grupach wiekowych wskaźnik wynosi odpowiednio 49,3% (15-29 lat), 80,8% (30-39 lat), 80,7% (4049 lat), 32,1% (50 lat i więcej). Na poziomie powiatu podane są statystyki pracujących łącznie z rolnictwem indywidualnym, ale tylko do 2005 roku. W powiecie pilskim było takich osób 37.160 (19.915 mężczyzn i 17.245 kobiet), z czego w sektorze publicznym pracowały 11.133 osoby, a w sektorze prywatnym 26.027. c) wskaźnik bezrobocia Jak wynika ze sprawozdania o rynku pracy MPiPS-01 za grudzień 2010 roku (raport zamieszczony

stronie

Powiatowego

Urzędu

Pracy

Pile:

http://www.pup.pila.pl/joomla/index.php?option=com_docman&task=cat_view&gid=131&Ite mid=119), w mieście było 3.219 osób bezrobotnych, w tym 1.667 kobiet, 521 osób do 25. roku życia i 1.158 osób długotrwale bezrobotnych. W miesiącu sprawozdawczym zgłoszono 143 oferty pracy. Z informacji zamieszczonych w Banku Danych Lokalnych GUS-u wynika, że stopa bezrobocia rejestrowanego w 2010 roku w powiecie pilskim wyniosła 11%, przy czym w całym województwie wielkopolskim była mniejsza: 9,2%. Udział bezrobotnych zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym wyniósł 6,7% (6% dla mężczyzn i 7,3% dla kobiet), przy czym w całym województwie wielkopolskim był mniejszy: 6,1% (5,1% dla mężczyzn i 7,1% dla kobiet). Łączna liczba bezrobotnych zarejestrowanych wyniosła 5.984 (135.172 w całym województwie), z czego 2.834 to mężczyźni, a 3.150 to kobiety. Bezrobotnych zarejestrowanych pozostających bez pracy dłużej niż 1 rok było 1.007 (16,8% bezrobotnych ogółem). W populacji dominowały osoby z wykształcaniem zasadniczym zawodowym (1.746), następne w kolejności były osoby z wykształceniem gimnazjalnym i poniżej (1.706), policealnym i średnim zawodowym (1.496), wyższym (564) i średnim ogólnokształcącym (472). W poszczególnych grupach wiekowych liczba zarejestrowanych bezrobotnych kształtowała się następująco: 24 i mniej (1.267), 25-34 (1.810), 35-44 (1.131), 45-54 (1.249) i 55 i więcej (527).

d) typ gminy Piła jest gminą miejską o powierzchni 102,68 km2. e) wskaźniki mierzące skalę korzystania z systemu pomocy społecznej Analizując kryteria korzystania z systemu pomocy społecznej, wzięto pod uwagę dane z dokumentu „Informacja z działalności Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Pile w roku 2010”. Wynika z niego, że w badanym roku ze świadczeń pomocowych skorzystało 2.650 rodzin liczących 6.895 osób (2.158 rodzin objęto pracą socjalną). W porównaniu z rokiem 2009, wzrosła liczba rodzin objętych pomocą (w tym: w postaci pracy socjalnej) i odsetek osób objętych pomocą społeczną wyłącznie w postaci pracy socjalnej. Łącznie udzielono 658 specjalistycznych porad (253 – prawnych, 405 – psychologicznych). Po stronie zadań własnych wymienione zostają zasiłki okresowe (1.184 osoby; 6.165 świadczeń; kwota: 2.032.711,49 PLN), zasiłki celowe (289.711,24 PLN) i zasiłki celowe specjalne (101.839,47 PLN). Poza tym finansowano opłatę stałą za przedszkole (69.278,49 PLN), zakup opału (676.771 PLN) i – tu podano łączną kategorię – sprawienie pogrzebu, schronienie i bilet kredytowany (27,698,91 PLN). Pomocą objęto 5.372 osoby korzystające z Rządowego Programu „Pomoc państwa w zakresie dożywiania”. Na zasiłki stałe przeznaczono kwotę 642.487,13 PLN, rozdysponowując ją między 203 osoby ze 194 rodzin. Opłacono 1.811 składek na ubezpieczenie zdrowotne na kwotę 57.788,89 PLN, zaś z usług opiekuńczych skorzystało 196 osób (wartość świadczeń: 1.080.578 PLN). Na pokrycie kosztów biletów kredytowanych wydano 1.521 PLN, na sprawienie pogrzebu 12.991,91 PLN, a na schronienie 13.186 PLN. Wydano 4.287.087 PLN na zasiłki rodzinne (bez dodatków), 2.406.690 PLN na zasiłki pielęgnacyjne, 806.300 PLN na świadczenia pielęgnacyjne, 152.191 na składki emerytalno-rentowe z tytułu pobierania świadczenia pielęgnacyjnego oraz 3.093.452 PLN na fundusz alimentacyjny. Z bazy danych lokalnych GUS można wyczytać, że udział osób w gospodarstwach domowych korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej w ludności ogółem wynosi 7,4%. Świadczenia na dzieci otrzymuje 1,9 tys. rodzin (3,8 tys. dzieci w wieku 0-17 lat). f) kwestie związane z polityką mieszkaniową Z analizy zasobów gospodarki komunalnej, w oparciu o informacje zaczerpnięte z Banku Danych Lokalnych GUS (za rok 2009), wynika, że w Pile jest 3.628 mieszkań komunalnych o łącznej powierzchni użytkowej 181.041 m2 (w przeliczeniu 49,9 m2 na lokal).

181 mieszkań w tym zasobie to lokale socjalne o łącznej powierzchni użytkowej 6.800 m2 (w przeliczeniu 37,57 m2 na lokal). W badanym roku toczyło się 69 sądowych postępowań eksmisyjnych, wszystkie z powodu zaległości w opłatach za mieszkanie (łącznie w województwie takich spraw było 769, z czego 315 z powodu zaległości w opłatach). Sąd orzekł 50 eksmisji na terenie Piły (72,5% wszystkich spraw) i 407 w całym województwie (52,9% wszystkich spraw), przy czym 9 spośród nich wykonano (18% z łącznej liczby orzeczonych eksmisji) – w województwie było to 156 eksmisji (38,3% z łącznej liczby orzeczonych eksmisji). Ogółem na badanym terenie jest 25.627 mieszkań, a podział na kategorie ukazujący strukturę własności pochodzi z 2007 roku. Na tej podstawie z danych wyczytać można, że było 3.916 mieszkań komunalnych, 9.164 mieszkań z zasobu spółdzielni mieszkaniowych, 1.214 z zasobu zakładów pracy, 10.684 z zasobu osób fizycznych, 369 z zasobu Towarzystwa Budownictwa Społecznego i 280 z zasobów pozostałych podmiotów. Według bardziej aktualnych danych z 2010 roku, w Pile znajdowało się 5.215 budynków mieszkalnych i 25.922 mieszkania. Jak wynika z „Badania kondycji mieszkalnictwa społecznego (komunalnego i socjalnego) w Polsce”, w Pile istnieje program gospodarowania zasobem mieszkaniowym gminy. 53 osoby wpisane są na listę oczekujących na najem lokalu komunalnego, 396 – na listę oczekujących na najem lokalu socjalnego, nikt nie oczekuje na pomieszczenie tymczasowe. Z najbardziej aktualnych dostępnych danych dotyczących liczby mieszkań w podziale na rodzaj własności – na podstawie wskazanego badania – wynika, że są 10.362 mieszkania z zasobu spółdzielni mieszkaniowych, 3.394 mieszkania komunalne, 170 mieszkań socjalnych, 0 pomieszczeń tymczasowych i 728 mieszkań z zasobu Towarzystwa Budownictwa Społecznego (dane za rok 2010).

III. Ogólna charakterystyka problemów społecznych na obszarze Partnerstwa Lokalnego

a) krótka charakterystyka problemów społecznych występujących na terenie zawiązanego Partnerstwa na podstawie DR Analiza dokumentów strategicznych, a także tych o charakterze sprawozdawczym wskazuje, że na terenie Miasta Piła występuje cały katalog problemów społecznych. Zmieniająca się sytuacja społeczna, a zwłaszcza gospodarcza na terenie Piły (upadłość dużych pracodawców w ostatnich latach) powoduje pogłębianie się problemów społecznych.

Wśród typów rodzin objętych działaniami z zakresu pomocy społecznej na przestrzeni ostatnich lat występuje stała tendencja w zakresie udzielanej pomocy: wzrasta liczba osób i rodzin (zarówno tych jednoosobowych gospodarstw domowych, jak i wieloosobowych) korzystających z pomocy społecznej. Wśród problemów wysuwających się na pierwszy plan należy wymienić: zjawisko ubożenia rodzin dotykające szczególnie dotkliwie dzieci i młodzież z tych rodzin, bezrobocie, niepełnosprawność, starość i alkoholizm. Odrębnym, bardzo ważnym problemem społecznym, wywołującym szereg negatywnych skutków społecznych jest zjawisko bezdomności. Zubożenie rodzin: Ubóstwo na terenie Miasta Piła jest jednym z dwóch (obok bezrobocia) najistotniejszych powodów przyznania pomocy społecznej. Liczba rodzin dotkniętych tym problemem w roku 2010 w stosunku do roku poprzedniego wzrosła o 6,2 %. Problem ten dotyka dzieci i młodzież w tych rodzinach, występuje stała tendencja rosnąca w liczbie dofinansowań do udziału w przedszkolach, dożywaniu, pomocy w naturze (ubrania, pomoce naukowe). Ubożeniu osób i rodzin towarzyszą inne negatywne zjawiska społeczne, wśród których należy wymienić uzależnienia, długotrwałe choroby, niepełnosprawność, a także w coraz większym wymiarze bezradność w sprawach opiekuńczo – wychowawczych. Bezrobocie: Bezrobocie obok zjawiska ubożenia osób i rodzin jest drugim najistotniejszym powodem przyzwania pomocy społecznej. W roku 2010 o 11 % wzrosła liczba rodzin objętych pomocą społeczną z powodu bezrobocia i był to problem z którym borykała się największa liczba rodzin objętych działaniami pomocy społecznej. Na 3129 osób zarejestrowanych jako bezrobotne, aż 1158 to osoby długotrwale bezrobotne (37%). Podobnie jak w wypadku zjawiska ubóstwa niepokojący jest też wpływ bezrobocia na zachowania patologiczne i inne negatywne zjawiska społeczne. Niepełnosprawność i starość: Osoby dotknięte niepełnosprawnością i osoby starsze należą do grupy najczęściej korzystającej z pomocy w postaci zasiłków stałych. Przyczyną tego stanu rzeczy jest fakt najczęściej całkowitej niezdolności do pracy. W roku 2010 wypłacono ogółem 642.487,16 zł na zasiłki stale, co jest kwotą znacząco wyższą w porównaniu z rokiem poprzednim (243.208,87 zł). Grupa ta korzysta również z usług opiekuńczych świadczonych w miejscu zamieszkania oraz kierowana jest do domów pomocy społecznej. Usługi te są często jedyną okazją do kontaktu osób

niepełnosprawnych lub starszych z innymi ludźmi. Pomoc społeczna jest łącznikiem pomiędzy osobami niepełnosprawnymi lub starszymi, a światem zewnętrznym. Uzależnienia: O wadze tego problemu społecznego świadczy chociażby fakt, że zjawisko to doczekało się odrębnych dokumentów o charakterze strategicznym: Gminny Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Pile na rok 2010 oraz Gminny Program Przeciwdziałania Narkomanii na lata 2009- 2010. Problem uzależnień ma w Pile stałą tendencje wzrostową., sytuacja społeczno – gospodarcza powoduje nasilenie się problemów związanych z uzależnieniami od alkoholu, ale też narkotyków. Uzależnienia powodują problemy dotyczące utrzymywania prawidłowych relacji w rodzinie i środowisku (tj. problem przemocy w rodzinie,

zaniedbywania

obowiązków

rodzicielskich,

zakłócania

porządku

publicznego), problemy z pozyskaniem zatrudnienia. Niepokojącym zjawiskiem jest też sięganie po alkohol i narkotyki osób w coraz młodszym wieku. Wyniki badań wskazują, ze już ok. 70 % uczniów spróbowało substancji psychoaktywnych (alkohol lub narkotyki), w grupie tej występuje taka sama liczba dziewczynek jak i chłopców. W grupie tej wraz ze spożyciem alkoholu i narkotyków wzrasta ryzyko zachowań aspołecznych. Charakterystyka problemu bezdomności – patrz ppkt c. b) hierarchia problemów społecznych na podstawie DR Analiza dokumentów strategicznych, a przede wszystkim dokumentów o charakterze sprawozdawczym wskazuje, że na pierwszym miejscu wśród istotnych problemów społecznych jest bezrobocie, następnie ubóstwo, niepełnosprawności i starość oraz problem uzależnień. Poniższa tabela wskazuje na główne przyczyny przyznawania pomocy w mieście Piła Tab. Nr 1. Powody przyznania pomocy dla klientów pomocy społecznej Powody przyznania pomocy bezrobocie ubóstwo niepełnosprawność długotrwała choroba alkoholizm

Rok 2009

Rok 2010

1.326 rodzin 1.361 rodzin 903 rodziny 808 rodzin 264 rodziny

1.472 rodziny (wzrost o 11 %) 1.445 rodzin (wzrost o 6,2 %) 892 rodziny 910 rodzin (wzrost o 12 %) 322 rodziny (wzrost o 22%)

c) przedstawienie problematyki bezdomności w kontekście innych problemów społecznych na podstawie DR Przedstawiona w powyższych punktach skrócona charakterystyka problemów społecznych celowo omijała problem bezdomności w Pile. Analiza dokumentacji pozwala wysunąć wniosek, że zjawisko to jest istotnym problemem społecznym na terenie Piły, doczekało się też ukształtowania dość spójnego systemu wsparcia opartego o współpracę samorządu z organizacjami pozarządowymi. W sposób pełny zostaje wykorzystany potencjał NGO. Szereg dokumentów, zarówno tych strategicznych, jak i sprawozdawczych podejmuje problematykę bezdomności w sposób wielowątkowy, wskazując jej wielowymiarowość, złożoność przyczyn i skutków, a także wielorakość działań (od prewencji, poprzez interwencje, aż do działań integracyjnych lub reintegracyjnych). Powiązanie problematyki bezdomności z innymi problemami społecznymi jest szczególnie widoczne na poziomie analizy

systemu

wsparcia,

który

nie

podchodzi

problemu

bezdomności

jednopłaszczyznowo, lecz oferuje wsparcie nakierowane na rozwiązanie wszystkich czynników mogących prowadzić do bezdomności (uzależnienia, bezrobocie, przemoc w rodzinie, problemy opiekuńczo – wychowawcze). System ten inicjuje działania prewencyjne (profilaktyczne, informacyjne, edukacyjne), zwiększana jest też intensywność kontaktów z rodziną zagrożoną bezdomnością. Jednocześnie należy zauważyć, że mimo powiązania problematyki bezdomności (jej przyczyn, potencjalnych skutków, planowanych działań) na poziomie prewencji z innymi problemami społecznymi, bezdomność doczekała się w Pile odrębnego ujęcia na poziomie interwencji, gdzie konieczne jest ścisłe uwzględnianie specyfiki tego problemu. d) hierarchia problemów społecznych w ujęciu osób kluczowych (IDI) Jak wynika z badań, po bezrobociu, bezdomność zajmowałaby drugie miejsce w Pile pod względem absorbowania środków i wysiłków instytucji i osób zajmujących się rozwiązywaniem problemów społecznych” „To zależy jak się spojrzy na to. Gdybym miała spojrzeć na skalę zjawiska ze względu na liczę osób, którym trzeba pomagać z jakiegoś powodu, to bezdomność nie jest tą grupą największą. Jeżeli jednak spojrzeć na to, co do tego doprowadziło [chodzi o bycie bezdomnym], ile pracy trzeba włożyć, to jest to specyficzna praca, jedna z najtrudniejszych. [P01]

Bezdomność w porównaniu z innymi problemami typu: bezrobocie, konieczność opieki nad osobami starszymi itp. nie jest problemem bardzo istotnym w sensie ilościowym. Natomiast jeżeli brać pod uwagę czasochłonność, konieczność częstej interwencji, działanie w sytuacji zagrożenia zdrowia lub życia, to można ten problem uznać za znaczący, wymagający uwagi. „To trudny problem: kwestia zapewniania mieszkania, leczenia, ubezpieczenia (...) praca psychologiczna, leczenie uzależnień. Z tego powodu jest to wielkie wyzwanie”. [P01] „Problem jest zauważalny, ponieważ mamy w tej chwili schronisko i problem widać bardzo wyraźnie”. [P02]

Jak wskazują powyższe wypowiedzi osób kluczowych dla rozwiązywania problemu bezdomności na terenie Partnerstwa Lokalnego reprezentujących MOPS, ustalenie hierarchii problemów społecznych w Pile nie jest łatwe. Dzieje się tak, ponieważ możliwe jest przyjęcie różnych kryteriów oceny tego zjawiska. W opinii badanych hierarchia problemów społecznych – biorąc pod uwagę skalę zjawiska bezdomności w kontekście innych problemów identyfikowanych na terenie gminy wygląda następująco:

bezrobocie,

bezdomność, uzależnienia od substancji psychoaktywnych. Biorąc również po uwagę wieloaspektowość zjawiska bezdomności oraz opisaną powyżej specyfikę działań, jakie należy podejmować na rzecz osób bezdomnych i zagrożonych bezdomnością – w opinii badanych bezdomność zajmuje wysokie miejsce w hierarchii problemów społecznych. IV. Szczegółowa analiza problemu bezdomności w kontekście materiałów zastanych (DR) a) dane ilościowe pochodzące z DR dotyczące bezdomności gromadzone przez ośrodki pomocy społecznej Analizując dokumentację sprawozdawczą Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Pile należy zauważyć, że dokumentacja ta nie zawiera wyodrębnionej tematycznie problematyki bezdomności, a także warto zauważyć, że dane zawarte w poszczególnych dokumentach sprawozdawczych różnią się od siebie. Nie jest to jednak specyfika Piły, lecz ogólna tendencja występująca w sprawozdawczości ośrodków pomocy społecznej, gdzie na

potrzeby różnych instytucji podaje się dane w odmiennych ujęciach. Powoduje to wyżej wskazaną wewnętrzną niespójność danych. Zestawienie podstawowych danych ilościowych dotyczących problematyki bezdomności w Pile

(dotyczy roku 2010) na podstawie

dokumentacji sprawozdawczej MOPS: liczba osób, którym przyznano pomoc z powodu bezdomności – 203 osoby w 171 rodzinach Liczba schronisk dla osób bezdomnych – 2 liczba jadłodajni – 1 liczba ośrodków interwencji kryzysowej oraz jednostek poradnictwa specjalistycznego –0 Z danych w formularzu MPiPS 03 wynika, że w Pile nie ma ośrodków interwencji kryzysowej, jednakże na podstawie analizy innych dostarczonych dokumentów („zasoby infrastrukturalne MOPS w Pile”) należy zauważyć, że w ośrodku na ul. Boh. Stl. jest 7 miejsc „rezerwowanych na wypadek interwencji kryzysowej”. Z danych w formularzu MPiPS 03 wynika, że w Pile nie ma jednostek doradztwa specjalistycznego, jednakże z analizy dokumentu „Informacja z działalności MOPS w Pile za 2010 rok” wynika, że ramach funkcjonowania MOPS oraz ośrodka wsparcia udzielane jest poradnictwo prawnicze i psychologiczne: udzielono 253 porady prawne oraz 405 porad psychologicznych – brak jednak danych dotyczących udziału w tej grupie osób bezdomnych. Ponadto we współpracy z Wojewódzkim Urzędem Pracy w Pile odbyło się 30 dyżurów doradczych – doradztwo zawodowe - udzielono doradztwa 107 osobom – brak jednak danych dotyczących udziału w tej grupie osób bezdomnych. Z analizy dokumentów dostarczonych przez MOPS („zasoby Akcji Humanitarnej ŻYCIE”) wynika, że na terenie Piły AH Życie prowadzi „klub o pow. 25m2 przeznaczony na spotkania z osobami bezdomnymi (...)” ponadto w ramach partnerstwa z „Teen Chalange” „korzysta z obiektów Stowarzyszenia oraz doradztwa i wszelkiego rodzaju szkoleń”. Liczba pracowników socjalnych pracujących wyłącznie z osobami bezdomnymi – 2 osoby na 31 pracowników. Na podstawie informacji zwartych w sprawozdaniu wynika dodatkowo, ze jeden pracownik socjalny został oddelegowany do pracy w Ośrodku wsparcia na ul. Boh. Stl., w którym m.in.

prowadzone są działania na rzecz osób bezdomnych . Należy więc

przypuszczać, że rzeczywisty stan wynosi: 31 ogółem/ 2 tylko OB oraz 1 w ośrodku wsparcia w części etatu dla OB. Ponadto z analizy dokumentu zasoby kadrowe MONAR wynika, że

Organizacja ta zatrudnia 2 pracowników socjalnych. Ponadto sprawozdanie nie wskazuje na fakt zatrudnienia streetworkerów w MOPS ani w organizacjach. Na podstawie innych dokumentów dostarczonych przez MOPS („Zasoby kadrowe Akcji Humanitarnej ŻYCIE”) wynika, że AH Życie dysponuje: streetworkerem 1 wolontariuszem streetworkerem 1 pedagogiem ulicy 2 wolontariuszy pracujących na ulicy jako coach Na podstawie dokumentu Zasoby kadrowe MOPS w Pile wiadomo, że pracownicy socjalni wchodzący w skład zespołu ds. bezdomności „stale podnoszą swoje kwalifikacje poprzez udział w szkoleniach” m.in. z zakresu steetworkingu. Na podstawie innych dokumentów dostarczonych przez MOPS („Zasoby kadrowe Akcji Humanitarnej ŻYCIE” oraz „Zasoby kadrowe MOPS w Pile) wynika, że: MOPS w Pile zatrudnia „pedagoga z 2,5 letnim stażem w pracy w OPS w tym 2 letni staż w pracy z bezdomnymi” AH Życie dysponuje 1 pedagogiem ulicy). Analiza dokumentów dostarczonych przez MOPS w Pile wskazuje na rozbieżne dane dotyczące liczby pracowników zaangażowanych do pracy na rzecz osób bezdomnych: Sprawozdanie MPiPS wskazuje, że w jednostkach pomocy społecznej zatrudnionych jest 35 pracowników socjalnych, w tym brak danych dot. OB. Dokument „Zasoby kadrowe MOPS w Pile” wskazuje, że: „liczba pracowników socjalnych ogółem wynosi 37 (w tym 1 w DDP) (...) ponadto 3 pracowników zajmuje się wyłącznie bezdomnością. W skład zespołu ds. bezdomności wchodzi 4 pracowników socjalnych. W skład zespołu wchodzą: socjolog (...), pedagog (...), dyplomowany pracownik socjalny z 33 letnim stażem pracy w pomocy społecznej, w tym 7 miesięcznym z bezdomnymi” Ten sam dokument wskazuje, że: „W MOPS od 2005 roku działa zespół ds. bezdomności zatrudniający 5 pracowników. W skład jego poza ww. wchodzą jeszcze

dwaj rejonowi pracownicy socjalni: politolog, dyplomowany pracownik socjalny, 25 lat stażu w pomocy społecznej. Dokument „Zasoby kadrowe AH ŻYCIE” wskazują na zaangażowanie: pracownik socjalny, (...), posiadający wieloletnie doświadczenie w pracy z bezdomnymi, uzależnionymi, streetworker, (...), 1 wolontariusz - Streetworker z 5 letnim doświadczeniem, (...) Tab. Nr 1. Dane ilościowe dotyczące bezdomności z formularza MPiPS 03 z roku 2010 Lp. Nazwa dokumentu Jednostka analizy Rodzaj wsparcia 1

- pedagog ulicy – (...), posiadający wieloletnie doświadczenie w pracy w środowisku, prowadzący Punkt konsultacyjny dla osób uzależnionych przez okres 5 lat. - wieloletni wolontariusz Akcji - 2 wolontariusze pracujący na ulicach jako coach (...) - Prezes Stowarzyszenia Teen Challenge Polska – doradca merytoryczny Lider Coffee House Polska - doradca merytoryczny i trener pracy w terenie” Dokument „Zasoby kadrowe MONAR” wskazuje na zaangażowanie: - terapeuty na ¾ etatu - specjalista ds. uzależnień na ¾ etatu - 2 pracowników socjalnych – łącznie na dwa pełne etatu - 6 innych pracowników (kierownik ośrodka, księgowa, kucharz, pracownicy adm. itp) 1.

Dane za rok 2010

Liczba B

171 rodzin (203

Liczba miejsc w placówkach dla osób bezdomnych: a. Całodobowy Ośrodek Wsparcia MOPS, ul. Boh. Stl. 23 – 36 miejsc noclegowych w 27 pokojach, 7 miejsc to rezerwa na wypadek sytuacji interwencji kryzysowej b. Dom Dla Matek Samotnie Wychowujących Dzieci , Kobiet Bezdomnych I Niepełnosprawnych, 64920 Piła, Ul. Długosza 33 prowadzony przez MONAR MARKOT – 80 miejsc (do 125 miejsc w okresie zimowym) c. Noclegownia Dla Osób Bezdomnych I Najuboższych 64-920 Piła Ul. Poligonowa prowadzony przez MONAR MARKOT - w trakcie adaptacji, obecnie przebywa tam 18osób, po adaptacji budynku zostanie utworzone 48 miejsc noclegowych

3 SPRAWOZDANIE ROCZNE MPIPS – 03. I. 1.

Powody przyznania pomocy- bezdomność- dział 4

osoby w rodzinach) Komentarz: Formularz MPiPS 03 w dziale 4 nie podaje danych dotyczących liczby osób bezdomnych, lecz liczbę rodzin i osób w rodzinach, którym przyznano pomoc z powodu bezdomności. Udzielone świadczenia – dział 2B – liczba bezdomnych

a) zasiłek celowy na pokrycie wydatków na świadczenia zdrowotne

Liczba B

b) sprawienie pogrzebu

Liczba B

Ośrodki wsparcia – dział 6A liczba jednostek

a) noclegownie, schroniska, domy dla bezdomnych,

Liczba J

b) jadłodajnie - wlicza się wszelkie formy zbiorowego żywienia

Liczba J

Komentarz: Na podstawie analizy innych dokumentów dostarczonych przez MOPS (w tym „zasoby infrastrukturalne MOPS w Pile” oraz „zasoby infrastrukturalne MARKOT”) należy zauważyć, że w Pile funkcjonują przynajmniej 3 placówki dla osób bezdomnych: 1. prowadzony przez Gminę (przy ul. Boh. Stl. 23) - całodobowy ośrodek wsparcia z pokojami rotacyjnymi dla osób bezdomnych 2. dwie placówki prowadzone przez MARKOT, a finansowane ze środków gminy (przy ul. Długosza 33 – dom dla matek samotnie wychowujących dzieci, kobiet bezdomnych i niepełnosprawnych oraz przy ul. Poligonowej – noclegowania dla osób bezdomnych i najuboższych 1 c) mieszkania chronione,

Liczba J

d) ośrodki interwencji kryzysowej,

Liczba J

Komentarz: Z danych w formularzu MPiPS 03 wynika, że w Pile nie ma ośrodków interwencji kryzysowej, jednakże na podstawie analizy innych dostarczonych dokumentów („zasoby infrastrukturalne MOPS w Pile”) należy zauważyć, że w ośrodku na ul. Boh. Stl. jest 7 miejsc „rezerwowanych na wypadek interwencji kryzysowej” e) jednostki specjalistycznego poradnictwa

Liczba J

Komentarz: Z danych w formularzu MPiPS 03 wynika, że w Pile nie ma jednostek doradztwa specjalistycznego, jednakże z analizy dokumentu „Informacja z działalności MOPS w Pile za 2010 rok” wynika, że ramach funkcjonowania MOPS oraz ośrodka wsparcia udzielane jest poradnictwo prawnicze i psychologiczne: udzielono 253 porady prawne oraz 405 porad psychologicznych – brak jednak danych dotyczących udziału w tej grupie osób bezdomnych. Ponadto we współpracy z Wojewódzkim Urzędem Pracy w Pile odbyło się 30 dyżurów doradczych – doradztwo zawodowe - udzielono doradztwa 107 osobom – brak jednak danych dotyczących udziału w tej grupie osób bezdomnych. Z analizy dokumentów dostarczonych przez MOPS („zasoby Akcji Humanitarnej ŻYCIE”) wynika, że na terenie Piły AH Życie prowadzi „klub o pow. 25m2 przeznaczony na spotkania z osobami bezdomnymi (...)” ponadto w ramach partnerstwa z „Teen chalange” „korzysta z obiektów Stowarzyszenia oraz doradztwa i wszelkiego rodzaju szkoleń” 1

Wyjaśnienie PL: W sprawozdawczości MARKOT występują faktycznie 3 placówki: przy ul. Długosza 33, przy al. Niepodległości 135 i przy ul. Poligonowej. W placówce przy ul. Poligonowej w roku 2010 przebywały już osoby bezdomne, dlatego Pilskie Centrum Pomocy Bliźniemu MONAR – MARKOT wykazywało ją w sprawozdaniach sporządzanych na użytek Stowarzyszenia MONAR – MARKOT. Nie była ona jednak jeszcze formalnie oddana do użytku – była w trakcie przystosowywania, nie nastąpił jej odbiór przez odpowiednie służby. Dlatego nie figuruje ona w sprawozdaniu MPIPS 03. Dwie placówki wykazane w MPIPS 03 to placówki MARKOT przy ul. Długosza 33 i przy Al. Niepodległości 135. i trzecia to OW MOPS wykazany jest w MPIPS 03 w dziale 6A w wierszu 08 - „Inne ośrodki wsparcia”.

Ośrodki wsparcia – dział 6B liczba jednostek

a) noclegownie, schroniska, domy dla bezdomnych

Liczba J

b) mieszkania chronione,

Liczba J

c) ośrodki interwencji kryzysowej - wszystkie formy takiego poradnictwa

d) jednostki specjalistycznego poradnictwa 2 Liczba J Tab. Nr 2. Dane ilościowe dotyczące bezdomności ze sprawozdania MOPS Piła z roku 2010 Lp. Nazwa dokumentu Jednostka Analizy Rodzaj wsparcia III.

0 Dane za rok 2010

SPRAWOZDANIA ROCZNE SKŁADANE RADZIE GMINY PRZEZ OPS. SPRAWOZDANIA TE NIE SĄ ZESTANDARYZOWANE. UZYSKANE DANE NALEŻY POTWIERDZIĆ U KIEROWNIKA WŁAŚCIWEJ JEDNOSTKI ORGANIZACYJNEJ POMOCY SPOŁECZNEJ. NALEŻY SZUKAĆ W NICH NASTĘPUJĄCYCH INFORMACJI: 1.

LICZBA OSÓB ZATRUDNIONYCH DO WSPARCIA OSÓB BEZDOMNYCH, W TYM: a) Pracowników socjalnych - podać wszystkich pracowników pracujących z osobami bezdomnymi nawet w części etatu i dodać objaśnienie, którzy z nich zajmują się wyłącznie OB, jeśli są ujęci w tym sprawozdaniu np. 16 ogółem/4 tylko OB.

Osoby

31 ogółem/ 2 tylko dla OB.

Komentarz: Na podstawie informacji zwartych w sprawozdaniu wynika dodatkowo, ze jeden pracownik socjalny został oddelegowany do pracy w Ośrodku wsparcia na ul. Boh. Stl., w którym m.in. prowadzone są działania na rzecz osób bezdomnych Należy więc przypuszczać, że rzeczywisty stan wynosi: 31 ogółem/ 2 tylko OB oraz 1 w ośrodku wsparcia w części etatu dla OB. Ponadto z analizy dokumentu zasoby kadrowe MONAR wynika, że Organizacja ta zatrudnia 2 pracowników socjalnych 3. b) Streetworkerów - podać liczbę zatrudnionych przez OPS i łamać Osoby przez zatrudnionych w NGO np. 3 OPS/4NGO

Brak danych

Komentarz: Sprawozdanie nie wskazuje na fakt zatrudnienia streetworkerów w MOPS ani w organizacjach Na podstawie innych dokumentów dostarczonych przez MOPS („Zasoby kadrowe Akcji Humanitarnej ŻYCIE”) wynika, że AH Życie dysponuje: - streetworkerem - 1 wolontariuszem streetworkerem - 1 pedagogiem ulicy - 2 wolontariuszy pracujących na ulicy jako coach Na podstawie dokumentu Zasoby kadrowe MOPS w Pile wiadomo, że pracownicy socjalni wchodzący w skład zespołu ds. bezdomności „stale podnoszą swoje kwalifikacje poprzez udział w szkoleniach” m.in. z zakresu steetworkingu4.

Wyjaśnienie PL: W Pile funkcjonuje Specjalistyczny Ośrodek Wsparcia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie. Nie występuje on w sprawozdaniach MOPS, ponieważ jest jednostką organizacyjną powiatu. W sprawozdaniu MPiPS 03 wypełnianym przez MOPS części dotyczące powiatu są „wyzerowane”. Nie oznacza to, że takich jednostek nie ma. Po prostu powiat wykazuje je w swojej sprawozdawczości. 3 Wyjaśnienie PL: Faktycznie w roku 2010 MOPS zatrudniał 38 pracowników socjalnych, z czego 3 wyłącznie do OB. 4

Wyjaśnienie PL: Nadmieniamy, że 2 pracowników socjalnych ds. OB ma wpisaną pracę metodą streetworkingu w zakres obowiązków służbowych (obok pozostałych obowiązków właściwych dla pracowników socjalnych). Precyzujemy również, że streetworkerzy, o których mowa w zasobach kadrowych AH Życie, nie są streetworkerami pracującymi z OB, tylko z dziećmi i młodzieżą w ramach „pedagogiki ulicy”.

c) Psychologów

Osoby

1/ brak danych dot. OB

Komentarz: Sprawozdanie nie zawiera informacji dot. zaangażowania psychologa wyłącznie do pracy z osobami bezdomnymi. Psycholog funkcjonował w MOPS oraz w ośrodku wsparcia na ul. Boh. Stl. udzielając 405 porad. d) Pedagogów

Osoby

Brak danych

Komentarz : Na podstawie innych dokumentów dostarczonych przez MOPS („Zasoby kadrowe Akcji Humanitarnej ŻYCIE” oraz „Zasoby kadrowe MOPS w Pile) wynika, że: 1. MOPS w Pile zatrudnia „pedagoga z 2,5 letnim stażem w pracy w OPS w tym 2 letni staż w pracy z bezdomnymi” 2. AH Życie dysponuje 1 pedagogiem ulicy (patrz komentarz do pkt b – ta sama osoba) e) Terapeutów

Osoby

Brak danych

Komentarz: Sprawozdanie nie wskazuje na zatrudnienie terapeutów. Z analizy dokumentu „Zasoby kadrowe MONAR” wynika, że organizacja ta zatrudnia 1 terapeutę na ¾ etatu. Brak informacji czy osoba ta funkcjonuje na rzecz osób bezdomnych 5. f) Innych

Osoby

2 radców prawnych/ brak danych dot. OB.

Komentarz: Z analizy innych dokumentów dostarczonych przez MOPS w Pile wynika, że jeden radca prawny udziela poradnictwa w ośrodku wsparcia przy ul. Boh. Stl. w Pile, który to ośrodek kieruje swoje działania również do osób bezdomnych. Ponadto z analizy dokumentu zasoby kadrowe MONAR wynika, że organizacja ta zatrudnia 1 specjalistę ds. uzależnień na ¾ etatu oraz ww terapeutę. Komentarz zbiorczy do części III pkt 1. Analiza dokumentów dostarczonych przez MOPS w Pile wskazuje na rozbieżne dane dotyczące liczby pracowników zaangażowanych do pracy na rzecz osób bezdomnych: 1. Sprawozdanie MPiPS 03 wskazuje, że w jednostkach pomocy społecznej zatrudnionych jest 35 pracowników socjalnych, w tym brak danych dot. OB. 2. Dokument „Zasoby kadrowe MOPS w Pile”6 wskazuje, że: „liczba pracowników socjalnych ogółem wynosi 37 (w tym 1 w DDP) (...) ponadto 3 pracowników zajmuje się wyłącznie bezdomnością. W skład zespołu ds. bezdomności wchodzi 4 pracowników socjalnych. W skład zespołu wchodzą: 5

Wyjaśnienie PL: Terapeuta zatrudniony w MARKOT funkcjonuje wyłącznie na rzecz osób bezdomnych. Wyjaśnienie PL: Dokument „Zasoby kadrowe MOPS w Pile” faktycznie zawiera błędy i nieścisłości, które wyjaśniamy: 1.wymienione w dokumencie osoby: socjolog z 5 letnim stażem pracy w OPS, w tym 3 letni staż pacy z osobami bezdomnymi oraz pedagog z 2,5 letnim stażem pracy w OPS w tym 2 letni staż pracy z osobami bezdomnymi, to pracownicy socjalni ds. OB pracujący w terenie, a dyplomowany pracownik socjalny z 33 letnim stażem pracy w pomocy społecznej w tym 7 miesięczny z bezdomnymi, to pracownik socjalny zajmujący się osobami bezdomnymi w OW.(Ośrodku Wsparcia) 2.W MOPS w Pile w ramach Działu Pomocy Środowiskowej funkcjonują złożone z pracowników socjalnych NIEFORMALNE zespoły ds. określonych problemów. Jednym z nich jest działający od 2005 r. zespół ds. bezdomności, o którym mowa w powyższym tekście. Nie należy utożsamiać go z pracownikami pracującymi wyłącznie z OB. Skupia on 5 pracowników socjalnych. W jego skład poza trzema wymienionymi wyżej pracownikami zajmującymi się wyłącznie OB wchodzą jeszcze dwaj rejonowi pracownicy socjalni: politolog, 2 letni staż pracy w OPS, w przeszłości koordynator projektów społecznych i dyplomowany pracownik socjalny, 25 lat stażu pracy w pomocy społecznej. Do zadań zespołu należy m.in. aktualizowanie wiedzy na temat obowiązujących przepisów mogących mieć związek z bezdomnością, aktualizowanie wiedzy na temat problemu bezdomności na terenie Piły, współpraca z innymi instytucjami w zakresie diagnozowania i rozwiązywania problemu bezdomności. 6

- socjolog (...) - pedagog (...) - dyplomowany pracownik socjalny z 33 letnim stażem pracy w pomocy społecznej, w tym 7 miesięcznym z bezdomnymi” Ten sam dokument wskazuje, że: „W MOPS od 2005 roku działa zespół ds. bezdomności zatrudniający 5 pracowników. W skład jego poza ww. wchodzą jeszcze dwaj rejonowi pracownicy socjalni: - politolog - dyplomowany pracownik socjalny, 25 lat stażu w pomocy społecznej. 3. Dokument „Zasoby kadrowe AH ŻYCIE” wskazują na zaangażowanie: „ - pracownika socjalny, (...), posiadający wieloletnie doświadczenie w pracy z bezdomnymi, uzależnionymi. - streetworker, (...). - 1 wolontariusz - Streetworker z 5 letnim doświadczeniem, (...) - pedagoga ulicy – (...), posiadający wieloletnie doświadczenie w pracy w środowisku, prowadzący Punkt konsultacyjny dla osób uzależnionych przez okres 5 lat. - wieloletni wolontariusz Akcji - 2 wolontariusze pracujący na ulicach jako coach (...) - Prezes Stowarzyszenia Teen Challenge Polska – doradca merytoryczny Lider Coffee House Polska - doradca merytoryczny i trener pracy w terenie” 4. Dokument „Zasoby kadrowe MONAR” wskazuje na zaangażowanie: - terapeuty na ¾ etatu - specjalisty ds. uzależnień na ¾ etatu - 2 pracowników socjalnych – łącznie na dwa pełne etatu - 6 innych pracowników (kierownik ośrodka, księgowa, kucharz, pracownicy adm. itp) 2.

WYSOKOŚĆ ŚRODKÓW PRZEZNACZONYCH NA WSPARCIE OSÓB BEZDOMNYCH, W TYM NA: a) Zasiłki okresowe.

Kwota

Brak danych dot. OB.

Komentarz: W sprawozdaniu MOPS łączna kwota przeznaczona na zasiłki okresowe (bez wyszczególnienia kwoty na OB.): 2.032.711,49 PLN W sprawozdaniu MPiPS 03 łączna kwota przeznaczona na zasiłki okresowe (bez wyszczególnienia kwoty na OB.): 2.028.308,00 PLN b) schronienie

Kwota

13.186,00*

Komentarz: *Powyższa kwota dotyczy osób bezdomnych i nie uwzględnia środków przekazanych dla Pilskiego Centrum Pomocy Bliźniemu MARKOT W sprawozdaniu MPiPS 03 łączna kwota przeznaczona na schronienie: 378.082,00 PLN (bez wskazania danych dot. OB.) c) Posiłki

Kwota

Brak danych dot. OB.

Komentarz: W sprawozdaniu MOPS łączna kwota przeznaczona na posiłki – w sprawozdaniu „dożywianie” (bez wyszczególnienia kwoty na OB.): 2.377.314,50 PLN – kwota ta dotyczy również dzieci w szkołach. Kwota dotyczy programu „Pomoc Państwa w zakresie dożywiania” i na powyższą kwotę składa się dotacja celowa (1.4242.754 PLN) oraz ze środki własne gminy (954.040 PLN) W sprawozdaniu MPiPS łączna kwota przeznaczona na posiłki (bez wyszczególnienia kwoty na OB.): 745.941,00 d) Żywność z Programu Pomocy Żywnościowej Unii Europejskiej

Kwota

Brak danych/ Brak danych dot. OB.

e) Ubranie w formie pomocy rzeczowej

Kwota

Brak danych/ Brak danych dot. OB.

Komentarz: Z danych zawartych w sprawozdaniu MPiPS wynika, że kwota przeznaczona na ubranie w formie rzeczowej wyniosła 0 (zero) PLN. f) Zasiłki na świadczenia zdrowotne

Kwota

Brak danych dot. OB.

Komentarz: Z danych zawartych w sprawozdaniu MOPS wynika, że łączna kwota przeznaczona na zasiłki na świadczenia zdrowotne wyniosła: 57.788,89 PLN (bez wyszczególnienia kwoty na OB.) Z danych zawartych w sprawozdaniu MPiPS 03 wynika, że łączna kwota przeznaczona na zasiłki na świadczenia zdrowotne wyniosła: 0,00 (zero) PLN, w tym dla osób bezdomnych 0,00 PLN (zero). g) Bilet kredytowany

Kwota

Brak danych dot. OB.

Komentarz: Z danych zawartych w sprawozdaniu MOPS wynika, że łączna kwota przeznaczona na bilety kredytowe wyniosła: 1.521,00 PLN (bez wyszczególnienia kwoty na OB.) W danych zawartych w sprawozdaniu MPiPS 03wynika, że łączna kwota przeznaczona na bilety kredytowe wyniosła: 1.608,00 PLN (bez wyszczególnienia kwoty na OB.) h) Sprawienie pogrzebu

Kwota

Brak danych dot. OB.

Komentarz: Z danych zawartych w sprawozdaniu MOPS wynika, że łączna kwota przeznaczona na sprawienie pogrzebu wyniosła: 12.991,91PLN (bez wyszczególnienia kwoty na OB.) W danych zawartych w sprawozdaniu MPiPS 03 wynika, że łączna kwota na sprawienie pogrzebu wyniosła: 12.992,00 PLN PLN (w tym dla OB.: 7.098,00) PO RAZ PIERWSZY KWOTY WSKAZANE W SPRAWOZDANIU MOPS DLA RADY GMINY ORAZ SPRAWOZDANIU MOPS W RAMACH MPiPS 03 SĄ ZBIEŻNE UWZGLĘDNIAJĄC FAKT, ZE KWOTY ZOSTAŁY ZAOKRĄGLONE i) Zasiłki celowe

Kwota

Brak danych dot. OB.

Komentarz: W danych zawartych w sprawozdaniu MOPS wynika, że łączna kwota przeznaczona na zasiłki celowe: - zasiłki celowe, celowe zwrotne, losowe 289.711,24 (bez wyszczególnienia kwoty na OB.) - zasiłki celowe specjalne 101.839,47 (bez wyszczególnienia kwoty na OB.) Łączna kwota: 391.550,70 (bez wyszczególnienia kwoty na OB.) W danych zawartych w sprawozdaniu MPiPS 03 wynika, że łączna kwota na zasiłki celowe to: Zasiłki celowe i w naturze: 2.967.395,00 (bez wyszczególnienia kwoty na OB.) W tym zasiłki specjalne celowe: 326454,00 (bez wyszczególnienia kwoty na OB.) j) Zasiłki celowe w naturze np. odzież, obuwie

Kwota

Brak danych dot. OB.

Komentarz: W danych zawartych w sprawozdaniu MOPS wynika, że łączna kwota przeznaczona na zasiłki celowe w naturze: - zasiłki celowe, celowe zwrotne, losowe 289.711,24 (bez wyszczególnienia kwoty na OB.) - zasiłki celowe specjalne 101.839,47 (bez wyszczególnienia kwoty na OB.) Łączna kwota: 391.550,70 (bez wyszczególnienia kwoty na OB.) Z danych zawartych w sprawozdaniu MPiPS 03 wynika, że łączna kwota na zasiłki celowe w naturze to: Zasiłki celowe i w naturze: 2.967.395,00 (bez wyszczególnienia kwoty na OB.) W tym zasiłki specjalne celowe: 326.454,00 (bez wyszczególnienia kwoty na OB.) k) Interwencja kryzysowa

Kwota

Brak danych/ Brak danych dot. OB.

Komentarz: Z danych zawartych w sprawozdaniu MPiPS 03 wynika, ze z działań w ramach interwencji kryzysowej

skorzystało 2 rodziny (6 osób w rodzinie) (bez wyszczególnienia kwoty na OB.) l) Skierowanie do DPS

Kwota

Brak danych dot. OB.

Komentarz: W danych zawartych w sprawozdaniu MOPS wynika, że łączna kwota przeznaczona na pobyt osób w DPS ze środków gminy wyniosła 1.250.109,34 (bez wyszczególnienia kwoty na OB.). Kwota ta nie uwzględnia odpłatności wnoszonych przez uczestników i ich rodziny. W danych zawartych w sprawozdaniu MPiPS 03 wynika, że łączna kwota na pobyt osób w DPS to: 1.158.668,00 PLN m) Inne

Kwota

Brak danych dot. OB.

Komentarz: MOPS wydatkował środki na inne działania z zakresu szeroko rozumianej pomocy społecznej, brak jednak danych dotyczących udziału w tej pomocy osób bezdomnych. 3.

LICZBĘ OSÓB BEZDOMNYCH KORZYSTAJĄCYCH Z POSZCZEGÓLNYCH FORM ŚWIADCZEŃ: a) Zasiłki okresowe

Liczba B

1.184/ Brak danych dot. OB.

Komentarz: Powyższe dane zbieżne ze sprawozdaniem MPiPS 03 (bez wyszczególnienia liczby OB.). b) schronienie

Liczba B

128 OB.

Komentarz: Powyższe dane zbieżne ze sprawozdaniem MPiPS 03. Wydano 110 decyzji dla 128 osób w rodzinach. c) posiłki

Liczba B

5.372/ Brak danych dot. OB.

Komentarz: W danych zawartych w sprawozdaniu MOPS wynika, że łączna liczba osób korzystająca z posiłków to : 5372 (bez wyszczególnienia liczby OB.). W danych zawartych w sprawozdaniu MPiPS 03 wynika, że łączna liczba osób korzystająca z posiłków to: 2896 d) Żywność z Programu Pomocy Żywnościowej Unii Europejskiej e) Ubranie

Liczba B

Brak danych/ brak danych dot. OB.

Liczba B

Brak danych/ brak danych dot. OB.

Liczba B

188/ brak danych dot. OB.

Komentarz do pkt d i e: Dane zbieżne ze sprawozdaniem MPiPS 03 f) Zasiłki na świadczenia zdrowotne

Komentarz: W danych zawartych w sprawozdaniu MOPS wynika, że łączna liczba osób korzystająca z zasiłków na świadczenia ( w sprawozdaniu „ubezpieczenie”) zdrowotne to : 188 (bez wyszczególnienia OB.). W danych zawartych w sprawozdaniu MPiPS 03 wynika, że łączna liczba osób korzystająca zasiłków na świadczenia zdrowotne to: 0 (zero) g) Bilet kredytowany

Liczba B

Brak danych/ brak danych dot. OB.

Komentarz: W danych zawartych w sprawozdaniu MOPS nie wynika, że łączna liczba osób korzystająca z biletu kredytowego podano jedynie kwotę (bez wyszczególnienia OB.). W danych zawartych w sprawozdaniu MPiPS 03 wynika, że łączna liczba osób korzystająca biletu

kredytowego to: 61 osób w rodzinach (45 decyzji). h) Sprawienie pogrzebu

Liczba B

Brak danych/ brak danych dot. OB.

Komentarz: W danych zawartych w sprawozdaniu MOPS nie wynika, że łączna liczba osób którym sprawiono pogrzeb, podano jedynie kwotę (bez wyszczególnienia OB.). W danych zawartych w sprawozdaniu MPiPS 03 wynika, że łączna liczba osób którym sprawiono pogrzeb to 4 osoby, w tym dwie osoby bezdomne. i) Zasiłki celowe

Liczba B

Brak danych/ brak danych dot. OB.

j) Zasiłki celowe w naturze np. odzież, obuwie

Liczba B

Brak danych/ brak danych dot. OB.

Komentarz: W danych zawartych w sprawozdaniu MOPS nie wynika, że łączna liczba osób którym przyznano zasiłki celowe , podano jedynie kwotę (bez wyszczególnienia OB.). W danych zawartych w sprawozdaniu MPiPS 03 wynika, że łączna liczba osób którym przyznano zasiłki celowe i w naturze łącznie to 2.147, w tym zasiłki celowe specjalne 496 osób k) Interwencja kryzysowa

Liczba B

Brak danych/ brak danych dot. OB.

Komentarz: Z danych zawartych w sprawozdaniu MPIPS wynika, że łączna liczba osób którym udzielono pomocy w ramach interwencji kryzysowej to: 6 osób w rodzinach (bez wyszczególnienia OB). l) Skierowanie do DPS

Liczba B

Brak danych dot. OB.

Komentarz: Z danych zawartych w sprawozdaniu MOPS wynika, że (bez wyszczególnienia OB.): „Według stanu na 1 stycznia 2010r. w domach pomocy społecznej przebywało 57 pensjonariuszy (...). W okresie od stycznia do grudnia 2010 roku, na podstawie skierowania z Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Pile, do domu pomocy społecznej trafiło kolejne 18 osób. W analizowanym okresie 14 osób przebywających w domu pomocy zmarło a 2 osoby opuściły placówkę na własną prośbę. Na 31 grudnia 2010 w domach pomocy społecznej przebywało łącznie 59 osób” Z danych zawartych w sprawozdaniu MPiPS 03 wynika, że wydano 73 decyzje w sprawie odpłatności gminy za pobyt w DPS dla 90 osób7. m) Poradnictwo

Liczba B

Brak danych dot. OB.

Komentarz: W danych zawartych w sprawozdaniu MOPS wynika, że łączna liczba osób korzystających z poradnictwa (bez wyszczególnienia OB.): - 339 rodzin liczących 1016 osób – udzielono 658 porad, w tym 253 prawne i 405 psychologicznych, W danych zawartych w sprawozdaniu MPiPS 03 wynika, że łączna liczba osób liczba osób korzystających z poradnictwa specjalistycznego (bez wyszczególnienia OB.): - 339 rodzin liczących 1016 osób DANE ZBIEŻNE W OBU DOKUMENTACH n) Uczestniczący w zajęciach Centrum Interwencji Kryzysowej

Liczba B

Brak danych/ brak danych dot. OB.

Komentarz: 7

Wyjaśnienie PL: Decyzja kierująca do DPS wydawana jest jednorazowo. Czymś zupełnie innym jest decyzja w sprawie odpłatności za DPS, która wydawana jest każdorazowo w wypadku, kiedy dochód osoby ulega zmianie o więcej niż 10 % (np. przy rewaloryzacjach rent i emerytur) lub w wypadku, kiedy zmienia się koszt pobytu w danym DPS.

Z analizy dostarczonych dokumentów wynika, ze w Pile nie funkcjonuje Centrum Interwencji Kryzysowej, są jednak prowadzone działania z zakresu interwencji kryzysowej. W danych zawartych w sprawozdaniu MPiPS 03 wynika, że łączna liczba osób liczba osób korzystających z interwencji kryzysowej (bez wyszczególnienia OB.): 6 osób o) Członkowie spółdzielni socjalnych

Liczba B

Brak danych/ brak danych dot. OB.

p) Inne

Liczba B

Brak danych/ brak danych dot. OB.

Komentarz: MOPS w Pile realizuje szereg innych działań z zakresu szeroko rozumianej pomocy społecznej, brak jednak danych dotyczących udziału w tej pomocy osób bezdomnych. BEZDOMNI KORZYSTAJĄCY Z FORM AKTYWIZACJI ZAWODOWEJ

4. a) Staż

Liczba B

Brak danych/ brak danych dot. OB.

b) Prace interwencyjne

Liczba B

Brak danych/ brak danych dot. OB.

c) Roboty publiczne

Liczba B

Brak danych/ brak danych dot. OB.

d) Szkolenia

Liczba B

Brak danych/ brak danych dot. OB.

e) Prace społecznie użyteczne

Liczba B

14 osób. /brak danych dot. OB.

e) Inne, jakie?

Liczba B

Brak danych/ brak danych dot. OB.

Komentarz łączny do pkt a-e: Z danych zawartych w sprawozdaniu MOPS wynika, że: 1. Na podstawie porozumienia pomiędzy Miejskim Ośrodkiem Pomocy Społecznej w Pile a Powiatowym Urzędem Pracy w Pile, ustalono zasady współpracy w zakresie upowszechniania ofert pracy, informacji o usługach poradnictwa zawodowego, szkoleniach, przygotowaniu zawodowym dorosłych, stażach, organizacji robót publicznych oraz zatrudnienia socjalnego, a także zasad współpracy w zakresie realizacji projektów współfinansowanych z Europejskiego Funduszu Społecznego. W roku 2010 PUP w Pile, na wniosek MOPS, skierował 5 bezrobotnych do uczestnictwa w kontrakcie socjalnym. 2. we współpracy z Wojewódzkim Urzędem Pracy w Pile odbyło się 30 dyżurów. Porady udzielono 107 osobom. MOPS uzupełnił dane, wskazując następujące wielkości: staż – 1 osoba bezdomna (OB.); prace interwencyjne – 5 OB; szkolenia – 4 OB.; prace społecznie użyteczne – 1 OB. 5. 6.

CHARAKTERYSTYKA PLACÓWEK DLA BEZDOMNYCH Z PODZIAŁEM NA KATEGORIE- ogrzewalnia, noclegownia, schronisko itd. Liczba miejsc w tych placówkach: a) Statutowa

Liczba miejsc

Całodobowy Ośrodek Wsparcia MOPS, ul. Boh. Stl. 23 – 36 miejsc noclegowych w 27 pokojach, 7 miejsc to rezerwa na wypadek sytuacji interwencji kryzysowej Dom Dla Matek Samotnie Wychowujących Dzieci , Kobiet Bezdomnych

I Niepełnosprawnych, 64-920 Piła, Ul. Długosza 33 prowadzony przez MONAR MARKOT – 80 miejsc* Noclegownia Dla Osób Bezdomnych I Najuboższych 64-920 Piła Ul. Poligonowa prowadzony przez MONAR MARKOT w trakcie adaptacji, obecnie przebywa tam 18osób, po adaptacji budynku zostanie utworzone 48 miejsc noclegowych* Komentarz: *Brak danych w sprawozdaniu MOPS, dane pochodzą z dokumentu: Zasoby infrastrukturalne MONAR MARKOT w Pile Ponadto z ww. dokumentu wynika, ze Dom Dla Mężczyzn z Problemem Alkoholowym 64-920 Piła al. Niepodległości 135 - liczba miejsc noclegowych –30 b) Maksymalna – interwencyjna np. w okresie ekstremalnych warunków pogodowych

Liczba miejsc

Brak danych Dom Dla Matek Samotnie Wychowujących Dzieci , Kobiet Bezdomnych i Niepełnosprawnych, 64-920 Piła, Ul. Długosza 33 prowadzony przez MONAR MARKOT – do 125 miejsc w okresie zimowym* Noclegownia Dla Osób Bezdomnych I Najuboższych 64-920 Piła Ul. Poligonowa prowadzony przez MONAR MARKOT w trakcie adaptacji, obecnie przebywa tam 18osób, po adaptacji budynku zostanie utworzone 48 miejsc noclegowych*

Komentarz: Brak danych w sprawozdaniu MOPS, dane pochodzą z dokumentu: Zasoby infrastrukturalne MONARMARKOT w Pile Ponadto z ww. dokumentu wynika, ze Dom Dla Mężczyzn z Problemem Alkoholowym 64-920 Piła al. Niepodległości 135 - liczba miejsc noclegowych –30 7.

Wysokość środków przeznaczonych na utrzymanie placówek dla

Kwota

Brak danych

bezdomnych przez gminę.

Dom Dla Matek Samotnie Wychowujacych Dzieci , Kobiet Bezdomnych i Niepełnosprawnych, 64-920 Piła, Ul. Długosza 33 prowadzony przez MONAR MARKOT – brak danych Noclegownia Dla Osób Bezdomnych I Najuboższych 64-920 Piła Ul. Poligonowa prowadzony przez MONAR MARKOT – brak danych

Komentarz: Z analizy sprawozdania MOPS dla Rady Gminy oraz Sprawozdanie Prezydenta Miasta Piły z realizacji programu współpracy organizacji pozarządowych z samorządem miasta Piły w 2010 roku wynika, że łączna kwota przekazana Pilskiemu Centrum Pomocy Bliźniemu MONAR MARKOT wyniosła 298.118,40 zł. Ponadto w Sprawozdaniu MOPS wskazano: W 2010 roku, zgodnie z podpisanymi umowami, organizacjom przyznano dotacje na realizację zadań z zakresu pomocy społecznej na łączną kwotę 754.086,00 zł. Przekazano kwotę 637.484,40 zł (w przypadku zadania „Schronienie dla osób bezdomnych z terenu miasta Piły” zleconego Pilskiemu Centrum Pomocy Bliźniemu Monar-Markot, nie przekazano środków w wysokości 116.601,60 w związku z miesięcznym rozliczaniem zrealizowanej części zadania od którego uzależniona była kolejna przekazana transza). W trakcie roku zwrócono niewykorzystane środki w wysokości 1.708,25 zł dotyczące dotacji rozliczonych w 2010 r. 8.

Liczba bezdomnych zatrudnionych w ramach prac społecznie użytecznych

Liczba B

Brak danych

Liczba bezdomnych biorących udział w szkoleniach i innych Liczba B formach aktywizacji społecznej i zawodowej w ramach projektów:

Brak danych

a) Systemowych

Liczba B

Brak danych

b) Konkursowych

Liczba B

Brak danych

10. Ustalenie, czy istnieje procedura postępowania z bezdomnymi?

Tak/Nie

Brak danych

11. Ustalenie czy istnieje umowa zlecająca lub powierzająca zadanie w zakresie wspierania osób bezdomnych podmiotom niepublicznym?

Tak/Nie

Tak

Lista instytucji

1. Akacja Humanitarna ŻYCIE 2. Pilskie Centrum Pomocy Bliźniemu MONAR-MARKOT

12.

Jakie są instytucje/organizacje uczestniczące w jego realizacji?

Tab. Nr 3. Zestawienie działań KPP w Pile w stosunku do osób bezdomnych Lp. Nazwa dokumentu Jednostka analizy Rodzaj wsparcia

Dane za rok 2010

SPRAWOZDAWCZOŚĆ POLICJI DOTYCZĄCA OSÓB BEZDOMNYCH W DANYM ROKU.

V. 1.

Dane z Protokołu Doprowadzenia do Wytrzeźwienia. Liczba bezdomnych umieszczonych w ośrodkach uzależnień/izbach wytrzeźwień

Liczba B

Z KSIĄŻKI PRZEBIEGU SŁUŻBY: a) Liczba bezdomnych umieszczonych w oddziałach psychosomatycznych

Liczba B

Brak danych

b) Liczba bezdomnych umieszczonych w placówkach dla bezdomnych

Liczba B

Brak danych

Liczba B

Brak danych

Liczba B

Brak danych

c) Liczba interwencji związanych z przemocą wobec bezdomnych d) Liczba interwencji związanych z przemocą/zakłócaniem porządku przez bezdomnych

e) Ustalenie, czy organy posiadają wiedzę o miejscach przebywania Tak/Nie bezdomnych, tzw. mapa bezdomności

Brak danych

f) Liczba bezdomnych, którzy zmarli z powodu wychłodzenia organizmu

Liczba B

Komentarz: W informacji uzyskanych w KPP Policji w Pile: „Z prowadzonej statystyki nie jesteśmy w stanie wyodrębnić danych odnośnie: - bezdomnych umieszczonych w oddziałach psychosomatycznych, - bezdomnych umieszczonych w placówkach dla bezdomnych (również Markot nie prowadzi ewidencji czy dana osoba została dowieziona przez funkcjonariuszy Policji), - liczby interwencji związanych z przemocą wobec bezdomnych, - liczby interwencji związanych z przemocą/zakłóceniem porządku przez bezdomnych (takie interwencje się zdarzają, ale są sporadyczne)” Tab. Nr 4. Zestawienie działań Straży Miejskiej w Pile w stosunku do osób bezdomnych Lp. Nazwa dokumentu Jednostka Dane za rok analizy Rodzaj wsparcia 2010 V.

SPRAWOZDAWCZOŚĆ STRAŻY MIEJSKIEJ DOTYCZĄCA OSÓB BEZDOMNYCH W DANYM ROKU. 1.

Dane z Protokołu Doprowadzenia do Wytrzeźwienia. Liczba bezdomnych umieszczonych w ośrodkach uzależnień/izbach wytrzeźwień

Liczba B

Z KSIĄŻKI PRZEBIEGU SŁUŻBY: a) Liczba bezdomnych umieszczonych w oddziałach psychosomatycznych

Liczba B

Brak danych

b) Liczba bezdomnych umieszczonych w placówkach dla bezdomnych

Liczba B

Brak danych

Liczba B

Brak danych u

c) Liczba interwencji związanych z przemocą wobec bezdomnych d) Liczba interwencji związanych z przemocą/zakłócaniem porządku przez bezdomnych

e) Ustalenie, czy organy posiadają wiedzę o miejscach przebywania Tak/Nie bezdomnych, tzw. mapa bezdomności? f) Liczba bezdomnych, którzy zmarli z powodu wychłodzenia

Liczba B

Brak danych Brak danych

organizmu

Informacja przekazana przez Straż Miejską w Pile

Tab. Nr 5. Zestawienie informacji dotyczących problematyki bezdomności w Statucie Miasta Piła VI. DOKUMENTY ORGANIZACYJNE GMINY – STATUT 1.

Czy dokumentach poruszona jest sprawa bezdomności?

Tak/Nie

Nie

Czy wyznaczono jednostkę odpowiedzialną za sprawy bezdomności?

Tak/Nie

Nie

Czy w gminie wyznaczono osobę odpowiedzialną za nadzór organizacji wsparcia osób bezdomnych?

Tak/Nie

Nie

Kto w gminie ma uprawnienia do zawierania umów z organizacjami?

Osoba/inst Brak danych w ytucja statucie

Komentarz: Na podstawie przepisów prawa powszechnie obowiązujących należy przyjąć, że organem uprawnionym do zawierania umów w imieniu Miasta Piła jest Prezydent Miasta (z kontrasygnatą skarbnika) W wypadku zadań zlecanych przez MOPS właściwym organem jest Kierownik MOPS. 5.

Inne

Tab. Nr 6. Zestaw. informacji dotyczących problematyki bezdomności w Regulaminie Organizacyjnym Urzędu Miasta Piła Lp.

Nazwa dokumentu Rodzaj wsparcia

Jednostka analizy

Dane za rok 2010

DOKUMENTY ORGANIZACYJNE GMINY – REGULAMIN ORGANIZACYJNY

VII. 1.

Czy dokumentach poruszona jest sprawa bezdomności?

Tak/Nie

Nie

Czy wyznaczono jednostkę odpowiedzialną za sprawy bezdomności?

Tak/Nie

Nie

Czy w gminie wyznaczono osobę odpowiedzialną za nadzór organizacji wsparcia osób bezdomnych?

Tak/Nie

Nie

Kto w gminie ma uprawnienia do zawierania umów z organizacjami?

Osoba/inst Brak danych ytucja

Inne

Tab. Nr 7 Zestaw. informacji dotyczących problematyki bezdomności w dokumentach organizacyjnych MOPS Miasta Piła Lp.

Nazwa dokumentu Rodzaj wsparcia

Jednostka analizy

Dane za rok 2010

DOKUMENTY ORGANIZACYJNE OPS –STATUT, REGULAMIN ORGANIZACYJNY

VIII. 1.

Czy w dokumentach poruszona jest sprawa bezdomności?

Tak/Nie

Tak

Czy wyznaczono komórkę odpowiedzialną za sprawy bezdomności?

Tak/Nie

Nie

Komentarz: Za sprawy bezdomności odpowiada Dział Pomocy Środowiskowej, który jednakże odpowiada za realizację również innych zadań. 3.

Czy w OPS wyznaczono osobę/y odpowiedzialne za wsparcie osób bezdomnych?

Tak/Nie l. osób

Brak danych

Komentarz: W regulaminie organizacyjnym, statucie MOPS oraz schemacie organizacyjnym brak jest informacji o osobach odpowiedzialnych za wsparcie osób bezdomnych. Na podstawie informacji zwartych w sprawozdaniu MOPS dla rady Gminy wynika, że w MOPS zatrudnionych jest 31 pracowników socjalnych ogółem w tym dwie 2 tylko dla wsparcia osób bezdomych oraz 1 w ośrodku wsparcia przy ul. Bohaterów Stalingradu. Dodatkowo Dokument „Zasoby kadrowe MOPS w Pile” wskazuje, że: „liczba pracowników socjalnych ogółem wynosi 37 (w tym 1 w DDP) (...) ponadto 3 pracowników zajmuje się wyłącznie bezdomnością. W skład zespołu ds. bezdomności wchodzi 4 pracowników socjalnych. W skład zespołu wchodzą: - socjolog (...) - pedagog (...) - dyplomowany pracownik socjalny z 33 letnim stażem pracy w pomocy społecznej, w tym 7 miesięcznym z bezdomnymi” Ten sam dokument wskazuje, że: „W MOPS od 2005 roku działa zespół ds. bezdomności zatrudniający 5 pracowników. W skałd jego poza ww. wchodzą jeszcze dwaj rejonowi pracownicy socjalni: - politolog - dyplomowany pracownik socjalny, 25 lat stażu w pomocy społecznej.

W dokumentach występują rozbieżności co do danych - Patrz komentarz do cz. III pkt 1 a 4.

Jakie są kwalifikacje osób zajmujących się sprawami bezdomności np Osoba/kwa Brak danych wykształcenie średnie, wyższe, specjalizacje? lifikacje

Komentarz: W regulaminie organizacyjnym, statucie MOPS oraz schemacie organizacyjnym brak jest informacji o osobach odpowiedzialnych za wsparcie osób bezdomnych. Dokument „Zasoby kadrowe MOPS w Pile” wskazuje, że: „Zatrudniając 37 pracowników socjalnych MOPS spełnia ustawowy standard zatrudnienia pracowników na tym stanowisku. Pracownicy socjalni działają w wyznaczonych rejonach, ponadto 3 pracowników zajmuje się wyłącznie pracą z bezdomnymi z tego: W skład zespołu ds bezdomności wchodzi 4 pracowników socjalnych. W skład zespołu wchodzą: – socjolog z 5 letnim stażem pracy w OPS w tym 3 letni staż pacy z bezdomnymi – pedagog z 2,5 letnim stażem pracy w OPS tym 2 letni staż pracy z bezdomnymi – dyplomowany pracownik socjalny z 33 letnim staży pracy w pomocy społecznej w tym 7 miesięczny z bezdomnymi. W MOPS od 2005 r działa zespół ds. bezdomności skupiający 5 pracowników. W jego skład poza ww. wchodzą jeszcze dwaj rejonowi pracownicy socjalni: – politolog, 2 letni staż pracy w OPS, koordynator projektów społecznych – dyplomowany pracownik socjalny, 25 lat stażu pracy w pomocy społecznej Ww osoby stale podnoszą swoje kwalifikacje poprzez udział w szkoleniach: - kontrakt socjalny - praca z trudnym klientem - mediacja - streetworking - aplikowanie i zarządzanie projektami EFS - praca metodą CAL 5.

Czy w OPS są zatrudnieni streetworkerzy?

Tak/Nie

Brak danych

W regulaminie organizacyjnym, statucie MOPS oraz schemacie organizacyjnym brak jest informacji o streetworkerach, jednakże na podstawie dokumentu Zasoby kadrowe MOPS w Pile wiadomo, że pracownicy socjalni wchodzący w skład zespołu ds. bezdomności „stale podnoszą swoje kwalifikacje poprzez udział w szkoleniach” m.in. z zakresu steetworkingu 6.

Czy w OPS opracowano procedury postępowania z bezdomnymi np. postępowanie z OB w okresie bardzo złych warunków atmosferycznych?

Tak/Nie

Brak danych

6a.

Wymienić rodzaj procedur i służby uczestniczące w ich realizacji

Rodzaj procedur, służby

j.w.

Czy pracownicy socjalni odbywali szkolenia z zakresu bezdomności?

Tak/Nie

Brak danych

W regulaminie organizacyjnym, statucie MOPS oraz schemacie organizacyjnym brak jest informacji o obytych przez pracowników szkoleniach. Z dokumentu Zasoby kadrowe MOPS w Pile wiadomo, że pracownicy socjalni wchodzący w skład zespołu ds. bezdomności „stale podnoszą swoje kwalifikacje poprzez udział w szkoleniach” - kontrakt socjalny - praca z trudnym klientem – mediacja – streetworking - aplikowanie i zarządzanie projektami EFS - praca metodą CAL

Tab. Nr 8. Zestaw.ienie informacji dotyczącej form wsparcia dla osób bezdomnych w projekcie systemowym MOPS Piła PROJEKTY SYSTEMOWE I KONKURSOWE PO KL I INNE. Wypełnić osobno dla każdego projektu, w którym uczestniczą osoby bezdomne. Podać nazwę projektu.

IX. 1.

Liczba bezdomnych objętych projektem :

Formy wsparcia:

Liczba B

a) Szkolenia

Liczba B

b) Doradztwo psychologiczne

Liczba B

c) Doradztwo zawodowe

Liczba B

d) Zatrudnienie socjalne

Liczba B

e) Inne, jakie?

Liczba B

a) Ukończenie kursu

Liczba B

b) Dyplomy – czeladnicze, kwalifikacyjne

Liczba B

c) Zatrudnienie

Liczba B

d) Zatrudnienie socjalne

Liczba B

e) Usamodzielnienie

Liczba B

f) Poprawa relacji społecznych, rodzinnych

Liczba B

Efekty projektu

Komentarz: Powyższe dane dotyczą wyłącznie projektu systemowego: TWOJA SZANSA. AKTYWIZACJA ZAWODOWA KLIENTÓW MOPS W PILE” realizowanego w ramach 7.1.1. POKL. Dane dotyczące innych projektów skierowanych do osób bezdomnych znajdują się w części d

b) metodologiczna oraz merytoryczna ocena diagnozy bezdomności: czy była realizowana, czy jest aktualna, czy była ponawiana (panelowa), w jakim zakresie (jak głęboko) dokonywano diagnozy, czy była wykorzystywana w dokumentach8 Na terenie Piły prowadzone są zestawienia danych dotyczący problematyki bezdomności, choć często zbiory tych danych zawierają dane wewnętrznie niespójne. W dokumentach na poziomie strategicznym z zakresu pomocy społecznej, nie znajdują się żadne informacje, które można by potraktować jako diagnozę problematyki bezdomności. Warto jednak zauważyć, że ww. dokumenty zawierają szereg danych, a także odniesień do problematyki bezdomności, nie można więc jednoznacznie uznać, że diagnoza nie została przeprowadzona. Zakres i sposób ujęcia danych nie pozwala jednak na uzyskanie pełnego 8

Diagnoza- rozumiana jako ustalenie aktualnego stanu danego zjawiska społecznego, określenie przyczyn jego występowania a także skutków, do jakich prowadzi występowanie tego zjawiska. Diagnoza winna zawierać dane ilościowe.

obrazu problematyki bezdomności w Pile z jednego dokumentu lub opracowania (typu diagnoza). Pozostałe dokumenty strategiczne lub programowe odnoszące się do problematyki bezdomności nie zawierają elementów diagnozy bezdomności, jednakże można w nich znaleźć dane ilościowe dotyczące tej problematyki. c) opisane działania mające rozwiązywać problem bezdomności Analiza dokumentacji oraz przedstawiona w powyższych punktach skrócona charakterystyka problemów społecznych i problemu bezdomności pozwala wysunąć wniosek, że na terenie Piły ukształtowano dość spójny system wsparcia opartego o współpracę samorządu z organizacjami pozarządowymi i w sposób pełny wykorzystujący potencjał NGO. Na podstawie analizy dokumentów zastanych należy stwierdzić, że na terenie Piły podejmowanych jest szereg działań nakierowanych na rozwiązywanie problematyki bezdomności. Działania te można podzielić na trzy rodzaje: działania prewencyjne i integracyjne, działania interwencyjne, działania systemowe Działania prewencyjne i integracyjne:  Działania profilaktyczne, informacyjno – edukacyjne  Organizowanie zajęć kompensacyjnych i socjoterapeutycznych  Pomoc finansowa i rzeczowa w ramach pomocy społecznej i zabezpieczenia społecznego  Poradnictwo specjalistyczne  Rozwój infrastruktury służącej realizacji działań z zakresu pomocy społecznej, w tym placówek wsparcia dziennego  Prowadzenie poradnictwa i wsparcia w sferze prowadzenia gospodarstwa domowego,  Działania o charakterze środowiskowym - współdziałanie ze społecznością lokalną. Działania interwencyjne:  Zapewnienie całodobowej opieki  Poradnictwo specjalistyczne  Pomoc rzeczowa i finansowa  Prowadzenie zajęć edukacyjnych, socjoterapeutycznych

 Funkcjonowanie 3 placówek dla osób bezdomnych Działania systemowe:  Kontynuacja i poszerzanie zakresu współpracy z organizacjami pozarządowymi, wolontariatem, grupami samopomocowymi,  Współpraca przy tworzeniu gminnego programu współpracy samorządu z organizacjami pozarządowymi  Udział w realizacji gminnego programu współpracy samorządu z organizacjami pozarządowymi, ze szczególnym uwzględnieniem problematyki bezdomności  Wspólna ocena realizacji zadań i rozwiązywanie pojawiających się problemów  Koordynowanie działań podmiotów działających w sferze polityki społecznej na rzecz osób, rodzin i społeczności wymagających wsparcia  Rozwój zasobów ludzkich i infrastruktury w instytucjach pomocy społecznej, w tym regularne szkolenia pracowników,  Zwiększanie zatrudnienia wykwalifikowanej kadry,  Regularne diagnozowanie potrzeb w zakresie usług opiekuńczych i innych form wsparcia  Tworzenie doraźnych i stałych zespołów na rzecz pomocy dla osób i rodzin z problemami,  Współpraca z instytucjami wspierającymi osoby i rodziny z różnego rodzaju problemami poprzez zwiększanie ilości i częstotliwości kontaktów, systematyczną wymianę informacji i usprawnienie jej przepływu, d) konkretne formy działań z osobami bezdomnymi Zawarte w ppkt c zestawienie działań mających rozwiązywać problem bezdomności zawiera blokowe ujęcie płaszczyzn oddziaływań, które w dużej mierze realizowane są w postaci konkretnych projektów lub w funkcjonujących na terenie Piły placówkach. Przykłady konkretnych form działań na rzecz osób bezdomnych: Prowadzenie przez Gminę Całodobowego Ośrodka Wsparcia z pokojami rotacyjnymi dla osób bezdomnych przy ul. Bohaterów Stalingradu, Prowadzenie przez MONAR–MARKOT dwóch placówek finansowanych ze środków gminy (przy ul. Długosza 33 – dom dla matek samotnie wychowujących dzieci, kobiet

bezdomnych i niepełnosprawnych oraz przy ul. Poligonowej – noclegowania dla osób bezdomnych i najuboższych), Prowadzenie przez Akcję Humanitarną ŻYCIE klubu prowadzącego poradnictwo i spotkania z osobami bezdomnymi, Prowadzenie streetworkingu oraz działań z zakresu pedagogiki ulicy przez kadrę Akcji Humanitarnej ŻYCIE, Prowadzenie przez MOPS projektu: „Wspieranie osób bezdomnych w wychodzeniu z bezdomności” we współpracy z MONAR- MARKOT, Prowadzenie przez MOPS projektu: „Zespoły działające w obszarze problemów dotyczących podstawowych grup społeczności lokalnej”, Prowadzenie przez MOPS projektu: „Ja Odyseusz. Wspieranie osób w wychodzeniu z bezdomności”, Realizacja przez MONAR-MARKOT projektów skierowanych do osób bezdomnych. Zestawienie projektów zawiera poniższa tabela. Tab. Nr 9. Zestawienie programów realizowanych przez MONAR MARKOT Nazwa realizowanego programu Indywidualny program wychodzenia z bezdomności Terapia indywidualna i grupowa dla osób z problemem alkoholowym Program edukacyjno korekcyjny dla sprawców przemocy

Źródło finansowania

Okres realizacji Od 01.01.2010 do 31.12.2010 Od 01.02.2010 do 31.12.2010 Od 01.07.2010 Do 31.11.2010

Urząd Miasta Piła, Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Pile Własne, Ośrodek Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Pile Ośrodek Interwencji Kryzysowej w Pile

Kwota przyznana na realizację 298,118,40 zł wraz z wyżywieniem i schronieniem 50 tys. zł wraz z wyżywieniem i schronieniem Program i środki rozliczane przez Ośrodek Interwencji Kryzysowej w Pile

e) finanse Tab. Nr 10. Dane finansowe dotyczące środków finansowych gminy na realizację zadań z zakresu pomocy społecznej Lp. Nazwa dokumentu Jednostka Dane za rok analizy Rodzaj wsparcia 2010 IV.

UCHWAŁY BUDŻETOWE. NALEŻY ZWRÓCIĆ UWAGĘ NA NASTĘPUJĄCE ELEMENTY BUDŻETU I W ROZMOWIE Z KIEROWNIKIEM WŁAŚCIWEJ JEDNOSTKI ORGANIZACYJNEJ POMOCY SPOŁECZNEJ USTALIĆ WYSOKOŚĆ ŚRODKÓW PRZEZNACZONYCH NA WSPARCIE OSÓB BEZDOMNYCH. 1.

Domy pomocy społecznej –Rozdz. 85202

Kwota

1.360.128

Składki na ubezpieczenie zdrowotne – 85213

Kwota

73.960

Zasiłki i pomoc w naturze – 85214

Kwota

3.001.292

Zasiłki stałe – 85216

Kwota

617.100

Pozostała działalność – 85295, z podziałem na:

Kwota

2.005.980

a) Udzielenie schronienia

Kwota

Brak danych

b) Dożywianie/posiłek

Kwota

Brak danych

Uchwały budżetowe jednostek samorządu terytorialnego w pozycjach dotyczących pomocy społecznej nie zawierają specyfikacji środków ze względu na rodzaj pomocy (bezdomność, bezrobocie, itp). Zawarte w tabeli kwoty dotyczą środków przeznaczonych na realizację zadań z zakresu pomocy społecznej w całości.

V. Postrzeganie bezdomności jako lokalnego problemu społecznego z perspektywy kluczowych informatorów (IDI) a) znaczenie (ranga) bezdomności wśród problemów społecznych gminy oraz stosunek do bezdomności przedstawicieli instytucji zajmujących się rozwiązywaniem problemów społecznych i lokalnych elit W świetle wypowiedzi osób kluczowych w Partnerstwie Lokalnym, bezdomność jest dużym problem, biorąc pod uwagę możliwości jego rozwiązania i oferowanie pomocy adekwatnej do potrzeb. Wpływa na to złożoność samego zjawiska. Pod względem ilościowym nie jest to (przynajmniej na ten moment) problem zauważalny – uważają badani. Innymi problemami w Pile są: dzieci ulicy (potencjalni bezdomni w przyszłości), eurosieroty, problem uzależnień – szczególnie uzależnień ukrywanych wśród kobiet. Bezdomność powstaje z różnych powodów i to powoduje też różne problemy w innych dziedzinach życia (...) Reasumując: w kwestii nakładów finansowych i ilościowych nie jest to wiodący problem, z naszego punktu widzenia. Jednak z sam problem jest trudny, złożony, wielopłaszczyznowy. Różne są powody bycia bezdomnym, różne możliwości pomocy oraz różne sposoby wychodzenia z bezdomności. [P01] Z punktu widzenia ilości osób bezdomnych objętych pomocą ze strony MOPS-u wydaje się, że problem jest nieduży. Sztandarowym problemem MOPS-u jest bezrobocie i niepełnosprawność (...) Osób bezdomnych objętych pomocą z naszej strony jest około 100 rodzin. (...) Niemniej jednak złożoność problematyki, z jaką borykają się bezdomni oraz kwestia pilnego załatwiania ich spraw, często wręcz o charakterze interwencyjnym sprawia, że pod tym względem – czyli złożoności problemu i szybkości działania – jest to problem znaczący. [P03]

Piła jest miastem, do którego często świadomie, migrują osoby bezdomne z różnych regionów kraju, ze względu na poziom i jakość usług oferowanych w ramach systemu wsparcia – uważają osoby badane. Osoby kluczowe obserwują tę sytuację zarówno w kontekście działalności placówek MOPS w Pile jak również z perspektywy schroniska prowadzonego przez MONAR-MARKOT. Patrzę z punku widzenia swojej pracy [i statystyk w tym miejscu pracy} – patrząc na ilość, to nie jest to duży problem i wydaje się on mniej ważny. Ale jest ważny – my od pewnego czasu pewne rzeczy sobie porządkowaliśmy i obliczaliśmy, i zbieraliśmy i chcemy to robić systematycznie – dlatego, że trend jest taki, że tych ludzi przybywa. Przybywa bezdomnych Pilan, ale Piła „zasysa” również problemy okolicy. Ktoś w swojej gminie ma problemy, tam np. nie ma schroniska, no i taka osoba pojawia się w Pile. Latem jest praca sezonowa, zimą jest schronisko. [P01] Niewątpliwie problem jest, od momentu, gdy uruchomiliśmy ośrodek na Bohaterów Stalingradu, to problem stał się zauważalny. Widzę to też po sobie – ja też mam w tej chwili coraz więcej pracy. [P02] W Pile nie powinno być problemu z ludźmi bezdomnymi na ulicach, bo oni mają gdzie się schronić i mają pomoc dookoła od wszystkich, nie tylko od Markotu. Markot pełni jakieś funkcje dodatkowe (...) ale jest mnóstwo innych instytucji pomagających. [P05]

b) ocena skali zjawiska bezdomności w gminie zdaniem respondentów (także w ujęciu dynamicznym) Choć skala wydaje się nieduża, to jednak czas, jaki muszą poświęcić i wysiłek, jaki muszą włożyć pracownicy socjalni, by pomóc każdej osobie bezdomnej, jest ogromny. Z tego względu nie da się tego problemu bagatelizować, ani go nie zauważać. Jak wskazują sami badani, w sytuacji, gdy jest jakiś problem do załatwienia i dotyczy osoby bezdomnej, to ten problem staje się najważniejszy, do załatwienia „tu i teraz”, a wszelkie inne sprawy w danym momencie, dla pracownika socjalnego muszą zejść na dalszy plan. Bezdomność - jak argumentują respondenci - jest to problem ważny, ponieważ brak pomysłu na odpowiednią pomoc osobom bezdomnym wymusza generowanie po jakimś czasie i tak niemałych wydatków oraz przyczynia się do powstawania większych problemów w środowisku samych osób bezdomnych, jak również całej społeczności lokalnej.

Niby finansowo i ilościowo nie jest to jeszcze najdroższy problem, są może takie, które kosztują więcej. Ale jeżeli chodzi o złożoność tego problemu, to jest on ważny, niepokojący i trudny. [P01] Z wypowiedzi osób kluczowych wynika, że w ciągu ostatnich 4-5 lat liczba osób bezdomnych wzrosła z 30 do 90. Przyczyny tego mogą być następujące: eksmisje, napływ bezdomnych z innych gmin – związane jest z niezłymi warunkami lokalowymi, jakie oferuje bezdomnym miasto Piła (m.in. schronisko MONARMARKOT, ośrodek MOPS u przy ul. Bohaterów Stalingradu). Opisaną sytuację oddaje dobrze wypowiedź jednej z osób badanych: Nasze dane byłyby niepełne, bowiem do Pilskiego Centrum udają się osoby z okolicznych gmin, które do nas bezpośrednio nie trafiają. Jest też grupa bezdomnych, która bezpośrednio tam się udaje, bo wie, że taka organizacja istnieje lub bezdomni są kierowani do Centrum przez instytucje z innych gmin, ponieważ wiedzą one o istnieniu Polskiego Centrum i o tym, że nie jest to instytucja zarezerwowana wyłącznie dla Pilan. Umknęłaby nam informacja o sporej grupie osób tam przebywających, a to też może być potencjalnie nasz klient (...). [P03] Bezdomnych w Pile jest obecnie więcej, niż kiedyś – uważają osoby badane. Związane jest to także ze wzrostem bezrobocia w samej Pile i niemożnością utrzymania własnego mieszkania. Wzrosła też świadomość samych osób bezdomnych, którzy doszli do wniosku, że bezdomności nie należy się wstydzić, że należy pokazać się/ujawnić się ponieważ są miejsca, w których można uzyskać pomoc. W liczbach to mogę powiedzieć, że ośrodek pomocy społecznej odnotowywał jednocyfrową liczbę osób, którym należała się pomoc – 5-8 osób. W tej chwili przepracowujemy 300 osób, a liczba interwencji jest jeszcze większa. Bezdomni są ruchomi – oni się pojawiają, znikają. W liczbach bezwzględnych liczba osób bezdomnych, którym pomagamy na stałe jest to kilkadziesiąt osób rocznie. [P01] Od kilku lat liczba bezdomnych wzrasta. Co roku liczba osób, którym udziela się pomocy z powodu bycia bezdomnym jest więcej – i ta liczba stale wzrasta. Wzrost ilości osób bezdomnych jest dość znaczna, jest to sprawa dynamiczna. [P03] Informacje na temat osób bezdomnych – liczby, płci, podziału na pełnoletnich i niepełnoletnich – uzyskiwane są przez MOPS z Pilskiego Centrum Pomocy Bliźniemu

MONAR-MARKOT, które prowadzi tamtejsze schronisko. Jak mówili badani, wiedza na temat tego, komu ewentualnie trzeba będzie pomóc, jest konieczna do sprawnego funkcjonowania MOPS-u i wypełniania przez instytucję zadań, jakie nakłada na nią obowiązek ustawodawczy. Również pracownicy socjalni, w ramach streetworkingu, gromadzą informacje o osobach, które mogą potrzebować pomocy – mają specjalne „mapy miejsc”, czyli obszary miasta, na których przebywają osoby bezdomne. Z owych map korzysta również policja, straż miejska itp. c) charakter bezdomności i dynamika zmian oraz najważniejsze potrzeby osób bezdomnych w gminie Bezdomność to zjawisko bardzo złożone – dotyka ludzi w różnym wieku, z różnych powodów i dlatego stworzenie spójnego obrazu osób bezdomnych jest zdaniem badanych niemożliwe, także ze względu na dużą dynamikę i przepływ ludzi. Kiedyś osoby bezdomne kojarzyły się z osobami schorowanymi, z alkoholikami, brudnymi itd. A dziś jest dużo osób młodych, które dopiero zaczynają start w życiu. Jest mnóstwo osób schorowanych, w wieku produkcyjnym, niezdolnych do wykonywania pracy. [P01] Bezdomność wydaje się być problemem wtórnym wszystkich wymienionych typu: uzależnienia, problemy zdrowotne, problemy w rodzinie, utrata pracy itp. [P03] Zauważalna jest korelacja typu: bezdomność – bezrobocie, uzależnienie, zaniedbania w zakresie zdrowia somatycznego, zaburzenia więzi rodzinnych. Z wypowiedzi osób badanych wynika, że bezdomność jest nie tylko efektem innych problemów społecznych (uzależnienia, bezrobocie itp.) ale również może powodować zagrożenie uzależnieniami i brakiem możliwości znalezienia zatrudnienia. Problemy uzależnienia czy bezrobocia wpływają też niewątpliwie na kondycję psychiczną [P03], tak w przypadku osób zagrożonych bezdomnością, jak i tych które już bezdomne. Jednym z podstawowych problemów są uzależnienia – należałoby zapewnić tym osobom możliwość terapii, do specjalistów. Kolejna sprawa – wsparcie psychologiczne – bez tego nie da się odbudować więzi rodzinnych, dojść do wniosku, gdzie tkwi problem, także w kwestii uzależnień ta pomoc psychologiczna jest bardzo ważna. Poradnictwo prawne jest istotne – nieuregulowane kredyty, alimenty, sprawy rozwodowe, przed którymi uciekają, a które można rozwiązać przy odpowiedniej pomocy. Kolejna rzecz – pomoc doraźna. Część osób nie jest w stanie dostosować się do rygorów panujących w ośrodku/schronisku. Dla takich osób wyjściem jest

noclegownia, ogrzewalnia, gdzie dostanie pomoc żywnościową, ubraniową, lekarstwa. [P03] Widać wzrost liczby bezdomnych na ulicach, na dworcach, przed marketami – związane jest to z rozwojem placówek w Pile, które zapewniają schronienie osobom bezdomnym. Paradoks tej sytuacji wynika z faktu, że osoby bezdomne migrujące na teren Piły ze względu na wysoką jakość wsparcia oferowanego przez instytucje i organizacje, pomimo znalezienia schronienia w placówkach, szukają dorywczego zatrudnienia, trudnią się zbieractwem, a niekiedy opuszczają czasowo schronisko, pozostając jednak na terenie miasta. MOPS zbiera dane statystyczne odnośnie osób bezdomnych i udostępnia te dane w razie potrzeby (policja, szpital itp.) Wśród bezdomnych przeważają mężczyźni – często rozwodnicy, wymeldowani, również po pobytach w zakładach karnych. Przekrój wiekowy jest różny: od osób bardzo młodych do osób w bardzo podeszłym wieku. Zwiększyła się też liczba osób bezdomnych w przedziale 18-24 lata z różnych przyczyn: są to wychowankowie placówek opiekuńczo-wychowawczych, osoby opuszczające rodziny zastępcze, osoby, które w wyniku konfliktu w rodzinie opuściły dom rodzinny. Jest w związku z tym wiele osób młodych, które nie radzą sobie, nie mogą po szkole znaleźć pracy, ich bagaż doświadczeń jest często przytłaczający. Młodzi ludzie, nieprzygotowani w placówce wychowawczej do samodzielnego życia, po osiągnięciu pełnoletniości często trafiają do schroniska dla osób bezdomnych. Dla zabezpieczenia schronienia osobom bezdomnym pochodzącym z Piły jeden budynek MARKOTU byłby wystarczający. Jednak osoby bezdomne szukające tej formy wsparcia migrują do Piły z całego powiatu (a nawet z dalszych regionów). Migracje te są charakterystyczne dla zjawiska bezdomności na terenie gminy i generują wzrost zapotrzebowania na miejsca w prowadzonych placówkach. W opinii kluczowych informatorów, dominującą grupą wśród osób bezdomnych są ludzie po 45 roku życia, zdecydowanie

częściej

mężczyźni,

często

już

niepełnosprawni

(niekiedy

niepełnosprawność jest przyczyną, a czasami skutkiem bezdomności). Bezdomnych kobiet jest zdecydowanie mniej. Jedna z interlokutorek sugeruje, że kobiety są bardziej zaradne. Poza tym kobiety z dziećmi, które pojawiają się w schronisku, są z tego schroniska możliwie szybko przenoszone, celem zapewnienia lepszych warunków do wychowania dzieci [P01]. Wiele osób bezdomnych traktuje pobyt w schronisku jako etap, w drodze do uzyskania „własnego” lokalu – czasami na zasadach preferencyjnych.

Jest też mnóstwo osób, które nie mogą znaleźć pracy, nie mają mieszkania i dla nich schronisko dla bezdomnych jest miejscem, ułatwiającym otrzymanie własnego kąta. [P01] Jeśli chodzi o potrzeby osób bezdomnych na terenie Partnerstwa Lokalnego, akcentowano potrzebę budowy noclegowni oraz łaźni – miejsce, gdzie mogliby się zatrzymać, umyć i przebrać. Jest to szczególnie istotne biorąc pod uwagę wzmiankowany wcześniej charakter bezdomności w Pile do której z innych regionów chętnie migrują osoby bezdomne. Dodatkowo pamiętać należy również o tym, że nie wszystkie osoby bezdomne chcą przebywać w schronisku. Osobom bezdomnym przebywającym na ulicy brakuje placówki, która miałaby mniejsze wymagania niż placówki typu schroniska, ośrodki – chodzi o to, że nawet w ekstremalnych warunkach ci ludzie wolą być na ulicy niż iść do schroniska. Powód – w schronisku nie mogą pić alkoholu. [P06] Niezbędna jest pomoc psychologiczna, prawna oraz rozszerzenie zakresu pomocy doraźnej. Jak wynika z wypowiedzi respondentów, najistotniejsze potrzeby osób bezdomnych, związane są z zapewnieniem podstawowych warunków egzystencji, zaliczyć do nich należy wyżywienie i odzież. Oczywiście kluczowa jest kwestia zabezpieczenia dachu nad głową. Wiadomo, że osoba bezdomna chce mieć gdzie mieszkać, chce mieć wyżywienie, mieć się w co ubrać. Nie za bardzo chciałaby pracować i coś ze sobą zrobić. Moje zdanie jest takie: coś za coś (...) Moim życzeniem byłoby, żeby te osoby zechciały coś ze sobą zrobić – czyli kwestia edukacji, zmiana mentalności (...) Ważne jest tworzenie różnych programów dla różnych osób – w zależności od wieku, stopnia uzależnienia itd. [P04] Jak wynika z cytowanej powyżej wypowiedzi, osoby bezdomne, choć domagają się zaspokojenia swoich podstawowych potrzeb, jednak nie zawsze chcą podejmować pracę i edukować się, nie chcą nabywać umiejętności społecznych, by w pełni powrócić do funkcjonowania w społeczeństwie. Jak wskazywali respondenci, ważne jest podejmowanie prób zmiany mentalności i sposobu myślenia osób bezdomnych. Środkiem do osiągnięcia takiego celu może być – wzmiankowane w cytowanej powyżej wypowiedzi – tworzenie różnych programów aktywizacyjnych i edukacyjnych dla osób bezdomnych, programów, które będą dostosowane do ich możliwości wiekowych, zdrowotnych i intelektualnych.

d) stosunek społeczności lokalnej do bezdomności Stosunek społeczności lokalnej do osób bezdomnych jest raczej pozytywny, nie ma wrogości, ludzie w porozumieniu z instytucjami porządku publicznego starają się wręcz pomagać. Dużo dają kampanie informacyjne, które pomagają ludziom oswoić się z problemem bezdomności. Nastąpiła pewna edukacja społeczeństwa w kwestii bezdomności, może przyczyniły się do tego jakieś kampanie społeczne, artykuły prasowe, może my mieliśmy też w tym swój udział (...) Wykorzystujemy do tego też lokalne media. Mamy swoją lokalną kampanię informacyjną. [P03] Obserwowane są przypadki osób, które w pozostają w stałym kontakcie z MOPS-em i informują o sytuacji osób bezdomnych – gdy widzą, że jest problem. To są życzliwe zgłoszenia, związane z chęcią niesienia pomocy. Telefony nieżyczliwe, domagające się usunięcia z jakiegoś miejsca osoby bezdomnej „bo brzydko pachnie” zdarzają się coraz rzadziej. Jednak jak wskazują respondenci, poziom świadomości zależy od środowiska – osoby z marginesu oceniają takie osoby negatywnie nie bacząc na to, że same mogą w każdej chwili nabyć status osoby bezdomnej. Są osoby – jak określiła interlokutorka [P04] – „ze środowiska chrześcijańskiego”, które pomagają takim osobom finansowo (dając pieniądze) i nie biorą pod uwagę tego, że w ten sposób zamiast pomagać – krzywdzą te osoby jeszcze bardziej. Stosunek społeczności lokalnej do osoby bezdomnej, jako do człowieka, nie jest negatywny. Ludzie mają raczej stosunek negatywny do wizerunku tej osoby – tego, jak wygląda, jak pachnie itp. Często jest tak, że kierowcy autobusu nie chcą zabrać bezdomnego. Byłam ostatnio zaskoczona, bo kierowca autobusu nie chciał ruszyć, gdy wsiadłam z bezdomnym i skasowałam mu bilet. Zrobił awanturę, że śmierdzi, że on nie ruszy (...) Ale coraz rzadziej się to zdarza. Więcej jest ludzi życzliwych. Postęp jest duży. [P02] Zjawisko bezdomności i wynikające z niego problemy występują w każdym mieście. Respondenci zwracają uwagę na stereotypowe postrzeganie osoby bezdomnej, jako osoby brudnej, zaniedbanej, która w miejscach publicznych budzi obrzydzenie i strach. Mimo to, na terenie Piły obserwować można - zdaniem badanych - zmianę tego nastawienia. Świadomość społeczna jest coraz większa, ludzie coraz częściej też informują instytucje o pojawieniu się

osób bezdomnych potrzebujących pomocy. Dużo dają kampanie informacyjne (plakaty, ulotki). Od pewnego czasu MOPS stara się za pomocą mediów lokalnych, apelować o pomoc dla bezdomnych, o informację o ludziach potrzebujących pomocy. Generalnie skutkuje to odzewem ze strony ludzi – ludzie dzwonią i zgłaszają problem. Jednak ich intencje są różne – czasem dzwonią z życzliwości, czasem dlatego, że chcą, żeby „usnąć” problem. Dominują – choć nieznacznie – pozytywne postawy społeczeństwa wobec ludzi bezdomnych.

VI. Ocena systemu wsparcia osób bezdomnych na terenie Partnerstwa Lokalnego (IDI z osobami kluczowymi)

a) funkcjonowanie systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie prewencji bezdomności

Jak wskazywali badani, prewencja w praktyce oznaczałaby otoczenie opieką wszystkich osób, które potrzebują wsparcia. W szerokim znaczeniu do działań prewencyjnych zaliczyć można zwalczanie ubóstwa, prewencję uzależnień itp. W wąskim znaczeniu jest to pomoc osobom zagrożonym eksmisją. Powinniśmy pomyśleć o prewencji osób uzależnionych w momencie, gdy mają gdzie mieszkać i z kim mieszkać, a nie w momencie, gdy te osoby stają się bezdomne. [P03] Podstawowym zagrożeniem są zadłużenia, które mogą prowadzić do utraty mieszkania, eksmisji i stania się osobą bezdomną. W ramach prewencji powinna istnieć również możliwość odpracowania długu np. w spółdzielni, w której osoba jest zadłużona, dzięki czemu mogłaby ona uniknąć eksmisji. Wszystko jednak zależy od danej osoby, od tego, czy wykazuje ona chęci do tego, by być objęta prewencją. MOPS w Pile – w miarę możliwości finansowych – pomaga w redukcji takich zadłużeń. Bardziej opłaciłoby się pomóc osobom zadłużonym, aniżeli pomagać im później jako osobom już bezdomnym. (...) W tym temacie jesteśmy w stanie zadziałać o ile to zadłużenie nie jest jakieś niebotyczne i o ile nie jesteśmy o tym informowani już za późno. [P06] Działania prewencyjne polegają w Pile na zbieraniu informacji od różnych instytucji, które pomagają w rozwiązywaniu problemów typu: przemoc domowa, uzależnienia, eksmisje. W praktyce jest to o tyle trudne, że obowiązuje ochrona danych osobowych, a wiele instytucji

nie dostarcza do ośrodka pomocy społecznej informacji w odpowiednim momencie – czyli takim, gdy można by jeszcze podjąć kroki prewencyjne – ale dopiero w momencie, gdy o prewencji nie może być już mowy. Na terenie Piły próbowano organizować spotkania z prezesami spółdzielni mieszkaniowych, które mają wśród lokatorów osoby będące w trudnej sytuacji życiowej i ekonomicznej. Jak podkreślała jedna z interlokutorek, takim spotkaniem nie byli do tej pory zainteresowani przedstawiciele spółdzielni mieszkaniowych i zadłużonych lokatorów. Badani jednak przekonani są, że współpraca z prezesami spółdzielni jest bardzo istotnym elementem prewencji bezdomności. Pewien zakres działań prewencyjnych obejmuje rodziny, które mogą stracić lokal poprzez niepłacenie czynszu (...) Jest to potencjalny przyszły bezdomny. Przydałoby się pomyśleć nad systemem monitorowania zadłużeń lokatorów. Może być to niełatwe ze względu na ochronę danych osobowych (...), trzeba by się zastanowić, jak te dane pozyskiwać, a następnie co można w tej kwestii zrobić. [P03] Wiele zależy od współpracy MOPS z innymi instytucjami, które często nie chcą współpracować (jak wyżej), jak również społeczeństwa, które powinno reagować i powiadamiać odpowiednie służby w momencie, gdy widzi problem. Równie istotna jest współpraca z zarządcami ogrodów działkowych – w tym przypadku współpraca ta jest akurat bardzo dobra. Podkreślić należy znaczenie działań podejmowanych przez Akcję Humanitarną ŻYCIE, pracującą że na terenie Piły z dziećmi i młodzieżą z rodzin „trudnych”/wykluczonych w celu zapobiegania ich społecznemu wykluczeniu. W opinii przedstawiciela tej organizacji [P04] problemem jest niedostateczna skuteczność polskich rozwiązań systemowych w tym zakresie. Działania Akcji Humanitarnej ŻYCIE są istotnym elementem funkcjonowania systemu pomocy osobom bezdomnym i zagrożonym bezdomnością na terenie Partnerstwa Lokalnego. Aktualnie podejmowane w Pile działania, choć - zdaniem respondentów skuteczne, są jednak niewystarczające do potrzeb. Należałby zadać sobie pytanie, kiedy i od czego zaczyna się bezdomność. Wtedy możemy zastanawiać się nad prewencją. Bezdomność to sposób myślenia, nie posiadania (...) Prewencja powinna zaczynać się od dzieci i młodzieży (...) Ja nie widzę prewencji wśród młodzieży. Nie ma takich placówek w Polsce, które uczą prewencji. Są poprawczaki i więzienia. [P04] Biorąc pod uwagę powyższą wypowiedź dotyczącą zasadności programów profilaktyki bezdomności adresowanych do dzieci i młodzieży, niepokojący jest fakt niewystarczającej współpracy szkół z instytucjami i organizacjami powołanymi do

rozwiązywania problemów społecznych (w tym bezdomności). Świadczy o tym poniższy cytat: Nie mam pojęcia co się dzieje w szkołach. Nie ma współpracy ze szkołami. Powinny być jakieś pogadanki w szkołach, ale nie wiem, czy są – np. na temat alkoholizmu, który jest jedną z głównych przyczyn bezdomności. [P02] Respondenci zwracali uwagę, na problemy osób skazanych wyrokiem, ponieważ udzielenie im pomocy w utrzymaniu lokalu jest niekiedy trudne ze względów prawnych i generować może wysokie koszty. Mieszkanie takich osób zadłuża się, ta osoba nie ma go z czego opłacać i jeden problem generuje kolejne. Zdaniem badanych warto byłoby zastanowić się, co można robić, by takim osobom pomóc, właśnie w sytuacji zadłużenia – wydaje się jednak, że przekracza to możliwości decyzyjne i finansowe lokalnego systemu pomocy osobom bezdomnym, a wymagało rozwiązań systemowych na wyższym poziomie.

Moim zdaniem odwiedzanie ludzi, monitorowanie ich, pokazaniem ludziom, jak powinni wydatkować środki finansowe (...) Odwiedzamy rodziny, przynajmniej te niektóre, najbardziej potrzebujące. [P01] Zdaniem badanych powinna istnieć też jakaś forma monitoringu osób zagrożonych bezdomnością oraz wymiany informacji między psychiatrami/psychologami a pracownikami socjalnymi. Chodzi przede wszystkim o płynne i sprawne przekazywanie na bieżąco informacji, czy dana osoba rokuje na przyszłość, jakie są szanse, że można jej pomóc, czy oczekuje tej pomocy. Pamiętać należy przy tym o obowiązku zachowania tajemnicy lekarskiej. Działania prewencyjne mogłyby zostać również zintensyfikowane w przypadku przemocy w rodzinie – by to ofiary pozostawały w danym mieszkaniu, a nie sprawca. Kolejna sprawa – zajęcie się osobami kończącymi 18 lat i opuszczającymi placówki opiekuńczowychowawcze; warto im pomóc w znalezieniu lokalu do zamieszkania (odpowiednia polityka mieszkaniowa); utrata mieszkania przez osobę będącą w zakładzie karnym – warto pilnować, by takich osób nie wymeldowywano w czasie, gdy przebywają w więzieniu (jest to niezgodne z prawem).

b) funkcjonowanie systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie świadczenia usług z zakresu pomocy doraźnej

Skuteczność i adekwatność działań w odniesieniu do zgłaszanych potrzeb jest w opinii osób kluczowych duża, aczkolwiek nigdy nie zostaną zaspokojone potrzeby wszystkich potrzebujących. Żaden ośrodek pomocy problemów nie rozwiąże, nasze podstawowe cele – żeby nikt z naszych podopiecznych nie umarł z głodu i zimna. Bo to musi być zabezpieczone. [P01] Na ten moment oceniam to bardzo dobrze, nie mam większych problemów. Większość potrzeb osób bezdomnych, tych doraźnych, jest zaspokojona. To naprawdę dobrze działa. [P01] Powyższe wypowiedzi mogą z pozoru świadczyć o redukowaniu różnych problemów z jakimi borykają się osoby bezdomne wyłącznie do kwestii zapewnienia podstawowej ochrony ich egzystencji – oferowanej w ramach pomocy doraźnej. Zwrócić jednak należy uwagę na fakt, że zostały one sformułowane li tylko w kontekście zakresu świadczonej pomocy doraźnej i w związku z tym określenie „nasze podstawowe cele” odnosi się wyłącznie do tej formy wsparcia. Akcja Humanitarna ŻYCIE na terenie Piły wycofała się z pomocy doraźnej typu: wydawanie odzieży i posiłków, ponieważ nie mają do tego warunków, głównie lokalowych. Wycofaliśmy się z tego – było wydawanie odzieży, wydawanie żywności, od czasu do czasu ciepły posiłek... nie uciekamy od tego... ale na tą chwilę i czas, gdy jest noclegownia, gdy jest gdzie się ubrać, to ja nie muszę tego powielać. My nie mamy na to miejsca i warunków. [P04]

Pomoc doraźna oferowana jest osobom bezdomnym ze strony pracowników socjalnych z MOPS (streetworking), którzy wspomagają na bieżąco ludzi mieszkających na ulicy, starają się ich namówić na zwrócenie się do ośrodka MOPS, na zamieszkanie w schronisku, udzielają pierwszej pomocy lekarskiej itp. Wie pan, przychodzi do mnie czasem jakiś człowiek i mówi: daj mi pani coś jeść. No to wyciągam z torby co mam i daję tej osobie. Ale brakuje nam tego (...) [P02] Również pracownicy Monaru udzielają pomocy doraźnej, przywożą osoby bezdomne do ośrodka, próbują ustalić miejsce, skąd taka osoba pochodzi (gmina) – udzielają schronienia, dają posiłek, ubranie itp.

Od 2006 roku rozpoczęliśmy bardziej kompleksową opiekę nad ludźmi bezdomnymi. Od 2008 roku prowadzimy terapię grupową (...) Załatwiamy miejsce u lekarza, pomagamy załatwić leki. [P05] Większość potrzeb osób bezdomnych, tych doraźnych, jest zaspokojona. Skuteczność jest duża, ale wiele zależy od środków finansowych, które są przeznaczane na pomoc doraźną, a których jest wciąż zbyt mało. Brakuje miejsc typu: jadłodajnie, noclegownie, łaźnie. Z tego względu pojawiały się również głosy, że skuteczność i efektywność takich działań w zakresie pomocy doraźnej jest zbyt niska. W Pile brakuje pomocy doraźnej, takiej noclegowni, gdzie on mógłby się wykąpać, coś zjeść i wyspać. I tyle. Ci ludzie nie chcą iść do schroniska (...) Mam takiego jednego pana – on nie daje sobie pomóc, nie chce jej. Sam sobie radzi, ale nie chce zasiłku, na nic. Mówi, że nie potrzebuje. [P02]

c) funkcjonowanie systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie świadczenia usług z zakresu integracji społecznej, MOPS realizuje programy aktywizacji zawodowej skierowane do różnych grup odbiorców. Programów kierowanych wyłącznie do osób bezdomnych nie ma. Mogą one korzystać z terapii, wyjazdów integracyjnych (np. do muzeum Powstania Warszawskiego w Warszawie), kursów kończących się certyfikatem. Działania nastawione na reintegrację prowadzi również schronisko MONAR-MARKOT, zatrudniając specjalistów typu: doradca zawodowy, terapeuta uzależnień. Tam jednak brakuje ciągłości we współpracy specjalistów z osobami bezdomnymi – te działania są podejmowane tylko na czas trwania jakiegoś projektu. MOPS zatrudnia specjalistów na stałe, ta współpraca ma charakter ciągły, jest to: doradca zawodowy,

psycholog,

prawnik,

pracownicy

socjalni.

Prowadzona

tam

jest

też

intensywniejsza praca socjalna, ponieważ na jednego pracownika socjalnego w MOPS przypada mniej podopiecznych, niż w ośrodku MONAR-MARKOT. Efekty są – ludzie wychodzą z bezdomności, ale to nie jest 50-60%, lecz mniej. To jednostkowe przypadki i nie są to osoby długotrwale bezdomne, lecz osoby, które były bezdomne jedynie przez krótki czas. [P01] Badani informowali także o Programie „Ja, Odyseusz” – trafiają tam osoby, które przeszły etap schroniska lub są ofiarami przemocy domowej lub też są kwalifikowani w trybie

interwencji ze strony Prezydenta Miasta. Mieszkania treningowe, są bardzo istotnym elementem systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie integracji społecznej. Na efektywne funkcjonowanie tego Programu składają się dwa główne elementy: zapewnienie mieszkania oraz aktywna praca socjalna z osobą wychodzącą z bezdomności – w ramach wdrażania indywidualnego programu wychodzenia z bezdomności. Celem nadrzędnym jest usamodzielnienie się osoby objętej tym programem. Dostaliśmy ten obiekt na Bohaterów Stalingradu i skorzystaliśmy z okazji i dwa piętra na takie pomieszczenia przeznaczyliśmy. Jeżeli ktoś jest osobą bezdomną (...) ale nie pije, leczy się, realizuje program wyjścia z bezdomności, to ma szanse na normalne życie tam, pożyć sobie, zanim się nie ogarną. [P01] Na miejscu, w ośrodku, jest psycholog i pedagog, sala komputerowa, stołówka. Program zakłada finalnie wyjście danej osoby z bezdomności, ale niejako „po drodze” zakłada pomoc psychologiczną, nabycie kompetencji społecznych, umożliwiających powrót osoby do społeczeństwa. Mieszkania treningowe znajdują się w ośrodku MOPS na ul. Bohaterów Stalingradu. Mamy przeznaczony do tego nowy budynek o wysokim standardzie – pokoje 1,2, 3osobowe (...) Jest pralnia, świetlica, dostęp do Internetu, monitoring, czterozmianowa ochrona (...) Tam na miejscu jest biuro pracownika socjalnego oraz pomoc psychologa (...) Pokoje są w pełni wyposażone (...) Jest tam względnie duża swoboda, nie ma ścisłej kontroli tego, co te osoby robią na terenie ośrodka (...) Jest to przywilej dla osób, które rokują na przyszłość i chcą coś zrobić ze sobą i swoim życiem. [P03] Pomocą jest dom na Bohaterów Stalingradu (...) bo gdy dana osoba rokuje na przyszłość to jest przesuwana w zupełnie inne warunki, ma szanse na normalne rozpoczęcie życia. Jednak najważniejsze jest to, by zmienić mentalność ludzi potrzebujących pomocy. Sama pomoc materialna nie wystarczy. [P05] Jest to skuteczna forma pomocy w zakresie reintegracji społecznej. Kilka osób opuściło już lokale treningowe z tego powodu, że znalazły sobie inne miejsce do mieszkania. Efektywność tego programu jest dość duża – sporo osób się usamodzielniło, ułożyło sobie życie. Jest jednak problem z osobami, które przyzwyczajone są do życia w placówce, nie potrafią żyć z dala od schroniska. Respondenci sygnalizowali obawy o to, że osoby bezdomne, nie będące w stanie utrzymać się samodzielnie, pozostaną w takich domach hostelowych przez długi czas. Badanym trudno ocenić długofalową efektywność Programu „Ja, Odyseusz” ponieważ trwa on - w chwili prowadzenia diagnozy - dopiero od roku.

W placówce MONAR-MARKOT integracja osób bezdomnych polega na ich uczestnictwie w różnych imprezach, spotkaniach, wycieczkach, pogadankach, jak również w wydarzeniach przykrych dla członków wspólnoty (np. w pogrzebach mieszkańców). Okazuje się jednak, że osoby bezdomne, które integrują się we własnym gronie, niechętnie integrują się ze społecznością lokalną, w której funkcjonują. Zapraszam, powiadamiam o każdych uroczystościach, wydarzeniach, które odbywają się Pile. Próbuję zachęcić mieszkańców mojego ośrodka do większej aktywności (...) do brania udziału w tych wydarzeniach. [P05] O integracji społecznej można mówić w momencie i podjąć ją wówczas, gdy osoba bezdomna sama do tego dojrzeje, gdy stwierdzi, że tego potrzebuje. Działania na rzecz reintegracji społecznej osób bezdomnych nie zawsze od razu przynoszą spodziewane efekty – o czym świadczy poniższa wypowiedź: Ostatnio chciałam zrobić festyn dla osób bezdomnych (...) przez cały tydzień zapraszaliśmy osoby bezdomne, wydawaliśmy bony na żywność i czego doświadczyliśmy? Te osoby nie chcą się integrować, nie chcą się pokazywać. Może, gdy już są po jakiś terapiach, to tak, może chcą się integrować. Ale gdy są bezpośrednio na ulicy, albo gdy nie chcą poddawać się terapii, to wstydzą się pokazywać (...) Byliśmy przygotowani na wydanie 100 posiłków, podczas gdy przyszło bardzo niewiele osób. [P04] Podobne działania integracyjne (organizacja festynu) podjęte na terenach wiejskich poza granicami Piły uwieńczone zostały sukcesem. Może to wskazywać na fakt, że wiele zależy od wielkości i charakteru środowiska, w którym taką integrację próbuje się przeprowadzać (środowiska miejskie-wiejskie). [P04] Wspomnieć należy również, o możliwości przyznania lokali socjalnych dla osób, które rokują na przyszłość, które będą się w stanie samodzielnie utrzymać. Jak mówią sami interlokutorzy – skuteczność wszelkich działań reintegracyjnych osób bezdomnych zależy w dużej mierze od nich samych, od nastawienia tych osób, od zmiany w ich sposobie myślenia. Efektywność? Nie wiem, raz jest lepiej, raz gorzej. Czasem coś się uda zrobić, czasem nie. Czasem kimś się zajmuję i po iluś miesiącach spotykam go zawszawionego, zapitego, brudnego. Są osoby, które wychodzą z bezdomności, ale to jest naprawdę kilka osób na sto. [P02] Mam takiego chłopaka, młoda osoba, ma powera, ale jest totalnie niesamodzielna, nie umie żyć z dala od ośrodka. Niby taki zaradny, ale nie chce żyć sam. Jest z nim

problem. Mamy pomysł, żeby go wysłać do ośrodka na Bohaterów Stalingradu, może tam odnajdzie swoje miejsce. [P02]

d) współpraca międzyinstytucjonalna, Na terenie Partnerstwa Lokalnego współpracę międzyinstytucjonalną w zakresie rozwiązywania problemów osób bezdomnych należy ocenić bardzo dobrze. Instytucje i organizacje współpracują między sobą – MOPS, Straż Ochrony Kolei, Straż Miejska, zarządcy ogrodów działkowych, zarządcy nieruchomości, Policja – wszyscy wzajemnie się informują. Służby proszą też lokalne media, szczególnie w czasie zimy zwracają się z prośbą o nadawanie apeli w mediach. Współpraca międzyinstytucjonalna realizowana jest nie tylko pomiędzy partnerami projektu, ale co istotne również z innymi instytucjami i organizacjami. Pomimo braku np. comiesięcznych spotkań przedstawicieli instytucji zaangażowanych w rozwiązywanie problemu bezdomności na terenie Piły, współpraca jest owocna. Tak – my nie robimy co miesiąc jakiś rutynowych zebrań, dlatego te kontakty są często nieformalne, na bieżąco. Nie bywamy ciągle na zebraniach, ale to się jakoś „kula”. W przeciwnym wypadku ja ciągle słuchałabym raportów. [P01] Wypracowane metody współpracy i tzw. dobre praktyki w tym zakresie nie wymagają „rutynowych zebrań” ale dotyczą realnego współdziałania w rozwiązywaniu konkretnych problemów. Jak wskazują przedstawiciele MOPS: Nasz ośrodek współpracuje w wieloma instytucjami i ta współpraca przebiega dobrze, a nawet powiedziałabym, że coraz lepiej. Starają się obie strony współpracujące. [P03] Współpraca realizowana jest w zasadzie ze wszystkimi instytucjami i organizacjami, które działają na terenie Piły: Ja nie wiem, czy w Pile istnieją jeszcze jakieś instytucje, które nie zostały zaangażowane w sprawy osób bezdomnych. Dzięki spotkaniom w MOPS-ie lub u nas, przed zimą (...) jest to wszystko tak rozwinięte, ta świadomość ludzi pracujących w różnych instytucjach jest tak duża... jedynie świadomość społeczeństwa jest jeszcze zbyt mała... [P05]

Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej w Pile współpracuje z następującymi instytucjami i organizacjami: MONAR-MARKOT – zapewnia opiekę nad osobami bezdomnymi, terapie uzależnień, a także pomoc doraźną; Ośrodek Rozwiązywania Problemów Alkoholowych – szkolenia m.in. dla osób bezdomnych, uzależnionych, ta współpraca jest bardzo dobra; Caritas – wyżywienie dla bezdomnych oraz niepubliczne przedszkole, różne spotkania dla osób z problemami m.in. wynikającymi z bezdomności; Bank Żywności – pomoc rzeczowa, zbiórki żywności i ubrań Współpraca jest realizowana również z Pogotowiem i jest ona oceniana przez interlokutorów bardzo pozytywnie; Policja, Straż Miejska i Straż Ochrony Kolei: policja, straż miejska oferuje pomoc w kwestii doprowadzania osób bezdomnych, informacje na ich temat. Dobrze oceniana jest również współpraca ze Strażą Ochrony Kolei. Tam nikt nie umywa rąk, zawsze przychodzą na organizowane przez nas spotkania: i straż miejska i ordynator szpitala, ktoś z policji (...) czasem nawet sami dopytują; będzie to wasze spotkanie? Oczywiście, że będzie ... też chcielibyśmy, żeby te nasze spotkania były jakoś sformalizowane, żeby były jakoś tak formalnie organizowane. [P02] Z opinii badanych wynika, że jeżeli pojawiają się jakieś trudności we współpracy, to mają one charakter obiektywny: Jeżeli np. straż miejska nie może kogoś przetransportować to tylko dlatego, że nie mają do tego odpowiedniego środka transportu, samochodu, który mogliby później zdezynfekować. (...) Nie spotykamy się jednak z niechęcią, ani nikt nas nie zbywa w tych instytucjach, jeżeli prosimy o pomoc. [P06]

Pogotowie ratunkowe i szpital Dobra jest również współpraca z pogotowiem i oddziałem ratunkowym. Wspomagają lekarze rodzinni, którzy częściowo „przekonali się” do opieki nad bezdomnymi.

(Pogotowie) jest cierpliwe, bardzo nam pomagają, nigdy nie odmówili pomocy w sytuacji osoby bezdomnego. Na naszych spotkaniach bywa ordynator oddziału ratunkowego. Dajemy też pogotowiu ubrania, bo stan ubrań w jakim trafiają do nich pacjenci jest tragiczny. Tylko rozciąć i spalić. [P01] Współpraca z personelem medycznym nie zawsze jednak układa się prawidłowo – o czym również informują badani: Dzwonię na pogotowie, ktoś ledwo żyje ( ...) przyjeżdżam do szpitala z bezdomnym, tłumaczę pani w recepcji, że jestem tu służbowo, bezdomny śmierdzi niemiłosiernie, a pani do mnie: proszę czekać w kolejce! Więc czekam: godzinę, dwie, już jestem po godzinach mojej pracy i nadal tam siedzę (...) Lekarze podchodzą „ciężko” do bezdomnych. [P02] Radni, lokalne władze – jest akceptacja dla konieczności podjęcia działań i przekonanie, że je trzeba finansować i trzeba zabiegać o rozwiązanie problemu; nie ma wśród władz lokalnych przeszkód, protestu i sprzeciwu, ani żadnej presji, żeby ograniczać wydatki. Władze miasta, i ich organizacje, które się problemem bezdomności zajmują świetnie współpracują z MONAREM przy rozwiązywaniu problemów i ograniczaniu zjawiska bezdomności. Badani zwracali szczególną uwagę na fakt dobrej współpracy z MOPS i Prezydentem Miasta, który jest zawsze dostępny. Władze i lokalne elity – dostrzegają problem i zależy im na tym, by skala zjawiska została w mieście zredukowana. Co roku, na początku sezonu jesienno-zimowego, odbywa się spotkanie pracowników MOPS z przedstawicielami takich instytucji jak: policja, straż miejska, pogotowie ratunkowe, szpital, zarząd polskiego związku działkowców. Wspólnie omawiane są problemy osób bezdomnych, dokonywana jest ocena tego, co zostało zrobione w poprzednim roku i co należy zrobić w roku kolejnym. Ta współpraca przebiega bardzo sprawnie i w dobrej atmosferze. Co roku liczba osób biorących udział w tych spotkaniach jest większa, krąg zainteresowanych się poszerza. Dzięki tym spotkaniom wytworzyły się nieformalne kanały komunikacji, które bardzo ułatwiają pracę. Powiązania nieformalne są bardzo istotne i często są wykorzystywane – pomagają one znacznie, głównie jeżeli chodzi o wymianę informacji, pomagają w codziennych kontaktach i usprawniają pracę pracownika socjalnego. Tego typu relacje ułatwiają załatwienie spraw, które drogą formalną ciągnęłyby się przez wiele tygodni.

Kontakty nieformalne przyspieszają działanie instytucji, szczególnie w sytuacji, gdy trzeba coś załatwić szybko – a tak jest często w przypadku osób bezdomnych. Jakbym miała wysyłać pismo do jakiegoś urzędu i czekać dwa tygodnie na odpowiedź, to byłaby paranoja. Ja potrzebuję pomocy dla danego człowieka na tu i teraz. [P02] Współpracę z innymi instytucjami na terenie Piły jedna z osób badanych ocenia słabo, podkreśla brak czasu z jej strony na rozwijanie takiej współpracy (badana jest pracownikiem Akcji Humanitarnej, nie wymieniła, jakie instytucje miała na myśli). Z drugiej strony zdaniem jednego z badanych - współpraca różnych instytucji i organizacji na terenie Piły doskonale się rozwija, nie widzi na ten moment żadnych instytucji, które mogłyby się zaangażować jeszcze bardziej, aniżeli ma to miejsce w chwili obecnej. W wywiadach wymienione zostały również takie instytucje jak Towarzystwo Przyjaciół Dzieci i Centrum Wolontariatu. Wspomniano także o nawiązaniu współpracy o charakterze edukacyjnym i prewencyjnym ze szkołami. Uczniowie przychodzą i uczą się wrażliwości na drugiego człowieka, na swoich rówieśników. To też jest dla nich jakieś ostrzeżenie i wskazanie, by docenili sami to, co mają. Warto byłoby współpracować z instytucjami, które mogłyby przeprowadzać kursy i szkolenia dla osób bezdomnych. (...) Żeby ich umieć poprowadzić. Chciałabym też współpracować z Barką, oni mają duże doświadczenie, może mogliby obalić moje stereotypy na temat osób bezdomnych. [P04] e) najważniejsze wady i zalety lokalnego systemu pomocy osobom bezdomnym Respondenci w Pile wskazywali na brak monitoringu dalszych losów osób bezdomnych, którym udzielona została już pomoc. Można to uznać za wadę systemu – należy jednak pamiętać, że problem ten nie dotyczy wyłącznie Piły. Instytucja jaką jest MOPS odsyła ludzi do różnych instytucji, na różnego rodzaju terapie, do schronisk, ale to, co z tą osobą dalej się stanie, to w dużej mierze zależy od niej samej. Przydałaby się jakaś możliwość przebadania/stwierdzenia, co z taką osobą bezdomną dzieje się po wyjściu z ośrodka – to pozwoliłoby ocenić skuteczność działań instytucji. Wadą systemu pomocy, w tym w zakresie prewencji bezdomności, jest to, że pomimo dobrej, a nawet bardzo dobrej współpracy międzyinstytucjonalnej, szwankuje niekiedy system przekazywania informacji. Szczególnie

jeśli chodzi o współpracę ze spółdzielniami mieszkaniowymi i zarządcami nieruchomości. Informacje, że coś się dzieje, że komuś grozi eksmisja i bezdomność, w ogóle nie wpływają do MOPS lub wpływają tak późno, że nic nie da się już zrobić. [P03] Często dowiadujemy się o pewnych sprawach, gdy jest już za późno, ponieważ nikt nam wcześniej sprawy nie przekazał. [P03] Dopiero, gdy się coś stanie, to zaczyna się ustalać właściciela. I jeden zgania na drugiego. Miasto na właściciela, ten na miasto. I tak w kółko. [P02] Wadą systemu pomocy – na którą zwracali uwagę sami badani, jest brak łaźni dla osób bezdomnych, a także brak punktu informacyjnego – gdzie osoby potrzebujące pomocy, mogłyby uzyskać informację o tym jak i gdzie mogą ją uzyskać. Była kiedyś w Pile łaźnia publiczna, teraz jej nie ma. Przydałaby się. Przydałby się też punkt konsultacyjny/informacyjny – żeby przekierować tych ludzi do odpowiednich miejsc (...) Np. przyjezdni bezdomni – oni też nie wiedzą, gdzie mają się udać. [P04] Jedna z badanych zwróciła podczas wywiadu uwagę na bardzo istotną niedoskonałość systemu w zakresie udzielania schronienia osobom bezdomnym. Z pozoru, w obliczu innych koniecznych do rozwiązania problemów, kwestia braku możliwości przechowania w schronisku dobytku zgromadzonego przez osobę bezdomną, a także brak możliwości przyjęcia do ośrodka zwierząt, z którymi ludzie są związani emocjonalnie – mogą wydawać się problemami błahymi. Jednak jak argumentuje w poniższej wypowiedzi badana – jest to ważna sprawa, ponieważ dla osób bezdomnych jest to „część ich życia”: W MARKOCIE nie ma możliwości składowania swoich rzeczy, dorobku swojego życia, w naszym ośrodku też nie. A w ostatnim czasie największym problemem są zwierzęta – nigdzie nie przyjmą ze zwierzętami, choć tak naprawdę jest to dla tych ludzi często to część ich życia. [P02] Wskazywano również na problemy wynikające z dużej liczby koniecznych procedur biurokratycznych, jakie trzeba wypełnić, by uzyskać wsparcie finansowe. Nie jest to specyficzną wadą lokalnego systemu pomocy osobom bezdomnym na terenie tego właśnie Partnerstwa, ale dotyczy systemu pozyskiwania środków na pomoc społeczną w ogóle. Tak czy inaczej warto ten fakt odnotować:

W niektórych projektach, z których można by zyskać pieniądze jest za dużo biurokracji. Za dużo papierów. [P05] Do zalet systemu pomocy osobom bezdomnym na terenie Piły zaliczyć należy: szeroki zakres usług świadczony przez MOPS, MONAR-MARKOT oraz inne organizacje wspierające, w tym:  pomoc pieniężna: zasiłek stały, któremu towarzyszy składka zdrowotna, zasiłek okresowy oraz celowy;  pomoc niepieniężna: schronienie, czyli nocleg, wyżywienie 3 razy dziennie, odzież odpowiednia do pory roku, podstawowe leki, skierowanie do Banku Żywności, możliwość wykupienia leków recepturowych;  możliwość skierowanie do innych instytucji pozarządowych jak np. Caritas (wyżywienie);  programy wychodzenia z bezdomności MOPS w porozumieniu też MONARMARKOT; próby pomocy w nawiązywaniu ponownych relacji z rodziną, pomoc w wychodzeniu z uzależnienia, pomoc w znalezieniu pracy; osoby, które wychodzą z bezdomności otrzymują z Banku Żywności żywność; zapewniona jest możliwość otrzymania mebli i podstawowe wyposażenie do domu.

Zakres pomocy oferowanej przez MOPS jest szeroki, a pomoc jest kompleksowa. Te świadczenia, których Ośrodek nie jest w stanie zapewnić samodzielnie realizowane są w innych placówkach. MOPS kieruje osoby bezdomne do schronisk i jadłodajni, do Banku Żywności, do schroniska (zapewnienie schronienia, wyżywienia, ubioru), pomoc w załatwieniu świadczeń zdrowotnych, zasiłków (celowe, stałe), udzielanie prawa do biletu kredytowanego, przejście do ośrodka wsparcia MOPS-u w sytuacji, gdy dana osoba wykazuje chęć, by coś zmienić w swoim życiu (ośrodek na ul Bohaterów Stalingradu). Zdecydowaną zaletą systemu pomocy osobom bezdomnym jest działanie pracowników MOPS metodą streetworkingu, na co wskazują respondenci bezpośrednio zaangażowani we wdrożenie tej metody:

Zależy jak wskaźnikować efektywność (...) Jeżeli oceniać to liczbą bezdomnych, których udało się namówić na przyjęcie pomocy w formie schronienia, to jesteśmy w tym nieźli, bo pracujemy metodą streetworkingu. [P06] Usługi MARKOTU w zakresie pomocy osobom bezdomnym, również należy ocenić bardzo wysoko. Oferowany jest tam: nocleg, wyżywienie, pomoc w załatwieniu opieki medycznej, terapie, wsparcie psychologiczne. Placówka MONAR-MARKOT, pomimo wielu zabiegów i racjonalnego go gospodarowania środkami, boryka się jednak z problemami lokalowymi: Bolączką moją jest to, że kobiety i mężczyźni są razem, w jednym budynku. [P05] Efektywność systemu jest generalnie oceniana przez badanych bardzo wysoko – począwszy od pomocy doraźnej, na całkowitym usamodzielnieniu osób bezdomnych skończywszy. Zdarzają się przykłady osób, które pracują, leczą się z uzależnień, weszły na „właściwe tory” życia. Działania muszą być oczywiście adekwatne do sytuacji i nastawienia osoby, która potrzebuje pomocy, a także osiąganych przez nią postępów – system „schodkowy” – o którym wspominali interlokutorzy, sugerując, że bardzo wiele zależy od samych bezdomnych, od tego, czy chcą oni faktycznie wyjść z bezdomności. Jeżeli chodzi o skuteczność w zakresie zaopatrzenia w niezbędne zasoby to jesteśmy efektywni – mamy do tego środki finansowe oraz odpowiednio przeszkoloną kadrę pracowników, które zajmują się WYŁĄCZNIE osobami bezdomnymi.(...) Jeżeli chodzi o pomoc w zakresie wychodzenia z bezdomności – mamy osoby, którym udało podjąć terapię w kwestii uzależnień, osoby, które nawiązały kontakty ze swoją rodziną, poregulowały sprawy prawne. Jeżeli mierzyć efektywność całkowitym usamodzielnieniem się osoby bezdomnej to ta efektywność jest najmniejsza – wynika to z wysokiego bezrobocia, problemów z otrzymaniem lokalu. [P03] W kontekście powyżej cytowanej wypowiedzi jednego z respondentów, bardzo trudno jest mówić o efektywności działań, bo nawet jeżeli te działania są to fakt, czy zakończą się one sukcesem zależy w dużej mierze od samych zainteresowanych – czyli osób wychodzących z bezdomności. Jak wskazywali niektórzy z interlokutorów skuteczna pomoc w przypadku osoby bezdomnej nie istnieje. W idealnym założeniu skuteczna pomoc oznacza znalezienie pracy i mieszkania, zupełne usamodzielnienie się, co w praktyce zdarza się niezwykle rzadko. Bezdomni nie chcą pracować, często ze względu na zadłużenia, które posiadają (nie opłaca im się praca).

Z wypowiedzi osób kluczowych w Partnerstwie Lokalnym wynika, że przedstawiciele instytucji są w stanie trafnie określać cele pomocy osobom bezdomnym zarówno krótko jak i długoterminowe. Cel krótkoterminowy: skierowanie jak największej liczby bezdomnych do placówek, by nie przebywali na ulicach – tu skuteczność jest wysoka. Cel długoterminowy: usamodzielnienie się osoby bezdomnej i jej powrót do społeczeństwa (przydział lokalu oraz znalezienie pracy) – tu skuteczność jest niska. Dysponujemy całkiem sporą ofertą, ale wszystko leży po stronie bezdomnego. Bezdomny chcący wyjść z bezdomności ma w Pile na to szanse (...) Jesteśmy w stanie pomagać mu na etapie wyjścia z bezdomności, ale i po wyjściu z tego stanu. [P06]

f) najpilniejsze potrzeby systemu pomocy osobom bezdomnym w Partnerstwie

Z badań wynika, że istnieje potrzeba zmian w sposobie funkcjonowania schronisk dla bezdomnych – żeby nie było kilku schronisk na terenie miasta. Wskazane było by utworzenie jednego schroniska z odpowiednim podziałem – np. na osoby mniej i bardziej uzależnione, na mniej lub bardziej zaradnych życiowo, na długo- i krótkotrwale bezrobotnych. Dzięki temu łatwiej można by świadczyć odpowiednią pomoc dla każdej z osób. Dobrze byłoby stworzyć w centrum miasta jeden punkt, który łączyłby kilka różnych funkcji – byłaby ogrzewalnia lub noclegownia, łaźnia, jakiś punkt wydawania jedzenia i odzież. [P06] Wadą proponowanego wyżej rozwiązania jest kumulowanie osób bezdomnych w jednym miejscu, co może powodować ich stygmatyzację i utrudnia proces reintegracji ze społecznością lokalną. Badani sygnalizowali potrzebę zmian w organizacji pracy pracowników socjalnych MOPS – bardziej wydajny i sensowny byłby zadaniowy czas pracy. Dzięki temu możliwe było by skontrolowanie bieżących potrzeb ludzi i niesienie im pomocy wtedy, gdy to jest konieczne, a nie wyłącznie w godzinach pracy urzędu. To dość ryzykowne – puszczam pracowników, daję im zadanie i rozliczam z efektów, które są mocno niewymierne. No ale to powoduje, że taki pracownik staje się praktyczny (...) Trzeba to dobrze zrobić i trzeba też mieć wolę ze strony pracowników [chodzi o to, czy oni będą tak chcieli pracować]. [P01]

Potrzebna jest na terenie Piły noclegownia: Przydałaby się o nawet całkowicie podstawowym wyposażenie, gdzie bezdomni mogliby przenocować, pomimo, że są nietrzeźwi. Inna potrzeba – powstanie łaźnie, gdzie mogliby się umyć. Mogą to zrobić w Monarze, ale to jest często za daleko. [P06] Badani zwracali też uwagę na niedobory kadrowe w placówkach. Wskazywali na niewystarczającą liczbę personelu, przydałby się m.in.: psycholog, większa liczba pracowników socjalnych, ponieważ ich mała ilość nie pozwala na poświęcenie wystarczającej ilości czasu wszystkim potrzebującym, szczególnie w okresie jesienno-zimowym. Według respondentów, dobrze byłoby poszerzyć kadrę – zatrudnić osobę/osoby, które pracowałyby metodą streetworkingu: czasem mam poczucie, że za rzadko bywamy w tych miejscach, w których powinnyśmy bywać. [P06] Respondenci określali cele perspektywiczne: a) poprawa kwestii mieszkaniowej oraz b) rozbudowanie zaplecza pomocy doraźnej, oraz cele bliższe: a) zabezpieczenie sytuacji osób bezdomnych na zimę, b) uzyskanie samochodu, którego bardzo w MOPS-ie brakuje, a który potrzebny byłby do przewozu osób bezdomnych; c) zakup najpotrzebniejszych rzeczy do interwencji typu: latarki, rękawice gumowe, dobre buty, apteczka. Często potrzebuję samochodu do przewozu takich osób – gdy im mówię, że kupię im bilet do autobusu i przewiozę do MARKOTU, to marudzą. A gdy jest samochód, to od razu wsiadają i są w stanie siedzieć w MARKOCIE i nie pić przez kilka miesięcy (...). My już za własne pieniądze zaopatrzyliśmy się w latarki, w dobre buty i apteczkę. Na to też brakuje pieniędzy. [P02] Wielu badanych podnosiło potrzebę posiadania własnego środka transportu, którym można byłoby się przemieszczać, by załatwić różne sprawy związane z funkcjonowaniem MOPS, jak również przewozić osoby bezdomne. Ich zdaniem, przydałoby się więcej miejsca, w którym można byłoby swobodnie pracować z klientami. Dostrzegają też potrzebę szkoleń dla pracowników socjalnych, ponieważ dobrze wyszkolona kadra jest podstawą skutecznego działania. Wśród postulatów pojawiła się też konieczność zatrudnienia socjoterapeuty oraz psychologa na etacie.

W ramach tego, czym dysponujemy trudno byłoby wprowadzić te zmiany/udoskonalenia, które zostały wspomniane. Koszty utrzymania ośrodka i tak są w tej chwili duże – liczba pracowników w ostatnich latach zwiększyła się. [P03] Wskazywano potrzebę wprowadzenia zmian także w schronisku MONAR-MARKOT: oddzielenie kobiet i mężczyzn. Potrzebna jest tam również nowa kadra, oraz środki na dalsze jej doszkalanie. W drugiej kolejności wskazywano na konieczność dofinansowania remontu i adaptacji kolejnego budynku na potrzeby MONARU. Wśród artykułowanych celów znalazły się: Cele krótkoterminowe: szkolenia dotyczące przemocy, terapia indywidualna i grupowa, znalezienie opieki lekarskiej Cele długoterminowe: składanie podań o mieszkania/lokale socjalne, pisanie z bezdomnymi programów wychodzenia z bezdomności. Jako istotną potrzebę badani wskazywali możliwość wpływania na decyzję władz miasta w zakresie przyznawania lokali osobom bezdomnym – żeby przyznawać je osobom, które pracowitością i chęciami pokazały, że warto dać im szansę i warto im zaufać. Osoby kluczowe wskazywały też na potrzebę poprawy systemu informacji o osobach bezdomnych i monitorowaniu ich dalszych losów. Osoby bezdomne często wyjadą i my nie jesteśmy w stanie stwierdzić, co się z nimi dzieje. Czy te osoby dalej funkcjonują normalnie. Przydałaby się taka super-baza danych, która zawierałaby wszystkie informacje dotyczące osób bezdomnych, tego co się z nimi dzieje np. po leczeniu. [P04] Wskazywano też na celowość nawiązania współpracy z instytucjami takimi jak: zarządy wszelkich nieruchomości, ponieważ osoby bezdomne śpią na klatkach schodowych, o czym należy informować. Współpraca w tej kwestii istnieje, jednak należałoby ją poszerzyć. Dodatkowo można by nawiązać współpracę z nadzorem budowlanym – w zakresie budynków nieużywanych, pustostanów, gdzie może być niebezpiecznie. Potrzebne byłoby również zacieśnienie współpracy ze Strażą Pożarną [P01] – aby informowali o miejscach na działkach, w których konstruowane są niebezpieczne przyłącza. Interlokutorzy informowali też o potrzebie organizowania szkoleń i treningów dla osób wychodzących z bezdomności:

Sądzę, że przydałby się trening dla osób bezdomnych w zakresie takiego życia społecznego na co dzień. [P03]

VII.

Ocena systemu wsparcia dokonana przez osoby bezdomne

a) Charakterystyka badanej grupy Jednym z komponentów realizowanych diagnoz w partnerstwach lokalnych było prowadzenie badań wśród osób bezdomnych. Zgodnie z przyjętymi założeniami metodologicznymi, badaniem miało zostać objętych między 50 a 100 osób zamieszkujących placówki dla osób bezdomnych na terenie gminy, na której zawiązało się partnerstwo lokalne. Zaplanowane w ramach diagnozy badanie osób bezdomnych ma dwa główne cele. Po pierwsze, ma za zadanie zebrać informacje o sytuacji społecznej i ekonomicznej osób bezdomnych. Po drugie, badanie ma na celu dokonanie oceny systemu prewencji, interwencji oraz integracji działającej na terenie partnerstwa. Na podstawie zebranych danych osoby odpowiedzialne w partnerstwie za pomoc osobom bezdomnym powinny wiedzieć, jaki jest profil społeczno-demograficzny bezdomnego, jakie ma problemy zdrowotne i prawne. Powinien również otrzymać informację o profilu psychospołecznym osób bezdomnych. W badaniu osoby bezdomne są również proszone o opis form i zakresu korzystania z usług instytucji zajmujących się pomocą społeczną i pracą socjalną (oraz – w mniejszym zakresie – o ocenę ich funkcjonowania). Na podstawie tych pytań będzie można ocenić zróżnicowanie i adekwatność działającego w partnerstwie systemu pomocy. W Pile badaniem kwestionariuszowym objęto 69 osób przebywających w placówkach dla osób bezdomnych. Całość prac badawczych zrealizowano w ciągu czterech dni: 27 listopada, 8-9, 15 grudnia 2011 roku w placówkach prowadzonych przez Miejskie Ośrodek Pomocy Społecznej oraz przez stowarzyszenie MONAR-MARKOT. Uzyskane dane dla przebadanych osób są, z powodu małej liczebności próby, dalece niewystarczające do tworzenia zaawansowanych statystyk, korelacji, współzależności. Dlatego w dalszej części raportu przyjęto, iż przeprowadzona analiza danych sprowadzać się będzie do ukazania rozkładu odpowiedzi na poszczególne pytania bądź bloki pytań zawarte w kwestionariuszu. Treść samego narzędzia badawczego, jakim jest zestandaryzowany kwestionariusz wywiadu skoncentrowana była wokół 24 pytań o charakterze zamkniętym oraz dziesięciu pytaniach o

charakterze metryczkowym. Należy w tym miejscu zaznaczyć, że do analizy danych wzięto pod uwagę 67 osób a nie 69. Usunięcie z bazy danych dwóch ankiet było podyktowane tym, że w tych przypadkach osoby bezdomne udzieliły odpowiedzi niewystarczających do dalszej analizy. Spowodowane to było ogólną niechęcią tych badanych do odpowiedzi na zadawane pytania, co skutkowało bezpośrednio dużą ilością braków danych. Jak już wspomniano, w gminie Piła przebadano łącznie 67 osób bezdomnych, z czego 25,4% (17 osób) stanowiły kobiety zaś 74,6% mężczyźni. Wszystkie osoby biorące udział w badaniu zadeklarowały posiadanie obywatelstwa polskiego. Z przeprowadzonych badań wynika, że pod względem wykształcenia dominują osoby z wykształceniem zawodowym – 36 osób czyli 53,7%. Co trzecia badana osoba przyznała się do posiadania podstawowego poziomu wykształcenia (21 osób czyli 31,3%), zaś 11,9% osób bezdomnych to osoby z wykształceniem średnim. Pod względem wieku wskazać należy, że badane osoby mają przeciętnie 46 lat, z czego 16,7% nie przekroczyła 30 roku życia. Osoby, które przekroczyły 50 rok życia stanowią 36,4%. Omawiając pokrótce społeczno-demograficzną charakterystykę respondenta warto również wskazać, że jedynie 6 osób (9%) przyznało, że w ciągu ostatnich 3 lat wyjeżdżała za granicę w celach zarobkowych. Z przeprowadzonych badań wynika, że ponad połowa osób bezdomnych biorąca udział w badaniu posiada dzieci (37 osób czyli 55,2%), najczęściej: jedno (10 osób 27,8%), dwoje (14 osób 38,9%), lub troje (7 osób czyli 19,4%). Analizując cechy odnoszące się bezpośrednio do sytuacji bezdomności powiedzieć trzeba, że przeciętny czas trwania w sytuacji bezdomności kształtuje się na poziomie 6 lat. Analizując długość pozostawania bez dachu nad głową w ujęciu fazowym okazuje się, że 28,1% badanych (18 osób) przyznaje, że nie posiada własnego miejsca zamieszkania przez okres do 2 lat, w fazie ostrzegawczej (między 2 a 4 lata) znajduje się 23,4% badanych (15 osób), zaś 21,9% (14 osób) w fazie adaptacyjnej czyli między 6 a 10 lat. Relatywnie najdłużej (powyżej 10 lat) bez dachu nad głową pozostaje dokładnie 10 osób czyli 15,6% wszystkich badanych. Analizując sytuację tuż przed okresem bezdomności okazuje się, że 27% osób (18 osób) przyznała, że mieszkała w wynajmowanym mieszkaniu bądź w mieszkaniu rodziców. W mieszkaniu konkubenta/konkubentki przed okresem bezdomności zamieszkiwało 9% badanych osób bezdomnych zaś 13,6% u innego członka rodziny. Analizując miejsca zamieszkania badanych osób już w trakcie trwania bezdomności okazuje się, że 85,1% respondentów (57 osób) w ciągu ostatnich 12 miesięcy mieszkało w schronisku dla osób bezdomnych, 16,4% (11 osób) przyznała się do zamieszkiwania na terenie pustostanów i

domów do rozbiórki. Trzecim miejscem najczęściej zamieszkiwanym przez osoby bezdomne w Pile - w ciągu ostatniego roku - okazały się być tereny ogródków działkowych i altanek, gdzie zamieszkiwało 11,9% badanych osób (8 osób). Jak wskazują badania prowadzone w Pile, przeciętnie osoba bezdomna w gminie w ciągu ostatnich 12 miesięcy przebywała w 1,5 miejsca. Wynik ten należy uznać za niski, co może być dowodem na wysoką stabilność w zakresie miejsc zamieszkiwania przez osoby bezdomne w Pile.

System wsparcia w opinii osób bezdomnych: poziom obłożenia systemu

wsparcia (korzystanie z pomocy), działanie systemu wsparcia, ocena placówki Przystępując do omawiania problemu korzystania przez osoby bezdomne z różnorodnych form pomocy, należy podać kilka istotnych faktów, które mogą pełnić rolę ogólnych założeń, związanych bezpośrednio z niesieniem pomocy wykluczonym społecznie. Po pierwsze, zawsze należy oferować osobie potrzebującej pomoc, nawet jeśli osoba bezdomna w sposób ciągły odmawia pomocy. Sytuacja taka nie powinna zwalniać z chęci dalszego jej niesienia. Dotyczy to zarówno osób mieszkających w placówkach, jak również w miejscach niemieszkalnych. Po drugie, oferowana pomoc musi być pomocą odpowiednią, trafiającą w najpilniejsze potrzeby osoby bezdomnej. W dobie zmieniającej się ustawicznie rzeczywistości społecznej (stopień bezrobocia), jak również mając na uwadze zmiany zachodzące w społeczności osób bezdomnych (dłuższy czas pozostawania w bezdomności, starzenie się społeczeństwa, problemy zdrowotne w szczególności psychiczne) istnieje pilna potrzeba dokonywania stałego monitoringu osób wykluczonych społecznie (realizacja w sposób ciągły badań naukowych, dalszy rozwój outreachowych metod pracy takich jak streetworking, asystowanie). Żadne bowiem narzędzie badawcze nie zastąpi stałej obserwacji oraz bezpośredniej rozmowy z osobą potrzebującą pomocy. Trzecim niezbędnym założeniem, jakie należy poczynić w zakresie niesienia pomocy osobom bezdomnym jest fakt, iż osoba bezdomna musi być poinformowana o możliwości otrzymywania pomocy. Dotyczy to przede wszystkim tych osób, które znajdują się poza systemem pomocy bezdomnym. To prawda, że w wielu przypadkach pomoc jest jawnie odrzucana tylko dlatego, aby nie być zależnym od żadnej instytucji, nie ograniczać własnej wolności. Istnieje jednak grupa osób, które nie wiedzą o możliwości skorzystania z różnorodnych form pomocy, nie tylko wsparcia finansowego. Pamiętać też trzeba, że oferowana pomoc nie może być pomocą uzależniającą od stanu bezdomności. Pomimo faktu, iż większość bezdomnych przekroczyła próg 40 lat

należy pamiętać, że pomoc powinna być oferowana w taki sposób, aby osoba bezdomna mogła zmieniać swoje życie, a nie przyzwyczajać się do trwającego stanu bezdomności. Z punktu widzenia profilaktyki wobec osób zagrożonych bezdomnością ważne jest, aby pomoc osobom bezdomnym była udzielana w odpowiednim dla nich czasie. W wielu przypadkach niesiona pomoc jest odpowiednia, ale udzielona zbyt późno. Dotyczy to przede wszystkim osób, które stosunkowo niedawno stały się bezdomne. Rozpoznanie w odpowiednim czasie potrzeb osoby zagrożonej bezdomnością pozwoliłoby uniknąć wejścia na drogę bezdomności. Wyjściu naprzeciw oczekiwaniom i potrzebom klienta usług społecznych sprzyja

zawiązywanie szerokich koalicji tych instytucji, które mogą mieć kontakt z

potencjalną osobą bezdomną (np.

spółdzielnie

mieszkaniowe).

Bliska współpraca

międzysektorowa wydaje się być najistotniejsza w opracowaniu systemu profilaktyki w zakresie bezdomności. Prawdopodobnie tylko budując programy profilaktyczne, można w sposób wyraźny ograniczyć (zahamować) zjawisko bezdomności w województwie wielkopolskim. Jak się okazuje, badane osoby bezdomne w Pile chętnie korzystają z różnorodnych form wsparcia dla nich przeznaczonych. Najczęściej są to formy zapisane w ustawie o pomocy społecznej takie jak schronienie (100%), wyżywienie (95,4%), korzystanie z łaźni (90,5%) oraz odzież 72,3%. Te cztery formy wsparcia w sposób zdecydowany górują nad pozostałymi. Z przeprowadzonych badań wynika, że około połowy badanych osób bezdomnych korzystała z pomocy przy znalezieniu pracy (51,5%) oraz miejsca zamieszkania (56,9%), nieco ponad połowa respondentów przyznała się również do korzystania z pomocy lekarskiej (50,8%), pomocy psychologicznej (53,8%), wsparcia finansowego w postaci zasiłku (59,1%) oraz pomocy w postaci zawiązania indywidualnego programu wychodzenia z bezdomności (48,4%). Relatywnie najrzadziej badane osoby bezdomne wskazywały na korzystanie z pomocy w postaci podjęcia nauki w celu zdobycia lepszego wykształcenia (7,9%), pomocy w spłacie zadłużenia (10,9%).

Przyglądając się strukturze powyższego wykresu można dojść do przekonania, że badane w Pile osoby bezdomne mają możliwość korzystania z szerokiego wachlarzu usług i form pomocy i z takiej możliwości chętnie korzystają. Zliczając różnorodne formy pomocy można powiedzieć, że przeciętnie badani respondenci korzystali z 7,6 form wsparcia. Co piąta badana osoba przyznała, że korzysta z pięciu form pomocy na raz a kolejne 26,5% badanych osób bezdomnych zadeklarowała korzystanie z więcej niż dziesięciu form pomocy w ciągu ostatniego roku.

Kiedy poproszono osoby bezdomne o to, by wskazały najważniejszą (najbardziej potrzebną) według nich formę pomocy okazało się, że badane osoby nie są w stanie wskazać tylko jednej. Na etapie analizy danych, postanowiono zapisać interesujące nas pytanie w takiej postaci, aby można było udzielić na nie wielu odpowiedzi. Jak wskazuje poniższa tabela, w rzędzie OGÓŁEM badane w Pile osoby bezdomne przeciętnie wskazywały na 4,9 różnorodnych form wsparcia osób bezdomnych. Dane zawarte w poniższej tabeli wskazują ponownie, że najbardziej potrzebną formą wsparcia w opinii samych osób bezdomnych okazało się być pomoc w uzyskaniu schronienia (95,3%), wyżywienie (64,1%) oraz wsparcie finansowe w postaci zasiłku (62,5%). Na potrzebę korzystania z łaźni, odzieży, pomocy lekarskiej oraz pomocy w znalezieniu pracy wskazywało 37-40% badanych osób bezdomnych. Relatywnie najrzadziej badane osoby w Pile wskazywały na potrzebę pomocy w spłacie zadłużenia, pomocy w postaci kursów zawodowych, streetworkingu czy pomocy w nawiązaniu pozytywnych relacji z rodziną. Należy tu podkreślić, że badane osoby bezdomne w Pile praktycznie nie spotkały się z sytuacją, w której została odmówiona im pomoc. Tylko w jednym przypadku osobie odmówiono pomocy. Tabela nr 1. Najbardziej potrzebne formy pomocy w opinii osób N bezdomnych* Schronienie (noclegownia / schronisko) 61 Wyżywienie 41 Wsparcie finansowe w postaci zasiłku 40 Łaźnia 26 Odzież 26 Pomoc lekarska, szpitalna 25 Pomoc w znalezieniu pracy 24 Pomoc w znalezieniu mieszkania 16 Indywidualny program wychodzenia z bezdomności 15 Pomoc psychologiczna 14 Korzystanie z poradni uzależnień 8 Pomoc w nawiązaniu pozytywnych relacji z rodziną 7 Pomoc uzyskana bezpośrednio na ulicy (streetworking) 4 Podjęcie nauki w celu zdobycia lepszego wykształcenia 2 Kursy zawodowe, staże, doradztwo zawodowe, pośrednictwo pracy 1 Pomoc w spłacie zadłużenia (czynszowego, alimentacyjnego, innych) 1 OGÓŁEM 311 * procenty nie sumują się do 100% gdyż respondent mógł wskazać więcej niż 1 odpowiedź

% 95,3 64,1 62,5 40,6 40,6 39,1 37,5 25,0 23,4 21,9 12,5 10,9 6,3 3,1 1,6 1,6 485,9

Korzystanie z pomocy przez osoby bezdomne nie ogranicza się jedynie do instytucjonalnych form wsparcia. Badania w Pile pokazują, że osoby bezdomne z własnej inicjatywy także starają się uzyskać pomoc pozainstytucjonalną, która wymaga od nich własnej aktywności, chociażby w postaci pracy żebraczej czy nielegalnego zajmowania pustostanów. Analizowane poniżej działania, można z jednej strony uznać za nielegalne, z

drugiej natomiast mogą być przejawem zaradności życiowej osób bezdomnych. Jak się okazuje, 70,1% osób bezdomnych w ciągu ostatniego roku otrzymywało darmowe ubrania a 28,1% osób bezdomnych przyznała, że w ciągu ostatniego roku korzystała z przejazdów środkami komunikacji miejskiej „na gapę”. Wyniki badań wskazują ponadto, ze istnieje taka grupa osób bezdomnych, która prosi ludzi o datki na ulicy (12,1% osób wskazało na żebractwo jako formę zarobkowania), 16,7% respondentów przyznała, że w ciągu ostatniego roku zamieszkiwała różnego rodzaju miejsca w sposób nielegalny. Co dziesiąta osoba biorąca udział w badaniu zadeklarowała ponadto, że korzystała w ciągu ostatnich 12 miesięcy z darmowych posiłków rozdawanych „na mieście”. Osoby bezdomne, podejmujące działania o charakterze nielegalnym, funkcjonują na marginesie swojej społeczności lokalnej, co niestety ujawnia braki w systemie wsparcia.

Kontynuując wątek korzystania przez osoby bezdomne z pomocy powiedzieć należy, że ¾ badanych osób w ciągu ostatniego roku korzystało z pomocy ośrodka pomocy społecznej. Jedynie 22,4% respondentów zadeklarowała, że z pomocy ośrodka w ciągu ostatnich 12 miesięcy nie korzystała. Wskazać jednakże należy, że podczas prowadzenia badań z osobami bezdomnymi osoby badane nie do końca umiały wskazać, kto tak naprawdę udziela im wsparcia, na przykład w postaci schronienia.

Wyniki prowadzonych w Pile badań pokazują, ze osoby bezdomne raczej dobrze oceniają działanie pilskiego ośrodka pomocy społecznej. Średnia ocena uzyskana na skali szkolnej od 2 do 5 (od oceny niedostatecznej do bardzo dobrej) wyniosła 4,25. Analizując w sposób szczegółowy rozkład odpowiedzi możemy powiedzieć, że w ocenie ośrodka pomocy społecznej przeważają oceny dobre, które wskazało ponad połowa badanych osób (51%). nieco więcej, niż co trzecia osoba bezdomna przyznała podczas wywiadu, że ośrodek pomocy społecznej w Pole ocenia bardzo dobrze (37,3%), 11,8% respondentów wystawiło badanej instytucji ocenę dostateczną. Tabela nr 2. Jak Pan/i ocenia na skali ocen szkolnych (2 – niedostateczna, 3- dostateczna, 4 – dobra, 5 – bardzo dobra) działanie ośrodka pomocy społecznej na terenie Procent Procent Częstość Procent ważnych skumulowany Ważne Dostatecznie 6 9,0 11,8 11,8 Dobrze 26 38,8 62,7 51,0 Bardzo dobrze 19 28,4 100,0 37,3 Ogółem 51 76,1 100,0 Braki danych Systemowe braki danych 16 23,9 Ogółem 67 100,0

Nieco lepiej została oceniona pomoc, którą badane osoby uzyskują w placówce, w której realizowane były badania kwestionariuszowe. Oceny średnie kształtują się na poziomie oceny dobrej plus (4,68 na skali od oceny niedostatecznej do bardzo dobrej). W przypadku pomocy w placówce dominują oceny bardzo dobre (69,7%), 28,8% badanych osób

bezdomnych oceniło pomoc na poziomie dobrym, zaś tylko jedna osoba przyznała ocenę dostateczną. Tabela nr 3. Jak ogólnie Pan/i ocenia na skali ocen szkolnych (2 – niedostateczna, 3dostateczna, 4 – dobra, 5 – bardzo dobra) pomoc, którą uzyskuje Pan/i w placówce, w której aktualnie się znajdujemy? Procent Procent Częstość Procent ważnych skumulowany Ważne Dostatecznie 1 1,5 1,5 1,5 Dobrze 19 28,4 30,3 28,8 Bardzo dobrze 46 68,7 100,0 69,7 Ogółem 66 98,5 100,0 Braki danych Systemowe braki danych 1 1,5 Ogółem 67 100,0

Wyniki badań prowadzonych w Pile uwidaczniają, że prawie wszystkie badane osoby (98,5%) w placówce, w której aktualnie przebywają, czują się bezpiecznie. Ponadto respondenci jednoznacznie wskazują, iż w placówce istnieją jasne zasady pobytu (98,5%) jak również łatwy dostęp do urządzeń sanitarnych (98,5%). Faktem godnym odnotowania jest stwierdzenie, że osoby bezdomne traktowane są w placówce z należytym szacunkiem (97%) zaś sama placówka w opinii większości położona jest w dogodnym miejscu (86,6%). Pozytywna ocena placówki, w których mieszkają badani respondenci wyraża się również w tym, że jedynie 29,9% osób wskazuje na przepełnienie placówki, zaś 70% osób przyznała, że w placówce można mówić o poczuciu prywatności. Prowadzone w Pile badania ukazują również, że w sytuację zjawiska bezdomności wpisane jest poczucie bycia osobą bezdomną: wyniki ukazane na poniższym wykresie jednoznacznie pokazują, że ponad połowa badanych osób (59,7%) w miejscu, w którym aktualnie przebywa czuje się osobą bezdomną.

Wykres nr 4. Ocena placówki pobytu dokonana przez osoby bezdomne - ODPOWIEDZI TAK

Czy w miejscu, w którym aktualnie się Pan/i znajduje czuje się Pan/i osobą bezdomną?

59,7

Czy w miejscu, w którym aktualnie się Pan/i znajduje ma Pan/i łatwy dostęp do urządzeo sanitarnych (toalety, prysznice)?

98,5

Czy w placówce, w której się Pan/i aktualnie znajduje traktowany(a) jest Pan/i przez opiekunów z szacunkiem?

Czy w placówce, w której się Pan/i aktualnie znajduje ma Pan/i poczucie prywatności?

70,1

Czy placówka, w której się Pan/i znajduje aktualnie jest według Pana/i przepełniona?

29,9

Czy w placówce, w której się Pan/i aktualnie znajduje czuje się Pan/i bezpiecznie?

98,5

Czy w placówce, w której się Pan/i aktualnie znajduje istnieją jasne zasady pobytu?

98,5

Czy placówka, w której się Pan/i znajduje położona jest w dogodnym miejscu?

86,6

10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

c) Sytuacja społeczno-ekonomiczna osób bezdomnych: położenie na rynku pracy (aktywność zawodowa) i sytuacja finansowa, różne zachowania społeczne Mówiąc - w przypadku osób bezdomnych - o sytuacji finansowej, w istocie dotykamy kwestii ich biedy (ubóstwa) i ogólnie, materialnego (finansowego) wykluczenia. Oczywiście w wypadku omawianej grupy należy mieć świadomość, że wykluczenie ma wielowymiarowy charakter i obejmuje wiele sfer życia, nie tylko i nie przede wszystkim jego stronę finansowomaterialną. Tym niemniej, problem biedy badanej grupy jest poruszany w wielu analizach bezdomności oraz opisach sytuacji osób bezdomnych. Często też stawiany jest on na czele przeszkód uniemożliwiających usamodzielnienie się i „powrót do społeczeństwa”. Ubóstwo

wskazywane jest jako nieodłączny skutek długotrwałego bezrobocia, które przyczynia się do pogłębienia zapaści finansowej osób, a w dalszym ciągu do ich społecznej marginalizacji i izolacji. Bezrobocie lub zawodowa bierność są zaś udziałem zdecydowanej większości bezdomnych. Warto również wskazać, iż uzyskanie wiarygodnych informacji o dochodach osób bezdomnych, zwłaszcza z pracy wykonywanej w „szarej strefie”, jest sprawą trudną, ze względu na ograniczoną wiarygodność wypowiedzi respondentów. Problemy wiarygodności respondentów w tym zakresie związane są z możliwością niezgłaszania przez respondentów wszystkich źródeł dochodów, a także faktem, iż mogą oni nie pamiętać wszystkich przychodów. Należy więc zdawać sobie sprawę z pewnego marginesu błędów w odniesieniu do poniżej zaprezentowanych wyników, wynikającego przede wszystkim z obiektywnych problemów związanych z uzyskaniem dokładnej informacji na temat poziomu uzyskiwanych dochodów. Analizując kondycję finansową badanych osób można powiedzieć, że głównym źródłem dochodów badanych osób okazały się stałe/okresowe zasiłki udzielane przez ośrodek pomocy społecznej (50,7%) oraz zasiłki celowe (41,8%). Co trzecia badana osoba bezdomna (31,3%) wskazuje, iż posiadany dochód jest wynikiem podejmowania pracy w postaci zbieractwa, 29,9% respondentów przyznaje się do posiadania pracy na czarno. Wartym odnotowania jest fakt, że 28,8% osób biorących udział w badaniu może liczyć na wsparcie rodziny a 14,9% osób bezdomnych zadeklarowało podjęcie pracy legalnej. Fakt życia w skrajnej biedzie i związane z tym trudności same w sobie nie muszą więc być wystarczającym motywatorem na rzecz zmiany sytuacji i szukania źródeł stałego zarobku, dodatkowych źródeł finansowania lub wreszcie aktywnego poszukiwania i podjęcia pracy. W obliczu swoich braków osoby bezdomne, biorąc pod uwagę całą badaną populację, posiadały średnio 2,3 źródła. Na jedno źródło dochodów wskazuje 28,4% osób, na dwa źródła - 23,9% zaś na trzy źródła 31,3%. Więcej niż trzy źródła dochodu wskazuje 14,9% respondentów (10 osób). Tabela nr 4. Źródła dochodów osób bezdomnych* Zasiłek stały / okresowy z pomocy społecznej Zasiłek celowy z pomocy społecznej Zbieractwo Praca bez formalnej umowy („na czarno” Wsparcie członków rodziny Praca na podstawie umowy o pracę, zlecenie, dzieło Renta Alimenty Żebractwo Zasiłek dla bezrobotnych

N 34 28 21 20 19 10 8 6 6 2

% 50,7 41,8 31,3 29,9 28,4 14,9 11,9 9,0 9,0 3,0

Emerytura 2 3,0 Nie mam żadnych dochodów 1 1,5 OGÓŁEM 157 234,3 * procenty nie sumują się do 100% gdyż respondent mógł wskazać więcej niż 1 odpowiedź

Analizując dane dotyczące wysokości miesięcznego dochodu okazuje się, że najczęściej badane osoby deklarują posiadanie dochodu w wysokości do 200 zł (26,9%). Kolejne 11,9% respondentów przyznała się do dochodu mieszczącego się w przedziale 201400 zł zaś 20,9% w przedziale 601-600 zł. Patrząc z nieco innej perspektywy można powiedzieć, że ponad połowa badanych osób deklaruje dochód do 600 zł (59,7%). Jak wskazują dane istnieje i taki odsetek osób bezdomnych, które w ciągu miesiąca zadeklarowały dochód powyżej 1.000 zł: takich osób w badaniu jest 12%.

Pomimo względnego radzenia sobie z trudną sytuacją finansową ( 54,5% osób posiada inne środki finansowe niż te pochodzące ze źródeł pomocy społecznej) wskazać należy, że dla połowy badanych osób okres przebywania bez dachu nad głową jest ściśle powiązany z brakiem środków finansowych na najbardziej niezbędne rzeczy codziennego użytku. Dane zawarte na poniższym wykresie nie pozostawiają złudzeń wskazując, że 53,1% osób bezdomnych borykało się w ciągu ostatniego roku z sytuacją braku pieniędzy na zakup jedzenia, odzieży, leków, zaś 46,3% osób bezdomnych przyznała, że posiada aktualnie jakieś

długi, pożyczki, zaległości finansowe (najczęściej są to zadłużenia alimentacyjne). Dodatkowo 4,5% przyznaje, że posiada jakieś niespłacone pożyczki u znajomych kolegów/koleżanek.

Problem niskiej aktywności zawodowej osób bezdomnych oraz bezrobocia jest przez wielu specjalistów uważany z jednej strony za jedną z głównych przyczyn prowadzących do bezdomności, z drugiej zaś czynnik hamujący proces usamodzielniania się. Należy podkreślić, że termin „pozostawania bez pracy” nie jest tożsamy z terminem „bezrobocie”: w istocie jest on szerszy, obejmujący całą populację, uwzględniający, np. osoby w wieku poprodukcyjnym, tudzież osoby niepełnosprawne. Trzeba pamiętać, że omawiając sytuację zawodową osób bezdomnych, należy wykazać się dużą ostrożnością w interpretowaniu uzyskanych danych. Związane jest to przede wszystkim z wewnętrzną trudnością podejmowanej tematyki, w świetle której osoby bezdomne nie chcą w pełni wypowiadać się na temat podejmowanych prac, niejednokrotnie obawiając się ujawnienia swoich realnych form zarobkowania, jak również wysokości osiąganych dochodów. Doszukując się źródeł tych obaw, należy wskazać na trzy zasadnicze kwestie: po pierwsze, osoby bezdomne to w

dużej mierze osoby obciążone wyrokami alimentacyjnymi. Ujawnienie swoich zarobków osobom postronnym (ankieterom) może rodzić w osobach bezdomnych poczucie zagrożenia, że informacja ta nie pozostanie informacją poufną. Po drugie, obawy osób bezdomnych dotyczą kwestii związanych z odpłatnościami za udzielone schronienie (opłata za pobyt w placówce dla osób bezdomnych). Osoby bezdomne często nie przyznają się do posiadanej pracy

(dotyczy

pracy

zalegalizowanej)

obawy

możliwe

pociągnięcie

odpowiedzialności finansowej za korzystanie z usług systemu pomocy społecznej. Po trzecie wreszcie, formalne ujawnienie wysokości osiąganych dochodów może wpłynąć na wysokość pobieranych świadczeń (zasiłków). Poniższe rozważania służą ukazaniu aktywności zawodowej osób bezdomnych w oparciu o wyniki badań prowadzonych w Pile. W części tej w sposób szczegółowy poruszone zostaną kwestie formalne związane z aktywnością zawodową (posiadanie kwalifikacji zawodowych, posiadanie pracy zarobkowej), jak również wskazane zostaną główne bariery w zatrudnieniu osób bezdomnych. Mając na uwadze fakt, że niski poziom aktywności społecznej związany jest z procesem wychodzenia z bezdomności, w opracowanym materiale poruszony zostanie również problem gotowości osób bezdomnych do podjęcia pracy zarobkowej. Z przeprowadzonych w Pile badań wynika, że prawie wszystkie osoby posiadają jakiś fach, zawód (82,1%). Posiadanie kwalifikacji zawodowych nie warunkuje jednakże podjęcia zarobkowej pracy: jedynie 13,4% badanych osób przyznała, że w trakcie realizacji badań pracuje zarobkowo a 21,2% respondentów przyznała, że w ciągu ostatniego roku uczęszczała na specjalistyczne zajęcia mające na celu podniesienie własny kwalifikacji zawodowych. Z deklaracji badanych osób wynika ponadto, że prawie ¾ osób bezdomnych jest gotowa do podjęcia pracy w najbliższych dniach (biorąc pod uwagę najbliższe dni po realizacji badań terenowych) – 71,2%. O wysokiej deklarowanej aktywności zawodowej badanych osób świadczyć może fakt, że 62,7% respondentów wskazała, że w ciągu ostatnich 12 miesięcy poszukiwała w sposób aktywny pracy.

d) Sytuacja prawna osób bezdomnych W kontekście posiadania dokumentu tożsamości w postaci dowodu osobistego, jak również ubezpieczenia zdrowotnego można powiedzieć, że system wsparcia osób bezdomnych zabezpiecza w sposób odpowiedni funkcjonowanie osób wykluczonych mieszkaniowo: 94% badanych osób posiada dowód osobisty zaś 92,5% respondentów deklaruje posiadanie ubezpieczenia zdrowotnego. W przypadku kwestii mieszkaniowych wskazać warto, że niespełna połowa osób bezdomnych w Pile (47,8%) zadeklarowała bycie na liście osób oczekujących na mieszkanie socjalne czy komunalne. Co piąta badana osoba (19,4%) przyznała, że posiada stały meldunek (w ramach tych osób 41,7% czyli 5 osób posiada stały meldunek na ternie Piły) zaś 4,5% posiada prawo własności do lokalu.

e) Profil psychospołeczny badanych osób bezdomnych: patologie społeczne, kapitał społeczny, wsparcia społeczne, dobrostan psychiczny Osoba bezdomna bardzo często uwikłana jest w inne problemy społeczne, takie jak przemoc w rodzinie, niepełnosprawność, bieda czy uzależnienia. Dowodem takiego stanu rzeczy są wyniki badań prowadzonych w Pile w środowisku 69 osób bezdomnych z których wynika, że 1/3 respondentów przebywała w swoim życiu choć raz w zakładzie karnym/areszcie śledczym/zakładzie poprawczym (31,8%). Dokładnie taki sam odsetek respondentów przyznał, że w ciągu ostatniego roku doszło do sytuacji silnego upicia się napojem alkoholowym (31,8%). Jak wskazują dane zawarte na poniższym wykresie co piąta osoba bezdomna zadeklarowała, że w najbliższym otoczeniu respondenta dochodzi do sytuacji stosowania przemocy (21,2%), dodatkowo 18,2% badanych osób wspomina, że w ciągu ostatniego roku wchodziła w konflikty z przedstawicielami służb mundurowych (policja, straż miejska, służba ochrony kolei). Relatywnie najrzadziej badane osoby przyznawały,

że

miały

psychoaktywnych (10,6%).

doświadczenia

stosowania

swoim

życiu

substancji

Ważnym, poruszanym w badaniu wątkiem była kwestia osobistego zaangażowania w życie społeczne. Zdecydowana większość osób biorących udział w badaniu przyznała, że czuje się pełnoprawnymi obywatelami społeczeństwa polskiego (85,1%), 71,2% osób bezdomnych w ciągu ostatniego roku angażowała się nieodpłatnie, wykonując różnorodne działania na rzecz najbliższej społeczności, sąsiedztwa. Badając postawy prospołeczne można również powiedzieć, że połowa respondentów generalnie ufa ludziom (50%), co trzecia badana osoba deklaruje posiadanie jakiejkolwiek pasji, zainteresowania, które aktualnie są realizowane. Kiedy pytamy badane osoby o to, czy uczestniczyły w ostatnich wyborach do Sejmu i Senatu RP okazuje się, że odsetek osób aktywnych politycznie jest bardzo niski i wynosi niespełna 15%.

Badaczy realizujących wywiady zainteresowało, czy badane osoby bezdomne są przekonane, że w Pile mogą liczyć na jakiekolwiek wsparcie? Z przeprowadzonych badań wynika

że

tak,

jednakże

jego

wysokość

charakter

uzależniona

jest

instytucji/organizacji/ludzi niosących pomoc. Osoby bezdomne jednoznacznie wskazały, że instytucją, na której pomoc mogą na pewno liczyć jest lokalny ośrodek pomocy społecznej (97%). Nieco ponad połowa respondentów może liczyć na pomoc kolegów (55,2%) oraz na jakiekolwiek wsparcie członka najbliższej rodziny (55,2%). Nieco ponad jedna trzecia badanych osób (38,8%) przyznała, że może również liczyć na wsparcie bliskich osób spoza rodziny a na wsparcie organizacji kościelnych i instytucji charytatywnych liczyć może co piąty respondent (20,9%)

W tej części badania postanowiono bliżej przyjrzeć się również kondycji psychicznej osób bezdomnych. Poziom dobrostanu psychicznego – bo o nim mowa - jest istotny z punktu przeżywania własnej bezdomności, jak również w aspekcie procesu reintegracji zawodowej i społecznej osób bezdomnych. Należy przypuszczać, iż im wyższy jest poziom dobrostanu psychicznego, tym większe zdają się być szanse na usamodzielnienie osób bezdomnych, na zmianę ich dotychczasowego życia. Ogólnie rzecz biorąc, wszystkie badane osoby w miejscu aktualnego zamieszkania czują się bezpieczne (100%), zaś 82,1% z nich uważa, że ma realny wpływ na własne życie. O relatywnie wysokim poziomie kondycji psychicznej świadczyć może również fakt, że 73,1% osób bezdomnych widzi szansę na poprawę własnej sytuacji życiowej w ciągu najbliższych 12 miesięcy. Pomimo tego, że większość osób biorących udział w badaniu czuje się osobami bezdomnymi (68,7%) jedynie 35,8% towarzyszy poczucie samotności.

Sytuacja zdrowotna badanych osób bezdomnych

Rozpatrując

problem

bezdomności,

wskazać

należy

jego

złożoność,

wielowątkowość oraz relatywnie wysoką zmienność (dynamikę). W tym kontekście przyznać trzeba, że zdrowie osób bezdomnych staje się problemem kluczowym dla szeroko rozumianej polityki społecznej. Chodzi tutaj nie tylko o wymiar dokonywanej wobec osób bezdomnych interwencji (działania w celu zapobiegania sytuacji kryzysowej „tu i teraz”), ale również o wymiar społecznej i zawodowej reintegracji osób wykluczonych społecznie. Wspomniana już wielowątkowość problemu bezdomności poddaje pod rozwagę mówienie o zdrowiu osób bezdomnych we wszystkich jego wymiarach: psychicznym, społecznym, somatycznym oraz duchowym. Rozpatrując kondycję zdrowotną osób bezdomnych, należy przyjąć założenie, że bezdomność wpisuje się w szeroko rozumiane wykluczenie społeczne, będące dynamicznym i wielowymiarowym procesem, zjawiskiem kumulatywnym, prowadzącym do złożonej dysfunkcji. Owa dysfunkcjonalność uwidacznia się w niewystarczającym uczestnictwie w głównym nurcie społeczeństwa, dostępie do najważniejszych systemów i instytucji społecznych, szeroko pojętej marginalizacji społecznej prowadzącej do zerwania więzi rodzinnych i społecznych, utraty poczucia sensu i tożsamości. Z racji tego, iż osoby wykluczone społecznie nie uczestniczą, bądź uczestniczą w sposób ograniczony, w rynku

pracy, edukacji czy opiece medycznej, ich zabezpieczenie socjalne oraz zdrowotne często kształtuje się na niskim poziomie. Brak kontaktów z rodziną oraz brak wystarczających dochodów zdają się pogłębiać i tak już złą sytuację bytową osób bezdomnych. W badaniach prowadzonych wśród osób bezdomnych w ramach realizowanych diagnoz lokalnych, badaczy interesuje przede wszystkim somatyczne zdrowie obiektywne. Jak wskazują dane zawarte na poniższym wykresie, zdecydowana większość badanych osób zadeklarowała, że w ciągu ostatniego roku była u lekarza (83,6%), 22,4% respondentów przyznała, że była hospitalizowana. Co czwarta osoba bezdomna wskazuje na bycie osobą przewlekle chorą (26,9%), a 29,9% respondentów przyznaje się do posiadania formalnie orzeczonego stopnia o niepełnosprawności (najczęściej stopień umiarkowany oraz lekki). Zły stan zdrowia osób bezdomnych uwidacznia się również w fakcie starania się o przyznanie formalnego orzeczenia o niepełnosprawności (11,1% osób bezdomnych) a 19,4% respondentów przyznaje, że ze względu na stan zdrowia ma trudności w wykonywaniu codziennych czynności takich jak mycie się czy ubieranie się.

Przyczyny bezdomności oraz wychodzenie z niej

Nie ulega wątpliwości, że aktualny dzisiaj problem wychodzenia z bezdomności z natury swojej jest bardzo skomplikowany. Złożoność kwestii ujawnia się, kiedy władze lokalne pytają o ilość osób bezdomnych, którym udało się w ciągu ostatniego roku wyjść z bezdomności. Jak łatwo się domyśleć, statystyki te nie napawają optymizmem, nie tylko dlatego, że obecnie w całej Polsce obserwuje się znikomy odsetek usamodzielnień, ale również dlatego, że rzetelnych statystyk dotyczących wychodzenia z bezdomności po prostu nie ma. Dodatkowe rozczarowanie w kwestii problematyki usamodzielnienia się osób bezdomnych można dostrzec analizując unijne programy reintegracyjne skierowane do osób zmarginalizowanych, które w konsekwencji prowadzą do usamodzielnienia się najwyżej kilku bądź kilkunastu osób. Dla wielu osób, organizacji oraz instytucji taki stan rzeczy jest doskonałym dowodem na to, iż obecnie funkcjonujący system pomocy osobom bezdomnym (w wymiarze rządowym i pozarządowym) nie jest systemem skutecznym pod względem usamodzielniania się jego beneficjentów. Zgadzając się z tą opinią, stwierdzić należy, że pomoc osobom bezdomnym (przynajmniej do roku 2004 kiedy Polska pozbawiona była możliwości partycypacji w programach unijnych) ograniczała się w większości przypadków do literalnego wypełniania obowiązków nałożonych na gminę przez ustawę o pomocy społecznej. Rozważając problem wychodzenia z bezdomności należy zwrócić uwagę na kilka zasadniczych kwestii. Po pierwsze: nie każda osoba bezdomna ma szansę na usamodzielnienie się. Przyczyn takiego stanu rzeczy jest kilka, począwszy od braku odpowiedniego wykształcenia i wieku do podjęcia pracy, braku samych nawyków pracy, choroby alkoholowej, poprzez problem niepełnosprawności oraz złego stanu zdrowia, skończywszy na zadłużeniach alimentacyjnych i zajęciach komorniczych. Po drugie: część osób bezdomnych, nawet jeśli ma szanse na usamodzielnienie się, nie podejmuje kroków w tym celu z powodu braku „długoterminowej opłacalności”. W tym aspekcie wskazać należy na niewątpliwą wadę systemu pomocy osobom bezdomnym, którą roboczo nazwać możemy uzależnieniem od uzyskiwanej pomocy. Po trzecie: w wielu przypadkach osoby bezdomne chcące wyjść z własnej bezdomności nie są na to wystarczająco przygotowane. Musimy pamiętać, że długotrwałe pozostawanie osobą bezdomną powoduje internalizację wartości i norm grupy, w której się przebywa. Kolejnym problemem w procesie usamodzielnienia się

jest fakt, iż wyjście z bezdomności w większości przypadków uzależnione jest od posiadania stałego źródła dochodów. Pomimo tego, że od ponad dwóch lat obserwujemy znaczną poprawę sytuacji na rynku pracy, okazuje się, że osoby bezdomne często nie chcą podejmować prac legalnych. Nawet jeśli osoba bezdomna podejmie stałą pracę, to bardzo często, z powodu uzależnienia alkoholowego oraz braku wykształconych nawyków pracy, nie jest w stanie jej utrzymać. Boleśnie o tym przekonały się partnerstwa realizujące różnego rodzaju programy aktywizujące, w trakcie których problem zrywania stosunku pracy między osobą bezdomną a pracodawcą nie należał do rzadkości. Doświadczenia krajów europejskich posiadających narodowe strategie rozwiązywania problemu bezdomności wskazują, iż nie można rozprawiać o wyjściu z bezdomności bez kontekstu mieszkaniowego. W tym zakresie można wskazać na jeszcze jeden problem na drodze do usamodzielnienia osoby bezdomnej: wyjście z bezdomności uzależnione jest od zasobów mieszkaniowych gminy, na terenie której osoba bezdomna przebywa. Jak wykażę w poniższej części diagnozy, sytuację mieszkaniową w Polsce można określić mianem bardzo trudnej. W kontekście omawianego problemu należy niestety przyznać, że bardzo często dochodzi do sytuacji, w której osoba bezdomna mająca wielkie szanse na wyjście z bezdomności pozostaje osoba bezdomną tylko dlatego, że nie ma realnych możliwości znalezienia dla niej lokum, w którym mogłaby zamieszkać. Podczas realizacji badań prowadzonych wśród osób bezdomnych w Pile poproszono respondentów o wskazanie tych czynności, które były podejmowane w ciągu ostatnich 12 miesięcy, a które miały na celu usamodzielnienie mieszkaniowe. Z przeprowadzonych badań wynika, że najczęstszym działaniem okazało się szukanie pracy (66,7%) oraz własnego miejsca zamieszkania (46,7%). Na trzecim miejscu pod względem częstotliwości podejmowanych działań uplasowało się przystąpienie do indywidualnego programu wychodzenia z bezdomności (41,7%). Co trzecia badana osoba przyznała się do uczestnictwa w terapii (36,7%) a 26,7% osób bezdomnych zadeklarowało podjęcie leczenia. relatywnie najrzadziej osoby bezdomne wskazują na podejmowanie edukacji (6,7%) oraz redukcję zadłużenia (11,7%). Pozostaje odpowiedzieć na pytanie, ile jednocześnie działań badane osoby podejmują w kierunku własnego usamodzielnienia się. Z przeprowadzonej analizy zliczania wystąpień okazuje się, że przeciętnie z poniżej podanych czynności respondenci wskazują na 2,5 działań zmierzających do wyjścia z bezdomności. 17,9% badanych osób wskazuje tylko na jedną czynność, 20,9% na dwie czynności, 22,4% na trzy czynności. Istnieje również grupa 26,8% osób która pytana o podejmowane kroki w kierunku

usamodzielnienia się wskazywała na więcej niż 3 działania. Jedynie jedna osoba przyznała, że w ciągu ostatniego roku nie robiła nic aby zmienić własną sytuację życiową.

Tabela nr 5. Przedstawię Pani/i listę czynności, które czasem podejmują osoby bezdomne aby zmienić swoją sytuację życiową. Proszę wskazać, jakie czynności w ciągu ostatniego roku podejmował/a Pan/i, aby wyjść z bezdomności? Szukałem/am pracy / korzystałem/am z doradztwa zawodowego Szukałem/am miejsca do zamieszkania Przystąpiłem/am do indywidualnego programu wychodzenia z bezdomności Podjąłem/am terapię Podjąłem/am leczenie Poprawiłem/am kontakty z rodziną Wyrobiłem/am dokumenty Zredukowałem/am zadłużenie Podjąłem/am edukację (szkoła, kursy, szkolenia) Nic nie robiłem/AM Inne Ogółem

% 40 28 25 22 16 12 11 7 4 1 1 167

66,7 46,7 41,7 36,7 26,7 20,0 18,3 11,7 6,7 1,7 1,7 278,3

Kiedy pytamy osoby bezdomne o to, co najbardziej pomogłoby im w wyjściu z bezdomności okazuje się, że jest to przede wszystkim posiadanie własnego miejsca zamieszkania (89,6%) oraz posiadanie pracy (65,7%). Niespełna połowa respondentów do wyjścia z bezdomności potrzebuje wsparcia finansowego (46,3%) a co trzecia osoba wskazała na redukcję zadłużenia (31,3%). Dokonując zliczenia różnorodnych form pomocy okazuje się, że 9,0% badanej zbiorowości osób bezdomnych zamieszkujących teren Piły wskazuje tylko na jedną formę pomocy. Co piąta osoba bezdomna w myśleniu o własnym usamodzielnieniu przyznaje, że przydatne byłyby co najmniej dwie formy pomocy wskazane w poniższej tabeli (19,4%). Istnieje również grupa tych osób bezdomnych, które przyznają, iż do wyjścia z bezdomności niezbędne byłyby trzy rodzaje pomocy (9%). Zaskakujący jest fakt, że ponad połowa badanych respondentów przyznała, że do wyjścia z bezdomności pomocne byłyby więcej niż cztery formy wsparcia (59,7%).

Tabela nr 6. Co według Pani/i najbardziej pomogłoby Pani/i w wyjściu z bezdomności? Podsiadanie własnego miejsca zamieszkania Posiadanie pracy, pomoc w jej znalezieniu Wsparcie finansowe, zapomogi Redukcja zadłużenia Pomoc rzeczowa (ubranie, odzież, nocleg, itp.) Poprawa kontaktów rodzinnych, Pomoc rodziny, wsparcie rodziny Profesjonalna opieka lekarska, pomoc medyczna, leczenie i rehabilitacja, wsparcie terapeutyczne Pomoc w wyrobieniu dokumentów (uzyskanie formalnego meldunku, wyrobienie dowodu osobistego, ubezpieczenia zdrowotnego) Inne, prosimy wpisać jakie Nic mi nie pomoże w wyjściu z bezdomności, OGÓŁEM

60 44 31 21 20 17 15 15

89,6 65,7 46,3 31,3 29,9 25,4 22,4 22,4

7,5

5 2 235

7,5 3,0 350,7

Analizując przyczyny wchodzenia w bezdomność należy wykazać się szczególną ostrożnością. Nie ulega wątpliwości, że badanie przyczyn bezdomności jest procesem niezwykle skomplikowanym. Trudności w dotarciu do głównej przyczyny bezdomności są związane przede wszystkim z faktem, iż sam problem bezdomności jest problemem niezwykle złożonym. Specjaliści pracujący z osobami bezdomnymi wskazują, że wszelkiego rodzaju typologie, schematy, naukowe podejścia nie są w stanie ogarnąć swoim zakresem różnorodności motywów, powodów, dla których osoby tracą swoje miejsce zamieszkania. W tym kontekście podkreśla się, że bardzo często nie można mówić o jednej głównej przyczynie bezdomności, ale o współwystępowaniu wielu krytycznych zdarzeń w życiu człowieka, które w konsekwencji prowadzą do stanu wykluczenia. Badanie przyczyn bezdomności może być utrudnione również z powodu samych cech osobowościowych osoby bezdomnej i jej postrzegania własnych losów życiowych (z psychologicznego punktu widzenia dla osoby bezdomnej

znacznie

korzystniejsze

jest

postrzeganie

przyczyn

bezdomności

jako

zlokalizowanych poza nią samą). Dodatkową trudnością w badaniu interesującego nas problemu jest fakt, iż w świadomości samych osób wykluczonych postrzeganie przyczyn swojej niekorzystnej sytuacji życiowej ewoluuje wraz z upływem lat spędzonych w bezdomności. Biorąc pod uwagę wysoki poziom subiektywności oceny i postrzegania zjawiska bezdomności, należy pamiętać, że uwarunkowania bezdomności mogą być zupełnie inaczej postrzegane we wstępnej fazie bezdomności i po upływie wielu lat w niej spędzonej. Ponadto należy pamiętać, że osoby bezdomne bardzo często nie są w stanie wyczuć subtelnej różnicy między tym, co jest przyczyną bezdomności, a co jest jej skutkiem. W badaniach osób bezdomnych w Pile prowadzonych w ramach realizowanych diagnoz lokalnych, postanowiono zapytać osoby bezdomne o to, czy na rok przed okresem

bezdomności zaszły określone wydarzenia, które mogły przyczynić się do utraty własnego miejsca zamieszkania. Jak się okazuje zebrane wyniki potwierdzają wcześniejsze rozważania dotyczące wystąpienia wielu przyczyn bezpośrednio wpływających na bezdomność. Jak się okazuje bezdomność badanych osób związana jest przede wszystkim z utratą pracy i bezrobociem (62,1%). Dla ponad połowy osób bezdomnych wydarzeniem poprzedzającym bezdomność były konflikty rodzinne (56,1%) oraz rozwód z partnerem (56,7%). Niespełna połowa badanych osób (45,5%) wskazuje na występowanie uzależnienia od alkoholu a co trzecia osoba biorąca udział w badaniu przyznaje, że rok przed okresem własnej bezdomności doszło do śmierci najbliższego członka rodziny (31,8%), eksmisji (31,3%) oraz zadłużenia mieszkaniowego (30,3%). Przeprowadzona analiza statystyczna wykazała, że badane osoby przeciętnie wskazują na trzy wydarzenia krytyczne poprzedzające ich bezdomność: 11,9% osób bezdomnych wskazuje tylko na jedno wydarzenie, 22,4% na dwa wydarzenia, 29,9% na trzy wydarzenia a 34,7% respondentów na cztery bądź pięć.

VIII. Wnioski i rekomendacje dla systemu wsparcia w Partnerstwie Lokalnym

na podstawie analizy dokumentów a) zakres prewencji  Działania informacyjne Analiza dokumentacji wskazuje, ze w Pile prowadzone są szerokie działania nakierowane na prewencje bezdomności. Jedynym aspektem który warto wdrożyć jest poszerzenie działań dla społeczności lokalnej w sferze świadomości przyczyn i skutków bezdomności.  Praca metodą środowiskową: doświadczenia ostatnich lat realizacji działań z zakresu pomocy społecznej wskazują, że kontrakty socjalne (lub też IPWB) nie zawsze są w pełni skuteczne. Ich skuteczność wzrasta, gdy uzupełnia się je pracą w środowisku lokalnym (np.: metoda pracy środowiskowej realizowana w ramach programów aktywności lokalnej). Mając na uwadze realizację projektu systemowego celowym wydaje się uzupełnienie realizowanych tam form aktywnej integracji o działania środowiskowe.

b) w zakresie pomocy sprofilowanej  Streetworking: Mając na uwadze skalę problemu bezdomności w Pile oraz działania prowadzone na rzecz osób dotkniętych tym problemem celowym wydaje się zwiększenie liczby streetworkerów oraz wdrożenie regularnych patroli. W tym zakresie wydaje się być celowym większe zaangażowanie służb porządkowych (policji i straży miejskiej) do współpracy przy realizacji ww. patroli.  Indywidualne programy wychodzenia z bezdomności: na podstawie analizy dokumentów należy stwierdzić, że jedynym zorganizowanym narzędziem pracy z osobą bezdomną jest kontrakt socjalny, zaś indywidualny program stosowany jest stosunkowo rzadko. Forma kontraktu wydaje się być niewystarczająca mając na uwadze specyfikę problemu. Realizacja zorganizowanego wsparcia w formie IPWB mogła by tez stać się okazją do uspójnienia form wsparcia realizowanych przez poszczególne instytucje i stworzenia swoistego systemu wsparcia opartego o już istniejące jednostki.

 Infrastruktura: w Pile istnieje baza infrastrukturalna o stosunkowo dużym potencjale. Zauważalny jest jednak problem transportu osób bezdomnych oraz miejsca, w którym osoby którym udzielana jest pomoc doraźna mogłyby przygotować się do pobytu w placówce (łaźnia, przebieralnia, pokój pierwszego kontaktu). Drugą kwestią jest system placówek, w którym nie występują mieszkania chronione czy wspomagane. Miejsca takie powinny uzupełnić system pomocy nakierowany na wychodzenie z bezdomności. c) rozwiązania systemowe  Edukacja i zatrudnienie: w Pile zarówno kadra publicznych, jak i pozarządowych instytucji pomocy społecznej posiada kwalifikacje do pracy z osobami bezdomnymi. Celowym jednak wydaje się ciągłe podnoszenie kwalifikacji osób pracujących z osobami bezdomnymi, uzupełnione o elementy samokształcenia oraz wymiany wiedzy i doświadczeń pomiędzy kadrą publiczną a pozarządową.  Współpraca: w Pile zaobserwować można stosunkowo dużą liczbę działań realizowanych we współpracy samorządu i organizacji pozarządowych. Współpraca ta ma jednak najczęściej charakter akcyjny – celowym wydaje się podjęcie działań nakierowanych na zbudowanie współpracy systemowej w oparciu o zasady funkcjonowania partnerstw lokalnych wg modelu opisanego w GSWB.  Diagnozowanie problematyki bezdomności: Analiza dostępnych dokumentów wskazuje, że dotychczas nie przeprowadzono kompleksowej diagnozy problematyki bezdomności w Pile. Budowa skutecznego systemu wsparcia osób bezdomnych wymaga posiadania wiedzy o zasięgu, skali, przyczynach, potencjalnych skutkach zjawiska. Diagnoza taka winna być aktualizowana co najmniej raz w roku (np. przy okazji działań sprawozdawczych).  Opracowanie odrębnego dokumentu strategicznego dla problematyki bezdomności: w Pile

funkcjonują dokumenty strategiczne i programowe poruszające kwestie

bezdomności w głównej mierze pośrednio, odnoszące się do przyczyn i skutków bezdomności oraz wskazujące podstawowe kierunki działań. Jednakże liczba tych dokumentów, różny czas ich powstania, różni autorzy może powodować ich niespójność.

Budowa

kompleksowego

systemu

nakierowanego

kwestie

bezdomności wymaga rzetelnego opracowania planu działania obejmującego zarówno

kwestie prewencji (tu m.in. programy osłonowe), interwencji (funkcjonowanie placówek wsparcia), jak i integracji (tu m.in.: indywidualne programy wychodzenia z bezdomności).

Całość

takiego

opracowania

winna

wynikać

wcześniej

przeprowadzonej diagnozy.  Programy osłonowe: w Pile w ramach działań nakierowanych na profilaktykę bezdomności nie występują lub występują w bardzo ograniczonym zakresie programy osłonowe. Budowa kompleksowego systemu działań nakierowanych na bezdomność wymaga wprowadzenia systemu ochronnego (np. programy oddłużeniowe, mieszkania socjalne, wsparcie w opłacaniu czynszu, etc.). W przekonaniu, że budując dobre programy profilaktyczne można w sposób wyraźny ograniczyć zjawisko bezdomności, warto zapoznać się ze sprawdzonymi w praktyce innych państw (np. doświadczenia niemieckie) programami, które wskazują na korzyści natury finansowej dla gmin z realizacji programów profilaktycznych9  System sprawozdawczości: analiza dokumentacji sprawozdawczej wskazała, że dane zawarte w poszczególnych sprawozdaniach a odnoszące się do tych samych zakresów danych nie zawsze są ze sobą spójne. Należy poddać większej kontroli system gromadzenia danych, a także ich raportowania.

na podstawie idi z osobami kluczowymi

Rekomendacje przedstawione w tej części Raportu wynikają bezpośrednio z analizy zebranego podczas wywiadów IDI przeprowadzonych z osobami kluczowymi dla rozwiązywania problemu bezdomności na terenie gminy Piła. Zawierają one zarówno wskazania działań, które Partnerstwo Lokalne może podejmować samo, jak i te, które możliwe będą do wprowadzenia w efekcie zmian np. o charakterze formalnoprawnym na poziomie ogólnopolskim. Na zmiany takie Partnerstwo Lokalne może mieć wpływ jedynie pośredni, należy jednak pamiętać, że przy braku lobbingu ze strony organizacji lokalnych i informacji o potrzebie zmian ze strony instytucji terenowych, zmiany choćby w zakresie ustawodawstwa prawdopodobnie nie nastąpią.

Na korzyści finansowe płynące z realizacji takich programów dla gmin, w licznych swoich publikacjach wskazuje prof. Piotr Sałustowicz, powołując się na dobre praktyki niemieckie.

a) zakres prewencji  Rekomendacja 1: Rekomenduje się kontynuowanie oraz intensyfikację działań na rzecz prewencji uzależnień. Jak wynika z przeprowadzonych badań uzależnienia, szczególnie od alkoholu i substancji psychoaktywnych są istotnym czynnikiem wpływającym na brak możliwości utrzymania pracy, a co za tym idzie przy niedoborze środków finansowych, na niemożność finansowania lokalu. Zdaniem jednej z interlokutorek, prewencja uzależnień to w gruncie rzeczy prewencja bezdomności [P03]. W tym tkwi podstawa usprawnienia działań w zakresie prewencji bezdomności, która musi być postrzegana zawsze w szerszym kontekście problemów społecznych (jak również patologii) z jakimi często borykają się osoby zagrożone bezdomnością.  Rekomendacja 2: Konieczne jest rozwiązywanie problemów mieszkaniowych osób zagrożonych

bezdomnością

wyniku

braku

zatrudnienia.

Zapobieganie

bezdomności związane jest z zapewnieniem oferty tanich lokali socjalnych, przy jednoczesnej aktywizacji zawodowej – szczególnie tych osób, które utraciły pracę, lub są zagrożone jej utratą. Grupę, która powinna być otoczona szczególnym wsparciem stanowią osoby, którym grozi eksmisja. Wskazane byłoby również uproszczenie dystrybucji

świadczeń

pieniężnych

oraz

wzmocnienie

pracy

socjalnej

–

umożliwiającej identyfikację osób w szczególnie trudnej sytuacji materialnej.  Rekomendacja 3: Rekomenduje się wprowadzenie programu oddłużania osób zagrożonych eksmisją w wyniku zadłużeń czynszowych. Zwarzywszy wzrost skali bezrobocia na terenie gminy, które skutkuje zadłużaniem się mieszkańców w wyniku braku środków finansowych na pokrycie np. kosztów czynszu w zajmowanych lokalach – wdrożenie rekomendowanego programu będzie ważnym elementem przeciwdziałania bezdomności.  Rekomendacja 4: Należy zintensyfikować działania na rzecz współpracy miejskiego ośrodka pomocy społecznej z właścicielami i zarządcami nieruchomości (w tym lokali). Interlokutorzy wskazywali na dotychczasowy brak współpracy z zarządcami lokali w zakresie prewencji bezdomności. Problem ten jest jednak istotny nie tylko w kontekście prewencji bezdomności, ale również wtedy, gdy pracownicy socjalni

(streetworkerzy) starają się dotrzeć do osób wymagających pomocy, a przebywających w miejscach niemieszkalnych (np. pustostanach, budynkach do rozbiórki itp.).  Rekomendacja 5: Zaleca się dalsze działania o charakterze edukacyjnym. Jak wskazywali badani potrzebne jest szkolenie dzieci i młodzieży po to, by nauczyć ich wrażliwości społecznej i pewnego „obycia społecznego” – [P04] interlokutor miał na myśli przede wszystkim młodzież tzw. trudną, wymagającą uwagi i skupienia się na specyficznych problemach. Wielu z tych młodych ludzi albo już jest zagrożonych bezdomnością albo może zostać bez dachu nad głową w niedalekiej przyszłości – wchodząc w dorosłe życie z bagażem złych doświadczeń. Istotnym elementem prewencyjnym byłaby również pomoc ze strony szkół dzieciom z rodzin patologicznych (np. stworzenie indywidualnego systemu nauczania dzieci, które znalazły się w trudnej sytuacji życiowej/materialnej).  Rekomendacja 6: Rekomenduje się podjęcie działań na rzecz wypracowania systemu wymiany informacji dotyczących osób zagrożonych bezdomnością. Powyższa rekomendacja pomimo iż dotyczy prewencji bezdomności ma też charakter ogólnosystemowy. W obecnym stanie prawnym nie jest możliwa wymiana informacji pomiędzy

niektórymi

instytucjami

(np.

bankami,

zarządami

spółdzielni

mieszkaniowych itp.) a ośrodkami pomocy społecznej dotyczących poziomu zadłużenia klientów – które może stać się przyczyną braku możliwości utrzymania lokalu. W kontekście wypowiedzi osób kluczowych w Partnerstwie Lokalnym pomoc w odpowiednim momencie osobie zadłużonej zapobiega w dużej mierze bezdomności. Jest oczywiście zrozumiałe, że partnerstwo nie ma możliwości bezpośredniego wpływania na stan regulacji prawnoadministracyjnych w tym zakresie, jednak wskazane byłoby zaangażowanie pracowników ośrodków pomocy społecznej i członków organizacji pozarządowych w lobbing na rzecz zmian w określonych zapisach, które umożliwiałyby wymianę informacji.  Rekomendacja 7: Wskazany jest (dalszy) monitoring rodzin, w których dochodzi do przemocy domowej. Osoby badane informowały, że w ramach działań prewencyjnych konieczne jest stworzenie ośrodków dla osób, które są ofiarami przemocy domowej (wskazywano szczególnie trudną sytuację osób w podeszłym wieku). Rekomendacja ta, podobnie jak w przypadku rekomendacji 5. dotyczy prewencji – ma jednak charakter systemowy, ponieważ interwencja w przypadku przemocy domowej, może zakończyć się umieszczeniem ofiary w stosownym ośrodku, co w praktyce oznacza

pomoc osobie, która stała się bezdomna. Niedobór ośrodków dla osób będących ofiarami takiej przemocy, nie jest problemem wyłącznie gminy Piła i jest charakterystyczny dla całej Polski. Ośrodki takie, pozwoliłby – zdaniem badanych – uniknąć wielu trudnych, a nawet tragicznych sytuacji rodzinnych. Podobnie jak w kwestii wymiany informacji, zakres możliwości wprowadzenia takiej rekomendacji przez samą gminę Piła – bez opracowania zmian systemowych w skali całego kraju – wydaje się obecnie niewielki.

b) zakres pomocy sprofilowanej Biorąc pod uwagę fakt, że na terenie Piły zaobserwować można wzrost liczby osób bezdomnych, również tych, które migrują na teren gminy ze względu na wysoki standard usług świadczonych w ramach systemu wsparcia, należy rekomendować podjęcie określonych działań w następujących obszarach: streetworking, praca socjalna, pomoc doraźna, mieszkalnictwo, partnerstwa lokalne, zdrowie, zatrudnienie i edukacja.

Rekomendacje w obszarze streetworking:  Rekomendacja 1: W zakresie streetworkingu rekomenduje się kontynuowanie prowadzonych w ten sposób działań podejmowanych przez pracowników MOPS w Pile z uwzględnieniem zainicjowania dyskusji nad działaniami programowymi dot. pracy tą metodą z osobami bezdomnymi. Wynika to z faktu, że nie zostały one jeszcze wypracowane i umieszczone w strategiach krajowych.  Rekomendacja 2: Wypracowanie założeń pracy metodą streetworkingu dla Piły uwzględniających analizę mocnych i słabych stron, określenie zaplecza, liczby streetworkerów adekwatnej do charakteru zjawiska bezdomności na terenie gminy.  Rekomendacja 3: Skonfrontowanie doświadczeń w zakresie pracy metodą streetworkingu zdobytych już przez pracowników MOPS oraz Akcji Humanitarnej ŻYCIE ze standardami opisanymi w modelu GSWB.

Rekomendacje w obszarze pracy socjalnej:  Rekomendacja 1: Wskazane jest organizacja szkoleń dla przedstawicieli środowisk lokalnych w zakresie upowszechniania wiedzy o specyfice pracy z osobami

bezdomnymi.  Rekomendacja 2: Kontynuacja rozdzielenia systemu świadczeń socjalnych od świadczenia pracy socjalnej. Z wypowiedzi osób kluczowych wynika, że w Pile pracownicy MOPS są świadomi różnicy między pracą socjalną, a wypłacaniem świadczeń socjalnych. Biorąc pod uwagę rekomendacje GSWB w obszarze praca socjalna zaleca się zwrócenie uwagi gminie, że finansowanie pracy socjalnej jest jej równie ważnym obowiązkiem, co zapewnianie świadczeń osłonowych. Rekomendacje w obszarze pomocy doraźnej:  Rekomendacja 1: Zaleca się utworzenie na terenie Piły punktów informacyjnokonsultacyjnych świadczących osobom bezdomnym bezpłatne porady specjalistyczne.  Rekomendacja 2: Konieczna jest na terenie Piły budowa łaźni lub adaptacja budynku, w którym można by takie wsparcie zapewnić.  Rekomendacja 3: Wskazane są zmiany w MOPS: zakup samochodu, przygotowanie zaplecza z suchym prowiantem – na ich zasadność wskazywali sami respondenci.  Rekomendacja 4: Konieczna jest budowa lub adaptacja budynku, w którym mieściłaby się

ogrzewalnia dla osób bezdomnych, które nie chcą przebywać w

schronisku.  Rekomendacja 5: Rekomenduje się również modyfikację systemu wydawania posiłków dla osób bezdomnych pozostających poza schroniskiem. Na terenie Piły posiłki dla osób bezdomnych i ubogich wydaje aktualnie Caritas, jednak oferta ta jest niewystarczająca do potrzeb.

Rekomendacje w obszarze mieszkalnictwa:  Rekomendacja 1: Rekomenduje się dostosowanie architektury budynków (schronisko MONAR-MARKOT) do potrzeb osób niepełnosprawnych.  Rekomendacja 2: Konieczne jest dofinansowanie działań podejmowanych przez MOPS związanych z utrzymaniem mieszkań treningowych i dalszego rozwijania tego elementu systemu pomocy osobom wychodzącym z bezdomności.  Rekomendacja 3: Należy opracować i wdrożyć program budowy tanich lokali dla osób bezdomnych.

 Rekomendacja 4: Konieczna jest taka modernizacja schroniska prowadzonego przez MONAR-MARKOT, aby stało się możliwe rozdzielenie bezdomnych kobiet i dzieci od przebywających w ośrodku mężczyzn. Na plany takie wskazywali sami respondenci.  Rekomendacja 5: Zmiany w zakresie polityki mieszkaniowej. Z sugestii respondentów wynika, że wskazane jest podjęcie decyzji przez Radę Miasta dot. preferencji w zakresie przyznawania lokali osobom bezdomnym. Zdaniem badanych wskazane jest też przygotowanie oferty tanich lokali dla osób bezdomnych. Rekomendacje dotyczące partnerstwa lokalnego:  Rekomendacja 1: Utrzymanie i rozwijanie współpracy partnerskiej pomiędzy instytucjami i organizacjami podejmującymi działania na rzecz osób bezdomnych na terenie gminy.  Rekomendacja 2: Rekomenduje się nawiązanie współpracy (włączenie do partnerstwa) z przedstawicielami przedsiębiorców działających na terenie Piły w celu poprawy wizerunku osób bezdomnych, jako potencjalnych pracowników.  Rekomendacja 3: Wskazane jest kontynuowanie prowadzonej aktualnie na terenie Partnerstwa Lokalnego strategii działań reintegracyjnych polegającej na angażowaniu osób bezdomnych w różnego rodzaju imprezy o charakterze kulturalnym i okolicznościowym, które dla osób tych są darmowe.  Rekomendacja 4: Należy nawiązać współpracę z Miejskim Przedsiębiorstwem Komunikacji w Pile. Respondenci wskazywali na konieczność nawiązania współpracy z MPK – co dotychczas się nie powiodło. Niektórzy kierowcy komunikacji miejskiej odmawiają wzięcia osób bezdomnych jako pasażerów, jest to zdaniem badanych bardzo

upokarzające

zarówno

dla

samego

bezdomnego,

jak

również

dla

towarzyszącego mu często pracownika socjalnego. Współpraca taka ułatwi pracownikom instytucji i organizacji działających na rzecz ludzi bezdomnych transport tych osób do schroniska, placówki medycznej itp.  Rekomendacja 5: Należy utrzymać i rozwijać współpracę z zarządcami nieruchomości. Wskazana jest dalsza współpraca z zarządcami ogrodów działkowych, gdzie mogą przebywać osoby bezdomne. Współpraca ta zarówno w zakresie przepływu informacji jak również polegająca na ułatwieniu dostępu streetworkerom

do tych nieruchomości – wpływa pozytywnie na skuteczność działań pracowników MOPS. Podobnie, nawiązanie współpracy z zarządcami nieruchomości, szczególnie o charakterze niemieszkalnym, gdzie przebywają osoby bezdomne jest niezbędne w kontekście podejmowanych działań interwencyjnych. Brak identyfikacji właścicieli pustostanów które są niezabezpieczone i stanowią zagrożenie dla przebywających tam osób, może doprowadzić do wypadków (nawet śmiertelnych), których ofiarami będą osoby bezdomne czy interweniujący pracownicy socjalni.

Rekomendacje w obszarze opieki zdrowotnej:  Rekomendacja 1: Wskazana jest intensyfikacja działań mających na celu poprawę opieki medycznej i poradnictwa specjalistycznego, szczególnie

w zakresie

środowiskowej opieki psychiatrycznej. Badani wskazywali na brak oddziału opieki psychiatrycznej i problemy z dostępem do specjalistycznej kadry medycznej.  Rekomendacja 2. Na terenie schroniska MONAR-MARKOT konieczne jest zapewnienie stałej pomoc pielęgniarska. Ułatwiłoby to pracownikom ośrodka opiekę nad osobami niepełnosprawnymi, a także pomogło w ocenie kondycji zdrowotnej mieszkańców i w podejmowaniu decyzji o konieczności konsultacji lekarskiej. Poprawa doraźnej pomocy medycznej na terenie ośrodków dla osób bezdomnych mogłaby nastąpić w wyniku zatrudnianie w tych placówkach studentów ostatnich lat kierunków medycznych lub pielęgniarskich.  Rekomendacja 3: Rekomenduje się organizację szkoleń dla personelu placówek służby zdrowia w zakresie specyfiki pracy z osobami bezdomnymi

Rekomendacje w obszarze edukacji i zatrudnienia:  Rekomendacja 1: Wskazana jest intensyfikacja działań mających na celu aktywizację zawodową osób bezdomnych, w tym celu należy również zwiększyć liczbę kursów i szkoleń dedykowanych specjalnie osobom bezdomnym.  Rekomendacja 2: Konieczne jest nawiązanie ścisłej współpracy z pracodawcami, aby zmienić stereotypowy stosunek do osób bezdomnych, które ze względu na brak stałego meldunku, niekiedy uzależnienia, itp. – w opinii przedsiębiorców nie będą odpowiedzialnymi pracownikami.

 Rekomendacja 3: Rekomenduje się wsparcie w organizacji i rozwoju podmiotów ekonomii społecznej, jako najskuteczniejszej formy aktywizacji zawodowej osób bezdomnych. c) rozwiązania systemowe  Rekomendacja 1: Ponieważ miasto Piła posiada Miejską Strategię Rozwiązywania Problemów Społecznych należy skonfrontować jej rozwiązania z założeniami sytemu pomocy społecznej opracowanego w fazie diagnozy i modelu GSWB. Jak wynika z przeprowadzonych

badań,

wskazane

jest

zacieśnienie

współpracy

między

poszczególnymi służbami, organizacjami i MOPS.  Rekomendacja 2: Rekomenduje się dalsze działania informacyjne dotyczące problematyki bezdomności. Konieczna jest dalsza praca nad zmianą świadomości społecznej w zakresie bezdomności. Działania takie mogą się przyczynić również do większego komfortu pracy i skuteczności pracowników socjalnych, którzy – jak sami deklarują – nie chcą podczas pracy w terenie być traktowani jak intruzi. Zdaniem niektórych

badanych

zmiana

tej

świadomości

dotyczyć

powinna

również

pracowników służby zdrowia. na podstawie wywiadów kwestionariuszowych z osobami bezdomnymi  Rekomendacja 1:

Dalsza potrzeba stosowania wielowymiarowych form pomocy.

Jak wskazują badania prowadzone w Pile osoby bezdomne chętnie korzystają z wielu (instytucjonalnych i pozainstytucjonalnych) źródeł wsparcia. Praca z osobami bezdomnymi, zarówno w wymiarze społecznym jak i zawodowym, powinna prowadzić do rozwoju osoby bezdomnej i do pełnego włączenia ją w nurt życia społecznego. Stąd też nieodzowne jest stosowanie szerokiego wachlarza działań pomocowych, dostosowanych do bardzo zróżnicowanych potrzeb osób bezdomnych a także wprowadzenie do obecnego katalogu stosowanych w kraju form pomocy osobom bezdomnym rozwiązań nowatorskich. Warto w tym miejscu dodać, że stosowanie wielu form wsparcia osób bezdomnych zdaje się wszechstronnie oddziaływać na osobę korzystającą z pomocy. Praca z osobą bezdomną powinna być procesem i jako proces powinna być dostosowana do potrzeb danej osoby. Koncentrować się on powinien na pokonaniu tych barier, które z różnych przyczyn

(np. duże zadłużenia, niestabilna sytuacja zdrowotna, wypierany problem alkoholowy, brak kwalifikacji zawodowych) uniemożliwiają danej osobie odzyskanie i utrzymanie pełnego uczestnictwa społecznego.  Rekomendacja 2: Potrzeba indywidualnego doboru form pomocy kierowanej do osób bezdomnych, poparta kompleksową diagnozą. Dobór działań w pracy z osobami bezdomnymi nie powinien wynikać z homogenizacji usług, ale powinien być ściśle związany z głębszą diagnozą stanu, w jakim się znajduje nie tyle cała grupa doświadczająca bezdomności, co każda poszczególna osoba bezdomna. Powinien zawsze być poprzedzony dokonaniem diagnozy potrzeb, barier i potencjału każdej poszczególnej osoby bezdomnej. W diagnozie, a tym samym w planowaniu adekwatnych dla osoby form pomocy, bardzo istotne jest wychodzenie poza patrzenie na sytuację osoby bezdomnej tylko w kategoriach „tu i teraz”. Dedykowana do każdej indywidualnej osoby bezdomnej pomoc powinna więc zakładać z jednej strony wyeliminowanie jej barier indywidualnych (np. wpływanie na wzrost samooceny, podwyższenie kwalifikacji, polepszenie kondycji fizycznej, redukcję zadłużeń, wzrost identyfikacji społecznej, walkę z uzależnieniami), ale także spojrzenie na ofertę reintegracyjną przez pryzmat barier systemowych i założenie w niej takich rozwiązania, których nie oferuje państwo, bądź, które jako deficytowe, przeznaczone są jedynie dla wąskiej grupy odbiorców (np. uwzględnienie oferty szkoleniowej, posiadanie zaplecza mieszkaniowego, dysponowanie odpowiednio wykwalifikowaną kadrą, pozyskiwanie przyjaznych pracodawców, zabezpieczenie środków na działania integracyjno-społeczne, prowadzenie interdyscyplinarnej współpracy ze specjalistami – także w obszarze medycznym).  Rekomendacja 3: Doprowadzenie do wzrostu aktywności zawodowej osób bezdomnych. Mając na uwadze fakt, że osoby bezdomne bardzo często długo pozostają w swojej bezdomności, istnieje pilna potrzeba przygotowania osoby bezdomnej do podjęcia stałej, legalnej pracy zarobkowej. W tym celu należy poddawać osoby bezdomne szkoleniom nastawionym przede wszystkim na wzbudzenie nawyku pracy, umiejętności racjonalnego planowania swoich wydatków, umiejętności planowania czasu wolnego. Po drugie należy baczną uwagę zwrócić należy na aktywizację zawodową młodych osób bezdomnych. Z przeprowadzonych badań wynika, że część osób, które nie przekroczyła 30 roku życia w ogóle nie podejmuje pracy zarobkowej. W tym kontekście istnieje pilna potrzeba wyszukania

takich osób i włączenia ich w różnego rodzaju programy nakierowane na reintegrację zawodową i społeczną. Jest to o tyle istotne, że osoby młode najkrócej przebywają w bezdomności i jako takie wydają się posiadać największe szanse na wyjście z niej. Aktywizacja zawodowa młodych osób dotyczy przede wszystkim kobiet, które posiadają dzieci. W tym zakresie należałoby w sposób odpowiedni stworzyć samotnej bezdomnej matce odpowiednie warunki do podjęcia pracy poprzez indywidualne wsparcie (na przykład w postaci asystenta), połączone z opłaceniem dziecku pobytu w żłobku, czy w przedszkolu. W tym momencie bezdomna matka będzie mogła bez problemu podjąć pracę zarobkową, uzyska wsparcie przy rozwiązywaniu bieżących problemów, wynikających z łączenia roli matki i pracownika, a dziecko będzie część swojego codziennego czasu spędzać wśród swoich rówieśników – poza sferą bezdomności i zasięgiem instytucji dla osób bezdomnych. Takie postępowanie, powinno być zapisane w indywidualnym kontrakcie wychodzenia z bezdomności. Jak wskazują wyniki badań pilskich głównym problemem w kwestii zatrudnienia nie wydaje się być brak ofert pracy, lecz pogarszające się zdrowie osób bezdomnych.

właśnie

zła

kondycja

zdrowotna,

częste

orzeczenia

niepełnosprawności, chorowanie w sposób przewlekły powodują, że pomimo wykazywanych chęci osoby bezdomne są niezdolne do podjęcia w sposób trwały pracy. Jak wskazują wyniki badań istnieje grupa osób, która pomimo swojej niepełnosprawności (zazwyczaj w stopniu lekkim) podejmuje czynności zarobkowe. Biorąc pod uwagę fakt, że coraz częściej niepełnosprawność osoby nie jest czynnikiem hamującym zatrudnienie osoby (w wielu przypadkach jest wręcz na odwrót), należy osobom bezdomnym umożliwić kontakt z tymi pracodawcami, którzy wyrażają chęć zatrudnienia niepełnosprawnej osoby bezdomnej. W tym celu istnieje pilna potrzeba nie tylko dokonania rzetelnej diagnozy w zakresie zlokalizowania takich osób, ale również podjęcie szerokich i międzysektorowych rozmów z przyszłymi potencjalnymi pracodawcami osób bezdomnych. Podobnie, jak w aspekcie zdrowia, również w przypadku problemu aktywności zawodowej osób bezdomnych, pomysłem godnym uwagi jest dokonanie specjalizacji placówek, w których przebywają osoby bezdomne. Wydzielenie na terenie Piły miejsc, w którym będą przebywać osoby chcące podjąć pracę, z jednej strony ułatwiłoby ich szkolenia, z drugiej zaś osoby takie zostałyby fizycznie oddzielone od tych osób bezdomnych, którzy nie przejawiają chęci zmiany swojej dotychczasowej sytuacji życiowej.

 Rekomendacja 4: Poprawa sytuacji zdrowotnej osób bezdomnych, również poprawa kondycji zdrowia psychicznego. Dbając o dobrą kondycję zdrowotną osób bezdomnych słusznym wydaje się być pomysł zacieśnienia współpracy między placówkami medycznymi a systemem pomocy osobom bezdomnym. Pozwoliłoby to na zdobycie podstawowej wiedzy zarówno z zakresu bezdomności, jak i możliwości leczenia osób bezdomnych. Rekomendacją dla pracy z osobami bezdomnymi jest wzbudzenie wśród nich potrzeby dbania o własne zdrowie poprzez uświadomienie negatywnych skutków antyzdrowotnych zachowań. W tym zakresie należy w sposób ciągły docierać do osób bezdomnych z informacją, jakimi prostymi metodami można dbać o własne zdrowie. Pomysłem godnym uwagi jest również większa aktywizacja osób bezdomnych posiadających orzeczenie o niepełnosprawności w stopniu lekkim. Bardzo często osoby posiadające lekki stopień niepełnosprawności są gotowe na podjęcie aktywności zarobkowej. W tym aspekcie rekomendacja dotyczy tzw. „przyjaznych pracodawców”, którzy mogliby zatrudniać w swoich miejscach pracy niepełnosprawne osoby bezdomne. W systemie pomocy osobom bezdomnym należy dążyć do stanu, w którym każda osoba bezdomna przebywająca w placówce dla osób bezdomnych posiada nie tylko ubezpieczenie zdrowotne, ale również dokonaną w sposób rzetelny diagnozę własnego stanu zdrowia. Z badań realizowanych wśród osób bezdomnych w Pile wynika, że do częstych sytuacji należą te, w których do schroniska przyjmowana jest bezdomna osoba chorująca w sposób przewlekły, która powinna codziennie brać odpowiednie leki, zaś wiedza o tym, posiadana przez pracownika socjalnego jest praktycznie żadna. W wielu przypadkach nieposiadanie odpowiedniej dokumentacji medycznej (np. ostatni wypis ze szpitala) jest realnym zagrożeniem dla zdrowia i życia osoby bezdomnej. Istotną kwestią jest również stworzenie takiego systemu obiegu dokumentów, który dawałby możliwość stałego monitorowania kondycji zdrowotnej osób bezdomnych nawet wówczas, kiedy osoba wykluczona zmienia swoje miejsce zamieszkania czy też pobytu. Myśląc o poprawie sytuacji zdrowotnej osób bezdomnych należy również skupić swoją uwagę na zwiększaniu wiedzy osób bezdomnych w zakresie instytucjonalnych możliwości o dostępnej opiece medycznej. Osoba bezdomna to bardzo często osoba niepełnosprawna, samotna, nie posiadająca relacji z rodziną pochodzenia, borykająca się z problemem alkoholizmu.

100

Nic więc dziwnego, że uzyskane dane statystyczne wskazują, że kondycja psychiczna osób bezdomnych kształtuje się na niebezpiecznie niskim poziomie. Z racji tego, że wpływa ona na wiele sfer życia osoby bezdomnej (zadowolenie z własnego stanu zdrowia, podejmowane próby wyjścia z bezdomności, aktywizacja zawodowa i społeczna) należy baczniejszą uwagę zwrócić na niesienie pomocy stricte psychologicznej oraz psychiatrycznej, bez względu na to, w jakim miejscu osoby te przebywają. W tym aspekcie istotną kwestią wydaje się być również prowadzenie odpowiednich zajęć przez terapeutów zajęciowych w celu aktywizacji zawodowej i społecznej osób bezdomnych, jak również prowadzenie terapii indywidualnych i grupowych w zakresie pokonywania syndromów choroby alkoholowej.

101

ANEKS 1 a) lista analizowanych dokumentów w analizie desk research Dokumenty o charakterze strategicznym i programowym  Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych w Pile do Roku 2015  Powiatowy Program Opieki nad Dzieckiem i Rodziną na lata 2008-2015  Strategia Polityki Społecznej dla Województwa Wielkopolskiego do 2020 roku  Strategii Rozwoju Miasta Piły na lata 2005-2015 (modyfikacja)  Strategia Rozwiązywania Problemów Społecznych dla Powiatu Pilskiego na lata 2008-2015  Program współpracy samorządu z organizacjami pozarządowymi oraz innymi podmiotami, o których mowa w art. 3 ust. 3 ustawy z 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie na 2010 r. – uchwała Rady Miasta Piły  Gminny Program Profilaktyki i Rozwiązywania Problemów Alkoholowych w Pile na rok 2010  Gminny Program Przeciwdziałania Narkomanii na lata 2009- 2010

Dokumenty o charakterze organizacyjnym:  Regulamin Organizacyjny Urzędu Miasta Piły  Statut Gminy Piła  Struktura Organizacyjna Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Pile  Struktura Organizacyjna Urzędu Miasta w Pile  Wykaz Miejskich Jednostek Organizacyjnych, Instytucji Kultury i Spółek Prawa Handlowego z Udziałem Miasta  Regulamin Organizacyjny Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Pile  Statut Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Pile

Dokumenty o charakterze sprawozdawczym:  Sprawozdanie MPiPS 03  Informacja z Działalności Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Pile w roku 2010.

102

 Informacja z Działalności Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Pile w roku 2009  Sprawozdanie z realizacji działań na rzecz ludzi bezdomnych w województwie w roku 2010 - Tablice sprawozdania jednorazowego w SAC  Sprawozdanie Prezydenta Miasta Piły z realizacji programu współpracy organizacji pozarządowych z samorządem miasta Piły w 2010 roku  Sprawozdanie Prezydenta Miasta Piły z realizacji programu współpracy organizacji pozarządowych z samorządem miasta Piły w 2009 roku  Sprawozdanie Merytoryczne za 2010 rok. z Placówek Ruchu Wychodzenia z Bezdomności Pilskie Centrum Pomocy Bliźniemu MONAR - MARKOT Dom Dla

Matek

Samotnie

Wychowujących

Dzieci,

Kobiet

Bezdomnych

Niepełnosprawnych MONAR – MARKOT ul. Długosza 33  Sprawozdanie Merytoryczne za 2010 rok. z Placówek Ruchu Wychodzenia z Bezdomności Pilskie Centrum Pomocy Bliźniemu MONAR - MARKOT Dom Dla Mężczyzn z Problemem Alkoholowym ul. Niepodległości 135  Sprawozdanie z Zakresu Pomocy Społecznej – zadania „Schronienie dla Bezdomnych” – Pilskie Centrum Pomocy Bliźniemu MONAR – MARKOT w Pile, ul. Długosza 33  Sprawozdanie z realizacji zadania w ramach

Programu

Korekcyjno

Edukacyjnego dla Sprawców Przemocy Domowej „Jak radzić sobie ze złością” Pilskie Centrum Pomocy Bliźniemu MONAR – MARKOT w Pile, ul. Długosza 33  Sprawozdanie

z Wykonania Zadania Publicznego

Prowadzenie Terapii

Uzależnień oraz Poradnictwo dla Osób z Problemem Alkoholowym z Ich Rodzin Jako Przeciwdziałanie Wykluczeniu Społecznemu Pilskie Centrum Pomocy Bliźniemu MONAR – MARKOT w Pile, ul. Długosza 33  Sprawozdanie Merytoryczne za 2010 rok. z Placówek Ruchu Wychodzenia z Bezdomności Pilskie Centrum Pomocy Bliźniemu MONAR - MARKOT Noclegowania. ul. Wawelska  Sprawozdanie Merytoryczne z

Działalności Pilskiego Centrum Pomocy

Bliźniemu MONAR –MARKOT za 2010 roku

103

Inne dokumenty:  Oferta Partnerstwa Lokalnego

do Wykonania Pilotażowego Wdrażania

Standardów Usług w Zakresie Bezdomności I Przetestowania Modelu Gminnego Standardu Wychodzenia z Bezdomności w Ramach Projektu Tworzenie I Rozwijanie Standardów Usług Pomocy I Integracji Społecznej Zadanie 4 (Etap I)  Budżet Miasta Piła na rok 2010  Sprawozdanie z wykonania budżetu Miasta Piła za rok 2010  Zestawienie programów realizowanych w 2010 roku na terenie Miasta Piła i skierowanych do osób bezdomnych  Regulamin Domu Pilskie Centrum Pomocy Bliźniemu Monar – Markot w Pile  Zestawienie zasobów infrastruktury Pilskiego Centrum Pomocy Bliźniemu MONAR – MARKOT w Pile  Zestawienie zasobów kadrowych Pilskiego Centrum Pomocy Bliźniemu MONAR – MARKOT w Pile  Zestawienie zasobów kadrowych MOPS w Pile  Zestawienie zasobów kadrowych i rzeczowych Akcji Humanitarnej ŻYCIE w Pile  Informacja Komendy Powiatowej w Pile w sprawie działań z udziałem osób bezdomnych  Informacja Straży Miejskiej w Pile w sprawie działań z udziałem osób bezdomnych  Opis projektu „Twoja Szansa. Aktywizacja Zawodowa Klientów MOPS w Pile”

104

b) dyspozycje do indywidualnych wywiadów pogłębionych

INDYWIDUALNY WYWIAD POGŁĘBIONY DYSPOZYCJE DO WYWIADÓW INDYWIDUALNYCH Z PRZEDSTAWICIELAMI INSTYTUCJI/ORGANIZACJI DZIAŁAJĄCYMI NA RZECZ OSÓB BEZDOMNYCH Temat ogólny

1. Bezdomność jako (lokalny) problem społeczny

Zagadnienia szczegółowe 1.

Jakie znaczenie (jaką rangę) ma bezdomność wśród problemów społecznych gminy – zdaniem respondenta?

Ocena skali zjawiska bezdomności w gminie zdaniem respondenta (także u ujęciu dynamicznym); należy dopytać się o źródła informacji (badania, statystyki, itp.).

Najważniejsze potrzeby bezdomnych w gminie.

Czy/jak w ciągu ostatnich lat zmienił się charakter bezdomności w gminie: przyczyny i charakterystyka socjodemograficzna bezdomności, potrzeby?

Stosunek społeczności lokalnej do bezdomności na podstawie doświadczeń respondenta: świadomość problemu i skali zjawiska, stosunek (nastawienie) do osób bezdomnych.

Przykładowe pytania szczegółowe 1. Jakie są najważniejsze problemy społeczne miasta/gminy? ■ Wymienił(a) Pan(i) następujące problemy społeczne gminy… Czy mó(o)gł(a)by Pan(i) uszeregować je od najważniejszego do najmniej ważnego? [Poprosić o uzasadnienie]. ■ [Jeśli wśród problemów nie ma bezdomności – poprosić o wyjaśnienie dlaczego zabrakło jej na liście, następnie poprosić o porównanie znaczenia problemu bezdomności z problemami z listy]. 2. Czy mó(o)gł(a)by Pan(i) coś powiedzieć na temat liczby bezdomnych na terenie miasta i gminy? Czy Pana(i) zdaniem w ciągu ostatnich kilku lat skala zjawiska bezdomności zmieniała się (jak?, dlaczego?), czy też utrzymywała się na względnie niezmienionym poziomie? Czy na terenie gminy były prowadzone jakieś badania/szacunki/statystyki dotyczące bezdomności (wykluczenia społecznego)? 3. Jakie są Pana(i) zdaniem obecnie najważniejsze potrzeby bezdomnych na terenie gminy? 4. Czy zauważył(a) Pan(i), żeby w ciągu ostatnich kilku lat na terenie miasta/gminy zmienił się charakter bezdomności, czy też pozostaje on względnie niezmienny (chodzi mi np. o wiek bezdomnych, przyczyny wchodzenia w bezdomność, itp.)? ■ [W przypadku zmian: jakie?, jaki mają charakter?, jak je Pan(i) ocenia, czy się utrzymają (będą maleć/narastać)?, czy dotyczą np. wieku?, stanu zdrowia?, proporcji kobiet i mężczyzn? grup społecznych, których dotyczy ten problem, korzystania z instytucjonalnego wsparcia?, przyczyn bezdomności?]. 5. Jak w Pana(i) ocenie społeczność miasta/gminy traktuje kwestię bezdomności? Czy bezdomność dostrzegana jest przez społeczność miasta/gminy jako widoczny problem społeczny, czy też nie? Jaki obraz osoby bezdomnej dominuje wśród mieszkańców gminy? Czy na tę kwestię ma wpływ wielkości miejscowości, w której się mieszka?

105

Temat ogólny

2. Działania podejmowane przez instytucję/organizację reprezentowaną przez respondenta

Zagadnienia szczegółowe 1.

Zakres świadczonych usług, ocena adekwatności (realizacji istotnych potrzeb) i skuteczności oraz efektywności działań podejmowanych przez instytucję/organizację.

Ocena potrzeby i możliwości wprowadzenia zmian w funkcjonowaniu instytucji/organizacji: zakres świadczonych usług, organizacja pracy, kompetencje kadry, kooperacja z innymi instytucjami/organizacjami, infrastruktura, finansowanie.

Przykładowe pytania szczegółowe 1. Prosił(a)bym, aby pokrótce opisał(a) Pan(i) działania podejmowane przez instytucję/organizację, którą Pan(i) reprezentuje (zakres usług). ■ Jakie są podstawowe cele tych działań (dopytać się o cele krotko- i długoterminowe)? ■ W jakim zakresie działania te zaspokajają potrzeby bezdomnych? ■ W jakim stopniu działania te są skuteczne? ■ [Jeśli nie jest to oczywiste, to dopytać się co to znaczy „skuteczne” w przypadku konkretnych działań, np. co uważa się za sukces w pracy z uczestnikami terapii?] ■ Czy w stosunku do ponoszonych nakładów (finansowych, poświęcanego czasu, itp.) są to działania efektywne? ■ [Jeśli nie to dlaczego?]. 2. Czy uważa Pan(i), że warto byłoby dokonać jakichś zmian w działalności czy funkcjonowaniu instytucji, którą Pan(i) reprezentuje (dopytać się o zakres świadczonych usług, organizację pracy, kompetencje kadry, współpracę z innymi instytucjami/organizacjami, infrastrukturę, finansowanie instytucji/organizacji, ew. realizowanych przez nią projektów)? ■ [Jeśli tak to jakich?, jak zmieniłoby to funkcjonowanie instytucji/organizacji?, czy/jak zmieniłoby to sytuację beneficjentów?, na ile wprowadzenie tych zmian jest możliwe?, jak je wdrożyć?]

106

Temat ogólny

Zagadnienia szczegółowe 1.

3. Współpraca międzyinstytucjonalna

Stosunek do bezdomności przedstawicieli instytucji zajmujących się rozwiązywaniem problemów społecznych i lokalnych elit: przypisywanie rangi problemowi, gotowość do angażowania się w projekty na rzecz bezdomnych (wykraczające poza statutowe działania instytucji/organizacji). Współpraca pomiędzy instytucjami działającymi na rzecz osób bezdomnych (także spoza partnerstwa): a. formy i zakres kooperacji, b. ocena potrzeby i możliwości wprowadzenia zmian, najważniejsze wyzwania i trudności – jak je przezwyciężyć, c. instytucje które warto zaangażować – zainteresować problemem bezdomności, d. powiązania nieformalne – ocena na ile są funkcjonalne z perspektywy rozwiązywania problemów osób bezdomnych.

Przykładowe pytania szczegółowe 1. Jaki stosunek do problemu bezdomności reprezentują przedstawicie kluczowych instytucji z terenu miasta/gminy? Jaką rangę przypisują problemowi bezdomności? Jak Pani(i) ocenia ich zaangażowanie w pomoc osobom bezdomnym (chodzi mi oczywiście o działania wykraczające poza te, które wynikają z realizacji przepisów)? 2. Jak na terenie miasta/gminy ocenia Pan(i) funkcjonowanie systemu pomocy oferowanej osobom bezdomnym? ■ Jak przebiega współpraca pomiędzy instytucjami ważnym z perspektywy pomocy osobom bezdomnym? ■ Czy jakieś projekty realizowane są wspólnie? ■ Czy warto byłoby wprowadzić jakieś zmiany we współpracy pomiędzy instytucjami i organizacjami, które Pan(i) wymienił(a)? ■ Czy są jakieś instytucje/organizacje, które warto byłoby zaangażować w rozwiązywanie problemów osób bezdomnych (dlaczego?), ewentualnie zwiększyć ich zaangażowanie? ■ [Jeśli tak to jakich?, jak zmieniłoby to funkcjonowanie instytucji/organizacji?, czy/jak zmieniłoby to sytuację beneficjentów?, na ile wprowadzenie tych zmian jest możliwe?, jak je wdrożyć?]. ■ Jak ocenia Pan(i) nieformalną stronę relacji pomiędzy przedstawicielami instytucji/organizacji, które Pan(i) wymienił(a)? Czy/w jaki sposób przekładają się one na rozwiązywanie problemów osób bezdomnych?

107

Temat ogólny

Zagadnienia szczegółowe 1.

Opis i ocena działań podejmowanych na terenie gminy, których celem jest pomoc doraźna; w tym kadra, infrastruktura, finansowanie. Poprawa skuteczności działań z zakresu pomocy doraźnej: najważniejsze bariery, dobre praktyki, pomysły do ewentualnego wdrożenia w przyszłości.

Poprawa skuteczności działań z zakresu pomocy doraźnej: najważniejsze bariery, dobre praktyki, pomysły do ewentualnego wdrożenia w przyszłości.

4. Pomoc doraźna

Przykładowe pytania szczegółowe 1. Chciał(a)bym poprosić Pana(ią) o opis działań podejmowanych na terenie miasta/gminy przez instytucje i organizacje, których celem jest tzw. pomoc doraźna (nocleg, wyżywienie, zabiegi medyczne, itp.). ■ Jak ocenia Pan(i) działania podejmowane przez te instytucje/organizacje? ■ W jakim zakresie działania tych instytucji zaspokajają potrzeby bezdomnych? ■ W jakim stopniu działania te są skuteczne? ■ [Jeśli nie jest to oczywiste, to dopytać się co to znaczy „skuteczne” w przypadku konkretnych działań], ■ Czy w stosunku do ponoszonych nakładów (finansowych, poświęcanego czasu, itp.) są to działania efektywne? ■ [Jeśli nie to dlaczego?]. Należy dopytać się o działalność następujących instytucji (o ile respondent ma jakąś wiedzę na temat ich funkcjonowania): 1. urząd miasta/gminy, 2. ośrodek pomocy społecznej, 3. powiatowe centrum pomocy rodzinie 4. przychodnia, 5. szpital, 6. ośrodek interwencji kryzysowej, 7. stacjonarny dom dla bezdomnych, 8. noclegownia, schronisko, ogrzewalnia, 9. dom pomocy społecznej, 10. zakład opiekuńczo-leczniczy, 11. zakład pielęgnacyjno-opiekuńczy, 12. hospicjum, 13. poradnia terapii uzależnień, 14. stacjonarny ośrodek terapii uzależnień, 15. ośrodek detoksykacyjny/izba wytrzeźwień, 16. organizacje pozarządowe zajmujące się pomocą doraźną, streetworkingiem. 2. Czy uważa Pan(i), że warto byłoby dokonać jakichś zmian w działalności czy funkcjonowaniu wymienionych przez Pana(ią) instytucji/organizacji, (dopytać się o zakres świadczonych usług, organizację pracy, kompetencje kadry, infrastrukturę, finansowanie instytucji/organizacji, ew. realizowanych przez nie projektów)? ■ [Jeśli tak to jakich?, jak zmieniłoby to funkcjonowanie tych instytucji/organizacji?, czy/jak zmieniłoby to sytuację beneficjentów?, na ile wprowadzenie tych zmian jest możliwe?, jak je wdrożyć?].

108

Temat ogólny

Zagadnienia szczegółowe 1.

Opis i ocena działań podejmowanych na terenie gminy, których celem jest wychodzenie z bezdomności (inaczej – reintegracja społeczna, resocjalizacja); w tym kadra, infrastruktura, finansowanie.

Poprawa skuteczności działań integracyjnych: najważniejsze bariery, dobre praktyki, pomysły do ewentualnego wdrożenia w przyszłości.

5. Integracja społeczna

Przykładowe pytania szczegółowe 1. Czy na terenie miasta/gminy prowadzą działalność jakieś instytucje lub organizacje, których celem jest wyprowadzanie ludzi z bezdomność (reintegracja społeczna)? ■ [Jeśli nie to z czego to wynika?] ■ Czy mó(o)gł(a)by Pan(i) opisać tę działalność? ■ Jak ocenia Pan(i) działania podejmowane przez te instytucje/organizacje? ■ W jakim zakresie działania tych instytucji zaspokajają potrzeby bezdomnych? ■ W jakim stopniu działania te są skuteczne? ■ [Jeśli nie jest to oczywiste, to dopytać się co to znaczy „skuteczne” w przypadku konkretnych działań] ■ Czy w stosunku do ponoszonych nakładów (finansowych, poświęcanego czasu, itp.) są to działania efektywne? ■ [Jeśli nie to dlaczego?]. W sposób szczególny należy dopytać się o działalność następujących instytucji (o ile respondent ma jakąś wiedzę na temat ich funkcjonowania): 1. ośrodek interwencji kryzysowej, 2. stacjonarny dom dla bezdomnych, 3. schronisko, 4. dom pomocy społecznej, 5. klub integracji społecznej, 6. centrum integracji społecznej, 7. poradnia terapii uzależnień, 8. stacjonarny ośrodek terapii uzależnień, 9. mieszkania wspierane, hostele, 10. organizacje pozarządowe (fundacje, stowarzyszenia) zajmujące się reintegracją społeczną. 2. Czy uważa Pan(i), że warto byłoby dokonać jakichś zmian w działalności czy funkcjonowaniu wymienionych przez Pana(ią) instytucji/organizacji, (dopytać się o zakres świadczonych usług, organizację pracy, kompetencje kadry, infrastrukturę, finansowanie instytucji/organizacji, ew. realizowanych przez nie projektów)? ■ [Jeśli tak to jakich?, jak zmieniłoby to funkcjonowanie tych instytucji/organizacji?, czy/jak zmieniłoby to sytuację beneficjentów?, na ile wprowadzenie tych zmian jest możliwe?, jak je wdrożyć?].

109

Temat ogólny

Zagadnienia szczegółowe 1.

Co – zdaniem respondenta – oznacza „prewencja bezdomności”? Skuteczność prewencji – od czego zależy?

Opis i ocena działań podejmowanych na terenie gminy, których celem jest prewencja bezdomności; kadra, infrastruktura, finansowanie.

Poprawa skuteczności działań prewencyjnych: najważniejsze bariery, dobre praktyki, pomysły do ewentualnego wdrożenia w przyszłości.

6. Prewencja

Przykładowe pytania szczegółowe 1. Czy – patrząc z lokalnej perspektywy – bezdomności można zapobiegać? ■ [Jeśli nie to dlaczego?] ■ Czy prewencja jest lub może być skuteczna? ■ Od czego to zależy? ■ Co należy robić, aby zapobiegać bezdomności? 2. Czy na terenie miasta/gminy prowadzą działalność jakieś instytucje lub organizacje, których celem jest prewencja bezdomności? ■ [Jeśli nie to z czego to wynika?] ■ Czy mó(o)gł(a)by Pan(i) opisać tę działalność? ■ Jak ocenia Pan(i) działania podejmowane przez te instytucje/organizacje? ■ W jakim zakresie działania tych instytucji zaspokajają potrzeby beneficjentów? ■ W jakim stopniu działania te są skuteczne? ■ [Jeśli nie jest to oczywiste, to dopytać się co to znaczy „skuteczne” w przypadku konkretnych działań], ■ Czy w stosunku do ponoszonych nakładów (finansowych, poświęcanego czasu, itp.) są to działania efektywne? ■ [Jeśli nie to dlaczego?]. W sposób szczególny należy dopytać się o działalność następujących instytucji (o ile respondent ma jakąś wiedzę na temat ich funkcjonowania): 1. szpital, 2. ośrodek interwencji kryzysowej, 3. stacjonarny dom dla bezdomnych, 4. dom pomocy społecznej, 5. klub integracji społecznej, 6. centrum integracji społecznej, 7. organizacje pozarządowe (fundacje, stowarzyszenia) zajmujące się prewencją bezdomności. 3. Czy uważa Pan(i), że warto byłoby dokonać jakichś zmian w działalności czy funkcjonowaniu wymienionych przez Pana(ią) instytucji/organizacji, (dopytać się o zakres świadczonych usług, organizację pracy, kompetencje kadry, infrastrukturę, finansowanie instytucji/organizacji, ew. realizowanych przez nie projektów)? ■ [Jeśli tak to jakich?, jak zmieniłoby to funkcjonowanie tych instytucji/organizacji?, jak zmieniłoby to sytuację beneficjentów?, na ile wprowadzenie tych zmian jest możliwe?, jak je wdrożyć?].

1. Zakończenie wywiadu (np. to już wszystkie pytania jakie chciałe(a)m Pan(i) zadać, jednak jest być może jakiś temat, którego nie poruszyłe(a)m, a uważa Pan(i), że warto coś o nim powiedzieć?) 2. Przekazanie podstawowych informacji o badaniu ankietowym; prośba o wypełnienie kwestionariusza. 3. Prośba o przekazanie (udostępnienie) materiałów na temat bezdomności w mieście/gminie, dotyczących pracy instytucji/organizacji reprezentowanej przez respondenta (a także innych dokumentów), z wyłączeniem materiałów gromadzonych w ramach analizy dokumentów. c) kwestionariusz wywiadu z osobą bezdomną Szanowny Panie / Szanowna Pani! rozmowa, którą zaraz z Panem/Panią przeprowadzę służy zebraniu bardzo ogólnych informacji o warunkach życia ludzi, którzy borykają się z problemem braku własnego dachu nad głową. W realizowanym badaniu chodzi o to, aby wiedza, jaką uzyskamy, była pomocna tym wszystkim, którzy odpowiadają za poprawę usług dla osób bezdomnych. chciał(a)bym zwrócid uwagę na jedną istotną rzecz: Pani/i odpowiedzi są całkowicie anonimowe a zebrane w trakcie realizacji wywiadów informacje posłużą jedynie do opracowania zbiorczych zestawieo statystycznych i jako takie pozostaną w pełni poufne. Nikt nie będzie zatem wiedział, jakich udzielił(a) Pan/i odpowiedzi. Warto również dodad, że nie ma odpowiedzi ani dobrych, ani złych a jedynie szczere i odnoszące się do Pani/i życia.

Czy w ciągu ostatniego roku, na terenie ...........korzystał/a Pan/i z którejkolwiek z wymienionych form pomocy udzielanych przez różne instytucje (pomoc społeczna, organizacja pozarządowa, stowarzyszenie, itd.)? Proszę wskazad wszystkie, z których pomocy Pan/i korzystał/a POKAŻ KARTĘ NR 1 1. Wsparcie finansowe w postaci zasiłku 2. Schronienie (noclegownia / schronisko) 3. Pomoc w nawiązaniu pozytywnych relacji z rodziną 4. Pomoc psychologiczna 5. Pomoc lekarska, szpitalna 6. Odzież 7. Wyżywienie 8. Indywidualny program wychodzenia z bezdomności 9. Łaźnia 10. Pomoc uzyskana bezpośrednio na ulicy (streetworking) 11. Korzystanie z poradni uzależnieo 12. Pomoc w spłacie zadłużenia (czynszowego, alimentacyjnego, innych) 13. Pomoc w znalezieniu mieszkania 14. Pomoc w znalezieniu pracy 15. Podjęcie nauki w celu zdobycia lepszego wykształcenia 16. Kursy zawodowe, staże, doradztwo zawodowe, pośrednictwo pracy 17. Nie korzystałem z żadnej 18. Inne, prosimy wpisad jakie……….............................

Korzystanie z pomocy Korzystał/a

110 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Nie korzystał/a

Która z form pomocy jest najbardziej Pani/i potrzebna?

Czy w ciągu ostatniego roku, na terenie ........... spotkał(a) się Pan/i z odmową pomocy? 1. tak – przejdź do pytania nr 3 2. nie – przejdź do pytania nr 5

Ile razy odmówiono Pani/i pomocy w ciągu ostatniego roku? POKAŻ KARTĘ NR 2 1. 1-2 razy 2. 3-5 razy 3. więcej niż 5 razy 4. trudno powiedzied – nie czytad tej odpowiedzi

Proszę pomyśled sobie o ostatniej sytuacji, w której odmówiona została Panu/i pomoc. Proszę powiedzied, czym uzasadniano odmowę? Pytanie prekategoryzowane czyli takie, w którym zadajemy pytanie otwarte i czekamy na odpowiedź osoby bezdomnej. Uzyskaną odpowiedź zaznaczamy na widocznej poniżej kafeterii. W przypadku odpowiedzi, której nie ma w poniższej liście prosimy o wpisanie jej w kategorię inne odpowiedzi 1. nie uzasadniono w ogóle 2. Brak zameldowania na terenie gminy (rejonizacja pomocy) 3. nietrzeźwością 4. Brak niezbędnych dokumentów (dowód os.) 5. brakiem wystarczających środków na 7. nie wiem dlaczego odmówiono mi pomocy pomoc 8. Inne, prosimy wpisad jakie…........... 6. niechęd i brak dobrej woli pracownika socjalnego

Czy w ciągu ostatniego roku korzysta Pan/i z pomocy ośrodka pomocy społecznej działającego w Pile? 1. tak – przejdź do pytania nr 6 2. nie – przejdź do pytania nr 7

Jeśli tak, to jak Pan/i ocenia na skali ocen szkolnych (2 – niedostateczna, 3- dostateczna, 4 – dobra, 5 – bardzo dobra) działanie ośrodka pomocy społecznej w Pile? Proszę wpisad ocenę…………………. nie wiem, trudno powiedzied – nie czytad tej odpowiedzi

Interesuje nas z pomocy jakich instytucji lub stowarzyszeo działających na terenie .............. korzystał/a Pan/i w ciągu ostatniego roku. W tabeli poniżej prosimy wymienid ich nazwy oraz ocenid oferowaną przez nie pomoc, posługując się szkolna skalą ocen (2 – niedostateczna, 3- dostateczna, 4 – dobra, 5 – bardzo dobra) Nazwa organizacji, proszę wpisad (np. Caritas) Ocena

A teraz zadam Pani/i kilka prostych pytao, na które proszę, aby udzielił Pan/i odpowiedzi „tak” lub „nie. Prosimy nie zadawad osobie bezdomnej odpowiedzi nie wiem i zaznaczad ją jedynie wówczas, kiedy osoba bezdomna ma wyraźną trudnośd w odpowiedzi na zadane pytanie. 8.1. Czy posiada Pan/i jakikolwiek zawód, fach? 8.2. Czy był(a)by Pan/i gotowy(a) do podjęcia pracy jutro bądź w najbliższych dniach? 8.3. Czy w ciągu ostatniego roku uczestniczył(a) Pan/i w jakiejkolwiek aktywności związanej z podnoszeniem swoich kwalifikacji zawodowych czy innych umiejętności? 8.4. Czy w ciągu ostatniego miesiąca szukał(a) Pan/i pracy? 8.5. Czy aktualnie pracuje Pan/i zarobkowo?

111 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

TAK

NIE

NIE WIEM Nie czytad tej odp.

Proszę zaznaczyd z jakiego źródła / źródeł pochodzą Pan/i dochody w bieżącym roku? (Proszę zakreślid wszystkie źródła, z których czerpie Pan/i dochody). POKAŻ KARTĘ NR 3 1. 3. 5. 7. 9. 11.

Praca na podstawie umowy o pracę, zlecenie, dzieło Zasiłek stały / okresowy z pomocy społecznej Praca bez formalnej umowy („na czarno” Zasiłek celowy z pomocy społecznej Alimenty Wsparcie członków rodziny

2. 4. 6. 8. 10. 12.

Renta Zbieractwo Zasiłek dla bezrobotnych Emerytura Żebractwo Nie mam żadnych dochodów – przejdź do pytania nr 11

10. Jeśli ma Pan/i dochody? Proszę podad jaką kwotą, średnio, dysponuje Pan/i na miesiąc. POKAŻ KARTĘ NR 4 1. Do 200 zł 2. od 1001 zł do 1200 zł 3. od 200 zł do 400 zł 4. od 1201 zł do 1500 zł 5. od 400 zł do 600 zł 6. od 1500 zł do 1800 zł 7. od 601 zł do 800 zł 8. powyżej 1800 zł 9. od 801 zł do 1000 zł 10. trudno powiedzied, nie wiem, nie liczyłem – nie czytad tej odpowiedzi 11. nie powiem – nie czytad tej odpowiedzi

A teraz zadam Pani/i kilka prostych pytao, na które proszę, aby udzielił Pan/i odpowiedzi „tak” lub „nie. Prosimy nie zadawad osobie bezdomnej odpowiedzi nie wiem i zaznaczad ją jedynie wówczas, kiedy osoba bezdomna ma wyraźną trudnośd w odpowiedzi na zadane pytanie. 11.1. Czy w ciągu ostatniego roku korzystał/a Pan/i z darmowych posiłków rozdawanych „na mieście”? 11.2. Czy w ciągu ostatniego roku zdarzały się w tym toku sytuacje, w których przebywał Pan/i nielegalnie w jakichś miejscach? 11.3. Czy w tym roku otrzymywał(a) Pan/i darmowe ubrania? 11.4. Czy w ciągu ostatniego roku korzystał/a Pan/i z przejazdów środkami komunikacji miejskiej „na gapę”? 11.5. Czy w ciągu ostatniego roku zdarzyła się Pani/i sytuacja proszenia ludzi o „datki” na ulicy?

SYTUACJA FINANSOWA 12.1. Czy aktualnie posiada Pan/i jakieś długi, pożyczki, zaległości finansowe, bądź inne bieżące zobowiązania finansowe, np. alimenty, kary sądowe, zajęcia komornicze? 12.2. Czy posiada Pan/i jakieś długi, pożyczki u swoich znajomych, przyjaciół bądź związane z zakupami „na zeszyt”? 12.3. Czy aktualnie posiada Pan/i jakieś pieniądze inne niż te pochodzące z pomocy społecznej? 12.4. Czy w ciągu ostatniego roku zdarzały się takie sytuacje, w których brakowało Pani/i pieniędzy na zakup rzeczy dla Pani/i ważnych takich jak jedzenie, leki, odzież, itp? 12.5. Czy w ciągu ostatniego roku zdarzały się Pani/i sytuacje, w których musiał(a) się Pan/i ukrywad przed osobami/instytucjami, którym jest Pan/i winien pieniądze?

112 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

TAK

NIE

NIE WIEM Nie czytad tej odp.

TAK

NIE

NIE WIEM Nie czytad tej odp.

TAK

NIE

NIE WIEM Nie czytad tej odp.

Przejdź do pyt. 13.6

Przejdź do pyt. 14.1

SYTUACJA FORMALNA 13.1. Czy posiada Pan/i dowód osobisty? 13.2. Czy aktualnie posiada Pan/i ubezpieczenie zdrowotne? 13.3. Czy znajduje się Pan/i na aktualnej liście osób oczekujących na mieszkanie socjalne bądź komunalne? 13.4. Czy posiada Pan/i prawo własności do lokalu mieszkalnego? 13.5. Czy posiada Pan/i stały meldunek?

13.6. Czy posiada Pan/i stały meldunek znajduje się na terenie gminy, na terenie której Pan/i aktualnie przebywa? 1. tak 2. nie PATOLOGIE SPOŁECZNE

TAK

NIE

NIE WIEM Nie czytad tej odp.

TAK

NIE

NIE WIEM Nie czytad tej odp.

TAK

NIE

NIE WIEM Nie czytad tej odp.

14.1. Czy przebywał(a) Pan/i kiedykolwiek w zakładzie karnym, areszcie śledczym, zakładzie poprawczym? 14.2. Czy w Pani/i najbliższym otoczeniu zdarzają się sytuacje stosowania przemocy? 14.3. Czy w ciągu ostatniego roku miała/a lub aktualnie ma Pan/i konflikty ze służbami porządkowymi takimi jak policja, straż miejska, służba ochrona kolei, prywatne firmy ochroniarskie, itp.? 14.4. Czy w ciągu ostatniego roku zdarzyło się Pani/i upid się? 14.5. Czy ma Pan/i osobiste doświadczenia ze stosowaniem narkotyków?

KAPITAŁ SPOŁECZNY 15.1. Czy głosował(a) Pan/i w ostatnich wyborach do Sejmu i Senatu RP, które odbyły się 9 października 2011 roku? 15.2. Czy ogólnie ufa Pan/i innym ludziom? 15.3. Czy aktualnie ma Pan/i jakąkolwiek pasję, zainteresowania, które Pan/i realizuje? 15.4. Czy w ciągu ostatniego roku angażował(a) się Pan/i w działania na rzecz jakiejś społeczności (osiedla, miejscowości, ulicy, bloku, najbliższego sąsiedztwa itd.) lub jakiejś grupy osób? 15.5. Czy czuje się Pan/i pełnoprawnym obywatelem społeczeostwa?

WSPARCIE 16.1. Czy może Pan/i aktualnie liczyd na jakiekolwiek wsparcie ze strony członka Pani/i najbliższej rodziny? 16.2. Czy ma Pan/i bliską osobę spoza najbliższej rodziny, na której wsparcie może Pan/i liczyd? 16.3. Czy może Pan/i liczyd na jakiekolwiek wsparcie kolegów, znajomych? 16.4. Czy w ciągu ostatniego roku korzystał/a Pan/i z pomocy/opieki społecznej?

113 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

16.5. Czy w ciągu ostatniego roku korzystał/a Pan/i z pomocy instytucji charytatywnych, kościelnych, itp.?

DOBROSTAN PSYCHICZNY

TAK

NIE

NIE WIEM Nie czytad tej odp.

17.1. Czy w miejscu, w którym aktualnie Pan/i przebywa czuje się Pan/i bezpiecznie? 17.2. Czy czuje się Pan/i osobą bezdomną? 17.3. Czy czuje się Pan/i osobą samotną? 17.4. Czy ma Pan/i wpływ na własne życie? 17.5. Czy widzi Pan/i szansę na poprawę swojej sytuacji życiowej w ciągu najbliższych 12 miesięcy?

ZDROWIE 18.1. 18.2. 18.3. 18.4.

18.5. 18.6. 18.7. 18.8.

Czy aktualnie czuje się Pan/i osobą zdrową? Czy choruje Pan/i stale na jakąś chorobę? Czy jest Pan/i pod kontrolą, czy leczy się Pan() u jakiegoś lekarza? Czy ze względu na stan zdrowia ma Pan/i jakiekolwiek trudności z wykonywania codziennych czynności takich jak mycie się, ubieranie, poruszanie się, dbanie o własną higienę, przygotowanie posiłku? Czy w ciągu ostatniego roku był(a) Pan/i w szpitalu? Czy w ciągu ostatniego roku był(a) Pan/i u lekarza? Czy jest Pan/i przewlekle chory? Czy aktualnie ma Pan/i orzeczony stopieo o niepełnosprawności?

19. Jeśli tak, to jaki stopieo niepełnosprawności Pan/i posiada? 1. znaczny/ pierwsza grupa 2. umiarkowany/ druga grupa 3. lekki/ trzecia grupa 4. Nie wiem

TAK

NIE

przejdź do pytania nr 19, omio pytanie nr 20

przejdź do pytania nr 20

NIE WIEM Nie czytad tej odp.

- przejdź do pytania nr 20

20. Czy stara się Pan/i o przyznanie grupy inwalidzkiej /stopnia niepełnosprawności? 1. tak 2. nie 3. nie wiem – nie czytad tej odpowiedzi

21. Przedstawię Pani/i listę czynności, które czasem podejmują osoby bezdomne aby zmienid swoją sytuację życiową. Proszę wskazad, jakie czynności w ciągu ostatniego roku podejmował(a) Pan/i, aby wyjśd z bezdomności? Można zaznaczyd więcej niż jedną odpowiedź – POKAŻ KARTĘ NR 5 1. Szukałem/szukałam pracy / 2. Przystąpiłem/przystąpiłam do indywidualnego korzystałem/korzystałam z doradztwa zawodowego programu wychodzenia z bezdomności 3. Wyrobiłem/wyrobiłam dokumenty 4. Poprawiłem/poprawiłam kontakty z rodziną 5. Szukałem/szukałam miejsca do zamieszkania 6. Podjąłem/podjęłam terapię 7. Podjąłem/podjęłam edukację (szkoła, kursy, 8. Podjąłem/podjęłam leczenie szkolenia) 9. Zredukowałem/zredukowałam zadłużenie 10. Nic nie robiłem/robiłam 11. Inne działania, jakie?...............................................

114 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

22. Co według Pani/i najbardziej pomogłoby Pani/i w wyjściu z bezdomności? Można zaznaczyd maksymalnie 5 odpowiedzi – POKAŻ KARTĘ NR 6 1. Posiadanie pracy, pomoc w jej znalezieniu 2. Wsparcie finansowe, zapomogi 3. Podsiadanie własnego miejsca zamieszkania 4. Profesjonalna opieka lekarska, pomoc medyczna, leczenie i rehabilitacja, wsparcie terapeutyczne 5. Redukcja zadłużenia 6. Pomoc w wyrobieniu dokumentów (uzyskanie formalnego meldunku, wyrobienie dowodu osobistego, ubezpieczenia zdrowotnego) 7. Poprawa kontaktów rodzinnych, 8. Pomoc rzeczowa (ubranie, odzież, nocleg, itp.) 9. Pomoc rodziny, wsparcie rodziny 10. Nic mi nie pomoże w wyjściu z bezdomności, 11. Inne, prosimy wpisad jakie…………................................................................................................. 23. Proszę cofnąd się w czasie i sięgnąd pamięcią do czasu JEDNEGO ROKU przed okresem Pani/i bezdomności. Czy w tamtym czasie wystąpiło któreś z następujących wydarzeo? Jeśli tak, proszę powiedzied, czy zwracał się Pan/i o pomoc do jakiejś instytucji oraz czy była to instytucja działająca na obszarze gminy Piła Jeśli dane wydarzenie nastąpiło przed okresem bezdomności (23A) to należy zadad pytanie 23V oraz 23C. Jeśli wydarzenie nie miało miejsca należy ominąd zadawanie pytani 23B i 23C i przejśd do czytania kolejnych wydarzeo 23A. Czy w okresie jednego roku przed bezdomnością wystąpiło, któreś z następujących wydarzeo? Tak Nie

23B. Czy zwracał(a) się Pan/i o pomoc do jakiejś instytucji?

Tak

Nie

23C. Czy instytucja ta działa na terenie Piły?

Tak

Nie

23.1. Zadłużenie 23.2. Eksmisja 23.3. rozpad związku małżeoskiego (rozwód) bądź partnerskiego związku nieformalnego 23.4. Konflikty domowe, sytuacje przemocy 23.5. Śmierd najbliższego członka rodziny (rodziców, partnera, partnerki, męża, żony) 23.6. Utrata pracy, bezrobocie 23.7. Uzależnienie (alkohol, narkotyki) 23.8. Choroba psychiczna 23.9. Inne, prosimy wpisad jakie......................

Na koniec prosimy o podanie jeszcze kilku informacji na Pana/i temat. Przypominamy, że wszystkie dane zebrane za pośrednictwem ankiet są anonimowe i posłużą wyłącznie do opracowania zbiorczych zestawieo statystycznych. M1. Proszę podad swoją płed? Prosimy nie czytad tego pytania tylko bezpośrednio zaznaczyd właściwą odpowiedź 1. kobieta 2. mężczyzna

115 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

M2. Proszę podad rok Pani/i urodzenia:

………………………..rok

M3. Czy jest Pan/i obywatelem Polski? 1. tak 2. nie M4. Jakie ma Pan/i wykształcenie? POKAŻ KARTĘ NR 7 1. Niepełne podstawowe 2. Zawodowe 3. Podstawowe 4. Średnie 5. Gimnazjalne 6. Wyższe M5. Od ilu lat jest Pan/i osobę bezdomną? Proszę wpisad liczbę lat:

……………………….. lat

M6. Gdzie przebywał/a Pan/i najczęściej w ciągu ostatnich roku? Proszę wymienid wszystkie pasujące odpowiedzi – POKAŻ KARTĘ NR 8 1. Schronisko, noclegownia, ogrzewalnia (placówki dla bezdomnych) 2. Rury i węzły ciepłownicze, bunkry 3. Stancje, pokoje wynajmowane 4. Kątem u rodziny lub znajomych 5. Altanki, baraki na działkach 6. Mieszkania wspierane 7. Pustostany, domy do rozbiórki 8. Szpital 9. Dworzec, wagony, bocznice kolejowe 10. Zakład penitencjarny (więzienie) 11. Klatki schodowe, strychy, piwnice 12. Inne, prosimy wpisad jakie...............................................................................................………… M7. Gdzie Pan/i mieszkała w okresie poprzedzającym zostanie bezdomnym? POKAŻ KARTĘ NR 9 1. We własnym mieszkaniu 2. W mieszkaniu wynajętym 3. W więzieniu 4. W mieszkaniu rodziców 5. W domu dziecka 6. W mieszkaniu konkubenta/tki 7. W domu poprawczym 8. W szpitalu 9. W hotelu robotniczym / mieszkaniu zakładowym 10. U kolegi/koleżanki 11. U innego członka rodziny 12. W innym miejscu, w jakim?...................................... M8. Od jakiego czasu (lat lub miesięcy) przebywa Pan/i na terenie gminy, na której aktualnie się znajdujemy? Proszę wpisad liczbę lat. Jeśli respondent poda liczbę miesięcy proszę ją przeliczyd na liczbę lat ......... lat M9. Czy ma Pan/i dzieci? 1. tak, podaj liczbę…………………. 2. nie, nie mam dzieci M10. Czy w ciągu ostatnich 3 lat wyjeżdżał/a Pan/i za granicę w celach zarobkowych?

116 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

1. 2.

tak, nie

117 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Aneks 2: spis tabel i wykresów

Ad. III. Ogólna charakterystyka problemów społecznych na obszarze Partnerstwa Lokalnego

a) spis tabel -Tabela Nr 1. Powody przyznania pomocy dla klientów pomocy społecznej……………… 13 Ad. IV. Szczegółowa analiza problemu bezdomności w kontekście materiałów zastanych (DR)

a) spis tabel Nr 1. Dane ilościowe dotyczące bezdomności z formularza MPiPS 03 z roku 2010 ……....18 Nr 2. Dane ilościowe dotyczące bezdomności ze sprawozdania MOPS Piła z roku 2010......20 Nr 3. Zestawienie działań KPP w Pile w stosunku do osób bezdomnych ...…………………29 Nr 4 .Zestawienie działań Straży Miejskiej w Pile w stosunku do osób bezdomnych .......... 29 Nr 5. Zestawienie informacji dotyczących problematyki bezdomności w Statucie Miasta Piła…………………………………………………………………………………………....30 Nr 6. Zestawienie informacji dotyczących problematyki bezdomności w Regulaminie Organizacyjnym Urzędu Miasta Piła ...................................................................................... 31 Nr 7. Zestawienie informacji dotyczących problematyki bezdomności w dokumentach organizacyjnych MOPS Piła ..... ……………………………………………………………..31 Nr 8. Zestawienie informacji dotyczących form wsparcia dla osób bezdomnych w projekcie systemowym MOPS Piła ….…………………………………………………………………33 Nr 9. Zestawienie programów realizowanych przez MONAR MARKOT ............................36 Nr 10. Dane finansowe dotyczące środków finansowanych gminy na realizację zadań z zakresu pomocy społecznej ....……………………………………………………………….36

Ad. VII. Ocena systemu wsparcia dokonana przez osoby bezdomne

a) spis tabel: TabelaNr 1. Najbardziej potrzebne formy pomocy w opinii osób bezdomnych…………….66

118 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Tabela nr 2. Jak Pan/i ocenia na skali ocen szkolnych (2 – niedostateczna, 3- dostateczna, 4 – dobra, 5 – bardzo dobra) działanie ośrodka pomocy społecznej na terenie……………......... 68 Tabela nr 3. Jak ogólnie Pan/i ocenia na skali ocen szkolnych (2 – niedostateczna, 3dostateczna, 4 – dobra, 5 – bardzo dobra) pomoc, którą uzyskuje Pan/i w placówce, w której aktualnie się znajdujemy?.........................................................................................................69 Tabela nr 4. Źródła dochodów osób bezdomnych…………………………………………...71 Tabela nr 5. Przedstawię Pani/i listę czynności, które czasem podejmują osoby bezdomne aby zmienić swoją sytuację życiową. Proszę wskazać, jakie czynności w ciągu ostatniego roku podejmował/a Pan/i, aby wyjść z bezdomności?..............................................................84 Tabela nr 6. Co według Pani/i najbardziej pomogłoby Pani/i w wyjściu z bezdomności?............................................................................................................................85

b) spis wykresów: Wykres 1. Korzystanie z różnych form pomocy osobom bezdomnym – odpowiedź „tak”…………………………………………………………………..…………… ………..65 Wykres nr 2. Radzenie sobie z bezdomnością – odpowiedź „tak”………………………....67 Wykres 3. Czy w ciągu ostatniego roku korzystał/a Pan/i z pomocy ośrodka pomocy społecznej?...............................................................................................................................68 Wykres 4. Ocena placówki pobytu dokonana przez osoby bezdomne………………...........70 Wykres 5. Jeśli ma Pan/i dochody? Proszę podać jaką kwotę średnio, dysponuje Pan/i na miesiąc......................................................................................................................................72 Wykres 6. Sytuacja finansowa osób bezdomnych – odpowiedzi TAK……………………...73 Wykres 7. Sytuacja zawodowa osób bezdomnych-odpowiedź TAK……………………….75 Wykres 8. Sytuacja prawna osób bezdomnych – odpowiedzi TAK……………………........76 Wykres 9. Uwikłanie osób bezdomnych w inne problemy społeczne – odpowiedzi TAK….77 Wykres 10. Poziom kapitału społecznego osób bezdomnych – odpowiedź TAK…………...78 Wykres 11. Wsparcie osób bezdomnych - odpowiedzi TAK………………………………...79 Wykres 12. Dobrostan psychiczny osób bezdomnych – odpowiedzi TAK………………….80 Wykres 13. Kondycja zdrowotna osób bezdomnych – odpowiedzi TAK…………………....81 Wykres 14. Proszę cofnąć się w czasie i sięgnąć pamięcią do czasu jednego roku przed okresem bezdomności. Czy w tamtym czasie nastąpiło któreś z następujących wydarzeń? – odpowiedź TAK……………………………………………………………………….……...86

119 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Aneks 3: KWESTIONARIUSZ DO WYPEŁNIENIA SPOŁECZNEJ ZA ROK 201010

PRZEZ

OŚRODEK

Ogółem Lp.

Rodzaj świadczenia

Liczba osób, którym decyzją przyznano świadczenie 3

Zasiłek stały

203

Zasiłek okresowy Zasiłek celowy - ogółem, w tym:

1184

a) schronienie b) ubranie

128 0

2276

w tym bezdomni

Liczba osób, Kwota którym % % świadczeń decyzją 5/3 7/4 w zł przyznano świadczenie 4 7 8 5 6 651 426,00 94 928,13 zł 22 11 zł 15 2 028 308,00 4 304,00 zł 8 1 zł 0,2 3 346 477, 378922,40 00 zł 54 2 zł 11 378 082,00 378 082,0 100 zł 128 100 0 zł 0 0 0 Kwota świadczeń w zł

c) zasiłek celowy i pomoc rzeczowa w ramach realizacji wieloletniego programu "Pomoc państwa w zakresie dożywiania" 5372

1 631373,50 zł 12

Posiłek

745 941 zł

Zasiłek celowy na pokrycie wydatków na świadczenia zdrowotne osobom niemającym dochodu i możliwości uzyskania świadczenia na podstawie przepisów o powszechnym ubezpieczeniu w NFZ 0

1259

POMOCY

2 260,00 zł 4 548,oo 0,7 zł

0,2

Usługi opiekuńcze

196

0 0 1 080578,00 zł 0

Specjalistyczne usługi opiekuńcze w miejscu zamieszkania dla osób z zaburzeniami psychicznymi

65 420,00 zł

12 992,00 zł

1 608,00 zł X

130

0,8

8. 9.

Sprawienie pogrzebu Zasiłek celowy w formie biletu kredytowanego

10. Praca socjalna 11. Poradnictwo specjalistyczne (prawne, psychologiczne, rodzinne)

2158 1016

Kwestionariusz został przekazany przez PL w trakcie sporządzania raportu końcowego

120 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

0 7 098,00 zł

0,1 0,6

703,00 zł X X

55 43

12. Interwencja kryzysowa

Decyzje w sprawach świadczeniobiorców innych niż ubezpieczeni spełniający 13. kryterium dochodowe zgodnie z art. 7 ust. 4 ustawy o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych

14. Odpłatność gminy za pobyt osoby umieszczonej w domu pomocy społecznej

X 96 18 umieszczony ch w 2010 (57 już wczesniej przebywając ych)

Liczba wykonanych eksmisji, w tym przez: (Dostępne dane np. z wydziału lokalowego urzędu gminy).

16 UWAGA: Urząd Miasta Piły dysponuje danymi wyłącznie o eksmisjach do lokalu socjalnego.

a) spółdzielnię mieszkaniową

b) gminny zarząd gospodarki komunalnej

15.

X 27

224 599,67 zł za umieszczony ch w 2010 (1228409,29 zł za już przebywając ych)

1 umieszczony w 2010 (2 już przebywając y)

21 700,05 zł umieszczo ny w 2010 (37447,94 zł za już przebywaj 10/ 5/3 ących) 3

c) wspólnotę mieszkaniową 0

d) prywatnych właścicieli

e) TBS

1 Liczba Liczba osób osób/rodzin: w rodzinie:

Liczba osób objętych eksmisjami, w tym:

a)rodzin pełnych

b) rodzin niepełnych

16.

121 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

c) osób samotnych

17. Miejsce eksmisji:

a) do lokalu socjalnego, zastępczego

b) do rodziny

BRAK DANYCH

c)” na bruk”

BRAK DANYCH

d) inne, jakie

BRAK DANYCH

Wykonawca: dr Barbara Goryńska-Bittner

przy współudziale zespołu badawczego w składzie: dr Mikołaj Jacek Łuczak dr Anita Basińska dr Joanna Mazur-Łuczak mgr Anna Kacprzyk

122 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego