Stargardii

1

RAPORT KOŃCOWY DLA LOKALNEJ DIAGNOZY SYSTEMU POMOCY OSOBOM BEZDOMNYM

STARGARD SZCZECIŃSKI

Projekt systemowy – 1.18 „Tworzenie i rozwijanie standardów usług pomocy i integracji społecznej” w zadaniu (nr 4) w zakresie standaryzacji pracy z bezdomnymi w tym: opracowanie modelu „Gminnego Standardu Wychodzenia z Bezdomności”

Zamawiający: Związek Organizacji Sieć Współpracy BARKA Wykonawca: dr Barbara Goryńska-Bittner przy współudziale zespołu badawczego w składzie: dr Radomir Miński dr Mikołaj Jacek Łuczak mgr Anna Kacprzyk

Poznań – styczeń 2012

2

Spis treści I. Wstęp ………………………………………………………………………………..4 a) cel główny oraz cele szczegółowe realizowanych diagnoz lokalnych b) zakres realizacji diagnozy lokalnej: techniki badawcze, próba, analizowane dokumenty, terminy II. Charakterystyka gminy na obszarze Partnerstwa Lokalnego……………………8 a) podstawowe zmienne społeczno- demograficzne, b) wskaźniki zatrudnienia, c) wskaźnik bezrobocia, d) typ gminy (miejski, miejsko-wiejski, wiejski), e) wskaźniki mierzące skalę korzystania z systemu pomocy społecznej, f) kwestie związane z polityką mieszkaniową (zasoby gospodarki komunalnej, struktura własności mieszkań, kwestie związane z eksmisjami) III. Ogólna charakterystyka problemów społecznych na obszarze Partnerstwa Lokalnego………………………………………………………………………11 a) krótka charakterystyka problemów społecznych występujących na terenie zawiązanego Partnerstwa na podstawie DR, b) hierarchia problemów społecznych na podstawie DR, c) przedstawienie problematyki bezdomności w kontekście innych problemów społecznych na podstawie DR, d) hierarchia problemów społecznych w ujęciu osób kluczowych (IDI).

IV. Szczegółowa analiza problemu bezdomności w kontekście materiałów zastanych (DR)………………………………………………………………………………16 a) dane ilościowe pochodzące z DR dotyczące bezdomności gromadzone przez ośrodki pomocy społecznej, b) metodologiczna oraz merytoryczna ocena diagnozy bezdomności: czy była realizowana, czy jest aktualna, czy była ponawiana (panelowa), w jakim zakresie (jak głęboko) dokonywano diagnozy, czy była wykorzystywana w dokumentach. c) opisane działania mające rozwiązywać problem bezdomności, d) konkretne formy działań z bezdomnymi (zaznaczmy nawet jeśli są wymienione), e) finanse, V. Postrzeganie bezdomności jako lokalnego problemu społecznego z perspektywy kluczowych informatorów (IDI)……………………………………………… 31 a) znaczenie (ranga) bezdomności wśród problemów społecznych gminy oraz stosunek do bezdomności przedstawicieli instytucji zajmujących się rozwiązywaniem problemów społecznych i lokalnych elit,

3

b) ocena skali zjawiska bezdomności w gminie zdaniem respondentów (także w ujęciu dynamicznym), c) charakter bezdomności i – ewentualnie – dynamika zmian oraz najważniejsze potrzeby osób bezdomnych w gminie, d) stosunek społeczności lokalnej do bezdomności VI. Ocena systemu wsparcia osób bezdomnych na terenie Partnerstwa Lokalnego (IDI z osobami kluczowymi)……………………………………………………37 a) funkcjonowanie systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie prewencji bezdomności, b) funkcjonowanie systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie świadczenia usług z zakresu pomocy doraźnej, c) funkcjonowanie systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie świadczenia usług z zakresu integracji społecznej, d) współpraca międzyinstytucjonalna, e) najważniejsze wady i zalety lokalnego systemu pomocy osobom bezdomnym, f) najpilniejsze potrzeby systemu pomocy osobom bezdomnym w Partnerstwie.

VII. a) b) c) d) e) f) g)

Ocena systemu wsparcia dokonana przez osoby bezdomne………………...51 Charakterystyka badanej grupy system wsparcia w opinii osób bezdomnych sytuacja społeczno-ekonomiczna osób bezdomnych sytuacja prawna osób bezdomnych profil psychospołeczny badanych osób bezdomnych sytuacja zdrowotna badanych osób bezdomnych przyczyny bezdomności i wychodzenie z niej

VIII. a) b) c)

Wnioski i rekomendacje dla systemu wsparcia w Partnerstwie Lokalnym ..77 zakres prewencji zakres pomocy sprofilowanej rozwiązania systemowe

IX. ANEKS 1…………………………………………………………………………….85 a) lista analizowanych dokumentów w analizie desk research b) dyspozycje do indywidualnych wywiadów pogłębionych c) kwestionariusz wywiadu z osobą bezdomną ANEKS 2: spis tabel i wykresów…………………………………….………...…..100

4

I. Wstęp a) cel główny oraz cele szczegółowe realizowanych diagnoz lokalnych

Celem

głównym

Lokalnej

Diagnozy

Systemu

Pomocy

Osobom

Bezdomnym

zrealizowanej w ramach projektu „Tworzenie i rozwijanie standardów usług pomocy i integracji społecznej” na terenie gminy Stargard Szczeciński jest przeprowadzenie możliwie wszechstronnej, systematycznej i pogłębionej analizy problemu bezdomności. Dokonano jej poprzez opis skali i charakteru problemu bezdomności występującej na terenie partnerstwa lokalnego oraz analizy

realnie funkcjonującego systemu wsparcia osób bezdomnych:

zasobów, którymi partnerstwo dysponuje, instytucjonalnych zależności i braków w systemie wsparcia.

Cele szczegółowe diagnozy: dostarczenie Partnerstwom Lokalnym aktualnej, przeprowadzonej w sposób możliwie zobiektywizowany analizy, pokazującej system wsparcia osób bezdomnych; diagnoza będzie punktem odniesienia dla ekspertów – opiekunów Partnerstw Lokalnych; wskazanie potencjalnych luk w systemie wsparcia osób bezdomnych oraz możliwych sposobów wykorzystania Standardów do podniesienia jakości świadczonych usług; diagnoza będzie dokumentem, który może być wykorzystany przez samorząd jako materiał uzupełniający Gminne Strategie Rozwiązywania Problemów Społecznych; diagnoza może być podstawą przygotowania modeli wychodzenia z bezdomności.

W badaniach, w myśl opracowanej metodologii, zastosowano tzw. triangulację metod i technik badawczych w celu zebrania danych umożliwiających wieloaspektową analizę wyselekcjonowanych problemów badawczych. W związku z tym zebrano dane ilościowe (wywiady kwestionariuszowe z osobami bezdomnymi), jakościowe (wywiady IDI z osobami kluczowymi dla rozwiązywania problemu bezdomności na terenie Partnerstwa Lokalnego), a także przeprowadzono analizę dokumentów udostępnionych przez Partnerstwo (desk research). Celem przyjętej strategii badawczej i przeprowadzonych procedur było

5

zgromadzenie materiału jakościowego – w postaci opinii i postulatów

rozwiązań oraz

propozycji modyfikacji działania systemu pomocy (lub konkretnych instytucji), a także oceny lokalnych uwarunkowań, które miały posłużyć zilustrowaniu i pogłębionej analizie interpretacyjnej

danych

uzyskanych

w

oparciu

o

metody

ilościowe

(wywiady

kwestionariuszowe z osobami bezdomnymi) oraz analizę materiałów zastanych (DR). b) Zakres realizacji diagnozy lokalnej: techniki badawcze, próba, analizowane dokumenty, terminy 1. Charakterystyka metody badawczej – analiza źródeł wtórnych (desk research) Analiza źródeł wtórnych (desk research) to metoda z założenia nie wymagająca badań terenowych. Praca przebiega w oparciu o ustalony katalog dokumentów interesujących badacza, które w sposób bezpośredni winny nawiązywać do badanego problemu. Uzyskany tą drogą materiał jest bardzo ważny dla realizacji diagnoz lokalnych w ramach projektu POKL 1.18 Zadania 4 i powinien dostarczyć wiedzy o tym, jak kształtuje się problem bezdomności w świetle oficjalnych dokumentów będących w posiadaniu Partnerstwa Lokalnego. Takiej wiedzy dostarcza próba odpowiedzi na pytania: czy w materiałach znajdują cię odniesienia do dokumentów strategicznych i programowych? czy w analizowanych dokumentach zawarto propozycje działań wobec osób bezdomnych w zakresie pomocy doraźnej, streetworkingu, pracy socjalnej, mieszkalnictwa, zatrudnienia, edukacji i zdrowia, partnerstwa lokalnego i współpracy różnych instytucji na rzecz bezdomności? jakie są aktualnie ponoszone środki finansowe związane z problemem bezdomności? jaki rodzaj pomocy świadczony jest osobom bezdomnym na terenie Partnerstwa Lokalnego? w jaki sposób były wypracowywane i wdrażane oficjalne dokumenty regulujące kwestie bezdomności?

Do analizy desk research i analizy treści wykorzystywanych podczas realizacji diagnozy lokalnej w zakresie bezdomności wykorzystane zostały dokumenty o charakterze

6

strategicznym i programowym (7 dokumentów), dokumenty o charakterze organizacyjnym (4 dokumenty), dokumenty o charakterze sprawozdawczym (8 dokumentów) a także inne dokumenty (3). Szczegółową listę analizowanych dokumentów zawiera aneks nr 1.

2. Indywidualny wywiad pogłębiony (IDI). Charakterystyka metody badawczej Zgodnie z opracowaną w projekcie metodologią diagnoz lokalnych realizowanych w ramach Gminnego Standardu Wychodzenia z Bezdomności, jednym z elementów diagnozy było przeprowadzenie wywiadów pogłębionych IDI z osobami kluczowymi z punktu widzenia rozwiązywania problemu bezdomności w Partnerstwie Lokalnym. Celem jakościowej fazy badań było uzyskanie opinii i ocen, a także propozycji zmian dotyczących funkcjonowania systemu pomocy osobom bezdomnym na terenie Partnerstwa w zakresie: postrzegania

bezdomności

jako

lokalnego

problemu

społecznego

(w

tym:

charakterystyka bezdomności – ewentualnie – dynamika zmian, najważniejsze potrzeby, próba oceny skali zjawiska, stosunek do bezdomności lokalnej społeczności oraz przedstawicieli instytucji zajmujących się rozwiązywaniem problemów społecznych i lokalnych elit); funkcjonowania systemu pomocy osobom bezdomnym w wymiarze prewencji, pomocy doraźnej i integracji społecznej (w tym: adekwatności, skuteczności i efektywność działań; oceny potrzeby i możliwość wprowadzenia modyfikacji w funkcjonowaniu programów/instytucji/organizacji, postulowane zmiany); współpracy międzyinstytucjonalnej (w tym: formy i zakres kooperacji, powiązania nieformalne w kontekście funkcjonowania instytucji działających na rzecz osób bezdomnych, postulowane zmiany).

Badanie jakościowe zrealizowane zostało w Stargardzie Szczecińskim w dniach 14 i 29 grudnia 2011 r., techniką indywidualnego wywiadu pogłębionego (IDI). Przed wykonaniem właściwych badań terenowych przeprowadzono pilotaż narzędzia i dokonano jego niezbędnej weryfikacji popilotażowej. Ostateczna wersja użytego narzędzia badawczego została dołączona w Aneksie 1. b) „ Dyspozycje do indywidualnych wywiadów pogłębionych”. W badaniu jakościowym zastosowano celowy dobór próby N=9. Interlokutorami były – w myśl założeń opracowanej metodologii – osoby kluczowe dla rozwiązywania problemu

7

bezdomności na terenie Partnerstwa Lokalnego. Większość badanych rekrutowała się spośród pracowników instytucji i organizacji zawiązujących partnerstwo, czyli Centrum Socjalnego „CARITAS”, Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej oraz Urzędu Miasta (Wydział Polityki Społecznej). Jeden z interlokutorów, który nie był wcześniej zgłoszony do udziału w badaniu, odpowiedział na prośbę Pracowników Urzędu Miasta i zgodził się na udzielenie wywiadu.

Osoba ta reprezentowała Stowarzyszenie Ludzi Bezdomnych i Samotnych Matek z Dziećmi, organizację, która nie bierze udziału w projekcie, jednak pełni istotną rolę w rozwiązywaniu problemów osób bezdomnych na terenie stargardzkiego Partnerstwa Lokalnego.

3. Zestandaryzowany wywiad kwestionariuszowy skierowany do osób bezdomnych.

Charakterystyka metody badawczej Zgodnie z przyjętymi założeniami metodologicznymi, badaniem winno być objęte 50-100 osób bezdomnych zamieszkujących placówki dla osób bezdomnych na terenie gminy, na której zawiązało się partnerstwo lokalne. Zaplanowane w ramach diagnozy badanie osób bezdomnych ma dwa główne cele: zebranie informacji o sytuacji społecznej i ekonomicznej osób bezdomnych; dokonanie oceny systemu prewencji, interwencji oraz integracji na terenie partnerstwa.

Informacje uzyskano przy pomocy zestandaryzowanego kwestionariusza wywiadu skierowanego do osób bezdomnych. Respondent

odpowiadał

na pytania zawarte w

kwestionariuszu, stosując jedną lub w niektórych sytuacjach – kilka możliwości wyboru.

Treść samego narzędzia badawczego, jakim jest zestandaryzowany kwestionariusz wywiadu skoncentrowana była wokół 24 pytań o charakterze zamkniętym oraz dziesięciu pytaniach o charakterze metryczkowym. Założeniem badania była

kontrola przez badacza procesu

zadawania pytań i tego, by odpowiedzi były udzielane samodzielnie a także przekonanie, iż kontakt bezpośredni z badanym skłania go do głębszego przemyślenia udzielanej odpowiedzi i minimalizuje skłonność do „ucieczki” w odpowiedzi typu: „nie wiem”, „nie mam zdania”.

Na podstawie zebranych w toku badania danych, osoby odpowiedzialne w Partnerstwie za pomoc osobom bezdomnym powinny uzyskać wiedzę o: profilu psychospołecznym osób bezdomnych, ich problemach zdrowotnych i prawnych, ich opinii na temat form i zakresu korzystania z usług instytucji zajmujących się pomocą społeczną i pracą socjalną. Wiedza

8

uzyskana na podstawie wypowiedzi osób badanych pozwoli na ocenę zróżnicowania i adekwatności działającego na terenie partnerstwa systemu wsparcia.

W badaniu brały udział wyłącznie osoby bezdomne mieszkające w miejscach stałego pobytu (schroniska, noclegownie). Przyjęto, że osoby bezdomne w chwili realizacji badania mieszkające w miejscach stałego pobytu, mają najpełniejszą wiedzę o działającym systemie pomocy. Badaniem nie zostały objęte osoby bezdomne przebywające w miejscach niemieszkalnych. Liczebność próby dostosowana została do wielkości partnerstwa: od 50 do 100 osób. W Stargardzie Szczecińskim badaniom kwestionariuszowym objęto 50 osób przebywających w placówkach dla osób bezdomnych („Centrum Socjalne” Caritas, Stowarzyszenie Ludzi Bezdomnych i Samotnych Matek z Dziećmi). Badaniem objęte zostały wszystkie dorosłe osoby zamieszkujące te placówki w dniu badań: 14 grudnia 2011 r.

II. Charakterystyka gminy Stargard Szczeciński a) podstawowe zmienne społeczno-demograficzne Jak wynika z danych zamieszczonych w opracowaniu GUS-u „Stan i struktura ludności oraz ruch naturalny w przekroju terytorialnym w 2010 roku. Stan w dniu 31 XII”, łączna liczba mieszkańców w gminie Stargard Szczeciński (stan w dniu 31 XII 2010 roku) wynosi 69.633 osoby: 33.363 mężczyzn i 36.270 kobiet. 12.485 osób jest

w wieku

przedprodukcyjnym (6.421 mężczyzn i 6.064 kobiet), 46.255 osób jest w wieku produkcyjnym (23.803 mężczyzn i 22.452 kobiety), a 10.893 są w wieku poprodukcyjnym (3.139 mężczyzn i 7.754 kobiet). Przyrost naturalny w powiecie stargardzki (którego stolicą jest Stargard Szczeciński) wynosi 1,1, zaś ogólne saldo migracji: -1,4 na 1.000 ludności (za: Rocznik Demograficzny 2011). b) wskaźniki zatrudnienia Dane GUS-owskie udostępniane w Banku Danych Lokalnych przedstawiają wskaźniki zatrudnienia na poziomie regionów i dalej, województw. Nie są natomiast podawane bardziej szczegółowe aktualne dane na szczeblu powiatowym i gminnym. Z danych dla zachodniopomorskiego wynika, że ogólny wskaźnik zatrudnienia w województwie wynosi 46,2%, przy czym dla mężczyzn – 53%, zaś dla kobiet – 40,1%. Wśród osób w wieku produkcyjnym wskaźnik wynosi 59,7% (63,1% dla mężczyzn i 55,8% dla kobiet). W poszczególnych grupach wiekowych wskaźnik wynosi odpowiednio 36,6% (15-29 lat), 76,9%

9

(30-39 lat), 74,3% (40-49 lat), 29,3% (50 lat i więcej). Na poziomie powiatu podane są statystyki pracujących łącznie z rolnictwem indywidualnym, ale tylko do 2005 roku. W powiecie stargardzkim było takich osób 19.897 (9.915 mężczyzn i 9.982 kobiety), z czego w sektorze publicznym pracowały 8.202 osoby, a w sektorze prywatnym 11.695. c) wskaźnik bezrobocia W listopadzie 2011 roku w Stargardzie Szczecińskim bezrobotne były łącznie 3.752 osoby (w tym 2.064 kobiety), wskaźnik bezrobocia wyniósł 8,1% (za: Wojewódzki Urząd Pracy –

http://www.wup.pl/index.php?id=476#menu_top). Bardziej szczegółowe dane

odnaleźć można w Banku Danych Lokalnych GUS-u. Wynika z nich, że stopa bezrobocia rejestrowanego w 2010 roku w powiecie stargardzkim wyniosła 20,2%, przy czym w całym województwie

zachodnio-pomorskim

była

mniejsza:

17,8%.

Udział

bezrobotnych

zarejestrowanych w liczbie ludności w wieku produkcyjnym wyniósł 9,7% (8,4% dla mężczyzn i 11,1% dla kobiet), przy czym w całym województwie zachodnio-pomorskim był minimalnie większy: 9,9% (9,1% dla mężczyzn i 10,8% dla kobiet). Łączna liczba bezrobotnych zarejestrowanych wyniosła 7.631 (109.964 w całym województwie), z czego 3.477 to mężczyźni, a 4.154 to kobiety. Bezrobotnych zarejestrowanych pozostających bez pracy dłużej niż 1 rok było 2.119 (27,8% bezrobotnych ogółem). W populacji dominowały osoby z wykształcaniem gimnazjalnym i poniżej (2.476), następne w kolejności były osoby z wykształceniem zasadniczym zawodowym (1.983), policealnym i średnim zawodowym (1.479), średnim ogólnokształcącym (991) i wyższym (702). W poszczególnych grupach wiekowych liczba zarejestrowanych bezrobotnych kształtowała się następująco: 24 i mniej (1.836), 25-34 (2.251), 35-44 (1.296), 45-54 (1.541) i 55 i więcej (707). Z raportu „Sytuacja społeczno-zawodowa bezrobotnych w powiatach województwa zachodniopomorskiego w 2009 roku” wynika, że powiat stargardzki charakteryzuje przeciętna wartość stopy bezrobocia rejestrowanego. „Udział mieszkańców wsi wśród osób pozostających bez pracy był jednym z najniższych i wynosił około 40%. Znacznie wyższy niż średnio w województwie był natomiast wskaźnik bezrobotnych do 25. roku życia”. W powiecie panuje przeciętna koniunktura gospodarcza, na co wpływ ma przede wszystkim wewnętrzne zróżnicowanie powiatu. d) typ gminy Stargard Szczeciński jest gminą miejską o powierzchni 48,08 km2.

10

e) wskaźniki mierzące skalę korzystania z systemu pomocy społecznej Analizując kryteria korzystania z systemu pomocy społecznej, wzięto pod uwagę dane ze „Sprawozdania z działalności Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Stargardzie Szczecińskim w 2010 roku”. Wynika z niego, że pomocą społeczną objęto 2.609 rodzin (5.475 osób w rodzinie), przy czym w 2009 roku ze wsparcia skorzystały 2.333 rodziny (559 osób mniej niż w 2010 roku). Na różne formy pomocy wydano łącznie 8.508.978,21 PLN. Na zasiłki stałe przeznaczono 1.924.970,24 PLN (wsparcie dla 598 rodzin), a na zasiłki okresowe 1.696.256,13 PLN (wsparcie dla 1.462 rodzin; dalej w nawiasach przy sumach liczby rodzin).

Przyznawano je z tytułu bezrobocia – 1.072.881,13 PLN (804), długotrwałej choroby – 398.587 PLN (464) bądź niepełnosprawności – 112.172 PLN (289). Zasiłki celowe wymagały wsparcia w kwocie 593.799,49 PLN (2.059). 1.162.054,39 PLN przeznaczono na usługi opiekuńcze (221), a 45.076 PLN na specjalistyczne usługi opiekuńcze (8). 20.536,55 PLN kosztowało sprawienie pogrzebu (11), zaś 19.186,94 PLN schronienie (46). Przyznano 20.225 dodatków mieszkaniowych na łączną kwotę 4.574.804 PLN (średnia kwota dodatku wynosi 226,20 PLN). Ze świadczeń rodzinnych korzystało 4.675 rodzin. Udzielono 43.664 zasiłki rodzinne i 16.433 dodatki do zasiłków rodzinnych, co łącznie wymagało wsparcia w kwocie 6.058.144 PLN. Jako inne pozycje wymienić można zasiłki pielęgnacyjne, których udzielono 35.702 (5.462.406 PLN), świadczenia pielęgnacyjne – 2.179 świadczeń (1.116.581 PLN) oraz jednorazową zapomogę z tytułu urodzenia się dziecka – 675 świadczeń (675.000 PLN). Z bazy danych lokalnych GUS można wyczytać, że udział osób w gospodarstwach domowych korzystających ze środowiskowej pomocy społecznej w ludności ogółem wynosi 7,7%. Świadczenia na dzieci otrzymuje 1,9 tys. rodzin (3,3 tys. dzieci w wieku 0-17 lat). f) kwestie związane z polityką mieszkaniową Z analizy zasobów gospodarki komunalnej, w oparciu o informacje zaczerpnięte z Banku Danych Lokalnych GUS (za rok 2009), wynika, że w Stargardzie Szczecińskim jest 2.578 mieszkań komunalnych o łącznej powierzchni użytkowej 132.354 m2 (w przeliczeniu 51,34 m2 na lokal). 159 mieszkań w tym zasobie to lokale socjalne o łącznej powierzchni użytkowej 4.766 m2 (w przeliczeniu 29,98 m2 na lokal). W badanym roku toczyło się 79 sądowych postępowań eksmisyjnych, prawie wszystkie (78) z powodu zaległości w opłatach za mieszkanie (łącznie w województwie takich spraw było 1.435, z czego 1.398 z powodu zaległości w opłatach). Sąd orzekł 35 eksmisji na terenie Stargardu Szczecińskiego (45% wszystkich spraw) i 951 w całym województwie (66% wszystkich spraw), przy czym 17

11

spośród nich wykonano (49% z łącznej liczby orzeczonych eksmisji) – w województwie było to 476 eksmisji (dokładnie 50% z łącznej liczby orzeczonych eksmisji). Ogółem na badanym terenie są 23.892 mieszkania, a podział na kategorie ukazujący strukturę własności pochodzi z 2007 roku. Na tej podstawie z danych wyczytać można, że było 3.185 mieszkań komunalnych, 8.003 mieszkań z zasobu spółdzielni mieszkaniowych, 1.208 z zasobu zakładów pracy, 10.793 z zasobu osób fizycznych, 483 z zasobu Towarzystwa Budownictwa Społecznego i 220 z zasobów pozostałych podmiotów. Jak wynika z „Badania kondycji mieszkalnictwa społecznego (komunalnego i socjalnego) w Polsce”, w Stargardzie Szczecińskim istnieje program gospodarowania zasobem mieszkaniowym gminy. 135 osób wpisanych jest na listę oczekujących na najem lokalu komunalnego, 310 – na listę oczekujących na najem lokalu socjalnego, 22 oczekują na pomieszczenie tymczasowe. Okres oczekiwania na mieszkanie socjalne wynosi 5 lat. Z najbardziej aktualnych dostępnych danych dotyczących liczby mieszkań w podziale na rodzaj własności – na podstawie wskazanego badania – wynika, że jest 2.271 mieszkań komunalnych, 177 mieszkań socjalnych, 10 pomieszczeń tymczasowych i 591 mieszkań z zasobu Towarzystwa Budownictwa Społecznego (dane za rok 2010). Według bardziej aktualnych danych z 2010 roku, w Stargardzie Szczecińskim znajdowały się 4.103 budynki mieszkalne i 24.646 mieszkań.

III. Ogólna charakterystyka problemów społecznych na obszarze Partnerstwa Lokalnego a) krótka charakterystyka problemów społecznych występujących na terenie zawiązanego Partnerstwa na podstawie DR Przegląd dokumentów dotyczących problematyki bezdomności w Stargardzie Szczecińskim rozpoczęto od analizy dokumentów strategicznych. Analiza danych i informacji zawartych w dokumentach podlegających badaniu nakazuje stwierdzić, że najważniejszym problemem społecznym na terenie Stargardu Szczecińskiego jest w pierwszym rzędzie bezrobocie, w drugim zaś alkoholizm. W Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2006-2013 wskazano na ścisłą korelację tych dwóch problemów. „Rodziny korzystające z pomocy społecznej borykają się najczęściej z kilkoma problemami jednocześnie. Wyeliminowanie jednego z problemów nie zawsze jest

12

równoznaczne z wyeliminowaniem rodziny z kręgu świadczeniobiorców pomocy społecznej (..)”.

W Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych na lata 2006-2013 wskazano również na: zjawisko ubożenia rodzin, narkomanię, patologie w rodzinie, wzrost zachowań o charakterze przestępczym, zły stan służby zdrowia (utrudniony dostęp do specjalistycznych usług medycznych), brak perspektyw dla osób młodych oraz bezdomność. Jako szczególnie zagrożone grupy wskazuje się osoby samotne i starsze w pierwszym rzędzie, zaś dalej osoby bezrobotne, absolwentów, rodziny ubogie i dysfunkcyjne, a także osoby niepełnosprawne, chore i samotnie wychowujące dzieci.

Bezrobocie: Zjawisko bezrobocia, w szczególności długotrwałego bezrobocia jest wskazywane jako początek procesu degradacji ekonomicznej i społecznej. Najbardziej dramatyczna sytuacja dotyczy rodzin świadczeniobiorców pomocy społecznej, które od dawna korzystały z systemu wsparcia socjalnego z powodu np. niskich dochodów, wielodzietności, niepełnosprawności. Niepokojący jest też wpływ bezrobocia na zachowania patologiczne. Szczególnie niebezpiecznym zjawiskiem na terenie Stargardu staje się zjawisko przemocy w rodzinie.

Uzależnienia: Sytuacja społeczno – gospodarcza powoduje nasilenie się problemów związanych z uzależnieniami od alkoholu, ale też narkotyków. Uzależnienia powodują problemy dotyczące utrzymywania prawidłowych relacji w rodzinie i środowisku (tj. problem przemocy w rodzinie, zaniedbywania obowiązków rodzicielskich, zakłócania porządku publicznego), problemy z pozyskaniem zatrudnienia. Na podstawie danych ogólnych (dane Państwowej Agencji Rozwiązywania Problemów Alkoholowych) należy zauważyć, że zjawisko to ma tendencję regularnie wzrostową. Drugim niepokojącym zjawiskiem jest wzrost liczby dzieci i młodzieży sięgającej po alkohol i środki odurzające. Wagę tych problemów widać między innymi na podstawie liczby kontraktów socjalnych. W 2010 roku sporządzono 1730 kontraktów socjalnych z osobami korzystającymi z pomocy społecznej, w tym z 1303 osobami bezrobotnymi, 97 osobami uzależnionymi od alkoholu, z 58 osobami bezdomnymi i z 6 osobami dotkniętymi przemocą domową.

Przemoc w rodzinie: Zjawisko to stanowi obecnie jedną z poważniejszych kwestii społecznych, tym bardziej, że jest pochodną ww. problemów. Jest zjawiskiem, które w Stargardzie dotyka każdą grupę społeczną, jednakże czynnikiem sprzyjającym

13

przemocy jest ubóstwo i alkoholizm. Głównie w tych rodzinach dochodzi do tzw. przemocy gorącej, mającej gwałtowny przebieg, objawiającej się wybuchami agresji, brutalnością. Kwestia bezdomności zostanie poruszona w punkcie c. b) hierarchia problemów społecznych na podstawie DR Jak wynika z analizy dostarczonej dokumentacji, zarówno w dokumentach o charakterze strategicznym i programowym, jak i w dokumentach o charakterze sprawozdawczym, najważniejszym problemem społecznym w Stargardzie Szczecińskim jest bezrobocie, w tym długotrwałe bezrobocie. Zasadniczo w każdym z analizowanych dokumentów dotyczących funkcjonowania systemu pomocy społecznej w Stargardzie odnaleźć można zapisy dotyczące zjawiska bezrobocia,

jego przyczyn, skutków,

podejmowanych i planowanych działań profilaktycznych, wspierających i nakierowanych na zmniejszanie skutków tego zjawiska. Drugim istotnym problemem jest alkoholizm. To negatywne zjawisko społeczne leży zarówno u przyczyn, jak i skutków wielu innych problemów społecznych (bezrobocie, przemoc, bezdomność, przestępczość). W kontekście alkoholizmu pojawia się też często problem uzależnienia od narkotyków, a także wskazanie na obniżanie się wieku osób dotkniętych tym problemem. Trzecim problemem jest przemoc, w szczególności przemoc domowa. Podobnie jak w wypadku alkoholizmu, występuje w sposób skorelowany z innymi problemami społecznymi (alkoholizm, ubóstwo). Hierarchia problemów społecznych Stargardu Szczecińskiego w oparciu o analizę danych zastanych: bezrobocie, alkoholizm, przemoc w rodzinie. Ponadto wskazano na ubożenie rodzin oraz wzrost zachowań o charakterze przestępczym c) przedstawienie problematyki bezdomności w kontekście innych problemów społecznych na podstawie DR Przedstawiona w powyższych punktach skrócona charakterystyka problemów społecznych celowo omijała problem bezdomności w Stargardzie Szczecińskim. Analiza dokumentacji pozwala na wniosek, ze zjawisko to jest istotnym problemem na terenie funkcjonowania Partnerstwa Lokalnego. Szereg dokumentów, zarówno tych strategicznych, jak i sprawozdawczych, podejmuje problematykę bezdomności w sposób wielowątkowy, wskazując jej wielowymiarowość, złożoność przyczyn i skutków, a także wielorakość działań

14

(od prewencji, poprzez interwencje, aż do działań integracyjnych lub reintegracyjnych). Warte podkreślenia jest, że już na poziomie dokumentów ogólnych (Strategia Rozwoju Społeczno – Gospodarczego dla Miasta Stargard Szczeciński do roku 2020) wskazuje się problem bezdomności, a także diagnozuje się „brak zintegrowanego systemu wychodzenia z bezdomności” pomimo tego, że jest: „dobrze zdiagnozowany problem bezdomności na poziomie miasta”, co w świetle analizy innych dokumentów należy uznać za prawdę.

Wielowymiarowość w podejściu do problematyki bezdomności widać w szczególności w Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Stargardu Szczecińskiego na lata 2006 – 2013, gdzie jednym z czterech celów szczegółowych jest „Wsparcie i aktywizacja osób bezdomnych”. Cel ten został rozbudowany o planowane następujące kierunki działań: Systematyczny monitoring problemu bezdomności Budowa programu zapobiegania i wychodzenia z bezdomności Rozwijanie pracy socjalnej i pomocy psychologicznej Kontynuacja adaptacji i uruchomienie schroniska dla kobiet, w tym także ofiar przemocy Rozwój sieci mieszkań socjalnych we współpracy z partnerami Pomoc w uzyskaniu zatrudnienia socjalnego (wspieranego) Inicjowanie i wspieranie przedsięwzięć na rzecz osób bezdomnych w obszarze ekonomii społecznej Rozpoznanie możliwości współpracy i nawiązania kontaktu z organizacjami pozarządowymi prowadzącymi pracę uliczną z bezdomnymi Monitoring skuteczności podejmowanych działań.

Analiza dokumentacji sprawozdawczej pozwala wysunąć wniosek, że każdy z ww. kierunków działań jest podejmowany. Wagę problemu bezdomności w Stargardzie Szczecińskim potwierdza również fakt, że kwestia ta stała się przedmiotem odrębnej analizy SWOT w Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych. Problematyka bezdomności bardzo rzadko występuje w dokumentach samoistnie, w zdecydowanej większości wypadków pokazane jest jej skorelowanie z innymi problemami społecznymi, takimi jak bezrobocie, w tym długotrwałe bezrobocie, alkoholizm, usamodzielnianie się wychowanków placówek opiekuńczo- wychowawczych i rodzin zastępczych, niepełnosprawności oraz długotrwałych chorób.

15

W podobny sposób wyglądają działania skierowane do grupy osób bezdomnych, gdzie istotną rolę odgrywają działania aktywizujące oraz prewencyjne – na terenie Stargardu realizowanych jest kilka programów nakierowanych na zapobieganie zjawisku bezdomności.

Problematyka bezdomności została ujęta również w innych, niż wyżej wskazane dokumenty. d) hierarchia problemów społecznych w ujęciu osób kluczowych (IDI) Jak wynika z wypowiedzi interlokutorów, do głównych problemów społecznych należy bezrobocie będące jednocześnie problemem, który w efekcie skutkować może i skutkuje bezdomnością. Bezdomność nie jest problemem nadrzędnym, aczkolwiek – jak podkreślali interlokutorzy – zauważalnym i istotnym do rozwiązania dla gminy. Zdaniem jednej z badanych [S07] najważniejsze problemy w gminie Stargard to: bezrobocie, brak perspektyw dla ludzi młodych po ukończeniu edukacji, problem z dostępem do służby zdrowia i dopiero później, na kolejnym miejscu pojawia się problem bezdomności. „Niewątpliwie nie jest to największy problem – większym problemem jest bezrobocie (...) i brak perspektyw ludzi młodych kończących szkoły. Później pojawia się problem bezdomności”. [S07] Kolejnym, wymienianym przez osoby kluczowe, problemem społecznym jest alkoholizm. Osoby, jak również całe rodziny borykające się z problemem alkoholowym jednocześnie zagrożone są w sposób naturalny bezdomnością – uważają respondenci. Jednak największym problemem społecznym na terenie Stargardu jest bezrobocie, ponieważ to właśnie ten problem jest przyczyną innych problemów, m.in. bezdomności. Mówiąc inaczej, w bardzo licznych przypadkach osoba bezdomna to jednocześnie osoba z problemem alkoholowym. Bezdomność nie jest aż takim dużym problemem na terenie Stargardu, zdaniem jednej z badanych – na terenie miasta można policzyć pojedyncze osoby. „Ja już dawno nie miałam do czynienia z bezdomnym. Kiedyś, w poprzednich latach przychodzili, skarżyli się, chcieli na bilety, coś chcieli osiągnąć; w tej chwili ładny kawałek czasu nikt się do Urzędu nie zgłaszał i wydaje mi się, że ten problem (...) maleje”. [S06] W obliczu wypowiedzi badanych, przyjąć można, że hierarchia problemów społecznych w Stargardzie przybiera następującą postać – choć zdania osób kluczowych są w tej kwestii podzielone: bezrobocie, alkoholizm, bezdomność. Niektórzy badani zwracali uwagę na

16

alkoholizm, jako kluczowy problem społeczny na terenie Stargardu – wydaje się jednak, że wpływ na taką ocenę ma fakt, że zdecydowana większość osób, które borykają się z bezdomnością czy bezrobociem również ma problem z uzależnieniem od alkoholu. Opinie o alkoholizmie jako głównym problemie społecznym na terenie Partnerstwa Lokalnego są raczej jednostkowe. „Jeśli chodzi o alkoholizm, to zdecydowanie jest na pierwszym miejscu, jest to widoczne po osobach jakie trafiają do nas do schronisk, do CIS-u, a przede wszystkim po osobach z jakimi się spotykamy na co dzień”. [S02]

IV. Szczegółowa analiza problemu bezdomności w kontekście materiałów zastanych (DR) a) dane ilościowe pochodzące z DR dotyczące bezdomności gromadzone przez ośrodki pomocy społecznej Analizując dokumentację sprawozdawczą Miejsko Ośrodka Pomocy Społecznej w Stargardzie Szczecińskim należy zauważyć, że dokumentacja ta nie zawiera wyodrębnionej tematycznie problematyki bezdomności, a także warto zauważyć, że dane zawarte w poszczególnych dokumentach sprawozdawczych różnią się od siebie. Nie jest to jednak specyfika Stargardu, lecz ogólna tendencja występująca w sprawozdawczości ośrodków pomocy społecznej, gdzie na potrzeby różnych instytucji podaje się dane w odmiennych ujęciach. Powoduje to wyżej wskazaną wewnętrzną niespójność danych. Zestawienie podstawowych danych ilościowych dotyczących problematyki bezdomności w Stargardzie Szczecińskim (dotyczy roku 2010) na podstawie dokumentacji sprawozdawczej MOPS: Liczba osób, którym przyznano pomoc z powodu bezdomności – 178 Formy wsparcia dla osób bezdomnych:  Schronienie – 58  Posiłek – 133  Ubranie dla bezdomnych – 66  Bilet kredytowany – 0  Zasiłki – 110  Interwencja kryzysowa – 10

17

 Praca socjalna – 150 Liczba jednostek funkcjonujących na terenie gminy i działających na rzecz osób bezdomnych – brak danych w dokumentacji sprawozdawczej MPiPS, jednakże z informacji zawartych w sprawozdaniu MOPS wynika, że na terenie Stargardu funkcjonują dwie organizacje pozarządowe prowadzące placówki dla osób bezdomnych:  Centrum Socjalne Caritas w Stargardzie Szczecińskim:  Ognisko św. Brata Alberta przy ul. Krasińskiego 10 – 45 miejsc,  Gminny Ośrodek Wsparcia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie przy ul. Krasińskiego 19 – 45 miejsc,  ogrzewalnia

dla

osób

bezdomnych

będących

pod

wpływem

alkoholu

(nie wymagających leczenia szpitalnego i nie agresywnych) przy ul Krasińskiego 19 – 10 miejsc.  Stowarzyszenie Ludzi Bezdomnych i Samotnych Matek z Dziećmi przy ul. Okulickiego 3 prowadzące: udzielanie schronienia dla mężczyzn, kobiet i dzieci – 47 miejsc.

Liczba pracowników socjalnych pracujących z osobami bezdomnymi – 2 pracowników na 32 zatrudnionych w MOPS. W treści Sprawozdania MOPS nie znajdują się informacje na temat liczby pracowników socjalnych, w tym tych zajmujących się tylko osobami bezdmnymi. Zawarto jedynie informację, że: „Według stanu na 31 grudnia 2010 r. w Ośrodku zatrudnionych było 135 pracowników”. MOPS uzupełnił informacje podając następujące dane: na 38 zatrudnionych pracowników socjalnych 2 osoby zajmują się wyłącznie problematyką osób bezdomnych Liczba osób bezdomnych korzystających z form aktywnej integracji i innych form wsparcia. W ramach pracy socjalnej pracownicy socjalni zawarli 58 kontraktów socjalnych z osobami bezdomnymi, w wyniku których 13 osób uczestniczyło w różnych formach aktywizacji zawodowej, tj. CIS, KIS, prace społecznie użyteczne, 15 osób podjęło terapię odwykową, 4 rodziny (przebywające w GOW) usamodzielniły się uzyskując lokale socjalne, 9 osób podjęło zatrudnienie, 17 zerwało kontrakt socjalny.

18

Tabela nr 1. Dane ilościowe dotyczące bezdomności z formularza MPiPS 03 z roku 2010 Lp.

Nazwa dokumentu Rodzaj wsparcia

1

2

Jednostka analizy

Dane za rok

4

5

Liczba B

178

3

2010

SPRAWOZDANIE ROCZNE MPIPS – 03.

I. 1.

Powody przyznania pomocy- bezdomność- dział 4

Udzielone świadczenia – dział 2B – liczba bezdomnych

2.

a) zasiłek celowy na pokrycie wydatków na świadczenia zdrowotne

Liczba B

Patrz poniżej

Liczba B

3

a) noclegownie, schroniska, domy dla bezdomnych,

Liczba J

Brak danych w dokumencie

b) jadłodajnie - wlicza się wszelkie formy zbiorowego żywienia

Liczba J

3

c) mieszkania chronione,

Liczba J

3

d) ośrodki interwencji kryzysowej,

Liczba J

3

e) jednostki specjalistycznego poradnictwa

Liczba J

3

Liczba osób bezdomnych korzystających z określonych form wsparcia: Schronienie – 58 Posiłek – 133 Ubranie dla bezdomnych – 66 Bilet kredytowany – 0 Zasiłki – 110 Interwencja kryzysowa – 10 Praca socjalna – 150 b) sprawienie pogrzebu 3.

Ośrodki wsparcia – dział 6A liczba jednostek

Ośrodki wsparcia – dział 6B liczba jednostek

5.

a) noclegownie, schroniska, domy dla bezdomnych

Liczba J

3

b) mieszkania chronione,

Liczba J

3

Liczba J

3

Liczba J

3

c) ośrodki interwencji kryzysowej - wszystkie formy takiego poradnictwa d) jednostki specjalistycznego poradnictwa

tabela nr 2. Dane ilościowe dotyczące bezdomności ze sprawozdania MOPS z roku 2010 Lp. Nazwa dokumentu Jednostka Analizy Rodzaj wsparcia III.

Dane za rok 2010

SPRAWOZDANIA ROCZNE SKŁADANE RADZIE GMINY PRZEZ OPS. SPRAWOZDANIA TE NIE SĄ ZESTANDARYZOWANE. UZYSKANE DANE NALEŻY POTWIERDZIĆ U KIEROWNIKA WŁAŚCIWEJ JEDNOSTKI ORGANIZACYJNEJ POMOCY SPOŁECZNEJ. NALEŻY SZUKAĆ W NICH NASTĘPUJĄCYCH INFORMACJI: 1.

LICZBA OSÓB ZATRUDNIONYCH DO WSPARCIA OSÓB BEZDOMNYCH, W TYM: a) Pracowników socjalnych - podać wszystkich pracowników

Osoby

32/ 2 pracowników

19

pracujących z osobami bezdomnymi nawet w części etatu i dodać objaśnienie, którzy z nich zajmują się wyłącznie OB, jeśli są ujęci w tym sprawozdaniu np. 16 ogółem/4 tylko OB.

tylko dla OB.

Komentarz: 1. Z treści Sprawozdania MOPS nie znajdują się informacje na temat liczby pracowników socjalnych, w tym tych zajmujących się tylko OB. Zawarto jedynie informację, że: „Według stanu na 31 grudnia 2010 r. w Ośrodku zatrudnionych było 135 pracowników” 2. MOPS uzupełnił informacje podając następujące dane: 38/2 OB b) Streetworkerów - podać liczbę zatrudnionych przez OPS i łamać Osoby przez zatrudnionych w NGO np. 3 OPS/4NGO

0

Komentarz: 1. W treści Sprawozdania MOPS nie znajdują się informacje na temat liczby streetworkerów 2. MOPS uzupełnił informacje podając następujące dane: 0 (zero) c) Psychologów

Osoby

2/ Brak danych dot.

OB.

d) Pedagogów

Osoby

Brak danych w dokumencie

e) Terapeutów

Osoby

3/brak danych dot.

OB.

Komentarz: 1. W treści Sprawozdania MOPS znajdują się informacje na temat liczby terapeutów ogółem.

2. MOPS uzupełnił informacje podając następujące dane: 3 f) Innych 3.

Osoby

Brak danych

LICZBĘ OSÓB BEZDOMNYCH KORZYSTAJĄCYCH Z POSZCZEGÓLNYCH FORM ŚWIADCZEŃ: a) Zasiłki okresowe

Liczba B

102

b) schronienie

Liczba B

58

c) Posiłki

Liczba B

133

Liczba B

0

e) Ubranie

Liczba B

66

f) Zasiłki na świadczenia zdrowotne

Liczba B

34

g) Bilet kredytowany

Liczba B

0

h) Sprawienie pogrzebu

Liczba B

3

i) Zasiłki celowe\

Liczba B

120

j) Zasiłki celowe w naturze np. odzież, obuwie

Liczba B

8

k) Interwencja kryzysowa

Liczba B

10

l) Skierowanie do DPS

Liczba B

1

m) Poradnictwo

Liczba B

195

n) Uczestniczący w zajęciach Centrum Interwencji Kryzysowej

Liczba B

0

o) Członkowie spółdzielni socjalnych

Liczba B

0

p) Inne

Liczba B

34

d) Żywność z Programu Pomocy Żywnościowej Unii Europejskiej

Zasiłek celowy –specjalny: 34 osoby 4.

BEZDOMNI KORZYSTAJĄCY Z FORM AKTYWIZACJI ZAWODOWEJ

20

a) Staż

Liczba B

0

b) Prace interwencyjne

Liczba B

0

c) Roboty publiczne

Liczba B

3

d) Szkolenia

Liczba B

0

e) Prace społecznie użyteczne

Liczba B

8

e) Inne, jakie?

Liczba B

23

Komentarz: MOPS uzupełnił informacje podając następujące dane: „CIS, KIS, projekt UE” – 23 osoby 5.

6.

CHARAKTERYSTYKA PLACÓWEK DLA BEZDOMNYCH Z PODZIAŁEM NA KATEGORIE- ogrzewalnia, noclegownia, schronisko itd.

Liczba miejsc w tych placówkach: a) Statutowa b) Maksymalna – interwencyjna np. w okresie ekstremalnych warunków pogodowych

Liczba miejsc

Patrz poniżej

Liczba miejsc

Patrz poniżej

Komentarz: Z informacji zawartych w sprawozdaniu MOPS wynika, że na terenie Stargardu funkcjonują dwie organizacje pozarządowe prowadzące placówki dla osób bezdomnych: 1. Centrum Socjalne Caritas w Stargardzie Szczecińskim: Ognisko św. Brata Alberta przy ul. Krasińskiego 10 – 45 miejsc, Gminny Ośrodek Wsparcia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie przy ul. Krasińskiego 19 – 45 miejsc, ogrzewalnia dla osób bezdomnych będących pod wpływem alkoholu (nie wymagających leczenia szpitalnego i nie agresywnych) przy ul Krasińskiego 19 – 10 miejsc.

2. Stowarzyszenie Ludzi Bezdomnych i Samotnych Matek z Dziećmi przy ul. Okulickiego 3 prowadzące: udzielanie schronienia dla mężczyzn, kobiet i dzieci – 47 miejsc.

7.

Wysokość środków przeznaczonych na utrzymanie placówek dla bezdomnych przez gminę.

Kwota

Brak danych

8.

Liczba bezdomnych zatrudnionych w ramach prac społecznie użytecznych

Liczba B

8

9.

Liczba bezdomnych biorących udział w szkoleniach i innych Liczba B formach aktywizacji społecznej i zawodowej w ramach projektów:

Patrz komentarz poniżej

a) Systemowych

Liczba B

Patrz komentarz poniżej

b) Konkursowych

Liczba B

Patrz komentarz poniżej

10. Ustalenie, czy istnieje procedura postępowania z bezdomnymi?

Tak/Nie

Tak

11. Ustalenie czy istnieje umowa zlecająca lub powierzająca zadanie w zakresie wspierania osób bezdomnych podmiotom niepublicznym?

Tak/Nie

Tak

Lista instytucji

Centrum Socjalne Caritas w Stargardzie Szczecińskim; Stowarzyszenie Ludzi Bezdomnych i Samotnych Matek z Dziećmi

12.

Jakie są instytucje/organizacje uczestniczące w jego realizacji?

21

Komentarz zbiorczy : Z informacji zawartych w sprawozdaniu MOPS wynika: W ramach pracy socjalnej pracownicy socjalni zawarli 58 kontraktów socjalnych z osobami bezdomnymi, w wyniku których: 13 osób uczestniczyło w różnych formach aktywizacji zawodowej, tj. CIS, KIS, prace społecznie użyteczne, 15 osób podjęło terapię odwykową, 4 rodziny (przebywające w GOW) usamodzielniły się uzyskując lokale socjalne, 9 osób podjęło zatrudnienie, 17 zerwało kontrakt socjalny.

b) metodologiczna oraz merytoryczna ocena diagnozy bezdomności: czy była realizowana, czy jest aktualna, czy była ponawiana (panelowa), w jakim zakresie (jak głęboko) dokonywano diagnozy, czy była wykorzystywana w dokumentach1 Na terenie Stargardu Szczecińskiego dokonano ogólnej diagnozy bezdomności.

Diagnoza ta przeprowadzona została z wykorzystaniem SWOT i znalazła się w Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Stargardu Szczecińskiego na lata 2006 – 2013. Diagnoza ta przeprowadzona była w roku 2006 i ma charakter diagnozy bardziej systemu wsparcia dla osób bezdomnych niż samej kwestii bezdomności. Warto jednak zauważyć, że przedmiotowy dokument zawiera szereg danych, a także odniesień do problematyki bezdomności, należy więc jednoznacznie uznać, że diagnoza przeprowadzona została, jednakże jej zakres i sposób ujęcia danych nie pozwala na uzyskanie pełnego obrazu problematyki bezdomności w Stargardzie Szczecińskim. Ponadto należy zaznaczyć, że dokument ten powstał w kwietniu 2006 roku, może więc cechować się danymi i wnioskami już nieaktualnymi. W dostępnych dokumentach brak jest informacji na temat ponawiania lub aktualizacji przeprowadzenia analizy SWOT poświeconej problematyce bezdomności.

Pozostałe analizowane dokumenty strategiczne lub programowe odnoszące się do problematyki bezdomności nie zawierają elementów diagnozy bezdomności, jednakże można w nich znaleźć dane dotyczące tej problematyki. c) opisane działania mające rozwiązywać problem bezdomności

1

Diagnoza - rozumiana jako ustalenie aktualnego stanu danego zjawiska społecznego, określenie przyczyn jego występowania a także skutków, do jakich prowadzi występowanie tego zjawiska. Diagnoza winna zawierać dane ilościowe.

22

Na podstawie analizy dokumentów zastanych należy stwierdzić, że na terenie Stargardu

Szczecińskiego

podejmowanych

jest

szereg

działań

nakierowanych

na

rozwiązywanie problematyki bezdomności. Działania te można podzielić na trzy rodzaje: działania prewencyjne, integracyjne oraz interwencyjne Działania prewencyjne:  Realizacja Programu Pomocy Mieszkaniowej „Potrzebny Dom” realizowanego w trzech

obszarach:

„Bez

Barier

–

Program

mieszkaniowy

dla

osób

niepełnosprawnych”; „Nie sami – Program mieszkaniowy dla osób starszych”; „Na start - Program mieszkaniowy dla usamodzielniających się wychowanków placówek

opiekuńczo

–

wychowawczych,

placówek

oświatowo

–

wychowawczych całodobowego pobytu, mieszkań rodzinkowych oraz rodzin zastępczych”  Realizacja Programu Osłonowego Udzielania Pomocy Osobom Zagrożonym Eksmisją  Realizacja Programu Oddłużeniowego Udzielania Pomocy Osobom Zagrożonym Eksmisją Działania integracyjne:  Realizacja projektu: „Powrót osób bezdomnych do społeczności”  Realizacja działań i projektów Klubu Integracji Społecznej: „Nie zawsze bezdomni”, „Pomóżmy sobie”, „Wyjść na prostą”  Praca socjalna z osobami bezdomnymi – w roku 2010 – 58 kontraktów socjalnych Działania interwencyjne:  Funkcjonowanie Centrum Socjalne Caritas w Stargardzie Szczecińskim, w tym Ognisko św. Brata Alberta przy ul. Krasińskiego 10 – 45 miejsc, Gminny Ośrodek Wsparcia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie przy ul. Krasińskiego 19 – 45 miejsc, Ogrzewalnia

dla

osób

bezdomnych

będących

pod

wpływem

alkoholu

(nie wymagających leczenia szpitalnego i nie agresywnych) przy ul Krasińskiego 19 – 10 miejsc,  Funkcjonowanie placówki prowadzonej przez Stowarzyszenie Ludzi Bezdomnych i Samotnych Matek z Dziećmi przy ul. Okulickiego 3 prowadzące: udzielanie schronienia dla mężczyzn, kobiet i dzieci – 47 miejsc.  Preferencje przy przydziale lokali mieszkaniowych dla osób i rodzin bezdomnych.

23

d)

konkretne formy działań z bezdomnymi

W odniesieniu do ogólnie przedstawionych powyżej trzech rodzajów działań nakierowanych na rozwiązanie problemu bezdomności, poniżej dokonano konkretyzacji tych form.

Działania prewencyjne:  Realizacja Programu Pomocy Mieszkaniowej „Potrzebny Dom” realizowanego w trzech

obszarach:

„Bez

Barier

–

Program

mieszkaniowy

dla

osób

niepełnosprawnych”; „Nie sami – Program mieszkaniowy dla osób starszych”; „Na start - Program mieszkaniowy dla usamodzielniających się wychowanków placówek

opiekuńczo

–

wychowawczych,

placówek

oświatowo

–

wychowawczych całodobowego pobytu, mieszkań rodzinkowych oraz rodzin zastępczych”, w tym działania w zakresie:  Program Bez Barier a. mieszkania wspomagane dla osób niepełnosprawnych intelektualnie. Miasto partycypowało w kosztach budowy 22 mieszkań wspomaganych przy ul.

Przedwiośnie 85 – 11 mieszkań; ponadto w budynku mieści się 1 mieszkanie dla instruktora – partycypacja PSOUU, przy ul. Przedwiośnie 99 – 11 mieszkań; ponadto w budynku mieści się 1 mieszkanie dla instruktora – partycypacja PSOUU; w przypadku mieszkań wspomaganych przy ul.

Broniewskiego 2a/1-11 partycypantami były osoby fizyczne (rodzice mieszkańców). Miasto wynajęło od St. TBS Sp. z o. o. ww. 33 mieszkania wspomagane i podnajmuje je osobom niepełnosprawnym intelektualnie oraz 2 mieszkania dla instruktorów i podnajmuje je instruktorom wskazanym przez PSOUU. Od 01.02.2010 r. przy ul. Broniewskiego 2a/10 lokal nie jest już wynajmowany przez Miasto, a zatem Miasto wynajmuje obecnie 34 lokale. b. mieszkania wspomagane dla osób niepełnosprawnych ruchowo. Miasto partycypowało w kosztach budowy 14 mieszkań wspomaganych: w całości

24

(25% partycypacja i 30% - Śniadeckiego 5 i Wojska Polskiego 6) 7 lokali: 1 lokal w budynku przy ul. Tańskiego 8, 1 w budynku przy ul. Tańskiego 10, 1 w budynku przy ul. Tańskiego 12, 2 budynkach przy ul. Śniadeckiego 1 i 3, 1 w budynku przy ul. Śniadeckiego 5, 1 w budynku przy ul. Wojska Polskiego 6; w części (15% partycypacja) 7 lokali: 5 lokali w budynku przy ul. Tańskiego 8, 1 lokal w budynku przy ul. Tańskiego 10, 1 lokal w budynku przy ul. Tańskiego 14. Pozostałą część partycypacji wnosiły osoby fizyczne, a w 1 przypadku również Stowarzyszenie Osób Niepełnosprawnych Ruchowo i Przyjaciół „POMOST”. Miasto wynajęło od St. TBS Sp. z o. o. 12 mieszkań wspomaganych i podnajmuje je osobom niepełnosprawnym ruchowo.  W ramach Programu Nie Sami - mieszkania wspomagane dla osób starszych miasto partycypowało w kosztach budowy 12 mieszkań wspomaganych przy ul. Śniadeckiego 11 oraz wynajęło w dniu 19 maja 2009 r. przedmiotowe lokale od Spółki i podnajmuje je osobom uprawnionym.  W ramach Programu Na Start miasto partycypowało w kosztach budowy 6 spośród istniejących 14 mieszkań wspomaganych w 3 inkubatorach mieszczących się w budynkach przy ul. Tańskiego 10 (mieści się w nim 5 lokali mieszkalnych w inkubatorze), Tańskiego 12 (mieszczą się w nim 4 lokale mieszkalne – w inkubatorze) oraz Tańskiego 14 (mieści się w nim 5 lokali mieszkalnych w inkubatorze). Inkubatory są I etapem programu Na Start.  Miasto ponadto wniosło partycypację w kosztach budowy 2 lokali mieszkalnych docelowych (w budynkach przy ul. Śniadeckiego 1 i 3 oraz przy ul. Wojska Polskiego 43) w ramach II etapu programu Na Start, czyli mieszkania przeznaczone dla byłych wychowanków domów dziecka, którzy pomyślnie zakończyli okres przygotowania w inkubatorze. Miasto wynajęło ww. 14 mieszkań wspomaganych w inkubatorze oraz 2 mieszkanie docelowe zrealizowane w ramach II etapu programu Na Start i podnajmuje je osobom uprawnionym.  Realizacja Programu Osłonowego i Oddłużeniowego Udzielania Pomocy Osobom Zagrożonym Eksmisją, w tym działania w zakresie: c. pracy socjalnej: poradnictwo prawne i psychologiczne, motywowanie do podjęcia leczenia odwykowego osób, które z uwagi na problem alkoholowy lub narkotykowy popadły w zadłużenie z tytułu opłat czynszowych,

25

motywowanie do zamiany mieszkania na lokal dostosowany do potrzeb i możliwości finansowych uczestników Programu, pomoc w uzyskaniu dodatku mieszkaniowego lub obniżki czynszu, pomoc w uregulowaniu stanu prawnego lokalu i spraw związanych z miejscem pobytu, pomoc w staraniach o wycofanie przez wierzyciela pozwu o eksmisję lub zawieszenie wykonania wyroku sądu orzekającego eksmisję, jeżeli powodem wytoczenia powództwa były zaległości we wnoszeniu opłat czynszowych, pomoc w znalezieniu zatrudnienia, motywowanie do uczestnictwa w Klubie Integracji Społecznej lub Centrum Integracji Społecznej, d. zatrudnienia wspomaganego, w postaci: prac społecznie użytecznych, świadczenia

niezbędnych

prac

na

rzecz

zarządzającego

zasobem

mieszkaniowym Miasta, z którego dochód będzie przekazywany na pokrycie zaległości czynszowych, robót publicznych, prac interwencyjnych i innych instrumentów rynku pracy, przy współpracy z Powiatowym Urzędem Pracy w Stargardzie Szczecińskim; e. pomocy finansowej – przekazywanej na rachunek administratora lokalu, na pokrycie części zaległości czynszowych w kwocie nie większej, niż 20% zaległości i jednocześnie nie większej, niż 2.000 złotych (warunkiem udzielenia pomocy w tej formie jest dostarczenie przez uczestnika Programu decyzji

administratora

lub

właściciela

lokalu

lub zawartej pomiędzy nimi umowy dotyczącej sposobu uregulowania pozostałej części zaległości czynszowych); f. pomocy oddłużeniowej, w formie: umorzenia 100% zaległości, umorzenia 80% zaległości, umorzenia 50% zaległości, rozłożenia na raty spłaty zaległości ciążących na lokalu z tytułu opłat czynszowych, umorzenia odsetek od zaległości lub kosztów sądowych i egzekucyjnych.

Działania integracyjne:  Realizacja projektu: „Powrót osób bezdomnych do społeczności” - prowadzenie schroniska, jadłodajni, pomocy rzeczowej, medycznej i sanitarnej, socjalnej, psychologicznej i organizacyjnej mającej na celu usamodzielnienie osób objętych pomocą.

26

 Realizacja działań i projektów Klubu Integracji Społecznej: „Nie zawsze bezdomni”, „Pomóżmy sobie”, „Wyjść na prostą” - spotkania instytucji, np. doradcą zawodowym

ze specjalistami z różnych

z PUP w celu zapoznania się z ofertą

skierowaną do osób bezrobotnych, z przedstawicielem ZUS w celu zapoznania się z przepisami o świadczeniach z ubezpieczenia społecznego,

z przedstawicielem

STBS w celu poznania zasad ubiegania się o przyznanie lokalu mieszkalnego, z terapeutą ds. uzależnień w celu poznania problematyki uzależnień i sposobów podjęcia leczenia.  Praca socjalna z osobami bezdomnymi – w roku 2010 – 58 kontraktów socjalnych Działania interwencyjne:  Funkcjonowanie Centrum Socjalne Caritas w Stargardzie Szczecińskim, w tym Ognisko św. Brata Alberta przy ul. Krasińskiego 10 – 45 miejsc, Gminny Ośrodek Wsparcia dla Ofiar Przemocy w Rodzinie przy ul. Krasińskiego 19 – 45 miejsc, Ogrzewalnia

dla

osób

bezdomnych

będących

pod

wpływem

alkoholu

(nie wymagających leczenia szpitalnego i nie agresywnych) przy ul Krasińskiego 19 – 10 miejsc.  Funkcjonowanie placówki prowadzonej przez Stowarzyszenie Ludzi Bezdomnych i Samotnych Matek z Dziećmi przy ul. Okulickiego 3 prowadzące: udzielanie schronienia dla mężczyzn, kobiet i dzieci – 47 miejsc.  Preferencje przy przydziale lokali mieszkaniowych dla osób i rodzin bezdomnych

e) finanse tabela nr 3. Dane finansowe dotyczące środków finansowanych gminy na realizację zadań z zakresu pomocy społecznej pochodzące ze sprawozdania MOPS składanego Radzie Miasta Lp. Nazwa dokumentu Jednostka Dane za rok Analizy Rodzaj wsparcia 2010 III.

SPRAWOZDANIA ROCZNE SKŁADANE RADZIE GMINY PRZEZ OPS. SPRAWOZDANIA TE NIE SĄ ZESTANDARYZOWANE. UZYSKANE DANE NALEŻY POTWIERDZIĆ U KIEROWNIKA WŁAŚCIWEJ JEDNOSTKI ORGANIZACYJNEJ POMOCY SPOŁECZNEJ. NALEŻY SZUKAĆ W NICH NASTĘPUJĄCYCH INFORMACJI: 2.

WYSOKOŚĆ ŚRODKÓW PRZEZNACZONYCH NA WSPARCIE OSÓB BEZDOMNYCH, W TYM NA: a) Zasiłki okresowe.

Kwota

1.696.256,13/brak danych w dokumencie dot.

27

OB. MOPS uzupełnił informacje podając następujące dane: 109.448,02. b) schronienie

Kwota

19.186,94

Komentarz: 1. W treści Sprawozdania MOPS znajdują się informacje na temat kwoty dot. schronienia, nie wyspecyfikowano OB 2. MOPS uzupełnił informacje podając następujące dane: 19.186,94 c) Posiłki

Kwota

94.578,06

Komentarz: 1. W treści Sprawozdania MOPS znajdują się informacje na temat pomocy państwa w zakresie dożywania, wskazano kwotę: 1.774.954,29. – brak danych dot. osób bezdomnych 2. MOPS uzupełnił dane podając następujące dane: 94.578,06 d) Żywność z Programu Pomocy Żywnościowej Unii Europejskiej

Kwota

0

Komentarz: W dokumencie brak danych - MOPS uzupełnił dane wskazując następujące dane: 0 (zero) e) Ubranie w formie pomocy rzeczowej

Kwota

0

Komentarz: W dokumencie brak danych - MOPS uzupełnił dane wskazując następujące dane: 0 (zero) f) Zasiłki na świadczenia zdrowotne

Kwota

11.490,38

Komentarz: W dokumencie brak danych - MOPS uzupełnił dane wskazując następujące dane: 11.490,38 g) Bilet kredytowany

Kwota

0

Komentarz: W dokumencie brak danych - MOPS uzupełnił dane wskazując następujące dane: 0 (zero) h) Sprawienie pogrzebu

Kwota

5.600,88

Komentarz: W dokumencie brak danych - MOPS uzupełnił dane wskazując następujące dane: 5.600,88 i) Zasiłki celowe

Kwota

39.425,88

Komentarz: W dokumencie brak danych - MOPS uzupełnił dane wskazując następujące dane: 39.425,88 j) Zasiłki celowe w naturze np. odzież, obuwie

Kwota

0

Komentarz: W dokumencie brak danych - MOPS uzupełnił dane wskazując następujące dane: 0 (zero) k) Interwencja kryzysowa

Kwota

0

Komentarz: W dokumencie brak danych - MOPS uzupełnił dane wskazując następujące dane: 0 (zero) l) Skierowanie do DPS

Kwota

19.896,88

Komentarz: W dokumencie brak danych - MOPS uzupełnił dane wskazując następujące dane: 0 (zero) m) Inne

Kwota

Komentarz: W dokumencie brak danych - MOPS uzupełnił dane wskazując następujące dane: Zasiłek celowy specjalny: 2.480,00

2.480,00

28

Uchwały budżetowe jednostek samorządu terytorialnego w pozycjach dotyczących pomocy społecznej nie zawierają specyfikacji środków ze względu na rodzaj pomocy (bezdomność, bezrobocie, itp.). Zawarte w tabeli kwoty dotyczą środków przeznaczonych na realizację zadań z zakresu pomocy społecznej w całości. Poniższe dane zostały uzgodnione z OPS. tabela nr 4 Dane finansowe dotyczące środków finansowych gminy na realizację zadań z zakresu pomocy społecznej Lp. Nazwa dokumentu Jednostka Dane za rok analizy Rodzaj wsparcia 2010 IV.

UCHWAŁY BUDŻETOWE. NALEŻY ZWRÓCIĆ UWAGĘ NA NASTĘPUJĄCE ELEMENTY BUDŻETU I W ROZMOWIE Z KIEROWNIKIEM WŁAŚCIWEJ JEDNOSTKI ORGANIZACYJNEJ POMOCY SPOŁECZNEJ USTALIĆ WYSOKOŚĆ ŚRODKÓW PRZEZNACZONYCH NA WSPARCIE OSÓB BEZDOMNYCH. 1.

Domy pomocy społecznej –Rozdz. 85202

Kwota

19.896,88*

2.

Składki na ubezpieczenie zdrowotne – 85213

Kwota

11.490,38*

3.

Zasiłki i pomoc w naturze – 85214

Kwota

143.874,00*

4.

Zasiłki stałe – 85216

Kwota

132.066,73*

5.

Pozostała działalność – 85295, z podziałem na:

Kwota

94.578,06*

a) Udzielenie schronienia

Kwota

0*

b) Dożywianie/posiłek

Kwota

94.578,06*

f) pozostałe dane wynikające z DR Komenda Powiatowa Policji w Stargardzie Szczecińskim oraz Straż Miejska nie prowadzą odrębnych statystyk dotyczących problemu bezdomności, nie ujmują też problemu bezdomności w ramach danych ogólnych. tabela nr 5 Zestawienie informacji dotyczących problematyki bezdomności wynikających z dokumentacji KPP w Stargardzie Szczecińskim Lp. Nazwa dokumentu Jednostka Dane za rok analizy Rodzaj wsparcia 2010 SPRAWOZDAWCZOŚĆ POLICJI DOTYCZĄCA OSÓB BEZDOMNYCH W DANYM ROKU.

V. 1.

2.

Dane z Protokołu Doprowadzenia do Wytrzeźwienia. Liczba bezdomnych umieszczonych w ośrodkach uzależnień/izbach wytrzeźwień

Liczba B

Brak danych

Z KSIĄŻKI PRZEBIEGU SŁUŻBY: a) Liczba bezdomnych umieszczonych w oddziałach psychosomatycznych

Liczba B

Brak danych

b) Liczba bezdomnych umieszczonych w placówkach dla bezdomnych

Liczba B

Brak danych

29

c) Liczba interwencji związanych z przemocą wobec bezdomnych d) Liczba interwencji związanych z przemocą/zakłócaniem porządku przez bezdomnych

Liczba B

Brak danych

Liczba B

Brak danych

e) Ustalenie, czy organy posiadają wiedzę o miejscach przebywania Tak/Nie bezdomnych, tzw. mapa bezdomności

Brak danych

f) Liczba bezdomnych, którzy zmarli z powodu wychłodzenia organizmu

Brak danych

Liczba B

tabela nr 6. Zestawienie informacji dotyczących problematyki bezdomności wynikających z dokumentacji Straży Miejskiej Lp. Nazwa dokumentu Jednostka Dane za rok analizy Rodzaj wsparcia 2010 V.

SPRAWOZDAWCZOŚĆ STRAŻY MIEJSKIEJ DOTYCZĄCA OSÓB BEZDOMNYCH W DANYM ROKU. 1.

2.

Dane z Protokołu Doprowadzenia do Wytrzeźwienia. Liczba bezdomnych umieszczonych w ośrodkach uzależnień/izbach wytrzeźwień

Liczba B

Brak danych w dokumencie

Z KSIĄŻKI PRZEBIEGU SŁUŻBY: a) Liczba bezdomnych umieszczonych w oddziałach psychosomatycznych

Liczba B

Brak danych

b) Liczba bezdomnych umieszczonych w placówkach dla bezdomnych

Liczba B

Brak danych

Liczba B

Brak danych

Liczba B

Brak danych

c) Liczba interwencji związanych z przemocą wobec bezdomnych d) Liczba interwencji związanych z przemocą/zakłócaniem porządku przez bezdomnych

e) Ustalenie, czy organy posiadają wiedzę o miejscach przebywania Tak/Nie bezdomnych, tzw. mapa bezdomności?

Brak danych

f) Liczba bezdomnych, którzy zmarli z powodu wychłodzenia organizmu

Brak danych

Liczba B

Dokumenty organizacyjne gminy (Statut i Regulamin Organizacyjny Urzędu Miasta) nie poruszają problematyki bezdomności. Jedynym zapisem w tych dokumentach jest wskazanie Wydziału Polityki Społecznej odpowiedzialnej za kwestie bezdomności. Nie wskazano odrębnej jednostki zajmującej się tym problemem społecznym.

Tabela nr 7 Zestawienie informacji dotyczących problematyki bezdomności w statucie Miasta Stargard Szczeciński VI. DOKUMENTY ORGANIZACYJNE GMINY – STATUT 1.

Czy dokumentach poruszona jest sprawa bezdomności?

Tak/Nie

Nie

2.

Czy wyznaczono jednostkę odpowiedzialną za sprawy bezdomności?

Tak/Nie

Nie

3.

Czy w gminie wyznaczono osobę odpowiedzialną za nadzór organizacji wsparcia osób bezdomnych?

Tak/Nie

Nie

30

4.

Kto w gminie ma uprawnienia do zawierania umów z organizacjami?

Osoba/inst Brak danych ytucja

Komentarz: Na podstawie przepisów prawa powszechnie obowiązujących należy przyjąć, że organem uprawnionym do zawierania umów w imieniu Miasta jest Prezydent Miasta (z kontrasygnatą skarbnika) W wypadku zadań zlecanych przez MOPS właściwym organem jest Kierownik MOPS. 5.

Inne

Tabela nr 8 Zestawienie informacji dotyczących problematyki bezdomności w Regulaminie organizacyjnym Urzędu Miasta Stargard Szczeciński Lp. Nazwa dokumentu Jednostka Dane za rok analizy Rodzaj wsparcia 2010 DOKUMENTY ORGANIZACYJNE GMINY – REGULAMIN ORGANIZACYJNY

VII. 1.

Czy dokumentach poruszona jest sprawa bezdomności?

Tak/Nie

Tak

2.

Czy wyznaczono jednostkę odpowiedzialną za sprawy bezdomności?

Tak/Nie

Tak

Komentarz: Regulamin nie wskazuje na istnienie odrębnej jednostki ds. bezdomności wskazuje w kwestie bezdomności w zakresie działania Wydziału Polityki Społecznej.

3.

Czy w gminie wyznaczono osobę odpowiedzialną za nadzór organizacji wsparcia osób bezdomnych?

Tak/Nie

4.

Kto w gminie ma uprawnienia do zawierania umów z organizacjami?

Osoba/inst Brak danych w ytucja dokumencie

Nie

Komentarz: Na podstawie przepisów prawa powszechnie obowiązujących należy przyjąć, że organem uprawnionym do zawierania umów w imieniu Miasta jest Prezydent Miasta (z kontrasygnatą skarbnika) W wypadku zadań zlecanych przez MOPS właściwym organem jest Kierownik MOPS. 5.

Inne

Tabela nr 9 Zestawienie informacji dotyczących problematyki bezdomności w dokumentach organizacyjnych MOPS w Stargardzie Szczecińskim Nazwa dokumentu Lp. Jednostka Dane za rok analizy Rodzaj wsparcia 2010 DOKUMENTY ORGANIZACYJNE OPS –STATUT, REGULAMIN ORGANIZACYJNY

VIII. 1.

Czy w dokumentach poruszona jest sprawa bezdomności?

Tak/Nie

Tak

2.

Czy wyznaczono komórkę odpowiedzialną za sprawy bezdomności?

Tak/Nie

Tak

3.

Czy w OPS wyznaczono osobę/y odpowiedzialne za wsparcie osób bezdomnych?

Tak/Nie l. osób

Tak

4.

Jakie są kwalifikacje osób zajmujących się sprawami bezdomności np Osoba/kwa 2 x wyższe wykształcenie średnie, wyższe, specjalizacje? lifikacje

5.

Czy w OPS są zatrudnieni streetworkerzy?

Tak/Nie

Nie

6.

Czy w OPS opracowano procedury postępowania z bezdomnymi np. postępowanie z OB w okresie bardzo złych warunków atmosferycznych?

Tak/Nie

Tak

6a.

Wymienić rodzaj procedur i służby uczestniczące w ich realizacji

Rodzaj procedur, służby

„Monitoring osób bezdomnych przy wsparciu KPP i straży miejskiej”

31

7.

Czy pracownicy socjalni odbywali szkolenia z zakresu bezdomności?

Tak/Nie

Tak

MOPS w Stargardzie Szczecińskim realizuje projekt systemowy w ramach 7.1.1.POKL. Projekt ten nie jest bezpośrednio zorientowany na wsparcie osób bezdomnych.

Projekt przewiduje standardowe działania z zakresu aktywnej integracji.

Tabela nr 10 Zestawienie informacji dotyczących form wsparcia dla osób bezdomnych w projekcie systemowym MOPS w Stargardzie Szczecińskim IX. PROJEKTY SYSTEMOWE I KONKURSOWE PO KL I INNE. Wypełnić osobno dla każdego projektu, w którym uczestniczą osoby bezdomne. Podać nazwę projektu.

1.

Liczba bezdomnych objętych projektem :

2.

Formy wsparcia:

3.

Liczba B

1

a) Szkolenia

Liczba B

Brak danych *

b) Doradztwo psychologiczne

Liczba B

1

c) Doradztwo zawodowe

Liczba B

1

d) Zatrudnienie socjalne

Liczba B

0

e) Inne, jakie?

Liczba B

1

a) Ukończenie kursu

Liczba B

1

b) Dyplomy – czeladnicze, kwalifikacyjne

Liczba B

0

c) Zatrudnienie

Liczba B

0

d) Zatrudnienie socjalne

Liczba B

0

e) Usamodzielnienie

Liczba B

0

f) Poprawa relacji społecznych, rodzinnych

Liczba B

0

Efekty projektu

Komentarz: MOPS nie dostarczył projektu systemowego oraz innych projektów. Powyższe dane pochodzą z kwestionariusza wypełnionego przez MOPS *w punkcie dotyczącym szkoleń MOPS podaje: „eksploatacja urządzeń elektrycznych, komputerowe, wizaż i stylizacja” ** w punkcie dotyczącym innych form wsparcia MOPS podaje: „prawnik, badania lekarskie na prawo jazdy”

V. Postrzeganie bezdomności jako lokalnego problemu społecznego z perspektywy kluczowych informatorów (IDI)

a) znaczenie bezdomności wśród problemów społecznych gminy oraz stosunek do bezdomności przedstawicieli instytucji zajmujących się rozwiązywaniem problemów społecznych i lokalnych elit

32

Z opinii wyrażonych przez badanych trudno jednoznacznie ustalić rangę problemu bezdomności na tle innych problemów społecznych w Stargardzie Szczecińskim. W tym względzie zdania są podzielone. O ile jedni wskazują na bezrobocie, o tyle drudzy zwracają uwagę na takie negatywne społecznie zjawiska jak alkoholizm. Wydaje się zatem, że obie te kwestie stanowią bardziej nabrzmiały problem niż sama bezdomność. Sami badani przyznają jej niższą rangę, jak wskazuje jedna z respondentek – przedstawicielka MOPS: „W mojej ocenie zjawisko bezdomności nie jest duże, jest opanowane”. [S01] Pojawiają się również głosy skrajnie odmienne, że bezdomność jest problemem i widocznym i bardzo istotnym [S08], o czym świadczyć może chociażby liczba osób, której udzielana jest na terenie Stargardu pomoc w zakresie schronienia.

Jeżeli chodzi o skalę miasta jest duży problem. Mamy cały czas obłożenie całoroczne, nie jest tak, że mamy tylko okres zimowy taki szczególny okres, ale mamy całoroczne obłożenie. A jeszcze mając na uwadze to, że w Stargardzie są dwie instytucje, które stacjonarnie zajmują się bezdomnymi – jest Caritas i my i skoro jest tak jak jest to znaczy, że ten problem musi być duży”. [S08] Co istotne, rozmówca zaznaczył, że osoby ubogie są również zagrożone bezdomnością.

Wśród bezdomnych są całe rodziny, które w wyniku np. utraty pracy i nieopłacenia czynszu utraciły dach nad głową. Tak naprawdę tym osobom należałoby pomóc wcześniej, zanim dojdzie do tragedii – zdaniem interlokutora. „Mieliśmy w tym roku zgłoszenia rodzin bezdomnych (…) mieliśmy rodziny, całe rodziny, mąż, żona, dwójka czy trójka dzieci, pytały się o miejsca, ponieważ nie miały gdzie mieszkać”. [S08] Jak już wspomniano wcześniej, hierarchia problemów społecznych w Stargardzie Szczecińskim jest następująca: bezrobocie, alkoholizm, bezdomność – co koresponduje z oceną rangi tego zjawiska dokonaną przez osoby kluczowe.

b) ocena skali zjawiska bezdomności w gminie zdaniem respondentów (także w ujęciu dynamicznym) Dane, wedle sprawozdania pracowników MOPS pokazują, że na 2010 rok na terenie gminy Stargard Szczeciński było 302 bezdomnych, z czego 195 osób pochodziło z samego

33

miasta Stargard. Zwrócić należy uwagę, że w Stargardzie Szczecińskim problem bezdomności uznać można za opanowany, a jedynie osoby bezdomne, które nie wyrażają ochoty na zmianę swojej sytuacji, nie są umieszczane w placówkach. Potwierdza to wypowiedź jednego z badanych: „Barierą może taką główną rozwiązania problemu bezdomności nie jest dziś dotarcie do tych osób, zapewnienie im schronienia, ale przekonanie do zmiany tego dotychczasowego trybu życia, przyzwyczajeń i mentalności. Są również takie osoby, które życie w odosobnieniu, życie w samotności z dala od ludzi wybierają świadomie, a tym samym odmawiają pomocy pracownika socjalnego. Potwierdzają to również dane, gdyż w 2010 roku takich osób było 17. Siedemnaście osób, które odmawiało jakiejkolwiek pomocy pracownika socjalnego wybierając życie w tych swoich tam działkach, miejscach, których już zamieszkali”. [S04] Badani nie są zgodni w kwestii tego, czy problem bezdomności w Stargardzie maleje, czy narasta. O ile część badanych uważa, że na przestrzeni kilku lat osób bezdomnych ubywa i jest tendencja spadkowa, o tyle inni wprost przeciwni – uważają, że w perspektywie 2 letniej bezdomność minimalnie wzrastała: „(…) bardzo często trafiają do nas ludzie z interwencji, czy Straży Miejskiej, czy Policji, których już nie jesteśmy w stanie przyjąć i ci ludzie są, już MOPS tam w tej kwestii działa, kierowani są do innych ośrodków spoza miasta (…) jeżeli chodzi o województwo to również mogę stwierdzić, ze jest to duży problem (...). W ostatnich 2 latach tak to jest, że jest niesamowite zapotrzebowanie na miejsca dla bezdomnych kobiet z dziećmi” [S08].

Jak

wynika

z

cytowanej

powyżej

wypowiedzi,

w

obliczu

wzrastającego

zapotrzebowania na miejsca w schroniskach dla matek z dziećmi, oferta działającego na terenie

Partnerstwa

Lokalnego

systemu

wsparcia

osób

bezdomnych

może

być

niewystarczająca. Jednocześnie pojawiały się głosy, że problem bezdomności jest na tyle duży (dwa, trzy zgłoszenia tygodniowo czy miesięcznie), że ośrodek Stowarzyszenia Ludzi Bezdomnych często nie przyjmuje potrzebujących ze względu na brak miejsc.

Jeżeli chodzi o miasto, zresztą ja to widzę i na ulicach, bo to nie tylko, że jest ośrodek, że są ludzie przywożeni, że tu mieszkają itd., ale na ulicach też widzę to jak to wygląda, że tych ludzi pod sklepami Tesco, Kaufland jest sporo, w innych, mieszkam na osiedlu Zachód, klatki schodowe itd. Tak, że naprawdę jest to problem istotny. [S08] Część badanych uważa, że bezdomność ma charakter wręcz sezonowy:

34

„…pod kątem jakiejś tam pory roku tych bezdomnych bardziej widać, gdzieś tam ich dostrzegamy w jakiś miejscach publicznych, na dworach, natomiast latem wiadomo może to kwestia jakiejś ich zmieniania miejsca, podróżowania, więc to jest może niedostrzegalne, natomiast teraz, gdy się idzie przez miasto te osoby gdzieś są i warto by im pomóc na pewno”. [S09] Pojawiły się także zaskakujące nieco opinie, że skala zjawiska ma związek ze standardem świadczeń oferowanych osobom bezdomnym. Podkreślają to zgodnie dwaj badani: „(…) osoby bezdomne przybywają zwłaszcza w okresie zimowym, ponieważ jest na terenie miasta ogrzewalnia”. [S01] „Stargard ma dużą i wzrastająca liczbę bezdomnych, głównie ze względu na jakość usług, jakie świadczy gmina na rzecz takich osób – jest to spora liczba miejsc/ instytucji, ośrodków działających na ich rzecz”. [S07] c) charakter bezdomności i dynamika zmian oraz najważniejsze potrzeby osób bezdomnych w gminie Charakter bezdomności zmienia się, przybywa osób młodych; dominują mężczyźni – 95%, kobiety to 5%. Stargard ma dużą i wzrastająca liczbę bezdomnych, wśród tych osób zdecydowanie przeważają mężczyźni, powyżej 40 roku życia. „Przez ostatnie 20 lat mojej pracy tylko 2 kobiety przyszły i powiedziały, że są bezdomne”. [S01] Stwierdzenie powyższe stoi jednak w sprzeczności z tym, na co wskazywał inny – cytowany już wcześniej – badany: „W ostatnich 2 latach tak to jest, że jest niesamowite zapotrzebowanie na miejsca dla bezdomnych kobiet z dziećmi, dla bezdomnych kobiet z dziećmi”. [S08] Należy jednak uwzględnić fakt, że osoby kluczowe reprezentowały instytucje o odmiennym profilu pomocy osobom bezdomnym. Stąd też mogą wynikać różnice w postrzeganiu i ocenie dynamiki bezdomności na terenie miasta. W zasadzie wszyscy badani akcentują jednak zgodnie fakt, że bezdomność jest zjawiskiem złożonym a jej przyczyny mogą nie zawsze zależeć od samej osoby nią dotkniętej. Jedna z osób kluczowych ujęła to następująco: „Bezdomność to nie jest jakiś taki wybór tej osoby dobrowolny, tylko po części na to na pewno ma wpływ jakaś sytuacja rodzinna, na pewno sytuacja finansowa,

35

materialna, może tez zdrowotna, także samo to takie, może ktoś może mieć jakieś problemy ogólnie w życiu, sama kwestia utraty pracy, może brak jakiegoś wsparcia w rodzinie, też nieszukanie pomocy u innych”. [S09] Z opinii badanych wynika, że można wyodrębnić kilka powodów bezdomności: rozpad rodziny, zerwanie więzi z rodziną, eksmisje, które są w Stargardzie – coraz częstsze, wiele osób trafia do schronisk z aresztów śledczych, z zakładów karnych, były także przypadki osób młodych, które trafiały do schronisk prosto z domów dziecka. Badani uważają, że wśród potrzeb sygnalizowanych przez osoby bezdomne na pierwszy miejscu jest „własny kąt”.

Jedna z osób badanych ujmuje tą kwestię następująco: „My nie robimy programów wychodzenia z bezdomności, podpisujemy kontrakty.

Dlatego, że my stwierdziłyśmy, jako ośrodek, że co im zaproponujemy? Dla każdego bezdomnego najważniejsze jest mieszkanie. Tak? Jeśli on nie ma pespektywy dostania mieszkania w najbliższym czasie, to on ma…, się tym nie interesuje. Tak? On w tym schronisku, że tak powiem, dalej jest, nie wychodzi z tego schroniska. Więc ja uważam, że osoby, które by chciałyby przystąpić, bo to jest dobrowolność, (...), to nie jest przymus, tak?”. [S05] Do głównych potrzeb osób bezdomnych w Stargardzie należy schronienie.

Interlokutorzy wskazują jednak, że również pomoc w zakresie reintegracji społecznej i zawodowej jest istotna. Jeden z respondentów informował o planach budowy dodatkowego pawilonu dla kobiet z dziećmi w roku 2012, interlokutor [S08] wspominał wcześniej o zwiększającej się liczbie bezdomnych kobiet z dziećmi w ciągu ostatnich dwóch lat. Być może uda się to dzięki inwestorom, bo - jak zaznacza interlokutor - coraz więcej instytucji chce pomagać [S08]. Jest to informacja o tyle istotna, że reprezentowana przez badanego organizacja nie bierze udziału w Projekcie. Wskazuje to na fakt, że działania na rzecz poprawy sytuacji osób bezdomnych na terenie Stargardu Szczecińskiego podejmowane są nie tylko przez jednostki zawiązujące Partnerstwo.

Oczekiwane przez osoby bezdomne formy wsparcia to przede wszystkim: zapewnienie schronienia, pomoc w reintegracji społecznej i zawodowej oraz terapia osób uzależnień m.in. od alkoholu. Wprawdzie Stargard jest wyposażony w mieszkania wspierane, mieszkania treningowe dla osób, które wychodzą z domów dziecka, ale brakuje mieszkań wspieranych i treningowych dla osób bezdomnych – stwierdzają zgodnie badane osoby. d) stosunek społeczności lokalnej do bezdomności

36

Stosunek społeczności lokalnej do bezdomności jest pozytywny, zwłaszcza w okresie zimy. Jedna z badanych wskazuje: „Ludność lokalna jakby w okresie zimowym reagowała chętniej, gdziekolwiek zauważą bezdomnego, szybciutko alarmują”. [S01] Z drugiej strony pojawiają się głosy, że przekazywanie informacji nt. osób bezdomnych motywowane jest często nie tylko chęcią pomocy osobie bezdomnej, a raczej faktem, że człowiek bezdomny im przeszkadza [S06]. Stosunek społeczności lokalnej do bezdomności ma charakter indywidualny, choć bardziej obojętny niż pozytywny czy negatywny. Gdy przypadek wymaga pomocy specjalistycznej, medycznej to przechodnie wzywają pogotowie.

Zdarza się, że mieszkańcy mieszkań komunalnych informują, że coś w innym mieszkaniu się dzieje, ale związane jest to raczej z bezpieczeństwem pozostałych mieszkańców (obce osoby otrzymały klucze i przebywają w nie swoim mieszkaniu) [S09]. Zasadniczo, opinia, jaka panuje wśród społeczności lokalnej o bezdomnych to: osoby brudne i zarośnięte. Jedna z osób kluczowych ocenia stosunek społeczności lokalnej jako obojętny: „Myślę, że to jest nadal niezauważalne dopóty, dopóki z tymi osobami nie ma się bezpośrednio kontaktu. Oczywiście widzi się osoby bezdomne na ulicach, nie mniej jednak widzi się ten problem, ale no stosunek społeczeństwa do osób bezdomnych może nie jest tyle, co jakiś ambiwalentny, obojętny. Też mamy wielu mieszkańców Stargardu, którzy pomagają osobom bezdomnym, przynoszą różnego rodzaju odzież, przynoszą, szczególnie w czasie świąt dary i dzielą się z osobami bezdomnymi, ale jest jednak w naszym społeczeństwie takie mniemanie, że osoba bezdomna to od razu alkoholik, to od razu osoba jakaś taka zdemoralizowana społecznie, od której najlepiej trzymać się z dala”. [S04] „...ludzie z reguły się odwracają”. [S02] „Nie spotkałam się z taką konkretną reakcją, że mnie to zbulwersowało bądź cieszyło tylko po prostu ludzie są raczej obojętni”. [S09] Można z tego wnosić, że stosunek społeczności lokalnej generalnie nie jest pozytywny – badani reprezentujący Wydział Polityki Społecznej UM wskazywali np., że jeżeli do Urzędu dzwonią mieszkańcy, to raczej z prośbą o interwencję w sprawie osoby bezdomnej (na zasadzie – „bo przeszkadza”), aniżeli z prośbą o pomoc tej osobie. Interlokutorzy wskazywali, że w społeczeństwie funkcjonuje silny stereotyp osoby bezdomnej jako człowieka pijanego, chorego, do którego lepiej się nie zbliżać. Ludzie są zbyt mało wyedukowani w zakresie

37

problematyki bezdomności i to wpływa na ich stosunek do osób bezdomnych. O wrażliwości pracowników reprezentujących takie instytucje jak MOPS oraz Urząd Miasta świadczyć może - w opinii jednej z badanych osób [S07] - fakt, że na terenie miasta zorganizowano kampanię „ulotkową” na temat konieczności niesienia pomocy osobom bezdomnym. Badany nie widział jednak dużych szans na zmianę obrazu osoby bezdomnej w oczach społeczności lokalnej (i nie tylko lokalnej). Podkreślał jednak, że do Straży Miejskiej i MOPS-u coraz częściej dzwonią ludzie, którzy zauważają problem osób bezdomnych i chcą pomóc (proszą, żeby ktoś przyjechał, zajął się taką osobą itp.).

Wedle niektórych badanych, osoby bezdomne są przez społeczność lokalną uważane za gorszą kategorię ludzi. Bezdomny to w odbiorze społecznym osoba brudna i śmierdząca, często żebrząca. Pocieszające jedynie jest to, że ludzie jeszcze jakoś reagują i zgłaszają obecność osoby bezdomnej w ich okolicy. Kolejna osoba kluczowa określiła stosunek społeczności lokalnej do bezdomności jako neutralny. „U nas bezdomni są dobrze poubierani, staramy się – stereotyp jest złamany. W zeszłym roku na zebraniu w MOPS-ie nawet powiedziano, że typowy, ostatni bezdomny zmarł”. [S03] Na terenie Partnerstwa nie odnotowano przemocy wobec osób bezdomnych, co może wskazywać z jednej strony na brak zachowań ekstremalnych ze strony mieszkańców, z drugiej natomiast na odpowiedni poziom zabezpieczenia osób bezdomnych, przy jednoczesnym

skutecznym

współdziałaniu

w

tym

zakresie

służb

mundurowych

odpowiedzialnych za zapewnienie porządku publicznego. Pytana o ewentualne akty przemocy wobec osób bezdomnych jedna z osób badanych odpowiada: „tutaj w ostatnim czasie w Stargardzie nie słyszałam” [S02].

VI. Ocena systemu wsparcia osób bezdomnych na terenie Partnerstwa Lokalnego (IDI z osobami kluczowymi)

a) funkcjonowanie systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie prewencji bezdomności Ogólnie rzecz ujmując można powiedzieć, że prewencja postrzegana jest przez badanych jako konieczna, ważna i potrzebna, aczkolwiek trudna do zdefiniowania W

38

odniesieniu do miasta Stargard możemy w tej sprawie sporo zrobić (prewencja bezdomności) – uważa jedna z respondentek, ale w stosunku do bezdomnych napływowych - miasto nie ma takich możliwości. Zauważalnym problemem w tym zakresie jest niewystarczająca liczba mieszkań, z punktu widzenia zaspokajania potrzeb mieszkaniowych: „(...) przy czym jak większość gmin mamy problem zaspokoić te potrzeby, ponieważ zawsze jest masa osób, które potrzebują takich mieszkań, natomiast zasób komunalny nie zwiększa się w takim tempie, jak chcielibyśmy”. [S09] Prewencja w stosunku do osób bezdomnych jest przez badanych najczęściej kojarzona z działalnością Urzędu Miejskiego, który od kilku lat prowadzi program oddłużania ludzi posiadających zadłużenie z tytułu niepłacenia czynszu. Badani mianem prewencji określają właśnie działania związane z wyjściem z zadłużenia, nauczeniem dokonywania regularnych płatności oraz zapobieganiem pozbywania się mieszkania. Tym ludziom oferowana jest pomoc oddłużeniowa oraz włączenie ich z powrotem do lokalnej społeczności: w tym terapia, praca socjalna, integracja. Program oddłużeniowy – umożliwia dłużnikom umorzenie części długu i spłacenie części wierzytelności. Jak uzasadniają interlokutorzy, jest to bardzo skuteczny program ponieważ: „...nie pozbawia się ludzi ich własnego mieszkania, lecz umożliwia powrót do normalności”. [S07] „(...) aby poczuli się ponownie w obowiązku regulowania płatności, żeby nie doszło do sytuacji eksmisji”. [S09] W opinii jednej z badanych osób [S09] podstawowymi wskaźnikami skuteczności podejmowanych przez miasto działań jest liczba eksmisji oraz poziom zadłużenia mieszkańców mieszkań komunalnych. „Liczba eksmisji wykonanych w danym roku się zmniejsza (...). Miernikiem może być kwestia zmniejszenia zadłużenia, że po części to wpływa na to, że te osoby są nadal w mieszkaniu, nadal w nim mieszkają, nadal mają do niego prawo”. [S09] Ponadto Stargard jest wyposażony w takie instrumenty jak mieszkania wspierane, mieszkania treningowe dla osób, które wychodzą z domów dziecka. Niestety – jak uważają badani - brakuje mieszkań wspieranych, czy treningowych dla osób bezdomnych. Badanym trudno jednoznacznie ocenić funkcjonowanie programu. Ciężko ocenić skuteczność, gdyż

39

każdy przypadek jest indywidualny – zależy od motywacji, chęci tej osoby, czy ona szuka pomocy, przyjdzie po pomoc do Urzędu. Przychodzą osoby, które mają niewielkie zadłużenie i już szukają pomocy, ale są też osoby, które zalegają z płatnościami kila miesięcy czy lat: „(...) i można stwierdzić, że im to nie przeszkadza, nie robią sobie nic z tego, że mają taką sytuację mimo tego, że wyciągamy do nich rękę pod kątem informowania ich przede wszytki o tym, co mogą zrobić”. [S09] Część badanych uważa jednak, że w aspekcie programu oddłużania Stargard Szczeciński radzi sobie dość dobrze. W niektórych przypadkach miasto nawet w 80% umarzało takie zaległości wobec osób objętych programem oddłużania. Jedna z badanych osób uważa, że dzięki programowi „oddłużania” aż 90% osób udaje się uniknąć bezdomności.

Zwrócono także uwagę na brak programu wspierającego dla osób powyżej 50 roku życia – powinien ten temat zostać poruszony we współpracy z Urzędem Pracy. b) funkcjonowanie systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie świadczenia usług z zakresu pomocy doraźnej Liderem z zakresu pomocy doraźnej jest - w opiniach badanych - MOPS. Ponieważ na terenie Stargardu nie jest realizowany streetworking osoby pragnące trafić do schroniska, muszą osobiście udać się do MOPS-u. Osoby pragnące wyjść z bezdomności, które akceptują zasadę abstynencji mogą trafić do ośrodka Caritasu. Te, które nie zgadzają się przestrzegać tej zasady są kierowane do ośrodka, w którym jest to dopuszczone (Kluczewo) – informacja ta pochodzi od przedstawicieli innych instytucji/organizacji (szczególnie Caritasu), które zawiązały Partnerstwo Lokalne a w którym Stowarzyszenie Ludzi Bezdomnych (SLB) nie jest reprezentowane. Można odnieść wrażenie, że zasady i sposób funkcjonowania placówki SLB nie są aprobowane przez instytucje i organizacje, które zawiązały Partnerstwo. Z kolei rozmówca reprezentujący Stowarzyszenie, zwraca uwagę na ten aspekt działalności placówki w Kluczewie, nieco inaczej: „Nas miasto postrzega w taki dziwny sposób, bo my przyjmujemy pijanych ludzi. (...) odechciewa mi się współpracy z miastem mimo tego, że się znamy… itd. (…) jak ja słyszę zdania, że w Stowarzyszeniu jest niedobrze, bo oni tam mają pijanych (…).

Bardzo często trafiają do nas ludzie, których Caritas nie chce przyjmować (...) bo jest pijany (...) albo się podejmujemy pewniej pomocy to musimy pomagać wszystkim”. [S08]

40

Interlokutor wskazuje zatem na pewne luki w systemie pomocy bezdomnym, takie jak uzależnienie udzielania tejże pomocy od poziomu nietrzeźwości (gdy przekroczy 1,5 promila to osoba nie jest przyjęta do danego ośrodka): „(...) nikt tych ludzi nie przyjmuje, żadna ogrzewalnia, nic, bo w ogrzewalni są jakieś warunki, bodajże do 1 promila”. [S08] Jednak w opinii pozostałych respondentów sytuacja wygląda nieco inaczej.

Przykładowo respondent [S06] zwraca uwagę, że straż miejska reaguje i interweniuje w razie potrzeby – zawożąc osoby bezdomne do szpitala, do izby wytrzeźwień, do noclegowni, do ogrzewalni (czynna od godz. 19.00 do 7.00, od października do kwietnia), oraz do Stowarzyszenia Ludzi Bezdomnych. (...) Straż Miejska, która podlega pod nasz wydział – jak jest interwencja, to oni coś robią z tymi ludźmi (...) na terenie miasta mamy schronisko Caritasu, Gminny Ośrodek dla kobiet Stowarzyszenie Ludzi Bezdomnych, mamy ogrzewalnię, jest taki system, mamy system rozwiązywania takich problemów”. [S06] Warto zwrócić uwagę, że opinie te artykułowane były przez osoby kluczowe, które reprezentowały instytucje/organizacje ściśle współpracujące z MOPS-em. Jednakże wydaje się, że bez zaangażowania Stowarzyszenia Ludzi Bezdomnych, nie będącego członkiem Partnerstwa Lokalnego, zarówno system pomocy doraźnej, jak również długoterminowej nie działałby na terenie Stargardu tak sprawnie. Ośrodek ten jest nie tylko schroniskiem, ale spełnia też w opinii respondenta [S08] funkcję „izby wytrzeźwień”, gdyż jako jedyni przyjmują osoby nietrzeźwe: „(...) jak mamy pomagać to pomagamy wszystkim, a nie tylko jakimś wybrańcom.

Jeżeli ktoś ma 1,5 promila, 2 promile alkoholu i policja go przywozi to go nie zostawię, nie zamknę przed nim furtki, bo on zamarznie gdzieś za chwilę”. [S08] Pamiętać należy jednak, na co wskazywał jeden z badanych [S04], że do ogrzewalni prowadzonej przez Centrum Socjalne Caritas w okresie od października do kwietnia również przyjmowane są osoby pod wpływem alkoholu do 1.5 promila a w przypadku wyższego stężenia - po konsultacji lekarza, z którym miasto ma podpisaną umowę na świadczenie takiej usługi. Ośrodek działa od 9 lat – przez ten czas 12-13 osób wyszło z bezdomności, normalnie funkcjonuje (ośrodek utrzymuje z nimi kontakt), powstały cztery trwałe związki małżeńskie (niektórym osobom udało się pomóc w znalezieniu zatrudnienia) – „praca z nimi była o tyle

41

pozytywna, że oni chcieli”. [S08]. Zdarzają się jednak powroty, nie wszystkim usamodzielnienie się powiodło, część utraciła z trudem zdobyta pracę, niejednokrotnie przegrywając z nałogiem (alkohol).

Inne działania prowadzone na terenie Stargardu w zakresie pomocy to: dożywianie, wydawanie odzieży przez Caritas, przychodnia terapii uzależnień oraz Klub Abstynenta Anonimowych Alkoholików – wszystko finansowanie lub dofinansowywane przez Urząd Miasta i z pomocy tych instytucji także mogą korzystać osoby bezdomne.

Caritas otrzymuje z MOPS-u dofinansowanie na bezdomnych [chodzi o wyżywienie], wydaję bezpłatnie ciepłe posiłki (...) również Caritas parafialne zyskuje żywność z Banku Żywności (...) my jako miasto opłacamy transport tej żywności. [S06] MOPS zapewnia finansowanie pobytu w noclegowni jak i wyżywienie, zakup odzieży, przekazywanie środków toaletowych, pomoc w załatwieniu innych formalnych rzeczy, np. wyrobienie dowodu osobistego, łaźnia, zaświadczenie o ubezpieczeniu zdrowotnym, pomoc w nawiązaniu pozytywnych relacji z rodziną. MOPS w Stargardzie finansuje pobyt osób bezdomnych w schronisku, wyżywienie i nocleg – zazwyczaj w 100% (około 400-500 zł miesięcznie). Na wniosek osoby bezdomnej udziela jej również zapomogi – raz na kwartał, albo raz na pół roku, na zakup leków, obuwia, odzieży – jest to tzw. zasiłek celowy. Na terenie Stargardu Szczecińskiego funkcjonuje ponadto jadłodajnia, oraz chwilowo nieczynny ze względu na trwający remont, punkt wydawania odzieży (2 razy w tygodniu odzież jest wydawana potrzebującym).

Działania podejmowane w Stargardzie są oceniane jako skuteczne i potrzebne, ponieważ dzięki temu zjawisko bezdomności jest możliwe do opanowania. Jednak w badaniach ujawnił się ambiwalentny obraz współpracy ze służbą zdrowia, która powinna realizować działania w zakresie pomocy doraźnej. Część badanych uważa, że z opieką medyczną „nie jest źle”. Ze szpitalem Caritas współpracuje od wielu lat – dość dobrze – osoby przebywające w schronisku są ubezpieczone. Przyjazd pogotowia też nie jest problemem: „...przyjeżdżają chętnie, nie ma jakiejś tam ansy, czy niechęci ze strony służb zdrowia, służb medycznych. No poza sporadycznymi, incydentalnymi przypadkami ta pomoc ze strony szpitala jest naszym osobom tutaj mieszkańcom oferowana dość skutecznie”. [S04]

42

Tymczasem w opinii badanej reprezentującej MOPS sytuacja ze służbą zdrowia jest wręcz tragiczna. Badana zwróciła uwagę, że dla szpitala jest najważniejsze, żeby zapłacić za ubezpieczenie osoby bezdomnej, która przebywa w szpitalu: „To jest dla nich najważniejsze! Człowiek, który jeszcze dobrze na nogi nie wstanie to jest wyrzucany, który jeszcze nie nadaje się do schroniska (…) Ludzie bezdomni, że tak powiem, nie są doleczani”. [S05] Dla takich osób, które są wyrzucane ze szpitala, powinna być wydzielona w schronisku sala z opieką medyczną i pielęgniarką. Ponadto badani zwracają uwagę na brak łaźni dla bezdomnych, którzy nie chcą być w schroniskach oraz brak zapewnienia darmowych posiłków wydawanych bezdomnym, którzy nie chcą być w schroniskach. c) funkcjonowanie systemu pomocy osobom bezdomnym w zakresie świadczenia usług z zakresu integracji społecznej W Stargardzie Szczecińskim proponowana jest następująca oferta reintegracyjna: CIS działający przy Centrum Socjalnym Caritas, Klub Integracji Społecznej działający przy MOPS. W ramach KIS organizowane są cykle spotkań osób bezdomnych z przedstawicielami instytucji np. STBS itp. – spotkania te odbywają się raz w tygodniu. Organizowane są również prace społecznie użyteczne, gdzie osoby bezdomne są kierowane do pracy w różnych podmiotach: przedszkolach, szkołach, szpital, a także w samym MOPS-ie. Otrzymują 300 zł miesięcznie, a kwoty tej nie dolicza się do pomocy. Centrum Integracji Społecznej – realizuje reintegrację poprzez pomoc w wejściu na rynek pracy, ofertę edukacyjną, szkolenia i kursy.

Jednak respondentka wskazała, że przykładowo z kursu na opiekunkę społeczną korzysta jednak bardzo mało osób. Udział w programach CIS - w opinii respondenta - jest dla osób biorących w nich udział nie tylko pewną nobilitacją, ale: „nabierają one dzięki temu poczucia własnej wartości, że mogą coś zrobić, że są komuś potrzebne, że to nie tak, że mają 50 lat i to już jest koniec, że niczego się nie nauczą; zdobywają nowe doświadczenia, zdobywają nowe zawody, mają okazję zrobić prawo jazdy”. [S04] Kolejna osoba badana podchodzi już do tej kwestii mniej optymistycznie, wskazując jednak, że czasami te działania kończą się sukcesem. Badana osoba zwróciła uwagę na to, że skuteczność zależy w dużym stopniu od samych bezdomnych:

43

„Ten KIS to niektórzy bezdomni są po 3 razy przychodzą, ale ja im każę przychodzić, bo oni muszą … im ciągle do głowy trzeba ładować, żeby zmienili swój styl życiu i zaczęli z tym życiem coś robić, przy pomocy naszej. Bo oni sami sobie nie poradzą”.

Niektórzy są bardzo aktywni – „jeden Pan wyjechał do pracy nawet za granicę i bardzo dobrze mu się powodzi. Daliśmy mu na prom, przez PUP tam praca została mu załatwiona i facet się usamodzielnił. Następnego mam pana, który teraz mnie BWM odwiózł w tygodniu – bezdomny. No są jednostki, ja nie mówię, że to jest taka totalna porażka”. [S05] Pojawiają się także opinie sceptyczne, poddające w wątpliwość działania tego typu instytucji, jak KIS oraz CIS, włącznie z negatywną oceną zaangażowania personelu pracującego w tego typu placówkach.

„Czy te szkolenia przynoszą efekt? Nie wiem, pewnie tak, ale zdarza się, że dana osoba musi uczestniczyć w danym programie dwa, trzy razy zanim to jej coś da (...)

Może personel tam pracujący daje za mało z siebie ...”. [S07] W kwestii poprawy funkcjonowania działań z zakresu reintegracji badani wskazują na konieczność nawiązania współpracy z Urzędem Pracy odnośnie stworzenia miejsc pracy czy kursów oraz programów dla osób po 50-tym roku życia. Badani zwracają też uwagę, że brakuje

programów

kierowanych

bezpośrednio

do

bezdomnych,

oraz

programu

„indywidualnego wychodzenia z bezdomności”. Ponadto w Centrum Integracji Społecznej bezdomni powinni być uczeni jakiś konkretnych zawodów: ślusarz, budowlaniec, żeby mogli odnaleźć się na rynku pracy. „Dobrze byłoby jakąś spółdzielnię socjalną otworzyć. Żeby bezdomny przyszedł do KIS, potem do CIS – aktywować się i potem spółdzielnia – żeby coś robili. A oni są tacy znużeni”. [S05] Badani podkreślają, że w Stargardzie Szczecińskim potrzebne jest stworzenie chociaż kilku mieszkań treningowych dla osób bezdomnych. Najlepiej byłoby motywować osoby bezdomne poprzez mieszkania wspierane, z jednoczesną możliwością uczestniczenia w programach, które organizuje KIS, CIS (na dzień dzisiejszy mieszkań wspieranych dla osób bezdomnych nie ma). Mieszkanie treningowe to jak stwierdza jeden z rozmówców: „(...) to jest taka przejściówka dla ludzi, którzy już są na prostej”. [S08] „Mieszkania wspierane otrzymają te osoby, które są na tym, że tak powiem, najwyższym poziomie tak, wyjścia z tej sytuacji bezdomności, czyli te, które mają zatrudnienie, które są zmotywowane do tego, żeby ten swój status społeczny zmienić i jak najbardziej będziemy się starali kierować tę ofertę do takich osób”. [S09]

44

Jedna z osób kluczowych stwierdza również, że wiele kobiet udało się całkowicie wyprowadzić z bezdomności, odnośnie mężczyzn – nie ma takiej wiedzy i takich informacji. „Rozmawiałyśmy ostatnio z panią dyrektor z Caritasu, która mówiła, że kilka pań otrzymało już poza kolejnością te mieszkania [chodzi o lokale socjalne], są bardzo zmotywowane, starają się, żeby swój los ułożyć, żeby wyjść z tego, dostać te mieszkania, wyjść z tej bezdomności. Jeżeli chodzi o kobiety, to jakieś efekty są. Ale jeżeli chodzi o mężczyzn to nie wiem, nie słyszałam, żeby to ktoś monitorował”. [S06] „Wiem, że w ubiegłym roku bezdomna kobieta z dzieckiem otrzymała mieszkanie (...) ale to było na preferencyjnych warunkach ponieważ właśnie takie przysługują kobietom z dziećmi (...)”. [S07] Jednocześnie pojawiają się też głosy, że oferta mieszkań treningowych, czy wspieranych nie zawsze musi być adekwatna do potrzeb wielu osób bezdomnych. W ocenie badanej, osoby bezdomne umieszczone w mieszkaniach treningowych mogą nie poradzić sobie z ich utrzymaniem ze względu na inne problemy, szczególnie uzależnienie od alkoholu. „(...) są to osoby nie tylko bezdomne ale przeważnie z problemami alkoholowymi i mogą sobie nie poradzić”. [S02] W kontekście powyższej uwagi, wskazać należy konieczność prowadzenia zintegrowanej i całościowej opieki nad osobą włączoną do programu reintegracyjnego opierającego się na mieszkaniach treningowych, gdzie terapia uzależnień i dalszy monitoring losów tej osoby będzie niezbędnym elementem programu. d) współpraca międzyinstytucjonalna W Stargardzie Szczecińskim Urząd Miasta jest bardzo silnie zaangażowany w pomoc osobom bezdomnym. W okresie zimowym Urząd organizuje spotkanie/naradę w siedzibie Caritasu, w którym uczestniczą wszystkie organizacje, zajmujące się osobami bezdomnymi.

Uczestniczą w tym spotkaniu także przedstawiciele Straży Miejskiej, szpitala, Pogotowia Ratunkowego. „Rozmawiamy na temat tego, co robić z osobami bezdomnymi w okresie jesiennozimowym. Raz do roku jest takie spotkanie, w którym uczestniczy Prezydent Miasta, a później te organizacje kontaktują się między sobą, jeżeli jest taka potrzeba”. [S06] „Urząd Miasta sama Pani widzi. Urząd Miasta bardzo chciał, żebyśmy przystąpili do tego programu i UM jest na tak. Tak. Także tutaj my mamy, jeśli chodzi o pana

45

wiceprezydenta, mamy bardzo dobre relacje i on, on chce żebyśmy coś w tym kierunku robili”. [S05] Współpraca na terenie Partnerstwa występuje pomiędzy:

Centrum Socjalnym Caritas, Stowarzyszeniem Ludzi Bezdomnych i Samotnych Matek z Dziećmi, Urzędem Miasta – Wydziałem Polityki Społecznej, Służbą Zdrowia – kulejąca w tej chwili, Sądem, pielęgniarkami środowiskowymi.

Główny partnerem Caritasu jest Urząd Miejski – konkretnie Wydział Polityki Społecznej, z którym współpraca trwa od wielu lat, czy to przy zawiązywaniu partnerstw, czy przy pisaniu wspólnych projektów oraz programów realizowanych wspólnie, np. otwarcie ogrzewalni, czy program „Szkoła, rodzina, środowisko” (w jadłodajni Caritas panie z CIS -ów przygotowują bułki dla uczniów szkół podstawowych i gimnazjów przebywających w świetlicach). W prowadzeniu schroniska partnerem Caritasu jest MOPS, z kolei Straż Miejska i Policja znajdując na terenie miasta osobę bezdomną, przewożą ją do ogrzewalni prowadzonej przez Caritas. Ze szpitalem Caritas współpracuje od wielu lat – dość dobrze, osoby przebywające w schronisku są ubezpieczone.

W kontekście opisu kooperacji międzyinstytucjonalnej na uwagę zasługuje wypowiedź jednego z badanych reprezentującego schronisko w Kluczewie Stowarzyszenia Ludzi Bezdomnych i Samotnych Matek z Dziećmi. Badany uważa, że: „Nas miasto postrzega w taki dziwny sposób, bo my przyjmujemy pijanych ludzi. Wie Pan, jak ja słyszę takie zdania to powiem Panu szczerze odechciewa mi się współpracy z miastem mimo tego, że się znamy… itd. (…) jak ja słyszę zdania, że w Stowarzyszeniu jest niedobrze, bo oni tam mają pijanych (…). Bardzo często trafiają do nas ludzie, których Caritas nie chce przyjmować, bo jest brudny, zawszawiony, albo to jest pijany, albo to jest w nocy, albo to jest za rano, czegoś takiego nie uznajemy, albo się podejmujemy pewniej pomocy to musimy pomagać wszystkim”.

[S08]

46

Jednocześnie interlokutor wskazuje, że ośrodek współpracuje raczej w zakresie aktywizacji i reintegracji społecznej i zawodowej osób bezdomnych zamieszkujących schronisko: „Współpracujemy z MOPS, z Urzędem Pracy czy Urzędem Miasta, jeżeli są jakieś programy, kursy, szkolenia, wysyłamy tych naszych ludzi (…) my jesteśmy od tego, żeby zapewnić żywność, odzież, nocleg itd. Ze szkołami współpracujemy, z kuratorium jeszcze współpracujemy, z sądami.(…) oni mają najlepsze rozeznanie w środowisku (te wymienione instytucje)”. [S08] Badani odnosząc się krytycznie do postawy służby zdrowia, wskazują na konieczność współpracy w procesie wsparcia osób bezdomnych właśnie z takimi instytucjami jak: ośrodki zdrowia i szpital. Ponadto zaproponowano włączenie, jako partnerów do obecnego programu: Powiatowego Urzędu Pracy, Służby Zdrowia, STBS (mieszkania). Warto byłoby zaangażować do współpracy Stowarzyszenie Ludzi Bezdomnych i Samotnych Matek z Dziećmi. W opinii jednej z badanych, współpraca międzyinstytucjonalna opiera się głównie na corocznym spotkaniu przed okresem zimowym, które polega na omawianiu wszystkich działań dotyczących bezdomności, ustaleniu działań dla poszczególnych instytucji. Według tej respondentki współpraca międzyinstytucjonalna ma charakter sformalizowany.

Można zatem odnieść wrażenie, że nieformalnej współpracy międzyinstytucjonalnej nie ma w Stargardzie Szczecińskim. Na brak powiązań nieformalnych zwraca uwagę także inna osoba kluczowa, która uważa, że współpraca ma tylko formalny charakter – nie ma współpracy „poza godzinami pracy”. O braku powiązań nieformalnych może też świadczyć lakoniczne podsumowanie tej kwestii przez jednego z respondentów, który otwarcie stwierdził „Nie ma zdrowej współpracy” [S01]. Co więcej, w opinii badanego, między instytucjami które zajmują się w zasadzie tym samym, jest tylko zawiść, zamiast sobie pomagać, współpracować - rywalizują między sobą. Jeden z badanych sądzi, że partnerstwa lokalne są właśnie dobrą okazją do zacieśnienia współpracy między instytucjami, a im więcej tych trybików, tym lepiej funkcjonuje mechanizm wsparcia osób bezdomnych. Potrzeba jeszcze rozmów i zawiązywania partnerstw. Inna z osób kluczowych zauważa, że w partnerstwie jest zaburzona komunikacja: „...jedna i druga instytucja robią to samo, bo tak, ci nie zadzwonili i tamci nie zadzwonili i okazuje się, że jedni robią bezdomnemu dowód i drudzy robią bezdomnemu dowód”. [S01]

47

Inna respondentka wskazuje na brak spotkań i dyskusji. Ze schroniskiem w Kluczewie utrzymywane są jedynie sporadyczne kontakty (a raczej „jako tako nie utrzymujemy” – przyznaje jeden z badanych). Powodem jest to, że Caritas nie do końca zgadza się z formułą, w której w schronisku nie obowiązuje osób bezdomnych pewien regulamin, którego należy przestrzegać. Pomimo powyższych zastrzeżeń, część badanych uważa, że taka współpraca w Stargardzie występuje między: Policją, Strażą Miejską. Współpraca nieformalna z MOPS jest na poziomie dobrym. Wśród instytucji, które wypracowały nieformalne kanały współpracy badani wskazują także na CIS oraz KIS - współpraca międzyinstytucjonalna jest na poziomie wystarczającym. Wydaje się, że jednym z istotnych problemów dotyczących współpracy międzyinstytucjonalnej jest zakres kompetencji poszczególnych instytucji i organizacji, a w przypadku niektórych z nich pojawiające się zjawisko konkurencji. Określony podział zadań i kompetencji jest oczywiście niezbędny. Przykładowo, jak informuje jeden z badanych [S08], Ośrodek SLB nie świadczy usług w zakresie integracji społecznej, gdyż nie ma tym zakresie kompetencji, a poza tym od tego są inne instytucje jak np. CIS. Ośrodek zajmuje się pomocą doraźną.

Każdy odpowiada za swoją działkę, my się zajmujemy tym, instytucje, które się powinny zająć tymi ludźmi w sensie jakiegoś przekształcenia zawodowego, przekwalifikowania zawodowego, przystosowania, czegokolwiek, proszę bardzo, niech oni się tym zajmują. [S08] Z drugiej strony racjonalny podział zadań, w myśl zasady odpowiedzialności każdej jednostki za swój zakres obowiązków, może niekiedy skutkować brakiem możliwości podejmowania wspólnych, ukierunkowanych i spójnych działań na rzecz osób bezdomnych – w szczególności w zakresie reintegracji społecznej i zawodowej tej grupy. Podsumowując, współpraca międzyinstytucjonalna na terenie Partnerstwa Lokalnego postrzegana jest różnie w zależności od tego, jaką instytucję reprezentują osoby kluczowe i czy instytucja ta wchodzi w skład Partnerstwa Lokalnego. Cennych informacji w zakresie możliwości poprawy funkcjonowania

współpracy

międzyinstytucjonalnej

dostarczyła

osoba

kluczowa

reprezentująca instytucję będącą poza Partnerstwem Lokalnym a wskazana przez pracowników Urzędu Miasta. e) najważniejsze wady i zalety lokalnego systemu pomocy osobom bezdomnym Elementy systemu wsparcia, a raczej jego braki – były też w dużej mierze charakteryzowane przez osoby kluczowe, jako główne potrzeby tegoż systemu. Już na

48

wstępie należy więc podkreślić wysoki poziom świadomości w tym zakresie reprezentantów instytucji i organizacji działających na rzecz osób bezdomnych. Za istotny problem w funkcjonowaniu systemu wsparcia uznać należy brak mieszkań i długi okres oczekiwania na nie, co w opinii niektórych badanych stawia pod znakiem zapytania efektywność tego systemu. „My zrobiliśmy szereg działań, osoba jest przygotowana do opuszczenia ośrodka, ułożenia sobie życia gdzieś tam ze swoją rodziną samodzielnie, niestety problemem są mieszkania, jest zbyt długi okres oczekiwania”. [S02] Niewystarczająca liczba mieszkań socjalnych, a także brak mieszkań wspieranych dla osób bezdomnych wpływa na konieczność przebywania osób objętych wsparciem w schroniskach, co z punktu widzenia ich motywacji, a zarazem realnych szans wyjścia z bezdomności nie poprawia sytuacji.

Na mieszkania socjalne, lokale oczekuje się długo. Tak. Kolejka jest bardzo długa.

Więc oni tak po prostu – wegetują w tych schroniskach”. [S05] Mimo, że nakłady są duże, to wedle jednej z respondentek, efektywność długofalowa części podejmowanych działań nie zawsze jest satysfakcjonująca. „Mimo, że są kierowania też na leczenie, zamknięte. Tak. To pobędą, w trzeźwości są jakiś okres czasu i wracają do tego. Tak. No i wracają z powrotem”. [S05] Jedną z wad systemu funkcjonującego na terenie Partnerstwa Lokalnego jest zaburzona, nie zawsze odpowiednia i skuteczna komunikacja. W opinii interlokutora [S08] choć instytucje udzielają podobnego wsparcia osobom bezdomnym, to zamiast ze sobą dla dobra osób bezdomnych współpracować, nazbyt często koncentrują swą uwagę na zwykłej rywalizacji między instytucjami. „Nie ma zdrowej współpracy”. [S08] Do wad systemu, zaliczyć należy również brak programów „indywidualnego wychodzenia z bezdomności” [S03], na co wprost wskazuje jedna z interlokutorek.

Na terenie Partnerstwa Lokalnego pojawia się także istotny i nierozwiązany problem z osobami bezdomnymi w szczególnej sytuacji zdrowotnej. Jedna z osób kluczowych

49

sygnalizowała problem z osobami bezdomnymi: 1) psychicznie chorymi, 2) opuszczającymi szpital. Brakuje jakiegoś wsparcia dla tych dwóch grup osób bezdomnych [S06]. Otrzymują one niekiedy pomoc ze strony schroniska prowadzonego przez Stowarzyszenie Ludzi Bezdomnych, jednak placówka ta nie jest profesjonalnie przygotowana do pełnienia funkcji opiekuńczo-pielęgnacyjnych o charakterze medycznym. W obliczu sygnalizowanego przez badanych [S08] braku na terenie Stargardu np. stacjonarnego hospicjum dla osób z chorobom nowotworową (funkcjonuje jedynie tzw. hospicjum domowe – świadczące opiekę w domu chorego) problem ten wydaje się szczególnie trudny do rozwiązania w stosunku do osób bezdomnych. Zdaniem jednego z rozmówców [S08] większość programów skierowanych do osób

bezdomnych,

dotyczących

wychodzenia

z

bezdomności,

a

związanych

z

przekwalifikowaniem się i stabilizacją ich sytuacji życiowej, nie obejmuje 60-70% bezdomnych z powodów zdrowotnych (amputacje, nowotwory, choroby psychiczne) lub podeszłego wieku. To jest bardzo ważny problem. Istotne są więc potrzeby osób bezdomnych, które nie znajdą już zatrudnienia z powodu choroby bądź wieku. Jak podkreśla interlokutor w kierunku takich osób nic się nie robi – jest luka w systemie pomocy. Jak wskazywał badany, bezsensowne są również takie działania, jak wysyłanie bezdomnego 60-letniego alkoholika na kurs komputerowy tylko dlatego, że są na to pieniądze – ten człowiek i tak nie znajdzie zatrudnienia. Trudno się z taką opinią nie zgodzić. Wśród osób bezdomnych są ludzie młodzi – w tym przypadku kursy takie mają sens.

O ile powyższe okoliczności można uznać za wady systemu wsparcia, o tyle jednocześnie świadomość tego problemu i jego artykułowanie należy ocenić bardzo pozytywnie, ponieważ daje to możliwość podjęcia działań bardziej adekwatnych dla określonych grup osób, które poza bezdomnością, borykają się również z innymi problemami, leżącymi u źródła ich bezdomności, które – niestety – często ten traumatyczny stan utrwalają.

Jak wskazują badani, osoby bezdomne są wystraszone i często zdemotywowane specyfiką systemu wsparcia – która nie jest wyłącznie związana z funkcjonowaniem placówek i organizacji na terenie Partnerstwa Lokalnego. „Najbardziej bezdomnych przeraża ta biurokracja, i jak to mówię „papierologia”.

Jeżeli oni mają rano gdzieś pójść, zarejestrować się do Urzędu Pracy, wyrobić sobie dokumenty no to jest tak blokada, że trzeba może nie tyle, co wcześnie wstać, ale znów mówić to samo, gdzieś gdzie mieszka, od razu oni tam wstydzą się tego, że niejednokrotnie są osobami bezdomnymi, i od razu czują na sobie różnego rodzaju tam dziwne spojrzenia”. [S04]

50

Do zalet systemu wsparcia na terenie stargardzkiego Partnerstwa Lokalnego zaliczyć należy niewątpliwie zakres świadczonej pomocy doraźnej. W Stargardzie zapewnione jest osobom bezdomnym wsparcie w postaci schronienia, które nie zawsze w pełni zabezpiecza bieżące potrzeby – jednakże uznać je należy za kluczowy element całego systemu. Wysoko ocenić należy świadczenia w zakresie integracji i reintegracji społecznej, a także inicjatywy podejmowane na rzecz poszerzenia bazy lokalowej mieszkań komunalnych oraz program wsparcia oferowanego przez Miasto Stargard osobom zagrożonym bezdomnością ze względu na zadłużenia. Nie zmienia to jednak sytuacji osób bezdomnych w sposób adekwatny do potrzeb, zarówno ze względu na konieczność poszerzenia zakresu oferty usług jak i systematyczny wzrost liczby osób bezdomnych na terenie działania partnerstwa; f) najpilniejsze potrzeby systemu pomocy osobom bezdomnym w Partnerstwie Z wypowiedzi osób kluczowych wynika, że na terenie Partnerstwa przydałby się streetworking, odciążający pracowników socjalnych, co ilustruje poniższa wypowiedź: „Jeżeli chodzi o taką pomoc jeszcze skierowaną na potrzeby osób bezdomnych to jest ten streetworking, który tez również wypełniłby taka lukę tutaj mniej więcej odciążając pracowników socjalnych. Pracownicy socjalni w MOPS są bardzo obciążeni swoją pracą. (...) To by była taka potrzeba, gdyż pracownicy socjalni owszem penetrują różnego rodzaju wspólnie ze Strażą Miejską i Policją altany, zsypy, klatki schodowe, jakieś miejsca zapuszczone, jednak robią to najczęściej w okresie jesienno-zimowym, gdy zbliżają się mrozy, gdy jest potrzeba tej interwencji, prewencji zabezpieczenia w odpowiedni sposób zdrowia i życia tych osób”.[S04] Wskazywano na potrzebę nawiązania formalnej współpracy ze Stowarzyszeniem Ludzi Bezdomnych, Zarządem TBS oraz intensyfikacji działań podejmowanych z Urzędem Pracy.

Pojawiła się także potrzeba nawiązania współpracy z zarządcami ogrodów działkowych, na których terenie często przebywają osoby bezdomne [S07]. Problemem jest brak kluczy do bram tych terenów, co uniemożliwia podjęcie interwencji – jest to szczególnie istotne w okresach zimowych, kiedy istnieje zagrożenie życia związane z wychłodzeniem, lub też np. zaczadzeniem osób ogrzewających nieprawnie zajmowane lokale w sposób niezgodny z obowiązującymi normami bezpieczeństwa przeciwpożarowego.

Nie ma też programu wspierającego dla osób powyżej 50 roku życia – powinien ten temat zostać poruszony we współpracy z Urzędem Pracy (na co wskazywał jeden z badanych [S04]).W Stargardzie potrzebne jest także stworzenie, chociaż kilku mieszkań treningowych [S04].

51

„Niestety pomoc medyczna tutaj, w naszej placówce, nie jest udzielana. I to też będziemy się chcieli, tego w ramach partnerstwa, mówić kolokwialnie dorobić, gdyż na ogrzewalni, także tutaj w schronisku taka pomoc medyczna, przynajmniej pielęgniarki, która przychodziłaby 2 razy w tygodniu byłaby wręcz wskazana”. [S04] Artykułowana była również, poza programami adresowanymi do osób bezdomnych, potrzeba wypracowania strategii współpracy ze społecznością lokalną – szczególnie z prywatnymi przedsiębiorcami, którzy mogliby zatrudniać osoby bezdomne i wychodzące z bezdomności. W kontekście działań reintegracyjnych podejmowanych na terenie Stargardu jest to potrzeba szczególnie istotna. „Myślę, że no nadal brakuje takich programów skierowanych na bezdomnych. Jest taka blokada wśród prywatnych przedsiębiorców, którzy nie chcą zatrudniać bez jakiegoś tam stałego zameldowania, a nieraz osoby bezdomne no skarżą się, że trudno im dostać stałą pracę. Trudno im pracować… nie pracować „na czarno” tylko ze względu na obciążenia alimentacyjne. No nadal są pewne uprzedzenia i myślę, że te bariery, jeśli chodzi o uprzedzenia wobec osób bezdomnych powinniśmy likwidować”. [S04] Dobrym pomysłem byłoby mieszkanie komunalne, w którym osoby bezdomne mogłyby zamieszkiwać i koordynator, który prowadziłby nadzór nad mieszkańcami takiego budynku. „Nasze władze są otwarte na ten pomysł (...) nie sądzę, żeby były problemy z uzyskaniem takiego lokalu”. [S06]

VII.

Ocena systemu wsparcia dokonana przez osoby bezdomne

a) Charakterystyka badanej grupy Jednym z ważnych elementów realizowanej Lokalnej Diagnozy Systemu Pomocy Osobom Bezdomnym w partnerstwie lokalnym jest prowadzenie badań wśród osób bezdomnych. Zgodnie z przyjętymi założeniami metodologicznymi badaniem miało zostać objętych między 50 a 100 osób zamieszkujących placówki dla osób bezdomnych na terenie gminy, na której związało się partnerstwo lokalne. Zaplanowane w ramach diagnozy badanie osób bezdomnych ma dwa główne cele. Po pierwsze, ma za zadanie zebrać informacje o sytuacji społecznej i ekonomicznej osób bezdomnych. Po drugie, badanie ma na celu

52

dokonanie oceny systemu prewencji, interwencji oraz integracji działającej na terenie partnerstwa. Na podstawie zebranych danych osoby odpowiedzialne w partnerstwie za pomoc osobom bezdomnym powinny wiedzieć,

jaki jest

profil społeczno-demograficzny

bezdomnego, jakie ma problemy zdrowotne i prawne. Powinny również otrzymać informację o profilu psychospołecznym osób pozbawionych dachu nad głową. W trakcie badania osoby bezdomne były także proszone o opis form i zakresu korzystania z usług instytucji zajmujących się pomocą społeczną i pracą socjalną (oraz – w mniejszym zakresie – o ocenę ich funkcjonowania). Na podstawie tych pytań będzie można ocenić zróżnicowanie i adekwatność działającego w partnerstwie systemu pomocy.

W Stargardzie Szczecińskim badaniem kwestionariuszowym objęto 50 osób przebywających w placówkach dla osób bezdomnych. Całość prac badawczych zrealizowano w placówkach prowadzonych przez Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej, Stowarzyszenie Ludzi Bezdomnych i Samotnych Matek z Dziećmi oraz w placówce dla osób bezdomnych prowadzonej przez Caritas. Uzyskane dane dla przebadanych osób są, z powodu małej liczebności próby, dalece niewystarczające do tworzenia zaawansowanych statystyk, korelacji, współzależności. Dlatego w dalszej części raportu przyjęto, iż przeprowadzona analiza danych sprowadzać się będzie do ukazania rozkładu odpowiedzi na poszczególne pytania bądź bloki pytań zawarte w kwestionariuszu. Treść samego narzędzia badawczego, jakim jest zestandaryzowany kwestionariusz wywiadu skoncentrowana była wokół 24 pytań o charakterze zamkniętym oraz dziesięciu pytaniach o charakterze metryczkowym.

Jak już wspomniano, w gminie Stargard Szczeciński przebadano łącznie 50 osób bezdomnych, z czego 22% (11 osób) stanowiły kobiety zaś 78% (39 osób) to mężczyźni.

Wszystkie osoby biorące udział w badaniu zadeklarowały posiadanie obywatelstwa polskiego. Z przeprowadzonych badań wynika, że pod względem wykształcenia dominują osoby z wykształceniem zawodowym – 22 osób czyli 44,0%. Co trzecia badana osoba przyznała się do posiadania podstawowego poziomu wykształcenia (18 osób czyli 36,0%), zaś 16,0% osób bezdomnych to osoby z wykształceniem średnim. Pod względem wieku wskazać należy, że badane osoby maja przeciętnie 49,5 lat z czego 10% (5 osób) nie przekroczyła 30 roku życia. Osoby, które przekroczyły 50 rok życia stanowią ponad połowę badanych osób 54%. Omawiając pokrótce społeczno-demograficzną charakterystykę respondenta warto również wskazać, że jedynie 4 osoby (8%) przyznała, że w ciągu ostatnich 3 lat wyjeżdżała za granicę w celach zarobkowych. Z przeprowadzonych badań wynika, że dwie trzecie osób

53

bezdomnych, biorących udział w badaniu posiada dzieci (34 osoby czyli 68%), najczęściej jedno (10 osób 29,4%), dwoje (13 osób 38,7%) lub troje (6 osób czyli 17,6%).

Analizując cechy odnoszące się bezpośrednio do sytuacji bezdomności powiedzieć trzeba, że przeciętny czas trwania w sytuacji bezdomności kształtuje się na poziomie 6,6 lat.

Analizując długość pozostawania bez dachu nad głową w ujęciu fazowym zauważyć należy, że 38% badanych (19 osób) wskazuje, że nie posiada własnego miejsca zamieszkania do 2 lat.

W fazie ostrzegawczej (między 2 a 4 lata) znajduje się 16% badanych (8 osób), zaś 10% (5 osób) w fazie adaptacyjnej czyli między 6 a 10 lat. Relatywnie najdłużej (powyżej 10 lat) bez dachu nad głową pozostaje dokładnie 10 osób czyli 20,0% wszystkich badanych osób bezdomnych w Stargardzie Szczecińskim. Analizując sytuację tuż przed okresem bezdomności okazuje się, że 24% osób (12 osób) przyznała, że mieszkała we własnym mieszkaniu, 18% (9 osób) zadeklarowała zamieszkiwanie w domu rodziców a 12% (6 osób) bądź u innego członka rodziny (9 osób czyli 18%). W mieszkaniu konkubenta/konkubentki przed okresem bezdomności zamieszkiwało 12% badanych osób bezdomnych (6 osób), Analizując miejsca zamieszkania badanych osób już w trakcie trwania bezdomności okazuje się, że 88% respondentów (44 osoby) w ciągu ostatnich 12 miesięcy mieszkało w schronisku dla osób bezdomnych, 12% (6 osób) przyznała się do zamieszkiwania kątem u rodziny.

Trzecim miejscem najczęściej zamieszkiwanym przez osoby bezdomne w Stargardzie Szczecińskim w ciągu ostatniego roku okazał się być teren zakładu karnego, gdzie zamieszkiwało 8% badanych osób (4 osoby). Jak wskazują badania prowadzone w Stargardzie Szczecińskim, przeciętnie osoba bezdomna w gminie w ciągu ostatnich 12 miesięcy przebywała w jednym miejscu, co może być dowodem na wysoką stabilność w zakresie miejsc zamieszkiwania przez osoby bezdomne w gminie.

b)

System wsparcia w opinii osób bezdomnych: poziom obłożenia systemu

wsparcia (korzystanie z pomocy), działanie systemu wsparcia, ocena placówki Omówienie problemu korzystania przez osoby bezdomne z różnorodnych form pomocy wymaga podania kilku istotnych faktów, które mogą pełnić rolę ogólnych założeń, związanych bezpośrednio z niesieniem pomocy osobom wykluczonym społecznie. Po pierwsze, zawsze należy oferować pomoc osobie potrzebującej, nawet jeśli osoba bezdomna w sposób ciągły odmawia przyjęcia pomocy. Sytuacja taka nie powinna zwalniać z chęci

54

dalszego jej niesienia. Dotyczy to zarówno osób mieszkających w placówkach, jak również w miejscach niemieszkalnych. Po drugie, oferowana pomoc musi być pomocą odpowiednią, trafiającą w najpilniejsze potrzeby osoby bezdomnej. W dobie zmieniającej się rzeczywistości społecznej (spadek bezrobocia), jak również mając na uwadze zmiany zachodzące w społeczności osób bezdomnych (dłuższy czas pozostawania w bezdomności, starzenie się społeczeństwa, problemy zdrowotne w szczególności psychiczne) istnieje pilna potrzeba dokonywania stałego monitoringu osób wykluczonych społecznie (realizacja w sposób ciągły badań naukowych, dalszy rozwój outreachowych metod pracy takich jak streetworking, asystowanie). Żadne bowiem narzędzie badawcze nie zastąpi stałej obserwacji oraz bezpośredniej rozmowy z osobą potrzebującą pomocy. Trzecim niezbędnym założeniem, jakie należy poczynić w zakresie niesienia pomocy osobom bezdomnym jest fakt, iż osoba bezdomna musi być poinformowana o możliwości otrzymywania pomocy. Kwestia ta dotyczy przede wszystkim tych osób, które znajdują się poza systemem pomocy bezdomnym. W wielu przypadkach pomoc jest jawnie odrzucana tylko dlatego, aby nie być zależnym od żadnej instytucji, nie ograniczać własnej wolności. Istnieje jednak grupa osób, które nie wiedzą o możliwości skorzystania z różnorodnych form pomocy, nie tylko wsparcia finansowego. Po wtóre, oferowana pomoc nie może być pomocą uzależniającą od stanu bezdomności. Pomimo faktu, iż większość bezdomnych przekroczyła próg 40 lat należy pamiętać, że pomoc powinna być oferowana w taki sposób, aby bezdomna mogła zmieniać swoje życie, a nie przyzwyczajać się do trwającego stanu bezdomności.

W aspekcie profilaktyki wobec osób zagrożonych bezdomnością ważne jest, aby pomoc osobom bezdomnym była udzielana w odpowiednim dla nich czasie. W wielu przypadkach niesiona pomoc jest odpowiednia, ale udzielona zbyt późno. Dotyczy to przede wszystkim osób, które stosunkowo niedawno stały się bezdomne. Rozpoznanie w odpowiednim czasie potrzeb osoby zagrożonej bezdomnością pozwoliłoby uniknąć wejścia na drogę bezdomności. W celu wychodzenia naprzeciw oczekiwaniom i potrzebom klienta istnieje konieczność zawiązania szerokich koalicji tych instytucji, które mogą mieć kontakt z potencjalną

osobą

bezdomną

(np.

spółdzielnie

mieszkaniowe).

Ścisła

współpraca

międzysektorowa wydaje się być najistotniejsza w opracowaniu systemu profilaktyki w zakresie bezdomności. Wydaje się, że tylko budując programy profilaktyczne można w sposób wyraźny ograniczyć (zahamować) zjawisko bezdomności w województwie zachodnio-pomorskim.

55

Analizowany materiał

ujawnia, że badane osoby bezdomne w Stargardzie

Szczecińskim chętnie korzystają z różnorodnych form wsparcia dla nich przeznaczonych.

Najczęściej są to formy zapisane w ustawie o pomocy społecznej takie jak schronienie (98% 49 osób), wyżywienie (88% - 44 osoby) oraz korzystanie z łaźni (76% - 38 osób). Do częstych form wsparcia osób bezdomnych w Stargardzie Szczecińskim zaliczyć również należy wsparcie w postaci zasiłku, na które wskazuje dokładnie połowa badanych osób (50% - 25 osób). Te cztery formy wsparcia w sposób zdecydowany górują nad pozostałymi. Z przeprowadzonych badań wynika, że około połowy badanych osób bezdomnych korzystała z pomocy lekarskiej (48% - 24 osoby) zaś z pomocy w znalezieniu mieszkania skorzystało 28% badanych (14 osób). Relatywnie najrzadziej badane osoby bezdomne wskazywały na korzystanie z pomocy psychologicznej oraz pomocy w znalezieniu pracy (po 6 osób czyli 12% dla każdej z form pomocy). Pomoc w postaci podjęcia nauki w celu zdobycia lepszego wykształcenia czy pomoc w spłacie zadłużenia w ogóle nie została wskazana przez respondentów.

56

Śledząc strukturę powyższego wykresu można dojść do przekonania, że badane w Stargardzie Szczecińskim osoby bezdomne mają możliwość korzystania z szerokiego wachlarzu usług i form pomocy i z takiej możliwości chętnie korzystają. Zliczając różnorodne formy pomocy można powiedzieć, że przeciętnie badani respondenci korzystali z pięciu form wsparcia. 28% osób bezdomnych (14 osób) zadeklarowała korzystanie tylko z jednej formy wsparcia, kolejne 15 osób (30%) z dwóch. Co trzecia badana osoba przyznała, że korzysta z co najmniej trzech form pomocy na raz (19 osób czyli 38%). Okazało się, że badane osoby bezdomne poproszone o wskazanie najważniejszej (najbardziej potrzebnej) według nich formy pomocy, nie były w stanie wskazać tylko jednej. Na etapie analizy danych postanowiono zapisać interesujące nas pytanie w takiej postaci, aby można było udzielić na

57

nie wielu odpowiedzi. Jak wskazuje poniższa tabela w rzędzie OGÓŁEM badane w Stargardzie Szczecińskim osoby bezdomne przeciętnie wskazywały na 4,9 różnorodnych form wsparcia osób bezdomnych. Dane zawarte w poniższej tabeli wskazują ponownie, że najbardziej potrzebną formą wsparcia w opinii samych osób bezdomnych okazało się być pomoc w uzyskaniu schronienia (72,9% - 35 osób). Na dalszych miejscach z wyraźnie mniejszym wynikiem uplasowało się wsparcie finansowe w postaci zasiłku (20,8% - 10 osób) oraz wyżywienie (18,8% - 9 osób). Na potrzebę pomocy w znalezieniu mieszkania wskazało 12,5% badanych osób bezdomnych (6 osób). Relatywnie najrzadziej badane osoby w Stargardzie Szczecińskim wskazywały na potrzebę pomocy w spłacie zadłużenia, pomocy w postaci kursów zawodowych, streetworkingu czy pomocy w nawiązaniu pozytywnych relacji z rodziną. Warto dodać w tym miejscu, że badane osoby bezdomne w Stargardzie Szczecińskim praktycznie nie spotkały się z sytuacją, w której została odmówiona im pomoc.

Z przeprowadzonych badań wynika, że ośmiu osobom (16,3%) odmówiono korzystania ze wsparcia, jednakże takie sytuacje należały do rzadkości.

Tabela nr 1. Najbardziej potrzebne formy pomocy w N % opinii osób bezdomnych* Schronienie (noclegownia / schronisko) 35 72,9 Wsparcie finansowe w postaci zasiłku 10 20,8 Wyżywienie 9 18,8 Pomoc w znalezieniu mieszkania 6 12,5 Pomoc lekarska, szpitalna 4 8,3 Pomoc w znalezieniu pracy 3 6,3 Indywidualny program wychodzenia z bezdomności 2 4,2 Łaźnia 2 4,2 Pomoc w nawiązaniu pozytywnych relacji z rodziną 1 2,1 Pomoc psychologiczna 1 2,1 Odzież 1 2,1 Korzystanie z poradni uzależnień 1 2,1 Inne, prosimy wpisać jakie……….............................

1 2,1 Ogółem 76 158,3 * procenty nie sumują się do 100% gdyż respondent mógł wskazać więcej niż 1 odpowiedź

Osoby bezdomne nie ograniczają się jedynie do instytucjonalnych form wsparcia.

Badania w Stargardzie Szczecińskim pokazują, że osoby bezdomne z własnej inicjatywy starają się uzyskać pomoc pozainstytucjonalną, która wymaga od nich własnej aktywności, chociażby w postaci pracy żebraczej czy nielegalnego zajmowania pustostanów. Analizowane poniżej postępowania czy zachowania można potraktować dwojako: z jednej strony uznać za nielegalne, ale z drugiej mogą być przejawem zaradności życiowej osób bezdomnych. Jak się okazuje 30% osób bezdomnych w ciągu ostatniego roku otrzymywała darmowe ubrania a 36% osób bezdomnych przyznała, że w ciągu ostatniego roku korzystała z przejazdów

58

środkami komunikacji miejskiej „na gapę”. Wyniki badań wskazują ponadto, ze istnieje taka grupa osób bezdomnych, która prosi ludzi o datki na ulicy (2% osób wskazało na żebractwo jako formę zarobkowania), 12% respondentów przyznała, że w ciągu ostatniego roku zamieszkiwała różnego rodzaju miejsca w sposób nielegalny. Co piąta osoba biorąca udział w badaniu zadeklarowała ponadto, że korzystała w ciągu ostatnich 12 miesięcy z darmowych posiłków rozdawanych „na mieście” (20%).

W kwestii korzystania przez osoby bezdomne z pomocy powiedzieć należy, że 59,2% badanych osób w ciągu ostatniego roku korzystała z pomocy ośrodka pomocy społecznej.

Należy jednak zaznaczyć, że podczas prowadzenia badań z osobami bezdomnymi, osoby badane nie do końca umiały wskazać, kto tak naprawdę udziela im wsparcia, na przykład w postaci schronienia.

59

Wyniki przeprowadzonych w Stargardzie Szczecińskim badań wskazują, że osoby bezdomne dostatecznie oceniają działanie ośrodka pomocy społecznej. Średnia ocena uzyskana na skali szkolnej od 2 do 5 (od oceny niedostatecznej do bardzo dobrej) wyniosła 3,7. Analizując w sposób szczegółowy rozkład odpowiedzi możemy powiedzieć, że w ocenie ośrodka pomocy społecznej przeważają oceny dobre, które wskazało prawie połowa badanych osób (48,3%). Prawie co trzecia osoba bezdomna przyznała podczas wywiadu, że ośrodek pomocy społecznej w Stargardzie Szczecińskim ocenia niedostatecznie bądź dostatecznie (odpowiednio 13,8% oraz 17,2%), 17,2% respondentów wystawiło badanej instytucji ocenę bardzo dobrą.

Tabela nr 2. Jak Pan/i ocenia na skali ocen szkolnych (2 – niedostateczna, 3- dostateczna, 4 – dobra,

Ważne

Braki danych Ogółem

5 – bardzo dobra) działanie ośrodka pomocy społecznej na terenie Procent Częstość Procent ważnych Niedostatecznie 4 8,0 13,8 5 10,0 17,2 Dostatecznie 14 28,0 48,3 Dobrze 1 2,0 3,4 Dobrze plus 5 10,0 17,2 Bardzo dobrze Ogółem 29 58,0 100,0 Systemowe braki danych 21 42,0 50 100,0

Procent skumulowany 13,8 31,0 79,3 82,8 100,0

Nieco gorzej została oceniona pomoc, którą badane osoby uzyskują w placówce, w której realizowane były badania kwestionariuszowe. Oceny średnie kształtują się na poziomie oceny dostatecznej plus (3,42 na skali od oceny niedostatecznej do bardzo dobrej). W przypadku pomocy w placówce dominują oceny dobre (44,9%), 26,5% badanych osób

60

bezdomnych oceniło pomoc na poziomie niedostatecznym, zaś sześć osób (12,2%) przyznała ocenę bardzo dobrą.

Tabela nr 3. Jak ogólnie Pan/i ocenia na skali ocen szkolnych (2 – niedostateczna, 3- dostateczna, 4 – dobra, 5 – bardzo dobra) pomoc, którą uzyskuje Pan/i w placówce, w której aktualnie się znajdujemy?

Procent Procent Częstość Procent ważnych skumulowany Ważne Niedostatecznie 13 26,0 26,5 26,5 Dostatecznie 8 16,0 16,3 42,9 Dobrze 22 44,0 44,9 87,8 Bardzo dobrze 6 12,0 12,2 100,0 Ogółem 49 98,0 100,0 Braki danych Systemowe braki danych 1 2,0 Ogółem 50 100,0

Rezultaty badań prowadzonych w Stargardzie Szczecińskim dowodzą, że prawie wszystkie badane osoby (92%) w placówce, w której aktualnie przebywaj czują się bezpiecznie. Ponadto respondenci jednoznacznie wskazują, iż w placówce istnieją jasne zasady pobytu (98%) jak również łatwy dostęp do urządzeń sanitarnych (98%). Faktem godnym odnotowania jest stwierdzenie, że osoby bezdomne traktowane są w placówce z należytym szacunkiem (96%) zaś sama placówka w opinii większości położona jest w dogodnym miejscu (76%). Dostateczna ocena placówki, w których mieszkają badani respondenci wyraża się również w przekonaniu, że jedynie 22% osób wskazuje na przepełnienie placówki, zaś 60% osób przyznała, że w placówce można mówić o poczuciu prywatności. Prowadzone w Stargardzie Szczecińskim badania ukazują również, że w sytuację bezdomności wpisane jest poczucie bycia osobą bezdomną: wyniki ukazane na poniższym wykresie jednoznacznie pokazują, że prawie połowa badanych osób (44%) w miejscu, w którym aktualnie przebywa czuje się osobą bezdomną.

61

c) Sytuacja społeczno-ekonomiczna osób bezdomnych: położenie na rynku pracy (aktywność zawodowa) i sytuacja finansowa, różne zachowania Przyglądając się sytuacji finansowej osób bezdomnych, w istocie dotykamy kwestii ich biedy (ubóstwa) i ogólnie, materialnego (finansowego) wykluczenia. Oczywiście w przypadku omawianej grupy należy mieć świadomość, że wykluczenie ma wielowymiarowy charakter i obejmuje wiele sfer życia, nie tylko i nie przede wszystkim jego stronę finansowomaterialną. Tym niemniej problem biedy badanej grupy jest poruszany w wielu analizach bezdomności oraz opisach sytuacji osób bezdomnych. Często też stawiany jest on na czele przeszkód uniemożliwiających usamodzielnienie się i „powrót do społeczeństwa”. Ubóstwo wskazywane jest jako nieodłączny skutek długotrwałego bezrobocia, które przyczynia się do

62

pogłębienia zapaści finansowej osób, a w dalszym ciągu do ich społecznej marginalizacji i izolacji. Bezrobocie lub zawodowa bierność są natomiast udziałem zdecydowanej większości osób bezdomnych.

Należy tu zaznaczyć, że uzyskanie wiarygodnych informacji o dochodach osób bezdomnych, zwłaszcza z pracy wykonywanej w szarej strefie, jest sprawą trudną. Problemy wiarygodności respondentów w tym zakresie związane są z możliwością niezgłaszania przez respondentów wszystkich źródeł dochodów, a także faktem, iż mogą oni nie pamiętać wszystkich przychodów. Należy więc zdawać sobie sprawę z pewnego marginesu błędów w odniesieniu do poniżej zaprezentowanych wyników, wynikającego przede wszystkim z obiektywnych problemów związanych z uzyskaniem dokładnej informacji na temat poziomu uzyskiwanych dochodów. Analizując kondycję finansową badanych osób można powiedzieć, że głównym źródłem dochodów badanych osób okazały się stałe/okresowe zasiłki udzielane przez ośrodek pomocy społecznej (66%) oraz zasiłki celowe (14%). Co dziesiąta badana osoba bezdomna (12%) wskazuje, iż posiadany dochód jest wynikiem podejmowania pracy w na czarno bądź korzysta z renty (12%) lub emerytury (10%). Wartym odnotowania jest fakt, że jedynie 2 osoby biorące udział w badaniu zadeklarowało podejmowanie pracy legalnej.

Egzystencja w skrajnej biedzie i związane z tym trudności, same w sobie nie muszą więc być wystarczającym motywatorem na rzecz zmiany sytuacji i szukania źródeł stałego zarobku, dodatkowych źródeł finansowania lub wreszcie aktywnego poszukiwania i podjęcia pracy. W obliczu swoich braków osoby bezdomne, biorąc pod uwagę całą badaną populację, posiadały średnio 1,3 źródła. Na jedno źródło dochodów wskazuje aż 68% badanych osób (34 osoby), na dwa źródła - 20% zaś na co najmniej trzy źródła 8%.

Tabela nr 4. Źródła dochodów osób bezdomnych* N % Zasiłek stały / okresowy z pomocy społecznej 33 66,0 Zasiłek celowy z pomocy społecznej 7 14,0 Praca bez formalnej umowy („na czarno”) 6 12,0 Renta 6 12,0 Emerytura 5 10,0 Alimenty 3 6,0 Zasiłek dla bezrobotnych 2 4,0 Praca na podstawie umowy o pracę, zlecenie, dzieło 2 4,0 Nie mam żadnych dochodów 2 4,0 Żebractwo 1 2,0 Zbieractwo 1 2,0 Wsparcie członków rodziny 1 2,0 OGÓŁEM 69 138,0 * procenty nie sumują się do 100% gdyż respondent mógł wskazać więcej niż 1 odpowiedź

63

Poddając analizie dane dotyczące wysokości miesięcznego dochodu dowiadujemy się, że najczęściej badane osoby deklarują posiadanie dochodu w wysokości od 400 do 600 zł (52,1%). Kolejne 14,6% respondentów przyznała się do dochodu mieszczącego się w przedziale 601-800 zł zaś 10,4% w przedziale 201-400 zł. Patrząc z nieco innej perspektywy można powiedzieć, że ponad dwie trzecie badanych osób deklaruje dochód do 600 zł (66,5%).

Jak wskazują dane istnieje i taki odsetek osób bezdomnych, które w ciągu miesiąca zadeklarowały dochód powyżej 1.000 zł: takich osób w badaniu jest 10,4%.

Mimo względnego radzenia sobie z trudną sytuacją finansową ( 28,6% osób posiada inne środki finansowe niż te pochodzące ze źródeł pomocy społecznej) wskazać należy, że dla zdecydowanej większości badanych osób okres przebywania bez dachu nad głową jest ściśle powiązany z brakiem środków finansowych na najbardziej niezbędne rzeczy codziennego użytku. Dane zawarte na poniższym wykresie nie pozostawiają złudzeń wskazując, że 80% osób bezdomnych borykało się w ciągu ostatniego roku z sytuacją braku pieniędzy na zakup jedzenia, odzieży, leków, zaś 46% osób bezdomnych przyznała, że posiada aktualnie jakieś długi, pożyczki, zaległości finansowe (najczęściej są to zadłużenia alimentacyjne). Ponadto jedna

osoba

przyznaje,

kolegów/koleżanek (2%).

że

posiada

jakieś

niespłacone

pożyczki

u

znajomych

64

Wielu specjalistów uznaje problem niskiej aktywności zawodowej oraz bezrobocia osób bezdomnych jako: z jednej strony - istotną przyczynę prowadzącą do bezdomności, z drugiej zaś – jako czynnik hamujący proces usamodzielniania się. Warto podkreślić, że termin „pozostawania bez pracy” nie jest tożsamy z terminem „bezrobocie”: w istocie jest on szerszy, obejmujący całą populację, uwzględniający, np. osoby w wieku poprodukcyjnym, tudzież osoby niepełnosprawne. Pamiętać też warto, że omawiając sytuację zawodową osób bezdomnych, należy wykazać się dużą ostrożnością w interpretowaniu uzyskanych danych.

Jest to podyktowane przede wszystkim z wewnętrzną trudnością podejmowanej tematyki, w świetle której osoby bezdomne nie chcą w pełni wypowiadać się na temat podejmowanych prac, niejednokrotnie obawiając się ujawnienia swoich realnych form zarobkowania, jak również wysokości osiąganych dochodów. Poszukując źródeł tych obaw, należy wskazać na trzy zasadnicze kwestie: po pierwsze, osoby bezdomne to w dużej mierze osoby obciążone wyrokami alimentacyjnymi. Ujawnienie swoich zarobków osobom postronnym (ankieterom) może rodzić w osobach bezdomnych poczucie zagrożenia, że informacja ta nie pozostanie informacją poufną. Po drugie, obawy osób bezdomnych dotyczą kwestii związanych z odpłatnościami za udzielone schronienie (opłata za pobyt w placówce dla osób bezdomnych).

65

Osoby bezdomne często nie przyznają się do posiadanej pracy (dotyczy pracy zalegalizowanej) z obawy o możliwe pociągnięcie do odpowiedzialności finansowej za korzystanie z usług systemu pomocy społecznej. Po trzecie wreszcie, formalne ujawnienie wysokości osiąganych dochodów może wpłynąć na wysokość pobieranych świadczeń (zasiłków). Pierwszoplanowym celem poniższych rozważań jest ukazanie aktywności zawodowej osób bezdomnych w oparciu o wyniki badań prowadzonych w Stargardzie Szczecińskim. W części tej w sposób szczegółowy poruszone zostaną kwestie formalne związane z aktywnością zawodową (posiadanie kwalifikacji zawodowych, posiadanie pracy zarobkowej), jak również wskazane zostaną główne bariery w zatrudnieniu osób bezdomnych. Biorąc pod uwagę fakt, niski poziom aktywności społecznej związany jest z procesem wychodzenia z bezdomności, w opracowanym materiale poruszony zostanie również problem gotowości osób bezdomnych do podjęcia pracy zarobkowej.

Z badań przeprowadzonych w Stargardzie Szczecińskim wynika, że prawie wszystkie osoby posiadają jakiś fach, zawód (72%). Niestety, posiadanie kwalifikacji zawodowych nie warunkuje podjęcia zarobkowej pracy: jedynie co dziesiąta badana osoba bezdomna (10%) badanych osób przyznała, że w trakcie realizacji badań pracuje zarobkowo a 18% respondentów przyznała, że w ciągu ostatniego roku uczęszczała na specjalistyczne zajęcia mające na celu podniesienie własny kwalifikacji zawodowych. Z deklaracji badanych osób wynika ponadto, że prawie połowa osób bezdomnych jest gotowa do podjęcia pracy w najbliższych dniach (biorąc pod uwagę najbliższe dni po realizacji badań terenowych) – 48%.

O wysokiej deklarowanej aktywności zawodowej badanych osób świadczyć może fakt, że 44% respondentów wskazało, że w ciągu ostatnich 12 miesięcy poszukiwało w sposób aktywny pracy.

66

d) Sytuacja prawna osób bezdomnych Analizując odpowiedzi odnośnie posiadania dokumentu tożsamości (dowodu osobistego) i ubezpieczenia zdrowotnego można powiedzieć, że system wsparcia osób bezdomnych zabezpiecza w sposób odpowiedni funkcjonowanie osób wykluczonych mieszkaniowo: 90% badanych osób posiada dowód osobisty zaś 98% respondentów deklaruje posiadanie ubezpieczenia zdrowotnego. W przypadku kwestii mieszkaniowych wskazać warto, że co czwarta osoba bezdomna w Stargardzie Szczecińskim (26%) zadeklarowała bycie na liście osób oczekujących na mieszkanie socjalne czy komunalne. Co czwarta również osoba (24%) przyznała, że posiada stały meldunek (w ramach tych osób jedynie 2 osoby przyznały, że posiadają stały meldunek na ternie Stargardu Szczecińskiego) zaś 4% posiada prawo własności do lokalu.

67

e) Profil psychospołeczny badanych osób bezdomnych: patologie społeczne, kapitał społeczny, wsparcia społeczne, dobrostan psychiczny Bardzo często osoba bezdomna uwikłana jest w inne problemy społeczne, takie jak: przemoc w rodzinie, niepełnosprawność, bieda czy uzależnienia od środków psychoaktywnych. Dowodzą tego wyniki badań prowadzonych w Stargardzie Szczecińskim w środowisku 50 osób bezdomnych, z których wynika, że 40% respondentów przebywała w swoim życiu choć raz w zakładzie karnym/areszcie śledczym/zakładzie poprawczym.

Podobny odsetek respondentów przyznał, że w ciągu ostatniego roku doszło do sytuacji silnego upicia się napojem alkoholowym (44%). Jak wskazują dane zawarte na poniższym wykresie 8% osób bezdomnych zadeklarowała, że w najbliższym otoczeniu respondenta dochodzi do sytuacji stosowania przemocy, dodatkowo 12% badanych osób wspomina, że w ciągu ostatniego roku wchodziła w konflikty z przedstawicielami służb mundurowych (policja, straż miejska, służba ochrony kolei). Relatywnie najrzadziej badane osoby przyznawały, że miały doświadczenia stosowania w swoim życiu substancji narkotykowych (10%). Analiza zliczania wystąpień wskazuje, że osoby bezdomne przeciętnie uwikłane są w 1,6 problemy społeczne.

68

Istotnej wagi wątkiem poruszanym w badaniu była kwestia osobistego zaangażowania w życie społeczne. Zdecydowana większość osób biorących udział w badaniu przyznała, że czuje się pełnoprawnymi obywatelami społeczeństwa polskiego (74%), Co czwarta osoba biorąca udział w badaniu (24%) w ciągu ostatniego roku angażowała się nieodpłatnie wykonując różnorodne działania na rzecz najbliższej społeczności, sąsiedztwa. Badając postawy prospołeczne można również powiedzieć, że połowa respondentów ufa ludziom (52%),

również

połowa

respondentów

deklaruje

posiadanie

jakiejkolwiek

pasji,

zainteresowania, które aktualnie są realizowane (54%). Kiedy pytamy badane osoby o to, czy uczestniczyły w ostatnich wyborach do Sejmu i Senatu RP okazuje się, że odsetek osób aktywnych politycznie należy uznać za wysoki i wynosi 58%.

69

Badacze starali się uzyskać odpowiedź na pytanie: czy osoby bezdomne badane w Stargardzie Szczecińskim mogą liczyć na jakiekolwiek wsparcie? Z przeprowadzonych badań wynika,

że

tak,

jednakże

jego

wysokość

i

charakter

uzależniona

jest

od

instytucji/organizacji/ludzi niosących pomoc. Wypowiedzi osób bezdomnych jednoznacznie wskazały, że instytucją, na której pomoc mogą na pewno liczyć jest lokalny ośrodek pomocy społecznej (88%). Nieco ponad połowa respondentów może liczyć na wsparcie członka najbliższej rodziny (52%) oraz na wsparcie kolegów i znajomych (36%). Nieco ponad jedna trzecia badanych osób (38%) przyznała, że może również liczyć na wsparcie bliskich osób spoza rodziny a na wsparcie organizacji kościelnych i instytucji charytatywnych liczyć może co piąty respondent (18%)

70

W kolejnej części badania postanowiono bliżej przyjrzeć się również kondycji psychicznej osób bezdomnych. Interesujący badaczy poziom dobrostanu psychicznego jest istotną informacją dla oceny intensywności przeżywania własnej bezdomności przez respondentów, jak również w aspekcie procesu reintegracji zawodowej i społecznej osób bezdomnych. Należy przypuszczać, iż im wyższy jest poziom dobrostanu psychicznego tym większe zdają się być szanse na usamodzielnienie osób bezdomnych zmianę swojego dotychczasowego życia. Ogólnie rzecz biorąc prawie wszystkie badane osoby w miejscu aktualnego zamieszkania czują się bezpieczne (92%), zaś 70% z nich uważa, że ma realny wpływ na własne życie. O relatywnie wysokim poziomie kondycji psychicznej świadczyć może również fakt, że 62% osób bezdomnych widzi szansę na poprawę własnej sytuacji życiowej w ciągu najbliższych 12 miesięcy. Warto również wskazać, że większość osób biorących udział w badaniu czuje się osobami bezdomnymi (80%) oraz towarzyszy im poczucie samotności (60%).

71

f) Sytuacja zdrowotna badanych osób bezdomnych Zjawisko bezdomności to problem niezwykle złożony, wielowątkowy, o relatywnie wysokiej zmienności (dynamice). W tym kontekście zdrowie osób bezdomnych staje się problemem kluczowym dla szeroko rozumianej polityki społecznej. Chodzi tutaj nie tylko o wymiar dokonywanej wobec osób bezdomnych interwencji (działania w celu zapobiegania sytuacji kryzysowej „tu i teraz”), ale również o wymiar społecznej i zawodowej reintegracji osób wykluczonych społecznie. Wspomniana już wielowątkowość problemu bezdomności sugeruje niejako prowadzenie dyskursu o zdrowiu osób bezdomnych we wszystkich jego wymiarach: psychicznym, społecznym, somatycznym oraz duchowym. Analizując kondycję zdrowotną osób bezdomnych, należy przyjąć założenie, że bezdomność wpisuje się w szeroko rozumiane wykluczenie społeczne, będące dynamicznym i wielowymiarowym procesem, zjawiskiem kumulatywnym, prowadzącym do złożonej dysfunkcji. Owa dysfunkcjonalność uwidacznia się w niewystarczającym uczestnictwie w głównym nurcie społeczeństwa, dostępie do najważniejszych systemów i instytucji społecznych, szeroko pojętej marginalizacji społecznej prowadzącej do zerwania więzi rodzinnych i społecznych, utraty poczucia sensu i tożsamości. Ponieważ osoby wykluczone społecznie nie uczestniczą, bądź uczestniczą w sposób ograniczony w rynku pracy, edukacji czy opiece medycznej, ich

72

zabezpieczenie socjalne oraz zdrowotne często kształtuje się na niskim poziomie. Brak kontaktów z rodziną oraz brak wystarczających dochodów zdają się pogłębiać i tak już złą sytuację bytową osób bezdomnych. W badaniach prowadzonych wśród osób bezdomnych w ramach realizowanych diagnoz lokalnych - badaczy interesuje przede wszystkim somatyczne zdrowie obiektywne. Jak wskazują dane zawarte na poniższym wykresie, zdecydowana większość badanych osób zadeklarowała, że w ciągu ostatniego roku była u lekarza (88%), 38% respondentów przyznała, że była hospitalizowana. Ponad jedna trzecia osób bezdomnych wskazuje na bycie osobą przewlekle chorą (39,6%), a ponad połowa respondentów przyznaje się do posiadania formalnie orzeczonego stopnia o niepełnosprawności (najczęściej stopień umiarkowany oraz lekki) – 52%. Zły stan zdrowia osób bezdomnych uwidacznia się również w fakcie starania się o przyznanie formalnego orzeczenia o niepełnosprawności (18,2% osób bezdomnych) a 36% respondentów przyznaje, że ze względu na stan zdrowia ma trudności w wykonywaniu codziennych czynności takich jak higiena osobista czy ubieranie się.

73

g) Przyczyny bezdomności oraz wychodzenie z niej W dzisiejszym dyskursie badaczy i polityków społecznych

- w kontekście

wykluczenia społecznego - problem wychodzenia z bezdomności jest tematem atrakcyjnym poznawczo i społecznie, jednak ze swojej natury bardzo skomplikowanym. Złożoność kwestii ujawnia się już wtedy, gdy władze lokalne pytają o ilość osób bezdomnych, którym udało się w ciągu ostatniego roku wyjść z bezdomności. Jak łatwo się domyśleć, statystyki te nie napawają optymizmem, nie tylko dlatego, że obecnie w całej Polsce obserwuje się znikomy odsetek usamodzielnień, ale również dlatego, że rzetelnych statystyk dotyczących wychodzenia z bezdomności po prostu nie ma. Szczególne rozczarowanie w kwestii problematyki usamodzielnienia się osób bezdomnych można dostrzec analizując unijne programy reintegracyjne skierowane do osób zmarginalizowanych, które w konsekwencji prowadzą do usamodzielnienia się najwyżej kilku bądź kilkunastu osób. Dla wielu osób, organizacji oraz instytucji taki stan rzeczy jest doskonałym dowodem na to, iż obecnie funkcjonujący

system

pomocy

osobom

bezdomnym

(w

wymiarze

rządowym

i

pozarządowym) nie jest systemem skutecznym pod względem usamodzielniania się jego beneficjentów. Zgadzając się z tą opinią, stwierdzić należy, że pomoc osobom bezdomnym (przynajmniej do roku 2004 kiedy Polska pozbawiona była możliwości partycypacji w programach unijnych) ograniczała się w większości przypadków do literalnego wypełniania obowiązków nałożonych na gminę przez ustawę o pomocy społecznej.

Zastanawiając się nad rozwiązaniem problemu wychodzenia z bezdomności należy zwrócić uwagę na kilka zasadniczych kwestii. Po pierwsze: nie każda osoba bezdomna ma szansę na usamodzielnienie się. Przyczyn takiego stanu rzeczy jest kilka, począwszy od braku odpowiedniego wykształcenia i wieku do podjęcia pracy, braku samych nawyków pracy, choroby alkoholowej, poprzez problem niepełnosprawności oraz złego stanu zdrowia, skończywszy na zadłużeniach alimentacyjnych i zajęciach komorniczych. Po drugie: część osób bezdomnych, nawet jeśli ma szanse na usamodzielnienie się, nie podejmuje kroków w tym celu z powodu braku „długoterminowej opłacalności”. W tym aspekcie ujawnia się niewątpliwa wada systemu pomocy osobom bezdomnym, którą roboczo nazwać możemy uzależnieniem od uzyskiwanej pomocy. Po trzecie: w wielu przypadkach osoby bezdomne chcące wyjść z własnej bezdomności nie są na to wystarczająco przygotowane. Musimy pamiętać, że długotrwałe pozostawanie osobą bezdomną powoduje internalizację wartości i norm grupy, w której się przebywa. Kolejnym problemem w procesie usamodzielnienia się

74

jest fakt, iż wyjście z bezdomności w większości przypadków uzależnione jest od posiadania stałego źródła dochodów. Pomimo tego, że od ponad dwóch lat obserwujemy znaczną poprawę sytuacji na rynku pracy, okazuje się, że osoby bezdomne często nie chcą podejmować prac legalnych. Nawet jeśli osoba bezdomna podejmie stałą pracę, to bardzo często, z powodu uzależnienia alkoholowego oraz braku wykształconych nawyków pracy, nie jest w stanie jej utrzymać. Boleśnie o tym przekonały się partnerstwa realizujące różnego rodzaju programy aktywizujące, w trakcie których problem zrywania stosunku pracy między osobą bezdomną a pracodawcą nie należał do rzadkości.

Doświadczenia krajów europejskich posiadających narodowe strategie rozwiązywania problemu bezdomności wskazują, że bez kontekstu mieszkaniowego nie można sensownie rozprawiać o wyjściu z bezdomności. Analizując materiał badawczy i dostępne powszechnie dane, można wskazać na jeszcze jeden problem na drodze do usamodzielnienia osoby bezdomnej: wyjście z bezdomności uzależnione jest od zasobów mieszkaniowych gminy, na terenie której osoba bezdomna przebywa. Sytuacja mieszkaniowa w Polsce jest generalnie bardzo trudna. W kontekście interesującego problemu i przeprowadzonych badań należy niestety przyznać, że bardzo często dochodzi do sytuacji, w której osoba bezdomna, mająca wielkie szanse na wyjście z bezdomności, pozostaje osobą bezdomną tylko dlatego, że nie ma realnych możliwości znalezienia dla niej lokum, w którym mogłaby zamieszkać.

W trakcie realizacji badań prowadzonych wśród osób bezdomnych w Stargardzie Szczecińskim poproszono respondentów o wskazanie tych czynności, które były podejmowane w ciągu ostatnich 12 miesięcy, a które miały na celu usamodzielnienie mieszkaniowe. Rezultaty badań wskazują, że najczęstszym działaniem okazało się szukanie własnego miejsca zamieszkania (62%) oraz szukanie pracy (58%). Na trzecim miejscu pod względem częstotliwości podejmowanych działań uplasowało się działanie w postaci podjęcia leczenia (18%). 12% osób bezdomnych zadeklarowało przystąpienie do indywidualnego programu wychodzenia z bezdomności bądź wyrobiła sobie dokumenty (12%). Co dziesiąty respondent przyznał, że w procesie podejmowania działań w kierunku zmiany swojej sytuacji życiowej poprawił swoje relacje z rodziną (10%), podjęło edukację (10%) bądź terapię (10%).

Pozostaje odpowiedzieć na pytanie ile jednocześnie działań badane osoby podejmują w kierunku własnego usamodzielnienia się. Z przeprowadzonej analizy zliczania wystąpień okazuje się, że przeciętnie z poniżej podanych czynności respondenci wskazują na dwa działania zmierzające do wyjścia z bezdomności. 26,9% badanych osób wskazuje tylko na jedną czynność, 42% na dwie czynności, 18% na trzy czynności. Istnieje również grupa 8%

75

osób, która pytana o podejmowane kroki w kierunku usamodzielnienia się wskazywała na więcej niż 3 działania.

Tabela nr 5. Przedstawię Pani/i listę czynności, które czasem podejmują osoby bezdomne aby zmienić swoją sytuację życiową. Proszę wskazać, jakie czynności w ciągu ostatniego roku podejmował/a Pan/i, aby wyjść z bezdomności?

Szukałem/am miejsca do zamieszkania Szukałem/am pracy / korzystałem/am z doradztwa zawodowego Podjąłem/am leczenie Przystąpiłem/am do indywidualnego programu wychodzenia z bezdomności Wyrobiłem/am dokumenty Poprawiłem/am kontakty z rodziną Podjąłem/am terapię Podjąłem/am edukację (szkoła, kursy, szkolenia) Zredukowałem/am zadłużenie Nic nie robiłem/am OGÓŁEM

N

% 31 29 9 6

62,0 58,0 18,0 12,0

6 5 5 5 4 3 103

12,0 10,0 10,0 10,0 8,0 6,0 206,0

Na pytanie o to, co najbardziej pomogłoby osobom bezdomnym w wyjściu z bezdomności, badani udzielali odpowiedzi, że jest to przede wszystkim posiadanie własnego miejsca zamieszkania (82%) oraz posiadanie pracy bądź pomoc w jej znalezieniu (68%).

Nieco ponad jedna czwarta respondentów do wyjścia z bezdomności potrzebuje wsparcia finansowego (28%) bądź redukcji zadłużenia (24%). Zliczenie różnorodnych form pomocy ujawniło, że 28% badanej zbiorowości osób bezdomnych zamieszkujących teren Stargardu Szczecińskiego wskazuje tylko na jedną formę pomocy. Co trzecie osoba bezdomna w myśleniu o własnym usamodzielnieniu przyznaje, że przydatne byłyby co najmniej dwie formy pomocy wskazane w poniższej tabeli (30%). Istnieje również grupa tych osób bezdomnych, które przyznają, iż do wyjścia z bezdomności niezbędne byłyby trzy rodzaje pomocy (12%). Zaskakujący jest fakt, że jedna czwarta badanych respondentów przyznała, że do wyjścia z bezdomności pomocne byłyby więcej niż cztery formy wsparcia (26%).

Analizując wyniki średnie można powiedzieć, że badana grupa osób przeciętnie zaznaczała dwie formy niezbędnego wsparcia.

Tabela nr 6. Co według Pani/i najbardziej pomogłoby Pani/i w wyjściu z bezdomności?

Podsiadanie własnego miejsca zamieszkania Posiadanie pracy, pomoc w jej znalezieniu Wsparcie finansowe, zapomogi Redukcja zadłużenia Profesjonalna opieka lekarska, pomoc medyczna, leczenie i rehabilitacja, wsparcie terapeutyczne

N

%

33,1 27,4 11,3 9,7 7,3

82,0 68,0 28,0 24,0 18,0

76

Pomoc w wyrobieniu dokumentów (uzyskanie formalnego meldunku, wyrobienie dowodu osobistego, ubezpieczenia zdrowotnego) Poprawa kontaktów rodzinnych, Pomoc rodziny, wsparcie rodziny Nic mi nie pomoże w wyjściu z bezdomności, Pomoc rzeczowa (ubranie, odzież, nocleg, itp.)

OGÓŁEM

4,0

10,0

3,2 1,6 1,6 ,8 100,0

8,0 4,0 4,0 2,0 248,0

Każda analiza, a przede wszystkim analiza przyczyn wchodzenia w bezdomność wymaga od badacza szczególnej ostrożności, ponieważ badanie przyczyn bezdomności jest procesem niezwykle skomplikowanym. Kłopoty w dotarciu do głównej przyczyny bezdomności są związane przede wszystkim z faktem, iż sam problem bezdomności jest problemem niezwykle złożonym, nawet badacze często nie rozróżniają przyczyn od skutków zjawiska bezdomności. Specjaliści pracujący z osobami bezdomnymi wskazują, że wszelkiego rodzaju typologie, schematy, naukowe podejścia nie są w stanie ogarnąć swoim zakresem różnorodności motywów, powodów, dla których osoby tracą swoje miejsce zamieszkania. Najczęściej nie można mówić o jednej głównej przyczynie bezdomności, ale o współwystępowaniu wielu krytycznych zdarzeń w życiu człowieka, które w konsekwencji prowadzą do stanu wykluczenia. Badanie przyczyn bezdomności może być utrudnione również z powodu samych cech osobowościowych osoby bezdomnej i jej postrzegania własnych losów życiowych (z psychologicznego punktu widzenia dla osoby bezdomnej znacznie korzystniejsze jest postrzeganie przyczyn bezdomności jako zlokalizowanych poza nią samą). Dodatkową trudnością w badaniu interesującego nas problemu jest fakt, iż w świadomości samych osób wykluczonych postrzeganie przyczyn swojej niekorzystnej sytuacji życiowej ewoluuje wraz z upływem lat spędzonych w bezdomności. Pamiętając o wysokim poziomie subiektywności ocen interesującego nas problemu, dowiadujemy się, że uwarunkowania bezdomności mogą być zupełnie inaczej postrzegane we wstępnej fazie bezdomności i po upływie wielu lat w niej spędzonej. Należy także pamiętać, że osoby bezdomne bardzo często nie są w stanie wyczuć subtelnej różnicy między tym, co jest przyczyną bezdomności, a co jest jej skutkiem.

W badaniach osób bezdomnych w Stargardzie Szczecińskim prowadzonych w ramach realizowanych diagnoz lokalnych postanowiono zapytać osoby bezdomne o to, czy na rok przed okresem bezdomności zaszły określone wydarzenia, które mogły przyczynić się do utraty własnego miejsca zamieszkania. Jak się okazuje zebrane wyniki potwierdzają wcześniejsze rozważania dotyczące wystąpienia wielu przyczyn bezpośrednio wpływających na bezdomność. Jak się okazuje bezdomność badanych osób związana jest przede wszystkim

77

z rozpadem związku małżeńskiego (80%). Dla ponad połowy osób bezdomnych wydarzeniem poprzedzającym bezdomność były śmierć bliskiej osoby z rodziny (61,9%), utarta pracy i bezrobocie (56,3%) oraz konflikty domowe i stosowanie przemocy (54,5%). Niespełna połowa badanych osób (41,2%) wskazuje na występowanie uzależnienia od alkoholu oraz eksmisje, a co trzecia osoba biorąca udział w badaniu przyznaje, że rok przed okresem własnej bezdomności doszło do zadłużenia mieszkaniowego (35,3%). Przeprowadzona analiza statystyczna wykazała, że badane osoby przeciętnie wskazują na 1,6 wydarzenia krytyczne poprzedzające ich bezdomność: 52% osób bezdomnych wskazuje tylko na jedno wydarzenie, 32% na dwa wydarzenia a 14,0% respondentów na co najmniej trzy.

VIII. Wnioski i rekomendacje dla systemu wsparcia w Partnerstwie Lokalnym na podstawie analizy dokumentów a) zakres prewencji Analiza dokumentów pozwala stwierdzić, że w Stargardzie Szczecińskim funkcjonuje wiele rozwiązań w zakresie prewencji bezdomności. Analiza danych ilościowych jak i

78

dokumentacji sprawozdawczej wskazuje jednak, że działania te wymagają kontynuacji i stałego poszerzania grona odbiorców tych działań. W szczególności celowym wydaje się kontynuowanie i rozszerzania Programu Osłonowego i Oddłużeniowego, poszerzanie go o nowe formy wsparcia.

b) w zakresie pomocy sprofilowanej  Wprowadzenie indywidualnych programów wychodzenia z bezdomności. Na podstawie analizy dokumentów należy stwierdzić, że jedynym zorganizowanym narzędziem pracy z osobą bezdomną jest kontrakt socjalny. Forma ta wydaje się być niewystarczająca mając na uwadze specyfikę problemu. Realizacja wsparcia w tej formie mogła by tez stać się okazją do uspójnienia form wsparcia realizowanych przez poszczególne instytucje i stworzenia swoistego systemu wsparcia opartego o już istniejące jednostki.  Uzupełnienie Wprowadzenie

systemu metody

wsparcia pracy

o

mieszkania

indywidualnymi

chronione/

programami

wspomagane.

wychodzenia

z

bezdomności, które jednocześnie mają być kompleksowym wsparciem dla osoby bezdomnej wymaga na końcowym jego etapie umieszczenia takiej osoby w mieszkaniu wspomaganym. Konieczność taka widoczna jest zarówno na podstawie analizy już funkcjonującego systemu, jak również artykułowana jest wprost w dokumentach sprawozdawczych.  Zwiększenie udziału w pomocy osobom bezdomnym organizacji pozarządowych.

Analiza dokumentacji wskazuje, że niewielka liczba organizacji uczestniczy w procesie pomocy osobom bezdomnym. Celowym wydaje się włączanie w system pomocy przedstawicieli różnych środowisk na zasadzie partnerskiej współpracy.  Streetworking. Analiza dokumentów wskazuje, że ta forma pracy z osobami bezdomnymi w Stargardzie Szczecińskim nie funkcjonuje. Mając na uwadze doświadczenia innych miast o podobnej wielkości i skali problemu zarówno w Polsce jak i za granicą funkcjonowanie tej formy wsparcia jest niezbędnym do budowy kompleksowego systemu rozwiązywania problemów związanych ze zjawiskiem bezdomności.

79

c) rozwiązania systemowe

Regularne

diagnozowanie

problematyki

bezdomności.

Analiza

dostępnych

dokumentów wskazuje, że dotychczas nie przeprowadzono kompleksowej diagnozy problematyki bezdomności w Stargardzie Szczecińskim. Ostatnie działania w tym zakresie (Analiza SWOT kwestii ludzi bezdomnych) miały miejsce w roku 2006.

Budowa skutecznego systemu wsparcia osób bezdomnych wymaga posiadania wiedzy o zasięgu, skali, przyczynach, potencjalnych skutkach zjawiska. Diagnoza taka winna być aktualizowana co najmniej raz w roku (np. przy okazji działań sprawozdawczych).

Opracowanie odrębnego dokumentu strategicznego dla problematyki bezdomności.

W Stargardzie Szczecińskim funkcjonują dokumenty strategiczne i programowe poruszające kwestie bezdomności. Na podkreślenie zasługuje fakt, że znaczna część z nich jest na stosunkowo dużym poziomie szczegółowości i specjalizacji. Jednakże wielość tych dokumentów, różny czas ich powstania, różni autorzy może powodować (co ma miejsce) ich niespójność. Budowa kompleksowego systemu nakierowanego na kwestie bezdomności wymaga rzetelnego opracowania planu działania obejmującego zarówno

kwestie

prewencji

(tu

m.in.

programy

osłonowe),

interwencji

(funkcjonowanie placówek wsparcia), jak i integracji (tu m.in.: indywidualne programy wychodzenia z bezdomności). Całość takiego opracowania winna wynikać z wcześniej przeprowadzonej diagnozy.

Dobre programy profilaktyczne winny wspierać działania w istotny sposób ograniczające zjawisko bezdomności, stąd warto czerpać z doświadczeń także innych, europejskich

krajów

(np.

doświadczenia

niemieckie),

których

programy

zweryfikowane w praktyce, dowodzą korzyści natury finansowej dla gmin2.

na podstawie IDI z osobami kluczowymi a) zakres prewencji Z informacji zebranych od osób kluczowych w stargardzkim Partnerstwie Lokalnym wynika, że szczególnie rekomendować należy utrzymanie oraz rozwijanie programu osłonowego wdrożonego przez władze Miasta wraz MOPS skierowanego do osób, które ze 2

Prof. P. Sałustowicz w licznych swoich publikacjach wskazuje korzyści finansowe płynące z realizacji programów profilaktycznych dla gmin na przykładzie Niemiec.

80

względów ekonomicznych popadły w zadłużenie i nie są w stanie utrzymać zajmowanego lokalu. Program (o którym Partnerstwo informowało również w dokumentach aplikacyjnych) nie obejmuje osób z prawomocnymi wyrokami eksmisyjnymi z nadaną klauzulą wykonalności. W takich wypadkach oferowana pomoc nie ma już charakteru prewencyjnego gdyż osoby eksmitowane – stają się osobami bezdomnymi i należy zaoferować im inną formę wsparcia.

Ponieważ Miasto wydatkuje już w ramach programu duże środki finansowe na oddłużenie lokatorów zagrożonych eksmisją, wskazać należy konieczność intensyfikacji zabiegów związanych z przeciwdziałaniem wykluczeniu i marginalizacji społecznej tej grupy osób. Szczególną uwagę zwrócić należy na programy przeciwdziałania bezrobociu i związane z aktywizacją zawodową. Aktualnie uczestnicy wspomnianego Programu mogą korzystać m.in. z zatrudnienia wspomaganego. Intensyfikacja takich – już podejmowanych przez MOPS w Stargardzie Szczecińskim – działań, będzie generowała określone koszty, może jednak pozwolić na ograniczenie wydatków związanych z dofinansowaniem i oddłużaniem lokali.

W zakresie prewencji bezdomności – tej, wynikającej z braku środków finansowych i co za tym idzie eksmisji i utraty prawa do przebywania w lokalu – rekomendować więc należy podejmowanie działań mających na celu poprawę sytuacji finansowej osób zagrożonych eksmisją. Działania takie są bowiem zasadne ze względu na integrację społeczną osób zagrożonych bezdomnością, jak również ze względów czysto ekonomicznych.

W świetle przeanalizowanych wyników badań jakościowych rekomendować należy opracowanie i wprowadzenie programu wspierającego dla osób powyżej 50 roku życia. Jest to grupa szczególnie zagrożona bezdomnością, ze względu na duża potencjalną możliwość wystąpienia problemów z zatrudnieniem. Taki program osłonowo-aktywizacyjny powinien być realizowany we współpracy z Urzędem Pracy. b) zakres pomocy sprofilowanej  W

zakresie

pomocy

„indywidualnego

sprofilowanej

programu

rekomendować

wychodzenia

z

należy

bezdomności”

wprowadzenie jako

narzędzia

ułatwiającego skuteczną reintegrację społeczną osoby bezdomnej.  Istotnym elementem, który może przyczynić się do wzrostu długofalowej efektywności takich programów (jak również może odgrywać istotną rolę prewencyjną

w

odniesieniu

do

osób

zagrożonych

bezdomnością),

będzie

wprowadzenie adekwatnych do zapotrzebowania rynkowego kursów szkoleniowych

81

dla osób bezdomnych. Ich profil obejmować powinien głównie podstawowe kształcenie o charakterze zawodowym, co pozwoliłoby osobom bezdomnym powrócić na rynek pracy i uzyskiwać dochody niezbędne do samodzielnego funkcjonowania.  Rekomendować należy stworzenie oferty mieszkań treningowych, które zapewniłyby optymalne warunki dochodzenia do samodzielności, w tym finansowej osób wychodzących z bezdomności.  W oparciu o opinie badanych osób kluczowych stwierdzić należy, że wskazana jest poprawa systemu pomocy osobom bezdomnych i zagrożonym bezdomnością, które znajdują się w ciężkim stanie zdrowia. Zapewnienie możliwości dofinansowania na miejscu w schroniskach podstawowej opieki medycznej – choćby w formie konsultacji oraz profesjonalnej opieki i pielęgniarskiej – osobom po długotrwałych hospitalizacjach, osobom obłożnie chorym lub w terminalnym stadium choroby nowotworowej.  Wskazane jest również zapewnienie dostępu do łaźni i darmowych posiłków osobom bezdomnym, które jednocześnie nie chcą przebywać w schroniskach.  Rekomenduje się ponadto – w zakresie pomocy doraźnej – wprowadzenie przez MOPS (lub inne organizacje współpracujące) streetworkingu. Działania takie dadzą możliwość aktywnego poszukiwania osób, które same nie zgłaszają się po wsparcie instytucjonalne, a także objęcie pomocą interwencyjną osób bezdomnych, które z długofalowej pomocy instytucjonalnej nie chcą w danym momencie skorzystać.

Partnerstwo Lokalne informowało o takich planach również w dokumentach aplikacyjnych. c) rozwiązania systemowe  Konieczna jest poprawa komunikacji pomiędzy instytucjami działającymi na rzecz osób bezdomnych na terenie Partnerstwa Lokalnego.  Rekomendować należy powiązanie systemu aktywizacji społecznej i zawodowej realizowanej przez MOPS, KIS, CIS, Urząd Pracy z ofertą mieszkań wspieranych.  Wskazana byłaby – w miarę możliwości finansowych i lokalowych miasta – liberalizacja procedur dotyczących przyznawania prawa do lokali komunalnych osobom bezdomnym. Oczywiście dotychczasowe stosowanie preferencji w stosunku do bezdomnych rodzin z dziećmi jest zrozumiałe.

82

 Z analizy zebranego materiału wynika, że przydatne, a nawet konieczne jest stworzenie systemu monitorowania migracji osób bezdomnych, a także ich dalszych losów po wyjściu z bezdomności – co dałoby wiedzę na temat efektywności systemu pomocy i dało możliwość interweniowania w sytuacji, gdyby osoby te ponownie były zagrożone utratą miejsca zamieszkania.  Konieczne jest również opracowanie sposobu pomocy osobom bezdomnych, które nawet w sytuacji posiadania własnych środków finansowych, nie są zdolne do samodzielnej egzystencji – ze względu na ciężką chorobę somatyczną, kalectwo, zaburzenia psychiczne itp. na podstawie wywiadów kwestionariuszowych z osobami bezdomnymi

 Dalsza potrzeba stosowania wielowymiarowych form pomocy. Badania prowadzone w Stargardzie Szczecińskim pokazują, że osoby bezdomne chętnie korzystają z wielu (instytucjonalnych i pozainstytucjonalnych) źródeł wsparcia. Praca z osobami bezdomnymi, zarówno w wymiarze społecznym jak i zawodowym, powinna prowadzić do rozwoju osoby bezdomnej i do pełnego włączenia ją w nurt życia społecznego. Stąd też nieodzowne jest stosowanie szerokiego wachlarza działań pomocowych, dostosowanych do bardzo zróżnicowanych potrzeb osób bezdomnych a także wprowadzenie do obecnego katalogu stosowanych w kraju form pomocy osobom bezdomnym rozwiązań nowatorskich. Warto podkreślić, że stosowanie wielu form wsparcia osób bezdomnych zdaje się wszechstronnie oddziaływać na osobę korzystającą z pomocy. Praca z osobą bezdomną powinna być procesem i jako proces powinna być dostosowana do potrzeb danej osoby. Koncentrować się on powinien na pokonaniu tych barier, które z różnych przyczyn (np. duże zadłużenia, niestabilna sytuacja zdrowotna, wypierany problem alkoholowy, brak kwalifikacji zawodowych) uniemożliwiają danej osobie odzyskanie i utrzymanie pełnego, społecznego uczestnictwa.  Potrzeba indywidualnego doboru form pomocy kierowanej do osób bezdomnych, poparta kompleksową diagnozą. Działania podjęte w pracy z osobami bezdomnymi, ich dobór - nie powinien wynikać z homogenizacji usług, ale powinien być ściśle związany z głębszą diagnozą stanu, w jakim się znajduje nie tyle cała grupa doświadczająca bezdomności, co każda poszczególna osoba bezdomna. Zawsze taki

83

dobór winien być poprzedzony dokonaniem diagnozy potrzeb, barier i potencjału każdej poszczególnej osoby bezdomnej. Zarówno w diagnozie, jak i w planowaniu adekwatnych dla osoby form pomocy, bardzo istotne jest wychodzenie poza patrzenie na sytuację osoby bezdomnej tylko w kategoriach „tu i teraz”. Skierowana do każdej indywidualnej osoby bezdomnej pomoc powinna więc zakładać z jednej strony wyeliminowanie jej barier indywidualnych (np. wpływanie na wzrost samooceny, podwyższenie kwalifikacji, polepszenie kondycji fizycznej, redukcję zadłużeń, wzrost identyfikacji społecznej, walkę z uzależnieniami), ale także spojrzenie na ofertę reintegracyjną przez pryzmat barier systemowych i założenie w niej takich rozwiązania, których nie oferuje państwo, bądź, które jako deficytowe, przeznaczone są jedynie dla wąskiej grupy odbiorców (np. uwzględnienie oferty szkoleniowej, posiadanie zaplecza mieszkaniowego, dysponowanie odpowiednio wykwalifikowaną kadrą, pozyskiwanie przyjaznych pracodawców, zabezpieczenie środków na działania integracyjno-społeczne, prowadzenie interdyscyplinarnej współpracy ze specjalistami – także w obszarze medycznym).  Doprowadzenie do wzrostu aktywności zawodowej osób bezdomnych. Osoby bezdomne bardzo często pozostają w swojej bezdomności długo, dlatego istnieje pilna potrzeba przygotowania osoby bezdomnej do podjęcia stałej, legalnej pracy zarobkowej. W tym celu należy poddawać osoby bezdomne szkoleniom nastawionym przede wszystkim na wzbudzenie nawyku pracy, umiejętności racjonalnego planowania swoich wydatków, umiejętności planowania czasu wolnego. Po drugie, należy baczną uwagę zwrócić należy na aktywizację zawodową młodych osób bezdomnych. Z przeprowadzonych badań wynika, że część osób, które nie przekroczyła 30 roku życia w ogóle nie podejmuje pracy zarobkowej. Stąd istnieje pilna potrzeba wyszukania takich osób i włączenia ich w różnego rodzaju programy nakierowane na reintegrację zawodową i społeczną. Jest to o tyle istotne, że osoby młode najkrócej przebywają w bezdomności i jako takie wydają się posiadać największe szanse na wyjście z niej. Aktywizacja zawodowa młodych osób dotyczy przede wszystkim kobiet, które posiadają dzieci. W tym zakresie należałoby w sposób odpowiedni stworzyć samotnej bezdomnej matce odpowiednie warunki do podjęcia pracy poprzez indywidualne wsparcie (na przykład w postaci asystenta), połączone z opłaceniem dziecku pobyt w żłobku, czy w przedszkolu. Stworzenie takich warunków umożliwi bezdomnej matce podjęcie pracy zarobkowej, uzyskanie wsparcia przy

84

rozwiązywaniu bieżących problemów, wynikających z łączenia roli matki i pracownika, a dziecko będzie część swojego codziennego czasu spędzać wśród swoich rówieśników – poza sferą bezdomności i zasięgiem instytucji dla osób bezdomnych.

Takie

postępowanie,

powinno

być

zapisane

w

indywidualnym

kontrakcie

wychodzenia z bezdomności.

Wyniki badań w Stargardzie Szczecińskim pokazują, że głównym problemem w kwestii zatrudnienia nie wydaje się być brak ofert pracy, lecz pogarszające się zdrowie osób bezdomnych. Zła kondycja zdrowotna, częste orzeczenia o niepełnosprawności, chorowanie w sposób przewlekły powodują, że mimo wykazywanych chęci, osoby bezdomne są nazbyt często niezdolne do podjęcia pracy w sposób trwały. Rezultaty badań ujawniają, że istnieje grupa osób, która pomimo swojej niepełnosprawności (zazwyczaj w stopniu lekkim) podejmuje jednak czynności zarobkowe. Uwzględniając fakt, że coraz częściej niepełnosprawność osoby nie jest czynnikiem hamującym zatrudnienie osoby (w wielu przypadkach jest wręcz na odwrót), należy osobom bezdomnym umożliwić kontakt z tymi pracodawcami, którzy wyrażają chęć zatrudnienia niepełnosprawnej osoby bezdomnej. Temu celowi służyć winno nie tylko dokonanie rzetelnej diagnozy w zakresie zlokalizowania takich osób, ale również podjęcie szerokich i międzysektorowych rozmów z przyszłymi potencjalnymi pracodawcami osób bezdomnych. Podobnie, jak w obszarze zdrowia, również w przypadku problemu aktywności zawodowej osób bezdomnych, pomysłem godnym uwagi jest dokonanie specjalizacji placówek, w których przebywają osoby bezdomne. Gdyby na terenie Stargardu Szczecińskiego zostało wydzielone miejsce, w którym mogłyby przebywać osoby pragnące podjąć pracę, z jednej strony ułatwiłoby ich szkolenie, z drugiej zaś osoby takie zostałyby fizycznie oddzielone od tych osób bezdomnych, które chęci do zmiany swojej dotychczasowej sytuacji życiowej nie przejawiają.  Poprawa sytuacji zdrowotnej osób bezdomnych, również poprawa kondycji zdrowia psychicznego. Postulowane przez osoby bezdomne zacieśnienie współpracy między placówkami medycznymi a systemem pomocy osobom bezdomnym - zdecydowanie pozytywnie wpłynęłoby na poprawę ich kondycji zdrowotnej. Pozwoliłoby to na zdobycie podstawowej wiedzy zarówno z zakresu bezdomności, jak i możliwości leczenia osób bezdomnych. Rekomendacją dla pracy z osobami bezdomnymi jest wzbudzenie wśród osób bezdomnych potrzeby dbania o własne zdrowie poprzez

85

uświadomienie negatywnych skutków antyzdrowotnych zachowań. W tym zakresie należy w sposób ciągły docierać do osób bezdomnych z informacją, jakimi prostymi metodami można dbać o własne zdrowie. Ważnym postulatem wydaje się także zwiększenie

aktywizacji

niepełnosprawności

w

osób stopniu

bezdomnych, lekkim.

Osoby

posiadających posiadające

orzeczenie lekki

o

stopień

niepełnosprawności są bardzo często gotowe do podjęcia aktywności zarobkowej. W tym aspekcie rekomendacja dotyczy tzw. „przyjaznych pracodawców”, którzy mogliby zatrudniać w swoich miejscach pracy niepełnosprawne osoby bezdomne.

System pomocy osobom bezdomnym winien być tak skonstruowany, by umożliwiał każdej osobie bezdomnej przebywającej w placówce dla osób bezdomnych posiadanie nie tylko ubezpieczenia zdrowotnego, ale również dokonanej w sposób rzetelny diagnozy własnego stanu zdrowia. Z badań realizowanych wśród osób bezdomnych w Stargardzie Szczecińskim wynika, że do częstych sytuacji należą te, w których do schroniska przyjmowana jest bezdomna osoba chorująca w sposób przewlekły, która powinna codziennie brać odpowiednie leki, zaś wiedza o tym, posiadana przez pracownika socjalnego jest praktycznie niewystarczająca. W wielu przypadkach nieposiadanie odpowiedniej dokumentacji medycznej (np. ostatni wypis ze szpitala) stanowi realne zagrożenie dla zdrowia i życia osoby bezdomnej. Równie ważne wydaje się stworzenie takiego systemu obiegu dokumentów, który dawałby możliwość stałego monitorowania kondycji zdrowotnej osób bezdomnych nawet wówczas, kiedy osoba wykluczona zmienia swoje miejsce zamieszkania lub pobytu.

Myśląc o poprawie sytuacji zdrowotnej osób bezdomnych, należy również skupić swoją uwagę na zwiększaniu wiedzy osób bezdomnych w zakresie instytucjonalnych możliwości o dostępnej opiece medycznej.

Coraz częściej osoba bezdomna to osoba niepełnosprawna, samotna, nieposiadająca bliskich a nawet żadnych relacji z rodziną pochodzenia, borykająca się z problemem uzależnienia od środków psychoaktywnych. Uzyskane dane statystyczne ujawniają, że kondycja psychiczna osób bezdomnych kształtuje się na niebezpiecznie niskim poziomie. Ponieważ wpływa ona na wiele sfer życia osoby bezdomnej (zadowolenie z własnego stanu zdrowia, podejmowane próby wyjścia z bezdomności, aktywizacja zawodowa i społeczna) należy większą uwagę zwrócić na niesienie pomocy stricte psychologicznej oraz psychiatrycznej, bez względu na to, w jakim miejscu osoby te przebywają. Tak więc adekwatnym do potrzeb osób bezdomnych

86

przedsięwzięciem wydaje się wprowadzenie odpowiednich zajęć prowadzonych przez terapeutów zajęciowych, w celu aktywizacji zawodowej i społecznej osób bezdomnych oraz prowadzenie terapii indywidualnych i grupowych w zakresie pokonywania syndromów uzależnienia od środków psychoaktywnych, w tym głównie choroby alkoholowej.

IX. ANEKS 1 a) lista analizowanych dokumentów w analizie desk research

Dokumenty o charakterze strategicznym i programowym:  Strategia Rozwoju Społeczno – Gospodarczego dla Miasta Stargard Szczeciński do roku 2020  Strategia

Rozwiązywania

Problemów

Społecznych

Miasta

Stargardu

Szczecińskiego na lata 2006 – 2013  Cele Strategiczne Stargardu Szczecińskiego  Cele Partnerstwa Stargardzkiego  Program i Zasady Udzielania Pomocy Osobom Zagrożonym Eksmisją  Program „Potrzebny Dom” - Program Pomocy Mieszkaniowej  Zasady Wynajmowania Lokali Wchodzących w Skład Mieszkaniowego Zasobu Gminy – Miasta Stargardu Szczecińskiego oraz Udzielania Pomocy w Zaspokajaniu Potrzeb Mieszkaniowych Członków Stargardzkiej Wspólnoty Samorządowej.

Dokumenty o charakterze organizacyjnym:  Statut Miasta Stargard Szczeciński  Regulamin Organizacyjny Urzędu Miejskiego w Stargardzie Szczecińskim,  Statut Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Stargardzie Szczecińskim,  Regulamin Organizacyjny Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Stargardzie Szczecińskim, Dokumenty o charakterze sprawozdawczym:  Sprawozdanie MPiPS 03  Sprawozdanie z Działalności

Miejskiego Ośrodka Pomocy

Stargardzie Szczecińskim w 2010 Roku

Społecznej w

87

 Informacja z Wdrażania Strategii Rozwiązywania Problemów Społecznych Miasta Stargardu Szczecińskiego na lata 2006 – 2013 w 2010 Roku  Informacja Policji o Stanie Porządku i Bezpieczeństwa Publicznego na Terenie Powiatu Stargardzkiego za 2010 Rok  Sprawozdanie z Działalności Straży Miejskiej za rok 2010  Informacja o Udziale Miasta w Realizacji Programu Potrzebny Dom  Informacja o Zasobach Mieszkaniowych Miasta na 31.12.2010  Informacja z Realizacji Programu i Zasad Udzielania Pomocy Osobom Zagrożonym Eksmisją w 2010 roku Inne dokumenty:  Oferta Partnerstwa Lokalnego

do Wykonania Pilotażowego Wdrażania

Standardów Usług w Zakresie Bezdomności I Przetestowania Modelu Gminnego Standardu Wychodzenia z Bezdomności w Ramach Projektu Tworzenie I Rozwijanie Standardów Usług Pomocy I Integracji Społecznej Zadanie 4 (Etap I)  Sprawozdanie z wykonania Budżetu miasta Stargardu Szczecińskiego na 2010  Beneficjenci Pomocy Społecznej i Świadczeń Rodzinnych w 2010 roku (GUS, Kraków 2011) b) dyspozycje do indywidualnych wywiadów pogłębionych Temat ogólny

Zagadnienia szczegółowe 1.

Jakie znaczenie (jaką rangę) ma bezdomność wśród problemów społecznych gminy – zdaniem respondenta?

2.

Ocena skali zjawiska bezdomności w gminie zdaniem respondenta (także u ujęciu dynamicznym); należy dopytać się o źródła informacji (badania, statystyki, itp.).

3.

Najważniejsze potrzeby bezdomnych w gminie.

4.

Czy/jak w ciągu ostatnich lat zmienił się charakter bezdomności w gminie: przyczyny i charakterystyka

1. Bezdomność jako (lokalny) problem społeczny

Przykładowe pytania szczegółowe 1. Jakie są najważniejsze problemy społeczne miasta/gminy? ■ Wymienił(a) Pan(i) następujące problemy społeczne gminy… Czy mó(o)gł(a)by Pan(i) uszeregować je od najważniejszego do najmniej ważnego? [Poprosić o uzasadnienie]. ■ [Jeśli wśród problemów nie ma bezdomności – poprosić o wyjaśnienie dlaczego zabrakło jej na liście, następnie poprosić o porównanie znaczenia problemu bezdomności z problemami z listy].

2. Czy mó(o)gł(a)by Pan(i) coś powiedzieć na temat liczby bezdomnych na terenie miasta i gminy? Czy Pana(i) zdaniem w ciągu ostatnich kilku lat skala zjawiska bezdomności zmieniała się (jak?, dlaczego?), czy też utrzymywała się na względnie niezmienionym poziomie? Czy na terenie gminy były prowadzone jakieś badania/szacunki/statystyki dotyczące bezdomności (wykluczenia społecznego)?

3. Jakie są Pana(i) zdaniem obecnie najważniejsze potrzeby bezdomnych na terenie gminy?

4. Czy zauważył(a) Pan(i), żeby w ciągu ostatnich kilku lat na terenie miasta/gminy zmienił się charakter bezdomności, czy też pozostaje on względnie niezmienny (chodzi mi np. o wiek bezdomnych, przyczyny wchodzenia w bezdomność, itp.)? ■ [W przypadku

88

socjodemograficzna bezdomności, potrzeby?

5.

Stosunek społeczności lokalnej do bezdomności na podstawie doświadczeń respondenta: świadomość problemu i skali zjawiska, stosunek (nastawienie) do osób bezdomnych.

Temat ogólny

2. Działania podejmowane przez instytucję/organizację reprezentowaną przez respondenta

zmian: jakie?, jaki mają charakter?, jak je Pan(i) ocenia, czy się utrzymają (będą maleć/narastać)?, czy dotyczą np. wieku?, stanu zdrowia?, proporcji kobiet i mężczyzn? grup społecznych, których dotyczy ten problem, korzystania z instytucjonalnego wsparcia?, przyczyn bezdomności?].

5. Jak w Pana(i) ocenie społeczność miasta/gminy traktuje kwestię bezdomności? Czy bezdomność dostrzegana jest przez społeczność miasta/gminy jako widoczny problem społeczny, czy też nie? Jaki obraz osoby bezdomnej dominuje wśród mieszkańców gminy?

Czy na tę kwestię ma wpływ wielkości miejscowości, w której się mieszka?

Zagadnienia szczegółowe 1.

Zakres świadczonych usług, ocena adekwatności (realizacji istotnych potrzeb) i skuteczności oraz efektywności działań podejmowanych przez instytucję/organizację.

2.

Ocena potrzeby i możliwości wprowadzenia zmian w funkcjonowaniu instytucji/organizacji: zakres świadczonych usług, organizacja pracy, kompetencje kadry, kooperacja z innymi instytucjami/organizacjami, infrastruktura, finansowanie.

Przykładowe pytania szczegółowe 1. Prosił(a)bym, aby pokrótce opisał(a) Pan(i) działania podejmowane przez instytucję/organizację, którą Pan(i) reprezentuje (zakres usług). ■ Jakie są podstawowe cele tych działań (dopytać się o cele krotko- i długoterminowe)? ■ W jakim zakresie działania te zaspokajają potrzeby bezdomnych? ■ W jakim stopniu działania te są skuteczne? ■ [Jeśli nie jest to oczywiste, to dopytać się co to znaczy „skuteczne” w przypadku konkretnych działań, np. co uważa się za sukces w pracy z uczestnikami terapii?] ■ Czy w stosunku do ponoszonych nakładów (finansowych, poświęcanego czasu, itp.) są to działania efektywne? ■ [Jeśli nie to dlaczego?].

2. Czy uważa Pan(i), że warto byłoby dokonać jakichś zmian w działalności czy funkcjonowaniu instytucji, którą Pan(i) reprezentuje (dopytać się o zakres świadczonych usług, organizację pracy, kompetencje kadry, współpracę z innymi instytucjami/organizacjami, infrastrukturę, finansowanie instytucji/organizacji, ew. realizowanych przez nią projektów)? ■ [Jeśli tak to jakich?, jak zmieniłoby to funkcjonowanie instytucji/organizacji?, czy/jak zmieniłoby to sytuację beneficjentów?, na ile wprowadzenie tych zmian jest możliwe?, jak je wdrożyć?]

89

Temat ogólny

Zagadnienia szczegółowe 1.

2.

3. Współpraca międzyinstytucjonalna

Stosunek do bezdomności przedstawicieli instytucji zajmujących się rozwiązywaniem problemów społecznych i lokalnych elit: przypisywanie rangi problemowi, gotowość do angażowania się w projekty na rzecz bezdomnych (wykraczające poza statutowe działania instytucji/organizacji).

Współpraca pomiędzy instytucjami działającymi na rzecz osób bezdomnych (także spoza partnerstwa): a. formy i zakres kooperacji, b. ocena potrzeby i możliwości wprowadzenia zmian, najważniejsze wyzwania i trudności – jak je przezwyciężyć, c. instytucje które warto zaangażować – zainteresować problemem bezdomności, d. powiązania nieformalne – ocena na ile są funkcjonalne z perspektywy rozwiązywania problemów osób bezdomnych.

Przykładowe pytania szczegółowe 1. Jaki stosunek do problemu bezdomności reprezentują przedstawicie kluczowych instytucji z terenu miasta/gminy? Jaką rangę przypisują problemowi bezdomności?

Jak Pani(i) ocenia ich zaangażowanie w pomoc osobom bezdomnym (chodzi mi oczywiście o działania wykraczające poza te, które wynikają z realizacji przepisów)?

2. Jak na terenie miasta/gminy ocenia Pan(i) funkcjonowanie systemu pomocy oferowanej osobom bezdomnym? ■ Jak przebiega współpraca pomiędzy instytucjami ważnym z perspektywy pomocy osobom bezdomnym? ■ Czy jakieś projekty realizowane są wspólnie? ■ Czy warto byłoby wprowadzić jakieś zmiany we współpracy pomiędzy instytucjami i organizacjami, które Pan(i) wymienił(a)? ■ Czy są jakieś instytucje/organizacje, które warto byłoby zaangażować w rozwiązywanie problemów osób bezdomnych (dlaczego?), ewentualnie zwiększyć ich zaangażowanie? ■ [Jeśli tak to jakich?, jak zmieniłoby to funkcjonowanie instytucji/organizacji?, czy/jak zmieniłoby to sytuację beneficjentów?, na ile wprowadzenie tych zmian jest możliwe?, jak je wdrożyć?]. ■ Jak ocenia Pan(i) nieformalną stronę relacji pomiędzy przedstawicielami instytucji/organizacji, które Pan(i) wymienił(a)? Czy/w jaki sposób przekładają się one na rozwiązywanie problemów osób bezdomnych?

90

Temat ogólny

Zagadnienia szczegółowe 1.

Opis i ocena działań podejmowanych na terenie gminy, których celem jest pomoc doraźna; w tym kadra, infrastruktura, finansowanie.

Poprawa skuteczności działań z zakresu pomocy doraźnej: najważniejsze bariery, dobre praktyki, pomysły do ewentualnego wdrożenia w przyszłości.

2.

Poprawa skuteczności działań z zakresu pomocy doraźnej: najważniejsze bariery, dobre praktyki, pomysły do ewentualnego wdrożenia w przyszłości.

4.Pomoc doraźna

Przykładowe pytania szczegółowe 1. Chciał(a)bym poprosić Pana(ią) o opis działań podejmowanych na terenie miasta/gminy przez instytucje i organizacje, których celem jest tzw. pomoc doraźna (nocleg, wyżywienie, zabiegi medyczne, itp.). ■ Jak ocenia Pan(i) działania podejmowane przez te instytucje/organizacje? ■ W jakim zakresie działania tych instytucji zaspokajają potrzeby bezdomnych? ■ W jakim stopniu działania te są skuteczne? ■ [Jeśli nie jest to oczywiste, to dopytać się co to znaczy „skuteczne” w przypadku konkretnych działań], ■ Czy w stosunku do ponoszonych nakładów (finansowych, poświęcanego czasu, itp.) są to działania efektywne? ■ [Jeśli nie to dlaczego?].

Należy dopytać się o działalność następujących instytucji (o ile respondent ma jakąś wiedzę na temat ich funkcjonowania): 1. urząd miasta/gminy, 2. ośrodek pomocy społecznej, 3. powiatowe centrum pomocy rodzinie 4. przychodnia, 5. szpital, 6. ośrodek interwencji kryzysowej, 7. stacjonarny dom dla bezdomnych, 8. noclegownia, schronisko, ogrzewalnia, 9. dom pomocy społecznej, 10. zakład opiekuńczo-leczniczy, 11. zakład pielęgnacyjno-opiekuńczy, 12. hospicjum, 13. poradnia terapii uzależnień, 14. stacjonarny ośrodek terapii uzależnień, 15. ośrodek detoksykacyjny/izba wytrzeźwień, 16. organizacje pozarządowe zajmujące się pomocą doraźną, streetworkingiem.

2. Czy uważa Pan(i), że warto byłoby dokonać jakichś zmian w działalności czy funkcjonowaniu wymienionych przez Pana(ią) instytucji/organizacji, (dopytać się o zakres świadczonych usług, organizację pracy, kompetencje kadry, infrastrukturę, finansowanie instytucji/organizacji, ew. realizowanych przez nie projektów)? ■ [Jeśli tak to jakich?, jak zmieniłoby to funkcjonowanie tych instytucji/organizacji?, czy/jak zmieniłoby to sytuację beneficjentów?, na ile wprowadzenie tych zmian jest możliwe?, jak je wdrożyć?].

91

Temat ogólny

Zagadnienia szczegółowe 1.

Opis i ocena działań podejmowanych na terenie gminy, których celem jest wychodzenie z bezdomności (inaczej – reintegracja społeczna, resocjalizacja); w tym kadra, infrastruktura, finansowanie.

2.

Poprawa skuteczności działań integracyjnych: najważniejsze bariery, dobre praktyki, pomysły do ewentualnego wdrożenia w przyszłości.

5.Integracja społeczna

Przykładowe pytania szczegółowe 1. Czy na terenie miasta/gminy prowadzą działalność jakieś instytucje lub organizacje, których celem jest wyprowadzanie ludzi z bezdomność (reintegracja społeczna)? ■ [Jeśli nie to z czego to wynika?] ■ Czy mó(o)gł(a)by Pan(i) opisać tę działalność? ■ Jak ocenia Pan(i) działania podejmowane przez te instytucje/organizacje? ■ W jakim zakresie działania tych instytucji zaspokajają potrzeby bezdomnych? ■ W jakim stopniu działania te są skuteczne? ■ [Jeśli nie jest to oczywiste, to dopytać się co to znaczy „skuteczne” w przypadku konkretnych działań] ■ Czy w stosunku do ponoszonych nakładów (finansowych, poświęcanego czasu, itp.) są to działania efektywne? ■ [Jeśli nie to dlaczego?].

W sposób szczególny należy dopytać się o działalność następujących instytucji (o ile respondent ma jakąś wiedzę na temat ich funkcjonowania): 1. ośrodek interwencji kryzysowej, 2. stacjonarny dom dla bezdomnych, 3. schronisko, 4. dom pomocy społecznej, 5. klub integracji społecznej, 6. centrum integracji społecznej, 7. poradnia terapii uzależnień, 8. stacjonarny ośrodek terapii uzależnień, 9. mieszkania wspierane, hostele, 10. organizacje pozarządowe (fundacje, stowarzyszenia) zajmujące się reintegracją społeczną.

2. Czy uważa Pan(i), że warto byłoby dokonać jakichś zmian w działalności czy funkcjonowaniu wymienionych przez Pana(ią) instytucji/organizacji, (dopytać się o zakres świadczonych usług, organizację pracy, kompetencje kadry, infrastrukturę, finansowanie instytucji/organizacji, ew. realizowanych przez nie projektów)? ■ [Jeśli tak to jakich?, jak zmieniłoby to funkcjonowanie tych instytucji/organizacji?, czy/jak zmieniłoby to sytuację beneficjentów?, na ile wprowadzenie tych zmian jest możliwe?, jak je wdrożyć?].

92

Temat ogólny

Zagadnienia szczegółowe 1.

Co – zdaniem respondenta – oznacza „prewencja bezdomności”?

Skuteczność prewencji – od czego zależy?

2.

Opis i ocena działań podejmowanych na terenie gminy, których celem jest prewencja bezdomności; kadra, infrastruktura, finansowanie.

3.

Poprawa skuteczności działań prewencyjnych: najważniejsze bariery, dobre praktyki, pomysły do ewentualnego wdrożenia w przyszłości.

6.Prewencja

Przykładowe pytania szczegółowe 1. Czy – patrząc z lokalnej perspektywy – bezdomności można zapobiegać? ■ [Jeśli nie to dlaczego?] ■ Czy prewencja jest lub może być skuteczna? ■ Od czego to zależy? ■ Co należy robić, aby zapobiegać bezdomności?

2. Czy na terenie miasta/gminy prowadzą działalność jakieś instytucje lub organizacje, których celem jest prewencja bezdomności? ■ [Jeśli nie to z czego to wynika?] ■ Czy mó(o)gł(a)by Pan(i) opisać tę działalność? ■ Jak ocenia Pan(i) działania podejmowane przez te instytucje/organizacje? ■ W jakim zakresie działania tych instytucji zaspokajają potrzeby beneficjentów? ■ W jakim stopniu działania te są skuteczne? ■ [Jeśli nie jest to oczywiste, to dopytać się co to znaczy „skuteczne” w przypadku konkretnych działań], ■ Czy w stosunku do ponoszonych nakładów (finansowych, poświęcanego czasu, itp.) są to działania efektywne? ■ [Jeśli nie to dlaczego?].

W sposób szczególny należy dopytać się o działalność następujących instytucji (o ile respondent ma jakąś wiedzę na temat ich funkcjonowania): 1. szpital, 2. ośrodek interwencji kryzysowej, 3. stacjonarny dom dla bezdomnych, 4. dom pomocy społecznej, 5. klub integracji społecznej, 6. centrum integracji społecznej, 7. organizacje pozarządowe (fundacje, stowarzyszenia) zajmujące się prewencją bezdomności.

3. Czy uważa Pan(i), że warto byłoby dokonać jakichś zmian w działalności czy funkcjonowaniu wymienionych przez Pana(ią) instytucji/organizacji, (dopytać się o zakres świadczonych usług, organizację pracy, kompetencje kadry, infrastrukturę, finansowanie instytucji/organizacji, ew. realizowanych przez nie projektów)? ■ [Jeśli tak to jakich?, jak zmieniłoby to funkcjonowanie tych instytucji/organizacji?, jak zmieniłoby to sytuację beneficjentów?, na ile wprowadzenie tych zmian jest możliwe?, jak je wdrożyć?].

1. Zakończenie wywiadu (np. to już wszystkie pytania jakie chciałe(a)m Pan(i) zadać, jednak jest być może jakiś temat, którego nie poruszyłe(a)m, a uważa Pan(i), że warto coś o nim powiedzieć?)

2. Przekazanie podstawowych informacji o badaniu ankietowym; prośba o wypełnienie kwestionariusza.

3. Prośba o przekazanie (udostępnienie) materiałów na temat bezdomności w mieście/gminie, dotyczących pracy instytucji/organizacji reprezentowanej przez respondenta (a także innych dokumentów), z wyłączeniem materiałów gromadzonych w ramach analizy dokumentów. c) kwestionariusz wywiadu z osobą bezdomną Szanowny Panie / Szanowna Pani! rozmowa, którą zaraz z Panem/Panią przeprowadzę służy zebraniu bardzo ogólnych informacji o warunkach życia ludzi, którzy borykają się z problemem braku własnego dachu nad głową. W realizowanym badaniu chodzi o to, aby wiedza, jaką uzyskamy, była pomocna tym wszystkim, którzy odpowiadają za poprawę usług dla osób bezdomnych. chciał(a)bym zwrócid uwagę na jedną istotną rzecz: Pani/i odpowiedzi są całkowicie anonimowe a zebrane w trakcie realizacji wywiadów informacje posłużą jedynie do opracowania zbiorczych zestawieo statystycznych i jako takie pozostaną w pełni poufne. Nikt nie będzie zatem wiedział, jakich udzielił(a) Pan/i odpowiedzi. Warto również dodad, że nie ma odpowiedzi ani dobrych, ani złych a jedynie szczere i odnoszące się do Pani/i życia.

Czy w ciągu ostatniego roku, na terenie ...........korzystał/a Pan/i z którejkolwiek z wymienionych form pomocy udzielanych przez różne instytucje (pomoc społeczna, organizacja pozarządowa, stowarzyszenie, itd.)? Proszę wskazad wszystkie, z których pomocy Pan/i korzystał/a POKAŻ KARTĘ NR 1 1. Wsparcie finansowe w postaci zasiłku 2. Schronienie (noclegownia / schronisko) 3. Pomoc w nawiązaniu pozytywnych relacji z rodziną 4. Pomoc psychologiczna 5. Pomoc lekarska, szpitalna 6. Odzież 7. Wyżywienie 8. Indywidualny program wychodzenia z bezdomności 9. Łaźnia 10. Pomoc uzyskana bezpośrednio na ulicy (streetworking) 11. Korzystanie z poradni uzależnieo 12. Pomoc w spłacie zadłużenia (czynszowego, alimentacyjnego, innych) 13. Pomoc w znalezieniu mieszkania 14. Pomoc w znalezieniu pracy 15. Podjęcie nauki w celu zdobycia lepszego wykształcenia 16. Kursy zawodowe, staże, doradztwo zawodowe, pośrednictwo pracy 17. Nie korzystałem z żadnej 18. Inne, prosimy wpisad jakie……….............................

Korzystanie z pomocy Korzystał/a

93 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Nie korzystał/a

Która z form pomocy jest najbardziej Pani/i potrzebna?

2.

Czy w ciągu ostatniego roku, na terenie ........... spotkał(a) się Pan/i z odmową pomocy?

1. tak – przejdź do pytania nr 3 2. nie – przejdź do pytania nr 5

3.

Ile razy odmówiono Pani/i pomocy w ciągu ostatniego roku? POKAŻ KARTĘ NR 2 1.

1-2 razy 2.

3-5 razy 3. więcej niż 5 razy 4. trudno powiedzied – nie czytad tej odpowiedzi

4.

Proszę pomyśled sobie o ostatniej sytuacji, w której odmówiona została Panu/i pomoc. Proszę powiedzied, czym uzasadniano odmowę? Pytanie prekategoryzowane czyli takie, w którym zadajemy pytanie otwarte i czekamy na odpowiedź osoby bezdomnej. Uzyskaną odpowiedź zaznaczamy na widocznej poniżej kafeterii. W przypadku odpowiedzi, której nie ma w poniższej liście prosimy o wpisanie jej w kategorię inne odpowiedzi 1. nie uzasadniono w ogóle 2.

Brak zameldowania na terenie gminy (rejonizacja pomocy) 3. nietrzeźwością 4.

Brak niezbędnych dokumentów (dowód os.)

5. brakiem wystarczających środków na 7. nie wiem dlaczego odmówiono mi pomocy pomoc 8.

Inne, prosimy wpisad jakie…...........

6. niechęd i brak dobrej woli pracownika socjalnego

5.

Czy w ciągu ostatniego roku korzysta Pan/i z pomocy ośrodka pomocy społecznej działającego w Stargardzie?

1. tak – przejdź do pytania nr 6 2. nie – przejdź do pytania nr 7

6.

Jeśli tak, to jak Pan/i ocenia na skali ocen szkolnych (2 – niedostateczna, 3- dostateczna, 4 – dobra, 5 – bardzo dobra) działanie ośrodka pomocy społecznej w Stargardzie Szczecioskim ?

Proszę wpisad ocenę…………………. nie wiem, trudno powiedzied – nie czytad tej odpowiedzi

7.

Interesuje nas z pomocy jakich instytucji lub stowarzyszeo działających na terenie .............. korzystał/a Pan/i w ciągu ostatniego roku. W tabeli poniżej prosimy wymienid ich nazwy oraz ocenid oferowaną przez nie pomoc, posługując się szkolna skalą ocen (2 – niedostateczna, 3- dostateczna, 4 – dobra, 5 – bardzo dobra) Nazwa organizacji, proszę wpisad(np. Caritas) Ocena

A teraz zadam Pani/i kilka prostych pytao, na które proszę, aby udzielił Pan/i odpowiedzi „tak” lub „nie. Prosimy nie zadawad osobie bezdomnej odpowiedzi nie wiem i zaznaczad ją jedynie wówczas, kiedy osoba bezdomna ma wyraźną trudnośd w odpowiedzi na zadane pytanie.

8.1. Czy posiada Pan/i jakikolwiek zawód, fach?

8.2. Czy był(a)by Pan/i gotowy(a) do podjęcia pracy jutro bądź w najbliższych dniach?

8.3. Czy w ciągu ostatniego roku uczestniczył(a) Pan/i w jakiejkolwiek aktywności związanej z podnoszeniem swoich kwalifikacji zawodowych czy innych umiejętności?

94 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

TAK

NIE

NIE WIEM Nie czytad tej odp.

8.4. Czy w ciągu ostatniego miesiąca szukał(a) Pan/i pracy?

8.5. Czy aktualnie pracuje Pan/i zarobkowo?

9.

Proszę zaznaczyd z jakiego źródła / źródeł pochodzą Pan/i dochody w bieżącym roku? (Proszę zakreślid wszystkie źródła, z których czerpie Pan/i dochody). POKAŻ KARTĘ NR 3 1.

3.

5.

7.

9.

11.

Praca na podstawie umowy o pracę, zlecenie, dzieło Zasiłek stały / okresowy z pomocy społecznej Praca bez formalnej umowy („na czarno” Zasiłek celowy z pomocy społecznej Alimenty Wsparcie członków rodziny

2.

4.

6.

8.

10.

12.

Renta Zbieractwo Zasiłek dla bezrobotnych Emerytura Żebractwo Nie mam żadnych dochodów – przejdź do pytania nr 11

10. Jeśli ma Pan/i dochody? Proszę podad jaką kwotą, średnio, dysponuje Pan/i na miesiąc. POKAŻ KARTĘ NR 4 1.

Do 200 zł 2. od 1001 zł do 1200 zł 3. od 200 zł do 400 zł 4. od 1201 zł do 1500 zł 5. od 400 zł do 600 zł 6. od 1500 zł do 1800 zł 7. od 601 zł do 800 zł 8. powyżej 1800 zł 9. od 801 zł do 1000 zł 10. trudno powiedzied, nie wiem, nie liczyłem – nie czytad tej odpowiedzi 11. nie powiem – nie czytad tej odpowiedzi

A teraz zadam Pani/i kilka prostych pytao, na które proszę, aby udzielił Pan/i odpowiedzi „tak” lub „nie. Prosimy nie zadawad osobie bezdomnej odpowiedzi nie wiem i zaznaczad ją jedynie wówczas, kiedy osoba bezdomna ma wyraźną trudnośd w odpowiedzi na zadane pytanie.

11.1. Czy w ciągu ostatniego roku korzystał/a Pan/i z darmowych posiłków rozdawanych „na mieście”?

11.2. Czy w ciągu ostatniego roku zdarzały się w tym toku sytuacje, w których przebywał Pan/i nielegalnie w jakichś miejscach?

11.3. Czy w tym roku otrzymywał(a) Pan/i darmowe ubrania?

TAK

NIE

NIE WIEM Nie czytad tej odp.

TAK

NIE

NIE WIEM Nie czytad tej odp.

11.4. Czy w ciągu ostatniego roku korzystał/a Pan/i z przejazdów środkami komunikacji miejskiej „na gapę”?

11.5. Czy w ciągu ostatniego roku zdarzyła się Pani/i sytuacja proszenia ludzi o „datki” na ulicy?

SYTUACJA FINANSOWA 12.1. Czy aktualnie posiada Pan/i jakieś długi, pożyczki, zaległości finansowe, bądź inne bieżące zobowiązania finansowe, np. alimenty, kary sądowe, zajęcia komornicze?

12.2. Czy posiada Pan/i jakieś długi, pożyczki u swoich znajomych, przyjaciół bądź związane z zakupami „na zeszyt”?

12.3. Czy aktualnie posiada Pan/i jakieś pieniądze inne niż te pochodzące z pomocy społecznej?

12.4. Czy w ciągu ostatniego roku zdarzały się takie sytuacje, w których brakowało Pani/i pieniędzy na zakup rzeczy dla Pani/i ważnych takich jak jedzenie, leki, odzież, itp?

12.5. Czy w ciągu ostatniego roku zdarzały się Pani/i sytuacje, w których musiał(a) się

95 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Pan/i ukrywad przed osobami/instytucjami, którym jest Pan/i winien pieniądze?

SYTUACJA FORMALNA

TAK

NIE

NIE WIEM Nie czytad tej odp.

rPrzejdź do pyt.

13.6

Przejdź do pyt. 14.1

Przejdź do pyt. 14.1

13.1. Czy posiada Pan/i dowód osobisty?

13.2. Czy aktualnie posiada Pan/i ubezpieczenie zdrowotne?

13.3. Czy znajduje się Pan/i na aktualnej liście osób oczekujących na mieszkanie socjalne bądź komunalne?

13.4. Czy posiada Pan/i prawo własności do lokalu mieszkalnego?

13.5. Czy posiada Pan/i stały meldunek?

13.6. Czy posiada Pan/i stały meldunek znajduje się na terenie gminy, na terenie której Pan/i aktualnie przebywa?

1. tak 2. nie PATOLOGIE SPOŁECZNE

TTAK

NNIE

NIE WIEM Nie czytad tej odp.

TTAK

NNIE

NIE WIEM Nie czytad tej odp.

NNIE

NIE WIEM Nie czytad tej odp.

14.1. Czy przebywał(a) Pan/i kiedykolwiek w zakładzie karnym, areszcie śledczym, zakładzie poprawczym?

14.2. Czy w Pani/i najbliższym otoczeniu zdarzają się sytuacje stosowania przemocy?

14.3.

Czy w ciągu ostatniego roku miała/a lub aktualnie ma Pan/i konflikty ze służbami porządkowymi takimi jak policja, straż miejska, służba ochrona kolei, prywatne firmy ochroniarskie, itp.?

14.4. Czy w ciągu ostatniego roku zdarzyło się Pani/i upid się?

14.5. Czy ma Pan/i osobiste doświadczenia ze stosowaniem narkotyków?

KAPITAŁ SPOŁECZNY 15.1. Czy głosował(a) Pan/i w ostatnich wyborach do Sejmu i Senatu RP, które odbyły się 9 października 2011 roku?

15.2. Czy ogólnie ufa Pan/i innym ludziom?

15.3. Czy aktualnie ma Pan/i jakąkolwiek pasję, zainteresowania, które Pan/i realizuje?

15.4. Czy w ciągu ostatniego roku angażował(a) się Pan/i w działania na rzecz jakiejś społeczności (osiedla, miejscowości, ulicy, bloku, najbliższego sąsiedztwa itd.) lub jakiejś grupy osób?

15.5. Czy czuje się Pan/i pełnoprawnym obywatelem społeczeostwa?

WSPARCIE

TAK

16.1. Czy może Pan/i aktualnie liczyd na jakiekolwiek wsparcie ze strony członka

96 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Pani/i najbliższej rodziny?

16.2. Czy ma Pan/i bliską osobę spoza najbliższej rodziny, na której wsparcie może Pan/i liczyd?

16.3. Czy może Pan/i liczyd na jakiekolwiek wsparcie kolegów, znajomych?

16.4. Czy w ciągu ostatniego roku korzystał/a Pan/i z pomocy/opieki społecznej?

16.5. Czy w ciągu ostatniego roku korzystał/a Pan/i z pomocy instytucji charytatywnych, kościelnych, itp.?

DOBROSTAN PSYCHICZNY

ATAK

NNIE

NIE WIEM Nie czytad tej odp.

17.1. Czy w miejscu, w którym aktualnie Pan/i przebywa czuje się Pan/i bezpiecznie?

17.2. Czy czuje się Pan/i osobą bezdomną?

17.3. Czy czuje się Pan/i osobą samotną?

17.4. Czy ma Pan/i wpływ na własne życie?

17.5. Czy widzi Pan/i szansę na poprawę swojej sytuacji życiowej w ciągu najbliższych 12 miesięcy?

ZDROWIE

TAK

NIE

przejdź do pytania nr 19, omio pytanie nr 20

przejdź do pytania nr 20

NIE WIEM Nie czytad tej odp.

18.1. Czy aktualnie czuje się Pan/i osobą zdrową?

18.2. Czy choruje Pan/i stale na jakąś chorobę?

18.3. Czy jest Pan/i pod kontrolą, czy leczy się Pan() u jakiegoś lekarza?

18.4. Czy ze względu na stan zdrowia ma Pan/i jakiekolwiek trudności z wykonywania codziennych czynności takich jak mycie się, ubieranie, poruszanie się, dbanie o własną higienę, przygotowanie posiłku?

18.5. Czy w ciągu ostatniego roku był(a) Pan/i w szpitalu?

18.6. Czy w ciągu ostatniego roku był(a) Pan/i u lekarza?

18.7. Czy jest Pan/i przewlekle chory?

18.8. Czy aktualnie ma Pan/i orzeczony stopieo o niepełnosprawności?

19. Jeśli tak, to jaki stopieo niepełnosprawności Pan/i posiada?

1. znaczny/ pierwsza grupa 2. umiarkowany/ druga grupa 3. lekki/ trzecia grupa 4.

Nie wiem

- przejdź do pytania nr 20

20. Czy stara się Pan/i o przyznanie grupy inwalidzkiej /stopnia niepełnosprawności?

1. tak 2. nie 3. nie wiem – nie czytad tej odpowiedzi

21. Przedstawię Pani/i listę czynności, które czasem podejmują osoby bezdomne aby zmienid swoją sytuację życiową. Proszę wskazad, jakie czynności w ciągu ostatniego roku podejmował(a) Pan/i, aby wyjśd z bezdomności? Można zaznaczyd więcej niż jedną odpowiedź – POKAŻ KARTĘ NR 5 1.

Szukałem/szukałam pracy / 2.

Przystąpiłem/przystąpiłam do indywidualnego

97 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

korzystałem/korzystałam z doradztwa zawodowego Wyrobiłem/wyrobiłam dokumenty Szukałem/szukałam miejsca do zamieszkania Podjąłem/podjęłam edukację (szkoła, kursy, szkolenia) 9.

Zredukowałem/zredukowałam zadłużenie 11.

Inne działania, jakie?...............................................

3.

5.

7.

4.

6.

8.

10.

programu wychodzenia z bezdomności Poprawiłem/poprawiłam kontakty z rodziną Podjąłem/podjęłam terapię Podjąłem/podjęłam leczenie Nic nie robiłem/robiłam

22. Co według Pani/i najbardziej pomogłoby Pani/i w wyjściu z bezdomności? Można zaznaczyd maksymalnie 5 odpowiedzi – POKAŻ KARTĘ NR 6 1.

Posiadanie pracy, pomoc w jej znalezieniu 2.

Wsparcie finansowe, zapomogi 3.

Podsiadanie własnego miejsca zamieszkania 4.

Profesjonalna opieka lekarska, pomoc medyczna, leczenie i rehabilitacja, wsparcie terapeutyczne 5.

Redukcja zadłużenia 6.

Pomoc w wyrobieniu dokumentów (uzyskanie formalnego meldunku, wyrobienie dowodu osobistego, ubezpieczenia zdrowotnego) 7.

Poprawa kontaktów rodzinnych, 8.

Pomoc rzeczowa (ubranie, odzież, nocleg, itp.)

9.

Pomoc rodziny, wsparcie rodziny 10.

Nic mi nie pomoże w wyjściu z bezdomności, 11.

Inne, prosimy wpisad jakie………….................................................................................................

23. Proszę cofnąd się w czasie i sięgnąd pamięcią do czasu JEDNEGO ROKU przed okresem Pani/i bezdomności.

Czy w tamtym czasie wystąpiło któreś z następujących wydarzeo? Jeśli tak, proszę powiedzied, czy zwracał się Pan/i o pomoc do jakiejś instytucji oraz czy była to instytucja działająca na obszarze gminy Stargard Szczecioski.

Jeśli dane wydarzenie nastąpiło przed okresem bezdomności (23A) to należy zadad pytanie 23V oraz 23C. Jeśli wydarzenie nie miało miejsca należy ominąd zadawanie pytani 23B i 23C i przejśd do czytania kolejnych wydarzeo 23A. Czy w okresie jednego roku przed bezdomnością wystąpiło, któreś z następujących wydarzeo?

Tak

Nie

23B. Czy zwracał(a) się Pan/i o pomoc do jakiejś instytucji?

Tak

Nie

23.1. Zadłużenie 23.2. Eksmisja 23.3. rozpad związku małżeoskiego (rozwód) bądź partnerskiego związku nieformalnego 23.4. Konflikty domowe, sytuacje przemocy 23.5. Śmierd najbliższego członka rodziny (rodziców, partnera, partnerki, męża, żony) 23.6. Utrata pracy, bezrobocie 23.7. Uzależnienie (alkohol, narkotyki) 23.8. Choroba psychiczna 23.9. Inne, prosimy wpisad jakie......................

98 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

23C. Czy instytucja ta działa na terenie Stargardu Szczecioskiego?

Tak

Nie

Na koniec prosimy o podanie jeszcze kilku informacji na Pana/i temat. Przypominamy, że wszystkie dane zebrane za pośrednictwem ankiet są anonimowe i posłużą wyłącznie do opracowania zbiorczych zestawieo statystycznych.

M1. Proszę podad swoją płed? Prosimy nie czytad tego pytania tylko bezpośrednio zaznaczyd właściwą odpowiedź 1. kobieta 2. mężczyzna M2. Proszę podad rok Pani/i urodzenia:

………………………..rok

M3. Czy jest Pan/i obywatelem Polski?

1. tak 2. nie M4. Jakie ma Pan/i wykształcenie? POKAŻ KARTĘ NR 7 1.

Niepełne podstawowe 2.

Zawodowe 3.

Podstawowe 4. Średnie 5.

Gimnazjalne 6.

Wyższe M5. Od ilu lat jest Pan/i osobę bezdomną? Proszę wpisad liczbę lat:

……………………….. lat

M6. Gdzie przebywał/a Pan/i najczęściej w ciągu ostatnich roku? Proszę wymienid wszystkie pasujące odpowiedzi – POKAŻ KARTĘ NR 8 1.

Schronisko, noclegownia, ogrzewalnia (placówki dla bezdomnych) 2.

Rury i węzły ciepłownicze, bunkry 3.

Stancje, pokoje wynajmowane 4.

Kątem u rodziny lub znajomych 5.

Altanki, baraki na działkach 6.

Mieszkania wspierane 7.

Pustostany, domy do rozbiórki 8.

Szpital 9.

Dworzec, wagony, bocznice kolejowe 10.

Zakład penitencjarny (więzienie) 11.

Klatki schodowe, strychy, piwnice 12.

Inne, prosimy wpisad jakie...............................................................................................…………

M7. Gdzie Pan/i mieszkała w okresie poprzedzającym zostanie bezdomnym? POKAŻ KARTĘ NR 9 1.

We własnym mieszkaniu 2.

W mieszkaniu wynajętym 3.

W więzieniu 4.

W mieszkaniu rodziców 5.

W domu dziecka 6.

W mieszkaniu konkubenta/tki 7.

W domu poprawczym 8.

W szpitalu 9.

W hotelu robotniczym / mieszkaniu zakładowym 10.

U kolegi/koleżanki 11.

U innego członka rodziny 12.

W innym miejscu, w jakim?......................................

99 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

M8. Od jakiego czasu (lat lub miesięcy) przebywa Pan/i na terenie gminy, na której aktualnie się znajdujemy?

Proszę wpisad liczbę lat. Jeśli respondent poda liczbę miesięcy proszę ją przeliczyd na liczbę lat ......... lat M9. Czy ma Pan/i dzieci?

1. tak, podaj liczbę………………….

2. nie, nie mam dzieci M10. Czy w ciągu ostatnich 3 lat wyjeżdżał/a Pan/i za granicę w celach zarobkowych?

1. tak, 2. nie

Aneks 2: spis tabel i wykresów Ad. IV. Szczegółowa analiza problemu bezdomności w kontekście materiałów zastanych (DR)

a) spis tabel Tabela Nr 1. Dane ilościowe dotyczące bezdomności z formularza MPiPS 03 z roku 2010…………………………………………………………………………………………..18 Tabela Nr 2. Dane ilościowe dotyczące bezdomności ze sprawozdania MOPS z roku 2010…………………………………………………………………………………………..18 Tabela Nr 3. Dane finansowe dotyczące środków finansowanych gminy na realizację zadań z zakresu pomocy społecznej pochodzące ze sprawozdania MOPS składanego Radzie……………………………………………………………….......................................26 Tabela Nr 4. Dane finansowe dotyczące środków finansowanych gminy na realizację zadań z zakresu pomocy społecznej.......................................................................................................28 Tabela Nr 5. Zestawienie informacji dotyczących problematyki bezdomności wynikających z dokumentacji KPP w Stargardzie Szczecińskim .....................................................................28 Tabela Nr 6. Zestawienie informacji dotyczących problematyki bezdomności wynikających z dokumentacji Straży Miejskiej w Stargardzie Szczecińskim ..................................................29

100 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Tabela Nr 7. Zestawienie informacji dotyczących problematyki bezdomności w Statucie Miasta Stargard Szczeciński ..................................................................................................29 Tabela Nr 8. Zestawienie informacji dotyczących problematyki bezdomności w Regulaminie Organizacyjnym Urzędu Miasta w Stargardzie Szczecińskim ............................................... 30 Tabela Nr 9. Zestawienie informacji dotyczących problematyki bezdomności w dokumentach organizacyjnych MOPS w Stargardzie Szczecińskim ............................................................ 30 Tabela Nr 10. Zestawienie informacji dotyczących form wsparcia dla osób bezdomnych w projekcie systemowym MOPS w Stargardzie Szczecińskim ...................................................31

Ad. VII. Ocena systemu wsparcia dokonana przez osoby bezdomne a) spis tabel: Tabela Nr 1. Najbardziej potrzebne formy pomocy w opinii osób bezdomnych…………... 57 Tabela nr 2. Jak Pan/i ocenia na skali ocen szkolnych (2 – niedostateczna, 3- dostateczna, 4 – dobra, 5 – bardzo dobra) działanie ośrodka pomocy społecznej na terenie…………….........59 Tabela nr 3. Jak ogólnie Pan/i ocenia na skali ocen szkolnych (2 – niedostateczna, 3dostateczna, 4 – dobra, 5 – bardzo dobra) pomoc, którą uzyskuje Pan/i w placówce, w której aktualnie się znajdujemy?.........................................................................................................60 Tabela nr 4. Źródła dochodów osób bezdomnych………..…………………….....................62 Tabela nr 5. Przedstawię Pani/i listę czynności, które czasem podejmują osoby bezdomne aby zmienić swoją sytuację życiową. Proszę wskazać, jakie czynności w ciągu ostatniego roku podejmował/a Pan/i, aby wyjść z bezdomności?..............................................................75 Tabela nr 6. Co według Pani/i najbardziej pomogłoby Pani/i w wyjściu z bezdomności?............................................................................................................................75 b) spis wykresów Wykres 1. Korzystanie z różnych form pomocy osobom bezdomnym – odpowiedź „tak”…………………………………………………………………..………………….…...56 Wykres nr 2. Radzenie sobie z bezdomnością – odpowiedź „tak”………………………….58 Wykres 3. Czy w ciągu ostatniego roku korzystał/a Pan/i z pomocy ośrodka pomocy społecznej?................................................................................................................................59

101 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego

Wykres 4. Ocena placówki pobytu dokonana przez osoby bezdomne………………….......61 Wykres 5. Jeśli ma Pan/i dochody? Proszę podać jaką kwotę średnio, dysponuje Pan/i na miesiąc......................................................................................................................................63 Wykres 6. Sytuacja finansowa osób bezdomnych – odpowiedzi TAK……………………...64 Wykres 7. Sytuacja zawodowa osób bezdomnych-odpowiedź TAK……………………….66 Wykres 8. Sytuacja prawna osób bezdomnych – odpowiedzi TAK……………………........67 Wykres 9. Uwikłanie osób bezdomnych w inne problemy społeczne – odpowiedzi TAK….68 Wykres 10. Poziom kapitału społecznego osób bezdomnych – odpowiedź TAK…………...69 Wykres 11. Wsparcie osób bezdomnych - odpowiedzi TAK………………………………...70 Wykres 12. Dobrostan psychiczny osób bezdomnych – odpowiedzi TAK………………….71 Wykres 13. Kondycja zdrowotna osób bezdomnych – odpowiedzi TAK……………………72 Wykres 14. Proszę cofnąć się w czasie i sięgnąć pamięcią do czasu jednego roku przed okresem bezdomności. Czy w tamtym czasie nastąpiło któreś z następujących wydarzeń? – odpowiedź TAK……………………………………………………………………………....77

Wykonawca: dr Barbara Goryńska-Bittner

przy współudziale zespołu badawczego w składzie: dr Radomir Miński dr Mikołaj Jacek Łuczak mgr Anna Kacprzyk

102 Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego