Ï ÃÉÁÍÍÇÓ ÓÊÏÐÅÔÅÁÓ åßíáé ëÝêôïñáò Óêçíïèåóßáò êáé Óåíáñéïãñáößáò óôï ÔìÞìá ÐïëéôéóìéêÞò Ôå÷íïëïãßáò êáé Åðéêïéíùíßáò ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ Áéãáßïõ. ÄéäÜóêåé Åéêïíïëçøßá, Óêçíïèåóßá, Óåíáñéïãñáößá, Øçöéáêü
ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΚΟΠΕΤΕΑΣ
Âßíôåï êáé ÐáñáãùãÞ ôáéíéþí ãéá Ìïõóåßá, Ïñãáíéóìïýò êáé Åðé÷åéñÞóåéò. Ôï ìåôáðôõ÷éáêü ôïõ óôï Goldsmiths University of London åß÷å áíôéêåßìåíï
ðáíåðéóôÞìéï ôïõ Westminster áöïñïýóå ôçí áéóèçôéêÞ ôçò êéíçìáôïãñáöéêÞò
åéêüíáò êáé ôçí ðïëéôéóôéêÞ âéïìç÷áíßá ôïõ óýã÷ñïíïõ åëëçíéêïý êéíçìáôïãñÜöïõ. ÐáñÜëëçëá ìå ôá ðáíåðéóôçìéáêÜ ôïõ êáèÞêïíôá, åñãÜæåôáé ùò óåíáñéïãñÜöïò-óêçíïèÝôçò óå ðïëéôéóôéêÜ íôïêéìáíôÝñ, ôçëåïðôéêÝò óåéñÝò íôïêéìáíôÝñ, åôáéñéêÜ âßíôåï êáé äéáöçìéóôéêÜ. ÄéåôÝëåóå ãéá ðïëëÜ ÷ñüíéá äéåõèõíôÞò óýíôáîçò ôïõ ðåñéïäéêïý Film & Video Business êáé áñèñïãñÜöïò óôï ðåñéïäéêü ÖùôïãñÜöïò.
Η βιντεοκάμερα & η οπτικoακουστική καταγραφή
ôç Öùôïãñáößá/Åéêüíá êáé Åðéêïéíùíßá, åíþ ç äéäáêôïñéêÞ ôïõ Ýñåõíá óôï
Η βιντεοκάμερα & η οπτικoακουστική καταγραφή ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ - ΤΕΧΝΗ - ΤΕΧΝΙΚΗ
Γ. Σκοπετέας •
Ìå äåäïìÝíï üôé ïé ðùëÞóåéò ôùí åñáóéôå÷íéêþí êáìåñþí óôçí ÅëëÜäá Ý÷ïõí îåðåñÜóåé ôá 100.000 êïììÜôéá ôï ÷ñüíï-ðÝñáí ôùí ðùëÞóåùí ôùí åêáôïììõñßùí êéíçôþí ôçëåöþíùí êáé öùôïãñáöéêþí ìç÷áíþí ìå äõíáôüôçôåò âéíôåïêÜìåñáòç âéíôåïóêüðçóç åßíáé ðëÝïí Ýíá ðïëéôéóìéêü öáéíüìåíï ðïõ åðçñåÜæåé, ðåñéóóüôåñï áðü ðïôÝ, ôç ìáæéêÞ êáé ôç äéáðñïóùðéêÞ åðéêïéíùíßá. Ç êáôáíüçóç, ÷ñÞóç êáé áîéïðïßçóç ôçò âéíôåïêÜìåñáò, êáèþò êáé ôçò ãëþóóáò ôçò êéíïýìåíçò åéêüíáò, êáèßóôáôáé ðéï áíáãêáßá áðï ðïôÝ, ôüóï óå åðáããåëìáôéêü üóï, êáé êõñßùò, óå åñáóéôå÷íéêü åðßðåäï. Ôo âéâëßï áõôü åßíáé ìéá ó÷ïëéáóìÝíç ðáñÜèåóç ôùí âáóéêþí èåùñçôéêþí êáé ðñáêôéêþí æçôçìÜôùí åéêïíïëçøßáò êáé óêçíïèåóßáò ðïõ ðñïêýðôïõí êáôÜ ôçí ïðôéêïáêïõóôéêÞ êáôáãñáöÞ ìå ÷ñÞóç âéíôåïêÜìåñáò êÜèå åßäïõò. ÆçôÞìáôá ðïõ áöïñïýí ôçí ôå÷íïëïãßá, ôçí ôå÷íéêÞ êáé, óôï âáèìü ðïõ åðéôñÝðåé ï ÷þñïò åíüò âéâëßïõ, ôçí ôÝ÷íç ôçò âéíôåïêÜìåñáò êáôÜ ôçí ðáñáãùãÞ ïðôéêïáêïõóôéêþí Ýñãùí. ÄéáöÝñåé áðü ôá åã÷åéñßäéá ìå ôéò ïäçãßåò ÷ñÞóçò ôïõ êÜèå “êïõìðéïý” ôçò êÜìåñáò, áëëÜ êáé áðü ôçí ðëçñïöüñçóç ðïõ ðñïóöÝñåôáé áðü ôá ðåñéïäéêÜ, êáèþò ðñïêñßíåé ìéá óõíïëéêÞ ðñïóÝããéóç ôùí æçôçìÜôùí ôçò âéíôåïóêüðçóçò, áíôß ãéá ëåðôïìÝñåéåò ðïõ áíáêõêëþíïõí ìéá åðéìåñéóìÝíç ãíþóç. ÅðéðëÝïí, äßíåé Ýìöáóç óôéò éäéáéôåñüôçôåò ôùí ìéêñþí “åñáóéôå÷íéêþí” êáìåñþí, áõôüíïìùí Þ åíóùìáôùìÝíùí óå êéíçôÜ êáé öùôïãñáöéêÝò ìç÷áíÝò, êáé óôïí ôñüðï áîéïðïßçóçò ôùí, óõíÞèùò, áõôüìáôùí ëåéôïõñãéþí ôïõò.
Θεωρητικά και πρακτικά ζητήματα εικονοληψίας και σκηνοθεσίας ISBN 978-960-7704-12-2
9 7 8 9 6 0 7 7 0 4 12 2
Cover9_11.indd 1
14/12/2010 5:15:44 μμ
44
ΚΑΘΕ ΓΝΗΣΙΟ ΑΝΤΙΤΥΠΟ ΦΕΡΕΙ ΤΗΝ ΥΠΟΓΡΑΦΗ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ
Copyright έκδοσης © 2010 Εκδόσεις περιοδικού ΦΩΤΟΓΡΑΦΟΣ Τρουπάκη 1 & Κουρτίδου • 104 45 Αθήνα Τηλ. 210 8541400 Fax. 210 8541485 www.photo.gr, e-mail: photomag@photo.gr
ISBN: 978-960-7704-12-2
Kefalaio A 22_12_2010.indd 4
24/12/2010 8:46:41 πμ
5 ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΚΟΠΕΤΕΑΣ
ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ
Η βιντεοκάμερα και η οπτικoακουστική καταγραφή ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ - ΤΕΧΝΗ - ΤΕΧΝΙΚΗ
Θεωρητικά και πρακτικά ζητήματα εικονοληψίας και σκηνοθεσίας
Kefalaio A 22_12_2010.indd 5
24/12/2010 9:20:52 πμ
66
ΑΠΟ ΤΟ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ
T
o âéâëßï áõôü áðïôåëåß ìéá êñéôéêÞ ðáñÜèåóç âáóéêþí èåùñçôéêþí êáé ðñáêôéêþí æçôçìÜôùí åéêïíïëçøßáò êáé óêçíïèåóßáò ðïõ ðñïêýðôïõí êáôÜ ôçí ïðôéêïáêïõóôéêÞ
êáôáãñáöÞ ìå ÷ñÞóç âéíôåïêÜìåñáò. Ôï âéâëßï åéóÜãåé êáé óôéò ôñåéò âáóéêÝò ðñïóåããßóåéò, ôá ôñßá “ô” (ôå÷íïëïãßá, ôå÷íéêÞ êáé ôÝ÷íç) ðïõ ó÷åôßæïíôáé ìå ôçí ÷ñÞóç ôçò âéíôåïêÜìåñáò éäéáßôåñá ôçò åñáóéôå÷íéêÞò. H ðñïóÝããéóç ãßíåôáé åî ïëïêëÞñïõ áðü ôçí ðëåõñÜ ôïõ ÷åéñéóôÞ ôçò âéíôåïêÜìåñáò, ôïõ åéêïíïëÞðôç/óêçíïèÝôç, ôïõ áíèñþðïõ ðïõ Ý÷åé ìéá âéíôåïêÜìåñá êáé äéåñùôÜôáé ãéá ôéò äõíáôüôçôÝò ôçò êáé ôïí ôñüðï áîéïðïßçóçò ôçò ôå÷íïëïãßáò ôçò, ðñïêåéìÝíïõ íá åêöñÜóåé óêÝøåéò êáé óõíáéóèÞìáôá. Ôï âéâëßï äéáöÝñåé áðü ôçí ðëçñïöüñçóç ðïõ ðñïóöÝñåôáé áðü ôá ðåñéïäéêÜ åéäéêïý ôýðïõ êáé ôï äéáäßêôõï (âáóéêÝò ðçãÝò ôùí åñáóéôå÷íþí), êáèþò åðéëÝãåé ìéá óõíïëéêÞ ðñïóÝããéóç ôçò äéáäéêáóßáò ôçò âéíôåïóêüðçóçò áíôß ãéá ëåðôïìÝñåéåò, óõìâïõëÝò êáé “êüëðá” ðïõ áíáêõêëþíïõí ìéá åðéìåñéóìÝíç ãíþóç. Ôï âéâëßï Ç âéíôåïêÜìåñá êáé ç ïðôéêïáêïõóôéêÞ êáôáãñáöÞ äåí åßíáé manual, åã÷åéñßäéï ìå ïäçãßåò ÷ñÞóçò ôçò êÜìåñáò. Ãéá ôÝôïéåò ðëçñïöïñßåò, åßíáé êáëýôåñï ôï ßäéï ôï åã÷åéñßäéï ôçò êÜìåñáò ðïõ åóùêëåßåôáé óôç óõóêåõáóßá Þ õðÜñ÷åé óôï äéáäßêôõï. Ôï ðáñüí âéâëßï óõìðëçñþíåé êáé åðåîçãåß áõôÜ ôá åã÷åéñßäéá. Äåí õðåéóÝñ÷åôáé óå åîåæçôçìÝíåò ôå÷íïëïãéêÝò ëåðôïìÝñåéåò ãéá ôï óÞìá âßíôåï, ðáñÜ ìüíï áí áöïñïýí åðßêáéñá æçôÞìáôá ôçò óçìåñéíÞò êáôÜóôáóçò ôçò ïðôéêïáêïõóôéêÞò ðáñáãùãÞò. Åðßóçò, áõôü ôï âéâëßï ðñïóðáèåß íá áðïöýãåé ôéò åýêïëåò êáé äÞèåí óßãïõñåò “êáëëéôå÷íéêÝò óõìâïõëÝò”. Ãéá ðáñÜäåéãìá, ç ðéï êëáóéêÞ áðü áõôÝò, ìéá óõìâïõëÞ ðïõ èá óõíáíôÞóåé êáíåßò óå üëá ôá Üñèñá óôá ðåñéïäéêÜ ôïõ åßäïõò, åßíáé “ìçí êÜíåôå êáôÜ÷ñçóç ôïõ æïõì, êáèþò êïõñÜæåôáé ï èåáôÞò”. Ôé ãßíåôáé üìùò óôçí ðåñßðôùóç üðïõ ï åéêïíïëÞðôçò èÝëåé íá áðïêáëýøåé óôáäéáêÜ Ýíá ÷þñï Þ íá ôïíßóåé êÜðïéï óçìåßï ôïõ êáèçëùìÝíïò áíáãêáóôéêÜ óôçí ßäéá èÝóç, üðùò óôéò êáëýøåéò ãåãïíüôùí; ôé ãßíåôáé óå äéÜöïñá åßäç ìïíïðëÜíùí, üðïõ ôï æïõì ìðïñåß íá ÷ñçóéìïðïéçèåß ìåôÜ Þ ìáæß ìå êéíÞóåéò ôçò ìç÷áíÞò; ôé ãßíåôáé åðßóçò üôáí ôï æïõì ðáßæåé Ýíá ñüëï óõìâïëéêü, õðïäåéêíýïíôáò, ãéá ðáñÜäåéãìá, ôçí ðáëéíäñüìçóç ôçò óêÝøçò ôïõ åéêïíéæüìåíïõ óôçí ïèüíç, ìå óõíå÷Þ æïõì éí-Üïõô; Óå üëåò áõôÝò ôéò ðåñéðôþóåéò, ç ÷ñÞóç ôïõ æïõì äéêáéïëïãåßôáé ðëÞñùò áðü ôï ðåñéå÷üìåíï êáé ôï êáäñÜñéóìá. Áõôü ðïõ óôçí ðñáãìáôéêüôçôá èá Ýðñåðå íá áíáöÝñåôáé óôç “óõìâïõëÞ” åßíáé üôé ç ÷ñÞóç
Kefalaio A 22_12_2010.indd 6
24/12/2010 8:46:42 πμ
7 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ôïõ æïõì ãßíåôáé ðåñéôôÞ êáé äõóÜñåóôç üôáí åßíáé êåíÞ ðåñéå÷ïìÝíïõ êáé áðëþò êáëýðôåé ôçí áìç÷áíßá ôïõ åéêïíïëÞðôç ìðñïóôÜ áðü ôï èÝìá ùò ôï ðëÝïí åýêïëï êáé ðñïóâÜóéìï “åöÝ”. Ôï âéâëßï ðñïôåßíåé ìéá åéóáãùãÞ ìå óõóôçìáôéêü ôñüðï óôç ÷ñÞóç ôçò âéíôåïêÜìåñáò ãéá ðáñáãùãÞ ïðôéêïáêïõóôéêþí Ýñãùí. Óå îå÷ùñéóôÝò åíüôçôåò, äéåñåõíþíôáé • üëá ôá âáóéêÜ ôå÷íïëïãéêÜ ÷áñáêôçñéóôéêÜ ôçò âéíôåïêÜìåñáò, åñáóéôå÷íéêÞò êáé åðáããåëìáôéêÞò (ìÝñïò Á) • ïé âáóéêÝò áñ÷Ýò ôçò ãëþóóóáò ôçò ïðôéêïáêïõóôéêÞò áöÞãçóçò êáé ôùí õðïëïßðùí ôå÷íéêþí åêôüò áðü ôçí åéêïíïëçøßá (ìÝñïò Â) • ïé åðéëïãÝò êáé ïé ôå÷íéêÝò ðïõ ìðïñåß íá åöáñìüóåé ï åéêïíïëÞðôçò, ï ÷åéñéóôÞò ôçò âéíôåïêÜìåñáò, ðñïêåéìÝíïõ íá êÜíåé ïðôéêïáêïõóôéêÞ êáôáãñáöÞ (ìÝñïò Ã). ¸íá ôåëåõôáßï æÞôçìá åßíáé ï ôñüðïò ãñáöÞò ôçò ïñïëïãßáò åíüò ôÝôïéïõ âéâëßïõ, êáèþò áõôÞ åßíáé êáôÜ âÜóç áããëéêÞ, êáé ó÷åäüí üëá ôá ÷áñáêôçñéóôéêÜ êáé ïé ëåéôïõñãßåò ôçò ôå÷íïëïãßáò ôçò âéíôåïêÜìåñáò êáé ôùí õðïëïãéóôþí åßíáé óôá áããëéêÜ. ¼ðùò Ý÷åé åðéêñáôÞóåé ôá ôåëåõôáßá ÷ñüíéá, êáôÜ ðñïôßìçóç ãßíåôáé ÷ñÞóç ôçò åëëçíéêÞò ìåôÜöñáóçò, áí åßíáé áñêåôÜ äéáäåäïìÝíç, áðïäåêôÞ êáé êáôáíïçôÞ, áëëéþò ç áããëéêÞ ëÝîç ãñÜöåôáé ìå åëëçíéêü áëöÜâçôï êáé Üêëéôá (ãéá ðáñÜäåéãìá, êÜìêïñíôåñ/camcorder), üðùò Üëëùóôå Ý÷åé ãßíåé êáé ìå ôçí ßäéá ôç ëÝîç âßíôåï, ç ïðïßá ìåñéêÜ ÷ñüíéá ðñéí ãñáöüôáí ìüíï ùò video. Ïé áããëéêïß üñïé ìÝíïõí áìåôÜöñáóôïé üôáí ÷ñçóéìïðïéïýíôáé Ýôóé óôçí ðñÜîç áðü ôïõò ¸ëëçíåò ôå÷íéêïýò åéêüíáò êáé Þ÷ïõ (ãéá ðáñÜäåéãìá, áíìðÜëáíóô/unbalanced óýíäåóç). ÊñáôÞèçêå ç ëáôéíéêÞ ãñáöÞ ìüíï óôéò ëÝîåéò ðïõ áðïôåëïýíôáé áðü áñ÷éêÜ áããëéêþí ëÝîåùí êáé óôéò åìðïñéêÝò åðùíõìßåò (ð÷ Sony, Canon, DV, VHS êëð). ÈåñìÝò åõ÷áñéóôßåò ãéá ôç âïÞèåéá ôïõò óôïõò Âáóßëç Ðïëßôç, ÊõñéÜêï ØùìáäÝëç, ÌÜíï ËéäÜêç. Ößëéððï Ëéâáíü, ÈáíÜóç Æáìðü, ×Üñç Ëïõêáôæßêï, Ìáñéëßíá ÊáøÜëç, ÄçìÞôñç ÂáñåëÜ, Ìáñßá ÌáñéíÜêç, Èåüäùñï ÂáâÝêç. Åõ÷áñéóôþ åðßóçò ãéá ôéò óõìâïõëÝò êáé ôéò óõæçôÞóåéò ôïõò åéêïíïëÞðôåò/äéåõèõíôÝò öùôïãñáößáò Êþóôá ÊïõôóéáìðáóÜêï, ÔÜêç ÐáðáíéêïëÜïõ êáé, ðñïðÜíôùí, ôï ×ñÞóôï Ìüíôå. ÃÉÁÍÍÇÓ ÓÊÏÐÅÔÅÁÓ
Kefalaio A 22_12_2010.indd 7
24/12/2010 8:46:42 πμ
88
ÐÅÑÉÅ×ÏÌÅÍÁ
ÌÅÑÏÓ Á ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ÅéóáãùãÞ - Ç êÜìåñá .........................................................................................12 Á1. Ìå äõï ëüãéá... ....................................................................................................14 Á2. Óôï åñãáóôÞñéï ....................................................................................................24 Á3. Ï öáêüò êáé ôá åßäç ôïõ ......................................................................................26 Á4. Ôï ïðôéêü óýóôçìá .............................................................................................32 Á5. Óêüðåõôñï ...........................................................................................................38 Á6. Ï áéóèçôÞñáò ......................................................................................................40 Á7. Ðßóù áðü ôïí áéóèçôÞñá .....................................................................................54 Á8. Η åããñáöÞ............................................................................................................64 Á9. Êáôçãïñßåò êáìåñþí / κάμκορντερ .....................................................................68 Á10. Η βιντεοκάμερα και ο ήχος ................................................................................88 Á11. Åðéêïéíùíßá και συνδέσεις .................................................................................94 Á12. Ìðáôáñßåò êáé áîåóïõÜñ .................................................................................102 Á13. Õðïóôçñéêôéêοί μηχανισμοί ..............................................................................106 Á14. Ößëôñá και φώτα .............................................................................................112
ÌÅÑÏÓ Â ΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ÏÐÔÉÊÏÁÊÏÕÓÔÉÊÇΣ ÊÁÔÁÃÑÁÖÇΣ ÅéóáãùãÞ - Ôï ïðôéêïáêïõóôéêü Ýñãï................................................................ 122 Â1. ÂáóéêÞ ïñïëïãßá ...................................................................................... 124 Â2. Ç áöÞãçóç ìéáò éóôïñßáò ............................................................................ 130 Â3. Ôï ìéæ-áí-óåí ............................................................................................ 134 Â4. Áðü ðëÜíï óå ðëÜíï ................................................................................. 142 Â5. O Þ÷ïò ..................................................................................................... 166
Kefalaio A 22_12_2010.indd 8
24/12/2010 8:46:42 πμ
9 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ
ÌÅÑÏÓ Ã. ΤΕΧΝΗ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΗ ÅéóáãùãÞ - Ïé 12+1 åðéëïãÝò ........................................................................... 170 Ã1. Ç åêöþôéóç .............................................................................................. 176 Ã2. Ç åêöþôéóç/ç áðüäïóç ôùí ÷ñùìÜôùí ....................................................... 192 Ã3. Ôï êáäñÜñéóìá/ç åðéëïãÞ öáêïý êáé ç ðñïïðôéêÞ ...................................... 196 Ã4. Ôï êáäñÜñéóìá/ç áíáëïãßá ôùí ðëåõñþí ....................................................... 200 Ã5. Ôï êáäñÜñéóìá/ôï ìÝãåèïò ôïõ ðëÜíïõ ....................................................... 204 Ã6. Ôï êáäñÜñéóìá/ç åóôßáóç êáé ôï âÜèïò ðåäßïõ............................................. 208 Ã7. Ôï êáäñÜñéóìá/ïé ãùíßåò ëÞøçò .................................................................. 212 Ã8. Ôï êáäñÜñéóìá/ôï ýøïò ôçò êÜìåñáò .......................................................... 214 Ã9. Ôï êáäñÜñéóìá/ç êßíçóç ôçò êÜìåñáò.......................................................... 216 Ã10. Ôï êáäñÜñéóìá/ïé õðüëïéðïé êáíüíåò ôçò óýíèåóçò ................................... 224 Ã11. Ôá åíóùìáôùìÝíá åöÝ ôçò êÜìåñáò ........................................................... 234 Ã12. Ç äéÜñêåéá ôçò ëÞøçò................................................................................ 238 Ã13. Ç ç÷ïëçøßá ìå êÜìåñá ............................................................................. 246 Ã14. Åí êáôáêëåßäé ........................................................................................... 248 ÂÉÂËÉÏÃÑÁÖÉÁ ..................................................................................................250
Kefalaio A 22_12_2010.indd 9
24/12/2010 8:46:42 πμ
10 10
Kefalaio A 22_12_2010.indd 10
24/12/2010 8:46:42 πμ
11 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ
ΜΕΡΟΣ Α τεχνολογία
Kefalaio A 22_12_2010.indd 11
24/12/2010 8:46:42 πμ
12 12
Ç ÊΑÌÅÑÁ
Η λέξη κάμερα/camera σημαίνει σήμερα μια συσκευή που αποτελείται τουλάχιστον από δύο μέρη: έναν φακό και μια επιφάνεια υποδοχής του φωτός. Με αυτή την έννοια, o όρος πρωτοσυναντάται ως κάμερα ομπσκούρα/ camera obscura (σκοτεινός θάλαμος) δηλαδή η καμάρα, το δωμάτιο, ο θάλαμος, και αργότερα, το φορητό εργαλείο που χρησιμοποιούσαν οι ζωγράφοι στην προσπάθειά τους να πετύχουν νατουραλιστικές αναπαραστάσεις.1 H βασική λειτουργία οποιασδήποτε κάμερας, όπως άλλωστε και του ανθρώπινου ματιού, είναι να συγκεντρώνει τις ανακλώμενες ακτίνες του φωτός από το χώρο που βρίσκεται μπροστά στο φακό και να τις διοχετεύει στην επιφάνεια υποδοχής. Εκεί το φως, είτε εγγράφεται άμεσα σε κάποιο φωτοευαίσθητο υλικό, είτε μετατρέπεται σε κάποιο είδος πληροφορίας ικανής να δημιουργήσει κατά την αναπαραγωγή της μια δισδιάστατη εικόνα που αναπαριστά τον καταγεγραμμένο τρισδιάστατο χώρο με “φωτογραφική” ακρίβεια (δηλαδή, με κατ’ αναλογία καταγραφή των δυο διαστάσεων της πραγματικότητας και με την ψευδαίσθηση της τρίτης διάστασης, του βάθους, είτε με τρισδιάστατες τεχνολογίες, είτε μέσα από τη μονοοπτική προοπτική του ενός φακού).2 Κάμερα ονομάζεται η συσκευή που χρησιμοποιείται τόσο στη διαδικασία επιτήρησης ενός χώρου, όσο και στην επικοινωνία στο διαδίκτυο ή σε τέχνες όπως η φωτογραφία, ο κινηματογράφος, η τηλεόραση και η βιντεοτέχνη.
Kefalaio A 22_12_2010.indd 12
24/12/2010 8:46:43 πμ
13 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ
Όταν η κάμερα χρησιμοποιείται για την παραγωγή πληροφορίας που εμπεριέχεται σε ένα σήμα ηλεκτρικού παλμού, δηλαδή ένα σήμα βίντεο, ονομάζεται βιντεοκάμερα. Τα δύο κύρια στοιχεία οποιασδήποτε σημερινής βιντεοκάμερας είναι ο φακός και ο αισθητήρας, ένα ηλεκτρονικό ολοκληρωμένο κύκλωμα (τσιπ/chip) που συλλαμβάνει τις ακτίνες του φωτός με τα ευαίσθητα εικονοστοιχεία του, τα λεγόμενα πίξελ/pixel και τις μετατρέπει σε ηλεκτρική τάση την οποία και διοχετεύει για περαιτέρω επεξεργασία και εγγραφή.3 Τρίτο, σχεδόν εξ ίσου βασικό, στοιχείο είναι το σκόπευτρο, το οποίο μπορεί να είναι μια ή περισσότερες μικρές οθόνες, έγχρωμες ή ασπρόμαυρες, συνδεδεμένες με εσωτερικό ή εξωτερικό καλώδιο. Επιπλέον αυτών, στις βιντεοκάμερες που είναι κάμκορντερ (camcorder, από τις λέξεις cam-era και re-corder), υπάρχει ενσωματωμένος στην ίδια συσκευή και ο μηχανισμός εγγραφής του σήματος βίντεο σε κασέτα, οπτικό δίσκο ή κάποιου είδους σκληρό δίσκο. Οι σύγχρονες ψηφιακές βιντεοκάμερες για το ευρύ κοινό, οι λεγόμενες και “ερασιτεχνικές” ή καταναλωτικές είναι όλες κάμκορντερ σε διάφορα συστήματα συμπίεσης / εγγραφής και αναλύσεις: DV, ΗDV, ΜPEG-2, ΜPEG-4, AVCHD, DVCPRO ΗD κλπ., σε Tυπική Ευκρίνεια (Standard Definition) ή Υψηλή Ευκρίνεια (High Definition).
Kefalaio A 22_12_2010.indd 13
24/12/2010 8:46:44 πμ
14 14
Α.1 ΜΕ ∆ΥO ΛOΓΙΑ… Οι ακτίνες του φωτός που ανακλώνται από ό, τι βρίσκεται μπροστά στη βιντεοκάμερα, συγκεντρώνονται από το φακό, και αφού ελέγχονται από το οπτικό σύστημα που καθορίζει μια σειρά από παραμέτρους (εστίασης, ίριδας κλπ), φτάνουν στον αισθητήρα (ή τους αισθητήρες). Ο αισθητήρας είναι το ηλεκτρονικό κύκλωμα που βρίσκεται ακριβώς πίσω από το φακό, αποτελούμενο από χιλιάδες (ή εκατομμύρια) φωτοδιόδους, τα λεγόμενα εικονοστοιχεία ή πίξελ / pixel (όρος προερχόμενος από το pic-ture el-ement) που συγκεντρώνουν και μετατρέπουν το φως σε ηλεκτρικό σήμα. Στη συνέχεια, το σήμα περνάει μέσα από μια σειρά κυκλωμάτων (τον Ψηφιακό Επεξεργαστή Σήματος - Digital Signal Processor/DSP) που ψηφιοποιούν και επεξεργάζονται το σήμα, ώστε να γίνει η καλύτερη δυνατή μετατροπή και αξιοποίηση του φωτός που έχει συλληφθεί. Παρόμοια διαδρομή, αλλά σε άλλα κυκλώματα, ακολουθεί και ο ήχος που εισάγεται στην κάμερα μέσα από ενσωματωμένα ή εξωτερικά μικρόφωνα ή γραμμές (lines). Στη συνέχεια το σήμα εικόνας και το σήμα ήχου στέλνεται στο σκόπευτρο, στα ακουστικά και σε ολοκληρωμένα κυκλώματα που το προσαρμόζουν στις προδιαγραφές του 1
Μια εικονογραφημένη περιγραφή για το σκοτεινό θάλαμο στα ελληνικά στο Cole Alison, ΠΡΟΟΠΤΙΚΗ
συστήματος εγγραφής της κάμερας, αν τυχόν υπάρχει. Αυτό το τελικό σήμα στέλνεται στο
(Αθήνα: Ερευνητές, 1993) σσ. 42-43. Για την εξέλιξη
μηχανισμό εγγραφής και αποθήκευσης (κασέτα, σκληρός δίσκος, κάρτα μνήμης ή ό,τι άλλο),
της camera obscura αναλυτικά βλ. Κατσάγγελος
ολοκληρώνοντας τη διαδικασία. Το σήμα μετά μπορεί να αναπαραχθεί μέσα από το σύστημα
Γιώργος ΑΠO THN CAMERA OBSCURA ΣΤΟ CCD (Θεσσαλονίκη: University Studio Press, 2009). Για
αναπαραγωγής της ίδιας της κάμερας και των συμβατών συσκευών.
την ιδεολογική πλευρά της camera obscura μεταξύ άλλων βλ. Comolli J-L., “Technique And Ideology: Camera, Perspective, Depth Of Field” στο Nichols
2
Bill, MOVIES AND METHODS I (University of
χώρες της Ευρώπης, το σήμα αυτό ανήκει στο σύστημα του σήματος PAL (για την ακρίβεια
California Press, 1976)
στο σύστημα PAL-B) ή και στο σύστημα Υψηλής Ευκρίνειας περιοχής 50. Oι κάμερες αυτές
Mια πλήρη επισκόπηση των διαφόρων θεωριών για την φωτογραφική και την κινούμενη εικόνα μπορεί να βρει κανείς στο βιβλίο του Aumont Jacques, THE IMAGE (London: BFI, 1997)
3
Για την ηλεκτρονική επεξεργασία και την παλαιότερη τεχνολογία, πριν από τα CCD, βλ. Weise Markus-
4
ΤΟ ΣΗΜΑ PAL. Σε όλες τις κάμερες που πωλούνται στην Ελλάδα και στις περισσότερες
δεν μπορούν να εγγράφουν, ούτε να αναπαράγουν σήμα βίντεο άλλων συστημάτων (εκτός εξαιρετικών, άκρως επαγγελματικών, περιπτώσεων). Το σύστημα PAL (από τα αρχικά των Phase Alternate by Line)4 είναι μια ομάδα προδιαγραφών, σύμφωνα με τις οποίες σε κάθε δευτερόλεπτο βίντεο μεταδίδονται 25
Weynand Diana HOW VIDEO WORKS (Focal press,
διαφορετικές πληροφορίες εικόνας, 25 καρέ ( frames) των 625 γραμμών με πεπλεγμένη
2004) σσ. κεφ.2
(interlaced) σάρωση 50 πεδίων (fields): κάθε καρέ (carré) έχει υιοθετηθεί η γαλλική λέξη στην
Τoshitaka Ikumo, THE BASICS OF CAMERA TECHNOLOGY (UK: Sony Marketing
ελληνική ορολογία) αποτελείται από 625 γραμμές (από τις οποίες μόνο οι 576 περιέχουν
Communication Group, 2004) σ. 60.
πληροφορία εικόνας), οι οποίες μεταδίδονται πεπλεγμένα ανά δυο πεδία, που το κάθε ένα
Kefalaio A 22_12_2010.indd 14
24/12/2010 8:46:45 πμ
15 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ
1
2
1. Αναπαράσταση της πρώτης êÜìåñá ïìðóêïýñá/camera obscura: ένας áðüëõôá óêïôåéíüò èÜëáìïò ìå ìéá πολύ μικρή ïðÞ óôïí ôïß÷ï, απ’ όðïõ ôï öùò äéï÷åôåýåôáé óôïí áðÝíáíôé åóùôåñéêü ôïß÷ï.
3
4
περιέχει τις μισές οριζόντιες γραμμές (πρώτα οι μονές και μετά οι ζυγές). Η σάρωση κάθε πεδίου διαρκεί 1/50 του δευτερολέπτου και αυτό το γεγονός έχει σχέση με τη κάθετη συχνότητα του ρεύματος στην Ελλάδα που είναι 50 Hz. Η πεπλεγμένη σάρωση ξεκίνησε από το γεγονός της ανάγκης μετάδοσης σήματος χωρίς τρεμόπαιγμα (flicker) σε ένα όσο το δυνατόν πιο μειωμένο εύρος μπάντας. Η ιδανική λύση θα ήταν να μεταδίδονται τουλάχιστον 50 ολόκληρα καρέ το δευτερόλεπτο, δηλαδή η σάρωση της εικόνας να γινόταν μια φορά για όλες τις γραμμές της, η λεγόμενη προοδευτική σάρωση (progressive ή non-interlaced). Αυτό, όμως, σημαίνει εύρος μπάντας ικανό να μεταδίδει 50 (ή 60,
Kefalaio A 22_12_2010.indd 15
2. Φορητή êÜìåñá ïìðóêïýñá: Ýíá åßäïò ðåñéóêïðßïõ με κάτοπτρα και φακό ðïõ ñß÷íει ôï öùò êáé ôçí åéêüíá ðÜíù óôï ÷áñôß ôïõ æùãñÜöïõ. 3. Φορητή êÜìåñá ïìðóêïýñá: åéäéêά κατασκευασμένο êïõôß ìå öáêü, ï ïðïßïò óõãêåíôñþíåé ôéò áêôßíåò ôïõ öùôüò êáé ôéò äéï÷åôåýåé óôïí êáìâÜ ôïõ æùãñÜöïõ óôï ðßóù ìÝñïò. 4. Ç êÜìåñá-“üðëï” ôïõ ÅôéÝí Æõë ÌáñÝ, ï ðéï êïíôéíüò ðñüäñïìïò ôçò êÜìåñáò ãéá êéíïýìåíåò åéêüíåò (1882). ×ñçóéìïðïéþíôáò êõêëéêü ðåñéóôñåöüìåíï ìç÷áíéóìü óáí όπλου, üðïõ áíôß ãéá óöáßñåò õðÞñ÷å öùôïåõáßóèçôç ðëÜêá, ï ÌáñÝ, ãéá ðñþôç öïñÜ óôçí éóôïñßá, ìðïñïýóå íá åããñÜöåé ως 12 åéêüíåò ôï äåõôåñüëåðôï.
24/12/2010 8:46:45 πμ
16 16
Α.1 ΜΕ ∆ΥO ΛOΓΙΑ… σε άλλες χώρες) πλήρεις και ποιοτικές εικόνες το δευτερόλεπτο, κατι που δεν ήταν εφικτό στις προηγούμενες δεκαετίες αναλογικής μετάδοσης – σήμερα αυτό είναι εφικτό, αλλά η μετάβαση δεν είναι τόσο απλό να πραγματοποιηθεί λόγω της ποσότητας αρχειακού υλικού που έχει τραβηχτεί με πεπλεγμένη σάρωση και της ανάγκης μετατροπής του, με αναπόφευκτες συνέπειες στην ποιότητα. Έτσι, προκρίθηκε η λύση της μετάδοσης 50 πεδίων (fields) το δευτερόλεπτο Óôçí ðåðëåãìÝíç óÜñùóç ðñþôá “äéáâÜæïíôáé” ïé æõãÝò ãñáììÝò áðü ôçí 2 ùò ôçí 576 êáé ìåôÜ ïé ìïíÝò, áðü ôçí 1 ùò ôçí 575.
(ουσιαστικά 50 εικόνων), όπου το κάθε πεδίο θα έχει πληροφορίες από τις μισές γραμμές (τις ζυγές ή τις μονές) του κάθε αρχικού καρέ/εικόνας. Η πληροφορία του κάθε καρέ ελαττώνεται στο μισό, αλλά το μάτι του θεατή συλλαμβάνει τα δύο πεδία ως μια εναία εικόνα, της οποίας η ανάλυση είναι αντίστοιχη περίπου με το 70% της αρχικής (όπως βρέθηκε κατόπιν πειραμάτων). Με δυο λόγια, η σάρωση επιλέχτηκε να είναι πεπλεγμένη, τόσο για να μειωθεί ο όγκος των δεδομένων, όσο και για να αποφευχθεί το φαινόμενο του τρεμοσβήματος (flickering) που απαιτεί συγκεκριμένες μεγάλες συχνότητες.5 Απο την άλλη, το βασικό πρόβλημα της πεπλεγμένης σάρωσης εντοπίζεται στο σχετικό “θόλωμα” των εικόνων με έντονη κίνηση, επειδή, αναπόφευκτα, το περιεχόμενο του πρώτου πεδίου του ίδιου καρέ έχει χρονική διαφορά 1/50 (ή 1/60) του δευτερολέπτου από το επόμενο. Η οριζόντια συχνότητα ολόκληρου του σήματος PAL είναι 15,625 ΜHz (από τα οποία η εικόνα καταλαμβάνει τα 13,5 ΜHz). Αυτές οι προδιαγραφές τέθηκαν την εποχή της υιοθέτησης του αναλογικού PAL και συνεχίστηκαν και μετά το 1997, στην εποχή της Ψηφιακής Τηλεόρασης (Digital TV), με πολύ μικρές διαφοροποιήσεις στο ψηφιακό PAL, το πρότυπο στάνταρ της λεγόμενης Τηλεόρασης Τυπικής Ευκρίνειας (Standard Definition Television/ SDTV).6 Aνάμεσα
5
Βλ. περισσότερα Ηodges Peter, AN INTRODUCTION TO VIDEO MEASUREMENT (Focal Press, 2001)
στις χώρες που χρησιμοποιούν PAL (σε διάφορους τύπους, όπως PAL -B, -G, -H, -D, -N) είναι η
σσ.29-35. Επίσης, Τoshitaka το ίδιο, σ.58. Επίσης, Οικονόμου Γ.-Βαλιμίτης Β. “Ο προοδευτικός κόσμος των TV” στο περ. HITECH, Αθήνα, τ. Δεκεμβρίου 2003, σσ. 84-85. 6
Weise-Weynand, ό.π. 3, σσ. 120-123.
7
Ιδιαίτερα ασύμβατο είναι το λεγόμενο PAL-M που χρησιμοποιείται στη Βραζιλία και έχει κάθετη συχνότητα 60 Hz, αντίστοιχων πεδίων και 525 γραμμών. Για περισσότερες πληροφορίες για τα συστήματα που χρησιμοποιούνται σήμερα βλ. http://www.tenlab.com, http://www.dvcnet.com, http://www.son-video.com , http://www.kropla.com
Kefalaio A 22_12_2010.indd 16
24/12/2010 8:46:46 πμ
17 ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ ÁñéóôåñÜ: Ç êÜìêïñíôåñ Sony DCR-VX1000 (1995), ç ðñþôç çìéåðáããåëìáôéêÞ êÜìåñá óôï óýóôçìá DV êáé ïõóéáóôéêÜ ç ðñþôç êáìêüñíôåñ ôçò øçöéáêÞò åðï÷Þò ãéá ôï åõñýτερο êïéíü. ÄåîéÜ: Ç Canon XL-1 (1998), ç ðëÝïí éóôïñéêÞ êÜìκορντερ ôïõ óõóôÞìáôïò DV ìå åíáëëάξιμους öáêïýò, êáèþò ìå áõôÞí ãõñßóôçêáí áêüìç êáé êéíçìáôïãñáöéêÝò ôáéíßåò (ðïõ ìåôáöÝñèçêáí ìåôÜ óå öéëì ðñïêåéìÝíïõ íá ðñïâëçèïýí óôïõò êéíçìáôïãñÜöïõò).
Κίνα, η Αυστραλία, η Μέση Ανατολή και η Μαλαισία, καθώς και πολλές αφρικανικές χώρες.7 Αντίθετα στις ΗΠΑ και στην Ιαπωνία, για παράδειγμα, όπου η συχνότητα είναι 60 Hz, τα πεδία είναι 60 και τα καρέ είναι 29,97 το δευτερόλεπτο, το σήμα Τυπικής Ευκρίνειας ονομάζεται NTSC (από τα αρχικά της σχετικής Eπιτροπής National Television System Committee). Οι συσκευές, οι γραμμένες κασέτες, τα DVD-video και οι κάμερες που πωλούνται σε αυτές τις χώρες εκεί δεν είναι κατ’ αρχήν συμβατές με τις συσκευές που πωλούνται στην Ελλάδα, οι οποίες απαιτούν όλες τις προδιαγραφές του PAL για να αναπαράγουν το υλικό. Οι κάμερες και οι συσκευές PAL δεν είναι συμβατές ούτε με τα διάφορα σήματα που χρησιμοποιούνται ευρέως στην επικοινωνία των Η/Υ, καθώς αυτά έχουν διαφορετικές αναλύσεις και αριθμό καρέ το δευτερόλεπτο. Άλλο το ζήτημα ότι αρκετές τηλεοράσεις και VHS ή DVD αναπαραγωγείς PAL σήματος, μετατρέπουν το σήμα που δέχονται σε PAL πριν την τελική έξοδο για προβολή και, τελικά, ο θεατής βλέπει κανονικά την εικόνα. Αυτές οι συσκευές δεν μπορούν, όμως, να κάνουν εγγραφή ή αντιγραφή σε σήμα που είναι διαφορετικό του PAL. Κάπως παρόμοια είναι η κατάσταση και με τα συστήματα Υψηλής Ευκρίνειας (Ηigh
Definition/HD) που εισβάλλουν στην αγορά τα πρώτα χρόνια του 21ου αιώνα. Δύο προτάσεις (σε διάφορες συμπιέσεις) φαίνεται να κυριαρχούν ως προς την εγγραφή του σήματος στις κάμερες: η πρόταση των 720 progressive οριζόντιων γραμμών (με 1280 πίξελ σε κάθε γραμμή) και η πρόταση των 1080 interlaced ή progressive γραμμών (με1920 πίξελ σε κάθε γραμμή). Και οι δυο προτάσεις, όταν εφαρμόζονται στις χώρες του σημερινού PAL (περιοχή 50/ region 50) έχουν 25 καρέ ή 50 πεδία το δευτερόλεπτο, ενώ στην περιοχή 60 του σημερινού ΝΤSC, 30 καρέ ή 60 πεδία το δευτερόλεπτο.
Kefalaio A 22_12_2010.indd 17
ÁðÝíáíôé óåëßäá: Äýï üøåéò ôçò ðñþôçò åñáóéôå÷íéêÞ êÜìêïñíôåñ óôçν éóôïñßá, óôï óýóôçìá VHS (ãéá ôçí áêñßâåéá VHS-C ìå ìéêñÞ compact êáóÝôá), ôçò JVC GR-C1. ÂãÞêå óôçí áãïñÜ ôï 1984.
24/12/2010 8:46:48 πμ
Ï ÃÉÁÍÍÇÓ ÓÊÏÐÅÔÅÁÓ äéäÜóêåé Åéêïíïëçøßá, Óåíáñéïãñáößá,
Óêçíïèåóßá êáé Øçöéáêü Âßíôåï óôï ÔìÞìá ÐïëéôéóìéêÞò Ôå÷íïëïãßáò êáé Åðéêïéíùíßáò ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ Áéãáßïõ áðü ôï 2002 (áðü ôï 2007, ùò
ΓΙΑΝΝΗΣ ΣΚΟΠΕΤΕΑΣ
åêëåãìÝíï ìÝëïò ÄÅÐ). Ôï ìåôáðôõ÷éáêü ôïõ óôï Goldsmiths University of London åß÷å áíôéêåßìåíï ôç Öùôïãñáößá/Åéêüíá êáé Åðéêïéíùíßá, åíþ ç äéäáêôïñéêÞ ôïõ Ýñåõíá óôï ðáíåðéóôÞìéï ôïõ Westminster áöïñïýóå
âéïìç÷áíßá ôïõ óýã÷ñïíïõ åëëçíéêïý êéíçìáôïãñÜöïõ. ÐáñÜëëçëá ìå ôá ðáíåðéóôçìéáêÜ ôïõ êáèÞêïíôá, åñãÜæåôáé ùò óåíáñéïãñÜöïò-óêçíïèÝôçò óå ðïëéôéóôéêÜ íôïêéìáíôÝñ, ôçëåïðôéêÝò óåéñÝò íôïêéìáíôÝñ, åôáéñéêÝò êáé äéáöçìéóôéêÝò ôáéíßåò. ¸÷åé äéáôÝëåóåé ãéá ðïëëÜ ÷ñüíéá äéåõèõíôÞò óýíôáîçò ôïõ ðåñéïäéêïý Film & Video Business êáé áñèñïãñÜöïò óå èÝìáôá öùôïãñáößáò êáé âßíôåï óôï ðåñéïäéêü ÖùôïãñÜöïò.
Η βιντεοκάμερα & η οπτικoακουστική καταγραφή
ôçí áéóèçôéêÞ ôçò êéíçìáôïãñáöéêÞò åéêüíáò êáé ôçí ðïëéôéóôéêÞ
Η βιντεοκάμερα και η οπτικoακουστική καταγραφή ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΑ - ΤΕΧΝΗ - ΤΕΧΝΙΚΗ
Γ. Σκοπετέας •
Με äåäïìÝíη την τεράστια ισχύ των παραδοσιακών τηλεοπτικών σταθμών, την ανάπτυξη των νέων διαύλων όπως το ΥouTube και το Facebook, και τις ðùëÞóåéò ôùí åñáóéôå÷íéêþí βιντεοêáìåñþí, που óôçí ÅëëÜäá ξεπέρασαν κάποιες χρονιές ôá 100 χιλιάδες êïììÜôéá-επιπλέον ôùí ðùëÞóåùí åêáôïììõñßùí êéíçôþí ôçëåöþíùí êáé öùôïãñáöéêþí ìç÷áíþí ìå äõíáôüôçôåò âéíôåïêÜìåñáò-ç âéíôåïóêüðçóç åßíáé σήμερα Ýíá ðïëéôéóìéêü öáéíüìåíï ðïõ åðçñåÜæåé, ðåñéóóüôåñï áðü ðïôÝ, ôç ìáæéêÞ αλλά êáé τη äéáðñïóùðéêÞ åðéêïéíùíßá. Ç êáôáíüçóç êáé áîéïðïßçóç ôçò âéíôåïêÜìåñáò, êáèþò êáé ôçò ãëþóóáò ôçò êéíïýìåíçò åéêüíáò, êáèßóôáôáé ðéï áíáãêáßá áðï ðïôÝ, ôüóï óå åðáããåëìáôéêü üóï, êõñßùò, óå åñáóéôå÷íéêü åðßðåäï. Ôo âéâëßï áõôü åßíáé ìéá ó÷ïëéáóìÝíç ðáñÜèåóç ôùí âáóéêþí èåùñçôéêþí êáé ðñáêôéêþí æçôçìÜôùí åéêïíïëçøßáò êáé óêçíïèåóßáò ðïõ ðñïêýðôïõí êáôÜ ôçí ïðôéêïáêïõóôéêÞ êáôáãñáöÞ ìå ÷ñÞóç âéíôåïêÜìåñáò êÜèå åßäïõò. ÆçôÞìáôá ðïõ áöïñïýí ôçí ôå÷íïëïãßá, ôçí ôå÷íéêÞ καé ôçí ôÝ÷íç ôçò âéíôåïêÜìåñáò êáôÜ ôçí ðáñáãùãÞ ïðôéêïáêïõóôéêþí Ýñãùí. ÄéáöÝñåé áðü ôéò ïäçãßåò ÷ñÞóçò ôçò êÜìåñáò, áëëÜ êáé áðü ôçí ðëçñïöüñçóç ðïõ ðñïóöÝñåôáé áðü ôá ειδικά ðåñéïäéêÜ, êáèþò ðñïêñßíåé ìéá óõíïëéêÞ ðñïóÝããéóç ôùí æçôçìÜôùí ôçò âéíôåïóêüðçóçò, αποφεύγοντας την αíáêύêëωση ìéáς åðéìåñéóìÝíçς ãíþóçς. ÅðéðëÝïí, äßíåé εξίσου Ýìöáóç, τόσο óôéò επαγγελματικές, όσο και στις ìéêñές “åñáóéôå÷íéêές” êάμερες, áõôüíïìες Þ åíóùìáôùìÝíες óå êéíçôÜ τηλέφωνα êáé öùôïãñáöéêÝò ìç÷áíÝò, êáθώς και óôην áîéïðïßçóç ôùí, óõíÞèùò, áõôüìáôùí ëåéôïõñãéþí ôïõò.
Θεωρητικά και πρακτικά ζητήματα εικονοληψίας και σκηνοθεσίας ISBN 978-960-7704-12-2
9 7 8 9 6 0 7 7 0 4 12 2
kef Cover 22_12.indd 1
24/12/2010 10:29:03 πμ