Βία και επιθετικότητα: Εξωσχολικά και ενδοσχολικά συναισθήματα.

Βία και επιθετικότητα: Εξωσχολικά και ενδοσχολικά συναισθήματα. Μ.Γιαννακοπούλου Επιμελήτρια B΄, Παιδοψυχιατρική Μονάδα Ψυχιατρικής Κλινικής Πανεπιστημίου Πατρών

ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ  Επιθετικότητα -Βία - Κακοποίηση - Κακομεταχείριση – Θυματοποίηση -

Εκφοβισμός: είναι όροι που περιγράφουν παρόμοιες, αλλά όχι ταυτόσημες μορφές συμπεριφοράς με διαφορετική βαρύτητα. Αποτελούν εκδηλώσεις της ανθρώπινης αντίδρασης και συχνό κοινωνικό φαινόμενο.  Η επιθετική συμπεριφορά αποτελεί βασικό συστατικό της ανθρώπινης φύσης και

των ενορμήσεων του ατόμου. Εκδηλώνεται ενεργητικά ή παθητικά, σε πραγματικό ή φαντασιωτικό επίπεδο.  Μπορεί να αποτελεί φυσιολογική αντίδραση σε ερεθίσματα του περιβάλλοντος ή

εκδήλωση φυσιολογικής ανάπτυξης και εξέλιξης του παιδιού ή να κρίνεται ως σημείο-σύμπτωμα υποκείμενης ψυχοπαθολογικής διεργασίας.  Η επιθετικότητα μπορεί να αποτελεί μέσο έκφρασης συναισθημάτων, αναγκών,

επικοινωνίας σε ανθρώπους που χαρακτηρίζονται από δυσκολία εξωτερίκευσης των επιθυμιών τους.

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΒΙΑΣ  Η επιθετικότητα ανήκει στις

συνηθισμένες αντιδράσεις της προσχολικής και παιδικής ηλικίας.  Σημαντική είναι η εκμάθηση τρόπων ρύθμισης και διαχείρισης των επιθετικών ενορμήσεων και των συναισθημάτων (θυμός, οργή, φόβος, απογοήτευση).  Συνήθως οι προβληματικές συμπεριφορές εμφανίζονται στην τελευταία φάση της παιδικής ηλικίας και την πρώτη της εφηβείας (ηλικία κρίσιμη για την ανάπτυξη της κοινωνικότητας).  2 φορές μεγαλύτερη πιθανότητα για προβλήματα στην ενήλικη ζωή.

ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΤΗΤΑ Η χρήση της βίας για τη διαχείριση των επιθετικών συναισθημάτων προκύπτει όταν δεν υπάρχουν διαθέσιμοι εναλλακτικοί τρόποι αντίδρασης: είτε γιατί αυτός που επιτίθεται δεν γνωρίζει άλλους τρόπους, είτε γιατί γνωρίζει μεν άλλους τρόπους αλλά αγνοεί το πώς να τους μετατρέψει σε πράξη.

ΜΟΡΦΕΣ ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΚΑΙ ΒΙΑΣ Μορφές Βίας  Προς τον εαυτό, τους άλλους και από άλλους προς το άτομο.  Επιθετικότητα λεκτική και σωματική, καταστροφή αντικειμένων, κλοπές, εμπαιγμός, απομόνωση από το σύνολο, αποκλεισμός από τις παρέες κλπ.  Θυματοποίηση παιδιών από άλλα παιδιά (bullying).  Κακοποίηση παιδιού σωματική, σεξουαλική.  Ψυχολογική κακοποίηση (περιορισμός, λεκτική κακοποίηση, στέρηση ύπνου, τροφής κ.α., απόρριψη, εκφοβισμός, αγνόηση, απομόνωση, «διαφθορά»).  Παραμέληση παιδιού.

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΙΔΡΟΥΝ ΣΤΗ ΒΙΑΙΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ  Χαρακτηριστικά

αλληλεπίδρασης μητέραςπαιδιού (συμπεριφορές σύνδεσης που χαρακτηρίζονται από άγχος και συχνούς αποχωρισμούς οδηγούν σε ανασφαλή δεσμό με αποτέλεσμα δυσκολίες στην αναπαράσταση του αντικειμένου και στο χειρισμό της επιθετικότητας).  Μητρικά χαρακτηριστικά (έλλειψη ευαισθησίας, διεισδυτικότητα, υπερπροστασία, συγκαλυμμένη επιθετικότητα).

 Ταμπεραμέντο παιδιού.  Σωματική νόσος.  Εμπλοκή πατέρα στην    

φροντίδα. Ποιότητα σχέσης γονέων. Οικογενειακά και ψυχοκοινωνικά στρες. Γονίδια και περιβαλλοντικοί παράγοντες. Ψυχοπαθολογία.

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΚΙΝΔΥΝΟΥ ΣΕ ΣΧΕΣΗ ΜΕ ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ       

Σχολική αποτυχία - Μαθησιακή Διαταραχή. Προβλήματα σχέσεων μαθητή – εκπαιδευτικού. Διακοπή σχέσης με συμμαθητή. Αποφυγή / απόρριψη από συνομηλίκους. Αρνητικές απόψεις παιδιού για τις σχολικές του ικανότητες. Αίσθημα ανεπάρκειας ως προς την εμπλοκή του σε σχολικές δραστηριότητες. Αυξημένες απαιτήσεις στη Μέση Εκπαίδευση – άγχος εξετάσεων (41% μαθητών).

ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΠΟΥ ΕΠΙΔΡΟΥΝ ΣΤΗ ΒΙΑΙΗ ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΩΝ ΤΗΣ ΒΙΑΣ  Σωματική, ψυχολογική ή σεξουαλική κακοποίηση του παιδιού έχουν συσχετισθεί με επιθετικές συμπεριφορές.  Θυμός, προβάλλουν στα παιδιά το “κακό παιδί” που οι ίδιοι ήταν.  Ισχυρές ανάγκες που δεν έχουν ικανοποιηθεί, στροφή προς το παιδί, ματαίωση.  Αδυνατούν να δημιουργήσουν σχέση αμοιβαίας ικανοποίησης με το παιδί (εγείρονται ταυτίσεις με βία).  Κακοποίηση στα παιδικά τους χρόνια.

ΠΑΙΔΙΚΗ ΚΑΚΟΠΟΙΗΣΗ ΚΑΙ ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΤΗΤΑ Η κακοποίηση του παιδιού συμβάλλει στην επιθετική συμπεριφορά με διάφορους τρόπους:  Παρέχει ένα μοντέλο συμπεριφοράς.  Διδάσκει την επιθετικότητα μέσω της ενίσχυσης.  Ευνοεί τον πόνο, ένα γνωστό ερέθισμα για τη βία.  Παράγει νευροφυσιολογικές απαντήσεις στον εγκέφαλο που αλλάζουν την λειτουργία του, ιδιαίτερα στα μέρη που εμπλέκονται στον έλεγχο της παρορμητικότητας.  Αλλοιώνει τις γνωστικές λειτουργίες του παιδιού και την ικανότητά του να κρίνει τις πράξεις του και να προβλέψει τις συνέπειές τους.  Μειώνει την ικανότητα λεκτικοποίησης των συναισθημάτων.  Εμποδίζει την ικανότητα του παιδιού να ενσυναισθάνεται και να κατανοεί τις ανάγκες του άλλου.

ΕΚΘΕΣΗ ΣΕ ΒΙΑ – ΤΗΛΕΟΡΑΣΗ – ΘΕΑΜΑΤΑ- ΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΗ ΠΑΡΑΒΑΤΙΚΟΤΗΤΑ  Η εντατική παρακολούθηση βίαιων, απειλητικών,

επιθετικών, πολεμικών, σεξουαλικά διεγερτικών, παραπτωματικών σκηνών στην τηλεόραση αυξάνει την πιθανότητα τα παιδιά - τηλεθεατές να υιοθετήσουν επιθετικές ή /και ριψοκίνδυνες συμπεριφορές, επειδή οι συμπεριφορές αυτές παρουσιάζονται ως φυσιολογικές (Klein et al, 1993).  Αρνητικές επιδράσεις μπορεί να εκδηλωθούν πολύ αργότερα κατά την εφηβεία ή την πρώιμη ενήλικη ζωή (Strasburger 1995).  National Television Violence Study (Federman 1996, 1997, 1998)

Το μέσο παιδί (ΗΠΑ) είναι μάρτυρας 8.000 φόνων και περισσότερων από 100.000 πράξεων βίας μέχρι το τέλος του Δημοτικού Σχολείου. Μεγάλος είναι ο αριθμός σκηνών με σεξουαλικό περιεχόμενο, με βία, παραφιλικές συμπεριφορές, παθολογικές σεξουαλικές πρακτικές. Οι σκηνές αυτές είναι διαθέσιμες στον θεατή-θύμα, κάθε ηλικιακής ομάδας και σε όλη τη διάρκεια της ημέρας. Στα ηλεκτρονικά παιγνίδια παρουσιάζονται σκηνές και συμπεριφορές με βία και επιθετικότητα (>50% χρήση έντονης βίας). Μεταφέρονται σημαντικά και αληθοφανή μηνύματα, σχετικά με συμπεριφορές που προβάλλονται. Δεν λαμβάνεται υπ’όψιν το αναπτυξιακό και γνωστικό επίπεδο του παιδιού. Περισσότερα ευάλωτα τα παιδιά με προδιάθεση. (Αμερικάνικη Ψυχολογική Εταιρεία, 1992)

Μ.Μ.Ε. ΚΑΙ ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΤΗΤΑ 

Η σεξουαλική ή μη βία, οι κίνδυνοι, οι απαγωγές, η χρήση όπλων και άλλες σκηνές που διαχέουν τρόμο, ενισχύουν στα παιδιά την εντύπωση ότι ο κόσμος είναι αντικείμενο φόβου και το περιβάλλον επικίνδυνο και εχθρικό.



Προάγονται κατά συνέπεια καχυποψία, επιφυλακτικότητα, αναστολή της κοινωνικότητας, φοβίες.



Η υψηλή συχνότητα παρακολούθησης επιθετικών πράξεων οδηγεί σε σταδιακή συναισθηματική «απευαισθητοποίηση».



Πράξεις απειλητικές για τη ζωή άλλων ανθρώπων οδηγούνται να αντιμετωπίζονται με ψυχρότητα και αδιαφορία.



Σκηνές επιθετικού και σεξουαλικού περιεχομένου αναστατώνουν το ψυχικό όργανο του παιδιού, συμβάλλουν στην αποδυνάμωση των αμυνών του, προκαλούν συχνά συμπτώματα μετατραυματικού στρες και δυσκολία ελέγχου των παρορμήσεών τους με αποτέλεσμα φοβίες, εφιάλτες, επιθετικότητα, διαταραγμένη συμπεριφορά.

ΘΥΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ ΠΑΙΔΙΩΝ ΑΠΟ ΑΛΛΑ ΠΑΙΔΙΑ  Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Μελετών (2005-2006).  1 στα 4 παιδιά έχει πέσει θύμα σωματικής βίας από συμμαθητές του.  12% αναγκάστηκε να απουσιάσει από το σχολείο μετά από κάποιο       

περιστατικό.

14.5% δήλωσε ότι έχει καταστρέψει κάποιο αντικείμενο.

14% ότι απειλήθηκε από συμμαθητή του. Τα αγόρια κακοποιούν και κακοποιούνται περισσότερο από τα κορίτσια. Τα αγόρια χρησιμοποιούν κυρίως σωματική βία ενώ τα κορίτσια κυρίως λεκτική. Ατομικές, σχολικές, κοινωνικές και ψυχολογικές επιπτώσεις. Εμπλοκή σε σοβαρότερες πράξεις, συμμετοχή σε συμμορίες, διακοπή σχολικής φοίτησης, ενίσχυση της επιθετικής συμπεριφοράς. Τα παιδιά - θύματα νιώθουν απομονωμένα, με χαμηλή αυτοπεποίθηση και κοινωνικότητα.

ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΚΑΙ ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ  παράγουν λιγότερες εναλλακτικές λύσεις

για την επίλυση προβλημάτων.  δεν αντιλαμβάνονται τις επιπτώσεις των πράξεών τους.  αδυνατούν να εντοπίσουν τα αίτια της συμπεριφοράς των άλλων.  επικεντρώνουν την προσοχή τους σε κάποιο στόχο παραβλέποντας τα ενδιάμεσα βήματα για την πραγματοποίησή του.

ΓΙΑΤΙ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΕΠΙΤΙΘΕΝΤΑΙ;

 Γιατί βλέπω άλλους να το κάνουν.  Γιατί με κάνει να αισθάνομαι πιο δυνατός, πιο    

έξυπνος και καλύτερος από αυτόν που εκφοβίζω. Γιατί αυτό κάνεις αν θέλεις να είσαι στην «σωστή» παρέα και να είσαι αποδεκτός από «δυνατούς» φίλους. Γιατί είναι ο καλύτερος τρόπος να μην μ’εκφοβίζουν οι άλλοι (τρόπος άμυνας). Γιατί δεν είμαι ευχαριστημένος/η. Γιατί υπάρχει φόβος και αίσθηση απειλής.

ΘΥΜΟΣ ΚΑΙ ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΤΗΤΑ  Το συναίσθημα που κρύβεται πίσω από την

   

επιθετικότητα είναι ο θυμός. Ο θυμός είναι δευτερογενές συναίσθημα δηλ. κάποια άλλα συναισθήματα τον έχουν προκαλέσει όπως: Φόβος αποτυχίας ή απόρριψης. Φόβος ότι δεν τα καταφέρνει. Φόβος ότι δεν αξίζει. Αναγνωρίζουμε το δικαίωμα του θυμού , βοηθούμε τα παιδιά να το εκφράσουν μέσα σε ασφαλή πλαίσια και το ενδυναμώνουμε ώστε να μπορεί να το διαχειριστεί.

ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΣΥΜΕΡΙΦΟΡΑΣ ΕΠΙΘΕΤΙΚΗΣ  Υποστήριξη παιδιού και οικείων του,

εξατομικευμένα, με ταυτόχρονη ενημέρωση και παρουσίαση προοπτικών χειρισμού των δυσκολιών

 ΣΤΟΧΟΣ ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΩΝ – ΒΑΣΙΚΕΣ ΑΡΧΕΣ  Εφαρμογή άμεσης θεραπείας.  Μέτρα προστασίας παιδιού - Εξασφάλιση υποστηρικτικού

περιβάλλοντος.  Εγκατάσταση επικοινωνίας με παιδί και οικογένεια.  Αναπτυξιακές ιδιαιτερότητες.  Προτάσεις μεσοπρόθεσμης ή μακροπρόθεσμης θεραπευτικής αντιμετώπισης.

ΠΛΑΝΟ ΠΑΡΕΜΒΑΣΗΣ – ΥΠΟΣΤΗΡΙΞΗΣ  Λειτουργική ανάλυση της συμπεριφοράς – Αντικειμενικός ορισμός της προβληματικής συμπεριφοράς & αξιολόγηση της συχνότητας, της σοβαρότητας και των συνθηκών στις οποίες αυτή εκδηλώνεται, τί προηγείται και τί έπεται.  Μεθοδολογική κατανόηση συμπεριφοράς – ανάλυση πολλαπλών παραγόντων που επιδρούν, ανάλυση των άμεσων επιδράσεων, ατομικά και περιβαλλοντικά χαρακτηριστικά, μόνιμα και προσωρινά.  Σχεδιασμός Εξατομικευμένης Παρέμβασης.  Καθορισμός στρατηγικών υποστήριξης, καταστολής / αντιμετώπισης της κρίσης και πρόληψης μελλοντικών εκδηλώσεων.

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ – ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ (ι)  Τεχνικές διαχείρισης συμπεριφοράς.  Στρατηγικές ελέγχου των συναισθημάτων.  Εξάσκηση στην απόκτηση κοινωνικών

δεξιοτήτων (τρόπος επικοινωνίας).  Επεξεργασία πληροφοριών που αναφέρονται σε κοινωνικά ερεθίσματα.  Εκπαίδευση στην ενσυναίσθηση και στην κατανόηση του τρόπου σκέψης του άλλου.

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ – ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ (ιι)  Βελτίωση αυτοεκτίμησης- Εναλλακτικές πηγές       

αυτοεκτίμησης. Προαγωγή μάθησης. Προαγωγή συναισθηματικής προσαρμογής. Εκπαίδευση σε στρατηγικές επίλυσης προβλημάτων, κριτική ικανότητα. Εκπαίδευση σε δεξιότητες αυτοελέγχου. Εξάσκηση ελέγχου θυμού. Διαδικασία αυτοκαθοδήγησης. Συμπεριφεριολογικές Τεχνικές (θετική ενίσχυση, συμβολική αμοιβή, κόστος αντίδρασης κ.λπ).

ΘΕΡΑΠΕΙΑ     

Προστασία: Τροποποίηση Περιβάλλοντος Νομικές Διαδικασίες. Θεραπεία Γονέων. Ψυχοθεραπεία Παιδιού. Ομάδες Παιδιών. Γνωσιακή – Συμπεριφεριολογική Θεραπεία Play Therapy (Παιγνιδοθεραπεία). Βελτίωση Κοινωνικών και Γνωστικών Δεξιοτήτων. Φάρμακα ;

ΘΕΡΑΠΕΙΑ (Συνέχεια)  Προγράμματα επισκέψεων

κατ’οίκον / Κινητές Μονάδες Παρέμβασης.  Κέντρα Κρίσης. Κέντρα Ημέρας. Ξενώνες. Ανάδοχες Οικογένειες.

ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ

ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ (Ι)  Αποφυγή στιγματισμού και απομόνωσης του παιδιού.  Ανάπτυξη μιας θετικής σχέσης εμπιστοσύνης &

αποδοχής με το παιδί.  Συνέπεια και σαφήνεια των κανόνων και των οδηγιών που ισχύουν για όλους τους μαθητές.  Ευελιξία στους κανόνες, με προσαρμογή στο αναπτυξιακό και γνωστικό επίπεδο των παιδιών.  Διατήρηση ξεκάθαρης επικοινωνίας με το παιδί.  Σταθερή επαφή με γονείς (μέσω ενός τετραδίου ή φακέλου επικοινωνίας).

ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ (ΙΙ)  Εμπλοκή όλων των μαθητών (όχι με κριτικό

τρόπο αλλά με την αμοιβή).  Θετική ανατροφοδότηση και ενίσχυση, με αμοιβή όχι μόνο για την επιτυχία αλλά και για την προσπάθεια βελτίωσης της συμπεριφοράς.  Σταθερότητα και διάρκεια στην αντιμετώπιση των επιθετικών και των διασπαστικών μαθητών, όχι αποσπασματικότητα.

ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ (ΙΙΙ)  Γωνιά «Σκέψης» ή Γωνιά «Χαλαρώνω και

Σκέφτομαι».  Κουτί Μηνυμάτων.  Βιωματικές Δραστηριότητες (όχι την ώρα της κρίσης).  Σκοπός τους είναι να ενδυναμώνουν αλλά και να χαλαρώνουν το

μαθητή.  Εάν κάποιος δεν θέλει να συμμετέχει δεν τον πιέζουμε αλλά μένει μέσα στην τάξη.  Ανάθεση ρόλων που προωθούν την αυτοεκτίμηση.

 Συζήτηση- Έκφραση Συναισθημάτων.  Λεύκωμα με φωτογραφίες της τάξης.

ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ (ΙV)  Αποφεύγουμε τη σωματική τιμωρία.  Αποφεύγουμε τα επικριτικά σχόλια, τα βλέμματα    

αποδοκιμασίας, τις απειλές ή την γελοιοποίηση των παιδιών. Απομακρύνουμε τα παιδιά από το «ακροατήριό τους». (Σε άλλη σχολική αίθουσα, γωνιά της τάξης). Όταν ηρεμήσουν, συζητάμε τους λόγους και τις συνέπειες της έκρηξής τους. Κάποιες φορές αγνοούμε μορφές ήπιας επιθετικότητας (βρισιές, βωμολοχίες ή μικροσυγκρούσεις), ιδίως στα πιο μικρά παιδιά. Επαναλαμβάνουμε μια δυσάρεστη συνέπεια που είναι προκαθορισμένη και η οποία ακολουθεί μια ανεπιθύμητη συμπεριφορά. Η τεχνική αυτή προσφέρεται σε συνδυασμό με τη θετική ενίσχυση και επιβάλλεται από κάποιον που ο μαθητής σέβεται αλλά δεν φοβάται.

ΜΕΣΑ ΣΤΗΝ ΤΑΞΗ (V)  Προσπαθούμε να προλάβουμε την εμφάνιση

επιθετικής συμπεριφοράς.  Επικοινωνούμε με τους γονείς, τους ενημερώνουμε και συνεργαζόμαστε μαζί τους όσες φορές χρειαστεί.  Ζητούμε βοήθεια από ειδικούς.  Συμμετέχουμε και ενημερωνόμαστε για το ατομικό πρόγραμμα παρέμβασης που έχει σχεδιαστεί για το μαθητή.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΠΑΡΕΜΒΑΤΙΚΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ  Προσχολική ηλικία

 Σχολική Ηλικία

Πρόγραμμα Scare (Student Created Aggression Replacement Στα παιδιά παρέχει ερεθίσματα, στους Education) το οποίο γονείς εκπαίδευση για τη φυσιολογική περιλαμβάνει εκπαίδευση στην ανάπτυξη και υποστήριξη στην κρίση. αναγνώριση των συναισθημάτων, αναγνώριση Το ταίριασμα γονέων-παιδιού και η αποτελεσματικότητα των γονέων να διαφορετικών τρόπων χειρίζονται «εκρήξεις» του παιδιού αντίδρασης, ενθάρρυνση λήψης είναι αντικείμενο παρέμβασης. κοινωνικά αποδεκτών αποφάσεων. Το πιο δημοφιλές είναι το πρόγραμμα Head Start.

ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΑ ΠΑΡΕΜΒΑΤΙΚΏΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ

Πρόγραμμα SECOND STEP: ένα πρόγραμμα που εκπονείται από ειδικά εκπαιδευμένους δασκάλους και αφορά παιδιά ηλικίας από 4-14 ετών. Σε κάθε συνεδρία ο δάσκαλος παρουσιάζει ένα υποθετικό σενάριο διασπαστικής ή επιθετικής συμπεριφοράς (φωτογραφίες, βίντεο, μουσικά cds, μαριονέτες) και παρέχει ένα μοντέλο εναλλακτικής συμπεριφοράς στο οποίο οι μαθητές εξασκούνται. Με το πέρας της κάθε συνεδρίας παίρνουν δώρο ένα πόστερ, στο οποίο περιγράφεται σχηματικά η εναλλακτική συμπεριφορά ενώ οι γονείς λαμβάνουν ένα εκπαιδευτικό βίντεο με το υλικό της συνεδρίας. Οι συνεδρίες αποτελούν μέρος του σχολικού προγράμματος.

Turtle Technique Recognize that you feel angry.

Go into shell.

Take 3 deep breathes.

And think calm, coping thoughts.

. “Think�

Stop

Come out of shell when calm and thinking of a solution.

ΠΡΟΛΗΨΗ         

Πρόληψη επανάληψης επιθετικότητας / κακοποίησης. Λειτουργία σχολών γονέων. Εκπαίδευση / Ευαισθητοποίηση φορέων που εμπλέκονται στην εκπαίδευση. Βελτίωση κοινωνικών συνθηκών / Άρση στρεσογόνων παραγόντων. Εύκολη πρόσβαση στις υποστηρικτικές υπηρεσίες. Λειτουργία σε 24ωρη βάση / Εξειδικευμένο προσωπικό. Δραστηριοποίηση ομάδων εθελοντών για ενημέρωση. Οικονομική ενίσχυση των προγραμμάτων πρόληψης ΣΧΟΛΙΚΟΙ ΨΥΧΟΛΟΓΟΙ, ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΙ, ΕΞΕΙΔΙΚΕΥΜΕΝΟ ΠΡΟΣΩΠΙΚΟ ΣΤΟΝ ΤΟΜΕΑ ΨΥΧΙΚΗΣ ΥΓΕΙΑΣ.

ΠΡΟΛΗΨΗ (Συνέχεια)

 Παρεμβάσεις στα ΜΜΕ για αύξηση της αναλογίας υπέρ

εκπαιδευτικών/χιουμοριστικών εκπομπών.  Έλεγχος διάρκειας και ποιότητας στις εκπομπές της

τηλεόρασης.  Ενθάρρυνση για αθλητικές δραστηριότητες και μελέτη

εξωσχολικών βιβλίων.  Προαγωγή κοινωνικών αλληλεπιδράσεων και συμμετοχής σε

ομαδικές δραστηριότητες.  Συμβουλευτική από Παιδιάτρους και Ειδικούς Ψυχικής Υγείας σε

περίπτωση Διαταραχών Συμπεριφοράς.

ΠΡΑΚΤΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΗΝ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΤΗΣ ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ Η δυνατότητα διάγνωσης πρέπει να συνδυάζεται με δυνατότητα για παρέμβαση  Δυσκολίες εξαιτίας έλλειψης υπηρεσιών παρέμβασης –     

απουσία κατάλληλου νομοθετικού πλαισίου. Ελλιπής συνεργασία μεταξύ των δομών. Έλλειψη σαφούς μοντέλου αναφοράς. Περιορισμένη νομική κάλυψη κοινωνικών λειτουργών και εκπαιδευτικών. Άνιση κατανομή των υπαρχόντων δομών μεταξύ κέντρου και περιφέρειας. Προγράμματα παιδικής προστασίας και προγράμματα πρόληψης με ελλείμματα.

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ:Πολύπλευρη προσέγγιση και Πρώιμη Παρέμβαση  Σημαντικός ο ρόλος της

Πρόληψης και Άμεσης Παρέμβασης ή/και Ορθότερης Διαχείρισης.  Σημαντικός ο ρόλος σχολικών ψυχολόγων και ειδικών ψυχικής υγείας.  Θεραπευτική Ομάδα Εργασίας (με συμμέτοχη των εκπαιδευτικών).  Σύντομες, σαφείς και αποτελεσματικές παρεμβάσεις.

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ  Προσχολική αγωγή και

επαγγελματισμός των εκπαιδευτικών. (Συνώδη Ευανθία, 2004).  Το ψάρι που προσπαθεί. Ένα πρόγραμμα συναισθηματικής αγωγής για παιδιά προσχολικής και πρωτοσχολικής ηλικίας. (Θάνου Αγγελική,2009).