Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται...

COVER:Layout 1 05/02/2016 11:37 ΠΜ Page 1

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 1

Καλές Διδακτικές Πρακτικές Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται για ένα αποτελεσματικό σχολείο

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 2

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 3

ΜΕΤΑΞΟΥΛΑ ΜΑΝΙΚΑΡΟΥ (Επιμέλεια)

Καλές Διδακτικές Πρακτικές Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται για ένα αποτελεσματικό σχολείο

Πρακτικά Ημερίδας στο Λαζαράκειο Δημοτικό Μέγαρο, Αμαλιάδα (Σεπτέμβριος 2015)

ΑΓΡΙΝΙΟ 2016

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 4

Copyright © 2016, Mεταξούλα Μανικάρου

ISBN: 978-618-82422-0-3 Επιμέλεια - εκτύπωση: Εκδόσεις γράμμα Κ. Πετροπούλου 6 & Λ. Βύρωνα Τηλ.: 26310 23311, τ.κ. 30200 Μεσολόγγι e-mail.alfabook@otenet.gr

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 5

Εάν θέλουμε όλοι οι μαθητές όντως να μάθουν, με τον τρόπο που υπαγορεύουν οι νέες συνθήκες και οι σύνθετες απαιτήσεις της σημερινής κοινωνίας, πρέπει να αναπτύξουμε έναν τρόπο διδασκαλίας που να εκτείνεται πολύ πέρα από τη διανομή πληροφοριών, την εξέταση και τη χορήγηση βαθμολογίας. Χρειάζεται να κατανοήσουμε το πώς να διδάσκουμε με τρόπους που να ανταποκρίνονται στις διάφορες προσεγγίσεις των μαθητών στη μάθηση, που να είναι δομημένοι έτσι ώστε να εκμεταλλεύονται τα διάφορα σημεία εκκίνησης των μαθητών και να κλιμακώνουν προσεκτικά την εργασία προς πιο δόκιμες εφαρμογές. Χρειάζεται επίσης να καταλάβουμε τι πρέπει να κάνουν τα σχολεία, προκειμένου να οργανωθούν, ώστε να υποστηρίξουν αυτού του τύπου τη διδασκαλία και τη μάθηση...Τα σχολεία του 21ου αιώνα πρέπει να μετακινηθούν από ένα επιλεκτικό μοντέλο -που χαρακτηρίζεται α πό ελάχιστη εναλλαγή στις συνθήκες μάθησης και στο οποίο προσφέρεται μόνο περιορισμένο εύρος εναλλακτικών μορφών διδασκαλίας και περιορισμένος αριθμός τρόπων επιτυχίας- σε ένα προσαρμοστικό μοντέλο, στο οποίο το εκπαιδευτικό περιβάλλον να μπορεί να προσφέρει μεγάλο εύρος ευκαιριών επιτυχίας.

(Darling-Hammond, 1996 στο: Day, 2003. Η Εξέλιξη των Εκπαιδευτικών. Οι προσκλήσεις της δια βίου μάθησης. Αθήνα: Τυπωθήτω. Γ. Δαρδανός, σ. 163-4)

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 6

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 7

ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ Μανικάρου Μεταξούλα, Προλογικές σκέψεις ............................................................................................................................9 Αργυράκη Μαργαρίτα, Τα Φύλα στη Λογοτεχνία ..............................................................................................................11 Γεωργοπούλου Αλεξάνδρα, Μάθηση και δημιουργικές εκπαιδευτικές τεχνικές: Μια δοκιμή διαφοροποιημένης διδασκαλίας στη Λογοτεχνία

20

......................................

Γιατρά Ζωή, Έλα στη θέση μου! (Ρατσισμός) ................................................................................................................................51 Θωμοπούλου Κατερίνα, Η εξέλιξη των πολιτευμάτων και η πνευματική δημιουργία στην Αθήνα της αρχαϊκής εποχής

64

................................................................................................................

Κονδύλη Μαρία, «Τ’ αγνάντεμα» του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Διδακτικό Σενάριο στα κείμενα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας Γ΄ Γυμνασίου με χρήση Τ.Π.Ε ........................................................................................................................................................................89

Λάκκα Ανδριάνα, Αρχαίοι Έλληνες Ιστοριογράφοι με χρήση ΤΠΕ σε θέση μάχης ..................................................................................................................................................................104

Μπάλλα Σταυρούλα, «Είναι γυναίκα, είναι όνειρο, είναι και τα δύο». Μια διδακτική πρόταση στα Φύλα στη Λογοτεχνία με τη χρήση ΤΠΕ

120

........................................

Μπιλιάνη Αδαμαντία, Η Τέχνη στην εκπαίδευση: Στερεοτυπικές αντιλήψεις σχετικά με τα επαγγέλματα (Νεοελληνική Γλώσσα Β΄ Γυμνασίου). Εφαρμογή της Μετασχηματίζουσας Μάθησης μέσω της αισθητικής εμπειρίας ................................................131

Μπίσσα Ελισάβετ, Απόπειρα θεατρικής δοκιμής του ποιητικού μονολόγου του Γ. Ρίτσου: Η Σονάτα του σεληνόφωτος ......................................................................................................................153

Νταρζάνου Κανέλλα, Μεσογειακή Διατροφή: Η διαδρομή από το «Σκέψου… Μεσογειακά!» έως το «Δημιούργησε… Μεσογειακά!». Μελέτη περίπτωσης βιωματικής δράσης στη Β΄ Γυμνασίου ........................................................................157

Σκουλικαρίτη Σωτηρία, Πρακτική και διαθεματική προσέγγιση της ερευνητικής εργασίας στο Λύκειο ......................................................................................................................................177

Σταυροπούλου Δήμητρα, Η εκπαιδευτική επίσκεψη σε χώρους εργασίας ως μεθοδολογικό εργαλείο βιωματικής μάθησης και επαγγελματικής ανάπτυξης των μαθητών ............................................................................................................182

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 8

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 9

Π ρ ο λ ογ ι κέ ς σκέ ψ ε ι ς Τίποτα δεν θα μπορέσει ποτέ να αντικαταστήσει τον κεντρικό και σημαντικό ρόλο του εκπαιδευτικού στη μαθησιακή διαδικασία. Η προσωπική σχέση ανάμεσα στον εκπαιδευτικό και το μαθητή θα παραμείνει στο επίκεντρο της παιδαγωγικής αποστολής για αφύπνιση, ανάπτυξη πρωτοβουλιών, καθοδήγηση, κινητοποίηση και μεταβίβαση της σοφίας και της σιωπηρής γνώσης, όπως αυτής των ηθικών αξιών, της προσωπικής και της διαπροσωπικής ανάπτυξης. Εντούτοις, ο ρόλος του εκπαιδευτικού θα αλλάξει θεμελιωδώς, καθώς πορευόμαστε από ένα μοντέλο διδασκαλίας προς ένα μοντέλο μάθησης. (Ευρωπαϊκό Στρογγυλό Τραπέζι Βιομηχάνων, 1997 στο: Day, 2003. Η Εξέλιξη των Εκπαιδευτικών. Οι προσκλήσεις της δια βίου μάθησης. Αθήνα: Τυπωθήτω. Γ. Δαρδανός, σ. 428).

Μετά την έκδοση των βιβλίων: α) Για μια Διδασκαλία χωρίς... σύνορα. Καλές Διδακτικές Πρακτικές Φιλολόγων «με λογισμό και μ’ όνειρο» (Αθήνα 2014) και β) Οι Φιλόλογοι σχεδιάζουν, προτείνουν, αναστοχάζονται, δημιουργούν... Καλές διδακτικές πρακτικές και καινοτόμες δράσεις, (Αθήνα 2015), όπου είχαν συμπεριληφθεί οι καλές διδακτικές προτάσεις των συναδέλφων φιλολόγων κατά το σχολικό έτος 2012-2013 και 2013-2014 αντίστοιχα, εκδίδεται ο τρίτος τόμος με τίτλο: Καλές Διδακτικές Πρακτικές. Οι εκπαιδευτικοί δημιουργούν, καινοτομούν, αναστοχάζονται για ένα αποτελεσματικό σχολείο, ο οποίος περιλαμβάνει καλές διδακτικές προτάσεις των εκπαιδευτικών για το σχολικό έτος 2014-2015, οι οποίες παρουσιάστηκαν στο Λαζαράκειο Δημοτικό Μέγαρο, Αμαλιάδα (Σεπτέμβριος 2015). Η τρίτη κατά σειρά αυτή έκδοση δείχνει ότι υπάρχουν εκπαιδευτικοί που σκέφτονται «αλλιώς» και νοιάζονται πραγματικά για τον μαθητή. Το έργο αυτών των εκπαιδευτικών, που υπηρετούν σε σχολεία στα οποία εργαστήκαμε από τη θέση της Σχολικής Συμβούλου Φιλολόγων, επιδιώξαμε, με τους τρεις τόμους, να κάνουμε γνωστό, ως συνεισφορά στο «ταμείο» της γνώσης. Είναι γεγονός ότι, όπως προκύπτει από τις ιστορικές μελέτες, διατυπώθηκαν κατά καιρούς σε όλες τις οργανωμένες κοινωνίες διάφορες απόψεις για την αποστολή, το έργο και τον ρόλο του εκπαιδευτικού. Για παράδειγμα, ο εκπαιδευτικός ως μεταλαμπαδευτής αξιών (π.χ. Αξιολογική Παιδαγωγική), ως κοινωνικός λει τουργός ή ιεραπόστολος της αγάπης (π.χ. Pestalozzi και Χριστιανική Παιδαγωγική), ως μεταδότης γνώσεων (π.χ. Ερβαρτιανή Παιδαγωγική) ή ως διοργανωτής διαδικασιών αυτενεργού μάθησης (σχολείο Εργασίας), ως φορέας κοινωνικών αλλαγών (π.χ. Μαρξιστική Παιδαγωγική) ή ως «διαμορφωτής» τύπων συμπεριφοράς (π.χ. Μπιχεβιορισμός).

[9]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 10

ΚΑΛΕΣ

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

Σε μια περίοδο δύσκολη για την παιδεία, όπως η εποχή μας, με το σχολείο να αντιμετωπίζει ποικίλα προβλήματα (υποδομές, χρηματοδότηση, έλλειψη προσωπικού, υλικοτεχνικός εξοπλισμός, αποσπασματική επιμόρφωση) και ποικίλες προκλήσεις με την εντατικοποίηση των επιτευγμάτων της επιστημονικής εξέλιξης σε πολλούς τομείς (π.χ. Πληροφορική, Βιοτεχνολογία, Μοριακή Βιολογία, Γενετική), την παγκοσμιοποίηση της οικονομίας και γενικότερα της κοινωνίας, ο εκπαιδευτικός καλείται να προσλάβει μια νέα επαγγελματική ταυτότητα, η οποία θα συνδυάζει ποικιλία ιδιοτήτων και χαρακτηριστικών, όπως: παιδαγωγός, καθοδηγητής, οργανωτής, εμψυχωτής, ερευνητής, φίλος, μεταρρυθμιστής. Οι καλές διδακτικές πρακτικές και καινοτόμες δράσεις που περιλαμβάνονται σε αυτόν τον τόμο αναδεικνύουν τέτοιους εκπαιδευτικούς, οι οποίοι εγκαταλείπουν οριστικά τον ανεκπλήρωτο στόχο της λεγόμενης «εγκυκλοπαιδικής μόρφωσης», που ήταν όραμα παλιότερων περιόδων και γενεών, και επιχειρούν να δώσουν προτεραιότητα σε μορφές και διαδικασίες αυτενεργού μάθησης. Εκπαιδευτικοί, οι οποίοι δεν απαιτούν τόσο την «αποταμίευση» των γνώσεων κατά τη διδακτική πράξη όσο την καλλιέργεια των λεγόμενων «ικανοτήτωνκλειδιών», όπως είναι η ποιότητα και ο τρόπος προσέγγισης της γνώσης, η ικανότητα επίλυσης προβλημάτων, η δημιουργική σκέψη, η ικανότητα επικοινωνίας, η συμμετοχή σε συλλογικές εργασίες, η ανάπτυξη της κριτικής στάσης και των «αμυντικών μηχανισμών» απέναντι στα επιστημονικά και τεχνολογικά επιτεύγματα, η δημιουργία κινήτρων και ετοιμότητας για δια βίου μάθηση. Εκπαιδευτικοί, οι οποίοι δοκιμάζουν, αξιολογούν, αναθεωρούν, μετασχηματίζουν τις πρακτικές τους, μετατρέπουν την τάξη τους σε ερευνητικό εργαστήριο και γενικότερα είναι πρόθυμοι να εμπλακούν στην αλλαγή, κατανοώντας ότι η επαγγελματική ανάπτυξή τους είναι μια διαδικασία χωρίς τέλος, ένας τρόπος ζωής με στόχο τη βελτίωση της διδασκαλίας τους. Δεν έχουμε παρά να επενδύσουμε σε αυτούς τους εκπαιδευτικούς, οι οποίοι κατανοούν ότι η διδασκαλία είναι μια δραστηριότητα προσανατολισμένη προς το μέλλον, επειδή διαμορφώνει τις γνώσεις και τις δεξιότητες των πολιτών του αύριο. Γιατί δεν είναι εύκολο να προτείνεις και να εφαρμόσεις δημιουργικές διδακτικές πρακτικές, αφού στην ουσία καλείσαι να διδάξεις δημιουργική ζωή. Και η εκπαίδευσή μας, χωρίς τέτοιους εκπαιδευτικούς οραματιστές, μάλλον προχωρεί στα σκοτεινά! Από τη θέση της Σχολικής Συμβούλου Φιλολόγων ευχαριστώ από καρδιάς όλους τους εκπαιδευτικούς της περιοχής ευθύνης μου με τους οποίους συνεργάστηκα εποικοδομητικά σε όλες τις επιμορφωτικές μας συναντήσεις και κέρδισα από τη μεταξύ μας αλληλεπίδραση. Τους ευχαριστώ ακόμη, γιατί «άνοιξαν» την τάξη τους και δέχτηκαν να μας εμπιστευτούν το «υλικό» τους και να το μοιραστούν μαζί μας, για να ανασάνει και να ανασταίνεται η εκπαίδευσή μας. Μεταξούλα Μανικάρου

[10]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 11

Τα Φύλα στη Λογοτεχνία Αργυράκη Μαργαρίτα ΠΕ 02 - Φιλόλογος margsapoun@gmail. com

Περίληψη Μια διαφορετική προσέγγιση του μαθήματος της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Α΄ Λυκείου που βασίστηκε στην ενεργό συμμετοχή των μαθητών. Με τη διδακτική προσέγγιση αυτή οι μαθητές κλήθηκαν να εντοπίσουν μέσα στα προτεινόμενα κείμενα πώς διαμορφώθηκε στο πέρασμα του χρόνου η κοινωνική αντίληψη σχετικά με τα φύλα. Παράλληλα να συνδέσουν τις αντιλήψεις αυτές με την ιστορική και χρονική συγκυρία των συγκεκριμένων κειμένων, καθώς και να προβληματιστούν με το θέμα αυτό ανάγοντάς το στο σήμερα. Η διδακτική προσέγγιση εφαρμόστηκε στην πράξη κατά το σχολικό έτος 2014-2015 και στα δύο τμήματα της Α΄ Λυκείου, του ΓΕΛ Λεχαινών, σύμφωνα με τις οδηγίες των νέων αναλυτικών προγραμμάτων του Υπουργείου Παιδείας. Λέξεις - Kλειδιά: Γυναικείο και ανδρικό πρότυπο, θεσμός της προίκας, προξενιό – γάμος, έρωτας. Ταυτότητα του σεναρίου ⚫ Τίτλος: Τα φύλα στη Λογοτεχνία ⚫ Τάξη: Α΄ Λυκείου ⚫ Διδακτικό αντικείμενο: Νεοελληνική Λογοτεχνία ⚫ Διδακτική ενότητα: Τα φύλα στη Λογοτεχνία ⚫ Χρονική διάρκεια: 1ο Τετράμηνο

[11]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 12

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

Στόχοι Ι. Γνωστικοί / Μαθησιακοί Οι μαθητές επιδιώκεται: – Να συνειδητοποιήσουν την ιστορικότητα των κειμένων, δηλαδή την αλληλεπίδρασή τους με το ιστορικό πλαίσιο στο οποίο αυτά γεννήθηκαν και διαβάστηκαν.

– Να αντιληφθούν ότι οι ρόλοι και η εικόνα των φύλων καθορίζονται από το ιστορικό, κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο.

– Να ερμηνεύσουν τις παραπάνω επισημάνσεις τους με βάση το χώρο, το χρόνο, την ιδεολογία της εποχής και του συγγραφέα.

– Να ανιχνεύσουν κοινωνικά στερεότυπα σε κάθε είδους κείμενο και να ελέγχουν αν το λογοτεχνικό κείμενο τα αναπαράγει ή τα αποτρέπει.

– Να συνδέσουν τις παραπάνω παρατηρήσεις τους από τα κείμενα με έργα άλλων τεχνών αλλά και με την εμπειρία τους από την καθημερινή ζωή. ΙΙ. Παιδαγωγικοί Οι μαθητές επιδιώκεται: – Να καλλιεργήσουν πνεύμα συνεργασίας και ομαδικότητας μέσω της διερευνητικής εργασίας και της ανταλλαγής απόψεων, καθώς και να καλλιεργήσουν γλωσσικές, αναγνωστικές και κοινωνικές δεξιότητες.

– Να οικοδομήσουν την γνώση, αναλαμβάνοντας κεντρικό και ενεργητικό ρόλο στη μαθησιακή διαδικασία.

– Να δημιουργήσουν κείμενα – παρουσιάσεις αξιοποιώντας τη φαντασία και τη δημιουργικότητά τους. ΙΙ. Τεχνολογικοί Οι μαθητές επιδιώκεται: – Να αξιοποιήσουν τις διαδικτυακές πηγές με δημιουργικό και κριτικό τρόπο.

– Να αναπτύξουν δεξιότητες χρήσης και διαχείρισης των νέων τεχνολογιών.

[12]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 13

ΤΑ ΦΥΛΑ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Εργαλεία / Διδακτικό Υλικό ⚫ Σχολικό εγχειρίδιο ⚫ Κείμενα από την Τράπεζα Θεμάτων ⚫ Διαδίκτυο ⚫ Φύλλα εργασίας Ο ρόλος του διδάσκοντος είναι να: ⚫ επεξηγεί. ⚫ εμψυχώνει-υποστηρίζει κάθε προσπάθεια μαθητών με σκοπό την αξιοποίηση των δυνατοτήτων τους. ⚫ αξιολογεί. ⚫ Ανατροφοδοτεί. Από την άλλη πλευρά ο μαθητής μέσα σε αυτό το περιβάλλον: ⚫ αποτελεί μέλος μιας ομάδας με κοινό στόχο. ⚫ αναπτύσσει δράση. ⚫ αναζητά τη σύνδεση της γνώσης με την πραγματικότητα. ⚫ καλλιεργεί ταλέντα. ⚫ επιβλέπει τη διαδικασία της μάθησης και αυτοαξιολογείται. Παρουσίαση της διδακτικής προσέγγισης Ι. Προγραμματισμός της ύλης – Η επεξεργασία των κειμένων έγινε είτε μέσα στην τάξη είτε ως εργασία στο σπίτι.

– Δύο κείμενα ήταν κοινά για όλες τις ομάδες («Του νεκρού αδελφού», δημοτικό - «Η παντρειά της Σταλαχτής», Κ. Θεοτόκης).

– Ένα κείμενο ήταν κοινό σε τέσσερις ομάδες («Ο τέταρτος άντρας», Γ. Αθάνας) – Τόσο η πορεία της εργασίας όσο και τα αποτελέσματά της ελέγχονταν και παρουσιάζονταν μέσα στην τάξη – Τα κείμενα που χρησιμοποιήθηκαν ήταν από το σχολικό βιβλίο και την Τράπεζα Θεμάτων. Η επιλογή αυτή ήταν συνειδητή προκειμένου [13]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 14

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

οι μαθητές αφενός μεν να δουλέψουν δημιουργικά με ποιοτικά κείμενα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας αλλά και παράλληλα να εξοικειωθούν με το καινούργιο σύστημα αξιολόγησης αποφεύγοντας τη στείρα απομνημόνευση. ΙΙ. Φάσεις πραγματοποίησης Α΄ ΦΑΣΗ : Ορισμός θεματικών ενοτήτων Μετά από συζήτηση στην ολομέλεια της τάξης επελέγησαν οι εξής θεματικές ενότητες προς διερεύνηση: – Ο θεσμός της οικογένειας – Ο Γάμος – Ο Έρωτας – Η θέση της γυναίκας στην πατριαρχική οικογένεια – Το ανδρικό πρότυπο Β΄ ΦΑΣΗ : Χωρισμός ομάδων Οι μαθητές χωρίστηκαν σε πέντε ομάδες των 4-5 ατόμων. Ο χωρισμός σε ομάδες έγινε με τυχαίο τρόπο με σκοπό να ενδυναμωθούν οι διαπροσωπικές σχέσεις μεταξύ των μαθητών. Κάθε ομάδα διακρινόταν με βάση ένα συγκεκριμένο χρώμα φακέλου με τον οποίο ήταν εφοδιασμένο κάθε μέλος της. Ο φάκελος περιείχε τα βασικά κείμενα προς επεξεργασία. Ανάγνωση και επεξεργασία στην τάξη του δημοτικού τραγουδιού «Του Νεκρού Αδελφού», κείμενο κοινό για όλες τις ομάδες. Παράλληλα δόθηκε ως εργασία για το σπίτι το δημοτικό «Της Νύφης που κακοπάθησε». Γ΄ ΦΑΣΗ : Χωρισμός υποενοτήτων των ομάδων – Υλικό προς επεξεργασία 1η Ομάδα: Ο θεσμός της οικογένειας Υποενότητες: – Δομή της οικογένειας – Οικογενειακές σχέσεις (μάνα - κόρη, μάνα – γιος, πατέρας-κόρη, πατέρας-γιος, πατέρας-μητέρα, αδελφικές σχέσεις) – Ο θεσμός της οικογένειας παλιότερα και σήμερα. Ποιες κοινωνικές [14]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 15

ΤΑ ΦΥΛΑ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

και οικονομικές συνθήκες συνέβαλαν στις αλλαγές που υπέστη ο θεσμός της οικογένειας Υλικό προς επεξεργασία: – «Του νεκρού αδελφού», δημοτικό (σχολικό βιβλίο) – «Η παντρειά της Σταλαχτής», Κ. Θεοτόκης (Τράπεζα Θεμάτων) – «Ο τέταρτος άντρας», Γ. Αθάνας (Τράπεζα Θεμάτων) – «Το ξυλάδικο του Βόλου», Δ. Χατζής (Τράπεζα Θεμάτων) – «Ανάπλους», Θ. Βαλτινός (Τράπεζα Θεμάτων) – «Ο μοναχογιός της γρια-Καλής», Δ. Καμπούρογλου (Τράπεζα Θεμάτων) – «Η Αννιώ», Κ. Χατζόπουλος (Τράπεζα Θεμάτων) 2η Ομάδα: Ο έρωτας Υποενότητες: – Η μαγική δύναμη του πρώτου έρωτα. Ο πόνος του ανεκπλήρωτου έρωτα – Η δύναμη του έρωτα που αντιτίθεται στις κοινωνικές προκαταλήψεις – Του έρωτα που συχνά ανατρέπει τα υπάρχοντα δεδομένα και θέτει νέες αξίες – Ο έρωτας που συμβιβάζεται με τις προκαταλήψεις – η προδοσία Υλικό προς επεξεργασία: – «Του νεκρού αδελφού», δημοτικό (σχολικό βιβλίο) – «Η παντρειά της Σταλαχτής», Κ. Θεοτόκης (Τράπεζα Θεμάτων) – «Έρωτος αποτελέσματα: Η Ελενίτζα», αγνώστου (σχολικό βιβλίο) – «Η Αννιώ», Κ. Χατζόπουλος (Τράπεζα Θεμάτων) – «Θέρος – έρως/ Ειδύλλιον της Πρωτομαγιάς», Αλ. Παπαδιαμάντης (Τράπεζα Θεμάτων) – «Ο τέταρτος άντρας», Γ. Αθάνας (Τράπεζα Θεμάτων) – «Λεωνής», Γ. Θεοτοκάς (Τράπεζα Θεμάτων) 3η Ομάδα: Ο γάμος [15]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 16

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

Υποενότητες: – Το προξενιό – Ο θεσμός της προίκας – Κοινωνικά στερεότυπα και κριτήρια για την επιλογή συζύγου – Η ηθική αγνότητα (το καλό όνομα) της γυναίκας βασική προϋπόθεση για το γάμο της – Ποιες οι σημερινές αντιλήψεις για το θεσμό του γάμου; Υλικό προς επεξεργασία: – «Του νεκρού αδελφού», δημοτικό (σχολικό βιβλίο) – «Η παντρειά της Σταλαχτής», Κ. Θεοτόκης (Τράπεζα Θεμάτων) – «Της νύφης που κακοπάθησε», δημοτικό (σχολικό βιβλίο) – «Τα μυστήρια της Κεφαλλονιάς (απόσπασμα): Η προίκα», Α. Λασκαράτος (σχολικό βιβλίο) – «Ένα μικρό λάθος», Ιακ. Πολυλάς (Τράπεζα Θεμάτων) – «Η Αννιώ», Κ. Χατζόπουλος (Τράπεζα Θεμάτων) – «Ο τέταρτος άντρας», Γ. Αθάνας (Τράπεζα Θεμάτων) 4η Ομάδα: Η θέση της γυναίκας Υποενότητες: ⚫ Η θέση της γυναίκας στην πατριαρχική οικογένεια ⚫

Ασχολίες – ενασχολήσεις – ενδιαφέροντά της

⚫

Η κοινωνική της ζωή

⚫

Μόρφωση και εκπαίδευσή της

⚫

Στερεότυπα – προκαταλήψεις

⚫

Η θέση της γυναίκας σήμερα

Υλικό προς επεξεργασία: – «Του νεκρού αδελφού», δημοτικό (σχολικό βιβλίο) – «Η παντρειά της Σταλαχτής», Κ. Θεοτόκης (Τράπεζα Θεμάτων) – «Ματίνα», Γ. Σαράντη (Τράπεζα Θεμάτων) – «Η Λυγερή», Α. Καρκαβίτσας (Τράπεζα Θεμάτων) [16]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 17

ΤΑ ΦΥΛΑ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

– «Το αντίτιμον», Δ. Καμπούρογλου (Τράπεζα Θεμάτων) – «Λωξάνδρα», Μ. Ιορδανίδου (Τράπεζα Θεμάτων) – «Ιδού ο Νυμφίος έρχεται», Π. Νιρβάνας (Τράπεζα Θεμάτων) – «Η παρακόρη», Σ. Μυριβήλης (Τράπεζα Θεμάτων) – «Η καπετάνισσα», Κ. Κρυστάλλης (Τράπεζα Θεμάτων) – «Παλιές αγάπες», Α. Καρκαβίτσας (Τράπεζα Θεμάτων) 5η Ομάδα: Το ανδρικό πρότυπο Υποενότητες: – Η θέση του άνδρα στην οικογένεια – Εργασία – επάγγελμα – ενασχολήσεις – ενδιαφέροντά του – Η κοινωνική του ζωή – Η μόρφωση και η εκπαίδευσή του – Στερεότυπα και προκαταλήψεις Υλικό προς επεξεργασία: – «Του νεκρού αδελφού», δημοτικό (σχολικό βιβλίο) – «Η παντρειά της Σταλαχτής», Κ. Θεοτόκης (Τράπεζα Θεμάτων) – «Η αρπαγή της γυναίκας του Διγενή», δημοτικό (σχολικό βιβλίο) – «Μονόλογος ευαισθήτου», Εμμ. Ροΐδης, (σχολικό βιβλίο) – «Ένα μικρό λάθος», Ιακ. Πολυλάς (Τράπεζα Θεμάτων) – «Ο τέταρτος άντρας», Γ. Αθάνας (Τράπεζα Θεμάτων) – «Λεωνής», Γ. Θεοτοκάς (Τράπεζα Θεμάτων) – «Το ξυλάδικο του Βόλου», Δ. Χατζής (Τράπεζα Θεμάτων) Στη φάση αυτή οι μαθητές μελετούν και αξιολογούν το υλικό, συλλέγουν περαιτέρω πληροφορίες και συνθέτουν συνεργατικά κείμενα σε ηλεκτρονικά περιβάλλοντα (κείμενα word, παρουσιάσεις power point) Δ΄ ΦΑΣΗ : Παρουσίαση εργασιών Καθ’ όλη τη διάρκεια του τετράμηνου οι ομάδες συμπλήρωναν φύλλα εργασίας και παρουσίαζαν τμήματα της εργασίας τους τα οποία και αποτελούσαν θέματα συζήτησης στην τάξη. Η τελική παρουσίαση των [17]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 18

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

εργασιών έγινε σε 4 διδακτικές ώρες. Μετά το τέλος κάθε παρουσίασης ακολουθούσε συζήτηση και αξιολόγηση της προσπάθειας. Αξιολόγηση της διδακτικής παρέμβασης Να σημειωθεί ότι ο τυχαίος χωρισμός των ομάδων αρχικά δημιούργησε έναν προβληματισμό για το αν θα μπορεί να επέλθει συνεννόηση και συνεργασία μεταξύ ανομοιογενών, κατά τη γνώμη των μαθητών, ομάδων. Όμως η εξέλιξη της διαδικασίας ανέτρεψε τα δεδομένα, γιατί συνειδητοποίησαν ότι με τη συλλογική προσπάθεια και την από κοινού εργασία θα επιτελέσουν καλύτερα το έργο που τους ανατέθηκε. Ιδιαίτερα θετικό και ενθαρρυντικό για την αναγκαιότητα της εφαρμογής νέων μορφών διδασκαλίας είναι, το ότι μαθητές με χαμηλές σχολικές επιδόσεις και περιορισμένη συμμετοχή στην πορεία του μαθήματος, επέδειξαν ζήλο, λειτούργησαν συνεργατικά και συνέβαλαν αποφασιστικά στο έργο της ομάδας. Επίσης για τους μαθητές λειτούργησε πολύ θετικά το κίνητρο ότι η εργασία τους θα εκδοθεί σε έντυπη μορφή με μέριμνα του σχολείου και γι’ αυτό εργάστηκαν υπεύθυνα και παραγωγικά. Το ενδιαφέρον τους κέντρισε και το θέμα που αναλύθηκε δηλαδή τα φύλα στη Λογοτεχνία τόσο διαχρονικά όσο και στη συγχρονία του. Στο τέλος της εργασίας το σύνολο των μαθητών είχε σχηματίσει άποψη και κρίση για τη θέση των δύο φύλων στη σημερινή εποχή. Επομένως η Λογοτεχνία δε λειτούργησε σαν ένα στατικό μάθημα αλλά σαν μια αφορμή για επέκταση της γνώσης και του προβληματισμού. Σκόπιμο είναι να εντοπιστούν και οι δυσκολίες που προέκυψαν κατά την εφαρμογή της διδακτικής παρέμβασης. Οι μαθητές δυσκολεύτηκαν στη διαχείριση και σωστή αξιοποίηση του χρόνου. Υπήρχε διαφοροποίηση ως προς την ανταπόκριση των δύο τμημάτων. Ενώ το ένα τμήμα ανταποκρίθηκε πολύ καλά με αποτέλεσμα να παραχθούν εξαιρετικής ποιότητας εργασίες, ενώ το δεύτερο τμήμα λειτούργησε υποτονικά.

Βιβλιογραφία - Δικτυογραφία Βενούτσου, Μ. (2012). Η θέση της γυναίκας και ο θεσμός της προίκας, σενάριο. Στην ηλεκτρονική διεύθυνση proteas. greek-language. gr\articles. Διον. Παρούτσας, Γονείς και οικογένεια, Άρθρο στην ηλεκτρονική διεύ-

[18]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 19

ΤΑ ΦΥΛΑ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

θυνση: http://paroutsas. jmc. gr/family/family. htm. Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Η Οικογένεια- Συμπόσια και Ψυχαγωγία-Ενδυμασία και Καλλωπισμός (Τόμ. Β. σσ. 444-461). Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Το Κλασσικό Ιδιωτικό Δίκαιο-Το δίκαιο της Γόρτυνας (Τόμ. Γ2. σσ. 543-547). Καραγεωργάκη, Μ. Ο θεσμός της προίκας κατά το ρωμαϊκό δίκαιο, μεταπτυχιακή εργασία. Στην ηλεκτρονική διεύθυνση https://iriniclass. wordpress. com/category/ομαδα-3-η-προικα. Μεσσήνης, Στ. Οι μορφές της σύγχρονης οικογένειας και οι επιδράσεις στα μέλη τους. Άρθρο στην ηλεκτρονική διεύθυνση http://sites. google. com/site/stmessinis/ArxikiSelida/morphessynchrones-oikogeneias. Μπέης, Κ. (1981). Αλήθειες και μύθοι γύρω από την προίκα. Άρθρο στην Ελευθεροτυπία. Στην ηλεκτρονική διεύθυνση http://www. kostasbeys. gr/articles. php? s=3&mid=1096&mnu=1&id=22819. Νικολαΐδου Σ. (2009). Λογοτεχνία και Νέες Τεχνολογίες, Αθήνα, Κέδρος Χοντολίδου Ελ. (2004). Διδασκαλία σε ομάδες, στο Κλειδιά και Αντικλείδια. Αθήνα: Πανεπιστήμιο Αθηνών

[19]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 20

Μάθηση και δημιουργικές εκπαιδευτικές τεχνικές: Μια δοκιμή διαφοροποιημένης διδασκαλίας στη Λογοτεχνία Γεωργοπούλου Αλεξάνδρα Εκπαιδευτικός Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης -Φιλόλογος Γυμνάσιο Βάρδας, Ν. Ηλείας alexandra.georgopoyloy@gmail.com

ΠΕΡΙΛΗΨΗ Η ακόλουθη μελέτη πραγματεύεται την προσέγγιση εναλλακτικών διδακτικών στρατηγικών για μαθητές με δυσκολίες μάθησης, με στόχο την αρμονική ένταξή τους στο μαθητικό δυναμικό της τάξης για μια επιτυχημένη σχολική πορεία -καλλιεργώντας πολλαπλές δεξιότητες- χωρίς κανέναν αποκλεισμό. Πιο συγκεκριμένα, επιχειρείται μια διδακτική σύζευξη δράσεων της διαφοροποιημένης διδασκαλίας με δημιουργική αξιοποίηση του μαθήματος της λογοτεχνίας και των θεωριών μάθησης, στις οποίες βασίστηκαν και εφαρμόστηκαν οι τρόποι και οι τεχνικές διδασκαλίας. Η έρευνα εφαρμόστηκε σε ένα τμήμα 22 μαθητών της Α΄ Γυμνασίου, κατά το σχολικό έτος 2014-2015. ΕΙΣΑΓΩΓΗ Διδάσκοντας τα φιλολογικά μαθήματα κατά την προηγούμενη χρονιά σε ένα τμήμα της Α΄ Γυμνασίου διαπίστωσα πως οι περισσότεροι μαθητές δυσκολεύονταν, όταν τους ζητούσα να γράψουν, να εκφραστούν, να συμμετάσχουν στην εκπαιδευτική διαδικασία-διεργασία. Αντιμετώπιζα καθημερινά έναν «τοίχο» απροσπέλαστο και αισθανόμουν ανεπάρκεια ως εκπαιδευτικός λόγω της μη ανταπόκρισής τους, [20]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 21

ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ

δυσκολία χειρισμού και απογοήτευση καθώς σε ένα σύνολο 22 μαθητών οι 12 αδυνατούσαν να ανταποκριθούν στην εκπαιδευτική πράξη. Αυτές οι δυστοκίες των μαθητών αποτέλεσαν το έναυσμα-πρόκληση για έναν εναλλακτικό τρόπο διδασκαλίας και λειτούργησαν ως καταλύτης για αλλαγή «πλεύσης» της μέχρι πρότινος διδακτικής που εφάρμοζα. Αυτό, λοιπόν, το βίωμά μου -με το συγκεκριμένο δείγμα και στοιχεία- με ώθησε να δω και να μελετήσω υπό διαφορετικό πρίσμα τη μαθησιακή διεργασία, λαμβάνοντας υπόψη παιδαγωγικές προσεγγίσεις εξατομικευμένης –διαφοροποιημένης διδασκαλίας. Οι άξονες και πυλώνες ήταν: ένα σχολείο για όλους βάσει της αρχής της «αποδεκτότητας» του Πλάτωνα, θεωρίες μάθησης και δημιουργική γραφή ως τρόπος ενεργοποίησης δυνατοτήτων, γιατί όπως έχει αναφέρει και ο Αριστοτέλης «να δημιουργείς και δημιουργώντας να δημιουργείσαι και να μην είσαι τίποτε άλλο από τη δημιουργία σου». Επίσης, με οδηγό την «ενστικώδη ορμή» του Freud εφάρμοσα το νέο μοντέλο διδασκαλίας στο μάθημα της λογοτεχνίας, γιατί είναι η Χώρα & ο Χώρος της Φαντασίας και αποτελεί τέχνη-δεξιοτεχνία της γλώσσας. Για να μπορέσει ο δάσκαλος να λειτουργήσει αποτελεσματικά μέσα σε ένα μαθητοκεντρικό μοντέλο μάθησης και για να μπορέσει να υπάρξει μια εποικοδομητική, βοηθητική διαπροσωπική σχέση, θα πρέπει να εφαρμόσει δράσεις κατάλληλες να εμψυχώσουν, που να υποστηρίζουν τους μαθητές και να δείξει ταυτόχρονα ευαισθησία στις κοινωνικές και συναισθηματικές τους ανάγκες. «Είναι σημαντικό να μπορούμε να δούμε με τα μάτια του άλλου και να ακούμε με τα αυτιά του» Alder ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ 1. Μάθηση συνώνυμοι όροι: πρόσκτηση, συσσώρευση, απόκτηση γνώσεων, εκμάθηση, σπουδή, κατανόηση, εμπέδωση, πείρα Η κατανόηση του φαινομένου της μάθησης έχει αποτελέσει βασικό αντικείμενο της παιδαγωγικής ψυχολογίας, η οποία στηριζόμενη σε ψυχολογικές γνώσεις και θεωρίες προσπαθεί να δώσει απαντήσεις σε προβλήματα μάθησης και διδασκαλίας στο σχολείο. Στην μελέτη αυτή στόχο έχω, να παρουσιάσω συνοπτικά τις σημαντι[21]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 22

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

κότερες θεωρίες μάθησης αλλά κυρίως να εντοπίσω τη συμβολή και επιρροή τους στη μάθηση και τη διδασκαλία και την τελική διαμόρφωση της δικής μου προσωπικής θεωρίας. Γιατί όπως έχει πει και ο Lewin «δεν υπάρχει τίποτα πιο πρακτικό από μια καλή θεωρία». Είναι σημαντικό να αναφερθεί, πρωτίστως, ένας τυπικός ορισμός της μάθησης που τη θεωρεί ως μια διαδικασία η οποία οδηγεί σε διαρκή μεταβολή της συμπεριφοράς ενός ατόμου και η οποία προκύπτει ως αποτέλεσμα εμπειρίας ή άσκησης. Ο ορισμός αυτός της μάθησης υπονοεί ότι η μεταβολή της συμπεριφοράς όχι μόνο είναι διαρκής, αλλά έχει ένα σχετικά μόνιμο χαρακτήρα, τύπου έξις. Ο ορισμός αυτός επίσης υπονοεί έμμεσα ότι τα αποτελέσματα της μάθησης είναι παρατηρήσιμα και το μαθησιακό φαινόμενο δυναμικό, με βασικά στοιχεία την απόκτηση, διατήρηση και μεταβολή. Τα ρεύματα και οι θεωρίες για τη μάθηση είναι πολυπληθή. Μεταξύ αυτών, οι σχολές που θεωρούν τη μάθηση ως μια διαδικασία πρόσκτησης της γνώσης (θεωρίες που συνδέονται με το συμπεριφορισμό), εκείνες που θεωρούν τη μάθηση ως διαδικασία δημιουργίας της γνώσης ( συνδέονται με τον κονστρουκτιβισμό) και τέλος εκείνες που θεωρούν τη μάθηση ως αποτέλεσμα της συμμετοχής σε κοινωνικές ομάδες (και συνδέονται με τις κοινωνικοπολιτισμικές θεωρίες) είναι από τις πλέον διαδεδομένες. Η πληθώρα των θεωρητικών απόψεων και σχολών δεν επιτρέπει τη δημιουργία μιας «ιδεατής φόρμουλας» θεωρίας μάθησης και εφαρμογής.

2. Θεωρίες Μάθησης Συνειρμική ψυχολογία. Οι κλασικές συμπεριφοριστικές θεωρίες της μάθησης (Μάθηση μέσω ενίσχυσης, υποκατάστατου ερεθίσματος, δοκιμής, συνειρμού, συνάφειας με στόχο τη ρύθμιση της συμπεριφοράς και τη μεταγνώση). Συμπεριφοριστικές θεωρίες Θεμελιώθηκαν από τους Thorndike, Tolman, Hull και Skinner. Οι θεμελιωτές των συμπεριφοριστικών θεωριών θεωρούν τη μάθηση [22]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 23

ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ

ως αλλαγή της συμπεριφοράς των ανθρώπων. Το ενδιαφέρον τους εστιάζεται στην εξωτερική συμπεριφορά, η οποία αποτελεί μετρήσιμη αντίδραση στα περιβαλλοντικά ερεθίσματα. Για την επίτευξη των ανωτέρω επιδιώξεων χρησιμοποιείται η προγραμματισμένη διδασκαλία, το σύστημα της οποίας επεξεργάστηκε κυρίως ο Skinner. Κυριότεροι εκπρόσωποι συμπεριφοριστικών θεωριών μάθησης είναι οι J. B. Watson, E. L. Thorndike: η συμπεριφορά δεν καθορίζεται μόνο από τα ερεθίσματα προηγούνται, αλλά και από ενισχύσεις που ακολουθούν μία συμπεριφορά: μέθοδος με δοκιμή και με πλάνη. Επίσης, οι B. F. Skinner, E. R Guthrie, A. Bandura και ο γνωστός για τα πειράματά του Ι. Pavlov (κλασική εξαρτημένη μάθηση). Η μάθηση σημαίνει τη σύνδεση ερεθισμάτων-ανταπόκρισης. Οι επαναλήψεις ενισχύουν τις συνδέσεις και άρα τη μάθηση. Επίσης οι θετικές ενισχύσεις (όπως οι ανταμοιβές) ενισχύουν μια συγκεκριμένη «μάθηση», ενώ οι αρνητικές την αποδυναμώνουν. (Κρίβας, 2007). Βασισμένα πάνω στις θεωρίες αυτές έχουν αναπτυχθεί αρκετά μοντέλα διδασκαλίας, από την προγραμματισμένη διδασκαλία (B. F. Skinner) ως το Διδακτικό Σχεδιασμό (Instructional Design, R. M. Gagné). O Διδακτικός Σχεδιασμός θεωρήθηκε επί μακρόν ως μια αξιόπιστη διαδικασία για την προετοιμασία προγραμμάτων και μαθημάτων κατάρτισης. Ο Bandura με τη θεωρία του της «κοινωνικής μαθήσεως» εξυπηρετεί ως μετάβαση από τη συμπεριφοριστική στη γνωστική θεωρία για τη μάθηση και επιτυγχάνει μια εξισορροπημένη σύνθεση αυτών των δύο καταυθύνσεων, γι’αυτό και η θεωρία του ονομάζεται κοινωνική-γνωστική. Προσθέτοντας το στοιχείο της μίμησης στη ενισχυτική μάθηση, απομακρύνεται από την άκρατη περιβαλλοντική αιτιοκρατία των πρώιμων συμπεριφοριστών στη μελέτη της αλληλεπιδρασιακής σχέσης ανθρώπου και περιβάλλοντος. Άρα, είναι ζήτημα ενίσχυσης και δημιουργία συνδέσεων μεταξύ ερεθισμάτων και αντιδράσεων. Οι Γνωστικές θεωρίες της μάθησης Οι πρόδρομοι της γνωστικής: Μορφολογικοί Η θεωρία της Μορφολογικής Ψυχολογίας (Gestalt Psychology) επικεντρώνεται στη μελέτη της οργάνωσης της αντίληψης και προσεγγίζει τη συμπεριφορά τονίζοντας την οργάνωση της εμπειρίας σε μορφές ή πρότυπα (Gestalten). Η πιο ουσιαστική συμβολή της στην ψυχολογία της μάθησης είναι η ενόραση, που ως μαθησιακή διαδικασία βασίζεται στη σύλληψη της μορφής του νέου προς γνώση αντικειμένου ως [23]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 24

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

«όλου», που δε γίνεται στην αρχή με σαφήνεια αντιληπτό, αλλά κατά την πορεία της μάθησης, προχωρώντας από το όλο προς τα μέρη, τα στοιχεία που την απαρτίζουν διασαφηνίζονται και διακρίνονται μεταξύ τους. Εκπρόσωποί της είναι οι Wertheimer, Koffka και Köhler. Οι οπαδοί της τονίζουν ότι τα προς μάθηση στοιχεία πρέπει να οργανώνονται έτσι, ώστε να γίνονται αντιληπτά ως σύνολα. Η μάθηση με ενόραση ενεργοποιεί ανώτερες διανοητικές λειτουργίες, όπως αντίληψη, μνήμη, σκέψη και προσοχή. Ο δομισμός ή εποικοδομητισμός (Κονστρουκτιβισμός)-ως απόληξη μιας μακράς περιόδου «κυοφορίας» κατά τη διάρκεια της θεωρίας του Συμπεριφορισμούαποτελεί μια θεώρηση για τη μάθηση η οποία, βασιζόμενη στις θέσεις των ψυχολογικών προσεγγίσεων ( που στρέφουν την προσοχή τους σε λειτουργίες του ανθρώπινου εγκεφάλου και υποστηρίζουν πως ο έλεγχος της συμπεριφοράς καθορίζεται από εσωτερικούς παράγοντες: αντίληψη και γνώση), εντάσσεται στα πλαίσια των γνωστικών θεωριών και αντιμετωπίζεται ως μια πλατύτερη έννοια πρόσωπο και όχι ως βιολογικός οργανισμός. Αυτό ακριβώς υποστηρίζει ο Kurt Lewin και αναφέρει ότι η ανθρώπινη συμπεριφορά δεν επηρεάζεται από τη διορατική ευαισθησία, αλλά και από την προηγούμενη γνώση και εισήγαγε τη θεωρία του γνωριστικού πεδίου που πιστοποεί τη συνύπαρξη μιας γνωστικής και μιας ψυχολογικής διάστασης στη μαθησιακή διαδικασία. Οι γνωστικές εποικοδομιστές - θεωρίες που διατυπώθηκαν από τους J. Piaget, J. Bruner και R. M. Gagne, εστιάζουν το ενδιαφέρον τους στη λειτουργία του εγκεφάλου του υποκειμένου. Πρώτα δηλαδή το άτομο αντιλαμβάνεται τους υπάρχοντες αλληλοσυσχετισμούς των μερών του συνόλου και στη συνέχεια προχωρεί στη σύλληψη, η οποία επέρχεται ως «ξαφνική ανακάλυψη» και περιέχει πάντοτε ένα νέο, πρόσθετο και δημιουργικό στοιχείο. Η μάθηση κτίζεται σταδιακά, τα απλά στοιχεία αποτελούν τη βάση, πάνω στη οποία κτίζονται τα συνθετότερα και αυτά αποτέλεσαν τη βάση της θεωρίας του κονστρουκτιβισμού που διακρίνεται σε ριζοσπαστικό και κοινωνικοπολιτισμικό. Ο «ριζοσπαστικός οικοδομισμός», με κύριο εκφραστή του τον Glaserfeld, θεωρεί ότι η γνώση του πραγματικού κόσμου είναι αδύνατη έξω από το άτομο. Η μάθηση είναι ενεργητική και όλη η γνώση υποκειμενική. Ο καθένας οργανώνει τη δική του εμπειρία και κατασκευάζει τη δική του πραγματικότητα, οπότε υπάρχει διαφοροποίηση από τον «κοινωνικό κονστρουκτιβισμό», κατά τον οποίο [24]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 25

ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ

οι έννοιες, δομές, μέθοδοι, κανόνες και αποτελέσματα είναι επινόηση των ανθρώπων και δέχεται την υποκειμενική άποψη κόσμου. Κύριος εκπρόσωπος για τον «κοινωνικοπολιτισμικό κονστρουκτιβισμό» θεωρείται ο Vygotsky, υποστηρίζοντας μάλιστα την κοινωνική δόμηση της μάθησης και το ρόλο του κοινωνικού περιβάλλοντος αυτού που μαθαίνει. Ο Vygotsky βρίσκεται στο πεδίο του κοινωνικού εποκοδομητισμού και διαφοροποιείται από τον κλασικό, καθώς θεωρεί ότι η κοινωνική αλληλεπικοινωνία γεννά τη γνωστική εξέλιξη και αποκτώντας νέες γνώσεις μεταβάλλεται και η ζώνη της επικείμενης ανάπτυξής του. Ο Bruner δίνει έμφαση στη μάθηση μέσω της ανακάλυψης και της επίλυσης προβλημάτων, δηλαδή μέσο της διαδικασίας αναδιοργάνωσης ή μετατροπής στοιχείων και δεδομένων, με τέτοιο τρόπο ώστε να επιτυγχάνεται η κατάκτηση νέων γνώσεων. Ο Gagne υποστηρίζει ότι η εκμάθηση κάθε νέας ικανότητας προϋποθέτει την εκμάθηση κατωτέρων ικανοτήτων, οι οποίες εμπεριέχονται στη νέα ικανότητα ως επιμέρους στοιχεία της. Δίνει δε έμφαση τόσο στις εσωτερικές συνθήκες (διάθεση, ετοιμότητα) όσο και στις εξωτερικές (διδακτικές ενέργειες). Ο Bandura κάνει λόγο για κοινωνική μάθηση, δηλαδή μάθηση με μίμηση προτύπου ύστερα από παρακολούθηση της συμπεριφοράς του και τη διερεύνηση των κοινωνικών συνθηκών μέσα στις οποίες το άτομο πραγματώνει αυτή τη μορφή μάθησης Σημαντική είναι η οπτική της θεωρίας του Ausubel που υποστηρίζει ότι: «ο πιο σπουδαίος απλός παράγοντας που επηρεάζει τη μάθηση είναι αυτό που ο μαθητής ήδη γνωρίζει. Εξακρίβωσέ το και δίδαξέ τον σύμφωνα με αυτό». Τα «κέντρα» πάνω στα οποία θα δομηθεί η νέα γνώση πρέπει να περιέχουν αρκετά ασαφείς και γενικόλογες έννοιες για να λειτουργήσουν ως συγκριτικός προκαταβολικός οργανωτής. Αυτό οδηγεί σε μάθηση που λαμβάνει υπόψη τα προϋπάρχοντα σχήματα και τη σύνδεση με αυτά. Μοιάζει με τη σωκρατική διδασκαλία της μαιευτικής μεθόδου και καθιστά τον εκπαιδευτικό «εκμαιευτή» της γνώσης. Φυσικά πρέπει ο εκπαιδευτικός να έχει κατά νου τη μαιευτική μέθοδο του Σωκράτη με τη διαδικασία των ερωτήσεων/ αποκρίσεων, καθώς και την άποψη του Dewey για «learning by doing» και «learning by experience». Καθώς η γνώση εποκοδομείται, πρέπει να δίνεται σημασία στις προυπάρχουσες / προαντιλήψεις των [25]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 26

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

μαθητών που είναι συνάρτηση του οικογενειακού, κοινωνικού, φυσικού, σχολικού και τεχνολογικού περιβάλλοντος των μαθητών. (Με την μέθοδο της νοηματικής και προσληπτικής απόκτησης της νέας γνώσης). Επίσης, με την αρχή της σταθεροποίησης επιτυγχάνεται με συνεχείς επαναλήψεις πλήρη και συνεπή επεξεργασία συχνές ασκήσεις και διορθώσεις, η υπερμάθηση. Ως συμπέρασμα, γίνεται κατανοητό ότι ο ρόλος του εκπαιδευτικού λοιπόν είναι να οργανώσει διδακτικές καταστάσεις και μαθήματα, στα πλαίσια των οποίων ο μαθητής έχει τη δυνατότητα να εκφραστεί, να διερευνήσει και να αλληλεπιδράσει με το περιβάλλον του προκειμένου να οικοδομήσει τη γνώση του. Αυτή είναι και η βασική πρόταση του Bourdieu που διαπερνά ως εναλλακτικός τρόπος σκέψης τα αναλυτικά προγράμματα, τα βιβλία και τις διδακτικές πρακτικές των εκπαιδευτικών, την εγκατάλειψη των μονολιθικών διδακτικών μεθόδων, και κατά συνέπεια στη διδασκαλία της μέσω του πολιτισμού και των πολιτισμικών δραστηριοτήτων (θέατρο, λογοτεχνία, κόμικς, εφημερίδες, περιοδικά). Ένα τέτοιο σχολείο δημιουργεί-προϋποθέτει διαφορετικής ποιότητας «ωσμώσεις» και παραπέμπει σε ένα «αναλυτικό πρόγραμμα διεργασιών» σε ένα ευέλικτο σχολείο με στόχο την αλληλεπίδραση, τροφοδότηση, ανάπτυξη σκέψης, προώθηση εννοιολογικής αλλαγής και τον προβληματισμό του τρόπου συλλογισμού. ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΗ ΓΡΑΦΗ Καθοριστικό ρόλο σε αυτή την επιδίωξη είναι δυνατό να διαδραματίσει το Μάθημα της Λογοτεχνίας, καθώς η μορφωτική της δύναμη σε συνδυασμό με τη δυνατότητα που παρέχει το μάθημα για διαλεκτική ανάλυση προβληματικών καταστάσεων ή για διαλεκτικές αντιπαραθέσεις των μαθητών πάνω σε διλημματικές καταστάσεις, μπορούν να συμβάλουν στην ανάπτυξη και την οικοδόμηση ενός αξιακού συστήματος. (Παπούλια- Τσελέπη 1990: 2256, Πουρκός 1997: 126). Η Λογοτεχνία, λοιπόν, από τη φύση της, εγείρει το αίτημα κατ’ εξοχήν της συγκινησιακής, βιωματικής συμμετοχής και ανταπόκρισης του αναγνώστη, καθώς μέσω του μαθήματος επιδιώκεται (Π. Σ. 2000: 163-164): – πρόσληψη ερεθισμάτων όχι καταγραφής των γνώσεων αλλά της κίνησης και της μεταβολής στη διανοητική και συναισθηματική του κατάσταση.

[26]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 27

ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ

– δεκτικότητα – εκλεκτικότητα – κριτική: αποδοχή, εφόσον αναγνωρίζει ότι είναι σωστά θεμελιωμένες ή να αντιστέκεται σε αυτές αιτιολογώντας τη θέση του.

– Να διαμορφώνει τις προσωπικές του στάσεις και πεποιθήσεις και να υποβοηθείται στη συγκρότηση του δικού του αξιακού συστήματος. Μια διδασκαλία προσανατολισμένη στην ανάπτυξη των στάσεων των μαθητών θα μπορούσε να κινείται στο εξής διδακτικό πλαίσιο: – Να υπάρχει το κατάλληλο κοινωνικό πλαίσιο και το κατάλληλο περιεχόμενο της διδασκαλίας που εξασφαλίζει την ψυχολογική αποδοχή και ενθαρρύνει τη διαφοροποίηση και την αντιπαράθεση, τη συνεξέταση εναλλακτικών απόψεων. (Ματσαγγούρας 1998: 138).

– Να προσφέρεται συστηματική και πολύπλευρη παροχή γνώσεων και πληροφοριών για τα βασικά θέματα- ζητήματα των κειμένων.

– Να δίνονται ευκαιρίες στους μαθητές να έρθουν αντιμέτωποι με προβληματικές καταστάσεις, να εμπλακούν, να ταυτιστούν με τους ήρωες, να υποδύονται ρόλους, να μπαίνουν στη θέση των ηρώων του κειμένου και να πάρουν θέση κατά τη διάρκεια της διδασκαλίας.

(Gagné 1984: 380-281).

– Να δίνεται ο απαραίτητος χρόνος, για να εκφράσουν τη γνώμη τους και να ενθαρρύνονται να την τεκμηριώσουν ολοκληρωμένα και με ακρίβεια. (Tobin, 1987).

– Να εξασφαλίζεται η δυνατότητα να διατυπώσουν τη θέση τους ελεύθερα χωρίς φόβο, ακόμη κι αν αυτή είναι αντίθετη προς τη γενικότερη άποψη της τάξης.

– Να κυριαρχεί ο διευθυνόμενος διάλογος με διακριτική και σταθερή την παρουσία του διδάσκοντα στο ρόλο του συντονιστή της συζήτησης. (Coles & Robinson 1991, Costa 1991, Cage & Berliner 1988). Σύμφωνα και με τη δημιουργική γραφή ως χώρο « Μη συμμόρφωσης» που προσφέρει ανεξαρτησία, αυτονομία, αντικομφορμισμός «ανοικείωση» του σχολικού κώδικα, συμβάλλει στα εξής: ⚫ Εξατομίκευση χαρακτηριστικών ⚫ Μεταβατική περιοχή εμπειρίας ⚫ Συναίσθημα και δημιουργία μέσα από το παιχνίδι [27]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 28

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ⚫

Βίωμα –τέλεση- προσήλωση ⚫ Εμπλοκή: κριτική σκέψη-δημιουργική έκφραση Το αποτέλεσμα είναι: επινοητικότητα, εφευρετικότητα, ανακάλυψη, προσωπική έκφραση, αναπαράσταση του κόσμου όπως το κάθε άτομο τον συλλαμβάνει. Σύμφωνα και με την αρχή της ατομικής επεξεργασίας της εμπειρίας (Brookfield) καθίσταται αυτόματη εγκόλπωση της δημιουργικότητας και του παραγόμενου αποτελέσματος-διαδικασία και οδηγεί σε νέα μορφή κοινωνικότητας Μέσα από συγκεκριμένες δράσεις έρχεται και η «δημιουργική» όρεξη «δύσκολων» μαθητών και με βάση την αρχή της ατομικής εμπειρίας & καταγραφής και την αρχή της ελεύθερης σκέψης & κατάθεσης επέρχεται: ⚫ πνευματική κάθαρση μέσα από μία προσωπική «λίστα» οργάνωσης που αποφορτίζει συναισθηματικά και πνευματικά. ⚫ απόλαυση, ευφορία, ενεργοποίηση μέσα από τη διαδικασία και όχι τόσο ο σκοπός, βιώνοντας, ενοιολογώντας, αναλύοντας και εφαρμόζοντας ανοίγουν και δημιουργούν «παράθυρο» επικοινωνίας με τον κόσμο. ΔΙΔΑΚΤΙΚΟ «ΠΑΝΤΡΕΜΑ» ΘΕΩΡΙΩΝ Συμπερασματικά, το ποια θεωρία και ποια διδακτική μέθοδος θα αξιοποιηθεί στη διδακτική διαδικασία εξαρτάται από την κάθε διδακτική ενότητα και από τους εκάστοτε μαθητές, χωρίς να αποκλείεται και μία συνδυαστική λύση. Υπό το πρίσμα των παραπάνω θεωριών το άτομο δέχεται επιδράσεις του περιβάλλοντός του και με βάση τις υπάρχουσες γνώσεις και την κοινωνική αλληλεπίδραση δομούνται οι νέες γνώσεις και μετασχηματίζονται οι προυπάρχουσες μέσα από κοινούς κώδικες επικοινωνίας. «Η μάθηση ως ενέργεια δημιουργίας καινούριων δομών και τεκμηρίωσης των παλιών» (Βιγκότσκι 1988). «συνεχίζεται υποσυνείδητα με την γέννηση του» (H. Remplein 1967), εξελίσσεται μέχρι το τέλος της ζωής του όπου και τα ποιοτικά της χαρακτηριστικά επηρεάζονται από τον τρόπο Γι’ αυτούς τους λόγους απαραίτητα στοιχεία του προγραμματισμού της διδασκαλίας είναι η γνώση των αναγκών, ελλείψεων, προτιμήσεων των μαθητών. Αναγκαία, επίσης, η γνώση για την ψυχοκινητική, και κοινωνική κατάστασή τους, οι νοητικές δυνατότητες, η προηγούμενη γνώση, το επίπεδο άγχους, η αυτοαντίληψη και το ενδιαφέρον τους.

[28]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 29

ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ

Για το λόγο αυτό έχουν εκπονηθεί τα προγράμματα εξατομικευμένης διδασκαλίας. Επειδή αυτή είναι δύσκολο να εφαρμοστεί απαιτείται ποικιλία μέσων και μεθόδων. Σημαντικό στοιχείο για την εκπαιδευτική διαδικασία αποτελεί το μαθητικό δυναμικό της τάξης και ο τρόπος, δηλαδή η μεθοδολογία που θα εφαρμοστεί κατά τη διδασκαλία με διάφορες μεθόδους και τα «εργαλεία» (διάλογος, πλέγμα εννοιών, πείραμα…) προκειμένου να επιτευχθεί η αντικατάσταση-αποδόμηση, αλλαγή-τροποποίηση των ιδεών των μαθητών (γιατί η υπάρχουσα γνώση επηρεάζει τη νέα γνώση). ΒΑΣΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΗΣ ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΜΕΝΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ⚫

Η διαφοροποιημένη διδασκαλία είναι προσαρμογή της διδασκαλίας εκ των προτέρων και όχι μετά από αποτυχία. ⚫ Στη διαφοροποιημένη διδασκαλία, η διαφοροποίηση είναι οργανικό κομμάτι της διδασκαλίας και όχι στάδιο. Με αυτή την έννοια κάθε νέα μάθηση αποτελεί ευκαιρία για νέα διαφοροποίηση. Η διαφοροποίηση δεν αφορά μόνο την αντιμετώπιση ενός μαθησιακού προβλήματος, αλλά συνεχή μάθηση και πρόοδο των μαθητών. ⚫ Η διαφοροποιημένη διδασκαλία στηρίζεται στη λεπτομερή και διαρκεί αξιολόγηση. Για τη διαφοροποίηση απαιτείται μεγάλος αριθμός πληροφοριών από πολλές πηγές ώστε να γίνουν οι κατάλληλες τροποποιήσεις στη διδασκαλία. ⚫ Η διαφοροποιημένη διδασκαλία αξιοποιεί την ευέλικτη ομαδοποίηση. Για τη διαφοροποίηση χρησιμοποιούνται από τον εκπαιδευτικό όλοι οι τρόποι ομαδοποίησης (μετωπική, ομάδες, ατομική εργασία). Η επιλογή στηρίζεται κάθε φορά στο περιεχόμενο της διδασκαλίας, τις διδακτικές τεχνικές, τις δραστηριότητες και τους συγκεκριμένους κάθε φορά μαθητές. ⚫ Η διαφοροποιημένη διδασκαλία είναι συμμετοχική. Η διδασκαλία αναπτύσσεται μέσα από το συνδυασμό των επιλογών του εκπαιδευτικού και των μαθητών. Ανάλογα με την δραστηριότητα και τους συγκεκριμένους μαθητές και εκπαιδευτικούς η επιλογή μπορεί να είναι περισσότερο ή λιγότερο του εκπαιδευτικού. ⚫ Η διαφοροποιημένη διδασκαλία δεν ταυτίζεται ούτε με την ατομική ένας- προς-έναν διδασκαλία, ούτε με την εξατομίκευση της διδα[29]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 30

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

σκαλίας. Θυμίζει όμως αρκετά σε ορισμένα σημεία της οργάνωσής της τα μονοθέσια δημοτικά σχολεία, όπου ο εκπαιδευτικός δουλεύει σε διαφορετικά επίπεδα, άλλοτε ατομικά, άλλοτε σε μικρές ομάδες και άλλοτε με το σύνολο των μαθητών. ⚫ Η διαφοροποιημένη διδασκαλία δε σημαίνει εργασία αποκλειστικά σε 3-4 ομάδες διαφορετικού επιπέδου. Αντίθετα, αρχή της είναι η ευέλικτη ομαδοποίηση, που αλλάζει και αξιοποιεί διαφορετικά κριτήρια και όχι μόνο το κριτήριο της επίδοσης των μαθητών. ⚫ Διαφοροποιημένη διδασκαλία δε σημαίνει απλά, λιγότερες ή περισσότερες ασκήσεις, ούτε αποτελεί ποσοτική προσαρμογή, αλλά περιλαμβάνει την ποιοτική τροποποίηση της διδασκαλίας. ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΜΕΝΗΣ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ ΣΤΗ ΜΑΘΗΣΗ Μέσω της διαφοροποιημένης διδασκαλίας ευνοείται, κερδίζει το σύνολο της τάξης, όλοι ανεξαιρέτως οι μαθητές και όχι μεμονωμένα κάποιοι από αυτούς. Είναι λάθος να πιστεύουμε ότι σε μια τάξη αποτελούμενη από μαθητές μικτών ικανοτήτων, οι «καλοί» μαθητές, τα ταλαντούχα παιδιά θυσιάζονται στο βωμό της συνεκπαίδευσης με παιδιά με ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Αντιθέτως, η νέα αυτή στρατηγική διδασκαλίας σχεδιάζει εκ των προτέρων τη διδασκαλία λαμβάνοντας υπόψη το μαθησιακό προφίλ κάθε μαθητή και παρεμβαίνει διορθωτικά σκοπεύοντας να βελτιώσει την επίδοσή του μέσα από ένα πρόγραμμα εξατομικευμένο και προσαρμοσμένο στις ανάγκες και τα ενδιαφέροντά του. Το γεγονός ότι συνυπάρχουν μέσα στον ίδιο χώρο μαθητές χωρίς ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες μαζί με μαθητές με ειδικές ανάγκες δεν υποβαθμίζει το επίπεδο διδασκαλίας, αλλά αντιθέτως το εμπλουτίζει και το τροποποιεί ποιοτικά. Ακόμα και όταν οι καλοί μαθητές μέσω της παροχής βοήθειας στον συμμαθητή τους κατά την ώρα του μαθήματος προσπαθούν να του εξηγήσουν κάτι, υποδυόμενοι το δάσκαλο, μαθαίνουν. Γιατί όταν φθάνω να διδάσκω κάτι αυτόματα και με άνεση σημαίνει ότι έχω «περάσει» στο μεταγνωστικό επίπεδο. Αλλά και όταν ακόμα ο δάσκαλος μέσα από την προσπάθειά του να γίνει κατανοητός από όλους τους μαθητές αναλύει βήμα - βήμα την ύλη του, από αυτή τη διαδικασία δεν κερδίζει μόνο ο αδύναμος μαθητής αλλά και αυτός που θεωρητικά τα γνωρίζει όλα αλλά δεν έχει κατανοήσει τη διαδρομή για να φτάσουμε στο ζητούμενο, στη γνώση.

[30]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 31

ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ

Όσον αφορά ιδιαίτερα στους μαθητές με Μαθησιακές δυσκολίες, η διαφοροποιημένη διδασκαλία μπορεί να βοηθήσει σημαντικά, στο βαθμό που η διδασκαλία με πολλαπλούς τρόπους και επίπεδα καθώς και η αξιολόγηση με πολλαπλούς τρόπους ταιριάζουν απόλυτα στα χαρακτηριστικά των μαθητών με Μ.Δ.. Ακόμη και όταν σε μια διαφοροποιημένη τάξη όλοι οι μαθητές μπορεί να ασχολούνται με διαφορετικό υλικό, ή να συμμετέχουν σε διαφορετικές ομάδες, κανένας τρόπος εργασίας δεν θεωρείται «ειδικός» και άρα δε στιγματίζει και δεν ξεχωρίζει τους μαθητές με Μαθησιακές δυσκολίες. Το ίδιο ισχύει και για τα παιδιά με ελαφρά νοητική υστέρηση. Η ένταξη των παιδιών αυτών στη γενική τάξη συμβάλλει ιδιαίτερα στην έξοδο τους από την απομόνωση και τον αποκλεισμό, στην κοινωνικοποίησή τους και στην ενίσχυση της αυτοεκτίμησής τους. Στη βάση του παραπάνω σκεπτικού έρχονται να προστεθούν και οι ανάλογες αλλαγές, προσαρμογές και διασκευές στα αναλυτικά προγράμματα των γενικών σχολείων προκειμένου ένα σύγχρονο σχολείο συνεκπαίδευσης να «χωρέσει» όλο το μαθητικό πληθυσμό ανεξαρτήτου γνωστικού και ψυχοκινητικού επιπέδου. ΠΟΙΑ ΤΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ-ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ ΠΑΙΔΙΩΝ ΜΕ ΜΑΘΗΣΙΑΚΕΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ ΚΑΙ ΠΟΙΑ ΑΥΤΩΝ ΜΕ ΕΛΑΦΡΑ ΝΟΗΤΙΚΗ ΥΣΤΕΡΗΣΗ, ΓΕΝΙΚΑ ΚΑΙ ΕΙΔΙΚΟΤΕΡΑ ΣΤΗ «ΔΙΑΧΕΙΡΙΣΗ» ΕΝΟΣ ΓΛΩΣΣΙΚΟΥ ΜΑΘΗΜΑΤΟΣ Η άμεση διδασκαλία δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να βοηθήσει τον μαθητή με Μ.Δ. γιατί δεν λαμβάνει υπόψη τα ιδιαίτερα γνωστικά και συναισθηματικά χαρακτηριστικά του. Τα χαρακτηριστικά αυτά αποτελούν απαραίτητες προϋποθέσεις για την ενεργή και αποτελεσματική εμπλοκή των μαθητών με Μ.Δ. στις σχολικές δραστηριότητες. Συγκεκριμένα η ελλειμματική λειτουργία του μνημονικού δυναμικού και η δυσκολία ανάκλησης πληροφοριών από την μνήμη απαιτούν τη χρήση μνημονικών στρατηγικών και τεχνικών υποβοήθησης της μνήμης από την μεριά του εκπαιδευτικού, για να στηρίξουν τη μαθησιακή προσπάθεια των μαθητών με Μ.Δ. Επίσης, η δυσκολία στην οργάνωση είναι ένα ακόμα χαρακτηριστικό γνώρισμα των παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες γεγονός που επηρεάζει σημαντικές λειτουργίες, όπως αυτή της αποθήκευσης και ανάκλησης στο μνημονικό μηχανισμό, της προσοχής, της διαχείρισης του χρόνου, του τρόπου μελέτης και γενικότερα της ίδιας της μάθησης. Η νοημοσύνη τους είναι φυσιολογική, αλλά πα[31]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 32

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

ρουσιάζουν ελλειμματική προσοχή, αδυναμία συγκέντρωσης και εστίασης της προσοχής κατά την διάρκεια εκτέλεσης ενός έργου. Αυτά είναι σε γενικές γραμμές τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα των παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες. Συνέπεια όλων των παραπάνω ιδιαίτερων χαρακτηριστικών που εμφανίζουν τα παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες είναι να παρουσιάσουν αδυναμία στη παραγωγή γραπτού λόγου και να κάνουν τα παρακάτω συνηθισμένα λάθη: ⚫ Έχουν σημαντική δυσκολία να εκφράσουν τις ιδέες τους γραπτά, συνεπώς γράφουν λιγότερα. ⚫

Παρουσιάζουν γραμματικού τύπου λάθη κυρίως στις καταλήξεις των λέξεων.

⚫

Έχουν άσχημο γραφικό χαρακτήρα, γραφή εκτός γραμμών, καταστρατήγηση περιθωρίων

⚫

Οι προτάσεις τους είναι απλές (αν όχι απλοϊκές) και ιδιαίτερα σύντομες.

⚫

Οι προτάσεις τους χαρακτηρίζονται από ακυριολεξίες και ασυνταξίες.

⚫

Δεν μπορούν να προσαρμόσουν το κείμενό τους στα χαρακτηριστικά αυτού που απευθύνονται

⚫

Συνήθως απουσιάζουν ο πρόλογος και ο επίλογος

⚫

Υπάρχει μεγάλος αριθμός ορθογραφικών λαθών

⚫

Δυσκολεύονται να αποφασίσουν για το τι θα γράψουν, είτε αυτό προέρχεται από τη μνήμη τους, είτε από εξωτερικές πηγές.

⚫

Κυριαρχεί η παρατακτική σύνδεση

⚫

Απουσιάζουν τα σημεία στίξης και

⚫

Κατά το μετασυγγραφικό στάδιο προβαίνουν σε ελάχιστες διορθώσεις επί της ουσίας και δυσκολεύονται να βελτιώσουν τα νοήματα του κειμένου που οι ίδιοι έχουν γράψει.

Όσον αφορά τα παιδιά με νοητική υστέρηση και εδώ τα προβλήματα είναι σημαντικά. Πρόκειται για παιδιά που είτε για βιολογικούς λόγους είτε από κάποιο ατύχημα ή τραυματισμό δεν έχουν επαρκώς αναπτυγμένες τις αισθήσεις ούτε την αντιληπτικότητά τους γεγονός που επηρεάζει την ικανότητά τους για μάθηση. Οι μαθητές με ελαφρά νοητική [32]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 33

ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ

υστέρηση παρουσιάζουν πιο ελαφρά οργανικά και κινητικά προβλήματα σε σχέση με τα παιδιά με βαριά νοητική υστέρηση, αλλά έχουν και αυτά περιορισμένη ικανότητα στην αφηρημένη σκέψη, δυσκολεύονται να γενικεύσουν τις εμπειρίες τους, να αναγνωρίσουν τα επιμέρους κοινά στοιχεία σε διαφορετικές περιπτώσεις, να προσανατολιστούν στο χώρο και στο χρόνο, να ταξινομήσουν αντικείμενα και να βρουν διαφορές, να οργανώσουν τη σκέψη τους και να σκέφτονται κριτικά, να διατηρήσουν την προσοχή τους για μεγάλο χρονικό διάστημα και να συγκεντρώνονται σε αυτό που κάνουν. Επίσης, παρουσιάζουν μειωμένη ικανότητα γλωσσικής επικοινωνίας και περιορισμένο λεξιλόγιο, ελλιπής και βραχύχρονη συγκέντρωση προσοχής και έχουν ανάγκη για συστηματική παρότρυνση. Η διδασκαλία σε τάξεις με μ. μ.ε.μ.α. προϋποθέτει την παρέκκλιση από το επίσημο αναλυτικό πρόγραμμα και το άνοιγμα «παραθύρων», που όμως βοηθούν όλη την τάξη και τους διδακτικούς στόχους που θέτει εκ των προτέρων ο εκπαιδευτικός. ΑΝΑΛΥΤΙΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΚΑΙ ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΙ ΣΤΟΧΟΙ Λαμβάνοντας σοβαρά υπόψη όλα τα παραπάνω ιδιαίτερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα των παιδιών με νοητική στέρηση και με μαθησιακές δυσκολίες καλούμαστε ως εκπαιδευτικοί, με βάση το σκεπτικό της εργασίας, να διδάξουμε τον αφηγηματικό λόγο με την ανάλογη επιλογή και χρήση των χρόνων στα ρήματα, των επιρρημάτων, και των χρονικών συνδέσμων που τα συνοδεύουν και τέλος να οδηγήσουμε τα παιδιά να κάνουν αδρομερή περιγραφή των κύριων σημείων του κειμένου για να καταλήξουν στην περίληψη. Το μαθητικό δυναμικό της τάξης μας δεν είναι ομοιογενές αλλά αποτελείται από περιπτώσεις παιδιών που χρήζουν ιδιαίτερης προσοχής και διδακτικής προσέγγισης. Ξεκινώντας από την έκθεση αξιολόγησης του ΚΕΔΔΥ για τους μαθητές σχηματίζουμε μια πρώτη εικόνα για τις εκπαιδευτικές ελλείψεις και ανάγκες που έχουν ο καθένας τους. Παρόλα αυτά γίνεται κατανοητό ότι το ισχύον αναλυτικό πρόγραμμα θα πρέπει να τροποποιηθεί, να διαφοροποιηθεί και σε ορισμένες περιπτώσεις να διασκευαστεί προκειμένου να ανταποκριθεί στις απατήσεις και στις ανάγκες των μαθητών αυτών. Στους μεν μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες είναι αρκετό να γίνουν κάποιες τροποποιήσεις, αλλαγές σε ότι αφορά τη διδακτική προσέγγιση της συγκεκριμένης [33]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 34

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

ενότητας ενώ οι στόχοι παραμένουν κοινοί για όλη την ομάδα, για όλη την τάξη. Έτσι λοιπόν οι διδακτικοί στόχοι διαμορφώνονται ως εξής για τους μαθητές όχι μόνο με ειδικές μαθησιακές δυσκολίες αλλά για το σύνολο αυτών: ⚫ Να συνειδητοποιήσουν οι μαθητές τη δομή των αφηγηματικών κειμένων. ⚫ Να επιλέγουν και να χρησιμοποιούν τα κατάλληλα γλωσσικά μέσα για την παραγωγή του αφηγηματικού είδους, σε ορισμένο επικοινωνιακό πλαίσιο. ⚫ Να αφομοιώσουν το κύριο γραμματικό φαινόμενο της ενότητας, δηλαδή το ρηματικό χρόνο, καθώς και γενικότερα τη δήλωση των χρονικών σχέσεων. ⚫ Να συνειδητοποιήσουν τη διαφορά που επιφέρει στη λειτουργία της αφήγησης η χρήση χρόνων παρελθόντος και παρόντος. Οι παραπάνω διδακτικοί στόχοι όμως θα προσαρμοστούν και θα διαφοροποιηθούν προκειμένου να ανταποκριθούν στις ανάγκες των παιδιών με νοητική υστέρηση. Θα πρέπει δηλαδή να αποσκοπούν περίπου στο ίδιο μαθησιακό αποτέλεσμα αλλά να περιλαμβάνουν στοιχειώδεις γνώσεις και δεξιότητες πιο πρώιμων σταδίων στη παραγωγή γραπτού λόγου. Μπορεί ακόμα να χρειαστεί και εξατομικευμένη παρέμβαση. Οι στόχοι μας δηλαδή θα πρέπει να είναι πιο συγκεκριμένοι, πιο ξεκάθαροι, πιο εξειδικευμένοι. Να «κινούνται» περισσότερο στον ψυχοκινητικό τομέα και να συμβάλλουν στην κοινωνική ένταξη του μαθητή. Για παράδειγμα θα πρέπει πρώτα οι μαθητές ως προς το μάθημα της λογοτεχνίας να εκφράζονται προφορικά, να αναπτύξουν ένα βασικό λεξιλόγιο, να βελτιωθούν στην ορθογραφία και την αντιγραφή, να μάθουν να διαβάζουν, να ακούν προσεκτικά μια ιστορία και να την κατανοούν σε γενικές γραμμές. Πιο συγκεκριμένα οι στόχοι του εκπαιδευτικού στην διδακτική ενότητα «ΦΙΛΙΑ: Ο ΠΙΣΤΟΣ ΦΙΛΟΣ» για μαθητές με νοητική υστέρηση θα πρέπει να είναι οι εξής: ⚫ Να κατανοεί αυτό που διαβάζει και κυρίως αυτό που ακούει. ⚫ Να αναγνωρίζει τα ουσιώδη στοιχεία, πληροφορίες ενός κειμένου από τα επουσιώδη. ⚫ Να περιγράφει με δυο λόγια αυτό που κατάλαβε από την ανάγνωση του κειμένου.

[34]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 35

ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ⚫

Να αναγνωρίζει τους βασικούς όρους μιας πρότασης και να γράφει απλές προτασούλες.

⚫

Να μάθουν να γράφουν όσο είναι δυνατόν ορθογραφημένα και καλαίσθητα.

⚫

Να εφαρμόζει τους βασικούς γραμματικούς κανόνες στη γραφή των λέξεων.

⚫

Να αναπτύξει ένα βασικό λεξιλόγιο απαραίτητο στην καθημερινή του επικοινωνία που θα έχει χρηστική αξία για το μαθητή.

⚫

Να αποκτήσει εμπιστοσύνη στο προσωπικό του γράψιμο και να ενισχυθεί η αυτοεκτίμηση του.

⚫

Να χαρούν μέσα από την συνεργασία τους με τους υπόλοιπους μαθητές.

⚫

Να κατανοήσουν τις έννοιες του παρόντος και του παρελθόντος.

Οι προσδοκίες μας επομένως δεν θα πρέπει να είναι υψηλές, όπως και οι στόχοι μας στη συγκεκριμένη περίπτωση αλλά θα πρέπει ως εκπαιδευτικοί σε συνεργασία με το δάσκαλο της ειδικής αγωγής να διαμορφώσουμε ένα πρόγραμμα διδασκαλίας προσαρμοσμένο στις ανάγκες και στις ιδιαιτερότητες του μαθητή με ήπια νοητική υστέρηση. ⚫

Καταγράφουν το θέμα (τίτλο της ενότητας) και το κυκλώνουν.

⚫

Διαβάζουν προσεκτικά το πρώτο μέρος, την παράγραφο.

⚫

Με την χρήση αυτό-ερωτήσεων βρίσκουν την κεντρική ιδέα και τις δευτερεύουσες έννοιες που την υποστηρίζουν.

⚫

Καταγράφουν αυτές τις έννοιες (κεντρικές και υποστηρικτικές) με περιληπτικό τρόπο ή με ένα απλό σχεδιάγραμμα.

⚫

Ελέγχουν την κεντρική ιδέα της παραγράφου, την κυκλώνουν και τραβούν γραμμές ή βέλη για να δείξουν τις μεταξύ τους σχέσεις.

⚫

Επαναλαμβάνουν τα ίδια βήματα για τις επόμενες παραγράφους.

⚫

Συνδέουν τις κεντρικές ιδέες μεταξύ τους και με το θέμα.

⚫

Ακολουθεί μια άσκηση πολλαπλών επιλογών στην οποία οι μαθητές καλούνται να επιλέξουν τη σωστή απάντηση, την οποία θα πρέπει να αναζητήσουν στο κείμενο.

⚫

Στόχος της άσκησης αυτής είναι να κατακτήσουν οι μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες την υπερδομή του αφηγηματικού κειμένου μέσα [35]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 36

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

από την κατανόηση βασικών πληροφοριών για την ιστορία και την πλοκή. Για παράδειγμα: Βάλε σε κύκλο την σωστή απάντηση Οι ασκήσεις ολοκληρώνονται με αυτές που αφορούν την παραγωγή γραπτού λόγου Προσπάθησε να διηγηθείς την ιστορία του «Μικρού ήρωα» σε ένα φίλο σου που δεν τη γνωρίζει. Μη ξεχάσεις ότι θα πρέπει να αναφερθείς στα παρακάτω. ⚫ Στο Που και το Πότε συμβαίνει η ιστορία. ⚫

Στο πρωταγωνιστή και στα άλλα πρόσωπα της ιστορίας.

⚫

Στο πώς ξεκινά η ιστορία.

⚫

Στα γεγονότα που ακολουθούν.

⚫

Στη λύση του προβλήματος.

⚫

Στα συναισθήματα και τις σκέψεις του ήρωα για ό,τι συνέβη.

Καλείται να αφηγηθεί την ιστορία βάζοντας τον εαυτό του στη θέση του πρωταγωνιστή. Του δίνονται πληροφορίες για τα σημεία στα οποία πρέπει να επικεντρωθεί και οδηγίες για την χρήση χρονικών επιρρημάτων ⚫ προσοχή του για τους χρόνους τους οποίους θα πρέπει να χρησιμοποιήσει. Καλείται να ενσαρκώσει το ρόλο ενός ήρωα από μια τηλεοπτική σειρά κινουμένων σχεδίων και να αφηγηθεί μια περιπέτεια που πέρασε ως ήρωας και αυτός. ⚫ Και εδώ δίνονται οδηγίες για τα σημεία στα οποία θα πρέπει να επικεντρωθεί στην αφήγησή του καθώς και στη χρήση των χρονικών επιρρημάτων και εκφράσεων που θα πρέπει να χρησιμοποιήσει. Επίτευξη του στόχου για την βελτίωση του γραπτού λόγου και ενίσχυση της γραπτής έκφρασης του μαθητή με μαθησιακές δυσκολίες: στοχεύει σε μια σαφή διδασκαλία των σταδίων παραγωγής γραπτού κειμένου με έμφαση στην εξοικείωση του μαθητή με διαφορετικά είδη κειμένων στο στάδιο της καταγραφής, σύμφωνα με τη μετα-ανάλυση των Gerstein και Baker (2001). ⚫ Τα στάδια παραγωγής γραπτού ⚫

σχεδιασμός, η καταγραφή και η επιμέλεια.

[36]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 37

ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ⚫

μεθόδους για το σχεδιασμό, βελτίωση στην ποιότητα, τη δομή και το μέγεθος του τελικού τους κειμένου.

Οι μέθοδοι: ⚫

στρατηγικές ενίσχυσης της κριτικής σκέψης για την εύρεση ιδεών, ⚫ την γενίκευση αυτών και την οργάνωσή τους στο συνολικό περιεχόμενο καθώς και σε μεθόδους εύρεσης στόχων (στοχοθεσία) κατά τη συγγραφή (Troia, 2006). ⚫ Κατά το σχεδιασμό είναι ιδιαίτερα σημαντική η δημιουργία θετικής διάθεσης και ενδιαφέροντος ⚫ να εμπλακούν ενεργά στη προετοιμασία για τη συγγραφή (Σπαντιδάκης, 2004). ⚫ προγράμματα στοχοθεσίας τα οποία εμπλέκουν τους μαθητές σε δραστηριότητες αυτορρύθμισης σχεδιασμού του κειμένου τους. Σε αυτό το σημείο μπορώ να σκαρφιστώ διάφορα ακρωνύμια (μνημονικά βοηθήματα) για να στηρίξω τη διδασκαλία γνωστικών στρατηγικών. Για παράδειγμα το ακρωνύμιο ΤΕΑΤ: Τίτλος, Επιχειρήματα, Ανάλυση των επιχειρημάτων, Τέλος του κειμένου ⚫ δεύτερο στάδιο της παραγωγής γραπτού λόγου: την καταγραφή δικού τους κειμένου βάσει αρχικού ⚫ τη διδασκαλία της δομής των κειμένων και των μορφοσυντακτικών κανόνων ⚫ ως οι αποτελεσματικότερες μέθοδοι για την ενίσχυση των δεξιοτήτων των μαθητών με Μ.Δ. που είναι σχετικές τόσο με τη ποσότητα όσο και με τη ποιότητα του γραπτού τους λόγου. ⚫ Είναι καταρχήν απαραίτητο να διδαχθούν οι μαθητές τη δομή των κειμένων καθώς οι διαφορετικοί τρόποι γραφής βασίζονται στα διαφορετικά δομικά συστατικά του κειμένου ⚫ Κατά το τρίτο και τελευταίο στάδιο, αυτό της επιμέλειας οι μαθητές με Μ. Δ καθοδηγούνται με μεθόδους ελέγχου του περιεχομένου, της οργάνωσης των ιδεών τους στο κείμενο, της δομής του, του λεξιλογίου, της ορθογραφίας αλλά και των μορφοσυντακτικών τους χαρακτηριστικών μπορούν να ενισχύσουν την ποιότητα του κειμένου τους. Οι μέθοδοι αυτές βασίζονται είτε σε στρατηγικές αυτοελέγχου είτε ελέγχου μεταξύ των συμμαθητών.

[37]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 38

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

Χρήσιμες τεχνικές ενίσχυσης της γραπτής έκφρασης ⚫

χρήση υποστηρικτικών βοηθημάτων και μνημονικών μέσων όπως είναι το φύλλο σχεδιασμού, όπου υπάρχουν προσχεδιασμένες λέξεις – κλειδιά, να καταγράψουν τις ιδέες τους με βάση το σχεδιασμό που απαιτεί η δομή του κειμένου.

Όταν καλούνται να δημιουργήσουν προτάσεις καθώς και, όταν καλούνται να συνεχίσουν μια μη ολοκληρωμένη πρόταση ή να συνδυάσουν προτάσεις, ενισχύεται η συντακτική τους επίδοση και το περιεχόμενο των παραγράφων που καταγράφουν. ⚫

διαγράμματα. κατά τη συγγραφή παραγράφων με κενά για τη καταγραφή στοιχείων

⚫

όπως το θέμα της παραγράφου, τις βασικές ιδέες, την ιεράρχηση αυτών των ιδεών και τις συνδετικές λέξεις των προτάσεων, η βελτίωση στο περιεχόμενο των παραγράφων και της δομής τους είναι βέβαιη.

⚫

Σημαντικό ρόλο στη μείωση των δυσκολιών στη γραφή παίζει επιπλέον η διδασκαλία μέσω της χρήσης των ηλεκτρονικών υπολογιστών, καθώς επιτρέπει στους μαθητές να γράφουν ανεμπόδιστα ιδιαίτερα αν χαρακτηρίζονται από δυσγραφία. Η χρήση της τεχνολογίας κινητοποιεί τους μαθητές να επανεξετάσουν το κείμενό τους χωρίς την πρόσθετη δυσκολία της αντιγραφής αξιοποιώντας τα υποστηρικτικά μέσα του υπολογιστή για τη διόρθωση της ορθογραφίας και της σύνταξης.

⚫

να κατηγοριοποιήσουν μια ομάδα λέξεων

⚫

να αντικαταστήσουν την ήδη υπάρχουσα λέξη με την κατάλληλη συνώνυμή της η οποία τους δίνεται παρακάτω και οι μαθητές καλούνται να επιλέξουν τη σωστή.

⚫

Όσον αφορά τη διδασκαλία του αφηγηματικού κειμένου σε μαθητές με Μ. Δ., θα επιμείνουμε περισσότερο στην επίλυση προφορικών ασκήσεων και ασκήσεων που βασίζονται στην ανάπτυξη της επικοινωνιακής και κοινωνικής δεξιότητας.

ΜΑΘΗΣΙΑΚΕΣ ΔΥΣΚΟΛΙΕΣ ΚΑΙ ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΜΕΝΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑ Στα παιδιά αποδίδουμε συχνά «ταμπέλες» και χαρακτηρισμούς του [38]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 39

ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ

τύπου: γλυκό, έξυπνο, χαρούμενο, δύσκολο, ζωηρό, ανυπάκουο αδιάφορο… Η απάντηση είναι πολύ εύκολη…. Όλα αυτά μαζί είναι τα παιδιά μέχρι να γίνουν έφηβοι και στην πορεία ενήλικες περνούν από πολλά «φάσματα προσωπικότητας» μέχρι να κατασταλάξουν στο δικό τους μοναδικό χαρακτήρα. Κάποια από αυτά τα παιδιά αντιμετωπίζουν δυσκολίες μάθησης. Οι Μαθησιακές Δυσκολίες είναι μια ομάδα διαταραχών που αφορά συγκεκριμένα ελλείμματα σε τομείς όπως η ακαδημαϊκή επίδοση, η γλώσσα, ο λόγος ή η κινητική λειτουργία. Τα ελλείμματα αυτά δεν οφείλονται σε νοητική υστέρηση, αυτισμό, κάποια διαγνωσμένη νευρολογική ή άλλη οργανική διαταραχή ή σε περιβάλλοντα με περιορισμένα εκπαιδευτικά ερεθίσματα. Συγκεκριμένα, είναι η ελλειμματική λειτουργία του μνημονικού δυναμικού και η δυσκολία ανάκλησης πληροφοριών από τη μνήμη, η δυσκολία στην οργάνωση που επηρεάζει σημαντικές λειτουργίες, όπως αυτή της αποθήκευσης και ανάκλησης στο μνημονικό μηχανισμό, της προσοχής, της διαχείρισης του χρόνου, του τρόπου μελέτης και γενικότερα της ίδιας της μάθησης, ελλειμματική προσοχή, αδυναμία συγκέντρωσης και εστίασης της προσοχής κατά την διάρκεια εκτέλεσης ενός έργου. Αυτά είναι σε γενικές γραμμές τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα των παιδιών με μαθησιακές δυσκολίες. Δεν θα πρέπει να ξεχνάμε πως για τα παιδιά και τους εφήβους το σχολείο είναι ο αντίστοιχος εργασιακός χώρος των ενηλίκων. Η σχολική επιτυχία, είναι εξέχουσας σημασίας για την ψυχολογική ανάπτυξη και εξέλιξη του παιδιού και του επίσης εφήβου, γιατί το παιδί που βιώνει τη σχολική αποτυχία μοιραία θα νιώσει και συναισθήματα απομόνωσης, ντροπής και όλα αυτά θα έχουν αντίκτυπο στη διατήρηση της αυτοεκτίμησής του σε χαμηλά επίπεδα. Βέβαια, αυτό λειτουργεί και αντίστροφα, δηλαδή οι διαταραχές της ψυχικής υγείας του ατόμου, σαφέστατα θα ασκήσουν αρνητική επιρροή στις μαθησιακές του ικανότητες. ΠΑΡΕΜΒΑΣΕΙΣ ΣΤΟ ΧΩΡΟ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ Ο στόχος των παρεμβάσεων αυτών είναι να βοηθήσουν το παιδί ή τον έφηβο να ξεπεράσει ή να μετριάσει τις δυσκολίες που σημειώνονται ως αποτέλεσμα της διαταραχής του, έτσι ώστε να έχει μια επιτυχημένη εκπαιδευτική πορεία. Είναι απαραίτητη, λοιπόν, η χρήση μνημονικών στρατηγικών και τεχνικών υποβοήθησης: μνήμης, οργάνωσης, αποθήκευσης, ανάκλησης, προσοχής, συγκέντρωσης,εστίασης. Αλλιώς τα παιδιά θα βρεθούν χαμένα… στο «κυνήγι γνώσης & μετά[39]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 40

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

φρασης…» και δυσκολίας: απόκτησης επαρκών, αναγνωστικών δεξιοτήτων, παραγωγής γραπτού λόγου, αυτοεκτίμησης, ικανοποίησης, συμμετοχής -απεγλωβισμού από το περιθώριο. Για όλα τα παραπάνω χρησιμοποιούμε το σύνθημα: Όλοι στην τάξη με διαφοροποιημένη διδασκαλία που θα έχει τα εξής χαρακτηριστικά: ⚫ ευέλικτη ομαδοποίηση (μετωπική, ομάδες, ατομική εργασία). ⚫ συμμετοχική ⚫ ποσοτική προσαρμογή-ποιοτική τροποποίηση: Διαφοροποιημένη διδασκαλία δε σημαίνει απλά, λιγότερες ή περισσότερες ασκήσεις, ούτε αποτελεί ποσοτική προσαρμογή, αλλά περιλαμβάνει την ποιοτική τροποποίηση της διδασκαλίας ⚫ διαφοροποίηση ως οργανικό κομμάτι της διδασκαλίας και όχι στάδιο. Με αυτή την έννοια κάθε νέα μάθηση αποτελεί ευκαιρία για νέα διαφοροποίηση. Η διαφοροποίηση δεν αφορά μόνο την αντιμετώπιση ενός μαθησιακού προβλήματος, αλλά συνεχή μάθηση και πρόοδο των μαθητών. ΟΡΓΑΝΩΣΗ ΜΑΘΗΤΙΚΟΥ ΔΥΝΑΜΙΚΟΥ Για να διασφαλίσουμε την επιτυχία της διδασκαλίας γενικότερα και των στόχων ειδικότερα είναι απαραίτητο να οργανωθεί κατάλληλα ο χώρος της μάθησης, το μαθησιακό περιβάλλον. Ο εκπαιδευτικός θα πρέπει, λοιπόν, να τον οργανώσει με τέτοιο τρόπο ώστε αφενός να είναι ευχάριστος και ελκυστικός και αφετέρου να διευκολύνει την μάθηση με το απαραίτητο εποπτικό υλικό, που θα του χρειαστεί κατά τη διάρκεια του μαθήματος, αλλά και να διατάξει, να τοποθετήσει τα θρανία στο σχήμα που επιθυμεί ώστε να διευκολύνεται η επικοινωνία του με το σύνολο των μαθητών και ειδικότερα με τους μαθητές που τον έχουν περισσότερο ανάγκη. Επίσης, είναι εξίσου σημαντικό να επιλέξουμε τον κατάλληλο τύπο διδασκαλίας που θα είναι ανάλογος με το μαθητικό δυναμικό της τάξης μας και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των μαθητών με μαθησιακές δυσκολίες. ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ – ΜΕΘΟΔΟΙ ΚΑΙ ΤΕΧΝΙΚΕΣ -ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΕΣ Γνωρίζοντας ότι η τάξη μου αποτελείται από μαθητές μικτών ικανοτήτων και ότι στην ομάδα αυτή ανήκουν, ενδεχομένως, χαρισματικά παι[40]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 41

ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ

διά αλλά και παιδιά ειδικών εκπαιδευτικών αναγκών είχα χρέος ως εκπαιδευτικός να «κινηθώ» στη βάση ενός αναλυτικού προγράμματος με παράλληλα μαθησιακά αποτελέσματα. ⚫

Να επιμερίσω τις δραστηριότητες σε μικρότερα βήματα.

⚫

Να αντικαταστήσω τις γραπτές οδηγίες με προφορικές

⚫

Να μαγνητοφωνήσω το αναγνωστικό και ασκησιακό υλικό.

⚫

Να υπογραμμίσω τα κύρια σημεία.

⚫

Να εκπονήσω συμπληρωματικό μαθησιακό υλικό.

⚫

Να διαμορφώσω ασκήσεις απλούστερης τυπολογίας (π. χ. ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής, αντιστοιχίσεων, «ναι-όχι», συμπλήρωσης κενών, σύντομων απαντήσεων).

⚫

Να προσφέρω τη δυνατότητα προφορικής παρουσίασης ή εξέτασης.

⚫

Να εντάξω πρόσθετο εποπτικό υλικό.

⚫

Να αξιοποιήσω την νέα τεχνολογία.

⚫

Να παρέχω τον απαιτούμενο χρόνο στο μαθητή να σκεφτεί και να απαντήσει.

⚫

Να χρησιμοποιώ κυρίως ερωτήσεις αναγνώρισης και σπάνια ανάκλησης.

⚫

Να κάνω χρήση διαγραμμάτων, εικόνων και πινάκων.

⚫

Να δίνω σαφείς οδηγίες.

Ο ΔΙΔΑΚΤΙΚΟΣ ΜΟΥ «ΦΑΚΟΣ» Κατά την εφαρμογή της δικής μου διδακτικής προσέγγισης στηρίχθηκα: ⚫ Στο «Μοντέλο»: υπό την έννοια του υποδείγματος-προτύπου ⚫

Στην υποκειμενική εικόνα του κόσμουτου κάθε μαθητή-πλάγια σκέψη

⚫

Στη αντίληψη: του «προκαταβολικού οργανωτή»

Ακολούθησα και εφάρμοσα στη δομή την απλοποίηση με συσχετισμό μέσω της διαίσθησης για να προχωρήσω στην ανάλυση, την Παραδειγματική-Εικονιστική-Συμβολιστική γνώση με στόχο: Τη Σταθεροποίηση-έξις και τη βίωση του συναισθήματος με την ταυτόχρονη [41]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 42

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

γνώση. Η έρευνα-σχέδιο δράσης στόχευε στα εξής: ⚫

Σχεδιασμός αλλαγής: ⚫ Κοίτα: παρατήρηση της διαδικασίας και των συνεπειών της αλλαγής ⚫ Σκέψου: πάνω στη διαδικασία και στις συνέπειες της αλλαγής και στη συνέχεια επανασχεδιασμός ⚫ Δράσε: πραγματοποίηση και παρατήρηση ⚫ Αναστοχασμός Οι μαθητές έγιναν ερευνητές εν δράσει με τα ακόλουθα βήματα: 1. Επιλογή κειμένου με ομοφωνία θέμα: Ο πιστός φίλος, κείμενα Α΄ γυμνασίου επιλέχθηκε με δική μου έμμεση παρότρυνση που προσφέρει εγγύτητα, βιωματικότητα και πρόκληση ενδιαφέροντος ως δέλεαρ.

2. Προκαταβολικός Οργανωτής: Προϊδεάζω το μαθητή για την ιστορία που θα ακολουθήσει δείχνοντας του μια φωτογραφία ως «ζέσταμαπροθέρμανση» 3. Ανάγνωση τίτλου: Συνειρμός-Αισθήσεις-Εγγύτητα –Εμπειρία καθώς είδαν ως ένα ταξίδι τη ζωή.

4. Παρώθηση, ενθάρρυνση –τόνωση αυτοπεποίθησης-πρόκληση ενδιαφέροντος –συμμετοχής.

5. Εννοιοκεντρική διδασκαλία- οπτικοποίηση: νοερές εικόνες.

6. Καταιγισμός ιδεών: Ενεργοποίηση προϋπάρχουσας γνώσης.

7. λεκτικός πειραματισμός-εγρήγορση-αυτόματη γραφή προσδοκιών του κειμένου-καταγραφή: λεξιλόγιο σχετικό.

8. Συζήτηση-ανταλλαγή-σχολιασμός πορισμάτων.

9. Όλα τα παραπάνω λειτούργησαν ως κίνητρα υποδαύλισης Φαντασίας με «πηδάλιο» τη σκέψη, εμπειρία & γνώση Η διαχείριση ιδιαιτεροτήτων μαθητών με τη βοήθεια της δημιουργικής γραφής Τα βήματα που ακολουθούνθησαν οι μαθητές κατά την νοηματική χαρτογράφηση ήταν τα εξής: [42]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 43

ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ⚫

Καταγράφουν το θέμα (τίτλο της ενότητας) και το κυκλώνουν. ⚫ Διαβάζουν προσεκτικά το πρώτο μέρος, την παράγραφο. ⚫ Με την χρήση αυτό-ερωτήσεων βρίσκουν την κεντρική ιδέα και τις δευτερεύουσες έννοιες που την υποστηρίζουν. ⚫ Καταγράφουν αυτές τις έννοιες (κεντρικές και υποστηρικτικές) με περιληπτικό τρόπο ή με ένα απλό σχεδιάγραμμα. ⚫ Ελέγχουν την κεντρική ιδέα της παραγράφου, την κυκλώνουν και τραβούν γραμμές ή βέλη για να δείξουν τις μεταξύ τους σχέσεις. ⚫ Επαναλαμβάνουν τα ίδια βήματα για τις επόμενες παραγράφους. ⚫ Συνδέουν τις κεντρικές ιδέες μεταξύ τους και με το θέμα. ΒΗΜΑΤΑ 1. Ο ρόλος μου ήταν: Εμψύχωση-διευκόλυνση, Εμβάπτιση νέων δεδομένων, Ενθάρρυνση για νέες ιδέες, Πειραματισμό, Προβληματισμό: έξυπνο -ευρηματικό. Ενίσχυση προβλέψεων για πορεία γεγονότων με στόχο την αυτορρύθμιση και τη μεταγνώση 2. Ζήτησα από τα παιδιά τη δημιουργία μιας ιστορίας βάσει συλλογής λεκτικών δεδομένων.

3. Τα άφησα να κάνουν λάθος και λειτούργησα ως διαρρυθμιστής λάθους- με σταδιακή αποδόμηση και χειρισμό ως ανατροφοδότηση στη μεταθεώρηση.

4. Τα βοήθησα σε σταδιακή οικοδόμηση με ενεργοποίηση προηγούμενης γνώσης υποβάθρου (με Καθοδηγούμενη διδασκαλία και τρόπος διαλογικό), και ο εκτροχιασμός προκάλεσε ανατροπή-έκπληξη μέσω της επεξεργασίας, αναστοχασμού και του έλεγχου της μάθησης. Το αποτέλεσμα: Ανακαλυπτική: επεξεργασία-μετασχηματισμό σε σωστή δόμηση Οι μαθητές έγιναν ακροατές Διαβάζω μεγαλόφωνα, αργά και παραστατικά το κείμενο, υποδυόμενη κατά κάποιο τρόπο θεατρικό τα διάφορα πρόσωπα που συμμετέχουν ⚫ Μεγαλόφωνη ανάγνωση-θεατρικότητα –ύφος με ένταξη στο χωροχρονικό του περιβάλλον ⚫ Επαφή-εξοικείωση [43]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 44

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ⚫

Η στρατηγική της παράφρασης: αποκωδικοποίηση ⚫ Εναλλακτικές φράσεις-συμφιλίωση: λύσεις κυριολεξίας-μεταφοράς ⚫ Επεξήγηση: συνώνυμα-εμπλουτισμός ⚫ Αυτορρύθμιση-Αυτοδιαχείριση: ⚫ σημειώσεις λέξεων-βασικά σημεία: ⚫ Προσέγγιση: οικοδόμηση-πρόσληψη (Piaget) ⚫ Σταδιακή-βαθμιαία-ανακαλυπτική (Bruner) και δημιουργία με ενόραση. Οι μαθητές έγιναν ο κριτικοί… αναγνώστες Σιωπηρή ανάγνωση από το μαθητή: Η ανάγνωση μπορεί να επαναληφθεί και για περισσότερες από μία φορές. Την τελευταία φορά ο μαθητής υπογραμμίζει τυχόν λέξεις ή φράσεις που τον δυσκόλεψαν και εμποδίζουν την κατανόηση του κειμένου με την αρχή της Διάθεσης χρόνου σκέψης & Μαθησιακό συμβόλαιο Προφορική Αποκωδικοποίηση του κειμένου: Σύλληψη μέσω αντίληψης και σύνθεση του όλου:Σε αυτό το στάδιο ως εκπαιδευτικός προσπάθησα μέσω της συζήτησης και με την υποβολή ξεκάθαρων και σύντομων ερωτήσεων να εκμαιεύσω απαντήσεις που αφορούν την κατανόηση του κειμένου, και να ενισχύσω την αυτοπεποίθησή του. Επιπροσθέτως, ενισχύεται η αντίληψη, μνήμη, σκέψη, προσοχή με Δομική και Μορφολογική ανάλυση: αποσυναρμολόγηση, Γνωστική και νοηματική Χαρτογράφηση, ανατροφοδότηση-ενεργοποίηση-ενίσχυση παραγωγικής-δημιουργικής σκέψης με βάση τη ζώνη της επικείμενης ανάπτυξης (Vygotsky): πλαίσιο & δυνατότητες που προσφέρει η συσχέτιση του δημιουργικού αρχικού με το κείμενο: Σύγκριση : νόμος ομοιότητας, συμμετρίας. Επίσης, χρησιμοποίησα την παραβολή-σύμφυρση-παραθέματα άλλων κειμένων: παραμύθι, διάλογος, ποίημα, ταινία, ώστε μέσω της επανάληψης να αποκτήσουν ενίσχυση και σύνδεση της γνώσης με άμεση ανταπόκριση Επήλθε: 1. γνωστική σύγκρουση: ιδέες μαθητών με ομαλή τροποποίηση (περιβάλλον και μεταβίβαση) και διορατική ευαισθησία μέσω του γνωριστικού πεδίου.

2. Μηχανισμός εξισορρόπησης: αφομοίωσης & προσαρμογής (συμπληρωματική δυναμική).

[44]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 45

ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ

3. Μαθαίνουν πώς να μαθαίνουν –μαθαίνουν πράττοντας:BrunerDewey.

4. μεταφορά γνώσης νέων καταστάσεων με δράση-αλληλεπίδραση και με μέθοδο σπειροειδή και κυκλική. Ακολουθεί μια άσκηση πολλαπλών επιλογών στην οποία οι μαθητές καλούνται να επιλέξουν τη σωστή απάντηση, την οποία θα πρέπει να αναζητήσουν στο κείμενο. Στόχος της άσκησης αυτής είναι να κατακτήσουν οι μαθητές με μαθησιακές δυσκολίες την υπερδομή του αφηγηματικού κειμένου μέσα από την κατανόηση βασικών πληροφοριών για την ιστορία και την πλοκή. Οι δράσεις ήταν κοινές με διαφοροποίηση διατύπωσης. Οι μαθητές έγιναν φιλόλογοι-φιλόσοφοι-ψυχολόγοι -κοινωνιολόγοι Με τη θεωρία της Μορφολογικής Ψυχολογίας: αναδημιουργική και υπερμάθηση, έγιναν οι εξής επεμβάσεις: ⚫ Αλλαγή τίτλου- Ονοματοποιία-Σύμβολα ⚫ Επεξεργασία του αρχικού κειμένου με αλλαγή διάταξης και αναδιοργάνωση - αποσπασματικότητα και αναπαραγωγή ⚫ Αφαίρεση ή πρόσθεση περιγραφικών στοιχείων, υπόταξης-παράτα• ξης, αλλαγή σύνταξης και παρατηρήσεις ⚫ Τροποποίηση αφήγησης (τεχνικές, αφηγητή)-επέμβαση δομής: αρχήεξέλιξη ⚫ Ανίχνευση ιδιαίτερου λεξιλογίου ⚫ Συμπλήρωση κενών: «ελλιπούς πληροφορίας»: ενίσχυση ελλείμματος λεξιλογίου (νόμος της εγγύτητας και συνέχειας) ⚫ Ομοιότητητα-Βιωματικότητα: ενσωματωμένης συσχέτισης. Για παράδειγμα: Σκέψου: αν ήσουν εσύ ο ήρωας; (ενσυναίσθηση και κατανόηση του χωροχρόνου της ιστορίας) ⚫ Συνέχεια- Διαχρονική προσέγγιση –Συσχέτιση με το παρόν: ευκαιρία ανάδειξης προσωπικών βιωμάτων –λύτρωσης από αρνητικά συναισθήματα. ΑΝΑΛΥΣΗ ΔΕΔΟΜΕΝΩΝ-ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ Τα παιδιά έγιναν: 1. μυθοποιοί-κοσμοποιοί μέσα από ομάδα ρόλος: συμμετοχικό μοίρασμα πολιτισμού (Bruner). 2. συγγραφείς-σεναριο[45]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 46

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

γράφοι-σκηνοθέτες Οι τεχνικές που εφαρμόστηκαν: ⚫

Ελάχιστη προσπάθεια: εύκολος, σύντομος δρόμος-τροποποίηση

⚫

προσχεδίαση προφορικά ή γραπτά: θέση ομιλητή-προσαρμογή λόγου

⚫

Αναδιήγηση του αρχικού κειμένου με παραλλαγές: Ημερολόγιο, ρητορική, δραματοποίηση, θεατρικό, βιογραφία, επιστολή, κόμικς, ανακοίνωση ιστορίας ως σύντομη είδηση.

⚫

Κατασκευή χαρακτήρων: λόγια, πράξεις, συνήθειες, σχόλια άλλων.

⚫

εμπλουτισμό με εναλλακτικές φράσεις: συνώνυμα, λογοπαίγνιο…

⚫

Επέμβαση-παρεκροπή ανατροπή-: σκηνικό, αλλαγή χαρακτήρων, έκβασης

⚫

Παρείσφρυση άλλων αφηγηματικών τεχνικών: ζήτησα από τους μαθητές μαζί με την ομάδα τους να υποδυθούν τους πρωταγωνιστές της ιστορίας και να παίξουν ένα μικρό θεατρικό δρώμενο. Η δραματοποίηση της υπόθεσης, βοηθά να κατανοήσουν βαθύτερα την πλοκή και το χωροχρονικό πλαίσιο της ιστορίας, πετυχαίνουμε την ενεργητική συμμετοχή του σε μια νέα περίσταση επικοινωνίας, επιτυγχάνουμε την ικανοποίηση, ευχαρίστηση και αυτοπεποίθηση του μαθητή μέσα από αυτή του τη συμμετοχή, παράγοντας ιδιαίτερα σημαντικός για την επίτευξη των διδακτικών μας στόχων.

⚫

Επίσης, ζήτησα να γράψουν -με τη δική μου καθοδήγηση- ένα σύντομο κείμενο σχετικά με την υπόθεση της ιστορίας μας και μάλιστα να επιμεληθούν και την εικονογράφηση για να το δημοσιεύσουμε στη σχολική εφημερίδα. Ακόμα εκτέλεσαν και χρέη ταχυδρόμου, μεταφέροντας το νέο κείμενο από τη τάξη τους στη συντακτική ομάδα της εφημερίδας. Έτσι, ο μαθητής αποκτά δεξιότητες και στο γραπτό λόγο και στην επικοινωνία. Εξοικειώνεται με τα διάφορα μέσα επικοινωνίας που διευκολύνουν την καθημερινή μας επαφή με τον κόσμο (π. χ. ταχυδρομείο, εφημερίδες κ. λπ. ) και αποκτά λεξιλόγιο ικανό για ομιλία, ακρόαση και κατανόηση ποικίλων περιστάσεων επικοινωνίας.

⚫

Τους έθεσα την εργασία: Αν σκηνοθετούσατε μια ταινία μικρού μήκους, εμπνευσμένη από το θέμα του κειμένου, τι τέλος θα δίνατε….

[46]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 47

ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ

Αποτελέσματα: ⚫

συναισθηματική εμπλοκή –ρόλος: ρυθμιστές-αναδημιουργοί ⚫ Ενεργητική συμμετοχή: χειρισμός αντικειμένων με την πηγή γνώσης ⚫ Εξελιγκτική διαδικασία καταγραφής πραγματικότητας-αναπαράσταση εμπειρίας κόσμου: Ενίσχυση μέσω δικών τους εμπειριών ⚫ Αντιμετώπιση φόβου προσωπικής δημιουργίας ⚫ Ψυχοθεραπεία: ικανοποίηση, εκτόνωση ⚫ Συμβουλευτική: συνεργασία, ανταλλαγή ⚫ Κοινωνικοποίηση: συμμετοχή, αποδοχή ⚫ «Κοινωνική μάθηση» (Bandura) ⚫ «σπόροι» δημιουργικής επινόησης: με μια δική τους εκδοχή για το μήνυμα της ιστορίας, αφήγηση δική τους εμπειρίας, καταγραφή ιστορίας από μία εναρκτήρια φράση ή παροιμία, συλλογή διαθεματικού υλικού: Διαδίκτυο, Τύπο, Κινηματογράφο, Μουσική, Ζωγραφική, Συρραφή ιστορίας από τις συλλογές ⚫ Καλλιέργεια της η κριτικής δημιουργικής σκέψης και της μεταγνώσης μέσα από άσκηση στην οποία οι μαθητές καλούνται να εξιστορήσουν προφορικά την ιστορία σε ένα φίλο τους, ο οποίος δε τη γνωρίζει με τις οδηγίες: μη ξεχάσεις ότι θα πρέπει να αναφερθείς στα παρακάτω.

– Στο Πού και το Πότε συμβαίνει η ιστορία.

– Στο πρωταγωνιστή και στα άλλα πρόσωπα της ιστορίας.

– Στο πώς ξεκινά η ιστορία.

– Στα γεγονότα που ακολουθούν.

– Στη λύση του προβλήματος.

– Στα συναισθήματα και τις σκέψεις του ήρωα για ό,τι συνέβη. Η παρουσίαση των αποτελεσμάτων των ομάδων περιείχε τα ευρήματα: 1. «ανάνηψη» με την ανάληψη κοινωνικών ρόλων: ευθύνη, κύρος. 2. Με δράση- επέμβαση- ανατροπή πήραν το ρόλο του: δικαστή-κριτή, δημοσιογράφου, συμβούλου, διαμεσολαβητή, ανθρωπιστή, ακολούθησαν την παρασκηνιακή δράση και τέλος έκαναν τον ήρωα από θύμα επαναστάτη. Επίσης, εξασκήθηκαν στην: διαλεκτική, κριτική επεξεργασία, «διαβού[47]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 48

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

λευση»: επιχειρηματολογία και υποστήριξή της, βελτίωση γλωσσικής έκφρασης και ένιωσαν: ικανοποίηση-χαρά μέσα από «ξεδίπλωμα»εκτόνωση και αντιμετώπισαν το φόβο της κοινωνικής «έκθεσης». ΕΠΙΛΟΓΟΣ-ΕΠΙΜΥΘΙΟ Με αρχή τα παρακάτω: «[…] ο σκοπός μου είναι να χτυπήσω δύο λαγούς με μια ντουφεκιά. Να απεικονίσω με ειλικρίνεια τη ζωή και με την ευκαιρία αυτή, να δείξω πόσο η ζωή αυτή αποκλίνει από τη νόρμα», Τσέχωφ και το «Διευκολυντικό περιβάλλον», Winnicott, αντιμετώπισα τη διδασκαλία με την ακόλουθη ρήση: «Εκπαίδευση, δεν είναι να γεμίζεις τον μαθητή με γνώσεις από έξω προς τα μέσα. Είναι να βγάζεις από μέσα προς τα έξω τις ψηλότερες ευγενέστερες και καλύτερες ιδιότητες που βρίσκονται έμφυτες στο κάθε άτομο». Οι αξίες, λοιπόν, και οι στάσεις δεν βρίσκονται απλά αποθηκευμένες στα κείμενα, έτοιμες να ανασυρθούν και να προσαρμοστούν στους όρους της πραγματικής ζωής. Οι αξίες και οι στάσεις που προβάλλονται από τις λογοτεχνικές αναπαραστάσεις του κόσμου είναι προτάσεις ζωής για επεξεργασία, συζήτηση, διυποκειμενικό έλεγχο. (Φρυδάκη 2006: 54). Είναι όψεις του πραγματικού ή του επιθυμητού που μπορούν να δομήσουν κάτι στο είναι των μαθητών, μόνο εφόσον δοθούν τα ερεθίσματα για ελεύθερη διαπραγμάτευσή τους. Μαθαίνοντας να ελέγχουν το λογοτεχνικό έργο, να προσανατολίζονται στο διαφορετικό κόσμο που τους προτείνει, να μορφοποιούν μια θεώρηση, η οποία να ανταποκρίνεται σωστά σε αυτό, ασκούνται να κάνουν την ίδια εργασία στον κόσμο που τους περιβάλλει και να αναζητήσουν τις σημασιολογήσεις, διαμορφώνοντας την εμπειρία τους (Alter 1985: 71).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ελληνόγλωσση Αλεξίου, Β. (1999). Κι οι φιλόλογοι τι χρειάζονται σε τούτους τους μικρόψυχους καιρούς; (Σκέψεις για το μάθημα της λογοτεχνίας στο σημερινό σχολείο), Αντιτετράδια της Εκπαίδευσης, 52, 92-99. Αποστολίδου, Β. , & Χοντολίδου, Ε. (1999). Λογοτεχνία και Εκπαίδευση, Αθήνα: Τυπωθήτω, Γιώργος Δαρδανός. Αποστολίδου, Β. (1997) Η Συμβολή του Μαθήματος της Λογοτεχνίας στην

[48]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 49

ΜΑΘΗΣΗ ΚΑΙ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΕΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ

Προώθηση της Δημιουργικής Ανάγνωσης, στο: Εθνικό Κέντρο Βιβλίου, Ανάγνωση και Σχολείο, Διημερίδα για τους Εκπαιδευτικούς της Πρωτοβάθμιας Εκπαίδευσης, 61-71. Γεώργας, Δ. (1995). Κοινωνική Ψυχολογία, (τόμ. Α΄), Αθήνα: Αυτοέκδοση. Γεωργογιάννης, Π. (1995). Θεωρίες της Κοινωνικής Ψυχολογίας, (τόμ. 1), Αθήνα: Gutenberg. Κουκουλομάτης, Δ. (1996). Λογοτεχνία και Γλώσσα στην Πρωτοβάθμια και Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση (Θεωρία και Πράξη), Αθήνα: Έλλην. Ματσαγγούρας, Η. (1998). Στρατηγικές Διδασκαλίας. H Κριτική Σκέψη στη Διδακτική Πράξη. Αθήνα: Αθήνα: Gudenberg. Παπούλια- Τζελέπη, Π. (1990). Ηθική Αγωγή και Εκπαίδευση, στην Παιδαγωγική και Ψυχολογική Εγκυκλοπαίδεια (τόμος 4, σ. 2255-2259). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Πουρκός, Μ. (1997). Ο ρόλος του Πλαισίου στην Ανθρώπινη Επικοινωνία, την Εκπαίδευση και την Κοινωνική-ηθική Μάθηση. Αθήνα: Gutenberg. ΥΠ. Ε. Π. Θ. , Π. Ι. , Προγράμματα Σπουδών Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης, Θεωρητικές Επιστήμες, Αθήνα 2000. Φρυδάκη, Ε. (2006). Σύγχρονοι προσανατολισμοί της διδακτικής και νέοι διδακτικοί δρόμοι για το μάθημα της Λογοτεχνίας, Νέα Παιδεία, 117, 4357. Φρυδάκη, Ε. (2003). Η Θεωρία της Λογοτεχνίας στην Πράξη της Διδασκαλίας, Αθήνα: Κριτική. Χαντζή, Α. (1992). Στάσεις, στην Παιδαγωγική και Ψυχολογική Εγκυκλοπαίδεια (τόμος 8, σ. 4362-4365). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα. Ξενόγλωσση Αlter, J. (1985). “Προς τι η Διδασκαλία της Λογοτεχνίας”; στο: Συνέδριο του Σεριζί, Η Διδασκαλία της Λογοτεχνίας, (μτφρ. Ι. Ν. Βασιλαράκης), (σ. 6374), Αθήνα: Επικαιρότητα.

Coles, M. , & Robinson, W. , (1991). Teaching Thinking: A Survey of Programmes in Education, Bristol: The Bristol Press.

Costa, A. (1991). “Teacher Behaviors that Enable Students Thinkings”, in Costa, A: Developing Minds, Alexandria, VA: ASCD, p. p 190-198.

Dillon, J. (1994). Using Discussion in Classrooms. Open University Press.

[49]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 50

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

Doubrovsky, S. (1985). “Η Άποψη του Καθηγητή”, στο: Συνέδριο του Σεριζί, Διδασκαλία της Λογοτεχνίας, (μτφρ. Ι. Βασιλαράκης), (σ. 12-26). Αθήνα: Επικαιρότητα.

Gage, N. , & Berliner, D. (1988). Educational Psychology. Boston: Houghton Mifflin.

Gagné R. M. (1977). The Conditions of Learning, 3rd ed. , New York: Holt, Rinehart and Winston.

Gagné, R. M. (1984). “Learning Outcomes and their Effects: Useful Categories of Human Performance”, American Psychologist, 39, 377-385.

Gardner, P. (1989). “Neutrality in Education” in Goodin, R. E. , & Reeve, A. (επιμ), Liberal Neutrality. New York: Routledge.

Greimas, A. (1985). “Μετάδοση και επικοινωνία” στο: Συνέδριο του Σεριζί, Διδασκαλία της Λογοτεχνίας, (μτφρ. Ι. Βασιλαράκης), (σ. 27-40). Αθήνα: Επικαιρότητα.

Hare, W. , & Portelli, J. (1993). What to do?. Halifax: Fairmount Books.

Hogg, E. , & Vaugham. (1995). Social Psychology: An Introduction, London: Prentice Hall. Ηovland, C. , & Rosenberg, M. (1960). Attitude Organization and Change, Yale: New Haven.

Reinsmith, W. (2002). “The Literature and Life: Helping Students See”, Eureca Studies in Teaching Short Fiction, 3, 10-15.

Tobin, K. (1987). “The Role of Wait Time in Higher Cognitive Level Learning” Review of Educational Research, p. p

[50]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 51

Έλα στη θέση μου! (Ρατσισμός) Γιατρά Ζωή ΠΕ02 zgiatra@gmail.com

Γνωστικό Αντικείμενο: Έκφραση-Έκθεση Τάξη: Β΄ Λυκείου Ενότητα: Βιογραφικά είδη, θέματα για συζήτηση και έκφραση – έκθεση σχετικά με τον χαρακτηρισμό ατόμου, τις στερεότυπες αντιλήψεις, τον φυλετικό και κοινωνικό ρατσισμό.

1. Εισαγωγικά Πρόκειται για μια διδακτική πρόταση που αφορά το μάθημα Έκφραση-Έκθεση της Β΄ Λυκείου. Δημιουργήθηκε με αφορμή την παγκόσμια ημέρα κατά του ρατσισμού, καθώς και την ενότητα Ρατσισμός του διδακτικού εγχειριδίου της Β΄ Λυκείου και στη συνέχεια εμπλουτίστηκε με αφορμή τη δράση ατόμων με αναπηρία της περιοχής μας. Η προσπάθεια εστίασε στην καλλιέργεια ενσυναίσθησης των μαθητών γι’ αυτό και δόθηκε ο τίτλος: Έλα στη θέση μου. Αυτό που επιδιώκεται είναι να υπογραμμιστεί ότι με τη συνεργασία και την άρση των προκαταλήψεων όλα είναι σίγουρα καλύτερα. Η παρέμβαση ουσιαστικά αφορμάται από την Θεματική ενότητα «Ρατσισμός», ωστόσο άπτεται του περιεχομένου σχεδόν ολόκληρης της ύλης της Β΄ Λυκείου, καθώς ζητά από τους μαθητές παραγωγή διαφορετικών κειμενικών ειδών (είδηση, κόμικ, βιογραφικό σημείωμα, ημερολόγιο, παρουσίαση θεατρικής παράστασης), που αναφέρονται σε άλλες ενότητες του σχολικού εγχειριδίου. Επίσης, μέσα από την αναζήτηση της σημασίας λέξεων και την κα[51]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 52

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

τασκευή εννοιολογικών χαρτών οι μαθητές εμβαθύνουν στις έννοιες του Ορισμού και της Διαίρεσης που περιλαμβάνονται στην διδακτέα ύλη. Αναμφισβήτητα πρόκειται για θέμα διαχρονικά επίκαιρο που αφορά όλους και αγγίζει τους έφηβους μαθητές και έγινε προσπάθεια για μια διαφορετική - διευρυμένη προσέγγιση.

2. Σύντομη περιγραφή -Σκεπτικό Οι μαθητές, και ειδικότερα του ΕΠΑΛ, είναι συνήθως προκατειλημμένοι με το μάθημα της Έκφρασης-Έκθεσης. Ως αφορμή, για να πειστούν για τη χρησιμότητά του και την πρακτική εφαρμογή στη ζωή, παρακολουθούν σχετικό βίντεο.(https://www.youtube.com/watch?v= KhMq 6FR7KUo) Η παρούσα προσέγγιση επιχειρεί να κινητοποιήσει τους μαθητές στο μάθημα και να τους προκαλέσει να ασχοληθούν με το ρατσισμό και τη διαφορετική αντιμετώπιση διαφόρων κοινωνικών ομάδων. Το περιεχόμενό της συνίσταται στην προσέγγιση της ενότητας του σχολικού εγχειριδίου που αφορά τα στερεότυπα και τον ρατσισμό (κοινωνικόφυλετικό) μέσα από μια ανακαλυπτική, διερευνητική βιωματική διαδικασία μάθησης που αξιοποιεί τις δυνατότητες του διαδικτύου. Συνδυάζει αναζήτηση στο διαδίκτυο και παραγωγή λόγου σε αυθεντική επικοινωνιακή περίσταση, καθώς και τη δημιουργία κόμικ την οποία κάθε ομάδα θα αναρτήσει στο ιστολόγιο της τάξης.

3. Πορεία και Μέθοδος Διδασκαλίας Η διδακτική αυτή πρόταση ακολουθεί το ΝΠΣ για τη Νεοελληνική Γλώσσα της Β΄ Λυκείου τόσο όσον αφορά στα μέσα και τη μέθοδο διδασκαλίας που χρησιμοποιούνται κατά την υλοποίησή της όσο και στους στόχους τους οποίους υπηρετεί. Για το συγκεκριμένο θεματικό κύκλο το ΑΠΣ και οι σχετικές οδηγίες διατυπώνουν: «στόχος είναι να ευαισθητοποιήσει τους μαθητές γύρω από τα διάφορα κοινωνικά προβλήματα και να τους ενισχύσει στην προσπάθειά τους να κατανοήσουν και να ερμηνεύσουν τον κόσμο που τους περιβάλλει. Ειδικότερα να κατανοήσουν και να ερμηνεύσουν τις ανθρώπινες σχέσεις καθώς και τις επιπτώσεις σ’ αυτές που προκαλούν οι διάφορες προκαταλήψεις και τα στερεότυπα».

[52]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 53

ΕΛΑ ΣΤΗ ΘΕΣΗ ΜΟΥ! (ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ)

4. Στόχοι Γνωστικοί / Μαθησιακοί: Οι μαθητές επιδιώκεται: ⚫

Να προσεγγίσουν τους όρους στερεότυπα, προκαταλήψεις και ρατσισμός και να συμμετάσχουν ενεργητικά στην κατανόησή τους.

⚫

Να ασκηθούν στη συγκέντρωση υλικού από διάφορες πηγές και την κατάλληλη επεξεργασία του για τη σύνθεση ενός δικού τους κειμένου.

⚫

Να χρησιμοποιήσουν αφαιρετική και κριτική σκέψη, ώστε να εκφραστούν σύντομα και περιεκτικά.

Παιδαγωγικοί: Οι μαθητές επιδιώκεται: ⚫

Να αποκτήσουν την ικανότητα συνεργασίας στα πλαίσια μιας ομάδας και την εμπειρία στην κατανομή ρόλων και υποχρεώσεων.

⚫

Να εξασκηθούν στη διερευνητική και συνεργατική μάθηση.

⚫

Να αυτενεργήσουν και να οικοδομήσουν νέα γνώση, αξιοποιώντας, εμπλουτίζοντας ή τροποποιώντας υφιστάμενες γνωστικές δομές.

⚫

Να ασκηθούν σε δραστηριότητες αυτοαξιολόγησης και ετεροαξιολόγησης στο πλαίσιο της ανατροφοδότησης τόσο σε επίπεδο ενδοομαδικό όσο και σε αυτό της ολομέλειας, αξιοποιώντας τις επισημάνσεις της ομάδας, των άλλων ομάδων και του εκπαιδευτικού.

⚫

Να προβληματιστούν και να υιοθετήσουν στάση απόρριψης απέναντι στη ρατσιστική συμπεριφορά.

⚫

Να αναγνώσουν δημιουργικά και κριτικά πολυτροπικά κείμενα, αξιοποιώντας τα για την παραγωγή των δικών τους κειμένων.

⚫

Να λειτουργήσουν πολλαπλασιαστικά, ώστε να μεταδώσουν την εμπειρία και το μήνυμα του οποίου έγιναν αποδέκτες.

Τεχνολογικοί: Οι μαθητές επιδιώκεται: ⚫

Να έρθουν σε επαφή με τους υπολογιστές και την τεχνολογία στα πλαίσια ενός φιλολογικού μαθήματος και να κατανοήσουν τη διάδοση των ΤΠΕ σε όλους τους τομείς της εκπαίδευσης.

[53]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 54

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ⚫

Να ασκηθούν γενικά στην αξιοποίηση πολυμέσων με τα οποία θα αντιληφθούν διαφορετικούς κώδικες επικοινωνίας από το γλωσσικό.

⚫

Να εξοικειωθούν με τη χρήση του διαδικτύου και να είναι σε θέση να το χρησιμοποιούν ως περιβάλλον μάθησης και εργασίας και να καλλιεργήσουν δεξιότητες ψηφιακού γραμματισμού.

⚫

Να γνωρίσουν και να αξιοποιήσουν το ιστολόγιο της τάξης, για να κάνουν πράξη τη ζωντάνια της έκφρασης και της επικοινωνίας.

Οργάνωση της τάξης Οι μαθητές της τάξης χωρίζονται σε ομάδες των 3-4 ατόμων φροντίζοντας να συμμετέχει σε κάθε ομάδα τουλάχιστον ένα μαθητής με ευχέρεια στη χρήση των εργαλείων Τ. Π. Ε. Κατά τη διαδικασία της συγκρότησής τους ο εκπαιδευτικός παρεμβαίνει συμβουλευτικά, επιδιώκοντας τη διασφάλιση της ανομοιογένειας των ομάδων ως προς τις μαθησιακές επιδόσεις τους. Αντίστοιχα, διακριτική είναι η παρουσία του κατά τη φάση της κατανομής ρόλων μεταξύ των μελών της ομάδας οι οποίοι μπορεί να κατηγοριοποιηθούν ως εξής: χειριστής ηλεκτρονικού υπολογιστή, γραμματέας, συντονιστής, σύνδεσμος με τις άλλες ομάδες, παρουσιαστής. Ο εκπαιδευτικός παρακολουθεί διακριτικά, κατά τις επιμέρους φάσεις, την πορεία των εργασιών και τις δεξιότητες (συγγραφικές, συνεργατικές, τεχνολογικές) των μαθητών και παρεμβαίνει με υποδείξεις και ανατροφοδότηση των ομάδων.

6. Πορεία υλοποίησης Α΄ φάση (παραγωγή κειμενικών ειδών) Στην α΄ φάση οι μαθητές αναζητούν τη σημασία λέξεων-κλειδιών και μέσα από τα ηλεκτρονικά λεξικά και τα σώματα κειμένων γνωρίζουν την Πύλη για την ελληνική γλώσσα. Ενημερώνονται σχετικά και αναζητούν και ιστορικά στοιχεία για το φαινόμενο του ρατσισμού. Συλλέγουν υλικό για προσωπικότητες που αγωνίστηκαν κατά του ρατσισμού (Νέλσον Μαντέλα, Μάρτιν Λούθερ Κινγκ) και χρησιμοποιώντας διαδικτυακά εργαλεία δημιουργούν πολυμεσικά κείμενα με στοιχεία από τη ζωή και τη δράση τους. Κάθε [54]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 55

ΕΛΑ ΣΤΗ ΘΕΣΗ ΜΟΥ! (ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ)

ομάδα αναλαμβάνει διαφορετική πτυχή του θέματος (φυλετικός, κοινωνικός, εθνικός). Παρακολουθούν σχετικά βίντεο, ευαισθητοποιούνται και καλούνται να εκφράσουν τα συναισθήματα και τον προβληματισμό τους μέσα από κείμενα λιγότερο ή περισσότερο συναισθηματικά, λιγότερο ή περισσότερο εκτενή (ανάλογα με το τι απαιτεί το συγκεκριμένο κειμενικό είδος). Τα βίντεο αφορούν: ⚫

Μαρτυρίες αλλοδαπών για τον τρόπο αντιμετώπισής τους.

⚫

Μαρτυρίες ΑΜΕΑ για τις δυσκολίες αλλά και τους τρόπους που έχουν εφεύρει για να ξεπερνούν τα σημεία που διαφέρουν.

⚫

Μαρτυρίες Ελλήνων μεταναστών.

⚫

Καταγγελίες για την επιβολή συγκεκριμένου προτύπου ομορφιάς.

⚫

Διακωμώδηση ικανοτήτων των γυναικών.

⚫

Τραγούδια που υποστηρίζουν τα δικαιώματα όλων ανεξαιρέτως των παιδιών.

Καλούνται να παράγουν κείμενα: ⚫

Σελίδα ημερολογίου

⚫

Επιστολή διαμαρτυρίας

⚫

Κόμικ

⚫

Συννεφόλεξο

Β΄φάση (παρακολούθηση θεατρικής παράστασης) Εκτός από την παραδοσιακή διδασκαλία και τη δημιουργική αξιοποίηση των δυνατοτήτων των ΤΠΕ περιλαμβάνεται και η παρακολούθηση θεατρικής παράστασης. Στην β΄ φάση οργανώνεται από τον εκπαιδευτικό σε συνεργασία με τους αρμόδιους φορείς και αρχές (ΚΕΦΙΑΠ, Δ/νση Δ/θμιας, Διεύθυνση σχολείου) παρακολούθηση θεατρικής παράστασης στην οποία πρωταγωνιστούν άτομα με αναπηρία. Η παρακολούθηση βίντεο, ταινιών και γενικά πολυμεσικού υλικού είναι παράγοντας που ευχαριστεί τους μαθητές. Πολύ περισσότερο η παρακολούθηση μιας θεατρικής παράστασης διευρύνει περισσότερο τους ορίζοντές τους, καθώς, λόγω κοινωνικών και οικονομικών συγ[55]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 56

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

κυριών, σπάνια δίνεται η δυνατότητα παρακολούθησης θεατρικών παραστάσεων, και βοηθά να συνδεθεί η πραγματική ζωή με την εικονική του διαδικτύου. Η παρακολούθηση της θεατρικής παράστασης εκτός από την πολιτιστική της διάσταση, τους δίνει δυνατότητα να αντιληφθούν ότι όλα αυτά συμβαίνουν δίπλα μας και όχι κάπου αλλού ή αφορούν κάποιους άλλους ή έχουν απλώς θεωρητική διάσταση. Πολύ περισσότερο αφού πρωταγωνιστές είναι ΑΜΕΑ και αυτό αποδεικνύει τη δυναμική, την προσπάθεια και την ισοτιμία.

[56]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 57

ΕΛΑ ΣΤΗ ΘΕΣΗ ΜΟΥ! (ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ)

Γ΄ φάση (οργάνωση εκδήλωσης, ανάρτηση στο ιστολόγιο) Στην γ΄ φάση οι μαθητές θα αξιοποιήσουν τις γνώσεις και τις εμπειρίες που αποκόμισαν, για να οργανώσουν εκδήλωση με την οποία θα παρουσιάσουν τα όσα έμαθαν και βίωσαν στους συμμαθητές τους. Έτσι εντάσσεται το εγχείρημα στα πλαίσια πραγματικής περίστασης επικοινωνίας και βλέπουν την πρακτική εφαρμογή του μαθήματος στη ζωή. Οργανώνουν την παρουσίαση, προετοιμάζουν και διακοσμούν ανάλογα το χώρο και δημιουργούν κειμενικά είδη με πρακτική εφαρμογή στην εκδήλωση (ανακοίνωση, αφίσα, πρόσκληση, διαφημιστικό). Μπορεί η εκδήλωση να πλαισιωθεί και με δρώμενο- δημιουργία των μαθητών που να περνά την εμπειρία και το μήνυμα που αποκόμισαν και θέλουν να μεταδώσουν. Όλα αυτά θα αξιοποιηθούν και ηλεκτρονικά αφού το υλικό και το περιεχόμενο της εκδήλωσης θα αναρτηθούν στο ιστολόγιο της τάξης(http://dekaeksarides. blogspot. gr/) Επιπλέον θα μπορεί συνεχώς να εμπλουτίζεται και να βελτιώνεται.

7. Αποτίμηση Οι μαθητές με αυτή την προσέγγιση νιώθουν την πρακτική αξία και εφαρμογή όσων διδάσκονται. Ταυτόχρονα ενημερώνονται για τη δράση φορέων που ίσως δεν γνώριζαν και αναπτύσσουν την ενσυναίσθηση. Όσον αφορά στην εκδήλωση το ενδιαφέρον είναι πολύ πιο έντονο σε σχέση με άλλες αντίστοιχες εκδηλώσεις που έχουν μόνο το ρόλο του ακροατή. Καθένας προσπαθεί να ανταποκριθεί στο ρόλο και τις υποχρεώσεις που έχει αναλάβει καθώς δεν πρόκειται για θεωρητικό κατασκεύασμα μόνο για τις ανάγκες του μαθήματος και της εξέτασης. Ολόκληρη η διαδικασία μπορεί να λειτουργήσει και ως έναυσμα για άλλες αντίστοιχες αλλά ακόμα και αν δεν συμβεί αυτό, έχει αποδειχτεί η πρακτική εφαρμογή όσων διδάσκονται στο σχολείο και οι μαθητές μέσα από τις ερευνητικές και υγιείς διαδικασίες έχουν οδηγηθεί στη διαμόρφωση στάσης ζωής. Τεχνολογικά Εργαλεία ⚫

Λογισμικό Επεξεργασίας Κειμένου (Microsoft Word)

⚫

Λογισμικό Δημιουργίας δημοσιεύσεων (Microsoft Publisher)

[57]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 58

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ⚫

Διαδικτυακό Λογισμικό Δημιουργίας Κόμιξ (http://www. toondoo.com/)

⚫

Διαδικτυακό Λογισμικό Δημιουργίας Ημερολογίου (http://www.uptothesky.com/)

⚫

Διαδικτυακό Λογισμικό Δημιουργίας διαδραστικής αφίσας (https://newhive.com/)

⚫

Διαδικτυακό Λογισμικό Δημιουργίας ηλεκτρονικής αφίσας (http://edu.glogster.com/)

⚫

Διαδικτυακό Λογισμικό Δημιουργίας Εννοιολογικού χάρτη (https://bubbl.us/)

⚫

Διαδικτυακό Λογισμικό Δημιουργίας Συννεφόλεξου (http://www.tagxedo.com/)

Δικτυακοί τόποι ⚫

Πύλη για την Ελληνική γλώσσα http://www.greek-language.gr/

⚫

Εφημερίδα Η Καθημερινή http://www. kathimerini. gr/ http://www.kathimerini.gr/355809/article/epikairothta/kosmos/hdiktatoria-ths- ais8htikhs (ανακτήθηκε 29/9/2015)

⚫

Εφημερίδα Το Βήμα http://www.tovima.gr/ http://www.tovima.gr/opinions/article/?aid=131232 (ανακτήθηκε 29/9/2015)

⚫

Κυθηραϊκά http://www.inout.gr/http://www.inout.gr/showthread. php?t=60842 (ανακτήθηκε 29/9/2015)

⚫

https://www.youtube.com https://www.youtube.com/watch?v=8pQ7q9qSh2M

⚫

Τραγούδι: Δώσε κι εσύ την ψυχή (ανακτήθηκε 29/9/2015) https://www.youtube.com/watch?v=UbMzN0gq9Gc

⚫

Ταινία: Ο μαύρος επιβάτης(ανακτήθηκε 29/9/2015) https://www.youtube.com/watch?v=RPwoIn-ALWE

⚫

Πες όχι στο ρατσισμό(ανακτήθηκε 29/9/2015) https://www.youtube.com/watch?v=GXDhutx5YsA

⚫

Εκπομπή Πρωταγωνιστές: Σχολή Τυφλών Θεσσαλονίκης (ανακτήθηκε 29/9/2015) http://anthrwpothirida.blogspot.gr/2009/04/blog-post 7065. html (ανακτήθηκε 29/9/2015)

[58]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 59

ΕΛΑ ΣΤΗ ΘΕΣΗ ΜΟΥ! (ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ)

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 1 (κοινό για όλες τις ομάδες) 1. Επισκεφτείτε την ιστοσελίδα Πύλη για την ελληνική γλώσσα (http://www.greek-language.gr/greekLang/index.html) Επιλέξτε Νέα Ελληνική, Εργαλεία, Ηλεκτρονικά Λεξικά και από τη στήλη αριστερά Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής (Τριανταφυλλίδη). Στο παράθυρο αναζήτησης πληκτρολογήστε τις λέξεις: ρατσισμός, στερεότυπο, πρόσφυγες, μετανάστες, περιθωριοποίηση. Καταγράψτε τη σημασία τους στο φύλλο απαντήσεων.

2. Με βάση τα ευρήματά σας, χρησιμοποιώντας το διαδικτυακό λογισμικό bubble.us, δημιουργήστε εννοιολογικό χάρτη με τα είδη και τις μορφές του ρατσισμού.

3. Αναζητήστε πληροφοριακό υλικό για προσωπικότητες που αγωνίστηκαν κατά του ρατσισμού. Με βάση τα ευρήματά σας και χρησιμοποιώντας new hive δημιουργήστε διαδραστική αφίσα (φροντίστε να περιλαμβάνει φωτογραφία, κείμενο, video ή/και ηχητικό υλικό). ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 2 Αλλοδαποί (έγχρωμοι, μετανάστες) Παρακολουθήστε την ταινία μικρού μήκους.

1. Υποθέστε ότι είστε στη θέση του έγχρωμου επιβάτη. Καταγράψτε τις σκέψεις και τα συναισθήματά σας στο ημερολόγιο σας. (http://www.uptothesky.com/) 2. Αφηγηθείτε το περιστατικό σε μια επιστολή προς ένα φίλο σας. Δικαιολογήστε την αποστασιοποίησή σας κατά τη διάρκεια των δύο συμβάντων(συμπεριφορά ηλικιωμένης προς τον έγχρωμο, απολογία της στον ελεγκτή εισιτηρίων).

3. Παρακολουθήστε το βίντεο (https://www.youtube.com/watch?v= RPwoIn-ALWE) και καταγράψτε τις σκέψεις και τα συναισθήματά σας σε ένα κείμενο που προορίζεται για το ιστολόγιο http://dekaek sarides.blogspot.gr/ της τάξης. Βοηθητικές ερωτήσεις: ⚫ Γιατί οι Έλληνες δεν θα πρέπει να είναι ρατσιστές; ⚫ Ποια εικόνα είχαν οι ξένοι για τους Έλληνες μετανάστες; [59]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 60

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 3 ΑΜΕΑ (κινητικά προβλήματα, προβλήματα όρασης) 1. α. Παρακολουθήστε το απόσπασμα από την εκπομπή Πρωταγωνιστές. (https://www.youtube.com/ watch?v=GXDhutx5YsA) β. Διαβάστε (http://anthrwpothirida. blogspot. gr/2009/04/blog-post7065. html) τις δυσκολίες που αντιμετώπισε η φοιτήτρια με κινητικά προβλήματα. Γράψτε ένα κείμενο το οποίο θα περιλαμβάνει τις εξής πληροφορίες: ⚫

Ποια άτομα ανήκουν στην κατηγορία των ΑΜΕΑ; ⚫ Αναφέρετε δυσκολίες που αντιμετωπίζουν στην καθημερινότητά τους τα άτομα με αναπηρία. ⚫ Τι είδους ρατσιστική συμπεριφορά υφίστανται; ⚫ Ποιές επιπτώσεις έχει για τα συγκεκριμένα άτομα αλλά και για την κοινωνία γενικότερα η περιθωριοποίηση τους; ⚫ Προτείνετε τρόπους βελτίωσης της καθημερινότητάς τους και ομαλής ένταξης στο κοινωνικό σύνολο. ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 4 Φύλο-Εξωτερική εμφάνιση 1. Γυναίκα Με αφορμή το παρακάτω σκίτσο οργανώστε έναν αγώνα λόγου με θέμα: ρατσιστική αντιμετώπιση της γυναίκας στην εργασία. Η μία ομάδα συνηγορεί υπέρ της άποψης και η άλλη προσπαθεί να την καταρρίψει.

[60]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 61

ΕΛΑ ΣΤΗ ΘΕΣΗ ΜΟΥ! (ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ)

2. Πρότυπα ομορφιάς Μελετήστε : α. το άρθρο “ Η δικτατορία της αισθητικής” από την εφημερίδα Καθημερινή http://www.kathimerini.gr/355809/article/epikairothta/ kosmos/h-diktatoria-ths-ais8htikhs β. τα αποτελέσματα της μελέτης που περιλαμβάνεται στην ιστοσελίδα http://www.inout.gr/showthread.php?t=60842 Βασισμένοι στα στοιχεία αυτά γράψτε ένα άρθρο για το ηλεκτρονικό σχολικό περιοδικό στο οποίο θα υποστηρίζετε το δικαίωμα των ανθρώπων που δεν ανταποκρίνονται στα πρότυπα αισθητικής της εποχής μας. γ. Ακούστε το τραγούδι «Τα παιδιά όλου του κόσμου» εδώ. (https://www.youtube.com/watch?v=8pQ7q9qSh2M) Με αφορμή το αποτέλεσμα της εργασίας σας και το συγκεκριμένο τραγούδι δημιουργήστε συννεφόλεξο χρησιμοποιώντας το διαδικτυακό [61]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 62

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

λογισμικό tagxedo που να αποδίδει τις κύριες ιδέες που περιλαμβάνονται και τα συναισθήματα που προκαλούνται. ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 5 (προετοιμασία εκδήλωσης) Αφίσα Το σχολείο οργανώνει ημερίδα-αφιέρωμα με αφορμή την ημέρα κατά του ρατσισμού. Επιμεληθείτε την ηλεκτρονική αφίσα χρησιμοποιώντας το διαδικτυακό λογισμικό www. glogster. com. Αναζητήστε μέσω μηχανής αναζήτησης εικόνες που θα χρησιμοποιήσετε στην αφίσα σας. Πρόσκληση Το σχολείο οργανώνει ημερίδα-αφιέρωμα με αφορμή την ημέρα κατά του ρατσισμού. Επιμεληθείτε την ηλεκτρονική πρόσκληση. Ενδεικτικές εργασίες μαθητών: Νοητικός χάρτης

[62]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 63

ΕΛΑ ΣΤΗ ΘΕΣΗ ΜΟΥ! (ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ)

Διαδραστική αφίσα

Συννεφόλεξο

[63]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 64

Η εξέλιξη των πολιτευμάτων και η πνευματική δημιουργία στην Αθήνα της αρχαϊκής εποχής Θωμοπούλου Κατερίνα Φιλόλογος kathomopoulou@gmail. com

Εισαγωγή Μετά την παρακμή του μυκηναϊκού πολιτισμού, τα νέα ελληνικά φύλα που εγκαταστάθηκαν αρχικά στον νότιο ελλαδικό χώρο και σύντομα κατοίκησαν τα νησιά του Αιγαίου και τα μικρασιατικά παράλια, έθεσαν τα θεμέλια του αρχαϊκού ελληνικού πολιτισμού το πρώτο ήμισυ της Α΄ χιλιετίας π. Χ. Οι σημαντικότερες εξελίξεις της εποχής αφορούν τις πρώτες πόλεις, την πολιτική τους διακυβέρνηση και τις μεταναστεύσεις των Ελλήνων στη Μεσόγειο και στον Εύξεινο Πόντο με τον πρώτο και δεύτερο αποικισμό. Μέσα σε πεντακόσια χρόνια, οι Έλληνες μετεξέλιξαν την πολιτική παράδοση των προηγούμενων λαών αλλά και των Αχαιών. Τη βασιλεία διαδέχθηκε το αριστοκρατικό πολίτευμα, την αριστοκρατία διαδέχθηκε η τιμοκρατία, η τυραννία και τέλος η δημοκρατία, που παρουσιάστηκε με δύο διαφορετικές αντιπροσωπευτικές μορφές στην Αθήνα και στη Σπάρτη. Στο παρόν σχέδιο σεναρίου θα ασχοληθούμε μόνο με την Αθήνα. Ο σταδιακός εκδημοκρατισμός του πολιτεύματος κατά την αρχαϊκή εποχή είχε ως συνέπεια την ελεύθερη δημιουργία στις τέχνες και κυρίως στην αγγειογραφία. Σε αντίθεση προς την ποίηση και την τέχνη του «Μεσαίωνα», που εξέφραζαν τον κόσμο των ευγενών και καλλιεργήθηκαν στις αυλές των ηγεμόνων, βλέπουμε τώρα να εισχωρεί ο πολιτισμός συνεχώς και περισσότερο σε ευρύτερα [64]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 65

Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΩΝ ΚΑΙ Η ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ

στρώματα του λαού -φαινόμενο αντίστοιχο προς την πολιτική εξέλιξη- ενώ από το άλλο μέρος η παρουσία του ανθρώπου ως προσωπικότητας γίνεται πολύ εντονότερη και παρατηρείται η τάση να παραμεριστούν οι κανόνες που είχαν καθιερωθεί ως τότε από την παράδοση.

Σκεπτικό δημιουργίας σεναρίου Το θέμα αυτό λοιπόν παρουσιάζει ενδιαφέρον τόσο για να κατανοήσουν οι μαθητές πώς η οργάνωση της οικονομίας καθορίζει την κοινωνική διάρθρωση και την πολιτική οργάνωση όσο και για να αντιληφθούν ότι η πνευματική δημιουργία είναι άμεσα συνδεδεμένη με την οικονομική και πολιτική πραγματικότητα. Άλλωστε θεωρήσαμε ότι αυτό το κεφάλαιο είναι επίκαιρο, καθώς κάποιες πολιτικές αλλαγές οφείλονται σε οικονομικές κρίσεις. Για παράδειγμα, ο β΄ αποικισμός στην αρχαία Ελλάδα οφείλεται σε οικονομική κρίση, φέρνει επίσης οικονομικές αλλαγές, συγκρούσεις μεταξύ των κοινωνικών ομάδων και δημιουργεί την ανάγκη εξεύρεσης πολιτικής λύσης. Έτσι προσφέρει μια ευκαιρία να προσεγγίσουν οι μαθητές την οικονομική κρίση από μια διευρυμένη οπτική γωνία. Και εκεί δίνεται επίσης η ευκαιρία να γίνουν συγκρίσεις ανάμεσα στις ιστορικές περιόδους. Καθώς το βιβλίο παρουσιάζει τα κεφάλαια προς συζήτηση, χωρίς να δίνει τις αιτιακές σχέσεις των γεγονότων, οι μαθητές μπορούν να προβληματιστούν και να αντιληφθούν ότι δεν πρέπει να θεωρούν την έτοιμη γνώση ως αυθεντία αλλά να την αμφισβητούν υγιώς. Κι αφού η καλύτερη εμπέδωση της ιστορικής γνώσης γίνεται μέσα από έρευνα σχεδιάσαμε τα φύλλα εργασίας που ακολουθούν.

Στοιχεία σεναρίου Γνωστικό αντικείμενο: Ιστορία του αρχαίου κόσμου Α΄ Λυκείου. Θέμα: Οικονομία, κοινωνία, πολιτική και πολιτισμός στην αρχαϊκή εποχή. Λογισμικά: Κασταλία, ελληνική ιστορία. Τόπος διεξαγωγής μαθήματος: σχολικό εργαστήριο. Προβλεπόμενος χρόνος: 14 διδακτικές ώρες.

[65]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 66

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

Χρησιμοποιούμενα εργαλεία: Επεξεργαστής κειμένου, Λογισμικό παρουσίασης (powerpoint), επιλεγμένες ιστοσελίδες, ηλεκτρονικά και έντυπα φύλλα εργασίας, προβολέας, google έγγραφα, gimp.

Διδακτικοί στόχοι Γνωστικoί ⚫

Να εντοπίσουν τη σχέση του α’ ελληνικού αποικισμού με τη δημιουργία της πόλης-κράτους και την αλλαγή του πολιτεύματος από τη βασιλεία στην αριστοκρατία. ⚫ Να διαπιστώσουν το δημοκρατικότερο τρόπο διακυβέρνησης στο αριστοκρατικό πολίτευμα συγκρίνοντάς το με τη βασιλεία των φυλετικών κρατών. ⚫ Να εντοπίσουν τους οικονομικούς λόγους που οδήγησαν στο β’ ελληνικό αποικισμό. ⚫ Να κατανοήσουν την άνοδο της τάξης των εμπόρων ως συνέπεια του β’ ελληνικού αποικισμού. ⚫ Να κατανοήσουν πως η διεκδίκηση συμμετοχής στην πολιτική εξουσία από την πλευρά των εμπόρων και η εκμετάλλευση των φτωχών αγροτών από τους γαιοκτήμονες οδήγησε σε κοινωνικές συγκρούσεις. ⚫ Να διαπιστώσουν το δημοκρατικότερο τρόπο διακυβέρνησης στα τιμοκρατικά πολιτεύματα συγκρίνοντάς τα με τα αριστοκρατικά (αποδέσμευση της ιδιότητας του πολίτη από την καταγωγή). ⚫ Να κατανοήσουν τη σημασία της μικρής ιδιοκτησίας για το δημοκρατικό πολίτευμα. ⚫ Να συνειδητοποιήσουν τη σημασία της κατάργησης των χρεών όχι μόνο για τους οφειλέτες αλλά και για τους δανειστές, ( εξασφάλιση κοινωνικής αρμονίας και αποφυγή μεγαλύτερων αναταραχών). ⚫ Να εντοπίσουν τις κοινωνικές συγκρούσεις που αναδύθηκαν ύστερα από τη φυγή του Σόλωνα. ⚫ Να εξετάσουν τον τρόπο με τον οποίο ο Πεισίστρατος εκμεταλλεύτηκε αυτές τις συγκρούσεις για να επιβάλλει την τυραννία. ⚫ Να καταγράψουν και στη συνέχεια να κρίνουν το έργο του Πεισίστρατου.

[66]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 67

Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΩΝ ΚΑΙ Η ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ⚫

Να κατανοήσουν ότι ο χωρισμός των φυλών που εισήγαγε ο Κλεισθένης αποδέσμευσε την ιδιότητα του πολίτη από οικονομικά κριτήρια.

⚫

Να κατανοήσουν ότι οι κοινωνικές, οικονομικές και πολιτειακές αλλαγές της εποχής αντανακλώνται και στο δίκαιο της εποχής, στις τέχνες, στην ποίηση, στο θέατρο και στην αντίληψη περί γενναιότητας.

⚫

Να συνειδητοποιήσουν πως στοιχεία της κοινωνικής εξέλιξης υπάρχουν όχι μόνο στα ιστορικά εγχειρίδια αλλά και σε έργα τέχνης (θέατρο, λυρική ποίηση, αγγειογραφία) καθώς και στον πολεοδομικό σχεδιασμό.

⚫

Να συνδέσουν την αρχαϊκή εποχή με άλλες ιστορικές περιόδους ώστε να καλλιεργηθεί ο « διάλογος» ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν.

Παιδαγωγικοί ⚫

Να ενισχυθεί ο διάλογος και η συνεργασία μεταξύ των μαθητών και να δημιουργηθεί θετικό κλίμα στην τάξη.

⚫

Να ενθαρρυνθούν και οι μαθητές που είναι πιο διστακτικοί και αμέτοχοι στο παραδοσιακό μάθημα ώστε να συνεργαστούν ανακαλύπτοντας τις δικές τους ικανότητες.

⚫

Να ανταλλάξουν μεταξύ τους τις πληροφορίες που συγκεντρώνουν και τις απορίες που τους δημιουργούνται.

⚫

Να καλλιεργήσουν δεξιότητες επεξεργασίας ιστορικών πηγών.

⚫

Να εφαρμοσθούν διερευνητικές μορφές μάθησης.

⚫

Να προαχθεί η αυτενέργεια των μαθητών και η κριτική σκέψη και να οικοδομήσουν την ιστορική γνώση αναλαμβάνοντας κεντρικό και ενεργητικό ρόλο στη μαθησιακή διαδικασία.

Τεχνολογικοί ⚫

Να διαχειρίζονται, επεξεργάζονται, οργανώνουν την πληροφορία μέσα από το διαδίκτυο.

⚫

Να ασκηθούν στην παραγωγή ηλεκτρονικού λόγου διατυπώνοντας απόψεις και επιχειρήματα.

[67]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 68

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

Προαπαιτούμενες γνώσεις και δεξιότητες Από την πλευρά των μαθητών/τριών: ⚫ Να γνωρίζουν οι μαθητές την οργάνωση των μυκηναϊκών ανακτόρων σε ομοσπονδιακά κράτη, την παρακμή του μυκηναϊκού πολιτισμού και την αποδυνάμωση του « άνακτα». ⚫ Να είναι εξοικειωμένοι στη χρήση ΤΠΕ. ⚫ Να υπάρχει προηγούμενη εμπειρία των μαθητών σε συνεργατικές δραστηριότητες. Από την πλευρά της καθηγήτριας: Να έχει εξασφαλίσει την πρόσβαση στο διαδίκτυο. Να έχει προειδοποιήσει τους μαθητές για τον τρόπο εργασίας στο διαδίκτυο. Να έχει χωρίσει τους μαθητές σε ομάδες, ώστε με την είσοδό τους στο εργαστήριο, να πάρουν τη θέση τους μπροστά στον υπολογιστή.

Διδακτική διαδικασία 1. Διδακτικές μέθοδοι Μία από τις διδακτικές μεθόδους που θα χρησιμοποιηθούν είναι η διερευνητική: με την καθοδήγηση του διδάσκοντα οι μαθητές αναζητούν στοιχεία σε προεπιλεγμένες έγκυρες ιστοσελίδες του διαδικτύου. Ο καθηγητής διατυπώνει ερωτήσεις και οι μαθητές προβαίνουν στην αναζήτηση των απαντήσεων. Μπορούν και οι ίδιοι να διατυπώνουν ερωτήσεις που προκύπτουν στη διάρκεια του μαθήματος στην απάντηση των οποίων βοηθά ο καθηγητής ή οι συμμαθητές τους. Έτσι αυτή η μέθοδος οδηγεί στην ομαδοσυνεργατική κατά την οποία οι μαθητές συνεργάζονται, ανταλλάσσουν απόψεις και κάνουν κοινές έρευνες. Μάλιστα οι μαθητές εμπλέκονται σε δραστηριότητες προκειμένου να συνδυαστεί η προϋπάρχουσα γνώση με τη νέα. Αναδεικνύεται μέσα στην ομάδα ο ιδιαίτερος τρόπος που ο καθένας αντιλαμβάνεται και ερμηνεύει την ιστορική πληροφορία και παράλληλα οικοδομείται επαγωγικά και συλλογικά η πορεία προς την ιστορική γνώση (κοινωνικοπολιτισμική - εποικοδομιστική μέθοδος).

2. Ρόλος εκπαιδευτικού ⚫ Αναλαμβάνει τους ρόλους του εμψυχωτή, του καθοδηγητή και του [68]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 69

Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΩΝ ΚΑΙ Η ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ

συντονιστή των ομάδων και βοηθά τους μαθητές να γίνουν οι ίδιοι φορείς της μάθησής τους ⚫

Υποβάλλει την ερευνητική στάση έναντι της γνώσης.

⚫

Αναλαμβάνει το ρόλο του «κριτικού διαμεσολαβητή», κινητοποιώντας τους μαθητές να υποβάλουν ερωτήσεις και απορίες.

⚫

Υποστηρίζει διακριτικά τη διαδικασία αναζήτησης, επεξεργασίας και μελέτης του μαθησιακού υλικού παρέχοντας τα απαραίτητα στηρίγματα, εξομαλύνοντας ενδεχόμενες δυσκολίες και διευκολύνοντας την εργασία των ομάδων ώστε, βήμα- βήμα, και μέσα στο καθορισμένο χρονικό πλαίσιο, να ολοκληρώσουν την προσπάθειά τους.

⚫

Ελέγχει τα αποτελέσματα της εργασίας των μαθητών μέσα από τα φύλλα εργασίας που συγκεντρώνει στο τέλος του μαθήματος σε έντυπη ή ηλεκτρονική μορφή.

Ενδεικτική πορεία διδασκαλίας Προηγείται μια μονόωρη παρουσίαση κάποιων από τις προς εξέταση ενότητες μέσα από το βιβλίο δεδομένου ότι οι μαθητές χρειάζεται να εντοπίσουν παραλείψεις ή ασάφειες του βιβλίου ώστε να τους δημιουργηθεί η απορία για τις αιτιακές σχέσεις των γεγονότων, που συχνά παραλείπονται ή δίνονται πολύ συνοπτικά. Ακολουθεί μια συζήτηση για το τι μπορούμε να κάνουμε προκειμένου να βρούμε μόνοι μας τις πληροφορίες που μας χρειάζονται για να συνδέσουμε τα γεγονότα Ο διδάσκων απευθύνει στους μαθητές τις παρακάτω ερωτήσεις: Το βιβλίο σας στο τέλος του κεφαλαίου για την ομηρική εποχή αναφέρει την πολιτική οργάνωση (φυλετικό κράτος) της εποχής αυτής. Στο αμέσως επόμενο κεφάλαιο αναφέρει την πολιτική οργάνωση της αρχαϊκής εποχής. Δίνει πληροφορίες για τους παράγοντες που οδήγησαν σε αυτή την εξέλιξη; Αν ναι, σε ποιο σημείο; Είναι επαρκείς αυτές οι πληροφορίες κατά τη γνώμη σας; Με ποιον άλλο τρόπο θα μπορούσε να είχε παρουσιαστεί αυτή η μετάβαση από τον ένα τρόπο πολιτικής οργάνωσης στον άλλο; Γιατί η ενότητα «Η κρίση του ομηρικού κόσμου» δεν βρίσκεται στο κεφάλαιο της ομηρικής εποχής αλλά παρατίθεται στο επόμενο κεφάλαιο; Σχετίζεται με τη μεταβολή του φυλετικού κράτους σε πόλη-κράτος; Αποφασίζουμε λοιπόν να απαντηθούν τα φύλλα εργασίας που θα τους δώσει ο διδάσκων. Αυτά βρίσκονται στα google-docs ώστε να [69]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 70

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

έχουν πρόσβαση όλες οι ομάδες είτε από τους υπολογιστές του σχολείου είτε από τον υπολογιστή στο σπίτι τους. Πρώτη διδακτική ώρα: Το πρώτο φύλλο εργασίας το επεξεργάζονται όλες οι ομάδες. Οι μαθητές θα προσεγγίσουν τη γνώση μέσα από ποικίλες πηγές. Ο διδάσκων μοιράζει τα σχετικά φύλλα εργασίας σε κάθε ομάδα για να τα έχει και σε έντυπη μορφή. Διευκρινίζει ότι οι μαθητές θα επισκεφθούν τις προτεινόμενες ιστοσελίδες, θα διαβάσουν τις δοσμένες πηγές στο φύλλο εργασίας και θα επιλέξουν τα απαραίτητα στοιχεία προκειμένου να απαντήσουν στις ερωτήσεις του φύλλου εργασίας. Επισημαίνει επίσης ότι ο δικός του ρόλος θα είναι συντονιστικός και υποστηρικτικός. Οι ομάδες καταγράφουν και αποθηκεύουν τις απαντήσεις τους. Δεύτερη διδακτική ώρα: Κάθε ομάδα δημιουργεί ένα power point από το σπίτι στα google-docs και παρουσιάζει την εργασία της στη δεύτερη ώρα. Ακολουθεί συζήτηση, αυτοαξιολόγηση και ετεροαξιολόγηση. Τρίτη διδακτική ώρα: Το δεύτερο φύλλο εργασίας είναι επίσης κοινό. Οι μαθητές εργάζονται στον υπολογιστή και καταγράφουν τις απαντήσεις τους. Τέταρτη διδακτική ώρα: Παρουσιάζονται στον βιντεοπροβολέα οι απαντήσεις των μαθητών από το προηγούμενο φύλλο εργασίας. Δουλεύοντας με τα δύο πρώτα φύλλα εργασίας οι μαθητές θα διαπιστώσουν ότι ο α΄ αποικισμός οφείλεται σε συγκεκριμένες αιτίες: Στην εποχή που η οικονομία ήταν αγροτική τις αποφάσεις έπαιρνε όποιος είχε στην κατοχή του γη (βασιλιάς). Η οικονομική κρίση που ακολούθησε έφερε πολιτική αστάθεια και αμφισβήτηση της δύναμης του βασιλιά ο οποίος δίνει γη στους ευγενείς προκειμένου να τους πάρει με το μέρος του. Εκείνοι διεκδικούν πολιτική εξουσία κι όταν δεν το καταφέρνουν, συγκρούονται και φεύγουν ακολουθούμενοι από δυσαρεστημένους οπαδούς. Έτσι πραγματοποιείται ο α΄ αποικισμός. Κι άλλοι παράγοντες συμβάλλουν σ’ αυτό όπως το περιορισμένο εμπόριο της εποχής. Ο α΄ αποικισμός στις Δυτικές ακτές της Μ. Ασίας συνδέεται άμεσα με τη μετάβαση από το φυλετικό κράτος στην πόλη κράτος. Οι πηγές θα τους βοηθήσουν να καταλάβουν πως η εξέλιξη αυτή δεν έγινε από τη μια στιγμή στην άλλη κι έχει να κάνει με συγκεκριμένες συνθήκες: Πρώτον, οι Έλληνες που πήγαν στη Μ. Ασία ανήκαν σε διαφορετικά φύλα [70]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 71

Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΩΝ ΚΑΙ Η ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ

και γι αυτό ήταν αδύνατο να εγκαθιδρυθεί η παλιά φυλετική οργάνωση. Επίσης, οι Έλληνες άποικοι καταλαμβάνουν προϋπάρχουσες ήδη πόλεις. Τέλος, η επαφή με διαφορετικούς λαούς τους βοήθησε να συνειδητοποιήσουν την ελληνικότητά τους πέρα από τις φυλετικές τους διαφορές. Ύστερα από τα παραπάνω, επόμενο ήταν να αλλάξει και το πολίτευμα: η βασιλική εξουσία αποδυναμώνεται και διαμορφώνεται ένα νέο πολίτευμα, το αριστοκρατικό. Η αποδυνάμωση της βασιλικής εξουσίας φαίνεται και από την αλλαγή στην κατανομή των αξιωμάτων. Οι ομάδες καταγράφουν αυτές τις αλλαγές και επιχειρηματολογούν σε άρθρο που θα δημοσιεύσουν στην ιστοσελίδα του σχολείου. Το θέμα τους είναι το εξής: Αποτέλεσε η αριστοκρατία το πρώτο βήμα προς τον εκδημοκρατισμό της λειτουργίας των πολιτικών θεσμών; Πέμπτη διδακτική ώρα: Αφού βρουν τις απαντήσεις και στο τρίτο φύλλο εργασίας, θα προχωρήσουμε στην έκτη διδακτική ώρα. Έκτη διδακτική ώρα: όπου θα υλοποιήσουν όποια από τις δοσμένες εργασίες έχει επιλέξει η κάθε ομάδα. Οι ομάδες θα ερευνήσουν και θα διαπιστώσουν ότι ο β αποικισμός στην αρχαία Ελλάδα οφείλεται σε οικονομική κρίση, φέρνει επίσης οικονομικές αλλαγές, συγκρούσεις μεταξύ των κοινωνικών ομάδων και δημιουργεί την ανάγκη εξεύρεσης πολιτικής λύσης. Έτσι προσφέρεται μια ευκαιρία να προσεγγίσουν οι μαθητές την οικονομική κρίση από μια διευρυμένη οπτική γωνία και να κάνουν συγκρίσεις ανάμεσα στις ιστορικές περιόδους. Πιο συγκεκριμένα: Με την εισαγωγή του νομίσματος η θέση της κατώτερης τάξης επιδεινώνεται ενώ πλουτίζουν οι μεσαίοι ( έμποροι, ναυτικοί…). Το βασικό ερώτημα που θα απαντηθεί εδώ είναι γιατί οι φτωχοί συμμαχούν με τους πλούσιους αστούς. Μέσα από πηγές οι ομάδες θα διαπιστώσουν πως και οι δύο αυτές κοινωνικές τάξεις θέλουν να διώξουν την υπάρχουσα εξουσία (αριστοκράτες) Οι πρώτοι για να αποκτήσουν πολιτική εξουσία. Οι δεύτεροι για να διεκδικήσουν αναδιανομή της γης. Αυτή η συμμαχία μας δίνει την αφορμή να αναφέρουμε κι άλλες παρόμοιες συμμαχίες σε άλλες ιστορικές περιόδους κι έτσι να γίνει ένας διάλογος ανάμεσα στο παρελθόν και το παρόν. Για παράδειγμα στη Γαλλική επανάσταση: η αστική τάξη για να επικρατήσει στηρίχτηκε στην ορμή των λαϊκών μαζών. Επίσης δίνεται η [71]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 72

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

ευκαιρία στις ομάδες να σχεδιάσουν μια αφίσα με την οποία το πλήθος των φτωχών θα διεκδικεί τα δικαιώματά του ή να κατασκευάσουν ένα διάλογο ανάμεσα στο πλήθος και τους αστούς από τη μια, και τους αριστοκράτες από την άλλη, στον οποίο η κάθε κοινωνική τάξη θα παρουσιάζει τις θέσεις της έναντι της άλλης. Έβδομη διδακτική ώρα: Οι ομάδες επεξεργάζονται διαφορετικά φύλλα εργασίας. Επισκέπτονται τις προτεινόμενες ιστοσελίδες και καταγράφουν τις απαντήσεις τους στα google-docs για να μπορούν να τις διαβάσουν και οι άλλες ομάδες. Ο διδάσκων απαντά σε τυχόν απορίες και διευκολύνει όπου χρειαστεί. Για την τελευταία ερώτηση που αφορά όλες τις ομάδες, αποφασίζεται να δουλέψουν στο σπίτι κάνοντας χρήση των google εγγράφων. Όγδοη διδακτική ώρα: Οι ομάδες παρουσιάζουν τις εργασίες που έχουν αναλάβει για το σπίτι. Εδώ οι ομάδες βρίσκουν και κατατάσσουν σε κατηγορίες τα μέτρα που πήρε ο Σόλων για να αντιμετωπιστεί η κοινωνική αναταραχή, ενημερώνονται για το τιμοκρατικό πολίτευμα και τη διαφοροποίησή του από το προηγούμενο αριστοκρατικό. Δίνεται έμφαση σε δύο από τα κοινωνικά μέτρα του Σόλωνα. Πρόκειται για τη θέσπιση ανώτατου ορίου στην ιδιοκτησία γαιών και στη σημασία του μέτρου αυτού για: α. τους μεγαλογαιοκτημόνες και β. για το υπόλοιπο κοινωνικό σύνολο. Οι φτωχές τάξεις ζητούν τα πάντα (αναδιανομή της γης και μάλιστα ισομοιρία) και οι ανώτερες τάξεις πρέπει κάπως να περιοριστούν για να μη χάσουν τα πάντα από την ορμή των κατώτερων τάξεων. Η διερεύνηση της άποψης του Καστοριάδη σχετικά με τη μικρή ιδιοκτησία και τη σημασία της για τη δημοκρατία δίνει αφορμή για να γράψουν ένα άρθρο στο οποίο θα αναφέρονται στη συρρίκνωση της μεσαίας τάξης σήμερα λόγω της κρίσης και τις συνέπειες που αυτό έχει για το δημοκρατικό πολίτευμα. Το άλλο μέτρο για το οποίο θα γίνει λόγος είναι η Σεισάχθεια. Αναζητούν την ετυμολογία της λέξης καθώς και τον όρο σεισάχθεια στο διαδίκτυο. Διαβάζουν πως πρόκειται για την πρώτη διαγραφή χρέους στην ιστορία, βρίσκουν τον όρο νέα σεισάχθεια που αναφέρεται στη σημερινή κρίση χρέους της χώρας μας. Προβληματίζονται για το αν έφερε η Σεισάχθεια κοινωνική ηρεμία. Μπορούμε να το προτείνουμε ως μέρος μιας λύσης στη σημερινή εποχή; Ένατη διδακτική ώρα: Οι ομάδες επεξεργάζονται το κοινό φύλλο εργασίας και καταγράφουν τις απαντήσεις τους. Την 5η ερώτηση που [72]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 73

Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΩΝ ΚΑΙ Η ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ

είναι εργασία για το σπίτι, θα την παρουσιάσουν τη δέκατη διδακτική ώρα. Διερευνούν τους νέους πολιτικούς αγώνες που προέκυψαν μετά την αποχώρηση του Σόλωνα από την αρχή και τους τρόπους που μετήλθε ο Πεισίστρατος για να γίνει τύραννος. Αφού καταγράψουν το έργο του και σχολιάσουν κατά πόσο αυτό βοήθησε τους Αθηναίους να συνειδητοποιηθούν ως πολιτική δύναμη αναλαμβάνουν να χωριστούν σε δημοσιογράφους υποστηρικτές του Πεισίστρατου και σε δημοσιογράφους επικριτές του τυράννου οι οποίοι θα «διασταυρώσουν τα ξίφη» τους στο επόμενο μάθημα (δέκατη διδακτική ώρα). Ενδέκατη διδακτική ώρα: Οι ομάδες εργάζονται στο κοινό φύλλο εργασίας και καταγράφουν τις απαντήσεις τους. Δωδέκατη διδακτική ώρα: Η κάθε ομάδα δημιουργεί ένα power point όπου παρουσιάζει την εργασία της. Συνειδητοποιούν πως η νέα χωροταξική οργάνωση που εφάρμοσε ο Κλεισθένης αποτέλεσε μια εντυπωσιακή πολιτική επανάσταση που δημιούργησε στενά αλληλοσυνδεόμενες κοινότητες με δεσμούς και υποχρεώσεις στην τοπική κοινωνία αλλά και στην πόλη. Δέκατη τρίτη διδακτική ώρα: οι ομάδες μελετούν τα διαφορετικά φύλλα εργασίας. Επισκέπτονται τις προτεινόμενες ιστοσελίδες και καταγράφουν τις απαντήσεις τους. Ο διδάσκων απαντά σε τυχόν απορίες και διευκολύνει όπου χρειαστεί. Δέκατη τέταρτη διδακτική ώρα: Γίνεται παρουσίαση των απαντήσεων και συζήτηση στην τάξη σχετικά με την αποτύπωση των κοινωνικοοικονομικών και πολιτικών αλλαγών στην πνευματική ζωή της εποχή. Για παράδειγμα, μελετώντας τον τρόπο απονομής δικαιοσύνης στην τριλογία «Ορέστεια» του Αισχύλου διαπιστώνουν πως στην τραγωδία « Αγαμέμνων» η εκδίκηση παρουσιάζεται σαν ένας κοινωνικός νόμος ενώ στο μεταγενέστερο χρονικά « Ευμενίδες» η Αθηνά ορίζει δικαστές για να κρίνουν τους φόνους. Μέσα σε αυτή την τριλογία μπορούμε να εντοπίσουμε το πέρασμα από το φυλετικό στο πολιτικό δίκαιο. Εδώ θα πρέπει να σημειώσουμε ότι η Ορέστεια παρουσιάστηκε το 458π. Χ. ενώ στα φύλλα εργασίας ασχολούμαστε μέχρι περίπου το 500 π. Χ. Είναι όμως οι μεταρρυθμίσεις αυτής της εποχής που οδήγησαν σε περαιτέρω εκδημοκρατικοποίηση στα επόμενα χρόνια και σε αλλαγές που αντανακλώνται στην πνευματική ζωή. Επίσης, η λυρική ποίηση που ακμάζει αυτή την εποχή διαφέρει από τα προγενέστερα ομηρικά έπη καθώς δίνει έμφαση σε αξίες όπως η δικαιοσύνη και η [73]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 74

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

ισονομία. Αλλά και η αγγειογραφία της αρχαϊκής εποχής διαφέρει από εκείνη της ομηρικής. Αφού κέντρο του ενδιαφέροντος είναι ο άνθρωπός και τα προβλήματα που τον απασχολούν, τα γεωμετρικά σχέδια της προηγούμενης περιόδου δίνουν τη θέση τους σε εικόνες φυσιοκεντρικές - ανθρωποκεντρικές.

Αξιολόγηση Η αξιολόγηση θα είναι αρχικά διαμορφωτική καθώς ο καθηγητής θα παρακολουθεί, θα επιβλέπει, θα παρέχει υποδείξεις στους μαθητές. Στο τέλος της διαδικασίας θα γίνει τελική αξιολόγηση με άξονες το βαθμό επίτευξης των στόχων από κάθε ομάδα χωριστά και από το σύνολο της τάξης γενικότερα, την επάρκεια του χρόνου, το ρόλο του εκπαιδευτικού, τη λειτουργικότητα του εργαστηρίου και των συγκεκριμένων λογισμικών και τη συμβολή τους στην όλη μαθησιακή διαδικασία. Τα κριτήρια με τα οποία θα αξιολογηθεί η προσπάθεια των μαθητών και τα οποία θα πρέπει να είναι γνωστά από την αρχή είναι: α. Οργάνωση επιχειρημάτων, ποιότητα ιδεών και τεκμηρίωση απόψεων. β. Συνοχή κατά τη διατύπωση των σκέψεων των μαθητών γ. Αξιοποίηση των δυνατοτήτων της χρήσης του ηλεκτρονικού υπολογιστή

Δυνατότητα τροποποίησης /επέκτασης Το συγκεκριμένο σενάριο έχει ως στόχο να συμπληρώσει κενά που παρατηρούνται στο σχολικό βιβλίο κατά την παρουσίαση της συγκεκριμένης χρονικής περιόδου. Η αποσπασματικότητα του σχολικού βιβλίου δεν βοηθά τους μαθητές να κατανοήσουν τις σχέσεις αιτίας ανάμεσα στα γεγονότα. Σε μια άλλη εργασία θα μπορούσαν οι μαθητές να συγκρίνουν το πολιτειακό καθεστώς της Αθήνας με της Σπάρτης ή να μελετήσουν σε νεότερες εποχές τις αλλαγές πολιτευμάτων και τις συνθήκες μέσα στις οποίες αυτές έλαβαν χώρα

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 1 1. Ποιες πληροφορίες μπορείτε να αντλήσετε για την πολιτική οργάνωση των φυλετικών κρατών; Για να απαντήσετε διαβάστε την παρακάτω πηγή και στη συνέχεια επισκεφθείτε την ηλεκτρονική διεύθυνση http://www.fhw.

[74]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 75

Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΩΝ ΚΑΙ Η ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ

gr/chronos/gr/. Επιλέξτε Γεωμετρική περίοδος -> Πολιτική -> Οργάνωση -> Φυλετικές κοινωνίες «Μετά την κατάλυση του συγκεντρωτικού κράτους της μυκηναϊκής εποχής, οι κοινότητες που ιδρύονται από τους επιδρομείς και εκείνες, που επέζησαν από τη μυκηναϊκή εποχή, έχουν φυλετική δομή […. ] Επικεφαλής των φυλετικών ενοτήτων, που σχηματίσθηκαν κατά τις μεταναστεύσεις, και εκείνων που προϋπήρξαν βρίσκεται ένας αρχηγός, που εκλέγεται από τη συνέλευση των πολεμιστών. Ο αρχηγός σε καιρό πολέμου ηγείται του στρατού και συγχρόνως έχει θρησκευτικές και δικαστικές εξουσίες. Ανάμεσα σε αυτόν και στη συνέλευση υπάρχει το συμβούλιο. Βαθμιαία φυλετικοί αρχηγοί εξελίσσονται σε κληρονομικούς βασιλείς […]. Κατά τον Αριστοτέλη (Πολιτ. 1285b 4-5) οι βασιλείς αναδείχθηκαν με τη θέληση των υπηκόων τους και το αξίωμά τους έγινε κληρονομικό διότι οι προκάτοχοι τους ευεργέτησαν το λαό. Οι γενάρχες δηλαδή αυτών των βασιλέων είχαν λάβει το αξίωμα ως αμοιβή για τις υπηρεσίες τους. Οι βασιλείς, αντίθετα από τους άνακτες των μυκηναϊκών κρατών, δεν κατοικούν σε πολυτελή ανάκτορα που περιβάλλονται με τείχη ούτε είναι ρυθμιστές της παραγωγικής και οικονομικής δραστηριότητας. Οι εξουσίες που είχαν και τα προνόμια που απολάμβαναν ήταν σχεδόν τα ίδια με των φυλετικών αρχηγών. Τελούν θυσίες, που δεν υπάγονται σε ειδικούς ιερείς, κρίνουν τις δίκες, και σε καιρό πολέμου ηγούνται του στρατού. ΟΙ βασιλικοί πόροι προέρχονται από την επικαρπία των κτημάτων, που τους έχουν εκχωρηθεί, τα οποία προσδιορίζονται με την ονομασία «τεμένη», και από τα μεγάλα κοπάδια που συντηρούν... Πλάι στο βασιλέα υπάρχει ένα συμβούλιο το οποίο απαρτίζεται από αρχηγούς ισχυρών γενών, που και αυτοί τιτλοφορούνται «βασιλείς». Όπως και ό βασιλέας κρατούν σκήπτρο, σύμβολο εξουσιών, και έχουν γνώση των θεμίστων, που αποτελούσαν αρχές άγραφου δικαίου. . . Το συμβούλιο θα συμβάλει στην ενοποίηση των αρχηγών ισχυρών γενών οι οποίοι βαθμιαία θα περιορίσουν τις εξουσίες του βασιλέα Οσάκις πρόκειται για την εκτέλεση σοβαρών αποφάσεων συγκαλείται η συνέλευση των πολεμιστών, η αγορά. Με την ίδια λέξη δηλώνεται και ο τόπος συνάθροιση. Στη συνέλευση παίρνουν το λόγο τα μέλη του Συμβουλίου και γνωστοποιούν τη γνώμη, που είχαν διατυπώσει στο βασιλέα. Σκοπός αυτών των ανακοινώσεων δεν ήταν ή επιδίωξη έγκρισης της απόφασης αλλά μόνο ή πληροφόρηση και ή διάγνωση [75]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 76

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

των εντυπώσεων, που προκλήθηκε από αυτήν. Ή σύγκληση δηλαδή της συνέλευσης απέβλεπε στη διατύπωση επιχειρημάτων για τη συγκεκριμένη απόφαση και στη διάγνωση του δημοσίου αισθήματος, που προκλήθηκε από αυτήν». Ραμού-Χαψιάδη Α. , Από τη φυλετική κοινωνία στην πολιτική, Καρδαμίτσα, Αθήνα, 1982, σσ. 51-53.

2. Ο πρώτος ελληνικός αποικισμός πραγματοποιείται από τα μέσα του 11ου αι. π. Χ. μέχρι και τον 9ο αι. π. Χ. Ποια φύλα μετακινήθηκαν από τον ελλαδικό χώρο, σε ποιες περιοχές και για ποιους λόγους; Για να απαντήσετε πηγαίνετε στην ηλεκτρονική διεύθυνση http:// www.eyliko.gr/htmls/istoria/maps/files/1Apoikismos/files/helpaap.htm Στην απάντησή σας θα σας βοηθήσουν και οι χάρτες που θα βρείτε σχετικά με το θέμα. θα σας βοηθήσουν ακόμη οι σελίδες 168-169 στην παρακάτω ηλεκτρονική διεύθυνση http://www.anistor. gr/greek/ ellada/Arxaia_Ellas. pdf 3. Με ποιο τρόπο ο α΄ ελληνικός αποικισμός επηρέασε τη φυλετική οργάνωση των Ελλήνων της γεωμετρικής εποχής; Πώς ονομάζεται ο καινούριος τρόπος οργάνωσης των Ελλήνων; Για να απαντήσετε διαβάστε την παρακάτω πηγή. Το σπουδαιότερο νέο πολιτικό στοιχείο του ελληνικού Μεσαίωνος, βασικό επίσης για όλη την πολιτική ζωή των Ελλήνων σε όλες τις εποχές της ιστορίας τους, είναι η πόλις. Αστική ζωή είχε αρχίσει να διαμορφώνεται εδώ και εκεί ήδη κατά τη μυκηναϊκή εποχή, πρόκειται όμως απλώς για απαρχές. Πραγματικές πόλεις με τη σημασία που είχε ο όρος αργότερα σχηματίστηκαν όπως φαίνεται πρώτα στον μικρασιατικό αποικιακό χώρο. Δύο παράγοντες συνέβαλαν εκεί: πρώτα-πρώτα το ότι στην Μικρά Ασία δεν ήλθαν ενιαία φύλα, αλλά Έλληνες που ανήκαν σε φύλα διαφορετικά και γι’ αυτό το λόγο ήταν αδύνατο να εγκαθιδρυθεί η παλαιά «φυλετική» πολιτειακή οργάνωση, και έπειτα ότι οι Έλληνες άποικοι κατέλαβαν (εν μέρει) προϋπάρχουσες ήδη πόλεις, όπου εγκαταστάθηκαν ως κυρίαρχοι: σε αρκετές περιπτώσεις μάλιστα οι πόλεις αυτές διετήρησαν τα παλαιά μικρασιατικά τους ονόματα. Από τις πόλεις οι Έλληνες άποικοι κυριαρχούσαν και στη γύρω περιοχή (η κυριαρχία στη γειτονική περιοχή έγινε κατόπιν χαρακτηριστικό γνώρισμα της πόλεως - κράτους). Αργότερα οι ιωνικές πόλεις ενώθηκαν σε θρησκευτική ομοσπονδία, την ιωνική δωδεκά[76]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:30 ΠΜ Page 77

Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΩΝ ΚΑΙ Η ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ

πολη, με θρησκευτικό κέντρο το Πανιώνιον στη Μύκαλη, όπου λατρευόταν ο Ελικώνιος Ποσειδών. Σε παρόμοια ομοσπονδία ενώθηκαν επίσης οι έξι δωρικές πόλεις με κέντρο τη λατρεία του Απόλλωνος στο Τριόπιο ακρωτήριο.

Ulrich Wilcken, Αρχαία Ελληνική Ιστορία, Εκδόσεις Παπαζήση, 1976

Στη συνέχεια επιλέξτε greeklanguage. gr / Εισαγωγή στην αρχαιογνωσία και διαβάστε την πηγή 1. 2. 5 Ακόμη θα σας βοηθήσει η σελίδα 171 στην παρακάτω ηλεκτρονική διεύθυνση: http://www. anistor. gr/greek/ellada/Arxaia_Ellas. pdf ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ Φτιάξτε ένα power point στο οποίο θα παρουσιάσετε τις απαντήσεις σας.

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 2 1. Με τη δημιουργία της πόλης-κράτους συνδέεται μια πολιτειακή αλλαγή, η αποδυνάμωση της βασιλικής εξουσίας. Ποιες είναι ακριβώς οι αιτίες που οδήγησαν στην αποδυνάμωση του βασιλιά των φυλετικών κρατών; Για να απαντήσετε πηγαίνετε στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http://www.fhw.gr/chronos/gr/, επιλέξτε Γεωμετρική περίοδος -> Πολιτική -> Οργάνωση -> Φυλετικές κοινωνίες. Στη συνέχεια επιλέξτε greeklanguage.gr/ Εισαγωγή στην αρχαιογνωσία και διαβάστε την πηγή 1. 2. 5. Επίσης επιλέξτε τη σελίδα 171 στην παρακάτω ηλεκτρονική διεύθυνση http://www.anistor. gr/greek/ellada/ArxaiaEllas.pdf 2. Ποιες αλλαγές στην κατανομή των αξιωμάτων δείχνουν ότι αποδυναμώνεται η βασιλική εξουσία; Για να απαντήσετε διαβάστε τις παρακάτω πηγές: ΠΗΓΗ 1 Στην Αθήνα η πρώτη περιστολή της βασιλικής εξουσίας που πέτυχε η αριστοκρατία ήταν η εγκαθίδρυση ενός πολέμαρχου, δηλαδή στρατιωτικού διοικητή. Του μεταβιβάστηκε, από εκεί που ανήκε πριν στο βασιλιά, η ανώτατη διοίκηση του στρατού και εκλεγόταν από τους ευ[77]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 78

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

γενείς. Το επόμενο βήμα φαίνεται πως υπήρξε η ανατροπή του βασιλικού οίκου από την ισχυρή οικογένεια των Μεθοντιδών. Οι Μεθοντίδες δεν πήραν για τον εαυτό τους το βασιλικό τίτλο, αλλά ούτε τον κατάργησαν. Ίδρυσαν το αξίωμα του άρχοντος, δηλαδή αντιβασιλιά, και αυτό το αξίωμα ιδιοποιήθηκε τις σπουδαιότερες βασιλικές λειτουργίες... Το μεθεπόμενο βήμα προς εξασθένηση της εξουσίας αυτής της βασιλικής αρχής ήταν η μετατροπή του λειτουργήματος του άρχοντα από ισόβιο σε δεκαετές αξίωμα. Η μεταρρύθμιση αυτή λέγεται ότι συντελέστηκε στα μέσα περίπου του 8ου αιώνα. Οι Μεθοντίδες αποστερήθηκαν από το προνόμιό τους και η αντιβασιλεία έγινε προσιτή σε όλους τους βασιλείς.

J. B. Bury - Russwell Meiggs, Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας

ΠΗΓΗ 2 Σε πολλές πόλεις κατά τη μετάβαση από τη βασιλεία στην αβασίλευτη αριστοκρατία ο κληρονομικός μονάρχης αντικαταστάθηκε από έναν μόνο αιρετό άρχοντα. Ένα χαρακτηριστικό μερικών πρώιμων αριστοκρατιών ήταν η μακρά διάρκεια των αρχών. Αναφέρεται ότι οι παλαιότεροι Αθηναίοι άρχοντες παρέμειναν στην εξουσία επί 10 χρόνια. . . Αργότερα δημιουργήθηκαν περισσότεροι άρχοντες και η διάρκεια της αρχής τους περιορίστηκε σε ένα μόνο έτος. Και τα δύο μέτρα υπαγορεύτηκαν από την πείρα που αποκτήθηκε εν τω μεταξύ: άρχοντες που διέθεταν πολλές αρμοδιότητες και κρατούσαν πολύ καιρό την εξουσία έτειναν να ενισχυθούν απέναντι στη βουλή, μερικοί μάλιστα δοκίμαζαν να γίνουν τύραννοι, και κάποιοι το κατόρθωναν. Αλλά το πρώτο μέτρο αποσκοπούσε επίσης στη βελτίωση της διακυβέρνησης. Η κατανομή των κλάδων διοίκησης μεταξύ περισσοτέρων αρχόντων επιβαλλόταν από τη διαπίστωση του φόρτου εργασίας τους και τη μείωση της απόδοσής τους.

3. Ποιο είναι το νέο πολίτευμα που διαμορφώνεται και ποια είναι τα όργανα εξουσίας σε αυτό; Για να απαντήσετε πηγαίνετε στην ηλεκτρονική διεύθυνση http://www. odyssey.com.cy/main/default. aspx?tabID=140&itemID=746&mid=809 και διαβάστε το κείμενο της σελίδας. ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ Συμφωνείτε με την άποψη πως ο τρόπος διακυβέρνησης κατά την περίοδο της αριστοκρατίας ήταν το πρώτο βήμα προς τον εκδημοκρα[78]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 79

Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΩΝ ΚΑΙ Η ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ

τισμό της λειτουργίας των πολιτικών θεσμών; Να υποστηρίξετε την άποψή σας με επιχειρήματα σε ένα άρθρο που θα δημοσιεύσετε στην ιστοσελίδα του σχολείου. Στηρίξτε την απάντησή σας στις παραπάνω πηγές και στις σελίδες 174-175 της παρακάτω ηλεκτρονικής διεύθυνσης http://www.anistor.gr/greek/ellada/ArxaiaEllas.pdf

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 3 1. Ποιοι ήταν οι λόγοι του β΄ ελληνικού αποικισμού; Για να απαντήσετε πηγαίνετε στην ηλεκτρονική διεύθυνση http://www.greeklanguage.gr/greekLang/ancientgreek/education /lyric/support/istorika/01.html και διαβάστε το κείμενο 1. 3. 3.

2. Ποιες οικονομικές και κοινωνικές μεταβολές επέφερε ο β΄ ελληνικός αποικισμός; Για να απαντήσετε πηγαίνετε στην ηλεκτρονική διεύθυνση http://www.ehistory. gr/ και επιλέξτε Γεωμετρική περίοδος-> οικονομία-> ανταλλαγές -> εμπόριο-> αποικίες 3. Ποιες κοινωνικές τάξεις αυτή την εποχή τάσσονται εναντίον του αριστοκρατικού πολιτεύματος, της ανόδου δηλαδή των ευγενών στην εξουσία; Για ποιους λόγους η καθεμιά; Για να απαντήσετε πηγαίνετε στο λογισμικό Κασταλία http://m. 1asphost. com/kostas74/kastalia/index.asp. Κάντε κλικ στο Αρχαϊκή Αθήνα -> η θεμελίωση των δημοκρατικών θεσμών -> αναζήτηση ευνομίας -> κοινωνική κρίση και βρείτε την πηγή 13 από το κεφάλαιο 2 Αριστοτέλους Αθηναίων Πολιτεία. Στη συνέχεια πηγαίνετε στην ηλεκτρονική διεύθυνση: www. ekivolos. gr/politevma. pdf και διαβάστε τις δύο πρώτες σελίδες. ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ Να επιλέξετε κάποια από τις παρακάτω εργασίες: Α. Να συντάξετε ένα διάλογο ανάμεσα στις κοινωνικές τάξεις της Αθήνας που συγκρούονται αυτή την εποχή. Τους πλούσιους αστούς και το πλήθος των φτωχών από τη μια, και τους αριστοκράτες από την άλλη. Γράψτε τα επιχειρήματα που θεωρείτε ότι θα είχε η κάθε [79]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 80

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

πλευρά και παρουσιάστε το διάλογο στην τάξη. Β. Να φιλοτεχνήσετε μια αφίσα (πρόγραμμα gimp ή word), με την οποία το πλήθος των φτωχών διεκδικεί τα δικαιώματά του. Γ. Διερευνήστε άλλες ιστορικές περιόδους (π. χ. Γαλλική Επανάσταση) κατά τις οποίες κοινωνικές τάξεις με διαφορετικά κίνητρα η καθεμιά αναλαμβάνουν ένα κοινό αγώνα εναντίον του παλαιού καθεστώτος και γράψτε ένα σύντομο άρθρο που θα δημοσιευθεί στην ιστοσελίδα του σχολείου.

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 4 ΟΜΑΔΑ 1 1. Το οξύτατο κοινωνικό πρόβλημα που προέκυψε τον 6ο αιώνα π. Χ. κλήθηκε να αντιμετωπίσει ο Σόλων που εξελέγη άρχων στην Αθήνα το 594 π. Χ. με έκτακτες εξουσίες ως «διαλλακτής» και νομοθέτης. Ποια μέτρα πήρε ο Σόλων ; Για να απαντήσετε πηγαίνετε στην ηλεκτρονική διεύθυνση http://www.ehistory.gr/. Πατήστε «αρχαϊκή περίοδος» και βρείτε τις σχετικές πηγές του Πολυδεύκη και του Αριστοτέλη (Πολυδεύκης Ονομαστικόν 8.130, Αριστοτέλης, Αθηναίων Πολιτεία 6.1 και 7.2-4). Στη συνέχεια γράψτε στη μηχανή αναζήτησης google, Η δημοκρατία. Τα χρόνια της προετοιμασίας. Η Αθήνα, και δείτε το power point. http://genesis.ee.auth.gr/dimakis/per/3.swf Ακόμη θα σας βοηθήσει η παρακάτω ηλεκτρονική διεύθυνση (σελίδες 181-182) http://www. anistor. gr/greek/ellada/Arxaia_Ellas. pdf 2. Να κατατάξετε τα παραπάνω μέτρα σε κατηγορίες: Κοινωνικά μέτρα

Πολιτικά

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 4 ΟΜΑΔΑ 2 1. Με το Σόλωνα εγκαθιδρύεται ένα καινούριο πολίτευμα, το τιμοκρατικό. Ποια είναι η κυριότερη διαφοροποίησή του από το προ-

[80]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 81

Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΩΝ ΚΑΙ Η ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ

ηγούμενο αριστοκρατικό πολίτευμα; Για να απαντήσετε πηγαίνετε στην ηλεκτρονική διεύθυνση http://el. wikipedia. org/wiki/%CE%A3%CF%8C%CE%BB%CF%89%CE%BD _%CE%BF_%CE%91%CE%B8%CE%B7%CE%BD%CE%B1%CE%AF %CE%BF%CF%82 (Βικιπαίδεια Σόλων ο Αθηναίος) 2. Ποια είναι η πολιτική οργάνωση σε αυτό το πολίτευμα; Για να απαντήσετε πηγαίνετε στις σελίδες 181-182 της ακόλουθης ηλεκτρονικής διεύθυνσης http://www. anistor. gr/greek/ellada/ArxaiaEllas. pdf. Επίσης θα σας βοηθήσει και http://genesis.ee.auth. gr/dimakis/per/3. swf

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 4 ΟΜΑΔΑ 3 1. Ένα από τα μέτρα που πήρε ο Σόλων ήταν η θέσπιση ανώτατου ορίου στην ιδιοκτησία γαιών. Ποια ήταν η σημασία του μέτρου αυτού: α) για τους γαιοκτήμονες και β) για το υπόλοιπο κοινωνικό σύνολο; Για να απαντήσετε διαβάστε την παρακάτω πηγή: Αν ο Σόλων με το μέτρο αυτό περιόρισε την υπερβολική και επιβλαβή για το κοινωνικό σύνολο μεγάλη ιδιοκτησία, από το άλλο μέρος εγγυήθηκε στους γαιοκτήμονες αυτούς την ασφάλεια της ιδιοκτησίας τους ως το ανώτατο εκείνο όριο, πράγμα που είχε ιδιαίτερη σημασία, επειδή από ριζοσπαστικά στοιχεία προβαλλόταν το “κομμουνιστικό’’ αίτημα της κατανομής του εδάφους της Αττικής σε ίσους κλήρους (α ν α δ α σ μ ό ς τ η ς γ η ς και μάλιστα ι σ ο μ ο ι ρ ί α). Αποκρούοντας με αποφασιστικότητα το αίτημα αυτό, περιορίζοντας όμως συγχρόνως την ανάπτυξη της μεγάλης ιδιοκτησίας και πραγματοποιώντας την απελευθέρωση των αγροτών ο Σόλων ακολούθησε στην αντιμετώπιση του αγροτικού προβλήματος υγιά υπέρ της μεσαίας τάξεως πολιτική.

Ulrich Wilcken, Αρχαία Ελληνική ιστορία, Εκδόσεις Παπαζήση, 1976

2. Αφού αναζητήσετε στη μηχανή αναζήτησης google το βιβλίο του Κορνήλιου Καστοριάδη «Η αρχαία ελληνική δημοκρατία και η σημασία της για εμάς σήμερα», πηγαίνετε στη σελίδα 12 και γράψτε [81]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 82

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

ένα άρθρο όπου θα αναφερθείτε στη σημασία της μικρής ιδιοκτησίας για το δημοκρατικό πολίτευμα. Συμπληρώστε την απάντησή σας αφού διαβάσετε και το παρακάτω απόσπασμα από συνέντευξη του Κ. Καστοριάδη: ...η κοινωνικο-οικονομική συνθήκη της αρχαίας δημοκρατίας υπήρξε η κοινότητα των ανεξάρτητων μικροϊδιοκτητών, είναι απόηχος, μετά από εξήντα χρόνια, της τζεφερσονικής πολιτικής σκέψης. Για τον Jefferson είναι προφανές ότι δεν πρέπει αυτές οι ιδιοκτησίες να είναι πολύ άνισες μεταξύ τους, διότι αν μερικοί γίνουν απλοί αγροτικοί εργάτες και οι άλλοι μικροϊδιοκτήτες γης, αν ο χρεωμένος ψηφίσει όπως του ζητά ο δανειστής του, τότε εξαφανίζεται αν όχι η βάση, τουλάχιστον το κοινωνικοοικονομικό αντίστοιχο μιας πραγματικής πολιτικής ισότητας

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 4 ΟΜΑΔΑ 4 1. Ένα από τα μέτρα που πήρε ο Σόλων ήταν η κατάργηση των χρεών. Ποια ήταν η σημασία του μέτρου αυτού για την τάξη των μεγάλων γαιοκτημόνων; Για να απαντήσετε πηγαίνετε στην ηλεκτρονική διεύθυνση http:// www.fhw.gr/chronos/04/gr/economy/index.html. Πατήστε «αρχαϊκή περίοδος» -> οικονομία-> γεωργία -> αριστοκρατία.

2. Η νομοθεσία με την οποία ο Σόλων κατάργησε τα χρέη των φτωχών ονομάστηκε Σεισάχθεια. Αφού αναζητήσετε την ετυμολογία της λέξης στην Πύλη για την ελληνική γλώσσα, βρείτε στη μηχανή αναζήτησης google αν χρησιμοποιείται η λέξη σήμερα και με ποιες κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες συνδέεται; 3. Αφού διαβάσετε την πηγή Τετραμέτρων 34 του Σόλωνα, στην ηλεκτρονική διεύθυνση http://www.fhw. gr/chronos/04/gr/ economy/ index.html (αρχαϊκή εποχή -> κοινωνία -> πηγές), να πείτε αν επιβεβαιώνεται η άποψη πως «στην πραγματικότητα δεν υπάρχει ίσο δικαίωμα ούτε σε όλα τα αξιώματα, καθώς τα πιο υψηλά προορίζονται για τους καλύτερους, ούτε στην έγγειο ιδιοκτησία». ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ Με βάση τις προηγούμενες απαντήσεις σας να κατασκευάσετε επιχειρήματα για να υποστηρίξετε ή να απορρίψετε τις παρακάτω ιστορικές [82]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 83

Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΩΝ ΚΑΙ Η ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ

απόψεις: α) Οι μεταρρυθμίσεις του Σόλωνα δεν ανέτρεψαν συνολικά τον αριστοκρατικό χαρακτήρα του αθηναϊκού πολιτεύματος. β) Οι μεταρρυθμίσεις του Σόλωνα καλλιέργησαν την πολιτικοποίηση όλων των πολιτών και την εξοικείωση με τα ατομικά δικαιώματα.

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 5 1. Μολονότι ο Σόλων προσπάθησε να παραμερίσει τις αφορμές της παλαιάς διαμάχης μεταξύ των πολιτών κάνοντας παραχωρήσεις και προς τις δύο πλευρές, μετά την αποχώρησή του από την αρχή προέκυψαν νέοι πολιτικοί αγώνες. Μέσα στον 6 αι π. Χ. ποιες ήταν οι τρεις μεγάλες αντιμαχόμενες παρατάξεις; Τι πρέσβευε η καθεμιά; Για να απαντήσετε διαβάστε την παρακάτω πηγή: Προφανώς το αντικείμενο της διαμάχης των πολιτικών παρατάξεων ήταν ακριβώς αυτή η εκλογή των αρχόντων. Γύρω στα μέσα του 6ου αι. π. Χ. υπήρχαν τρεις μεγάλες αντιμαχόμενες παρατάξεις: οι μεγαλογαιοκτήμονες από το εσωτερικό της χώρας («οι Πεδιακοί») που νοσταλγούσαν την κυριαρχία των ευγενών, ο πληθυσμός της παραλίας που ασχολούνταν με το εμπόριο και την βιοτεχνία και ακολουθούσε την πολιτική του Σόλωνος υπέρ της μεσαίας τάξεως (‘’οι Παράλιοι’’) και ο φτωχός πληθυσμός στην βορειοανατολική ορεινή περιοχή της Αττικής (‘’οι Διάκριοι’’) με ριζοσπαστικές αντιλήψεις. Και οι τρεις παρατάξεις είχαν ως ηγέτες τους ευγενείς.

Ulrich Wilcken, Αρχαία Ελληνική Ιστορία, Εκδόσεις Παπαζήση, 1976

Στη συνέχεια πηγαίνετε στο λογισμικό Κασταλία http://m. 1asphost. com/kostas74/kastalia/index. asp και κάντε κλικ στο Εισαγωγή -> Αρχαϊκή Αθήνα. Η θεμελίωση των δημοκρατικών θεσμών -> Αναζήτηση ευνομίας -> Ανάπτυξη μεσαίας τάξης -> Πηγές -> Αριστοτέλη, Αθηναίων Πολιτεία, κεφ. 13 2. Ποιος τύραννος διακρίθηκε μέσα από την παράταξη των Διακρίων; Πώς πήρε την εξουσία; Για να απαντήσετε πηγαίνετε στο λογισμικό Κασταλία http://m.

1asphost.com/kostas74/kastalia/index.asp και ακολουθήστε την παραπάνω διαδικασία μέχρι να φτάσετε στην πηγή Ηροδότου Ιστορίαι, [83]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 84

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

Κλειώ κεφ. 59.

3. Να καταγράψετε το έργο του Πεισίστρατου. Για να απαντήσετε πηγαίνετε στην ηλεκτρονική διεύθυνση http://www. fhw.gr/chronos/04/gr/economy/index.html. Κάντε κλικ στο Αρχαϊκή περίοδος -> Οικονομία -> πολιτειακή οργάνωση -> τυραννία. Επίσης, μπορείτε να πάτε στο διαδικτυακό περιοδικό istorikathemata. com και να επιλέξετε Θέματα ελληνικής ιστορίας, Πεισίστρατος.

4. Να υποστηρίξετε ή να απορρίψετε με τα επιχειρήματά σας την ιστορική άποψη ότι τα τυραννικά μέτρα ευνόησαν τους Αθηναίους πολίτες να συνειδητοποιηθούν ως πολιτική δύναμη Για να απαντήσετε πηγαίνετε στο λογισμικό Κασταλία http://m.

1asphost.com/kostas74/kastalia/index. asp, κάντε κλικ στο Εισαγωγή -> Αρχαϊκή εποχή. Η θεμελίωση των δημοκρατικών θεσμών -> Αναζήτηση ευνομίας -> Ανάπτυξη μεσαίας τάξης -> Πηγές -> Αριστοτέλη, Αθηναίων πολιτεία, κεφ. 16, παρ. 2-5. ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ Να χωριστείτε σε ομάδες «δημοσιογράφων» υπέρ του Πεισίστρατου και σε ομάδες κατά του Πεισίστρατου. Η κάθε ομάδα θα σχολιάσει το έργο του τυράννου στην εφημερίδα, αφού θα έχει λάβει υπ’ όψη τις πληροφορίες που έχει συγκεντρώσει μέχρι τώρα. Επίσης αναζητήστε στη μηχανή αναζήτησης google και διαβάστε το άρθρο «Πεισίστρατος, ο προοδευτικός τύραννος», στην εφημερίδα το Βήμα. Στη συνέχεια πηγαίνετε στην ηλεκτρονική διεύθυνση http://www. fhw.gr/chronos/04/gr/economy/index. html. Αρχαϊκή εποχή πηγές (Αριστοτέλης). Τέλος, πηγαίνετε στο λογισμικό Κασταλία http://m.1asphost. com/kostas74/kastalia/index. asp, κάντε κλικ στο Εισαγωγή -> Αρχαϊκή εποχή. Η θεμελίωση των δημοκρατικών θεσμών -> Αναζήτηση ευνομίας -> Ανάπτυξη μεσαίας τάξης -> Πηγές -> Αριστοτέλη, Αθηναίων πολιτεία, κεφ. 16, παρ. 2-5 και κεφ. 15, παρ. 3-4.

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 6 1. Αμέσως μετά την κατάλυση της τυραννίας στην Αθήνα (510 π.Χ, γιος Πεισίστρατου) ξέσπασαν πάλι οι παλαιοί πολιτικοί αγώνες. Νικητής από αυτούς βγήκε ο Κλεισθένης. Ποια ήταν η νέα οργάνωση των φυλών που εισήγαγε; [84]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 85

Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΩΝ ΚΑΙ Η ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ

Για να απαντήσετε πηγαίνετε στην ηλεκτρονική διεύθυνση http:// www. fhw.gr/chronos/04/gr/economy/index.html. Κάντε κλικ στο Αρχαϊκή εποχή -> Πολιτική -> πολιτειακές εξελίξεις -> τυραννία -> Κλεισθένης (πάνω δεξιά... Μπορείτε επίσης να δείτε το powerpoint σε αυτή τη διεύθυνση http://genesis. ee.auth.gr/dimakis/per/3.swf Γιατί χώρισε με τον παραπάνω τρόπο τις φυλές; Στην απάντησή σας θα σας βοηθήσει η σελίδα 186 από την παρακάτω ηλεκτρονική διεύθυνση http://www.anistor.gr/greek/ellada/Arxaia Ellas.pdf, καθώς και το λογισμικό Κασταλία στην ακόλουθη διεύθυνση http://m.1asphost.com/kostas74/kastalia/activities.asp?ThemeID=2&ScenarioID=10. Επιλέξτε Εισαγωγή -> Αρχαϊκή Αθήνα, η θεμελίωση των δημοκρατικών θεσμών -> Η κατάκτηση της ισονομίας -> Η ανάμειξη των μεσαίων τάξεων -> Πηγές -> Αριστοτέλη Αθηναίων Πολιτεία, κεφ. 21, παρ. 2-3.

3. Ποια άλλα πολιτικά μέτρα πήρε ο Κλεισθένης ; Για να απαντήσετε πηγαίνετε στο λογισμικό Κασταλία. Κάντε κλικ στο Εισαγωγή -> Αρχαϊκή Αθήνα, Η θεμελίωση των δημοκρατικών θεσμών -> Η κατάκτηση της ισονομίας -> Η ανάμειξη των μεσαίων τάξεων -> Πηγές -> Αριστοτέλη Αθηναίων Πολιτεία, κεφ 43, παρ. 4 και κεφ 22, παρ. 1 και 3.

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 7 Οι κοινωνικές, οικονομικές και πολιτειακές αλλαγές της εποχής αντανακλώνται και στο δίκαιο της εποχής, στις τέχνες, στην ποίηση, στο θέατρο και στην αντίληψη περί γενναιότητας. Επιβεβαιώνεται η παραπάνω άποψη: ΟΜΑΔΑ Α α) σχετικά με το δίκαιο της εποχής; Για να απαντήσετε πατήστε http://www.fhw. gr/chronos/gr/ Αρχαϊκή εποχή Ποινικό Δίκαιο. Βρείτε πληροφορίες για το πώς αλλάζει ο τρόπος αντιμετώπισης του φόνου. β) σχετικά με την τέχνη; Για να απαντήσετε βρείτε εικόνες αγγείων της γεωμετρικής και της αρχαϊκής περιόδου και συγκρίνετέ τις. Επιβεβαιώνεται η άποψη πως το φυσιοκρατικό- ανθρωποκεντρικό μοντέλο της αρχαϊκής επο[85]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 86

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

χής αντανακλάται στις εικόνες των αγγείων εν αντιθέσει με την αυστηρή σχηματικότητα της γεωμετρικής περιόδου; Πηγαίνετε στην ηλεκτρονική διεύθυνση http://www. fhw. gr/chronos/gr/, Γεωμετρική περίοδος πολιτισμός πινακοθήκη. Επίσης, πατήστε http://users.sch. gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/texni.htm. ΟΜΑΔΑ Β γ) σχετικά με την λυρική ποίηση; Επιβεβαιώνεται η άποψη πως η υμνολογία των βασιλιάδων των ομηρικών επών αντικαθίσταται στη λυρική ποίηση από αναφορά σε αξίες όπως δικαιοσύνη, ισονομία, ιδιαιτερότητα του ατόμου; Για να απαντήσετε πατήστε http://www. fhw. gr/chronos/gr/ Αρχαϊκή εποχή πολιτισμός εισαγωγή. Επίσης πατήστε e βιβλιοθήκη/komvos. edu. gr/arxaia/lyrikh/book/bookhtm και διαβάστε το απόσπασμα 24 του Θέογνη, το ποίημα 15 της Σαπφούς. ΟΜΑΔΑ Γ δ) σχετικά με την απονομή δικαιοσύνης; Διερευνήστε τον διαφορετικό τρόπο με τον οποίο αποδίδεται η δικαιοσύνη στις «Χοηφόρους» του Αισχύλου και στο μεταγενέστερο χρονικά έργο «Ευμενίδες». Για να απαντήσετε ενημερωθείτε από το βικιπαίδεια για την υπόθεση των έργων και στη συνέχεια πατήστε http://www.youtube.com/ watch?v=pFFzxjd7b9c Εκεί θα βρείτε την παράσταση της τριλογίας «Ορέστεια» (Αγαμέμνων, Χοηφόροι, Ευμενίδες). Παρακολουθήστε τα αποσπάσματα από το 1. 35’ έως 1. 41’, 2. 16’ έως 2. 20’ και 2. 26’ έως 2. 27’. Στη συνέχεια καταγράψτε στον παρακάτω πίνακα τις φράσεις που δείχνουν τις αντιλήψεις σχετικά με την απονομή δικαιοσύνης στα δύο έργα. Χοηφόροι

Ευμενίδες

[86]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 87

Η ΕΞΕΛΙΞΗ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΕΥΜΑΤΩΝ ΚΑΙ Η ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΗ ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ

ΟΜΑΔΑ Δ ε) σχετικά με την αντίληψη της γενναιότητας; Για να απαντήσετε πηγαίνετε στην εξής ηλεκτρονική διεύθυνση: http://polioxni.wordpress.com/2011/02/22/o%CF%80%CE%BF%CE %BB%CE%B5%CE%BC%CE%BF%CF%83-%CF%83%CF%84%CE% B9%CF%83%CE%B1%CF%81%CF%87%CE%B1%CE%B9%CE%B5 %CF%83-%CE%B5%CE%BB%CE%BB%CE%B7%CE%BD%CE%B9% CE%BA%CE%B5%CF%83%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%B5%CE %B9/ ΕΡΓΑΣΙΑ ΓΙΑ ΤΟ ΣΠΙΤΙ Αναζητήστε εικόνες που δείχνουν την καινούρια χωροταξική διάταξη της πόλης στην αρχαϊκή εποχή. Συνδέεται αυτή η διάταξη με το κοινωνικό οικονομικό και πολιτικό γίγνεσθαι; Πώς ήταν η πολεοδομία σε προηγούμενες εποχές; Για να απαντήσετε διαβάστε και την παρακάτω πηγή: Ο νέος κοινωνικός χώρος είναι οργανωμένος γύρω από το κέντρο. Το κράτος, η αρχή, η δυναστεία, δεν είναι πλέον τοποθετημένα στην κορυφή της κοινωνικής κλίμακας, αλλά έχουν τεθεί ες μέσον, στο κέντρο, στο μέσο της ανθρώπινης ομάδας. Το κέντρο είναι αυτό που αναβαθμίζεται τώρα. Η σωτηρία της πόλης επαφίεται σ’ εκείνους που ονομάζονται οι μέσοι, γιατί με το να βρίσκονται αυτοί σε ίση απόσταση από τα άκρα συνιστούν ένα σταθερό σημείο για να εξασφαλιστεί η ισορροπία της πόλης. Σε σχέση με το κέντρο αυτό, άτομα και ομάδες κατέχουν όλοι συμμετρικές θέσεις. Η αγορά, η οποία ενσαρκώνει εδαφικά αυτή τη χωροταξική διάταξη, αποτελεί το κέντρο ενός δημόσιου και κοινού χώρου. Όλοι όσοι εισχωρούν εκεί ορίζονται, απ’ αυτό και μόνο το γεγονός, ως ίσοι.

Jean- Pierre Vernant, Οι απαρχές της ελληνικής σκέψης, Εκδόσεις Καρδαμίτσα, Αθήνα 1992

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Bury J – Meiggs R. ,2011. Ιστορία της Αρχαίας Ελλάδας, Εκδόσεις Καρδαμίτσα. e βιβλιοθήκη / komvos. edu. gr/arxaia/lyrikh/book/bookhtm http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A3%CF%8C%CE%BB%CF%89%CE%B

[87]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 88

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

D%CE%BF_%CE%91%CE%B8%CE%B7%CE%BD%CE%B1%CE%AF% CE%BF%CF%82 http://genesis.ee.auth.gr/dimakis/per/3.swf http://polioxni.wordpress.com/ http://users.sch.gr/ipap/Ellinikos%20Politismos/texni.htm http://www.eyliko.gr/htmls/istoria/maps/files/1Apoikismos/files/helpaap.htm. http://www. fhw. gr/chronos/gr/ http://www.odyssey.com.cy/main/default.aspx?tabID=140&itemID=746& mid=809 http://www.respublica.gr/2015/04/column/democracy-economy-autonomy/ istorikathemata. com Vernant J,1992 Οι απαρχές της ελληνικής σκέψης, Εκδόσεις Καρδαμίτσα, Αθήνα.

Wilcken U, 1976, Αρχαία Ελληνική Ιστορία, Εκδόσεις Παπαζήση. www.greeklanguage.gr Αισχύλος, Ορέστεια. Καστοριάδης K,1986, Η αρχαία ελληνική δημοκρατία και η σημασία της για εμάς σήμερα, Εκδόσεις Ύψιλον. λογισμικό Κασταλία. Λοϊζος Δ. , 2014, Η αρχαία Ελλάδα και οι ανατολικοί λαοί, Αθήνα από την παρακάτω ηλεκτρονική διεύθυνση http://www.anistor. gr/greek/ellada/Arxaia_Ellas. pdf Ραμού-Χαψιάδη Α. ,1982 Από τη φυλετική κοινωνία στην πολιτική, Καρδαμίτσα, Αθήνα, σσ. 51-53.

[88]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 89

«Τ’ αγνάντεμα»: εικόνα-μουσική-κείμενο-ψηφιακά εργαλεία: Η παιδαγωγική αξιοποίησή τους στη διδασκαλία του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη Μαρία Κονδύλη, Φιλόλογος Γυμνασίου Γαστούνης, marikondyli@gmail.com

Περίληψη Η παρούσα εργασία προτείνει μία εναλλακτική διδακτική προσέγγιση για τη χρήση των νέων τεχνολογιών στη διδασκαλία της Λογοτεχνίας στο Γυμνάσιο με τη μορφή διδακτικού σεναρίου. Αντικείμενο μελέτης αποτελεί το διήγημα του Αλ. Παπαδιαμάντη «Τ’ αγνάντεμα» το οποίο εφαρμόσθηκε στο Γυμνάσιο Γαστούνης. Το αντικείμενο διδασκαλίας ανταποκρίνεται στο αναλυτικό πρόγραμμα σπουδών και αποτελεί διδακτέα ύλη του σχολικού βιβλίου “Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας” Γ΄ Γυμνασίου.

Ταυτότητα Τίτλος: «Τ’ αγνάντεμα». Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης. Δημιουργός: Μαρία Κονδύλη Γνωστικό αντικείμενο: Νεοελληνική Λογοτεχνία Τάξη: Γ΄ Γυμνασίου Δύναμη της τάξης: 21 μαθητές [89]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 90

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

Χρονική διάρκεια: 4 διδακτικές ώρες Ημερομηνίες υλοποίησης:10/3/2015, 13/3/2015, 16/3/2015, 24/4/2015 Τόπος διεξαγωγής σεναρίου: Αίθουσα με διαδραστικό πίνακα και Εργαστήριο Πληροφορικής Γυμνασίου Γαστούνης. Συνοπτική παρουσίαση Το σενάριο που ακολουθεί αποτελεί μια διδακτική πρόταση για τη διδασκαλία των Κειμένων Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Γ΄ γυμνασίου, με τη χρήση Τεχνολογιών της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας (ΤΠΕ). Βασίζεται στο κείμενο «Τ’ αγνάντεμα» του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη το οποίο πραγματεύεται την αναχώρηση των ναυτικών και το ξεπροβόδισμα τους από τις γυναίκες στο ξωκλήσι της Παναγιάς της Κατευοδώτρας. Το περιεχόμενο του είναι κοινωνικό και ηθογραφικό. Ιδέα του σεναρίου - Εισαγωγικά Με το παρόν σενάριο επιχειρείται να ξεδιπλωθεί μέρος του έργου του Παπαδιαμάντη ώστε οι μαθητές να το γνωρίσουν ερευνώντας τις χαρακτηριστικές όψεις της Σκιάθου της εποχής του, τον κύκλο της ζωής, της φύσης και τη στενή εξάρτηση των ανθρώπων από αυτή. Το σενάριο εστιάζει στη μελέτη των ηθογραφικών στοιχείων καθώς και ορισμένων βασικών γνωρισμάτων της αφηγηματικής τεχνικής του συγγραφέα τα οποία οι μαθητές καλούνται να ανακαλύψουν και να παρουσιάσουν με τις δυνατότητες που προσφέρουν τα σύγχρονα τεχνολογικά εργαλεία. Παράλληλα προσεγγίζει τα πρόσωπα – ήρωες (σκέψεις, συναισθήματα) μέσω της δημιουργικής γραφής και της εξάσκησης σε πρακτικές νέου γραμματισμού. Προτείνεται μια βιωματική προσέγγιση και επικοινωνία με το κείμενο μέσα από δραστηριότητες που οι μαθητές μαθαίνουν, αναπλάθουν και μετασχηματίζουν το λογοτεχνικό κείμενο.

Διδακτικοί στόχοι Γνωστικοί ⚫ Η επιλογή του κειμένου και ο τρόπος διδασκαλίας του είναι συμβατά με το ΑΠΣ και ΔΕΠΠΣ του μαθήματος Οι μαθητές επιδιώκεται να: ⚫ γνωρίσουν οι μαθητές τον Α. Παπαδιαμάντη την κοσμοθεωρία του [90]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 91

«Τ ’ Α ΓΝΑ ΝΤ Ε Μ Α » Τ ΟΥ Α Λ Ε ΞΑ ΝΔ Ρ Ο Υ Π Α Π Α Δ Ι Α ΜΑ Ν Τ Η Δ Ι Δ Α ΚΤ Ι ΚΟ Σ Ε Ν Α ΡΙ Ο

και την ιδιαίτερη γραφή του. ⚫ αναζητήσουν βασικά βιογραφικά στοιχεία του συγγραφέα και να τα παρουσιάσουν με τα νέα πολυμεσικά διαδικτυακά εργαλεία. ⚫ μελετήσουν το φυσικό περιβάλλον της αγροτικής κοινωνίας της Σκιάθου και την επίδρασή του στις κοινωνικές δραστηριότητες. ⚫ κατανοήσουν ότι η ηθογραφία αποτελεί ιδιαίτερη αφηγηματική μέθοδο (Νέα Αθηναϊκή Σχολή 1880-1922). ⚫ προσεγγίσουν ορισμένα χαρακτηριστικά στοιχεία της ηθογραφίας (πρόσωπα-ήρωες, άνδρες ναυτικοί-γυναίκες σύζυγοι). ⚫ εντοπίσουν και να καταγράψουν βασικές αφηγηματικές τεχνικές του ηθογραφικού διηγήματος. ⚫ συνθέσουν πολυτροπικά κείμενα μέσω της δημιουργικής γραφής (καταγραφή ημερολογίου, συναισθημάτων, δημιουργία ακροστιχίδων).

Παιδαγωγικοί στόχοι Οι μαθητές επιδιώκεται να: ⚫ μάθουν να συνεργάζονται με υπευθυνότητα για την επίτευξη ενός κοινού σκοπού αναλαμβάνοντας συγκεκριμένους ρόλους ο καθένας. ⚫ αντιληφθούν ότι η παραγωγή συλλογικού έργου είναι αποτέλεσμα κοινής προσπάθειας και ότι αυτό είναι απαραίτητο σε πολλούς τομείς της ζωής μας (βιωματική μάθηση). ⚫ καλλιεργήσουν την αφαιρετική-συνθετική τους ικανότητα αφού από το υλικό που θα συγκεντρώσουν, θα πρέπει να επιλέξουν τις κατάλληλες πληροφορίες για την εκπόνηση των δικών τους εργασιών. ⚫ αναλάβουν πρωτοβουλία ώστε να αντιμετωπίσουν δυσκολίες που θα προκύψουν κατά τη διάρκεια συλλογής και διαχείρισης του υλικού (διερευνητική μέθοδος). Ως προς τη χρήση των Νέων Τεχνολογιών Οι μαθητές επιδιώκεται να: ⚫ αναπτύξουν δεξιότητες αναζήτησης, επιλογής και διαχείρισης των πληροφοριών που αντλούν από το διαδίκτυο. ⚫ ασκηθούν στη χρήση των πολυμέσων στην εισαγωγή και επεξεργα[91]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 92

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

σία εικόνας, ώστε να απολαύσουν αισθητικά το διήγημα. ⚫

ασκηθούν στην παραγωγή ψηφιακού λόγου με τον επεξεργαστή κειμένου και εργαλεία web. 2.0

⚫

οπτικοποιήσουν όρους και έννοιες κάνοντας χρήση λογισμικού δημιουργίας συννεφόλεξων.

⚫

παράγουν πολυτροπικά κείμενα.

⚫

καλλιεργήσουν την κριτική σκέψη στο πλαίσιο του κριτικού γραμματισμού.

Απαιτούμενη υλικοτεχνική υποδομή Για τους σκοπούς του σεναρίου θα χρησιμοποιηθούν: η αίθουσα του σχολείου με τον διαδραστικό πίνακα για την αφόρμηση και το εργαστήριο πληροφορικής για όλες τις φάσεις του διδακτικού αυτού σεναρίου. Πριν από τη διδακτική παρέμβαση η διδάσκουσα συνεννοείται με τον υπεύθυνο του εργαστηρίου πληροφορικής και ενημερώνεται για θέματα που σχετίζονται με τη χρήση του εργαστηρίου. Η διδάσκουσα δοκιμάζει στους σταθμούς εργασίας των μαθητών το λογισμικό που θα χρησιμοποιηθεί, ώστε να διαπιστώσει και να επιλύσει τυχόν δυσκολίες που θα προκύψουν κατά την εφαρμογή του σεναρίου. Απαιτούνται τέσσερις σταθμοί εργασίας με σύνδεση στο διαδίκτυο. Επιπλέον στην αίθουσα πληροφορικής θα γίνει χρήση του διαδικτύου, 8 ηλεκτρονικών υπολογιστών και του εκτυπωτή. Λογισμικό Κατά την διεξαγωγή του σεναρίου θα χρησιμοποιηθούν τα παρακάτω λογισμικά και ψηφιακά εργαλεία web. 2.0: ⚫ Διαδίκτυο ⚫

Φυλλομετρητής

⚫

Επεξεργαστής κειμένου

⚫

Time toast

⚫

Movie maker (πρέπει να είναι προ εγκατεστημένο από τη διδάσκουσα).

⚫

Voki (είναι διαδικτυακή εφαρμογή η οποία χρειάζεται εγγραφή προκειμένου να χρησιμοποιηθεί).

⚫

Blog (ανάρτηση υλικού στην ιστοσελίδα του σχολείου) [92]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 93

«Τ ’ Α ΓΝΑ ΝΤ Ε Μ Α » Τ ΟΥ Α Λ Ε ΞΑ ΝΔ Ρ Ο Υ Π Α Π Α Δ Ι Α ΜΑ Ν Τ Η Δ Ι Δ Α ΚΤ Ι ΚΟ Σ Ε Ν Α ΡΙ Ο

Διαδικτυακές πηγές: ⚫ www.el.wikipedia.org ⚫ www.ekebi.gr ⚫ www. mouseiopapadiamanti.blogspot.gr ⚫ www.ebooks.edu.gr ⚫ www.greek-language.gr ⚫ www.potheg.gr Διάρκεια: Ο χρόνος που απαιτείται για την υλοποίηση του προγράμματος είναι τέσσερις (4) διδακτικές ώρες. Έχει προηγηθεί η αφιέρωση μιας (1) διδακτικής ώρας στην τάξη κατά την οποία οι μαθητές ενημερώθηκαν για την ιδέα του σεναρίου και για τον τρόπο υλοποίησής του. Αρχικά προβλήθηκε ως αφόρμηση από τη διδάσκουσα στο διαδραστικό πίνακα το CD «ταξίδι στον πολιτισμό» δραματοποιήσεις πεζογραφημάτων με θέμα «Τ’ αγνάντεμα» του Α. Παπαδιαμάντη που εισάγει τους μαθητές στη συγκεκριμένη εποχή του διηγήματος. Στη συνέχεια προτείνεται από την εκπαιδευτικό να ανοίξουν οι μαθητές το φυλλομετρητή στην ιστοσελίδα με τα διαδραστικά βιβλία το αντίστοιχο κείμενο επιλέγουν http://ebooks.edu.gr/modules/ebook/ show. php/DSGYM-C113/351/2367,9001/ και παρακολουθούν από το ψηφιακό αρχείο της ΕΡΤ ένα απόσπασμα με θέμα: «Εποχές και συγγραφείς Α. Παπαδιαμάντης». Η διδάσκουσα απαντάει σε απορίες των μαθητών (εξηγούνται άγνωστες λέξεις). Επίσης δίνονται πληροφορίες για τα διαδικτυακά εργαλεία που θα χρησιμοποιήσουν. Σε αυτήν την προπαρασκευαστική ώρα οι μαθητές χωρίζονται σε ομάδες. Διδακτική μεθοδολογία Tο παρόν σενάριο είναι συμβατό με το ΑΠΣ και το ΔΕΠΠΣ, καθώς επιδιώκεται η κατανόηση, η ανάλυση και η ερμηνεία του λογοτεχνικού κειμένου μέσα στο ιστορικό και κοινωνικό περικείμενο. Το διαδίκτυο και τα ποικίλα περιβάλλοντα web 2.0. 0 διαμορφώνουν εναλλακτικά πεδία κοινωνικής συμμετοχής μέσω της χρήσης του λόγου. Η έντονη συμμετοχή των νέων στα περιβάλλοντα αυτά συνδέεται με τις ποικίλες και συχνά διαφορετικές ταυτότητες που έχουν την ευκαιρία να πραγματώσουν. Κάθε παιδί έχει τη δυνατότητα συμμετοχής και έκφρασης στο νέο αυτό κόσμο, αλλά και ανάπτυξης διαλόγου με ένα παγκόσμιο ακροατήριο (Κουτσογιάννης & Μιτσικοπούλου 2004).

[93]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 94

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

Για την οικοδόμηση της νέας γνώσης ακολουθείται η διερευνητική – ανακαλυπτική μέθοδος και το ομαδοσυνεργατικό μοντέλο μάθησης. Σύμφωνα με τις αρχές της διερευνητικής – ανακαλυπτικής μάθησης ο εκπαιδευτικός δημιουργεί ερεθίσματα,προτείνει, συντονίζει, διευκολύνει, επεξηγεί, συμβουλεύει, παρεμβαίνει διορθωτικά όπου και όποτε του ζητηθεί υποστηρίζοντας τις προσπάθειες των μαθητών. Στο πλαίσιο της ομαδοσυνεργατικής μεθόδου οι μαθητές είναι ισότιμοι. Καλλιεργείται η αλληλεγγύη μεταξύ τους, μειώνονται τα επίπεδα άγχους και φόβου για αποτυχία. Επιπλέον ενισχύεται η αυτοεκτίμηση τους και η θετική στάση απέναντι στο σχολείο. Επιτυγχάνονται καλύτερα μαθησιακά αποτελέσματα και διευκολύνεται το έργο του εκπαιδευτικού. Η μέθοδος αυτή συμβάλει στην κοινωνικοποίηση και δημοκρατική αγωγή των μαθητών. Η ομαδοσυνεργατική μέθοδος σε συνδυασμό με τη χρήση ΤΠΕ μπορεί να βελτιώσει σε μεγάλο βαθμό την εκπαιδευτική διαδικασία. Προωθείται η ενεργητική συμμετοχή των μαθητών σε ομάδες που μαθαίνουν πώς να μαθαίνουν, αξιοποιώντας τα νέα ψηφιακά εργαλεία. Διευρύνουν τις γνώσεις τους, διαμορφώνουν απόψεις, ασκούν κριτική και ενσυνείδητα κατακτούν νέες μορφές γραμματισμού (κριτικό και νέο γραμματισμό). Η παιδαγωγική αξιοποίηση των ΤΠΕ ως γνωστικών και διερευνητικών εργαλείων εστιάζει στην οικοδόμηση και όχι στην αναπαραγωγή της γνώσης μέσω της δημιουργίας αυθεντικών μαθησιακών δραστηριοτήτων, βασισμένων σε πραγματικές καταστάσεις. Μια από τις πιο κατάλληλες εκπαιδευτικές μεθόδους που μπορεί να ενεργοποιήσει ένα γόνιμο διάλογο μεταξύ της λογοτεχνίας ως μορφής Τέχνης και καλλιτεχνικής δημιουργίας με τ’ άλλα μαθήματα όπως τη Νεοελληνική γλώσσα, την Πληροφορική, τα Εικαστικά και τη Μουσική, είναι η διαθεματική μέθοδος διδασκαλίας (γνωστικά αντικείμενα που εμπλέκονται στο συγκεκριμένο σενάριο διδασκαλίας). Σύμφωνα με τα νέα Αναλυτικά Προγράμματα Σπουδών η λογοτεχνία προσεγγίζεται διαθεματικά και διεπιστημονικά με στόχο την ανάπτυξη και αξιοποίηση των μεταγλωσσικών και μεταγνωστικών δεξιοτήτων. Στις βασικές δεξιότητες του λογοτεχνικού γραμματισμού έχει συμπεριληφθεί και η ανάπτυξη της δημιουργικότητας των μαθητών «μέσω της βαθμιαίας εξοικειωσής τους με συγγραφικές πρακτικές («δημιουργική γραφή») Η καλλιέργεια της δεξιότητας αυτής επιτρέπει στους μαθητές/-τριες να συνειδητοποιήσουν με άμεσο τρόπο, και να ευαισθητοποιηθούν απέναντι στη διαδικασία της λογοτεχνικής γραφής, [94]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 95

«Τ ’ Α ΓΝΑ ΝΤ Ε Μ Α » Τ ΟΥ Α Λ Ε ΞΑ ΝΔ Ρ Ο Υ Π Α Π Α Δ Ι Α ΜΑ Ν Τ Η Δ Ι Δ Α ΚΤ Ι ΚΟ Σ Ε Ν Α ΡΙ Ο

και γενικά της καλλιτεχνικής έκφρασης, ως τρόπου με τον οποίο τα άτομα (οι δημιουργοί) δεν «περιγράφουν» απλώς το περιβάλλον τους, αλλά παρεμβαίνουν δυναμικά σ’ αυτό και το ανα-δημιουργούν (δηλαδή, το αλλάζουν). (Αναλυτικά προγράμματα Σπουδών,Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού). Η δημιουργική γραφή είναι μια σύγχρονη εκπαιδευτική μέθοδος που προσεγγίζει με βιωματικό τρόπο το λόγο και τις δυνατότητες του, συνδυάζοντας το παιχνίδι με τη μάθηση. (Πασσιά, Μανδηλαράς, 2001). Επίσης η δημιουργική γραφή μας δίνει την ευκαιρία να συνομιλήσουμε με τη λογοτεχνία και να περιδιαβούμε τα μονοπάτια της με τρόπο αβίαστο και απελευθερωτικό, διότι η Λογοτεχνία δε μας βοηθάει να βαδίζουμε αλλά να αναπνέουμε καλύτερα, όπως υποστηρίζει ο Roland Barthes (Βλαβιανού, 2011). Η προσέγγιση αυτού του αντιπροσωπευτικού ηθογραφικού διηγήματος προσφέρει τη δυνατότητα γνωριμίας με έναν σημαντικό Νεοέλληνα πεζογράφο και κορυφαίο διηγηματογράφο εκπρόσωπο της Αθηναϊκής Σχολής. Η μελέτη των κειμένων του συνήθως δυσκολεύει αρκετούς μαθητές λόγω της ιδιόμορφης γλώσσας και των θεμάτων που σχετίζονται με τον παραδοσιακό βίο (θρησκευτική-λαϊκή παράδοση). Η χρήση των ΤΠΕ μπορεί να προσφέρει ένα νέο τρόπο για διάβασμα, γράψιμο και επικοινωνία με το συγγραφέα. Ο εκπαιδευτικός θα προσπαθήσει να αξιοποιήσει τα σύγχρονα ψηφιακά εργαλεία ως μέσο για την κατανόηση της πολυσημίας του λογοτεχνικού κειμένου και την ανάδειξη της πολυτροπικότητας του. Η γνωριμία των μαθητών με τη ζωή και το έργο του συγγραφέα με την παραδοσιακή μέθοδο (αναζήτηση και αποστήθιση έτοιμων πληροφοριών) παρουσιάζεται συνήθως στο περιορισμένο πλαίσιο της εργογραφίας ξεκομμένο από το ιστορικό και κοινωνικό γίγνεσθαι. Συγκεκριμένα μαθαίνουν να χρησιμοποιούν τις διαδικτυακές εφαρμογές επιλέγοντας πληροφορίες, εικόνες έτσι ώστε να κατασκευάσουν τη δική τους χρονογραμμή Time toast αποτυπώνοντας κωδικοποιημένα το υλικό που έχουν συγκεντρώσει. Στη συνέχεια αφού μελετήσουν τις μορφές της αφηγηματικής τεχνικής μέσα από τις προτεινόμενες ιστοσελίδες δημιουργούν πίνακα στον επεξεργαστή κειμένου όπου καταχωρούν παραδείγματα που ανταποκρίνονται στις αντίστοιχες τεχνικές του διηγήματος. Με τον επεξεργαστή κειμένου μπορούν εύκολα να προσθέτουν ή να αφαιρούν ένα κομμάτι του κειμένου, να αλλάζουν τη διάταξη των παραγράφων, [95]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 96

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

να κάνουν ορθογραφικό έλεγχο και στη συνέχεια μπορούν να τα αποθηκεύουν,να τα συμπληρώνουν ή να τα τροποποιούν ανάλογα με τις ανάγκες τους. Συνεργάζονται, προβληματίζονται, επεξεργάζονται το υλικό και οικοδομούν συλλογικά την πορεία προς τη γνώση. Η συνεργατική παραγωγή λόγου αποτελεί μια δυναμική διαδικασία γραφής που αξιοποιεί τον επεξεργαστή κειμένου. Μέσα από παιγνιώδεις δραστηριότητες δημιουργικής γραφής ακροστιχίδων και προσωπικού ημερολογίου οι μαθητές εξοικειώνονται με τους κανόνες των μηχανισμών και των τεχνικών των λογοτεχνικών κειμένων και γίνονται οι ίδιοι συγγραφείς. Μια άλλη προσέγγιση που αξιοποιεί τις προτάσεις του ΔΕΠΠΣ στο πλαίσιο της διαθεματικότητας είναι η δημιουργία εικαστικών αναπαραστάσεων εμπνευσμένων από το διήγημα που προσφέρει τη δυνατότητα «μεταγραφής» του λογοτεχνικού κειμένου σε μια άλλη μορφή τέχνης. Με το διαδικτυακό εργαλείο movie maker oι μαθητές εικονογραφούν συνδυάζοντας λόγο-εικόνα-ήχο σε διάδραση αναδεικνύοντας την πολυσημία του λογοτεχνικού κειμένου. Άλλο ένα ευέλικτο δυναμικό γνωστικό εργαλείο που συνδυάζει την αναπαράσταση λέξεων και εννοιών και των σχέσεων μεταξύ τους ευνοώντας τους μαθητές που μαθαίνουν μέσω της οπτικοποίησης των κειμένων που δημιουργούν είναι το wordle. Οι μαθητές φτιάχνουν συννεφόλεξα εκφράζοντας ελεύθερα τις σκέψεις και τα συναισθήματά τους (Βασίζεται στη θεωρία του εποικοδομισμού). Επίσης, με τα voki δημιουργούν εικονικά ομιλούντα πρόσωπα που αφηγούνται από διαφορετικές οπτικές γωνίες τις δικές τους ευφάνταστες ιστορίες. Η προοπτική ανάρτησης των εργασιών τους στο ιστολόγιο του σχολείου τους κάνει πιο προσεκτικούς και υπεύθυνους ώστε να επικεντρωθούν στο σπουδαίο και το καίριο που θα επιλέξουν να αναρτήσουν. Ολοκληρώνοντας θα λέγαμε ότι η υπολογιστική τεχνολογία μπορεί να αξιοποιηθεί ως ένα νέο παιδαγωγικό μέσο διδασκαλίας της λογοτεχνίας. Ο συνδυασμός της παραδοσιακής μεθόδου διδασκαλίας με τις καινοτόμες δραστηριότητες του νέου ψηφιακού γραμματισμού αναδεικνύουν με παιγνιώδη τρόπο τη λογοτεχνία ως νέα γλώσσα που νοηματοδοτεί κοινωνικά και πολιτισμικά την αναπαράσταση του κόσμου. Η λογοτεχνία λειτουργεί ως πρότυπο αφήγησης που συναρπάζει τα παιδιά και ως μέσο που μπορεί να γεφυρώσει τον κόσμο του παιδιού με αυτόν του σχολείου.

[96]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 97

«Τ ’ Α ΓΝΑ ΝΤ Ε Μ Α » Τ ΟΥ Α Λ Ε ΞΑ ΝΔ Ρ Ο Υ Π Α Π Α Δ Ι Α ΜΑ Ν Τ Η Δ Ι Δ Α ΚΤ Ι ΚΟ Σ Ε Ν Α ΡΙ Ο

Οργάνωση της τάξης Οι μαθητές του τμήματος θα χωριστούν σε 7 ομάδες των τριών ατόμων. Οι ομάδες είναι σταθερές τη διάρκεια της παρέμβασης. Οι ομάδες είναι μεικτές σε φύλο και έχουν ανομοιογένεια ως προς τις μαθησιακές επιδόσεις τους. Οι μαθητές πριν από τη μετάβαση στην αίθουσα των ηλεκτρονικών υπολογιστών αναλαμβάνουν τους παρακάτω ρόλους: ⚫ χειριστής του Η/Υ. ⚫ γραμματέας. ⚫ αυτός που θα υπαγορεύει το υλικό. ⚫ συντονιστής: α) συντονίζει όλη την ομάδα β) βοηθά όποιο μέλος της ομάδας χρίζεται βοήθεια γ) μεταφέρει στη διδάσκουσα τυχόν απορίες δ) επικοινωνεί με τις άλλες ομάδες Η κάθε ομάδα έχει ένα φύλλο εργασίας σε έντυπη και ηλεκτρονική μορφή. Όλοι οι μαθητές είναι υπεύθυνοι για το αποτέλεσμα της εργασίας, ισάξια. Η διδάσκουσα δίνει τις κατευθυντήριες οδηγίες και υποστηρίζει τις ομάδες συμβουλευτικά όπου είναι απαραίτητο. Πορεία διδασκαλίας 1η διδακτική ώρα Οι μαθητές χωρισμένοι σε ομάδες, έχοντας μαζί τους στυλό και τετράδιο μεταβαίνουν στην αίθουσα πληροφορικής. Μοιράζονται τα φύλλα εργασίας και δίνονται πρόσθετες οδηγίες και διευκρινήσεις για τον τρόπο επίλυσής των προβλημάτων. Οι μαθητές μελετούν προσεκτικά τα φύλλα εργασίας (κοινά για όλες τις ομάδες), ξεκινούν την αναζήτηση των στοιχείων που απαιτούνται και δίνονται πρόσθετες οδηγίες και διευκρινίσεις για τον τρόπο εργασίας από τη διδάσκουσα. Έχουν στη διάθεση τους το βιβλίο σε έντυπη και ηλεκτρονική μορφή το διδακτικό εγχειρίδιο και την Ιστορία της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας. Ανοίγουν το φυλλομετρητή και επισκέπτονται τις προτεινόμενες ιστοσελίδες (μελετούν το χειρόγραφο με την αυτοβιογραφία του συγγραφέα) προκειμένου να αναζητήσουν πληροφορίες και εικόνες για τη ζωή και τα έργα του. Αποθηκεύουν το υλικό των πληροφοριών που έχουν επιλέξει σε φάκελο στην επιφάνεια εργασίας. Στη συνέχεια πληκτρολογούν τη διεύθυνση www. timetoast. com και κάνουν την τυπική εγγραφή (δεν απαιτείται η καταχώρηση προσωπικών στοιχείων).

[97]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 98

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

Στην εφαρμογή αυτή τοποθετούν στη γραμμή χρόνου ορισμένα βιογραφικά στοιχεία του συγγραφέα και εικόνες από το υλικό που συνέλεξαν. Τέλος αποθηκεύουν το url της χρονογραμμής τους σε ένα έγγραφο (φύλλο εργασίας 1ο).

2η διδακτική ώρα Τέσσερις ομάδες μελετούν το κείμενο στο εγχειρίδιό τους και στην ψηφιακή του μορφή που είναι αποθηκευμένο σε φάκελο στην επιφάνεια εργασίας. Στη συνέχεια μελετούν τα σχόλια για την αφήγηση και τις αφηγηματικές τεχνικές μέσα από τις ιστοσελίδες που τους προτείνονται και σχεδιάσουν έναν πίνακα στον επεξεργαστή κειμένου. Κάθετα καταγράφουν τις αφηγηματικές τεχνικές και οριζόντια στη δεύτερη στήλη του πίνακα επιλέγουν ένα παράδειγμα-απόσπασμα από το διήγημα (φύλλο εργασίας 2ο). Οι άλλες τρείς ομάδες αναζητούν στις προτεινόμενες ιστοσελίδες τα σχόλια για την ηθογραφία και καλούνται να παρουσιάσουν τα πρόσωπα της παραδοσιακής αγροτικής κοινωνίας του διηγήματος καθώς και τις ασχολίες τους στον επεξεργαστή κειμένου. Στη συνέχεια καλούνται να φτιάξουν μια ακροστιχίδα που να συνδέεται νοηματικά με το διήγημα. Καταλήγουν σε δυο-τρεις λέξεις που το όνομά τους σχετίζεται με τα δρώντα πρόσωπα του διηγήματος. Στην πρόσπαθειά τους αυτή μπορούν να αναζητήσουν ορισμούς λέξεων από ιστοσελίδα ψηφιακού λεξικού (φύλλο εργασίας 3ο). Οι μαθητές στη φάση αυτή εργάζονται δημιουργικά (εφαρμογή των τεχνικών της «δημιουργικής γραφής») αναπτύσσοντας το δικό τους βιωματικό λόγο. Σκέφτονται, γράφουν, προβληματίζονται ανταλλάσοντας απόψεις και επιχειρήματα προκειμένου να καταλήξουν από κοινού σε μια αποδεκτή επιλογή. Η εκπαιδευτικός δε μεταδίδει γνώσεις, αλλά βρίσκεται κοντά στις ομάδες προσπαθώντας να ενθαρρύνει τη διαπραγμάτευση, να υποστηρίζει, να επιλύει απορίες, να συντονίζει τη δραστηριότητα, να βοηθά σε τεχνικά θέματα.

3η διδακτική ώρα Όπως αναφέρθηκε πιο πάνω στο πλαίσιο της διαθεματικότητας σε συνεργασία με τον καθηγητή των καλλιτεχνικών (στο αντίστοιχο μάθημα) αρκετοί μαθητές εμπνεύστηκαν, ζωγράφισαν, έφτιαξαν κολλάζ προσπαθώντας να απεικονίσουν εικαστικά σκηνές από το διήγημα. Τα έργα αυτά σαρώθηκαν και αποθηκεύτηκαν (σε μορφή jpeg) σε φάκελο στην επιφάνεια εργασίας του υπολογιστή όπου μια ομάδα αναλαμβά[98]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 99

«Τ ’ Α ΓΝΑ ΝΤ Ε Μ Α » Τ ΟΥ Α Λ Ε ΞΑ ΝΔ Ρ Ο Υ Π Α Π Α Δ Ι Α ΜΑ Ν Τ Η Δ Ι Δ Α ΚΤ Ι ΚΟ Σ Ε Ν Α ΡΙ Ο

νει να τις παρουσιάσει με την κατάλληλη μουσική επένδυση. Προτεινόμενη εφαρμογή το movie maker συνδυάζει εικόνα σε κίνηση και ήχο προσφέροντας τη δυνατότητα στους μαθητές να δημιουργήσουν το δικό τους πολυτροπικό κείμενο (φύλλο εργασίας 4ο). Τρείς ομάδες μαθητών κατέγραψαν στην εφαρμογή www. wordle. net. τα συναισθήματα των γυναικών που αγναντεύουν στο πέλαγος. Στη συνέχεια οι υπόλοιπες τρείς ομάδες έγραψαν με την μορφή ημερολογίου της σκέψεις τους η οποίες ζωντάνεψαν μέσω της εφαρμογής www.voki.com (Φύλλο εργασίας 5ο).

4η διδακτική ώρα Όλες οι ομάδες παρουσιάζουν τις εργασίες τους στην ολομέλεια. Στη φάση αυτή οι μαθητές επιχειρούν να ερμηνεύσουν τα αποτελέσματα των εργασιών τους. Συγκρίνουν, διορθώνουν, αντικαθιστούν ό,τι κρίνουν απαραίτητο ώστε οι εργασίες τους να αναρτηθούν στην ιστοσελίδα του σχολείου. Αξιολόγηση Η αξιολόγηση γίνεται από τη διδάσκουσα σε όλες τις εργασίες. Τα κριτήρια με τα οποία θα αξιολογηθούν οι μαθητές είναι: Η ανταπόκριση στους αρχικούς στόχους. Η επάρκεια του χρόνου. Η λειτουργικότητα του εργαστηρίου και των συγκεκριμένων εφαρμογών και η συμβολή τους στην όλη μαθησιακή διαδικασία. Ο τρόπος συνεργασίας των ομάδων, η λειτουργία και η αποτελεσματικότητα των ομάδων. Η διαλογική συζήτηση μέσα στην τάξη η αποτίμηση των δραστηριοτήτων από τους ίδιους τους μαθητές Η αξιοποίηση των απαραίτητων πληροφοριών,η κριτική σκέψη,η πρωτοτυπία της σύνθεσης.

Βιβλιογραφία - Δικτυογραφία «Επιμορφωτικό υλικό για την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών στα νέα διδακτικά πακέτα » (2006), Π. Ι. http://www. moec. gov. cy/analytikaprogrammata/analytikaprogrammata /logotechnia

[99]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 100

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

http://www.wordle.net www.movie maker www.ebooks.edu.gr www.ekebi.gr www.greek-language.gr www.mousiapapadiamanti.blogspot.gr www.papadiamantis. org www.potheg.gr www.voki www.wikipedia.gr Βασιλάκη, Α. & Γιαννακουδάκης, Λ. (2009). «Η Δημιουργική Γραφή στο Δημοτικό Σχολείο». Κέδρος. Βλαβιανού, Α. (2011). Tόμος 1ος της Μείζονος επιμόρφωσης (σελ. 90 Α6). Επιμορφωτικό υλικό για την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών στα Κέντρα Στήριξης Επιμόρφωσης (2013) Τεύχος 3: Κλάδος ΠΕ02, Τομέας Επιμόρφωσης & Κατάρτισης, Πάτρα, Μάρτιος. Κασκαντάμη, Μ. ( 2001). «Μαθαίνοντας στο internet»,Καστανιώτης. Κουτσογιάννης, Δ. (2011). «ΤΠΕ και Γλωσσική Διδασκαλία: Οι τρεις αλληλένδετοι κύκλοι». Ματσαγγούρας Γ. Η. (1987 ). «Ομαδοκεντρική διδασκαλία και μάθηση», Επιστήμες της Αγωγής, Γρηγόρης, Αθήνα. Ματσαγγούρας Η. ( 2003). « Στρατηγικές Διδασκαλίας ΙΙ: Η Κριτική Σκέψη στη Διδακτική Πράξη. Αθήνα: Gutenberg. Μπαρδάνης, Μ. (2003). «Μετ’ έρωτος την φύσιν… η Σκιάθος του Παπαδιαμάντη σήμερα», Ατραπός. Μυλωνάκου & Σαίτάκη, Γ. (2002) «Προσεγγίσεις στη Θεωρία της λογοτεχνίας», Φυτράκης. Νικολαϊδου, Σ. & Τερέζα, Γ. (2001). «Διαδίκτυο και Διδασκαλία»,Κέδρος. Νικολακοπούλου, Χ. (2014) «Η δημιουργική γραφή στο Γυμνάσιο» Μιχάλη Σιδέρη, Αθήνα. Οργανισμός Έκδοσης Διδακτικών Βιβλίων (2002-2003). «Οδηγίες για τη διδασκαλία των φιλολογικών μαθημάτων στο Γυμνάσιο ». Αθήνα. Πασσιά, Αγγ. & Μανδηλαράς, Φ. (2001). «Εργαστήριο δημιουργικής γραφής για παιδιά». Αθήνα: Πατάκης

[100]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 101

«Τ ’ Α ΓΝΑ ΝΤ Ε Μ Α » Τ ΟΥ Α Λ Ε ΞΑ ΝΔ Ρ Ο Υ Π Α Π Α Δ Ι Α ΜΑ Ν Τ Η Δ Ι Δ Α ΚΤ Ι ΚΟ Σ Ε Ν Α ΡΙ Ο

Ράπτης, Α. & Ράπτη, Α. (2001). «Μάθηση και διδασκαλία στην εποχή της πληροφορίας», Τόμος Α΄. Αθηνα. Ροντάρι, Τ. (2001) «Γραμματική της φαντασίας». Αθήνα: Μεταίχμιο. Σουλιώτης M. (2012) «Δημιουργική Γραφή. Οδηγίες πλεύσεως». (Βιβλίο εκπαιδευτικού) Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Υπηρεσία Ανάπτυξης Προγραμμάτων Κύπρου.

ΦΥΛΛΑ ΕΡΓΑΣΙΑΣ 1o φύλλο εργασίας (κοινό για όλες τις ομάδες) 1. πλοηγηθείτε στην ηλεκτρονική διεύθυνση : www.wikipedia.gr και πληκτρολογήστε ¨Παπαδιαμάντης¨ στην αναζήτηση. Για περισσότερες πληροφορίες επισκεφτείτε την ιστοσελίδα www.ekebi.gr και www.mousiοpapadiamanti.blogspot. gr 2. Στη συνέχεια σχεδιάστε μια γραμμή χρόνου με την εφαρμογή time toast, η οποία να περιλαμβάνει γεγονότα της ζωής και των έργων του Παπαδιαμάντη.

3. Από την ιστοσελίδα www.papadiamantis.org τη συλλογή «εικόνες», «προσωπογραφίες» ή όποια άλλη ιστοσελίδα (με εικόνες του Α. Π) επιλέξτε εικόνες και προσπαθήστε να τις εντάξετε στα αντίστοιχα γεγονότα της γραμμής χρόνου.

2o φύλλο εργασίας (τέσσερις ομάδες) 1) Ανοίξτε το φυλλομετρητή στην ηλεκτρονική διεύθυνση: www. ebooks.edu.gr βρείτε το κείμενο του συγγραφέα στην ψηφιακή του μορφή και αποθηκεύστε το σε φάκελο στην επιφάνεια εργασίας του υπολογιστή σας.

2) Στη συνέχεια επισκεφτείτε την Πύλη της Ελληνικής Γλώσσας και διαβάστε τα σχόλια για την αφήγηση και τις αφηγηματικές τεχνικές (www.greek-language.gr). Καταγράψετε σε έναν πίνακα του προγράμματος word, τις αφηγηματικές τεχνικές αναφέροντας ένα παράδειγμα μέσα από το διήγημα. Οδηγίες: Μενού Πίνακας → Εισαγωγή πίνακα → Μέγεθος πίνακα → Αριθμός στηλών: 2 και 8. Αν χρειαστείτε και άλλες γραμμές, μπορείτε να τις προσθέσετε στη συνέχεια.

Aφηγηματικές τεχνικές: Αφηγηματικό είδος, χρόνος, χρονική ακολουθία γεγονότων, τόπος, αφηγητής, τρόποι αφήγησης.

[101]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 102

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

3o φύλλο εργασίάς (τρεις ομάδες) Αφού ανοίξετε το φυλλομετρητή στην ηλεκτρονική διεύθυνση: www. ebooks.edu.gr. Επιλέγετε: Ρεύματα > κινήματα > Ηθογραφία και στη συνέχεια μεταβείτε στην ιστοσελίδα www.potheg.gr ηθογραφία.

1. Γράψτε ένα κείμενο στον επεξεργαστή κειμένου όπου θα παρουσιάσετε τα πρόσωπα της παραδοσιακής αγροτικής κοινωνίας του διηγήματος.

2. Αφού επιλέξετε μία από τις παρακάτω λέξεις γράψτε μια ακροστιχίδα. Μπορείτε να βρείτε ορισμούς λέξεων και συνώνυμες τους στην ιστοσελίδα: www.greek-language.gr ΑΓΝΑΝΤΕΜΑ, ΝΑΥΤΙΚΟΙ, ΓΥΝΑΙΚΕΣ ΑΚΡΟΣΤΙΧΙΔΑ: Όπως δηλώνει και το όνομά της, η ακροστιχίδα είναι μια μορφή ποιήματος όπου τα άκρα των στίχων του – το αρχικό ή το τελικό τους γράμμα – σχηματίζουν καθέτως μια ολοκληρωμένη λέξη ή φράση, η οποία συνδέεται νοηματικά με το ποίημα και συνήθως αποτελεί και τον τίτλο του. Προσοχή! Σημασία έχει το περιεχόμενο του ποιήματος να σχετίζεται άμεσα με τη λέξη της ακροστιχίδας.

4o φύλλο εργασίας (Μία ομάδα) Με τη βοήθεια της εφαρμογής movie maker δημιουργήστε μία παρουσίαση με τα έργα που σας έχουν δοθεί αποθηκευμένα σε φάκελο στην επιφάνεια εργασίας του υπολογιστή επενδύοντας την με ανάλογη μουσική υπόκρουση.

5ο φύλλο εργασίας (τέσσερις ομάδες ) 1. Επισκεφτείτε στο διαδίκτυο την εφαρμογή www.worlde.net και καταγράψετε τα συναισθήματα των γυναικών που αγναντεύουν στο πέλαγος 2. Στον επεξεργαστή κειμένου γράψτε το ημερολόγιο του ήρωα θεωρώντας ότι είστε: α) Ο ναυτικός το βράδυ πριν το ταξίδι του β) κόρη ή γυναίκα ναυτικού που ξεκινάει για νέο μακρινό ταξίδι. Οδηγίες για το ημερολόγιο: Το ημερολόγιο είναι κείμενο με προσωπικό χαρακτήρα. Κατά κανόνα δε γράφεται για να δημοσιευτεί ή για να δια[102]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 103

«Τ ’ Α ΓΝΑ ΝΤ Ε Μ Α » Τ ΟΥ Α Λ Ε ΞΑ ΝΔ Ρ Ο Υ Π Α Π Α Δ Ι Α ΜΑ Ν Τ Η Δ Ι Δ Α ΚΤ Ι ΚΟ Σ Ε Ν Α ΡΙ Ο

βαστεί από άλλους. Γι’ αυτό και χαρακτηρίζεται από ελλειπτική ή και συνθηματική πολλές φορές γραφή, ενώ περιέχει σχόλια, παρατηρήσεις, κρίσεις, σκέψεις και γενικά μια προσωπική και υποκειμενική καταγραφή όλων όσων απασχολούν το άτομο που το γράφει. Γνωστά είναι τα ημερολόγια του Γ. Σεφέρη (τα Ημερολόγια καταστρώματος και το μυθιστόρημα Έξι νύχτες στην Ακρόπολη έχουν ημερολογιακή μορφή), του Στέλιου Ξεφλούδα (Τα τετράδια του Παύλου Φωτεινού) και του Γ. Θεοτοκά (Ημερολόγιο της Αργώς). Μην ξεχνάτε επίσης και το Ημερολόγιο της Άννας Φρανκ. (Για περισσότερες πληροφορίες δείτε το Λεξικό Λογοτεχνικών Όρων σελ. 78-79 και στην ηλεκτρονική διεύθυνση: www.ebooks.edu.gr 3. Επισκεφτείτε στο διαδίκτυο την εφαρμογή www.voki.com και δημιουργήστε τα πρόσωπα που θα αφηγηθούν τις ιστορίες που έχετε γράψει στο ημερολόγιό σας. Οδηγίες - Πληκτρολογήστε www.voki.com - Στη συνέχεια να κάντε login (πάνω δεξιά) με τους κωδικούς που είναι γραμμένοι στον πίνακα και αντιστοιχούν στην ομάδα σας.

- Πατήστε create.

- Στη συνέχεια στο customize your character επιλέξετε μορφή (άνδρας, γυναίκα, μαλλιά κ.α.) ανάλογα με το ρολό που υποδύεστε.

- Προσθέστε ό,τι άλλο θέλετε π.χ. Backgrounds, πηγαίνοντας στο give it a voice και πατώντας το πλήκτρο υπολογιστή αρχίστε να γράφετε την ιστορία σας.

- Αναζητήστε μόνοι σας τις άλλες ρυθμίσεις (γλώσσα Ελληνικά, φωνή ανδρική ή γυναικεία ανάλογα).

- Αφού τελειώσετε την εργασία σας, πατήστε publish.

[103]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 104

Αρχαίοι Έλληνες Ιστοριογράφοι με χρήση ΤΠΕ «Σε θέση μάχης» Ανδριάνα Λάκκα Φιλόλογος, ΓΕ. Λ. Βαρθολομιού anlakka@gmail. com

Συνοπτική παρουσίαση Το σενάριο που ακολουθεί αποτελεί μια διδακτική πρόταση για τη διδασκαλία του μαθήματος της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσας (Αρχαίοι Έλληνες Ιστοριογράφοι) Α΄ Λυκείου με τη χρήση Τεχνολογιών της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας (ΤΠΕ). Επικεντρώνεται θεματικά στις παραγράφους 16-32 του πρώτου κεφαλαίου του δεύτερου βιβλίου των «Ελληνικών» του Ξενοφώντα, όπου ο ιστορικός καταγράφει την πορεία των δύο αντίπαλων στρατευμάτων από το νότιο Αιγαίο έως τον Ελλήσποντο, την κατάληψη των τελικών θέσεων πριν την τελική ναυμαχία, τη νίκη του Λύσανδρου που σηματοδοτεί και το τέλος του Πελοποννησιακού πολέμου, και την τύχη των αιχμαλώτων. Έχει τέτοια διάρκεια που του επιτρέπει να ενσωματωθεί άνετα στο ισχύον Αναλυτικό Πρόγραμμα. Προσπαθεί, μεταξύ άλλων, να προσεγγίσει το ιστορικό κείμενο μέσα από τις δυνατότητες που προσφέρει η σύγχρονη τεχνολογία, κάνοντας χρήση λογισμικών που ενισχύουν την αυτενέργεια και τη δημιουργικότητα των μαθητών ενώ παράλληλα μετασχηματίζει το ρόλο του εκπαιδευτικού από απλό μεταδότη γνώσεων σε διευκολυντή – συντονιστή της προσπάθειας των μαθητών.

Εισαγωγικά – Σύνδεση με τη σχολική πραγματικότητα Βασικά θέματα του σεναρίου είναι: α) η παρακολούθηση και οπτικοποίηση της πορείας των δύο αντίπαλων στρατευμάτων από το νότιο Αιγαίο έως τον Ελλήσποντο και της κατάληψης των τελικών θέσεων [104]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 105

Α Ρ ΧΑ ΙΟΙ Ε Λ Λ Η ΝΕ Σ ΙΣΤ ΟΡ ΙΟΓΡ ΑΦ Ο Ι ΜΕ Χ ΡΗ Σ Η Τ Π Ε Σ Ε Θ Ε Σ Η Μ Α Χ Η Σ

πριν την τελική ναυμαχία, β) ο σχολιασμός του ύφους του ιστορικού μέσα από την καταγραφή των επιρρηματικών προσδιορισμών σ’ αυτό το σημείο και γ) η συλλογή πληροφοριών για τρεις όρους – κλειδιά στην ιστορική αφήγηση (ναυς, Κόνων, Πάραλος), για τους οποίους οι πληροφορίες που παρέχει το σχολικό εγχειρίδιο δεν είναι επαρκείς και η παραπομπή σε αυτές με τη δημιουργία υπερσυνδέσμων στο αρχικό κείμενο. Οι μαθητές χωρίζονται σε ομάδες και α) με τη βοήθεια των πληροφοριών που περιέχονται στο σχολικό εγχειρίδιο εμπλουτίζουν, με τα στοιχεία που έχουν συγκεντρώσει, ένα δορυφορικό χάρτη, οπτικοποιώντας με τον τρόπο αυτό το υλικό που έχουν στη διάθεσή τους, β) με τη βοήθεια πρωτογενούς ιστορικού υλικού (το προαναφερθέν κείμενο από το σχολικό εγχειρίδιο), καλούνται να εντοπίσουν μέσα στο κείμενο τους επιρρηματικούς προσδιορισμούς του τόπου, χρόνου, σκοπού και τρόπου, να τους επισημάνουν και στη συνέχεια να τους αποτυπώσουν με ένα γράφημα. Στη συνέχεια καλούνται να σχολιάσουν σε ένα πολύ σύντομο κείμενο τις επιλογές του συγγραφέα εστιάζοντας στη χρησιμότητά τους στην ιστορική αφήγηση και γ) καλούνται, αφού εντοπίσουν μέσα στο κείμενο τους προαναφερθέντες όρους, (ναυς, Κόνων, Πάραλος) να τους επισημάνουν και στη συνέχεια να δημιουργήσουν υπερσυνδέσμους, οι οποίοι θα παραπέμπουν σε ισάριθμα έγγραφα, όπου έχουν συλλέξει τις αντίστοιχες πληροφορίες τους.

Διδακτικοί στόχοι Γνωστικοί Οι μαθητές επιδιώκεται: ⚫ να αποκτήσουν ευχέρεια στην επαφή τους με το πρωτογενές ιστορικό υλικό. ⚫ να παρακολουθήσουν με άνεση τη ροή της ιστορικής αφήγησης. ⚫ να αντιληφθούν τη χρονική αλληλουχία των ιστορικών γεγονότων. ⚫ να παρακολουθήσουν την πορεία των στρατευμάτων. ⚫ να κατανοήσουν τα κριτήρια βάσει των οποίων έγιναν οι μετακινήσεις αυτές. ⚫ να εξηγήσουν τους λόγους που συνέβαλαν στην κατάληψη των οριστικών θέσεων για την επικείμενη ναυμαχία. ⚫ να κρίνουν την ορθότητα των επιλογών των στρατηγών που ηγού[105]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 106

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

νται των δύο αντίπαλων στρατευμάτων. ⚫ να χρησιμοποιήσουν τις γεωγραφικές τους γνώσεις για να παρακολουθήσουν τα ιστορικά γεγονότα. ⚫ να αντιληφθούν τον συσχετισμό χώρου-χρόνου και ιστορικών γεγονότων. ⚫ να προσανατολιστούν και να πλοηγηθούν σε χάρτη, προκειμένου να προσθέσουν το δικό τους υλικό. ⚫ να εμπεδώσουν συσχετισμούς ιστορικών όρων/εννοιών μέσα από την οπτικοποίησή τους. ⚫ να κάνουν χρήση της προϋπάρχουσας γνώσης τους σε ό τι αφορά στα είδη και τις μορφές των επιρρηματικών προσδιορισμών. ⚫ να μπορέσουν να εντοπίσουν στο κείμενο όλες τις μορφές των επιρρηματικών προσδιορισμών συγκεκριμένων ειδών (τόπου, χρόνου, σκοπού και τρόπου). ⚫ να κατανοήσουν τη λειτουργία των συγκεκριμένων επιρρηματικών προσδιορισμών μέσα στο κείμενο. ⚫ να αξιολογήσουν τις συγκεκριμένες συντακτικές επιλογές του συγγραφέα και τη λειτουργικότητά τους στην ιστορική αφήγηση. ⚫ να καταλήξουν σε ένα συμπέρασμα για το ύφος του ιστορικού. ⚫ να διευκρινίσουν όρους που διαδραματίζουν καθοριστικό ρόλο στην κατανόηση της αφήγησης. ⚫ να διευρύνουν τις γνώσεις τους σχετικά με πρόσωπα αλλά και στοιχεία πολιτισμού της εποχής οπότε διαδραματίζονται τα γεγονότα. Παιδαγωγικοί Οι μαθητές επιδιώκεται: ⚫ να αναπτύξουν πρωτοβουλία, καθώς θα έρθουν σε επαφή με πρωτογενές ιστορικό υλικό. ⚫ να αναπτύξουν συνεργατικότητα από την ένταξή τους σε ομάδες και την κοινή προσπάθεια για την επίτευξη ενός σκοπού. ⚫ να αναλάβουν ενεργό ρόλο στη μαθησιακή διαδικασία, οικοδομώντας οι ίδιοι για λογαριασμό τους την ιστορική γνώση και τον τρόπο παρουσίασής της. ⚫ να εμπλακούν σε καταστάσεις που προκαλούν και προάγουν την [106]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 107

Α Ρ ΧΑ ΙΟΙ Ε Λ Λ Η ΝΕ Σ ΙΣΤ ΟΡ ΙΟΓΡ ΑΦ Ο Ι ΜΕ Χ ΡΗ Σ Η Τ Π Ε Σ Ε Θ Ε Σ Η Μ Α Χ Η Σ

ενεργητική συμμετοχή τους στην επεξεργασία πληροφοριών και την επίλυση προβλημάτων (διερευνητική μέθοδος). ⚫ να εκφραστούν δημιουργικά σε σχέση με τα ιστορικά γεγονότα, πρόσωπα, στοιχεία πολιτισμού και τους συντακτικούς όρους που θα συναντήσουν. Τεχνολογικοί Οι μαθητές επιδιώκεται: ⚫ να αξιοποιήσουν δημιουργικά στη διδακτική-μαθησιακή διαδικασία τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές που διαθέτει το εργαστήριο πληροφορικής. ⚫ να αναπτύξουν δεξιότητες επεξεργασίας και παρουσίασης των ιστορικών πληροφοριών κάνοντας χρήση υπολογιστικών εργαλείων με δυνατότητες πολλαπλών αναπαραστάσεων. ⚫ να οπτικοποιήσουν όρους και έννοιες κάνοντας χρήση λογισμικού δημιουργίας/επεξεργασίας χαρτών. ⚫ να οπτικοποιήσουν όρους και έννοιες κάνοντας χρήση των δυνατοτήτων που τους προσφέρει ο επεξεργαστής κειμένου και τα υπολογιστικά φύλλα. ⚫ να χρησιμοποιήσουν υπολογιστικά εργαλεία για να εκφραστούν δημιουργικά.

Διαδικασία Εργαλεία – Διδακτικό Υλικό Σ’ αυτό το διδακτικό σενάριο χρησιμοποιούνται τα ακόλουθα: ⚫ Το αρχαίο κείμενο (Ξενοφώντος Ελληνικά, Βιβλίο 2, Κεφάλαιο 1, παρ. 16-21) σε ηλεκτρονική μορφή. ⚫ Το ελεύθερο λογισμικό Scribblemaps. ⚫ Λογισμικό επεξεργασίας κειμένου (LibreOffice Writer). ⚫ Λογισμικό υπολογιστικών φύλλων (LibreOffice Calc). ⚫ Το διαδίκτυο. ⚫ Οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές του εργαστηρίου πληροφορικής. ⚫ Τα φύλλα εργασίας που διανέμονται στους μαθητές σε έντυπη και ηλεκτρονική μορφή.

[107]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 108

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

Προσδοκώμενη Διαδικασία Μάθησης (αφορά στους μαθητές) Για την οικοδόμηση της νέας γνώσης ακολουθείται η διερευνητικήανακαλυπτική μέθοδος και το ομαδοσυνεργατικό μοντέλο μάθησης. Οι μαθητές αναζητούν, επιλέγουν, αξιολογούν τις πληροφορίες και, αξιοποιώντας τις δυνατότητες των ΤΠΕ, συνεργάζονται, προβληματίζονται, προσεγγίζουν το ιστορικό υλικό και διαλέγονται μαζί του στο πλαίσιο της ερευνητικής τους προσπάθειας. Η συνεργασία και η ανάληψη ρόλων από τους μαθητές στο πλαίσιο της ομάδας, δίνει προσωπικό νόημα στην αναζήτηση και βιωματικό χαρακτήρα στην οικοδόμηση της ιστορικής γνώσης. Σύμφωνα με τις αρχές του «οικοδομισμού», στο πλαίσιο της ομάδας αναδεικνύεται ο ιδιαίτερος τρόπος, με τον οποίο κάθε άτομο αντιλαμβάνεται και ερμηνεύει την ιστορική πληροφορία, ενώ στα πλαίσια της αλληλεπίδρασης των μελών, οικοδομείται επαγωγικά και συλλογικά η πορεία προς την ιστορική γνώση (Κόμης, 2004). Διδακτική Διαδικασία (αφορά στον εκπαιδευτικό) Η παρούσα πρόταση διδασκαλίας βασίζεται, όπως προαναφέρθηκε, στην κινητοποίηση της πρωτοβουλίας των μαθητών (μαθητοκεντρικό μοντέλο) και στις αρχές της διερευνητικής-ανακαλυπτικής μάθησης. Γι’ αυτό ο ρόλος του διδάσκοντα παύει να είναι αυτός της απλής και «από καθέδρας» μετάδοσης ιστορικών πληροφοριών και εννοιών. Ο διδάσκων, σε κάθε φάση της διδακτικής-μαθησιακής διαδικασίας και στο πλαίσιο της ομαδικής συνεργασίας των μαθητών, έχει ρόλο συντονιστή, διευκολυντή, παρατηρητή, συμβούλου, συνεργάτη και υποστηρικτή (Καλλιάδου, 2004). Έτσι: ⚫ δίνει σαφείς πληροφορίες και διευκρινίσεις. ⚫

ενεργοποιεί με τις απαντήσεις του την ανάκληση της προϋπάρχουσας γνώσης των μαθητών.

⚫

δημιουργεί ερεθίσματα για κινητοποίηση της σκέψης των μαθητών.

⚫

επεξηγεί δυσνόητα σημεία, παρέχει τα απαραίτητα στοιχεία, διευκολύνει, ανατροφοδοτεί.

⚫

παρεμβαίνει διορθωτικά στις προσπάθειες των μαθητών όπου και όποτε του ζητηθεί.

⚫

συντονίζει τις ομάδες, ώστε να φτάσουν στο επιθυμητό σημείο παραγωγής απαντήσεων χωρίς απώλεια χρόνου μέσα στα καθορι[108]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 109

Α Ρ ΧΑ ΙΟΙ Ε Λ Λ Η ΝΕ Σ ΙΣΤ ΟΡ ΙΟΓΡ ΑΦ Ο Ι ΜΕ Χ ΡΗ Σ Η Τ Π Ε Σ Ε Θ Ε Σ Η Μ Α Χ Η Σ

σμένα χρονικά πλαίσια. Διδακτική μεθοδολογία μαθήματος – προβληματική Βασικό ρόλο στη διδασκαλία του μαθήματος της αρχαίας ελληνικής γλώσσας κατέχει η κατανόηση από την πλευρά των μαθητών της θέσης των λέξεων μέσα στην πρόταση (συντακτικοί κανόνες) καθώς και του ιδιαίτερου ρόλου που διαδραματίζουν στα συγκεκριμένα περιβάλλοντα αλλά και η ερμηνεία όρων (αφορούν είτε σε πρόσωπα είτε σε γεγονότα είτε σε καταστάσεις), που σκοπό έχει να βοηθήσει τους μαθητές να κατανοήσουν τα ιστορικά γεγονότα καλύτερα, σε βάθος, και να τα εντάξουν στο κοινωνικό-οικονομικό και πολιτιστικό πλαίσιο της εποχής στην οποία ανήκουν. Οι μαθητές του Λυκείου, οι οποίοι είναι σε ικανοποιητικό βαθμό εξοικειωμένοι με τη διαδικασία της σύνταξης, βρίσκονται στο στάδιο της αφηρημένης σκέψης, το οποίο τους επιτρέπει να ξεφύγουν από τη διαδικασία της κατά λέξης συντακτικής αναγνώρισης των λέξεων που απαιτεί απομνημόνευση κανόνων (αυτός ο τρόπος προσέγγισης της γλώσσας κουράζει τους μαθητές) και να στρέψουν την προσοχή τους σε συσχετισμούς που έχουν να κάνουν με την αιτιολόγηση των συντακτικών επιλογών του συγγραφέα. Επιπλέον, ωθούνται να μην αντιμετωπίσουν την ιστορική αφήγηση μονοδιάστατα, αλλά να αναζητήσουν τα αίτια, διακρίνοντάς τα από τις αφορμές, αλλά και τις συνέπειες των ιστορούμενων γεγονότων, καθώς και τη συμβολή συγκεκριμένων προσώπων στην εξέλιξή τους. Σε αυτό το επίπεδο ανάλυσης η μετωπική διδασκαλία κουράζει τους μαθητές, τους καθιστά παθητικούς δέκτες και τους οδηγεί στη μηχανιστική εκμάθηση. Συνεπώς, ένα σενάριο μαθήματος που θα εμπλέκει τους μαθητές σε διαδικασίες διερεύνησης και θα συνδυάζει τη γνώση με την κριτική σκέψη, θα μπορούσε να βελτιώσει το επίπεδο της πρώτης και να καλλιεργήσει τη δεύτερη σε τέτοιο βαθμό που να καταστήσει το αρχαίο κείμενο πιο εύκολα και δημιουργικά προσπελάσιμο από τους μαθητές. Ας μην ξεχνάμε, τέλος, πως το κεφάλαιο αυτό είναι το πρώτο της διδακτέας και εξεταστέας ύλης και, αν διδαχθεί με τον προτεινόμενο τρόπο, αφενός θα κεντρίσει το ενδιαφέρον όλων των μαθητών, αφετέρου θα τους βοηθήσει να αποβάλουν το άγχος και τον αρνητισμό που τους προξενεί η διδασκαλία του συγκεκριμένου μαθήματος, που, εκτός των άλλων, είναι και πολύωρο.

[109]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 110

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

Εφαρμογή στη σχολική μονάδα Το εργαστήριο πληροφορικής προσφέρει ένα κατάλληλο περιβάλλον για την υλοποίηση της παρούσας πρότασης. Σε πραγματικές συνθήκες διδασκαλίας το προτεινόμενο σενάριο διδασκαλίας, ως επέκταση και εμβάθυνση των συγκεκριμένων διδακτικών ενοτήτων, αναμένεται να πραγματοποιηθεί συνολικά σε πέντε διδακτικές ώρες. Από αυτές η πρώτη μία είναι αυτόνομη ενώ για τις υπόλοιπες τέσσερις προτείνεται να είναι ανά δύο συνεχόμενες, γεγονός που ίσως απαιτήσει αναπροσαρμογή του ωρολόγιου προγράμματος. Το σενάριο μπορεί να υλοποιηθεί άπαξ στο τέλος της ενότητας και να έχει έτσι και επαναληπτικό χαρακτήρα ή σταδιακά καθώς οι μαθητές διδάσκονται τις επιμέρους παραγράφους του κειμένου. Οργάνωση της τάξης Οι μαθητές χωρίζονται σε τέσσερις ανομοιογενείς ομάδες των τεσσάρων ατόμων. Την πρωτοβουλία για τη σύσταση των ομάδων αναθέτει η διδάσκουσα στους μαθητές και παρεμβαίνει μόνο όταν κρίνει ότι η επιλογή των μαθητών δεν εξυπηρετεί τη λειτουργικότητα των ομάδων. Προτείνεται δε η σύσταση των ομάδων να μείνει σταθερή καθ’ όλη τη διδακτική αυτή παρέμβαση. Σε κάθε ομάδα διανέμονται τα Φύλλα Εργασίας, κοινά για όλες τις ομάδες, τα οποία θα δοθούν σε έντυπη και ηλεκτρονική μορφή, προς καλύτερη διευκόλυνση των μαθητών. Αφού μελετήσουν οι ομάδες τα φύλλα εργασίας και λάβουν τις απαραίτητες οδηγίες για το τι πρέπει να κάνουν, θα εργάζονται ταυτόχρονα, λαμβάνοντας υποστήριξη από τη διδάσκουσα, όποτε τη χρειάζονται. Τα μέλη κάθε ομάδας ορίζουν ποιος θα είναι ο συντονιστής της και θα εναλλάσσονται μεταξύ τους στη χρήση του υπολογιστή. Επιδιώκεται να υπάρχει σε κάθε ομάδα αμοιβαιότητα και ισομερής κατανομή της εργασίας. Προετοιμασία – προαπαιτούμενα Για την υλοποίηση του συγκεκριμένου σεναρίου απαιτείται πρόσβαση στο εργαστήριο πληροφορικής. Θα χρησιμοποιηθούν συνολικά τέσσερις (4) υπολογιστές. Το λογισμικά που έχουν επιλεγεί δεν έχουν ιδιαίτερες απαιτήσεις από πλευράς επεξεργαστικής ισχύος και έτσι δεν αναμένεται οι μαθητές να συναντήσουν ιδιαίτερο πρόβλημα στην εκτέλεση των προαναφερθεισών εφαρμογών.

[110]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 111

Α Ρ ΧΑ ΙΟΙ Ε Λ Λ Η ΝΕ Σ ΙΣΤ ΟΡ ΙΟΓΡ ΑΦ Ο Ι ΜΕ Χ ΡΗ Σ Η Τ Π Ε Σ Ε Θ Ε Σ Η Μ Α Χ Η Σ

Οι μαθητές αναμένεται να έχουν μια εξοικείωση αν όχι με τα συγκεκριμένα τουλάχιστον με παρόμοια λογισμικά (η χρήση λογισμικών επεξεργασίας κειμένου και υπολογιστικών φύλλων διδάσκεται στο γυμνάσιο). Δεδομένου ότι το εργαστήριο πληροφορικής λειτουργεί με σύστημα ubuntu ίσως οι μαθητές χρειαστούν λίγο χρόνο προκειμένου να εξοικειωθούν με τα περιβάλλοντα και την εκτέλεση δραστηριοτήτων του LibreOffice, τα οποία ωστόσο δεν παρουσιάζουν ουσιαστικές διαφορές με αυτών του Office των Windows. Τα συγκεκριμένα λογισμικά διαθέτουν ένα ελκυστικό περιβάλλον και είναι εύκολα στη χρήση τους. Σε επίπεδο οργάνωσης της τάξης θα πρέπει να υπάρχει προηγούμενη εμπειρία των μαθητών σε συνεργατικές δραστηριότητες και να έχει προηγηθεί η σύσταση των ομάδων, ώστε να μη χαθεί πολύτιμος χρόνος σε διαδικαστικά θέματα. Τέλος, καλό θα είναι να έχει γίνει κάποια εισαγωγή στο θέμα – υπενθύμιση των μεμαθημένων από το προηγούμενο μάθημα, ώστε οι μαθητές να αξιοποιήσουν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τις προϋπάρχουσες γνώσεις τους.

Στάδια εξέλιξης της διδακτικής διαδικασίας Α΄ φάση (μία διδακτική ώρα) Οι μαθητές, χωρισμένοι σε ομάδες των 4 ατόμων, ανοίγουν τους υπολογιστές τους. Η διδάσκουσα εξηγεί τον σκοπό και τους στόχους, τη διαδικασία που θα ακολουθηθεί και τον ρόλο των ομάδων. Στη συνέχεια μοιράζει τα φύλλα εργασίας σε κάθε ομάδα. Διευκρινίζει ότι, σ’ αυτή τη φάση, οι μαθητές πληκτρολογούν τη διεύθυνση www. scribblemaps. com και επισκέπτονται την αντίστοιχη ιστοσελίδα. Ταυτόχρονα μελετούν εν τάχει τα αντίστοιχα αποσπάσματα από το σχολικό εγχειρίδιο (Ξενοφώντος Ελληνικά Β. 2, Κεφ.

1, παρ. 16-21) από τα οποία θα επιλέξουν τα απαραίτητα στοιχεία, προκειμένου να φέρουν εις πέρας τις δραστηριότητες του φύλλου εργασίας που τους έχει δοθεί. Επισημαίνει, επίσης, ότι ο δικός της ρόλος θα είναι συντονιστικός και υποστηρικτικός. Πιο συγκεκριμένα, για την άσκηση 1 (φύλλο εργασίας 1) οι μαθητές καλούνται να οπτικοποιήσουν κάνοντας χρήση του δορυφορικού χάρτη του ανατολικού Αιγαίου την πορεία των δύο στόλων, του αθηναϊκού και του πελοποννησιακού, σημειώνοντας παράλληλα τους [111]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 112

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

σταθμούς τους. Στη συνέχεια αποθηκεύουν το παράγωγό τους. Για την άσκηση 2 (φύλλο εργασίας 1) οι μαθητές καλούνται κάνοντας χρήση ενός νέου δορυφορικού χάρτη που εστιάζει αυτήν τη φορά στο βόρειο κι ανατολικό Αιγαίο να επισημάνουν και να ονομάσουν τους τελικούς σταθμούς των δύο στόλων. Αποθηκεύουν και αυτό τους το παράγωγο. Β΄ φάση (δύο διδακτικές ώρες) (πρώτη διδακτική ώρα) Οι μαθητές, χωρισμένοι σε ομάδες των 4 ατόμων, ανοίγουν τους υπολογιστές τους. Η διδάσκουσα εξηγεί το σκοπό και τους στόχους, τη διαδικασία που θα ακολουθηθεί και τον ρόλο των ομάδων. Στη συνέχεια μοιράζει τα φύλλα εργασίας σε κάθε ομάδα. Επισημαίνει επίσης ότι ο δικός της ρόλος θα είναι συντονιστικός και υποστηρικτικός. Διευκρινίζει ότι, σ’ αυτή τη φάση, οι μαθητές αφού επισκεφτούν την ιστοσελίδα της Πύλης για την ελληνική γλώσσα πληκτρολογώντας τη διεύθυνση www.greek-language.gr κι ακολουθώντας τα βήματα: Αρχαία Ελληνική- εργαλεία- σώματα κειμένων, θα επιλέξουν και θα αντιγράψουν από το ανθολόγιο της αττικής πεζογραφίας το απόσπασμα εκείνο από τον Ξενοφώντα που αντιστοιχεί στο διδαχθέν κείμενο (Ελληνικά, Β. 2, Κεφ. 1, παρ. 16-21). Στη συνέχεια το επικολλούν σε ένα έγγραφο που θα ανοίξουν κάνοντας χρήση της εφαρμογής LibreOffice Writer (Άσκηση 1- Φύλλο εργασίας 2). Αφού μελετήσουν προσεκτικά το κείμενο στο έγγραφό τους, επισημαίνουν, με χρώματα της επιλογής τους, όλες τις μορφές των επιρρηματικών προσδιορισμών του τόπου, τρόπου, χρόνου και σκοπού. Όταν ολοκληρώσουν τη διαδικασία αποθηκεύουν το παράγωγό τους. (Άσκηση 2 - Φύλλο εργασίας 2). (δεύτερη διδακτική ώρα) Για την Άσκηση 3 (Φύλλο εργασίας 2) οι μαθητές καλούνται, αφού ανοίξουν ένα υπολογιστικό φύλλο μέσω της εφαρμογής LibreOffice Calc, να εισαγάγουν σ’ αυτό τα αριθμητικά τους συμπεράσματα, χρησιμοποιώντας τα ίδια χρώματα με τα οποία επεσήμαναν τους προσδιορισμούς στο κείμενο. Αφού επιλέξουν ένα γράφημα της επιλογής τους, το εισάγουν, κι έχουν μ’ αυτόν τον τρόπο μια γραφική απεικόνιση των ευρημάτων τους στην Άσκηση 2 (Φύλλο εργασίας 2). Αποθηκεύουν κι αυτό τους το παράγωγο.

[112]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 113

Α Ρ ΧΑ ΙΟΙ Ε Λ Λ Η ΝΕ Σ ΙΣΤ ΟΡ ΙΟΓΡ ΑΦ Ο Ι ΜΕ Χ ΡΗ Σ Η Τ Π Ε Σ Ε Θ Ε Σ Η Μ Α Χ Η Σ

Τέλος, ζητείται από τους μαθητές να ανοίξουν, ακολουθώντας την ίδια διαδικασία, ένα καινούριο έγγραφο, όπου με συντομία σχολιάζουν τη λειτουργικότητα των συντακτικών επιλογών του συγγραφέα (Άσκηση 4 - Φύλλο εργασίας 2). Αποθηκεύουν κι αυτό το αρχείο. Στο τέλος της Β΄ φάσης κάθε ομάδα θα παρουσιάσει σύντομα το υλικό που έχει παράξει στις άλλες ομάδες κάνοντας χρήση ενός προβολέα, ο οποίος μπορεί να συνδεθεί διαδοχικά σε καθέναν από τους υπολογιστές των ομάδων και θα ακολουθήσει σύντομος σχολιασμός. Τα παράγωγα και των τεσσάρων ομάδων θα συγκεντρωθούν από τη διδάσκουσα. Γ΄ φάση (δύο διδακτικές ώρες) (μία διδακτική ώρα και τριάντα λεπτά περίπου) Οι μαθητές, χωρισμένοι σε ομάδες των 4 ατόμων, ανοίγουν τους υπολογιστές τους. Η διδάσκουσα εξηγεί το σκοπό και τους στόχους, τη διαδικασία που θα ακολουθηθεί και τον ρόλο των ομάδων. Στη συνέχεια μοιράζει τα φύλλα εργασίας σε κάθε ομάδα. Επισημαίνει, επίσης, ότι ο δικός της ρόλος θα είναι συντονιστικός και υποστηρικτικός. Διευκρινίζει ότι, σ’ αυτή τη φάση, οι μαθητές αφού επισκεφτούν την ιστοσελίδα της Πύλης για την ελληνική γλώσσα πληκτρολογώντας τη διεύθυνση www.greek-language.gr κι ακολουθώντας τα βήματα: Αρχαία Ελληνική- εργαλεία- σώματα κειμένων, θα επιλέξουν και θα αντιγράψουν από το ανθολόγιο της αττικής πεζογραφίας το απόσπασμα εκείνο από τον Ξενοφώντα που αντιστοιχεί στο διδαχθέν κείμενο (Ελληνικά, Β.2, Κεφ.1, παρ.28-29). Στη συνέχεια το επικολλούν σε ένα έγγραφο που θα ανοίξουν κάνοντας χρήση της εφαρμογής LibreOffice Writer (Άσκηση 1 – Φύλλο εργασίας 3). Αφού μελετήσουν προσεκτικά το κείμενο στο έγγραφό τους, υπογραμμίζουν τους όρους «Κόνων, ναυς, Πάραλος». Στη συνέχεια δημιουργούν ισάριθμα έγγραφα στα οποία συγκεντρώνουν πληροφορίες για καθέναν από τους παραπάνω όρους. Η διδάσκουσα διευκρινίζει στους μαθητές ότι θα πρέπει να επισκεφτούν τουλάχιστον τρεις ιστοσελίδες και να εισαγάγουν στο κάθε έγγραφο τουλάχιστο μία εικόνα. Επίσης, στο τέλος κάθε εγγράφου θα πρέπει να καταγράφονται οι διευθύνσεις των ιστοσελίδων που επισκέφτηκαν οι μαθητές και από τις οποίες άντλησαν το υλικό τους. Όταν ολοκληρώσουν τη διαδικασία αποθηκεύουν τα παράγωγά τους δημιουργώντας έναν κοινό φάκελο και τα τέσσερα έγγραφα (Άσκηση 2 - Φύλλο εργασίας 3).

[113]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 114

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

(μισή διδακτική ώρα περίπου) Στη συνέχεια οι μαθητές καλούνται να επισκεφτούν το αρχικό τους έγγραφο και για καθέναν από τους ήδη υπογραμμισμένους όρους να ακολουθήσουν την εξής διαδικασία: κάνοντας δεξί κλικ στον όρο επιλέγουν υπερσύνδεση. Στο πλαίσιο που θα εμφανιστεί στην οθόνη μας επιλέγουν «σε έγγραφο», δίνουν το όνομα του αντίστοιχου εγγράφου και αποθηκεύουν (Άσκηση 3 - Φύλλο εργασίας 3). Έπειτα, δοκιμάζουν αν λειτουργούν οι υπερσύνδεσμοι (πλησιάζοντας με τον κέρσορα τον όρο πατούν ταυτόχρονα ctrl και κλικ). Στο τέλος αποθηκεύουν το παράγωγό τους. Τα παράγωγα και των τεσσάρων ομάδων θα συγκεντρωθούν από τη διδάσκουσα. Αξιολόγηση Η αξιολόγηση των εργασιών των ομάδων προτείνεται να γίνει από τη διδάσκουσα από κοινού με τους μαθητές. Τα κριτήρια για την αξιολόγηση θα είναι: ⚫ η ανταπόκριση στους αρχικούς στόχους, όπως αυτοί περιγράφονται παραπάνω. ⚫ ο τρόπος συνεργασίας των ομάδων σε συνάρτηση με την εναλλαγή των ρόλων, την αμοιβαιότητα των υποχρεώσεων στο εσωτερικό τους και τον χρόνο ολοκλήρωσης των ασκήσεων. ⚫ η ευστοχία, η ακρίβεια (ιστορική αλλά και γεωγραφική) και η πληρότητα των στοιχείων που θα σημειώνονται στους χάρτες με βάση τις δεδομένες ιστορικές πηγές. ⚫ η δημιουργικότητα και η πρωτοτυπία που θα επιδείξουν οι ομάδες στο σχεδιασμό των χαρτών. ⚫ η ευστοχία, η ακρίβεια και η πληρότητα των απαντήσεων-πληροφοριών που θα αποτυπώνονται στα αντίστοιχα έγγραφα των Ασκήσεων 4 (φύλλο εργασίας 2) και 2 (φύλλο εργασίας 3). ⚫ η ευστοχία, η ακρίβεια και η πληρότητα των απαντήσεων που θα αποτυπώνονται στο γράφημα της Άσκησης 3 (φύλλο εργασίας 2). ⚫ η εκφραστική και κριτική ικανότητα των μαθητών, όπως αυτή διαφαίνεται στα των Ασκήσεων 4 (φύλλο εργασίας 2) και 2 (φύλλο εργασίας 3). ⚫ η δημιουργικότητα, η πρωτοτυπία, η ορθότητα και ακρίβεια των στοιχείων που θα αποτυπωθούν στο γράφημα και η ικανότητα στην [114]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 115

Α Ρ ΧΑ ΙΟΙ Ε Λ Λ Η ΝΕ Σ ΙΣΤ ΟΡ ΙΟΓΡ ΑΦ Ο Ι ΜΕ Χ ΡΗ Σ Η Τ Π Ε Σ Ε Θ Ε Σ Η Μ Α Χ Η Σ

επιλογή του καταλληλότερου τύπου γραφήματος. ⚫ η επιτυχής λειτουργία των υπερσυνδέσμων. Κριτική προσέγγιση – Επέκταση – Συμπέρασμα Βασικά κριτήρια για την επιλογή της συγκεκριμένης ενότητας είναι τα εξής: ⚫ υπάγεται στο πρώτο μέρος της διδακτέας και εξεταστέας ύλης, οπότε αποτελεί μια καλή ευκαιρία να σχηματίσουν οι μαθητές μια θετική εικόνα για το μάθημα των αρχαίων που πάντα τους φοβίζει. ⚫ στο συγκεκριμένο απόσπασμα η ιστορική αφήγηση είναι ευθύγραμμη, ο ρυθμός της αφήγησης είναι γρήγορος και περιορίζεται στην καταγραφή και περιγραφή των κινήσεων των στόλων, χωρίς να κουράζει με επιπλέον πληροφορίες, γεγονός που καθιστά την προσέγγιση του κειμένου πιο εύκολη. ⚫ είναι θέμα που ενδιαφέρει τους μαθητές, καθώς περιλαμβάνει πολλά πολεμικά γεγονότα και μπορούν με αυτήν την αφορμή να ανακαλέσουν παραστάσεις που έχουν σχηματίσει από διάφορες κινηματογραφικές ταινίες ή από ιστορικά/λογοτεχνικά βιβλία. ⚫ είναι θέμα στο οποίο η χρήση των ΤΠΕ μπορεί να απομακρύνει τους μαθητές από την αποστήθιση έτοιμων πληροφοριών και να τους προσφέρει τη δυνατότητα να παρακολουθήσουν από μόνοι τους την πορεία των στόλων προς μια από τις σημαντικότερες ναυμαχίες της ιστορίας. ⚫ στο συγκεκριμένο απόσπασμα η ύπαρξη των επιρρηματικών προσδιορισμών είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την κατανόηση των γεγονότων, γεγονός που καθιστά το ρόλο τους αναγκαίο και κύριο κι όχι δευτερεύοντα (οι μαθητές γνωρίζουν ότι οι επιρρηματικοί προσδιορισμοί είναι δευτερεύοντες όροι στην πρόταση). ⚫ οι μορφές των επιρρηματικών προσδιορισμών διδάσκονται αποσπασματικά, επομένως είναι μια καλή ευκαιρία για τους μαθητές να τις δουν συγκεντρωτικά και στην ολότητά τους, να αξιολογήσουν την ιδιαίτερη χρήση τους και, μ’ αυτόν τον τρόπο, να κατανοήσουν τις επιλογές του συγγραφέα. ⚫ στο συγκεκριμένο απόσπασμα η αποσαφήνιση με περισσότερες πληροφορίες των τριών προαναφερθέντων όρων (Κόνων, ναυς, Πάραλος) καθιστά την αφήγηση πιο προσπελάσιμη στους μαθητές.

[115]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 116

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

Η αξιοποίηση της υπολογιστικής τεχνολογίας μπορεί να δώσει μια ενδιαφέρουσα και διαφορετική διάσταση στο μάθημα τόσο της αρχαίας ελληνικής γλώσσας όσο και της ιστορίας, το οποίο αντιμετωπίζεται συχνά με αρνητική διάθεση από τους μαθητές (Adey & Biddulph, 2001). Παράλληλα, τουλάχιστον στην προτεινόμενη υλοποίηση, δεν υστερεί στην κάλυψη της διδακτέας ύλης, βάζοντας ωστόσο τους μαθητές σε πιο ενεργητικούς ρόλους προσέγγισης του ιστορικού υλικού. Τα λογισμικά που επελέγησαν είναι, στην πλειοψηφία τους, προεγκατεστημένα στους ηλεκτρονικούς υπολογιστές του εργαστηρίου, όλα εύκολα στη χρήση τους και διαθέτουν ελκυστικό περιβάλλον. Επιπροσθέτως, οι μαθητές είναι εξοικειωμένοι με την πλοήγηση στο διαδίκτυο και την αναζήτηση πληροφοριών. Ως προέκταση του παρόντος σεναρίου θα μπορούσαν να προταθούν συνοδευτικά: ⚫ η χρήση του επεξεργαστή κειμένου, με τη βοήθεια του οποίου οι μαθητές θα κατέγραφαν τους λόγους για τους οποίους οι στρατηγοί των δύο στόλων επέλεξαν τις συγκεκριμένες πορείες ή εναλλακτικά θα πρότειναν, τεκμηριωμένα, τη δική τους πορεία για κάθε στόλο. Στην περίπτωση αυτή θα έκαναν χρήση και του διαδικτύου, από το οποίο θα αντλούσαν πληροφορίες για τα μέρη-σταθμούς των δύο στόλων. ⚫ η χρήση του λογισμικού παρουσιάσεων, με τη βοήθεια του οποίου οι μαθητές θα παρουσίαζαν, προκειμένου για καθένα από τα τέσσερα είδη επιρρηματικών προσδιορισμών (τόπου, τρόπου, χρόνου και σκοπού), τις μορφές με τις οποίες τους συναντάμε στα κείμενα και την ιδιαίτερη χρήση τους. Στην περίπτωση αυτή θα αντλούσαν υλικό (σε επίπεδο θεωρίας αλλά και παραδειγμάτων) από την Πύλη για την Ελληνική γλώσσα ακολουθώντας την πορεία: Αρχαία Ελληνική- εργαλεία- αρχές σύνταξης- συσχετικός πίνακας. ⚫ η χρήση του επεξεργαστή κειμένου, προκειμένου οι μαθητές να προβούν σε αξιολόγηση ιστοσελίδων. Σε μια άλλης μορφής υλοποίηση θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί λογισμικό δημιουργίας wiki, είτε στον ιστοχώρο του Σχολείου στο ΠΣΔ είτε σε ιστοτόπους όπως το www.wikispaces.com, με σκοπό τη συνεργατική δημιουργία υλικού από τους μαθητές σχετικά με τη λειτουργία και λειτουργικότητα των επιρρηματικών προσδιορισμών στο συγκεκριμένο κείμενο.

[116]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 117

Α Ρ ΧΑ ΙΟΙ Ε Λ Λ Η ΝΕ Σ ΙΣΤ ΟΡ ΙΟΓΡ ΑΦ Ο Ι ΜΕ Χ ΡΗ Σ Η Τ Π Ε Σ Ε Θ Ε Σ Η Μ Α Χ Η Σ

Βιβλιογραφία Adey, K. & Biddulph, M. (2001). The Influence of Pupil Perceptions on Subject Choice at 14+ in Georgaphy and History. Educational Studies. Vol. 27, No 4, pp. 439-450. Επιμορφωτικό υλικό για την επιμόρφωση των εκπαιδευτικών στα Κέντρα Στήριξης Επιμόρφωσης, Τεύχος 1: Γενικό Μέρος, Πάτρα, 2013. Καλλιάδου, Μ. (2004). Σενάριο Διδασκαλίας για το Μάθημα της Ιστορίας των Αρχαίων Χρόνων με την Αξιοποίηση ενός Μικρόκοσμου «Η Τέχνη στην Εποχή του Χαλκού», Πρακτικά 4ου Πανελληνίου Συνεδρίου με Διεθνή Συμμετοχή με θέμα «Οι Τεχνολογίες της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας στην Εκπαίδευση». τ. Β΄, Αθήνα, σσ.

75-84. Κόμης, Β. (2004). Εισαγωγή στις εκπαιδευτικές εφαρμογές των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και των Επικοινωνιών. Αθήνα: Εκδόσεις Νέων Τεχνολογιών.

Φύλλο εργασίας 1 Άσκηση 1: Αφού ανοίξετε τους υπολογιστές σας, ανοίξτε τις εφαρμογές κι επιλέξτε διαδίκτυο. Στη συνέχεια πληκτρολογήστε τη διεύθυνση www.scribblemaps.com. Στη σελίδα που θα ανοίξει κάντε κλικ στο εικονίδιο create map που θα βρείτε στο πάνω αριστερό τμήμα της σελίδας. Στην καινούργια σελίδα κάντε κλικ στο εικονίδιο satellite. Στη συνέχεια, με τη βοήθεια των πληροφοριών που αντλείτε από το κείμενό σας (Βιβλίο 2, Κεφάλαιο 1, παράγραφοι 16-19) και κάνοντας χρήση της μπάρας εργαλείων σχεδιάστε την πορεία των δύο στόλων στο ανατολικό Αιγαίο. Αποθηκεύστε το παράγωγό σας στην επιφάνεια εργασίας του υπολογιστή σας. Άσκηση 2: Με τη διαδικασία που περιγράψαμε στην άσκηση 1 δημιουργήστε ένα νέο χάρτη όπου θα επισημάνετε και θα ονομάσετε τους τελικούς σταθμούς των δύο στόλων και τις θέσεις τους πριν από τη ναυμαχία. Αποθηκεύστε το παράγωγό σας στην επιφάνεια εργασίας του υπολογιστή σας.

Φύλλο εργασίας 2 Άσκηση 1: Αφού ανοίξετε τους υπολογιστές σας και συνδεθείτε με το διαδίκτυο, επισκεφτείτε την ιστοσελίδα της Πύλης για την ελληνική [117]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 118

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

γλώσσα πληκτρολογώντας τη διεύθυνση www. greek-language. gr. Στη συνέχεια, αφού ακολουθήσετε τα βήματα: Αρχαία Ελληνική- εργαλεία- σώματα κειμένων- ανθολόγιο αττικής πεζογραφίας, επιλέξτε από τον Ξενοφώντα το απόσπασμα Βιβλίο 2, Κεφάλαιο 1 παράγραφοι 16-21 από το έργο «Ελληνικά». Έπειτα, επιλέξτε το συγκεκριμένο κείμενο κι αντιγράψτε το σε ένα έγγραφο του LibreOffice Writer. Άσκηση 2: Αφού μελετήσετε προσεκτικά το κείμενο στο έγγραφό σας, επισημάνετε, με χρώματα της επιλογής σας, όλες τις μορφές των επιρρηματικών προσδιορισμών του τόπου, τρόπου, χρόνου και σκοπού. Όταν ολοκληρώσετε τη διαδικασία αποθηκεύστε το παράγωγό σας. Άσκηση 3: Αφού ανοίξετε ένα υπολογιστικό φύλλο μέσω της εφαρμογής LibreOffice Calc, να εισαγάγετε σ’ αυτό τα αριθμητικά συμπεράσματα της Άσκησης 2, χρησιμοποιώντας τα ίδια χρώματα με τα οποία επισημάνατε τους προσδιορισμούς στο κείμενό σας. Στη συνέχεια, αφού επιλέξετε ένα γράφημα της επιλογής σας, το εισάγετε. Αποθηκεύστε κι αυτό σας το παράγωγο. Άσκηση 4: Αφού ανοίξετε ένα καινούριο έγγραφο μέσω του LibreOffice Writer, γράψτε ένα σύντομο κείμενο, στο οποίο θα εξηγείτε γιατί, κατά τη γνώμη σας, χρησιμοποιεί ο συγγραφέας τα συγκεκριμένα είδη των επιρρηματικών προσδιορισμών και πώς αυτή του η επιλογή εξυπηρετεί την αφήγηση. Αποθηκεύστε κι αυτό το αρχείο.

Φύλλο εργασίας 3 Άσκηση 1: Αφού ανοίξετε τους υπολογιστές σας και συνδεθείτε με το διαδίκτυο, επισκεφτείτε την ιστοσελίδα της Πύλης για την ελληνική γλώσσα πληκτρολογώντας τη διεύθυνση www.greek-language.gr. Στη συνέχεια, αφού ακολουθήσετε τα βήματα: Αρχαία Ελληνική- εργαλεία- σώματα κειμένων- ανθολόγιο αττικής πεζογραφίας, επιλέξτε από τον Ξενοφώντα το απόσπασμα Βιβλίο 2, Κεφάλαιο 1 παράγραφοι 2829 από το έργο «Ελληνικά». Έπειτα, επιλέξτε το συγκεκριμένο κείμενο κι αντιγράψτε το σε ένα έγγραφο του LibreOffice Writer. Έπειτα, υπογραμμίστε τους όρους «Λύσανδρος, Κόνων, Ευαγόραν, Πάραλος». Αποθηκεύστε το έγγραφό σας. Άσκηση 2: Για καθέναν από τους υπογραμμισμένους όρους της Άσκησης 1 ανοίξτε ένα έγγραφο μέσω της εφαρμογής LibreOffice Writer. Σε αυτά θα συγκεντρώσετε πληροφορίες για τον αντίστοιχο κάθε φορά όρο επισκεπτόμενοι τουλάχιστον τρεις ιστοσελίδες σχετικού πε[118]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 119

Α Ρ ΧΑ ΙΟΙ Ε Λ Λ Η ΝΕ Σ ΙΣΤ ΟΡ ΙΟΓΡ ΑΦ Ο Ι ΜΕ Χ ΡΗ Σ Η Τ Π Ε Σ Ε Θ Ε Σ Η Μ Α Χ Η Σ

ριεχομένου. Ενσωματώστε τουλάχιστο μία εικόνα σε κάθε έγγραφο. Μην ξεχάσετε να επικολλάτε και τις διευθύνσεις που επισκέπτεστε. Αποθηκεύστε τα έγγραφά σας στον ίδιο φάκελο με το έγγραφο της Άσκησης 1. Άσκηση 3: Στο έγγραφο της Άσκησης 1 και για καθέναν από τους όρους που έχετε ήδη υπογραμμίσει ακολουθήστε τη διαδικασία: κάντε δεξί κλικ στον όρο κι επιλέξτε υπερσύνδεση (εναλλακτικά από το οριζόντιο μενού επιλέγετε εισαγωγή και μετά υπερσύνδεση). Στο πλαίσιο που θα εμφανιστεί στην οθόνη σας επιλέξτε υπερσύνδεση σε έγγραφο και δώστε το όνομα του εγγράφου που περιέχει τις αντίστοιχες με τον όρο πληροφορίες (τα έγγραφα της Άσκησης 2). Κάντε το ίδιο για όλους τους όρους. Αποθηκεύστε το έγγραφό σας. (Μπορείτε να διαπιστώσετε αν λειτουργούν οι υπερσύνδεσμοί σας κάνοντας το εξής: πλησιάστε με τον κέρσορα τον όρο, πατήστε ctrl και κλικ ταυτόχρονα).

[119]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 120

«Είναι γυναίκα, είναι όνειρο, είναι και τα δύο». Μια διδακτική πρόταση στα Φύλα στη Λογοτεχνία με τη χρήση ΤΠΕ Μπάλλα Σταυρούλα Φιλόλογος, 1ο ΕΠΑ. Λ Αμαλιάδας e-mail: ballastaur@gmail. com

Εισαγωγή Το διδακτικό σενάριο με τίτλο «Είναι γυναίκα, είναι όνειρο, είναι και τα δύο», αφορά το μάθημα της Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Α Λυκείου και πιο συγκεκριμένα τη θεματική ενότητα «Τα Φύλα στη Λογοτεχνία». Στο διδακτικό αυτό σενάριο επιχειρείται να αξιοποιηθεί δημιουργικά στη διδασκαλία της λογοτεχνίας και ενταχθεί στη μαθησιακή διαδικασία η χρήση των ΤΠΕ. Ταυτότητα σεναρίου: Η υλοποίηση του σεναρίου εκτιμάται ότι θα διαρκέσει περίπου 28 διδακτικές ώρες, δηλαδή ένα τετράμηνο. Τα κείμενα που θα διδαχτούν και θα αποτελέσουν αντικείμενο μελέτης για τους μαθητές προέρχονται από τα σχολικά εγχειρίδια του Γυμνασίου και του Λυκείου. Άλλα μαθήματα που εμπλέκονται είναι η Πληροφορική, η Νεοελληνική Γλώσσα, η Αισθητική Αγωγή, η Κοινωνιολογία. Σύνδεση με τα ισχύοντα στο σχολείο/ Συμβατότητα με ΑΠΣ: Το σενάριο αυτό είναι απόλυτα συμβατό με το ΑΠΣ και τη συλλογιστική του ΕΠΠΣ καθώς: Α) Βασικός σκοπός της διδασκαλίας του μαθήματος της λογοτεχνίας ορίζεται η κριτική στο σύγχρονο πολιτισμό. Επίσης, προσφέρεται για την εφαρμογή σύγχρονων τεχνικών διδασκαλίας. Άλλωστε σύμφωνα με το ΕΠΠΣ το μάθημα της λογοτεχνίας αποτελεί μορφωτικό αγαθό που αποσκοπεί όχι τόσο στην απόκτηση γνώσεων όσο στη διαμόρφωση στάσεων και αξιών με την καλλιέργεια της ευαισθησίας, τον [120]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 121

ΕΙΝΑΙ ΓΥΝΑΙΚΑ, ΕΙΝΑΙ ΟΝΕΙΡΟ, ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΤΑ ΔΥΟ

εμπλουτισμό της εμπειρίας και την ανάπτυξη της φαντασίας. Προαπαιτούμενα: Οι προϋποθέσεις που απαιτούνται για την υλοποίηση του σεναρίου είναι η εξοικείωση των μαθητών με εκπαιδευτικά λογισμικά, η προηγούμενη εμπειρία σε ομαδοσυνεργατικές δραστηριότητες, η διαθεματική αντίληψη της λογοτεχνίας Στόχοι: Γενικός στόχος: Γενικό σκοπό της λογοτεχνίας αποτελεί η βίωση του λογοτεχνικού λόγου και η συγκρότηση της ταυτότητας των μαθητών μέσα από την αναζήτηση των προσωπικών τους διαδρομών Γνωστικοί. Γνώσεις: ⚫ Να συνειδητοποιήσουν ότι οι ρόλοι και η εικόνα των φύλων διαμορφώνονται μέσα από το εκάστοτε κοινωνικό, ιστορικό και πολιτισμικό πλαίσιο. ⚫

Να διερευνήσουν τα κοινωνικά στερεότυπα περί φύλου και να κατανοήσουν ότι το λογοτεχνικό κείμενο μπορεί να τα αναπαράγει, τροποποιεί ή να τα ανατρέπει

⚫

Να γνωρίσουν μια εποχή και μια κοινωνία μέσα από θέματα, αξίες και συμπεριφορές που εμπεριέχονται στα λογοτεχνικά κείμενα.

⚫

Να ανιχνεύουν τις αφηγηματικές τεχνικές με τις οποίες κατασκευάζονται οι ταυτότητες του φύλου.

⚫

Να συγκρίνουν δύο ή περισσότερα κείμενα, να εντοπίζουν ομοιότητες και διαφορές στο χειρισμό του θέματος.

⚫

Να συσχετίζουν θέματα, αξίες, συμπεριφορές στα παλαιότερα κείμενα με ζητήματα και προβλήματα της σύγχρονης εποχής.

Δεξιότητες: ⚫ Να αναλάβουν πρωτοβουλίες, να αυτενεργήσουν. ⚫

Να οξύνουν την κριτική τους ικανότητα και να αναπτύξουν τη φαντασία τους

⚫

Να αναπτύξουν δεξιότητες συνεργατικής μάθησης.

⚫

Μέσα από τις διάφορες οπτικές που εμπεριέχονται στα λογοτεχνικά κείμενα πάνω σε σύγχρονα και διαχρονικά ζητήματα να διαμορφώσουν εθνική, κοινωνική και διαπολιτισμική συνείδηση.

Στάσεις: ⚫ Να εξοικειωθούν με την ανάγνωση, ατομική και δημόσια.

[121]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 122

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ ⚫

Να αγαπήσουν το λογοτεχνικό βιβλίο και να βιώσουν την ανάγνωση της λογοτεχνίας ως απόλαυση και αγωγή της ψυχής.

⚫

Να διευρύνουν την εμπειρία τους και να εμπλουτίσουν τον συναισθηματικό τους κόσμο.

Παιδαγωγικοί: Να οικοδομήσουν τη γνώση αναλαμβάνοντας ενεργητικό και κεντρικό ρόλο στη μαθησιακή διαδικασία.

⚫

⚫

Να αναπτύξουν συνεργατικές δραστηριότητες και μέσω της συνεργατικής μάθησης και της βιωματικότητας να καλλιεργήσουν γλωσσικές, αισθητικές και κοινωνικές δεξιότητες.

⚫

Να εξοικειωθούν με νέους τρόπους παρουσίασης της γνώσης.

Τεχνολογικοί: ⚫ Να ανταποκρίνονται αποτελεσματικά στις επικοινωνιακές ανάγκες που οι ΤΠΕ δημιουργούν. ⚫

Να αξιοποιούν τις διαδικτυακές πηγές.

⚫

Να αναπτύξουν κριτική στάση απέναντι στον ιδεολογικό και πολιτισμικό χρωματισμό του περιβάλλοντος του διαδικτύου.

⚫

Να έρθουν σε επαφή με τις εφαρμογές του WEB2. 0 που θα τους βοηθήσουν να εμπεδώσουν τη γνώση

Θεωρητικό πλαίσιο/διδακτικές πρακτικές: ⚫ Χρήση ΤΠΕ. Οι ΤΠΕ δεν αποτελούν απλώς εργαλείο μάθησης. Ο ρόλος τους είναι πολυδιάστατος. Αποτελεί θύρα προς τον ψηφιακό κόσμο της εποχής, προς την ψηφιακή επικοινωνία, προς την επαφή με νέες πρακτικές παραγωγής, πρόσληψης και διάδοσης της λογοτεχνίας ⚫

Ομαδοσυνεργατική διδασκαλία: Πρόκειται για μια διδακτική προσέγγιση η οποία οδηγεί στην προαγωγή της γνώσης μέσα από την αλληλεπίδραση των μαθητών.

⚫

Τα οφέλη από την παιδαγωγική και διδακτική αυτή διαδικασία είναι: α)Η μείωση του σχολικού άγχους β) Η ενίσχυση της αυτοεκτίμησης των μαθητών γ) Η καλλιέργεια αυτονομίας δ) Η διαμόρφωση ισότιμων σχέσεων στην ομάδα ε) Η προαγωγή της κοινωνικοποίησης των μαθητών [122]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 123

ΕΙΝΑΙ ΓΥΝΑΙΚΑ, ΕΙΝΑΙ ΟΝΕΙΡΟ, ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΤΑ ΔΥΟ ⚫

Διαθεματική διδασκαλία: Με τη διαθεματική διδασκαλία το περιεχόμενο της γνώσης παρουσιάζεται ενιαίο και αδιαίρετο ⚫ Φύλλα εργασίας: Με τα φύλλα εργασίας των ομάδων ενεργοποιείται το μαθητικό ενδιαφέρον. Αποτελούν ιδανικό πλαίσιο συνάντησης της επιστημονικής γνώσης με τη βιωματική γνώση του μαθητή ⚫ Άλλες μέθοδοι: Χρησιμοποιείται ο κατευθυνόμενος διάλογος και το μοντέλο της διερευνητικής/ ανακαλυπτικής μάθησης Ρόλος διδάσκοντα: Έχει το ρόλο του συντονιστή, του συμβούλου, του εμψυχωτή της συλλογικής προσπάθειας, του βοηθού της έρευνας, ώστε να επιτυγχάνεται η κατάκτηση και η εμπέδωση της γνώσης Τεχνολογίες και εποπτικά μέσα. Λογισμικά και προγράμματα: ⚫ Movie maker ⚫ Powerpoint ⚫ Padlet ⚫ Tagxedo ⚫ Storybird ⚫ Toondoo ⚫ Thinklink ⚫ Diagramdesigner Εποπτικά μέσα: ⚫ Επιλεγμένοι ιστότοποι (Ανοιχτά ηλεκτρονικά περιβάλλοντα) ⚫ Ακρόαση μελοποιημένων ποιημάτων ⚫ Σχολικό εγχειρίδιο ⚫ Μουσική και βίντεο από youtube

Λεπτομερής παρουσίαση της πρότασης Πορεία υλοποίησης σεναρίου: Προετοιμασία μαθητών: Κατά την πρώτη φάση οι μαθητές χωρίζονται σε 3 ομάδες και τους δίνεται το θέμα Οι μαθητές σε αυτή τη φάση θα δώσουν και ένα όνομα στην ομάδα τους(ονοματοθεσία). Στη φάση αυτή θα γίνει και η πρώτη επαφή των μαθητών με τα τεχνολογικά ερ[123]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 124

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

γαλεία που θα χρησιμοποιήσουν (4 διδακτικές ώρες στο εργαστήριο πληροφορικής) Η πρώτη ομάδα έχει ως θέμα τις οικογενειακές σχέσεις, την πατριαρχική οικογένεια και τη μητρική αγάπη Η δεύτερη ομάδα ασχολείται με το θέμα του προξενιού και της προίκας από τη μια και της αγάπης/ έρωτα από την άλλη και Η τρίτη ομάδα με γυναικείες μορφές βασανισμένες αλλά και γυναίκες που αντιδρούν στις κοινωνικές συμβάσεις. Προαναγνωστικό στάδιο. Κατά το στάδιο αυτό δίνονται κίνητρα στους μαθητές για την ανάγνωση, χτίζονται γέφυρες μεταξύ του κειμένου και των μαθητών, επιστρατεύονται οι προηγούμενες γνώσεις και βιώματα των μαθητών ( 2 ώρες). Στο στάδιο αυτό ο διδάσκων παρουσιάζει στους μαθητές τα εξής: ⚫ Χρονογραμμή με τους βασικούς σταθμούς στην ιστορία του φεμινιστικού κινήματος (office timeline free). ⚫ Αποχαιρετισμός, Ερωτόκριτος, Ν Ξυλούρη (μελοποίηση ποιήματος, youtube) ⚫ Μήδεια, Ευριπίδη, στ 230- 267 Εργασία Πώς περιγράφει η Μήδεια τη ζωή μιας γυναίκας στην αρχαία Ελλάδα; ⚫ Αν θα ήμουνα γυναίκα, Ν Ξύδης. ⚫ Αγριόκυκνοι, της Γιουνγκ Τσανγκ Εργασία: Ταυτιστείτε με το μικρό κορίτσι που υπέστη το βασανιστήριο του δεσίματος των ποδιών και γράψτε στο ημερολόγιό σας τις σκέψεις και τα συναισθήματά σας. ⚫ Γυναικείες προσωπικότητες από τον χώρο πολιτικής, ιστορίας, επιστημών, τεχνών (movie maker). Κατά την ανάγνωση Ο διδάσκων με τους μαθητές επεξεργάζεται τα κείμενα, στα οποία θα εργαστούν στην επόμενη φάση οι ομάδες (13 ώρες) Στη φάση αυτή θα διδαχθούν τα παρακάτω κείμενα: ⚫ Η μάνα, Περλ Μπακ ⚫ Αργώ, (Θέλω γράμματα), Γ Θεοτοκά ⚫ Τα ρέστα, Κ. Ταχτσή ⚫ Γιούγκερμαν,Μ Καραγάτση ⚫ Η προίκα, Ανδρ. Λασκαράτου ⚫ Γιατί μ’ αγάπησες, Μ Πολυδούρη ⚫ Πατέρα στο σπίτι, Αλ Παπαδιαμάντη [124]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 125

ΕΙΝΑΙ ΓΥΝΑΙΚΑ, ΕΙΝΑΙ ΟΝΕΙΡΟ, ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΤΑ ΔΥΟ ⚫

Η Αποσώστρα, Αλ Παπαδιαμάντη

⚫

Στέλλα Βιολάντη, Γρ Ξενόπουλου

Φύλλα εργασίας Ακολουθεί η εργασία των μαθητών ανά ομάδες και η συμπλήρωση των φύλλων εργασίας (7 ώρες στο εργαστήριο πληροφορικής) Φύλλο εργασίας 1 Θέμα: Πατριαρχική Οικογένεια – Μητρική Αγάπη Εξεταζόμενα κείμενα: ⚫ Η μάνα, Περλ Μπακ ⚫

Αργώ, (Θέλω γράμματα), Γ Θεοτοκάς

⚫

Τα ρέστα, Κ. Ταχτσής

Εργασίες 1. Να δημιουργήσετε έναν εννοιολογικό χάρτη με το λογισμικό diagram designer (https://www.draw.io/) με θέμα τη θέση της γυναίκας στην οικογένεια διαχρονικά, αφού πρώτα περιηγηθείτε στη σελίδα http://egpaid.blogspot.com/2008/11/blog-post13.html 2. Να δημιουργήσετε μια πολυμεσική αφίσα με το thinklink αφιερωμένη στη μητέρα, αφού επισκεφθείτε τις σελίδες www.youtube.com, www.youmagazine.gr και www.lifo.gr

[125]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 126

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

3. Με το πρόγραμμα toondoo (www.toondoo.com) να δημιουργήσετε κόμικ για την ισότητα των φύλων Φύλλο εργασίας 2 Θέμα: Προξενιό/ Προίκα – Αγάπη/ Έρωτας Εξεταζόμενα κείμενα: Γιούγκερμαν, Μ Καραγάτσης

⚫ ⚫

Η προίκα, Ανδρ. Λασκαράτος

⚫

Γιατί μ’ αγάπησες, Μ Πολυδούρη

Εργασίες 1. Με το λογισμικό toondoo (www.toondoo.com) να δημιουργήσετε κόμικ με θέμα την προίκα.

2. Να δημιουργήσετε αφιερωματικό βίντεο με το πρόγραμμα movie maker για την αγάπη και τον έρωτα με στίχους και ρήσεις λογοτεχνών που θα αναζητήσετε στη μηχανή αναζήτησηςwww. google.gr και προσθέτοντας μουσική από το www.youtube.com 3. Αφού περιηγηθείτε στη μηχανή αναζήτησηςwww.google.gr και αναζητήσετε διάσημα έργα τέχνης με θέμα τη γυναίκα, να επιλέξετε εικόνες με γυναικείες μορφές τέχνης και στη συνέχεια να δημιουργήσετε ηλεκτρονική αφίσα με το padlet (https://padlet. com/)

[126]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 127

ΕΙΝΑΙ ΓΥΝΑΙΚΑ, ΕΙΝΑΙ ΟΝΕΙΡΟ, ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΤΑ ΔΥΟ

Φύλλο εργασίας 3 Θέμα: Βασανισμένες γυναικείες μορφές - Γυναίκα επαναστάτρια Εξεταζόμενα κείμενα: ⚫ Η Φόνισσα, Αλ Παπαδιαμάντη ⚫ Πατέρα στο σπίτι, Αλ Παπαδιαμάντη ⚫ Στέλλα Βιολάντη, Γρ Ξενόπουλου Εργασίες 1. Να δημιουργήσετε ηλεκτρονική αφίσα με το padlet (https:// padlet.com/) για την κακοποίηση των γυναικών, αφού αναζητήσετε στην μηχανή αναζήτησης τηςwww.google.gr πληροφορίες για το θέμα αυτό καθώς και στο www.youtube.com κάποιο σχετικό βίντεο 2. Να δημιουργήσετε ψηφιακή αφήγηση γυναίκας από παλαιότερη εποχή με το πρόγραμμα storybird (https://storybird. com/) 3. Να δημιουργήσετε συννεφόλεξο με το πρόγραμμα tagxedo www. tagxedo.com με λέξεις που εκφράζουν τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία διαχρονικά

[127]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 128

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

Μετά την ανάγνωση. Οι μαθητές θα προβληματιστούν και θα συζητήσουν για θέματα όπως: - Πώς διαφοροποιείται η θέση της γυναίκας στις δυτικές κοινωνίες από τη θέση που έχει σε ανατολικές χώρες; - Οι ρόλοι που έχει αποδώσει η κοινωνία στον άνδρα και στη γυναίκα.

- Μορφές ρατσισμού σχετικές με το φύλο στη σύγχρονη Ελληνική κοινωνία (2 ώρες) - Και, τέλος, θα ακολουθήσει η παρουσίαση των εργασιών των ομάδων στην ολομέλεια της τάξης και απολογισμός της όλης διαδικασίας.

(3 ώρες) Αξιολόγηση: 1. ατομική / ομαδική. Κριτήρια Αξιολόγησης: α) το περιεχόμενο/η οργάνωση της εργασίας, β) η έκφραση, γ) η παρουσίαση, δ) η συνεργασία της ομάδας.

2. Αξιολόγηση της όλης διαδικασίας. Αποτίμηση : Θετικά στοιχεία σεναρίου: Αναμένεται ότι α) οι μαθητές θα αντιμετωπίζουν τα φιλολογικά μαθήματα με μεγαλύτερο ενδιαφέρον. β) Μαθητές με χαμηλές σχολικές επιδόσεις θα λειτουργήσουν συνεργατικά γ) Η Λογοτεχνία θα λειτουργήσει ως συνεχής αφόρμηση για επέκταση της γνώσης και του προβληματισμού. δ) Η μαθησιακή διαδικασία θα είναι περισσότερο ευχάριστη και λιγότερο στείρα. Δυσκολίες σεναρίου: α) Ελλιπής υλικοτεχνική υποδομή και τα τεχνικά προβλήματα δικτύου β) Δυσκολία στην συνεργασία ομάδων ανομοιογενών που δεν έχουν στον ίδιο βαθμό εξοικείωση με τις ΤΠΕ. Προεκτάσεις: Προβολή της ταινίας «Η τιμή της αγάπης» της Τόνιας Μαρκετάκη, που αποτελεί κινηματογραφική μεταφορά του λογοτεχνικού έργου του Κων/νου Θεοτόκη « Η τιμή και το Χρήμα». Επίσης, εναλλακτικά κάποιες από τις εργασίες θα μπορούσαν να γίνουν και χωρίς τη χρήση ΤΠΕ. Για παράδειγμα: - Οι μαθητές σε μια ομάδα να συντάξουν δύο πίνακες, έναν με τη θέση της γυναίκας στην οικογένεια άλλοτε και έναν με τη θέση της τη σύγχρονη εποχή (αντί για τον εννοιολογικό χάρτη).

[128]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 129

ΕΙΝΑΙ ΓΥΝΑΙΚΑ, ΕΙΝΑΙ ΟΝΕΙΡΟ, ΕΙΝΑΙ ΚΑΙ ΤΑ ΔΥΟ

- Να δημιουργήσουν κολάζ με γυναικεία έργα τέχνης ή με φωτογραφίες που απεικονίζουν τη μητρική αγάπη (αντί για την ηλεκτρονική και πολυμεσική αφίσα).

- Το θέμα της ισότητας των φύλων και της προίκας θα μπορούσε να παρουσιαστεί μέσα από δραματοποίηση (αντί για κόμικ).

- Σε μεγάλο χαρτόνι και με μαρκαδόρους οι μαθητές θα μπορούσαν να αποτυπώσουν τις σκέψεις τους για τη θέση της γυναίκας στην κοινωνία(αντί για το συννεφόλεξο).

- Τέλος, θα μπορούσε να αξιοποιηθεί η δημιουργική γραφή και οι μαθητές να συνθέσουν ποίημα με θέμα την αγάπη. (αντί για το βίντεο)Το ίδιο μπορεί να γίνει και με την συγγραφή μιας σελίδας ημερολογίου από τις αναμνήσεις μιας γυναίκας από μια παλαιότερη εποχή(αντί για την ψηφιακή αφήγηση). Για να δείτε το διδακτικό σενάριο σε ηλεκτρονική μορφή επισκεφθείτε τη σελίδα: http://filomela-staba.blogspot. gr/2015/09/blog-post15.html

Βιβλιογραφία Βακαλούδη, Α. 2003. Διδάσκοντας και Μαθαίνοντας με τις Νέες Τεχνολογίες: Θεωρία και Πράξη. Αθήνα. Πατάκης. Κουτσογιάννης, Δ. 2011β. «Σενάρια: δομή και αξιολόγηση εκπαιδευτικών σεναρίων». Στο Επιμορφωτικό υλικό για την εκπαίδευση των Επιμορφωτών στα Πανεπιστημιακά Κέντρα Επιμόρφωσης. Τεύχος 3: Κλάδος ΠΕ02.

2011. Πάτρα. Ι. Τ. Υ. & Υπουργείο Παιδείας, Διά Βίου Μάθησης & Θρησκευμάτων, 360-404. Ματσαγγούρας Γ. Η. , Ομαδοσυνεργατική Διδασκαλία και Μάθηση, Γρηγόρης, Αθήνα, 2000 Ματσαγγούρας, Η. (2006) Η σχολική τάξη, Αθήνα: εκδόσεις Γρηγόρη Μικρόπουλος, Α. (2011) «Αξιοποίηση των ΤΠΕ στην εκπαίδευση», Βασικό Επιμορφωτικό Υλικό, Τόμος Α, Γενικό Μέρος, Αθήνα: ΜΠΕ. Νικολαΐδου, Σ. 2009. Λογοτεχνία και Νέες Τεχνολογίες: Από τη θεωρία στη διδακτική πράξη. Αθήνα. Κέδρος. Οδηγίες για τη διδασκαλία των φιλολογικών μαθημάτων στο ενιαίο Λύκειο, ΥΠΕΠΘ, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Τμήμα B’θμιας Εκπαίδευσης, ΟΕΔΒ

[129]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 130

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

Ηλεκτρονικές Πηγές https://padlet.com/ www.toondoo.com/ www.tagxedo.com/ https://www.thinglink.com https://storybird.com https://www.draw.io https://www.youtube.com/?gl=GR https://www.google.gr/ http://www.meganisitimes.gr/2011/ https://www.youtube.com/watch?v=UwDomxyoFgU https://www.youtube.com/watch?v=HQcs-54YHVk http://egpaid.blogspot.com/2008/11/blog-post13.html

[130]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 131

Η Τέχνη στην εκπαίδευση: Στερεοτυπικές αντιλήψεις σχετικά με τα επαγγέλματα (Νεοελληνική Γλώσσα Β΄ Γυμνασίου). Εφαρμογή της Μετασχηματίζουσας Μάθησης μέσω της αισθητικής εμπειρίας Αδαμαντία Μπιλιάνη ΠΕ02 Γυμνάσιο Λεχαινών Ηλείας nmpiliani@yahoo.gr

Περίληψη Η διδακτική παρέμβαση αποτελεί εφαρμογή της μεθόδου «Μετασχηματίζουσα Μάθηση μέσω της αισθητικής εμπειρίας», Εφαρμόστηκε σε τμήμα της Β΄ Γυμνασίου στο Γνωστικό Αντικείμενο της Νεοελληνικής Γλώσσας (ενότητα 5η: Συζητώντας για την εργασία και τα επαγγέλματα). Στόχος της διδακτικής παρέμβασης ήταν να ανιχνευθούν, να χαρτογραφηθούν και, ει δυνατόν, να αρθούν στερεοτυπικές αντιλήψεις σχετικά με τη διάκριση των επαγγελμάτων στα λεγόμενα χειρωνακτικά και πνευματικά, τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα κάθε κατηγορίας, καθώς και τη διαφοροποιημένη κοινωνική αποδοχή που έχουν τα επαγγέλματα. Μέσω της παρατήρησης των εικαστικών αλλά και των λογοτεχνικών έργων Τέχνης και με βιωματικό τρόπο προσέγγισης, οι μαθητές παρήγαγαν λόγο σε συγκεκριμένο επικοινωνιακό πλαίσιο, προβληματίστηκαν, συνεργάστηκαν και αναστοχάστηκαν όσον αφορά τις αντιλήψεις που είχαν για τα επαγγέλματα. Γνωστικό Αντικείμενο: Νεοελληνική Γλώσσα Β΄ Γυμνασίου. Διδακτική ενότητα: 5η. Συζητώντας για την εργασία και το επάγγελμα (και συγκεκριμένα, η υποενότητα Γ της παραγωγής λόγου).

[131]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 132

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

Εισαγωγή: Η ενότητα αυτή του σχολικού βιβλίου εισάγει τους μαθητές στην έννοια της επιλογής του επαγγέλματος. Μάλιστα σε άσκηση του βιβλίου ( σελ. 86) υπάρχουν τα κριτήρια για την επιλογή: κύρος, οικονομικές προοπτικές, κλίσεις, επιρροή από το οικογενειακό /κοινωνικό περιβάλλον κλπ. Σύνδεση με τη σχολική πραγματικότητα: Βάσει του Αναλυτικού προγράμματος για την Νεοελληνική Γλώσσα του Γυμνασίου η διδασκαλία θέτει ως γενικούς σκοπούς τη συνειδητοποίηση εκ μέρους των μαθητών της σημασίας του λόγου για τη συμμετοχή τους στην κοινωνική ζωή ώστε είτε ως πομποί είτε ως δέκτες του λόγου να μετέχουν στα κοινά ως ελεύθεροι δημοκρατικοί πολίτες με κριτική και υπεύθυνη στάση. Οι ειδικοί σκοποί ορίζονται μεταξύ άλλων από την εκτίμηση της αξίας του διαλόγου, στην κριτική αντιμετώπιση διαφορετικών απόψεων, από την ανάπτυξη του πνεύματος συνεργασίας και ομαδικότητας στη σχολική και εξωσχολική ζωή, στην τεκμηριωμένη διατύπωση της δικής τους άποψης. Ειδικά για μαθητές που δεν έχουν την ελληνική ως πρώτη/μητρική γλώσσα επιδιώκεται η εξοικείωση μέσω της χρήσης της γλώσσας σε ρεαλιστικές καταστάσεις της σχολικής ή εξωσχολικής ζωής. Στην συγκεκριμένη διδακτική ενότητα που σχετίζεται με τα επαγγέλματα ειδικός στόχος είναι ο προβληματισμός για τα κριτήρια επιλογής του επαγγέλματος και η παραγωγή λόγου πάνω σε αυτό το θέμα. Η συγκεκριμένη παρέμβαση στη διδακτική πράξη έχει ως στόχο να ανιχνευθούν, να χαρτογραφηθούν και, ει δυνατόν, να αρθούν στερεοτυπικές αντιλήψεις σχετικά με την διάκριση των επαγγελμάτων στα λεγόμενα χειρωνακτικά και πνευματικά, τα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της κάθε κατηγορίας καθώς και την διαφοροποιημένη κοινωνική αποδοχή που έχουν τα επαγγέλματα. Τόπος διεξαγωγής σεναρίου διδασκαλίας: Σχολική τάξη, με διαδραστικό πίνακα Αριθμός μαθητών: 17 Προβλεπόμενος χρόνος: 2 διδακτικές ώρες Μέθοδος :μετασχηματίζουσα μάθηση μέσω της αισθητικής εμπειρίας Εργαλεία: Διαδραστικός πίνακας, υπολογιστής με λογισμικό παρουσίασης, Φύλλα εργασίας έντυπα [132]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 133

Η ΤΕΧΝΗ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ. ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΙΚΕΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ

Διδακτικοί στόχοι Γνωστικοί Οι μαθητές επιδιώκεται: ⚫ να διακρίνουν τα επαγγέλματα σε χειρωνακτικά και πνευματικά και να προβληματιστούν για αυτή τη διάκριση. ⚫

να ανακαλύψουν την πλασματική ως ένα βαθμό διάκριση και να την αιτιολογήσουν.

⚫

να συγκρίνουν και να παρατηρήσουν τις πηγές ( πίνακες, λογοτεχνικό, δημοσιογραφικό κείμενο) και να διατυπώσουν την άποψή τους.

⚫

να παραγάγουν λόγο μέσα σε συγκεκριμένο επικοινωνιακό πλαίσιο.

⚫

ν’ αποκτήσουν ενεργητικό ρόλο και μια βιωματική προσέγγιση στη μαθησιακή διαδικασία, να νιώσουν μικροί ερευνητές.

⚫

να καλλιεργήσουν την αφαιρετική τους αλλά και τη συνθετική τους ικανότητα.

Παιδαγωγικοί Οι μαθητές επιδιώκεται: ⚫ να συνεργαστούν αναπτύσσοντας κοινωνικές δεξιότητες αναγνώρισης της αξίας του άλλου. ⚫

να συνθέσουν με ομαδικές εργασίες τις πληροφορίες ώστε να επιτύχουν ένα τελικό αποτέλεσμα.

⚫

να αναλάβουν ρόλους.

⚫

να ψυχαγωγηθούν.

⚫

να αυτοαξιολογηθούν.

Εφαρμογή της μεθόδου Πρώτο στάδιο: προσδιορισμός της ανάγκης για κριτική διερεύνηση του θέματος Η αφορμή δόθηκε από μια άλλη δραστηριότητα του σχολείου, τη δημιουργία ενός κηπάριου με αρωματικά φυτά. Στη φύτευση των φυτών απασχολήθηκαν μαθητές που οι σχολικές τους επιδόσεις δεν ήταν υψηλές όμως οι γνώσεις της κηπουρικής εντυπωσίασαν όλο τον σύλ[133]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 134

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

λογο των διδασκόντων. Η ιδέα λοιπόν να αποκατασταθεί η φήμη των χειρωνακτικών επαγγελμάτων, να αποσυνδεθεί από την άξεστη συμπεριφορά και την έλλειψη καλλιέργειας και να δοθούν νέες προοπτικές (βιολογικές καλλιέργειες, τυποποίηση παραγόμενων προϊόντων, οικοτουρισμός, χρήση τεχνολογίας και τεχνογνωσίας) βρήκε πεδίο εφαρμογής στη συγκεκριμένη διδακτική ενότητα. Δεδομένου ότι η σχολική μονάδα βρίσκεται σε περιοχή αγροτική /ημιαστική οι μαθητές αποτυπώνουν τις αντιλήψεις της περιοχής: οι μαθητές με χαμηλή επίδοση θα βρουν επαγγελματική διέξοδο στις αγροτικές και κτηνοτροφικές εργασίες ενώ αυτοί με υψηλή επίδοση θα φύγουν από την περιοχή, για να σπουδάσουν και να αποκτήσουν κύρος. Δεύτερο στάδιο: Έκφραση απόψεων των μαθητών Οι μαθητές χωρίζονται σε τέσσερις ομάδες των 4-5 ατόμων και ζητείται από τη διδάσκουσα να γράψουν τις σκέψεις τους ατομικά για τη διάκριση των επαγγελμάτων σε χειρωνακτικά και πνευματικά. Υποβοηθητική ερώτηση ήταν αν υπάρχουν ευκολίες και δυσκολίες στις κατηγορίες των επαγγελμάτων. Ενδεικτικές απαντήσεις των μαθητών καταγράφονται παρακάτω: ⚫ τα πνευματικά επαγγέλματα δεν είναι και τόσο δύσκολα ή κουραστικά και αφήνουν περισσότερο ελεύθερο χρόνο π.χ. καθηγητής. ⚫ τα χειρωνακτικά επαγγέλματα δεν έχουν συγκεκριμένο ωράριο εργασίας ⚫ τα πνευματικά επαγγέλματα σου δίνουν την ευκαιρία για όμορφη ζωή. Οι άλλοι σε σέβονται, εσύ νιώθεις περήφανος για τον εαυτό σου και μπορείς να διεκδικήσεις τα δικαιώματά σου γιατί είσαι μορφωμένος. ⚫ Και οι δύο κατηγορίες είναι εξίσου σημαντικές [μόνο 2 άτομα το ανέφεραν ] ⚫ Οι αγροτικές ασχολίες δίνουν ικανοποίηση από την επαφή με τη φύση αλλά και το τελικό αποτέλεσμα της προσπάθειας π.χ. σοδειά. Στην προφορική και ομαδική παρουσίαση των απόψεων ανιχνεύτηκαν στερεότυπα όπως η ανωτερότητα των πνευματικών επαγγελμάτων, η σίγουρη επαγγελματική αποκατάσταση, η κοινωνική αποδοχή, η ταύτιση της απόκτησης ενός πτυχίου με την γενικότερη παιδεία και καλλιέργεια, η εξασφάλιση υψηλού εισοδήματος και ο λιγότερος μόχθος. Φυσικά στον ορισμό των πνευματικών επαγγελμάτων αναφέρθηκε ότι [134]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 135

Η ΤΕΧΝΗ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ. ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΙΚΕΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ

χρησιμοποιείται μόνο το πνεύμα στην άσκησή τους. Αντιστοίχως, τα χειρωνακτικά επαγγέλματα απαιτούν μυϊκή δύναμη και σωματικό μόχθο, δεν αφήνουν ελεύθερο χρόνο στον εργαζόμενο, ο οποίος, για να τα ασκήσει, πρέπει να προτιμά και να αγαπά αυτό το είδος εργασίας. Τρίτο στάδιο: Προσδιορισμός των υποθεμάτων και των κριτικών ερωτημάτων Οι απόψεις των μαθητών, πέραν των 2 ατόμων τα οποία στη συνέχεια αφομοιώθηκαν από την ομάδα, ήταν στερεοτυπικές και γενικευτικές. Η διάκριση σε πνευματικά –χειρωνακτικά επαγγέλματα είναι σε μεγάλο βαθμό πλασματική, γιατί ελάχιστα επαγγέλματα της βιομηχανικής παραγωγής –που άλλωστε σήμερα έχουν εκλείψει λόγω της αντικατάστασης των εργατών από αυτόματα συστήματα μηχανών-δεν απαιτούν συντονισμό τόσο του πνεύματος όσο και του σώματος. Η παράμετρος της τεχνολογίας, που δεν αναφέρθηκε από τους μαθητές, είναι σημαντική, διότι έχει μειώσει τον σωματικό μόχθο του εργαζόμενου/χειρώνακτα. Επίσης, η απαξίωση των «χειρωνακτικών» επαγγελμάτων και η εν πολλοίς ανεδαφική εξασφάλιση ενός υψηλού εισοδήματος από ένα πανεπιστημιακό πτυχίο απηχούν ρατσιστικές αντιλήψεις που η ίδια η κοινωνική ζωή αποδεικνύει πως πρέπει να μετασχηματιστούν. Ας αναλογιστούμε πόσοι πτυχιούχοι έχουν μεταναστεύσει στο εξωτερικό ή δουλεύουν με μισθό δυσανάλογα μικρό προς τον χρόνο εργασίας τους ή τα τυπικά προσόντα που διαθέτουν. Με διευκρινιστικά ερωτήματα από τη διδάσκουσα στις απόψεις που εκφράζονταν π.χ. έχει πιο όμορφη ζωή ο ασκών πνευματικό επάγγελμα-Τι εννοείς όταν λες όμορφη ζωή; οι ομάδες αποφάσισαν ότι υπάρχουν πλευρές στο θέμα που χρειάζονται διερεύνηση, ώστε να οδηγηθούν σε ακριβέστερη διατύπωση των απόψεών τους. Προέκυψαν τρία υποθέματα προς διερεύνηση: 1. Η εν μέρει πλασματική διάκριση χειρωνακτικών-πνευματικών επαγγελμάτων.

2. Η ικανοποίηση από τη χειρωνακτική εργασία λόγω του απτού, ορατού αποτελέσματος.

3. Η αναγκαιότητα ύπαρξης όλων των επαγγελμάτων. Βάσει των υποθεμάτων διατυπώθηκαν τα ακόλουθα κριτικά ερωτήματα: [135]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 136

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

1. Υπάρχουν σήμερα αμιγώς χειρωνακτικά-πνευματικά επαγγέλματα; 2. Νομίζεις ότι υπάρχει ικανοποίηση, ευχαρίστηση στη χειρωνακτική εργασία; 3. Πώς θα ήταν ο κόσμος μας, αν ασκούσαμε όλοι μόνο τη μία κατηγορία επαγγελμάτων; Τέταρτο στάδιο: Επιλογή έργων τέχνης και συσχέτισή τους με τα κριτικά ερωτήματα Για την επεξεργασία των παραπάνω κριτικών ερωτημάτων επελέγησαν να εξεταστούν τα παρακάτω έργα (10 πίνακες, 1 ποίημα και 1 άρθρο δημοσιευμένο στα Νέα 26-5-2010). Ο μεγάλος αριθμός των πινάκων ήταν απόρροια της ανάγκης να οπτικοποιηθούν επαγγέλματα που θεωρούνται αμιγώς πνευματικά ή χειρωνακτικά αλλά τα οποία κατ’ουσίαν απαιτούν συντονισμό τόσο πνευματικών όσων και σωματικών δεξιοτήτων, να έλθουν οι μαθητές σε επαφή με μορφές επαγγελματικής δραστηριότητας που σήμερα έχουν απλοποιηθεί ή και εντελώς καταργηθεί με τη βοήθεια των τεχνικών μέσων και να προβληματιστούν για την χρησιμότητα όλων των επαγγελμάτων. Το ποίημα του Χικμέτ επελέγη γιατί σαφώς αναφέρεται στη χαρά της δημιουργίας και το απτό αποτέλεσμα της χειρωνακτικής εργασίας πέραν των δύσκολων συνθηκών της ενώ το δημοσιογραφικό κείμενο της Παπακώστα επιβεβαιώνει με μαρτυρίες αλλά και την άποψη της ψυχολογίας ότι η επαφή με τη φύση ή η χειρωνακτική ενασχόληση χαλαρώνει και αποσυμπιέζει τον σύγχρονο άνθρωπο.

1ο Κριτικό ερώτημα

2ο Κριτικό ερώτημα

Edward Hopper «Office in a Small City», 1953

3

3

3

Μιχαήλ Σβεερτς «Το εργαστήριο ενός ζωγράφου»

3

3

3

Φραγκονάρ «Το μάθημα της μουσικής», 1806

3

Βαν Οστάντε «Η πωλήτρια των ψαριών»

3

Μιγέ «Οι σταχολογήτρες», 1848

3

Έργο τέχνης

[136]

3ο Κριτικό ερώτημα

3 3

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 137

Η ΤΕΧΝΗ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ. ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΙΚΕΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ

Gustave Courbet «The stone breakers», 1849-50

3

3

3

Ντεγκά «Οι σιδερώτρες», 1884

3

3

Stevan Dohanos «Men working sleeping» 1947

3

Van Gogh «Noon rest from work» (after Millet), 1890

3

Ford Madox Brown «Work», 1852-1865

3

Ναζίμ Χικμέτ «Χτίστες» ποίημα

3

«Στο αμπέλι χαλαρώνω…» άρθρο της Κ. Παπακώστα ΤΑ ΝΕΑ 26-8-10

3

3

Πέμπτο στάδιο: Επεξεργασία των έργων Τέχνης και η συσχέτισή τους με τα κριτικά ερωτήματα Λόγω του περιορισμένου χρόνου εφαρμόστηκε η τεχνική Visible Thinking, ως πιο ευέλικτη τεχνική. Τέθηκαν από τη διδάσκουσα μαιευτικές ερωτήσεις, όπως: Τι βλέπεις; Τι συμβαίνει; Τι παρατηρείς που σε κάνει να το λες αυτό; Ποιους προβληματισμούς σου προκαλεί; Ποια αίσθηση/συναισθήματα σου γεννά ο πίνακας; Τίτλος

«Office in a Small City»,

Καλλιτέχνης

Edward Hopper

Χαρακτηριστικά

Oil on canvas(28 x 40 in. (71.1 x 101.6 cm)

Έτος

1953

Πηγή

http://www.metmuseum.org/collection/thecollection-online/search/488730

Μουσείο

The Metropolitan Museum of Art, ΝΥ

[137]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 138

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

Ο πίνακας συνδέεται και με τα τρία κριτικά ερωτήματα. Οι μαθητές παρατήρησαν πως στον πίνακα συνυπάρχουν και οι δύο κατηγορίες των επαγγελμάτων, αφού ο πνευματικά εργαζόμενος στο γραφείο βρίσκεται σε ένα μοντέρνο κτήριο, το οποίο κάποιοι χειρώνακτες έχουν κατασκευάσει. Εντόπισαν την επιβλητική παρουσία του σύγχρονου κτηρίου σε αντίθεση με το παραδοσιακό ιστορικό κέντρο της πόλης που υπάρχει στο φόντο. Χαρακτήρισαν τον εργαζόμενο μάλλον ανέκφραστο ή ονειροπόλο που παίρνει δύναμη από την οπτική επαφή με τον ουρανό.

[138]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 139

Η ΤΕΧΝΗ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ. ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΙΚΕΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ

Τίτλος

Το εργαστήριο ενός ζωγράφου

Καλλιτέχνης

Μιχαήλ Σβεερτς

Χαρακτηριστικά

Ελαιογραφία σε μουσαμά 71x74 εκ.

Έτος

1650

Πηγή

Μουσείο Κρατικό Μουσείο Άμστερνταμ

Ο πίνακας συνδέεται και με τα τρία κριτικά ερωτήματα. Κυρίως όμως σχολιάστηκε ότι ενώ ο ζωγράφος θεωρείται ότι ασκεί ένα πνευματικό επάγγελμα, η υλοποίηση της ιδέας και η οπτικοποίηση του μηνύματος που θέλει να επικοινωνήσει χρειάζεται τεχνική και χειρωνακτική επίπονη επεξεργασία του υλικού του.

[139]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 140

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

Τίτλος

«Το μάθημα της μουσικής»

Καλλιτέχνης

Φραγκονάρ Jean-Honoré Fragonard

Χαρακτηριστικά

Oil On Canvas( 1. 10X 1. 20)

Έτος

1806

Πηγή

Μουσείο Musée Du Louvre

Ο πίνακας συσχετίζεται κυρίως με το πρώτο κριτικό ερώτημα και είναι αφορμή να σκεφτούν ότι τα πνευματικά επαγγέλματα, όπως αυτό της διδασκαλίας, μπορεί να εμπεριέχει και στοιχεία χειρωναξίας.

[140]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 141

Η ΤΕΧΝΗ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ. ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΙΚΕΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ

Τίτλος

«Η πωλήτρια των ψαριών» The Fishwife

Καλλιτέχνης

Βαν Οστάντε Adriaen van Ostade:

Χαρακτηριστικά

Oil on canvas. 36.5 x 39.5 cm.

Έτος

1672

Πηγή

http://www. artcyclopedia. com/artists/ostade_adriaen_van. html Μουσείο Amsterdam, Rijksmuseum Amsterdam.

Το έργο αυτό συνδέεται περισσότερο με το δεύτερο κριτικό ερώτημα, γιατί, όπως παρατήρησαν οι μαθητές συγκρίνοντας με τον πρώτο πίνακα, η γυναίκα φαίνεται πιο ήρεμη και χαρούμενη από τον πνευματικά εργαζόμενο. Δεν παρέλειψαν βέβαια να αναφέρουν ότι ως πωλήτρια πρέπει να ενεργοποιήσει και πνευματικές δυνάμεις, για να διαπραγματευτεί, να εξυπηρετήσει, να προσελκύσει τους πελάτες της.

[141]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 142

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

Τίτλος

Οι σταχτολογήτρες The Gleaners,

Καλλιτέχνης

Μιγέ Jean-François Millet

Χαρακτηριστικά Έτος

1857

Πηγή

http://en. wikipedia. org/wiki/JeanFran%C3%A7ois_Millet Μουσείο Musée d’Orsay, Paris.

Ο πίνακας συνδέεται περισσότερο με το πρώτο κριτικό ερώτημα. Εδώ οι μαθητές αναστοχάστηκαν ότι μια τέτοια εικόνα δεν είναι πιθανόν να δούμε στα χωράφια τώρα πλέον, αφού οι μηχανές κάνουν την κοπιαστική δουλειά ευκολότερη για τον σύγχρονο αγρότη.

[142]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 143

Η ΤΕΧΝΗ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ. ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΙΚΕΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ

Τίτλος

The Stonebreakers

Καλλιτέχνης

Gustave Courbet

Χαρακτηριστικά

Oil on canvas, 165 x 257 cm

Έτος

1849

Πηγή

https://www. khanacademy. org/humanities/becoming-modern/avant-gardefrance/realism/a/courbet-the-stonebreakers Μουσείο Gemäldegalerie, Dresden (destroyed))

Οι μαθητές συνέδεσαν και με τα τρία ερωτήματα τον πίνακα. Μίλησαν για ικανοποίηση από την αντοχή στην επίμοχθη αυτή εργασία –ένας μαθητής την παραλλήλισε με καταναγκαστικά έργα- αλλά παρατήρησαν ότι η τεχνολογία πλέον έχει τεθεί στην υπηρεσία του χειρώνακτα.

[143]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 144

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

Τίτλος

Οι σιδερώτρες Women Ironing

Καλλιτέχνης

Ντεγκά Edgar Degas

Χαρακτηριστικά

oil on canvas(76 x 82 cm)

Έτος

1884

Πηγή

http://www.musee-orsay. fr/en/collections/works-in-focus/painting/commentaire_id/women-ironing-2236. html?cHash=e1121cba6c Μουσείο Musée d’Orsay

Το έργο σχετίζεται με το δεύτερο και το τρίτο κριτικό ερώτημα. Οι δύο κοπέλες αισθητοποιούν τις δύο πλευρές της χειρωνακτικής εργασίας: τον κόπο αλλά και την ελευθερία στη διαχείριση του χρόνου. Εύστοχα είπαν οι μαθητές ότι ένας υπάλληλος τραπέζης δεν θα μπορούσε να χασμουρηθεί κατ’ αυτόν τον τρόπο.

[144]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 145

Η ΤΕΧΝΗ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ. ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΙΚΕΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ

Τίτλος

«Men working sleeping»

Καλλιτέχνης

Stevan Dohanos

Χαρακτηριστικά Έτος

1947

Πηγή

http://www. illustratedgallery. com/artwork/for-sale/artist/stevan-dohanos Μουσείο

Το σκίτσο που συνδέεται κυρίως με το δεύτερο κριτικό ερώτημα προκάλεσε τη θυμηδία των μαθητών, που είδαν την ανέμελη πλευρά του διαλείμματος από μία χειρωνακτική εργασία. Επεσήμαναν την ειρωνική διάσταση της ταμπέλας δίπλα στον κοιμώμενο εργάτη.

[145]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 146

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

Τίτλος

Noon - Rest from Work (after Millet)

Καλλιτέχνης

Vincent Willem van Gogh

Χαρακτηριστικά

Oil on canvas

Έτος

1890

Πηγή

http://en. wikipedia. org/wiki/Copies_by_Vincent_van_Gogh Μουσείο Musée d’Orsay, Paris

Στο ίδιο κλίμα κινήθηκε και η παρατήρηση του πίνακα αυτού. Εντυπωσίασαν τα χρώματα του πίνακα και η ηρεμία που αποπνέει. Σχολιάστηκε επίσης ότι μία τέτοια εικόνα είναι ανοίκεια πλέον.

[146]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 147

Η ΤΕΧΝΗ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ. ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΙΚΕΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ

Τίτλος

«Work»

Καλλιτέχνης

Ford Madox Brown

Χαρακτηριστικά

Oil on canvas137 cm x198 cm

Έτος

1852-1865

Πηγή

http://en. wikipedia. org/wiki/Work Μουσείο Manchester Art Gallery, Manchester, England

Τα πολλά πρόσωπα που απεικονίζει ο πίνακας προσφέρονται για να προβληματιστούν οι μαθητές σχετικά με την ποικιλία των επαγγελμάτων αλλά και την κοινωνική τους αποδοχή. Πριν την ολοκλήρωση της διαδικασίας μοιράστηκαν σε έντυπη μορφή στις ομάδες τα κείμενα του Χικμέτ και της Παπακώστα προς επίρρωση της εντύπωσης που δημιουργήθηκε από την παρατήρηση των πινάκων, ιδιαιτέρως της «πωλήτριας των ψαριών», πως υπάρχει ικανοποίηση από το απτό αποτέλεσμα της χειρωνακτικής εργασίας, από την άμεση επαφή με την φύση αλλά και την συνείδηση της κοινωνικής προσφοράς του κάθε επαγγέλματος.

[147]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 148

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

Έκτο στάδιο: Κριτικός αναστοχασμός και αποτίμηση της ανάπτυξης της ικανότητας για κριτικό/δημιουργικό στοχασμό. Στο στάδιο αυτό οι μαθητές κλήθηκαν να απαντήσουν πάλι γραπτά στο αρχικό ερώτημα. Η διαφορετική στάση ήταν καταφανής: «όλα τα επαγγέλματα έχουν την αξία τους για το κοινωνικό σύνολο και καθένας είναι ειδικός στον τομέα του», «υπάρχουν ευκολίες και δυσκολίες και στις δύο κατηγορίες επαγγελμάτων», «ο άνθρωπος νιώθει περηφάνια και ικανοποίηση από το αποτέλεσμα της χειρωνακτικής εργασίας», «η ζωή θα ήταν μονότονη και με πολλές ελλείψεις, αν υπήρχε μόνο μία κατηγορία επαγγελμάτων». Οι μαθητές αξιολόγησαν γραπτά τη διαδικασία και εκφράστηκαν με ενθουσιασμό για τη νέα μέθοδο διδασκαλίας. Συνεργάστηκαν αρμονικά μεταξύ τους και εξέφρασαν την επιθυμία να υπάρχουν συχνότερα τέτοιου είδους παρεμβάσεις διδακτικές. Η διδακτική παρέμβαση κινήθηκε στο πνεύμα της απάντησης που έδωσε ο Προυστ το 1920 σε δημοσιογράφο που του υπέβαλε την ακόλουθη ερώτηση: «Αν ήσασταν υποχρεωμένος, για κάποιο λόγο, να ασκήσετε ένα χειρωνακτικό επάγγελμα, ποιο θα επιλέγατε σύμφωνα με τα γούστα και τις ικανότητές σας;». Η απάντηση του Προυστ ήταν η ακόλουθη: «Κύριε, κάνετε ανάμεσα στα χειρωνακτικά και στα πνευματικά επαγγέλματα μια διάκριση που δεν μπορώ να προσυπογράψω […]. Αν βρισκόμουν στην κατάσταση που προσδιορίζετε, θα διάλεγα ως χειρωνακτικό επάγγελμα αυτό ακριβώς που ασκώ τώρα: συγγραφέας. Αν συνέβαινε να λείψει απολύτως το χαρτί, θα γινόμουν, νομίζω, φούρναρης. Είναι τιμητικό να δίνεις στους ανθρώπους τον άρτο τον επιούσιο» (Από το άρθρο του Γεράσιμου Βώρου «Ο συγγραφέας και ο φούρναρης» ΤΟ ΒΗΜΑ 21/12/1997).

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ http://www. visiblethinkingpz. org/VisibleThinking_html_files/VisibleThinking1. html [ανακτήθηκαν τον Ιανουάριο του 2015].

Kokkos, A. (2010). Transformative Learning Through Aesthetic Experience: Towards a Comprehensive Method. Journal of Transformative Education, 8, 153-177. Retrieved December 12, 2010 from http://jtd. sagepub. com/content/early/2011/06/29/1541344610397663 Mezirow, J. ( 2009). «An Overview on Transformative Learning» in Illeris, K.

[148]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 149

Η ΤΕΧΝΗ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ. ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΙΚΕΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ

(ed. ) Contemporary Theories of Learning, London/ NY: Routledge.

Perkins, D. (1994): The Intelligent Eye, Los Angeles, CA: Harvard Graduate School of Education. Θεωρία Visible Thinking στην ηλεκτρονική διεύθυνση http://www. pz. gse. harvard. edu/visible_thinking. php και Κόκκος Αλ. (2012). Critical Reflection through Aesthetic Experience: How could a wide range of learners gain access to the process? ( Παρουσίαση στη 10η Παγκόσμια Συνδιάσκεψη για τη Μετασχηματίζουσα Μάθηση, San Francisco).

Παράρτημα Nαζίμ Xικμέτ, Xτίστες (μετάφρ. Γιάννης Pίτσος) Tραγουδάνε οι χτίστες. Να χτίζεις μη θαρρείς που ’ναι να τραγουδάς ένα τραγούδι.

Eίναι μια υπόθεση κάπως δύσκολη.

Tων οικοδόμων η καρδιά είναι σαν μια πλατεία για γιορτές, λαμποκοπάει, μα η σκαλωσιά δεν είναι μια πλατεία για γιορτές, εκεί ’ναι λάσπη κι άνεμος και χιόνι, τα χέρια που ματώνουν.

Eκεί δεν είναι πάντα φρέσκο το ψωμί, πάντα ο καφές ζεστός δεν είναι.

Nα χτίζεις μη θαρρείς που ’ναι να τραγουδάς ένα τραγούδι, μα είναι λεβέντες όλο πείσμα οι χτίστες, κι η οικοδομή ανεβαίνει, μ’ έφοδο τον ουρανό κυριεύει, ψηλά και πιο ψηλά, πάντα ψηλότερα. Στο πρώτο κιόλας πάτωμα αράδιασαν τις γλάστρες τα λουλούδια, και πάνω στα φτερά τους τα πουλιά τον ήλιο φέρνουνε στο πρώτο μπαλκονάκι…

[149]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 150

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

«Οι ειδικοί συμφωνούν ότι η χειρωνακτική εργασία ως χόμπι είναι αγχολυτική» της Καρολίνας Παπακώστα Εφημερίδα ΤΑ ΝΕΑ - 26 Μαίου 2010 Χειρωνακτικές δραστηριότητες ή εργασίες βοηθούν τον σύγχρονο άνθρωπο να αντιμετωπίσει το στρες της καθημερινότητάς του, σύμφωνα με ορισμένους ειδικούς. Το να δουλεύει κανείς με τα χέρια του όχι μόνο μπορεί να του προσφέρει στιγμές χαλάρωσης και ικανοποίησης, αλλά σύμφωνα με κάποιους ίσως να είναι και ένα από τα μυστικά της ευτυχίας.

O κ. Γιώργος Μπούτος είναι ξενοδόχος στον Κίσσαβο. Οταν έφτιαχνε το ξενοδοχείο του αποφάσισε για καθαρά οικονομικούς λόγους, προκειμένου δηλαδή να εξοικονομήσει κάποια χρήματα, να κατασκευάσει κάποια από τα έπιπλα μόνος του. Στην πορεία παρατήρησε πως ήταν μια δραστηριότητα που τον έκανε να νιώθει καλά. «Ξεκίνησα γιατί με ευχαριστεί να φτιάχνω πράγματα με τα χέρια μου, να προσπαθώ να δώσω ζωή σε αντικείμενα που οι άλλοι έχουν πετάξει. Τώρα όμως το δρομολογώ κάθε φορά που νιώθω πως εγκλωβίζομαι. Είναι κάτι σαν ψυχοθεραπεία για εμένα», λέει χαρακτηριστικά στα «ΝΕΑ». Εκτός από τα έπιπλα που κατασκευάζει, έχει φυτέψει αμπέλια σε μια έκταση τεσσάρων στρεμμάτων τα οποία φροντίζει με τα ίδια του τα χέρια φιλοδοξώντας να βγάλει κρασί. Μέσα στον αμπελώνα του έχει χτίσει πάλι μόνος του ένα καλυβάκι 40 τ. μ. και τώρα μαθαίνει να λαξεύει την πέτρα. Είναι λοιπόν θερμός υποστηρικτής της αξίας της χειρωνακτικής εργασίας για την ανθρώπινη ψυχολογία. Οπως τονίζει, ο «μηχανισμός» είναι πολύ απλός. «Οταν καταπονείς τους μυς σου αδρανοποιείται η σκέψη σου, άρα χαλαρώνεις. Οταν ασχολείσαι με πρακτικά ζητήματα δεν σκέφτεσαι πως θα αλλάξεις τον κόσμο». Προσθέτει δε ότι «μια δραστηριότητα που απαιτεί τα χέρια σου σε κάνει να νιώθεις πως συμμετέχεις ενεργά στη δημιουργία ενός πράγματος. Αυτό στο τέλος σού δίνει μια ικανοποίηση ότι κάτι πέτυχες». Το παράδειγμα: Ο αμερικανός φιλόσοφος Μάθιου Κρόφορντ άφησε τη θέση του ως διευθυντή ενός συντηρητικού θινκ τανκ της Ουάσιγκτον και άνοιξε συνεργείο μοτοσυκλετών στο Ρίτσμοντ της Βιρτζίνιας. Η απόφασή του αυτή, όπως εξηγεί σε ένα μικρό βιβλίο που εξέδωσε, ήταν συνειδητή. Οι περισσότερες σύγχρονες μορφές εργασίας δεν ικανοποιούν τον άνθρωπο και τον κάνουν να νιώθει άδειος γιατί δεν είναι χειρωνακτικές, υποστήριξε. Για τον κ. Κρόφορντ το να δουλεύει [150]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 151

Η ΤΕΧΝΗ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ. ΣΤΕΡΕΟΤΥΠΙΚΕΣ ΑΝΤΙΛΗΨΕΙΣ

κανείς με τα χέρια του είναι το μυστικό για την ευτυχία ή τουλάχιστον για την ηρεμία. Οι λόγοι, όπως υποστηρίζει, είναι απλοί: η χειρωνακτική εργασία δίνει στον άνθρωπο μια αίσθηση αυτονομίας και τα κριτήρια επιτυχίας ή αποτυχίας είναι απολύτως εμφανή. Αν στο τέλος της ημέρας έχει καταφέρει να επισκευάσει ο ίδιος μια μηχανή, να φυτέψει τον κήπο του, να επιδιορθώσει ή να κατασκευάσει ένα έπιπλο ή έστω να μαγειρέψει ένα νόστιμο δείπνο, νιώθει ευχαρίστηση. Επιπλέον, η χειρωνακτική εργασία προϋποθέτει, τονίζει στο βιβλίο του, απαραιτήτως τη χρήση της προσωπικής κρίσης του καθενός. Γεγονός το οποίο όχι μόνο τον κάνει να νιώθει καλύτερα- επειδή αυτός λαμβάνει όλες τις αποφάσεις - αλλά τον βελτιώνει, σύμφωνα πάντα με τον Κρόφορντ, ως άνθρωπο αφού συμβάλλει στην ανάπτυξη του αισθήματος ευθύνης. Βέβαια, σε καμία των περιπτώσεων δεν προτείνει σε κάποιον να ακολουθήσει το δικό του παράδειγμα της στροφής 180 μοιρών στον επαγγελματικό του προσανατολισμό. Απλώς, θεωρεί ότι η υιοθέτηση της χειρωνακτικής εργασίας ως χόμπι θα μπορούσε να βοηθήσει στη χαλάρωση από το καθημερινό στρες. Για την ψυχολόγο κ. Αλεξάνδρα Καππάτου, είναι όντως ένας από τους τρόπους που μπορεί κάποιος να αντιμετωπίσει το άγχος της καθημερινότητάς του. «Είναι αρκετοί οι άνθρωποι που καταφεύγουν σε ένα τέτοιο μοντέλο χαλάρωσης για να ξεφύγουν από τα προβλήματα μιας πιεστικής και αγχώδους ημέρας», σημειώνει. Προσθέτει δε ότι «ο τρόπος είναι απλός. Οταν φτιάχνεις κάτι με τα χέρια σου, είτε μιλάμε για κατασκευές είτε για μαστορέματα ή απλά για ένα κολάζ, θέτεις έναν μικρό στόχο. Διοχετεύεις το άγχος σου στη διαδικασία και όταν τελειώσεις και δεις το αποτέλεσμα νιώθεις ένα αίσθημα ικανοποίησης και χαράς». Βέβαια, η ψυχολόγος τονίζει ότι από μόνες τους οι χειρωνακτικές δραστηριότητες δεν αρκούν. «Δεν μπορούν από μόνες τους να διώξουν το στρες. Η αντιμετώπιση είναι πρόσκαιρη και συμπτωματική. Εχει σημασία να συνδυάζει κανείς μια σειρά δραστηριοτήτων και συμπεριφορών προκειμένου να ελέγξει το άγχος του. Είναι σημαντικό πάντως να είναι κανείς δραστήριος γενικά στη σύγχρονη καθημερινότητα της ακινησίας». Η εξήγηση: Για την πεποίθηση ότι οι χειρωνακτικές δραστηριότητες μπορούν να είναι ένα από τα κλειδιά της ευτυχίας υπάρχει και ιατρική εξήγηση. Η πρόσθετη ένταση και ενέργεια ενεργοποιούν το φυσικό αντανακλαστικό της ξεκούρασης και της χαλάρωσης, γνωστό ως πα[151]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 152

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

ρασυμπαθητική απόκριση. Πρόκειται για μια αίσθηση απαλής κούρασης των μυών όταν τελειώνει κανείς μια βαριά χειρωνακτική εργασία ή μια δραστηριότητα που προκαλεί κόπο και συνοδεύεται από ένα αίσθημα ευεξίας λόγω της παραγωγής ενδορφινών, που είναι οι φυσικές ορμόνες της ευεξίας. Επιπλέον ένας πολύ μεγάλος αριθμός μελετών επιβεβαιώνει ότι η φυσική δραστηριότητα συμβάλλει στην εκτόνωση του στρες. ΟΜΑΔΑ Φύλλο εργασίας ⚫ Τι σκέφτεστε για τη διάκριση χειρωνακτικών- πνευματικών επαγγελμάτων; Υπάρχουν ευκολίες και δυσκολίες στα επαγγέλματα αυτά; ⚫

Υπάρχουν αμιγώς χειρωνακτικά/ πνευματικά επαγγέλματα;

⚫

Νομίζεις ότι υπάρχει ικανοποίηση/ ευχαρίστηση στην χειρωνακτική εργασία;

⚫

Πώς θα ήταν ο κόσμος μας αν όλοι ασκούσαμε μόνο την μία κατηγορία επαγγελμάτων;

⚫

Φύλλο αξιολόγησης Σας άρεσε η διαφορετική διαδικασία μάθησης μέσω της Τέχνης; Δικαιολογήστε την απάντησή σας.

⚫

Υπήρξε κάτι που σας δυσκόλεψε στη διαδικασία;

⚫

Είστε ευχαριστημένοι από τη συνεργασία με την ομάδα σας;

[152]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 153

Απόπειρα θεατρικής δοκιμής του ποιητικού μονολόγου του Γ. Ρίτσου: Η Σονάτα του σεληνόφωτος Ελισάβετ Μπίσσα, Φιλόλογος, mail: ellh.mpissa@gmail.com

«Το ξέρω πως καθένας μονάχος πορεύεται στον έρωτα, μονάχος στη δόξα και στο θάνατο. Το ξέρω. Το δοκίμασα. Δεν ωφελεί. Άφησέ με να ’ρθω μαζί σου». Γ. Ρίτσος, «Η σονάτα του σεληνόφωτος»

Περίληψη Η ακόλουθη παρουσίαση σχετίζεται με την προσπάθεια υλοποίησης θεατρικής απόδοσης του ποιητικού μονολόγου του Γ. Ρίτσου: «Η σονάτα του σεληνόφωτος». Η απόπειρα αυτής της δοκιμής πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο πολιτιστικού προγράμματος του 2ου ΕΠΑΛ Αμαλιάδας το σχολικό έτος 2014-2015. Πρόλογος: Η διδακτική πρόταση που ακολουθεί αφορά τη διδασκαλία και παρουσίαση θεατρικής απόδοσης ποιητικού κειμένου ενταγμένης σε πολιτιστικό πρόγραμμα που υλοποιήθηκε στο 2ο ΕΠΑΛ Αμαλιάδας κατά τη σχολική χρονιά 2014-2015 με τίτλο: «Απόπειρα θεατρικής δοκιμής του ποιητικού μονολόγου του Γ. Ρίτσου: Η Σονάτα του σεληνόφωτος». Η συγκεκριμένη πρόταση εντάσσεται στις ημιτυπικές εκπαιδευτικές πρακτικές και ως εκ τούτου προσφέρεται για βιωματική δράση και αυτενέργεια. Αφορμή – Μέθοδος: Αφορμή της προσπάθειας στάθηκε η δυναμική του συγκεκριμένου ποιητικού έργου του Γ. Ρίτσου. Οι μαθητές που [153]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 154

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

ενεπλάκησαν εντυπωσιάστηκαν από τη μαγεία ενός «διαφορετικού» Ρίτσου, από τη μουσική σύνθεση του Μπετόβεν που συνοδεύει το ποίημα και από τη μαγεία του επαναλαμβανόμενου ποιητικού μοτίβου: «Άφησέ με να ’ρθω μαζί σου». Η διδακτική πρόταση υλοποιήθηκε από μια επταμελή ομάδα (6 μαθήτριες και 1 μαθητής της Γ΄ Λυκείου ) και στηρίχθηκε στη μέθοδο project. Με τη συγκεκριμένη μέθοδο η εκπαιδευτικός και η δημιουργική ομάδα δεν αναλώθηκαν σε στερεοτυπικά εκπαιδευτικά πρότυπα που περιορίζουν την αυτενέργεια. Αντίθετα, εργάστηκαν από την αρχή ως το τέλος μαζί. Συμμετείχαν όλοι σε μια ανοιχτή διαδικασία μάθησης. Η έρευνα, ο προγραμματισμός, οι προβληματισμοί, οι ρόλοι, η ενημέρωση, η παρουσίαση και η αξιολόγηση απασχόλησαν όλα τα μέλη της ομάδας και στο τέλος αποδείχτηκε για άλλη μια φορά η αξία της βιωματικής διαδικασίας της μάθησης. Στόχοι: Η συγκεκριμένη διδακτική πρόταση στόχευσε στη γνωστική, στην παιδαγωγική και στην τεχνολογική παρώθηση των μαθητών. Συγκεκριμένα, επιδιώχθηκε: ⚫ να κατανοήσουν, να αναλύσουν και να ερμηνεύσουν το συγκεκριμένο ποιητικό έργο. ⚫

να γνωρίσουν καλύτερα και ουσιαστικότερα τον ποιητή, Γ. Ρίτσο.

⚫

να ενισχυθούν ως προς τη μελέτη κειμένων που δεν αποτελούν διδακτέα ύλη.

⚫

να εκφραστούν προσωπικά και ταυτόχρονα δημιουργικά μέσω της υποκριτικής, της επιλογής μουσικής επένδυσης για την παράσταση, των αμφιέσεων και των σκηνικών.

⚫

να καλλιεργηθούν αισθητικά μέσω της ζωγραφικής απεικόνισης.

⚫

να αναπτύξουν δεξιότητες ομαδοσυνεργατικής μάθησης.

⚫

να εξοικειωθούν με τη χρήση των ΤΠΕ ως εργαλείων δημιουργίας και προώθησης της παιδευτικής διαδικασίας.

Μέσα επίτευξης των στόχων: Οι επιδιωκόμενοι στόχοι επιτεύχθηκαν με τη χρήση έντυπου και ψηφιακού υλικού καθώς και με τεχνολογικά εργαλεία. Ειδικότερα η ομάδα: ⚫ μελέτησε το ποίημα του Ρίτσου από τη συλλογή: «Τέταρτη διάσταση». ⚫

αναζήτησε στο διαδίκτυο πληροφοριακό και φωτογραφικό υλικό για τον ποιητή και το έργο του.

[154]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 155

Η ΣΟΝΑΤΑ ΤΟΥ ΣΕΛΗΝΟΦΩΤΟΣ ⚫

άκουσε τον ίδιο τον ποιητή να διαβάζει τη «Σονάτα του σεληνόφωτος». ⚫ παρακολούθησε θεατρικές αποδόσεις του έργου διαδικτυακά. ⚫ αναζήτησε εικαστικό υλικό σχετιζόμενο με το συγκεκριμένο ποίημα. ⚫ χρησιμοποίησε τα τεχνολογικά εργαλεία (Power Point και Prezi) για να εμπλουτίσει την απόπειρα της θεατρικής μεταφοράς του ποιήματος. Φάσεις υλοποίησης 1η φάση: δημιουργία ομάδας και ανάθεση ρόλων.

2η φάση: ακρόαση του έργου, προσεκτικές αναγνώσεις του ποιήματος από τα μέλη της ομάδας και συζήτηση. η 3 φάση: προσέγγιση του περιεχομένου και ερμηνεία του, ανάλυση χαρακτήρων. η 4 φάση: επιλογή συγκεκριμένων αποσπασμάτων για δραματοποίηση και ανάθεσή τους σε δυο υποκριτές.

5η φάση: παρακολούθηση θεατρικών παραστάσεων από το διαδίκτυο με στόχο την εξοικείωση των υποκριτών. η 6 φάση: διδασκαλία ρόλων.

7η φάση: ανεύρεση και αξιολόγηση βιογραφικών και εργογραφικών πληροφοριών για τον ποιητή και το έργο του. η 8 φάση: σύνθεση των πληροφοριών και δημιουργία Prezi και Power Point.

9η φάση: αναζήτηση εικαστικού υλικού σχετικού με το θέμα και ζωγραφική απεικόνιση.

10η φάση: προετοιμασία παράστασης: σκηνικά, αμφιέσεις, μουσική επένδυση, φωτισμός.

11η φάση: παράσταση του θεατρικού μονολόγου στους μαθητές και τους εκπαιδευτικούς του σχολείου. Παρουσίαση: Η απόπειρα πήρε σάρκα και οστά την Τρίτη 12 Μαΐου 2015, στην αίθουσα πολλαπλών χρήσεων του 2ου ΕΠΑΛ Αμαλιάδας. Η προσπάθεια της ομάδας επιβραβεύτηκε από την προσήλωση του κοινού και από τη συγκίνηση που προκλήθηκε. Οι μαθητές-κοινό υποδέχτηκαν με ενθουσιασμό τη θεατρική απόδοση. Συν-κινήθηκαν από και με τη θεατρική ομάδα και γοητεύτηκαν από τον ποιητικό λόγο. Έναν ποιητικό λόγο ζωντανό, δυναμικό, σύγχρονο και μυστηριακό.

[155]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 156

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

Αξιολόγηση – Συμπέρασμα – Αναστοχασμός: Οι μαθητές της ομάδας ανταποκρίθηκαν επιτυχώς στο εγχείρημα. Τα προβλήματα που προέκυψαν κατά τη διάρκεια της προετοιμασίας σχετίζονταν κατά κύριο λόγο με το χρόνο και όχι με ασυνέπεια ή έλλειψη ενδιαφέροντος από την ομάδα. Η ομαδοσυνεργατική μέθοδος και η βιωματικότητα έδωσαν στην ομάδα την πνοή για δημιουργία και ελευθερία έκφρασης. Επιπρόσθετα, η ικεσία των στίχων του έργου για ζωή κι ελπίδα άγγιξε τους μαθητές και τους οδήγησε στο μονοπάτι της ποίησης, μιας ποίησης που έπαψε να είναι απρόσιτη και που μυστηριακά και μαγικά έγινε τελικά δική τους. Αναστοχαζόμενη σήμερα την προσπάθεια, συνειδητοποιώ για άλλη μια φορά, πως τίποτε δεν είναι ακατόρθωτο, όταν έχεις δίπλα σου παιδιά. Παρά τις δυσκολίες, εκείνο που μένει είναι η χαρά, η τρυφερότητα και η αθωότητα. Ας τα βοηθήσουμε να εκφραστούν…

Βιβλιογραφία https://www.youtube.com/watch?v=JAeSmyHulNQ (Ανακτήθηκε 21 Νοεμβρίου 2014) https://www.youtube.com/watch?v=rM-DAWythU (Ανακτήθηκε 14 Νοεμβρίου 2014) https://www.youtube.com/watch?v=V6d-G6ugBA (Ανακτήθηκε 7 Νοεμβρίου 2014) yannisritsos.gr/ (Ανακτήθηκε 12 Δεκεμβρίου 2014) Ματσαγγούρας, Ηλ. (2011). Η Καινοτομία των Ερευνητικών Εργασιών στο Νέο Λύκειο. Αθήνα: ΟΕΔΒ Μερακλής, Μ. (1981). Η «Τέταρτη Διάσταση» του Γιάννη Ρίτσου. Αθήνα: Κέδρος Ρίτσος, Γ. (1956). Η σονάτα του σεληνόφωτος. Αθήνα: Κέδρος Ρίτσος, Γ. (1972). Τέταρτη Διάσταση. Αθήνα: Κέδρος

[156]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 157

Μεσογειακή Διατροφή: Η διαδρομή από το «Σκέψου… Μεσογειακά!» έως το «Δημιούργησε… Μεσογειακά!». Μελέτη περίπτωσης βιωματικής δράσης στη Β΄ Γυμνασίου Κανέλλα Νταρζάνου, Εκπαιδευτικός ΠΕ15- Οικιακής Οικονομίας n. kanella@gmail. com

Περίληψη Η παιδαγωγική επιστήμη και η εκπαιδευτική κοινότητα επιδιώκουν να βελτιώσουν τη διαδικασία της μάθησης αναζητώντας μεθόδους διδασκαλίας και παιδαγωγικές πρακτικές που ενεργοποιούν το μαθητή και τον οδηγούν στην κατάκτηση της γνώσης. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο οι Βιωματικές Δράσεις ως εκπαιδευτική καινοτομία εντάχθηκαν στο Ωρολόγιο Πρόγραμμα και το Πρόγραμμα Σπουδών των Γυμνασίων της χώρας από το σχολικό έτος 2013-2014. Η εφαρμογή μιας τέτοιας δράσης στην καθημερινή πρακτική μέσα στην τάξη παρουσιάζεται παρακάτω ως μια απόπειρα να αναδειχθεί ο ρόλος των Βιωματικών Δράσεων στο πλαίσιο μιας νέας μαθησιακής προσέγγισης. Η βιωματική δράση είχε θέμα τη Μεσογειακή Διατροφή και υλοποιήθηκε τη σχολική χρονιά 20142015 στη Β΄ Τάξη του 1ου Γυμνασίου Αμαλιάδας. Η δράση κινείται στην παιδαγωγική φιλοσοφία των καινοτόμων δράσεων, η οποία προωθεί την ενεργοποίηση των ίδιων των μαθητών για την κατάκτηση της γνώσης μέσω της διερεύνησης, της συνεργασίας και της βιωματικής εμπειρίας. Σκοπός της εισήγησης είναι να καταδείξει τη σημασία της διαφοροποίησης των βιωματικών δράσεων από την παραδοσιακή διδασκαλία στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Επίσης επιχειρεί να αναδείξει την ετοιμότητα αλλά και την ανάγκη των μα[157]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 158

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

θητών να εμπλακούν σε κάθε καινούργια μαθησιακή διαδικασία που διαφοροποιείται από αυτές που παραδοσιακά εφαρμόζονται στο σημερινό σχολείο.

Εισαγωγή Οι Βιωματικές Δράσεις ως καινοτόμες εκπαιδευτικές δράσεις έχουν λίγα μόνο χρόνια εφαρμογής στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Συγκεκριμένα, εφαρμόστηκαν για δύο συναπτά έτη στα Πιλοτικά Προγράμματα του Δημοτικού και του Γυμνασίου ως διακριτή μονάδα των Προγραμμάτων Σπουδών και του Ωρολογίου Προγράμματος και από το σχολικό έτος 2013-2014 εντάχθηκαν στο υποχρεωτικό Ωρολόγιο Πρόγραμμα των Γυμνασίων της χώρας (Ματσαγγούρας, 2011). Σκοπός των Βιωματικών Δράσεων είναι να οδηγήσουν τους μαθητές, μέσω της ενεργοποίησης, στην ανάπτυξη στάσεων και ικανοτήτων που απαιτεί η αυτορρυθμιζόμενη μάθηση. Να τους καταστήστουν ικανούς να αξιοποιούν τις νέες αυτές στάσεις, γνώσεις και ικανότητες που απέκτησαν για να κάνουν στοχευμένες βελτιωτικές παρεμβάσεις σε προσωπικό και κοινωνικό επίπεδο. Να χρησιμοποιούν παλιές και νέες εμπειρίες προκειμένου να κατακτούν τη γνώση και να κατανοούν σε βάθος τα θέματα που μελετούν. Να αποκτούν μαθησιακές εμπειρίες μέσω ευχάριστων δραστηριοτήτων που δημιουργούν συναισθήματα δημιουργικότητας, χαράς και απόλαυσης (Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων, 2014). Οι Βιωματικές Δράσεις για το Γυμνάσιο περιλαμβάνουν τα παρακάτω επιστημονικά πεδία: α) Για την Α΄ Τάξη (έτος πρώτης εφαρμογής 20132014): Σχολική και Κοινωνική Ζωή. β) Για τη Β΄ Τάξη (έτος πρώτης εφαρμογής 2014-2015): Φύση και Άσκηση, και Πολιτισμός και Δραστηριότητες Τέχνης. α) Για την Γ΄ Τάξη (έτος πρώτης εφαρμογής 20152016): Τοπική Ιστορία, Περιβάλλον και Εκπαίδευση για την Αειφόρο Ανάπτυξη, και Σχολικός Επαγγελματικός Προσανατολισμός (Ραμουτσάκη, 2014). Οι Βιωματικές Δράσεις αποτελούν στην πράξη μια διδακτική έκφραση των αρχών της βιωματικής μάθησης. Η βιωματική μάθηση σημαίνει ότι παρέχονται στους μαθητές δυνατότητες να βιώσουν το ζήτημα που ερευνούν, γεγονός το οποίο αναμένεται να επηρεάσει την κατανόηση και την εκτίμησή του (Καμαρινού, 2000). Έτσι μέσω της αυτονομίας, της κριτικής στάσης και της ευθύνης οι μαθητές μαθαίνουν, αποκτούν στάσεις, αξίες και δεξιότητες (Κουτρούμπα, 2004). Υιοθετούν τη «συν[158]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 159

ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ «ΣΚΕΨΟΥ... ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΑ!»

δυαστική δράση νου και χεριού» προκειμένου να εφαρμόσουν τη βιωματική γνώση και να λάβουν αποφάσεις για την επίλυση προβληματικών καταστάσεων (Ματσαγγούρας, 2011). Στη βιωματική προσέγγιση της γνώσης θετικός είναι ο ρόλος της ομάδας. Εφαρμόζοντας τη συνεργατική μάθηση (αρχή της συνεργατικής διερεύνησης) οι μαθητές δραστηριοποιούνται σε ομάδες, τα μέλη των οποίων ανήκουν και στα δύο φύλα, εμφανίζουν διαφορετική ικανότητα και επίδοση και αξιολογούνται με βάση την επιτυχία των ομάδων, αλλά και την προσωπική τους συμμετοχή σε αυτή (Βλαχογιάννη, 2006). Έτσι στην ατομική εργασία των μαθητών και τις ανταγωνιστικές σχέσεις του παραδοσιακού σχολείου, οι Βιωματικές Δράσεις αντιπαραθέτουν την εργασία σε ομάδες, τη συνεργασία και την αλληλοβοήθεια (Ματσαγγούρα, 2011). Για την επιτυχή εφαρμογή των Βιωματικών Δράσεων στην εκπαίδευση σημαντική είναι επίσης η αρχή της διεπιστημονικής προσέγγισης. Με άλλα λόγια, πρέπει οι πηγές νέων εμπειριών να είναι πολλαπλές και να συμπεριλαμβάνουν περιβάλλον και συναισθήματα. Σκόπιμο μάλιστα είναι ο τρόπος προσέγγισης των εμπειριών αυτών να είναι διεπιστημονικός (Κουρουτάκη, 2015). Η τέταρτη αρχή στην οποία βασίζουν την αποτελεσματικότητά τους οι Βιωματικές Δράσεις είναι η αρχή της διαφοροποιημένης διδασκαλίας. Η αρχή αυτή αφορά στην προσαρμογή του Προγράμματος Σπουδών στις ανάγκες, στα ενδιαφέροντα, στις δυνατότητες, στους ρυθμούς και στους τρόπους μάθησης κάθε μαθητή (Ραμουτσάκη, 2014). Όπως είναι αναμενόμενο, σε αυτή τη διαδικασία ο ρόλος του εκπαιδευτικού δεν θα μπορούσε να είναι ο ίδιος με αυτόν που παραδοσιακά έχει στο σημερινό σχολείο. Η φύση των Βιωματικών Δράσεων θέτει τον εκπαιδευτικό σε ρόλους διευκόλυνσης της μάθησης και περιορίζει στο απολύτως αναγκαίο τους ρόλους άμεσης διδασκαλίας (Ματσαγγούρα, 2011). Ο ρόλος ουσιαστικά του εκπαιδευτικού είναι να οδηγεί τη μαθησιακή εμπειρία, να δίνει έμφαση στις ανακαλυπτικές τεχνικές και στη δημιουργική έκφραση των μαθητών (Κασσωτάκης και Φλουρής, 2003). Συνοπτικά, μπορούμε να πούμε ότι οι Βιωματικές Δράσεις διαφοροποιούνται έντονα από κάθε μάθημα του υποχρεωτικού Ωρολογίου Προγράμματος των Γυμνασίων που γνωρίζαμε έως το 2013. «Απαρτίζουν ένα οργανωμένο Σχέδιο Ερευνητικής ή/και Δημιουργικής Έκ[159]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 160

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

φρασης» που διαρθρώνεται σε επτά επιμέρους φάσεις (Ματσαγγούρας, 2011). Η πρώτη φάση αφορά στην οικειοποίηση της τάξης με το θέμα, τον προσδιορισμό ερευνητικών ερωτημάτων και δράσεων, καθώς και την κατάρτιση χρονοδιαγράμματος για την ολοκλήρωση των δράσεων. Ακολουθεί ο χωρισμός των μαθητών σε ομάδες και η εσωτερική οργάνωση αυτών. Επιπλέον γίνεται εντοπισμός των θεματικών υποενοτήτων και ο επιμερισμός τους στις ομάδες. Οι επόμενες δύο φάσεις αφορούν αφενός στη συλλογή δεδομένων προς απάντηση των ερευνητικών ερωτημάτων, αφετέρου στην επεξεργασία αυτών και στη διατύπωση συμπερασμάτων. Οι φάσεις που ακολουθούν αφορούν στην ανάπτυξη δεξιοτήτων και στάσεων από την πλευρά των μαθητών καθώς και στην ανάληψη δράσης προς εφαρμογή και αξιοποίηση της νέας μάθησης. Οι Βιωματικές Δράσεις ολοκληρώνονται με την παρουσίαση των ομαδικών εργασιών στην ολομέλεια της τάξης (Ματσαγγούρας, 2011). Η διαφοροποίηση των καινοτόμων δράσεων από τα υπόλοιπα μαθήματα διαφαίνεται ακόμη και από τη θέση τους μέσα στο Ωρολόγιο Πρόγραμμα του Σχολείου, σύμφωνα με τις «Οδηγίες για τις Βιωματικές Δράσεις Ημερήσιου και Εσπερινού Γυμνασίου». Συγκεκριμένα, προβλέπεται η καθιέρωση στο εβδομαδιαίο πρόγραμμα «ζώνης Βιωματικών Δράσεων». Την ώρα της ζώνης παύουν να λειτουργούν τα αλφαβητικά τμήματα και δημιουργούνται στην αρχή του πρώτου τριμήνου τμήματα Βιωματικών Δράσεων 16-20 μαθητών (που προέρχονται από διαφορετικά αλφαβητικά τμήματα), στα οποία οι μαθητές παραμένουν σταθερά κατά τη διάρκεια της χρονιάς, ενώ τα θέματα των Βιωματικών Δράσεων και οι εποπτεύοντες καθηγητές αλλάζουν». Τα θέματα των Βιωματικών Δράσεων προτείνονται από τους εκπαιδευτικούς του σχολείου και κατόπιν εγκρίσεώς τους κοινοποιούνται στους μαθητές. Οι μαθητές επιλέγουν οι ίδιοι το θέμα ανάλογα με τα ενδιαφέροντά τους και εντάσσονται στο κατάλληλο τμήμα μέσα στη «ζώνη Βιωματικών Δράσεων». Σε περίπτωση που η εφαρμογή της ζώνης δεν είναι εφικτή προβλέπεται η υλοποίηση των Βιωματικών Δράσεων στο πλαίσιο των αλφαβητικών τμημάτων (Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων, 2014). Μέσα σε αυτό το θεωρητικό πλαίσιο υλοποιήθηκε Βιωματική Δράση στη Β΄ Τάξη του 1ου Γυμνασίου Αμαλιάδας με θέμα τη Μεσογειακή Διατροφή.

[160]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 161

ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ «ΣΚΕΨΟΥ... ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΑ!»

Βιωματική Δράση με τίτλο: «Σκέψου… Μεσογειακά!» Παρουσίαση Βιωματικής Δράσης Αντικείμενο μελέτης της παρούσας εισήγησης αποτελεί το πλαίσιο εφαρμογής μιας Βιωματικής Δράσης στο 1ο Γυμνάσιο Αμαλιάδας με τίτλο: «Σκέψου… Μεσογειακά!». Η δράση αυτή εντάχθηκε στο επιστημονικό πεδίο «Φύση και Άσκηση» και υλοποιήθηκε κατά το σχολικό έτος 2014-2015, με υπεύθυνη καθηγήτρια την εισηγήτρια της εργασίας αυτής. Στη Βιωματική Δράση που μελετάμε συμμετείχε ένα από τα ήδη υπάρχοντα αλφαβητικά τμήματα της Β’ Τάξης του 1ου Γυμνασίου Αμαλιάδας αποτελούμενο από 23 μαθητές. Το θέμα που επιλέχθηκε ήταν η Μεσογειακή Διατροφή. Η επιλογή του βασίστηκε στην ανάγκη των μαθητών να προσεγγίσουν το συγκεκριμένο διατροφικό πρότυπο, έτσι ώστε να γνωρίσουν και να εντάξουν στη διατροφή τους παραδοσιακές τροφές του τόπου μας που όχι μόνο δεν επιβαρύνουν την υγεία αλλά τη «θωρακίζουν». Ο γενικός σκοπός της Βιωματικής Δράσης ήταν αφενός να κατανοήσουν οι μαθητές τη σπουδαιότητα της Μεσογειακής Διατροφής, αφετέρου να γνωρίσουν τα οφέλη που προκύπτουν στην υγεία από το συνδυασμό της διατροφής αυτής με τη συστηματική σωματική άσκηση. Απώτερος στόχος ήταν η ενίσχυση της θέσης τόσο της Μεσογειακής Διατροφής όσο και της σωματικής άσκησης στην καθημερινότητα των μαθητών. Στόχοι και ερευνητικά ερωτήματα Η πρώτη φάση υλοποίησης της δράσης περιελάμβανε, έκτος από την οικειοποίηση των μαθητών με το θέμα και την επισήμανση του σκοπού, τον προσδιορισμό των επιμέρους στόχων σε επίπεδο γνώσεων, αξιών και δεξιοτήτων για τους μαθητές, καθώς και την κατάρτιση ερευνητικών ερωτημάτων. Σε επίπεδο γνώσεων, ως στόχοι τέθηκαν α) οι μαθητές να γνωρίσουν την Πυραμίδα της Μεσογειακής Διατροφής, β) να συνειδητοποιήσουν τα οφέλη της για την υγεία, γ) να κατανοήσουν την αξία της ισορροπημένης διατροφής και δ) να διερευνήσουν τη σχέση των διατροφικών επιλογών που κάνουν ως ανήλικοι με την ποιότητα της υγείας τους ως ενήλικες.

[161]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 162

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

Σε επίπεδο αξιών, οι στόχοι της δράσης αφορούσαν στην ευαισθητοποίηση των μαθητών σχετικά με την αξία της διατροφής με απώτερο στόχο την πρόληψη προβλημάτων υγείας. Στόχο απετέλεσε, επίσης, η απόκτηση διατροφικής συνείδησης από τους μαθητές. Σε επίπεδο δεξιοτήτων, στόχος τέθηκε η δημιουργία σχέσεων επικοινωνίας και συνεργασίας μεταξύ των μαθητών, η ανάπτυξη δεξιοτήτων έρευνας, συλλογής πληροφοριών, επεξεργασίας και παρουσίασης στοιχείων, η ανάληψη πρωτοβουλιών ενημέρωσης για τα οφέλη της Μεσογειακής Διατροφής και η διάδοση καλών πρακτικών. Για να επιτευχθούν οι επιμέρους στόχοι, οι μαθητές εργάστηκαν ομαδοσυνεργατικά σε ομάδες εργασίας στις οποίες εντάχθηκαν με τυχαίο τρόπο. Οι ομάδες ανέτρεξαν σε πηγές για να αναπτύξουν θέματα και να απαντήσουν σε συγκεκριμένα ερευνητικά ερωτήματα όπως: Τι είναι η Μεσογειακή Διατροφή και πώς δημιουργήθηκε η Πυραμίδα της Μεσογειακής Διατροφής; Τι σημαίνει ισορροπημένη διατροφή; Είναι σημαντικές οι πληροφορίες που αναγράφονται στις συσκευασίες τροφίμων; Πώς μπορούμε να βελτιώσουμε τη διατροφή μας και κατ΄ επέκταση την υγεία και τη ζωή μας; Στη συνέχεια, οι μαθητές πήραν συνεντεύξεις προκειμένου να προσδιορίσουν πώς διαμορφώνεται η Μεσογειακή Διατροφή στην περιοχή μας και πώς συνδέεται με τη μαγειρική και τη ζαχαροπλαστική της γιαγιάς και του παππού. Τέλος, κατέγραψαν τις διατροφικές συνήθειες των συμμαθητών τους όπως προέκυψε από τη στατιστική αποτύπωση των αποτελεσμάτων ερωτηματολογίου. Από την Τάξη στην Ομάδα και από την Ομάδα στις Ομάδες εργασίας Η διδακτική εμπειρία καταδεικνύει ότι μια μαθητική τάξη, αν και έχει κάποια κοινά χαρακτηριστικά, όπως την ηλικία, δεν αποτελεί κατ΄ ανάγκη ομάδα. Η ύπαρξη ανταγωνισμού, προσωπικών διαφωνιών, αποκλεισμού και η πιθανή απουσία συλλογικού πνεύματος ανάμεσα στους μαθητές καθιστά επιτακτική την ανάγκη μετατροπής της τάξης σε ομάδα από την πρώτη κιόλας διδακτική ώρα εφαρμογής της Βιωματικής Δράσης (Παπαγιαννοπούλου, 2013). Και αυτό γιατί η επιτυχία κάθε Βιωματικής Δράσης εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την επικοινωνία και τη συνεργασία που θα αναπτυχθεί ανάμεσα στα μέλη της ομάδας (Καμαρινού, 2000).

[162]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 163

ΤΑ ΦΥΛΑ ΣΤΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ

Έχοντας υπόψη όλα τα παραπάνω, πρωταρχικό μέλημα κατά την εφαρμογή της δράσης αποτελεί το «δέσιμο» της τάξης – ολομέλειας. Τα παιχνίδια γνωριμίας και τα παιχνίδια για το «δέσιμο» της ομάδας αποτελούν τεχνικές οι οποίες χρησιμοποιήθηκαν προκειμένου οι μαθητές να αναπτύξουν ικανότητες επικοινωνίας και συλλογικής εργασίας (Ζάννα και Φιλίππου, 2003). Καθώς όλοι οι μαθητές γνωρίζονται μεταξύ τους (ήταν όλοι μαθητές του ίδιου τμήματος και κατά το προηγούμενο σχολικό έτος) τα παιχνίδια γνωριμίας είναι περιορισμένα, ενώ αφιερώνεται περισσότερος διδακτικός χρόνος στα παιχνίδια για το «δέσιμο» της τάξης. Για παράδειγμα, κάθε μαθητής παρουσιάζεται στην τάξη με το μικρό του όνομα, λέγοντας ένα προσωπικό του χαρακτηριστικό (ενδιαφέροντα, μελλοντικές του επιθυμίες κ.λπ.) που θεωρεί ότι οι συμμαθητές του δε γνωρίζουν ή ένα χαρακτηριστικό που απλά επιθυμεί να μοιραστεί μαζί τους (Γκούβρα και άλλοι, 2001). Καθώς έχει αρχίσει να δημιουργείται κλίμα εμπιστοσύνης ανάμεσα στους μαθητές, γίνεται ο σχηματισμός των ομάδων εργασίας. Αναφορικά με τη συγκρότηση των ομάδων επισημαίνεται στη βιβλιογραφία ότι είναι προτιμότερο οι ομάδες να είναι ανομοιογενείς ως προς τα χαρακτηριστικά των μελών τους (Καμαρινού, 2000). Για το λόγο αυτό επιλέχθηκε η ένταξη των μαθητών σε ομάδες να γίνει με τυχαίο τρόπο (με βάση τα χρώματα και την ένωση αυτών). Οι μαθητές χωρίζονται αρχικά σε υποομάδες των 2-3 ατόμων (Α’ φάση). Κατόπιν οι υποομάδες αυτές συνδυάζονται μεταξύ τους για το σχηματισμό των τελικών ομάδων εργασίας που αποτελούνται από 4-5 μαθητές (Β’ φάση). Ωστόσο, ο χωρισμός των μαθητών δε σημαίνει αυτόματα και τη δημιουργική συνεργασία μεταξύ των μελών κάθε ομάδας. Η ανάθεση κοινού έργου στα μέλη της ομάδας, η ανταλλαγή απόψεων και πληροφοριών δεν αρκούν για να καταστήσουν αποτελεσματική την κατά ομάδα διδασκαλία. Απαιτείται επιπλέον η διασφάλιση συναισθηματικής ασφάλειας ανάμεσα στους μαθητές (Καμαρινού, 2000). Τα παιχνίδια γνωριμίας και τα παιχνίδια για το «δέσιμο» της ομάδας είναι εργαλεία που μπορούν να αξιοποιηθούν προς την κατεύθυνση αυτή και να συμβάλλουν σημαντικά στη θεμελίωση των απαραίτητων σχέσεων συνεργασίας ανάμεσα στα μέλη της ομάδας (Ζάννα και Φιλίππου, 2003). Τα παιχνίδια αυτά είναι τα εργαλεία που χρησιμοποιούνται και στις δυο φάσεις σχηματισμού των ομάδων εργασίας της δράσης που παρουσιάζεται. Για παράδειγμα, μετά το σχηματισμό των υποομάδων [163]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 164

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

των 2-3 μαθητών, κάθε υποομάδα κάθεται μαζί και συζητά. Κάθε μέλος της υποομάδας σχεδιάζει σε ένα χαρτί Α4 ένα λουλούδι. Στο κέντρο του λουλουδιού γράφει το όνομα του συμμαθητή του, στα πέταλα τα θετικά στοιχεία του χαρακτήρα του και στο φύλλο του λουλουδιού κάποιο αρνητικό του στοιχείο. Όταν γίνεται η ένωση των υποομάδων για τον τελικό σχηματισμό των ομάδων εργασίας, κάθε μέλος της υποομάδας παρουσιάζει στην υπόλοιπη ομάδα, το άλλο μέλος της υποομάδας με βάση την προηγούμενη δραστηριότητα (Μείζον Πρόγραμμα Επιμόρφωσης). Καθώς οι ομάδες έχουν σχηματιστεί γίνεται εμφανής η ανάγκη για αλλαγή των θέσεων των μαθητών μέσα στη σχολική αίθουσα. Οι τετράδες ή πεντάδες που έχουν δημιουργηθεί κάθονται μαζί χρησιμοποιώντας κοινό θρανίο. Η αλλαγή αυτή ενθαρρύνει την επικοινωνία και βελτιώνει τις προσωπικές σχέσεις των μαθητών. Το σχηματισμό των ομάδων ακολουθεί η καταγραφή των προσδοκιών των μαθητών (Μείζον Πρόγραμμα Επιμόρφωσης) καθώς και η διαμόρφωση του παιδαγωγικού συμβολαίου. Από κοινού με τους μαθητές συνδιαμορφώνονται οι αρχές και οι κανόνες που θα διέπουν τις σχέσεις τόσο των ομάδων όσο και της ολομέλειας. Από το συμβόλαιο αυτό προκύπτουν βασικοί κανόνες που αφορούν την ειλικρίνεια, την προσεκτική ακρόαση και την αποφυγή προστριβών μεταξύ των μελών της ομάδας (Παπαγιαννοπούλου, 2013). Καθώς έχουν εξασφαλιστεί οι προϋποθέσεις για την καλή λειτουργία των ομάδων, διασαφηνίζονται οι έννοιες σχετικά με τη Βιωματική Δράση. Αρχικά, γίνεται συζήτηση για τον προγραμματισμό των ομάδων, τον τρόπο επεξεργασίας και σύνθεσης των δεδομένων, το χρονοδιάγραμμα, τη δημιουργία και τη διαρκή ενημέρωση ατομικού και ομαδικού φακέλου. Οι μαθητές ενημερώνονται, επίσης, για την ατομική συνεισφορά τους στην ομάδα εργασίας αλλά και για τον τρόπο αξιολόγησης της δράσης. Τέλος, οι ομάδες ενημερώνονται για την κατανομή των δραστηριοτήτων ανάμεσα στα μέλη της. Μετά το τέλος της ενημέρωσης, οι ομάδες καλούνται να συνεδριάσουν και να αποφασίσουν το ρόλο που αναλαμβάνει κάθε μέλος της ομάδας, αλλά και το εάν οι ρόλοι αυτοί διατηρούνται έως το τέλος του σχολικού έτους ή εάν θα επανακαθορίζονται στην αρχή κάθε τριμήνου. Επιπλέον, κάθε ομάδα αποφασίζει ποιο όνομα θα έχει, το παρουσιάζει στην ολομέλεια και προχωρά στη δράση.

[164]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 165

ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ «ΣΚΕΨΟΥ... ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΑ!»

Η πορεία υλοποίησης της βιωματικής δράσης: Η διαδρομή από το «Σκέψου… Μεσογειακά!» έως το «Δημιούργησε… Μεσογειακά!» «Σκέψου… Μεσογειακά!» Το θέμα το οποίο πραγματεύεται η συγκεκριμένη Βιωματική Δράση αφορά στη Μεσογειακή Διατροφή. Αφού αρχικά γίνει ολιστική προσέγγιση του θέματος από την ολομέλεια με βάση τις ήδη υπάρχουσες γνώσεις των μαθητών, όλες οι ομάδες συζητούν για αυτό και στη συνέχεια το θέμα υποδιαιρείται σε υποθέματα. Κάθε ομάδα αναλαμβάνει ένα συγκεκριμένο υποθέμα ή υποθέματα και η συλλογή δεδομένων ξεκινά. Ταυτόχρονα με την αναζήτηση πληροφοριών, οι ομάδες καλούνται να προτείνουν τίτλο για τη Βιωματική Δράση. Παρότι έχει καθοριστεί το θέμα, ο σκοπός, οι επιμέρους στόχοι και τα ερευνητικά ερωτήματα της δράσης, δεν έχει ακόμη βρεθεί τίτλος. Οι ομάδες σκέφτονται και προτείνουν στην ολομέλεια τον τίτλο στον οποίο κατέληξαν επιχειρηματολογώντας υπέρ της επιλογής τους. Η διαδικασία ολοκληρώνεται με μυστική ψηφοφορία των μαθητών σχετικά με την επιλογή του τίτλου. Έτσι, τίτλος της δράσης κατοχυρώνεται ο προτεινόμενος τίτλος που συγκεντρώνει τις περισσότερες ψήφους. Η καταμέτρηση των ψήφων αναδεικνύει ως τίτλο για το Α’ Τρίμηνο, αλλά και συνολικά, το «Σκέψου… Μεσογειακά!». Καθώς ο τίτλος της βιωματικής δράσης έχει πλέον βρεθεί οι ομάδες επικεντρώνονται αρχικά στην αναζήτηση πληροφοριών και κατόπιν στην ανάλυση και επεξεργασία των δεδομένων που έχουν συγκεντρωθεί. Πριν αρχίσει η συλλογή πληροφοριών τονίζεται στους μαθητές η σπουδαιότητα της σωστής καταγραφής των βιβλιογραφικών και άλλων πηγών που θα χρησιμοποιηθούν. Εξηγείται πως η παράθεση των βιβλιογραφικών παραπομπών πρέπει να γίνεται με τρόπο που να συνάδει με τις αρχές της συγγραφικής δεοντολογίας (Ραμουτσάκη, 2014). Σε ένα θέμα που δίνεται επίσης ιδιαίτερη βαρύτητα είναι ο έλεγχος των πηγών πληροφόρησης και της αξιοπιστίας τους (Παπαγιαννοπούλου, 2013). Στη συνέχεια, και ενώ όλα τα παραπάνω έχουν ολοκληρωθεί, οι ομάδες προχωρούν στην παραγωγή κειμένων προκειμένου να καλυφθεί το γνωστικό κομμάτι του θέματος. Κατά τη διαδικασία παραγωγής κειμένων οι μαθητές κάνουν αλλαγές, προσθήκες, διορθώσεις, αναζη[165]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 166

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

τούν συμπληρωματικές πληροφορίες. Κατά το στάδιο αυτό μπορεί κάποιοι μαθητές ή ακόμα και ολόκληρες ομάδες να μην έχουν δυνατότητα να παραγάγουν έργο υψηλής ποιότητας. Δεν πρέπει όμως να ξεχνάμε ότι αναφερόμαστε σε μαθητές Γυμνασίου και στόχος μας είναι ακριβώς η καλλιέργεια αυτών των ικανοτήτων. Για τους μαθητές αυτούς, στη συγκεκριμένη Βιωματική Δράση, δόθηκε περισσότερη έμφαση στη διαδικασία παρά στο τελικό προϊόν. Η αρχή εξάλλου της διαφοροποιημένης διδασκαλίας, στην οποία βασίζονται οι Βιωματικές Δράσεις, αλλά και ο χωρισμός των μαθητών σε ομάδες δίνει τη δυνατότητα για προσαρμογή και μερική διαφοροποίηση των μεθόδων και των επιμέρους στόχων ανάλογα με τη σύνθεση κάθε ομάδας (Ματσαγγούρας, 2011). Όταν οι ομάδες ολοκληρώνουν τα κείμενά τους, καλούνται να τα παρουσιάσουν στην ολομέλεια. Η παρουσίαση αποτελεί σημαντικό κομμάτι των Βιωματικών Δράσεων καθώς συμβάλει στην ανάπτυξη των προφορικών δεξιοτήτων των μαθητών και της ετοιμότητάς τους να απαντούν σε ερωτήσεις (Ματσαγγούρας, 2011). Επιπροσθέτως, ενισχύει την αυτοεικόνα και την αυτοπεποίθησή τους (Γκούβρα και άλλοι, 2001). Την παρουσίαση του παραγόμενου υλικού στην ολομέλεια ακολουθεί συζήτηση ανάμεσα σε μαθητές και ομάδες. «Τρέφεσαι… Μεσογειακά;» Το δεύτερο μέρος της Βιωματικής Δράσης, με τίτλο «Τρέφεσαι… Μεσογειακά;», συμπίπτει με το Β΄ Τρίμηνο και αφορά έρευνα που πραγματοποιήθηκε στο σύνολο της μαθητικής κοινότητας του 1ου Γυμνασίου Αμαλιάδας. Η έρευνα αποσκοπούσε στη διερεύνηση των διατροφικών συνηθειών των μαθητών και τη θέση της Μεσογειακής Διατροφής στην καθημερινότητά τους και τη ζωή τους γενικότερα. Το εργαλείο που χρησιμοποιήθηκε για την πραγματοποίηση της έρευνας ήταν πρωτότυπο ερωτηματολόγιο αποτελούμενο από 14 ερωτήσεις ανοικτού και κλειστού τύπου. Κάθε ομάδα εργασίας σκέφτεται, διατυπώνει και προτείνει στην ολομέλεια ερωτήσεις που άπτονται του υποθέματος ή των υποθεμάτων που έχει αναλάβει κατά την προηγούμενη ενότητα. Η ολομέλεια μετά από συζήτηση καταλήγει στη σύνταξη ερωτηματολογίου αποτελούμενο από 16 ερωτήσεις. Ένα αντίτυπο του ερωτηματολογίου δίνεται σε κάθε ομάδα εργασίας για δοκιμαστική εφαρμογή, παρατηρήσεις και σχολιασμό. Οι παρατηρήσεις των ομά[166]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 167

ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ «ΣΚΕΨΟΥ... ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΑ!»

δων συζητούνται στην ολομέλεια και οδηγούν, μετά από διορθώσεις και προσθήκες, στη διατύπωση του τελικού ερωτηματολογίου, αποτελούμενο από 14 ερωτήσεις, που χρησιμοποιείται για τη διεξαγωγή της έρευνας (βλ. Παράρτημα Α). Το ερωτηματολόγιο είναι ανώνυμο και αρχικά στοχεύει σε προσωπικά στοιχεία των μαθητών. Στη συνέχεια, οι συμμετέχοντες στην έρευνα καλούνται να απαντήσουν σε ερωτήσεις σχετικές με τη Μεσογειακή Διατροφή, αλλά και τη θέση αυτής στην καθημερινότητά τους. Κατόπιν, η έρευνα επικεντρώνεται στη διερεύνηση των διατροφικών συνηθειών των μαθητών αλλά και στην τήρηση ή όχι των κύριων γευμάτων κατά τη διάρκεια της ημέρας. Η έρευνα ολοκληρώνεται με ερωτήσεις που αφορούν στις σχέσεις: Διατροφή – Άσκηση και Μεσογειακή Διατροφή – Υγεία. Όπως είναι αναμενόμενο, τη δημιουργία του ερωτηματολογίου ακολουθεί η διανομή του σε μαθητές του σχολείου, η συμπλήρωσή του από αυτούς και η συλλογή του. Προκειμένου το δείγμα να είναι αντιπροσωπευτικό επιλέχθηκε ικανός αριθμός μαθητών και των τριών τάξεων του σχολείου. Μετά τη συλλογή των συμπληρωμένων ερωτηματολογίων ακολουθεί η χρονοβόρα αλλά εξαιρετικά ενδιαφέρουσα, όπως αποδείχθηκε, διαδικασία της αποδελτίωσης. Η αποδελτίωση των ερωτηματολογίων γίνεται και πάλι από όλες τις ομάδες εργασίας. Τα ερωτηματολόγια μοιράζονται στις ομάδες και ακολουθεί η ανάλυσή τους και η στατιστική αποτύπωση των αποτελεσμάτων. Με την ολοκλήρωση της διαδικασίας, γίνεται παρουσίαση των αποτελεσμάτων κάθε ομάδας στην ολομέλεια και μετά από σύνθεση προκύπτουν τα συνολικά αποτελέσματα της έρευνας. Η ολομέλεια οδηγείται έτσι αβίαστα στο επόμενο βήμα που είναι η καταγραφή των συμπερασμάτων που προκύπτουν από την έρευνα. Σε αυτό το σημείο σκόπιμο είναι να αναφερθεί ότι το σύνολο των μαθητών δείχνει εξαιρετικά μεγάλο ενδιαφέρον καθ’ όλη τη διάρκεια προετοιμασίας, υλοποίησης και ολοκλήρωσης της έρευνας. Οι μαθητές έχουν για το χρονικό αυτό διάστημα ρόλο μικρών ερευνητών (Ματσαγγούρας, 2011). Θέτουν ερευνητικά ερωτήματα, αξιοποιούν για πρώτη φορά ερευνητικά εργαλεία και τεχνικές και φτάνουν σε συμπεράσματα μέσα από μια διαφορετική μαθησιακή διαδικασία που κερδίζει το ενδιαφέρον τους και αυξάνει την αποδοτικότητά τους.

[167]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 168

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

«Δημιούργησε… Μεσογειακά!» Μέσα στα πλαίσια της Βιωματικής Δράσης οι μαθητές εμπλέκονται σε παιχνίδια, αποκτούν γνώσεις, συλλέγουν πληροφορίες, παράγουν έργο, υλοποιούν έρευνα, μοιράζονται προβληματισμούς, κάνουν προτάσεις, διαχειρίζονται προβλήματα, διεκδικούν για τους ίδιους και την ομάδα τους αλλά κάνουν και υποχωρήσεις. Όλα τα παραπάνω αποτελούν εμπειρίες, αλλά και εμπνέουν καλλιτεχνικά μαθητές και ομάδες. Η έμπνευση οδηγεί τους μαθητές σε εικαστικές δημιουργίες κατά το Γ΄ Τρίμηνο και δίνει τον τίτλο «Δημιούργησε… Μεσογειακά!» στο τελευταίο μέρος της Βιωματικής Δράσης. Κατά τη διάρκεια του τελευταίου αυτού μέρους προκύπτουν κολάζ, κατασκευή από γύψο, σύντομο κόμικ, αλλά και ποίημα που γράφεται και μελοποιείται από μια από τις ομάδες εργασίας. Μετά την ολοκλήρωση των εργασιών της κάθε ομάδα παρουσιάζει τη δημιουργία της στην ολομέλεια. Ταυτόχρονα με την εκάστοτε καλλιτεχνική δημιουργία την οποία δουλεύει κάθε ομάδα, όλες οι ομάδες αποφασίζουν και δημιουργούν από κοινού μια τρισδιάστατη απεικόνιση της Πυραμίδας της Μεσογειακής Διατροφής (βλ. Παράρτημα Β). Συγκεκριμένα, κάθε ομάδα αναλαμβάνει να δημιουργήσει προπλάσματα τροφίμων από μια συγκεκριμένη ομάδα τροφίμων, καθώς υπάρχει απόλυτη αντιστοιχία ανάμεσα στον αριθμό των μαθητικών ομάδων (στο τμήμα υπάρχουν 5 ομάδες εργασίας) και τον αριθμό των ομάδων τροφίμων (κατά τη βιβλιογραφία τα τρόφιμα εντάσσονται σε 5 ομάδες) (Μόρτογλου και Μόρτογλου, 2002). Χρησιμοποιώντας υλικά της προτίμησής τους (χαρτί, χαρτόνι, πλαστελίνη, γύψο, ύφασμα) οι μαθητές κατασκευάζουν προπλάσματα τροφίμων με μοναδικό κοινό χαρακτηριστικό τα όρια των διαστάσεών τους. Τα προπλάσματα αυτά διαχωρίζονται σε τρεις κατηγορίες ανάλογα με τη συχνότητα κατανάλωσής τους και τοποθετούνται στην κατάλληλη, σύμφωνα με τη βιβλιογραφία (Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων – Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, 2010α και 2010β), θέση μέσα σε τρισδιάστατη πυραμίδα που κατασκευάζεται από υλικά βιβλιοχαρτοπωλείου. Αξιολόγηση Η ολοκλήρωση της Βιωματικής Δράσης γίνεται με την αξιολόγησή της και την ανακοίνωση των αποτελεσμάτων της στο σύνολο της μαθητικής κοινότητας. Η αξιολόγηση είναι απαραίτητη για να δείξει τι επιτεύχ[168]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 169

ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ «ΣΚΕΨΟΥ... ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΑ!»

θηκε και σε ποιο βαθμό, ποιοι από τους στόχους δεν ευοδώθηκαν και γιατί. Η κοινοποίηση των αποτελεσμάτων, από την άλλη, συμβάλει στο «άνοιγμα» της σχολικής τάξης (Παιδαγωγικό Ινστιτούτο – Υπουργείο Παιδείας, Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων, 2011). Η αξιολόγηση της δράσης κατέδειξε ότι το σύνολο των μαθητών είχαν κατακτήσει τη νέα γνώση σε μεγάλο βαθμό. Συγκεκριμένα, οι μαθητές ήταν σε θέση να κάνουν χρήση της γνώσης που κατέκτησαν και να προτείνουν λύσεις ή να λάβουν αποφάσεις για μια σειρά προβλημάτων που τους δόθηκαν. Η ικανότητα διατύπωσης τεκμηριωμένων κρίσεων και συμπερασμάτων κατά την παρουσίαση των ομάδων στην ολομέλεια αποτελεί ένα επιπλέον κριτήριο θετικής αξιολόγησης της δράσης. Σε επίπεδο αξιών, οι μαθητές φαίνεται να βελτίωσαν τις διατροφικές τους συνήθειες. Μέσω της παρατήρησης κατέστη φανερό ότι τα τρόφιμα που κατανάλωναν οι εμπλεκόμενοι μαθητές για δεκατιανό διαφοροποιούνταν καθώς η δράση προχωρούσε. Συγκεκριμένα, όλο και περισσότεροι μαθητές προτιμούσαν να καταναλώνουν για δεκατιανό τρόφιμα που κατατάσσονται στις πρώτες θέσεις της Πυραμίδας της Μεσογειακής Διατροφής (για παράδειγμα, προϊόντα δημητριακών) και να περιορίζουν την κατανάλωση τροφίμων που βρίσκονται στις ανώτερες θέσεις της Διατροφικής Πυραμίδας (για παράδειγμα, γλυκά). Σε επίπεδο δεξιοτήτων, οι στόχοι που είχαν τεθεί στην αρχή της Βιωματικής Δράσης ευοδώθηκαν σε μεγάλο βαθμό. Ωστόσο, στο κομμάτι της επικοινωνίας και της συνεργασίας των μαθητών υπήρξαν αρχικά δυσκολίες, οι οποίες ξεπεράστηκαν με την πάροδο του χρόνου και την καλλιέργεια κλίματος εμπιστοσύνης τόσο σε επίπεδο ομάδας όσο και σε επίπεδο ολομέλειας. Την αξιολόγηση της δράσης ακολουθεί η τελευταία ουσιαστικά φάση κάθε Βιωματικής Δράσης αυτή της κοινοποίησης των αποτελεσμάτων. Στα πλαίσια αυτά, μια ομάδα μαθητών αποτελούμενη από μαθητές – μέλη διαφορετικών ομάδων εργασίας αναλαμβάνει να παρουσιάσει τα αποτελέσματα της έρευνας για τη Μεσογειακή Διατροφή στο σύνολο της μαθητικής κοινότητας του σχολείου. Ταυτόχρονα, πραγματοποιείται έκθεση με τις καλλιτεχνικές δημιουργίες των μαθητών καθώς και την τρισδιάστατη απεικόνιση της Πυραμίδας της Μεσογειακής Διατροφής. Για το σκοπό αυτό δημιουργείται η «Γωνιά της Μεσογειακής Διατροφής» σε χώρο του σχολείου όπου φιλοξενούνται και άλλες εκθέσεις με έργα μαθητών του σχολείου μας κατά τη λήξη του σχολικού έτους.

[169]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 170

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

Δυσκολίες – Προβλήματα κατά την υλοποίηση της δράσης Κατά την υλοποίηση της δράσης που παρουσιάστηκε προέκυψαν κάποιες δυσκολίες. Οι δυσκολίες αυτές αφορούν τόσο στο πλαίσιο εφαρμογής των Βιωματικών Δράσεων ως καινοτόμο διαδικασία μέσα στην παραδοσιακή τάξη στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση όσο και στην εφαρμογή των παιδαγωγικών τους αρχών. Αρχικά, η «ζώνη Βιωματικών Δράσεων», που δύναται να δημιουργηθεί στο ωρολόγιο πρόγραμμα του σχολείου, διασφαλίζει στα τμήματα όπου εκπονούνται να λειτουργούν με μικρό αριθμό μαθητών (16-20 μαθητές) που είναι απαραίτητος για την αποτελεσματική εφαρμογή της διερευνητικής και συνεργατικής φύσης μαθησιακών προσεγγίσεων. Επιπροσθέτως, η λειτουργία της ζώνης επιτρέπει στους μαθητές να επιλέγουν οι ίδιοι το θέμα ανάλογα με τα ενδιαφέροντά τους. Παρόλα αυτά, η Βιωματική Δράση που παρουσιάστηκε δεν είχε ενταχθεί μέσα σε ζώνη, καθώς η εφαρμογή «ζώνης Βιωματικών Δράσεων» ήταν ανέφικτη για πρακτικούς λόγους για τη συγκεκριμένη σχολική χρονιά. Έτσι, η λειτουργία της δράσης σε ήδη υπάρχον αλφαβητικό τμήμα προκάλεσε αφενός τη δυσαρέσκεια κάποιων μαθητών σχετικά με το θέμα, αφετέρου τη δυσλειτουργία ομάδων και ολομέλειας λόγω της ύπαρξης μεγάλου αριθμού μαθητών. Επιπροσθέτως, ξεκινώντας κάθε Βιωματική Δράση (στην Α΄ και Β΄ Γυμνασίου) πρέπει ο εκπαιδευτικός να σταθεί στο γεγονός ότι σύμφωνα με το Ωρολόγιο Πρόγραμμα ο ίδιος και η ομάδα του θα έχουν στη διάθεσή τους μόνο μία ώρα εβδομαδιαία. Αυτό σημαίνει ότι το θέμα δεν πρέπει να είναι ευρύ, αλλά να έχει περιοριστεί. Ένας τέτοιος περιορισμός δεν έγινε στο θέμα που παρουσιάστηκε στη συγκεκριμένη εισήγηση. Εάν ωστόσο είχε περιοριστεί το θέμα με βάση τον τόπο, το χρόνο ή την ηλικιακή ομάδα πιθανόν το ενδιαφέρον του συνόλου των εμπλεκόμενων μαθητών να ήταν μεγαλύτερο και η πίεση του χρόνου για την ολοκληρωμένη προσέγγισή του μικρότερη. Κατά τη διαδικασία συλλογής και επεξεργασίας των δεδομένων προκειμένου να καλυφθεί το γνωστικό κομμάτι του θέματος της δράσης εντοπίστηκαν επίσης κάποιες δυσχέρειες. Αφενός οι μαθητές δεν έχουν συνηθίσει να κάνουν αναφορές σε βιβλιογραφικές παραπομπές. Απεναντίας παρουσιάζουν το υλικό που έχουν εντοπίσει ως παραγόμενο υλικό. Αφετέρου οι μαθητές δεν γνωρίζουν πώς να χρησιμοποιούν τις πληροφορίες που έχουν συγκεντρώσει. Δυσκολεύονται να αντλήσουν στοιχεία από τις πηγές, απομονώνοντας τα κυριότερα ση[170]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 171

ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ «ΣΚΕΨΟΥ... ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΑ!»

μεία ή τα σημεία ενδιαφέροντος. Ακόμα, δυσκολεύονται να αναγνωρίσουν την αξιοπιστία των πηγών και να προβούν σε διασταύρωσή τους. Δέχονται πληροφορίες, ειδικά από το διαδίκτυο, ως αναμφισβήτητα αληθινές. Για αυτό απαιτείται συστηματική και διαρκή καθοδήγηση από τον εκπαιδευτικό. Τα επόμενα προβλήματα που αντιμετωπίστηκαν κατά την εφαρμογή της συγκεκριμένης Βιωματικής Δράσης αφορούν στη λειτουργία των ομάδων εργασίας. Τα προβλήματα αυτά ανακύπτουν κυρίως από την έλλειψη προγενέστερης εμπειρίας των μαθητών στις μεθόδους της ομαδοσυνεργατικής διδασκαλίας. Το σχολείο που οι μαθητές παραδοσιακά γνωρίζουν λειτουργεί κυρίως με άξονα την ατομική τους εργασία και όχι την εργασία σε ομάδες. Στις Βιωματικές όμως Δράσεις οι μαθητές καλούνται να εργάζονται σε ομάδες από την αρχή έως το τέλος της δράσης. Ο χωρισμός όμως των μαθητών σε ομάδες δε σημαίνει αυτόματα και τη δημιουργική συνεργασία μεταξύ των μελών κάθε ομάδας. Τα παιχνίδια γνωριμίας και τα παιχνίδια για το «δέσιμο» της ομάδας που χρησιμοποιήθηκαν στη συγκεκριμένη δράση είναι εργαλεία που αδιαμφισβήτητα συνέβαλαν στην καλή λειτουργία των ομάδων. Η καλή αυτή λειτουργία δεν εξασφαλίζεται όμως με ένα συγκεκριμένο και μοναδικό τρόπο. Καθώς η τάξη είναι ένα μωσαϊκό χαρακτήρων, κάθε ομάδα που δημιουργείται από αυτή είναι μοναδική και ως τέτοια πρέπει να αντιμετωπίζεται. Έτσι κατά την εφαρμογή της δράσης, υπήρξαν ομάδες που δούλεψαν σε καλό κλίμα και αποτελεσματικά από την αρχή του σχηματισμού τους και άλλες που χρειάστηκαν χρόνο προκειμένου να βρουν το δικό τους κώδικα επικοινωνίας και αποτελεσματικής συνεργασίας. Επιπλέον, στο παράδειγμα της Βιωματικής Δράσης που παρουσιάστηκε παραπάνω, λόγω περιορισμένου χρόνου τα παιχνίδια για το «δέσιμο» της ομάδας και της ολομέλειας ήταν λίγα. Ωστόσο, εάν είχε αφιερωθεί επιπλέον διδακτικός χρόνος πιθανόν να είχαν περιοριστεί ή να μην είχαν καν παρουσιαστεί κάποια προβλήματα επικοινωνίας – συνεργασίας που αρχικά αντιμετώπισαν κάποιες ομάδες. Κοιτάζοντας πίσω στο χρόνο, σκόπιμο θα ήταν ίσως να είχε οργανωθεί μια δραστηριότητα στην αρχή κάποιων συναντήσεων, διαθέτοντας λίγα λεπτά, που θα εδραίωνε τη γνωριμία των μελών της ολομέλειας και θα δημιουργούσε κλίμα εμπιστοσύνης.

[171]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 172

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

Συμπεράσματα Οι Βιωματικές Δράσεις παρότι έχουν ενταχθεί στο Ωρολόγιο Πρόγραμμα και το Πρόγραμμα Σπουδών των Γυμνασίων της χώρας δεν αποτελούν «μάθημα» υπό τη συνήθη έννοια του όρου. Η διαφοροποίησή τους ως προς τους στόχους, τις μεθόδους διδασκαλίας, την προσέγγιση της γνώσης γίνεται αντιληπτή από την πρώτη κιόλας επαφή κάποιου με αυτές. Η μελέτη της Βιωματικής Δράσης που εφαρμόστηκε στη Β΄ Τάξη του 1ου Γυμνασίου Αμαλιάδας κατά το σχολικό έτος 2014-2015 καταδεικνύει τη σημασία των καινοτόμων δράσεων στη Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Παρά τις όποιες δυσκολίες που προέκυψαν κατά την εφαρμογή της, η δράση κατόρθωσε επιτυχώς να οδηγήσει τους μαθητές σε καινούργια μονοπάτια κατάκτησης της γνώσης. Οι στόχοι που τέθηκαν στην αρχή της Βιωματικής Δράσης επιτεύχθηκαν σε μεγάλο βαθμό τόσο σε επίπεδο γνώσεων όσο και σε επίπεδο αξιών και δεξιοτήτων. Προς την κατεύθυνση αυτή έγινε αξιοποίηση των τεσσάρων βασικών αρχών των καινοτόμων δράσεων, της αρχής της βιωματικής μάθησης, της συνεργατικής διερεύνησης, της διεπιστημονικής προσέγγισης και της διαφοροποιημένης διδασκαλίας. Στο κέντρο της μαθησιακής διαδικασίας τοποθετήθηκε ο ίδιος ο μαθητής, ενώ ο εκπαιδευτικός κατείχε ρόλο καθοδηγητή και εμψυχωτή. Μέσα από τη συγκεκριμένη προσπάθεια, οι μαθητές αντιλήφθηκαν στην πράξη με τον πιο βιωματικό τρόπο ότι για να είναι σε θέση να φωτίσουν πολύπλευρα ένα θέμα πρέπει να το προσεγγίσουν διεπιστημονικά. Έμαθαν έτσι να χρησιμοποιούν ποικίλες πηγές. Ανάτρεξαν σε βιβλία, σε άρθρα εφημερίδων και περιοδικών, στο διαδίκτυο, σε χάρτες. Έκαναν παρατήρηση. Πήραν συνεντεύξεις. Διαμόρφωσαν και χρησιμοποίησαν ερωτηματολόγιο. Γενικά, χρησιμοποίησαν εκπαιδευτικά εργαλεία και ενεπλάκησαν σε διαδικασίες και τεχνικές που κέρδισαν το ενδιαφέρον τους καθώς διαφοροποιούνταν από αυτά της παραδοσιακής τάξης.

Βιβλιογραφικές αναφορές Βλαχογιάννη, Α. (επιμ. ) (2006) Διδακτικές προσεγγίσεις στα φιλολογικά μαθήματα: Θεωρία και πράξη. Αθήνα: Τυπωθήτω. Γκούβρα, Μ. , Κυρίδης, Α. & Μαυρικάκη, Ε. (2001) Αγωγή Υγείας και Σχολείο. Παιδαγωγική και βιολογική προσέγγιση. Τυπωθήτω.

[172]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 173

ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ «ΣΚΕΨΟΥ... ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΑ!»

Ζάννα, Α. & Φιλίππου, Δ. (2003) 205 βιωματικές ασκήσεις για εμψύχωση ομάδων ψυχοθεραπείας, κοινωνικής εργασίας, εκπαίδευσης. Αθήνα: Καστανιώτης. Καμαρινού, Δ. (2000) Βιωματική μάθηση στο σχολείο. Ξυλόκαστρο. Κασσωτάκης, Μ. & Φλουρής, Γ. (2003) Μάθηση και Διδασκαλία. τ. Α΄. Αθήνα. Κουρουτάκη, Α. Τέχνες και δημιουργικότητα στην εκπαίδευση. Μελέτη περίπτωσης καινοτόμου βιωματικής δράσης (project) σε Γυμνάσιο Νομού Χανίων. Εισήγηση στο 1ο Πανελλήνιο Επιστημονικό Συνέδριο: «Το σύγχρονο σχολείο μέσα από το πρίσμα των ανθρωπιστικών και κοινωνικών επιστημών: Από τη θεωρία στην καθημερινή πρακτική». Ηράκλειο 24-26 Απριλίου 2015. Στην ηλεκτρονική διεύθυνση: https://kouroutaki.files. wordpress.com/2013/04/cf80cebbceaecf81ceb5cf82cebaceb5ceafcebcceb5cebdcebf-ceb5ceb9cf83ceaeceb3ceb7cf 83ceb7cf82-ceb3ceb9ceb1-cf84ceb1-cf80cf81ceb1cebacf84.pdf [Ανακτήθηκε 03 Σεπτεμβρίου 2015]. Κουτρούμπα, Κ. (2004) Διδακτική: Εφαρμογή στη σύγχρονη Οικιακή Οικονομία. Αθήνα: Σταμούλη. Ματσαγγούρας, Η. (2011) Επιμορφωτικό υλικό για τις Βιωματικές Δράσεις: Από τη Βιωματική Μάθηση στο Συνεργατικό Μοντέλο Βιωματικών Δράσεων. Αθήνα: Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. Μείζον Πρόγραμμα Επιμόρφωσης, τ. Δ΄. Στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http://www.epimorfosi.edu.gr/ [Ανακτήθηκε 10 Ιουνίου 2015]. Μόρτογλου, Τ. & Μόρτογλου Κ. (2002) Διατροφή από το σήμερα για το αύριο. Τόμος Ι & ΙΙ. Εκδόσεις Γιαλλέλη. Παιδαγωγικό Ινστιτούτο – Υπουργείο Παιδείας, Δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων (2011) Σχολική και Κοινωνική Ζωή – Οδηγός Εκπαιδευτικού. Νέο Σχολείο. Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση. Αθήνα. Στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http://ebooks. edu. gr/2013/course-main. php?course=DSGYMA119 [Ανακτήθηκε 10 Ιουνίου 2015]. Παπαγιαννοπούλου, Τ. (2013) Η μέθοδος Project σε δώδεκα βήματα. Στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http://dide.fth.sch.gr/grepr/wp-content/uploads/ 2013/02/PROJECT-12-steps.pdf [Ανακτήθηκε 25 Αυγούστου 2015]. Ραμουτσάκη, Ι. (2014) Βιωματικές Δράσεις Ημερησίου και Εσπερινού Γυμνασίου – Ερευνητικές Εργασίες Α΄ και Β΄ τάξης Λυκείου: από το σχεδιασμό στην υλοποίηση. Στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http://projectkriti. weebly. com/uploads/1/5/1/8/15183532/pdf [Ανακτήθηκε 05 Σεπτεμβρίου 2015]. Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων – Παιδαγωγικό Ινστιτούτο

[173]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 174

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

(2010) Οικιακή Οικονομία Α΄ Γυμνασίου. Αθήνα: Οργανισμός Εκδόσεων Διδακτικών Βιβλίων. Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων – Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (2010) Οικιακή Οικονομία Β΄ Γυμνασίου. Αθήνα: Οργανισμός Εκδόσεων Διδακτικών Βιβλίων. Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων (2014) Οδηγίες για τις Βιωματικές Δράσεις Ημερήσιου και Εσπερινού Γυμνασίου. Αρ. Πρωτ.: 141288/Γ2/0809-2014.

Παραρτήματα Παράρτημα Α: Ερωτηματολόγιο στα πλαίσια Βιωματικής Δράσης για τη Μεσογειακή Διατροφή Το ερωτηματολόγιο είναι ανώνυμο. Φύλο: Αγόρι 

Κορίτσι 

Ηλικία: 12 ετών  13 ετών  14 ετών  15 ετών  16 ετών Άλλο:……… Τάξη: Α’ Γυμνασίου 

Β’ Γυμνασίου 

Γ’ Γυμνασίου 

1. Γνωρίζεις τι είναι η Μεσογειακή Διατροφή; Ναι



Όχι



2. Αν ναι, από πού έμαθες για τη διατροφή αυτή; (Μπορείς να διαλέξεις περισσότερες από μία επιλογές.) Από το σχολείο.  Από την οικογένεια σου.  Από τα Μ. Μ. Ε.  Από αλλού (αναφέρετε) ……………………………………………..........................………………

3. Ακολουθείς τη Μεσογειακή Διατροφή στην καθημερινότητά σου; Πάντα  Μερικές φορές  Σπάνια  Ποτέ  4. Παίρνεις πρωινό στο σπίτι; Ναι



Όχι



5. Αν ναι, τι περιλαμβάνει συνήθως το πρωινό σου; ……………………………………… ……………….............................................................................................................................…

6. Τι συνηθίζεις να καταναλώνεις στο σχολείο; ………………………....…………………… ................................................................................................................................………………

7. Από που προμηθεύεσαι συνήθως το γεύμα που καταναλώνεις στο σχο-

[174]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 175

ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΗ ΔΙΑΤΡΟΦΗ «ΣΚΕΨΟΥ... ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΑ!»

λείο; Σπίτι  Κυλικείο  Σούπερ Μάρκετ  Περίπτερο  Άλλο (αναφέρετε)…….........................................................……………………………

8. Υπάρχει καθημερινά μαγειρεμένο σπιτικό φαγητό στο σπίτι; Ναι  Όχι  9. Ποια από τα παρακάτω γεύματα καταναλώνεις κατά τη διάρκεια της ημέρας; (Μπορείς να διαλέξεις περισσότερες από μια επιλογές.) Πρωινό Δεκατιανό Μεσημεριανό Απογευματινό Βραδινό 10. Πόσο συχνά καταναλώνεις τα παρακάτω τρόφιμα; Κάθε 4-5 φορές 2-3 φορές 1 φορά 1-2 φορές Σχεδόν μέρα την εβδ/δα την εβδ/δα την εβδ/δα το μήνα ποτέ Ελαιόλαδο Φρούτα Λαχανικά Γλυκά Κρέας Ψάρι Γάλα Όσπρια Ψωμί Σαλάτα Φρεσκοστυμμένοι χυμοί Τυποποιημένοι χυμοί Ανθρακούχα ποτά Πρόχειρο φαγητό Καφές

11. Με ποιο κριτήριο επιλέγεις το φαγητό σου; (Μπορείς να διαλέξεις περισσότερες από μια επιλογές.) Θρεπτικές ουσίες  Γεύση  Διαφήμιση 

[175]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 176

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

Επιλογές της οικογένειας μου  Άλλο (αναφέρετε)…………..............................................……………………

12. Προτιμάς να γευματίζεις... παρακολουθώντας τηλεόραση  συζητώντας με την οικογένειά σου  μόνος σου  Άλλο (αναφέρετε)…………….............................................…………………

13. Κάθε πότε γυμνάζεσαι (εκτός σχολείου); Σχεδόν ποτέ 1 φορά την εβδομάδα  2-3 φορές την εβδομάδα  4-5 φορές την εβδομάδα  Καθημερινά  14. Η Μεσογειακή Διατροφή επηρεάζει την υγεία μας; Ναι  Όχι  Δεν γνωρίζω  Εάν ναι, πώς επηρεάζει η Μεσογειακή Διατροφή την υγεία μας; ………………………………......................................................................………………… Ευχαριστούμε για τη συμμετοχή σας!

Παράρτημα B: Τρισδιάσταση Απεικόνιση της Πυραμίδας της Μεσογειακής Διατροφής (Καλλιτεχνική δημιουργία των μαθητών)

[176]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 177

Πρακτική και διαθεματική προσέγγιση της ερευνητικής εργασίας στο Λύκειο Σκουλικαρίτη Σωτηρία Καθηγήτρια Αγγλικών ΠΕ06, ΓΕΛ Βάρδας, Ηλείας sskoul@yahoo. com

Α. Το μάθημα της ερευνητικής εργασίας στο Λύκειο. Η ερευνητική εργασία στο Λύκειο είναι ένα ξεχωριστό και ιδιαίτερο μάθημα που αντιμετωπίζει τους μαθητές ως μικρούς ερευνητές και τους προετοιμάζει για την πορεία τους στην τριτοβάθμια εκπαίδευση. Το μάθημα βαθμολογείται και οι μαθητές της Α’ Λυκείου αφιερώνουν 2 ώρες την εβδομάδα, ενώ της Β’ Λυκείου 1 ώρα την εβδομάδα. Αποσκοπεί να οδηγήσει τους μαθητές σε νέες και ενδιαφέρουσες αναζητήσεις, προβληματισμούς και απαντήσεις, μέσα από μια συλλογική δραστηριότητα. Προετοιμάζει για τον τρόπο έρευνας και στοχασμού στα ανώτατα εκπαιδευτικά ιδρύματα και οι στόχοι της εκπαιδευτικής διαδικασίας είναι να μάθει στους μαθητές πως: 1. Να κατασκευάζουν ερωτήσεις ανοικτού και κλειστού ορίζοντα.

2. Να οργανώνουν ιδέες και ερωτήσεις σε ομάδες.

3. Να επωμίζονται ευθύνες.

4. Να βρίσκουν πληροφορίες και απαντήσεις σε ερωτήματα, με επιστημονικά καταχωρημένες πηγές- βιβλιογραφία και επίσημα στοιχεία.

5. Να συνεργάζονται με άλλους προς ένα κοινό στόχο.

6. Να βάζουν χρονικά όρια και να τα τηρούν.

7. Να παρουσιάζουν τα τελικά αποτελέσματα με τον καλύτερο τρόπο.

[177]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 178

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

Η εκπόνηση της ερευνητικής εργασίας βασίζεται στην παιδαγωγική φιλοσοφία που εκφράζεται από τέσσερις παιδαγωγικές αρχές: ⚫ Η αρχή της Διερευνητικής Προσέγγισης στη Μάθηση. ⚫ Η αρχή της Διεπιστημονικής Συνεργασίας των Καθηγητών. ⚫ Η αρχή της Διαφοροποιημένης Προσέγγισης στη Μάθηση. ⚫ Η αρχή της Ομαδικής Συνεργασίας των Μαθητών. Είναι προτιμότερο τα σχολεία να δημιουργούν τμήματα ενδιαφέροντος και όχι αλφαβητικά, έτσι ώστε να υπάρχει κίνητρο για τους μαθητές να ασχοληθούν με το θέμα που τους προκαλεί να διερευνήσουν, να ενημερωθούν και να παρουσιάσουν. Συχνά παρατηρείται οι μαθητές να αφοσιώνονται σε θέματα που άπτονται των άμεσων ενδιαφερόντων τους και όχι σε θέματα εγκυκλοπαιδικών γνώσεων.

Β. Project Β΄ Λυκείου 2014-2015: «Φωτογραφία – Οι εικόνες που μας σημάδεψαν» Το θέμα επιλέχθηκε με σκοπό να εξοικιωθούν οι συμμετέχοντες με την φωτογραφία ως μέσο έκφρασης και δημιουργίας. Η έρευνα σχετίζεται άμεσα με το μάθημα των Αγγλικών καθώς πολλές απο τις πηγές που ερευνήθηκαν στο διαδύκτιο είναι στα Αγγλικά και περιέχουν αυθεντικά υλικά προς επεξεργασία και κατανόηση. Επίσης δόθηκαν στους μαθητές βιβλία τεχνικής φωτογραφίας στα Αγγλικά για την κατανόηση των οποίων συνεργάστηκαν. Επιπλέον, σχετίζεται με το μάθημα της Πληροφορικής καθώς απαιτείται η χρήση λογισμικού επεξεργασίας κειμένου, προγράμματος παρουσίασης και αναζήτηση στο διαδίκτυο αλλά κυρίως σχετίζεται με το μάθημα της Ιστορίας καθώς η έρευνα εμπεριέχει σχολιασμό των γεγονότων και ιστορικών συνθηκών που «γέννησαν» μια φωτογραφία. Η συνδυαστική ικανότητα, όπως την έχουν αναπτύξει οι μαθητές μέσα από τα μαθήματά τους, ήταν επίσης χρήσιμη στη διάρκεια της έρευνας και ετοιμασίας της εργασίας τους. Τα μαθησιακά οφέλη σχετίζονται με την κατανόηση του χώρου της φωτογραφίας τόσο ως επάγγελμα όσο και ως χόμπυ. Πιο συγκεκριμένα, θα χρησιμοποιήσουν τις γνώσεις τους και τα στοιχεία που θα συλλέξουν για να αναλύσουν τους κανόνες που διέπουν μια καλή φωτογράφηση καθώς και θα μελετήσουν μερικές από τις πιο σημαντικές και αξιομνημόνευτες φωτογραφίες των τελευταίων ετών. Συνε[178]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 179

ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

πώς, θα γίνει μια ιστορική αναδρομή που θα βοηθήσει τους μαθητές να συγκρατήσουν τα σχετικά ιστορικά γεγονότα. Οι πόροι και ο εξοπλισμός που χρειάζεται η εργασία είναι: ⚫ Αίθουσα υπολογιστών ⚫ Internet ⚫ Βιβλία φωτογραφίας ⚫ DVD player ⚫ Αίθουσα προβολών ⚫ Laptop ⚫ Προγράμματα παρουσίασης, επεξεργασίας κειμένου και επεξεργασίας φωτογραφίας. ⚫ Φωτογραφικές μηχανές

Γ. Η διαδικασία που ακολουθήθηκε Βήμα 1ο. Παρουσιάστηκε στους μαθητές ένα power point με 40 απο τις πιο διάσημες και συγκλονιστικές φωτογραφίες των τελευταίων 100 χρόνων. Ενθαρρύνθηκε η συζήτηση στη διάρκεια της παρουσίασης, έτσι ώστε κάθε μια από τις 5 ομάδες να επιλέξει 2 φωτογραφίες για να τις αναλύσουν τόσο τεχνικά όσο και ιστορικά. Βήμα 2ο. Με την τεχνική του καταιγισμού ιδεών οι μαθητές κατέληξαν στο υποερώτημα της ομάδας τους. Έτσι θα έπρεπε να προσέξουν ώστε η εργασία τους να έχει δύο μέρη: ένα για την απάντηση του υποερώτήματός τους και ένα για την ανάλυση των 2 φωτογραφιών που επέλεξαν. Τα ερωτήματα στα οποία κατέληξαν ήταν: 1. Ποιές είναι οι σημαντικότερες τεχνικές φωτογράφισης; 2. Ποιοί είναι οι πιο διάσημοι φωτογράφοι των τελευταίων ετών; 3. Ιστορική αναδρομή για την εξέλιξη της φωτογραφίας.

4. Ποιά ήταν η εξέλιξη του εξοπλισμού της φωτογραφίας; 5. Πώς μπορεί η φωτογραφία να επηρεάσει την κοινή γνώμη / συναισθηματικό αντίκτυπο φωτογραφίας; Βήμα 3ο. Έρευνα σε βιβλία και στο διαδίκτυο. Ανατροφοδότηση και συζήτηση μέσα στην τάξη.

[179]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 180

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

Βήμα 4ο. Εκδρομή στην Πάτρα με στόχο να εφαρμόσουν τις τεχνικές που έμαθαν. Προσπάθεια λήψης φωτογραφιών για συμμετοχή σε έκθεση φωτογραφίας. Βήμα 5ο. Επιλογή φωτογραφιών και έκθεση φωτογραφίας στο χώρο του σχολείου. Βήμα 6ο. Παρουσίαση των εργασιών.

Δ. Η έκθεση φωτογραφίας Στα πλαίσια του συγκεκριμένου project αποφασίστηκε να οργανωθεί έκεθεση φωτογραφίας των μαθητών στο χώρο του σχολείου. Έγινε εκδρομή σε κοντινή πόλη, την Πάτρα, λόγω έλλειψης οπτικών ερεθισμάτων στον τόπο διαμονής τους. Η συμμετοχή των μαθητών ήταν ενθουσιώδης και τα καρέ που παρέδωσαν έφτασαν τα 800! Στη διαδικασία επιλογής των καλύτερων φωτογραφιών συμμετείχαν όσοι μαθητές επιθυμούσαν, με την επίβλεψη και καθοδήγηση της υπεύθυνης καθηγήτριας. Εκτυπώθηκαν 40 φωτογρφίες σε μεγέθυνση και εκτέθηκαν στο ισόγειο του σχολείου χωρισμένες σε τρεις κατηγορίες: Μικρόκοσμος, Πορτραίτο, Τοπίο.

Ε. Αποτελέσματα Παρατηρήθηκε μια αυξημένη συμμετοχή των μαθητών στην πρακτική προσέγγιση του θέματος, δηλαδή στη λήψη φωτογραφιών. Η πρακτική εφαρμογή των κανόνων φωτογράφισης ενίσχυσε τη δημιουργικότητα στα πλαίσια της μαθητικής κοινότητας. Ο τρόπος εργασίας και προετοιμασίας ενίσχυσε το πνεύμα συνεργασίας και δημιούργησε νέους δεσμούς ανάμεσα στους μαθητές και το θέμα που διερευνούσαν. Η συζήτηση και η συνεργασία για την επίτευξη ενός κοινού στόχου, οδήγησε στην καταγραφή σημαντικών πληροφοριών και στην συμμετοχή όλων των μελών μιας ομάδας. Ορισμένοι μαθητές έδειξαν ενδιαφέρον για τα επαγγέλματα που σχετίζονται με την φωτογραφία.

Βιβλιογραφία Bendavid-Val, L. (2001). The photographs. National Geographic Society, USA. National Geographic (2003). 100 best wildlife pictures. NGS, USA.

[180]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 181

ΠΡΑΚΤΙΚΗ ΚΑΙ ΔΙΑΘΕΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Αρβανιτόπουλος, Κ. (2013). Οδηγίες διδασκαλίας project στην Α’και Β’ τάξη Λυκείου. Στην ηλεκτρονική διεύθυνση: http://edu. klimaka. gr/leitoyrgia-sxoleivn/lykeio/1642-erevnhtikha-ergasia-project. html [Ανακτήθηκε 20 Σεπτεμβρίου 2014]. Ηλιάδης, Ν. & Βουτσινός, Γ (2007). Τεχνολογία Α’ Λυκείου. Οργανισμός εκδόσεως διδακτικών βιβλίων. Αθήνα.

[181]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 182

Η εκπαιδευτική επίσκεψη σε χώρους εργασίας ως μεθοδολογικό εργαλείο βιωματικής μάθησης και επαγγελματικής ανάπτυξης των μαθητών Δήμητρα Σταυροπούλου, Καθηγήτρια Τεχνολογίας ΠΕ 17. 05, dimitst@yahoo.gr

Οι εκπαιδευτικές επισκέψεις είναι καινοτόμες δράσεις που προσφέρουν μια διαφορετική προσέγγιση της γνώσης. Η ανάγκη για ανοιχτές διδακτικές διαδικασίες δημιουργήθηκε από τις σύγχρονες αντιλήψεις για την πολυπλοκότητα της νοημοσύνης, την αξιοποίηση της εμπειρίας, την αποτελεσματικότητα της εργασίας σε ομάδες, την ενιαιοποίηση της γνώσης, την διαθεματικότητα, την διεπιστημονικότητα. Αναπτύσσονται, οργανώνονται και συντονίζονται από τον εκπαιδευτικό, παράλληλα και συμπληρωματικά με τις συμβατικές διδακτικές μεθόδους και αποτελούν πολύτιμα εργαλεία εκπαιδευτικής τεχνικής στην μαθητοκεντρική διδασκαλία. Αποτελούν οργανωμένες εκπαιδευτικές δραστηριότητες σχεδιασμένες να επιτύχουν συγκεκριμένους στόχους σε επίπεδο γνώσεων, δεξιοτήτων και στάσεων, με επίσκεψη στο πεδίο και εμπλοκή των μαθητών με το καθαυτό αντικείμενο της μάθησης, μια εναλλακτική παιδαγωγική τεχνική, μέσα από βιωματική προσέγγιση της μάθησης και της απόκτησης εμπειρίας. Πραγματοποιούνται οποτεδήποτε μέσα στο διδακτικό έτος, έως εννέα (9) ανά τάξη, με διάρκεια μίας ή περισσοτέρων διδακτικών ωρών. Ο χρόνος πραγματοποίησης μπορεί να παραταθεί έως και δύο ώρες πέραν του ωραρίου λειτουργίας του σχολείου (ΥΑ 129287/Γ2/ΦΕΚ 2769/Β/2. 12. 2011). Οι επισκέψεις αναφέρονται σε συγκεκριμένη ενότητα των διδακτικών αντικειμένων του αναλυτικού προγράμματος [182]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 183

Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΕ ΧΩΡΟΥΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

και πραγματοποιούνται σε διάφορους που έχουν σχέση με τα διδασκόμενα μαθήματα ειδικότητας, όπως: επιστημονικής, ιστορικής, θρησκευτικής, πολιτιστικής και περιβαλλοντικής αναφοράς, εκθέσεις, δημοτικές βιβλιοθήκες, αξιοθέατα, φυσιολατρικές λέσχες, επιμελητήρια, επιστημονικούς συλλόγους, κέντρα νεότητας, παραγωγικές μονάδες, επιχειρήσεις, επαγγελματικούς χώρους κ. ά. Οι εκπαιδευτικές επισκέψεις δεν υλοποιούνται μόνο την ημέρα που οι μαθητές επισκέπτονται το πεδίο. Το σημαντικό στοιχείο που θα πρέπει να εντοπιστεί σε αυτό το αρχικό στάδιο είναι το γεγονός, ότι η τεχνική αυτή περιλαμβάνει δύο στάδια: το στάδιο προετοιμασίας και το στάδιο υλοποίησης στο χώρο της επίσκεψης. Η κάθε επίσκεψη αποτελεί ένα πρόγραμμα στα πλαίσια του οποίου, πρέπει να υπάρξουν αποφάσεις και ενέργειες σχετικά με το ποιός θα είναι ο χώρος που θα επισκεφτούν οι μαθητές, ποιοί οι εκπαιδευτικοί στόχοι της επίσκεψης, ποιό είναι το υλικό και οι δραστηριότητες τις οποίες θα προετοιμάσουν οι μαθητές σε συνεργασία με τον καθηγητή, η συμφωνία με τους υπευθύνους του χώρου για την επίσκεψη και το περιεχόμενο της. Αποτελούν μια σύνθετη εκπαιδευτική τεχνική, η οποία συνδυάζει θεωρία και βιωματική δράση, διδασκαλία και συμμετοχή των μαθητών, προετοιμασία «εντός» της τάξης και υλοποίηση «εκτός», στο πεδίο. Παράλληλα, απαιτούν έναν πολύ προσεκτικό σχεδιασμό για να μπορούν να ανταποκριθούν στο στόχο τους και να μην είναι απλώς ψυχαγωγικές δραστηριότητες. Πλεονεκτήματα εκπαιδευτικών επισκέψεων ⚫ Συνδέεται η θεωρητική διδασκαλία με τη καθημερινή πράξη. ⚫ Συμπληρώνονται οι θεωρητικές γνώσεις με νέες γνώσεις πρακτικού χαρακτήρα. ⚫ Κεντρίζεται το ενδιαφέρον των μαθητών και καθίσταται πιο ενδιαφέρουσα και πιο παραστατική η μαθησιακή διαδικασία. Συμβατότητα με το Αναλυτικό Πρόγραμμα: Αφορά σε όλα τα μαθήματα και όλες τις τάξεις του εκπαιδευτικού συστήματος. Είδη Εκπαιδευτικών επισκέψεων: 1. Προπαρασκευαστικές: όταν προηγείται η επίσκεψη προκειμένου να αποκτήσουν εικόνες και παραστάσεις οι μαθητές, και έπεται η διδασκαλία στην τάξη [183]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 184

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

2. Επισκέψεις με συνδυασμό διδασκαλίας στο χώρο επίσκεψης: κατά τη διδασκαλία γίνεται χρήση των εγκαταστάσεων ή των αντικειμένων του χώρου επίσκεψης 3. Επισκέψεις μετά τη διδασκαλία του μαθήματος: έπονται της σχετικής διδασκαλίας στην τάξη και αποσκοπούν στη συμπλήρωση ή επανάληψή της. Ο προσδιορισμός της ιδέας Στα πλαίσια του Ελληνικού Εκπαιδευτικού συστήματος η οργάνωση εκπαιδευτικών επισκέψεων αποτελεί κυρίως πρωτοβουλία του εκπαιδευτικού. Οι προτάσεις γίνονται στην αρχή του σχολικού έτους ώστε να διαμορφωθεί ο ετήσιος προγραμματισμός με την σύμφωνη γνώμη της σχολικής μονάδας. Ο καθηγητής αφού προσδιορίσει τον εκπαιδευτικό σκοπό για να σχηματοποιήσει πλήρως την ιδέα, οφείλει να προσδιορίσει: (α) την ομάδα των μαθητών που θα πραγματοποιήσει την επίσκεψη. Συνήθως ο αριθμός δεν πρέπει να ξεπερνάει τα (20) είκοσι άτομα. (β) τους εκπαιδευτικούς στόχους που πρέπει να καλυφθούν. (γ) το είδος της επίσκεψης. Εάν η επίσκεψη γίνει στα πλαίσια νομού, τότε καλύπτεται εντός μονοήμερης εκπαιδευτικής δραστηριότητας. (δ) τα άλλα μέλη της ομάδας. Παιδαγωγικοί στόχοι 1. επίπεδο δεξιοτήτων ⚫ στην ανάπτυξη της κριτικής τους σκέψης ⚫ στην ενεργοποίηση της δημιουργικότητας των μαθητών αλλά και των εκπαιδευτικών τους. ⚫ στην ενίσχυση της συμμετοχής και της παρατηρητικότητας. ⚫ στην ανάπτυξη ικανοτήτων και δεξιοτήτων, όπως η καταγραφή πληροφοριών, η διατύπωση ερωτημάτων, η επεξεργασία των απαντήσεων, η εξαγωγή συμπερασμάτων. ⚫ στην ανάπτυξη και ενίσχυση μηχανισμών καταγραφής και αξιολόγησης της «εμπειρίας» όπως η δημιουργία ημερολογίου, οι φωτογραφίες κ. α. ⚫ στην απόκτηση δεξιοτήτων κοινωνικής συμπεριφοράς από την επαφή των μαθητών με διάφορους εξωσχολικούς παράγοντες.

[184]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 185

Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΕ ΧΩΡΟΥΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

2. επίπεδο στάσεων ⚫ προσέλκυση του ενδιαφέροντος των μαθητών για την εκπαιδευτική διαδικασία ώστε η εκπαίδευση να γίνεται περισσότερο ελκυστική. ⚫ ενίσχυση της θετικής αντίληψης για την συλλογική προσπάθεια μέσω της βιωματικής δράσης. ⚫ ευαισθητοποίηση των μαθητών για τον κόσμο των επιχειρήσεων, καλλιέργεια του επαγγελματικού προσανατολισμού με την προετοιμασία των μαθητών για τις ανάγκες και την ένταξή τους στην αγορά εργασίας.

3. επίπεδο γνωστικού αντικειμένου, εφαρμογής γνώσεων Ανάλογα με το γνωστικό αντικείμενο και το αναλυτικό πρόγραμμα. Μελέτη περίπτωσης στα πλαίσια του Σχολικού Επαγγελματικού Προσανατολισμού με θέμα «επίσκεψη σε επαγγελματικό χώρο»: ⚫ συνδέεται η σχολική καθημερινότητα με την επαγγελματική πραγματικότητα (δίνεται η επαγγελματική διάσταση των επιμέρους μαθημάτων) ⚫ η διδασκαλία έχει καλύτερα μαθησιακά αποτελέσματα όταν συνδέεται με την καθημερινή επικαιρότητα, με πραγματικές συνθήκες και σύγχρονα τεχνολογικά επιτεύγματα (σύνδεση θεωρίας-πράξης). ⚫ υλοποιείται έρευνα για τις προϋποθέσεις, το σχεδιασμό και την υλοποίηση μιας επιχείρησης. ⚫ κατανόηση του τρόπου λειτουργίας μιας σύγχρονης, επιτυχημένης επιχείρησης. ⚫ άμεση επαφή με εργαζόμενους διαφόρων ειδικοτήτων και εκπαιδευτικών κατηγοριών. ⚫ γνώση των συνθηκών εργασίας, των εκπαιδευτικών προσόντων, των οικονομικών απολαβών και των προοπτικών των εργαζομένων σε επιχειρήσεις. Μέσα επίτευξης στόχων Ηλεκτρονικοί υπολογιστές, σύνδεση στο διαδίκτυο, φωτοτυπίες φύλλων εργασίας, σχολικό εγχειρίδιο, φωτογραφική μηχανή, βιντεοκάμερα, ερωτηματολόγια, συνέντευξη. Κατά τη διάρκεια των εκπαιδευτικών επισκέψεων μπορεί να διανέμεται έντυπο και ηλεκτρονικό υλικό (φυλλάδια, αφίσες και άλλο υλικό) που θα έχει παραχθεί στο [185]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 186

ΚΑΛΕΣ ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

πλαίσιο της εκπαιδευτικής επίσκεψης ή θα παρέχεται από τους χώρους επίσκεψης ή από τις επιχειρήσεις (prospectus κ. ά. ). Μεθοδολογία οργάνωσης επίσκεψης Μια επίσκεψη ή μια εκπαιδευτική εκδρομή απαιτεί πολύ καλή προετοιμασία σε δύο επίπεδα: 1. Πρακτικό μέρος. Αφορά την αδειοδότηση, την εξασφάλιση μεταφορικών μέσων για την ασφαλή μετάβαση και επιστροφή των μαθητών, την τακτοποίηση των λεπτομερειών με τον φορέα υποδοχής, κ. λπ. α. Τυπικές διαδικασίες ⚫ εξέταση όλων των παραμέτρων διενέργειας της εκδρομής (τρόπος και κόστος μετάβασης, επιστροφή κλπ) και έγκριση από το διευθυντή της σχολικής μονάδας ⚫ συναίνεση από τον Σχολικό Σύμβουλο Παιδαγωγικής ευθύνης ⚫ συλλογή υπογεγραμμένων υπεύθυνων δηλώσεων από τους γονείς ή κηδεμόνες των μαθητών ότι τους επιτρέπουν τη συμμετοχή. β. Ουσιαστικές διαδικασίες ⚫ Εξασφάλιση μεταφορικού μέσου: σε κάθε περίπτωση, θα απαιτηθεί να μετακινηθούν οι μαθητές με λεωφορείο. Θα πρέπει να εξασφαλιστεί το μέσο μεταφοράς ανάλογα με τον αριθμό των μαθητών (1, 2 ή περισσότερα λεωφορεία) και με βάση τις υπάρχουσες οδηγίες του Υπουργείου Παιδείας για την πραγματοποίηση εκπαιδευτικών επισκέψεων. Θα μπορούσε να συνδυαστεί και με άλλες εκπαιδευτικές δραστηριότητες ή θα μπορούσε να ενταχθεί στα πλαίσια μίας πολυήμερης εκδρομής. Για περίπτωση απομάκρυνσης από την έδρα του σχολείου, απαιτείται έγγραφη συναίνεση των γονέων. Τέλος, απαραίτητη είναι η εξασφάλιση συνοδών καθηγητών ώστε να είναι αρκετοί για τον αριθμό των μαθητών που θα πραγματοποιήσουν την επίσκεψη, αλλά και για την τήρηση των κανόνων ασφαλείας. ⚫ Οργάνωση των μαθητών: σε ορισμένους χώρους είναι δυνατή η παρουσία πολλών μαθητών ταυτόχρονα, όμως στους περισσότερους μόνο λίγοι μπορούν κάθε φορά να βρίσκονται μαζί. Σε κάθε περίπτωση, η παρουσία του συνόλου των μαθητών σε ένα χώρο αντενδείκνυται, γιατί δεν θα γίνεται κατανοητή η ξενάγηση και αναιρείται [186]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 187

Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΕ ΧΩΡΟΥΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

ο εκπαιδευτικός χαρακτήρας της επίσκεψης. Για το σκοπό αυτό θα πρέπει να χωριστούν οι μαθητές σε μικρότερα τμήματα (όχι μεγαλύτερα των 25 ατόμων), έτσι ώστε να υπάρχει οπτική και ακουστική επαφή με τον ξεναγό. ⚫

Ορισμός ημερομηνίας και ώρας: προηγείται της επίσκεψης κατά τουλάχιστον ένα μήνα.

⚫

Κανόνες ασφαλείας και οδηγίες για την πραγματοποίηση της επίσκεψης.

2. Επιστημονικό μέρος. Προετοιμασία πριν την επίσκεψη - Σχεδιασμός εκπαιδευτικής διαδικασίας. ⚫ διατύπωση των στόχων της επίσκεψης στους μαθητές και της σπουδαιότητας του χώρου. ⚫

δίνουμε την δυνατότητα στην τάξη να συγκεντρώσει πληροφορίες για τον τόπο της επίσκεψης (π. χ. διαδίκτυο).

⚫

ανάπτυξη συλλογικών δράσεων (χωρισμός ομάδων και ανάληψη καθηκόντων από κάθε ομάδα) ή ατομικών εργασιών, επιλογή δραστηριοτήτων (π. χ. δημιουργία ερωτηματολογίου, φωτογράφηση, βιντεοσκόπηση, σημειώσεις κ.α.).

⚫

εξασφάλιση απαραίτητου εξοπλισμού (βιντεοκάμερα, φωτογραφική μηχανή).

⚫

στην τελευταία συνάντηση της ομάδας και πριν υλοποιηθεί η επίσκεψη, ανατίθενται οριστικά οι υποχρεώσεις των μαθητών, σε ατομικό ή συλλογικό επίπεδο, ώστε η επαφή τους με τον κόσμο της εργασίας να αποδειχθεί πολύτιμη εμπειρία στην μελλοντική τους διαδικασία ένταξης σ’ αυτόν, ενώ «η επιστροφή» στο σχολείο να αποτελεί το πιο αποτελεσματικό εργαλείο διάχυσης του προγράμματος.

⚫

διανέμεται ενημερωτικό φυλλάδιο που έχει φτιαχτεί από τον εκπαιδευτικό με βάση το οποίο οι μαθητές ενημερώνονται για το πλήρες πρόγραμμα της επίσκεψης.

⚫

το εκπαιδευτικό πρόγραμμα γνωστοποιείται έγκαιρα στους μαθητές και ξεκινά η σχετική προετοιμασία των μαθητών, με τη βοήθεια του υπεύθυνου καθηγητή, που διαρκεί τουλάχιστον δεκαπέντε ημέρες πριν από την πραγματοποίηση της επίσκεψης.

[187]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 188

ΚΑΛΕΣ

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

Πραγματοποίηση της επίσκεψης Τα παιδιά συγκεντρώνονται στο χώρο του σχολείου και αναχωρούν για τον τόπο επίσκεψης. Μόλις φτάσουν και αφού τους υποδεχτεί ο υπεύθυνος με τον οποίο ο καθηγητής έχει οργανώσει την επίσκεψη : ⚫ γίνεται παρουσίαση του χώρου, ⚫ στη συνέχεια πραγματοποιείται ξενάγηση, ⚫ ακολουθεί συζήτηση με βάση τις ερωτήσεις και τα θέματα που έχουν ετοιμάσει οι μαθητές, ⚫ καταγραφή στοιχείων, απαντήσεων, οι μαθητές κρατούν σημειώσεις, ακολουθεί συζήτηση. ● παράλληλα γίνεται καταγραφή στοιχείων, απαντήσεων στο ερωτηματολόγιο, φωτογράφηση, βιντεοσκόπηση. Μετά την επίσκεψη – Αξιολόγηση - Ανατροφοδότηση Ακολουθεί συζήτηση στην τάξη, έλεγχος κατανόησης, εξαγωγή συμπερασμάτων, αξιολόγηση, ανατροφοδότηση. ⚫ Για την αξιολόγηση του βαθμού κατανόησης των στόχων της επίσκεψης, είναι καλό να ζητηθεί μία εργασία (τι είδαν οι μαθητές, πώς εξηγούνται αυτά που είδαν κ.τλ.). Θα μπορούσαν επίσης να ανατεθούν εργασίες για το σπίτι που να αφορούν συγκεκριμένα θέματα αναφορικά σε αυτήν π.χ. πληροφορίες για τις πιστοποιήσεις προϊόντων. ⚫ Παρουσίαση της δράσης στην σχολική κοινότητα. ⚫ Αποστολή ευχαριστήριας επιστολής στους υπεύθυνους του τόπου επίσκεψης και αξιολόγηση της όλης δραστηριότητας από τους μαθητές. Κίνδυνοι αποτυχίας Η στοχοθεσία, ο σχεδιασμός και η οργάνωση μιας τέτοιας δραστηριότητας πρέπει να λαμβάνεται σοβαρά υπόψη και να δίνεται έμφαση στη λεπτομέρεια, γιατί οι αστάθμητοι παράγοντες είναι άπειροι. Χαρακτηριστικά παραδείγματα: ⚫ Μία καθυστέρηση στο πρόγραμμα μπορεί να ακυρώσει κάποια κομμάτια της δραστηριότητας που έχουν οργανωθεί, να καθυστερήσει άλλα ή απλά να παρακωλύσει την όλη δραστηριότητα οδηγώντας σε αποτυχία.

[188]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 189

Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΕ ΧΩΡΟΥΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ ⚫

Άτομα που έχουν αναλάβει την παρουσίαση της δραστηριότητας ή την ξενάγηση των μαθητών και τα οποία μπορεί να γνωρίζουν άπειρες πληροφορίες γι’ αυτό που καλούνται να παρουσιάσουν, αλλά να μην έχουν την παιδαγωγική κατάρτιση να τα παρουσιάσουν στους μαθητές. ⚫ «Αποπλαισίωση». Στους μαθητές είναι βαθιά ριζωμένη η κουλτούρα: « εκπαιδευτική επίσκεψη = εκδρομή = παιχνίδι»! Η απουσία της σχολικής αίθουσας, του δασκάλου που παρουσιάζει το γνωστικό αντικείμενο, το πλήθος ερεθισμάτων (σχετικών και άσχετων με το γνωστικό αντικείμενο) φαίνεται να τους αποσυντονίζει και είναι ένα βασικό στοιχείο που πολλές φορές μπορεί να οδηγήσει μία καλά σχεδιασμένη εκπαιδευτική επίσκεψη σε αποτυχία. Μαθητές, αλλά πολλές φορές και εκπαιδευτικοί, είναι τόσο συνηθισμένοι στη ρουτίνα του σχολείου, που αντιλαμβάνονται ακόμα και την απλή αλλαγή περιβάλλοντος ως κάτι τελείως διαφορετικό από την εκπαιδευτική διαδικασία. Η διδακτική επίσκεψη σπάει τη ρουτίνα, προσφέρει μία διαφορετική νότα. Αλλά πολλές φορές αποπλαισιώνει την όλη διαδικασία εις βάρος της μάθησης. Γνωστικό αντικείμενο: Σχολικός επαγγελματικός προσανατολισμός Φύλλο εργασίας «Εξερευνώντας ένα χώρο εργασίας» «Γνωρίζοντας ένα συσκευαστήριο αγροτικών προϊόντων» Στόχος της επίσκεψης: Να δοθεί στους μαθητές η ευκαιρία να δραστηριοποιηθούν στα πλαίσια του ανοίγματος του σχολείου στην κοινωνία και στην αγορά εργασίας, συγχρόνως δε να τους δοθεί η δυνατότητα να εργαστούν σε ομάδες, να αναλάβουν πρωτοβουλίες, να δημιουργήσουν δεσμούς με το κοινωνικό και εργασιακό περιβάλλον, να συμβάλλουν στην επαγγελματική τους ανάπτυξη. Μεθοδολογία: ομαδοσυνεργατική μέθοδος Προετοιμασία επίσκεψης (1 διδακτική ώρα ΣΕΠ). Ενημέρωση των μαθητών για την επιχείρηση, κατάρτιση ερωτηματολογίου προκειμένου να συλλέξουν πληροφορίες και τέλος χωρισμός σε ομάδες εργασίας ώστε η επίσκεψή τους να αποβεί αποτελεσματικότερη.

[189]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 190

ΚΑΛΕΣ

ΠΡΑΚΤΙΚΕΣ

Υλοποίηση της δράσης. Κατά την επίσκεψη στο χώρο εργασίας θα λειτουργήσουν με τις εξής ομάδες εργασίας Α΄ ομάδα, οι μαθητές είναι υπεύθυνοι για την φωτογράφιση και την βιντεοσκόπηση των χώρων εργασίας Β΄ ομάδα, οι μαθητές παίρνουν συνέντευξη από τον υπεύθυνο της επιχείρησης και τους εργαζόμενους σύμφωνα με το ερωτηματολόγιο που έχουν καταρτίσει Γ΄ ομάδα, οι μαθητές είναι υπεύθυνοι για την τήρηση του ημερολογίου επίσκεψης και την επεξεργασία των στοιχείων του ερωτηματολογίου Δ΄ ομάδα, παρουσίαση των αποτελεσμάτων της δράσης στην επόμενη διδακτική ενότητα. Μόλις τελειώσει η ξενάγηση, ένας από τους μαθητές αναλαμβάνει να ευχαριστήσει τον υπεύθυνο της επιχείρησης για την εμπειρία που τους προσέφερε. Αξιολόγηση – ανατροφοδότηση. Στην επόμενη διδακτική ώρα ΣΕΠ στη τάξη, οι μαθητές θα συζητήσουν για την εμπειρία που απέκτησαν και οι ομάδες θα εκθέσουν αναλυτικά τις εργασίες τους με σκοπό να γίνει αφομοίωση των πληροφοριών μέσα από την κριτική θεώρησή τους και τη μετατροπή τους σε χρήσιμη γνώση ανάλογα με τις ανάγκες του κάθε μαθητή.

Βιβλιογραφία Κουτσούκος, Μ. (2012). Σημειώσεις του Μαθήματος Διδακτική Μαθημάτων Ειδικότητας. ΑΣΠΑΙΤΕ Θεσσαλονίκης Ματσαγγούρας, Η. (2012). Η Διαθεματικότητα στη Σχολική Γνώση. Εννοιοκεντρική Αναπλαισίωση και Σχέδια εργασίας. Αθήνα, Εκδόσεις Γρηγόρη. Ματσαγγούρας, Η. , (1987). Ομαδοκεντρική διδασκαλία και μάθηση: Θεωρία και πράξη της διδασκαλίας κατά ομάδες. Αθήνα, Εκδόσεις Γρηγόρη. Ματσαγγούρας, Η. , (1994). Στρατηγικές διδασκαλίας: Από την πληροφόρηση στην κριτική σκέψη. Αθήνα, Εκδόσεις Γρηγόρη. Μουρατιάν, Ζ. (2004). Τα σχέδια εργασίας στην τάξη και στην πράξη. Αθήνα, Εκδόσεις Πατάκης. Πάσχος, Β. (2007). Στοιχεία Διδακτικής και Παιδαγωγικής. Αθήνα, Εκδόσεις

[190]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 191

Η ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΗ ΕΠΙΣΚΕΨΗ ΣΕ ΧΩΡΟΥΣ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

Πατάκης. Πλαγιανάκος, Σ. (1999). Διδακτική Επαγγελματικών Μαθημάτων. Τόμος Α. Εκδόσεις Έλλην. Πλαγιανάκος, Σ. (1999). Διδακτική Επαγγελματικών Μαθημάτων. Τόμος Β. Εκδόσεις Έλλην. Ρόντος, Κ. και Παπάνης, Ε. (2007). Οι τεχνικές του καλού ερωτηματολόγιου. Αθήνα, Εκδόσεις Σιδέρη.

[191]

kales prak final:Layout 1 05/02/2016 11:31 ΠΜ Page 192

COVER:Layout 1 05/02/2016 11:37 ΠΜ Page 1