Τα “κοινά” του Δουργουτίου Συν-κατοίκηση στο συγκρότημα στεγαστικής αποκατάστασης στο Νέο Κόσμο Χριστίνα Τσεκουρά
ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΠΑΤΡΩΝ - ΤΜΗΜΑ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ
Χριστίνα Τσεκουρά | Επιβλέπων: Π. Δραγώνας
Τα “κοινά” του Δουργουτίου Συν-κατοίκηση στο συγκρότημα στεγαστικής αποκατάστασης στο Νέο Κόσμο
Πάτρα | Νοέμβριος 2020
Περιεχόμενα
Εισαγωγή..........................................7 Co-Housing.......................................8 Δουργούτι.........................................11 Το συγκρότημα στεγαστικής αποκατάστασης..............................13 Παρεμβάσεις....................................20 Φανοσθένους 13....................20 Ζητούμενα............................22 Μετασχηματισμοί................24 Αγορά......................................40 Δημόσιος Χώρος....................41 Σφιγγός 13................................43 Επέκταση..................................58 Επίλογος...........................................63
6
Εισαγωγή Η παρούσα εργασία μελετά την επανάχρηση ενός συγκροτήματος κατοικιών μέσω της εγκατάστασης κοινόχρηστων λειτουργιών και τη μετάβαση από μια συνθήκη απλής συστέγασης σε μια λογική διαμοιρασμού και συλλογικότητας. Πιο συγκεκριμένα, επιχειρείται να διερευνηθεί ο τρόπος με τον οποίο η δημιουργία μιας κοινότητας Co-Housing θα μπορούσε να μετασχηματίσει υπάρχοντα κτίρια κατοικιών στην όσο το δυνατόν πιο ευέλικτη εκδοχή τους. Για τη διερεύνηση επιλέχθηκε το συγκρότημα στεγαστικής αποκατάστασης στο Νέο Κόσμο, στην περιοχή Δουργούτι.
7
CoHousing
Το Cο-Housing έχει τις ρίζες του στο Δανέζικο bofllesskab (living-togetherness) και στο Σουηδικό kollektivhus (collective housing). Είναι μια εκ προθέσεως κοινότητα που μοιράζεται μεταξύ των μελών της χώρους, οικιακό εξοπλισμό και μέσα μεταφοράς. Συχνά, μάλιστα, λειτουργεί κοινή κουζίνα και τράπεζα χρόνου. Κύριες αρχές του Co-Housing είναι η συνεργασία και η βιωσιμότητα. H οργάνωσή του βασίζεται στην πρωτοβουλία της κοινότητας, γι’αυτό συνήθως οι μελλοντικοί ιδιοκτήτες συστήνουν ένα νομικό πρόσωπο και συνάπτουν συμφωνίες μεταξύ τους για τη διαχείριση, τα δικαιώματα και τις υποχρεώσεις του καθενός. Δεν υπάρχει ενιαίο μοντέλο διαχείρισης, καθώς η σχετική νομοθεσία διαφέρει από κράτος σε κράτος. Το βασικότερο στοιχείο όλων είναι η συνεργασία της κοινότητας τόσο κατά τη δημιουργία της κατοικίας, όσο και κατά τη χρήση της, με όρους που διαμορφώνει η ίδια. Το μοντέλο του Co-Housing παρουσιάζει ισχυρά πλεονεκτήματα στο κόστος κατασκευής και συντήρησης των κατοικιών, αλλά και στην υγιή κοινωνική ζωή των μελών, ειδικά στις περιπτώσεις της αστικής κατοίκησης, μειώνοντας την μοναξιά και τον κοινωνικό αποκλεισμό πληθυσμιακών και ηλικιακών ομάδων. Ταυτόχρονα, μέσω του διαμοιρασμού μειώνεται το ενεργειακό αποτύπωμα των επιμέρους νοικοκυριών. Αυτοί είναι και οι λόγοι που οδήγησαν στην παρούσα διερεύνηση.
8
Marmalade Lane CoHousing, Cambridge, 2018 Mole
Ένα τέτοιο εγχείρημα προϋποθέτει μια κοινότητα που να έχει ήδη δεσμούς σε κάποιο βαθμό. Έπειτα, καθώς διαμορφώνεται το έργο, οι κάτοικοι έχουν την ευκαιρία να γνωριστούν καλύτερα και να αναπτύξουν τις αρχές της συνεργασίας τους. Η συμμετοχή των κατοίκων στο σχεδιασμό είναι απαραίτητη, καθώς οι ανάγκες τους είναι που θα διαμορφώσουν τις εγκαταστάσεις. Εφόσον οι ανάγκες αυτές είναι μεταβλητές, θα πρέπει το κτήριο να προσφέρει όσο το δυνατόν περισσότερη ελευθερία για αναπροσαρμογές. Στην Ελλάδα δεν υπάρχει ακόμα επίσημα καταγεγραμμένη κοινότητα Co-Housing. Αναρωτήθηκα, ωστόσο, αν κάτι τέτοιο θα μπορούσε να προκύψει σε υπάρχοντα συγκροτήματα κατοικίας, ώστε να αξιοποιηθεί το κτιριακό απόθεμα και να βελτιστοποιηθεί η χρήση του, και πώς αυτό θα μετασχημάτιζε τους χώρους της κατοικίας, όπως τους ξέρουμε σήμερα. Οι δύο βασικοί στόχοι που τίθενται για την παρέμβαση, επομένως, είναι η εξυπηρέτηση της συλλογικότητας και της μεταβλητότητας. Το αποτέλεσμα της διερεύνησης είναι, ουσιαστικά, μια διαδικασία μετατροπής που θέτει τα στάδια επέμβασης και εξερευνά πιθανές κατευθύνσεις.
Spreefeld, Berlin, 2014 Carpaneto/Schöningh, FAT Köhl, BAR Architekten, Partner und Partner Architekten
9
m
k 1.2
m
k 6 . 0
Δουργούτι
Η περιοχή του Δουργουτίου είναι μέρος της συνοικίας του Νέου Κόσμου και ανήκει στο Δήμο Αθηναίων. Πρόκειται για μια γειτονιά που φιλοξένησε πληθυσμούς προσφύγων αρχικά από την Αρμενία κι έπειτα από τη Μικρά Ασία. Για δεκαετίες η φιλοξενία έγινε με αυτοστέγαση. Παρά τις πρακτικές δυσκολίες, ο συνοικισμός μετατράπηκε σε μια αυτοσχέδια μικρή πόλη, αποκτώντας ακόμα και αγορά που συγκέντρωνε πληθυσμό από τις γύρω περιοχές. Η αίσθηση κοινής ταυτότητας, οι πρακτικές δυσκολίες στην καθημερινή ζωή αλλά και η ελάχιστη απόσταση μεταξύ των καταλυμάτων που μηδένιζε την ιδιωτικότητα, δημιούργησαν μια ισχυρή κοινότητα. Οι δύσκολες συνθήκες διαβίωσης πίεζαν για άμεση εξασφάλιση μονιμότερων κατοικιών. Στην πρώτη φάση της στεγαστικής αποκατάστασης ανεγέρθηκαν 7 πολυκατοικίες. Εκείνο το διάστημα, η περιοχή ρυμοτομήθηκε και εντάχθηκε στο σχέδιο πόλης του Δήμου Αθηναίων. Οι παράγκες ωστόσο παρέμεναν στο μεγαλύτερο κομμάτι της, και εσωτερικοί μετανάστες καταφθάνουν, πυκνώνοντας ακόμα περισσότερο τη γειτονιά, εως το 1965, οπότε εξαγγέλλεται πρόγραμμα εκκαθάρισης των παραπηγμάτων. Μέχρι το 1975 ανεγέρθηκαν 35 πολυκατοικίες, δίνοντας στη γειτονιά τη μορφή που έχει έως και σήμερα. Εκείνη την περίοδο σταματά να χρησιμοποιείται το όνομα Δουργούτι.
© Hans Gerber
11
12
13
Οι δικαιούχοι των διαμερισμάτων, από τη στιγμή της κατεδάφισης των παραγκών, μέχρι την ολοκλήρωση του νέου συγκροτήματος, φιλοξενήθηκαν σε γειτονικές περιοχές. Γυρνώντας, κατέβαλαν ένα μηνιαίο ποσό για ένα ορισμένο διάστημα, έπειτα από το οποίο είχαν την πλήρη ιδιοκτησία του διαμερίσματός τους. Πολλοί, ωστόσο ήταν αυτοί που δε γύρισαν, ή έφυγαν σύντομα, όταν οι ανάγκες των οικογενειών άλλαξαν. Νέοι πληθυσμοί μεταναστών, από Βαλκάνια και την Ασία εγκαταστάθηκαν και άρχισαν να ενσωματώνονται στην περιοχή, συχνά ανοίγοντας και τοπικές επιχειρήσεις. Η κοινότητα άλλαξε σύνθεση, αλλά οι νέες συνθήκες δεν ενθάρρυναν την αλληλεπίδραση και τη γνωριμία.
14
Τα τελευταία χρόνια, το όνομα Δουργούτι επανέρχεται και μαζί με αυτό αρχίζει να γίνεται πιο γνωστή η ιστορία του. Με την πρωτοβουλία Dourgouti Island Hotel αρχίζει ένας κύκλος δρωμένων που λαμβάνουν χώρα στη γειτονιά και στοχεύουν να τονίσουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της. Παράλληλα, δημιουργείται η Ομάδα Προφορικής Ιστορίας Δουργουτίου, που συλλέγει μαρτυρίες από τους κατοίκους των πρώτων προσφυγικών. Μέσα από αυτές τις δράσεις, όχι μόνο αναδεικνύεται η ιστορία της γειτονιάς, αλλά και δημιουργούνται ευκαιρίες για γνωριμία των κατοίκων. Μια τέτοια αλληλεπίδραση μπορεί να δώσει το έναυσμα για τη δημιουργία μιας κοινότητας co-housing. Η ζύμωση που έχουν υποστεί ως τώρα οι κάτοικοι είναι ένα υπόβαθρο για να αναπτυχθεί συνεργασία.
Περιοχή Παρέμβασης Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης
Τραμ - Στάση Κασομούλη Ξενοδοχείο Intercontinental
Metro - Σταθμός Νέος Κόσμος
Πάντειο Πανεπιστήμιο
Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών Ιδρύματος Ωνάση
15
Η διάταξη των κτιρίων με μικρή πυκνότητα, και οι ενδιάμεσοι δημόσιοι χώροι που δημιουργούνται, θα μπορούσαν να παρέχουν ένα ευνοϊκό περιβάλλον για συλλογική συνύπαρξη και δραστηριότητες αστικών καλλιεργειών. Η άμεση σχέση της γειτονιάς με το κέντρο της πόλης, οι ποικίλες συγκοινωνίες, η άμεση σχέση με χώρους πολιτισμού, την καθιστούν δελεαστική επιλογή για βραχυχρόνια μίσθωση, με όλους τους κινδύνους που μπορεί να εγκυμονεί η αλόγιστη εκμετάλλευση αυτής της δυνατότητας. Η ενίσχυση της κοινότητας μπορεί να αντισταθμίσει τα οικονομικά συμφέροντα που οδηγούν στον εξευγενισμό, και να προστατεύσει τους κατοίκους από μια ραγδαία αύξηση της αξίας της γης. Η διερεύνηση θα ξεκινήσει από το συγκρότημα της αγοράς, και συγκεκριμένα το τετραώροφο κτήριο στον αριθμό Φανοσθένους 13. Στη συνέχεια, θα αναδιαμορφωθεί όλη η αγορά και οι εκατέρωθεν πλατείες, και ενδεικτικά η παρέμβαση θα εξαπλωθεί στην ευρύτερη γειτονιά, επηρεάζοντας τα υπόλοιπα κτίρια, στο βαθμό που είναι εφικτό, και τους δημόσιους χώρους γύρω από αυτά.
Οι κοινότητες που θα δημιουργηθούν θα είναι αυτόνομες για κάθε κτίριο, αλλά σε συνεργασία μεταξύ τους. Η διαδικασία δημιουργίας τους σε καθένα από αυτά διαφέρει, και προκύπτει τόσο από τις ανάγκες της κάθε κοινότητας όσο και από τις δυνατότητες που προσφέρει η κάθε τυπολογία.
Σε πρακτικό επίπεδο, η κάθε παρέμβαση έχει τέσσερα βασικά στάδια: Αναδιάταξη εσωτερικών χώρων για εξυπηρέτηση νέων αναγκών, ενίσχυση σκίασης όψεων, αξιοποίηση δώματος για καλλιέργειες μικρής κλίμακας και χώρους κοινοτικών δραστηριοτήτων και τέλος, αναδιαμόρφωση δημόσιου χώρου για ενίσχυση συλλογικών δράσεων στην ευρύτερη γειτονιά.
17
18
19
Φανοσθένους 13
2-3-4ος όροφος
1ος οροφος
Ισόγειο
20
Ζητούμενα Το πρώτο και κύριο ζητούμενο του νέου συγκροτήματος είναι η εξυπηρέτηση της συλλογικότητας, μέσω του διαμοιρασμού. Οι κάτοικοι θα ορίσουν τον τρόπο με τον οποίο θα μοιράζονται αντικείμενα, υπηρεσίες και χώρους. Τους κοινόχρηστους χώρους συμπληρώνουν οι χώροι υπό κοινή διαχείριση, δηλαδή διαμερίσματα και δωμάτια προς μακροχρόνια ή βραχυχρόνια ενοικίαση. Εξέχουσα σημασία μεταξύ των κοινοχρήστων χώρων έχει η κοινοτική κουζίνα και τραπεζαρία Πλέον, η κοινόχρηστη κουζίνα είναι αυτή που θα παραλαμβάνει το μεγαλύτερο βάρος της προετοιμασίας φαγητού για όλο το συγκρότημα. Είναι μια πρακτική που ακολουθούν οι περισσότερες κοινότητες co-housing, καθώς τόσο η προετοιμασία όσο και η κατανάλωση του φαγητού δίνει την ευκαιρία για ποιοτικό χρόνο αλληλεπίδρασης των μελών της κοινότητας, ενώ ταυτόχρονα μειώνει το κόστος του φαγητού και την πιθανή σπατάλη του. Η κοινή κουζίνα απαιτεί λίγες ώρες απασχόλησης κάθε μήνα από όλα τα μέλη που μπορούν να δραστηριοποιηθούν, και σε αντάλλαγμα τους παρέχει καθημερινά φαγητό το οποίο μπορούν να επιλέξουν είτε να καταναλώσουν στην κοινοτική τραπεζαρία, είτε να πάρουν στο διαμέρισμά τους. Στην περίπτωση που ο κάτοικος επιθυμεί μπορεί να έχει μια βασική εγκατάσταση κουζίνας στο διαμέρισμά του, αλλά δεν υπάρχει πια ανάγκη για ύπαρξη ξεχωριστού δωματίου που προορίζεται για προετοιμασία, αποθήκευση και κατανάλωση φαγητού.
22
ΥΠΗΡΕΣΙΕΣ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ ΧΩΡΟΙ
+ χώροι υπό κοινή διαχείριση 23
Μετασχηματισμοί Στα εσωτερικά των διαμερισμάτων, ο χώρος της παλιάς κουζίνας εξομοιώνεται με τα υπόλοιπα δωμάτια, διαλύοντας σε ένα βαθμό τη χωρική ιεραρχία του υπάρχοντος διαμερίσματος. Πλέον μπορούν να προκύψουν περισσότεροι συνδυασμοί δωματίων, που θα μπορούν να προσαρμόζονται σύμφωνα με τις εκάστοτε ανάγκες. Αυτό είναι το πρώτο βήμα για την εξασφάλιση του στόχου της μεταβλητότητας. Στη συνέχεια δημιουργείται ένας κανόνας μεταβολών σύμφωνα με τον οποίο θα προκύψει ο αρχικός μετασχηματισμός των διαμερισμάτων, αλλά και κάθε επόμενος. Με εξαίρεση τα μπάνια, που αποτελούν σταθερούς πυρήνες και επιδέχονται ελάχιστες παρεμβάσεις, τα υπόλοιπα δωμάτια οργανώνονται παρέχοντας μια εν δυνάμει συνεχή κυκλοφορία, η οποία μπορεί να περιορίζεται κατά την επιθυμία των κατοίκων από κινούμενα χωρίσματα. Έτσι, από το κάθε διαμέρισμα προκύπτουν 4 δωμάτια των 11 τ.μ. και ένα διαμπερές των 29 τ.μ., με δυνατότητες να συνδυαστούν όπως ορίζουν οι ανάγκες των κατοίκων, προσθέτοντας ή αφαιρώντας χώρους. Δεν πρόκειται για μια διαδικασία μαζικής αναδιάταξης που θα σταθεροποιηθεί στην πορεία. Ο κανόνας αυτός έχει στόχο να προσφέρει τη μέγιστη δυνατή ευελιξία με τις ελάχιστες δυνατές μετατροπές, σε βάθος χρόνου.
24
Ενδεικτική διάταξη λειτουργιών Κάθε νοικοκυριό, στην πρώτη φάση της αναδιαμόρφωσης των εσωτερικών, αποκόπτει τους χώρους που δεν είναι πλέον απαραίτητοι, προσαρμόζοντας το μέγεθος του διαμερίσματος στις ακριβείς ανάγκες του νοικοκυριού. Έπειτα, με βάση τον κανόνα μεταβολής, ορίζονται οι σχέσεις των χώρων που αποτελούν πια το κάθε διαμέρισμα. Αυτοί οι χώροι αποτελούν τα κύρια διαμερίσματα και σε κάθε περίπτωση διατηρούν τον κεντρικό διαμπερή χώρο. Έχοντας ως δεδομένο την αφαίρεση της κουζίνας, όλα τα διαμερίσματα μπορούν να παραχωρήσουν τουλάχιστον ένα από τα δωμάτιά τους. Έπειτα, οι χώροι που αφαιρέθηκαν ομαδοποιούνται και μπορούν να σχηματίσουν επιπλέον διαμερίσματα προς ενοικίαση, υπό τη διαχείριση της κοινότητας ή χώρους συλλογικών δραστηριοτήτων. Οι μικρότεροι χώροι, αποτελούν δωμάτια-δορυφόρους. Αυτοί μπορούν να στεγάσουν είτε λειτουργικές είτε ειδικές χρήσεις. Είναι επίσης αυτοί που μπορούν να αφομοιωθούν ευκολότερα από τα διπλανά διαμερίσματα, αν χρειαστεί. Τα δωμάτιαδορυφόροι μπορούν να έχουν πρόσβαση στην κεντρική κυκλοφορία, αλλά και να τα μοιράζονται δύο γειτονικά διαμερίσματα με αποκλειστική πρόσβαση. Ιδανικά, οι ιδιωτικές και οι κοινόχρηστες λειτουργίες εναλλάσσονται, ώστε η αναπροσαρμογή τους, σε βάθος χρόνου, να προκύπτει από την μετατόπιση του ορίου μεταξύ τους.
25
26
Κυκλοφορία
Προκειμένου να διευκολυνθεί η κυκλοφορία, προστίθεται ανελκυστήρας δίπλα από το υπάρχον κλιμακοστάσιο. Επιπλέον, μια νέα κατασκευή δημιουργείται στην εσωτερική όψη, παρέχοντας ένα νέο διάδρομο κυκλοφορίας, πλάτους 1,20m. Αφού η κίνηση πλέον θα μοιράζεται μέσω του νέου διαδρόμου, η επιφάνεια του παλιού μπορεί να ενσωματωθεί στα διαμερίσματα. Διαμορφώνονται εσοχές όπου θα τοποθετηθούν οι νέες είσοδοι και μικροί χώροι αποθήκευσης για τον κοινόχρηστο εξοπλισμό. Δίπλα στο νέο διάδρομο τοποθετείται άλλος ένας, ίδιου πλάτους, για να λειτουργήσει ως χώρος στάσης. Η κατασκευή αναπτύσσεται σε όλους τους ορόφους δημιουργώντας μια νέα όψη, η οποία επενδύεται με κάθετα μεταλλικά στοιχεία. Μια αντίστοιχη κατασκευή δημιουργείται και στην άλλη όψη. Προστίθενται νέοι εξώστες και ένα σύστημα κινητών σκιάστρων. Οι δύο κατασκευές των όψεων γεφυρώνονται στο δώμα, ώστε να δημιουργηθεί ένας προστατευμένος κοι νόχρηστος χώρος που θα δώσει ευκαιρίες για επέκταση των κοινοτικών δραστηριοτήτων.
27
1ος όροφος
28
Εστιάζοντας στα εσωτερικά, τα κύρια διαμερίσματα κάθε ορόφου έχουν την είσοδό τους στο διαμπερές δωμάτιο. Σε αυτό το χώρο τοποθετείται η μικρή εγκατάσταση κουζίνας, αν οι κάτοικοι το επιλέξουν, η οποία θα έχει τη δυνατότητα να καλύπτεται όταν δεν χρησιμοποιείται. Η πρόσβαση στους πιο ιδιωτικούς χώρους γίνεται από το μικρό χώλ μπροστά από τα μπάνια, αλλά υπάρχουν μεταβλητά διαχωριστικά που μπορούν να τους ενώσουν με τον κεντρικό χώρο αν αυτό είναι επιθυμητό. Η ύπαρξη αυτών των ανοιγμάτων εξυπηρετεί την ένωση των επιμέρους χώρων, όταν οι χρήσεις τους δεν απαιτούν απομόνωση. 29
2ος όροφος
3ος όροφος
4ος όροφος 30
32
Στα διαμερίσματα που έπειτα από το διαχωρισμό απέκτησαν ενιαία μεσοτοιχία στο βασικό τους χώρο, εγκαθίσταται μια κατασκευή κατά μήκος αυτής της μεσοτοιχίας, που μπορεί να δώσει τη δυνατότητα για επιμέρους διαχωρισμό.
33
Η διαχείριση των ελάχιστων ανοιγμάτων του βασικού κανόνα μπορεί να δώσει δυνατότητες όχι μόνο για μετασχηματισμούς εντός του διαμερίσματος, αλλά και για ανταλλαγή χώρων μεταξύ ιδιωτικών και κοινόχρηστων.
Προκύπτει μια νέα ανάγκη σε κάποιο νοικοκυριό που απαιτεί παραπάνω χώρους εντός του δαμερίσματος. Η γειτνιάζουσα κοινόχρηστη μονάδα μπορεί να παραχωρήσει τον αναγκαίο χώρο.
Σε κάθε όροφο προτείνεται να υπάρχει τουλάχιστον ένας χώρος κοινότητας. Οι υπόλοιποι κοινόχρηστοι χώροι διαμορφώνονται από τη διαθεσιμότητα κάθε ορόφου. Ο βασικότερος κοινόχρηστος χώρος, ο οποίος μένει αδιατάρακτος από τις επιμέρους αλλαγές, είναι αυτός του τετάρτου ορόφου, που περιλαμβάνει την κουζίνα, την τραπεζαρία και το κυρίως καθιστικό της κοινότητας. Καταλαμβάνει ένα ολόκληρο αρχικό διαμέρισμα και επιπλέον χώρους από το διπλανό. Οι επεμβάσεις εδώ είναι πιο έντονες και λιγότερο αναστρέψιμες, κι αυτό αντανακλά τη σημασία του χώρου για τη συνύπαρξη της κοινότητας.
Αν απαιτούνται ταυτόχρονες αλλαγές, που επηρεάζουν σε μεγάλο βαθμό την κοινόχρηστη μονάδα, ενδέχεται η αρχική χρήση της να μεταβληθεί
Κουζίνα και τραπεζαρία κοινότητας, 4ος όροφος
36
Δώμα
Στο δώμα, κάτω από το νέο στέγαστρο, δημιουργούνται τα υπαίθρια καθιστικά της κοινότητας. Ακόμα, εγκαθίστανται μικρής κλίμακας καλλιέργειες σε ειδικά δοχεία και δημιουργείται ένα μικρό θερμοκήπιο. Αυτός ο μικρός αστικός κήπος προορίζεται να δημιουργήσει ευκαιρίες για κοινοτικές δραστηριότητες, αλλά και να αποτελέσει εκπαιδευτικό εργαλείο. 37
Αγορά
Για την αναδιαμόρφωση του ισογείου, στόχος είναι να δημιουργηθούν καταλληλότεροι χώροι για τις τρέχουσες λειτουργίες, και ένα υπόβαθρο για μελλοντικές χρήσεις, ώστε να αναγεννηθεί το συγκρότημα της αγοράς.
40
Δημόσιοι Χώροι
Παράλληλα με τη αναδιαμόρφωση των ισογείων, αρχίζει να αλλάζει και ο δημόσιος χώρος -συγκεκριμένα, οι δύο πλατείες που γειτνιάζουν με το συγκρότημα της αγοράς. Ο χαρακτήρας της κάθε μιας διατηρείται, αλλά εκσυγχρονίζεται και εμπλουτίζεται ο εξοπλισμός. Στην πλατεία Μπλόκου Δουργουτίου διατηρείται μέρος της υπερυψωμένης πλατφόρμας, και αναδιαμορφώνονται οι κερκίδες, παρέχοντας ταυτόχρονα έναν χώρο εκδηλώσεων και συναντήσεων, αλλά και βασικές υποδομές για παιχνίδι. Στην πλατεία Ολοκαυτώματος Καλαβρύτων η κύρια χρήση εξακολουθεί να είναι η εστίαση. Τοποθετούνται καθίσματα και τραπέζια, ενώ η διαμόρφωση της φύτευσης αλλάζει ώστε να απελευθερώσει την κίνηση κατά μήκος της πλατείας.
41
Πλατεία Ολοκαυτώματος Καλαβρύτων
Πλατεία Μπλόκου Δουργουτίου
Σφιγγός 13
Η αναδιαμόρφωση προχωράει προς τους υπόλοιπους ορόφους της 7ώροφης πολυκατοικίας. Η διαδικασία εγκατάστασης του co-housing σε αυτό το κτίριο θα διαρκέσει περισσότερο, καθώς υπάρχουν πολλοί περισσότεροι κάτοικοι. Γι’ αυτό έχει σημασία να δοθούν κίνητρα και ευκαιρίες. Το κτήριο αυτό, διαθέτει συνολικά 119 διαμερίσματα, 3 διαφορετικών τυπολογιών.
48
Δίπλα από το κεντρικό κλιμακοστάσιο υπάρχει κοινόχρηστος ημιυπαίθριος χώρος. Από εκεί θα ξεκινήσει η μετατροπή. Πρώτα, οι κάτοικοι οικειοποιούνται το χώρο αυτό, εγκαθιστώντας εκεί εφήμερες συλλογικές χρήσεις.
Προστίθεται επέκταση του εξώστη και μια νέα όψη, που αποτελείται από αλλεπάλληλα οριζόντια στοιχεία φύτευσης.
Εξοπλίζονται τα δώματα, με υπάιθρια καθιστικά και μικρούς κήπους.
Αναδιαμορφώνονται οι όψεις με ένα σύστημα κινητών σκιάστρων και μεγαλύτερα ανοίγματα.
49
Η μακέτα επιχειρεί να απεικονίσει την ευέλικτη σχέση μεταξύ ιδιωτικών και κοινόχρηστων χώρων, που εναλλάσσονται και αλληλοσυμπληρώνονται. Η νέα κατασκευή “δένει” αυτούς τους χώρους, δημιουργώντας μια ενιαία επιδερμίδα, με ρυθμιζόμενη διαπερατότητα, που φανερώνει την εσωτερική σχέση στο βαθμό που οι κάτοικοι το επιθυμούν. 55
Εξάπλωση
Σταδιακά, τα “κοινά” εξαπλώνονται και στην υπόλοιπη γειτονιά. Διαμορφώνεται ένας επιπλέον οργανωμένος χώρος στάθμευσης, για να μειωθεί η στάθμευση στο εσωτερικό των οικοδομικών τετραγώνων και στα πεζοδρόμια. Στους ακαλύπτους αρχίζουν να δημιουργούνται κοινοτικοί κήποι, προς χρήση των γύρω κατοίκων αλλά και των ευρύτερων γειτόνων. Παράλληλα εξαπλώνονται και τα καθιστικά, δίνοντας ευκαιρίες στους κατοίκους να εξοικειωθούν με τη δραστηριότητα της κοινότητας. Τα δώματα αποκτούν ζωή και γίνονται σημεία συνάντησης και συνεργασίας.
58
Σε κάθε ένα από τα γειτονικά κτήρια, όταν οι κάτοικοι το αποφασίσουν, δημιουργούνται οι κανόνες μετατροπής των εσωτερικών, αφήνοντας τις κατοικίες να προσαρμοστούν. Κάθε κοινότητα είναι διαφορετική και εξαρτάται από το μέγεθος του κτιρίου, το είδος της κυκλοφορίας, το μέγεθος και τον αριθμό των διαμερισμάτων, και τελικά το μέγεθος και τις ανάγκες των υπαρχόντων νοικοκυριών.
60
61
62
Επίλογος Τα κτίρια που επηρεάζονται από τη νέα συνθήκη κατοίκησης αντανακλούν τις αλλαγές στο εξωτερικό τους. Οι αναδιαμορφωμένοι κοινόχρηστοι χώροι φέρνουν τη γειτονιά πιο κοντά, αλλά δίνουν και στους επισκέπτες και τους ευρύτερους γείτονες την ευκαιρία να γνωρίσουν τι συμβαίνει στην κοινότητα. Ιδανικά, προκύπτει ένα δίκτυο κατοίκων που δραστηριοποιούνται, φροντίζοντας όχι μόνο για τις υποδομές και τις εγκαταστάσεις, αλλά και για τους ίδιους, την υγιή συνύπαρξή τους και τη συνεργασία τους. Η εξάπλωση των “κοινών” δε στοχεύει να οδηγήσει σε ένα τελικό προϊόν. Δεν υπάρχει ούτε προκαθορισμένη μορφή, ούτε τελικό αποτέλεσμα. Οι κτιριακές παρεμβάσεις επιχειρούν να δημιουργήσουν τις βέλτιστες συνθήκες, αλλά διατηρώντας τη δυνατότητα οι συνθήκες αυτές να επαναπροσδιοριστούν. Τελικά, οι χώροι που κατοικούνται διαμορφώνουν δυναμικές σχέσεις μεταξύ τους και οι σχέσεις αυτές θέτουν τους κανόνες σύμφωνα με τους οποίους θα προσαρμοστεί η κτιριακή υποδομή.
63