ԶՈՐԱՎԱՐ ԱՆԴՐԱՆԻԿԻ ԳՈՐԾՈԻՆԵՈԻթՏԱՆ ՄԱՍԻՆ 2ՍՍՀ
Վերջին Հայ
տարիների
մ ամ ուլում
դրական
ԳԱ
զգալի
Անդրանիկի
կերպարը,
րանիկի
ու գործի
կյանքի
Այդ առիթով րանիկի
հրապարակվեցին
էլ
սփյուռքա~
ժողովրդի
Անդրանիկի
աղա
տա֊
մասին։
Այդ
բացահայտում
աչքաթող
ընդհակառակը,
է
են անում
ընդգծում
են
նրա Անդ՛-
թերությունները։
չենք
գործունեությանը,
հայ
հեղինակներ
կամ,
միայն
՛այնպես
ճշմարտացիորեն
առանձին
կողմերը
մոտ,
մեկիճ
հիմնականում
թույլ
ավելորդ
մեզ
հերոսներից
սակայն
որոշ
ԱՂԱՑԱՆ
հոդվածներ
մասը
գործունեության
Պ.
ինչպես
ականավոր
հոդվածների
Ծ.
ընթացքում
մի շարք
պայքարի
ակադեմիկոս
համարում
աշխատելով
մի անգամ տալ
նրա
ևս անդրադառնալ
անցած
ուղու
Անդ-
ճշմարտացի
լուս ա բան ում ը։ *
XIX քական
դարի
ծանրացավ
թանական թթ.
ա բդուլ֊հ
է իր լծի սկսեց
Ապա թ.
անզեն
տևող
չկարողանալով
տանել
տընչում
էին սուլթանի
հասնում
սուր ծայրով
ման
վեհ
Թ որո и ի
իրենց
անվեհեր
ճնշել
համաշխարհային
և
պատ
գենոցիդր
ու
1895—
կոտորածները
ագահ
Օզանյանն
և
որոշ երազ֊ մինչև
շարժման էին
և հանդուրժել
աշխ ա տ աւէո րն ե ր ը հայդուկային
խմբեր,
դեմ
դրսևորումներից
մեկն
մտահոգված
ինքնազոհության։
էին որոնք
դեմ,
Հայդուկների
բռնակալության
նրա
դիմում
պաշտոնյաների
եղբայրներին։
որոնք,
սին խոստումներից
և այդ էր։
Նրանցից
առումով
Հայդուկների
մեկն
ժողո֊ ինքմար֊
օգնության
պայքարն
ժողովրդի
г
իր աղ֊ մեջ
ազատագըրէլ
Անդրանիկ
էր։ ծնվել
1875—1882
է 1865
թ.
փետրվարի
գյուղաքաղաքում, թթ.
Մանուկ անլուր
լուծը
ու արյունարբու
էր թուրքական
գնում
տերությունների
էին
բազմաչարչար
Շ ա պ ին ֊4՝ ար ահ ի и ա ր
ժողովրդի
հայ
մարտիկները,
գործով,
վարժարանը։
Սուլ֊
հայերին,
արյունոտ
տերության
կազմակերպում
ուղղված
Անդրանիկր նիքում։
մեծ
օսւքանյան
գային ՛աղա տա գրական չէին
կերպով
հատկապես
առաջին
վիճակը
պայմաններում։
ու բիրտ
արևմտահայության
քաղաքականությունը,
պան ութ յան,
քիչ
թ.
հատվածի
զանգվածային
մինչև
իմպերիալիստական
նապաշտ էին
ժողովուրդներին,
ռուս֊թուր-
կոտորածները։
Հուս ա լքված վըրդասպան
1915
ռեժիմի
ամենադաժան
բնակչության
թթ*
արևմտյան
արյունոտ
էլ
դա շարունակեց
հետևեցին
1877—1878
ժողովրդի
ամ ի դյան
հեծող
*
հատկապես
հայ
որ միշտ
տակ
հայ
ընդմիջումներով 1921
հետո,
Թուրքիան,
հալածել
մը։
քառորդում,
պատերազմից
խիստ
96
վերջին
•
սովորել
հասակից
տանջանքներին
արհե и տավոր՛
և ավարտել նա
2 5 ֊ ի ն , Արևմտյան
ականատես
է տեղի Լ եղել
ու հալածանքներին։
Հայաստանի
վաճառականի ազզային
ընտաՄուշեղյան)
իր հարազատների Չհաշտվելով
այդ
ու վի-
Զորավար Անդրանիկի գործունեության մասին ճակի
հետք
երիտասարդ
դարության
դեմ։
ոստիկանի
հետ
հաջողվում
է
բանտից
և 1891
Անդրանիկը հայ
1894
թ.
տանի
թ.
անցնում
շրջանում։
Օսմանյան
Առաքելոց
հսկայական
այդ
պաշտ պան ական
իմ
էլ հայդուկները Հայ
Նա
ժողովրդի
աշխատում
հայրենիքը ավելի
մեծ
ծանր
էր
է Պ արս կաստան, ամրացնում
նրա
որոշումը
մինչև
տարիներին ազգային
րանիկը
ճնշված
ժոդովուրդների
սական
առածին
հեղափոխության
թյան
հաղորդման
է, որ հայկական
հաղթանակի Միաժամանակ
տագրական ղովուրդն
պայքարը
Մուշի
ամրացած անվնաս է
բավավոր
կամքով
էին
նրան
մղած
ժողովրդական ճնշում ից
պայքարը։ հուզում
էր
Անդրանիկին։
ծավալել
ու միջոցներ
փրկելու
հավաքելու
1904 —1905
թթ.
արդեն
1905
լուծումը
հե տ։ թ.
հետ,
հայ
ժողովրդի անվանում
փաստը,
որ
կապում
Ըստ
Ժնևում
կապված
ավելի
ամենուրեք է այն
էր
«РгапкГшЧег
եղած
ժամանակ
է ռուսական
և
այցելում
գործիչների
մարտնչելու
Կարևոր
հաղթանակի
և շա-
նրա
թթ,
հասարակական վերջ
Անդ-
հաղթանակը
ազգային-ազատագրությանը
հարցի
մի
զորամասեր
երկաթե
պայքար նա
հերոս։
Անդրանիկը
է
Ժն և։ Այդ շրջագայությունները
հաստատուն Գարիրալդի}
տարարել
համար հայ
էին հայկական
թ.
մղում
Ապստամբության
Նոր ուժեր
կապերը
Այդ
1900
բարձրացնում
և 1904
միջոցներով
Անդրանիկի համար։
էսՈ§Օյ թերթի
1903
նա ռու-
խմբում։
Նշանակալից
վիճակը
Փարիզ,
թ.
թշնամուն,
մարտը
յաս֊
Արևմտյան
շարունակ,
են պարտիզանական
Թիֆլիս,
ազատագրման
շաբաթ
էրյ>^։
է ուղարկվում։
որոնելու
է
մարտեր
կկռվեր
զորք
լծից։
1895
կազմակերպում
խումբը
Ս ասունում։
ծրագրեր
Սերոբի
((Երր
նաև
բարբարոս
Բաքու,
են րն դարձակում
օրն
հնարավոր
Հա
ծանոթանում
նշել
ու մղձավանջային
բոլոր
թուրքական
գործնական
փոքրիկ
շարունակում
հատկա-
Հա յա и տ ան ի ամ են ահ ամ
Անդրանիկր
ամենաուրախ
դեմ
և այլն)։
աա աճառելով
Արևմտյան
այս
մարտերը
ապստամբության հետո
վնասներ
Հետագայում
պահը
երեք
թ. Ապա
քանակությամբ
Այդ հերոսական
հայրենասիրությամբ
հելով,
Վերջինս
դարձն ում նրան
մեկը։
մաքուր
դեմ։
1892
Արևմտյան
թ. պաշտպանական զգալի
գործիչ-
էր
անցնում
ժամանակում
կառավարությունը
շրջապատումից։
փառքր,
դեմքերից
և 1901
վըայով
կր հայտնի
կարճ
հյուսնությամբ
բռնություններով։
շրջան
մի
նրան
անդամ։
և մոտիկից
թ. Կովկասի
է
շարժման
շարժմանը Վանի
կռվում
է
որր հայտնի
ցուցաբերած
Յալթա)
նա
խումբ
վանքում,
րանիկի
հետո
Անդրանիկի
է գալիս
1897
Անդրանիկը
հայդուկային
դուրս
իսկ
սպանությունից
ուղարկում
կուսակցության
(Սևաստոպոլ,
Սկզբում
այլ ուժեղ է
հնչակյան
ոստիկանապետին,
անար-
օգնությամբ
զբաղվում
ազատագրական
է հայդուկային
տիրող
բանտարկվում
Ընկերների
ուր
(Տարոն-Սասուն,
իրականությանը,
Սեր ոբի
համար։
նկատմամբ
մասնակցում
է Ռուսաստան
Հայաստան։
Անդրանիկը
է հայ
է Կ. Պոլսի
վայրերում
էր ըմբոստանում
Կ. Պոլիս,
դառնում
մտավորականների
տարբեր
սական
տեսնելու
նա շփվում
սպանում
ակտիվ
հաճախ
հասակում
փախչել
Այստեղ
հետ
պես
տարեկան
դատաստան
(1884—1886)։ ների
18
Անդրանիկը
41
Անդռու2е1-
հայ-
հեղափոխու-
հետ2։ Անդրանիկը
անհրաժեշտ
Թուրքիայում։
ե րի ազատ ա գրական
էր համարում
Նա ցավով
պայքարը
էր նշում,
միավորելու
] а Բանբեր Հայաստանի արխիվների», 1У65, Л? 1, էք 22։ շ Տե՛ս «Մշակ», М 77, 1905, ապրիլի 27»
շարունակել որ հայ
գործում
մեծ
ազա-
և թուրք
ժո-
խոչընդոտ-
Ծ.
ներ
են
առաջանում։
ղա ւիո խ ական մեծ
Հայերը
շարժումը
դժվարություն
գաբնակությունը մասին
է,
1907 Սուր
մեջ
պաշտոնապես
լի
է
է
մտնելով
զինամթերք գործի
կան
հրահանգներ))
է,
բերելու
տեսակետից, որ է
հե~՜
թե պետ և
նա
մահմեդական
ընդհանուր
հաստատում
ազ-
ազատության
որ
դուրս
է
յուրահատուկ
հետ,
կուսակցությունից։
Ան գլի ա,
ձեռնարկը
որտեղ
էր
էլ նա
աշխա-
համար
հավատացած
տարիներին
Անդրանիկը
այդ
ազատագրման Նա
այդ
գալիս Р ե լգի ա,
Նույն
համագումարին։
գործիչների
Հայաստանի
Հենց
Բուլղարիայում։
Վիեննայի
է' Ֆրան սի ա,
ուղղությամբ։
հաջողությանը։
դադարեցնելու
որ
խոսքը
դաշնակցական
Արևմտյան
ձեռք
այդ
չեն
Անդրանիկը,—
դաշնակցության
անցնում
ծավալում
է
հայերին»*։
բնակություն
այնուհետև
ասել
Հասկանում,
է օգնել
հայտարարում
Անդրանիկը տանք
այն
մասնակցում
բանավեճի
տրամադրված
է ներկայացնում
Անդրանիկը նա
«ամենևին յո ւմ,—
դեռևս
թ.
Աղաչան
Թուրքիա
և հրաժարվում
թվականին
Պ.
զենք
իր
մշակում
ձեռնարկած է
պարտիզանական
ու
(ГՄարտա-
կռիվների
հա֊
մ ար։ Օդեսայի թյան
ժանդարմ
համաձայն
տանում, նա
շատ
փորձված
նա
թթ՛
բնույթ
կամավորական հերոսական գրել
Տ աճկաստանում,
ազատության Այժմ
Անդրանիկը մեկը
ազատագրական որը
լեզվի,
տարբեր
• 3 Նույն 4
է,
տակ
է
19-ից
հաստատվում
ու կռվելու
Л*
տեղում։
որն
այդ
է Ս ոֆի
ա-
հետ,
ո-
անշուշտ
բանակի
(պոդպորուչիկի
կազմ
ազաում
կոչումով)
հայ և
մի
կատարել։ 1913
հերոս
նույնիսկ
է,
թ.
«Կիևսկայա
նրա
միսլօ
անունը
«հայտնի
Եվրոպայում։ թուրքական
Բալկանյան
Անդրանիկը... ճնշումների
դեմ...
թերակղզում։
իրադարձությունների
խմբի
անմիջական
գործողությունները
մաս-
բուլղար
ժողովրդի
օրերին։ ես
Ս ոֆիայից
ուղեկցում
մակեդոնական տեր
ուրիշ
դեմ...
Կամավորները,...
մինչև
45
տարեկան։
էի
1913,
արխիվների», օգոստոսի
կամավորական
Ուրիշ
ազգի,
ի մի հավաքված ազգությունը, թվով
Խմբի
1965, 3։
հայ
բանակին։
մարդիկ
պաշտպանելոլ
Հայաստանի 171,
փամ֊
եղանակովя®»
ժամանակ,
230
մեջ
Л? 1
էշ
հոգի,
7.
օտար
բուլղարական
գնում
կային
տեղում։
5 «Հոր իղոն]>,
դեմ
է
հեղափոխականների
մարմնացում
է դառնում
էր միանալու էին
և ապա
առիթով
և
բողոքի
սովորությունների
թշնամոլ էին,
էր
ժողովրդական
է նկարագրել
գնում
որ
է թուրքերի տրամադրել
բուլղարական
գտնվելու
հայտնի
կեսին
գնում
Տե и «Բանբեր
6 Նույն
Անդրանիկը
հրամանատարն
Անդրանիկի
բերի
խմբին,
ընդհանուր
պատերազմի
պայքարի
«Հ ոկտեմ
մարդիկ
հոգեբանությամբ
հայտնի
Ահ ա թե ինչպես
դրոշակի
էր իր
Անդրկովկասում
մարտիկ
նակիցներից
է Ե գի պ տ ո и ում
Լալկաններում որ նա
սենյակները
լաս֊
էր,
։
սխրագործություններ
է,
ա
հայտնվում
կազմակերպել
երկու
հաղորդագրուԹ ուրքահ
մասին
է аՄակեդոնիայի
ուներ,
7 ֊ ի
Թեհրանոլմ,
Անդրանիկի
բալկանյան
վաշտի
Անդրանիկի է
լինում
նման
—1913
տագրական
թերթը
Տ ամար
ապրիլի
է Փա բիզում,
սեփական
ծանոթանում
այնքան
1912
թ.
է, թուրքահայերին
իր
Անդրանիկը
Մ ոտիկից
շարք
մարտիկ
պատրաստելու
Հետո րոնց
եղել
1910
Այնուհետև
որ Վառնայում
տուշտ ներ
վարչության
Անդրանիկը
Անդրկովկասում։
կռվելու,
յում։
ական
էին
թուխ տարբեր
կռվելու և
բրդոտ կյանքի,
Զորավար
տարբեր
անցյալի
դնում
էր
վերվում
ականատեսը
երբեմն
էր,
հետ
պաղ
հակառակը 16
համար
եղավ,
ունիս
սկսում
քերում։
էինք
ենք
Ցավեր
էին 15
ավելի
արագ դեմ
կարծում մեր
ընթ ացքոլմ Բոլորս
մեզ
հետ
կռվում
նա
էրյ>®» Անդրանիկի
վաշտը
հրամանատար
է։
հերոսների
նա
ասել
է.
չի
մեռնի։
«Մի
ժողովուրդ,
ոսկյա
որ
էր
և
Անդրանիկը
մեր
ղեկավարը
թուրքական
կորպուսի հա-
է կանգնեցվել
դիսավորությամբ
գնահատում
էլ
հայկական
էիք
բան
Մարիցա»
Անդրանիկի
է իր
պայծառ
է
որպես
հերոսներին,
և նրա
առյուծներ։
Սակայն
է
քաջու-
ամենաքաջին»։
տակ,
զարդարվում
եր-
փրկությունը հայտարարեց
է միայն
հնչյունների
կուրծքը
ժամանակ
ներկայացուցիչը
է և արվում
• հիմնի
կառավարական
պարգևատրման
և հարգում
ապագան
կռվում
հազվագյուտ
«Շ ում ի
Այդ
Կառավարության
«Բոլորդ
խաչը
բուլղարական
գործ շար-
առաջ
կռվում։
Պրոտոգերովը
ջոկատին։
ժողովրդի
Անդրանիկը»՝։
զինվորներին.
թյան
աոաջին
սխրագործությունների
հուշարձան
անու-
ի՞նչ
բոլորից
էինք
կաբայց
Պողոս «Ղու
գործեց
վերցնում
փոխգնդապետ
հայկական
Այդպիսի
Կեցցե
է
մեջ
կչորանան,
ժամանակ
մարտական
Բ ուլղա րի ա յում
բանակի
է հանձնում
բեք
գերի
զոր-
Մեր
նրան.
Պողոսը էլ լավ
անկարելի
եկած
եմ
պատերազմի
և իր
պատռելով
Կանոնավոր
սարսափից
ա՛-
անգամ՛
հիշատակին։
Բուլղարական պարգևներ
կռվում
փաշային
պարգևատրվում
հայ
Ա՛յդ
Յավեր
ինչ
ենք՝
կռվին...
հրաշքներ
ժամանակ էր.
քայլել... մղած
Ասում
տեղերում։
չափով
անցել
Ռոդոսթոյից
մեջ։
հալածելու
հավասար
ամեն քանի
հանգստանալ
էին,
նման։
կար
ժամվա
փաշային
գետերն
փաշայի
հերոսի
պատանի
Սակայն
Յավեր
մոտ։
քայլվածքով
դաշտում
չորացնել,
էլ ամենավտանգավոր
վաշտի
աշխույժ
է պատերազմից,
այն
մար
լուռ,
պատերազմի ծանր
գիշերները,
ինչպես
կռվում մի
էստեղ»։
որ
Հագուստներս
որոնք,
տարեկան
է,
երբեմն
ջուրը։
մասնակցում
այնպիսիները,
նով
55
մասին
առաջից
«...Արշավանքը
առավոտները, պես
տաքանալու
յին
...Խմբի
պատմում
է և ոչնչանում.
սառույցի քերի
մարդիկ։
գործունեության
Անդրանիկով։
Հե տո ներ,
տեր
'Անդրանիկի
արտակարգ
բուլղարական
Եվ հանբարձր
շքանշանովг Առաջին
համ աշխարհային
դա րի այի ց մեկնում նշանակվում 1.914
թ.
հայկական
նոյեմբերից
կազմում
ռազմաճակատում, րորդ,
Նա
կամավորական թ.
օգոստոսը
հայկական
Անդրանիկը
և 1914
թ.
ջոկատի Անդրանիկը
հրամանատար։ ցարական
գործողություններին առաջին
կամավորական
է ԳԼորգիևյան
երեք
Բուլ֊
հոկտեմբերին
խաչերով
բանակի Կ ո վկա и յան
ջոկատի
հրա-
(առաջին,
երկ-
աստիճանիյ։ փայ/ուն
ճակատամարտում
Խալի լ բեյի
քական
հետո
Թիֆլիս
պատերազմական
որպես
Առանձնապես խեց
1915
պարգևատրվում
երրորդ
չակավոր
է
սկսվելուց
ժամանում
առաջին
մինչև
մասնակցում
մանատար։
պատերազմը
է Ռուսաստան,
կորպուսը
զորքերի
1 Նույն
տեղում։
Տ Նույն
տեղում:
9 Տե и (Г/'անբեր
Անդրկովկաս
Հայաստանի
կերպով 1915
դրսևորեց թ.
և կանխեց
իրեն
ապրիլին,
որտեղ
Իրանական
ներխուժելու
ա րխիվների»,
Անդրանիկը նրա
Ադրբեջանից վտանգը։
1965,
М
1,
էք
11•
Դիլմանի ջոկատը գեր մ ան
հըռ֊ ջախջաա-թուր-
44
Ծ.
Ահա ների
այդ
տարրն
պատմության
մեջ
Ոչնչացվեց են
քան
ված
մեջ թ.
հայ
իր
հիասթափություն
«Թուրքերը
բնաջնջելու
փայ-
վաղեմի
հրե-
կողմից
խաբ-
և Անդրանիկը,
ծանր
վի-
իր
ամբողջ
գաղթականությանը
էությամբ
է հանդիսավոր մեծ դիմում
լսել
օվացիաներ,
այդ
բոլորից
իմ
դուք
այդ
թանկագին
ադամանդներով,
տից
անիծված,
սև ճակատագրի
թ.
նրանց
Այնտեղ
ա֊
ա и ե րն ե րին Անդրանիկի
հուլիսից
նա
հեռա-
զբաղվում
աշխատանքի
է
տեղա-
ժողովրդին 1916
էին
Այդ
տեսել
ես
համար...»;
Եվ
հանեցեք
այդ
աղքատ
շատ
մեջ։
ահա
նման
Եվ
նրանք
բանկետներ ինչ եք
և է.
զարդարվել
և զոհաբերեցէք մեռնող
նա օգուտ
շարունակում
ինչու
ամենր
մեծաև
հետո
ու քաղցից
հայ
վիճակը
սակայն,
զգեստներով,
թ,
տիգորսկում
հավաքվել
ֆրազներ...
թանկագին
Պ յա
Անդրանիկի եմ
պատերազ-
հոգսերով։
քարերով։
«Շատ
զոհ,
հ այրեն
կապակցությամբ
ճռճռան
ժողովրդի
զուգվել
այլև
դեկտեմբերը
էր իր
առաջացնում
ճառեր,
տանջված
եք
տալու
է ներկաներին. գեղեցիկ
համար
են
թ•
հրա-
գաղութարարա-
գեներալները
փրկելու
թանկարժեք
զայրույթ
միայն
գործով։
տարված
երեկո։
ոչ
և մյուս
տալու,
արհավիրքներից ցույց
Ան դրա՝ օգտագործելով
խոստումներից,
1916
1917
ցույց
զուգված֊զարդարված
ճառերը
ստեղծում։ մինչև
հայթայթելու
օգնություն
կազմակերպվում
իր
Անդրանիկին
են
կամավորա-
բնակեցնելու
Ցարական
որտեղ
հայկական
ուխտադրժորեն
ստեղծելու
նա մաս-
կապակցությամբ
կառավարությունը,
համար,
ամենը
Անդրանի-
Թիֆլիսոլմ
ռազմաճակատ,
հետո
կազակներով
միջոցներ
ու համաճարակի
մեկնում
որից
են։
աշնանը
վերածվելու
օգնություն
և ապրուստի
հուզմունքով
մարտը,
վիճակ
Կովկաս,
քայքայվում
թվականի
կրկին
պատճառում։
գաղթականությանը
եր՝
խմբերը
Ցարական
Այդ է
ու անտանելի
Անդրանիկը
թ.
լինում։
էր կազմում։
ծանր
սովի
1916
շրջանները
է Հյուսիսային
(. Ինչու
է.
սատրապների
թվում
Նույն
ինքնավարություն
պլաններ
փքուն
դրանց
բնաջնջելու, քաղաքականությունը։
գրել
բնակչությանը
նպատակների
հայկական
նոր
տունն
իմպերիալիստ֊
ժողովրդին
գենոցիդի
ու ցարական
զորամասերի
է
կան
մի,
հայ
և նոյեմբերին
մինչև
հայկական
վորելու
հայ
Ս• Մ. Կիրովը
կամավորական
խումբը
ուժերը
մայացած
հայ
հայ։
է ապրում։
կանոնավոր
հայկական
նում
միլիոն
հայ
պաշտոնաթող
համար
գերմանական
չունեցող
հայր հնասերները,
կռիվներին
խմբերը
ժարվեց
նմանը
ամբողջ
ամռանը է իր
նակցում նիկը
մեկ
հիասթափություն
համալրում կան
իրականացնել
էին։
1915 մեծ
ջարդարարները,
Իմպե րի ալի и տների
ու լքված
ճակի
թուրք այդ
Թուրքիայի
երազըո^։
Աղաչան
սկսեցին մինչև
ավելի
փայում շավոր
կը
երին
խրախուսանքով,
Պ.
բախ-
հայ
եղբայր-
ներին...»"։ Ականատեսներից ասում
է.
ծախեք համար,
մեկը
«Կպահանջեմ
վաղը
այդ
նրանք
են
ձեզնից
ալ
զարդարանքը ձեր
Փետրվարյան ա գա տա գրական
պատմում
ոսկին,
բուրժուա պայքարի
10 աՒերեք»,
Л! 417,
11 «Р անրևր
Հայաստանի
1916,
НИК». № 2 6 , 1916. 12 (՚ք'՛անрեր Հայաստանի
մը
Անդրանիկը, վերցնեք
տրամադրեք ժողովրդի
֊դե
մ ոկրատա
նոր
վերելք
փետրվարի
որ
օրինակ և
հայ
է,
հայ
դիմելով V դարի
որբերուն
կանանց, հայ
կնոջից,
հացի,
սննդի
հույսըл'2»
կան
հեղափոխությունը
առաջացրեց
ճնշված
ազգայինժողովուրդների
14,
արիէիվների»,
1965,
„V
1,
արխիվների»,
1965,
Л> 1,
Էք 16—17։ Էք 211
Տ ե и «АрМЯНСКИЙ
В6СТ*
Զ ո ր ա վ ա ր ' Ա ն դ ր ա ն ի կ ի գ ո ր ծ ո ւ ն ե ո ւ թ յ ա ն մասին 55
մեջ։
Անդրանիկի
և նրա
դեռևս
պատրանքներ
թերթր
համախոհների
նակիցների
նկատմամբ,
որոնց
ժողովրդի
ազատագրում
ը։
հետո•
Անդրկովկասի
լադրանքով այն
երկրամասն
լիստների
գեներալ
խոր
սեղանին
տղւս
ունիմ,
ղատասեր
իմպերիա-
Անդրանի-
մեջ
եմ
է իր հայրենիքը,
ահավոր
ինչ
տեսել
իսկ
տեղին
Լր
և կարող
միասին
ետ
իրավունքներն
աղջիկս
բերել
ամեն
մարդ
մղել
ձեռք
ու
աղատասիրությանր, տ ա ղան դին,
և
եղբայրական
ձայնը
համբուրում
եմ
Ազգային
էլ
բոլոր
ազնիվ
Ես
այլև
հետ
պետք
ամսական
է
հարյուր
Անդրանիկը կազմում
ռուբլի երկիրը
Հայաստանի
զորամասի Նրան
էրգրումի
ժողովուրդների
վտանգը
բնական գալու
և
հրամանատարի
պաշտպանել հավատավառ
թյունը
թեև
ոգևորեց
նենար
ժողովուրդ
մարդասիրությանը
ու
ե րբ
քո
կարծիքին
և
ո ւր
եմ,
տակ,
մեր
կկոչի
հայ թ.
Թումանյան որ
հայրենասերներին
և
Անդրանիկին
է գեներալ-մայորի
կո-
պաշտպանությունը։ այն
մի եմ
գանձարանին])^։
հունվարին
շնորհվում
ամեն
պարտավորվում
ընդհանուր
է անում
շրջանի
զորամասերում
դժվարություններ
քաղաքի
տեղում,
«Արմենիա»,
15 «Մչա/բ,
էն
7918
պոստում է էրզրումի
և մյուս
մեծ
գտա
13 Նույն
կոչ
զորամաս։
հայրե-
ժամանակ
Սակայն ստեղծվել
էին
պայմաններ։
«Ես
И
էս նպատակով
հանձնարարվում
Անդրանիկը է.
տալ
ա֊
ճակատդ։
տուրքի
պաշտպանելոլ
կայազորում
ես
կամավոր
և
Ես անսասան
հերոսական
որովհետև
դնի
երկրապահ
անբարենպաստ
սել
միասին, իրեն
գնում հետևաբար
Միշտ քո Հ ո վ հ . Ч * . — Սրա
խորհրդի
էլ
փորձառությանը,
պատրաստ
վը-
պատրաստակամ
վերահաս
բերած
վերահաս համար։
կլինեն։
ու ազատությունը։
մեջ
է, թե'
հասնելու
ընդո-ւնակ
կարողանանք
բարձր
այժմ
Հա-
է մեջ
առջև
կառավարության,
որ
զինվորական
Հ.
ջերմ
պայքարում
մոմենտի
որ ունի
ո ս
ինչի
փոթորիկներու
նասիրությանն
այդ
առանց
և
ապրիլին
կապակցությամբ
էլ երկրի
են,
թե
հետ
սրբազան շատ
թ.
Անդրանիկի
խաղաղությանը
չորսն
միայն
հոգիների
քո
բերի
տակ
խնայի,
ամ են քիս
Այդ
աշխատանքներին
չեմ
սիրում
բաղձալի
տրամադրության
չում։
թե-
և
ջարդարարների
1917
միշտ
է նա,—
կա նխել ու և թե
թիկունքի
հայ
հայ
հաղթանակից
նամակը։
Անդրանիկ,—
Ես չորս
րիմ
հատկապես
Ռուսաստանից
թուրք
«Ես
համար»^։
յանի
է ընդհանուրի
տանգը
ոչինչ
դաշ-
իմպերիալիստների
Յերնոզոլբովը
և ջերմորեն
ազատության Թոլման
«Սիրելի
են
կապում
Սովետական
թողեցին
է բնութագրել.
որը
յաստանի
և քո
էր նա
և
հ եղա վախ ության
կուսակցությունները
անջատեցին
բանակի կերպ
հայրենասերի,
պետք
հետ
«Հայաստան»
կառավարության
հոշոտմանը։
հետե յալ
Հովհ.
օգնության Հոկտեմբերյան
Հայաստանը
Ռուսական կին
հիմնադրված
Ժամանակավոր
ազգայնական
է/ քայքայված
ջանքերով
ուներ
զանոնք, մը
իր
էշ
15։
191Տ, М
56,
ժողովուրդը
ես չեմ
ազատության
հունիսի
1918,
բայց
հաղթահարելով լքված
12,
մարտի
հին 16։
հասնելով
և հուսահատված։ տեսներ
այն
նախօրյակինյ>15»
տոմարով
մայիսի
30։
ոգին,
էրզրում, Իմ որ
ա-
ներկայուպետք
է
ու-
Ծ. Պ. Աղա յան Այդ
ժամանակ
Հե տևանքով
քաղաքը
էրզրումը 18-֊ը
քաղաքում
կավոր
էին
ժամանակ
զորքերի
այդ
Անդրանիկը ձեր
ավան
թ*
կար
զավակն
դ * ֊ ք ձեր
վուրդները,
ք բարձր
Արևմ ու տքի
Էլ Համարել
բյուրոն,
16 «Մշակ»,
I ' Նույն
М
17—18,
I» Նույն
տեղումւ
Նույն
տեղում г
20 Նույն
տեղում։
Հարցում
նա
խիստ
1918,
և
ի վեր այդպես
բարեկամը
ալ
Հոկտեմբերյան
ֆիքթիվ ե խզել նիստերին հունվարի
բոլոր
լավ
չեն
Է.
Է,
որ
նրա
անդամներ
25—26։
բայց
Հիմա ըլլա
միջոցները և
Հույսը ոգին
գետինները,
այն
ներկայանարV20։
Սրանց
Հունվարին։ ներկա
Ան-
պիտի
Անդրանիկը
Հետ։ թ.
ազաԷ
ստրկական
ուժ չի
գործունեությունը
շատ
այդ
կարելի
կուգա
ռեալ
ժողո-
ասել
վարվիր,
ԾՄի են ույն
1918
ազա-
անոդների
քաշ
Էէ տակավին Է կապերը
Մենք
ճնշված
կա,—
բոլոր
էք
ունինք»^։
օգտվել
ցարիզմը
բերելու
Է Անդրանիկը
մեզմե։
ՒավաՀանություն
դրում
խորՀրդի
ունեցող
Հեղափոխության որ
թե
ստրուկն
նա թափող
պետքն
Է կարողանան
են։
մոտ,
Ռ ուս ի ան
Հեռացնել
բարեկամության
պետք
յի
արյուն
վարվել»^։
միակ
զա՞յն
էր9 ուժերի
մտադրություն
արտաՀայտում,
նա
г յանջա
կռվող,
անելու
((Մ եր
այլ
ռեակցիոն
Շ ամ խորի չէ
ձեռք
մասին
— ասել որոնց
տեղում։
մեզի անջա-
ժողովուրդները
ստորաքարշություն
միևնույն ազգային
չունիմ,
դռները
((Կով կաս յան
տարիե
է.
նայերը,
ազատություն
Է ազգակործան
րաբերություն
Ռուսիո
Հանրապետությունեն,
վերջացած
բոլորովին
Դաշնակցական
էր
шип ւմ
կառավարու-
իշխանությունները
դնողների
որ կա,
կապում
Ռուսաստանից Այդ
կպատճառաբանեին,
իմպերիալիստներին կարծես,
ՀրաՀրոցը,
երեք
անոնց Էր
զինվորական
վրա
կշարունակվի
Ազգ•
մաս-
է դաշնակցական է•
կուզեք
մենք
նաև
առաջ
և
բայց
Անդրկովկասի
գնաՀատելով
թվում
անտարբեր, Իսկ
ասել
ասել
Համոզմունքն
((Ասկե — ռուս
կուզեք,
զինաթափ
պատճառաբանությու^ները
մնալ
չունեցավ բախտը
Սովետական
Հ ան դե պ կարելի
զինվորներին
չունինք,
այն
դրանց
տությունից։
որ
կոտ որածր վրա
ձեռնարկով
պետք
դերը,
կան»**։
Հեզինա֊ կռիվների
դաշնակցականներին,
դեմոկրատիկ
զայրույթով
Ան դրանիկը
կար
ռուս
երուն
ռուս
Հրացաններու
այդ
չկար
ժողովրդի
րնդՀարվում
Անդրանիկը
աղետաբեր
ո
դրանիկը,
Վա֊ կազ֊
ջոկատով։
լեռներուն
դաշնակցականներին
տարար
—
Ամենուրեք
I] ա ր դար արա դի
քաղաքականությանը։
զինվորների
«մեր
Անդրանիկր
Հայ
րատապարտելով
ռուս
ւՒուսաստանի
ինչ
վրա
իր
բաժանվելու
է.
ըրեք
Հողի
ցարիզմը..՛»^։
Հայտարարել
էլ
դատապարտելով
и տ ա կան
և այդ
կազմակերպած՝
և
մայիսի
Ալեքսանդրապոլ
թիկունք։
էր և Հնարավորություն
էր Հայաստանը
Հունվարին
չունին
երբ
1՝ и եղում
ձեր•
դեմ
ու Հեռանում
1918 միտք
Նա էր
Հետ
նների
մինչև
կարգապահություն,
պարագաներում
ի գլուխ
տ յուրի
Հետևողական թյան
չկար
Հետո, է
ուժեղ
ոաշ֊Ապարանի,
Անդրանիկը,
փակեք»։
տելու
գրավվելուց
չուներ
շարքերը,
ջոկատը
բոլոր Հետ։
((Արյուն մի
գործողությու
կռիվներին։
(Ւուսաստանի դեմ
ուժերի
նահանջում
Նա
առաջնորդ։
Անդրանիկի
նակցել
կողմից
մարտերով
— Ղսեղ։
զինվորական
դավադիր
թուրքերին։
զորքերի
ջոկատը
— Ջալալօղլի
մալուծվում
կր.
Հանձնվեց
թուրքական
Անդրանիկի
րանցովկա
գործող
Հետ
միշտ ((ես
— Ասկե
գտնված
եմ
Հաառաջ և
15
Զորավար
ամիս
առաջ
Բա1Ց
զրուցած
մտիկ
ընող
Բարոյական
'Անդրանիկի
եմ
եղած
կապեր
գործունեության
ինքնապաշտպանության
չէ,
անհրաժեշտության
«մարգարեություն»
կոչած
և հարաբերություններ
55
մասին
ունիմ
մասին,-
են և անցած
է
հարևաններոլ
այսպես*..
հետ
և
այգ-
քան Անդրանիկը լիքի
մեծ
նկատմամբ։
ցությանը վրա։
պետք ենք
ձեռք
բերել
ապրելու,
հայ
ժողովուրդը)№։ 1918
թ. էր
քական,
պիտի
հունիսից
1918
թ.
շրջանը
հայտարարում հատկապես իշխանությունր
Շահում
յանին,
եմ հայտնել
ում
այսօրվանից
գտնվում
մադրության
տակ
կան
ղորքերի
ուղերձը, կոչ յանը
իսկ
((կրկնակի
եմ
հուլիսի
հալածվել
հեղավախական նությունների բեկական
դրոշը
Շ ահում յանր մի
վրայով
շարժվել
21 Նույն
տեղում ։
22 Նույն
տեղում։
23 «Բանբեր 24 Նույն շ
Հայաստանի
հետ
դեպի
մասը։
Հրա-
ընդառաջողները
լուրը
պատժի»^։
Այդ կոմիսար
Մոսկվա։
а Խըն դ՛-
որ ես իմ
ջոկատով
կառավարության
Կաշխատեմ
Լենինին հեռա գիր թուրք
սրի
Բաքվի
տրա-
արգելակել
թուրքա-
կապը
Է ուղարկում
հերոսական
հետ,
Էք
դավաճակոչ
եմ
անում իշխա-
պայքար
խնդիր
Է
մղում Ատ.
Է դնում։
կոմունայի
1,
որոնք
Ռուսական
նպատակադրվել
Մի Էր
շարք Աղդա-
պաշտպանությանը26<
23ւ
տեղում է
5 «Бакинский рабочий», 1918, Л? 141»
26 Տե՛ս
(Г Աշխ ա տ ա նքի
դրոշակ»,
Л? 27,
1918,
հուլիսի
16,
№ 30,
և
Շ ահում -
ուղղություններումս։
կարգավորելու
Л
Ս տ.
պարագլուխների
և Աղսուի
արխիվների1965,
Անդրանիկին
աշխատավորներին,
պրոլետարիատը
օգնել
Անդրանիկի
զավթիչներին։
Է, որ Անդրանիկր և
հայտնում
դժվարության
շնորհիվ
Բաքու
է
և ազգային ոչ մի
Քուրդամիրի
երևում
իջևանի
արտակարգ
այդ
Է Նախիջևանի
չնստելով
չխոնարհել։
Անդրանիկի
հաղորդագրություններից
Նախ
отհանրապետու-
խիստ
է Անդրանիկը,—
Մոսկվաճ
ողջունում
դեմ
Ռուսաս-
իսկ
թշնամիներին
կենտրոնական
աջակցության
բանդաների
արգելակելու
գավառըն*՜^։
են թուրքական
ակտիվ
գըտթուր-
անբաժանելի
Կովկասի
նրան։
պատասխան
Հաշվի
ջոկատով
Ս ովետական
արձակում,
հայտնել
դիմադրությունը
միջոցով
հետևանքով։
նրա
գրում եմ
յանր
20-ին
փրկե
էր մղում
Ռուսաստանի
է
նրան
է,—
Նախիջևանի Շահում
է
թափում
և կենթարկվեն
Ռուսաստանի
շարունակել
Անդրանիկի
նության
խնդրելով
և ենթարկվում
17-ին
Է անում
կամ
հաղորդում
որ հարկն
մուտքը
Հուլիսի
Սովետական
դավաճաններ
հեռագրով
է
Ռուսաստանի
է } որ
Ռուսաստանի
իր
զորամասը
հոաման
չընդունողները,
Անդրանիկը
Ստեփան րում
իր
դնելու
է Սովետական նշվում
պետք
մարտեր
ջանքեր
փո-
կոտորածները։
Անդրանիկն
տակ
գիտակցություն՝
Անդրանիկր
դեմ,
գլխուն
ազատությունը
գիտակցությունը
մարտը
գա-
գիտակ-
է մեր
որ
չունենա
շրջաններում,
զորքերի
ու նրա
ժողովրդի
<гոր կախված
հայը
կազմակերպած
մանում
մասին
թ.
որ
կրկնեցեք,
Վայրկյանի
մուսավաթական
էր,
վտանգր,
Եթե
1919
ազատության
ասում
ահավոր
և Զանդեղուրի
հուլիս ի 14-ին
կհամարվեն
ժողովրդի
համբերությամբ
մեռնի։
տրամադրության
թյան
հայ
ուզենք։
մինչև
ջարդարարների
տանի
և
եթե
Նախիջևանի
ապա
թուրք
այն
անդադար
խանակ
նըվում
ուներ
համոզմունքով
է հասցնել
Կրկնեցեք,
կարող
հավատ
Նա խորին
1918,
հուլիսի
28։
Ծ. Պ. Աղաչան Հե տա քրքիր մասին
է, որ «Իզվես
և ողջունում
վում
թուրքական սովետական
բաբախում մ ունքով
լսում
տության,
Է ամեն
2 4 ֊ ին հաղորդում կողմնորոշումը։
ինչ
(ГԵրևանի
«Լ ա չկա կան ընդունելու
գյուղացիության գյուղացիության
պատահական
չէ,
ժողովրդական
հետ
որ Անդրանիկը
գա֊
համար»^
։ Անդրա֊
է, որ <гնրա
սիրտը
Նա հոգու
զգաց֊
գրում
և գործում
ն ըշ-
առաջնորդ
համերաշխ...
ձայնը
այդ
Նախիջևանի
պաշտպանելու
առիթով»
սրտի
է տպում
Հատկապես
նահանգի
ներխուժումից
այնուհետև
է այդ
ուստի
կան
անում
օրիենտացիա
է հայ
հուլիսի
սովետական
իմպերիալիզմի
сс Ւ ղւէե и տ ի ան » նիկի
թերթը
Անդրանիկի
է, որ Անդրանիկը
վաոը
տիա»
հանուն
հ ա կվում
նրա
է դեպի
ազաՍովետա֊
Ռուսաստանը։ Նրա
այդ
որոշումով
կտրվում
են
հայ
գյուղացիության
դարավոր
շղթա֊
ները... Ահ ա թե
ինչու
այդ
պետք
է համարել
Սովետական
Ռուսաստանի
խոշոր
հաղթանակը»™։ Անդրանիկը տանը
ունեցած
քական «զենքի
կողմնորոշումով
ընդունակ
նա
իր
եթե
փակել
կլինի
այդ
դաշնակցական բլոկի
հետ
քերի
մերձենալու որ
Ֆոն
իրեն
հայտարարվի,
թե
բաքվեցիների
հետ
նրա
երբ
է մտել և նա
փաշան
թուրքական,
զարկել։
Քաջազնունին
аսնունդ
կտա
տալիս
միայն
առաջ,
օգնության
հասնել ապա,
Րաքվի
1918
թ•
ստորաքարշությամբ Երևան
դաշնակցական թուրքական
թուրք֊
այցելած
է թուրքերին,
դաշնակցական
դավաճանած
զորամաս
1918, հուլիսի 24։ 2 8 Նույն տեղում, հուլիսի 26։ 29 вРանբեր Հայաստանի արխիվների», 30 Նույն տեղում է
ուղարկել
վտարված դատի
թե զորա֊
դուրս
Հայաստանի
Անդրանիկի
է,
հանձնվիյ>31*
միացյալ
է և այլնл>32/
էլ
аԱնդ֊
է մեր
թե
1965, № 1, է$ 27։
և ոչ
մասնավորապես
հարմար
27 « И з в е с т и я » ,
31 Նույն տեղում $ 92 Նույն տեղում, էք 28*
և
որ այդ
պրոպագանդային,
փաշային
որ իբր
Զանդեզուրից է,
խորհուրդ
պատասխանում
և մուսավաթական
պատասխանում այն
զոր֊
Անդրանիկի
և զինվորական
է Անդրանիկին
դաշնակցական
դե ր մ ան ա կան
Խալի լ
է գործում
հրամանով
երբ
գերմանական
չունի
Քաջազնունին
է զինաթափվի
առաջարկում դրան
կապ
ան-
օգոստոսին,
ներկայացուցիչ
զինվորական
կոմունային,
կառավարությանը
ներշնչումներով
Զ^նգեզուր»^0,
որպես֊
էն վեր ի կարծիքով,
կողմից։
մեղադրում
аպետք
Անդրանիկի
վաճառված
Անդրանիկի
է դաշնակցականներին,
շարքերից...»
րությունը
հաս֊
փաշան
պաշտոնական
համար
կարգերը
ոչ մի
аԱնդրանիկը Խալիլ
թուրքական
էր անում,
կառավարության
հրահանգով
Կովկասում
<гկառավարությունը
Խալիլ
Հայոց
կառավարության հանել
ը
ուղեկցող
թուր֊
էր ոտքի
միւսն ային,
Կրեսը
էր պատճառում
պահանջում
թուրքերի
քայլեր
Ռուսաս-
իր հրամանում
չկարողանա ուժերը
Սովետական
1 7 ֊ ի ն օսմանյան
ճանապարհները
կառավարություն
տալիս,
ր անիկը
փաշան
գրավումը
հրամանատար
Եվ
հուլիսի
բոլոր
երկու
րաքվի
թ.
և դեպի
անհանգստություն
իսլամներին»
զորամասերով
որովհետև հնար
էնվեր
բոլոր
համար,
մեծ
1918
մինիստր
տատելու
էր
ժողովրդականությամբ
ագրեսորներին։
ռազմական
զի
իր լայն
հանելու
զորքեր չէ,
քանի
որ
կառավա֊
Նա խորհուրդ դեմ։
ու֊
Խալիլ
է վւա-
Զորավար Անդրանիկի գործունեության մասին շան
խոստանում
մյուս
է աչդ
կողմից,
բանակցել
որ նրանք
համաձայնվեն
հեռացնելու
գործը»™
Միևնույն կասի
իրենց
հեռու
այդ
կողմ
ունեին
մուսավաթականները
մանը
դեպի
մուսավաթականների
միացած
հետ։ շրջանի
են տեղի
գամիջյան ապրող
ջարդեր հայ
պատժում
կիչների
էր նրանց։
բողոքը,
ներին,
Թուրքական նությունը
աջակցում
հողի
վրա
ընդհարումներ
ու
տարրերն
ունեցվածքը իր ամեն
կերպ տարբեր
դեպի
ազգերի
Դեռ րության
1905 մեջ
թ.
տիրես))
գյուղը
«РгапкГшЧеГ
Անդրանիկը
մերժել
գյուղերի հետ
արգելել
խաղաղ թ.
փրկել
պատժել 2еНипд»
և թուրք
ադրբեջանցի
բնամեղավոր-
35 «Бакинский рабочий», 1918, Л? 140։ 36 Տե՛ս «Բանբեր Հայաստանի արխիվների»է 1963, Л? 1, Էք 25*
?
քաղաքակա-
էր
պրովոկացիոն աշխատավորների Մինչդեռ
Անդ֊
հոգատար
է
վերաՆա,
օրի-
ավազակախմբերի ցույց
են
աշխատավորների
թղթակցին
Է (Гայն մեղադրանքը»,
հետ կեր-
որոնք
է ընդհարումներ թերթի
ազ-
իրար
բնակչությունը։
փաստաթղթեր, է հայ
ղոչիները
տուժողներին36
դեմ,
33 Նույն տեղում։ 34 Նույն տզումէ
4 2шЦЪи, Щ 2
սեպտեմբերի
ամենախիստ
նշանաբանով։
1903
Կան բազմաթիվ և խիստ
նաև
զավթիչների
ազգերի
է ցույց
սերմանելը
և
մտավ
պատժել
աշխատում
բերմունք
թշնամանք
որով-
առաջխաղաց-
արյունոտ
բռնապետության
բոլոր
գյուղի
գենոցիդի
ստեղծել
հրամանով
Անդ֊
Եվ
դարերով
և հանձնել
թուրքական
որ Անդրանիկը
էին։ մեջ
27-ին
միջոցներով
պայքարելով
լիս,
գաղցան-
ադրբեջանական
էյվազլար
բանիկը,
ասպատակություններից։
պայքարի
Անդրանիկը
է ամենախիստ
քրդական
դեմ
ու կոտորում
որ
Ս ասուն ի Տափկա
Վանից
ու բանդիտ
((բաժանիր,
նակ,
ուղ՛֊
են տալիս։
և թուրք
առաջնորդվելով տվել
այդ
հակահարված
էին թուրքերի
Անդրանիկի
ստանալով
միջադեպեր
խոստումներ
և Ուռուտ
թալանում
համար
հե-
միջև։
կառավարությունը
իրականացնելու
հին
գեներալները,
էլ օգոստոսի
Վաղուտ
վերջիններիս
է*
զգում
— Խոյ
է հասնում
Թուրքիայի
աշխատավորներին։ Նա,
է
սովետական
Ան դրան ի կը
Անդրանիկը
ունենում
կարգադրում
բռնագրավել
կեղծ
կերպ
էին հրահրում,
կապված
անգլիական
ովքեր
ազգայնական
և ադրբեջանցի
Ւաքու։
գտնվող
ջոկատների
պայմաններում
գրել
գյուղացիները,
դեմ և օգնության
ք՝աքու,
Այդ
իրեն
մասին
Նախիջևան—Д!ուլֆա
նրանց,
Աղուտ,
մուսավաթական
Նման
միջև,
և հետո
շատ
արշավանքից»^։
ուժերը,
ամեն
իր
մեջ))^։
Նախիջևանի
Այնտեղ
Անդրկով-
Թուրքեստան՝
գլխավորությամբ,
դեպի
ուժերի
բոլոր
Նախիջևան
ընդհարումներ
հետ։
շարժվել
Անդրանիկի
հետև
մոտ
հետ,
Անդրանիկին են
խոսքերի
ժողովուրդն
ձեռնարկելով
Իրանում
է կանգնում
Սիսիանի
թողնել
մինչև
ռա բո չի՝) թերթը
Անդրանիկի
հայերին։
28-ին
«իսկ
փաշայի
ցանկանում
փաշայի
են թուրքական
օգտագործել
բանիկը
Խալիլ
անկյունում
թուրքական
հազար
կանալով
սկի
հարձակում
նպատակ
25
տարածել
Ռուսաստանի
նոր
է կազմակերպում
պով
թե թուրքերը
միտքը,
«Բակին
պաշտպանում
ղությամբ, թած
«այն
պարտիզան
Թուրքերը,
և Նուրի
կառավարությանը
գտավ
բանվորա-գյուղացիական անկյունը
կառավարության
տիրապետությունը
ընկած
ղափոխական
իր կառավարությանը,
։
թ* ամռանը
((Մեզնից
դարձնել
Հայաստանի
արտահայտությունը
1918
տեղյակ
Ադրբեջանի
ժամանակ
վրա յով
որոշակի
մասին
49
տամիջև
հրահրողներէէն։ արած որ ինքն
հայտարաիբր
թե
այ-
Ծ. Պ. Աղայան
50 րում
էր քրդական
ղաղ
ազգաբնակչության «Մեծ
հայ
գյուղերը
վրա
դժբախտություն
ժողովուրդը
դրել
Սակայն ների
մեղքով
վում
Է այն
Էին թուրք
ջարդարարներին
«Աշխատանք» նշվում
ձակվի րեն՝
պատժվի
թերթի
չէր•
լինելով
մեղմ
րեկամն
«խոր
ե րին
մարտից
մի
և բազում
իրենց,
բայց
տվեց
ոչ ոքի Շատ
37 38 39 40 41 42 43
է այն
է•
Ով հանդգնի
աջակցում
Բաքուն
գրավելու։
բնակչության
դեմ
վերցնում
պահանջում
կպահանջեմ
բերդի
խիստ ոչ
նաև
այս
սրտա-
է Կարնո
որ
դա՝
հոդվածում
է ձեռք
հայերեն, իմ
մի ազգ*
և ժողովրդի
պահանջում
խախտել
դեմյ»39*
անկում»
17-ին
Անդրանիկը
նույնր
որոնք
եմ միայն
«Կարնո
«Կպահանջեմ
նշվում
է,
կարգաչտալ
մու-
ոք
համար-֊
մուսուլման
հրամանը,
որ Ան դրան ի կը միայն
ազնվության
դաժան ություն
և լայն
и ր տ ա գին
նա մշտապես
ի ց ։ Նա երբեք
«Ազատ
հետո
Հայաստան»
մասին
հետ
նե-
նա
պիտի՚
քաջ
զինվո-
բարության է պահել
չի կիրառել — ահա
զինվորական
թուրքերը
վիրավորներ։
հեսг իր
բա-
«գերմանական
Անդրանիկի
ամբողջ՛
հետ
«Շատ
թղթակիցը
վւախան
վիրավորներ
1916
— թշնամին մեզ
սպառնալիքով
փաստը,
դեկտեմբերից
հաղոր-
թողել
իւն դրում
դն դա կահ ա րութ յան
թ.
էր
էին
խիստ
350
սպանել հրամ ան<
չսպանել»**։ է այն
օրհասական
այն
4-ի
որ նա
ընդհար-
ու կառավարության
զինվորներին,
վ։աստր,
մուսավաթական-
հետ,
փետրվարի
հետ։
մուսուլմանի,
մարտերի
մարդասեր
կուղղեմ
ապրիլի
դիմելով
Անդրանիկը
«Հասած
գործա՛-
լոզունգըյ»24*
ուշագրավ
ժողովրդին
որ՛»
կերպով»*՝:
կյանքի
է.
ազգերի
և,
պրիոմները»։
շրջանի
դիակ
հերոսի
հո դեկան
Վանի
Է
Անդրանիկը
խաղաղ
բեկերի
ժամ ան ում ը Կարին
ավելորդ
հերոսական
պետք
Ադրրեջանճ
Է• «թ՛ուրք
և ան պա յմ ան հումանիստ,
կուլտուրական
դել
թ.
մի փաստաթղթում
րական
նրանց
եմ միա(ն
1918
նկատմամբ։
թ.
կռիվներ։
Է)№։
ամենախիստ
1915
ու
ազգությունն
տ ալ որևէ
հայերու
դաշնակցականների
և դաշնակցականների
Նա հրամայում
ձեռք
հունվարին,—
միջոց
հայտարարել
ր ազգային
սուլմաններին։
թ.
Ամեն
Էր նա, — ես ճանաչում
Ուշագրավ
Խա-~
գործելն' է
1918
չեմ, — ասում
հրամանատարությունը պահություն։
հետ։
ազգամիջյան
ես կռվում
է Անդրանիկի
ռուչ հանդիպում
Է Անդրանիկր
և հրավիրում
բազմիցս
ճնշվածների
չի
և ծերերին։
մեզի»**։
մուսավաթականների
նացիոնալիստ
երեխաներին
հարձակում
Է քուրդի
են ունենում
• •• ոչ մի ոխ չունեմ• բոլոր
ասել
թ• Անդրկովկասում
տեղի
Անդրանիկը
կանանց,
երբեք
մեջ
քուրդր
1918
նա
Է,—
ընդհարման
մոտիկեցնելու
«Ես
և սպանում
ծանր
որ 1917
թ.
վիճակի ց դուրս
բերելու
համար
Անդրանիկը դիմում
է
հայ բոլոր
ներկայացուցիչներին։
է ժամր
վերջին
մարտնչումի,—
բոլոր
մարդկանց,
որոնք
գրում խոր
է Անդրանիկը*
գիտակցությունն
Տե՛ս «Մշակ», Л? / ? , 1905, ապրիլի 27։ <гՄշակ», X- 17, 18, 1918, հունվարի 25—26, «Հորիզոն», Л? 171, 1913, օգոստոսի 3։ Նույն տեղում։ «Աշխատանք», Л' 92, 1918, ապրիլի 4։ аԲանբեր Հայաստանի արխիվների», 1965. Л? / , էջ 12—13։ Նույն տեղում, էջ 14։
— Իմ ունին
խոսքս։ հայ>
Ջ"րստվար
ժողովրդի ամեն
լայնածավալ
ազդե,
իսլամ,
Միևն ույն իրենց
«Հայ
հարուստ,—
ձեր
հայ
դրել
շահը
հարուստ,
այդ քու
դավաոի
թ.
քանչյուրը
Հովհաննես իրիկունը
ազգի
մասին։ ռուս
վրացի
նրանց,
էր խոսում
ովքեր
ձեռք
նա
մեղմից
յուրա-֊
պետք
շըր-
է գործ
անմեղների՛ հիման
Անդրանիկը
ագրի
արյունավրաօ*0։
հայերի
ու
վրա֊
դաշնակցականների
ու.
մասին։ Անդրանիկի
որ
հետևյալ
քնանաք,
լինի,
մի
մասին,
և բարի
Անդրանիկր են
որը
ադրբեջանցի
և
մարդ ոչ թե
հարևանի
կոլզե որ
երբեք գանձա-
իր ընտանիքով
շրջանում
է
դնեք,
ով
կան,
չկրկնվի
է գավառի
սկզբունքների
ձեր
պատ մ ու֊
կոչում,
տանը,
լուծվեն
հիշեցնում՝
լինի,
փաստեր
նրանց
իր
զոնայի»
բարձին
Թող
ենք,—
ու մարդասեր
հարցերը
մտածեցեք
շահերից։
տարվան պետական
հիշեցնում եղբայրներ
ընդհարումների
յան ը
ու ժողովրդի երեք
չկրկնվի...
ապրելու
«չեզոք
սարքած
գլուխներդ
լինի,
քիչ
մտածեցեք
հայ
լինի
թուրք
։.
պատժել
խաղաղ
ձեր
նա,
մտածեցեք...յ>*'
խստորեն
բարձրացրել
խոսքերը»
է իր
բնակչության
իս1/ վրա,
ազգությունից։
Այսպիսով, նակցական էին
կոչված
քո
ո՛-
սունտոլկները»*''։
Անդրանիկը դարավոր
ու զայրութով
Այնուհետև
Բազմաթիվ անկախ
ոչ
անմարդասեր
եղբայրներին»
խաղաղասիրական
Թուման
զինվորներից
կամ
հարուստներին,
կողոպտեցիք
կլանող
ունի
հայ
հայրենիքի
մուսուլմ՛ան
վիճելի
է
է ընել թոդ
արդարամիտ
ցավով
կողմից
«Երբ
ինչ
մեր
այլ
այսպես
մենշևիկների
լինի,
մի
միքոցով, միջև
ամեն
որպեսզի
Մի առանձին ցիների
սիրտ,
իսլամ
կառավարության
որում
իրավունք
ամեն
ջանքերը,
դասում
ավելորդ
պատմությունը
«Մենք
լիակատար
հեղության
են
սեպտեմբերին,
ջա սլա տված...
քյուրդ,
մերկացնում
պատմությունը,
աշխատավորությանը.
բոլոր
բարձր
դե զուրի
է 1918
51
մարդասիրական
ասորի,
են դա մ. բռնակալ
է նա,—
և լեցուցիք
«Հան
ունին
եզդի,
Անդրանիկը
դրում
տարվան
րանները
մասին'
։
քսակի
երեք
որոնք
հույն,
եղած
ժամանակ
րոնք թյունը,
անոնք
ենթակա
и արս ափն ե րունձ^
գործունե՛ության
տառապանքին,
ըլլան
որոնք
Անդրանիկի
Անդրանիկի
հ ա կամուս
գործելակերպը
հակառուսական
ավա թա կան,
բացատրվում
է
քաղաքականություն
ինչպես
նրանով,
որ
նաև
հակադաշ-
վերջիններս
և պաշտպանում
էին
վարում
թուրք
ջարդա-
րարներին։ Նա ևոգմ մի
բոլոր
էր բոլոր
նրանց,
Ուշագրավ է հնչակյան
ովքեր է այն
դեմ։
նակիցները
46 Տե՛ս 47 Հ ով.
4*
որ
հայ
երբ
1917,
ծոցից
М
դեռևս
կողմնորոշում
թուրք
թթ.
հայդուկային տեսնում
են դուրս
եկել
ՊԿՊԱ,
Թուման
ֆ. 370, յան,
և նրանից
182: ցուց. Երկերի
նրան ավելի
նշում
տեղում։ ՀՍՍՀ
1, գ. 51, ժողովածու,
թ.
23, հ* 6, էջ
թշնա-
224—22օ։
է,
գրավում
եև
թուրքերիյ> է
որ ինքը
սնունդ
հարել Անդրանիկի-
է «երիտասարդ
համագործակցությունը, ու ելույթներում
և
Անդրանիկր
խմբերում։
դաշնակցականները
մոտիկից
ունեին
ագրեսորներին։
1691 —1900
նրա
համար նա
հոդվածներում
ժողովրդի
էին
գործել
կուսակցության
44 «Հայաստան», 45 Նույն
փաստը,
Սակայն Նա իր
ռուսական
պաշտպանում
օգտագործելու
կողմը։
և դաշնակցական նրանց
ովքեր
կուսակցությանը,
հեղինակությունը Իրենց
նրանց,
առել,
վրդովվում, և իր
զիհետե֊
•Ъ2
Ծ.
• վապես
չեն
պատկանում
հաշն ակները
Հլու կամակատար 1918
թ.
մեկնում
ոչ
ցանկացել
դարձնել,
(4 հազար
ձակի
հետ
գնդերի
շարժվում թուրք֊
մուսավաթական
թյունից
հետո
նրանց
մնում
է
ուժերի
մեջ զենքն
իր ջոկատի թ. հունիսից
•չեստրում, ցույց
որտեղ
տվող
Պողոս
է 1300)։
Անդրանիկը
Շուշու
պաշտպանական
որը
ենթակա
և
ենթակա և Գան-
գիծը,
էր
ապա
կոտորածների
բլոկի
մեկնում
Նա
մտնել
է էջմիածին։
դաշնակցականների
ու հանդերձանքը,
մինչև
1922
գլխավորում
հետ,
ապա
պարտուհրաժարվում
կաթողիկոսին
է
է Թիֆլիս,
4.
մեկնում
թ. օգոստոս
փաշայի
հրավերով,
կարգերի
ջը մնում
է սովետական
կության
ԱՄՆг 1926
Անդրանիկը
երկրի բարեկամը։ թ.
նվեր
192<
ալևոր
Արարատի
հովանիին
տող Հայաստանի տանի
զմայլելի
Հա յա и տ ան ի ներկա
տանի շինարարական սերոլ
հայ
երեք շաբաթ
իր կյանքի
վերբնա-
թանգարանին։ օգնել
Սովետա-
բարևներ
ստեղծադործող,
հաղորդել
ժրաջան ժողովրդին
ու
աշխա-
և
Հայաս-
որբերուն))^՝։
առաջ Անդրանիկը
կառավարության
ձեռնարկնուն
Փարիզ ողջունում
է մշտական
հայերին
է- аՍիրալիր
պաշտոն յան եր ո ւն, իմ հայ
ծաղիկներուն՝
Ւր մահից
թ• մեկնում
Ամերիկայի
տակ գտնվող
պետական
և մինչև Երևանի
կոչ էր անում
է
Անդրանիկը
է ուղարկում
կան Հա յա и տ ան ի վերաշին ութ յան ը։ Նա գրում
է Մ ա նօգնություն
(այցելել
է ԱՄՆ -ում)։
Հայաստանում
բնակվում
և որբերին
գործունեությունը
եղել
հաստատումը
թ. իր զենքը
1926
Անդրանիկը
է հայ գաղթականությանը
հա յ ֊ ան գլի ակ ան կոմիտեի
Նուբար
է սովետական
ասել է. ((Պետք
հանդեպ.
և զորացնել
պետք
զ։սյնճ
իբրև
է
բարյացակամ
է ուժ տալ
Հայաս-
մեր ապագա
հոլյ-
խարիսխը Ալ. Մյասնիկյանը
է գրում,
վկայում
որտեղ հայտնում
թողուցած
է, որ «Անդրանիկը
ք, որ аլավ
են հանրապետության
Ծ . Ա . ) վարիչները Անդրանիկը նոյի
են Անդրանիկին
Անգլիա։
1919
ըլլալ
լքում
դեր ման ա֊ թուրքական
իր ջոկատով
է բանակցությունների
իրենց՜
կողմից։
պատերազմում
Անդրանիկը
էլ
կառավարության
՛հորիս — Սի и ի ան հայությանը,
կամ
հաջողվել։
խմբապետներ
զինվորից
կուսակցության։
կատարել
չի
դաշնակցական
հանձնում Պոլիս,
այղ
մի քանի
Լարաբաղի
Համաշիյարհային
և II չ էլ որևէ
մահափորձ
միանում
բռնում
օգնելու
դեմ
բայց
սեպտեմբերին
զորաւ) ասերին
Աղա յան
դաշնակցությանը
են նրա
Ղ՛աբալադ յաղ,
Պ.
(խոսքը է 1927
դերեդմանատանը,
է Փարիզ
Սովետակսւն
Փարիզ
և մի անուշ
նամակ
համակրանք
Հայաստանի
մասին
է—
հիմա))50։
վախճանվում
Արարատյան
ղափոխվում
մինչև
Ֆրեզնոյից
տպավորություն
թ.
օգոստոսի
ապա
Պեր-լա֊Շեզ
1928
թ.
31-ին։
Թաղվել
Անդրանիկի
է
աճյունը
Ֆրեզ֊ տե-
գերեզմանատունը։ в *
Ինչպես սական
Նա հայ
48 «Բանբեր
Հայաստանի
49 <гՄշակ»,
1927,
50 Տես 1923։
տեսնում
ուղի։
Ալ.
ենք,
Անդրանիկը
ժողովրդի
Մ ա ր տ ո ւն ի,
*
անցել
պատմության
արխիվների9,
Հոկտեմբերի
*
1965,
Л7 / ,
է կյանքի
շատ բարդ
մեջ հանդես
է եկել
ու որպես
հակաազ-
էշ 31 ։
18։ Գաղութահայ
աշխատավորությանը,
ո Մարտակոչ»,
Հոկտ
Զորավար ' Ա ն դ ր ա ն ի կ ի գործունեության
գա չին.
աղա տա գրական
պայքարի
պանել
է թուրքական
յաթաղանից։
Վերոհիշյալի կարելի
հիման
է գնահատել
հայրենիքի ու
Այդ
պայքարի
կենաց
կոչ
պայքար
կերպված
զենք
է մղել
ժողովո
և մի
ինչպես
ազգա յ ի ն ֊ ա զա տա գրական ճնշված
թյուն
կունենար ապրող
տակով կան իր
օսմանյան
տիրակալությունը
ամեն
մի
ժողովրդի
էլ Ան դրանիկը
ժողովրդին հարազատ
գրում ր իր
հայ
հայրենիքի
2•
Անդրանիկր
զարգացումր
ոգինէ
մըտյան
տերությունների,
իսկ
տանի
հետ։
1914 —1916
թյան
նենգ
քաղաքականության
գաղթականությանը
մարում կը
հայրենիքը
հետո
Է կանգնում
տը կապում կասը
վի
օրերին
հայ
ռայեցնելու
Է...
«Ռուսիո
կոմունիստները
երկրապահ
ջանքեր
հեղափոխության։
մեզի
դեմ
գործադրում
Անդրանիկր,
\այ
կապում
թ-
Էր
հա-
խթան
Անդրանիկին մից
բնու-
հետո
Անդրանի-
հհ ղավ։ ո խութ յան • հայ
մի
Էր
1905
Անդրանիկր
ժողովրդի Է
բախԱնդրկով-
դավաճանական
դեմոկրատիայի Էին
Ռուսաս-
դեռևս
Նա դատապարտում
բարեկամության
արև֊
կառավարու-
զորամաս,
ներխուժումներին,
դռները
անոնց
որ
Հոկտեմբերյան
հետ։
Էր
և զբաղվում
արդեն
ազգայնականների
և անդրկովկասյան հօգուտ
տապալու
էր դիմա-
կերպով
կարևոր
Այդ
Ռուսաստանի
համարում
բախտը
ՏարիզՕի
լծից՛ գործը։
կապում
Է,
գործում։
Հայաստանի
մենք
ժողովրդի
ուշագրավ
Է անում։
ան ական
անջատելու՝
ասելով.
Ռուսիան
կոմունայի
կազմելով
Է Սովետական
քականությունը,
կոչ
թուրք-գերմ
Ռուսաստանից
բարեկամը
գործչի։
պաշտպանելու
հաղթանակից դեմ
ազատագրման
առաջադեմ
ազատա-
ցարական
հաղթանակը
նաև
անպարտելի
Է բանակից
հայ
այդ
ժողովրդի
նրա
որնպա-
բռնակալների
տրադիցիոն
Շատ
էր
բուլղարա-
համարելով
համոզվելով
կար—
այդ
մարտնչեց
հաջոզությոլնր
Ն/ս
հետ։
Հենց
հիմնականը
հեռանում
գործով։
նա դիտում
ամենասրբազան
պայքարը,
հիմնականում՝
հեղափոխության
ժողովրդի
Է որպես
էր
պայքարի
մեջ,
Թուրքիա-
Հայ
պայքարում
Անդրանիկը,
Ռուսաստանի ռուսական
հայ
թագրում
թթ.
օգնելու
դեմոկրատական Անդրանիկը
նա
համար։
Անդրանիկր
ու հերոսական
Միաժամանակ
նշանակու-
ազդակ։
սկիզբր։
համարում
ազատագրական
դիմում։
համար,
համարելով,
Նրա
.
կարևոր
հերոսաբար
ազատագրման
ըմբոստությունն
դրական
թ.
ազատագրելու
խորհրդանիշը
անկախ
1913
լծից
ժողովրդի
կյանքի
ժողովրդի
իր ջոկատով
Թուրքիայի
մի
որ
գտնվելով,
չեն
պայքարը
թուլացնելու
հեծող-
էր նշում,
շատ
տապալելու
ազատագրական
բռնապետությունը
կապում
տակ
ցավով վիճակում
ս/այքարի պայքարը
երկըր-
էր
յաթաղանի
և
կազմա-
մի շարք հույսեր
Անդրանիկը
համատեղ
միասնական
մահու
թուրքական
ստրկացած
ժողովուրդն՛երի
•
թոթափելու
միջոցով
Նա մեծ
թուրքական
հետ։
աննւէիրել
Ապստամբության
տարել
համար։
նաև
ժողովրդի
լուծը
ու Եվրոպայի
ժողովուրդները,
դեռևս
թուրքական
դերբ
կյանքը
ծանր
խմբերի
հաղթանակներ
ապստամբության
հայ
ամբողջ
միջոցների։
զինված
ստանալու
ւրդների,
իր
բռնակալների
է Ռուսաստանում
ծիքով
պես
պաշտ-
և քաղաքական
լինելով
էր
է բազմաթիվ
շարք
եղել
մուսուլմանական
յում
թուրք
հայդուկային
դեմ,
ժողովուրդների
Թուրքիայի
ականատես ուխտել
դիմել
և աջակցություն
ր_ա լկան յան մյուս
նա
անելով,
զորքերի
ներում
հասակից
գործին,
նպատակով
աշխատավորությանը
հասարակական
ու ճնշումներին,
ազատագրման
համար։
55
կերպ.
պատանի
հալածանքներին
հայ
Անդրանիկի
հետևյալ
1. Անդրանիկը, լուր
վրա
հերոս,
մասին
փակեք», պետքն
համար
((մեր
միակ
ունինք»։
Բաք֊
ստեղծված
ծանր
Անդրանիկի հանդիման
քաղա-
ուժերր
կանգնելով
ծամ ու-
Հ>4
Ծ
а ավա թականն
Լ րի
և դաշնակների
Բաքու
շարժվող
տանի
տրամադրության
սաստանի նին/։
վետական
անում
է ամեն
Ռուսաստանի ցիության
կողմը միակ
կոմունան
Անդրանիկը
իշխանությունը մարվեն
իր մի
Ռուսաստանի
և
Անդրանիկի
կոմունային։
փաշան
միների՝
թուրքական գործում
էին
Նուրի դեմ к
և մուսավաթականների
և պայքարում
էր Անդրանիկը։
մյուս
կողմից՝
որ
նման
• սև
գործն
օտար
էին
Անդրանիկը
կատարում,
ոյվան
տ յուրի и տն երի
ազգադավ
Վում
էո
որոշ
մեր
.հիկը դեմ,
ութ յուն։ նրա
ղակի • միշտ
ռով
է թուրքական
քաղաքականության
մուսավաթականների իրար
էլ հեռացավ
դեմ
Անդրկովկասից։
հադթանակր
Անդրկովկասում
л ովետ ական
երկրի
4.
ցիալական նեության պատմական սերտորեն
ջերմ
Միաժամանակ կային տվյալ առնչված
Սակայն
է նշել, պայքարի
էր
սոցիալական
նրանց
հաջող֊ Այդ
պահպանվել
չէր
դեմ,
և մինչև
ռեժիմի
ովքեր
ուղ-
Անդրանիկր պարագլուխների,
հաշտվում և հենց
նա ողջունեց
բա-
դաժան
նրանց
է
Ան դրա ֊
է ժողովուրդների
դաշնակցական
հարևան
այդ
սովեսւական իր կյանքի
պատճակարգերի
վերջը
մնաց
բարեկամը։
որ Անդրանիկր գիտակցման
մոլորություններ։
ժամանակաշրջանում
ընդհարումներ։
փաստերին։
Անդրանիկը
է,
իրենց
Անդրանիկին։ մոտ
քաղաքականությանը
ու հետևողական
շատ
Սակայն
և բոլոր
Պարզ
մուսավաթական
քաղաքականությունը։
ու Հայաստանում
պետք
և քաղաքական մեջ
է ունեցել հետ։
ու
կառավարության
են այդ
լարելու
էր։
և թե
մարդկանց
դեմ
պաշտպանել
որոնց
քաղաքացիական
ջարդեր
քարոզել
էին
խմբեր,
տարրերը
վերադրել
է մնացել,
թշնահարձակում-
որոշ
պատմական
հեռու
նաև
ժողովուրդներին
որոշ
պայքարել
հարաբերություններ
ինչպես
գործերր
Բաքվի
աջակցում
պատերազմ
դաշնակցական
մութ
օգնել
մի կողմ ի ց
ազգամիջյան
նույն ուժերը
երդվյալ
և մուսավաթական
թե'
Այդ
կատաղի
մոլորված
ուղղված
կհա-
ոեակցիոն
Նրանց
քաղաքականությանը։
լարված
Ռուպաշտ-
պատժի»։
չկարողանա
համար։
համապատասխանում
անուղղակի
Անդրանիկը
Ռուսաստանի
կոմունայի
զավթիչները
կռիվներից Նա
հայաջինջ
կամ
էր
դժբախտաբար,
ազգամիջյան
րեկամ
թ. հայտնեց
բոլոր
նա
հարթելու
դեմ
(որ, չի
ական «գյուղա-
ընդառաջողները
խիստ
՛հա փաստորեն
իրենց
օրերը)
է
որ Սովետական
կողմից
դեպքերում
մտայնությունը մինչև
է,
Բա բվի
Բ՛ուրք
հրահրում
թշնամի
Անդ-
Սովետական
ություն
միավորել
էր
դաշնակցական
կատաղի
1918
որպեսզի
զավթիչների
պայմաններում
ազատության»։
և կենթարկվեն
ուղի
փաշայի
որ
Ս ովետ
որ նա լսում
է տալիս
դեմ։
Բաքու
սո-
իմպերիալիզ-
Անդրանիկի
նրա թշնամիներին
պայքարում
զորքերի
թուրքական
դրեց
Լե-
ու
էր,
է նրանով)
նշում
կամ
ճանապարհը,
դեպի
նշում
տի ան»
որ իր ջոկատը
հրամանում
հրաման
Անդրանիկը
ներ
«Եղվես
Ռու-
Վ. Ի.
հարձակումից։
դավաճաններ
էնվեր
կուսակցական
և պատրաստակամ
թուրքերի
((չընդունողները
ժամանակ փակել
էր,
տակ
Սովետական
արժանացավ
Բ՚երթր
նրա
զորավարն
տրամադրության Բաքվի
3.
հանուն
քայլը
գավառը
դեպի Ռուսաս-
ժամանակի
համար»։
բացատրում
և գործում
Անդրկովկասում սաստանի
«Նախիջևանի
վրայով
Սովետական
հայտարարեց
գնահատականին։
անցնելը
դրեց
հերոսական
հավանությանը,
ինչ
Նախիջևանի
իր զորքերը
Այդ
պաշտ պան ելու
ձայնը
պանել
յանի բարձր
ներխուժումից
աջակցությամբ
և Նախիջևանը
մասը։
Շահում
Աղայան
ուժերին,
տակ
մամուլի
րանիկը մի
թուրքական
անբաժանելի
և Ս ա.
Պ.
չկարողացավ աստիճանին։
Նա չկարողացավ
հասնել Նրա հասկանալ,
ազդային֊ազատագրական պա (քարի,
կապիտալիզմի
սոգործուոր
պայքարը լուծը
թոթա•
Զորավար
փելու
և պրոլետարիատի
հետ։
Ուստի
նրա
Ւա1Ւ
նի
Որոշ
ուղին
դաշնակիցներն
կանորեն
էին։
Դա
դատապարտեց
րենիքի
ազնիվ
տական 5,
Իր
փառք ներ
ճշմարտացի
խոսք
. ազատագրական Միայն ման
իսկական ժողովրդի, իսկական
համար
ասվի,
կլինի
հայրենանվեր ինչպես
նրա
նյութի վեր
մյուս
սոցիալիստակա
սակայն
ոչ
նրա
ու բարեխիղճ
բոլոր
Անդրանիկի
որ
երգեր
ու
հերոսի պատմվածք-
է հիմնավորված հայ
առանձին
ու ազգային-
մոլորությունները։
ուսումնասիրությունների կյանքի
ուղին
և
բազում
լեգենդար
ու ցույց
сԿողովուրդների
ն հե ղափոխության
էր
հարցը։
և պետք
հայ-
իմպերիալիս-
հայրենասիրության
և միաժամանակ ճնշված
Նա
դիվանագետ
էր,
ու ծառայությունները
նաև
վճռա-
դավերը։
հայկական
բազմաթիվ մասին
դերն
հանել
պատմությունը
նաև
շուրջը
Ֆրան֊ Ռուսաստա-
Անդրանիկը
նենգ
հավատում
և
բաղձա-
ժամանակ
է լուծվել
Անդրանիկի ինչպես
հարուստ
հնարավոր
ուղին
նշվեն
ժողովրդի
Հետագայում էր,
պայքարի
է Անգլիայի,
ժողովրդականություն նրա
էլ
պայքարում,
փաստացի վրա
մեծ
Ժողովուրդը
Դրա
էր։
քաջագործությունների
Անդրանիկը
հայ
պատերազմի
կարող
մղվող
հավատացել
ժամանակ
ընթացքում
է վաստակել։ է հյուսել։
հանգեցնել
զինվորն
որոշ
55
համար
տերությունների
հերոս Նա
անձնական
համար
որոնք
մոլորություն
ու նվիրված
պատերազմի
գործերի
կարոդ
Անդրանիկը
արևմուտքի
ո չ էլ քաղաքականագետ։
մասին
հաստատելու
չէր
ժամանակ
Ա ս ն ֊ ի խոստումներին,
ոԼ
գործունեության
դիկտատուրա
ընտրած
լի ազատությանը։ ս
'Անդրանիկի
հի-
գործունեության տալ,
որ
հայ
ազատագրության էր։
О Д Е Я Т Е Л Ь Н О С Т И ПОЛКОВОДЦА АНДРАНИКА Академик АН Арм. С С Р Ц. П. АГАЯН
(Резюме) З а последние годы как у нас, так и в зарубежной армянской прессе был опубликован ряд статей о легендарном герое армянского национально-освободительного движения генерале АндраникеОзаняне. Большинство авторов этих статей в основном правильно раскрывает образ Андраника, однако некоторые из них или вообще закрывают глаза на слабые стороны и недостатки в деятельности Андраника, или же видят только его заблуждения и ошибки. Андраник прошел сложный и противоречивый жизненный путь, посвятив себя целиком борьбе против порабощения армянского народа турецкими угнетателями. Он выступал также в поддержку национально-освободительной борьбы многих подвластных Турции народов. Примечательно, что в 1913 г. Андраник принимал активное участие в борьбе болгарского народа против турецкого ига. Гарантией успеха национально-освободительного движения армянского народа Андраник считал помощь со стороны демократической России. Еще в 1905 г. он справедливо полагал, что победа русской революции станет важным фактором в деле освобождения армянского народа из-под турецкого владычества. После победы Октябрьской революции Аьдраник выступал за тесное сотрудничество с молодой Советской Россией, видя в этом спасение
56
Ծ.
Պ.
Ադա յան
своего народа. В тяжелые дни Бакинской Коммуны он обратился к ее руководителям с заявлением о готовности предоставить свои войска в_ распоряжение большевиков. Известно, что в то время он развернул активные боевые действия против турецких оккупантов, движущихся на революционный Баку. Андраник приветствовал победу Советского строя в Армении и до конца своей жизни остался горячим сторонником и другом возродившейся Армении. В статье одновременно отмечается, что Андраник не дошел до понимания необходимости сочетания национально-освободительного движения с политической борьбой за социальное освобождение. Это был основной недостаток избранного им пути освобождения родного народа. Ошибался он и тогда, когда верил лживым обещаниям империалистических стран З а п а д а и царской России об оказании помощи армянскому народу.