Православна Светлина (15)

spisanie za pravoslavna vera, kultura i obrazovanie izdanie broj XV, godina IV, oktomvri 2010

Ma

a kv r C a a mk n av hij org. l r os pa hija. v e r a Pr ska -epa ka dar ska s n ar dar o d v r ke Po ova p w. w w

Манастирот посветен на Рождеството на Мај Мајка ката ттаа Божја , Пресвета Богородица во селото Согле, попознатт меѓу народот и како Согленски манастир, уште познатт и по чудотворната икона на Мајката Божја – Согленска, која непрестајно прави чуда до ден денес, по милостаа Божја и по молитвите на Пресвета Богородица почна даа се возобновува со изградба на конак и реновирање наа манастирската црква. Поради немање доволно средстваа за доизградба, градежните зафати се изведуваат со о бавно темпо, затоа се замолуваат сите православни и христијани кои живеат во Република Македонија и дијаспората, како и сите други народи кои живеат во о Македонија да помогнат и да се вклучат во апелот заа доизградба на манастирот и враќање на истиот сјај којј манастирот го имал низ вековите. Мислоста Божја да дојде на васс. Со сесрдност Ви благодариме е. Ж-сметка: 200001638072457 – Стопанска банкаа Братство на манастиротт „Рождество на Пресвета Богородица““ Согле е.

PRAVOSLAVNA SVETLINA

Сод ржина: • На празникот на светиот великомаченик Пантелејмон • Светоста – обврска на секој христијанин • Моралното учење на свети Исаак Сириски • Од ризницата на Светите Отци • За стравот Божји • Раководство во читањето на духовни книги • Приговор 11 - за причестувањето • Свети Јован Новиот Милостив • Внатрешната мисија на нашата Црква • Црква и организација • Основање на монашка обител – 3 дел • Молитви кон Богородица и светителите • Ахтирска икона на Мајката Божја • Дневникот на една мајка

Pravoslavna Svetlina Spisanie za pravoslavna vera, obrazovanie i kultura; broj XV октомври 2010, izleguva ~etiri pati godi{no.

Izdava~: Povardarska eparhija na Makedonskata Pravoslavna Crkva, Veles.

Glaven i odgovoren urednik: Mitropolit Povardarski g. Agatangel.

Ureduva~ki odbor: |akon Vlatko Stoimenov, ѓакон Jani Mulev, dipl. politikolog Nikola Cilakov.

Dizajn i kompjuterska podgotovka: Nikola Cilakov.

Lektura: Kosovka Saveska Pe~ati: “Evropa'92” - Ko~ani www.povardarska-eparhija.org.mk e-mail: info@povardarska-eparhija.org.mk

Spisanieto izleguva so blagoslov na Negovoto Visokopreosve{tenstvo Mitropolitot Povardarski g. Agatangel

светиот Пантелејмон Н

2

а 8 и 9 август 2010 година, Велес го чествуваше споменот на својот патрон и заштитник, светиот великомаченик Пантелејмон. Воедно, годинешното празнување имаше и два дополнителни јубилеи поврзани со чествувањето на овој празник. Првиот беше тоа што, со одлука од Советот на град Велес, првпат празникот на Светиот вмч. Пантелејмон се чествува како официјален празник на градот, и вториот 170 години од изградбата на Соборниот храм на Повардарската епархија, посветен на овој светител, кој жителите на град Велес го изградиле во чест на светителот, по чии молитви, бил спасен градот од страшната чума која се појавила во XIX век. Празнувањето започна со Вечерна Богослужба на која чиноначалствуваше Неговото В и с о к о п р е о с в е ш т е н с т в о Митрополитот Европски г. Пимен, а во присуство, секако, на надлежниот Митрополит Повардарски, Неговото Високопреосвештенство г. Агатангел. По отслужената Вечерна Богослужба, на која голем број верници од Велес молитвено го просеа застапништвото пред Бога од светиот вмч. Пантелејмон, нивниот закрилник, празнувањето продолжи со Духовна академија на која најпрво присутните ги поздрави градоначалникот на општина Велес г. Горан Петров, а потоа со пригоден говор до присутните се обрати и Митрополитот Повардарски г. Агатангел. Потоа следуваше настап на црковниот хор, кој исто така го носи името

на патронот на градот, а по велелепните звуци од нашите хористи беше изведена монодрамата „Слово за Свети Климент“ од познатата велешка актерка Весна Димитровска. Следуваше театарска претстава, за на крај празнувањето да заврши со коктел за сите присутни во дворот на Соборниот храм. Утредента на самиот празник, како централен настан на празнувањето, беше отслужена Божествена Литургија, на која чиноначалствуваше Неговото Блаженство, Архиепископот Охридски и Македонски г.г. Стефан во сослужение на Митрополитот Повардарски г. Агатангел и Митрополитот Брегалнички г. Иларион. На Литургијата присуствуваа голем број верници од Велес, а и по нејзиното завршување, не престануваа реки од народ да се движат кон Соборниот храм за да му се поклонат на својот закрилник, светиот Пантелејмон. На Литургијата присуствуваа и градоначалникот на Велес г. Горан Петров, кој на Архиепископот и Митрополитите од име на општина Велес им подари пригодни подароци. Покрај градоначалникот на Светата литургија присуствуваа и пратениците во Собранието на РМ од Велес, советниците од Општината, како и голем дел од претставниците на институциите од градот. Митрополитот Повардарски, на градоначалникот Петров му подари икона на светиот великомаченик Пантелејмон. Прославата заврши со трпеза на љубовта која ја организираше Повардарската епархија.

Стефан, Архиепископ охридски и македонски

Богоугодниците наши заштитници

Г

олем и двоен празник нè собра денес во овој прекрасен и велелепен храм: празник со македонско, сесловенско и општохристијанско значење – денес ги чествуваме св. вмч. Пантелејмон, светиот Климент Охридски и светите Седмочисленици. Но, дали сме размислувале, зошто токму св. вмч. Пантелејмон и седумтемина светители: Кирил и Методиј, Климент и Наум, Сава, Горазд и Ангелариј, ги празнуваме заедно во ист ден? И не дека во календарот на Црквата нема денови во кои се чествуваат повеќе богоугодници, но, чествувањето на свети Пантелејмон и свети Климент, а со него и на другите од бројот на Седмочислениците, нè предизвикува да ѝ се восхитуваме на Божјата промисла. А, еве зошто: свети Пантелејмон бил заштитник, покровител на свети Климент Охридски и Божја волја била тој да се упокои во Господа токму на празникот на свети Пантелејмон, па, еве, заедно, во ист ден да ги чествуваме и двајцата. Да се потсетиме: по упокојувањето на свети Методиј (885), учениците на св. Браќа биле протерани од моравско-панонските области. Една група, во која биле свети Климент и свети Наум, преминала преку Дунав во тогашното Бугарско кнежевство, а оттаму продолжиле во родниот крај во Македонија. Свети Климент ја продолжил дејноста на своите учители, па набрзо основал училиште во Охрид, во кое подготвувал кадри, потребни за црковната мисија, а откако во 893 година бил избран за епископ за областите околу Охридското Езеро, неговата просветна должност ја продолжил свети Наум. Свети Климент, покрај другите градби во епархијата, на Плаошник, во Охрид, подигнал манастир што му го посветил токму на свети Пантелејмон, маченик за христијанската вера од почетокот на IV век, во кој подоцна бил и погребан. Тоа покажува каква почит имал нашиот охридски архиепископ кон овој Христов исповедник, кој бил лекар по образование и уште за животот чудотворен лечител. Свети Климент како просветител, учител и архиереј, знаел зошто токму него, токму свети Пантелејмон го избрал и за свој и за закрилник на својата духовна паства. Имајќи ја потребата од примери на богоугодни и од Бога прославени личности, свети Климент се определил за свети Пантелејмон, за лечителот и чудотворецот, за пример преку кој и со кој ќе може, со Божја помош, најдобро да ги залечи духовните рани и да го истера духовниот мрак и слепило од душите и срцата на заблуденото и недоволно упатено во верата духовно стадо. Изборот на патронот на охридскиот архиепископ, верувам, подоцна влијаел и при изборот на градителите во Горно Нерези - Скопско, каде што го имаме прочуениот манастир, посветен токму на свети Пантелејмон, како и во Битолско, Кочанско, Делчевско, како и во други места и краеви, каде што заштитникот на свети Климент има особено почитување. Јас верувам дека и овде во Велес, градбата на овој велелепен храм во чест на свети Пантелејмон, исто така, е следење на светиклиментовиот избор. Иако заштитникот на нашиот патрон е патрон и на сите нас, сепак, на дело потврденото прифаќање, има дополнително значење и порака. Инаку, според учењето на Црквата, секој од нас, како и секоја населба и секоја земја, како и секоја помесна Црква има од

3

Бога определен небесен заштитник. Но, и нашиот избор за свој заштитник не е спротивен, туку е по волјата Божја. Токму така постапиле и некогашните велешани при определбата за патрон на својот град, избирајќи го светиот великомаченик Пантелејмон. А, ова што Советот на Општината и Градоначалникот донесле одлука за возобновување на некогашната желба и востановена традиција на постарите велешки генерации, е за пофалба и за пример што треба да го следат и оние општини и места каде што сè уште јавно не се почитува патронот на градот или селото во кои се живее. Светителите можат без нас, но дали ние можеме без нив?! И што би биле ние без нивните спасоносни примери, без нивните подвизи во верата, без нивните просветителски, учителски, чудотворни и другите нивни богоугодни дела? Свети Пантелејмон веќе цели 17 векови е сведок на вредностите што вечно траат.

4

Неговото маченичко страдање за Христа не било чин за уништување и времено паметење, туку за трајно и вечно. Со неговото јавно прогласување и повикување за заштитник на градот Велес, небесен благослов добивате вие, жителите на овој наш древен град, добива секој оној што се сеќава на прославениот од Бога угодник и маченик. А, вашата почит кон свети Пантелејмон, во исто време, е почит и кон свети Климент и почит кон сите светии. Одлуката на Градот да се врати под закрилата на свети Пантелејмон е радост и за свети Климент и за сите наши светии. Таа одлука покажува дека Велес бил и останува град на верата, град во кој живеел и живее народ богољубив и црквољубив, град во кој се знаела и се знае верата Христова, град со постојани духовни височини и длабочини, град со своја вистина, убавина и достоинство, град во кој се раѓале и се раѓаат доблесни чеда за Црквата и Татковината наша. Овој град, по молитвите на свети Пантелејмон и свети Климент, нека продолжи да биде град-пример во доброто и светото, во богољубивото и човекољубивото, во благочестивото и родољубивото. Денес, како ретко кога, секој од нас посебно и сите ние заедно, повикани сме и повеќе и поединствено да се залагаме за нашите македонски духовни и национални вредности. Тоа подразбира да си ја чуваме и браниме верата православна и Црквата наша македонскa; тоа подразбира да истраеме во неправдите што ни се прават, за жал, од православните браќа и сестринските цркви и, за срам, не од црковни и канонски, туку од политички причини. Во ова време преполно со искушенија, особено е потребно нашето државно раководство да биде мудро и да ги препознае сите оние кои би си ја дале верата за вечера и би се откажале од татковото и татковината само за свои интереси. Ова е време во кое мора да истраеме, за да опстоиме, да останеме свои на своето и како народ и како држава и како Црква. На нашиот народ никогаш не му било лесно, но знаел кога и како да постапи, за да ги зачува вредностите од поранешните генерации. Кога требало бил и борец, и комита, и гемиџија, и бранител и, секогаш, кога било потребно, давал и преродбеници и духовници. Велес секогаш имал рожби кои оставале длабоки траги во духовното и националното живеење на нашиот народ. Денес е потребно, покрај другото, да ја поддржиме потребата од духовна преродба, потребата од враќање на нашиот народ кон духовните вредности. Денес треба особено внимание да му посветиме на бракот и семејството, на раѓањето и воспитувањето, на грижата и чувањето на младите од опасностите и злото на современието. Сите сме повикани да се спротивставиме на лошите примери во нашето живеење, а позитивните и добрите почесто да ги истакнуваме. Свети Пантелејмон, заедно со свети Климент и Наум, со свети Кирил и Методиј и со сите светии и богоугодници од нашиот род, нека се молат и нека помагаат да биде така - Амин! Честит патрониот празник на храмот и на градот, а светата Литургија на здравје и спасение - Амин!

5

Говор на Митрополитот Повардарски г. Агатангел по повод назначувањето на св. вмч. Пантелејмон за заштитник на градот Велес Почитувани присутни, драги браќа и сестри,

П

равославното подвижништво во својата основа е пред сè преданиско. Христијанинот, преку раководството од страна на својот духовен отец, подучуван во исполнување на Божјите заповеди и воспитуван во постојано чинење на добри дела се наоѓа на сигурниот пат кон здобивање на Царството Божјо, кое е неговата главна и единствена цел. Веќе две илјади години Светата православна црква преку Светото предание го остварува спасението на личностите, кои се членови на нејзиното тело. Во Раната Црква, во самиот нејзин зародиш, немало пишани документи за Христовиот живот и Неговата спасоносна проповед, туку усно, што значи преку предание, биле утврдувани црквите и се поставувале темелите на здравиот духовен развој на личноста. Дури подоцна кога почнало да бледнее сеќавањето на Христос и Неговата проповед се појавила потреба истото тоа предание да биде запишано во книгите на Новиот завет - Библијата, со што во временски интервал од неколку векови се оформил денешниот облик и устројство на Светата православна црква. Преданието, покрај тоа што е од особено значење за духовниот развој на личноста, исто така е важен сегмент и во општествениот поредок на човештвото. Слободно можеме да кажеме дека преданието е една од најголемите цивилизациски придобивки. Преку народното предание се осознаваме себеси. Не постои народ во светот, кој нема сопствена историја и кој ликот и делото на своите херои и најистакнати општествени дејци, неосквернето, преку предание не го чува во својата колективна свест. Со еден збор непосредното предание кое неминовно го добиваме од страна на нашите родители е темелот врз кој подоцна се гради здравото духовно и национално битие, кое никакви освојувачи, негатори и поробувачи немаат сила да го срушат. Драги браќа и сестри,

Д

6

енес се собравме во Соборниот храм на Повардарската епархија во Велес, да одбележиме еден значаен општествен настан, а тоа е одлуката на градот Велес да го земе ликот на светиот великомаченик Пантелејмон, како свој молитвен застапник пред престолот на живиот Бог. Искрено, од наша страна сметаме дека ова е голема историска и духовна придобивка, бидејќи неговиот храм, кој заштитнички се надвива над целиот град е синоним на велешката истрајност и единство, и симбол на народниот непокор на овие македонски простори. Храмот на светиот великомаченик Пантелејмон во Велес е граден во тешки историски услови за македонскиот народ. Постојат бројни усни и пишани преданија за оваа исклучителна верска, културна и национална црква. Тоа е време, кога по близу пет векови тежок османлиски јарем и забрани, на христијанското население, му е дозволено да може да гради сопствени верски објекти.

Трновит бил патот на македонските христијани за да ја реализираат оваа цел, но во исто време огромна била нивната решителност и истрајност да го изградат овој храм на благочестието и слободата, кој вековно ќе сведочи за македонскиот автентичен христијански живот. Храмот, но и ликот на св. вмч. Пантелејмон, ги обединил и сè уште ги обединува во доброто сите Македонци од градот Велес. Не случајно на ова место е направен храм со импозантна архитектура и величина, најголем и најличен во Повардарието, ако не и пошироко. Со храмот се идентификуваат и Андреја Дамјанов и неговата градителска тајфа, но и сите жители на градот Велес. Огромна е културната улога на овој храм за развојот на нашиот град. Повеќе децении храмот „Свети вмч. Пантелејмон“ бил централното место на просветата и многумина до ден денешен на ова место го наоѓаат својот духовен мир и го остваруваат својот редовен парохиски живот. Овој храм претставува скапоцен бисер и белег за својот македонски народ. Гледајќи ја неговата совршеност, сите ние во себе воскликнуваме со зборовите на псалмопевецот: „Колку си голем Господи, ниту еден збор не е доволен да ја опише твојата убавина“. Единството, пред 150 години, кое го покажале православните велешани при градењето на овој храм, постојано нека ни биде пред очи и на нас сегашните граѓани на Велес, кога се градиме и себеси, но и заедницата во која живееме. Денес, ние современите христијани, поради новите услови кои постојат во нашиот град, имаме обврска и од практични и од духовни причини, во најскоро време, со Божја помош, да го изградиме храмот „Свети Кирил и Методиј“ во центарот на Велес. Денес, единствени и еднодушни како и нашите предци во минатото, ќе треба да ја изградиме живата црква, најпрво поставувајќи ги духовните темели во нашите богозаљубени срца. Инаку, покрај со храмот, велешани длабоко во себе се поврзани и со празнувањето и сеќавањето на прекрасниот лик на св. вмч. Пантелејмон, кој како голем молитвеник и исцелител секогаш пред Бога бил застапник и патеводител во благочестието на сите генерации Македонци од велешкиот регион. Животот на св. вмч. Пантелејмон е прекрасно сведоштво и за нас современите Македонци. Неговата истрајност и голема вера во милоста и правдата Божја можат да ни послужат како добар пример во актуелните неволји и искушенија, кои ние и како држава и како Македонска православна црква, но и како македонски народ без никаква вина ги преживуваме. Св. Пантелејмон ни сведочи дека на лицемерието ќе треба да му ја спротивставиме вистината, на алчноста да ја претставиме воздржаноста, а на неправдата и гревот токму правдата Божја и целомудреноста зашто, оној, кој претрпи до крај ќе биде спасен - вели Господ Исус Христос. На св. вмч. Пантелејмон од страна на императорот му била понудена овоземска слава и минливо богатство, но тој потпирајќи се врз принципите на вистината ја претпочитал вечната слава и нетлената убавина. Тој не бил подготвен Небесниот леб да го

7

замени за земниот мир и лажното спокојство, ниту да направи „компромис“ со гревот и богохулноста, како што тоа секојдневно нам, современите Македонци ни се предложува. Угледувањето на добрите примери, неминовно ќе породи и добри дела, по примерот на добриот насад што дава добри плодови. Возљубени наши духовни чеда,

Н

а крајот, од името на Повардарската епархија на МПЦ, би сакал да изразам голема благодарност до многупочитуваниот градоначалник на Велес г. Горан Петров, до Советот на Општината, до сите политички партии, невладини организации и поединци, кои како некогаш и нашите предци при градењето на Соборниот храм во Велес, сплотено и еднодушно ја поддржаа оваа благочестива идеја и иницијатива за назначување на св. Пантелејмон за заштитник на нашиот град. Верата во Бога, надежта во Неговата неизмерна милост и љубовта кон нашиот ближен нека ни бидат составен дел од нашето секојдневие, при тоа не заборавајќи дека силен потпорник имаме во ликот на горештиот молитвеник и смерниот подвижник - светиот великомаченик и целебник Пантелејмон, според чии молитви Господ Исус Христос, нека нè спасува и помилува во вековите кои доаѓаат. За многу години... Амин! МИТРОПОЛИТ ПОВАРДАРСКИ †Агатангел (Станковски)

ОБРАЌАЊЕ НА ГРАДОНАЧАЛНИКОТ ГОРАН ПЕТРОВ Чествување на св. вмч. Пантелејмон 8 август 2010 г. Ваше високо преосвештенство, господин Агатангел, Митрополит Повардарски, Ваше високо преосвештенство, господин Пимен, Митрополит Европски, Почитуван претседател и членови на Советот на Општина Велес, Почитувано свештенство, Драги гости, браќи и сестри по Христа,

Ч

увствувам голема чест, но во истовреме и возбуда што стојам на ова свето место, во духовниот дом на велешани посветен на нашиот патрон и заштитник Пантелејмон, великомаченикот од кого овој народ векови наназад барал закрила и помош. Иако само неполна година официјално целебникот Пантелејмон е прогласен за патрон-заштитник на градот Велес, неговата моќ и спасение верниците ја чувствувале уште од IV век, од времето на неговото чесно страдање за Христа и

8

заменување на земното име Пантелеон што значи лав, во Пантелејмон – семилостив. Пишаните историски документи од V век па наваму сведочат дека епидемии од чума и пегав тифус ја пустошеле Македонија. Најголемите пандемии се забележани во XV и XVI век. Велес или Ќупурли како што се нарекувал во овој период, бил или воопшто или многу малку зафатен од оваа болест. Во 1831 година покрај чумата се појавила и епидемија на колера. Многу заболени граѓани доаѓале да побараат помош од својот заштитник Пантелејмон, да ги спаси од болестите како многупати дотогаш. Доаѓале овде пред долната порта на храмот, па затоа оваа месност и денес се нарекува чпиталиња, од спитал-хоспитал што значи болница. Голем број од нив ја добиле милоста на светителот и се излекувале. Во знак на благодарност велешани го изградиле овој велелепен храм посветен на семилостивиот целебник Пантелејмон. Оние што починале биле закопувани тука и го определиле местото на гробиштата на црквата „Свети Пантелејмон“ до денес. Чувствував за потребно да ја споменам оваа историска секвенца за Велес поврзана со името на светиот великомаченик Пантелејмон за да ја повториме, да не ја заборавиме и да ја пренесуваме на идните генерации велешани вистината за милоста на светителот што нè избра нас за да ни биде заштитник. о оваа пригода, во предвечерјето на празникот сакам да искажам голема благодарност на Неговото високопреосвештенство господин Агатангел за огромните напори што ги вложува да го врати местото на Црквата во животот на православните жители на Општина Велес и целата Повардарска епархија. И успева во тоа. Под негово водство и со заложби на свештенството на Епархијата, во Велес повторно никнуваат храмови како во најплодните христијански времиња од XIV до XIX век. Во централното градско подрачје се приведува кон крај изградбата на соборниот храм „Св. Кирил и Методиј“, во месноста Багремче, во најгусто населениот дел на Велес во подготовка е изградбата на нова црква. Во Отовица старата црква доби нов лик, параклисот „Света Петка“ – чие обележување Господ сакаше да се совпадне со денешниот ден доби достојна градба. И уште многу цркви, светилишта и параклиси во Општината се поправаат, се заштитуваат и обновуваат. Општина Велес и граѓаните му благодарат на својот владика и масовно се враќаат во својата црква. За тоа сведочат и масовнте групни крштевања, црковните венчавки, сè поголемото присуство на граѓаните во храмовите.

Изразувам благодарност до г. Агатангел за подадената рака за соработка со Општината сè со цел заедно да им помогнеме на граѓаните во единствената мисија – да им создадеме услови за што подостоинствен живот.

В

Почитувани гости, браќа и сестри,

Нека ни е честит празникот на патронот зашитник свети вмч. Пантелејмон. Нека ни е на помош и нека продолжи да го закрилува со својата исцелителна моќ градот. Нека го пази од болести на телото и душата и нека ни помогне заедно да градиме иднина достојна за правоверни христијани.

Исто така се поклонувам и пред Света Петка што се празнува денес и големиот Св. Климент Охридски кому заедно со Св. Пантелејмон им е посветен утрешниот ден.

Нека ни се на помош и за многу години.

Благодарам.

9

Свети Филарет Московски

Светоста - обврска на секој христијанин „Но, по примерот на Светиот, Кој ве повика, и вие самите бидете свети во сите ваши постапки“ (1. Петр. 1, 15)

В

о човечките царства, народот со особено почитување се обраќа кај блиските на царот, делумно поради почит кон царот, кој ги облекол со своето достоинство, власт, почесни титули, но и делумно поради надеж за нивно заземање пред него и заштитништво, по дадената им власт. Слично на тоа, и во Царството Божјо, кое е Црквата Христова, верниот народ, во кој сте и вие сега, со почитување се обраќаат на Светите Божји луѓе, почитувајќи ја во нив благодатта Божја и по верата се надеваат, во нивното молитвено претставување пред Бога и добрите дела по дадената им благодат. Но во царството луѓето, народот, оддавајќи им чест на дворјаните, останува народ и по самото својство на државното уредување, не може да се достигне предност, пред оние, на кои им се поклонува, но во Царството Божјо не е така. Овде, секој од верниот народ, почитувајќи ги Светиите Божји може и сам да го достигне достоинството, кое го почитува кај другите, и не само што може, туку и се повикува и убедува да биде свет. „Но, по примерот на Светиот, Кој ве повика, и вие самите бидете свети во сите ваши постапки. Оти е напишано: Бидете свети, бидејќи Јас сум свет“. Браќа, кои ја почитувате светоста како достоинство на избраните! Мислиме за светоста, како за обврска на сите и на секого. Ако на граѓанинот или селанецот му речеме: „Направи

10

го тоа и тоа, ќе му се приближиш на царот, кој ќе ти даде право на тоа достоинство и те повикува кон тоа“.

- со каква желба, со каков жар би се зафатил на делата, кои од него се бараат, иако подвигот би бил тежок и не би бил краток. Но еве првовесникот на волјата на Небесниот Цар нам, на последниот слој од граѓани, во целото царство недостојни, ни зборува: Бидете Свети, бидете свети морално и затоа бидете блажено Свети, живејте благочестиво и добродетелно и бидете блиски на Царот Небесен, Кој ви дозволува, не само да Му се приближите, туку и да пребивате во Него и Самиот сака, не само да ви се приближи, туку и да

живее во вас. Што, меѓутоа? Како го примаат овој призив? Дали сите, или пак многумина ќе го следат ова со готовност, со огнена усрдност, со неослаблива ревност, со потполна дејственост? Зар не е вообичаено тоа, ние да мислиме и зборуваме: „Како ние да бидеме свети? Ние сме луѓе грешни – доволное , ако се спасиме некако со покајание“. „Како ние да бидиме свети?“ Но, дали сме размислувале, што ќе бидеме и што ќе биде со нас, ако не почнеме да се подвизуваме, за да станеме свети? Постојат највисоки степени на светост, на кои сјаат посебно избрани и облагородени души, но светоста воопшто не е само среќно одликување меѓу христијаните, кое пофално го имаат некои и без кое лесно можат да се снајдат други. По учењето на Апостолот, секој кој е призван од Светиот Бог кон Царството Божјо, поинаку кажано, секој христијанин, во самото свое призивање и во мислата за Бог Кој призива, мора да наоѓа за себе закон, обврска и вдахновение, за непроменливо да биде Свет, или за да стане Свет. „Но, по примерот на Светиот, Кој ве повика, и вие самите бидете свети во сите ваши постапки“ - ова правило е толку повеќе обрзувачко за синовите на Новиот Завет Божји, отколку за синовите на Стариот, помалку совршен Завет, кое веќе им било дадено од Самиот Бог: Оти е напишано, бидете свети, оти и Јас сум свет. Ако живеете без труд и без надеж да бидете Свети, тогаш не живеете според Светиот што ве призвал, тогаш не одговарате на достоинството на повиканите од Бога и синовите на заветот Божји - вие сте христијани по име, но не и по суштина. Кон што води таквиот живот, можете да видите од другите Апостолски зборови: „Грижете се да имате мир со сите и светост, без која никој нема да Го види Господа“ (Евр. 12, 14). Појасно: имајте мир со сите, имајте светост, а без мир и светост, никој нема да Го види

Господа, односно, нема да достигне вечно блаженство. И така ако ние негрижливо и немарно мислиме, дека не треба да бидеме свети, тогаш сами на себе си пишуваме пресуда, да не Го гледаме Господа, да бидеме туѓи на вечното блаженство. „Ние сме луѓе грешни“. Се чини тоа е неспорна вистина. Бидејќи, наспроти тоа, ако кажеме дека грев немаме, себеси се лажеме и вистина нема во нас (1. Јн. 1, 8). Но, се случува злоупотребата на вистината, да биде не подобра од јавната заблуда. Ако се сметаме себеси за грешници по длабокото себепознание и преку тоа доаѓаме до чувствување на нашата недостојност и очајна состојба, го скрушуваме нашето срце, ја смируваме вродената гордост на стариот човек, се поттикнуваме себеси за барање на благодатна помош и според подвигот против гревот, таквото признание, не само што нè остава без надеж во достигнувањето на светоста, туку и ни го подготвува патот. А ако себеси се нарекуваме грешници, само со површна мисла, без скрушено срце, без одвраќање од гревот, со беззаконие и лукаво подразбирање, дека во тоа мораме да признаеме сè останато што нам, следствено, не ни е срам да признаеме и не е опасно по признавањето да останеме исти, какви што сме биле пред признавањето, таквото признавање на гревовноста, се разбира, не нè води кон светост, и во тој случај, дури и говорејќи ја вистината, ако грев имаме, себеси се лажеме и вистина во нас нема, односно во нашето срце и во нашиот живот, иако и постои звук на вистина во устите наши. „Верни се и достојни за секакво примање зборовите, дека Христос Исус дојде во светот да ги спаси грешниците, меѓу кои сум прв јас“ (1. Тим. 1, 15). Но ние се залажуваме, ако мислиме, дека се спасуваме, останувајќи грешници. Христос ги спасува грешниците, давајќи им средство да станат свети.

11

„Некако да се спасиме со покајание“. Да, покајанието припаѓа на бројот на средствата за спасување, кое Христос им го предава на грешниците, кога зборува: Покајте се и верувајте во Евангелието (Марко 1, 15). Но ако мислиме некако да се покаеме, некако да се спасиме, тогаш премногу лесно мислиме за дело кое има висока важност. Дали робот ќе му угоди на господарот, ако работи некако, а не најдобро што може! Секако, нема да му угоди. Со тоа човек нема да Му угоди на Бога, ако само некако го врши делото Божјо, какво што е делото на нашето спасение. Ако и само малото дело не се одработи добро и успешно, кога се работи некако, невнимателно, немарно, толку повеќе делото на спасението – е дело на сите наши сили и способности, главно дело на нашиот живот. Мислата за спасување со покајание е спасителна мисла, но што мораме да мислиме, кога во зборот Божји гледаме несреќен пример на човек, кој покајанието не го наоѓа, дури и ако со солзи го бара. (Евр. 12, 17). Очигледно и покајанието не дозволува да се прави било како, туку изискува, грешникот да го бара внимателно, разумно, со искреност, со цврста намера да се исправи, не допуштајќи си себеси да падне во грев. При тоа, совршениот учител на покајание, Јован Крстител вели, дека за вистинско покајание потребно е уште нешто, што ќе следи. Родете вели - род достоен на покајание (Мат.

3, 8). Покајанието ја очистува земјата на срцето од трње, ја обработува, омекнува. Верата во срцето го сее семето небесно. Растот на овој нов плод е чување на заповедите и правење на добро, неговиот цвет - внатрешното духовно просветлување, а зрелиот, совршен плод - светоста. Неопходно е,

12

пченицата да достигне зрелост, за да биде внесена во житницата. Неопходно е, човекот да достигне светост, за да биде воведен во Царството Небесно. Кон што, браќа, нè води сега предложеново размислување? Зар не кон поголема ревност и грижа за делото на спасението, за кое е потребно не само покајанието, како почеток, туку и светоста, како завршеток? Или може да биде, кон голема безнадежност да се достигне спасението со помош на светоста, која ја гледаме толку високо над себе? Христе Боже, надеж наша! Не ни дозволувај да изнемогнуваме во нашата безнадеж, туку укрепи нè со Твојата надеж. И твоите апостоли некогаш биле во безнадежност, но ти си ја оттргнал, со семоќниот збор Твој. Дарувај ни и нам да ја почувствуваме

во верата, силата на тие исти зборови: „Она што е за луѓето неможно, за Бога е можно“ (Лука 18, 27). Навистина, браќа, ако со човечки, само со природни сили би требало да достигнеме светост, тогаш праведно би било да се вели, дека тоа е над нашите можности. Но кога за себе ја имаме благодатта Божја, која претходи, просветува, укрепува, содејствува, која чува, никој не треба да губи надеж дека ќе го достигне она, за што нас Бог и Отецот Господ наш Исус Христос... нè избрал преку Него пред постанувањето на светот; а Он нас нè избрал за да бидеме свети и праведни пред Него во љубовта (Ефес. 1, 3-4). Затоа и чувството на долг и надеж на успех од помошта Божја, да се разбудиме себеси од мрзливоста и немарноста, да се поттикнеме себеси кон ревност кон делото на нашето спасение. По поттик на апостолот Петар „наполно надевајте се дека ќе ви се принесе благодатта при јавувањето на Исуса Христа. Како послушни чеда, не постапувајте според поранешните ваши похоти, кога бевте во незнаење. Но, по примерот на Светецот, Кој ве

повика, и вие самите бидете светци во сите ваши постапки. Оти е напишано: Бидете свети, бидејќи Јас сум свет“ (1. Петр. 1, 13-16). Ако во овие поттици наоѓате доволно големи потреби: да вршите светост, да бидете свети, тогаш заедно со тоа и доволно прости способности ги задоволуваат големите потреби, односно: да се отфрли похотата, да се грижиме да се очистиме од нечистотијата на телото и духот. Во мерата, во која навистина и верно, човек од своја страна се подвизува во очистувањето на себеси од нечисти дела, нечисти желби и страсти, од нечисти мисли, на него, со посредство на Црквата и Нејзините Тајни, слегува осветувањето Божјо, коешто нека нè направи сите нас, причесници на седејствената благодат на Отецот и Синот и Светиот Дух. Амин. Превод од српски јазик: Колевска Снежана, дипл. Теолог Наслов на изворникот: Свети Филарет Московски, Светост – обавеза сваког хришћанина http://www.pravoslavni-odgovor.com

13

МОРАЛНОТО УЧЕЊЕ НА ПРЕПОДОБНИОТ

Протоереј Златко Ангелески

С

поред преподобниот Исаак Сириски, човекот се состои од душа и тело. Човекот, како што говори тој, создаден е на таков начин, така што духовното треба да има првенство над телесното, но не е така. Навистина, во почетокот духот имал првенство и бил господар над телото, но со паѓањето на човекот во грев, телото (плотта) го презело првенството над духот. Со гревот сите духовни сили се разградиле, па човекот паднал во гревовна и ненормална состојба. Според свети Исаак, за да се врати човекот во првобитната состојба, потребно е покајание и вера во светото Евангелие, потребен е личен напор и подвиг во борбата со гревот. Ние мораме да се зацврстуваме во добродетелите во содејство со Божјата благодат. Во постојаната борба со непријателот на нашето спасение - ѓаволот и гревовите, ние постојано јакнеме сè повеќе и на таков начин постигнуваме повисок степен на скапоцениот живот и се искачуваме „од сила во сила“. Така, ние постојано тежнееме кон единство со Бога и ја победуваме својата грешна природа, достигнуваме блаженство и достигнуваме животна цел и назначување. Според Исаак Сириски, постојат три степени во моралниот живот, кои постепено го воведуваат човекот од несовршенство во совршенство. Првиот степен е оној, во кој преовладува телото и гревовната содржина. Светите Отци него го нарекуваат „плотски“ или „противприроден“ степен; Вториот степен е борбата со гревот и зацврстувањето во добродетелите, кога што се изедначува телесната и духовната страна на човечката природа; Третиот степен е возвишениот духовно-созерцателен живот, кога што преовладува духот. Свети Исаак Сириски него го нарекува „духовен“ или „натприроден“ степен.

ПРВИОТ СТЕПЕН

С

ветителот бил убеден дека секој човек, во својата падната природа, носи наклонетост кон гревот. При една ваква состојба, постои активно влијание на светот и ѓаволот врз човекот. Ѓаволот постојано се труди да ја поддржи ваквата гревовна состојба кај човекот. Под влијание на светот и ѓаволот, оваа човечка наклонетост кон гревот, на крајот преминува во состојба на мисловна страст, а преку направеното дело се појавува

14

како грев. Кога гревот ќе завладее со нашето тело и душа, тогаш почнува да произведува погубни последици, со тоа што ги разорува силите и својствата на нашата природа. Постојано грешејќи, ние едвај можеме да го забележиме во нас вроденото добро, па иако сме во гревовна состојба, сепак, тоа добро е присутно во нас. Значи, човекот од раѓањето има наклонетост кон гревот, а во почетокот таа наклонетост во нас стои како „мртов грев“. Кога тој првороден грев, мртов грев, или како уште се нарекува „наклонетост“, добива повод, кога ќе биде предизвикан на дејство, па тогаш пламнува во жив развој, се остварува и ја открива целата своја суштина. Како што рековме, гревовната наклонетост не ги поттикнува внатрешните, туку надворешните искушенија, кои со полна согласност на волјата преминуваат во дела. Внатрешната наклонетост е најважна за извршување на гревот, зашто ако ја нема неа во нас, тогаш надворешните искушенија, светот и ѓаволот, не би можеле никако да дејствуваат врз нас. Свети Исаак Сириски говори: „Додека го носам врз себе Адамовиот образ, неопходно ги носам во себе и Адамовите страсти“. Со паѓањето во грев заразена е волјата, која дотогаш постојано била насочена кон вишиот духовен свет. Во гревот, човекот се наоѓа во плотскиот свет, кој е во пониска и неприродна состојба. Како разултат на постојаното тежнеење кон телесното, плотското, човекот слободно може да се нарече – плотски. Свртен кон плотското, влијанието на светот врз човекот станува сè посилно и светот, со својата богата разноликост го опседнува човекот, па така врши и големо влијание врз душата. Тоа влијание се извршува преку сетилата, со кои душата е презафатена со материјалниот свет, а не со духовниот. Мораме да нагласиме и да го разграничиме тоа, дека светителот не ја смета материјата за зло. Тој пишува дека виното, жените, богатството, телесното задоволство и др. не се грешни сами по себе, туку злото се состои во тоа што материјата лесно потпаѓа и се соединува со грешните страсти. Страстите претставуваат внатрешен, моќен придвижувач на гревовната наклонетост. Според својата содржина, тие можат да бидат телесни и духовни, или заедно измешани – телесно-духовни. Тие се раѓаат и во душата и во телото, и тоа во безбројни форми. Страстите ги раѓаат гревовите. Гревот не се случува без договор со страстите. Кога страста ќе созрее, тогаш настанува гревот. Наклонетоста кон гревот е основа за страстите на душата, корен на гревот и негова сила, која го раѓа. Гревовите и нивниот степен се условени од нивното учество, со содејство на слободната волја, внатрешните чувства и силата на развивањето на гревот. Од погорекажаното, може да се заклучи дека има гревови кои ги правиме свесно и слободно, а има и гревови кои ги правиме според нашата немоќ, од незнаење и не со слободна одлука. Направените според немоќ треба да бидат простени, а оние, кои се направени според слободна одлука, треба да заслужуваат казна. Гревот длабоко проникнал во сите човечки клетки, менувајќи го целото негово битие и сите душевни сили. Во умот гревот е причинител на заборавот, или, пак, исчезнале знаењата, кои ги имал претходно. На таков начин

15

во срцето се создаваат многу наслади, а во волјата многу поседувања, односно, волјата постанува презафатена од разни и непотребни нешта. Човечкиот ум е во гревовна состојба и како таков постојано е насочен кон надворешниот свет. Умот е преокупиран и насочен кон она, што му пренесуваат сетилата, а тоа се многу најразлични земни нешта. На таков начин мислите во умот се врзуваат и кружат, па ги раѓаат страстите. Страстите се раѓаат во умот и не можат да се појават без кружење на мислите. Доколку умот лебди и кружи по разновидните и безбројни нешта од видливиот свет, не задржувајќи се долго ни на една, дотолку повеќе слабее, ја губи својата моќ и го помрачува сознанието. Срцето (чувството). Како што умот лебди и кружи по предметите од видливиот свет, така и човечкото срце (чувството) е расеано и пусто. Празнината на срцето во ништо не Го следи Бога. Срцето се радува и тежнее за задоволство по многу најразновидни нешта. Нормално, тоа во нас создава ладен однос кон Бога. Во ваква состојба, човечкото срце е исполнето со страсти и останува ладно и бесчувствително кон секое добро. Од тежнеењето за задоволство следува горчината, па затоа срцето доаѓа до состојба на заматеност. Човечката волја е во грешна состојба. Таа се одрекла да ја исполнува Божјата волја, па на таков начин преминала во самоволие и самоугодување. На таков начин волјата е свртена во потрага по своите желби и страсти. Токму затоа таа е расеана и распната меѓу земните творби и влијанијата на страстите. Затоа човекот самиот се прави да биде неспособен да владее со своите мисли, чувства и желби. Страстите се неприродни и противприродни во човекот. Доброто е природно, а гревот - злото е неприродно во човекот. Страстите дејствуваат во секого, кој на себе носи тело, сакал тој, или не сакал. Почетокот и коренот на страстите е во телото, а душата ги прифаќа преку соединувањето со телото. Страстите не се ништо природно во нашата душа. Ако во душата тие би биле природни, тогаш, зошто душата од нив би претрпела штета. Според тоа, страстите и гревовите се неприродни за човечката душа, па затоа гревовната состојба на човечката душа е наречена плотска, противприродна или неприродна состојба. Иако човекот се наоѓа во страсна, плотска состојба, сепак, нашиот ум има природна моќ да тежнее кон созерцување на Бога и може сам од себе да се придвижи кон добро. Тоа го може, зашто доброто е всадено во нашата душа. Од тоа се раѓа верата и стравот од Бога - чувствата кои ги имаат сите луѓе. Значи, според Исаак Сириски, човекот го носи во себе како природно она што е добро, а страсното и она што е зло – како неприродна состојба. Наоѓајќи се меѓу овие две состојби на природно и неприродно, човекот не може да се ослободи од второто, без помош од страна. Таа помош на христијаните им е дадена во Светите Тајни и во искупувањето воопшто.

ВТОРИОТ СТЕПЕН

В

идовме дека на првиот степен е опишана состојбата на човечката природа, односно, неговата морална состојба. Во вториот степен од моралниот живот почнува активноста над моралното усовршување и менувањето на грешната човечка природа кон добро. На овој степен човекот се менува според своето внатрешно својство, но и според надворешните дејства.

16

Душевните сили и способности се обновуваат и преминуваат од неприродна во природна состојба, согласно законот Божји. Оваа нова состојба се јавува по подолго подвизување, борба со гревот и зацврстување во добродетелите. Тогаш човекот доаѓа до свест за гревот и во себе веќе има покајание. Преку покајанието човекот влегува во борба со гревот, така што на гревот му се спротивставува со добродетелите. Преку таа постојана борба, доброто постојано победува и човекот сè повеќе и поцврсто се утврдува во него. Човекот може да го оствари доброто, па затоа му се препорачува да го прави по пат на добродетелност. Преку добродетелите ние го напуштаме стариот човек и се облекуваме во нов. Затоа треба да ги возљубиме добродетелите, а покрај нив да го имаме и покајанието, верата во Евангелието, како и надежта во помошта од Божјата благодат. Покајанието е потребно, зашто преку него се сознава сопствената грешност, без што не може да се посака добро. Покајанието е жалост за тоа што дотогаш се одело по патот на гревот. За светителите не постои грев, кој не може да биде простен, освен непокајаниот грев. Верата во Евангелието, пак, нè учи на неопходното знаење за победа над ѓаволот и ревност во добродетелите. Во борбата против гревот постојат внатрешни и надворешни пречки. Внатрешни се страстите и гревот кој владее во нас. Надворешни се светот и ѓаволот. Светителот советува најпрво да се започне борба со надворешните, а потоа со внатрешните пречки. Најпрво, треба да се затвори вратата за сите сетила, па дури потоа да се војува внатрешно. Како голем подвижник, со богато подвижничко искуство, светителот советува на борба со влијанието на надворешниот свет, имајќи го за оружје отшелништвото и молчанието, а за внатрешната борба ја нуди надежта на Божјата помош, разумноста и трезвеноста. За борбата со самиот себе, со гревовната наклонетост, која преминала во страсна состојба, ги советува: постот, бдението, исполнувањето на сите Божји заповеди и разгорувањето на љубовта кон Бога и ближните. Преку молчанието брзо се покоруваат страстите, кои со нас загосподариле. Тоа им помага на добродетелите во секој поглед. При молчание, човечкото срце постанува слично на детското. Преку молчанието започнува вистинската молитва. Преку расудувањето човекот стекнува можност разумно да го разликува доброто од злото. Трезвеноста, пак, не дозволува во душата да влезе ниту една страст и помисла, а ако се случи и да влезе, тогаш ги победува со Христовото име. Трезвеноста е подобра кога е упатена кон срцето, отколку кон умот, зашто на таков начин полесно се спречуваат желбите, кои се упатени кон срцето. Дејноста на умот зависи од состојбата на срцето. Каква што е душата, така ќе дејствува и умот, зашто умот е сила на душата. Телото е заразено од гревот, заразен е и секој негов орган, па затоа е потребно сите телесни органи да се потчинат на духот. Заповедите треба да се исполнуваат, зашто ако тоа не го правиме, душата не може да биде чиста. Свети

17

Исаак Сириски му пишува на преподобен Симеон Столпник, дека заповедите се дадени од Господа како лекови, за да ја очистат човечката душа од страстите и гревовите. Со доаѓањето на Христос, заповедите добиле нова сила. Он ни дал животворни заповеди, кои се спасително лекарство во нашата страсна состојба. Под терминот „заповеди“, светителот го подразбира целиот евангелски закон. А ако не исполниме една заповед, не сме излечиле ни една душевна сила. Заповедите треба да се исполнуваат не само поради и против страстите, туку затоа што преку нив ја добиваме животворната сила од Оној, Кој и ни ги дал. А ни ги дал Оној, Кој со Својата крв и ги осветил. Затоа, преку вршењето на заповедите ние ги лечиме нашите душевни сили. Како што ни е потребно смирението, така ни е потребна и молитвата. Таа е неопходна за човекот, кој стапил во борба со гревот и кој сака да се зацврсти во добродетелите. Молитвата е молење и жалење по нешто. Таа е желба да се избавиме од сегашните и од идните искушенија. Светителот говори за молитвеното доживување, кое го нарекува оган и слатка молитва, која се раѓа во човекот тогаш, кога чувствува дека Бог му дава помош. Чувствувајќи ја оваа помош, во нас се раѓа внатрешното духовно насладување. Оваа молитвена состојба светителот ја нарекува „молитва на верата“. Ова чувство на топлина од молитвата ги уништува страстите и ја озарува душата со веселба, умот го упатува и го насочува кон вечниот живот. Преподобниот Исаак Сириски говори за теоретската и делотворната љубов. Првата е теоретска, а втората делотворна. Во заповедите за љубовта кон Бога и човекот, сите заповеди се соединети. Треба да Го љубиме Бога, но треба да го љубиме и Божјиот облик - човекот. Ако подвижникот не може својата љубов да ја манифестира преку дела (зашто е сам), тогаш треба тоа да го прави во себе: во мислите и чувствата. Како свети Василиј Велики, свети Григориј Богослов и преподобен Макариј Велики, така и свети Исаак Сириски се трудел да ја исполни прво љубовта кон ближните, па потоа да се издигне до љубовта кон Бога преку созерцанието. Дури откако ги исполниле потребните заповеди во општествениот живот, и кога нивниот ум почнал да ја чувствува почетната непоколебливост од божественото и таинствено созерцание, дури тогаш тие заминале во пустинско безмолвие. Во тоа време тие пребивале во својот внатрешен човек. Љубовта кон човекот очистува од сетилното, од врзаноста за сетилниот свет, па воведува во чувствување, во нужно очистување на душата од страстите, а потоа вознесува до чиста божествена љубов.

ТРЕТИОТ СТЕПЕН

Д

одека вториот степен во себе носи остварување и живот во добродетели, дотолку третиот степен во себе ја носи особината на созерцателниот живот. Тој е повисок степен според совршенството од добродетелта, па светителот го споредува како тело и душа. Добродетелта е тело, а созерцанието е душа. Заедно го создаваат совршениот човек, соединет преку духот од два дела – од сетилниот и разумниот. Добродетелта е на вториот степен и се оживотворува преку созерцанието. Преку созерцанието човекот се покажува совршен и не живее повеќе тој, туку Христос во него. Во третиот степен срцето гори како пламен, се раѓа духовниот живот, во кој духот целосно владее над

18

телото. Човекот тогаш целосно е во умот и мислите само кон небото му се насочени, а смртта за него е радост. Човечката волја има целосна и едноставна настроеност кон доброто. На овој степен, човечкото срце нема потреба од Божјите заповеди, зашто во себе ги има внатрешните духовни заповеди, кои се во целосна согласност со Божјите заповеди. На овој степен се остварува духовната љубов, која е повисока од заповедите. Тоа е состојба во која човекот има постојано сеќавање на Бога и постојана молитва. Волјата постојано е насочена кон доброто и не се свртува кон злото, зашто човекот веќе влегол во состојба на бестрастие и чистота. Според зборовите на светителот, кога човекот на овој степен се обраќа кон ближните, меѓу нив тој не ги разликува злите и добрите. За него сите се добри, како Божји творби, и не му се претставуваат како нечисти и осквернавени. На вториот степен човекот има чисто срце, а на третиот – постојана молитва. На овој степен, човекот во молитвата преминува во два молитвени степена: во едниот молитвено се насладува, а во другиот созерцува.

19

ОД РИЗНИЦАТА НА СВЕТИТЕ ОТЦИ (IX)

СВЕТИ НИКОДИМ СВЕТОГОРЕЦ † Оној, кој пропушта да направи добро, таквиот не само што се лишува од плодовите на доброто, туку и Го разжалостува Бога, Бог нему му испратил човек, кој има потреба од нешто, а тој му вели: дојди после... † Чистата совест може да го направи твојот живот да биде беспрекорен, а тогаш таа ќе биде чувствителна и внимателна на доброто против злото. Чистата совест е закон, кој од Бога е напишан во човечките срца.

СВЕТИ ЈОВАН ЛЕСТВИЧНИК † Меѓу суетата и гордоста има толку голема разлика, како што е разликата меѓу дете и маж, зашто суетата е почеток, а гордоста – кулминација на гревот.

СВЕТИ ЈОВАН ЗЛАТОУСТ † Кажи ми: кој од луѓето е без грев? Но, затоа постои и Црквата и светата Причест, молитвите и постите, зашто има премногу душевни рани. Затоа се дадени и многу лековити средства против нив, и против секоја душевна рана подготвено е соодветно лекарство. † Наградата е поголема кога се трудиш, а не очекуваш награда! † Доколку сакаш твоите добри дела да бидат големи, тогаш, немој да ги сметаш за големи! † Секое добро дело, направено по принуда, ја губи својата награда. † Колку и да се трудиш, колку и да се грижиш, немој за своите дела да мислиш дека се добри, зашто, доколку не добиеше помош одозгора, сите твои дела би биле попусти. † Зошто се фалиш со своите добродетели и се трудиш сите да ги видат? Зарем не знаеш дека, фалејќи се самиот себе, нема да бидеш пофален од Бога? † Ако ти си дал малку, ама со радост, тогаш си дал многу. И обратно: ако си дал многу, ама со тажно срце, тогаш од многу си направил малку! † Како што гордоста е извор на секоја нечестивост, така и смирението е почеток на секоја благочестивост. Затоа и Христос ги започнува заповедите со смирение, сакајќи од корен да ја откорне гордоста од душите на оние, кои Го слушаат. † Колку повеќе некој ни згрешил, дотолку повеќе да побрзаме кон помирување, зашто тој станува причина за прошка на многуте наши гревови. † Човекот е голем, кога Бог му помага, но кога е оставен од Бога, тогаш ја

20

сфаќа немоќта на својата природа. † Бог никогаш не го отфрла искреното покајание, па дури и ако некој би дошол до самиот крај на порочноста, а потоа решил повторно да се врати на патот на добродетелите. И него Бог го прима и прави сè, за да го врати во неговата претходна, па дури и подобра состојба. СВЕТИ ЕФРЕМ СИРИСКИ † Што имаш при себе и со што те надарил Бог – тоа и принеси пред Него, зашто и двете лепти од вдовицата Христос не ги отфрлил! † Устата може да проси сè, ама Бог го исполнува само она, што е полезно. † Доколку ти, човеку, не им ги проштеваш грешките на оние, кои ти згрешиле, тогаш, не се оптоварувај со пост и молитва. Бог нема да те прими. † Бог сака нашите гревови да ги слушне лично од нас, не затоа што не ги знае, туку, на­против, Нему Му е угодно, ние самите, преку исповедта, да го осознаеме својот пад во гревот. СВЕТИ АНТОНИЈ ВЕЛИКИ † Со започнувањето на секој нов ден, однесувај се така, како да е последен во твојот живот, па така ќе се сочуваш од гревови. СВЕТИ ГРИГОРИЈ БОГОСЛОВ † Живите се разликуваат од мртвите не само во тоа што го гледаат воздухот и дишат воздух, туку и во тоа, што прават некакво добро дело. Ако не го прават тоа, тогаш, во ништо не се подобри од мртвите. СВЕТИ ИСИДОР ПЕЛУСИОТ † Убаво е да им се прави добро на пријателите; уште поубаво, кога тоа им го правиме на сите, кои имаат потреба од добро; но, најубаво е кога им правиме добро на непријателите! СВЕТИ ФИЛАРЕТ МОСКОВСКИ † Опитната мудрост ни говори: во радостите не заборавај да се подготвиш за тага, а во тагата, не заборавај да се надеваш на подобро! † Ако сакаш да направиш добро, но во исто време си искушуван од страста на суетата, тогаш, ако делото трпи време, не брзај да го направиш и скроти ја страста на суетата. Но, ако е потребно што побрзо да го нахраниш гладниот, тогаш побрзај, но побрзај да ја осудиш и да ја поправиш својата суета. † Убаво е да се трудиш и добрите дела да ги извршуваш со крајна внимателност, зашто паралелно со нив може да се појави и нашето мудрување и нашата волја. СВЕТИ ПЕТАР ДАМАСКИН † Секој е должен да го милува својот ближен со она, со што и самиот добил од Бога: или со пари, или со храна, или со полезно слово, или со молитва, доколку

21

има можност да се смилува врз оној, кој проси од него... СВЕТИ ВАСИЛИЈ ВЕЛИКИ † Луѓето, кои силно се предаваат на животните грижи, подобни се на птиците, кои ги хранат во кафези: попусто имаат крилја, зашто не можат да се одделат од земјата! † Секој човек има потреба од постојана помош, зашто, заради неговата природна не­моќ, со него се случуваат многу таги и тешкотии. Затоа, барајќи прибежиште од сите бе­до­тии, тој прибегнува кон Бога. Пребивајќи единствено во Бога, човекот може да биде спокоен. † Не се прилепувај со својата душа до земното богатство, туку извлекувај од него ко­рист. Немој да го љубиш прекумерно и не му се восхитувај како на нешто бесценето, но упо­тре­бувај го во служење, како орудие. СВЕТИ ТИХОН ЗАДОНСКИ † Не треба да гледаме на тоа, што прават луѓето, без разлика што е тоа. Потребно е да слушаме и да внимаваме, на што нè учи Божјото слово и што се проповеда во светите храмови. † Грешникот може да биде погубен не од мноштвото на гревови, туку од непокајание. † Да се биде христијанин, не значи само да се прима со десната рака, туку и да се дава. Ако си примил од Бога добрини, не држи ги во себе и само за себе, туку предавај ги за слава Божја и за полза на ближниот. † Какво дело и да започнуваш, најпрво расудувај, во согласност ли е тоа со совеста и со Божјиот закон и дали тоа вистински е полезно за тебе. † Иако пред луѓето можеме да се покажеме како невини, сепак, пред Бога секогаш сме виновни. Затоа, најдобро е постојано и секогаш да признаваме дека сме виновни. Таквото смирено признавање ќе го направи човекот да биде угоден и пред Бога, и пред луѓето. СВЕТИ НИЛ СИНАЈСКИ † Иако сме надарени со слободна волја, сепак, без содејство одозгора, не можеме во овдешниов живот да направиме ни една добродетел. СВЕТИ ПИМЕН ВЕЛИКИ † Доколку се понизиш себеси, тогаш ќе најдеш спокој, зашто оној, кој самиот се укорува, ќе го сочува своето трпение во сите случаи. СВЕТИ ИСАК СИРИСКИ † Страстите се искоренуваат и се отфрлаат со постојано сеќавање на Бога – тоа е оној меч, кој ги истребува!

22

СВЕТИ ИГНАТИЈ БРЈАНЧАНИНОВ † Траењето на земниот живот и неговата благосостојба, не зависи од мноштвото на имот, туку од Божјиот благослов. † Книгите од Светите Отци се слични на огледало: доколку гледаш во нив внимателно и често, тогаш ќе ги забележиш сите свои недостатоци. † При постојаното сеќавање за смртта, за Божјиот суд, за блажената или бедна вечност, срдечниот однос кон земниот живот се менува. Човекот почнува да гледа на себе како на странец на земјата, па сето внимание почнува да го насочува кон изучување и исполнување на евангелските заповеди. † За надминување на било каква мака во животот, потребно е машкост; за избавување од друга мака – мудрост; за спасение од трета – смирение. Но, во сите маки и тешкотии, како и во сите добродетели, бездруго е потребно – трпение! СВЕТИ СИМЕОН НОВ БОГОСЛОВ † Оној, кој прави добро, тој ќе биде награден со милости, но не според мерката на својот труд, зашто тој само ја исполнил должноста, туку според безмерната Божја добрина.

Избор и превод од руски јазик: протоереј Златко Ангелески

23

За стравот Бож ји Б

лажен е оној човек, кој има во себе страв Божји. Тој јавно е ублажуван од Светиот Дух. „Блажен е оној човек, кој се бои од Господа“ (Псал.

111, 1). Кој се бои од Господа, тој навистина е надвор од секое ѓаволско лукавство, и ги избегнал сите замки на непријателот. Во кого има страв Божји, тој удобно се спасува од намерите на злонамерниот непријател. Непријателот со ништо нема да го улови, бидејќи тој од страв не допушта до себе плотски задоволства. Кој се бои, тој не лета со умот ваму-таму, бидејќи го очекува својот Владика, да не дојде ненадејно, и да го најде во мрзливост, и да го расече на половина (Марко 13, 36; Мат. 24, 51). Во кого има страв Божји, тој не е безгрижен, бидејќи секогаш е трезвен. Кој се бои, тој не се предава на сон без мерка, бидејќи бдее и го очекува доаѓањето на својот Господ. Кој се бои, тој не останува рамнодушен, за да не го разгневи својот Владика. Кој се бои, тој не е мрзлив, бидејќи секогаш работи за достоинството, внимавајќи да не падне под осуда. Кој се бои, тој секогаш го претпочита она што Му е угодно на неговиот Господ и го подготвува тоа, та Господ, кога ќе дојде, да го пофали за многуте дела. Така стравот Господов, за оние кои го стекнале, станува причина за многу добрини! За немањето страв Божји Оној кој нема во себе страв Божји, тој е отворен за нападите ѓаволски. Кој нема во себе страв Божји, тој лета со умот и е рамнодушен кон доброто, спие без мерка и е немарен кон своите дела; тој е живеалиште на сластољубието, сè утешува со сè што му е пријатно, бидејќи не се бои од доаѓањето на Владиката; тој се фали со страстите, го сака спокојот, бега од големите страдања, се гнаси од смирението, ја целива гордоста. На крајот доаѓа Господ и го наоѓа во дела, Нему неугодни, и ќе го расече на половина, и ќе го предаде на вечна темнина. Таквиот човек кој не би го сметал за жалење? Превод од руски јазик: Ѓакон Јани Мулев Наслов на изворникот: Святой Ефремъ Сиринъ Творения. Томъ 1, „ПОСАД“, Москва, 1993.

24

Раководство во читањето на духовни книги за луѓето во светот Архиепископ Теофан Полтавски

М

и пишуваш: „Епископот Игнатиј вели: ,Потполно е неопходно да се читаат делата (на Светите Отци) кои се во склад со сопствениот начин на живот‘. Што значи ова? Дали човек треба да се ограничи само на читање на Светите Отци и учења предадени за сите христијани или може да чита исто така и други дела, како на пример, оние кои говорат за монашкиот живот во манастирите“. Мојот одговор е следниов. Човек мора да разликува читање, кое е само информативно, од она кое го раководи во духовните нешта, општо кажано, човек може да чита сè. Но за раководење во духовните нешта, човек мора да ги избере оние дела кои се прикладни за неговиот начин на живот. Најдобри духовни раководители за христијаните кои живеат во светот се оние кои ги нарекуваме Вселенски Учители и Отци на Црквата: Василиј Велики, Григориј Богослов, Јован Златоуст, а меѓу Русите - свети Тихон Задонски. Човек може исто така да извлече правила за сопствениот духовен развој и од другите Свети Отци и Учители. Но ова мора да се прави внимателно. Посебно човек мора да внимава на сè што е запишано за духовните нешта. Не мораме секогаш да внимаваме на нивните совети за лични работи, особено кога тие се однесуваат на одредено место или време. Делата на свети Макариј Египетски, на пример, додека ја допираат суштината на христијанскиот духовен живот „општо“ може да играат значајна улога во раководењето на секој

христијанин. Делата на свети Исаак Сириски, од друга страна, бидејќи се концентрирани на духовниот живот на затворник, не можат да имаат ваков вид значење за секој христијанин. Ова е делумно точно и за делата на свети Симеон Нов Богослов. Следствено, во ваква ситуација е посебно важно да се зборува, не толку за тоа кого треба да го читаме, туку како да го читаме. Читателот кој прави разлика, може да чита сè, додека, пак, невнимателен читател би требало да чита под раководство на некој кој прави разлика; во отсуство на таков човек, тој треба на почетокот да се фокусира на читање на Вселенските Отци и Учители на Црквата. Како заклучок на овој разговор

25

би го цитирал Московскиот патријарх Филарет: „Од кои причини Господ ја просветли небесната Црква со толкав број на православни светители, на ист начин како што го просветли земското небо со толкав број на ѕвезди, од која причини ако не, за секој од нас да може, според своето расположение и по своите потреби да прими светлина и раководство на патот кон небесата?“ Дали постои некој чие послушание е да ја сочува светата вера од заблудите на неправославните верувања? Нека си најде себеси модел и водство во животот и зборовите на учителите, како што се Атанасиј и Василиј Велики, Григориј Богослов и Јован Златоуст. Дали некој избрал живот во осамеништво и голема предаденост на Бога и на молитвата? Преку други нека го усвои, низ книги и приказни, отшелничкиот и монашкиот духовен живот, и нека ги набљудува, макар и оддалеку, чекорите на големите подвижници како што се Антониј, Макариј, Пахомиј, Ефрем и многу други, кои го следеа нивниот пат низ вековите. Дали Промислата Божја испитува некого преку лишувања и несреќи? Нека го зајакнува своето убедување со примерот на Јов, кој во лишувањето и страдањето не престана да го слави Името Господово. Дали некој се грижи за тоа како да биде достоен и да живее во согласност со верата, среде благосостојба и изобилство? Нека го гледа животот на Авраам, кој бил смирен и попустлив, полн со добродетели и избавител на несреќните, кој ги љубел странците и ги угостил Ангелите Божји. Ако некој е совладан од пороци и страсти, нему исто така ќе му биде покажана надеж и начин како да се крене од бездната, по примерот на разбојникот кој беше спасен на крстот и на други, слични на него: Марија Египетска, Мојсеј Мурин, и многу други кои биле спасени по паѓањето во грев, кои станале Светители по длабоко расипување. (Беседа во спомен на свети Сергеј) Архиепископ Теофан 11 јануари, 1927 год. Софија Превод од српски јазик: Јаков Илкоски, инженер по биологија Наслов на изворникот: Архиепископ Теофан Полтавски, Руковођење у читању духовних књига за људе у свету http://www.pravoslavni-odgovor.com

26

ДУШЕПОЛЕЗНА КНИГА ЗА ЧЕСТОТО ПРИЧЕСТУВАЊЕ СО СВЕТИТЕ ХРИСТОВИ ТАИНСТВА Преподобен Никодим Светогорец и свети Макариј Коринтски Приговор 11 Многумина приговараат дека праксата на причестување не е догмат на верата, кој задолжително треба да се почитува.

И

ако честото причестување не е догмат на верата, тоа е сепак заповед на Владиката, која се наоѓа во многу поуки на нашиот Господ, особено во следниве: „Правете го ова во Мој спомен!“ (Лука 22, 19), т.е. непрестајно и секој ден, додека постои овој свет. И затоа, како заповед на Владиката, тоа мора задолжително да се запазува, за што говоревме и во првиот дел на книгата. Меѓутоа, оние кои приговараат на овој начин, со самото тоа откриваат, дека сакаат да ги оголат догматите и да ги остават опустошени од секакво црковно определување и востановување. Но ние ги прашуваме: на што би можеле да се засноваат овие догмати? Зарем божествениот Златоуст ни нема речено дека човечкиот живот има потреба од правилни догмати, а догматите имаат потреба од чист живот; а чистиот живот, пак, се раѓа и расте благодарение на божествените заповеди, на свештените закони на Црквата и чесните преданија и одредби на Светите Отци? Значи, ако се откажеме од свештените правила, заповедите на Владиката и сè останато, ќе исчезне и чистиот живот. А кога ќе исчезне чистиот живот, тогаш ќе ги изгубиме и правилните догмати и ќе останеме опустошени во мракот. Немам време да ги набројувам

илјадниците примери на светиите, кои претрпеле маки и умреле за црковните устави и правила. Но и покрај тоа постојат некои толку бесрамни луѓе, кои не само што не страдаат за вистината, туку и се противат и дрско ги отфрлаат Владичните заповеди, ставајќи препреки пред оние кои се причестуваат, без тие да имаат никаква причина и вина. Тоа е многу дрско однесување, ако се сетиме, дека Господ дури ни Јуда не го одби од Причест, иако знаеше дека тој е гревовен сад на злото. Секој ден Христос ги прима оние кои се причестуваат и оние достојните ги очистува, просветува

27

и осветува, а недостојните веднаш уште на самиот почеток ги предава на грижа на совеста, а потоа, доколку се поправат, милосрдно ги прима. А ако не се поправат, тогаш ги предава на различни болести, според зборовите на Апостолот: „Па затоа меѓу вас има многу немоќни и болни, а мнозина и умираат“ (1. Кор.11, 30). Тие, пак, благословените, и не знаејќи ја состојбата на оние кои се причестуваат, туку само за да го сочуваат глупавиот обичај, кој се востановил на штета на душата, им поставуваат пречки на православните христијани за Божествената Причест.

28

Меѓутоа, да го запрашаме свети Василиј Велики, тој да ни ја каже вистината: „Нели е опасно да се напушти било која Божја заповед? Дали е дозволено да го спречуваме оној, кому му е дадена таквата заповед, да ја исполни или треба ли да ги послушаме оние кои се обидуваат да попречат, посебно пак доколку тој што забранува е вистинско Божјо чедо? Или, пак, таа помисла само изгледа прифатлива, а всушност е спротивна на Божјите заповеди?“ На тоа светителот одговара: „Господ рекол: ,Земете го Мојот јарем на себе и поучете се од Мене, бидејќи сум кроток и смирен по срце, и ќе најдете мир за душите ваши‘ (Мат.11, 29), очигледно е дека и сè друго треба да научиме од Него. Така и во дадениов случај да се сетиме на Самиот Господ наш Исус Христос, Единородниот Син на Живиот Бог. Кога Јован Крстител му рекол: ,Јас треба од Тебе да бидам крстен, а Ти при мене ли – доаѓаш?‘ Но Исус му одговори и рече: ,Остави го сега тоа, зашто нам ни претстои да ја исполниме секоја правда‘ (Мат.

3, 14-15)‘ (т.е. неопходно е Јас да го исполнам секое дело што ќе го оправда човекот). И како Он со негодување му одговорил на Петар, кога апостолот се обидел да Го одврати Господа од

страдањата, за кои Он пророчки им соопштил на своите ученици по патот кон Ерусалим: ,Бегај од Мене, сатано! Ти си ми соблазан, оти мислиш не за она, што е Божјо, а за она, што е човечко!‘ (Мат. 16, 23). И повторно, кога истиот тој Петар, оддавајќи Му чест на Христа Владиката, одбивал Он да му ги измие нозете, Господ повторно му рекол: ,Ако не те измијам, нема да имаш дел со Мене‘ (Јован 13, 8). Ако за помош на душата се потребни повеќе примери од нам блиски луѓе, да се сетиме на апостолот кој вели: „Што правите, та плачете и го нажалувате срцето мое? Јас сум готов не само да бидам врзан, туку и да умрам во Ерусалим за името на Господа Исуса“ (Дела 21, 13). Кој може да биде пославен од Јована? Или кој може да биде поискрен од Петар? Или кој друг може да има поблагочестиви помисли од нив? (Бидејќи и двајцата биле поттикнати од чувството на побожност и почит, така што едниот не сакал да го крсти Господа, а другиот не сакал Господ да му ги измие нозете. Меѓутоа, без оглед на тоа, тие на успеале да го убедат Христа). Јас, пак, знам дека ниту Мојсеј, ниту пророкот Јона не го избегнале укорот од Бога, затоа што одбиле да Го послушаат, претпочитајќи да го следат својот разум. Од сите овие светии да научиме дека не треба да ѝ противречиме на волјата Божја, ниту да им пречиме на другите да ја исполнуваат заповедта Божја, ниту пак да ги слушаме оние, кои ни пречат да ја исполнуваме. Ако преку овие примери Божјото Слово нè научи, што не треба да допуштаме, тогаш подобро е во сè останато неопходно да ги подражаваме светителите, кои имаат кажано: „Повеќе треба да Му се покоруваме на Бога, отколку на луѓето“ (Дела 5, 29), и на друго место: „Судете дали

е справедливо пред Бога – вас да ве слушаме повеќе од Бога; зашто ние не можеме да не зборуваме за она, што сме виделе и чуле“ (Дела 4, 19-20). И повторно свети Василиј вели: „Не треба да се спречува оној кој ја исполнува волјата Божја, доколку тој тоа го прави по Божја заповед или со цел, согласна на заповедта Божја. Исто така оној кој ја исполнува заповедта не треба да ги слуша оние кои го спречуваат, дури и ако се тие вистински пријатели Божји, туку треба да остане при својата одлука“. Исто така: „Ако некој ја исполнува Божјата заповед, но не по здраво расположение (т.е. не со правилна цел и без правилно расудување), сепак, а очигледно во потполност го следи учењето Господово, тогаш на таквиот човек не треба да му се попречува. Бидејќи, така постапувајќи, тој човек нема да си нанесе штета на себе. Понекогаш дури се случува, луѓето од тоа да имаат полза. Меѓутоа добро е таквиот човек да се поучи, та и неговото расудување да одговара на достоинството на подвигот“, за да ги исполнува заповедите со богоугодна цел. И уште: „Не треба да се следат

човечките преданија, кога со нив се нарушува Божјата заповед“. И уште: „Не треба да ѝ се даде првенство на својата волја во однос на волјата Господова, туку во секоја работа треба да се бара и исполнува волјата Божја“. А божествениот Златоуст вели: „Треба храбро да се застане против сето она, што го попречува нашиот добар поттик. Слушни што вели Христос: ,Кој милува татко или мајка повеќе од Мене, не е достоен за Мене; и кој милува син или ќерка повеќе од Мене, не е достоен за Мене‘ (Мат.

10, 37). Значи, кога вршиме некое богоугодно дело, секој кој ќе се обиде во тоа да нè спречи нека ни биде непријател и противник, дури и ако е тоа нашиот татко или мајка или било кој друг‘“. Свети Игнатиј Богоносец вели: „Секој што ти говори нешто спротивно од она што Бог ти го заповедал, дури и ако е достоен за верување, дури и ако пости, и ако чуда прави, и ако пророкува, во твоите очи нека биде како волк во овчја кожа, кој ги погубува овците“. А божествениот Мелетиј Исповедник вели:

„Не треба да ги слушаме монасите, Дури ни свештениците, Кога нивните зборови се – беззаконие, Кога нивните совети се – зло. А зошто велам само „свештениците“ и „монасите“! Не отстапувајте ни пред епископите, Колку неполезно за душата тие прават, и велат, и мислат одеднаш да почнат лукаво да ве убедуваат“. Превод од руски јазик: свештеник Љупче Миланов Наслов на изворникот: Преп. Никодим Святогорец, Свт. Макарий Коринфский. Книга душеполезнейшая о непрестанном причащении Святых Христовых Таин. Сумы, 2001

29

Свети Јован П

очитуван како локален светител од Пондијците, отецот Јован Тријандафилидис се родил на 10 февруари 1836 година во селото Лорија (Музена) во областа Трапезун, од благочестиви родители Тријандафил и Киријаки. Бидејќи не постоеше училиште во неговата татковина ги научи од еден писмен човек буквите за шест месеци, бидејќи беше многу умен. На возраст од четиринаесет години остана сирак без татко и затоа имаше потреба да најде работа за да се смести на брегот на Понд, каде што работеше преку зимата во пекарница за леб, и во лето земјоделски работи. На возраст од седумнаесет години се ожени со една чесна и побожна девојка, по име Елена, со која добија еден син и ќерки. Едно лето со неговата сопруга отидоа во неговото село пешки. На патот ги пресретнаа три ангели со човечки ликови. Јован истапи напред. Го погледнаа внимателно ангелите но не му проговорија. Потоа ја пресретнаа неговата сопруга и првиот ѝ вели: „Вашите селани ве чекаат Јован да стане свештеник. Тоа е волја Божја“. Вториот ѝ рече: По триесет години ќе се удостоите да се поклоните на Светите Места“, и третиот: „По неговото упокојување ќе се приброи со светителите“. Елена праша со чудење: „Како вие, кои сте луѓе, ја знаете иднината, што ќе стане по триесет години?“ Ѝ одговорија: „Ние не сме луѓе, туку ангели Божји и дојдовме да ве известиме за да не ја одбие Јован тајната на свештенството“. Таа со страв и трогнатост одговори: „Нека биде волјата Божја“. Во 1870 година, на возраст од триесет и четири години Јован беше повикан кон великото достоинство на свештенството и правејќи послушание на волјата Божја, според ангелското претскажување, беше ракоположен за свештеник од страна на приснопамјатниот митрополит Халдиски Гервасиј. Беше поставен за парохиски свештеник во селото каде што се роди и служеше литургија во црквите на свети Пантелејмон, на Пресвета Богородица, и во манастирот на свети Ѓеорѓиј. Иако малку писмен, но од што се интересираше и од интелигенцијата многу брзо го научи редоследот на богослужбите и свештеничките молитвословија од монасите во манастирот на свети Ѓеорѓиј Хутура. Имаше дар за беседење. Секој што зборуваше со него чувствуваше радост. И кога го проповедаше словото Божјо, неговите зборови пренесуваат сладост и благодат. Иако немаше учено, беше познат свештенопроповедник, и затоа го нарекоа „нов Златоуст“. Отецот Јован по неговото ракополагање се посвети на пастирско служење и се трудеше да работи на добродетелта и строго да ги запазува заповедите Божји, особено милостивоста. И покрај тоа што беше просечен според материјалните богатства, ги прехрануваше гладните, ги облекуваше сиромашните и сираците и ги примаше странците во својот дом. На сиромашните од селото им помагаше да си ги плаќаат даноците. За доброто

30

на селото направи патишта, мостови и чешми. Во 1877 поради руско-турската војна настана глад. Отец Јован, добриот пастир, се грижеше да не недостасуваат основните прехранбени продукти. Им испраќаше писма на неговите познати богати и се сконцентрираше на неопходните нешта кои им ги разделуваше на сиромашните и така се спасија од гладот. Добродетелта и неговите човекољубиви дела станаа познати во околината на Понд и луѓето го нарекоа „нов милостив“. Отецот имаше дар да ги спријателува луѓето кои беа скарани. Како миротворец стана и судија во светата митрополија. Кога одделни личности или цели села одеа кај митрополитот за да им пресуди, тој ги испраќаше кај отецот Јован, велејќи: „Одете кај него. Ќе ве спогоди бидејќи е мудар, има сладок јазик и божествена благодат“. И навистина ги смируваше. Доаѓаа како непријатели барајќи одмазда и заминуваа како браќа со љубов. Беше непријател на кавгата и омразата, на одмаздата и скандалите, но пријател и учител на љубовта и мирот. Отецот Јован имаше едно внуче од ќерка му која умре и го остави сираче. Кога одеше во училиште еден ден направи една голема беља и учителот го тепаше со стап и со клоци. По неколку дена внучето – сираче умре. Другите роднини и таткото на детето бараа да му се одмаздат на учителот и да го убијат. Отец Јован многу се молеше. Во судот побара и успеа да ги смири побунетите роднини и да го извади од затвор учителот. Како дедо на умреното сираче тагуваше, но како ученик Христов, како проповедник на љубовта, му прости и го ослободи од затвор учителот. Во 1900 година заедно со попадијата се удостоија да се поклонат на Пресветиот Гроб, на Голгота и на пресветите места во Светата Земја. Останаа шест месеци и се вратија во нивното село. Нивното поклоничко патување се случи триесет години по средбата и пророштвото на ангелите. Добрата презвитера Елена се упокои на 26 јули 1902 година. Отецот Јован, откако триесет и три години го раководеше богоугодно своето словесно стадо, се упокои во Господа на 13 јуни 1903 година, ден петок, и беше погребан во црквата на свети Пантелејмон. Си замина натоварен со добри дела кои го следат, и ги остави како утеха, потпора и скапоцено богатство на верните – неговите свети мошти. По погребението, една снаа на отецот Јован го виде Светиот Дух во вид на гулаб да слегува врз неговиот гроб. По три години отецот Јован ѝ се појави во сон на една жена по име Панагила и ѝ рече, со нејзиниот брат да го направат откопувањето на неговите мошти, настан што се оствари на 7 октомври 1906 година на следниов начин: Кога отидоа на гробиштата, го видоа отец Јован како стои врз гробот со неговата свештеничка одежда и како го чита Евангелието. Неговото лице светеше како сонце и ги поттикнуваше да копаат. Се беа собрале многу луѓе, ја гледаа Панагила како зборува но не гледаа со кого зборува, и ја сметаа за луда. Кога ги најдоа моштите на отец Јован, ги видоа неговите раце нетлени. Плачеа од радост и трогнатост, им се поклонија и се осигураа за неговата светост прославувајќи го Бога. Овој настан набрзо стана познат во околината на Халдија. Секој ден пристигнуваа мноштво народ, цели села со свештениците, дури и турски аги, за да

31

им се поклонат на светите мошти носејќи масло и свеќи како дарови за светителот. Турците велеа: „Овој господин поп и жив светител беше и по неговата смрт се покажа уште повеќе. Ако му изградите црква и ние ќе придонесеме“. Тогаш се случија и чуда. Многу болни се исцелија. Некој дваесетгодишен младич од градот Михаилова близу до Тифлида на Кавказ, кој се беше збудалел, го имаа врзано, за да не си причини зло на себеси и на другите. Го носеа по многу лекари, на бајачи, во цркви и на крајот без да се излечи го затворија во душевната болница во Тифлида. Една ноќ ѝ се појави на мајката на лудото дете светиот Јован велејќи ѝ да не плаче, зашто нејзиното дете ќе биде добро. Да му даде да пие вода во која ќе стави земја од неговиот гроб, и да стави едно парченце од неговиот фелон за да го искади. Направи како што ѝ рече светителот и нејзиното дете оздраве. Едно ерменско семејство имаше едно и единствено дете на дванаесетгодишна возраст, немо веќе четири години, поради уплав. Татко му беше комунист и го однесе неговото дете на испитување на Универзитетот во Тифлида но без резултат, мајка му беше побожна христијанка и скришум од мажот ѝ го носеше во многу цркви, но не се исцелуваше детето. Кога дозна за возвишеното чудо, со вера и побожност побара земја од гробот на светителот, ја раствори во вода, ја истури врз немото дете и веднаш почна да зборува. Со голема радост мајката на детето му го соопшти на безбожниот татко чудото и му ја проповедаше христијанската вера. Тогаш нејзиниот сопруг поверува и со покајание му заблагодари на Бога. Наследниците на светиот Јован дојдоа како бегалци во Грција и ја донесоа со нив раката и главата на светителот. Моштите на светиот Јован продолжуваат да чудотворат. Анастасија, внука на светителот, раскажа: „Околу 1930 година се разболе некој лекар познат на една моја пријателка овде во Солун. Му се беа парализирале рацете и неговите родители беа безутешни бидејќи беше млад, околу триесет и петгодишен. Го носеа кај многу лекари и во цркви но не најдоа лек. Кога дозна од мојата пријателка за моштите на мојот дедо свети Јован, побара да им се поклони. Го прекрстив со светата рака и тогаш болниот ја помрдна неговата парализирана рака, ги зеде светите мошти и ги зграпчи на неговите гради со голема вера, благодарејќи Му на Бога и на светиот Јован за исцелувањето“. Светиот Јован Тријандафилидис е признат за светител од Вселенската патријаршија и внесен во Диптихот на локални светители на Патријаршијата. Неговиот спомен се слави на 13 јуни (упокојувањето) и на 7 октомври (откопувањето). Постои служба на светителот од непознат химнограф. Митрополитот на Родополеос Леонтиј Хутуриотис (1844-1926) се ангажираше за посветување на неговиот годишен спомен во Халдија. Превод од новогрчки јазик: Ѓакон Јани Мулев Наслов на изворникот: Ασκητές μέσα στον κόσμο Α΄, Άγιον Όρος, 2008

32

Внатрешната мисија на нашата Црква (Реализација на Православието) Свети авва Јустин Ќелијски

Т

ешко е претешко во тесната човечка душа, а уште потесно во човековото тело, да се втисне бескрајниот, вечен живот. Ограничените жители на оваа земја со сомнеж се однесуваат кон сè што е одондестрано. Ограничени од времето и просторот тие трпат, веројатно по атавизам и инерција, нешто надвремено и натпросторно, нешто одондестрано и вечно да продре меѓу нив. Тие тоа го сметаат како напад, на кој одговараат со војна. Човекот разјаден од молецот на времето не ја води интервенцијата на вечноста во својот живот, и тешко се навикнува на неа. Често пати тоа го смета за насилство и непростлива неучтивост. Понекогаш тој сурово се бунтува против вечноста, затоа што изгледа премногу мал спрема неа. Многупати оди против неа со дива омраза, бидејќи ја сфаќа на премногу човечки, земски, овоземски начин. Сраснат со телото во материјата, прикован со тежнеењето за време и простор, откинат со духот од вечноста, овоземниот жител не сака тешки екскурзии кон одондестраното и вечното. Амбисот помеѓу времето и вечноста за него е непремостлив; му недостасува сила и моќ. Опседнат со смртта од сите страни, човекот со потсмев се однесува кон оние кои велат: човекот е бесмртен и вечен. – Со што е бесмртен: Со смртното ли тело? Со што е вечен: Со немоќниот ли дух? За да биде бесмртен, човекот мора во центарот на своето самочувство да се чувствува бесмртен; за да биде вечен, мора во центарот на своето себесознание да се осознава себеси

како вечен. Без тоа, и бесмртноста и вечноста се наметнати претпоставки. Ако човекот некогаш и го имал тоа чувство за бесмртност и тоа сознание на вечноста, тоа било толку одамна што атрофирало под талогот на смртта. И несомнено атрофирало: тоа го кажува сета таинствена структура на човековото битие. Сета наша мака е во прашањето: како да се оживее тоа атрофирано чувство, како да се воскресне тоа атрофирано сознание? Луѓето не можат да го направат тоа, не можат ни трансцедентните богови. Тоа може да го направи само Бог, Кој Самиот бесмртен се воплоти во човечко самочувство, и Себеси вечниот во човечкото самосознание. Тоа го сторил Христос, воплотувајќи се во човек и станувајќи Богочовек. Дури во Него и единствено во Него, човекот

33

34

навистина се почувствувал себеси бесмртен, и се спознал себеси како вечен. Богочовекот со Својата Личност, го премостил амбисот помеѓу времето и вечноста и воспоставил врска помеѓу нив. Оттука само оној човек навистина се чувствува бесмртен и навистина се спознава себеси како вечен, којшто органски ќе се соедини со личноста на Богочовекот Христос, со Неговото Тело, со Црквата. Оттука за човекот и целото човештво Личноста Христова станала единствен премин и врата од времето во вечноста. Затоа во Црквата, во Православната Црква, личноста на Богочовекот Христос стана и остана единствен пат и патеводител од времето во вечноста, од самочувството на смртност во самочувство на бесмртност, од самосознанието на временото и минливото во самосознание на вечноста и неминливоста. Вечно живата личност на Богочовекот Христос е всушност Црква. Црквата е секогаш личност, и тоа богочовечка личност, богочовечки дух и тело. Дефиниција на Црквата, животот на Црквата, целта, духот, програмата, методите на Црквата – дадени се во прекрасната личност на Богочовекот Христос. Оттука мисијата на Црквата е своите верници органски и лично да ги соедини со личноста на Христос, нивното самочувство да го направи – христочувство и нивното самосознание – христосознание, нивниот живот да биде живот – со Христос, нивната душа да биде душа – со Христос, нивната личност да биде личност – со Христос, во нив да не живеат тие - туку Христос (Гал. 2, 20). Мисија на Црквата е на своите членови да им обезбеди бесмртност и вечност, правејќи ги учесници во Божјата природа (2. Петр. 1, 4). Мисија на Црквата е уште и тоа во секој член на Црквата да изгради уверување дека бесмртноста и вечноста се нормална состојба на човековата личност, а не временоста и смртноста, дека човекот е патник,

кој преку смртноста и временоста патува во бесмртност и вечност. Црквата е Богочовечка вечност воплотена во границите на времето и просторот. Таа е во овој свет, но не е од овој свет (Јован 18, 36). Таа е во овој свет, за да го издигне светот до оној свет, од каде што е и самата. Таа е вселенска, соборна, богочовечка, вечна, затоа е хула, непростлива хула на Христа и Светиот Дух, да се прави од неа национална институција, стеснувајќи ја до ситни, минливи, временски национални цели и методи. Нејзината цел е наднационална, вселенска, сечовечка; соединување на сите луѓе во Христа, без разлика на националност, раса или класа. Нема тука ни Јудеин ни Елин, ни роб, ни слободен, нема машки пол, ни женски, зашто сите вие сте едно во Христа Исуса (Гал. 3, 28) а сè и во сè е Христос (Кол. 3, 11). етодите на тоа сечовечко – богочовечко соединување на сите луѓе во Христа се дадени на Црквата во Светите Тајни и богочовечки подвизи. Всушност: Светата Тајна Евхаристија, Причестување синтетизира, дефинира, претставува Христов метод и средство за соединување на сите луѓе: преку неа човекот органски се соединува со Христос и со сите верници. А преку личното подвизување со богочовечките подвизи: со верата, молитвата, постот, љубовта, кротоста, милостината човекот се утврдува себеси во тоа единство, се зачувува себеси во таа светост, лично Го преживува Христа како единство на својата личност и како суштина на своето единство со останатите членови на Светото Тело Христово – Црквата. Црквата е Личноста на Богочовекот Христос, богочовечки организам, не човечка организација. Црквата е неделлива како и личноста на Богочовекот, како и телото Христово. Затоа во основа е погрешно, неделливиот богочовечки организам на Црквата да се дели на мали национални организации. На својот

М

пат низ историјата многу помесни цркви се стеснувани до национализам, до национални цели и методи. Многу цркви, а меѓу нив и нашата. Црквата се нормирала според народот; додека нормално е обратното: народот да се нормира според Црквата. И во нашата Црква често пати се правела таа грешка. Но ние знаеме дека тоа е „каколот“ во нашиот црковен живот, какол кој Господ не го корне, туку го остава до жетвата заедно да расте со пченицата (Мат. 13, 29-30). Исто така знаеме (Господ нè научил) дека тој какол е од исконскиот наш и Христов непријател – од ѓаволот (Мат. 13, 2528). Но тоа наше знаење е бескорисно, ако не премине во молитва за Господ Исус во иднина да нè сочува, да не бидеме сејачи и негуватели на каколот. Време е, дванаесеттиот час е, некој од нашите црковни претставници да престанат да бидат исклучиво слуги на национализмот и политиката, без разлика на која и чија, и да станат првосвештеници и свештеници на Едната, Света, Соборна и Апостолска Црква. Дадена од Христа и реализирана од Светите Отци, мисијата на Црквата е: да всадува и изградува во душата на народот чувство и сознание дека секој член на Православната Црква – е личност соборна и вселенска, личност вечна и богочовечка, дека е Христов и затоа брат на секој човек и слуга на сите луѓе и созданија. Тоа е целта која Христос ѝ ја дал на Црквата; а секоја друга цел не е од Христос, туку од нехристос. За да биде Христова, соборна и вселенска, нашата помесна Црква мора постојано да ја остварува таа цел во нашиот народ. Со какви средства може да ја остварува таа богочовечка цел? – Со ниту едно друго, освен со богочовечки, бидејќи богочовечката цел може да се реализира само со богочовечки средства, никогаш човечки, никогаш со никои други. Во тоа Црквата суштински се разликува од сè што е човечко, земно. Богочовечките средства не се ништо друго, туку богочовечки

подвизи. Тие успешно можат да бидат применети само од богочовечки, христоносни подвижници.

Богочовечките подвизи меѓу себе се во органска врска. Еден од друг никнува, еден со друг се дополнува. рв меѓу подвизите – е подвигот на верата. Преку неа треба да ги носиме душите на народот, да ги предаваме на Христос без резерва и компромис, да ги задлабочиме во богочовечките длабочини, да ги прошириме до богочовечките ширини, да ја возвишиме до богочовечките височини. Треба да се изгради во народот чувство дека верата во Христа – е подвиг наднационален, вселенски, троичен, и да се верува во Христа значи: да Му се служи на Христос и само на Христос, преку сите настани од нашиот живот. тор е: богочовечкиот подвиг на постот и молитвата. Тој подвиг треба да се извршува со методот на животот на нашиот народ, треба да го вршиме со душата на душата на народот, бидејќи молитвата и постот се семоќни средства, средства дадени од Христа за очистување на секоја нечистотија не само на личноста, тука и на општеството, народот и човештвото, за чистење на нашата народна душа од нашите нечистотии и гревот (Мат. 17, 19-21; Лука 9, 17-29). Душата на народот треба да се омолитви со православната молитвеност. Молитвата и постот треба да бидат не само за еден, не само за народот, туку за сите и за сè: за пријателите и непријателите, за оние кои нам ни прават добро и за оние кои нас нè гонат и убиваат, бидејќи по тоа христијанинот се разликува од незнабожецот (Мат. 5, 44-45). рет е: богочовечкиот подвиг во љубовта. Таа љубов нема граници; не прашува: кој е достоен, а кој недостоен? Туку ги љуби сите и сè: ги љуби пријателите и непријателите, ги љуби грешниците и злосторниците, но не ги сака нивните гревови и злосторства, ги благословува они што ја колнат; како што сонцето грее над

П

В

Т

35

лошите и добрите (Мат. 5, 45-46). Таа богочовечка љубов треба да се негува во народот, бидејќи со таа соборност и универзалност христијанската љубов се разликува од другите самопрогласени и условни љубови: фарисејска, хуманистичка, алтруистичка, национална, животинска. Љубовта Христова секогаш е сељубов. Таа љубов се стекнува со молитва, бидејќи е дар Христов. И православното срце со восхит се моли: Господи сељубовен, дај ми ја Твојата љубов за сите и за сè. етврт е: богочовечкиот подвиг на кротост и смирение. Само кроткиот по срце ги скротува бурните и диви срца; само смирениот по срце ги смирува надмените и горди души. Да се покажува кротост кон сите луѓе е должност на секој вистински христијанин (Тит. 3, 2). Но човекот станува навистина кроток и смирен, кога со срцето на своето срце ќе го направи кротко и смирено како срцето на Господ Исус, Кој е единствен навистина кроток и смирен по срце (Мат. 11, 29). Треба душата на народот да се скротува со Христовата кротост, треба секој да го научиме на молитвата: Кроток Господи, скроти ја мојата дива душа. – Господ се смирил Себеси со најголемо смирение: се воплоти, стана човек. Ако си Христов, смири се како црв: воплоти се во болката на секој болен, во тагата на секој тажен, во страдањето на секој страдалник во страдањето на секое животно и птица. Смири се себеси пониско од сите: биди им на сите сè, но преку Христа и според Христа. Кога си сам, моли се: Смирен Господи, смири ме со твојата смиреност. еттиот е: богочовечкиот подвиг на трпение и смиреност. Да трпиш зло, да не враќаш зло за зло, семилостиво да ги простуваш навредите, клеветите, раните. Христово е: да се чувствуваш распнат постојано во светот; да бидеш гонет од светот, плукан, исмеван. Светот

Ч

П

36

не ги трпи Христоносците, како што ни Христа не Го трпел. Страдањето е атмосфера во која христијанинот најдобро успева – на тоа треба да се научи народот. За православните: страдањето е чистилиште.

Христијански е: не само радосно да се поднесуваат страдањата, туку и семилостиво да им простуваме на тие кои нам ни предизвикуваат страдање, семилостиво да се молиме на Бога за нив, како што тоа го правеше Господ Исус и ангелообразниот архиѓакон Стефан. Затоа моли се и ти: Долготрпелив Господи, дај ми долготрпение, великодушност и кротост. Мисија на нашата Црква е: богочовечките подвизи да станат метод на народниот живот; душата на народот да се исткае од христоподобни добродетели. Во тоа е спасението на душата од светот, и од сите душегубни, канибалистички, атеистички движења и организации во светот. На културниот атеизам и канибализам на современата цивилизација, треба да ѝ се спротистават христоносните личности, кои со јагнешка кротост ќе ги победуваат здивените волчји страсти и со незлобивост на гулаб ќе ја спасуваат душата на народот од културната и политичката смрдеа. Подвижништвото во името на Христос треба да се спротистави на културното подвижништво во името на човекот, во името на скапаниот и унакажан европски човек, во името на атеизмот, во името на цивилизацијата, во името на антихристот. Затоа најглавна должност на нашата Црква е: да создава христоносни подвижници. Лозинка на нејзината сегашност треба да биде: да се оди кон христоносните подвижници – кон Светите Отци! Да се подвизуваме со подвизите на Светите Отци! Да одиме кон подвизите на свети Сава, свети Прохор Пчински, свети Гаврил Лесновски, Василиј Острошки, ѓаконот Авакум! Бидејќи само тие богочовечки подвизи од Сава направиле свети Сава, од Прохор – свети Прохор, од Гаврил – свети Гаврил итн. И денес само тие

православни подвизи можат секоја душа да ја направат света, само тие можат душата на нашиот народ да ја направат света. Бидејќи богочовечката цел е вечна и непроменлива, и средствата се вечни и непроменливи, бидејќи Христос е ист вчера, и денес, и во веки (Евр. 13, 8). Во тоа е разликата помеѓу сè што е човечко и Христовото: човечкото е променливо и временско, Христовото е непроменливо и вечно. Православието како единствен носител и чувар на совршениот и пресветол лик на Богочовекот Христос се реализира исклучиво со богочовечки – православни средства – подвизи, не со средства позајмени од римокатолицизмот и протестантизмот, бидејќи тоа се христијанства во издание на гордиот европски човек, а не на смирениот Богочовек. Оваа мисија на нашата Црква е олеснета од самиот Бог, бидејќи во народот постои цело подвижничко движење. Тоа е богомолното движење. Низ тоа движење нашата народна душа се покажува самата, своите копнежи и своите надежи: се граба кон Светите Отци, кон православните подвижници, кон подвизите на свети Сава. Тоа движење претставува масовно подвижништво. Тоа и го прави исклучително во историјата на нашата Црква. Кај вистинските богомолци, сè се сведува на лично подвижништво, особено на пост и молитва. И во тоа, токму во тоа, тие се специфично Христови и специфично православни, бидејќи, како што рече Господ Христос, тие Евангелието го синтезираат во два подвига: во молитвата и постот, и убедени се дека секоја нечистотија, секоја нечиста мисла, секоја нечиста желба, секој нечист дух, може да се истера од човекот само со молитва и пост.

(Мат. 17, 21). Богомолното движење покажува дека нашиот народ со срце го знае Христос и Православието, со срцето знае што православниот човек го прави православен. Тоа е подвижничка ренесанса, и затоа е православна, бидејќи Православието не признава никаква друга ренесанса освен подвижничката. Официјалните претставници на нашата Црква треба со подвижнички восхит да го прифатат ова подвижничко движење, да го соберат во коритото на светоотечкото подвижништво, за да не се растури во делтата на ересите и отпадништвото. Подвижниците се единствени мисионери на Православието, подвижништвото е единствената мисионерска школа на Православието. Православието е подвиг и живот, затоа само со подвигот и животот проповеда и мисионери. Развивањето на подвижништво лично и соборно, – тоа треба да биде внатрешната мисија на нашата Црква меѓу нашиот народ. Од парохиите треба да направиме подвижнички центри. Но тоа може да го направи само свештеникот - подвижник. Треба да се зајакне молитвата и постот; да се развие црковното благолепие, бидејќи тоа е главно средство на православието кое препородувачки влијае на човекот, особено на словенскиот човек. Со таа цел треба да се основаат православни братства при секоја парохија, кои би имале за цел: низ Христољубието и братољубието смирено да Му служат на Христос и на сите луѓе, кротко, смирено, пожртвувано до себезаборав. И службата треба да се проникне со молитвата. Тоа е главно; тоа е неопходно. Но сето тоа како предуслов изискува: нашите свештеници и монаси самите да станат подвижници, - а за тоа: На Господа Бога да се помолиме.

Превод од српски јазик: Бобан Ѓорѓиевски, студент на Теологија Наслов на изворникот: Св. Авва Јустин Ћелијски, Унутрашња мисија наше цркве, http://www.pravoslavni-odgovor.com

37

Црква и „организација““ Протоереј Николај Депутатов

Н

ие се восхитуваме на зборовите на свети Василиј Велики, кој вели дека надвор од Црквата благодатта е изгубена, дека преемството е незаконско, бидејќи таму мирјанин полага рака врз мирјанин и не му предава никаква благодат, која не може да постои надвор од единствената Црква, надвор од единственото Тело Христово. Пред Пилат стоеше Вистината во целата Своја полнота. Така и догматите во Црквата ја исцрпуваат вистината која ни е достапна. Догматите на Црквата се толку повеќе од човечките учења, кои носат имиња по своите пронаоѓачи, колку Божеството од човекот. Бидејќи, ние, луѓето, сме ограничени. Божеството е неспоредливо со она, што ние, луѓето, можеме да го измислиме или да го пронајдеме. Вечниот живот ни го открива спознанието, од кое, мораме да го истакнеме праведниот живот. Учењето на Црквата е вистинско и разумно. Тоа дејствува, не само по самоволната човечка разумност, туку со разум потчинет на Христос, т.е. на Духот Божји... Одржувањето на „чист“ живот е темел, на кој можат да се потпрат различни недостатоци, кои призлегуваат од „делата на законот“. Така може да биде утврден законот на благочестивоста, но така може и да се отфрли „законот на благодатта“. Така е во сите учења, освен во учењето на Црквата. За Црквата „чистиот живот“ не е основа, туку е последица, и во тоа е суштината на делото. „Чистотата на животот“ не може да биде темел, бидејќи темелот не може да биде ништо што е човечко, како делата на законот и слични на тоа работи. Основата може да биде само Божествена. Само учењето на Црквата е согласно со Евангелието и црпи од него. Може да има многу „исповедници“, но само учењето на Црквата дава „светии“. Надвор од Црквата може да постојат многу мудреци, моралисти, но не и „светии“. Црквата можела да ни ги даде Атанасиј Велики, Сергиј Радонешки, Филип Московски, Серафим Саровски, Јован Кронштатски. А протестантизмот можел да ни ги даде Лутер, Калвин и други на нив слични. Тип на светител, тоа е тип на смиреност, тип на оној кој не се воздигнува. Тип на протестант – тоа е тип, на оној кој се воздигнува. Затоа, кај протестантите има вечни прогресивни поделби. Сектите се делат без крај, носејќи на својот знак, исто или некое друго човечко име. Исус Христос го забораваат и го заменуваат со „овој“ или „оној“ учител. Црквата се бори против таквите „учителства“, утврдувајќи Еден и Вечен учител, Богочовекот Исус Христос. Мистичките секти го заменуваат Исуса Христа во Неговата Божествена Премудрост и завршуваат со величење на еден или друг човек – грешник. По

38

нивните приказни, Исус Христос е само еден од Божествените мудреци. По нивните сфаќања, врз човекот Христос слегла Божјата премудрост и Он станал „Човекобог“. По таа приказна христијанството е религија на човекобоштвото, а не Богочовештвото. Толстој вели дека христијанството е толку просто и едноставно, до толку што и да не би бил Христос, тој сам би дошол во „христијанството“. При тоа Толстој заборавил, дека низ вековите постоеле мудреци и основачи на религии, тврдејќи, дека тие ја знаат вистината и вистинскиот пат во животот. Но, ниту еден од нив не можел да потврди дека е тој Самиот, „Патот, Вистината и Животот“. Таквите „богослови“ не носат „благовест“, туку им го предлагаат своето учење на луѓето, кое нема ништо заедничко со Евангелието. Учењето на некој Харнака е само негово учење, кое нема ништо заедничко со христијанството. Ова истото може да се каже и за секташките учења. Ако тие не нè „соединуваат со Христа“, тоа значи дека „расипуваат“, или инаку го губат својот живот надвор од Христа. Само оној кој го губи својот живот во Христа (во Неговата црква), добива живот. Учењето на Црквата е во потполност разумно. Невозможно е од Евангелието Христово да откинувате час еден дел, час друг. Невозможно е да се користиме единствено со Евангелието, и да го отфрламе она, што се пренело усно. Треба, во своите убедувања христијанството да го примиме онака, како што било сфаќано од сите нив, кои го примале „секогаш“ и „насекаде“.

И сите тие непобитни, прости и јасни ставови се примаат со тишина и се игнорираат од противниците на Црквата, бидејќи тие немаат одговор на нив. Тие се обидуваат да го пренасочат разговорот на нешто друго, по суштина на нешто сосема друго. На пример, почнуваат да зборуваат за утилитарна моралност, како да е Црквата против моралот. Навистина, сите знаат, дека само Црквата, во лицето на своите светии, покажала морал во сиот својот обем, полнота и значење. Нападите врз Црквата не се засноваат на ништо сериозно, и не можат да издржат никаква критика. Тие се во потполност „субјективни“ и лишени се од разумни и објективни основи. Разумно е единствено Црковното сфаќање на христијанството. Кога на таквото сфаќање на изворот на вистината му пришол еден поранешен толстоевец и револуционер, кнезот Хилков, тој можел со убеденост да напише: „Ако се отфрли учењето за живиот организам на Телото Христово, тогаш добиваме „организација“, т.е. партија, која по ништо не се разликува од било која друга партија... Додека, пак, догматите на Црквата се живи и животворни, токму поради тоа

39

што се приклонуваат кон живото Тело – Организмот. Правилата на религиозните организации и партии, што одредуваат механичко величање на она, што во суштина е мртво – и самите тие се мртви. Да се зборува за раст на партијата е невозможно. Ако ставиме зрно во вреќа, невозможно е да зборуваме за растење на вреќата. Така е, и речиси невозможно да се зборува за растење на „духовниот живот“, ако човекот кој вчера исполнил три заповеди, денес ја исполнил четвртата. Затоа и Ве повикувам кон Црквата и се трудам да Ви покажам дека надвор од Црквата нема слобода, и дека она, што се штити под името „слобода“ надвор од Црквата, не е слобода, туку самоволие...“ Знакот на припадност кон Црквата е – единство со Неа во животот и смирено потчинување на Неа. Таа единствено ја има сета полнота на благодатни дарови од Светиот Дух. Духот Божји го оживува само Телото на Црквата, а надвор од Него не може да биде, какви и зборови таму да се кажуваат. Надвор од Црквата нема и не може да биде тоа благодатно единство. Таму има само безбројни поделби. Одделувајќи се од Црквата – човекот умира за црковниот живот и за сфаќањето на верата и моралот... Ние се осветуваме од Христа – Јагнето Божјо, но со Светиот Дух, низ ерархијата. Оној кој го отфрла свештенството, отстапува од Црквата. Тие се изобличуваат и од евхаристијата, „нивното учење не е согласно со евхаристијата“ (Свети Иринеј). Самата евхаристија е „Тајна над сите Тајни“, која се исполнува со Самиот Бог, низ евхаристиско посредство на земната Црква. Оној кој бара спасение во Црквата, го наоѓа само во структурата на Апостолската црква, која е основана од Самиот Христос. Таа Црква, која има Тајни и ерархија, е вистинска Црква, а сите религиозни „организации“ не се Цркви, туку самоволни собири. „Духовните слепци не гледаат дека тие стекнуваат доверба во себе, само со името на Исус Христос, кое го соединуваат со отровот на сопственото учење. (Послание до Тралијанците). Кај Свети Игнатиј Брјанчанинов во првиот том ќе најдеме златни зборови: „Претпочитам да бидам послушен на Црквата, отколку да бидам попаметен од Неа и да се одвојам од Неа“. „Надвор од послушание кон Црквата нема ниту смирение, ниту духовен разум“... Превод од српски јазик: Никола Цилаков, дипл. политиколог Наслов на изворникот: Протојереј Николај Депутатов, Црква и „организација“, http://www.pravoslavni-odgovor.com/

40

3. ДАЛИ МОНАШТВОТО СЕ СОСТОИ ВО ТОА ДА НЕ СЕ ЈАДЕ И ДА НЕ СЕ СПИЕ?

Р

елативно не е лесно да им се даде можност на жителите на манастирот да ги посетуваат богослужбите. Дури и ако во манастирот сè уште нема храм, богослужението може да се извршува на било кое место, па дури и под отворено небо. Многу посложено е да се обезбеди материјалната страна на животот во обителта. Токму тоа во прво време бара најголеми трудови и грижа на старешината. Долготрајниот недостаток во било што: храна, облека, ќелии, греење, и други неопходни удобности на кои е навикнат современиот градски човек – а таквите денес најмногу изразуваат волја за монашки живот – се доаѓа до тоа што, браќата ќе почнат да си заминуваат, и

според нас – имаат право на тоа. Не е во ред од современите монаси да се бараат подвизи како оние на учениците на преп. Сергиј Радонешки, такви, на пример, како што е повеќедневно опстојување без храна. Манастирот е дом на монасите, и затоа во него треба да има доволно од сè што е потребно за монасите да живеат и да работат. Современиот монашки живот сам по себе е многу тежок. Главната работа на денешните монаси, според сведочењето на Светите Отци од последно време, се состои во трпењето на разни маки и болести. Дури и во времето на древното монаштво чест и слава имале настојателите, кои се грижеле за тоа, според можностите, да им ги олеснат маките на своите собраќа.

41

Не е невозможно да се достигне тоа, жителите на манастирот да немаат потреба од никакви материјални нешта. Потребата на монасите во современата обител зборува само за тоа, дека настојателот не се труди да ја отстрани таа неопходност. Разговорите за сиромаштијата на манастирите и неможноста доволно да се нахрани братството – се лукавство. Не е потребно многу за монасите да бидат сити. Таму, каде има недостаток од храна, современиот човек веќе не мисли за Бога и молитва, туку за тоа, каде да најде парче леб за да го смири гладот. Има ли воопшто смисла постоењето на таков манастир, каде што гладните и без облека браќа живуркаат беден живот со ропот кон Бога и луѓето? ред да се изградат велелепни храмови, да се покријат со злато, да се прават мермерни натстрешници, да се набавува раскошен инвентар, треба да се устрои братство – таквите храмови се за восхит. Пред грижите за поклониците, сиромашните, затворениците потреба од грижа имаат самите монаси, кои, доставувајќи му ги на манастирот со својот труд сите негови богатства, самите тие се главното духовно богатство на обителта. Христовите зборови: „Оти, гладен бев и Ми дадовте да јадам; жеден бев и Ме напоивте, странец бев и Ме примивте; необлечен бев и Ме облековте; болен бев и Ме посетивте; во затвор бев и дојдовте при Мене. Вистина, ви велам: доколку сте го направиле тоа на еден од овие Мои најмали браќа, Мене сте Ми го направиле“ (Мат. 25, 35-36; 40) настојателот пред сè треба да ги остварува кон потчинетите браќа. Преподобниот Теодор Студит во поуките кон браќата од својата обител постојано ги поучува, своите послушанија да ги исполнуваат усрдно и детално вели: „Манастирскиот

П

42

економ со големо внимание, срдечност, со љубов и расудување (зашто еден човек е ваков, а друг онаков) му дава секому, колку што му треба. Готвачот, кој го готви јадењето, ја трпи жештината на огнот, нека се труди да им го приготвува на браќата јадењето колку што е можно повкусно и подобро… И не треба да се остави без внимание потребата на последниот брат, бидејќи Самиот Господ, наместо нив ги прима твоите услуги, како што нè учи божествениот и велик отец наш Василиј“1. Настојателот е должен да се погрижи не само за тоа, да има доволно храна, но и за нејзиниот квалитет. Сè што е создадено од Бога за храна и наслада на луѓето е многу добро (Сп. 1. Мој.

1; 29; Правила на св. Апостоли, канон 51) затоа современиот настојател нема право во својот манастир да забрани користење на било какви продукти, кои не се забранети со монашкиот устав. Кажаново не се однесува на користењето вино и други алкохолни пијалоци, бидејќи кај Светите Отци се среќава забрана на младите монаси да употребуваат вино. На првиот Серуски монашки конгрес (1909 год. во Троице - сергиевата лавра) се разгледувало прашањето за целосна забрана на алкохолни пијалоци во манастирите, дури и на празничната трпеза. Решено било ова да се остави на свеста на настојателот2. Ние сметаме, дека ако на празничната трпеза нема вино, никој нема да настрада од тоа. Храната треба да биде свежа, разнообразна, добро подготвена. Преподобниот Ефрем Сириски ни советува во предвечерјето на постот да има разновидна храна за потоа да не се падне во униние. Во деновите кога е разрешено треба да се јаде риба, 1 Преподобен Теодор Студит. Големо огласување 2 Види во „Прв серуски собор на монасите. Спомени на учесниците“. М., 1999

млечни продукти, сирење и јајца. При тоа воопшто не е задолжително да се даваат скапи деликатеси. При изборот на устав (типик) за постење, имајќи ја предвид немоќта на новодојдените браќа, подобро би било на почетокот да се воведе полесен устав, а подоцна, по неколку години постепено да се воведе построг. При тоа неопходно е да се води сметка за волјата (потребата) на поголемиот дел од братството, така што постот да не биде неподнослив товар. Исто така треба да се земе предвид, дека во првите години на постоењето на обителта, браќата треба многу да работат физички. Свети Игнатиј Ставрополски смета, дека послушникот, кој работи тешки работи треба да јаде до наситување (том V - „Прилог кон современото монаштво“, „Правила за надворешното однесување на новодојдените монаси“). Древниот свет отец преп. Исаија Отшелник нè учи: „дај му го на телото своето, колку што му е потребно според природа (според својот состав)“3. ко во новонастанатото братство има и такви, кои сакаат да постат построго од останатите, не треба да се охрабруваат. Обично вакви желби имаат оние, кои тукушто стапиле во манастирот, и како по правило, не ги разбираат значењето и разликата на телесниот и духовниот подвиг. Преп. Феолипт, митр. Филеделфиски пишува во беседите за монаштвото: „Многумина се предадоа на доброволно страдање но не се стекнаа трезвеност, бидејќи не знаеја, дека постот, воздржувањето,

А

3 392.

Добротољубие, T. I. M., 2000. С.

сиромаштијата, спиењето на земја, бденијата, коленичењето на молитва и сите други телесни трудови се неопходни единствено за стекнување на трезвеност. И тие мислеа, дека достигнаа совршенство и станаа безгрижни, иако, немајќи трезвеност, останаа потопени во скриените страсти на злобата. За да има род, земјоделецот го фрла семето во земјата, и поради стекнување трезвеност подвижникот се предава на телесен труд. Но оној, кој сее, а не го собира родот, умира од глад, така и човекот, кој го притеснува телото, но не се грижи за срдечната молитва, попусто се труди. Ако родот се уништи од град, тогаш земјоделецот останува без плод; така е и со телесните подвизи, ако не се проследени од молитвата, способна да ја сочува душата со добри помисли,

43

од ветриштата на надменоста, раздразливоста, злобата и другите страсти, душата се приклонува кон злите помисли, и тогаш таквиот подвижник станува понесреќен од сите луѓе“. Да му се дозволи посебно на новиот монах, да пости повеќе од другите браќа, тоа само ќе го подложи на искушението од вознесување. Оние нови монаси, кои самоволно ќе почнат да постат и да си земаат врз себе други слични „подвизи“, посебно треба строго да се казнат. Со текот на времето, поминува почетничкиот период, ревноста која не е по разумот и другите душевни крвни пориви стивнуваат. Монахот почнува да осознава, дека тој засега не е ангел, туку обичен човек, и има потреба од храна и облека како и другите луѓе. Меѓу другото, во подобрите и постари манастири, како Троице - сергиевата лавра, Псково - печерскиот Свето успенски манастир, Свето - даниловиот манастир и некои други, трпезата за браќата е секогаш разновидна со висок квалитет и количински доволна. Во ќелиите е разрешено да се пие чај без ограничување. А овие манастири никако не можат да бидат укорени за слабеење во духовниот живот.

Напротив, тие се општо признати по строгоста на својот живот примерни братства, и во нив постои континуитет на монаштвото; иако не како кај древните Отци, но сепак се сочувало старчештвото. Согласно црковниот устав, монасите се обврзани, освен во среда и петок, да постат и во понеделник, востановен во чест на бестелесните ангелски сили. Денес во многу обители, меѓу кои има и добро устроени, тој пост не се држи поради некоја причина. Според уставот причини за вакво отстапување нема. Постењето во понеделник е потполно според силите на секого, дури и за физички послабите монаси. Срамно е за монасите да не постат, кога има многу благочестиви мирјани кои постат во понеделник. Уште во недалечните времиња на нашите благочестиви предци во манастирите постеле во понеделник и тој пост бил задолжителен, како и воздржувањето од месо, што е засведочено од Типикот. Претпоставуваме, дека во секоја обител, дури и во новонастанатата, овој пост од самиот почеток треба да се држи задолжително. Нема да згрешиме ако во денешно време во понеделник постиме со риба. (продолжува)

Превод од руски јазик: Ангелина Јанева, дипл. проф. по руски јазик Наслов на изворникот: С чего начатъ устроение святой обители?, иеромонах Сергий (Рыбко), Журнал Московской Патриархии. № 2, 2003. Главы из книги „Записки приходского инока“.

44

Молитва кон Бож јата Мајка и кон светителите Епископ Иларион Алфеев (сега митрополит Волоколамски)

П

равославните христијани се молат не само на Бога, туку и на Божјата Мајка и на светиите. Со ова, практикувањето на молитвата во Православната Црква се разликува, на пример, од протестантските заедници. Протестантите не ја признаваат молитвата кон Божјата Мајка и светителите. Тие велат: за да Му се приближиме на Бога не ни требаат посредници. Таа забелешка е вистинита, - нам навистина не ни требаат „посредници“, - само што од ова се извлекува неправилен заклучок. Ние ѝ се молиме на Божјата Мајка не како на некоја средна алка помеѓу нас и Бога, туку ѝ се молиме, затоа што Таа

е Мајка Божја, затоа што невозможно е да го одвоиме од неа нејзиниот Божествен Син. Кога учев во Англија, мојот професор, постар православен епископ, често ме викаше кај него дома. Јас одев кај него, а вратата ми ја отвораше неговата престарена мајка. Замислете си, ако јас не се поздравував со неа, не ја забележував, туку влегував право во куќата, велејќи: „Мене не ми се потребни посредници, јас контактирам само со епископот“. Ми се чини дека многу е природно, контактирајќи со синот, да контактираш и со мајка му. Се разбира, овој аргумент е на чисто животно ниво.

45

46

Постојат и посериозни аргументи. А главен од нив е – искуството на милиони луѓе, кое покажува дека Божјата Мајка ги слуша молитвите и одговара на нив, дека Таа им помага на луѓето, и повеќе од тоа, дека навистина се застапува за луѓето пред Својот Син и Бог. Божјата Мајка е неодвоива од Спасителот, нејзиниот подвиг е неодвоив од Неговиот подвиг. Да си замислиме, дека, кога ангелот Господов слегол од небесата, за да ѝ рече: „ќе зачнеш во утробата и ќе родиш Син“ (Лука 1, 31), од нејзиното согласување или несогласување зависело боговоплотувањето. Таа можела да рече „не“, но таа кажала „да“. Таа го воспитала Младенецот, го однела во храмот како жртва на Бога, таа со својот Син го поминала сиот Негов земски живот. Кога Христос бил распнат, таа стоела кај крстот, бидејќи не можела да се оддели себеси од Него. Таа била со него дури и во Неговото најстрашно страдање, и затоа таа станала учесник во Неговиот подвиг. Кога Господ бил на крстот, покрај неа стоел Неговиот возљубен ученик, и Он ѝ рекол: „Жено, ете ти син!“, - а на ученикот му кажал: „Ете ти мајка!“ (Јован 19, 26-27). Со самото тоа Он како да го дал не само возљубениот ученик, туку и сите Свои ученици на нејзината закрила и грижа. Од тој момент таа, Мајката на Својот Син, станала и Мајка на неговите следбеници, т.е. Мајка на Црквата. И ние ѝ се обраќаме токму како на наша Мајка и Мајка на Црквата. Во молитвата кон Божјата Мајка велиме: „Пресвета Богородице, спаси нè“. Тоа не значи дека ние ја сметаме нејзе за Спасителка. Спасител е Христос. Но ние го исповедаме нејзиниот дел во тајната на спасението, нејзиното учество во таа тајна. И ние сфаќаме дека спасението за нас е можно затоа што Божјата Мајка одговорила

со согласност на зборот Божји, кој ѝ бил упатен. И благодарение на таа нејзина согласност имаме пристап до Нејзиниот Син, и Нејзин Бог, нашиот Отец Небесен. Молитва кон светителите

Т

радицијата на почитување на светителите во христијанската Црква е многу стара, таа постои уште од самиот момент на појавување на Црквата, уште од првите години на нејзиното постоење. Христијанските храмови во првите векови се граделе врз гробовите на мачениците. И токму крвта на мачениците, според зборовите на еден древен црковен писател, била „семе на христијанството“, т.е. христијанството се распространило благодарение на подвигот на мачениците. Мачениците – тоа се луѓе, кои со примерот на својот живот и смрт покажале, дека подвигот на Христос може да биде повторен од човекот, дека земскиот човек при сите негови слабости и немоќи може да се жртвува себеси заради луѓето и заради Бога онака, како што тоа го сторил Исус Христос. Човекот, кој се принел себеси на жртва, станува духовен херој во очите на другите луѓе, пред сè во очите на оние, кои го знаеле лично. Почитувањето на тој светител почнувало веднаш по неговата смрт. Досега е сочувана традицијата, според која во православен храм задолжително мора да има честичка од моштите на некој светител. Божествената Литургија не се служи на обична маса: таа се извршува на престол или на специјално платно, во кое има вшиена честичка од мошти на светител. Причината за ова лежи во тоа што, мачениците и светителите – се основа, врз која е изградена христијанската Црква. Ние им се молиме на светителите, затоа што тие луѓе, иако биле како нас, но

47

благодарение на подвигот на својот живот достигнале обожение, се уподобиле на Христа. Ние им се молиме затоа што тие го поминале тој пат, по кој ние само се обидуваме да одиме. И искуството на многу христијани сведочи: светителите ги слушаат молитвите и одговараат на нив. Би сакал многу накусо да проговорам за една негативна појава, која е поврзана со почитувањето на светителите. Работата е во тоа што некои ги сфаќаат светителите приближно онака, како што незнабожците ги сфаќале своите богови – според принципот „секој светител помага за нешто“. Таквите луѓе влегуваат во црква и прашуваат: „Пред кој светител треба да запалам свеќа за да добијам стан?“, „На кој светител треба да му се молам поради забоболка?“ итн. Треба да се запомни, дека светителите не се некакви божества, од кои би можело нешто да се добие, од секого по нешто. Светителите не се специјалисти за наоѓање станови, за запирање на забоболката или за други слични нешта. Има, се разбира, светители, кои за време на својот живот биле лекари, и ние им се обраќаме со молба за исцелување, на пример, светиот великомаченик Пантелејмон. И навистина, по молитивите на тие светители се случуваат многу исцеленија. Но во никој случај не треба да се сфаќаат светителите како некој фетиш; не треба да ја заменуваме молитвата кон светителот како кон човек, кој достигнал духовно совршенство и може во нешто да ни помогне, со молитва како кон некаков идол, кој ни е потребен само затоа што од него може да добиеме конкретна помош. Светителите – тоа се пред сè наши небесни другари, кои можат да ни помогнат во нашето придвижување на патот кон спасението, на патот кон Бога. И дури во втор ред се светителите – оние, кои ни помагаат во конкретни животни проблеми. Превод од руски јазик: ѓакон Јани Мулев Наслов на изворникот: Игумен Иларион (Алфеев), О МОЛИТВЕ, Клин, 2001

48

Ахтирската икона на Мајката Бож ја (од храмот на „Света Троица“ во Мишколц)

В

о текот на XVIII век Русија веќе станала Руска империја, се ближел крајот на управувањето на императорката Ана Иоановна, а на калливите брегови на Нева се отцртуваше силуетата на Петербург. Речиси повеќе од 10 години поминаа по смртта на Петар I, за чие владеење беше укинато патријаршиското управување, и со црковните работи почна да раководи востановениот во 1721 година Свет Синод. Токму во тие години се прослави и Ахтирската икона на Богородица. Оваа икона припаѓа на бројот на најпочитувани икони во Русија. Преданието вели, дека пред 250 години, на 2 јули 1739 година, во селото Ахтирка на Харковската губернија (денес Сумска област) свештеникот

Василиј Данилов за време на косење на сеното во високата трева околу Покровскиот храм, во кој тој служел, нашол икона на Мајката Божја, кој блескала со заслепувачка светлина. Со чувство на длабока побожност отец Василиј ја пренесол иконата во својот дом, каде што во текот на три години таа била почитувана само од неговото семејство, кои не смееле ни една ноќ да поминат во собата со толку чудесно најдената икона. По три години Богомајката му се јавила на отец Василиј во лесен сон и му заповедала да ја измие иконата со чиста вода. Во страв се разбудил свештеникот и тогаш ја исполнил заповедта на Небесната Царица. Во таа ноќ имал видение, кога одел кај реката за да ја истури водата со која ја миел иконата, Богомајката го запрела и му кажала со таа вода да ги испрска сите кои страдаат од треска, бидејќи преку неа ќе се исцелат. Исполнувајќи го заветот на Владичицата, отецот Василиј веднаш штом се разбудил ѝ дал на својата болна ќерка да се напие од таа вода, а потоа и на многу други болни. Сите тие се исцелиле. Набрзо Богомајката му се јавила на еден иконописец, комушто отец Василиј му нарачал да ги поправи оштетувањата на слојот со боја на очистената и измиена икона. Богомајката му заповедала на иконописецот да ја врати иконата на старото место без поправки. По овие настани отец Василиј ја пренел иконата во дрвениот Покровски храм, каде што продолжиле чудесните исцеленија. Веста за чудесата од Ахтирската икона дошла до Петербург, и на 26 ноември 1744 година со лична заповед од императорката Елисавета Петровна била назначена комисија, која имала за задача да ја утврди автентичноста

49

50

на чудата од иконата. Имено во тоа време, во 1748 год., поминувала низ Ахтирка по патот кон Петербург болната бароница, вдовицата Вејдел. По горештата молитва пред Ахтирската икона за исцеление, таа ја видела во сон Небесната Царица, која ѝ соопштила за скорешната смрт и за Своето покровителство над двете малолетни ќерки на бароницата. Откако се посоветувала со својот духовен отец, бароницата го раздала сиот свој имот, како што ѝ кажала Богомајката, на сиромашните и на црквите. Таа умрела по пет дена. Кога слушнала за овие необични настани, императорката Елисавета Петровна ги зела сирачињата во дворецот, ги воспитала и ги омажила за познати велможи – грофот Паник и грофот Чернишов. Најпосле на 22 јуни 1751 година Светиот Синод врз основа на добиените сведоштва наредил „оваа света икона да се почитува како чудотворна“. Елисавета Петровна решила да изгради за таа икона простран камен храм на местото на претходниот дрвен и лично дарувала за градење огромна сума за тоа време – две илјади рубли. Во април 1753 година светителот Јоасаф Белгородски (Горленко; +1755) по молебниот канон извршил осветување на темели на новиот Покровски храм, кој бил осветен во 1768 година. Можно е, во основата на храмот, изграден од Д. Ухтомски и С. Дуденцев, да лежел проект на великиот архитект Ф. Б. Растрели. Величествено изградениот храм, кој се сочувал до денес, е еден од најубавите барокни храмови, изградени во Украина. Во втората половина на XVIII век од иконата почнале да се прават многубројни копии, од кои поголемиот број биле во храмовите на Харковската епархија, каде што посебно се почитувала Ахтирската икона, а некои биле поставени во

храмовите на Петербург, Москва и други градови. Иконографијата на Ахтирската икона на Божјата Мајка е необична за рускиот иконопис. Пресвета Богородица е насликана како мало девојче, со непокриена глава, со прамени кои се спуштаат на рамената. Со молитвено составени раце, Таа го гледа Распнувањето на Својот Божествен Син. Таа иконографија потекнува од преданието, според кое, Богомајката во своите детски години, уште пред раѓањето на Исуса Христа, имала видение за распнувањето на Спасителот. Во 1772 година, според документите на Московската синодска канцеларија, во дедовината на кнезот Николај Трубецкиј во селото Дудкино, близу до Радоњеж, била изградена дрвена црква во чест на јавувањето на Ахтирската икона на Пресвета Богородица, по што селото било преименувано во Ахтирка. Денес на местото од дрвениот се наоѓа камен храм, изграден во дваесеттите години на XIX век од архитектот А. С. Кутепов и осветен во чест на таа икона. Некогаш во неговиот еднокатен иконостас, лево од царските двери, се наоѓала копија на Ахтирската икона на Богомајката, која, како што тврдат, била заштитничка на семејството Трубецкиј. Кнезовите Трубецкиј го купиле селото Дудкино, идната Ахтирка, во 1734 година од Василиј Никитич Татишчев, познатиот историчар и општествен трудбеник, и владееле со него речиси еден и пол век, неизменливо почитувајќи ја Ахтирската икона на Богомајката. Создавањето на првиот дрвен храм во чест на јавувањето на Ахтирската икона е поврзано со настаните од животот на вториот владетел на Ахтирка – кнезот Николај Иванович. Според семејното предание, во 1772 година, кога тој се враќал во својата дедовина, кочијата во која се возел, се скршила, но кнезот останал неповреден

благодарение на помошта nа семејно наследената Ахтирска икона. По некое време овој настан се повторил. Како одбележување на двократното избавување од смрт на дваесет и осумгодишниот кнез изградил храм во чест на Ахтирската икона на Божјата Мајка. Слично чудесно спасување од смрт благодарение на помошта од Богородица, јавена преку Ахтирската икона, не еднаш се спомнува во изданијата на минатиот век. Судбината, пак, со јавената Ахтирска икона денес не е јасна. До 1844 година се наоѓала во Покровскиот храм, откаде во навечерието на празникот Света Троица торжествено била пренесена во возобновениот Ахтирско - троичен манастир. Во 1903 година, заборавајќи ја заповедта на Небесната Царица да не се поправа Нејзината чудотворна Ахтирска икона, иконата ја испратиле во Петербург на реставрација. За време на патувањето таа била украдена, и

трагите биле загубени. Меѓутоа во 1976 година некој Демидов, кој живеел во САД, соопштил, дека украдената икона ја нашол тој во 1920 година во Шангај кај непознато лице и денес е сопственост на С. И. Садовиј, кој живее во САД. Се разбира, тие сведоштва за судбата на прославената икона на Ахтирската Богомајка изискуваат проверување. Со тоа тие не помалку во секое побожно срце внесуваат надеж, дека православната светиња не треба да биде изгубена неповратно. Тропар: Радост на сите тажни, и застапничка на навредените, и на гладните хранителка, пристаниште на оние во бура, посетување на болните, покров и заштитничка на немоќните, потпора на староста, Мајка на Севишниот Бог си Ти Пречиста: погрижи се, Ти се молиме, за спасението на Твоите слуги.

Копијата на оваа чудотворна икона се наоѓа во храмот „Света Троица“ во Мишколц, кој првично бил посветен на свети Наум Охридски, а бил изграден од Власите од Македонија, Албанија и Грција, кои таму се доселиле во втората половина на XVIII век. Во храмот сè уште се чуваат икони од свети Наум Охридски, кои датираат од XVIII и XIX век. Денес храмот е под јурисдикција на Московската Патријаршија.

Превод од руски јазик: Ѓакон Јани Мулев Наслов на изворникот: The miraculous Akhtarka icon of the Mother of God in the Miskolc Orthodox Church, Mickolc 2004

51

Дневникот на една мајка IX дел 24.X.2001 година

Д

енес, кога поминаа толку многу години од првите редови на овој дневник, повторно се чувствувам среќна на своевиден начин. Имено, мојата мила ќерќичка Р., која и самата е мајка на своите три дечиња, нашите мили внучиња, претрча на само неколку минути од својот дневен одмор од работа, за да ми го донесе овој дневник, кој случајно или не, бил кај неа. Патем ми беше многу разнежнета поради нашата мила, па макар и кратка средба, па притоа, со извинение, за задоцнетиот подарок за мојот минат роденден (20 октомври) ми даде подарок и со топол и нежен бакнеж и со зборовите, кои мене ми се многу важни: „Среќен роденден мила моја и единствена мајко!“ Читајќи го одново овој дневник, во ретроспектива на моите чувства, не можам, а да не се сетам и на настаните кои им претходеа на овие мои важни мигови и пресврт на мојот живот. Тогаш, поради многу причини, не се осмелував да ги напишам, иако беа цврсто врежани во моето срце и меморија. Имено, станува збор за следново. Една година пред моето видување со малата Р., јас, разочарана од сите мои обиди на медицинското поле, единствената надеж ја положив на Божјата промисла, а посебно на помошта и молитвата на Божјата Мајка, на која ме упати мојата мајка Б. уште додека бев дете. Мајка ми беше многу болна, а јас расплакана да не ми умре, ја прашав кој може да ја спаси. Таа ми покажа кон иконата на Пресветата Мајка Богородица и рече дека таа е чудотворна и ако ѝ се помолам искрено, дека таа ќе ми ја оздрави мајката. Јас ѝ пристапив на иконата, се прекрстив, и со насолзени очи ѝ се помолив да ми ја оздрави мајката. Се случи чудо, мајка ми наредниот ден стана потполно здрава. Оттогаш за сè кога бев во неволја, ѝ се обраќав на Божјата Мајка и Таа многу ми помагаше. Многу сум ѝ благодарна. Во своето големо разочарување што не можев да родам дете, иако тоа многу

52

го сакавме јас и мојот сопруг, се сетив дека само Мајката Божја може да помогне. Со скрушена молитва, облеана со солзи и полна вера, ѝ се обратив на Мајката Божја со зборовите: „Мајчичке Божја, Ти Која си Го родила Синот Божји, Кого на рацете го држиш, Него, како свое мило чедо, направи ме и мене среќна мајка та и јас да имам свое чедо и да го држам во своите прегратки. Можеби сум веќе во поодминати години, па постои ризик детето да не биде здраво, па затоа Те молам нека биде од здрава и млада мајка, од млади родители, а јас ќе го сакам со иста љубов како свое родено дете, а би сакала ќерка, но сепак, сè оставам на Божјата и Твојата волја, та и мене да ме удостоите со Вашата благодат“. И така расплакана заспав, со некоја неверојатна надеж дека својата желба им ја кажав на Оние, Кои единствено можат да ја исполнат таа моја силна желба. Не знам колку време помина оттогаш, кога една ноќ сонував чуден сон. Како со моите роднини и со мојот маж да сме биле во манастирот во „Лешок“ на денот на Успението на Мајката Божја (и претходно имавме обичај да одиме на панаѓурот што се организираше на тој ден поради празникот). Јас седев на килимот послан на тревата, со насочен поглед кон црквата, која се наоѓа таму. На црквата, на предниот дел од ѕидот, над влезната врата горе над неа гледам слика – розета во мозаик од разнобојно стакло а го изобразува ликот на Мајката Божја, која во рацете го држи Младенецот Исус Христос. Гледајќи така во таа слика, јас во мислите, повторно се помолив: „О, Мајчичке Божја, колку е убаво да се види мајка со своето чедо!“ Во тој миг, мозаикот од сликата се претвори во тродимензионална – реална и жива и ја чув Мајката Божја, која ми се обрати со зборовите: „Еве ти го и тебе ова, па биди и ти мајка“. При тоа со раката ми дофрли некое камче кон мене, но тоа падна подалеку од мене, не на дофат на мојата рака. Јас го видов тоа „камче“, но не можев да се подигнам од местото, а знаејќи дека мене ми е испратено, со радост, но и со трепет, ја замолив мојата мајка (родена Б. која тука поминуваше, а беше во тој ден со нас) да го земе тоа камче и да ми го донесе бидејќи е мое, за да не ми го земе некој друг. Таа ми го донесе, јас го зедов и во тој миг, јас во рацете носев дете околу шест месеци, во бели шпилхозни, со руса косичка и бело лице. Јас се разбудив и ѝ го раскажав сонот на мојата помајка Бл., а таа ми рече: „можеби ќе забремениш“. Меѓутоа, тоа мене не ми изгледаше така, бидејќи јас во рацете не видов мало бебе во пелени, туку веќе големо бебе во бенкици од околу шест месеци. Бидејќи тој сон го сонував во август пред празникот Успение на Пресвета Богородица, ми дојде во умот да постам една недела (а пред тоа никогаш не сум постела ни за еден празник, освен на Велики Петок пред Велигден)

53

па да се причестам во црквата во Лешок. Но мојата роднина од Тетово, која беше многу побожна и упатена во овие работи, ми рече дека не можам да се причестам ако не сум ги постела сите пости, барем за овој празник, и ако не се исповедам пред причестувањето. Ми беше жал што не можев тоа да го сторам, но побарав од неа Свето Писмо, барем нешто да прочитам од него, но бидејќи беше напишано на црковнословенски јазик, јас ништо не разбрав. Но сепак, се потрудив па прочитав неколку поглавја од него, со вера дека Бог ќе ми ги прости сторените гревови и ако е тоа Негова волја, да ми се исполни сонот, иако не бев причестена. По ова, јас и понатаму продолжив да ги посетувам лекарите и жените кои масираат жени за да раѓаат, но сонот не ми излегуваше од умот. На 8 мај 1973 год., се упокои мојата биолошка мајка Б., која ја знаев како баба Б., и кога ја добивме мојата ќерка Р. и ја доведовме кај нас дома, а тоа го направивме 40 дена по упокојувањето, тогаш сфатив дека сонот се оствари. Мама Б. си замина, а претходно ми го даде тоа волшебно „камче“, што всушност е мојата ќерка Р. Уште една чудна работа ми се случи кога првпат го видов донесеното ми дете, јас во срцето почувствував како да сум ја видела одамна од некаде, и при самата таа средба како да чув но и почувствував: „Ете, тоа е таа“. И по оваа средба за мене не постоеше ни желба ни волја по друго дете, освен по неа. Меѓутоа, иако ѝ ветив на Мајката Божја при молитва дека тоа дете ќе го воспитам во Духот Божји, од одредени околности, кои беа во тоа време, јас не го исполнив даденото ветување, односно поради немарност моето дете не го крстив во црква; не се молев многу, ниту пак на тоа нејзе ја учев, иако некако однатре ме печеше совеста, бидејќи не го исполнив ветеното. Една вечер, кога мојот сопруг отиде службено во Ирак, јас и мојата ќерка, на нејзино настојување, а имаше десет години, отидовме на гости кај семејството на мојот брат, кои таа многу ги сакаше, а и тие ја сакаа нејзе. Беше четврток спроти петок, како за инает ми се отвори неодолива желба за плетење миле, па го однесов дури и во постела за да го плетам. Кога се враќавме со автомобилот дома ни се случи сообраќајна несреќа, од која, фала Му на Бога, немавме страшни последици. Ова ѝ го раскажав на мојата колешка Л. од библиотеката, која ја сметав за побожна личност и која би можела да ми помогне за да го исполнам даденото ветување на Бога. Благодарение на нејзините заложби, јас ја крстив мојата ќерка Р. во нејзината десетта година. Во ноќта, по крштевањето кое беше извршено дома, јас почувствував таква благодат, што со зборови тоа не може да

54

се искаже. Оттогаш почнав да се учам себеси а ќерка ми на страв Божји и на љубов кон верата Православна, во што многу ми помагаше и мојата колешка Л. која е и кума на мојата ќерка. Кога сопругот ми се врати од Ирак, му признав дека ја крстив нашата ќерка, и за чудо, тој ми одобри. Почнав да одам на богослужби во црква во неделни и празнични денови. Но неподготвена со вистинско знаење за правилно однесување во црква, јас таму одев добро дотерана, нашминкана, а понекогаш појадував и пиев кафе, а во црквата земав нафора и ја јадев, без да знам дека такво нешто не треба да се прави. Се сеќавам на еден настан во црквата „Света Петка“ во едно неделно утро. Се читаше Символот на верата; јас не го знаев напамет, но со содржината без запознаена. И тогаш со мене се случи големо изненадување: само јас слушнав голема грмотевица – останатите околу мене беа сосема мирни, иако таквиот глас би требало и кај другите да предизвика немир. Јас стоев мирно, но многу возбудена во себе, а и многу изненадена од оваа страшна грмотевица. Потоа наслушнав во мојата свест како некој авторитетен глас ми се обраќа: „Овде, пред тебе има линија. Размисли добро дали си подготвена да преминеш преку линијата. Ако преминеш, тоа значи дека ќе мораш да се покоруваш на Божјите закони, нема да биде лесно, но ќе ја добиеш Божјата благодат. Ако не си подготвена и немаш волја за тоа, остани таму каде што си!“ Страшна беше оваа грмотевица, која само јас ја чув. Но, иако ми беше страв – јас храбро направив чекор напред и како да ја преминав таа линија и се најдов на другата страна на таа линија, што фигуративно, значеше, дека свесно и слободно со својата волја, преминав на Божјата страна. Грмотевицата престана. Во тој миг свештенослужител беше дедо Михаил, кој гледајќи ги верниците, а можеби и мене, дека погрешно се прекрстуваме, ни даде пример како правилно да се крстиме, притоа објаснувајќи го значењето на православното ставање на крстот на себе. Ова беше пресуден момент за мене. Се потрудив, со помош на мојата духовна мајка Л. секој ден сè повеќе да се запознавам со догматите на нашата православна вера. Верата многу ми помогна да ги совладам надојдените проблеми со растењето на мојата ќерка Р. Проблемот сам по себе се појави, кога и на кој начин да ѝ ја кажам вистинската состојба. Како да ја известам, а да не ја повредам? Како ли ќе се одрази тоа на понатамошниот тек на настаните? Сите тие прашања ме загрижуваа, и пак ѝ се помолив на милата Мајка Божја Богородица и на Преслаткиот Бог, да ми помогне во тоа, се разбира дека за тоа, за да ми помогнат им се обраќав со топли молитви. (продолжува)

55

6

ШЕ

С

КНИ

ГА

ТА

БИБЛИСКИ НАСТАНИ

д

Naslovi od izdava{tvoto na Misionersko - humanitarnata dejnost \akonija i izdava~kata dejnost pri Povardarskata eparhija Sv. \or|i Polo{ki

ави

Вели

Расказот за Давид II дел

киот Д