14 minute read
Το Πνεύμα της Παράδοσης
[εικ.81]
Advertisement
[εικ.83] [εικ.82]
[εικ.84]
[81] Delft στην Ολλανδία, Aldo van Eyck το 1980 [82] Κατάλογος της έκθεσης για το έργο του Πικιώνη, ΑΑ (Architectural Association) [83] J. L. Cohen, «Από το 1889 έως το μέλλον», Phaidon [84] L’ Opera di Dimitris Pikionis,
68
69
Το 1951 ο Δημήτρης Πικιώνης γράφει ένα ακόμη κείμενο σε ένα περιοδικό, 19 20 χρόνια μετά την αποκήρυξη του σχολείου, με σκοπό να συγκεντρώσει τα συμπεράσματά του από τις μελέτες που κάνει στις παραδόσεις των λαών. Σαν πρώτο συμπέρασμα είναι ότι οι παραδόσεις είναι η επιβίωση ρυθμών και μορφών από τα πολύ αρχαία χρόνια. Και μας δείχνει πώς αν κάτι είναι αξιόλογο τότε έχει την δύναμη να αντέξει όσα χρόνια και αν περάσουν από πάνω του. Στο δεύτερο συμπέρασμα τοποθετεί τη παράδοση του κάθε λαού σε ένα μεγαλύτερο σύνολο, τις παραδόσεις ολόκληρης της Γής, αλλά η κάθε παράδοση εκφράζει την ουσία και τη ψυχή του κάθε λαού. Στο τρίτο συμπέρασμα φαίνεται πως δεν τοποθετεί όλες τις παραδόσεις σε μια κατηγορία. Κάποιες είναι πιο σημαντικές και πιο πολύτιμες από τις άλλες. Και κλείνει με το τελευταίο συμπέρασμα, που είναι οι παρατηρήσεις που κάνει για την ελληνική παράδοση, που θεωρεί ότι ανήκει σε όλα τα παραπάνω συμπεράσματα. Μια ελληνική παράδοση που αντανακλά τις πανάρχαιες παραδόσεις των λαών της, αναλλοίωτες στο χρόνο, μια ελληνική παράδοση που εξαιτίας, της προνομιακής της θέσης πάνω στο πλανήτη υπερίσχυε των άλλων, μια ελληνική παράδοση τόσο δυνατή ώστε να επηρεάζει και πολλές άλλες παραδόσεις.
19 «Το πνεύμα της Παράδοσης», Δημήτρης Πικιώνης, περιοδικό Αιξώνη τόμος Α 1950-1951 ,σελ 5-6
70
[εικ.85]
[85] «Το πνεύμα της παράδοσης», Δ. Πικιώνης Αιξώνη τόμος Α, 1950-1951
Στο υπόλοιπο κείμενο προσπαθεί να δείξει το πόσο ισχυρή είναι η παράδοση του λαού μας, που απέναντί της, άλλες νέες μορφές και τάσεις δεν έχουν καμία «τύχη». Και κλείνει με την ευχή «να υπερπηδηθούνε
Μην ξεχνάμε πως το κείμενο γράφτηκε σε μια περίοδο που στην Αθήνα εφαρμοζόταν ήδη το Bauhaus στα μεγάλα κτήρια και είχε αρχίσει να γεννιέται μια «νέα μοντέρνα Αθήνα», με τον Πικιώνη να κάνει συνεχείς προσπάθειες στα έργα του, να κρατήσει στοιχεία από τις παραδόσεις των λαών.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Στην ερευνητική μου εργασία εξετάζω ένα έργο, του Δημήτρη Πικιώνη που μελετήθηκε την δεκαετία του 1930. Το συγκεκριμένο έργο είναι το σχολικό συγκρότημα στα Πευκάκια, στους πρόποδες του Λυκαβηττού. Το σχολείο αυτό σήμερα θεωρείται ένα από τα παραδείγματα της πρώιμης μοντέρνας αρχιτεκτονικής σχεδιασμένο από ένα αρχιτέκτονα που κατά κύριο λόγο μελετάει τις παραδόσεις και τις τοπικές τάσεις της Ελλάδας. Το έργο αυτό έχει τόση εναρμόνιση με το περιβάλλον του και τόση απόκριση στις σημερινές εκπαιδευτικές απαιτήσεις, που είναι σαν να έχει σχεδιαστεί την σημερινή εποχή. Με δεδομένο ότι μελετήθηκε πριν από 90 χρόνια αξίζει να ανατρέξουμε στο παρελθόν και να διερευνήσουμε κάτω από ποιες συνθήκες γεννήθηκε η συγκεκριμένη ιδέα, και μέχρι ποιού βαθμού αντιπροσωπεύει τον δημιουργό του. Διερεύνησα τον ίδιο τον μελετητή, τις συνθήκες της εποχής, το ίδιο το έργο, καθώς και μια σειρά από κείμενα του Δ. Πικιώνη που μπορούμε να πούμε ότι είναι κομμάτια από το «ημερολόγιο» του σχολείου.
Το 1930 ο Δημήτρης Πικιώνης ήταν ήδη καθηγητής, στη έδρα της μορφολογίας, στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, είχε κάνει σπουδές στο εξωτερικό, και πριν από την αρχιτεκτονική είχε κάνει σπουδές πάνω στην ζωγραφική. Είχε εξοικείωση με τα σχήμα και τις μορφές. Γνώριζε τις τεχνικές με τις οποίες ο κάθε δημιουργός μπορούσε να εκφράσει τις ιδέες του πάνω στο χαρτί. Και είχε ήδη αναπτύξει συγκεκριμένες ιδέες γύρω από το πώς θα έπρεπε να είναι η εξέλιξη της αρχιτεκτονικής σε μια χώρα. Ενδιαφερόταν πολύ για την ποίηση και είχε μελετήσει πολλούς αρχαίους φιλοσόφους. Όμως αυτό που επικράτησε στο μεγαλύτερο μέρος της ζωής του ήταν η αρχιτεκτονική, δημιουργώντας πολλά σπουδαία έργα, πολλά απο τα οποία μέχρι και σήμερα φέρουν το όνομα του. Ήταν οπαδός της αρμονίας και προσπαθούσε να συνδέει πάντα τις μορφές με κάποιο κανόνα φανερό ή κρυφό (πίστευε ότι πάντα υπήρχε μια σύνδεση των σχημάτων μεταξύ τους, μέσα σε ένα σχέδιο, όταν αυτά ικανοποιούσαν την απαίτηση της αρμονίας). Αυτό είναι εμφανές κατά το σχεδιασμό του περίγυρου της Ακρόπολης και της διαδρομής στον λόφο του Φιλοπάππου. Όμως το 1930 είναι η εποχή που έχει εμφανιστεί στην Ευρώπη ο μοντερνισμός, που δημιούργησε έντονο ρεύμα και απέκτησε γρήγορα πολλούς οπαδούς. Αυτή η εποχή είναι, που ο Δ. Πικιώνης αρχιτεκτονεί κάποια κτήρια, ιδιωτικά, εφαρμόζοντας τους κανόνες του πρώιμου μοντερνισμού.
Ταυτόχρονα, στην Ελλάδα υπό την ηγεμονία του Ελ. Βενιζέλου αποφασίζεται η οικοδόμηση 3.000 νέων σχολείων. Στα πλαίσια αυτού του προγράμματος δημιουργείται μια ομάδα μελέτης και καθορίζονται οι προδιαγραφές για τις νέες σχολικές μονάδες από το Υπουργείο Παιδείας.
71
Στο Δημήτρη Πικιώνη, ο οποίος δεν ανήκει στην ομάδα μελέτης, ανατίθεται η μελέτη ενός σχολικού συγκροτήματος στην περιοχή της Νεάπολης, που βρίσκεται στις βόρειες παρυφές του Λυκαβηττού. Το έργο αυτό είχε πολλές καινοτομίες, είχε ιδιαίτερη μορφή σε σχέση με τα σχολικά κτήρια της εποχής και ενέπνεε μια καινούρια εκπαιδευτική αντίληψη, που καθοριζόταν κυρίως από την σχέση των αιθουσών μεταξύ τους και με το περιβάλλον. Το σχολείο αυτό σήμερα ικανοποιεί τον ίδιο στόχο για τον οποίο σχεδιάστηκε με απόλυτη επιτυχία, αποτελεί δε παράδειγμα του πρώιμου μοντερνισμού σε όλη την Ευρώπη. Με την έρευνα αυτή είδαμε ποιοι ήταν οι λόγοι που το έχουν κάνει τόσο γνωστό και τόσο αξιόλογο. Το έργο του Δ. Πικιώνη αποτελεί ήδη τμήμα της ελληνικής παράδοσης, καθότι αν και χωρίς να το επεδίωξε, έχει αντέξει ήδη σχεδόν έναν αιώνα, έχει δημιουργήσει ένα αρχιτεκτονικό στίγμα το οποίο θα μπορούσαμε να το εντάξουμε στην ελληνική παράδοση.
Ο Δ. Πικιώνης όλη του την ζωή μελετούσε την λαογραφία και τις παραδόσεις των λαών, την ιστορία και τη ζωή κάθε τόπου, και εμπνεόταν από αυτά στις δημιουργίες του. Μάλιστα αυτά δίδασκε και στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο, σε ένα μάθημα με μικρή υποστήριξη από φοιτητές, καθώς την δεκαετία εκείνη είχε αρχίσει να έρχεται στην Ελλάδα το κίνημα του μοντερνισμού, από την Δυτική Ευρώπη, και όλοι επηρεάστηκαν από αυτή την νέα τάση. Άρα η απόφαση του Πικιώνη τότε να διδάξει στο Πολυτεχνείο τις μορφές και τους ρυθμούς της αρχέγονης ελληνικής παράδοσης, ήταν για την εποχή εκείνη μια τολμηρή ίσως κίνηση, αντίεθτα στις συνθήκες που επικρατούσαν στο κόσμο της αρχιτεκτονικής. Άρα προς το παρόν, στην ερώτηση, τί μορφές ακολουθούσε ο Δ. Πικιώνης στα έργα του; Η απάντηση είναι ξεκάθαρη. Ο Δ. Πικιώνης εμπνεόταν από τις ιστορίες των τόπων και από τις παλιότερες μορφές και τους ρυθμούς ακόμα και από τις τεχνικές των προγόνων μας, και δημιουργούσε τα έργα του, όχι με «στυλ» παραδοσιακό αλλά με μοντέρνο σχεδιασμό επηρεασμένο από τις παραδόσεις.
Στην συνέχεια και πριν ερευνήσω το ίδιο το σχολείο, μελέτησα την εποχή και τις συνθήκες γύρω από το έργο. Την δεκαετία του 1930, όλο το πολιτικό παρασκήνιο στρέφεται γύρω από το πρόβλημα του αναλφαβητισμού της χώρας και ψηφίζονται νομοσχέδια για τις λύσεις αυτού του θέματος, σε μια προσπάθεια εκσυγχρονισμού της Ελλάδος. Μια από τις λύσεις ήταν η ανέγερσή 3.000 νέων σχολικών κτηρίων μοιρασμένων σε ολόκληρη την επικράτεια, έτσι ώστε κάθε τόπος να έχει το δικό του σχολείο. Τα σχολεία αυτά τέθηκαν σε πρόγραμμα μαζικής παραγωγής και για τον λόγο αυτόν είχαν συγκεκριμένη τυπολογία και κανόνες σχεδιασμού . Το υπουργείο μάλιστα είχε ορίσει και μια ομάδα μελετητών, κατά κύριο λόγο
72
οπαδών του μοντερνισμού, οι οποίοι με επιβλέποντα τον φίλο και συνεργάτη του Δ. Πικιώνη, Ν. Μητσάκη θα σχεδίαζαν τα περισσότερα από τα σχολικά κτήρια του προγράμματος. Ο Δ. Πικιώνης παρότι δεν ανήκε στην ομάδα αυτή, του Υπουργείου Παιδείας, του ανατέθηκε η μελέτη του σχολείου στα Πευκάκια. Με δεδομένο ότι τα σχολεία αυτά ανήκανε σε ένα γενικότερο εκπαιδευτικό πρόγραμμα, οδήγησε τον Δ. Πικιώνη στη επιλογή των συγκεκριμένων μορφών που ήταν πολύ κοντά στο νέο κύμα του μοντερνισμού.
Στο τελικό στάδιο ερεύνησα για το συγκεκριμένο έργο και για τον τρόπο που μελετήθηκε από Δ. Πικιώνη. Ο ίδιος μελέτησε τρία διαφορετικά σχέδια για το κτήριο αυτό.
Στο πρώτο σχέδιο είχε ακολουθήσει όλους τους τύπους του Υπουργείου, άλλα πιθανόν το αποτέλεσμα να μην τον ικανοποιούσε και έτσι προχώρησε σε μια δεύτερη λύση, στην οποία μελετήθηκε και η κάθε λεπτομέρεια, και ταυτόχρονα ξέφυγε από τις στενές προδιαγραφές του Υπουργείου. Το σχολείο στη δεύτερη λύση έμοιαζε σαν την μικρογραφία μιας γειτονιάς. Είχε ρυθμίσει όλα τα προβλήματα –για την στέγαση, την ασφάλεια των παιδιών, την προστασία τους από τις καιρικές συνθήκες- με έναν ιδιαίτερο τρόπο, έξω από τα πλαίσια του Υπουργείου, και αυτό το καθιστούσε ένα -αρχιτεκτονικά- πρωτοποριακό έργο. Η Τρίτη λύση που είναι και η τελική, δεν είναι μια διαφορετική λύση, όπως οι δύο πρώτες μεταξύ τους, άλλα είναι βελτίωση της δεύτερης λύσης, που αν λάβουμε υπ’ όψιν τις απόψεις του μελετητή, μάλλον προήρθαν από την πλευρά του Υπουργείου. Με τις τροποποιήσεις αυτές, καταργούνται οι ιδιωτικές αυλές, ο διαχωρισμός δημοσίων και ιδιωτικών δραστηριοτήτων, τα μεγάλα κοινά προαύλια, οι υπαίθριες τάξεις και η σωστή στέγαση και ο αερισμός των αιθουσών. Η αρχική ιδέα που έκανε το σχολείο αυτό να ξεχωρίζει άρχισε να ξεθωριάζει. Αυτός θα είναι και ο λόγος, που αργότερα και ο ίδιος ο Πικιώνης το αποκηρύσσει, διότι ως αποτέλεσμα δεν τον ικανοποιούσε, γιατί του θύμιζε όλα τα υπόλοιπα σχολικά κτήρια του προγράμματος. Όμως το έργο αυτό δεν παύει να είναι ένα γνήσιο παράδειγμα της μοντέρνας αρχιτεκτονικής, ακόμα και αν δεν έγινε με αυτό τον σκοπό, ο Δ. Πικιώνης έχει φροντίσει μέχρι και σήμερα όταν αναφέρεται η λέξη «μοντερνισμός» να αναφέρεται και αυτό το σχολείο. Εχει επικρατήσει ότι ένας λόγος αποκήρυξης του σχολείου, ήταν πως ο Δ. Πικιώνης που ασχολούταν με παραδοσιακές μορφές, είχε να κάνει με ένα έργο που ήταν έξω από το χώρο αυτό, με αποτέλεσμα να γίνει σημείο τομής για να στραφεί στις παραδόσεις. Εδώ έρχομαι εγώ να παραθέσω τα δικά μου συμπεράσματα από όσα μελέτησα μέχρι σήμερα.
73
Πιστεύω πως όταν ασχολείσαι με μια τέχνη πρέπει πρώτα να εμπεδώσεις όλες τις τεχνικές και τους κανόνες της τέχνης αυτής, και ύστερα να αποφασίσεις ποια σε χαρακτηρίζει και να την υιοθετήσεις στα υπόλοιπα σου έργα. Όταν πλέον έχεις κατακτήσει όλες τις πρακτικές τότε έχεις αποκτήσει και την δική σου κριτική άποψη και δεν κάνεις απλή χρήση έτοιμων λύσεων. Έτσι και ο Πικιώνης στην αρχή ασχολείται με τη παραδοσιακή αρχιτεκτονική και ύστερα δοκιμάζει τον εαυτό του στον μοντερνισμό κάνοντας 3 έργα πριν από το σχολείο στα Πευκάκια. Παράλληλα στο Πολυτεχνείο, την εποχή που όλοι διδάσκουν το Modern style, αυτός επιλέγει, ένα πιο δύσκολο έργο, να μυήσει τους μαθητές του να στραφούν πρώτα και να μελετήσουν τις παραδόσεις των προγόνων τους και να ανακαλύψουν τις αρχέγονες μορφές της ελληνικής αρχιτεκτονικής. Αφού λοιπόν έχει μελετήσει καλά τον μοντερνισμό βλέπει ότι δεν είναι ώριμη η Ελλάδα να δεχτεί μορφές που εισάγει ο Ευρωπαικός μοντερνισμός. Και έτσι αποκηρύσσοντας το σχολείο στην ουσία αποκηρύσσει τον μοντερνισμό, και συνεχίζει την πορεία του στην αρχιτεκτονική μελετώντας τις παραδόσεις και τις τοπικές αρχιτεκτονικές «τάσεις» κάθε μικρού χωριού. Αν παραβλέψουμε όμως τη σύνολο των έργων του στο κόσμο της αρχιτεκτονικής, απομονώνοντας το σχολείο στα Πευκάκια, θα διαπιστώσουμε πως αυτό το έργο έχει επιβιώσει όπως αρχικά κατασκευάστηκε και παραμένει λειτουργικό για πάρα πολλά χρόνια.
Η γειτονιά γύρω από το σχολείο μπορεί να άλλαξε άλλα το σχολείο αυτό παραμένει διακριτικά σε απόλυτη αρμονία με το περιβάλλον του.
Παρόλο που είναι ένα μεγάλο σχολικό κτήριο είναι τέτοιος ο σχεδιασμός του, που από καμία οπτική γωνία δεν φαίνεται ο μεγάλος όγκος του. Ακόμα και σήμερα αντίστοιχα σχολεία που έχουν σχεδιαστεί με τους κανόνες του σχολείου στα Πευκάκια, θεωρούνται πρωτοποριακά, (όπως για παράδειγμα το νηπιαγωγείο του Κολλεγίου Αθηνών). Παρότι λοιπόν, η τελική σχεδίαση του σχολείου δεν ήταν αυτή που είχε οραματιστεί ο Δ. Πικιώνης, τα παρακάτω στοιχεία που παραθέτω και προέρχονται από προσωπική εμπειρία έχουν ως εξής:
74
_ Ο πίσω (βορινός) διάδρομος, που πρoστέθηκε, δεν χρησιμοποιείται παρά μόνο για αποθήκευση υλικών.
_ Τα παιδιά χρησιμοποιούν σαν κύριο άξονα μετακίνησης την κεντρική σκάλα που είναι ασκεπής.
_Η είσοδος στις αίθουσες διδασκαλίας γίνεται από τις μπροστινές συρόμενες πόρτες που βλέπουν στη κεντρική σκάλα, και όχι από τις κανονικές πόρτες των αιθουσών που βλέπουν τον βορινό διάδρομο.
_Λόγο πανδημίας, φέτος οι αίθουσες έχοντας ανοιχτά τα συρόμενα φύλλα λειτούργησαν σαν υπαίθριες τάξεις.
_Οι αυλές μπροστά από κάθε αίθουσα χρησιμοποιούνται κανονικά από τους μαθητές της κάθε τάξης.
_Τέλος χρησιμοποιείται και η άνω είσοδος στο σχολείο από την πλευρά του Λυκαβηττού. Σήμερα βλέπουμε ότι οι τροποποιήσεις της τελικής λύσης δεν λειτούργησαν στην πράξη σε αντίθεση με αυτά που σκέφτηκε και μελέτησε ο Δ. Πικιώνης στη 2 η λύση, που ακόμα και σήμερα ανταποκρίνονται στη σύγχρονη προσέγγιση της εκπαίδευσης.
Έχουμε λοιπόν εδώ ένα δείγμα αρχιτεκτονικής το οποίο δεν λειτουργεί ως κτήριο, λόγω της ιστορικότητας του, αλλά από τότε που κατασκευάστηκε μέχρι και σήμερα, βρίσκεται σε λειτουργία ικανοποιώντας τόσο τις ανάγκες της εποχής εκείνης, όσο και τις σημερινές.
Το σχέδιο του σχολείου που συνοψίζει τις προσδοκίες της εποχής, για νέες μορφές κτηρίων, στην περίπτωση του σχολικού συγκροτήματος στα Πευκάκια, καταφέρνει να προτείνει νέες εκπαιδευτικές αντιλήψεις - μέσα απο τις αρχές του μοντερνισμού- ανάλογες με αυτές που αναζητούμε απο τα σημερινά σχολικά κτήρια.
75
76
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Αντωνακάκης Δημήτρης, «Δύο διαλέξεις», ΔΟΜΕΣ, Αθήνα 2013
Καραντινός Πάτροκλος, (επιμ.), «Τα νέα σχολικά κτήρια», Τ.Ε.Ε, Αθήνα 1938
Alberto Ferlenga - Ζήσης Κοτιώνης - Αμαλία Κωτσάκη - Θανάσης Μουτσόπουλος - Παναγιώτης Τσακόπουλος - Δημήτρης Φιλιππίδης, «Συν-ηχήσεις, με τον Δημήτρη Πικιώνη», ΠΛΕΘΡΟΝ, Αθήνα 2018
Φιλιππίδης Δημήτρης, «Νεοελληνική Αρχιτεκτονική», ΜΕΛΙΣΣΑ, Αθήνα 1984
Λορεντζάτος Ζήσιμος, «Μελέτες», τεύχος 2, ΔΟΜΟΣ, Αθήνα 2007
Πικιώνης Δημήτρης, «Δ. Πικιώνης κείμενα», ΜΙΕΤ, Αθήνα 1987
Τσιαμπάος Κώστας, «Κατασκευές της όρασης» ΠΟΤΑΜΟΣ, Αθήνα 2010
Δημήτρης Πικιώνης, «Το πνεύμα της εποχής μας», Η ΠΡΩΙΑ, Αθήνα 1931
Δημήτρης Πικιώνης, «Γύρω απο ένα συνέδριο», ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ, Αθήνα 1933
Δημήτρης Πικιώνης, «Το πνεύμα της παράδοσης», ΑΙΞΩΝΗ, Αθήνα 1950
Δημήτρης Πικιώνης, «Η ανοικοδόμηση και το πνεύμα της παραδοσης», ΕΚΛΟΓΗ, τόμος Β, Αθήνα 1946
Δημήτρης Πικιώνης, «Η ελληνική αρχιτεκτονική», συνέντευξη, ΑΙΞΩΝΗ, τόμος Α, Αθήνα 1951
Επτά Ημέρες, «Αφιέρωμα στον Δημήτρη Πικιώνη», ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ ΑΕ, Αθήνα 1994
Μαστοράκου Μαρία, «Στο κόσμο του Δημήτρη Πικιώνη», ΒΗΜΑ, Αθήνα 2018
Συλλογική εργασία, «Ο επιστημονικός κόσμος της χώρας ετίμησε την μνήμην του Δ.Πικιώνη», ΤΕΧΝΙΚΑ ΧΡΟΝΙΑ, Αθήνα 1969
Πάνος Εξαρχόπουλος, «Μοντέρνες απώλειες 01, Κατεδαφισμένα κτήρια του μεσοπολέμου στην Αθήνα», ARCHETYPE, Αθήνα 2019
77
Πικιώνη Αγνή, «Πικιώνης Δημήτρης, αρχιτεκτονικό έργο 1912-1934», ΜΙΕΤ, Αθήνα 1994
Φιλιππίδης Δημήτρης, «Δημήτρης Πικιώνης, οι ομιλίες του 65’», ΜΕΛΙΣΣΑ, Αθήνα 2009
Εφη Φαλίδα, «Δ. Πικιώνης, Οταν το ελληνικό τοπίο βρήκε το δάσκαλο του», ΤΑ ΝΕΑ, Αθήνα 2003
Δουδούνη Μαρία, «Φιλοσοφία και Αισθητική», διδασκ.: Χιωτίνης Νικήτας
Σάββας Κονταράτος, «Φύση και τέχνη στην αισθητική του Δ. Πικιώνη»,ARCHETYPE, Αθήνα 2018
Τριανταφύλλου Γιώργος, «Δημοτικό σχολείο «Δημήτρης Πικιώνης», TRIANTAFYLLOYG.BLOGSPOT, Αθήνα 2013
Πικιώνης Δημήτρης, «ομιλία για το τοπίο», ISSUU, Αθήνα 2015
Κοτιώνης Ζήσης, «Το ερώτημα της καταγωγής στο έργο του Δ. Πικιώνη», Διατριβή, Αθήνα 1994
Δρόσου Ευαγγελία, «Ζωγραφίζοντας Αρχιτεκτονική» Ερευνητική εργασία, Επιμ. Καθηγ.: Τάσης Παπαϊωαννου, Αθήνα 2018
Μαυράκης Σταύρος - Ooρ Ρούχτερ-Στέφανος, «Το σχολείο στα Πευκάκια», Ερευνητική εργασία, Αθήνα 2014
Μαριάμ Καψάλη, Ποτηριάδη Ιωάννα, «Διαδρμές στο τοπίο», Διπλωματική εργασία, Επιβ. Καθηγ.: Μπαμπάλου- Νουκάκη, Αθήνα 2009
Τσιαμπάος Κώστας, «Ο Πικιώνης και η ιστορική διαφορά, Συμπόσιο με θέμα Ο Πικιώνης σήμερα», Μουσείο Μπενάκη, Αθήνα 2011
Λιάκου Ιωάννα «Από το «Πνεύμα της εποχής μας» (1931) στο «Πνεύμα της παράδοσης» (1951)», Αθήνα 2015
14ο Δημοτικό Σχολείο, Πευκάκια, «Δημήτρης Πικιώνης», στο blog του σχολείου
Κων. Τσιαμπάος, στο μάθημα Ιστορία και θεωρία 8, Ομάδα: Χ.Αυγουστίδου, Σ.Ανδρέου, Ζ.Βόμβας, Γ.Κανελλοπούλου, Ε.Κρεμμυδά, Χ.Κολοκοτρώνη, Κ.Μαρκοπούλου, Ι.Μαρούδα, Α.Παναγιωτοπούλου, Μ.Παναγιωτοπούλου, Δ.Πάσχου, Ε.Σκευάκη, Α.Στάικος, 2012-2013
78
ΟΠΤΙΚΟΑΚΟΥΣΤΙΚΟ ΥΛΙΚΟ
Εκπομπή, Αστικό τοπίο, «Δημήτρης Πικιώνης, Σχολείο στα Πευκάκια», Αθήνα 2020
https://www.youtube.com/watch?v=gTRz2cjdfa4&t=2239s&ab_channel=Dot
Εκπομπή Παρασκήνιο, «Δημήτρης Πικιώνης», Αθήνα 2012
https://www.youtube.com/watch?v=uvy5SdZxQnI&t=2312s&ab_channel=Antifono.gr
Μαθητική εργασία, «Στο σχολείο μου συνάντησα το Δ. Πικιώνη», Αθήνα 2013
https://www.youtube.com/watch?v=7QiRuvcCYWc&t=141s&ab_channel=14dimath
Νατάσα Μποζίνη, «Ντοκιμαντέρ Έλληνες Αρχιτέκτονες- ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΙΚΙΩΝΗΣ», Αθήνα 2015
https://www.youtube.com/watch?v=B8dpCuzGvSA&t=560s&ab_channel=NatasaBozini
Πορταίτα και διαδρομές Ελλήνων αρχιτεκτόνων, «Δημήτρης Πικιώνης – Ελιμπίσθηκα το Ανέφικτο», Αθήνα 2020
https://www.youtube.com/watch?v=RnR79V6zkns&t=1336s&ab_channel=Dot
Διάλεξη, Παναγιώτης Τουρνικιώτης «Το Bauhaus στην Ελλάδα», SNFCC, Αθήνα 2019 https://www.youtube.com/watch?v=ZYhvk0JxIeA&ab_channel=SNFCCStavrosNiarchosFoun dationCulturalCenter
Απόσπασμα Ημερίδας, «Η κληρονομιά του Δημήτρη Πικιώνη», Γ. Τριανταφύλλου,Αθήνα 2018 https://vimeo.com/247882785
79
Αθήνα 1930, μια πόλη που δεν θυμίζει σε τίποτα την σημερινή εποχή αρχιτέκτονας, καθηγητής στο Εθνικό Μετσόβιο Πολυτεχνείο ένα πρωτοποριακό κτήριο, σύμβολο του πρώϊμου μοντερνισμού στην Ελλάδα. Στην Αθήνα του 1930, ο Δημήτρης Πικιώνης, που ερευνά και διδάσκει στο Ε.Μ.Π. την εξέλιξη της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής, αναλαμβάνει την μελέτη του 14ου Δημοτικού Σχολείου στα Πευκάκια. Μια εποχή, στη εικόνα της Αθήνας βλέπαμε κατα κύριο λόγο μονώροφες και διώροφες κατοικίες και χωμάτινους δρόμους. Παράλληλα όμως ήταν και μια εποχή, που στην κυβέρνηση ήταν ο Γ. Παπανδρέου και γινόταν μια συνεχής προσπάθεια εξευρωπαισμού της χώρας, αντίστοιχη του «βενιζελικού εκσυγχρονισμού». Το σχολείο στα Πευκάκια που δημιουργήθηκε στα πλαίσια του προγράμματος του Υπουργείου Παιδείας, ήταν ένα μοντέρνο κτήριο σχεδιασμένο απο έναν αρχιτέκτονα, γνωστό, για τις μελέτες του στις παραδόσεις των τόπων, τον Δ. Πικιώνη. Στα πλαίσια της εργασίας μου, διερεύνησα τον ίδιο τον μελετητή, τις συνθήκες της εποχής, το ίδιο το έργο, καθώς και μια σειρά από κείμενα του Δ. Πικιώνη που μπορούμε να πούμε ότι είναι κομμάτια από το «ημερολόγιο» του σχολείου. Είναι ένα έργο που είναι επίκαιρο μέχρι και σήμερα, λόγω της ιστορίας του, ή λόγω της λύσης του Δ. Πικιώνη, που ικανοποιεί ακόμη και τις σύγχρονες ανάγκες, αρχιτεκτονικές και εκπαιδευτικές;
Δημήτρης Πικιώνης,
14 ο Δημοτικό σχολείο στα Πευκάκια,
