Cala Bendita ’s a Bheannachdan

Cala Bendita ’s a Bheannachdan

Rugadh Màrtainn Mac an t-Saoir ann an 1965 agus thogadh e an Lèanaidh (Lenzie). ’S ann à Uibhist a Deas a bha athair is ’s ann à Glaschu a bha a mhàthair. Chaidh e gu Colaiste an Naoimh Aloisius is a dh’Oilthigh Obar Dheathain, far an tug e a-mach a bhith na dhotair ann an 1988. Eadar 1990 agus 1992 choisinn e teisteanasan ann an Cuspairean na Gàidhealtachd is nam Meadhanan aig Sabhal Mòr Ostaig.

Bidh Màrtainn a’ roinn a bheatha-obrach eadar dotaireachd, sgrìobhadh is aithris sgeulachdan, is tha e air a bhith air aoigheachd aig Stanza, Fèis Eadar-Nàiseanta Dhùn Èideann, Seachdain na h-Alba an New York is IFOA Toronto. Ann an 2007 chaidh a chrùnadh mar Bhàrd a’ Chomuinn Ghàidhealaich.

Ghlèidh Ath-Aithne, cruinneachadh de sgeulachdan goirid, Duais na Saltire airson Ciad Leabhair ann an 2003. Choisinn na nobhailean Gymnippers Diciadain agus An Latha As Fhaide a bhith air an geàrrliosta airson Leabhar na Bliadhna ann an 2005 agus ann an 2008. San Dàmhair 2006, chaidh Dannsam Led Fhaileas, cruinneachadh dhe a bhàrdachd, fhoillseachadh le Luath Press. Nochd an treas nobhail aige, Air A Thòir, ann an 2011, is bhuannaich A’ Challaig Seo, Chall Ò – nobhail do dheugairean – Duais Dhòmhnaill Meek ann an 2013. ’S e Cala Bendita ’s a Bheannachdan a chiad leabhar dhan t-sreath-ficsein Aiteal.

Tha Màrtainn an-diugh a’ fuireach ann an Dùn Èideann le a bhean is an dithis chloinne.

Cala Bendita ’s a Bheannachdan Màrtainn Mac an t-Saoir

Air fhoillseachadh ann an 2014 le Acair Earranta An Tosgan Rathad Shìophoirt Steòrnabhagh Eilean Leòdhais HS1 2SD www.acairbooks.com info@acairbooks.com © an teacsa Màrtainn Mac an t-Saoir Tha còraichean moralta an ùghdair/dealbhaiche air an daingneachadh.

Na còraichean uile glèidhte. Chan fhaodar pàirt sam bith dhen leabhar seo ath-riochdachadh an cruth sam bith, no a chur a-mach air dhòigh no air chruth sam bith, grafaigeach, eleactronaigeach, meacanaigeach no lethbhreacach, teipeadh no clàradh, gun chead ro-làimh ann an sgrìobhadh bho Acair.

An dealbhachadh agus an còmhdach, Acair Earranta Clò-bhuailte le Gwasg Gomer, Ceredigion, A’ Chuimrigh Gheibhear clàr catalogaidh airson an leabhair seo bho Leabharlann Bhreatainn.

Chuidich Comhairle nan Leabhraichean am foillsichear le cosgaisean an leabhair seo.

Tha Acair a’ faighinn taic bho Bhòrd na Gàidhlig.

ISBN/LAGE 978-0-86152-556-0

Mar urram is mar chuimhneachan air Gavin Wallace

Buidheachas Bu thoigh leam taing mhòr a thoirt do dh’Agnes Rennie is a sgioba shuimeil aig Acair airson an cothrom is an taic riatanach a thoirt dhomh gus an leabhar seo a sgrìobhadh dhan t-sreath-ficsein Aiteal is a chur air bhog aig Fèis Leabhraichean Dhùn Èideann 2014.

Tha mi fo fhiachan aig Urras Leabhraichean na h-Alba, is gu h-àraid Stuart Kelly, airson mo bhrosnachadh le gliocas thar grunn mhìosan. Tha mi cuideachd an comain Alba Chruthachail, a chreid sa phròiseact o thùs is a rinn comasach dhomh rannsachadh ceart is siubhal a dhèanamh ann a bhith a’ leasachadh nan sgeul.

Dh’iarrainn spèis a nochdadh do dh’Iain Dòmhnallach, a ghabh rin deasachadh le alt is dealas, is do John Storey, Comhairle nan Leabhraichean, a chùm roinn mhòr dhem mhisneachd rium mar as dual. Agus do Raquel, Nuria, Amaia is Rafa, a chuidich mi aig diofar amannan len cultar is an cànanan: Gracias, Gràcies, Eskerrik Asko.

Agus gach dùrachd dhuibhse, ma-thà, a nì Cala Bendita ’s a Bheannachdan a leughadh!

Clàr-innse Achadh nan Dads ......................................... 9 Dia Largo ..................................................... 28 Oileanachadh .............................................. 48 Na Nì Marjory Bould ................................. 72 Cala Bendita ’s a Bheannachdan .............. 84 Cathair sa Chreig...................................... 106 Dà Uinneig air an t-Saoghal ................... 122 Our Gary ................................................... 142 Is a’ Chailleach sa Chistidh ..................... 164 O Izar ......................................................... 176 Mac ............................................................. 191

8

Achadh nan Dads ‘How?’ ‘The Field of the Boys’, dh’inns Gilleasbaig a-rithist dhan Dad bheag ghreannach na shuidhe ri thaobh air a’ bhus.

‘Whit?’

Saoil an cuala am fear seo guth air rud ris an canadh iad seantans?

Bha Simon shuas aig an toiseach le grunn charaidean ùra mu naoi bliadhna a dh’aois an geansaidhean uaine; neckie is woggle orra uile ach air aon fhear.

‘Whit?’ eile aig an Dad, a’ tionndadh gus tatù ghoirt a leigeil fhaicinn air a ghàirdean – am fear a bha an tacsa na h-uinneig.

‘The place we’re going to, the campsite. It means ‘The Field of the Boys’. Whoever the boys were.’

‘Fuckin shattered! Should be in my fuckin scratcher. Night-shift’s a cunt, so it is!’

A Mhoire Mhàthair, ach an seantans! Ach thuig Gilleasbaig cò air a bha an duine a-mach. Bu lugha air fhèin na ciad sia miosan sin aig Ferguson’s an dèidh dhaibh Beinn a’ Bhadhla fhàgail: gun a bhith faicinn an teaghlaich ach ainneamh, cion cadail air fad an t-siubhail. Àm na bheatha – nam beatha – taing do Shealbh, a bha nist air an cùlaibh.

‘And do we have Simon Johnson?’ dh’èigh tè àrd bhàn – Bagheera – bho liosta fhada.

‘Here,’ thuirt a mhac – Cardonald a-nist, gu cinnteach, a’ toirt rud cruaidh air a ghuth Gàidhealach òg.

9

Cala Bendita ’s a Bheannachdan

‘Along with,’ stad i, a’ cur a pàipeir bhuaipe mìr bheag ach an cuimiseadh a sùil cham, ‘Gilles – beg?’

‘Present!’ dhearbh an t-athair glas de 54 bho dheich sreathan air cùl a mhic. B’ e Simon am fear a b’ òige dhen cheathrar a theaghlach aige fhèin ’s Catrìona.

‘Whit?’ orsa am ‘balach’ ri thaobh; oir b’ e coltas balaich bhig a bh’ air, ann an deisidh shaoir shoilleir, sgeadaichte – no gànraichte – mu h-oirean le tartan MhicLeòid.

‘Gilleasbaig. Very pleased to meet you.’

Sròn ri snòtaireachd mhòr. ‘Right.’

‘And you?’

‘Whit aboot me?’

‘Your name?’

‘Corker.’

‘Cor ...’

‘Naebdy caws us Colin. It’s aw fuckin Corker. Corker ’is, Corker ’at!’

‘Very pleased to meet you, Corker,’ orsa Gilleasbaig, an turas sa a’ tionndadh a-staigh is a’ beireachdainn air làimh an fhir na b’ òige.

Sìon idir an uair sin. Seanchas beag laghach cha robh ann.

Sàmhchair a lean, fhad ’s a ghabh am bus tro sgeamaichean, bailtean beaga, an corra phìos fearainn a shàbhail, na shlighe a dh’ionnsaigh motorway ùr Shruighlea. An coimeas ri seo uile, bha srann Chorker a thòisich mar urram dhan leasachadh sa brìoghmhor agus deaslabhrach.

Rinn Gilleasbaig farchluais air grunn athraichean eile, a’ craic còmhla gun strì, cuid le mothar-gàire. ’S ann a dh’fhairich e an eòlas air a chèile na thlachd ach na dhùbhlan pearsanta dha fhèin. Ged nach robh obair-oidhche ann tuilleadh, dh’fhàg cus shioftaichean feasgair, is lathaichean fadalach am Port Ghlaschu, gur ainneamh a thog esan Simon bho thòisich Cubs san Lùnastal.

‘Spring Camp ’76,’ bha Akela air a chur fan comhair mìosan air ais, ‘will be a little different, boys. This year we’re gonnae invite the Dads tae.’

10

Achadh nan Dads

Aig an ìre seo, chan e ‘Dad’ a bh’ ann an Gilleasbaig ann am faireachaidhean no am beul Shimon, ach ‘my father’; ‘Athair’, gu nàdarra, gu bruidhinn ris. Coma tiotalan, bu dheagh thoigh le aona mhac gun gabhadh esan pàirt sa ghnothach cho dòigheil ri Dads Ghlaschu. ‘’Chan eil mi cinnteach an urrainn dhomh,’ thuirt Gilleasbaig ri a bhean. ‘Cuin a tha e ann a-rithist?’

‘Dh’inns mi dhut! Fichead uair!’ freagairt bhiorach Catrìona.

‘Chan eil thu idir ag obair an ceann-seachdain sin. ’S ann do Shimon a bhios seo!’

Abair fhèin mìorbhailt a bh’ annsan dhaibh – an dithis aca air dòchas a chall gum faigheadh iad gille gu brath; an nighean a b’ òige, Seonag, ann an Clas 5 an Cnoc na Mòna. Cha robh teagamh màthar aca nach e Dia a cheadaich an tiodhlac iongantach sin. Bho dh’fhàg iad an t-eilean – a’ chroit is na lochan – cha robh dol aig Gilleasbaig a bhith na athair ‘ceart’ dha, ach bha dùil a-nist gun gearradh e leum air bus na ‘Chub Dad’ coltach ri càch.

‘Lethchiallach a bhios annamsa an lùib na feadhainn sin.’

‘Dè? Nach ist thu!’ Chuir a bhean a Capstan gu a bilean is ghabh i deagh tharraing air, mun do phaisg i a gùn molach turquoise mu a cnàmhan caola. Thionndaidh i air ais dhan phoit-tì a bha a’ goil air an stòbh is theann i ri a Thermos a lìonadh aiste.

‘Chan aithne dhomh cho math sin iad aig m’ obair, is tha mi air a bhith ann deagh ghreis a-nist.’

‘Feumaidh tu feuchainn – oidhirp a dhèanamh, a Ghilleasbaig,’ throid ise, ‘’son eòlas a chur air daoine. Tha mise a’ faighinn nan Cub Mums cho laghach.’

‘Aidh, ach ’s ann a tha mòran dhen aon seòrsa rud eadaraibh le chèile, a Chatrìona.’

‘Dè idir tha sin a’ ciallachadh?’

‘Gil ...’ Bha Corker air dùsgadh, fhathast le srianaig fhliuich air a smiogaid is ail dearg air a chìdhlean.

‘Sorry?’

‘I’ve forgoat your name. Memory like a sieve!’

11

Cala Bendita ’s a Bheannachdan

‘Gilleasbaig. Same ‘Gille’ as in the camp: “Auchengillan”. But this time ...’ Stad e. Robh e ’g iarraidh tùs ainm – searbhanta no mac an easbaig – innse? Seach sin, chuir e fiamh sona air.

‘Gilleasbaig,’ dh’fhuaimnich Corker gun mhearachd. ‘Gonnae tap us a couple o pun? She’s fuckin took me tae the cleaners, know!

Wean’s greetin none stope in aw.’

‘Of course’ aigesan, gun an dara smaoin, is stob e fiach uair a thìde de thàthadh-stàilinn an spòig shalaich a charaide ùir.

‘Ye’re a gent, so yi ur!’ orsa Corker, is thabhainn e Wrigglies air a bha fhathast ùr na phàcaid. Stuth a bh’ ann nach cagnadh e uair sam bith, ach bu mhòr leis am fear beag curs seo a dhiùltadh.

Rinn Gilleasbaig gàire lag, is ghlac e sùil Shimon – esan a’ bruidhinn gu siùbhlach, dìreach mar a Mhamaidh, ri gillean air gach taobh dheth. Ghabh e iongnadh ach cà ’n robh mac Chorker. Cò am fear a bh’ ann? Cha d’ rinn duine a bhrath thuige siud, Corker gu h-àraid. ’S dòcha nach robh Cub idir aige, is gur ann dìreach airson spin is cothrom norrag fhaighinn a thàinig e còmhla riutha. A-muigh, an luimead na dùthcha, chaidh a’ bhoinnealaich na sruth fìnealta, a thagh an uair sin am bus a fhrasadh le sgoinn. Shlaod an dràibhear suidse nan suathairean, is dh’fheuch e, mar a b’ fheàrr a b’ urrainn dha, ri beagan a bharrachd teas a thoirt dhaibh.

Bhathar air “Billy the Wean”, chuala Gilleasbaig – cha b’ ann o Chorker – earalachadh gu suidhe aig toiseach a’ bhus eadar Akela is Bagheera. Air an dòigh sin, bhiodh e na Chub ‘sàbhailte’, ‘glic’ – ‘today’s special boy’. Nuair a ràinig iad campa ainmeil nan Trosachan , b’ esan, mar sin, a’ chiad fhear ri leum às – a’ chiad duine a dh’fheumadh an t-àite a rannsachadh.

‘Can you make sure the father takes his stuff aff the bus,’ chuir Akela – no Mags Dempsey – gu làidir am faireachadh na tè bàine.

‘What about them takin’ responsibility, Mags?’

‘Aye, Tricia. Then there’s Billy. When they rules dinnae apply! No even goat a Cub jersey oan!’

Dh’fhalbh an t-eucorach aig peilear a bheatha air a’ mhorghan seachad air sreath thaighean ìseal. Chaidh aige air trì ròsan a ghoid

12

Achadh nan Dads

asta is feansa bheag shnog a bhristeadh an iomlaid dhiogan.

‘Daft wee shite, so he is!’ beachd Chorker is e a’ failleachdainn air fhèin pocannan plastaig dubha na dithis aca a ghiùlan còmhla.

Ghabh Gilleasbaig fear bhuaithe is thilg e air a dhruim leathann e.

Ged a dhèanadh am baga-iasgaich a fhuair e sna Barras a’ chùis, b’ fhior thoigh leis coltas nan haversacks – ‘Rucksacks, Dad!’ – a bh’ aig an luchd-cuideachaidh is corra phàrant.

Chuir fear dhiubh sin, Geoff, e fhèin an aithne dha. ‘Hi there! I’m Mark’s Dad. I believe we’re sharing a tent.’

‘If we get her up in this weather’ freagairt athair Shimon dha, a’ siabadh uisge far aodainn. ‘I think it’s getting worse.’

‘Pretty robust, these old canvasses,’ ors am fear caol, glan, sgiobalta.

Cha robh sgath idir dùthchasach na chainnt. ‘Go anywhere, these: ex-British Army. Will last well into the next century. Long as they dry them out properly afterwards.’

‘You know your camping, Geoff,’ orsa Gilleasbaig, a’ toirt sùil tarsainn a ghuailnean croma. Chluinneadh e Simon a’ cluiche tig sa phàircidh thall, ach chan fhaiceadh e e fhèin no Mark, no Billy.‘Done a bit in my time,’ dh’aontaich am fear eile le gàire fann, ma b’ fhìor duineil. Cha bhiodh e mòran na bu shine na 35. ‘Prefer it a tad wilder than this, though.’ Cha robh Gilleasbaig cinnteach an ann a’ toirt iomradh air an t-sìde no air a’ chuideachd a bha e. ‘Of course, with that accent, you’ll know Knoydart. Bit of a trek in, but amazing camping. Plurality personified!’

‘I’ve seen it often from the ferry,’ thòisich an t-Eileanach, is nochd an turas mu dheireadh ud na chuimhne: an còrr dhen cuid ga rotadh is ga riagail am broinn na Bedford aig Mac ’Ain Sheumais.

‘Fantastic part of the world. A veritable wilderness!’ orsa Geoff le sùim an eòlaiche ‘Why not?’ na thugadh dha.

A bharrachd air a bhith dèidheil air campadh, bhiodh Geoff a’ sgrìobhadh airson nam pàipearan-naidheachd. ‘A twister of the truth for Sunday morning delectation!’ na dh’aidich e fhèin dha.

Leis a sin, sa bhuidhinn aca bhiodh esan; Gilleasbaig;

13

Cala Bendita ’s a Bheannachdan

Brian à Baillieston (o thùs); James – uncail a dh’eug a bhràthair ron Nollaig; agus Kevin – ‘Foundry Apprentice of the Year’ o chionn ochd bliadhna. ’S ann còmhla a bhiodh iad a’ cadal, bus ri bus, no ‘Mibbe head-feet-head-feet?’ mhol Brian, is sheall e dhaibh, leis fhèin, mar a dhèanadh iad e.

‘Ah thought they says six sardines?’ orsa James.

‘Correct,’ dhearbh Geoff. ‘Some are six – some five. We’re 22 or 23 altogether, right?’

Cha robh sìon a dh’fhios aig Gilleasbaig dè na bha còir a bhith ann dhiubh, no gu dearbha càite dìreach an robh iad, a bharrachd air na bha ainm an àite ag innse. Ghabh e beachd, agus an t-eagal, ach cò air a bhruidhinneadh iad fad an dà latha romhpa, is cuideachd air ceist fada na b’ èiseile: sin, cò bhiodh a’ còcaireachd?

‘Stupit wee shite!’ chuala iad uile, gu soilleir, nuair a thogadh an canabhas aig aghaidh an teanta. ‘Says he’s in the Green Six, so Ah’ve tae be in the Green Six tae. But the Green Six’s goat six already. Cause he’s no in the fuckin Green Six but in ra Black wan!’

‘And we’re the Black Six?’ dh’fhaigneachd Gilleasbaig ‘’Fraid so,’ orsa Geoff, a’ cur a-mach a làimhe deise. ‘You must be Corker?’

‘How?’ ‘Billy’s, eh, Daddy.’

‘Whit’s it tae dae wi you, pal?

Thill Geoff a chròg gu uchd. ‘Just an observation. Welcome to the Black sardine tin. I’m Geoff; this is ...’

‘Where’s the lavvie?’ chuir Corker a-steach air, priob a’ chroin na shùil do Ghilleasbaig. ‘Tell yeez, if it’s far, Ah’m in they bushes – shites in aw, especially at the black o night.’

‘If my memory serves me right,’ fhreagair Geoff, ‘the toilets are just at the entrance. Not far at all, really. Recharge the batteries ... in your torch!’

Sheall Corker air mar gun robh e dìreach air a lorg an leaba a mhnatha. ‘You want tae pit the heid oan ’at, Gilleasbaig?’ thuirt e gu tul-fhìrinneach. ‘Naw! Gie me the pleasure.’ Le sin dh’fhalbh e – a

14

Achadh nan Dads

leagail a bhriogais?

Thàinig snodha fann air Geoff, is theann e ri e fhèin a thachas air cùl aon chluais is an uair sin air cùl na tèile. ‘Bit of a character, eh, old Corker? Cardonald’s full of them. That’s why we moved to Crookston.’

Bhuail an losgadh-bràghad ud maothan Ghilleasbaig. An diabhal air! Dh’iarradh an dà latha seo fìor dheagh sgilean còmhraidh is dioplòmasaidh – comasan nach robh aige, no co-dhiù aige mar bu chòir.

‘Best to avoid football?’ thog Geoff. ‘Aye’ aig James. ‘If ye want peace.’

Dh’aontaich Kevin. ‘Great idea,’ bhrosnaich Gilleasbaig. ‘Anyone fancy a cup of tea?’

Gheibht’ an t-annlan gu lèir ’son oidhche Haoine is madainn Disathairne ann am bogsa mòr liath – fear an t-Sianar – Dads is cubs. Chaidh stòbh Calor Gas le dà ring agus bòrd (a bha ri chur suas) a thoirt dhaibh cuideachd. Dh’fhosgail Geoff am bogsa is rinn e cunntas air na bha na bhroinn fhad ’s a lìon Gilleasbaig poit à druma mòr buidhe 20 galan.

‘And you’ve done this before, fella,’ mhothaich Geoff.

‘A few times. Not often for tea.’

‘I’ll be gasping for proper coffee after this ordeal.’ An fhìrinn a bh’ aig an duine seo.

‘Gaspin’ fir a fuckin drink!’ bhrùchd Corker. Bha e air a bhith na shuidhe gun charachadh, is gun sùim sam bith dhen bhogsa, no ann an ciamar a ruigeadh dad a thigeadh às a thruinnsear.

‘That’s aw fur later,’ chomhairlich James, an t-uncail, an guth còmhnard. ‘“To avoid carnage!”’ orsa Geoff, a’ toirt litir Akela Dempsey às a phòcaid-broillich. Chùm e air: ‘“Daddy Diddy can be uncovered and shared (!) in the camp-hut once all Cubs have gone to bed.”’

Thug Gilleasbaig sùil aithghearr air Corker. Bha e a’ sìor stobadh a-mach is a’ draghadh air ais a theangadh is a’ tulgadh a pheircill o thaobh gu taobh an dòigh àraid nach robh èibhinn. Sheot ceann Geoff

15