CUACH A’ CHARTHANNAIS
1
2
C UACH
A’ C H ARTHANNAIS
Chrisella Ross
3
Air fhoillseachadh ann an 2013 le Acair Earranta, 7 Sràid Sheumais, Steòrnabhagh, Eilean Leòdhais HS1 2QN www.acairbooks.com info@acairbooks.com info@storlann.co.uk www.storlann.co.uk Tha còraichean moralta an ùghdair/dealbhaiche air an daingneachadh. Na còraichean uile glèidhte. Chan fhaodar pàirt sam bith dhen leabhar seo ath-riochdachadh an cruth sam bith, no a chur a-mach air dhòigh no air chruth sam bith, grafaigeach, eleactronaigeach, meacanaigeach no lethbhreacach, teipeadh no clàradh, gun chead ro-làimh ann an sgrìobhadh bho Acair. © an teacsa Chrisella Ross 2013 © nan dealbh Acair 2013 Na dealbhan còmhdach le Catriona MacIver An dealbhachadh agus an còmhdach le Mairead Anna NicLeòid An suaicheantas airson Sgrìob air a dhealbhachadh le Fiona Rennie Gheibhear clàr catalogaidh airson an leabhair seo bho Leabharlann Bhreatainn. Clò-bhuailte le Nicholson & Bass, Èirinn A Tuath Tha Acair a’ faighinn taic bho Bhòrd na Gàidhlig. ISBN/LAGE 978-0-86152-565-2
4
SGRÌOB Sgeulachdan anns a bheil càirdeas is dòchas, spionnadh agus fealla-dhà; stòiridhean le manaidhean is plàighean, eucoir agus draoidheachd. Tog aon dhiubh seo agus gabh sgrìob gu saoghal tarraingeach, dìomhair a tha stèidhichte san latha an-diugh, san linn a dh’fhalbh no ann an linn nach fhacas fhathast. Eadar bailtean mòra na dùthcha is eileanan beaga na Gàidhealtachd, tha caractaran òga a’ gabhail an sgrìob fhèin a dh’ionnsaigh co-dhùnadh no ceann-uidhe, toradh no buannachd. Sreath de nobhailean ùra do luchd-leughaidh eadar 10 is 14 bliadhn’ a dh’aois.
5
6
CLÀR-INNSE C A IB IDEIL 1
d ui l l e ag
9
C A IB IDEIL 2
d ui l l e a g
13
C A IBIDEIL 3
d ui l l e a g
19
C A IBIDEIL 4
d ui l l e a g
26
C A IBIDEIL 5
d ui l l e a g
31
C A IBIDEIL 6
d ui l l e a g
37
C A IBIDEIL 7
d ui l l e a g
42
C A IBIDEIL 8
d ui l l e a g
47
C A IBIDEIL 9
d ui l l e a g
55
C A IBIDEIL 10
d ui l l e a g
59
C A IBIDEIL 11
d ui l l e a g
62
C A IBIDEIL 12
d ui l l e a g
64
C A IBIDEIL 13
d ui l l e a g
66
Be a g- Fhacl ai r
d ui l l e a g
68
7
8
CAIBIDEIL
1
Leig am builgean plom nuair a bhuail e uachdar an locha. ‘Latha fann foghair,’ arsa Ceit rithe fhèin (san aon dòigh ’s a chanadh Mam) ’s i a’ coimhead nan cearcallan a’ sìneadh a-mach, aon às dèidh aon, bhon bhuilgean bheag, dhearg a bha na shuidhe sa bhùrn. Cha robh deò gaoithe ann. Chuir i an t-slat-iasgaich air an talamh ri taobh agus bhrùth i cnap de dh’falt curlach ruadh às a sùilean. Dh’fhairich i teas na grèine sa bhad ’s dh’aithnich i gum feumadh i a bhith faiceallach. Bha a craiceann soilleir agus ’s minig a chaidh a losgadh nuair a bha i na b’ òige ged a bhiodh Mam cho tric ag èigheachd airson cè-grèine a chur oirre. “Feumaidh i sheachnadh a’ ghrian nuair a bhios i na h-àirde,” chanadh i ri Dad agus esan an sin gun ghuth aige an robh grian no gaoth ann. Gun a sùil a thoirt far a’ bhuilgein – bha fios aice gum faodadh e falbh ann an tiotan – dh’fhairich i a slighe chun an tom fraoich air an robh i air a bhith na suidhe. Thionndaidh i a h-aghaidh a-mach às
9
a’ ghrèin, chuir i fasgadh a seacaid mu a gàirdeanan agus thog i a sùilean. B’ e seo an seòrsa latha a bu chaomh le Ceit; sàmhchair feasgair air a’ mhòintich ’s i ag iasgach loch. “Càil a luck ort?” Thug guth a h-athar prisgeadh oirre nuair a nochd a cheann bho chùl bruthaich. Leum e sìos ri a taobh agus leig an tom air an robh i na suidhe crathadh beag nuair a bhuail a bhòtannan an talamh. “Fhuair mi trì. Chaill mi fear math o chionn...” Sheas i. Bha am bobble air falbh. Theannaich i an loidhne agus le aon shlaodadh bha breac air an dubhan. ’S e fear mòr a bh’ ann. Cha tigeadh ’s cha deigheadh e ’s bha lùb mhath san t-slait. Splais! Leum am breac às an uisge ’s e a’ feuchainn ri e fhèin a chrathadh far an dubhain. Chunnaic i boillsgeadh dheth – buidhe, geal is donn. ’S ann air a socair a dh’fheumadh i am fear-sa obrachadh a-steach! Seo a-nis an seòrsa bric a bheireadh i dhachaigh! Ròstadh Mam e ann an craiteachan flùir ’s salainn agus Ceit ga coimhead – ag ionnsachadh mar a dh’ullaicheadh i iasg. Bha Mam fìor mhath air còcaireachd. ’S minig a chaitheadh iad ùine fhada le chèile sa chidsin a’ deasachadh biadh agus aon latha bha Ceit cinnteach gum biodh i a cheart cho math ri Mam air biadh ullachadh. “Aidh. Thu fhèin. Seall rium. Càit a bheil do
10
cheann a-nis?” Mgr Mac a’ Ghobhainn! Fa comhair sa chlas aige. Leis an t-seòrsa tàmailt a thig nuair a dhùisgeas tu à bruadar brèagha sam bith, fhuair Ceit i fhèin air ais san sgoil san tiotan ud fhèin. Chùm e air. “Cùm d’ aire air d’ obair agus do cheann a-mach às na sgòthan! Tha deuchainn agaibh a-màireach agus ’s fheàrr dhuts’ a’ chùis a dhèanamh oirre.” Bha e a’ sgrìobhadh rudeigin ann am Beurla air a’ bhòrd. “Agus seo an aiste a tha mi ag iarraidh oirbh ullachadh.” A’ coimhead air an tidsear, chitheadh i am fallas a’ sruthadh far a mhaoil. Bha lèine shoilleir ghorm air, dùinte gu amhach agus shaoil i nach robh rian gun robh e fhèin càil na bu dhòigheile na bha ise san rùm bhruthainneach ud. Cha bu chaomh leatha Beurla. Airson an fhìrinn innse cha bu chaomh leatha Mgr Mac a’ Ghobhainn a bharrachd, ach cha b’ urrainn dhi sin a ràdh. Greannach ’s mar a bha e, b’ e athair Anna – a caraid – a bh’ ann ’s cha chan thu a-chaoidh ri duine nach caomh leat an athair, an can? Sheall i a-null ri Anna. Bha ise gu dìcheallach a’ feuchainn ri h-obair a chrìochnachadh; ceann a’ pheansail aice na beul ’s i ga bhragail far aon fhiacail. Bha i fhèin a’ coimhead gu math blàth – dùint’ ann am blazer dubh a bha a h-athair ’s a màthair a’ toirt oirre a chaitheamh.
11
“Cùm do shùilean sìos ’s do pheann air a’ phàipear,” dh’èigh an tidsear a-rithist ’s e a’ suathadh a mhaoil le nèapraig. Bha sùil gheur aige oirre fhathast. Chùm i a sùilean air a’ phàipear mar a dh’iarr e, ach nuair a bhuail an glag aig deireadh a’ chlas, cha robh i air facal a bharrachd a sgrìobhadh. Dh’fhaodadh gun dèanadh i a’ chùis air rudeigin a dhèanamh às dèidh na suipeir. “An tig thu a dh’fhaicinn nam brògan a fhuair mi airson partaidh Màiri?” ars Anna ’s i a’ leigeil às ’s a’ crathadh falt fada dorch a bh’ air a bhith ceangailte air cùl a cinn fad an latha. Bha Ceit a’ cur oirre a seacaid. “Chan urrainn dhomh. Tha mi a’ togail phiotsathan bhon bhùth. Dad ag obair anmoch a-nochd.” Le sin rinn Anna às. Choisich Ceit air a socair a-mach geata na sgoile agus na h-aonar sìos chun na bùtha. ‘Nam biodh Mam beò fhathast gheibhinn-sa cothrom brògan Mairi fhaicinn,’ ars ise rithe fhèin.
12