Nr 14 23 maart 2016

Nr 14

23 maart 2016 Veerle Smit wil aandacht voor kinderpsychiatrie

UvA verhuist naar VU: update bètasamenwerking

Hoe flexibel is ons oerbrein?

‘Wat zit je nou te kijken! Met je ISIS-ogen!’

Onafhankelijk magazine van de Vrije Universiteit — www.advalvas.vu.nl

De gelukkigste hoogleraren zijn met pensioen pag 22

HOE VER KIJK JIJ? We leven in een snel veranderende samenleving, met grote maatschappelijke vraagstukken. Dat vraagt om mensen die verder kijken. Verder dan het voor de hand liggende, verder dan het bekende.

Mensen die verder kijken zijn op hun plek bij de VU. De VU stimuleert haar medewerkers buiten hun eigen afdeling en eigen vakgebied te kijken. Om nieuwe wegen in te slaan. Om samen te werken aan toonaangevend onderzoek en onderwijs. De VU is een universiteit die midden in de maatschappij staat.

Met de blik gericht naar buiten. VU is verder kijken.

Ben jij een medewerker van de VU? Kijk dan voor een overzicht van alle interne vacatures op: WWW.VU.NL/VUNET/VACATURES Ben jij geen medewerker van de VU maar wel ge誰nteresseerd om bij de VU te werken? Kijk dan op: WWW.WERKENBIJDEVU.NL

INHOUD

jaargang 63 — nr 14

VU NU Dinsdag 15 maart 2016, 13.18 » Peter Roelofsma leidt de International Praise and Worship: een wekelijkse charismatisch-christelijke bijeenkomst in de catacomben van het hoofdgebouw.

Foto peter gerritsen

Geneeskundestudent Veerle Smit over Kleine Hans 6 Bèta’s: de UvA komt eraan, de spandoeken blijven thuis 10 Mismatch-debat: is ons oerbrein echt zo vastgeroest? 16 De echt gelukkige hoogleraar is met pensioen

22

En verder Online nieuws

4

Opinie: seksueel geweld

8

Column: Marjan Olfers

9

Onderzoeksnieuws

14

Column: Sinan Çankaya

20

Mail

21

So you think you can teach

21

Opinie: gekozen decaan

26

Column: Roos van Rijswijk

27

OR

28

Cultuur: cabaret en restaurant

30

Uilensteders

31

Griff

32

Coverfoto Marijn Alders

Het volgende nummer verschijnt op 13 april 2016.

onafhankelijk magazine van de Vrije Universiteit Redactieadres De Boelelaan 1105 BelleVue, Kamer 1H-43 1081 HV Amsterdam redactie.advalvas@vu.nl Hoofdredacteur Marieke Schilp Redactie Floor Bal, Peter Breedveld, Dirk de Hoog, Marieke Kolkman, Welmoed Visser Eindredactie Win Castermans, Welmoed Visser Secretariaat Anna Jansen (020) 5985630 secretariaat.advalvas@vu.nl Basis Ontwerp Luis Mendo - GOOD Inc. Vormgeving Rob Bömer behance.net/rbbmr

ADVALVAS

Medewerkers Marijn Alders, Joeke Berg, Sinan Çankaya, Yvonne Compier, Merlijn Draisma, Peter Gerritsen, Martijn Gijsbertsen, Jordi Huisman, Roos van Rijswijk, Dick Roodenburg (Griffioen), Bas van der Schot, Peter Valckx Copyright HOP-kopij Hoger Onderwijs Persbureau, Amsterdam VU-advertenties zie secretariaat Commerciële advertenties Bureau Van Vliet (023) 5714745 Druk Opmeer drukkerij BV, Den Haag

nr 14 — 23 maart 2016

3

RSS feed Abonneer je op het laatste nieuws online Een op drie studenten is slaapzombie

Onderzoeksfinanciers willen macht uitgevers breken Onderzoeksfinanciers van over de hele wereld waren in Nederland. Ze willen samen de macht van uitgevers breken, vertelt NWO-voorzitter Jos Engelen.

Minister liet studenten klusjes in zijn kasteel doen Tijdens hun ontgroening moesten tientallen aspirantleden van het Leidse studentencorps Minerva werkzaamheden verrichten in het kasteel van minister Ard van der Steur, destijds universitair docent.

V

U-student bewegingswetenschappen Amarens Genee (22 februari 1991) is Studentensportvrouw van het jaar 2015 geworden. Ze kreeg deze prijs tijdens het Sportgala van studentensportorganisatie SSA. Genee won met het Nederlands Dames Waterpoloteam in 2015 zowel op

het EK als het WK zilver. Genee was midvoor bij die wedstrijden.

Genee komt uit een echt waterpolo-gezin: haar vijf broers en zussen doen ook aan deze sport.

Haar twee jaar oudere zus Dagmar speelde ook mee in het team van Oranje.

Als studentensportvrouw van het jaar verslaat Genee VU-geneeskundestudent Joyce Sombroek (25, keepster in het Nederlands

hockeyteam). Sombroek was de jongste hockeykeeper ooit in het Nederlands elftal en heeft inmiddels 97 interlands op haar naam staan. UvA-student Eline Rentier (schermen) werd derde.

Bij de heren legde masterstudent spatial, transport and environmental economics Mark van der Harst het af tegen HvA’er Berend Mortier. (FB)

Campusgedicht: 210 minuten

Groot onderzoek naar taak universiteit

‘We willen mensen laten nadenken over Afrika’

Voor een interdisciplinair onderzoek naar de verantwoordelijkheid van de universiteit op het gebied van kennisverwerving en onderwijs krijgen VU-filosofen 1,75 miljoen.

Wiskundestudent heeft lachers op de hand Schurft op Science Park ‘Die Hitler heeft toch niet zoveel fout gedaan?’

Voor al het laatste nieuws: advalvas.vu.nl 4

Amarens Genee, studentensportvrouw van het jaar

R

ik Peels, Jeroen de Ridder en René van Woudenberg hebben de subsidie binnengehaald. Bij het interdisciplinaire onderzoek zullen veertien wetenschappers betrokken zijn, onder wie ook hoogleraar methodologie en integriteit (en voormalig VU-bestuurder) Lex Bouter. De gulle gever is de Templeton World Charity Foundation, dezelfde Amerikaanse organisatie die Van Woudenberg drie jaar geleden

financieel steunde bij de oprichting van het Abraham Kuyper Center for Science and Religion.

“De wetenschap is de laatste jaren onder druk komen te staan door geruchtmakende fraudezaken en de druk van buiten”, legt Peels uit.

“Wij hebben een voorstel ingediend om te onderzoeken welke waarden er aan wetenschappelijk onderzoek en onderwijs ten grondslag liggen. Is een wetenschappelijke opleiding alleen nog maar een beroepsopleiding waarin je de kneepjes van een

Facebook

Bijna de helft van alle studenten heeft ’s morgens moeite met opstaan en ruim een derde voelt zich niet uitgeslapen bij het studeren. Studenten zouden beter op hun slaap moeten letten, vinden onderzoekers.

bepaald vakgebied krijgt bijgebracht of behelst academische vorming meer dan dat?” Het ligt in het verlengde van een debat dat al langer gaande is. Zo verscheen er van Van Woudenberg en De Ridder vorig jaar een boekje ‘Deze universiteit; filosoferen over de VU’. En in Advalvas werd onlangs de discussie gevoerd over de ethische dimensie van een rechtenstudie. (PB)

Lees het hele interview met Peels hierover op advalvas.vu.nl>10 maart. nr 14 — 23 maart 2016

ADVALVAS

advalvas_online

(Re)tweets

Medewerker krijgt bord voor zijn kop

H

oewel de VU traditioneel altijd de universiteit voor de Kleyne Luyden was, neemt de Facilitaire Campus Organisatie (FCO) dat nu wel erg letterlijk. Projectleider Michel Jansen (1 meter 99) stootte deze week zijn hoofd voor de tweede keer aan een wegwijsbordje. Hij vindt het ongelooflijk dat de VU door-

gangen maakt die lager dan 2 meter zijn. “Dat is ruim onder de minimale maat van het bouwbesluit.” In de bibliotheek hingen eerder borden op slechts 1,80 meter van de grond, maar die zijn inmiddels aangepast.

FCO-communicatiemedewerker Too van Velzen belooft beterschap: “We gaan ervoor zorgen dat ze hoger of tegen de muur komen te hangen.

Voorgeschreven hoogte is 2 meter van vloer tot onderkant

Een selectie uit de opvallendste tweets van de afgelopen dagen

bord. Maar ik vind dat ook wel miniem.”

In de keldergangen, op de begane grond en eerste verdieping zijn de borden al verhangen naar de muur.

Op de overige verdiepingen gaat dat ook gebeuren in de komende maanden. “Omdat de tekst op de borden ook aangepast moet worden, duurt dat even.” (FB)

@jhcbel 21-3_Straks gastcollege over Bloed en rozen aan de Universiteit Gent.

VU-neerlandica Jacqueline Bel geeft college over haar magnum opus bij onze Zuiderburen. @Folia 21-3_#UvA-#HvA-RvT’s gaan lek in sollicitatie onderzoeken | Nicolai: ‘Dit is schadelijk en volstrekt onacceptabel.’

Wordt onze bètadecaan Karen Maex de nieuwe UvA-rector of niet? Of zou ze te beschadigd zijn nu haar naam voortijdig op straat lag?

Zie ook de foto’s op advalvas. vu.nl>nieuws>18 maart.

@ruardganzevoort 21-3_Bijzondere dag. Cursus geven aan burgemeesters: mensen en gemeenschap opvangen na schokkende gebeurtenis.

Seculiere pastorale zorg, zeg maar

Melkkoe

@raymondgradus 21-3_Van harte eens met oproep in #Vk tot downvriendelijke samenleving en niet aanbieden NIP-test Gaan mensen met het Down-sydroom verdwijnen door meer prenatale tests? Daarover gaan ingezonden stuk in de Volkskrant en de EO-serie ‘De laatste Downer’, die nogal wat emoties oproepen.

Zie ook de tweet hieronder. Raymond Gradus is VU-hoogleraar bestuur en economie.

twitter/facebook/issuu

Honeymoon Stemmen

‘Referendum Oekraïne voor iedereen onbevredigend’, vindt promovendus Trineke Palm op advalvas.vu.nl>opinie

5 bier

Vijf speciaalbiertjes voor € 7,50 en er ook nog van alles over leren. Een bierproeverij in The Basket op advalvas. vu.nl>razende reporter

ADVALVAS

nr 14 — 23 maart 2016

@MirzM 20-3_Eerste 8 minuten van ‘De laatste Downer’ en ik ben nu al stront chagrijnig van die vrouw van het VU.

Krijgen studenten straks driehonderd euro boete als ze hun ov-jaarkaart te laat inleveren?

W

@Frans_van_Buul 20-3_VU onderzoek beweert dat PvdD vóór associatie-verdrag is. @AndreKrouwel @ mariannethieme Huh? Oeps, zit er een foutje in het Kieskompas over het Oekraïnereferendum?

aarom reizen studenten eigenlijk door op hun ov-jaarkaart als ze afgestudeerd zijn? Dat gaat onderwijsminister Jet Bussemaker nu eerst onderzoeken, na kritiek van de Kamer op haar plan om de boete voor afgestudeerden en afhakers die hun kaart niet op tijd inleveren te verhogen van tweehonderd naar driehonderd euro per maand.

De oud-student mag geen melkkoe worden, vindt de Kamer. (HOP)

Meer hierover op advalvas.vu.nl>nieuws>15 maart.

rbbmr

Student Marthe van Bronkhorst loopt stage op Harvard en beschrijft de eerste fase van cultuurshock op advalvas. vu.nl>blogs&columns

@Lydela1 16-3_Na de eerste appel begon het gelazer al. Hoezo #religiedoetertoe..

Volle bak bij de conferentie over religieus onderwijs op 16 maart op de VU. Wel een beetje een preek voor eigen parochie: veel godsdienstleraren.

Zie ook advalvas.vu.nl>nieuws>16 maart.

5

Veerle Smit vindt kinderpsychiatrie onderbelicht

6

nr 14 — 23 maart 2016

ADVALVAS

in actie

Derdejaars geneeskunde Veerle Smit (22) zit in het bestuur van studievereniging Kleine Hans. ‘Voor elke toekomstige arts is het belangrijk om iets te weten van jeugdpsychiatrie.’

Kleine Hans Deze studievereniging organiseert lezingen en excursies om de kinder- en jeugdpsychiatrie meer bekendheid te geven onder geneeskundestudenten aan de VU. De naam is gebaseerd op de eerste analyse van een kinderpsychiatrische stoornis door Sigmund Freud in 1905 bij een jongen die Hans heette. Zie: kleinehans.nl.

DOOR WELMOED VISSER FOTO MARTIJN GIJSBERTSEN

J

e bent net terug van het jaarlijkse weekend van studievereniging Kleine Hans in Londen. Nog wat geleerd? “Te veel om op te noemen eigenlijk. Ik heb zoveel aantekeningen gemaakt, die wil ik allemaal nog eens doorlezen. We hadden bij het Kings College lezingen van vooraanstaande wetenschappers als Robin Murray en Declan Murphy, hotshots binnen de psychiatrie.

Die hadden op zaterdag tijd vrijgemaakt om hun kennis met twintig Nederlandse studenten te delen. Dat is toch geweldig!

“Ook zijn we naar het Freud Museum geweest. We hebben de originele sofa gezien die Freud gebruikte voor zijn psychoanalyses. En we hebben een tbskliniek bezocht, waar we hebben gepraat met patiënten. Dat vind ik elke keer weer indrukwekkend.”

ADVALVAS

nr 14 — 23 maart 2016

Jullie organiseren lezingen en andere activiteiten om kennis uit de kinderen jeugdpsychiatrie te verspreiden onder geneeskundestudenten.

Waarom is dat zo belangrijk? “Psychiatrie komt weinig terug in ons curriculum; het komt enigszins bij andere vakken aan bod. Theo Doreleijers, emeritus hoogleraar forensische kinderpsychiatrie, heeft Kleine Hans zeventien jaar geleden opgericht om dat gat te vullen voor studenten die geïnteresseerd zijn in het vakgebied.

We organiseren lezingen die studenten gratis kunnen volgen. Een voordeel is dat de kennis meer gaat leven dan wanneer je een boek leest. Helemaal als er ook patiënten zijn uitgenodigd, zoals laatst toen een jonge vrouw met anorexia te gast was.”

Wil jij later zelf kinderpsychiater worden? “Psychiatrie interesseert me zeker, maar neurologie vind ik ook interessant; eigenlijk alles wat met het brein en neurowetenschap te maken heeft.

Ik ben er nog niet uit of ik wetenschapper wil worden, of arts, of bijvoorbeeld manager in een ziekenhuis. Ik houd van organiseren. Op school was ik, en nu nog steeds ben ik binnen vriendengroepen, degene die dingen organiseert of helpt organiseren. Ik ben van de datumprikkers. Omdat ik dus die organisatorische kant in me heb, heb ik dit jaar een poosje

Veerle Smit 2013 – nu Geneeskunde, VU 2015 – nu Sponsorcoördinator bestuur, Kleine Hans 2015 – nu Projectmanager Compendium Geneeskunde 2013 Vrijwilligerswerk, jongensweeshuis en ziekenhuis, Cuzco, Peru 2006 - 2012 Vwo, Amsterdams Lyceum

bedrijfskunde ernaast gestudeerd. Maar dat werkte niet.

Doordat ze die studie hebben ingericht met veel aanwezigheidsplicht, had ik het gevoel dat ik alleen nog maar bezig was om schema’s in elkaar te passen.

Vrijstellingen kreeg ik niet, terwijl er best veel dingen bij zaten die ik al beheers omdat ik al een paar jaar studeer.”

Jij werkt ook aan een boek, waaraan moet ik denken?

“Het is een naslagwerk en gaat Compendium Geneeskunde heten. Alles wat aan bod komt bij de verschillende vakken van geneeskunde kun je daar gemakkelijk nazoeken. Zoiets bestaat op deze manier nog niet. Samen met een medestudente heb ik dit project bedacht en opgezet.

Wij coördineren het en gaan het zelf uitgeven: vier delen van 250 pagina’s.”

Dat klinkt als een megaproject.

Houd je nog tijd over voor Kleine Hans?

“Jawel, dat kost me normaal zo’n vier, vijf uur per week. Maar de afgelopen tijd natuurlijk meer door de voorbereidingen van ons Londen-weekend. Maar die tijd wil ik er graag in steken. Ik vind het leuk dat je leert door dingen echt te doen: een sponsorbrief maken, nadenken over sprekers, ze uitnodigen. Als je dan samen een mooi programma maakt, geeft dat veel energie.”

Waarom wilde je in het bestuur? “Omdat ik vorig jaar zelf erg geïnspireerd raakte door die Londen-reis. Dat wilde ik mee-organiseren. In het bestuur ben ik de sponsorcoördinator.”

Wat doe je dan zoal? “Ik onderhoud contact met de sponsors die we al hebben en natuurlijk probeer ik altijd om weer nieuwe binnen te hengelen, zodat we nóg meer kunnen doen. Ik denk dan aan het organiseren van symposia en lezingen.”

7

Elke verkrachter is een man Het vermengen van de discussie over seksueel geweld met het debat over vluchtelingen en migranten is ronduit hypocriet.

DOOR MARINA DE REGT EN REINHILDE SOTIRIA KöNIG ILLUSTRATIE Bas van der Schot

D

e discussie over de gebeurtenissen op oud-en-nieuw in Keulen doet ons als feministen diep zuchten. Het debat rond seksueel geweld wordt al jaren gekaapt door rechtse politici en liberale onruststokers. Sinds de Amerikanen in Afghanistan oorlog voeren onder het mom dat meisjes weer naar school moeten gaan en de rechtse politieke spits in Nederland alles omarmt wat homo is, is een discussie over het beschermen van ‘onze vrouwen’ gevaarlijk dubieus. Een agenda die seksueel geweld en ‘vreemdelingen’ in één adem noemt is vrouw- en mensvijandig. Die heeft niets te maken met strafvervolging van seksuele gewelddaden.

Waarom heeft deze nacht zoveel losgemaakt? Was het alleen de fantasierijke mix van vreemdeling en seksueel geweld? Veertig jaar geleden werden de eerste blijf-vanmijn lijfhuizen in Duitsland opgericht door feministen. En werden de oprichtsters op het stadhuis uitgelachen: “Er zijn geen vrouwen in onze stad die geslagen worden, en als er eentje is, mag die bij mij bescherming zoeken”, zei een burgemeester in een stadje dicht bij Keulen. Dat lachen bleef nog jaren hangen in de gangen van mannenbolwerken

8

in Duitsland; tot 1997 was verkrachting in het huwelijk niet eens strafbaar. Maar na de aanrandingen in Keulen is geseksualiseerd geweld een thema voor iedereen, want ja, nu zijn het vreemdelingen die aan ‘onze vrouwen’ zitten.

Rechtse partijen slijpen hun messen in

Duitsland, waar elke week een huis in de fik staat, totdat de eerste mens in vlammen opgaat. Het is een kwestie van tijd en de gewelddaden van Keulen worden misbruikt als keerpunt in de discussie rond migratie. Wie het werkelijk waren, speelt geen rol meer.

nr 14 — 23 maart 2016

ADVALVAS

opinie

wisselcolumn

Het ontembare spook De nacht die alles veranderde en opeens iedereen tot feminist maakte? Waarom is het belangrijk wie de daders waren?

Duitse feministen spreken zich na de gewelddaden in Keulen uit tegen seksisme en racisme. Vrouwengroepen strijden al veertig jaar tegen geweld tegen vrouwen. Zij maken duidelijk dat vrouwen als een beschermd deel van de samenleving worden geportretteerd op het moment dat het politiek goed uitkomt, terwijl er elke week vrouwen worden vermoord en verminkt, vaak door naasten en familie. In Duitsland heeft een op de vier vrouwen ervaring met fysiek geweld binnen haar relatie en negentig procent van al het geweld tegen vrouwen komt van mannen. Nee, niet elke man is een verkrachter, maar elke verkrachter is wel een man, en dan maakt het niet uit welke taal die spreekt of waar hij vandaan komt.

Is Keulen misschien een goed begin? In Europa is een discussie op gang gekomen over geweld tegen vrouwen en meisjes op straat. Seksueel geweld tegen vrouwen en meisjes hoort bij een heteronormatieve cultuur waar mannen de macht hebben. Het vermengen van de discussie over seksueel geweld met het debat over migranten en vluchtelingen is pure hypocrisie. In Duitsland, maar ook in Nederland, is eigendom beter beschermd dan het lichaam van een vrouw die aangerand is. Wetten die seksueel geweld strafbaar zouden kunnen maken, worden door precies dezelfde mensen tegengehouden die nu zo hard roepen dat Keulen de nacht was die ons allemaal tot feministen heeft gemaakt.

Reageren? Mail naar redactie.advalvas@vu.nl.

ADVALVAS

nr 14 — 23 maart 2016

foto Yvonne Compier

Marina de Regt, universitair docent sociale en culturele antropologie en voorzitter van LOVA (Nederlandse Vereniging voor Gender Studies en Feministische Antropologie) Reinhilde Sotiria Kōnig, directeur LOVA’s School of Experimental Education en scriptiebegeleider

E

Marjan Olfers hoogleraar sport en recht

handen van opdrachtgever), maar ergens r is de laatste tijd tussen de vele tinten grijs. weer veel te doen over De confrontaties: “Oeps, en u heeft een onafhankelijkheid. Hoewel stuk geschreven terwijl uw vroegere de regels duidelijk zijn kan buurmeisje voor dat bedrijf werkt, en met elke wetenschappelijke wie u u via LinkedIn nog contact onderactiviteit verzanden in een houdt!” “U heeft een stuk geschreven gevecht tegen de schijn van voor bedrijf X, foei!” De wetenschapper: belangenverstrengeling. Dat spook wordt “Uh, maar het stuk voldoet aan de wetendoor belanghebbenden te pas en te onpas schappelijke normen, ik heb alle regels uit de kast getoverd. in acht genomen, het onderzoek had al Natuurlijk schrijven wij wetenschappers plaatsgevonden, die mening heb ik al niet toe naar een wenselijke uitkomst eerder geuit, maar…” van de opdrachtgever (het idee alleen al).

Voor mensen met een ander belang En de beloning is niet afhankelijk van de voldoen deze argumenten nooit. Het uitkomst van het onderzoek (nee, dat is opwerpen van de schijn van belangenverhelder). En ja, een uitkomst kan ongunstrengeling is een spook stig zijn voor de opdrachtdat niet te bevechten is. gever en wij noemen ook Al stellen we regels op, en keurig de namen van de ‘Met één plakken daar ter verdediopdrachtgever bij publipennenstreek is de ging zelf nog meer regels catie. suggestie gewekt aan vast. Zelfs dan is met Als wetenschapper groeivan belangenéén pennenstreek de en we op in een bepaald verstrengeling’ suggestie gewekt. Dan is milieu, klimmen we op de maar één verweer mogemaatschappelijke ladder lijk: wees transparant over en maken deel uit van de opdrachtgever, schets sociale netwerken. De de context en wijs naar de meeste wetenschappers inhoud. Wetenschappers wonen namelijk niet op gaan voor de inhoud en een eiland, beschikken staan open voor ieder gevecht daarover. niet over onuitputtelijke eigen financiële Als eenmaal de kaart van schijn van bronnen, en zitten niet de gehele dag belangenverstrengeling is getrokken door onafhankelijk te wezen. Er bestaan altijd personen die daar zelf belang bij hebben, sociaal-maatschappelijke bindingen en vindt geen gevecht op de inhoud plaats. financiële relaties.

Discussies over onafhankelijkheid vinden Nooit. nooit plaats in het witte (rijke eilandbewoner) of zwarte gebied (marionet in Reageren? Mail naar redactie.advalvas@vu.nl.

9

Bètasamenwerking

De UvA komt eraan…

DOOR marieke kolkman FOTO's yvonne compier

Hoe verhuis je genetisch gemanipuleerde bacteriën die je bij tachtig graden onder nul moet bewaren? De UvA-levenswetenschappers komen naar de VU-campus en dat gaat niet vanzelf.

D

e verhuizing van bèta’s tussen Zuidas en Science Park is begonnen. Ongeveer twintig microbiologen hebben half maart als eerste UvA’ers hun intrek genomen in het O2-gebouw – dat nieuwe witte gebouw aan de De Boelelaan, met de scheve palen, naast Acta en VUmc. Op het Science Park is twee weken eerder nog niks te merken van de aanstaande verhuizing. Alle boeken staan nog in de kasten, posters hangen aan de muur, op computers wordt driftig getikt. Alleen in het laboratorium krijgt de bezoeker een haastig gevoel. Jonge mensen in witte jassen lopen met versnelde pas heen en weer voor hun laatste experimenten.

“Iedereen heeft nog een week om proeven te doen”, zegt laborant Tjalling Siersma. “Daarna gaan we weggooien en inpakken.” Hij toont een ruimte met werkbanken met reageerbuisbakken erop, waarboven allerlei glazen flessen staan met vloeistoffen in verschillende kleuren. Langs de ramen staan apparaten waarvan sommige in stemmig lichtbruin herinneren aan de jaren zeventig. “De

10

meeste apparaten gaan mee, maar alle chemische oplossingen gaan weg.”

komt tussen de UvA en de VU.” Hamoen en zijn twee groepen zitten in het nieuwe gebouw naast microbiologen van de VU en een paar verdiepingen erboven werken biomedici van VUmc. “Nu zitten we met mensen van informatica op de gang en aan de andere kant neurobiologen. Daar hebben we toch minder mee.”

De min-80 als struikelblok Naast een grote vriezer blijft Siersma staan en klopt er even op. “Dit is de min-80, ons kapitaal. Hierin kunnen we gekweekte bacteriestammen eeuwig bewaren.” Hij haalt met zijn blote handen een stapel doosjes uit de vriezer en laat Centrifuge delen van één zien dat er kleine buisjes met iets In het O2-gebouw zit elke groep nog wel wits in zitten. Hij leest het labeltje. “Kijk, bij elkaar, maar er is ook veel gedeelde dit is bijvoorbeeld een E. Coli-bacterie ruimte, en ze delen apparatuur. “Met de waarbij een stukje uit het dna gehaald VU-groepen samen hebben we een ultrais. Die kun je ontdooien en opkweken centrifuge gekocht, waarmee we eiwitten en er vervolgens proeven mee doen. We kunnen scheiden”, zegt Hamoen. “En gebruiken lang niet alles zelf. We krijgen ze betalen mee aan de aanschaf van een ook aanvragen uit het buitenland.” Als nieuwe microscoop.” Hij herhaalt het de stroom uitvalt en alles veelgehoorde argument ontdooit, voegt hij toe, voor de bètasamenweris er zo veertig jaar werk king: het onderzoek wordt Het kostbaarste weggegooid. steeds gedetailleerder bezit van deze De vriezer is niet alleen en de apparatuur steeds microbiologen past duurder. Je kunt niet als het kostbaarste bezit van niet in de lift de microbiologen, hij is klein groepje microbioook een struikelblok in de logen in je eentje mee verhuizing. “Hij past niet blijven doen op internain de lift”, zegt Siersma tionaal niveau. “Wil je de met een licht spottende grote vragen oplossen, dan glimlach. Hij zwijgt even. moet je samenwerken.”

“Alleen op z’n kant. Dus alles moet eruit Hamoen vindt het daarom jammer dat en in de vriezer die daar klaarstaat, hij de beoogde fusie van de bètafaculteiten moet ontdooid worden, dan kan hij recht- van de VU en de UvA tot de Amsterdam op en vervolgens moet hij twee dagen Faculty of Science eind 2014 is afgeschotot rust komen voor hij weer aan kan.” ten door de medezeggenschap (vooral Siersma zal blij zijn als de verhuizing de studentenraad) van de UvA. “Het is achter de rug is. eigenaardig dat studenten dat hebben “Ik heb nog nooit iemand ontmoet die kunnen wegstemmen. Hoe kan een verhuizen prettig vindt”, zegt groepsleistudent de strategie van een universiteit der Leendert Hamoen. “Het is een gedoe. over twintig jaar overzien? Het heeft het Maar het is ook een heel goede ontwikkeproces enorm vertraagd.” Maar het staat ling dat er nu een sterke samenwerking de samenwerking op zich niet in de weg.

nr 14 — 23 maart 2016

ADVALVAS

VU-UvA

Het kapitaal van de celbiologen van de UvA wordt hier verhuisd: veertig jaar onderzoek aan bacteriestammen die worden bewaard bij min tachtig

Celdeling ontrafelen De microbiologen van de UvA doen fundamenteel onderzoek naar bacteriën. “De grote vraag in ons veld is: hoe werkt celdeling?” vertelt Leendert Hamoen, hoogleraar algemene microbiologie. “Dat is belangrijk om te weten, bijvoorbeeld om beter te leren hoe we die celdeling kunnen stoppen met nieuwe antibiotica.” De vakgroep komt in het O2-gebouw samen met onderzoekers van VU, UvA en VUmc die onderzoek doen op het gebied van de levenswetenschappen.

Fietsen In het lab komt promovendus Edward de Koning voorbij met een doosje reageerbuisjes. “Ik ga over een week op vakantie.

Dus ik wil nog zo veel mogelijk afmaken voor die tijd. Dat komt nu wel goed uit met de verhuizing, maar het was niet zo gepland.” Maar hij wil wel even tijd maken om koffie te drinken. “Ik heb begrepen dat er een hoop protesten waren tegen de Amsterdam Faculty of Science. Ik studeerde zelf in Leiden, dus heb het niet van dichtbij meegemaakt. De studenten waren bang voor identiteitsverlies. Dat snap ik wel, maar ik snap ook de kant van het management dat ze meer intensieve samenwerking willen.”

Ook over de verhuizing is De Koning dubbel. “Ik kijk ernaar uit om van gedachten te wisselen met de medisch biologen van de VU. Maar ik werk ook veel samen met mensen hier op het Science Park. Dus in de praktijk komt het er denk ik op neer dat ik nog één dag in de week hier naartoe moet fietsen.”

ADVALVAS

nr 14 — 23 maart 2016

11

Bètasamenwerking

…maar ze laten de spandoeken thuis De VU-bèta’s zijn al twee jaar bezig om de samenwerking met hun UvA-collega’s concreet te maken. Het verzet tegen de bètafusie lijkt verstomd. Maar betekent die radiostilte ook dat iedereen de samenwerking nu ziet zitten? Een analyse van de drie karakters in het bètaverhaal.

1_De wetenschappers Veel wetenschappers zien voornamelijk voordeel in verregaande samenwerking tussen de VU en de UvA. Vooral vanwege het geld. Willen zij op internationaal niveau blijven meedraaien en geld voor onderzoek blijven krijgen van NWO, de EU en andere subsidieverstrekkers, dan hebben ze twee dingen nodig: heel goed onderzoek en genoeg mensen. “Het onderzoek wordt steeds gedetailleerder en de apparatuur daardoor steeds duurder”, zegt UvA-hoogleraar microbiologie Leendert Hamoen. “Je kunt niet als klein groepje wetenschappers in je eentje blijven meedoen op internationaal niveau.”

Samenwerken met collega’s van de andere Amsterdamse universiteit geeft meer slagkracht.

Toch is er ook terughoudendheid te bespeuren. ‘De bètasamenwerking wordt toegelicht op de werkvloer als de manier om maar liefst 4.000 onderzoekers bij elkaar te krijgen en om de citatie-indexen op het zelfde niveau te krijgen als een willekeurige aansprekende universiteit in de VS met een begroting die vier maal zo groot is als die van de VU’, schrijft Anoniem op de site van Advalvas. ‘Belangrijke vragen over de inhoudelijke logica achter zo’n samenwerking, de cultuurverschillen tussen bestaande groepen, en hoe fijn het is om als werknemer van zo’n groot instituut te moeten functioneren, worden allen onbeantwoord gelaten.’ Maar een anonieme reactie is nog geen verzet.

12

nr 14 — 23 maart 2016

ADVALVAS

2_De laboranten De VU en de UvA gaan ook onderzoeksapparatuur delen.

Er zijn machines en apparaten die de ene groep wel heeft en de andere niet. Aan de VU staan zeer geavanceerde lasers, op de UvA hebben ze betere sterrenkijkers.

Zo kunnen onderzoekers van elkaars spullen profiteren.

Maar er is natuurlijk ook veel overlap. Pakt de bètasamenwerking voor de technici van de laboratoria dan niet uit als ontslagdreiging? Een samengevoegd lab heeft immers minder laboranten nodig dan twee aparte.

“Het is geen fusie, maar een samenwerking”, reageert laborant Elwin Janssen van organische chemie. “Iedere groep heeft zijn eigen technician. Die is verantwoordelijk voor de apparatuur van die groep. Dat geldt ook als we met UvA-groepen in één gebouw zitten.” Ook onderdeelcommis‘Er heerst onder sievoorzitter Trudie van Kampen van de studenten hooguit faculteit Aard- en Levenswetenschappen onvrede over (FALW) ontkent dat laboranten anders de gebrekkige naar de samenwerking kijken. “De angst communicatie’ voor ontslag heerst helemaal niet. Dat is ook niet nodig want er zijn nog maar weinig laboranten over na de reorganisatie bij FALW. Die verliezen hun baan niet zo snel.”

Toch heeft het ondersteunend personeel wel degelijk een andere blik op de samenwerking. “De hoogleraren die de plannen maken, houden zich bezig met de hoofdlijnen, niet naar wat hun plannen betekenen voor de werkvloer”, zegt Bas van der Wagt, onderzoeksingenieur en odc-lid bij FALW. De odc bracht vorige maand een negatief advies uit over het samenwerkingsinstituut Earth, Ecology & Environment. Dat schoot een hoogleraar in het verkeerde keelgat. “De odc bij FALW bestaat voornamelijk uit ondersteunend personeel. Maar het is heel moeilijk voor de man aan de draaibank om iets zinnigs te zeggen over die plannen. We hebben het instituut niet weggestemd op de inhoud, maar voornamelijk omdat er te weinig moeite is gedaan om de plannen aan alle medewerkers voor te leggen.”

3_De studenten Zelfs onder de studenten lijkt het verzet bekoeld. De anonieme verzetsgroep Animo heeft geen website meer en ook de website uvaleaks.nl, waar een aantal vertrouwelijke documenten over de bètasamenwerking op verschenen, is uit de lucht. Een van de grootste angsten was dat ze voor colleges heen en weer moesten peddelen

ADVALVAS

nr 14 — 23 maart 2016

tussen Zuidas en Science Park. Dat lijkt mee te vallen. Bij de inmiddels gezamenlijke opleiding scheikunde is er inderdaad college op beide locaties, maar het onderwijs wordt zo ingeroosterd dat studenten niet op één dag op beide plekken hoeven te zijn. Er zijn wel andere praktische problemen. De onderwijs- en examenreglementen van VU en UvA zijn nog niet gelijkgetrokken, studenten moeten werken met twee blackboards en ze hebben voor elke universiteit apart een collegekaart nodig.

“Maar in het algemeen staan UvA-studenten niet negatief tegenover de bètasamenwerking”, zegt Noa Visser van de UvA-bètastudentenpartij Lief. “Bij scheikunde, en ook natuurkunde, dat zo goed als samengevoegd is, vinden ze het fijn dat er meer keuzeruimte is. Scheikunde aan de VU heeft toch weer andere specialisaties.”

Maar er zijn ook zorgen. “Natuurkundestudenten zijn bang dat het niveau van hun opleiding omlaag gaat omdat de docenten van de VU minder goed zijn of de VU-vakken niet goed aansluiten op de UvA-vakken. Het moet natuurlijk wel zo zijn dat de juiste docent een vak geeft en niet dat het gaat om een gelijke verdeling van docenten tussen VU en UvA.” Breed verzet tegen de bètasamenwerking verwacht Visser niet meer. Hooguit onvrede onder de studenten omdat ze vanwege gebrekkige communicatie geen idee hebben wat er speelt.

De facultaire studentenraden zijn uitermate tevreden over hoe zij betrokken worden bij het maken van de plannen. ‘Gezamenlijk onderwijs wordt alleen in samenspraak met de studenten van de drie faculteiten gerealiseerd’, mailt Sarah Azaabal van de studentenraad van Exacte Wetenschappen VU. De raden proberen de rest van de studenten erbij te halen. ‘Binnenkort organiseren we een debatavond waarop natuurkundestudenten kunnen discussiëren over de locatie van het onderwijs.’

Toch is het niet gezegd dat alles nu in kannen en kruiken is. De actievoerders bij recente studentenprotesten, zoals Titanic bij de reorganisatie van Aardwetenschappen en de Maagdenhuisbezetters, kwamen helemaal niet uit de medezeggenschapsgelederen. Juist de gewone student kan zich opeens realiseren dat zij/hij helemaal niet wil samengaan met die andere Amsterdamse universiteit en zich ontpoppen tot nieuwe protestleider.

Het blijft dus toch een beetje spannend tot het eind.

advertentie

Ben jij gastvrij en lijkt het jou leuk om in een haven te werken gedurende de zomer tijdens het vaarseizoen, dan zijn wij op zoek naar jou!

Watersport Vereniging Amsterdam is op zoek naar een weekend/plaatsvervangend HAVENMEESTER Een kans op een unieke (bij)baan waar je tevens kunt studeren en slapen!

Heb je interesse en wil je meer info?

Stuur dan een mail naar Rob Faas: r.faas@kpnmail.nl Maak kennis en neem alvast een kijkje op onze site: www.wvamsterdam.com

13

VIPs

MarK Kohn

De filosofen Rik Peels, Jeroen de Ridder en René van Woudenberg ontvangen een subsidie (1,75 miljoen euro) van de Templeton World Charity Foundation voor een onderzoeksproject over de taken van de universiteit op het gebied van kennisverwerving en onderwijs.

Zie op advalvas.vu.nl/nieuws (10-03-16) hoe Peels en collega's hun onderzoek gaan aanpakken.

FotoVU/YC

Samen met de UvA onderzoeken VU-wetenschappers onder leiding van petroloog Gareth Davies de doodsoorzaak van weeskinderen. Hiertoe analyseren ze de schedels afkomstig van een negentiendeeeuwse begraafplaats die behoorde bij het Maagdenhuis, een weeshuis voor rooms-katholieke meisjes.

Aad Vliet

Met een Vici-beurs (1,5 miljoen euro) van onderwijsfinancier NWO kan hoogleraar economie Bas van der Klaauw de komende vijf jaar onderzoek doen naar beleid dat de match tussen vraag en aanbod in het onderwijs en op de arbeidsmarkt verbetert.

14

Wel of niet demonstreren?

H

oe prettiger de sfeer bij een demonstratie, hoe kleiner het gevoel dat de demonstratie een politiek doel dient.

Hierdoor vermindert de bereidheid om een volgende keer weer mee te demonstreren. Dat blijkt

uit onderzoek van sociaal wetenschapper Anouk van Leeuwen, die hierop 16 maart promoveerde.

Maar er is een paradox! Want een prettige sfeer vergroot ook het groepsgevoel en het gevoel van empowerment, en die vergroten op hun beurt juist de bereidheid om de volgende keer weer mee te demonstreren. Bovendien

ervaart een demonstrant de sfeer als plezierig wanneer zijn boosheid groot genoeg is. De mate van boosheid vergroot de bereidheid een volgende keer weer van de partij te zijn, maar de plezierige sfeer die uit die boosheid en het groepsgevoel voorkomt, vermindert die bereidheid weer.

(PB)

Misdaadverhalen Therapie naspelen en geloof

‘

De berichtgeving over de zogeheten Mocro Maffia [de nieuwe generatie Marokkaanse criminelen in Amsterdam, red.] doet het conflict geen goed’, zegt VU-criminoloog Frank van Gemert in de Volkskrant. Hij haalt het criminologische begrip the stage scripts the street aan, waarbij het verhaal over misdaad later door criminelen wordt geïmiteerd. ‘Dat is onder meer veel gebeurd met films als Scarface en The Godfather’, aldus

Van Gemert. Films als Scarface, waarin bijzonder veel geweld wordt gebruikt, zouden invloed hebben op de manier waarop de rivaliserende bendes zich presenteren. Onlangs werd het hoofd van een jonge crimineel op de stoep van een waterpijpcafé in Amsterdam-Zuid achtergelaten.

Volgens Van Gemert zou vooral het boek Mocro Maffia van Wouter Laumans en Marijn Schrijver de jonge Amsterdamse criminelen in het idee bevestigen dat ze grote spelers zijn. (FB)

H

oe kunnen godsdienstige mensen baat hebben bij psychotherapeutische zorg zonder in onzekerheid te worden gebracht over hun geloof? Deze vraag was het vertrekpunt van het onderzoek van Bertus Loonstra, waarop hij 18 maart promoveerde.

In de psychotherapie wordt de mens als autonoom gezien, terwijl gelovigen een extern gezag erkennen. Dat staat op gespannen voet met elkaar. Loonstra komt erop uit dat psychotherapie niet moet verworden tot het werken aan spirituele groei, maar dat in het therapeutische gesprek wel ruimte hoort te zijn voor religieuze beleving. (WV)

Zie proefschrift via tinyurl.com/ therapiegeloof. nr 14 — 23 maart 2016

ADVALVAS

DNU

FotoVU/YC

Docent antropologie Ellen Bal en socioloog Lorraine Nencel krijgen een tweejarige beurs van financier WOTRO/NWO voor hun onderzoeksproject: ‘Migration, livelihoods and Sexual Reproductive Health and Rights, a triple case-study of young female migrants in Dhaka, Bangladesh.’

onderzoeksnieuws

Bezuinigen is beter

B

ij een hoge staatsschuld maakt begrotingsbeleid van de overheid de boel alleen maar erger. Dat blijkt uit het proefschrift van econoom Dennis Bonam, die hierop 17 maart is gepromoveerd. Belastingverlaging, verhoging van de overheidsuitgaven en staatssteun voor banken en dergelijke om de economie te stimuleren, hebben de crisis in landen als Portugal en Griekenland juist vergroot. Bij een te hoge staatsschuld zal expansief begrotingsbeleid leiden tot twijfels over de schuldhoudbaarheid, waardoor de rente stijgt en consumptie daalt. Bezuinigen is dan beter. (PB)

Ondervoede ouderen

Zie proefschrift via tinyurl.com/dennisbonam.

H 15 procent van de ziekenhuispatiënten is ondervoed.

I

Het onderzoek is gepubliceerd in The American Journal of Clinical Nutrition. Lees meer over ondervoede ouderen in de rechterkolom op deze pagina.

ADVALVAS

nr 14 — 23 maart 2016

rbbmr

n de hele zorgsector speelt ondervoeding een belangrijke rol: patiënten die ondervoed zijn herstellen minder snel, hebben meer kans op complicaties, liggen langer in het ziekenhuis en gebruiken meer medicijnen. Onderzoekers van VUmc ontdekten dat ondervoeding in ziekenhuizen het vaakst voorkomt op de afdelingen geriatrie, oncologie, inwendige geneeskunde en gastro-enterologie.

et onderschrijven van het belang van tolerantie is makkelijker dan het in de praktijk brengen ervan.

Dat blijkt uit het onderzoek waarop Marjoka van Doorn 8 maart bij Sociale Wetenschappen promoveerde.

Van Doorn deed onderzoek op drie middelbare scholen met een bepaalde levensvisie. Ze bekeek hoe docenten in de les omgingen met meningen die daarmee botsten. Bijvoorbeeld: hoe gaan gereformeerde leraren om met leerlingen die de christelijke waarden op school niet zomaar accepteren? Hieruit bleek dat het in de praktijk brengen van tolerant voorbeeldgedrag voor docenten lastiger is dan het verkondigen van abstracte tolerante waarden.

Bij verschil van mening in de klas bleek het verleidelijk voor docenten om de eigen opvattingen voorrang te geven. (FB)

Han Furnee

Magere patiënten

“Ouderen die te weinig eten komen al snel in een vicieuze cirkel terecht: ze hebben minder energie waardoor ze minder bewegen, daardoor hebben ze weer minder honger en eten ze weer te weinig, ze vallen soms en breken uiteindelijk hun heup.

Ondervoeding komt voor bij 7 procent van de thuiswonende ouderen. Dan heb je het in Europa over zo’n 18 miljoen mensen.

Er spelen allerlei factoren mee: ouderen hebben minder smaak, of ze slikken medicijnen waardoor ze weinig eetlust hebben, of misselijk zijn, óf ze hebben pijn. We gaan kijken hoe we tot een universeel voedings- en beweegadvies voor deze groep kunnen komen.

Guy Ackermans

Tolerantie

Hoogleraar gezond ouder worden Marjolein Visser coördineert twee grote Europese onderzoeken naar ondervoeding bij ouderen.

Misschien helpt het om verrijkte voedingsmiddelen aan te bieden: melkproducten met extra eiwitten bijvoorbeeld. De industrie is partner in ons onderzoek. Natuurlijk willen die graag weten hoe mensen hun producten waarderen. Ik zie dat niet als probleem omdat het ons als wetenschappers de kans geeft om te onderzoeken of een hogere inname van bepaalde stoffen op een bepaald moment van de dag effectief is in het voorkómen van ondervoeding.” (WV)

Marjolein Visser is coördinator van de Europese onderzoeksprojecten: Promiss (Prevention Of MalNutrition In Senior Subjects) en Manuel (MalNutrition in the Elderly). Die kregen onlangs respectievelijk 6,9 miljoen en 1 miljoen subsidie.

15

Hersenen

De evolutionaire psychologie verklaart waarom mensen niet altijd even goed meekunnen met de moderne tijd. ‘Ze reageren met de impulsen van het oerbrein.’

16

nr 14 — 23 maart 2016

ADVALVAS

wetenschap

Oerendhard met je oerbrein DOOR dirk de hoog ILLUSTRATIEs MERLIJN DRAISMA

O

orlogsveteranen in de Verenigde Staten met een onderscheiding wegens moedig gedrag krijgen gemiddeld meer kinderen dan veteranen zonder zo’n medaille.

De verklaring hiervoor zou zijn dat het menselijk oerbrein denkt dat moedige krijgers zorgen voor een sterk nageslacht.

Daarom vallen vrouwen vooral op zulke mannen.

Dit feit en vele andere staan in het boek Mismatch van Mark van Vugt, hoogleraar evolutionaire psychologie en sinds kort ook wisselcolumnist bij Advalvas, en Ronald Giphart, voormalig Vrije Schrijver. De ondertitel geeft duidelijk aan waar het over gaat: Hoe we dagelijks worden misleid door ons oeroude brein.

Van Vugt gaat ervan uit dat het menselijk brein het product is van een langzame, evolutionaire ontwikkeling op basis van natuurlijke selectie: “Voor de evolutie van het mensenbrein is vooral het pleistoceen belangrijk. De periode van zo’n 2,5 miljoen jaar geleden, toen onze voorouders op de savannes leefden, tot pakweg 10.000 jaar geleden de mens de landbouw uitvond. De evolutie van het brein gaat zo langzaam dat sinds die tijd niets wezenlijks in onze hersenen is veranderd, maar in onze leefomgeving wel.”

Walging Van Vugts collega-onderzoeker bij de sectie Sociale & Organisatiepsychologie Joshua Tybur vult hem aan. Hij kreeg in januari een Europese beurs (ERC Starting Grant) voor evolutionair psychologisch onderzoek naar hoe mensen zich gedragen om infecties en ziekten te voorkomen. “Alles wat we doen gaat bewust of onbewust via ons brein. Ademhalen, lopen, praten, seks, noem maar op. Maar de hersenen zijn een orgaan van het lichaam, net als de nier of de lever. Orga-

ADVALVAS

nr 14 — 23 maart 2016

nen zijn ontstaan door natuurlijke selectie. Toch leggen veel traditionele psychologen niet de relatie tussen de evolutionaire ontwikkeling van de hersenen en de ontwikkeling van ons gedrag.” Tybur bestudeert ook emoties. “Neem walging, dat komt in elke cultuur voor.

Zo kennen we de waarschuwing dat je iets niet moet eten omdat je er ziek van kunt worden. Die neemt ons brein waar via geur. Dat is dus een heel oud mechanisme met een biochemische achtergrond. Dat soort inzichten proberen we in de psychologie te incorporeren. Mensen reageren op nieuwe situaties met heel oude patronen.”

Zeker niet vastgeroest Het boek Mismatch kreeg bij verschijning in januari veel aandacht in de media. De auteurs mochten aanschuiven bij tv-programma’s als Jinek. Maar in sommige kranten verschenen ook negatieve recensies. Harald Merckelbach, hoogleraar psychologie aan de Universiteit Maastricht, schreef in de NRC: ‘De boodschap die Van Vugt en Giphart uitdragen, de hersenen als een in prehistorische routines vastgeroeste machine, doet het goed op televisie, maar is voor het overige nogal misplaatst. Niets is op zo’n geraffineerde wijze flexibel als het menselijk brein.’

De hersenen zijn zeker niet vastgeroest, beaamt VU-hoogleraar evolutiebiologie Nico van Straalen: “Het kenmerkende van het menselijke brein is de enorme plasticiteit en het feit dat we ons leven lang nieuwe dingen kunnen leren. De kracht van ons oerbrein is juist dat het ontzettend flexibel is.”

Volgens Van Straalen onderscheidt de mens zich daardoor van het dier. En hij verwijst naar het zogeheten Baldwin-effect uit de evolutiebiologie: “Dat houdt in dat het voor dieren voordelig is om nuttig gedrag instinctmatig te maken door het vast te leggen in de harde bedrading van de hersenen. Het menselijk brein is

Mark van Vugt, hoogleraar evolutionaire psychologie

‘De vermeende vrije wil en de flexibiliteit van hersenen zijn begrensd’

17

Hersenen

grotendeels ontsnapt aan dat Baldwin-effect. Maar heel weinig van ons gedrag is instinctmatig. Een menselijke baby is hulpeloos. Maar een net geboren kalf van een gazelle staat gelijk op en loopt mee met de kudde.”

Joshua Tybur, onderzoeker sectie Sociale & Organisatiepsychologie

‘Mensen reageren op nieuwe situaties met heel oude patronen’

Mismatch Ronald Giphart & Mark van Vugt.

Mismatch. Hoe we dagelijks worden misleid door ons oeroude brein, Uitgeverij Podium, 335 blz. € 22,50

18

Beperkte vrijheid Van Vugt is natuurlijk wetenschapper genoeg om het flexibele vermogen van de mens te onderkennen. Maar dat wil volgens hem nog niet zeggen dat het oerbrein wezenlijk is veranderd. Wij kunnen onder verschillende omstandigheden overleven omdat het menselijk brein zo slim is: “Dankzij onze culturele vermogens kunnen we zowel in de tropische savannen als in koude gebieden rond de poolcirkel leven. Kunnen leren is een vermogen van de hersenen en zit als het ware in de hersenen ingebakken. Maar je kunt leren voor zover je hersenen dat toelaten. De vermeende vrije wil en flexibiliteit van de hersenen zijn begrensd. We hebben maar een beperkte vrijheid.”

Tybur is het daarmee eens en vindt dat leren een product van evolutie is. “Zo leert een kind eerder een taal spreken dan rekenen, en duurt het nog langer voordat het zelfstandig met voedsel kan omgaan. Leren is geen eenduidig proces. Het gaat over verschillende domeinen. Juist de evolutiepsychologie daagt ons uit om er op een nieuwe manier naar te kijken. In welke fase van de menselijke ontwikkeling ontstond welke capaciteit om te leren?”

Seks kan gevaarlijk zijn Het maken van afwegingen vindt Tybur een heel verklaarbare functie van de hersenen. “In veel situaties krijgt het brein tegenstrijdige impulsen. Voedsel tot je nemen houdt een risico in, want je kunt iets giftigs eten. En seks is potentieel gevaarlijk, want daar kun je gemene infecties van oplopen. Dus de hersenen moeten voortdurend afwegen wat gezien de omstandigheden de beste keuze is. Hoe beter de hersenen die afweging kunnen maken, hoe groter de overlevingskans.”

Van Straalen vraagt zich af of het brein echt zo vanuit de oertijd wordt aangestuurd. “Onze hersenen zijn niet af bij onze geboorte, ze blijven zich ontwikkelen. Zelfs op hoge leeftijd kunnen mensen nog leren. Daardoor kunnen ook ouderen nog omgaan met computers en internet. Een kind uit een cultuur waar computers nog onbekend zijn, kan ermee leren werken. Een aap kan dat nooit.”

Geur bij partnerkeuze Maar Van Straalen wil niet ontkennen dat bepaald gedrag onbewust wordt gestuurd. “Neem de partnerkeuze. Daarbij speelt geur een belangrijke rol. Geur zegt namelijk iets over ons immuunsysteem. Evolutionair is het voordelig als het immuunsysteem van het vrouwtje en het mannetje elkaar aanvullen. Dan is het nageslacht beter beschermd tegen besmettelijke ziekten en infecties. Met onze eerstejaars doen we altijd een experiment.

De meisjes moeten een bezweet T-shirt van de jongens kiezen. En ja hoor, ze kiezen het shirt van de jongen die het meest complementaire immuunsysteem heeft. In die zin heeft de evolutiepsychologie zeker iets te vertellen. Dat geldt bijvoorbeeld ook voor onze voorkeur voor zoet, zout en vet eten.”

Krachtige mannelijke leider Door het vermogen om te leren staat het brein ook voortdurend in interactie met de omgeving, zegt Van Vugt.

“Taal is daar een mooi voorbeeld van. De hersenen van een kind hebben het vermogen om te leren praten en dat gebeurt bij alle kinderen ongeveer op dezelfde leeftijd.

Maar welke taal het wordt, bepaalt de cultuur waarin het kind opgroeit. Dat het brein reageert op de omgeving zie je bijvoorbeeld ook terug in de keuze van leiders. Het prototype van de krachtige mannelijke leider is wellicht een erfenis uit de oertijd.” Van Vugt zegt dat dit een verklaring zou kunnen zijn waarom vrouwen moeilijker benoemd worden in leidinggevende functies. “Maar als een sollicitatiecommissie zich van tevoren bewust is van dit soort primaire, automatische reacties kan ze door meer tijd te nemen, rustig na te denken en alle factoren goed te wegen, toch een ander besluit nemen. Dus we blijken in staat om te reflecteren op de impulsen van ons oerbrein en kunnen de omgeving meenemen in onze overwegingen.”

nr 14 — 23 maart 2016

ADVALVAS

Nico van Straalen, hoogleraar evolutiebiologie

‘De kracht van ons oerbrein is juist dat het ontzettend flexibel is’

Mismatch ja of nee Maar goed, bestaat er nu een mismatch tussen ons oerbrein en de moderne tijd? Van Straalen gelooft daar niet zo in. “Ons brein kan heel veel moderne dingen aan. We kunnen prima autorijden met 120 kilometer per uur met hetzelfde brein als waarmee we honderdduizend jaar geleden op de savanne liepen. Dat is geen mismatch.” Van Straalen kan het ook omdraaien.

“Veel mensen die organisaties en systemen bedenken, begrijpen vaak niet hoe onze hersenen werken. Allerlei websites bijvoorbeeld zitten voor ons brein niet logisch in elkaar, waardoor we niet snappen op welke buttons we moeten drukken om iets voor elkaar te krijgen. Dat ligt niet aan ons brein, maar aan die site. Als we die wisselwerking beter begrijpen, kunnen we heel wat mismatches oplossen.”

Met die benadering kan Van Vugt goed leven. “Er is waarschijnlijk nogal eens sprake van een mismatch tussen het brein en onze omgeving. Mensen zijn niet oneindig flexibel in welke situatie ze zich het beste thuisvoelen. Dus organisaties die voorzien in diepgewortelde evolutionaire behoeften aan veiligheid, autonomie en samenwerking, doen het waarschijnlijk beter.

Het oerbrein is nog gewend aan overzichtelijke groepen waarin iedereen iedereen kent, en er weinig hiërarchie is.”

Mythe Tybur benadrukt dat vroeger niet alles beter was. Wel dat inzicht in evolutionaire ontwikkelingen duidelijk kan maken waar dingen in samenlevingen beter kunnen. “Juist door inzicht te krijgen in hoe het brein werkt en de omgeving daaraan aan te passen, voelen mensen zich prettiger. Daarbij gaat het om allerlei sociale en culturele aspecten, niet alleen psychologische. In de sociale wetenschappen bestaat er geen gemeenschappelijk theoretisch kader om elkaar goed te begrijpen.

Ik denk dat de evolutionaire benadering daar een mooi perspectief voor biedt.”

En dat geldt ook voor de psychologie, evolutiebiologie en neurowetenschappen, vult Van Vugt aan. “Die werken nu vaak langs elkaar heen. Hoe je het ook wendt of keert, de hersenen en onze geest hebben een biologische en evolutionaire basis. Daar zouden alle psychologen zich meer bewust van moeten zijn.” Het liefst ziet Van Vugt dat de psychologie een onderdeel van de biologie zou worden met de evolutietheorie als wetenschappelijk kader: “Die gedachte had Darwin al 150 jaar geleden. Het idee van het volledig maakbare brein, dat ieder individu zich vrij en autonoom kan ontwikkelen, is echt een mythe. Het is een enorme wetenschappelijke uitdaging om uit te zoeken waar de grenzen en mogelijkheden dan precies liggen.”

ADVALVAS

nr 14 — 23 maart 2016

19

column

Met je ISIS-ogen!

et is vijf uur ’s ochtends, ik sta op een technofeest in Nijmegen, for god’s sake.

Ik ben in mijn geboortestad voor de verjaardag van een jeugdvriend, maar mijn vrienden zijn inmiddels nergens te bekennen.

Ik besluit, unilateraal, huiswaarts te keren. Vanavond slaap ik bij mijn ouders.

Verschrikkelijk. Zo oud en dan nog je ouderlijk huis moeten binnensluipen.

Ik pak mijn jas, knik naar de portier, geef hem geen fooi - als afrekening voor jaren van weigeringen bij discotheken - en loop naar buiten. De doem-tss-doem-tss maakt plaats voor stilte. Het decor is bezaaid met zachte sneeuw. Ik kijk om me heen, hoe kom ik thuis? Ik zie verderop twee vrouwen synchroon koukleumen en besluit hun advies in te winnen.

Ik krijg een hartelijk en tegelijkertijd ongemakkelijk onthaal, geen idee of het komt doordat de vrouwen in Heumen werken, bij de opvang van vluchtelingen. We keuvelen en sjansen wat, dan verschijnt er in mijn ooghoek een grote, witte man, met een glimmend kaal hoofd en een sportschoollichaam. De man loopt zelfvoldaan de deur van de discotheek uit, alsof hij net drie draken heeft verslagen om de uitgang te bereiken.

Het is ijskoud, ik heb mijn zwarte jas met donsveertjes aan en huppel van het ene

20

op het andere been om mezelf warm te houden.

“Ja hoezo. Wat De kale man is volkomen moet je dan?” zegt jasloos. Ik verheug me op de kale, agressief zijn komst. Hier komt een goed verhaal aan, denk ik.

“Pas je wel goed op jezelf”, zeg ik.

“Ja hoezo. Wat moet je dan?” zegt de kale, agressief.

“Niks”, antwoord ik.

“Ja, wat niks.”

“Ja gewoon niks.”

“Ja, wat nou!”

“Ja niks. In het bijzonder. Ik maak me een beetje zorgen om je”, zeg ik.

De kale kijkt me aan en verroert zich niet. Ik doe hetzelfde en knijp mijn ogen samen. Het wordt best spannend.

De dames zijn stil. Het sneeuwt zachtjes.

“Wat zit je nou te kijken! Met je ISIS-ogen!” onderbreekt de kale de stilte.

Ik probeer boos te blijven, maar het lukt me nauwelijks.

Ik bijt op mijn onderlip om niet in lachen uit te barsten, shit, wat een goede vondst.

De vrouwen roeren zich: “Hé, doe even normaal man, wil je alsjeblieft je racistische praat voor je houden. Waar slaat dat nou op?”

De kale raakt geïsoleerd, in eigen land. De vluchtelingen-opvangvrouwen becommentariëren ons gesprek met dramatische ademhalingen en blazen mini-wolkjes uit.

“O, o, dus ik zal wel een racist zijn. Ja, ik stem op de PVV, dat klopt! Maakt me dat een racist?”

“Je hebt er wel het hoofd voor”, zeg ik smalend.

“Hou op!” bijten de vrouwen mij nu toe.

Jammer, ik ben hun solidariteit kwijt.

Er komt een taxi aanrijden. De dames lopen weg op hun hakken, moeiteloos in evenwicht blijvend. De kale en ik kijken ze na, we staan zowat naast elkaar. De uitlaat van de taxi heeft het ook koud en trilt, brrrt brrrt doet-ie, terwijl de vrouwen in het donker verdwijnen.

Ik sta op een totaal verlaten parkeerplaats, zondagochtend iets na vijven, in Nijmegen, met een kale, agressieve PVV’er. Er is niemand in de wijde omtrek te zien.

“Nou, daar staan we dan”, zeg ik.

Het blijft stil. De PVV’er draait zich langzaam om en kijkt me aan.

Dan legt hij zijn arm over mijn schouder.

We staan gebroederlijk naast elkaar, ik doe mijn arm maar ietwat onhandig om zijn middel. Geen idee waarom, geen idee wat er überhaupt gebeurt.

“Die dames, die snappen natuurlijk niet”, zegt de PVV’er, “dat het mij niet om jou gaat, maar om die vluchtelingen. Jou mag ik wel, jij bent gewoon een van ons.”

Hij port me, amicaal.

Reageren? Mail naar redactie.advalvas@vu.nl.

Volg hem op Twitter @s1nanCankaya nr 14 — 23 maart 2016

foto Martijn Gijsbertsen

H

Sinan Çankaya postdoc onderzoeker naar de politie en uitsluiting

ADVALVAS

mail

Medezeggenschap Naar aanleiding van de ingezonden brief ‘Medezeggenschap op dood spoor’ in de vorige Advalvas zette de redactie op 9 maart het nieuwsbericht ‘Wie vertegenwoordigt de OR nou eigenlijk?’ online. Hoogleraar Han Dolman stelt daarin dat bij de bètasamenwerking (VU en UvA) de huidige vorm van medezeggenschap niet werkt.

Dit online nieuwsbericht kreeg 13 reacties, waaronder deze fragmenten: Meneer Dolman, hebt u zelf ooit iets bijgedragen aan medezeggenschap? Of gaat u ervan uit dat beleidsmakers altijd alle wijsheid in pacht hebben, louter goede beslissingen nemen en zich altijd aan de wet houden? Vindt u nou werkelijk dat de medezeggenschap alleen maar zand in de machine is? De kracht van medezeggenschap is juist dat zij niet deel uitmaken van het bestuur. De kracht is dat de vertegenwoordiging een afspiegeling is van de eigen gemeenschap. De kracht is dat deze blik van buiten geen last heeft van de eigen paradigma’s die veel beleidsmakers vaak hebben. De rechten van de medezeggenschap zijn beperkt. Instemmen kan slechts op een aantal vlakken. De rest is adviesplichtig.

Rick Vermunt, OR-lid

Een klein voorbeeld: de medezeggenschap bij FALW bestond tot vorige maand volledig uit OBP, we hebben nu één docent in ons midden. Wetenschappers, docenten en hoogleraren laten het volledig afweten. Samenwerkingsplannen, nieuwbouwplannen, de begroting, reorganisatieplannen; alles wordt door dat medezeggende OBP beoordeeld, besproken en naar eer en geweten behandeld.

Bas van der Wagt, onderzoeksingenieur en odc-lid bij FALW Discussieer mee op advalvas.vu.nl>nieuws>9 maart: Wie vertegenwoordigt de OR nou eigenlijk?

ADVALVAS

nr 14 — 23 maart 2016

onderwijs

So you think you can teach Wie weet van een hoorcollege een inspirerende sessie te maken? Student-reporter Joeke Berg schuift aan. Deze keer: het college wetenschapsgeschiedenis van Sebastian Scholz. op te maken dat Scholz in zijn enthou29-02-2016 | MF-G513. De tweedejaars siasme zo nu en dan zijn publiek kwijtgeschiedenis zijn vandaag voor een raakt. Wat ook niet meehelpt, is dat de hoorcollege wetenschapsgeschiedenis kleinere collegezalen in de medische uitgeweken naar een van de collegefaculteit kennelijk niet zijn voorzien zalen in het gebouw van de medische van audioapparatuur. Scholz moet zich faculteit. Geesteswetenschappen meets zonder microfoon verstaanbaar zien te geneeskunde. En dat is volgens docent maken en dat vergt nogal wat van zijn Sebastian Scholz meteen een prachtige stem. Na een aantal klachten over de illustratie van de rode draad in zijn verstaanbaarheid achterin het lokaal, is verhaal: disciplines in onderwijs en de enige oplossing dat de studenten die onderzoek. Hoe, waar en waarom is de het echt niet kunnen volgen maar wat enorme versnippering van wetenschapmeer vooraan gaan zitten. Op de toppen pelijke disciplines die we vandaag de dag van zijn stembanden moet kennen, ontstaan? Een de geboren Duitser ook actueel thema, zo blijkt, nog behendig schipperen want Scholz weet ondanks tussen zijn moedertaal, de de historische basis van Bevlogenheid, voertaal van het college het vak steeds een link te (Engels) en het Nederleggen naar hedendaagse link met actuele lands dat hem geregeld voorbeelden. Zo zijn we thema’s voor op de tong ligt. Het van het gedachtegoed valt ook niet mee, want achter eeuwenoude onderals Streit der zoeksinstituten ineens in Verstaanbaarheid begrippen Fakultäten en Universität het gloednieuwe museum klinken nu eenmaal het Micropia. En toont de lekkerst in het Duits. En Powerpoint ons geavaneen oer-Hollands ‘bijvoorceerde microscopiefoto’s beeld’ in een verder vloeina klassieke prenten van end Engelse zin mag de achttiende-eeuwse collepret niet drukken, hoewel gezalen. Scholz vertelt het laveren tussen drie over elk onderwerp even talen de spreker zelf af en toe uit zijn bevlogen. Of hij de zaal nu meeneemt concentratie lijkt te halen. naar de bakermat van de wetenschap Scholz’ persoonlijke fascinatie voor of zijn toehoorders op reis stuurt naar microbiologie neemt een aantal keer flink onontgonnen gebieden, druk gebarend de overhand en levert tegen het einde van en in rap tempo vertellend werkt hij zijn het college nog een mooie tip op voor een stof door. Zijn bevlogenheid is aanstekeeerste date: in museum Micropia kun je lijk, maar het gevaar ligt op de loer dat hij laten testen hoeveel bacteriën je uitwisiets te hard gaat. selt tijdens het zoenen. Staat genoteerd.

Uit de toenemende onrust in de zaal valt

+

�

21

Met emeritaat

Lange wandelingen met de hond? Het fokken van cavia’s? Welnee, de gemiddelde hoogleraar blijft na het pensioen stug doorwerken. Maar dan zonder gedoe.

De gelukkigste hoogleraar is met pensioen

W

DOOR FLOOR BAL

ie op zoek is naar de gelukkigste hoogleraren, hoeft niet lang te speuren. Ze zijn weliswaar met pensioen, lees: emeritaat, maar bevolken nog steeds in groten getale de campus. Onbetaald. Gewoon omdat ze het leuk vinden.

Neem bijvoorbeeld Jan Smit, voormalig hoogleraar paleontologie. Sinds 2013 is hij officieel met pensioen, maar dat weerhoudt hem er niet van om lekker door te werken. Smit is een rockster, onder aardwetenschappers in elk geval, vanwege zijn grote bijdrage aan de theorie dat dinosaurussen door een meteoorinslag in één klap uitstierven.

Zo is hij speciaal uitgenodigd om volgende maand mee te gaan op een expeditie waarbij ze in de Golf van Mexico in de Chicxulub-krater gaan boren. Op zoek naar restanten van die beruchte meteoor.

Zie ook socioloog Jenny Gierveld.

Zij hield haar afscheidsrede in 2003, maar ze werkt nog bijna elke dag. Ze is gespecialiseerd in eenzaamheid. En dat maatschappelijke probleem hield nou

22

eenmaal niet op met bestaan alleen omdat zij toevallig haar leerstoel leeg achterliet.

Net zoals Hans van den Heuvel, die tien jaar geleden afscheid nam, het niet kan laten om zich over de integriteit van het openbaar bestuur in Nederland te buigen.

Na zijn pensionering kwamen de meest prikkelende zaken in het nieuws, waarnaar hij graag onderzoek doet.

De van corruptie verdachte wethouder Jos van Rey, sjoemelende PVV’ers… Wie heeft met zulke uitdagingen nog zin om de rododendrons te snoeien?

Voor altijd onderzoeker Emeritus hoogleraar, zo noemt Gierveld zich in het dagelijks leven niet. “De mensen zien me aankomen.”

Mocht zij ergens moeten invullen wat ze doet, dan schrijft ze onderzoeker op. De passie voor onderzoek doen hield niet op omdat ze toevallig de pensioengerechtigde leeftijd bereikte. “Ik kan niet twaalf uur per dag aan hobby’s besteden. Mijn leven heb ik met veel plezier gewerkt. Nu ook nog.” Toen zij afscheid nam bestond de gastvrijheidsovereenkomst voor vertrekkende hoogleraren nog niet. Gierveld vond een plekje bij het Nidi, een interdisciplinair demografisch onderzoeksinstituut van de Koninklijke Nederlandse Akademie van Wetenschappen (KNAW). Daar deelt ze een grote werkkamer met drie andere emeriti hoogleraren. In ruil daarvoor geeft ze onder meer colleges aan masterstudenten.

Ook houdt ze lezingen door het hele land.

Draaideurhoogleraren AOW binnen? Dan eindigt het dienstverband van de hoogleraar. Maar met het geven van de afscheidsrede stopt niet de betrokkenheid bij de universiteit. Hoogleraren hebben daarna nog vijf jaar om hun promovendi te begeleiden. Daarnaast hebben faculteiten sinds een paar jaar de mogelijkheid om een gastvrijheidsovereenkomst met de vertrekkende hoogleraar te sluiten. Dat houdt in dat de hoogleraar als vrijwilliger een aantal activiteiten voortzet. In ruil daarvoor krijgt de vertrekker een e-mailaccount, toegang tot een computer of zelfs een werkplek.

Dit contract kan telkens met een aantal jaar verlengd worden, met een maximum van vijf jaar na het bereiken van de AOW-leeftijd. In zeldzame gevallen kan een hoogleraar een tijdelijke arbeidsovereenkomst sluiten, bijvoorbeeld om tijd tot de aanstelling van een nieuwe hoogleraar te overbruggen. nr 14 — 23 maart 2016

ADVALVAS

Marijn Alders

WETENSCHAP

Hans van den Heuvel

‘Mijn vakgebied is zodanig spannend dat er nog steeds vraag naar mijn kennis is’

ADVALVAS

nr 14 — 23 maart 2016

Voor Van den Heuvel is het soms alsof hij nooit vertrokken is. Hij heeft nog steeds veel contact met zijn oud-collega’s, gaf tot voor kort vakken en begeleidde studenten bij het schrijven van hun scripties. Regelmatig wordt hij gevraagd voor onderzoeken naar corruptie van bestuurders. “Het is een zodanig spannend vakgebied dat er nog steeds vraag naar mijn kennis is.”

In eerste instantie was hij van plan om helemaal te stoppen. “Ik woon in de Achterhoek, in een prachtig gebied. Ik wilde daarvan gaan genieten en heerlijk uitrusten. Maar er kwamen zoveel verzoeken binnen dat het daar nog niet van is gekomen.”

Ergens op de harddrive van paleontoloog Smit staat een opzet voor het grote, veelomvattende boek dat hij over zijn bewogen carrière wil schrijven. “Ik heb er nooit tijd voor gehad. Ik wilde dat nu gaan doen, maar ik heb het nog steeds te druk.

Misschien dat het er na mijn zeventigste van komt.”

Luieren? Op het strand liggen en bruinbakken? Het is niets voor hem. “Geologie is nog steeds een geweldige aanleiding om op reis te gaan, je komt op de meest bijzondere plekken. Van Australië tot Montana. En mijn vrouw gaat graag mee.”

Alles in de laptop Voor hoogleraren is het tegenwoordig veel makkelijker dan vroeger om na hun pensionering door te werken. De datasets die Gierveld in het begin van haar carrière op bakbeesten van computers moest

23

Jordi Huisman

Met emeritaat

Jenny Gierveld

‘Ik kan niet twaalf uur per dag aan hobby’s besteden’

analyseren, passen nu op een stevige laptop. Het stelt haar in staat om nog steeds wetenschappelijke artikelen te publiceren.

Gierveld heeft er voordeel van dat ze jarenlang hoogleraar methoden en technieken was. “Daardoor ben ik altijd op de hoogte van de ontwikkelingen gebleven, ik heb geen technische ondersteuning nodig.” Ook Van den Heuvel kan zijn vakgebied overal makkelijk uitoefenen.

Zelfs in de Achterhoek. Zo is hij momenteel, samen met hoogleraar integriteit van bestuur Leo Huberts, voortrekker in een project waarbij gemeenten aan de hand van een format hun eigen organisatie op integriteit doorlichten. Dat is toch te smakelijk om te laten lopen?

Doorwerken is lastiger voor Smit, die toch ook af en toe toegang tot een laboratorium nodig heeft. Op zijn werkkamer staat een microscoop, maar daar houdt het mee op. “Toen ik begon met studeren, kon je analyses gewoon op de universiteit laten uitvoeren.” Nu al het laboratoriumonderzoek doorberekend wordt, moet hij zijn analyses bij elkaar sprokkelen. Oók als het toevallig om wereldnieuws gaat, zoals met de monsters die hij in Mexico hoopt te nemen.

24

nr 14 — 23 maart 2016

ADVALVAS

Peter Valckx

Jan Smit

‘Ik laaf me aan de gesprekken met studenten’ Mooiste beroep van de wereld Waarom ze toch door blijven werken, terwijl ze ook in de tuin kunnen gaan zitten? Alle drie de hoogleraren zijn er stellig in: vanwege de passie voor hun vak. Ze hebben altijd met plezier veel en hard gewerkt. “We hebben het mooiste beroep van de wereld”, zegt Smit. Daarbij gaat het niet alleen om het wetenschappelijke werk. De paleontoloog noemt zich verslaafd aan contacten met jonge mensen. “Ik laaf me aan de gesprekken die ik met studenten heb.”

Daarom geven ze alle drie ook nog steeds met veel plezier college.

Daar komt bij dat opvolgers vaak niet exact hetzelfde specialisme hebben. Van den Heuvel: “Het zou toch zonde zijn om al die opgebouwde kennis weg te doen.”

Is er dan werkelijk helemaal niets aan de universiteit wat ze niet missen? Nou vooruit dan, al die vergaderingen worden niet gemist. En alle onderhandelingen om geld los te krijgen. Gierveld: “Ik heb zo vaak mijn mantelpakje moeten aantrekken om in Brussel over projecten te onderhandelen. Na mijn pensioen was ik blij dat ik dat niet meer hoefde te doen.”

En als voormalig lid van de examencommissie is Smit opgelucht dat hij de bureaucratisering van de universiteit achter zich moet laten. “Alleen al het bijhouden van al die regelingen was een halve dagtaak.”

Maar Van den Heuvel vond zelfs vreugde in dat soort werk. Het draaiende houden van de organisatie en niet alleen de wetenschappelijke arbeid vindt hij ook een taak voor een hoogleraar. Zo was hij jarenlang lid van de klachtencommissie van de universiteit. “Dat heb ik nooit erg gevonden. Zo zit ik niet in elkaar.”

ADVALVAS

nr 14 — 23 maart 2016

25

Martijn Goosensen vicevoorzitter van de facultaire studentenraad van Gedrags- en Bewegingswetenschappen

opinie

‘Een gekozen decaan zorgt voor meer betrokkenheid’ Martijn Goosensen vindt dat een decaan, de baas van een faculteit, voortaan gekozen moet worden.

W

DOOR PETER BREEDVELD

aarom ben jij voor een gekozen decaan? “De VU hoort een academie te zijn waar kennis wordt ontwikkeld en uitgewisseld. Daarin speelt de gemeenschap van studenten en medewerkers een belangrijke rol. Daarom zou die ook moeten mogen meebepalen wie haar belang het best vertegenwoordigt. Het is niet logisch dat de decaan wordt aangewezen door het college van bestuur, dat geen directe band heeft met de faculteit.”

we echt hoe er VU-breed over wordt gedacht.”

De raadpleging

Welke geluiden hoor je dan? “Positieve.

Men ziet dat wel zitten: nog een kanaal erbij voor inspraak op het beleid.”

Begin april kunnen alle VU-studenten en -medewerkers zich online uitspreken over universitaire hot items, zoals gekozen bestuurders. Het voorstel voor een referendum over de inrichting van de universiteit werd vorig jaar gedaan door studenten van De Nieuwe Universiteit.

Collegevoorzitter Jaap Winter stemde ermee in op voorwaarde dat het een gezamenlijk initiatief zou zijn van bestuur, medezeggenschap én actiegroepen. De raadpleging is nadrukkelijk ook bedoeld voor studenten.

Want van de inspraak die er al is, wordt niet heel enthousiast gebruikgemaakt. De opkomst bij de studentenraadsverkiezingen is altijd minimaal. “Bij de studentenraad is het

Wat zijn de concrete voordelen van een gekozen decaan? “Meer draagvlak bij de faculteitsgemeenschap. Een gekozen decaan heeft oog voor beide kanten: die van het college én de faculteit. Nu wordt de decaan aangesteld en ontslagen door het college, daardoor bestaat het risico dat zij of hij vooral loyaal is aan het college. Daarnaast heeft het ook een symbolische waarde: de VU als egalitaire en democratische academie.”

Het college weet niet wat goed is voor de faculteit? “Ons college heeft een sterk bestuurlijk perspectief en een goede bird’s eye view. Het is daarom prima als het zijn voorkeur voor bepaalde kandidaten uitspreekt, of een voorselectie maakt.

Maar de uiteindelijke keuze moet bij de faculteitsgemeenschap zelf liggen. Die kent de situatie aan de faculteit het best.”

Heeft die gemeenschap wel behoefte aan zo’n inspraak? “Dat gaan we straks in april zien bij de raadpleging, de grootschalige online enquête onder studenten en medewerkers, of die animo er is. Ik hoor nu wel geluiden van mensen om me heen, maar na die raadpleging weten

26

moeilijk te zien wat je stem oplevert. Beleidsvorming is een lang proces, zonder direct zichtbaar resultaat. Maar als er mag worden gestemd op kandidaten voor het decanaat, zie je meteen wat het resultaat is: de aangewezen persoon wordt namelijk het hoofd van jouw faculteit. Dit, samen met goede informatie over hoe het bestuur in elkaar steekt, zorgt mogelijk voor meer betrokkenheid en een groter animo om bij verkiezingen te stemmen, ook voor studentenraden.”

Komt er dan ook een verkiezingscampagne? “Ik denk dat getrapte verkiezingen beter zijn dan directe, waarin kandidaten mogelijk de populist uithangen en dingen gaan beloven die ze niet waar kunnen maken.

Dus bijvoorbeeld een kiescommissie, voortkomend uit de door de gemeenschap gekozen medezeggenschapsraden, die de decaan kiest.”

Martijn Goosensen

Reageren? Mail naar redactie.advalvas@vu.nl. nr 14 — 23 maart 2016

ADVALVAS

column

Te vroeg

T

oen er onlangs voor het eerst in tijden zon langs mijn wang streek en ik meende een vleug bloesem te ruiken, liet ik al mijn werk vallen. Ineens worden de dagen weer langer – of nou ja, ze tellen evenveel uren maar zijn lichter. Gelukkig maar, ik was net op het punt dat ik dagelijks rond de schemer week en neerslachtig ineenzeeg om de duisternis, het patriarchaat en het leven in het algemeen te vervloeken. In de winter vergeet ik altijd dat het ooit lente was. En als dan eindelijk die eerste echt voelbare zonnestralen die typische warme-stoeptegellucht (al is-ie nog flinterdun en ligt er in de schaduw rijp over het gras) van de grond doet opstijgen, gebeurt er van alles met me.

Het is net of alle lentes die ik ooit heb gekend samenballen in het geluid van de eerste baltsende merel en een Britse toerist met een korte broek aan. Terrassen! Stoepkrijt! Seks! Gehuld in niets dan twee tactisch omgebonden reepjes stof dartelde ik aldus naar buiten om de

ADVALVAS

nr 14 — 23 maart 2016

Roos van Rijswijk liefde te verspreiden. Ja! De bomen die niet in de Gehuld in niets schaduw van flats staan, dan twee tactisch knopten al voorzichtig en omgebonden tussen het zwerfvuil in de reepjes stof berm kuierde een klein dartelde ik naar konijntje. De meerkoeten in de bruine sloten maakbuiten om de liefde ten hun knappend geluid te verspreiden en bouwden nesten van veters en patatzakken. En de hemel stond zo blauw en stil boven AmsterdamNoord dat het net leek of alles behalve natuur en ringweg z’n adem inhield.

Mijn buren uit de bejaardenflats knikten me vanuit hun beige jassen vreedzaam toe, of het was de tremor. Maar dat maakte allemaal niks uit, want er kwam ook een peuter langs met een McDonald’s-ballon in z’n kleverige handjes.

Zijn moeder schopte vrolijk een klein hondje voor ze uit en riep dat iedereen de tyfus kon krijgen. Niet uit het veld geslagen keek ik de andere kant op en vervolgde mijn weg. Langs een parkeerplaats waar twee vrouwen in winterjas met hun handen op hun wangen keken

naar een Ford waar de raampjes uitgetikt waren. Het glas glitterde in de schelle zon en rijmde met de zwarte ramen van het casino waar, zo juichte ik inwendig, ongetwijfeld nu een miljonair ontstond.

Het moest wel, om het evenwicht tussen geluk en ongeluk te bewaren.

Op een verder gelegen plein lichtten spreeuwtjes paars en blauw op in het licht, weerspiegeld door winkelruiten van verlaten panden. Naast me stonden drie vrouwen te kankeren op de politiek. Een vierde kwam door het zoete strijklicht aanrijden op haar scootmobiel, hield halt en keek smakkend om zich heen. Toen ze alle aandacht had die ze behoefde, haar gezelschap zweeg afwachtend, zei ze luid: “Ik heb een smaak in m’n bek mensen, daar zeg ik u tegen!” In de verte klonk een plofkraak.

Ik rilde, deed toch maar een sjaal om, keerde jammerend huiswaarts. Binnen moest de verwarming aan. Op de rand van het balkon streek, ondanks alles, een voorbarige koolmees neer.

Reageren? Mail naar redactie.advalvas@vu.nl.

27

E: OR@VU.NL | WWW.VU.NL/OR | WWW.ONDERNEMINGSRAADVU.NL | 23 MAART 2016

REORGANISATIES GEËVALUEERD: HOE STAAT HET ER NU VOOR? IN 2013 EN 2014 WERDEN DE AFDELINGEN COMMUNICATIE EN MARKETING (C&M), FACILITAIRE CAMPUS ORGANISATIE (FCO), HUMAN RESOURCE MANAGEMENT (HRM), INTERNATIONAL OFFICE (IO), IT, HET SECRETARESSEDOMEIN EN DE UNIVERSITEITSBIBLIOTHEEK (UB) GEREORGANISEERD. INMIDDELS ZIJN DEZE REORGANISATIES GEËVALUEERD. DE ONDERNEMINGSRAAD (OR) SPRAK MET DE ONDERDEELCOMMISSIES (ODC’S) HIEROVER. WAT ZIJN DE CONCLUSIES VAN DE ODC’S EN HOE STAAT HET ER NU VOOR? ‘De reorganisaties worden gevoeld: dezelfde hoeveelheid werk moet verricht worden met minder personeel.’ Dit is algemene indruk van voorzitters van de ODC’s van de geëvalueerde domeinen. Maar door de inzet en loyaliteit van de medewerkers blijft de zaak draaiende.

LASTIGE PERIODE BIJ ARBO & MILIEU Bij Arbo & Milieu is de hoeveelheid werk gelijk gebleven, terwijl er minder medewerkers in dienst zijn. Daarnaast is de periode tijdens de voorgenomen afsplitsing van het VUmc ook lastig en onzeker geweest voor medewerkers van Arbo & Milieu (AMD). Hoewel de feitelijke samenvoeging met HRM en AMD heeft plaatsgevonden, is op inhoudelijk terrein de beoogde synergie tussen beide nog niet van de grond gekomen. ‘Er heerst weer wat rust bij AMD en daarom is er eigenlijk nu pas tijd om te bouwen’, aldus Raymond Neumann van HRM, Arbo en Milieu.

PSYCHISCHE SCHADE EN INEFFICIËNTIE BINNEN HET SECRETARESSEDOMEIN Met name op psychisch vlak heeft de reorganisatie van het secretaressedomein veel teweeg gebracht: er is een rechtszaak aangespannen en een aantal personeelsleden is langdurig ziek en overspannen geraakt.

Hierdoor en door het vertrek van anderen zijn veel taken bij de overige secretaressen terecht gekomen. Verder is de beloofde professionalisering niet van de grond gekomen.

‘Door de ontslagen ontstond er een enorme stoelendans, waardoor veel expertise verloren is gegaan. De manier waarop dat gegaan is, was erg demotiverend,’ aldus Kees Wattel van de Faculteit Aard- en Levenswetenschappen (FALW). ‘Bij de reorganisatie is vooral naar

salarisschalen gekeken en niet naar competentie. Daarom is de nieuwe invulling inefficiënt.’ ‘Het is belangrijk dat secretaressen niet alleen de routinematige werkzaamheden verrichten. Ze moeten de kans krijgen om zelfstandiger te functioneren, conform hun functieprofiel. We hebben goede hoop dat dit uiteindelijk gaat lukken,’ voegt John van de Kamp van de Faculteit Gedrags- en Bewegingswetenschappen (FGB) eraan toe.

ZORGPUNTEN BIJ INTERNATIONAL OFFICE ‘De afdeling heeft weinig problemen ervaren met de integratie van de medewerkers vanuit de faculteiten: dit is gelukt,’ aldus Eric-Jan Hartstra van Student- en Onderwijszaken (SOZ). ‘De acht zorgpunten die de OR formuleerde zijn door de nieuwe directeur

opgelost, behalve het punt dat het Centrum voor Internationale Samenwerking financieel zelfstandig zou worden; zij kunnen nog niet zonder financiële ondersteuning.’ ‘Hoewel er meer studenten naar het buitenland gaan, is het nog niet gelukt om hen gebruik te laten maken van het netwerk dat CIS heeft.’

NOG GEEN OPTIMALE EFFICIËNTIE IN DE UNIVERSITEITSBIBLIOTHEEK Na de reorganisatie van de universiteitsbibliotheek is er nog geen sprake van optimale efficiëntie, aldus Peter Koffijberg. ‘Dit komt doordat het nieuwe bibliotheeksysteem en de unilocatie – één centrale balie – nog niet gerealiseerd zijn. Maar door grote loyaliteit van de medewerkers blijft de zaak draaiende en de communicatie die onder de oude directeur erg stroef verliep, loopt onder de nieuwe directeur veel beter.’

ONDUIDELIJKHEID EN EXTERNEN BIJ IT Bij IT is het onduidelijk hoeveel er nu eigenlijk bezuinigd is tijdens de reorganisaties. Volgens Johan Rebel is de evaluatie is niet inzichtelijk.

‘Alles loopt door elkaar en het resultaat van de reorganisatie is onhelder. Daarbij zijn het aantal IT-projecten enorm toegenomen door de overige reorganisaties, waardoor veel externen worden ingehuurd. Dit is kapitaalvernietiging.’

De onderdeelcommissies zijn van mening dat bij de reorganisaties veel te weinig naar de inhoud is gekeken. De algemene boodschap aan het CvB is: ‘Doe uw huiswerk! Kijk naar de samenhang van de hele organisatie als u ergens een succes van wilt maken.’

De ODC van FCO was niet aanwezig bij de bijeenkomst. De ODC van C&M heeft afgezien van het leveren van een bijdrage aan dit artikel.

MEER BELEIDSVRIJHEID VOOR OPLEIDINGEN? GV ZET IN OP MINDER UNIFORMERING IN HET ONDERWIJS- EN EXAMENREGLEMENT Op dit moment ontvangen de ruim honderd Opleidingscommissies (OLC’s) van de VU het Onderwijs- en Examenreglement (OER) voor 2016-2017 ter advisering. Zoals elk jaar zullen de OLC’s merken dat er feitelijk weinig te adviseren valt. De belangrijkste bepalingen in de OER zijn VU-breed of in overleg met de UvA vastgesteld en opleidingen mogen hier niet van afwijken. De vraag is in hoeverre deze situatie wenselijk is.

De afgelopen jaren heeft de VU sterk ingezet op uniformering van de OER-en binnen de VU en tegelijkertijd op harmonisatie met de UvA. Soms waren daar goede redenen voor. Zo bevordert de uniforme jaarkalender de mogelijkheid van studenten keuzevakken bij andere opleidingen te volgen. Bovendien vereenvoudigt het de onderwijsorganisatie.

Maar uniformering heeft ook een keerzijde.

Ten eerste is het soms moeilijk een uniforme bepaling op te stellen die recht doet aan verschillen tussen opleidingen. Een voorbeeld is de verplichte nakijktermijn van tien dagen: deze regeling is wellicht geschikt voor opleidingen waar veel getoetst kan worden middels (multiple-choice) tentamens, maar ongeschikt voor opleidingen waar veel intensieve toets vormen nodig zijn. Uniformering staat zo maatwerk in de weg. Ten tweede belemmert uniformering de mogelijkheden voor vernieuwende onderwijsvormen. Zo zal een opleiding of faculteit die wil experimenteren met compensatoir toetsen ondervinden dat dit niet (zomaar) kan. Uniformering staat zo innovatie en creativiteit in de weg.

COLUMN: NIEUW IN DE OR

De OR en USR hebben daarom in GV verband afgelopen zomer met het CvB afgesproken dat bij de vaststelling van de Model-OER voor 2017-2018 de mate van uniformering ter discussie gesteld kon worden. Ter voorbereiding van deze discussie heeft de GV onder alle OLC’s een enquête uitgezet waarin naar hun mening hierover werd gevraagd. De uitkomsten daarvan geven aan dat de OLC over een aantal VU-brede bepalingen ontevreden is en op een aantal punten meer zeggenschap zou willen hebben.

In het overleg met het CvB van 24 februari 2016 heeft de GV deze uitkomsten aan het CvB voorgelegd. De GV spoorde de Rector Magnificus in haar advies aan in gesprek te gaan met de verschillende faculteiten.

Ondertussen lijkt de GV in haar initiatief gesteund te worden door de landelijke politiek.

In de nieuwe Wet Versterking Bestuurskracht wordt de positie van de Opleidingscommissies verstevigd. Een sterkere positie vereist uiteraard ook dat zij een grotere zeggenschap moeten krijgen over de organisatie en inrichting van hun opleiding. En dat kan alleen met minder VU-brede regels en richtlijnen waar niet van afgeweken kan worden.

Bij mijn aantreden werd me verteld dat geen enkel lid van de OR hoogleraar was. Vreemd, of toch niet? Als ik bij mezelf te rade ga heb ik me nooit eerder beschikbaar gesteld, omdat ik mijn handen vol heb aan mijn vak en aan de bestuurlijke verplichtingen die het runnen van een afdeling of eenheid met zich meebrengt.

Dat zal ik gemeen hebben met andere collegae.

Zou er mogelijk er ook een gebrek aan motivatie zijn? In de modern bestuurde universiteit komt heel veel ‘van boven’? Zou daar een reden kunnen liggen? Omdat de echte beslissingen al zijn genomen?

Misschien moeten we het nog eens hebben over medezeggenschap. Dat gaat niet alleen over werkomstandigheden of over zaken die al gepasseerd zijn. Medezeggenschap is onderdeel van sturing, van governance, zeker in een organisatie waar het resultaat zo afhankelijk is van wat er op de werkvloer gebeurt.

Medezeggenschap is niet alleen reactief, maar idealiter ook pro-actief; meedenkend over de vraag waar die universiteit voor dient, wat haar roeping is. De Vrije Universiteit heeft daarvoor goud in handen.

Kees van der Kooi

COLOFON

COMMISSIE COMMUNICATIE OR KARIN LURVINK, SANDRA DE MAESSCHALCK, HENK OLIJHOEK, ESTHER PLOMP, JEROEN RODENBERG, BORIS SLIJPER TEKST KARIN LURVINK, BORIS SLIJPER, KEES VAN DER KOOI BEELD MERLIJN DRAISMA FOTO MARIEKE WIJNTJES VORMGEVING HAAGSBLAUW

WWW.FACEBOOK.COM/ ONDERNEMINGSRAAD.VU @OR_VU

Restaurant

n va nt. ten ura os ta p k res t o et en lt h tud ee n s ord ee eo at b ga en ek ten we it e d e as u Om valv ad

Cabaret en psychiatrie

O la la, c’est bon ici De Struisvogel

Marjolijn van Kooten & Bram Bakker Dubbelprogramma Geen Paniek Dinsdag 12 april Aanvang 20.30 uur Studenten € 11,Medewerkers VU € 13,50 Griffioen.vu.nl

Dick Roodenburg, publiciteitsmedewerker Griffioen

30

Richard Zandberg

Cultuurcentrum Griffioen Uilenstede

Een programma met een psychiater en een cabaretière die regelmatig psychiatrische hulp nodig heeft, wordt dat leuk? Onder het motto ‘geen paniek’ brengen Bram Bakker en Marjolijn van Kooten op één avond elk hun eigen voorstelling, met als doel: het taboe op angst doorbreken. Zowel Van Kooten als Bakker zijn bekend met paniek. Van Kooten zegt zelf ‘regelmatig in de vlekken te schieten’ en schreef hier het boek Schijtluis over. Bakker behandelt bekende en onbekende Nederlanders met angstklachten.

In haar voorstelling vertelt Van Kooten met zelfspot over haar leven als schijtluis en zingt daar ontroerende liedjes over. Bakker waagt zich, na vele columns en boeken over zijn vakgebied, voor het eerst in het theater. Naast alle treurigheid valt er in de psychiatrie ook veel te lachen.

CONCEPT Een Franse keuken die zich richt op biologische producten.

SFEER Een gezellig, donker holletje voor maximaal 35 gasten in een souterrain aan de gracht. Het heeft wat weg van een bruin café, inclusief tegeltjesmuur en donkere tafels met sfeerlichtjes erop.

ETEN De menukaart staat in rood en wit op de muur gekrijt: per voor-, hoofd- of nagerecht kun je kiezen uit vijf of zes opties, c’est tout. Dat is maar goed ook, want deze Franse smaakmakers brengen je al snel aan het twijfelen. Zo kun je kiezen uit een bisque van Hollandse garnalen, geserveerd met kokkels en mosselen of een geroosterde pompoenrisotto met salie en biologische geitenkaas. Ook truffels en gojibessen staan op het menu. Voor de vega’s is de keuze aan de magere kant: slechts één voor- en twee hoofdgerechten.

BEDIENING Vriendelijk, maar niet opdringerig.

TIP De bisque van Hollandse garnalen, kokkels en mosselen is erg smaakvol.

AANRADER Dit is dé plek voor een romantisch avondje. Een goede spot om het drukdravende Amsterdamse leven achter je te laten en je te focussen op je tafelpartner.

PRIJS Wanneer je het rustig aan doet met de drank kun je hier voor vijftig euro met z’n tweeën goed eten.

WAARDERING

DE STRUISVOGEL Keizersgracht 312 restaurantdestruisvogel.nl Jochem Klinkhamer, tweedejaars science, business & innovation

Ook GRATIS UIT ETEN voor Advalvas?

Mail naar redactie.advalvas@vu.nl. nr 14 — 23 maart 2016

ADVALVAS

cultuur Op kamers

De eenkamerwoningen van Uilenstedebewoners zijn hetzelfde.

Hun verhalen beslist niet.

Uilensteders 14

“I

n Zuid-Afrika, waar ik een half jaar woonde, bezocht ik poeziëavonden. Ik dicht graag over mijn grote passie: de liefde in al haar vormen. Dat doe ik in het Engels. Op m’n zesde kwam ik hier als vluchteling vanuit Rwanda. Met mijn ouders spreek ik een mengeling van Frans en Kinyarwanda. En in Nederland leerde ik de taal al snel op school. Maar in het Engels kan ik me het best uiten.

Eigenlijk ben ik elke dag met poezië bezig. Ik ga er nooit speciaal voor zitten. Het komt op de meest onhandige momenten in me op. Dan schrijf ik het zo snel mogelijk op. Later ga ik schaven.

Tot oktober vorig jaar deelde ik mijn gedichten met niemand. Maar in het buitenland durfde ik de sprong te wagen: ik kende er toch niemand. Dus ik stapte op het podium. Het was misschien niet het beste optreden van de avond, maar ik leerde ervan dat je niet kunt falen. Dichten doe je voor jezelf.

ADVALVAS

nr 14 — 23 maart 2016

Alida Uwisanze 23, vierdejaars psychologie Haar site: lemondedalida.com Blauwe toren Door Floor Bal Foto Peter Valckx

Wil je ook in Uilensteders?

Mail naar redactie.advalvas@vu.nl.

31

Griff

32

door Merlijn Draisma

nr 14 — 23 maart 2016

ADVALVAS