Časopis Korak broj 66_septembar by Nenad Danilovic

Broj 66 Septembar 2011 Godina XI www.pks.rs

From page 41 KORAK in English

DRASTIČNO KRŠENJE CEFTA SPORAZUMA BOJAN RADUN izvršni direktor Nektara: Promenićemo sliku o Srbima kao investitorima

Marko ćulibrk predsednik Skupštine PKS: Značajnija uloga Komore za veća očekivanja privrednika

Broj 66 Izdaje: Privredna komora Srbije

I M P R E S U M

SADRŽAJ

Direktor Centra za marketing, informisanje i promocije: Ivan Jakšić Rukovodilac Službe za informisanje: Milan Nedić Glavni i odgovorni urednik: Mirjana Stefanović Urednik: Branislav Gulan Novinar: Nada Mitrović Prevod na engleski: Katarina Gavrić Dizajn časopisa: Zoran Boldorac Grafičko - tehničko uređenje Nemanja Ilić Štampa Politika AD

Adresa redakcije: Resavska 13-15, 11001 Beograd E-mail: informisanje@pks.rs Telefon: +381 11 3300 905 Fax: +381 11 3244 645 Marketing: +381 11 3300 916 marketing@pks.rs Besplatno izdanje

KORAK: časopis Privredne komore Srbije / glavni i odgovorni urednik Mirjana Stefanović. - 2001, br. 1 (30. jun)- . Beograd (Resavska 15) : Privredna komora Srbije, 2001 - (Beograd: Politika). - 28 cm Nasl. str. prištampanog engl. izdanja: Korak: magazine of the Serbian Chamber of commerce ISSN 1451-480X = Korak COBISS.SR-ID 109301516

www.pks.rs

6 12 16 19 22 28 30

Poseta kancelarke Merkel:

Signal investitorima da ulažu u Srbiji

Nova Strategija industrijskog razvoja:

Potrebni investitori sa razvijenih tržišta

Grupacija veledrogerija PKS:

Punopravni član evropske asocijacije Javne nabavke:

Odzvonilo naručenim poslovima Komora ISP - član Ino Pool PKS:

Međukomorska saradnja za bolje usluge firmama

Kontraverze oko GMO:

Procena rizika je ključ sigurnosti

Završena žetva pšenice:

Rod za pune ambare

broj 66

u fokusu

Drastično kršenje CEFTA sporazuma

Blokada donosi gubitke Gubici zbog blokade prodaje robe srpskih firmi na Kosovu i Metohiji mogu se meriti milionima dolara i njih će kompanije koje su pogođene tom necarinskom barijerom teško moći da nadoknade, ocenjuje Privredna komora Srbije

rivredna komora Srbije aktivno učestvuje u sagledavanju problema nastalih nakon što je Priština 20. jula 2011. godine uvela embargo na nabavku robe iz Srbije. Nepunih mesec dana po uvođenju tog embarga, proizvodnja na Kosovu i Metohiji, koja je zasnovana na repromaterijalu iz centralne Srbije, praktično je stala, a plasman roba je onemogućen. Ukoliko se u najskorije vreme ne iznađe način za prevazilaženje nastalog zastoja u prometu roba, privreda Kosova će pretrpeti trajne posledice, koje će se teško sanirati, ocenila je Komora. Mera prištinske administracije, kako se dodaje, neće doprineti povećanju prometa, investicija, ni zaposlenosti na teritoriji UNMIK/Kosova, a drastično će povećati obim robe čiji se promet odvija u „sivoj zoni“, što će dovesti

do poskupljenja i naneti štetu, pre svega potrošačima. Predsednik Privredne komore Srbije Miloš Bugarin izjavio je da je 30 najvećih srpskih izvoznika za mesec dana, od 20. jula do 20. avgusta, izgubilo više od 13 miliona dolara zbog nemogućnosti prometa robe na Kosovu. Gubitak zbog robe koja se obrnuto prometuje, sa Kosova u Srbiju, iznosi oko 130.000 dolara, rekao je Bugarin. Među firmama koje su isporučivale ili kupovale robu na Kosovu, izdvajaju se Potisje iz Kanjiže, NIS, Knežević Petrol, Svislajon, kruševačka Merima, Tetra pak Prodakšn iz Beograda i cementara Holcim. Firme koje imaju najviše štete od necarinskih barijera, jer su nabavljali robu sa Kosova, su Žitoprerada DM iz Novog Bečeja, koncern Far-

www.pks.rs

makom iz Šapca, Fabrika akumulatora Sombor, Bradva plus iz Sremskih Karlovaca, Rudnap grupa iz Beograda, Forest fud iz Kruševca i Vudlend Impeks iz Sremske Mitrovice, pokazuju podaci PKS. Komora je, u ime privrede Srbije, izrazila duboku zabrinutost još prilikom najave embarga (26. maja) na dopremu robe iz Srbije. Takav stav prištinske administracije značajno umanjuje do tada postignute pozitivne efekte primene CEFTA sporazuma. PKS je ukazala da ovakvi koraci Prištine štete privrednom oporavku i prosperitetu regiona u celini. Rezultat inicijative PKS je da Vensan Dežer, šef Delegacije EU u Beogradu, navodi da je Evropska komisija obeshrabrivala uvođenje carine i ko-

u fokusu

Promet roba sa KiM godina 2005. 2006. 2007. 2008. 2009. 2010 2010/6m 2011/6m

broj 66

Isporuke 132,1 160,7 189,7 343,4 336,1 391,3 175,8 202,8

Nabavke 3,6 15,5 10,0 3,2 2,17 4,03 0,65 0,56

Ukupno 135,8 176,2 199,8 346,6 338,27 395,23 176,45 203,36

-mil.USDSaldo +128,4 +145,2 +179,7 +340,2 +333,9 +387,2 +175,15 +202,23

Izvor: PKS (prema podacima Uprave Carina Srbije)

Promet Srbije sa KiM za dvanaest meseci 2010. godine iznosio je 395,23 miliona USD i veći je u odnosu na isti period 2009. god. za 16,83%. Isporuke iz Srbije su iznosile 391,2 miliona USD i veće su za 16,39% u odnosu na isti period 2009. god. Nabavke sa KiM su iznosile 4,03 miliona USD i veće su za 85,71% u odnosu na isti period 2009. god. U razmeni je ostvaren suficit od 387,17 miliona USD. Promet Srbije sa KiM za prvih šest meseci 2011. godine iznosio je 203,36 miliona USD i bio je veći u odnosu na isti period 2010. godine za 15,2%. Isporuke u prvih šest meseci 2011. iz Srbije su iznosile 202,8 miliona USD i bile su veće za 15,3% u odnosu na isti period 2010. god. Nabavke sa KiM su iznosile 0,56 miliona USD i bile su manje za 13,5 % u odnosu na isti period 2010. god. U razmeni je ostvaren suficit od 202,2 milion USD. sovskih carinskih pečata za dopremu robe iz Srbije. Dežer u pismu PKS navodi stav Evropske komisije da “sve strane moraju u potpunosti poštovati CEFTA sporazum koji predviđa posebne uslove za rešavanje sporova i neophodnost da ih ispune svih osam CEFTA potpisnica.” Potpisnice CEFTA sporazuma obavezuju se da omoguće slobodnu trgovinu na svojoj teritoriji na bazi evropskih standarda i standarda Svetske trgovinske organizacije. Do sada, postignuta je potpuna liberalizacija prometa industrijskom robom, a u oblasti poljoprivrede se primenjuju određene mere zaštite tržišta u skladu sa propisima EU i STO, s tim da nijedna potpisnica ne može jednostrano doneti mere kojima štiti sopstveno tržište. Shodno tome, administracija u Prištini je drastično prekršila CEFTA sporazum kada je donela odluku o embargu na promet robe iz Srbije, ističe PKS. U prethodnoj godini registrovani promet robe Srbije sa Kosovom imao je vrednost od oko 400 miliona dolara, od čega je iz Srbije isporučeno robe u vrednosti od 391,3 miliona dolara, dok je sa teritorije Kosova i Metohije

u druge delove Srbije dopremljeno robe u vrednosti od 4,03 miliona dolara, pokazuju podaci PKS.

Materijalni i nematerijalni gubici Za prvih šest meseci 2011. godine iz Srbije je otpremljeno robe u vrednosti od 202,8 miliona dolara, što je povećanje od 15 odsto u odnosu na prvih šest meseci 2010. Srpska privreda će pretrpeti velike gubitke ako embargo ostane na snazi, kaže Zoran Bojović iz Biroa za regionalnu saradnju PKS. Za Srbiju, tržište Kosova je nezamenjivo, jer se naši proizvodi tamo prodaju decenijama. Potrošači na Kosovu imaju naviku da kupuju naše proizvode poput jafe, plazma keksa ili smokija. Ako tih proizvoda ne bude, potrošači će naći zamenu, verovatno u proizvodima iz Hrvatske, Makedonije, Albanije, Turske ili Crne Gore. Procenjuje se da će kompanije biti na gubitku preko 250 miliona dolara samo u ovoj godini, kaže Bojović. Gruba računica pokazuje da prekid prometa robe u ovoj situaciji www.pks.rs

za srpsku privredu znači gubitak od oko 450 miliona dolara na godišnjem nivou. Procene Bojovića su da će, ukoliko se embargo na promet robe srpskih kompanija na prostoru KiM nastavi u trajanju dužem od tri meseca, posledice biti nesagledive i teško ugroziti poslovanje kompanija koje su do sada nesmetano plasirale svoju robu na ovoj teritoriji. Ovome se osim direktnih materijalnih gubitaka, moraju dodati i nematerijalni gubici koji će sigurno biti višestruko veći, jer će se ugled, položaj brendova i kanali distribucije daleko teže povratiti što period blokade bude duži. Samo koncern Bambi zbog zabrane plasmana robe na KiM mesečno gubi 250.000 evra, a ako se ova situacija nastavi, Bambi će, po rečima direktora Miroslava Miletića, na godišnjem nivou gubiti oko tri miliona evra. Miletić smatra da čak i kad ne bismo bili suočeni još i sa drugim talasom globalne ekonomske krize, ranjiva ekonomija kao što je naša, ne bi mogla da podnese ovakvu blokadu. M.N. - M.S.

broj 66

u fokusu

Posta kancelarke Merkel Srbiji

Signal nemačkim investitorima da ulažu u Srbiju Poseta nemačke kancelarke Angele Merkel Beogradu je izuzetno značajna za Srbiju i ceo region, jer je dala signal nemačkim investitorima da dodatno ulažu u našu zemlju, izjavila je direktorka predstavništva PKS u Nemačkoj Milanka Vučić Foto Tanjug

Politički i ekonomski partneri

osetom Srbiji 22. i 23 avgusta ove godine, kancelarka Merkel daje značaj ekonomskim i ukupnim odnosima Nemačke i Srbije, ukazala je Milanka Vučić, direktorka Predstavništva PKS u Frankfurtu. Ona je naglasila da nemačka preduzeća svakodnevno pokazuju interesovanje da ulažu u Srbiju, posebno u oblasti elektronike, elektrotehnike i hemijske industrije. Deficit na srpskoj strani u spoljnotrgovinskoj razmeni sa Nemačkom je i dalje veliki, međutim to bi se moglo ispraviti, jer je nemačko tržište ogromno tržište od 82 miliona stanovnika na kome ima mesta za robu svih kvaliteta i cena, poručila je Vučić. Naši privrednici bi trebalo da više koriste programe promocije

koje nudi PKS za nemačko tržište, kazala je ona i dodala da je u Srbiji aktivno više od 300 nemačkih firmi koje su uložile ukupno oko 1,5 milijarde evra, što Nemačku čini trećom zemljom, po visini stranih investicija u našoj zemlji. Ta preduzeća u Srbiji zapošljavaju oko 20.000 ljudi.

Najvažniji partner u EU Nemačka je najvažniji spoljnotrgovinski partner Srbije u okviru Evropske unije, s obzirom da je, prema podacima PKS, robna razmena dve zemlje u 2010. godini dostigla vrednost od 2,8 milijardi dolara. U spoljnotrgovinskoj razmeni Srbije sa Nemačkom, koja je za šest meseci ove godine vredela 1,7 milijarde dolara, www.pks.rs

Predsednik Vlade Mirko Cvetković i nemačka kancelarka Angela Merkel saglasili su na sastanku održanom 23. avgusta ove godine u Beogradu, da su Nemačka i Srbija izuzetno važni politički i ekonomski partneri. Premijer Cvetković je upoznao nemačku kancelarku sa reformskim zakonima donetim u okviru procesa pridruživanja Srbije EU, makroekonomskom situacijom kao i reformama koje je Vlada Srbije do sada sprovela u cilju poboljšanja investicionog ambijenta. Nemačka je najveći spoljnotrgovinski partner Srbije i jedan od najznačajnijih investitora. Nemačke kompanije već godinama uspešno posluju u Srbiji i one su najbolja preporuka budućim ulagačima, rekao je premijer Cvetković na sastanku. Nemačka kancelarka Angela Merkel je, kako je saopšteno iz Vlade Srbije, istakla da je upoznata sa pozitivnim iskustvima nemačkih investitora u Srbiji, i konstatovala da postoje veliki potencijali za dalji razvoj saradnje pre svega u oblasti infrastrukture i energetike, posebno obnovljivih izvora energije. Kancelarka Merkel je dodala i da Srbija treba da posveti posebnu pažnju razvoju malih i srednjih preduzeća. Na sastanku je istaknuto da će Nemačka preko svoje Razvojne banke KFW nastaviti da pruža podršku projektu formiranja Razvojne banke Srbije.

u fokusu

izvoz u Nemačku iznosio je 659,1 miliona dolara, što je za 39,5 odsto više u odnosu na isti period u 2010. godini, dok je uvoz iz Nemačke iznosio 1, 05 milijardu dolara, ili za 29,5 odsto više u odnosu na prvih šest meseci lane. Privredna saradnja Srbije i Nemačke odvija se ne samo kroz robnu razmenu, već i kroz bankarsko - finansijsku saradnju, ulaganje stranih partnera, saradnju u oblasti saobraćaja, turizma, prenos visoke tehnologije, promet u slobodnim zonama, edukaciji stručnjaka, donacijama. Kompanije iz Nemačke su, osim toga, u Srbiji od 2000. do kraja prošle decenije, investirale u razne privredne i druge projekte oko 1,5 milijardi evra. Te nemačke investicije, obavljene uglavnom u industrijskom delu privrede, su veoma značajne, za transfer znanja, povećanje izvoza i otvaranje novih radnih mesta u našoj zemlji. Robnu razmenu Srbije sa Nemačkom odlikuje, između ostalog, visok deficit na strani Srbije, koji je za prvih šest meseci ove godine iznosio 391,6 miliona dolara. Izvoz u Nemačku je u tom periodu obuhvatio 11,25 odsto ukupnog eksporta iz

7 Srbije, a uvoz iz Nemačke čini 10,54 procenata ukupnog srpskog importa. Nemačka je na drugom mestu po visini izvoza srpskih proizvoda, a takođe je na drugom mestu i po vrednosti uvezene robe. Iz Srbije je u prošloj godini u Nemačku najviše izvezeno delova za mašine, električnih provodnika, proizvoda od legiranog aluminijuma, lekova, malina, a najviše je uvezeno putničkih vozila, mašina i transportnih uređaja, hemijskih proizvoda, hrane i životinja. Nemačka je tokom proteklih deset godina stalno bila jedan od vodećih spoljnih investitora, a u najveća ulaganja u našoj zemlji ubrajaju se investicije kompanije Stade, zatim Metro keš end keri, Mešer Tehnogas, Henkel, Knauf, Leoni, Drakselmaier i Falke.

Najveći neto finansijer Evrope Nemačka je najveći neto finansijer Evrope i veoma je bitno da obezbedimo podršku te zemlje za sredstva iz fonda koji je predložila Evropska komisija, koji se zove ‘Povežimo Evropu’, a koji predviđa mogućnost da se infrastruktura, drumska, železnič-

broj 66 ka, energetska i telekomunikaciona, koja je od interesa ne samo za jednu zemlju već i celu Evropu, finansira i na teritoriji onih zemalja koje nisu članice EU, rekao je potpredsednik Vlade Srbije Božidar Đelić uoči dolaska kancelarke Merkel. Nemačka je, takođe, jedan od najvećih donatora Srbiji, jer je od 2000. godine ta zemlja Srbiji pružila finansijsku i tehničku pomoć u vrednosti od milijardu evra. Srbija je u poslednjih nekoliko godina značajno proširila i saradnju sa pojedinim, razvijenim, nemačkim pokrajinama pa su u okviru tih akcija postignuti opipljivi rezultati u proširenju ekonomskih veza sa Bavarskom i Baden Virtembergom. Privredna saradnja Srbije i Bavarske do sada se odvijala uglavnom posredstvom međudržavne Srpsko - bavarske komisije koja je osnovana još pre četiri decenije, a ponovo je aktivirana 2000. godine. U robnoj razmeni sa Bavarskom naša zemlja je, tokom poslednjih nekoliko godina, znatno unapredila izvoz pa je kao rezultat toga prošle godine imala povoljan trgovinski bilans sa tom nemačkom pokrajinom. M.N. - M.S.

Na nemačko tržište preko trgovačkih zastupnika Nemačka je ponovo lokomotiva evropske privrede sa visokim performansama i rastom BDP od 3,6 odsto u 2010. u odnosu na prethodnu godinu, ostvarenim pre svega zahvaljujući proizvodnji robe namenjene izvozu, rekla je sekretar Odbora za ekonomske odnose sa inostranstvom PKS Olivera Kiro, otvarajući sednicu Sekcije za Nemačku u PKS. Članovi Sekcije izabrali su ponovo za svog predsednika Miroslava Tlačinca, vlasnika firme Amige iz Kraljeva, a za njegovog zamenika Aleksandra Savuljića, direktora komercijalnog sektora firme Termometal iz Ade. Direktorka predstavništva Privredne komore Srbije u Frankfurtu Milanka Vučić predstavila je postkrizna kretanja u privredi Nemačke, koja je prošle godine sa 950 milijardi izvoza i oko 798 milijardi uvoza ostvarila suficit u razmeni sa svetom od 154,3 milijarde evra. BDP po glavi stanovnika od 30.572 evra dokazuje visoku platežnu sposobnost nemačkog tržišta, preko koga se najbrže ulazi u globalno tržište kvalitetnih roba za platežno sposobne kupce. Za dobru strategiju plasmana, sve veću ulogu na nemačkom tržištu igraju trgovački posrednici. Trgovački zastupnici, koji predstavljaju lakši put za plasman stranih proizvoda, posebno nepoznatih marki, u trgovini različitim robama zabeležili su promet od 175 milijardi evra prošle godine, istakla je Vučić. Ona je detaljno informisala članove Sekcije i o funkcionisanju trgovačkih zastupništava u Nemačkoj, gde ih trenutno ima oko 60 000 sa preko 200 000 zaposlenih. Bojan Predojević, zamenik predsednika Nemačkog privrednog udruženja u Beogradu, podsetio je da mnoge nemačke firme u Srbiji posluju preko svojih ćerki firmi iz Austrije. Članovi Sekcije imali su mnogo pitanja za advokata Sašu Vračara, koji je govorio o tome na šta treba obratiti pažnju pri ugovaranju poslova, a dobar primer poslovanja sa nemačkim partnerom izneo je Aleksandar Savuljić iz firme Termometal iz Ade. Osnovana 1986. kao radnja za termičku obradu metala, firma je danas A dobavljač velike nemačke grupacije autodelova.

www.pks.rs

broj 66

događaji

Javna rasprava o Nacrtu zakona o restituciji

Pravičan, jasan i oročen PKS i Ministarstvo finansija organizovali su javnu raspravu o Nacrtu zakona o vraćanju oduzete imovine i obeštećenju

avnu raspravu u Privrednoj komori Srbije o Nacrtu zakona o vraćanju oduzete imovine i obeštećenju otvorio je Siniša Mitrović, savetnik predsednika PKS, a potpredsednik Vlade Srbije Božidar Đelić, govorio je o onim aspektima zakonskih rešenja u ovoj oblasti, koji najviše interesuju privrednike. Božidar Đelić je naglasio da idealnih rešenja u vraćanju imovine nema i zato je bitno da se napravi dogovor koji počiva na tri principa, odnosno da se isprave istorijske nepravde prema ljudima kojima je imovina oduzeta, da se poštuje pravo svojine, da se ne čine nove nepravde, kao i da to bude realno sprovodivo, odnosno da postoje realna finansijska sredstva kojima će se u razumnom roku izvršiti obeštećenje. Prema njegovim rečima zakon mora da bude pravičan, jasan i oročen, kako bi se efikasno sprovodio u bliskoj budućnosti, a njegova očekivanja su da će između 100 000 i 150 000 građana podneti državi zahtev za vraćanje oduzete imovine. Đelić je podsetio da je suština predloženih rešenja da se svuda gde je moguće imovina vrati svojim vlasnicima, a za izuzetke su predviđena obeštećenja. Obveznici imovine koja će biti predmet restitucije neće biti samo država Srbija, već i pokrajine, lokalne samouprave i javna preduzeća, a stupanjem na snagu ovog Zakona neće biti moguće da se otuđi ona imovina koja se potražuje. Kada je u pitanju poljoprivredno zemljište i šume, potpredsednik Vlade je naveo da se potražuje oko 300.000 hektara i izrazio uverenje da će ogroman deo zemljišta biti vraćen u naturi. On je podsetio da će za restituciju biti obezbeđeno dve milijarde evra i da će u cilju

njenog boljeg i bržeg sprovođenja značajno biti ojačana Direkcija za restituciju, koja će verovatno prerasti u Agenciju kako bi imala status pravnog lica. Potpredsednik Vlade Srbije, Božidar Ðelić, rekao je da će javna rasprava o Nacrtu zakona o vraćanju oduzete imovine i obeštećenju biti organizovana u Smederevu, Nišu, Valjevu, Novom Sadu, Kragujevcu, Subotici i drugim gradovima. Goran Radosavljevć, državni sekretar u Ministarstvu finansija, rekao je da privrednike najviše interesuje kako će se, u svetlu restitucije, rešiti pitanje zakupljenih objekata i poljoprivrednog zemljišta. Zakupcima lokala, najčešće u velikim gradovima, ugovor o zakupu neće moći da se menja dve godine, a o zakupu poljoprivrednog zemljišta tri godine, s tim da će se po restituciji zakupnina isplaćivati novim-starim vlasnicima. Troškovi postupka dokazivanja vlasništva nad imovinom su, po zakonu koji je u procedure, na vlasnicima nad imovinom, s tim da će Vlada i Ministarstvo finansija učiniti korake da troškovi budu što manji i da nema zakrčenja u postupku. Tamo gde povraćaj imovine naslednicima nije moguć, zakonom nije predviđena mogućnost naturalne restitucije, rekao je Radosavljević, već samo obeštećenje u vidu obveznica u dinarskoj vrednosti, indeksiranih za inflaciju, plus neki vid kamate, dok je za vlasnike koji su još živi nađen način da se obeštećenje ubrza. Učesnici u raspravi, predstavnici starih vlasnika i njihovih udruženja, kao i predstavnici korisnika imovine nacionalizovane posle Drugog svetskog rata, imali su brojna pitanja i primedbe. Predstavnik korporacije PKB, koja je sada vlasnik poljoprivrednog zemljišta koje podleže restituciji, smatra da kod ove vrste zemljišta treba uvesti klauzulu da promena njene namene nije dozvoljena novim-starim vlasnicima, jer bi pretvaranje poljoprivrednog u građevinsko zemljište ugrozilo prehrambenu sigurnost države. Predstavnici starih vlasnika izneli su zahtev da se vrednost objekata i indeksiranje obveznica za obeštećenje vrši u evrima, na šta je potpredsednik Vlade Đelić rekao da se nastoji očuvati dinar i da se nalazimo u postupku de-evroizacije. On je to obrazložio činjenicom da Srbija sigurno neće preći na evro u narednih deset godina, a da je verovatnoća da se to dogodi u narednih 20 godina vrlo mala. M.N. - M.S.

www.pks.rs

događaji

broj 66

U Srbiji počela primena TIR EPD sistema

Unapređen carinski sistem Srbije U Srbiji su stvoreni uslovi za početak primene sistema TIR EPD, elektronske najave karneta TIR, koji će znatno pojednostaviti i ubrzati carinske procedure u oblasti tranzita

a stručnom seminaru u Aranđelovcu “Iskustva u primeni TIR-EPD - neophodnost i beneficije” istaknuto je da sistem TIR EPD (Electronic Pre-Declaration System) podrazumeva prethodnu najavu TIR karneta carinskim ispostavama elektronskim putem, što znači da vlasnik tog međunarodnog carinskog dokumenta šalje TIR deklaraciju u Ženevu, u sedište Međunarodne unije drumskih transportera (IRU). Nakon toga, IRU tu deklaraciju elektronskim putem unapred dostavlja carinskim ispostavama koje su u sistemu TIR EPD i nalaze se na tranzitnoj ruti kojom će transporter proći. Direktor republičke Uprave carina Predrag Petronijević smatra da je pojednostavljenje carinske procedure u oblasti transporta jedan od prioriteta Uprave, čime će se srpska carinska služba svrstati u red modernih carinskih administracija. “Naša je obaveza da kao i sve ostale odgovorne carinske administracije kontinuirano radimo na stvaranju ambijenta i uslova u kojima će strani i domaći predstavnici poslovne zajednice carinske postupke na graničnim prelazima i unutrašnjosti Srbije obavljati brzo i efika-

Koncept jednog prozora U sistemu TIR EPD trenutno je 15 država, a očekuje se da će do kraja godine biti pokrivene sve zemlje u TIR sistemu. Ovaj napredni elektronski sistem, koji podrazumeva maksimalno pojednostavljenu proceduru prelaska granice, zasnovan na “konceptu jednog prozora”, trenutno primenjuju Belgija, Bugarska, Češka, Estonija, Finska, Francuska, Nemačka, Mađarska, Letonija, Litvanija, Moldavija, Poljska, Rumunija, Slovačka i Slovenija. Sistem se dinamično razvija, pa je u prvih pet meseci IRU izdao za 14 odsto veći broj karneta u 2011. godini, u poređenju sa istim periodom u 2010, navodi Marek Retelski, rukovodilac TIR odeljenja. sno uz punu primenu savremenih informatičkih rešenja”, naglasio je on. Sistem TIR EPD u Srbiji uspešno je testiran 27. juna na graničnom prelazu Vatin u carinarnici Vršac. U korišćenju TIR sistema poseban akcenat je na njegovoj bezbednosti i kompjuterizaciji, zbog čega je usavršena aplikacija za elektronsku najavu TIR karneta, naglašava predsednik PKS Miloš Bugarin. Aktiviranjem TIR sistema u Srbiji od 2001. olakšana je trgovina, smanjeni troškovi i omogućen brži protok robe na graničnim prelazima. Karnet TIR je carinski dokument kojim se pojednostavljuju carinske formalnosti u međunarodnom transportu robe. Pored Srbije, očekuje se skori poče-

www.pks.rs

tak primene tog sistema u Bosni i Hercegovini i Turskoj, a nešto kasnije u Belorusiji, Rusiji, Gruziji, Ukrajini i drugim zemljama. Prema podacima IRU, Srbija je četvrta na listi korisnika TIR karneta u Regionu u ovoj godini, posle Bugarske, Rumunije i Makedonije. Statistika Uprave carina Srbije pokazuje da se tranzit vozila sa TIR karnetima povećava. Tako je 2008. godine bilo 293.946 vozila, 2009. godine 206.947, a 2010. godine 227.584 vozila. Seminar u Aranđelovcu održan u Hotelu “Izvor”, organizovala je PKS, u saradnji sa makedonskim transportnim udruženjem AMERIT, uz podršku IRU. Nada Mitrović

broj 66

predstavljamo

Predsednik Skupštine Privredne komore Srbije Marko Ćulibrk

Značajnija uloga Komore za veća očekivanja privrednika Popravljati propuste i podržavati poslove koji idu u dobrom pravcu, postepeno i po malo, ali svakog dana, stav je novog predsednika Skupštine PKS Marka Ćulibrka

kupština Privredne komore Srbije na sednici održanoj 21. juna ove godine, za svog novog predsednika izabrala je Marka Ćulibrka, direktora Ateksa, diplomiranog pravnika po obrazovanju i dugogodišnjeg privrednika. Radeći pretežno u oblasti tekstilne industrije, Ćulibrk je stekao iskustvo u saradnji sa komorskim sistemom pri rešavanju problema, koji su u ovoj privrednoj grani brojni. Stavovi su mu jasni i određeni, ali kao svaki mudar privrednik, koristi strategiju malih ali sigurnih koraka napred. Poznajem Komoru i komorski sistem, a shvatam i vreme u kome se nalazimo, kaže novi predsednik Skupštine PKS. Šta su vaši prvi planovi po izboru za predsednika Skupštine PKS? U uslovima dominacije tržišta i postepenog povlačenja države iz sfere privređivanja, uloga Privredne komore Srbije postaje značajnija, a samim tim rastu i očekivanja velikog broja preduzetnika, menadžera, poslodavaca, direktora i drugih stvaralaca nove vrednosti da ovde nađu pravog sagovornika, oslonac i podsticaj. Na asocijaciju privrednika Srbije faktički je mada ne i formalno, prešao i najveći deo društvene odgovornosti za osmišljanje, iniciranje,

predlaganje i praćenje sprovođenja svih onih poteza, mera i aktivnosti koje vode stvaranju i doprinose razvoju povoljnog privrednog okruženja. Uveren sam da će Privredna komora Srbije, kao institucija koja pokriva čitavo područje zemlje i sve njene grane, od poljoprivrede, preko industrije, do trgovine, saobraćaja i finansija, sve uspešnije ispunjavati ova očekivanja. Rukovodstva, radna tela i stručni timovi su u sve većoj meri tako sastavljeni da u njima dominiraju ljudi iz privrede sa iskustvom i znanjem. Novi Zakon o komorama, usvojen 2009, sa odloženim dejstvom od 2013, naišao je na negodovanje mnogih. Kakav je Vaš stav po pitanju tog Zakona? Taj Zakon nije dobar ni u formalnom smislu, jer nije donet po pravnoj proceduri, a nije prihvatljiv ni u suštinskom smislu. Kad, kao pravnik treba da nešto kažem o tom zakonu, setim se izreke našeg čuvenog pravnika Baltazara Bogišića: Što se grbo rodi, vreme ne ispravi. Neophodno je da se usvoji potpuno novi zakon o privrednim komorama. Nacrt već postoji, stručne službe PKS i eminentni profesori sa Pravnog fakulteta u Beogradu su ga napravili tako da odgovara intewww.pks.rs

resu i privrede i države kao našeg partnera, po evrokontinentalnom sistemu. Ne možemo da prihvatimo anglosaksonski sistem, jer evrokontinentalni sistem komora u Srbiji postoji preko 150 godina, a ta struktura je dala rezultate u različitim istorijskim, društvenopolitičkim i vlasničkim sistemima, od knjaževine, kraljevine, socijalističke privrede, a pokazala se delotvorna i u tranziciji. Bilo bi opasno da se tako olako sad uruši. Smatrate da je komorski sistem bio koristan privrednicima u tranziciji? Privredna komora je, bez obzira na način organizovanja države i vlasništva, zastupala interese privrednika prema državi, a pomagala je i u otvaranju vrata prema spolja. U tranziciji se i srpska komora transformiše. To je proces u kome je ona, bez velikih potresa, od komore čiji su članovi bili privredni subjekti sa državnom i društvenom svojinom, postala asocijacija privrednika, koji su novi vlasnici, akcionari, preduzetnici. I oni su prepoznali komoru kao mesto gde mogu da nađu svoje interese, a među novim članovima su i velike kompanije i multinacionalne kompanije koje sad posluju u Srbiji. Iskustvo stranih kompa-

predstavljamo

nija je dragoceno i naši privrednici mnogo mogu da nauče od njih. Komora je još uvek u transformaciji, ali na dobrom putu da bude pravi predstavnik privrede. I to ne samo velike privrede, već i malih i srednjih preduzeća i preduzetnika i zanatskih radnji. Mi zastupamo interese svih članova, privredne subjekte i proizvodne i trgovačke i bankarske delatnosti, i uvoznike i izvoznike. Ti interesi nisu uvek isti, a komora je tu da ih pomiri u interesu celokupne privrede Koliko je važna uloga PKS u predlaganju privrednih zakona? Velika je uloga PKS u predlaganju zakona, ali takođe i podzakonskih akata. Jer često imamo problem u praksi da su neki delovi zakona neprimenjljivi. Takođe zajedno sa vladom treba da pratimo i analiziramo efekte usvojenih zakona. Radi toga je neophodno da PKS insistira na sprovođenju zaključka sa Parlamenta preduzeća „da u poslovniku o radu Vlade treba uvesti obavezu pribavljanja mišljenja PKS za sve ekonomske propise“. Da li su donosioci zakona uvek voljni da čuju glas privrede ili su ipak primarno vezani za svoje poslaničke grupe? Posle zasedanja Prvog srpskog parlamenta preduzeća, održanog u Narodnoj skupštini, mislim da su naši nosioci vlasti shvatili da u Komori postoji veliko znanje i iskustvo, da članovi Komore prepoznaju probleme i znaju kako problemi mogu da se reše. Šta se iskristalisalo kao ključna potreba privrede? Privrednicima koji ozbiljno i dugoročno rade, najvažniji je stabilan privredni ambijent koji podrazumeva efikasan rad svih institucija, nastavak poreske reforme, smanje-

11 nje javne potrošnje kao i smanjenje crne i sive ekonomije. Kad postavljamo pitanje kursa, mi ne tražimo da on bude veći ili manji, već da bude stabilan i predvidiv, da možemo u nekom vremenskom periodu da planiramo. Najgore su ove dnevne oscilacije. Ozbiljni privrednici ne očekuju od države da dekretom ili čarobnim štapićem reši sve probleme. Ali i mi privrednici moramo da vidimo u svojim kompanijama gde možemo sami nešto da učinimo i da pronađemo deset ili petnaest oblasti u kojima ćemo napraviti uštedu ili pomak makar od jedan posto. I ako do kraja u tome istrajemo, imamo poboljšanje od deset ili petnaest procenata. Šta treba uraditi da bi se otvorila radna mesta? Treba da vratimo kapacitete u prerađivačkoj industriji, gde smo imali dobre rezultate i na domaćem tržištu i u izvozu. Bez stvaranja nove vrednosti i bez izvoza nećemo moći ostalu privredu da pokrenemo. Ne možemo svi da trgujemo i jedni drugima pružamo usluge, već moramo da imamo realni sektor, koji proizvodi nešto novo. Procenat

broj 66 prerađivačke industrije je doveden sada na ispod 20 odsto učešća u ukupnom bruto društvenom proizvodu, a trebalo bi da bude barem 50 odsto. Nama privrednicima i celoj državi predstoji industrijalizacija, ulaganje u proizvodnju. Imamo ugovore i sa zapadnim tržištima i sa Rusijom, ali često nemamo proizvode za izvoz. Tekstilna industrija je jedna od onih koje su dobro radile, ali su loše prošle kroz tranziciju. Kako je sada? U tekstilnoj industriji pre 20-ak godina imali smo izvoza preko milijardu dolara iz Srbije, a onda je ta grana puštena niz vodu. Sada opet imamo preko 400 miliona dolara izvoza. Tekstilnoj i drugim sličnim granama treba pomoći da stanu na noge, u njima radi veliki broj radnika, pretežno ženska radna snaga, otvaranje radnih mesta je jeftino, mašine su jeftine i može da se radi u dve smene, a najvažnije - možemo da imamo neto devizni priliv, jer je to roba koja se traži. U tom smeru već radi Odbor za tekstilnu industriju i industriju kože i obuće Privredne komore Srbije. »

Tranzicija je bolan proces, možda su nade bile prevelike, pa imamo poništene privatizacije. Kako procenjujete privatizaciju Ateksa, u kome ste direktor? Ateks je preuzela italijanska firma, koja se bavi proizvodnjom konfekcije. Oni imaju interes da razvijaju posao u Srbiji, pa je sada Ateks jedan od retkih trgovinskih lanaca koji dobro radi. Šteta što nije sačuvano više takvih privrednih subjekata koji su pre devedesetih bili giganti, u njima je bilo dosta znanja i resursa, imali su iskustva i na stranim tržištima. U mnogo slučajeva olako se ušlo u restrukturiranje pa i gašenje nekadašnjih velikih preduzeća. Između ostalog, i zbog toga sada imamo dosta problema, od kojih je najveći - nezaposlenost. Moglo je da se radi malo organizovanije, kao što je radila Slovenija, koja je gasila samo ona preduzeća koja su stvarno bila u problemima i trebalo da idu u stečaj. Ali mnogim preduzećima je trebalo dati šansu da se prilagode, da nađu, sami ili uz pomoć države, strateške partnere. Na žalost, naša privatizacija je bila usmerena na popunjavanje budžeta, a privredna funkcija je bila u drugom planu. Smatralo se da će samo privatizacijom tržište rešiti sve probleme. Mi, privrednici, smo znali da je to nemoguće. I u svetu se pokazuje, naročito sad, tokom krize, da i zapadne tržišne ekonomije teško izlaze iz krize bez pomoći države.

www.pks.rs

broj 66 Oko čega komora i država prvo treba da se angažuju? Oko privatizacije u preduzećima gde ona nije uspela, ali još ima potencijala da se revitalizuje proizvodnja. Privredna komora Srbije i regionalne komore mogu da vide gde bi se moglo pomoći, da država nađe sredstva, a Komora da pomognemo u traženju partnera, da bi se takve firme pokrenule. Tako je već spasen drvni kombinat u Kuršumliji, koji je bio veliki sistem, potom gotovo pred gašenjem, a sada je pokrenuo proizvodnju, ima proizvod koji ide u izvoz, a nekih par stotina ljudi ima posao, što u jednoj maloj i nerazvijenoj opštini nije zanemarljivo. Ima još takvih preduzeća ali treba požuriti dok još ima prostora da se resursi spasu. Neophodno je da se dogovorimo sa vladom oko prenošenja nekih javnih ovlašćenja u PKS. Ono što kod nas radi, na primer, Agencija za privredne registre, u mnogim zemljama rade privredne komore. To bi u PKS bilo podjednako kvalitetno urađeno, bilo bi jeftinije privrednicima, i najvažnije, ne bi se trošila budžetska sredstva. Da li se naši privrednici boje novog talasa ekonomske krize? Osluškujemo nove nepovoljne vesti o drugom talasu krize koji ipak drma najrazvijenije zemlje. Mi, koji želimo da izvozimo na ta tržišta, plašimo se da će doći do manje tražnje, a sigurno će doći do zastoja stranih investicija. Ali to je možda i šansa da mi pokrenemo sopstvene snage, da vidimo možemo li bolje da iskoristimo Fond za razvoj, da li je razvojna banka o kojoj se dugo priča zaista neophodna. Nije lako stvoriti više novca, a pitanje je i kako trošimo ovaj postojeći. Mi, kao poslovna zajednica, imamo pravo da se više pitamo, jer često odluke koje se donose u predizbornim kampanjama, nisu adekvatne. Mirjana Stefanović

privredni ambijent

Nova strategija industrijskog razvoja Srbije

Potrebni partneri sa razvijenih tržišta Najefikasniji način da se ostvare strukturne promene, ubrzani privredni rast i izvoz je privlačenje stranih direktnih investicija i pronalaženje strateških partnera sa razvijenih tržišta u svetu, navodi se između ostalog u Predlogu strategije industrijskog razvoja Srbije

trategija industrijskog razvoja Srbije od 2011. do 2020. godine polaže nadu u razvoj prerađivačke industrije, pre svega, automobilske i prehrambene od kojih se očekuje da obezbede stabilan rast proizvodnje i izvoza. Kako se ističe u Predlogu strategije i politike razvoja industrije Srbije od 2011. do 2020. godine, najveća očekivanja usmerena su na automobilsku industriju koja bi na kraju tog perioda trebalo da generiše više od petine ukupnog rasta izvoza prerađivačke industrije. Na osnovu projekcija novog modela industrijskog rasta, kumulativni neto priliv stranih direktnih investicija (SDI) trebalo bi da iznosi oko 22,7 milijardi evra, s tim da udeo prerađivačke industrije u ukupnom prilivu mora biti podignut na preko 40 odsto. Tako će industrijski rast Srbije, pored spoljnih faktora, biti determinisan i domaćim nasleđenim problemima i budućim izazovima. ,,Doprinos proizvodnje motornih vozila i prikolica iznosio bi 17,4 odsto, a proizvodnje ostalih saobraćajnih sredstava 3,3 odsto, pri čemu bi prosečni međugodišnji rast proizvodnje odmah premašio 34 odsto. Dvocifreni doprinos ukupnom rastu izvoza prerađivačke industrije obezbedile bi tawww.pks.rs

kođe i proizvodnja prehrambenih proizvoda i pića – 12,2 odsto, proizvodnja osnovnih metala – 11 odsto i hemijska industrija nekoliko procenata, s tim da bi proizvodnja farmaceutskih proizvoda doprinosila ukupnom rastu izvoza do 2020. godine sa oko 2,8 odsto. Predlog strategije industrijskog razvoja usvojila je Vlada Srbije, a kako je kreirano, promene u izvozu bi trebalo da idu u pravcu rasta udela proizvoda srednjih tehnologija, uz pad udela proizvoda baziranih na resursima. To znači da sleduje rast udela sektora mašina i transportnih uređaja u ukupnom izvozu, gotovo stagnacija pića i duvana i lagani pad ostalih sektora’’, kaže ekonomski savetnik premijera Srbije profesor dr Jurij Bajec. Izvozna strategija U strategiji se podseća da je osnovni cilj novog izvozno orijentisanog modela rasta dostizanje udela robnog izvoza u bruto domaćem proizvodu od 47,1 odsto do 2020. godine. Navodi se i da do 2020. godine ne treba očekivati bitnije promene u pogledu izvoznih destinacija, udeo Evropske unije i zemalja Zajednice nezavisnih država trebalo bi da bude blago povećan, a u ze-

privredni ambijent

mlje Sporazuma u zoni slobodne trgovine u Centralnoj evropi (CEFTA) treba da se smanji. ,,Srbija će morati da ojača ekonomske odnose sa bivšim jugoslovenskim republikama i obnovi zapostavljene tradicionalno dobre poslovne odnose i trgovinsku razmenu sa zemljama Bliskog i srednjeg Istoka i Severne Afrike. Rast izvoza biće moguć samo ukoliko pored jačanja sektora malih i srednjih preduzeća, budu privučene, zvučne transnacionalne kompanije, ili tehnološki obnove još uvek neprivatizovane velike proizvodne kapacitete. Projektovan ukupan robni izvoz bi 2020. godine iznosio 24,8 milijardi evra i bio bi to rast od 18,8 milijardi evra u odnosu na 2009. godinu’’, navodi predsednik Privredne komore Srbije Miloš Bugarin. Ukupan izvoz prerađivačke industrije bi dostigao 23,35 milijardi evra, odnosno činio bi blizu 94,1 odsto ukupnog robnog izvoza. Posmatrano po oblastima i granama prerađivačke industrije, najveći apsolutni porast izvoza očekuje se da zabeleži automobilska industrija, preko 3,6 milijardi evra. Oko 2,2 milijardi evra se očekuje od prehrambene industrije, a sa po dve milijarde evra i ukupnom povećanju izvoza doprinele bi i hemijska industrija i proizvodnja osnovnih metala. Prosečan godišnji porast industrijske proizvodnje u periodu 2011 – 2020. godina projektovan je na 6,9 odsto, a u okviru ukupne industrije, prerađivačka industrija treba da bude uvećavana godišnje po prosečnoj stopi od 7,3 odsto. Procena je da će se efekti globalne ekonomske krize osećati i tokom 2011. i 2012. godine, posle čega se očekuje znatno brži rast, što je uslovljeno i planiranom dinamikom investicija. Ovakva kretanja dovela bi do povećanja učešća industrijske proizvodnje u ukupnom domaćem proizvodu (BDP) sa 17,6 odsto u 2011. godini na 19,1 odsto u 2020. godini, a prerađivačke industrije sa 13 na 14,7 odsto. Stabilnost i predvidivost U ovom trenutku, a i u budućnosti, za Srbiju je najvažnije da stvori stabilno i predvidivo poslovno okruženje koje će privući strane kompanije da dolaze i investiraju. Najveće zamerke stranih investitora u Srbiji moraju biti otklonjene, a to su dalje pojednostavljenje administrativnih procedura, smanjenje korupcije, unapređenje politike konkurencije, jačanje finansijske discipline i regulisanje svojinskih prava. Perspektive oporavka industrijske proizvodnje Srbije, biće suočene i sa preprekama koje se pojavljuju na tom putu, među kojima su porast zaposlenosti i pad zarada, neizgrađena privredna infrastruktura i inflacija koja je u Srbiji prema međunarodnim standardima verovatno relativno visoka (danas najviša u Evropi) ocenjuje se, između ostalog u predloženoj strategiji koja je prihvaćena u Vladi Srbije.

broj 66

Dakle, industrijski rast Srbije će, pored spoljnih faktora, biti determinisan i domaćim nasleđenim problemima i budućim izazovima. Perspektive oporavka industrije suočene su teškoćama koje se pojavljuju na tom putu, među kojima su porast nezaposlenosti i pad zarada koji se očekuje. Na ovakav zaključak, prema dokumentu koji je donela Vlada Srbije, sugeriše i činjenica da predstoji deregulacija elektroprivrede, da struktura tržišta finalnih proizvoda generiše rast cena i da je rast regulisanih cena nepredvidiv. Takođe, je permanentno prisutna neizvesnost i opasnost od budžetskog i tekućeg platnog bilansa. Ukazuje se i da spoljni dug raste pa uredno servisiranje dugova predstavlja veliku pretnju privrednoj stabilnosti i rastu. U budućoj strategiji se, takođe ocenjuje da ,,ključ uspeha leži u stvaranju mnogo atraktivnijeg investicionog ambijenta za ulaganja u sektore prerađivačke industrije sa visokom dodatom vrednošću’’. Najefikasniji način da se ostvare strukturne promene, ubrzani privredni rast i izvoz je privlačenje stranih direktnih investicija i pronalaženje strateških partnera sa razvijenih tržišta u svetu, navodi se između ostalog u Predlogu strategije industrijskog razvoja Srbije do 2020. godine. B. Gulan

Italijanska kriza neće zaustaviti investicije Potpredsednik PKS Mihailo Vesović rekao je da trenutna situacija u ekonomiji Italije može da zabrine srpsku privredu kojoj je ona prvi izvozni partner. Nadamo se da će biti pronađeno rešenje da kriza u Italiji ne dobije velike razmere. Po rečima Vesovića, italijanska kriza mogla bi da ima negativne efekte na izvoz, investicije i bankarski sektor u Srbiji, ali situacija nije dramatična i očekuje se da će biti nađen način da budu rešeni problemi u toj trećoj po veličini članici evrozone, četvrtoj u EU i osmoj u svetskoj ekonomiji.

www.pks.rs

broj 66

privrednici

Bojan Radun, izvršni direktor „Nektara”

Promenićemo sliku o Srbima kao investitorima Spajanjem „Nektara” i „Fruktala” dobili smo kompaniju koja je među 20, a možda i 15 najvećih u Evropi, sa oko 1.300 zaposlenih i godišnjom prodajom vrednom oko 150 miliona evra

či mnogih velikih privrednika iz Srbije ovih dana su uperene u Slobodana i Bojana Raduna, oca i sina, vlasnike kompanije „Nektar” iz Bačke Palanke koja je nedavno preuzela „Fruktal”. Njihov uspeh u Sloveniji otvoriće vrata srpskom kapitalu u ovoj bivšoj jugoslovenskoj zemlji, jer su se dosadašnji pokušaji mnogih srpskih biznismena da uđu na tamošnje tržište izjalovili. Bojan Radun, izvršni direktor „Nektara”, kaže da će novo rukovodstvo „Fruktala” pokušati i da promeni sliku o nama kao ulagačima i probati da dokaže da su Srbi dobri investitori kojih se ne treba plašiti. Dodaje i to da je proces preuzimanja bio cikličan, uz manje ili više trzavica, ali da se na sreću uspešno završio. – Spajanjem „Nektara” i „Fruktala” dobili smo kompaniju koja je u regionu apsolutni rekorder u proizvodnji negaziranih bezalkoholnih pića. Ona je među 20, a možda i 15 najvećih u Evropi, sa oko 1.300 zaposlenih i godišnjom prodajom vrednom oko 150 miliona evra. Hoće li biti otpuštanja eventualnih prekobrojnih radnika? U ovom trenutku nije u planu ni-

kakva racionalizacija proizvodnje, niti smanjenje broja zaposlenih, jer i „Nektar” i „Fruktal” i „Heba”, koja je u našem vlasništvu, imaju optimalan broj radnika. O čemu ste razgovarali na sastanku sa predsednikom opštine Ajdovščina? Lokalna samouprava je insistirala na tome da se sastanemo. Hteli su da čuju naše planove i da dobiju neku vrstu garancija da nećemo smanjivati broj zaposlenih, da ćemo razvijati proizvodnju. Preuzeli smo i obaveze da ćemo zadržati proizvodnju sokova u Ajdovščini. Ipak je to mala opština, sa malim brojem stanovnika i bilo kakve promene imale bi ozbiljne posledice po lokalnu privredu. Sve neophodne garancije su dobili. Potpisali smo neku vrstu memoranduma sa opštinom. Takođe ćemo i podsticati razvoj voćarstva u Srbiji. Jer je dosad važilo pravilo da „Fruktal” od nas kupuje jeftino voće a onda u Srbiji prodaje skupe sokove. Pokušaćemo to da promenimo. Od ove kupovine imaće koristi i srpski proizvođači voća, koji će zameniti dosadašnje dobavljače „Fruktala” iz Italije, Grčke, Španije. Sve što su www.pks.rs

uvozili sa drugih tržišta, a raste, ili uspeva u Srbiji, biće korišćeno za sokove „Fruktala”. Podrazumeva li taj dogovor zaštitu prava „Fruktalovih” radnika u pogonu u Makedoniji? Predstavnici opštine Ajdovščina od nas to nisu tražili. Naravno, skoncentrisani su na probleme u svojoj opštini. Ali, apsolutno će radna mesta i 60 radnika u Makedoniji biti sigurna. „Nektar” je društveno odgovorna kompanija, pa je to i poslovna strategija sistema. Pre Vas jedino je Veselinu Jevrosimoviću, kupovinom „Hermesa”, pošlo za rukom da uđe na slovenačko tržište. Kakvo je Vaše iskustvo, s obzirom na to da mnogim srpskim biznismenima takve namere nisu uspele? Bez obzira na to što je proces preuzimanja bio težak i pun trzavica, ja zaista ne mogu da kažem da sam imao neprijatnosti. Naša iskustva nisu negativna. Bilo je puno cikličnih hodova tokom procesa preuzimanja, ali na našu sreću u i zadovoljstvo – ishod je pozitivan. A kad je o regionalnoj saradnji reč

privrednici

zadovoljstvo mi je da kao predsednik Srpske asocijacije menadžera najavim „Samit100” biznis lidera iz Srbije, Slovenije, Hrvatske, Bosne i Hercegovine, Makedonije i Crne Gore koji će od 6. do 8. oktobra biti održan u Aranđelovcu. To je prvi i jedinstven skup ovakve vrste u regionu, a zamišljen je da postane tradicionalni godišnji skup privrednika iz ovog dela sveta. Šta će „Nektar” dobiti time što će, preko „Fruktala”, ući na tržište Evropske unije? Ova transakcija dala je snagu kompaniji i potencijal za dalje širenje na tržište Evropske unije, što je plan „Nektara” u narednom periodu. Ovim smo postali jedna od 20, a možda i 15 najvećih evropskih kompanija za proizvodnju negaziranih bezalkoholnih pića. Ali, pre svega, dobili smo kompaniju koja će biti apsolutni lider na tržištu bivše Jugoslavije. Naravno, prioritet nam je evropsko tržište, naročito zemlje koje su nam geografski bliže, poput Italije, Bugarske i Grčke. U trenutku kada ovdašnji biznismeni prodaju imovinu da bi se razdužili, kako ste odlučili da se jednim delom zadužite da biste kupili „Fruktal”? Inicijativa je došla sa druge strane, odnosno iz Pivare „Laško”, koja je preko Pivare „Union” imala većinski paket akcija u „Fruktalu”. Ne ulazim u to iz kojih su razloga oni odlučili da prodaju akcije, ali činjenica je da su imali neke finansijske poteškoće. I da je poziv došao od prodavca. Ova investicija je realizovana dobrim delom iz akumulirane dobiti. Dobro smo razmislili, mnogo puta prošli kroz poslovni plan… Namera nam je da nastavimo da gradimo zdravu kompaniju. Nismo uložili novac u nekretnine, zemljište ili nešto što ne donosi profit. Ubeđen sam da smo uradili

broj 66

Carine poskupljuju izvoz Na koji način država može da posdstakne izvozno orijentisanu privredu, naročito sada kada je drugi talas krize uzdrmao i neka naše važne trgovinske partnere? Ponekad je nedostatak sertifikata i birokratske procedure ključna prepreka za prodaju robe van naših granica. Zbog toga je potrebno dodatno usklađivanje naših propisa sa propisima zemalja u okruženju. Drugi, takođe važan problem je što se veliki deo sirovina uvozi. Ponekad je čak reč i o sirovinama koje mogu da se kupe u Srbiji, ali su nažalost, van naših granica cene niže. Zato se vrlo često proizvođačima isplati da uvezu sirovine. To je naročito prisutna pojava kada je reč o konditorskoj industriji. Konkretno, mnogi proizvođači slatkiša uvoze mleko u prahu i šećer jer je van naših granica jeftiniji. Tu, međutim, nastaje drugi problem. Zbog carina i raznih drugih taksi naša roba tako postaje skuplja, odnosno nekonkurentna na stranim tržištima. pravu stvar. Koliko iznosi kredit Evropske banke za obnovu i razvoj? Bord direktora EBRD-a odobrio je nedavno 35 miliona evra za ovu investiciju. Ostaje da poslovni proračuni pokažu da li je potrebno povlačiti celokupan novčani iznos. Ostatak je obezbeđen iz sopstvenih sredstva. Mi smo u ponedeljak 27. jula potpisali kupoprodajni ugovor o kupovini 93,7 odsto akcija „Fruktala”. Prethodi nam i pribavljanje odobrenja antimonopolskih komisija u svim zemljama bivše Jugoslavije, s obzirom na to da obe kompanije posluju na svim regionalnim tržištima. Takođe, naše je i pravo, ali i obaveza da od malih akcionara otkupimo ostatak akcija. Kad se na taj iznos dodaju i postojeći dugovi od oko 13 miliona, onda ukupna ulaganja dostižu cifru od oko 50 miliona dinara. Možete li da uporedite poslovne rezultate „Nektara” i „Fruktala”? „Nektar” je, u poslednje tri godine imao stabilne prihode od 60 do 70 miliona evra godišnje, dok je dobit nakon oporezivanja iznosila između devet i 12 miliona evra. Prihodi „Fruktala”, su u 2010. godini dostigli 56 miliona evra, a dobit posle www.pks.rs

oporezivanja iznosila nešto manje od pet miliona evra. Zbog zaduženosti Pivovarne „Laško”, koja je vlasnik „Fruktala”, dobit je bila oko 200.000 evra. Hoće li „Fruktalovi” sokovi u Srbiji biti jeftiniji? Još nisu rađene kalkulacije, ali će cena „Fruktalovih” proizvoda ubuduće biti srazmerna kvalitetu proizvoda. Kakvi su planovi sa „Fruktalom”? Brend je najvrednije što smo ovom kupovinom dobili. A ubuduće će se razvojni projekti „Fruktala” i „Nektara” raditi zajedno, i to na onim lokacijama na kojima to najviše ima smisla. Tako da je sigurno da će se neke investicije odigrati u Srbiji, a neke u Sloveniji. U svakom slučaju, razvojni projekti radiće se zajedno. G.R.K.

broj 66

privredni ambijent

Grupacija veledrogerija PKS

Punopravni član evropske asocijacije Domaći veledrogeristi primljeni su u punopravno članstvo Evropske asocijacije GIRP, čime su ušli u društvu pouzdanih partnera, koji u lancu snabdevanja, garantuju najviši nivo kvaliteta, integriteta i izvrsnosti

nformacija o pokretanju procesa učlanjenja Grupacije veledrogerija Udruženja za trgovinu Privredne komore Srbije, u Asocijaciju GIRP, međunarodnu neprofitnu organizaciju koja okuplja nacionalne asocijacije veledrogerija, kao i pojedinačne veledrogerije koje posluju u zemljama članicama Evropske unije i Evropske zajednice EEA, sa sedištem u Briselu, prezentovana je još prošle godine na sednici Grupacije održanoj 29. marta 2010. godine, a inicijativa za pristupanje Privredne komore Srbije, odnosno Grupacije veledrogerija u punopravno članstvo GIRP, zvanično je pokrenuta na sednici 23. novembra 2010. godine. Ideja nam je bila da preko PKS, naša Grupacija posta-

ne punopravan član GIRP, mada, prema Statutu GIRP, organizacije punopravni članovi mogle su biti samo članice EU. Međutim, naša upornost je bila velika, pa smo angažovali predstavništvo PKS u Briselu, koje je stupilo u direktan kontakt sa čelnicima ove evropske Asocijacije. I, korak po korak, u kontaktu sa organizacijom GIRP, dostavljena nam je informacija da su spremni da izmene Statut u pogledu geografskih kriterijuma, kako bi omogućili Privrednoj komori Srbije, u kojoj su okupljena preduzeća koja se bave prometom lekova, da kao nacionalno udruženje, bez obzira na to što Srbija nije članica EU, postane punopravni član ove organizacije, ističe sekretar Udruženja za trgovinu Privredne komore Srbije Gordana Hašimbegović. Kolegijum predsednika PKS maksimalno je podržao Grupaciju, kako bi konkurisala za status punopravnog člana, jer Asocijacija promoviše ulogu članica u obezbeđenju interesa javnog zdravlja i obezbeđuje uslove za zaštitu zajedničke politike kojom se omogućava bezbedno i kontinuirano snabdevanje pacijenata širom Evrope svim registrovanim lekovima. Prepoznat je značaj GIRP asocijacije za Republiku Srbiju i za učesnike u prometu lekova u Srbiji , a s obzirom da GIRP, pre svega: razmatra sva profesionalna pitanja od neposrednog značaja za promet lekovima na veliko i bezbedno snabdevanje pacijenata, obezbeđuje efikasnu komunikacionu platformu između svih učesnika u oblasti zdravstvene zaštite, obezbeđuje, promoviše i

Krovna organizacija farmaceutskih asocijacija veledrogerija u Evropi GIRP, “Groupement International de la Répartition Pharmaceutique” ili “European Association of pharmaceutical Fullline Wholesalers” je krovna organizacija farmaceutskih asocijacija veledrogerija u Evropi. Zalaganjem PKS, preko Grupacije veledrogerija, Udruženju za trgovinu čiji je ova grupacija član, kao i predstavnice PKS u Briselu, došlo je do promene statuta GIRP, čime je omogućeno da PKS - Grupacija veledrogerija, postanu njeni punopravni članovi, iako Srbija još uvek nije članica EU. GIRP okuplja nacionalne asocijacije od preko 600 veledrogerija, koje posluju u 31 evropskoj zemlji. Članovi GIRP-a zapošljavaju oko 140.000 ljudi i distribuiraju 100 milijardi evra vrednih lekova, svake godine. Obavljajući svoju ulogu, garantuju najviši nivo kvaliteta, integriteta i izvrsnosti. GIRP članovi su pouzdani partneri u lancu snabdevanja od proizvođača, farmaceuta, zdravstvenih radnika i pacijenata, pre svega imajući u vidu bezbednost lekova.

www.pks.rs

privredni ambijent

zastupa stavove i mere iz delokruga svojih aktivnosti na nacionalnom, evropskom i međunarodnom nivou, obezbeđuje razmenu iskustava, naučnih saznanja, podataka i usluga, vezano za aktivnosti članica, čime doprinosi unapređenju i razvoju know how. Najzad, posle niza aktivnosti sa naše strane, Evropska asocijacija GIRP, na skupštini svojih članica, 21. januara 2011. menja Statut i donosi odluku o prijemu Privredne komore Srbije, Udruženja za trgovinu, Grupacije veledrogerija u punopravno članstvo Evropske asocijacije. Ovim članstvom dobijaćemo redovne informacije o stanju na tržištu lekova u EU, novosti iz oblasti registracija, zakonske regulative i svega onog što se odnosi na promet lekova. Naša zakonska regulativa koja se odnosi na promet lekova trebala bi da bude usklađena sa evropskim standardima, a mi ćemo moći da budemo direktni učesnici u tome i partner našoj Vladi. Već su počeli da stižu pozivi za edukaciju članica u oblasti farmaceutske delatnosti i to bez plaćanja kotizacije, koja svakako nije mala. Posebno značajno bilo je učešće predstavnika srpskih veledrogerista na 52. godišnjoj skupštini u Talinu u Estoniji od 5. do 7. juna 2011, na kojoj smo i zvanično bili primljeni u ovu Asocijaciju, i ponosni smo što se na sajtu GIRP asocijacije nalazi srpska zastava i kontakti sa srpskom Komorom i Grupacijom, kaže Gordana Hašimbegović. Tom prilikom, sa predsednikom GIRP Rene Ženi (René Jenny) i generalnim sekretarom Monuikom Derek Pua (Monik Derecque-Pois) dogovoreno je da rukovodstvo GIRP-a poseti PKS 13. oktobra ove godine. Toga dana, u Skupštini grada Beograda biće obeležena 10-togodišnjica postojanja Grupacije veledrogerija PKS. Nada Mitrović

broj 66

Finansijski rezultati privrede Srbije

Pet najvećih prave dve trećine gubitaka Prošla godina bila je prava slika krize koja je pogodila srpsku privredu: preduzeća povećavaju zaduženost, investiranja su minimalna, dok je najozbiljniji preokret napravio NIS, koji je od gubitaša prerastao u najprofitabilniju kompaniju

ubici srpske privrede su najveća boljka, a njeno adekvatno lečenje još nije ni počelo. Da bi se počeli rešavati problemi, potrebno je pre svega ispitati najgori deo srpske privrede, velika preduzeća, budući da polovinu svih minusa nosi 831 veliko preduzeće. Čak 250 milijardi dinara iznose kamate na ukupan gubitak privrede, a samo u 2010. godini na kamate je otišlo 105,8 milijardi dinara. Zato se i predlaže da vlada suštinski, ne samo rečima, analizira gubitke svih velikih i primeni model NIS-a koji je kako kažu izašao iz krize. Jer, to navodi na pitanje da li je država u toj meri nesposoban vlasnik da je privatni kapital za godinu dana uspeo da preokrene bilanse najveće naftne kompanije u Srbiji - naglavačke. U NIS-u kažu da su to uspeli, pre svega, povećanjem efikasnosti kompanije. To su uglavnom bili unutrašnji troškovi, tekući remonti i održavanje, optimizacija nabavki i rast sopstvene proizvodnje nafte. Uprkos složenim uslovima u kojima kompanija posluje, kolebanju deviznog kursa i tendenciji rasta cene nafte na svetskom tržištu, izabrana taktika dala je rezultate. Značajno je smanjen dug bankama, firma je bila kritično zadužena, a 2010. godinu je završila sa pozitivnim poslovanjem. Tako je 2010. godina postala najuspešnija za NIS u poslednjoj deceniji. To je godina kada je kompanija inwww.pks.rs

kasirala dobit, povećala obim proizvodnje nafte za trećinu, s plasmanom da do 2020. godine kompanija vredi pet milijardi dolara.

Veliki nose i velike minuse Analiza Agencije za privredne registre, koja je pokazala da je gubitak srpske privrede prošle godine iznosio 90 milijardi dinara, od čega dve trećine ,,donosi’’ pet najvećih, odraz je činjenice da nije bilo suštinskog restrukturiranja kompanija, navodi profesor na fakultetu FEFA dr Nebojša Savić. Drugi problem je što se toleriše činjenica da ista preduzeća godinama beleže gubitke, a ne preduzimaju se nikakve mere. Dakle, činjenica je da je 2010. bila bolja od 2009, ali lošija od 2008. godine. Prošla godina je bila godina u kojoj je kulminirala kriza. Ona se kod nas posmatra samo kroz bruto domaći proizvod, dok je u modernoj ekonomiji osnovni kriterijum kretanje zaposlenosti. Dakle, iz krize ćemo izaći kad zaposlenost počne da raste, a taj kriterijum za sad ne daje mnogo nade, imajući u vidu da je u 2010. godini gotovo 71.000 ljudi ostala bez posla, što je pad zaposlenosti u privredi od 6,6 odsto, a stopa nezaposlenosti u Srbiji sad je 22,2 odsto. Smanjenje gubitaka u odnosu na 2009. godinu, kad je iznosio 102,2 milijarde dinara, ekonomisti ocenjuju pouzdanim znakom da je do ne-

broj 66 kog ,,utezanja’’ privrede ipak došlo, iako suštinski problemi nisu rešeni.

Početni oporavak privrede Početno oživljavanje privredne aktivnosti na globalnom nivou, tokom 2010. godine je doprinelo i izvesnim pozitivnim kretanjima u celokupnoj privredi Republike Srbije. Postepeni oporavak privrede prvenstveno je pokrenut značajnim rastom izvoza od 24,3 odsto u odnosu na prethodnu godinu. Pored toga, u 2010. godini je zabeležen i umereni rast obima aktivnosti odnosno bruto domaćeg proizvoda (1,8 odsto) i industrijske proizvodnje (2,9 odsto), ali to još uvek nije bilo dovoljno da nadoknadi pad u prethodnoj godini. Početni oporavak privrede rezultirao je i zaustavljanjem daljeg pada profit abilnosti. ,,Međutim, i pored prisutnih pozitivnih tendencija, u 2010. godini, posebno izražena negativna obeležja privrednom ambijentu davali su snažni inflatorni pritisci (stopa inflacije od 11,5 odsto), zatim slabljenje domaće valute za 10 odsto u odnosu na vrednost evra na kraju prethodne godine, kao i smanjeni obim privučenih stranih direktnih investicija u poređenju sa 2009. godinom. Takođe važno je navesti i da je domaća tražnja, koja je u pretkriznom periodu bila glavni pokretač razvoja, tokom 2010. godine stagnirala, navodi Ružica Stamenković, registratorka u Registru za finansijske izveštaje Agencije za privredne registre. I na kraju treba istaći da je problem najvećeg dela ostatka srpske privrede, to što su investicije najređi stvarni razlog gubitka. Jer, da su one razlog, onda bi postojala i nada da će nove investicije doneti novi proizvod koji će moći da pokrije gubitke. Ovako trošimo više svake godine u proseku 20 odsto nego što proizvedemo. U tome i treba tražiti uzroke zašto privrednici uvek šalju vapaje za pomoć. B. Gulan

privredni ambijent

Pozitivno i negativno Ružica Stamenković kaže da je na osnovu 90.985 obrađenih izveštaja (od ukupno 96.251), 51.963 preduzeća poslovalo pozitivno, 31.787 je ubeležila gubitak iz poslovanja u prošloj godini, dok je njih 7.238 na nuli. Najveći nosioci gubitaka su privredna društva, i to mala, koja su se ubrzano zaduživala, pa je skok zaduženosti bio 65 odsto prošle godine u odnosu na 2009. godinu. Gubici malih su od četiri milijarde dinara iz 2009. godine narasli na 38 milijardi dinara. Nosioci gubitaka su ipak najveći jer je 831 veliko privredno društvo generalisalo gubitke od 42 milijarde dinara.

Banke cvetaju Banke u Srbiji u 2010. godini su cvetale. Ostvarile su 22,6 milijardi dinara dobitka, 28,8 odsto više nego 2009. godine, kaže Ružica Stamenković. Ona ističe da su 22 banke poslovale pozitivno, a da je njih 11 ubeležilo gubitke. Takođe broj zaposlenih u bankarskom sektoru smanjen je za 5,2 odsto. Po rečima Ružice Stamenković, 26 osiguravajućih društava u Srbiji ostvarilo je profit od 1,9 milijardi dinara, što je skok od 129,3 odsto u odnosu na 2009, dok sektori finansijskog lizinga i brokersko dilerskih društava i u 2010. godini beleže gubitke. Brokerske kuće su prošlu godinu završile s minusom od 351 miliona dinara, upola manje nego 2009. Finansijski lizing je u gubitku od 532 miliona dinara, saopšteno je u APR-u. ,,Istovremeno, sve te grupe karakteriše pad zaposlenosti. U osiguranju je to 6,7 odsto, u brokerskim kućama 26,6 odsto, u finansijskom lizingu 5,5 odsto’’, kaže Ružica Stamenković. Ona još dodaje da je prošle godine broj brokerskih kuća sa 60 smanjen na 50.

www.pks.rs

zakoni

broj 66

Javne nabavke

Odzvonilo naručenim poslovima Centralizovani sistem javnih nabavki mogao bi da osujeti korupciju, nabavke “po meri” onoga ko treba da dobije posao. Uslov je da se do kraja godine izglasaju izmene i dopune Zakona

entralizacijom javnih nabavki u Srbiji, uštedelo bi se oko 300 miliona evra godišnje, istakao je potpredsednik Vlade Republike Srbije Božidar Đelić, otvarajući javnu raspravu o Nacrtu strategije za jačanje javnih nabavki u PKS. Ova procena izvedena je na osnovu ušteda ostvarenih u Sloveniji, koja je, zahvaljujući centralizovanom sistemu javnih nabavki uspela da uštedi jedan odsto BDP, što bi na nivou Srbije značilo 300 mili ona evra. Javne nabavke, koje u Srbiji čine oko 10 odsto bruto društvenog proizvoda, ili više od tri milijarde evra godišnje, predstavljaju izuzetno značajan izvor novca na koji treba gledati kao na mogućnost, jer kupovina države je ono što treba da izrazi potrebe cele nacije. Kada se kupuje aparat u oblasti medicine, ili se nabavlja izvođač za autoput, ili brzoprotočni internet, javne nabavke moraju da obezbede dobrobit zajednici. Transparentnost, slobodna konkurencija i pravna sigurnost u javnim nabavkama smanjuju poslovni rizik zemlje i ona time postaje privlačnija stranim firmama i investitorima. Tu su i šanse za našu privredu, jer država kao kupac u regionu ili zemljama Evrope predstavlja referencu koja znači firmama prilikom učešća na tenderima i na nekim drugim tržištima, ukazao je potpredsednik Vlade, podsetivši da je Zakon o javnim nabavkama izglasan prvi put 2002, a da pre toga ova oblast nije bila regulisana. Đelić je istakao da moramo izbeći situacije u kojima neke fantomske

firme obaraju tendere, udružuju se sa drugim firmama i obezvređuju čitav postupak, kao i slučajeve nabavki u kojima se izmišljaju uslovi samo da bi se, kako se kaže u narodu, “nacrtao onaj koji treba da dobije posao”. Zbog toga je neophodno pojednostavljenje procedura, kako bi se legitimnim, fer igračima omogućilo da učestvuju u takmičenjima, poručio je Đelić. Potpredsednica Privredne komore Srbije Vidosava Džagić, predstavljajući aktivnosti PKS na jačanju sistema javnih nabavki u Srbiji, istakla je da je najveći deo problema u oblasti javnih nabavki identifikovala poslovna zajednica. Institucionalna uloga Privredne komore Srbije u dosadašnjem razvoju sistema javnih nabavki u Srbiji ogleda se, pre svega, kroz praćenje implementacije Zakona, konsultacije sa privredom, uočavanje primedbi i pokretanje incijativa za izmenu

r e g u l a t i v e u sistemu javnih nabavki, radi pojednostavljenja, olakšanja, ubrzanja procedura i smanjenja troškova. “Jedan od naših predloga bio je da se ostvari preferencijalni status domaćih ponuđača, jer još imamo problem sa podizanjem konkurentnosti naših kompanija”, ukazala je Džagić, dodajući da je u komorskom sistemu Srbije organizovan veliki broj obuka i edukativnih predavanja u oblasti javnih nabavki.

Đelić: Sledi veliki zajednički posao sa PKS Sumirajući bogatu raspravu tokom sastanka, Božidar Đelić, potpredsednik Vlade Srbije, rekao je da bi budući Zakon trebalo da favorizuje kompanije koje ulažu u razvoj, tehnologiju i kadar. Istovremeno, potrebno favorizovati proizvode iz Srbije, bez obzira da li su preduzeća u domaćem ili stranom vlasništvu, jer svi zapošljavaju domaću radnu snagu. Borba protiv korupcije je imperativ za povratak poverenja u validnost svih javnih nabavki. “Pred nama je veliki zajednički posao sa Privrednom komorom Srbije da pokažemo građanima i privrednicima da sistem javnih nabavki daje najbolje rezultate, najbolje i najjeftinije proizvode i usluge i da sistem javnih nabavki bude šansa za privredu, a ne za neke specifične interese”, zaključio je Božidar Đelić.

www.pks.rs

broj 66 Skupština PKS usvojila je u maju i Inicijativu za izmene i dopune Zakona o javnim nabavkama na osnovu primedbi, predloga i sugestija privrednika, koja je prosleđena Ministarstvu finansija. Potpredsednica Komore je izrazila uverenje da se PKS, učestvujući u izradi nacrta teksta ove strategije u okviru Tvining projekta, kvalifikovala da bude institucionalni partner u infrastrukturi implementacije sistema javnih nabavki u Republici Srbiji. Daliborka Srećkov iz Uprave za javne nabavke, predstavila je rešenja za unapređenje sistema javnih nabavki u strategiji, dok je predsednik Republičke komisije za zaštitu prava u postupcima javnih nabavki Borislav Galić predstavio je tu komisiju, formiranu oktobra 2010. kao samostalan i nezavisan organ. U izuzetno angažovanoj raspravi, koju su organizovali Privredna komora Srbije u saradnji s Ministarstvom finansija, učestvovao je veliki broj privrednika, koji su izneli primere iz svog poslovanja, ali su predočili i konkretne primedbe, predloge i sugestije koje bi trebalo ugraditi u predloženi dokument. Poslovni ljudi, između ostalog, govorili su i o neophodnosti da država u procesima tendera prepozna kompanije koje legalno posluju, investiraju u proizvodnju i jačaju kadrovski i tehnički kapacitet. Bilo je reči i o procedurama kod malih javnih nabavki do 30 000 evra, o jačanju javnog i privatnog partnerstva, neophodnosti ravnopravnog učešća domaćih i stranih ponuđača, zatim, o potrebi izgradnje mehanizma koji bi proveravao finansijske rejtinge kompanija, uz jedinstven zahtev da se povede efikasnija borba protiv korupcije u javnim nabavkama. Naglašeno je i da veliki tenderi moraju da imaju adekvatnu tendersku dokumentaciju i predloženo da se javno objave crne i bele liste ponuđača, kao i da se formira digitalna biblioteka za naručioce. N.M. i M.N.

zakoni

Strategija razvoja javnih nabavki u Srbiji

Centralizacijom do uštede Godišnja vrednost javnih nabavki u Srbiji iznosi oko četiri milijarde evra, a prema procenama, čak četvrtina tog novca izgubi se zbog korupcije. Nova strategija nudi rešenja problema

trategija razvoja javnih nabavki u Srbiji i Akcioni plan koncipirani su u nekoliko poglavlja: uvod i po dva dela koja se odnose na institucionalni i regulatorni okvir javnih nabavki. Strategija, kroz izmene i dopune postojećeg Zakona o javnim nabavkama, nudi rešenja za uspostavljanje efikasnijeg sistema, istaknuto je na prezentaciji i javnoj raspravi u Privrednoj komori Srbije. Osnovni cilj predložene strategije jeste unapređenje celokupnog sistema, ali i vraćanje poverenja javnosti, s obzirom da se, kada je reč o nabavkama, vrlo često govori o korupciji, kaže predstavnica Uprave za javne nabavke Daliborka Srećkov.

Godišnja vrednost javnih nabavki u Srbiji iznosi oko četiri milijarde evra, a prema procenama, čak četvrtina tog novca izgubi se zbog korupcije. Jedno od ključnih rešenja je centralizovanje nabavki, ali tako da sve funkcioniše kao dobro uređen, jedinstven sistem, usklađen s ostalim srodnim zakonima. Centralno telo sprovodilo bi postupak nabavke za određenu robu i usluge, standardizovane Zakonom, većem broju naručilaca. Na taj način smanjio bi se broj nabavki, koje bi, samim tim, bile lakše kontrolisane. Za državu to znači smanjivanje cena po osnovu kupovine na veliko, za naručioce uštedu resursa, a za ponuđače stabilnije odnose s kupcima i smanjivanje troškova. Iskustva suseda, Italije, Austrije, Slovenije i Hrvatske pokazuju da ovakav sistem donosi velike uštede na godišnjem nivou, smanjen rizik od korupcije, jer se postupci sprovode transparentno.

Nevidljivi kupac i kontrolor Strategija predviđa i nastavak profesionalizacije kadra za obavljanje posla javnih nabavki, kako bi se jasno znalo šta je čija uloga i odgovornost u tom procesu. Uglavnom je vidljiva uloga rukovodioca, direktora, ministra i komisije koja je sprovodila postupak javne nabavke, a ostaju nevidljivi oni koji su inicirali da se neka nabavka pokrene, da se nešto kupi, www.pks.rs

zakoni

smatra Srećkov. Problem je što nigde nema ni onih koji prate realizaciju ugovora. Ako smo izabrali najboljeg ponuđača, a niko dalje ne kontroliše realizaciju nabavke, omogućujemo mu da isporučuje po višim cenama robu slabijeg kvaliteta, ili u manjoj količini u odnosu na dogovoreno i čitav proces nabavke se obesmišljava. Nova strategija predviđa efikasniju kontrolu izvršenja odluka republičke komisije. Jačanje mehanizma koji obavezuje na odluke donete u postupku zaštite prava, primoraće učesnike u postupku javnih nabavki da postupaju savesno, poštujući sve propisane odluke i načela. Predviđeno je i unapređenje sistema interne kontrole i revizije u javnim nabavkama. Za ponuđače neophodni su osmišljeni programi obuke u saradnji s privrednim komorama, vodiči i priručnici, kako bi tačno znali koja su njihova prava i obaveze u procesu nabavke, kako da pripreme ponudu, zaštite svoja prava. Jedan od mehanizama, koji obezbeđuje transparentnost, a smanjivanjem uticaja ljudskog faktora može pomoći u suzbijanju neregularnosti, jesu elektronske nabavke. Nacionalni portal javnih nabavki (http://portal.ujn.gov. rs), u nadležnosti Uprave za javne nabavke (www.ujn.gov.rs), predstavlja platformu za elektronsko oglašavanje tendera, izveštaja o zaključenim ugovorima, odluka Republičke komisije za zaštitu prava, kao i za objavu i preuzimanje konkursne dokumentacije. Na portalu se objavljuju javne nabavke, konkursna dokumentacija (nije obaveza), ali treba predvideti i način sprovođenja elektronskih tendera i elektronske kupovine.

Prevencija korupcije Iskustvo je pokazalo da je korupciju najteže otkriti u fazi planiranja nabavki, pre svega, zato što je to uglavnom neuređena i netransparentna oblast. Stoga će zakonom biti propi-

21 sani rokovi, forma i sadržina godišnjih planova nabavki, kao i obaveza blagovremenog objavljivanja plana na Portalu. Takođe, ukoliko predlozi izmena Zakona o javnim nabavkama budu usvojeni, biće objavljivane i jedinične cene za određenu robu i usluge, kako bi se sprečilo favorizovanje pojedinih dobavljača. Stručnjaci u ovoj oblasti veruju da je važno zahtevati od naručilaca da obrazlože svrsishodnost nabavke i objasne kako su procenili njenu vrednost. Kada naručioci svoje planirane nabavke budu objavljivali na portalu, tačno će se znati šta će ko kupovati javnim sredstvima, a pretpostavlja se da će mnogi i odustati od određenih kupovina, kada ti podaci budu javni tokom čitave godine. U suzbijanju korupcije pomoglo bi i uvođenje krivičnog dela zloupotrebe, smatraju stručnjaci. Zloupotrebe u oblasti zaštite prava, kada je u pitanju neopravdano zaustavljanje procesa nabavke, Slovenija je suzbila uvođenjem penala za ponuđača. Sa druge strane, jačanje konkurencije na tržištu javnih nabavki, uslovi za veći broj ponuđača na tenderima, smanjuju mogućnost kartelskog dogovaranja. U Srbiji je stalan pad prosečnog broja učesnika u postupku nabavke. Tako je prosečan broj ponuđača na tenderima 2003. bio 8,5, dok je 2010. bio 3,5. Čim je smanjen broj ponuđača, mogućnost dogovaranja je veća. Rešenja su u jačanju kapaciteta naručilaca da otkriju i efikasno reaguju na kartelsko dogovaranje, odnosno ponuđača da, ulaganjem zahteva za zaštitu prava, spreče naručioce da “nameste” tender prilagođavajući tehničke specifikacije favorizovanom ponuđaču. Objavljivanje podataka o negativnim iskustvima sa određenim ponuđačem, kao svojevrsno upozorenje naručiocima o tome koji ponuđač nije ispunio ugovorne obaveze, takođe može pomoći u uspostavljanju poštenih uslova. N. Mitrović www.pks.rs

broj 66

međunarodna saradnja

Komora ISP - član Ino Pool PKS

Međukomorska saradnja za bolje usluge firmama Srbija je bitan partner Italije među zemljama u okruženju, a saradnja ostvaruje razvoj koji će se nastaviti, kaže Pjetro Vakiano, generalni sekretar Komore italijansko-srpskih privrednika di zahtev Upravnom odboru, koji ga na prvom sledećem zasedanju razmatra. Ovakvom procedurom komora želi da garantuje kvalitet svojih članica, i tako zadrži dobru reputaciju i institucionalnu sliku u privrednim krugovima. Nakon odluke Upravnog odbora, firma prilaže potrebnu dokumentaciju i smatra se punopravnom članicom na period od 12 meseci od dana plaćanja članarine.

olazeći od stava da su svi privrednici koji posluju u Srbiji naši privrednici, Privredna komora Srbije inicirala je intenziviranje saradnje sa stranim udruženjima i komorama u Srbiji i formirala Ino Pool. Među prvima i najaktivnijima u Inopulu PKS, bio je i Pjetro Vakiano (Pietro Vacchiano), generalni sekretar Komore italijansko-srpskih privrednika. Rrođen je 1977. u Udinama, a poslednjih godina bavi se bilateralnim komorama, njihovom ulogom i funkcijom u privrednoj saradnji. Govori engleski, nemački, srpski, slovenački i mađarski, a pre nego što je došao u Beograd, radio je u bilateralnoj komori u Mađarskoj. Članstvo u Komori italijansko-srpskih privrednika (Komora ISP) nije obavezno, budući da je naša komora neprofitna organizacija koja je priznata od italijanske vlade, otkriva Vakiano.

Koliko članova ima vaša organizacija, kako se taj broj menjao od osnivanja 2002. i kakva je procedura učlanjenja? Pored brojnih malih i srednjih preduzeća, među članovima su i velike kompanije kao što su Alitalia, Banca Intesa, Banca popolare Friuladria/Credite Agricole, DDOR, Golden Lady, Progetti, a naši aktivni članovi Upravnog Odbora su i Confindustria Udine, Unicredit, Findomestic, Delta Generali, Mangimificio Galtieri. Od 2005. godine predsednik Komore ISP je Vinčenco Divela (Vincenzo Divella). Broj članova komore u proseku dostiže godišnju kvotu od oko 100 firmi, što pokazuje konstantan interes italijanskih privrednika za srpsko tržište i srpskih privrednika za italijansko tržište. Pristupanje Komori ISP se ostvaruje nakon što zainteresovana firma proslewww.pks.rs

U Srbiji kažemo da je komora posrednik između privrede i vlade. Kakav je odnos vaše organizacije sa italijanskom vladom i da li ste povezani sa komorama u Italiji? Komora ISP je osnovana 2002. godine od strane italijanskih privrednika koji su poslovali u tadašnjoj Jugoslaviji (prvobitan naziv je bio Komora italijansko-jugoslovenskih privrednika). Političke i istorijske preokrete u zemlji je pratila i naša Komora, koja 2006. godine biva priznata pod nazivom ,,Komora italijansko-srpskih privrednika” od strane Vlade Italije zakonom 518/70. Komora ISP je članica svetske mreže Italijanskih privrednih komora u inostranstvu (Assocamerestero), koja broji 75 komora u 50 različitih zemalja (ukupno 140 kancelarija) i više od 24.000 pridruženih firmi (od kojih je 70 odsto lokalnih firmi). Italijanske privredne komore u svetu predstavljaju sredstvo podrške internacionalizaciji italijanskih firmi, koje su pod nad-

međunarodna saradnja

zorom italijanskog Ministarstva za ekonomski razvoj. Kao rezultat dekreta o reformi uređenja italijanskog komorskog sistema, italijanske privredne komore u inostranstvu 2010. godine zvanično postaju deo pomenutog sistema. Italijanske privredne komore u inostranstvu zajedno sa ekonomsko-trgovinskim odeljenjem Ambasade Italije i nekadašnjim italijanskim institutom za spoljnu trgovinu, predstavljaju tri italijanske institucije koje, radeći zajedno, imaju za cilj podsticanje ekonomske saradnje između Italije i zemlje u kojoj su prisutne. Kako vidite odnos vaše i drugih sličnih međunarodnih komora osnovanih u Srbiji sa Privrednom komorom Srbije? Da li postoji preklapanje aktivnosti, možda rivalski odnos ili vidite prostor za konstruktivnu saradnju (INOPOOL PKS)? Inostrane komore u Srbiji daju značajan doprinos podršci privrednicima koji posluju u Srbiji, tako da je veoma bitna njihova saradnja sa srpskim privrednim komorama. Tim povodom, Komora ISP je 9. juna 2010. godine potpisala ugovor o saradnji sa zainteresovanim evropskim komorama (Francuske, Slovenije, skandinavskih zemalja i SAM) kako bi uspostavila radnu grupu koja bi ujedinila iskustva i zahteve pojedinačnih privrednika. Veoma je važna i saradnja sa PK Srbije i regionalnim privrednim komorama: tim povodom podsećam na projekat Unioncamere pod nazivom Permanent Forum ItaliaSerbia (u saradnji sa PK Srbije, Siepa i Narr) i projekat italijanske regije Friuli Venecija-Đulija pod nazivom INCO (nedavno započet u saradnji sa PK Beograda, PK Udina, Confindustria Udine i Friuli Innovazione). Saradnje ovog tipa između inostranih i srpskih komora su vrlo korisne jer omo-

broj 66

gućavaju samim komorama pružanje sve boljih i brojnijih usluga firmama.

privrednici odlučivali za ulaganje u Srbiji, što će nastaviti da bude trend i u budućnosti.

Da li je, s obzirom na novi talas ekonomske krize, realno očekivati najavljenu investiciju od jedne milijarde evra u hidroelektrane u Srbiji?

Kako procenjujete privrednu klimu u Srbiji, gde već posluje oko 250 italijanskih firmi? Šta kažu privrednici, šta im odgovara, a na šta se najviše žale?

Početna faza pregovora je, naročito kada govorimo o velikim investitorima i projektima, poverena Ambasadi Italije i njenom ekonomsko-trgovinskom odeljenju, a uloga Komore ISP je da podrži privrednike u poslovanju. Saradnja i sinergije između ove dve institucije pružaju mogućnost praćenja italijanskih firmi od faze pregovora do svakodnevnih zahteva nakon izvršenih ulaganja. Što se tiče finansijske krize, podsetiću da je poslednji talas italijanskih investicija u Srbiji započeo u 2009. godini kada je kriza bila najizraženija, tako da sve ukazuje na to da će prethodno najavljene investicije biti ispoštovane.

U Srbiju sam počeo da dolazim od septembra 2009. godine, nakon sedmogodšnjeg iskustva u Mađarskoj gde sam i upravljao italijanskom privrednom komorom iz Budimpešte. Tokom ovog perioda primetio sam odličan ambijent za italijanske državljane i privrednike u Srbi. Činjenica da u Srbiji ima oko 250 italijanskih firmi čiji se ukupni obim poslovanja procenjuje na oko 2,4 milijarde evra i 18.000 zaposlenih, govori u prilog tome da su italijanski privrednici u Srbiji prepoznali prikladan ambijent za ulaganja. Uz pozitivne faktore, koje sam već pomenuo, primedbe, koje bih ja ipak definisao kao mogućnosti, odnose se na zakonodavni proces usaglašavanja sa zakonodavstvom EU(‘Acquis Communautarie’) i razvoj infrastrukture.

Najavili ste i neke nove investicije u oblati proizvodnje hrane, mašina i obradi drveta. Možete li da kažete konkretnije o čemu se radi? Pored navedenih investicija u energetskom sektoru, automobilskoj industriji (pre svega Fiat i Dytech), tekstilnoj industriji (Golden Lady, Benetton, Calzedonia e Pompea), proizvodnji obuće (pre svega Progetti) mora se imati na umu da je italijanski ekonomski sistem uglavnom sačinjen od malih i srednjih preduzeća. Ove firme su zainteresovane za sektore u kojima je Srbija najkompetentnija, tj. za prehrambeni sektor, sektor obrade drveta i mašinski sektor. Ako današnjim fiskalnim i poreskim olakšicama dodamo sve prirodne naklonjenosti, kvalifikovanu radnu snagu, mogućnost poslovanja u bescarinskim zonama i vrlo pogodne sporazume o trgovini (pre svega sa Ruskom Federacijom), jasno je zbog čega su se italijanski www.pks.rs

Koji su Vaši lični motivi da dođete u Srbiju i kakvi su vam utisci? Zaduženje koje sam dobio u Srbiji je posledica prethodnog iskustva i obuke, kako jezičke tako i stručne, vezane za podršku u procesu internacionalizacije italijanskih firmi u ovom delu Evrope. Lični izbor je motivisan ubeđenjem da Srbija, pored činjenice da je bitan partner Italije među zemljama u okruženju, ostvaruje značajan razvoj koji će se nastaviti i u narednim godinama. Što se tiče mog ličnog utiska, uz već pomenute pozitivne aspekte, želim da se zahvalim timu PKS, pre svega odeljenju za odnose sa Italijom, Darku Mamuli i Svetlani Jovanović, na odličnoj saradnji i uvek spremnoj podršci. M.S.

broj 66

međunarodna saradnja

Sekcija za Francusku

Saradnja zasnovana na investicijama Predsednik Privredne komore Srbije Miloš Bugarin pozvao je francuske privrednike da učestvuju u privatizaciji u Srbiji, jer potencijal za unapređenje saradnje Francuske i Srbije postoji, ali nije dovoljno iskorišćen

Na sednici Sekcije za Francusku u Privrednoj komori Srbije, predsednik PKS pozvao je ambasadora Francuske Fransoa Gzavije Denioa da ohrabri privrednike da učestvuju u privatizaciji i investiraju u Srbiji. Poslovanje srpskih preduzeća u koja je uložen francuski kapital i njihovi odlični poslovni rezultati pokazuju da investicije iz Francuske u Srbiju ne samo da doprinose povećanju srpskog izvoza i poboljšanju poslovne klime u Srbiji, već značajno pozitivno utiču i na celokupno poslovanje samih francuskih kompanija. Nedavno potpisani Sporazum o strateškom partnerstvu i saradnji Srbije i Francuske, trebalo bi da podstakne investiranje Francuske u Srbiju, posle zastoja usled ekonomske krize. Francuska je deveta na listi zemalja koje su investirale u privredu Srbije od 2000. do 2010. godine. Više od 7000 radnika zaposleno je u preduzećima u Srbiji u koja je uložen francuski kapital. Bugarin je naveo i primere uspešne privatizacije, među kojima prednjači „Lafarž grupa“, koja je privatizovala „Beočinsku fabriku cementa“ i investicijom od više od 102 miliona evra, svrstala se u red najvećih industrijskih investicija u Srbiji od strane francuskih kompanija. Ova fabrika jedna je od

najaktivnijih u podizanju bezbednosti na radu, usavršavanju zaposlenih i vodeći primer korporativne socijalne odgovornosti u Srbiji. Sledeći primer je pirotski „Tigar“, u vlasništvu francuskog „Mišlena“, jednog od najvećih srpskih izvoznika, koji oko 70 odsto svoje proizvodnje izvozi na tržište Evropske unije. Zatim, „Tarket“ u Bačkoj Palanci, koji je kao deo multinacionalne kompanije sa sedištem u Francuskoj, u protekloj godini imao izuzetne poslovne rezultate, uprkos globalnoj finansijskoj krizi. Ambasador Francuske u Beogradu Fransoa Gzavije Denio ukazao je na efekte strateške odluke Francuske da privlači strane investicije, tako da danas zauzima 2. ili 3. mesto u svetu po privlačenju stranih investicija. Opredeljenje Srbije za priključenje Evropskoj uniji svakako je dobar signal stranim investitorima, a samo pristupanje EU privlači i velike investicije, dodao je on. Direktorka predstavništva PK Srbije u Parizu Vesna Pakaj predstavila je poslovnu kulturu u Francuskoj, navodeći da je na francuskom tržištu nezadovoljena tražnja za mlečnim proizvodima, žitaricama, voćem i povrćem organskog porekla, kao i za jagnjećim mesom. S www.pks.rs

druge strane, rečna riba ne postoji kao ponuda na tom zahtevnom, sofisticiranom tržištu. Na sekciji su prezentovana i pozitivna iskustva u francusko – srpskoj privrednoj saradnji. Dosadašnji predsednik Sekcije za Francusku PKS Vojislav Stevanović iz „Simpa“, ponovo je izabran na tu funkciju, dok je za zamenika predsednika izabran Svetozar Šijačić, član IO „Kredi Agrikol grupe“, zadužene za poslove sa stanovništvom i mala preduzeća. Prisustvo naših kompanija u Francuskoj nije na zadovoljavajućem nivou, a razlozi su možda loša struktura naše ponude, nedovoljno kvalitetan marketinški nastup na ovom tržištu, ili slabo poznavanje srpske privrede i mogućnosti od strane francuskih partnera, ocenio je Stevanović, dodajući da srpski izvoz u Francusku u 2010, iako je povećan za 17,6 odsto u odnosu na 2009. još nije dostigao rekordnu vrednost iz 2008. godine, pre ekonomske krize. Ako bi se nastavila kretanja izvoza kao u prva četiri meseca ove godine, po kojima je vrednost izvoza u Francusku iznosila 82,4 miliona evra, 2008. bi mogla da bude lako nadmašena u ovoj, 2011. godini. Naime, izvoz je u prva četiri meseca ove godine veći za 14 odsto u odnosu na isti period prošle. Sekretar OIEO Olivera Kiro rekla je da je Francuska 6. izvoznik i 5. uvoznik iz Srbije. Posle plenarnog dela Sekcije, održana su Otvorena vrata za Francusku, individualni razgovori privrednika i direktorke predstavništva PKS u Francuskoj.

međunarodna saradnja

broj 66

Saradnja Srbije i Rusije

Potreban organizovan nastup Investicije Ruske Federacije u Srbiju iznose više od milijardu dolara, a sve više srpskih firmi posluje u Rusiji. Širenje saradnje moguće u agraru, prehrambenoj i građevinskoj industriji

aradnju Republike Srbije i Ruske Federacije karakterišu izuzetne privredne veze, čemu najveći doprinos daje veoma dobra saradnja dve privredne komore (PKS i TIK RF). Privredne veze dve zemlje se stalno šire, povećavaju i obogaćuju. To podstiče i potpisani Sporazum o slobodnoj trgovini koji omogućuje da robe iz Srbije koje dođu na tržište Ruske Federacije budu za 30 odsto jeftinije od drugih. Ovo je između ostalog istakao potpredsednik Privredne komore Srbije Mihailo Vesović otvarajući seminar Trgovinsko – industrijske komore Ruske Federacije (TIK RF) o razmeni poslovnih informacija i sertifikaciji koji se održao u PKS. Direktor Trgovinsko industrijske komore Ruske Federacije u Srbiji i Crnoj Gori Aleksandar V. Grišin, posebno je naglasio da dobri odnosi između dve zemlje predstavljaju i osnovu za širenje ove saradnje. O dobroj saradnji dve zemlje govori i činjenica da investicije Ruske Federacije u Srbiju iznose milijardu dolara, a da se sve više otvaraju i šire srpske firme u Rusiji. On je istakao da je robna razmena između Srbije i Ruske Federacije u 2010. godini iznosila 2,7 milijardi dolara i da je to uvećanje u iznosu na prethodnu godinu za 16 odsto. Izvoz iz Srbije beleži povećanje od oko 55 odsto u odnosu na prethodnu godinu i njegova nominalna vrednost je 534,7 miliona dolara. Uvoz beleži povećanje za oko devet odsto u odnosu na 2009. godinu sa nominalnom vrednošću od 2,2 milijardi dolara. Negativni saldo u trgovini Srbije sa Ru-

Dodatna liberalizacija Dodatna liberalizacija trgovine između Srbije i Rusije donela je mogućnost bescarinskog izvoza na rusko tržište za više proizvoda, od kojih su najznačajniji drveni nameštaj i tepisi, a očekuje se da bi srpski izvoz u 2011. godini mogao da dostigne 750 miliona dolara. Srbija ima veliki broj proizvođača kvalitetnog nameštaja koji može da nađe kupce na ruskom tržištu, ali je neophodna bolja organizacija domaćih proizvođača nameštaja, tepiha, hrane, pića i ostale robe široke potrošnje, kako bi se što bilje plasirali na to ogromno tržište. Da bi se unapredila razmena između dve zemlje ministar ekonomije i regionalnog razvoja Nebojša Ćirić i trgovinski predstavnik Ruske Federacije u Srbiji Jevgenij Kudinov potpisali su protokol kojim je liberalizovano oko 99 odsto trgovine sa Ruskom Federacijom. Prema tom dokumentu, ostvariće se dalja liberalizacija međusobne trgovine za sve tepihe i podne pokrivače, nameštaj, registar kase, monitore i projektore, televizijske prijemnike, skrob i glukozni sirup. sijom u 2010. godini zabeležen je u visini od oko 1,62 milijarde dolara. Rusija je u 2011. godini šesti partner Srbije kod izvoza sa učešćem od šest odsto, a prvi u uvozu sa učešćem od gotovo 13 odsto. Pokrivenost uvoza s izvozom je 27 odsto. Spoljnotrgovinska razmena Srbije i Rusije za prvih pet meseci

www.pks.rs

2011. godine iznosila je 1,3 milijarde dolara što je za oko 43 odsto više u odnosu na isti period lane. Izvoz iz Srbije povećan je za oko 71 odsto i njegova nominalna vrednost iznosi 285,2 miliona dolara dok je uvoz iz Rusije veći za oko 37 odsto sa nominalnom vrednošću od oko milijardu dolara. Negativan saldo

broj 66 na srpskoj strani iznosi 784,4 miliona dolara. Grišin je potom istakao da postoje mogućnosti za proširenje saradnje, a da je Ruska Federacija posebno zainteresovana za agrar i prehrambenu industriju i građevinarstvo. Da bi imali organizovani nastup, po njegovom predlogu, mali i srednji proizvođači hrane u Srbiji moraju se ujediniti i organizovano nastupati u Rusiji. Šansu za veći nastup omogućava i dobijanje uslova u kvalitetu koje su ispunile šest mlekara i isto toliko proizvođača mesa, pa su dobili sertifikate za izvoz na tržište Ruske Federacije. Šansu imaju i građevinari jer se grade objekti za predstojeću Olimpijadu koja će se 2014. godine održati u Sočiju. Za plasman roba iz Srbije na rusko tržište ima dosta neiskorišćenih šansi, ali i niz ograničavajućih problema. Šanse za izvoz imaju i proizvođači dečije odeće i obuće, modne ženske odeće, donjeg veša, muških košulja, uz napomenu da je neophodno ukrupnjavanje ponude iz Srbije. Veliki i ozbiljan problem što je i ograničavajući faktor srpskog izvoza na tržište Rusije, predstavlja nedostatak dozvola za kamione kojima se transportuje naša roba. Privrednike iz Srbije, zainteresovane za poslovanje na tržištu Ruske Federacije, sa tržištem od 140 miliona stanovnika, o informacionim mogućnostima Mreže za razmenu poslovnih informacija u sistemu trgovinsko-industrijskih komora Rusije upoznala je glavni ekspert Departmana poslovnih informacija TIK Rusije Elena Anatoljevna Stoljarenko. Prezentaciju ekspertskih usluga za učesnike u spoljnoekonomskoj delatnosti u sferi sertifikacije predstavio je zamenik generalnog direktora AHO ,,Sojuzekspertiza’’ TIK Rusije Viktor Ivanovič Kozenkov. B.Gulan

međunarodna saradnja

Sekcija za Bugarsku

Problem poništenih privatizacija Za predsednika Sekcije za Bugarsku izabran je Ivan Puletić iz “Min Div”, Svrljig, a za njegovog zamenika Ljubomir Simonović iz “Prve petoletke”, Trstenik

osle izbora Ivana Puletića za predsednika, a Ljubomira Simonivća za zamenika predsednika Sekcije za Bugarsku, na njenom Šestom redovnom zasedanju konstatovano je da je privredna saradnja Srbije i Bugarske uglavnom bazirana na robnoj razmeni, dok viši oblici nisu dovoljno razvijeni. Sekretar sekcije Milan Ristić rekao je da je u procesu privatizacije u Srbiji kupljeno bugarskim kapitalom 20 firmi i investirano 110 miliona evra. Tokom 2010. došlo je do dva veća bugarska ulaganja. Monbar PLC je u Inđiji otvorila fabriku za preradu starih olovnih akumulatora i izradu legure na bazi olova sa investicijom od 12 miliona evra. Takođe, bugarski Jugo-kaolin kupio je rudnik kvarca Belorečki peščar u Donjoj Beloj Reci za milion evra uz obavezna dodatnog ulaganja od 850 hiljada evra. Ristić je ukazao da je od dosadašnjih 20 privatizacija ostvarenih kapitalom iz Bugrske, raskinuto osam ugovora, a kod nekoliko je produžen rok za izmirivanje obaveza. U 2010. Bugarska je zauzela 13. mesto u izvozu i sedmo u uvozu Srbije. Ristić je ukazao da u Bugarskoj posluje 289 firmi sa srpskim kapitalom, od kojih je 135 isključivo srpskim kapitalom. Aktuelno stanje u Bugarskoj privredi izneo je Vasil Dimitrov, opunomoćeni ministar Ambasade bugarske u Beogradu. Njegovi podaci o bilateralnoj saradnji pokazuju razlike u odnosu na podatke www.pks.rs

zavoda za statistiku Srbije, a jedan od razloga je, po njegovim rečima, činjenica da bugarski statističari Kosovo tretiraju kao samostalnu ekonomsku jedinicu. Po podacima koje je izneo Dimitrov, za prva tri meseca ove godine, robna razmena dve zemlje je iznosila 171 milion evra, od kojih je Bugarska u Srbiju izvezla robe za 118 miliona evra, a uvezla iz Srbije za 53 miliona evra. On je takođe podsetio na važnost memoranduma u oblasti energetike, koji je potpisan 8. aprila u Sofiji. Aleksandar Milićević, ekonomski savetnik u Ambasadi Srbije u Sofiji, prezentovao je zaključke Srpskobugarske zajedničke komisije za ekonomsku saradnju. U oblasti turizma, dve strane su naglasile važnost razvoja zajedničkih programa i projekata usmerenih na povećanje turističkog prometa i kao dobar primer navele regionalni projekat „Put rimskih careva“. Konstatovano je da u oblasti energetike postoji stalna saradnja dve zemlje, kao i interes da se ona nastavi i unapredi. Zajednička komisija podržala je dalje osavremenjavanje infrastrukturnih kapaciteta za kombinovani saobraćaj, a bugarska strane je predložila našoj strani potpisivanje memoranduma o razumevanju za očuvanje reke Dunav od zagađenja otpadom sa brodova. Ovaj predlog biće dostavljen i rumunskoj strani, radi njihovog priključenja memorandumu, rekao je Aleksandar Milićević. M.S.

međunarodna saradnja

broj 66

Internacionalna konferencija mladih lidera iz dijaspore

Kriza je vreme za povezivanje Nova generacija naše dijaspore su visoko pozicionirani nosioci poslova, rekao je potpredsednik PKS Mihailo Vesović na Internacionalnoj konferenciji mladih lidera u Sava Centru

ovu generaciju naše dijaspore čine visoko obrazovani mladi ljudi, menadžeri, nosioci poslova i odluka, rekao je potpredsednik PKS Mihailo Vesović na Internacionalnoj konferenciji mladih lidera iz dijaspore, održanoj 15. jula ove godine. Svi mi stvaramo mreže, rekao je Vesović i pozvao mlade stručnjake srpskog porekla koji žive širom sveta da iskoriste svoje mreže i međusobno stvore nove, kako bi ne samo pomogli priliv investicija u Srbiju i proširili svoje poslove, već i da bi tako stvorili razgranate kanale informisanja, neophodne za privlačenje investicija. Miodrag Jakšić, državni sekretar Ministarstva vera i dijaspore, naglasio je da izvan Srbije živi oko četiri miliona ljudi našeg porekla i da od njih svake godine u Srbiju stiže pet milijardi dolara, što je vrednost 14 odsto našeg BDP ili jedna sedmina svih stvorenih ekonomskih vrednosti. Iz dijaspore je od 2001. stiglo 600 milijardi dolara, što je isto koliko i iz ostalih izvora, ako se izuzmu privatizacije. Jakšić je upoznao mlade lidere iz dijaspore da je Ministarstvo u saradnji sa 63 opštine sačinilo spisak od 193 konkretna investiciona projekta, od kojih je 40 odsto vezano za ulaganja u postojeće ili nove turističke objekte, a tu su i projekti iz oblasti infrastrukture, ekologije, agrara i zdrave hrane. Uprkos zakočenom tranzicionom periodu, Srbija nije zemlja bez mogućnosti, rekao je Branisalv Grujić, suvlasnik i predsednik kompanije “Farman” sa sedištem u Moskvi, objašnjavajući zašto je posle uspešnog poslovnog perioda u inostranstvu, počeo da posluje i u Srbiji. On je rekao

i da je agrarni biznis najveća šansa za sve koji hoće da posluju ovde. Milan Janković, predsednik Privredne komore Beograda, koji je kao jedan od organizatora, otvorio konferenciju, podsetio je na velike teškoće kroz koje je matica prošla i koje su ostavile devastiranu i privredu i sistem, a takođe zbog odliva stručnjaka u inostranstvo i viznog režima, zemlju ostavile i bez potrebnih potencijala u znanju. Podsetivši na značajne pomake koji su postignuti, on je ukazao da samo gradu Beogradu treba 50 milijardi evra investicija, da je to jedinstven glavni grad sa 530 kilometara rečnih obala, od kojih je jedna koridor 7, sada uključen u veliku evropsku Dunavsku strategiju. Janković je podsetio da velike svetske kompanije u Srbiji ostvaruju dobar profit, a Bol Pekidžing Beograd bio je prošle godine najuspešniji u svetskom lancu Bol Pekidžing. Srđan Kuprešanin, koji je vlasnik kompanije koja se bavi visokim tehnologijama u Beču, izneo je neka iskustva i sugestije vezane

www.pks.rs

za preduzetništvo u savremenim uslovima i predložio da se u Srbiji osnuje srpski hakerspejs. Tijana Arnautović, predsednica Internacionalne konferencije mladih lidera iz Otave, naglasila je potrebu za jakim i efikasnim modelom za finansiranje malih i srednjih preduzeća i inovacija. Kriza je vreme za povezivanje i nove ideje, rekla je ona i podsetila da su od prethodne konferencije, održane 2009. godine, uspostavljena mnoga partnerstva i zahvaljujući konferenciji zaključeni mnogi novi poslovi. Na konferenciji je bilo reči o finansiranju i razvoju inovacija, obuci za mala i srednja preduzeća i preduzetništvo, mogućnostima investiranja u Srbiji, usavršavanju rukovođenja, poslovnoj razmeni znanja i iskustava i mnogim drugim. Povodom ovogodišnjeg održavanja konferencije, 30 najboljih mladih lidera iz dijaspore poneće nominacije “30 ispod 30”. M.S.

broj 66

poljoprivreda

Kontraverze oko GMO

Procena rizika je ključ sigurnosti Ohrabrujuće je to što kod genetski modifikovanih organizama (GMO) imamo paralelan razvoj s jedne strane nauke i tehnologije, a s druge strane odgovarajuće metodologije procene rizika i regulative, što nismo imali u slučajevima mnogih drugih tehnologija, kaže za Korak dr Aleksej Tarasjev onalnim zakonodavstvima tako i međunarodnim aktima, pre svega Kartagenskim protokolom o biološkoj sigurnosti uz Konvenciju o biološkoj raznovrsnosti, čiji je potpisnik i naša zemlja. Bili ste član radne grupe za izradu srpskog Zakona o GMO. Da li naša zakonska regulativa u toj oblasti odgovara potrebama srpske poljopirvrede i očuvanju zdravlja građana?

ovek je odvajkada menjao druge vrste i prilagođavao ih svojim potrebama. Divljeg pretka kukuruza ne bismo danas prepoznali kao korisnu biljku, a poljoprivredne kulture kakve danas gajimo ne bi opstale u prirodi. Biotehnologija kojom se dobijaju genetski modifikovani organizmi (GMO) te promene ostvaruje mnogo brže nego što je to do sada bio slučaj. Ni jedna nova tehnologija, međutim, nije donela toliko kontradiktornih mišljenja i žučnih rasprava kao proizvodnja genetski modifikovanih organizama. Mnogi se izričito protive gajenju genetski modifikovanih (GM) biljaka, naročito onih koje služe za ljudsku i stočnu ishranu. Na drugoj strani, čuje se i da je proizvodnja hrane od GM biljaka jedini spas za našu prenaseljenu planetu. Čak i u delovima sveta sa viškovima hrane,

najavljuje se njeno drastično poskupljenje u narednih nekoliko godina. Da li je gajenje GMO tehnologija koja će spasiti čovečanstvo ili je najava katastrofe? To je tehnologija koja veoma brzo i radikalno može menjati žive organizme, pa je otuda i mnogo veća potreba za adekvatnom procenom rizika u svakom pojedinačnom slučaju, kaže za Korak dr Aleksej Tarasjev sa Instituta za genetiku Univerziteta u Beogradu, član Stručnog saveta za biološku sigurnost, a bio je i član radne grupe za izradu srpskog Zakona o GMO. Kako je pitanje GMO regulisano u svetu? Procena potencijalnih rizika po životnu sredinu i zdravlje ljudi od GMO je regulisana kako naciwww.pks.rs

Imali smo dobar nacrt Zakona, ali je u proceduri usvajanja u Skupštini došlo do izmena bez saglasnosti stručne javnosti, tako da važeći Zakon o GMO predstavlja opasnost po biološku sigurnost u Srbiji. Dozvoljena je kontaminacija GM materijalom od 0,9 odsto, što liči na evropske propise, ali nema, kao u EU, dodatnih odredbi koje kažu da ta kontaminacija mora biti nenamerna i tehnološki neizbežna, kao i da to mora biti kontaminacija već odobrenim GMO ili onim GMO koji ima pozitivnu procenu rizika. Bez ovih ograda, širom su otvorena vrata ulasku netestiranih i potencijalno štetnih GMO u Srbiju. Kakvi su svetski trendovi u odnosu na gakemke GM biljaka? U svetu se najviše gaje GM soja i kukuruz, mada je lista kultura koje su do sada genetički modifikovane duga. One se najviše gaje u Americi, zatim Kanadi, puno se gaje u Ar-

poljoprivreda

gentini i Brazilu, kao i u Kini i Indiji, gde se gaji GM pamuk. GM poljoprivredne kulture se koriste i u EU. U oblasti regulative, postoji razlika između američkog i evropskog sistema. Razlika se vidi u slučaju kad imate dve genetske modifikacije koje biste eventualno ukrstili konvencionalnim metodama. Za Ameriku, ako su obe vrste deregulisane, ne mora se podnositi nova prijava. U Evropi je to novi genetički modifikovani organizam i morate ponovo proći proceduru za dobijanje dozvole. Za nas je adekvatniji evropski sistem pored ostalog i zbog toga što planiramo da apliciramo za članstvo u Uniji. Takođe, mi nismo susedi Amerike, već EU, a propise treba da usaglašavamo po konceptu regionalne harmonizacije, što je u skladu i sa propisima Svetske trgovinske organizacije. Znači li to da usaglašavanje sa EU propisima, koje je uslov za pristupanje, podrazumeva da moramo da odobrimo gajenje GMO? Odobravanje se vrši po principu slučaj po slučaj za svaku namenu posebno, i to ne znači da svaki konkretni GMO morate odobriti, ali ne možemo da imamo opštu zabranu ako želimo da se uskladimo sa EU. Prema evropskom zakonodavstvu, iako je neki GMO odobren u EU, u svakom konkretnom slučaju možete privremeno zabraniti gajenje tog GMO na teritoriji vaše zemlje uz naučno zasnovano obrazloženje. Možete takođe izuzeti određena područja i u njima zabraniti gajenje GMO. Ono što u EU nije moguće, a to mi imamo u svom važećem Zakonu, je potpuna zabrana mogućnosti dobijanja dozvole za kultivaciju GMO bez obzira na rezultate procene rizika. Ovaj ogromni nedostatak sadašnjeg zakona ima političke i ekonomske posledice ali je nestručno dopuštanje svake moguće kontaminacije samo da je ispod 0.9% neuporedivo opasnije jer

29 može imati posledice po životnu sredinu i zdravlje ljudi. Da li se može očekivati da usavršavanje i gajenje GMO dovede do pojeftinjenja hrane na svetskoj pijaci? Neki smatraju da bi korišćenje GMO dovelo do povoljnijih ekonomskih efekata i pojeftinjenja hrane, neki smatraju da ne bi, ali se pri razmatranju prijava to ne razmatra, već se stručno mišljenje zasniva na naučno sprovedenoj proceni rizika. Pored stručne procene mogućih štenih efekata po životnu sredinu, treba imati u vidu i socioekonomske efekte. Rumunija je, nakon povoljne procene rizika, odobrila gajenje GM soje koja se gaji u Americi i nekim drugim zemljama, ali ne i u EU. Kad je Rumunija postala član EU, gajenje takve soje je postalo nelegalno. Veliki je problem kad vi svojim poljoprivrednim proizvođačima prvo nešto dozvolite, pa onda im zabranite, a onda ćete eventualno kroz godinu dve, ako taj GM organizam prođe proceduru u EU, to ponovo da dozvolite. To nije pitanje bezbednosti i rizika za ekspertska tela, ali jeste validno socio-ekonomko pitanje za Srbiju: čak i kad ne postoje naučno zasnovani rizici, zašto biste izdavali dozvole za nešto za šta ih još nije izdala EU u koju želite da uđete i time napravite ozbiljne probleme svojim poljoprivrednicima? Naravno, ova pitanja treba strogo odvojiti od onih naučnih, koja su povezana sa procenom rizika. Da li gajenje GM poljoprivrednih kultura uništava životnu sredinu i da li je takva hrana štetna za čoveka? Od svog nastanka poljoprivreda je uticala na životnu sredinu. Njive nisu prirodni već antropogeno kreirani ekosistemi. Vi u principu možete gajenjem određenih vrsta GMO čak smanjiti korišćenje pewww.pks.rs

broj 66 sticida i herbicida te prema tome i negativni uticaj, ali procena uticaja na sredinu mora da se radi u svakom pojedinačnom slučaju. Takođe mora se koristiti komparativan pristup. Kad biste, na primer, ispitivali potencijalne štetne efekte GM duvana, vi ga morate porediti sa konvencionalnim duvanom, i proveriti da li postoje neki dodatni efekti. Bilo bi krajnje besmisleno da zabranite GM duvan jer ste detektovali štetne efekte po zdravlje ljudi, a ti efekti su isti kod konvencionalnih varijeteta. Da li je strah od GMO opravdan? Svaka tehnologija traži da sa njom postupamo uz nužni oprez, ali bez straha. Interesantno je da je javnost mnogo zabrinutija oko GM poljoprivrednih kultura (zato što služe i za ishranu ljudi) mada one teško mogu opstati u životnoj sredini bez naše pomoći, nego oko GMO koje bi se mogli koristiti u bioremedijaciji i koje daleko lakše opstaju u životnoj sredini. Na primer, ako dizajnirate biljku tako da akumulira teške metale iz tla, na taj način možete ukloniti zagađenje, ali s druge strane ta biljka može biti opasna za faunu koja se takvom biljkom hrani. Pitanja koja se tiču životne sredine se odnose na složene interakcije, lance ishrane i efekte na druge vrste u ekosistemu, na mogućnost da se ugrađeni geni prenesu u divlje srodnike, u one biljne i životinjske vrste koje ne želimo da ugrozimo. Sa takvim efektima je problem što su dugoročni, treba nam mnogo vremena da ih utvrdimo i to je mnogo složenije pitanje za analizu od eventualne toksičnosti ili alergenosti GM kultura. U svakom slučaju potrebna nam je hitna promena Zakona a i dosta edukacije i dijaloga, pri čemu treba jasno odvajati naučnu procenu rizika od socioekonomskih razmatranja i kloniti se dnevne politike. Mirjana Stefanović

broj 66

poljoprivreda

Završena žetva pšenice

Rod za pune ambare Ovogodišnji rod pšenice je najbolji u protekloj deceniji. Pšenica konačno postaje strateški proizvod srpske poljoprivrede. Cilj je da se njena setva stabilizuje na 600.000 hektara, što bi omogućilo uredno snabdevanje domaćeg i stalno prisustvo na svetskom tržištu

etva pšenice u Srbiji je završena, a procenjuje se da će ovogodišnji rod hlebnog žita iznositi između 1,8 i dva miliona tona što je iznad očekivanja. Posao godine obavljen je na 491.174 hektara i očekuje se da je prosečan prinos blizu četiri tone zrna po hektaru. U sakupljanju letine, koji je predstavljao posao godine učestvovalo je oko 400.000 traktora, 25.000 kombajna i više desetina hiljada radnika. Tako je ovogodišnji rod Srbije iznenadio i same proizvođače hlebnog zrna, kako po visini prinosa pa je napunio ambare, tako i po dobrom kvalitetu zrna. Sekretar Udruženja za poljoprivredu Privredne komore Srbije (PKS) Milan Prostran kaže da je ovo rod iznad očekivanja, da imamo dobar kvalitet pšenice, što znači da ćemo jesti i kvalitetan hleb tokom ove i naredne godine. Dobro je i što se

država uključila da otkupi 100.000 tona pšenice plaćajući 20 dinara po kilogramu, mada bi bilo još bolje da je imala više novca u budžetu pa da su kupljene veće količine. Sa ovom cenom ratari nisu na gubitku. Lane su najbolje prošli oni koji žito nisu odmah predali. Naš cilj mora biti godišnja setva na oko 600.000 hektara.

Rod obezbedio samodovljnost Saradnik u Centru za Naučno istraživački rad PKS Vojislav Stanković navodi da je ovogodišnji rod od lanjskog veći za 15,1 odsto, što pokazuju i podaci Republičkog zavoda za statistiku. Ali, po njegovim rečima ovogodišnji rod hlebnog žita biće i za 8,1 odsto manji u odnosu na desetogodišnji prosek. ,,Procenjuje se da ovogodišnji rod pšenice sa prenetim zalihama iz

Žitarice u svetu Svetski rod žitarica u 2011. godini trebalo bi da dostigne rekord, zahvaljujući većoj setvi, ali će zabrinutost oko neodgovorajućeg nivoa zaliha održavati nestabilnost i visok nivo cena i tokom 2012. godine, prognozirala je Agencija UN za hranu i poljoprivredu FAO. U najnovijem izveštaju o perspektivama tržišta hrane, FAO predviđa da će globalni rod žitarica u ovoj godini da se poveća za 3,5 odsto - na 2,31 milijardi tona, posle pada od jedan odsto u prošloj godini. FAO očekuje globalni rod pšenice od 674 miliona tona, što je porast od 3,2 odsto, ali predviđa opadanje svetskih zaliha hlebnog žita za 2,6 odsto na kraju predstojeće sezone (jun 2012. godine) - na 183 miliona tona. Ukupne svetske zalihe žitarica na kraju naredne predstojeće sezone, posle ovogodišnje setve bi, prema najnovijoj prognozi, trebalo da beleže minimalan rast od 0,8 odsto - na 494 miliona tona, ali bi to bilo znatno ispod zaključnih zaliha od 534 miliona tona, registrovanih na kraju 2009. odine.

www.pks.rs

prethodne sezone obezbeđuje samodovoljnost u snabdevanju domaćeg stanovništva i da će ostati raspoloživo oko 300.000 tona hlebnog zrna za izvoz. Interesantno je napomenuti da su prema podacima RZS, žetvene površine povećane za 11.161 hektara u odnosu na procenjene setvene površine od 480.013 hektara. Šteta je što Srbija nije imala veće površine pod hlebnim zrnom, pa bi pored podmirenja sopstvenih potreba imala znatno više žita i za izvoz’’, kaže Stanković. Ministar poljoprivrede u Vladi Srbije Dušan Petrović navodi da je ova godina, kada je pšenica u pitanju jedna od najboljih u protekloj deceniji, kada je u pitanju visina prinosa i kvalitet zrna. Imaćemo dovoljno pšenice, pa možemo da iskažemo ozbiljno zadovoljstvo sa onim što se ove godine dešavalo sa pšenicom. Vojvođanskim paorima pripala je i polovina od 100.000 tona pšenice za robne rezerve, što ukazuje da je državna cena ove godine bila stimulativna. Sad se radi na tome da se tovar koji pripada Vojvodini i poveća. Prosečan prinos je veći od prošlogodišnjeg kada je iznosio 3,5 tona po hektaru. Državni sekretar u Ministarstvu poljoprivrede Vlade Srbije Ljubiša Dimitrijević ističe da smo imali dobru godinu, znatno bolju od očekivanja, iako smo imali rekordno male površine pod pšenicom. Da bi se pomoglo proizvođačima pšenice Vlada Srbije je donela Uredbu o subvencionisanju troškova skladištenja pše-

poljoprivreda

nice, kukuruza i malina u ovlašćenim javnim skladištima, za šta je iz budžeta izdvojeno oko 100 miliona dinara. Na osnovu ove Uredbe, ratarima koji su predali rod u javna skladišta Ministarstvo će snositi 50 odsto troškova skladištenja. Pšenica je naša strateška roba i država je radi stabilizacije tržišta odlučila da otkupi od seljaka žito plaćajući kilogram po 20 dinara.

Dva rekorda Direktor ,,Žito Srbije’’ Vukosav Saković navodi da se ovogodišnji prosečan prinos koji čak prelazi i četiri tone po hektaru, može smatrati rekordnim u poslednje dve decenije. Bogat rod je posledica idealnih vremenskih uslova i mnogo bolje primene agrotehnike: u obradi zemljišta, primeni mineralnih đubriva, zaštite od bolesti i brzoj žetvi, pa su smanjeni gubici na njivama i u transportu. Uzimajući ukupno stanje u proizvodnji i trgovini pšenice u svetu (rod od 674 miliona tona), sve analize ukazuju na stabilne cene bez mogućnosti oscilacija koje bi jedino mogle biti izazvane finansijskim i političkim potresima u svetu, a ne ponudom i tražnjom pšenice. Poljoprivrednik iz Kaća kod Novog Sada Vojislav Malešev navodi da smo ovde godine imali dva rekorda. Najmanju površinu pod pšenicom u istoriji Srbije i rekordne prinose u poslednje dve decenije. Prinosi su rezultat dobre godine, odnosno dar Boga. Kada je pšenica u pitanju ona proizvođačima donosi i prvi novac u tekućoj godini, pa sa njim se pripremaju za predstojeću setvu. Sad za nju imamo ambicioznije planove nego proteklih godina kada su nas nagovarali da ne sejemo žito jer nije bila strateška roba, navodi predsednika Udruženja ratara ,,100P plus’’ Vojislav Malešev. Proizvođači i država će biti zadovoljni kada i prinos pšenice po

broj 66

Hleb i cena Vlada Republike Srbije krajem jula 2011. godine usvojila je izmenu Uredbe o obaveznoj proizvodnji i prometu hleba od brašna T-500. Izmenom ove uredbe cena za hleba od 500 grama ne može biti viša od 45,97 dinara, što je za 8,25 dinara niže od prethodno propisane maksimalne cene. Objektivnosti radi trebalo bi reći da se u mnogim gradovima širom Srbije hleb i pre izmene Uredbe prodavao po ceni od 40 dinara za veknu, što je niže i od nove maksimalne cene, pa pojeftinjenje možemo očekivati samo tamo gde je maksimalna cena od 54,22 dinara za veknu bila u primeni. Posle više godina po prvi put je cena kukuruza, roda 2010. godine, znatno viša od pšenice i kreće se od 23,50 do 24,20 dinara po kilogramu. Zbog toga postoji bojazan da seljaci, pre svega, oni koji imaju stoku, da počnu da kupuju pšenicu i da sa njom hrane stoku, a da kukuruz čuvaju u koševima. hektaru ne bude manji od pet tona, a rod kukuruza osam do 10 tona po hektaru. Jer, to su ekstenzivne kulture i njihova proizvodnja se isplati jedino uz visoke prinose. Stoga dugoročni agrarni kreatori moraju da planiraju i izmenu setvene strukture zbog globalnih klimatskih promena. Sve češće letnje suše (u 100 godina više od 50 će biti sušno) ukazuju da Srbija izlazi iz setvenog pojasa kukuruza i da će u narednoj dekadi ukoliko se nastave ovi trendovi morati polako da počne da se preorjentiše na ozime culture, dodaje dr Miroslav Malešević iz novosadskog Instituta za ratarstvo i povrtarstvo.

www.pks.rs

Posle ovogodišnje žetve očekuje se stabilno tržište pšenice, bez bitnijih promena. Dobar rod obezbedio je i viškove za izvoz, najmanje 300.000 tona do optimalnih 500.000 tona. Iako ove godine imamo dobar kvalitet to omogućava kupcima da postanu i probirljivi prilikom kupovine, pa je ovo godina dobrog roda i visokog kvaliteta pšenice. Jer, sorte stvorene u Srbiji mogu da daju visok prinos i nosilac su dobrog kvaliteta. Zbog toga bi trebali da počnemo i da primenjujemo davno doneti Pravilnik o plaćanju pšenice po kvalitetu (u tri klase), što se čini svuda u svetu. B.Gulan

broj 66

ekologija

Zeleno poslovanje kroz GREEN projekat

Čistija proizvodnja se isplati Međunarodni projekat GREEN namenjen je malim i srednjim preduzećima iz prehrambene industrije i proizvodnje građevinskog materijala jer ova dva sektora imaju veliki uticaj na životnu sredinu

ilj međunarodnog projekta GREEN (GReening business through the Enterprise Europe Network) je da pomogne malim i srednjim preduzećima u implementaciji standarda i sistema za zaštitu životne sredine, kao i da pomogne Evropskoj preduzetničkoj mreži u pružanju usluga i rešavanju problema vezanih za zaštitu životne sredine u dva specifična sektora: prehrambenoj industriji i proizvodnji građevinskog materijala. Ova dva sektora su izabrana zbog njihovog velikog uticaja na životnu sredinu kao i zbog strateškog značaja koji ovi sektori imaju u oblasti ekonomije i zdravlja.

Pomoć prehrambenoj i građevinskoj industriji Prehrambena industrija je jedna od najznačajnijih industrija u kojoj, u Evropi, radi preko 310,000 kompanija i zaposleno je preko četiri miliona ljudi. Istovremeno ovo je jedna od industrija koja produkuje najveće količine otpada i ima visoku potrošnju električne energije u procesu prerade i hlađenja. Sektor proizvodnje građevinskog materijala obuhvata širok spektar različitih proizvoda tokom čije proizvodnje može doći do zagađenja životne sredine. U oba sektora primena mera za zaštitu životne sredine može odmah da dovede do pobaljšanja u poslovanju i da ima značajan uticaj na stanovništvo. Akcije koje se sprovode u ovim sektorima se fokusiraju na čistiju proizvodnji i procesu pakovanja, upravljanju otpadnim voda-

ma, minimizaciju otpada, reciklažu i ponovno korišćenje materijala kao i na metode koje doprinose efikasnijem korišćenju prirodnih resursa. Partneri na projektu su privredne komore Italije, Grčke, Bugarske, Slovenije, Crne Gore i Turske, Fondacija za menadžment i industrijsko istraživanje iz Makedonije, Centar za tehnološko istraživanje iz Osijeka i Institut Mihajlo Pupin iz Beograda. Partnerstvom na projektu GREEN pokriveno je područje Balkana i obezbeđeno je odgovarajuće znanje i kompetencija kako bi se malim i srednjim preduzećima u prehrambenoj industriji i sektoru proizvodnje građevinskog materijala pružila podrška i pomoć u sprovođenju zakona i uvođenju standarda za zaštitu životne sredine. Kao partner na projektu Institut Mihajlo Pupin je, u saradnji sa Privrednom komorom Srbije, prisustvovao seminarima održanim u Veneciji i Ljubljani i organizovao dva lokalna seminara kako bi se članovi Evropwww.pks.rs

ske preduzetničke mreže obučili da pomognu malim i srednjim preduzećima u prelasku na „zeleno“ poslovanje. U decembru 2010, takođe, u saradnji sa Privrednom komorom Srbije, Institut Mihajlo Pupin je organizovao prvi seminar namenjen reciklerima i malim i srednjim preduzećima, posle koga su, sa reciklerima, potpisana četiri sporazuma o saradnji. Seminar koji je organizovan u junu mesecu bio je isključivo posvećen malim i srednjim preduzećima.

Povezivanje sa reciklerima Seminari su bili podeljeni u četiri celine: EU i domaći propisi za zaštitu životne sredine, dobrovoljne zelene inicijative, eko zahtevi za proizvode i objekte i logistika. Osnovni cilj ovih seminara bio je da se povežu recikleri sa malim i srednjim preduzećima, da se upoznaju sa obavezama koje se odnose na zaštitu životne sredine i da se pokaže, kroz

standardi

konkretne primere, da se investicija u uvođenje „čistije proizvodnje“ isplati u relativno kratkom vremenskom periodu, pri čemu se postiže ne samo čistija životna sredina već i ekonomski racionalnije poslovanje. Predstavljen je značaj energetske efikasnosti, zatim, eko proizvodi, zeleni tenderi, zelene oznake proizvoda, procena životnog ciklusa proizvoda, kao i brojne direktive EU koje se odnose na oblasti: upravljanja otpadom i to baterije, akumulatori, električni i elektronski otpad i ulja, zatim zagađenje vazduha i otpadne vode. U okviru svake od ovih oblasti istaknute su prava i obaveze preduzeća, a navedeni su i realni troškovi koji se odnose na EU. Takođe, značajan deo seminara bio je posvećen domaćim zakonima i ISO standardima koji doprinose ne samo očuvanju životne sredine nego i uspešnijem poslovanju. Posebno su istaknuti standardi ISO 14000, EMAS, 16000 i 50001. Standard 50001 je dospeo u žižu interesovanja ISO-a, koji ga je prepoznao kao jednu od „pet top tema“ i prioriteta za naredni period. Primena ovog standarda treba da pruži veliki doprinos ostvarivanju cilja o povećanju energetske efikasnosti u industriji za 20%. U okviru seminara je prikazan i način na koji se pokreće čistija proizvodnja, kakve su koristi za preduzeće i posebno, kakvi su ekonomski efekti u pogledu primene ovog koncepta u okviru proizvodne organizacije. Predstavljeni su konkretni rezultati projekta iz 2008. i 2009. kvantifikovano kroz obim investicije, ostvarene uštede i povraćaj investicije. Na kraju, treba istaći da je projekat GREEN podržan od strane Ministarstva životne sredine, rudarstva i prostornog planiranja i Privredne komore Srbije, sa kojima je potpisan i sporazum o saradnji. Priredili: Jelena Jovanović (Institut Mihajlo Pupin), mr Dušan Stokić (Privredna komora Srbije)

broj 66

Seminari o bezbednosti hrane životinjskog porekla

Kontrola celog lanca Serija seminara na temu „Zakonske obaveze u procesu harmonizacije propisa i odobravanje objekata za izvoz hrane životinjskog porekla“ održana je od marta do juna ove godine u regionalnim privrednim komorama Kruševca, Valjeva, Požarevca, Niša i u Sremskoj privrednoj komori

rivredna komora Srbije, Biro za saradnju sa EU i Udruženje za poljoprivredu, prehrambenu i duvansku industriju i vodoprivredu, u saradnji sa Ministarstvom poljoprivrede, šumarstva i vodoprivrede - Upravom za veterinu, organizovali su ove seminare u nastojanju da se primarni proizvođači, predstavnici prerađivačke industrije i drugi zainteresovani, upoznaju sa procedurama za dobijanje izvoznih dozvola i uslovima za plasman prehrambenih proizvoda životinjskog porekla na tržišta EU, CEFTA, Rusije i trećih zemalja. Predstavljeni su i standardi i sistem HACCP, kao i primeri dobre proizvođačke prakse. U radu seminara učestvovali su i inspektori Uprave za veterinu i predstavnici konsultantskih kuća, stručne javnosti i savetodavnih službi, čime je omogućeno da svi zainteresovani razmene iskustva u proizvodnji namenjenoj izvozu. Najveće nedoumice proizvođači proizvoda životinjskog porekla imali su u vezi sa potrebom angažovanja konsultantskih kuća za primenu sistema kontrolnih tačaka i potrebom posedovanja sertifikata o uvedenom sistemu. Takođe, novim Zakonom o bezbednosti hrane ukinuta su neka normativna ograničenja u pogledu uslova za obavljanje procesa proizvodnje hrane životinjskog porekla, kao što su dimenzije www.pks.rs

radnih prostorija, međusobna udaljenost određenih radnih delova ili prostorija ili građevinski materijali koji mogu biti korišćeni u prostorijama za rad, što je unosilo nejasnoće prilikom tumačenja dozvoljenih postupaka u skladu sa ovim Zakonom. Predstavljanjem primera dobre prakse ponuđena su neka rešenja za ove nedoumice.

Nadležnost inspekcijskih organa Jedno od pitanja koje se javljalo kod određenog broja proizvođača je i definisanje nadležnosti inspekcijskih organa za rad malih zanatskih radnji, kakve su pekare, poslastičarnice, proizvodnja kora ili prodavnice brze hrane, koje prave proizvode i od biljnog i životinjskog porekla. Kategorizacija objekata za proizvodnju hrane životinjskog porekla i pravni osnov za registraciju objekata za zdravstvenu zaštitu životinja u sklopu većih proizvodnih kapaciteta, interesovao je, takođe, određeni broj privrednika. Polaznike seminara predavači su upoznali da je potpuna primena Zakona o bezbednosti hrane počela 1. januara 2009 godine. Zakon je u potpunosti usklađen sa evropskom regulativom EC 178/2002, a od juna meseca tekuće godine su i evropske regulative EC 852/2004, 853/2004 i 854/2004 u punoj primeni. Ovi propisi stvaraju zdravu osnovu koja

broj 66

standardi

vanje, žive životinje, sastojci hrane, hemikalije), sledljivost proizvoda, službe (sanitarna služba, služba za uklanjanje otpada, snabdevanje električnom energijom, vodom, vodenom parom), dokumentacija (sve što se radi mora da bude zapisano – dokumentovano).

Standardne radne procedure

obezbeđuje ispravnost prehrambenih proizvoda, smanjenje trgovinskih barijera i obezbeđenje visokog nivoa javnog zdravlja. Zajednička načela ovih propisa tiču se odgovornosti proizvođača i nadležnih organa, građevinskih, operativnih i higijenskih uslova za objekte, uslova skladištenja i transporta i zdravstvenih oznaka. Naglašeno je da Zakon o bezbednosti hrane, usaglašen sa evropskim zakonodavstvom, odgovornost ostavlja proizvođačima, dok inspekcijski ograni nadležnih državnih institucija (Ministarstva poljoprivrede, Ministarstva zdravlja i drugi) imaju savetodavnu i preventivnu ulogu i ne mogu da garantuju za kontinuitet u primeni standarda bezbednosti hrane, nakon obavljene kontrole proizvodnje.

Dobra higijenska i proizvođačka praksa Ipak, program HACCP ne bi trebalo posmatrati kao metod samoregulacije i on ne bi trebalo da zameni službene kontrole. Zahtevi HACCP se zasnivaju na načelima Codex Alimentarius-a koji omogućavaju dovoljno fleksibilnosti u pristupu koji može biti primenljiv u svim situacijama, uključujući i mala preduzeća. Neophodno je imati u vidu da u izvesnim preduzećima koja se bave prodajom i čuvanjem hra-

ne nije moguće primeniti program HACCP, pa je neophodno primeniti principe dobre proizvođačke i dobre higijenske prakse. Da bi se neko bavio proizvodnjom hrane, neophodno je da bude upisan u centralni registar proizvođača hrane, a potom da zadovolji sve preduslovne programe. Glavni sastavni delovi preduslovnih programa su dobra proizvođačka i dobra higijenska praksa (DPP, DHP). Dobra proizvođačka praksa (DPP) predstavlja niz preporuka koje je poželjno sprovesti u proizvodnji, preradi, skladištenju, i snabdevanju hranom kako bi se sprečila njena mikrobiološka, hemijska i fizička kontaminacija. Takođe ukazuje šta bi trebalo da se uradi, kada i ko to treba da uradi da bi se sprečila kontaminacija hrane. Dobra higijenska praksa (DHP) može da se opiše kao skup postupaka kojima se obezbeđuje čisto sanitarno okruženje za proizvodnju, preradu, skladištenje i snabdevanje prehrambenih proizvoda. Oblasti u kojima se primenjuje DPP su: osoblje (uključujući njihove zadatke, opis posla, organizacionu strukturu i obuku iz higijene), prostorije (mesto i raspored, dizajn, građevinski aspekti, održavanje, radno okruženje, svetlost, temperaturu, vlažnost), oprema ( održavanje, podešavanje, kalibracija), sirovine za proizvodnju (materijali za pakowww.pks.rs

SOP (standardna radna procedura) propisuje kako treba da se radi i tu su detaljno navedeni postupci za izvođenje određenih zadataka na standardizovan način. Postupci navedeni u SOP su specifični za svaki subjekat u poslovanju hranom i detaljni su onoliko koliko priroda posla zahteva. SSOP (standardna radna procedura sanitacije) su utvrđeni ili propisani postupci koji se sprovode rutinski u toku izvođenja određenih zadataka i u određenim slučajevima a čiji je cilj sprečavanje neposredne kontaminacije ili kvara proizvoda. Sanitacija obuhvata mnoge oblasti i postupke u okviru objekta čak i kad proizvodnja nije u toku. Primenom postupaka sanitacije uspostavlja se visok nivo čistoće i unapređuje higijena sa krajnjim ciljem da se spreči pojava bolesti izazvanih hranom. Primena Zakona o bezbednosti hrane i implementacija HACCP programa u prehrambenoj industriji omogućava svim organizacijama kroz ceo lanac proizvodnje hrane da primenjuju i sprovode efektivan i efikasan sistem upravljanja u oblasti bezbednosti hrane, odnosno da isporučuju proizvode koji zadovoljavaju korisnika i ispunjavaju zahteve odgovarajućih propisa. Opasnost po zdravstvenu ispravnost hrane može da se pojavi u bilo kojoj fazi lanca proizvodnje hrane. Stoga je od suštinskog značaja da se obezbedi adekvatna kontrola duž celog lanca u proizvodnji hrane, a ne samo finalnog proizvoda. Tatjana Beuk Pirušić i Nenad Budimović

dobri primeri

broj 66

Poslovne ideje

Otpad + ideja = unosan biznis U sirotinjskim vremenima, kakvo je ovo naše sadašnje, začuđujuće mnogo hrane se baca. Šteta, jer ostaci hrane mogu da budu sirovina za razvijanje vrlo ozbiljnih poslova. Potvrđuje to i ova priča

restoranima i na svim drugim mestima gde se dnevno priprema više desetina obroka suočavaju se sa problemom: šta sa iskorišćenim uljem? Kod nas je to, zasad, lako rešiv problem – saspe se u kanalizaciju, i završena stvar. U zemljama Evropske unije, ali i mnogim drugim, u kojima se sve više drži do zaštite čovekove okoline, to već nije tako. Propisima je precizno regulisano kako valja postupiti sa iskorišćenim jestivim uljem: restorani, kuhinje i slični objekti, koji ga svakodnevno imaju, dužni su da ga na propisan način lageruju, što podrazumeva posedovanje namenske buradi, prostora za lagerovanje i slično. Ovako lagerovano otpadno jestivo ulje može preuzeti samo za to licencirani prevoznik koji ga transportuje do mesta gde se ono tretira na propisan način koji ne ugrožava životnu sredinu (najčešće se koristi za proizvodnju toplotne energije i biodizela). Kako je cilj Srbije da što pre postane članica Evropske unije, i kako već usklađuje svoje zakonodavstvo sa zakonodavstvom Unije, za očekivati je da u dogledno vreme ni u nas otpadno jestivo ulje neće moći jednostavno u kanalizaciju ili đubrište. Dakle, i za naše restoratere to bi u skoroj budućnosti moglo da postane problem. Na rešavanju ove ugostiteljske nevolje engleska kompanija „Purifry“ razvila je unosan biznis. Razvila je i proizvela sopstvenu opremu za filtriranje iskorišćenog jestivog ulja. Odmah po korišćenju, ulje se sipa u poseban uređaj

i pod pritiskom cedi kroz specijalni filter, koji zaustavlja i najsitnije sagorele čestice veličine i do dva mikrona. Praktično, filter zaustavlja svu nečistoću a kroz njega prolazi potpuno čisto ulje, iste boje kao da je tek iz fabrike. Isfiltrirano ulje se ponovo vraća u kuhinju i koristi za pripremanje jela. Koristi od ovakvog postupka su vidljive. Jedno te isto ulje može se bar dva puta koristiti za pripremanje jela što nije beznačajno jer je jestivo ulje sve skuplje na svetskom tržištu. Naravno, filtracija samo produžava upotrebni vek jestivom ulju koje ipak posle druge, najviše treće upotrebe mora iz kuhinje. „Purifry“ i za to nudi svoju uslugu koja podrazumeva uklanjanje i transport ulja odmah po korišćenju, što i nije baš bezazlen postupak jer se radi o rukovanju s uljem na temperaturi i od 180 stepeni. Konačno, svojim klijentima „Purifry“ nudi i uslugu čišćenja friteza i sudova u kojima su pripremana jela na ulju. Tu je čitav spisak hemikalija i tehnika iz koga izdvajamo samo jednu: čišćenje tek kori-

www.pks.rs

šćene friteze metodom vakuma. U „Purifry“-u tvrde da posle vakum tretmana friteza ostaje savršeno čista i suva. U celoj ovoj priči nije bitno ime kompanije, niti je naša namera da reklamiramo njenu opremu i tehnologiju. Konačno, nije „Purifry“ jedini koji se bavi ovim poslom. Poenta je da je skladištenje i prečišćavanje korišćenog jestivog ulja posao koji će se morati raditi i na našim prostorima, da je tamo neko u belom svetu na ovom razvio unosan biznis te ne vidimo razloga da to neko ne uradi i u Srbiji. Naravno, ne treba smetnuti s uma ni onu narodnu: ko pre devojci, njegova devojka. Radovan Lazarević

broj 66

sajmovi

76. Međunarodni opšti sajam u Solunu

Srpska privreda na najvećem sajmu u Grčkoj Grčko tržište je atraktivno za Srbiju, i pored negativnog uticaja ekonomske krize, smatraju organizatori nastupa naše privrede, Ministarstvo poljoprivrede, trgovine, šumarstva i vodoprivrede i Privredna komora Srbije

rbija ima status počasne zemlje na ovogodišnjem 76. Međunarodnom opštem sajmu u Solunu (T.I.F.), koji se održava od 10. do 18. septembra ove godine. Ovaj nastup naše privrede organizovan je u formi nacionalne izložbe Srbije u Solunu. Ministarstvo poljoprivrede, trgovine, šumarstva i vodoprivrede i Privredna komora Srbije imaju u vidu atraktivnost grčkog tržišta, koja ne jenjava i pored negativnog uticaja globalne ekonomske krize. Srpska privreda je tradicionalno prisutna u Grčkoj, a trgovinska razmena, kao najzastupljeniji vid prometa, karakteriše konstantan rast od 2000. godine. U skladu sa Strategijom povećanja izvoza Republike Srbije 2008 – 2011, kojom je predviđeno održavanje stope rasta izvoza na tržištima EU, potrebno je stalno predstavljanje srpske izvozne ponude, za šta je sajam u Solunu posebno pogodna prilika. T.I.F. je najveća sajamska manifestacija u Grčkoj i jedna od najznačajnijih sajamskih izložbi jugoistočne Evrope. Na površini od 30.000 kvadratnih metara svake godine se

u proseku predstavi 650 izlagača iz tridesetak zemalja sveta, a obiđe ga u proseku 200.000 posetilaca. Srpske kompanije ove godine predstavljaju se na prostoru od preko 500 kvadratnih metara. Takođe, u okviru sajma održava se poslovni forum “Srbija u Solunu 2011 – perspektive bilateralne ekonomske saradnje”. Na Forumu turističke privrede Srbija se predstavljanja Srbije kao jedinstvena turistička destinacija, a biće reči i o ulozi PKS u razvoju turističke privrede. Za 13. septembar planira se investiciona konferencija, na kojoj će zvaničnici iz Srbije grčkim privrednicima izneti pogodnosti za investitore, ulogu PKS u privlačenju stranih direktnih investicija, a razmateraće se i primena Ugovora o izbegavanju dvostrukog oporezivanja između Srbije i Grčke.

Atraktivni prehrambeni brendovi Sektorski okrugli stolovi baviće se mogućnostima srpske prehrambene industrije, perspektivama saradnje u metalskoj i elektro industriji i po-

www.pks.rs

tencijalima srpske drvne industrije. Radionica na temu “Mogućnosti za franšizing u Srbiji” održava se 15. septembra, a narednog dana na program su pojedinačne prezentacije preduzeća izlagača. Tokom priprema za nastup u Solunu razgovarali smo za Korak sa Aleksandrom Klipićem, direktorom izvoza kompanije Invej, koja je i jedan od najupornijih izlagača na sajmovima u inostranstvu. U Solunu, kompanija Invej predstaviće svoje brendove Vital, Medela, Albus, Rubin, dakle proizvode iz oblasti prehrambene proizvodnje, konditora, hemijske industrije i proizvodnje alkoholnih pica. Naš stav o učešću na sajmovima je pozitivan, kaže Aleksandar Klipić, jer na taj način upoznajemo strana tržišta, njihove potrebe potrošača. Predstavljamo naše proizvode koji svojim kvalitetom i asortimanom mogu istovremeno da se nađu na istoj lestvici zajedno sa inostranim proizvodima, a da pariraju cenom. Od nastupa očekuju nove kontakte, saradnju sa njihovim distributerima i prodajnim lancima i pla-

sajmovi

sman na tom tržištu, kaže Klipić i naglašava da je Invej i do sada više puta izlagao u organizaciji Privredne komore Srbije I da su u toj kompaniji zadovoljni saradnjom i odnosima. Na neizbežno pitanje da li se nastupi na sajmovima isplate, Klipić odgovara: -Da, jer smo putem kontakata koje smo napravili na prethodnim sajmovima, ostvarili nove biznis saradnike.

Rakija i kozmetika na srpskom štandu I Milan Jovičić, vlasnik preduzeća Gegula iz Kraljeva smatra da su sajmovi, izložbe, prezentacije najbolje mesto za direktan kontakt sa budućim konzumentima, kupcima i trgovcima. Zato GEGULA učestvuje na svim manifestacijama te vrste. Tim pre što je Srbija zemlja partner na sajmu u Solunu. -Predstavićemo se autentičnim Srpskim brendom, GEGULA rakijom, proizvodom koji u sebi nosi miris i ukus Srbije i srpske kulture. Bez rakije ne može da se zamisli ni jedan značajan događaj u našem životu. Rakija je ono što nas dočekuje i ispraća, tu je da prati rast i slavlje, tugu i rastanak. Na ovoj izložbi Srpske privrede u Grčkoj, Gegula će predstaviti najbolje proizvode: -domaću srpsku rakiju prepečenicu od šljive Gegulu, staru 10 godina, čuvanu u starim hrastovim buradima, koja je višestruko nagrađivana, kako za kvalitet tako i za dizajn; - kruškovaču, prirodnu rakiju od

37 kruške vilijamovke, najcenjenije sorte na našem području. S obzirom da je kruška voće bogato šećerom i kiselinama, Gegulina kruškovača je interesantna kombinacija slatkog i kiselog; - jabukovača, prirodna voćna rakija od najboljih sorti jabuka sa našeg područja. Harmoničnog je ukusa i mirisa, i neobično lepog pakovanja; - dunjevača, moja najbolja, nastala kombinacijom starih sorti dunja, po tradicionalnoj tehnologiji; - kajsijevača K2, u kojoj je dugogodišnja tradicija i originalna receptura naših predaka, što je garancija kvaliteta. - Kroz ovaj porodični program smo deo netaknute prirode pretvorili u ukusne napitke, tako da ćemo u Solunu predstaviti i Gegulinu Medulu, Gegulu Herbulu, Geguladu (rakija sa medom i lekovitim biljem) i Orahovaču, kaže Milan Jovičić. Očekujemo da pronađemo novo tržište, poslovne partnere, uvoznike, trgovce, distributere, i da to dovede do plasmana naših proizvoda na Evropsko tržište. Učestvovali su na sajmovima u Mostaru 2010. I u 2011, kaže Jovičić i dodaje da su zahvalni organizatorima sajmova iz PKS, koji ih se uvek sete. I on smatra da im se učestvovanje na sajmovima isplati. Prvo, medijska promocija, brojna predavanja, kontakti i upoznavanje sa ljudima, kao i druga dešavanja, doprinose

www.pks.rs

broj 66

da se jednog dana o Srpskoj rakiji i brendu Gegula u svetu govori sa velikim poštovanjem, kao što se sada govori o viskiju i francuskom konjaku. Učešće na međunarodnim sajmovima uklapa se i u misiju Gegule, koju vlasnik Jovičić formuliše kao veliki povratak šumadijske šljivovice, jer je naša autohtona sorta šljive crvena ranka -šumadinka, u stvari pravi brend. Kompanija Esensa iz široke palete proizvoda za sajam u Solunu izdvojila je dijetetske preparate, svoje najpoznatiji brendove: Farmazoik i Adult sirupe, Betaviteviti i različite oriblete. Od predmeta opšte upotrebe predstaviće Marisoli i Intim gelove, a od kozmetičkih preparata kolekciju Dr Colić. -Stav naše firme je da podržavamo ideje okupljanja na sajmovima , jer time otvaramo mogućnost saradnje sa drugim tržištima, ino partnerima, reklamiramo našu firmu i proizvode, a takođe se pozicioniramo na tržištu, kaže Hristina Kostić iz kompanije Esensa. - Od nastupa očekujemo da ostvarimo kontakate sa potencijalnim saradnicima – proizvođačima i distributerima, u cilju izvoza u Grčku. Do sada je Esensa preko PKS učestvovali smo na Međunarodnom sajmu hrane, pića i ambalaže “Prodekspo” u Moskvi februara 2011, a smatraju da se učestvovanje na sajmovima isplati jer su u pregovorima sa nekim firmama sa kojima su kontakt ostvarili na sajmovima i očekuju pozitivne rezultate. M.S.

broj 66

dobri primeri

Kompanija Holcim Novi Popovac

Beskompromisna borba za bezbednost na radu Prioriteti kompanije, osim zaštite životne sredine, jesu društveno odgovorno poslovanje, odnos prema zaposlenima i lokalnoj zajednici. Jedna od najvećih vrednosti kompanije su njeni zaposleni

ompanija Holcim Srbija je 2010. godine u Srbiji, kroz plate, poreze, dobavljače, plasirala 40 miliona evra, a distribucija novca u zemlji u kojoj posluje jeste najbolji način doprinosa jedne kompanije zemlji, lokalnoj zajednici, ukazao je generalni direktor Holcim Srbija Gustavo Navaro, prilikom organizovane posete novinara toj kompaniji, koju je krajem juna organizovala agencija McCann Ericson. Društveno odgovorno poslovanje predstavlja deo strategije kompanije Holcim u svim zemljama u kojima posluje, a isto opredeljenje vodi nas i kroz poslovanje u Srbiji, gde smo samo tokom 2010. godine uložili oko 180.000 evra u projekte društveno odgovornog poslovanja, dodao je Navaro.

70 odsto vlasništva u fabrici cementa Novi Popovac, koja je dobila naziv “Fabrika cementa Novi Popovac – članica Holcim grupe”, da bi nakon svega tri godine, 2005, posle velikih promena, usaglašavanja tehnologije i ispunjavanja ostalih zahteva i standarda, cementara dobila naziv “Holcim”. Akvizicija je ugovorom obuhvatala i investicije i socijalni paket u vrednosti od 89 miliona dolara koji je bio realizovan u periodu od pet godina (zaključno sa 2006). Holcim je uložio napore u sređivanje fabrike, koja je u to vreme imala malu proizvodnju i velike troškove. Nije bilo investicija u prethodnim godinama, proizvodnja je trpela zbog niskog stepena održavanja, fabrički krug je bio nesređen, a kompanija na ivici bankrota. Glavne investicije od preuzimanja usmerene su na generalno uređenje fabrike i infrastrukture, izgradnju nove mreže puteva u okviru fabrike, prelazak sa gasa na ugalj kao osnovnog energenta kroz instalaciju peći za ugalj, optimizovanje logistike nabavke, pakovanja i isporuke, poboljšanje filtera u fabrici (smanjenje emisije prašine), poboljšanje kvaliteta kontrole i laboratorija, uspostavljanje sistema vodosnabdevanja i upravljanja otpadnim vodama, izgradnju novog silosa za klinker i prenos aditiva, poboljšanje peći za cement.Holcim oktobra 2006. otvara svoju prvu fabriku gotovog betona u Beogradu, u Krnjači, inve-

U zaštitu životne sredine uložili 10 miliona evra Od početka poslovanja u Srbiji, 2002. godine, kompanija Holcim Srbija investirala je više od 100 miliona evra. Osim ulaganja u proizvodnju i tehnologiju, značajnija sredstva uložena su u životnu sredinu, kao i u lokalnu zajednicu. Do sada je za različite projekte zaštite i očuvanja životne sredine izdvojeno više od 10 miliona evra, kaže direktor komunikacija u “Holcimu” Aleksandar Milošević. Milošević je naveo da je “Holcim” u Srbiji 2001. stekao www.pks.rs

dobri primeri

sticijom od približno dva miliona evra Od 2006. godine „Holcim“ ima i fabriku betona u Krnjači, a kupio je i somborsku firmu za eksploataciju šljunka iz Dunava 2010. godine, čime je zaokružen proizvodni proces u Srbiji.

Ljudi su najdragoceniji Bezbednost zaposlenih u kompaniji „Holcim“ predstavlja preduslov za dobro poslovanje, kaže Aleksandar Obrenov, direktor za bezbednost i zdravlje na radu u „Holcimu“. Redovna obuka zaposlenih, štampanje promotivnog materijala, lekarska zaštita u krugu fabrike, razvojni projekti u oblasti bezbednosti, interna televizija, doprineli su da postignemo zavidne rezultate u oblasti bezbednosti na radu, tako da smo smanjili na minimum broj povreda na radu. Politika zdravlja i bezbednosti na radu u Holcim Srbija stavlja zaposlenog u samo središte i njena namena je izgradnja svesti među zaposlenima o odgovornosti svakog pojedinca za sopstveni život i život kolega. Jedna od najvećih vrednosti kompanije Holcim su zaposleni, tako da se u njihovu edukaciju i profesionalni razvoj godišnje investira u proseku oko 400 hiljada evra. Rezultat visokog nivoa bezbednosti na radu pokazuje i ocena stručne komisije koja je kompaniji Holcim Srbija dodelila najvišu ocenu. Osnovu sistema bezbednosti čine standard OHSAS 18001 i Holcimov interni BZR (bezbednosti i zaštita na radu) standard „Zelena piramida”, objasnio je Obrenov. Ukoliko postoji konflikt između bezbednosnih i nekih drugih pitanja, koja se tiču proizvodnje, troškove, logistike, prodaje i slično, bezbednost i zdravlje uvek imaju prioritet. U Holcimu se broj povreda, koji je 1999. godine iznosio 99, u 2010.

broj 66

Širenje Holcimove mreže “Holcim” je osnovan 1912. u mestu Holderbank u Švajcarskoj. Od 1920-1945, zabeležena su značajna ulaganja u cementne kompanije u Evropi, Egiptu, Libanu i Južnoj Africi, a od 1945-1960 širenje “Holcimove” mreže na Severnu i Latinsku Ameriku. Period od 1970. do 1990. obeležava nastavak širenja na tržišta u razvoju u Jugoistočnoj Aziji i Centralnoj i Istočnoj Evropi, tako da je danas ovo jedna od najvećih cementnih kompanija u svetu sa godišnjom prodajom od 25.157 miliona švajcarskih franaka. smanjio na svega dve, što najbolje potvrđuje da sistemski pristup i poštovanje definisanih standarda i načela na svim nivoima mogu dati izvanredne rezultate. Danas imamo rezultat od 500 dana bez povreda na radu. Operativni menadžment odgovoran je za bezbednost i zdravlje zaposlenih, bezbednosne provere sprovode se redovno, za sve aktivnosti i na svim rukovodećim nivoima, a ustaljena je i praksa razmenjivanja pozitivnih i negativnih primera, uz konstantnu obuku zaposlenih, i predstavljanje osnovnih elemenata bezbednosti, radi očuvanja i unapređenja svesti o tome. Uvedena su i „Holcimova“ kardinalna pravila: Nemojte da izbegavate ili ometate sprovođenje mera bezbednosti i ne dozvolite da to radi neko drugi, bez obzira na nivo hijerarhije u odnosu na Vas, Za obavljanje svakog radnog zadatka obavezno je poštovanje pravila o nošenju lične zaštitne opreme, Procedure za izolaciju i zaključavanje uvek moraju de se poštuju, Najstrože je zabranjen rad pod uticajem alkohola i/ili droga, Svaka povreda i incidentna situacija moraju da se prijave. Nada Mitrović www.pks.rs

broj 66

brendiranje

Pozicioniranje na tržištu

Identitet je deo kapitala Kompanije koje imaju kvalitetno dizajniran vizuelni identitet ostvaruju veći udeo na tržištu. Neke od njih su čak postale sinonim za branšu

Srbiji, kao i u ostatku razvijenog sveta, kvalitet proizvoda nije prednost, već obaveza da bi se uopšte učestvovalo na tržišnoj utakmici. Kako onda privući potrošače da se odluče baš za vaš proizvod? Pošto čovek 70 odsto informacija prima putem čula vida, morate biti upadljivi i drugačiji. Potreban vam je identitet. Identitet, bilo da je u pitanju kompanija, proizvod, usluga ili organizacija, ostvaruje prvi kontakt sa potencijalnim potrošačem ili klijentom. Dokazano je da je prvi utisak bitan, a šansa za popravni se danas retko dobija. Identitet mora da komunicira jasno i precizno. Vrednosti, koje želite da vaši potrošači znaju, morate pokazati na najkraći i najjasniji način, da biste im dali do znanja zašto ste baš vi pravi izbor.

Vizuelni i verbalni identitet Svest o važnosti i koristi kvalitetnog identiteta i vizuelnih komunikacija uopšte, kod nas je na dosta niskom nivou. Poteškoće naročito imaju mala i srednja preduzeća, što je posledica male konkurencije, malog tržišta, kao i nedostatak znanja i informacija šta kvalitetan identitet donosi. Sa druge strane to su dobri uslovi, za kompaniju koja gleda napred, da se pozicionira na pravi način i time postane prepoznatljiva potencijalnim klijentima i partnerima kao važan činioc određene branše. Kompanije koje su uspele da se pozicioniraju tako da su postale sinonim za branšu u okviru koje posluju su upravo kompanije koje veliku pažnju posvećuju identitetu i vizuelnim komunikacijama. Kompanije koje poseduju kvalitetan vizuelni identitet, koji je dizajniran od strane profesionalaca, imaju veći udeo na tržištu, njihovi proizvodi i usluge se brže prodaju i ostvaruju profit. Kreirati kvalitetan identitet, u isto vreme vizuelno atraktivan, funkcionalan i tržišno orjentisan je proces koji se sastoji iz više faza. Prvo, kao i u svemu, potrebno je doći do jasnih informacija. Veoma je bitno da definišete kako vidite kompaniju, koju poruku želite da prenesete i koji su stavovi i ciljevi vaše kompanije. Pored toga, potrebno je sakupiti informacije o tržištu. S jedne strane treba da znate ko su vaši potrošači (definisanje ciljne grupe, njihovih navika, želja, mogućnosti, očekivanja), a s druge, kakva je konkurencija (analiza identiteta konkurencije). Na osnovu tih informacija može se definisati strategija kreiranja identiteta

ŽELJENA POZICIJA

IDEJA

TRENUTNO STANJE

TRŽIŠTE

STAV

PRIKUPLJANJE INFORMACIJA

DIZAJNIRANJE IDENTITETA

VERBALNI IDENTITET

PRAVAC

STRATEGIJA I POZICIONIRANJE

VIZUELNI IDENTITET

brend

PRIMENA IDENTITETA

i željena pozicija kompanije na tržištu. Sledeća faza je kreativni proces i dizajniranje identiteta. Pored vizuelnog, postoji verbalni identitet koji je veoma važan za prepoznavanje kompanija na tržištu. Lako pamtljivo ime u duhu biznisa kojim se kompanija bavi jedan je od najvrednijih stavki kapitala. Verbalni i vizuelni identitet čine identitet vašeg brenda.

Šta je brend? Brend je određeni duh koji kompanija želi da prenese, odnosno osećaj koji se javlja u čoveku prilikom susreta sa kompanijom i njenim proizvodima i uslugama. Brend je psihološka kategorija, koja postoji samo u svesti ljudi koji dolaze u kontakt sa identitetom. Iako neopipljiva, snaga brenda, uz kvalitet proizvoda, ima presudan značaj za poslovanje. Velike kompanije to odavno znaju. Vaša brend ideja, ukoliko na pravi način komunicira sa potencijalnim potrošačem, utiče na njegov doživljaj, stvara percepciju brenda kakvu ste želeli i taj doživljaj utiče na ponašanje potrošača. Ukoliko je ceo proces urađen kvalitetno, vi ćete imati lojalnog dugoročnog potrošača. U Srbiji, pažnja je uglavnom usmerena ka razvoju i upravljanja proizvodnim brendovima, dok na korporativnom nivou ne postoji još tako jaka konkurencija. Naredni period razvitka tržišta doneće i potrebu za novim pristupom prilikom pozicioniranja kompanija na tržištu.

www.pks.rs

www.dimis-design.com

No 66 September 2011 Year XI www.pks.rs

EXTREME VIOLATION OF CEFTA AGREEMENT BOJAN RADUN CEO of Nectar: We will change picture of Serbian people as investors

Marko ćulibrk CCIS Assembly President: More important Chamber’s role for bigger expectations of businesses

No 66

we present

CCIS Assembly President Marko Ćulibrk

More important Chamber’s role for bigger expectations of businesses To correct mistakes and to support the businesses leading to a good direction, gradually and step by step every day, is the attitude of the president of the CCIS Assembly Marko Ćulibrk

he members of the CCIS Assembly, at the sitting held on 21st of June this year, elected for its new president Marko Ćulibrk, general manager of Ateks, graduated lawyer and long-lasting businessman. Mostly dealing with the textile industry, Ćulibrk gained the experience in cooperation with the chamber system trying to tackle with the numerous problems in this sector. His opinions are clear and precisely defined, but as every wise businessman he goes ahead step by step. I am well familiarized with the Chamber and chamber system and I am aware of the time we are living in, says the new CCIS Assembly president. What do you plan to do first as the newly-elected president of the CCIS Assembly? At the time of the market domination and gradual withdraw of the state out of the business sphere, the role of the Chamber of Commerce and Industry of Serbia becomes more important and thus the expectations of the businessmen are getting bigger. The association of the Serbian businessmen is physically and, more increasingly, formally responsible for a greater part of the social respon-

sibility being in charge of creating, initiating, proposing and monitoring of all those measures and activities which contribute to the development of more favourable business environment, to the strengthening of competitiveness, to the harmonization with the EU business atmosphere, to the attraction of the FDI, to the stimulation of the exportation, to total economic improvement in general. I strongly believe that the Chamber of Commerce and Industry of Serbia, as the institution which covers all economic branches, from agriculture, over industry to the trade, transportation and finance, will meet all these expectations. The management, working bodies and expert teams are consisted of businessmen having experience and knowledge. The new Law on Chambers, being adopted in 2009 with its delayed force by 2013, is found with dissatisfaction. What is your view on it? That Law is not good in its formal sense, because it was not adopted in accordance with legal procedures, and it is not attractive in a meaning sense. When I, as a lawyer, need to express my opinion on that Law, I always have in mind that famous www.pks.rs

saying of our eminent lawyer Baltazar Bogišić: When something is created wrongly, time could not correct it. It is necessary to pass the new law on chambers of commerce. The Draft to the law has been prepared by the CCIS experts and eminent professors from the Faculty of Law in Belgrade in accordance with the interests of the economy and state, as our partner. The Anglo-Saxon model of chamber system could not be accepted, because the Euro – Continental chamber system in Serbia is 150 long and it has given the results in varied historical, social-political systems. It would be too dangerous to destroy it now so easily. You consider that the chamber system was useful to businessmen at the time of transition? The Chamber of Commerce and Industry of Serbia represents the interest of businessmen in front of the state and helps and opens the doors leading to the international markets. At the time of the transition the chamber system goes through the transformation, too. It is the process where the chamber turned from the chamber whose members were the business subjects with the state and

we present

social property, into the association of businessmen who are new owners, stakeholders and entrepreneurs. Therefore, they have recognized the Chamber as the place where they could find their interests and among new members are big and multinational companies running a business in Serbia now. The experiences of international companies are too valuable and our businessmen should appreciate that and learn from them. The Chamber is still going through the transformation process, but it is on a good way to be turned into a real representative body of the Serbian economy. We do represent the interest of all members, the business subjects and production and trade and banking activities, as well as the importers and exporters. Those interests are not always the same, but it is Chamber’s task to conciliate them in the best interest of the whole economy. To what extent is important the role of the CCIS when making the economic laws? The CCIS plays an important role in making the economic laws and bylaws. In addition, in collaboration with the Government we should follow up and analyze the effects of the laws adopted. Due to it is necessary that the CCIS initiates on the implementation of the conclusions brought at the parliament’s sittings ‘that the Rulebook on work of the Government should include the obligation for obtaining an opinion from the CCIS on all economic regulations’. Are the decision-makers always in the mood to hear the voice of the economy or they are primarily in connection to their political party? After the sitting of the First Serbian Parliament of Enterprises organized in the National Assembly, I personally think that our policy-creators realized that the Chamber possess-

43 es huge experience and knowledge and that its members know how to recognize a problem and to find a solution to it. What turns out to be the key need of the economy? The most important for the businessmen doing business seriously, is the stable business climate which means efficient work of all institutions, the tax reforms, the reduction of the public spending and grey economy. As far as the foreign exchange rate is concerned we do not expect it to be higher or lower, but to be stable and predictable so as we could make plans for a certain period of time. The daily oscillations are the worst. The serious businessmen do not expect from the state to solve all problems possible. What should be done to open new jobs? We need to return the capacity in the processing industry where we recorded good results on the domestic market and in the exportation. We will not be able to move up the economy without the creation of

No 66 new value and export. We could not be merchants only, but we need the real sector which produces something new. The processing industry participates with under 20 percent in total gross domestic product (GDP) and it should be 50 percent at least. The industrialization and investing in the production should be realized. We have signed the agreements with the Western markets and Russia, but very often we do not have the products for the exportation. The main role of the chamber and state is to provide support to the producers. Textile industry is one of the sectors which worked well, but the transition process left its consequences on it. What is the situation now? Twenty years ago the textile industry recorded the export value over billion dollars. Today, this sector also records the export worth over 400 million dollars. However, the textile industry should be helped, because a lot of people are employed with this sector, mostly women. When China became the world leading producer in the textile industry it

Transition is a painful process. Perhaps the hope was too big and we do annul the privatizations. What is your opinion on the privatization of Ateks? Ateks was taken over by the Italian firm dealing with the production of confection. They are interested in developing business in Serbia and now Ateks is one of rare trade chains doing well. Unfortunately, there is no more business subjects protected who before the 1990’s had been the leading companies on the market. The reconstruction process carried out in many companies has been considered too easily. This is the reason why we do now have too many problems out of which the biggest is the unemployment. We could have followed the example of Slovenia which closed only those companies which went bankruptcy. We should have given a chance to the companies to adjust themselves and find a strategic partner on their own or with the support of the state. Unfortunately, our privatization served to fulfill the budget, while the economy was on the second place. It had been thought that the privatization will solve all problems on the market. We, businessmen, knew that it was impossible. It turns out that even now during the crisis the Western markets would hardly get out of the crisis without the support of the state.

www.pks.rs

No 66 marked the beginning of unfavourable period for us, but today China is too expensive for European companies dealing with the production of textile and it is our chance to take over better business for European producers. The CCIS Association of textile industry, garment and leather industry and footwear industry is currently working on it. What are the issues the Chamber and the state should first deal with? It is the privatization process in the companies where there is still potential to recover the production. The Chamber of Commerce and Industry of Serbia and the regional chambers of commerce should help find a business partner, while the state should allocate the assets. In this way the wood processing combine in Kuršumlija was saved. It used to be the big company, which almost went bankruptcy, but now its production is recovered. This company has the product for the exportation and few hundred of people employed which in one small non-developed municipality is of great importance. Are our businessmen afraid of this new wave of the economic crisis? We are listening to the news on the second wave of the economic crisis which already hit the most developed countries in the world. Those who want to export to these markets are concerned that the demand will be lowered, what will endanger our products. It is obvious that the investments will be stopped. However, this could be our chance to move our own strengths and to see whether we could take the advantages of the Fund for development. As the business community it is our right to ask more, because the decisions made within the pre-election campaigns are not adequate. Mirjana Stefanović

in focus

Extreme CEFTA violation

Blockade brings losses The loss brought by the blockade of the Serbian goods shipped to Kosovo and Metohia could be measured in million dollars and the companies hit by this non-customs barrier could hardly compensate the damage, estimates the Chamber of Commerce and Industry of Serbia (CCIS)

he Chamber of Commerce and Industry of Serbia takes active part in realizing the essence of the issue aroused after the Priština’s administration imposed the embargo on the goods from Serbia on 20th July 2011. A month after the introduction of the embargo, the production on the territory of Kosovo and Metohia, based on the repromaterial from Central Serbia, was practically stopped and the shipment of goods was made impossible. If it happens that a solution to the problem aroused could not be found, the economy in Kosovo will suffer permanent consequences, estimates the Chamber. The measure of the Priština administration will not increase the turnover of goods, investments and the employment rate on the UNMIK/ Kosovo territory, whereas it will drastically increase the volume of goods in the grey economy, which will cause higher prices and damage to consumers, first and foremost. Among the firms which delivered or bought the goods in Kosovo the most dominant are: Potisje from Kanjiža, NIS, Knežević Petrol, Swisslion, Merima from Kruševac, Tetrapak Production from Belgrade and Holcim. The firms which suffers the non-customs barriers because they supply the goods from Kosovo are: Žitoprerada DM from Novi Bečej, Farmakom Conwww.pks.rs

cern from Šabac, Battery factory from Sombor, Bradva Plus from Sremski Karlovci, Rudnap Group from Belgrade, Forest Food from Kruševac and WoodLand Implex from Sremska Mitrovica, show the data obtained from the Chamber of Commerce and Industry of Serbia.

Damage for all region In the name of the Serbian economy, the Chamber of Commerce and Industry of Serbia expressed the deepest concern when on 26th of May the embargo on the goods from Serbia would be imposed. Such attitude of the authorities from Priština substantially reduces up-to-then reached positive effects of the CEFTA Agreement. The CCIS pointed out that such behavior of the authorities from Priština causes a lot of damage to the recovery of the economy and to the prosperity of the region on the whole. The CCIS initiative resulted in that the head of the EU Delegation to Serbia Vincent Degert emphasized that the EU Commission was against the introduction of the customs duty and Kosovo stamps for the goods shipped from Serbia. In the letter to the CCIS Vincent Degert pointed out the statement of the European Commission that ‘all the Parties must respect fully the Central European Free Trade Agreement (CEFTA) which

in focus

foresees special dispute settlement provisions which must be followed by all eight CEFTA Parties’. The CEFTA state-members are under an obligation that they will enable free trade in goods on their territory in accordance with the EU standards and standards of the World Trade Organization (WTO). The full trade liberalization in the industrial volume has been reached, while in the agricultural sector a certain protection measures are being applied in accordance with the EU and WTO standards, with the respect to that none of the CEFTA signatory-countries could adopt measures unilaterally by which of means it protects its own market. According to this the administration in Priština drastically violated the CEFTA Agreement when it decided to impose the embargo on the goods shipped from Serbia to Kosovo, points out the CCIS. In the previous year the registered turnover of goods shipped from Serbia to Kosovo was worth near

USD 400 million, out of which from Serbia it was delivered the goods in the value of USD 391,3 million, while from the territory of Kosovo the goods supplied to other parts of Serbia was worth USD 4,03 million, indicates the data of the CCIS. Material and non-material losses In the first six months 2011 the goods shipped from Serbia was worth USD 202,8 million, which is an increase of 15 percent in relation to the first six months 2010. The Serbian economy will suffer a big damage if the embargo stays in force, says Zoran Bojović, advisor at the CCIS Bureau for regional development. The market of Kosovo is important for Serbia because our products have been sold out there for decades. The consumers in Kosovo used to buy our products such are jaffa and plazma biscuits and smoki. If they could not find these products in Kosovo, they will buy similar ones from Croatia, Macedonia, Albania, Turkey and Montenewww.pks.rs

No 66

gro. It is estimated that companies will suffer the loss in the amount of USD 250 million in this year only, says Bojović. The blockade of the goods from Serbia means the loss of circa USD 450 million annually. Bojović estimates that if the embargo on goods shipped from Serbia to the territory of Kosovo and Metohia lasts more than three months, the consequences are expected to be huge and will endanger the business of companies who without any obstacles delivered their products on this territory. Due to the embargo on the goods from Serbia the Bambi Concern loses 250 000 euro monthly, and if the situation is going to stay as it is, Bambi will record a loss in the amount of three million euro annually, says Miroslav Miletić, general manager of this company. Miletić thinks that even if we would not be faced with the yet another wave of the economic crisis, the our vulnerable economy would not endure this blockade. M.N.-M.S.

No 66

business

Bojan Radun, CEO of Nectar

We will change picture of Serbs as investors The merger of Nectar and Fructal created the company which is among 20, or better to say, among the 15 biggest companies in Europe, with near 1300 employed and annual turnover worth circa 150 million euro

hese days the attention of a great number of businesses from Serbia has been focused on Slobodan and Bojan Radun, father and son, the owners of Nectar from Bačka Palanka which carried out the acquisition of Fructal. This will open the doors to the Serbian capital in Slovenia, because many Serbian businessmen did not succeed to get on this market. Bojan Radun, CEO of Nectar, says that the new management of Fructal will do its best to change the picture of Serbian people as investors and will try to prove that Serbian businessmen could be trustworthy investors. He adds that the acquisition process was cycling, with more or less problems, but at the end it is successfully finished. The merger of Nectar and Fructal created the company which in the region beats the record in the production of non-carbonated and non-alcoholic beverages. It is among 20, or better to say, among the 15 biggest companies in Europe, with near 1300 employed and annual turnover worth circa 150 million euro.

What were you talking about with the president of the Ajdovščina municipality?

export from some other markets, and it grows in Serbia will be used up for Fructal juices.

The local self-government initiated the meeting. They wanted to hear our plans and to get some kind of a guarantee that we would not reduce the number of the employed and that the production would be developed. We agreed that we will keep the production of juice in Ajdovščina. It is the small place with a small number of the residents so any change in that place would cause extreme consequences on the local business. We signed some kind of memorandum with the municipality. However, we will stimulate the production of fruit growing in Serbia, because up-to-now there was the rule that Fructal buys the fruit at cheap price and then sells its juices in Serbia at too higher price. We will do our best to change this practice. The acquisition of the Fructal will bring the benefits to the Serbian fruit growers who will replace the suppliers of Fructal from Italy, Greece and Spain. Everything they used to

Does this agreement mean the right protection of the Fructal employees working in the production plant in Macedonia?

www.pks.rs

The representatives of the Municipality Ajdovščina did not ask that from us. Namely, they are focused on the problems in their own municipality. However, total of 60 persons working in the production plant in Macedonia will stay in. Nectar is the social responsible corporate and it is the business strategy of the system. Before you, Veselin Jevrosimović is the only businessman who entered the Slovenian market buying Hermes. What is your experience taking into consideration the fact that many Serbian businessmen could not realize their plans in that field? Regardless that the acquisition process was too heavy, I did not have any troubles. We did not

business

have negative experiences. There were too many cycling steps in the acquisition process, but fortunately the result is positive. As far as the regional cooperation is concerned, it is my great pleasure, as the president of the Serbian Association of Managers, to announce the ‘Summit 100’ of business leaders from Serbia, Croatia, Bosnia and Herzegovina, Macedonia and Montenegro which will take place in Arandjelovac from 6th to 8th October this year. This will be the first gathering of its kind in the region and it is imagined to be put among the traditional annual events in this part of the world. What does Nectar get entering the EU market through the acquisition of Fructal? This transaction gives the company the strength and potential for further expansion on the EU market which is the future plan of Nectar. In this way we became one of 20 and perhaps 15 biggest European companies for the production of non-carbonated and non-alcoholic beverages. Therefore, we got the company which will be the leading on the former Yugoslavia market. Namely, our priority is the EU market; particularly our neighbouring countries such are Italy, Bulgaria and Greece. At the time when many businessmen sell their property so as to pay their debts, you made decision to run into debt in order to buy Fructal. We got such idea from the Laško brewery which via the Union brewery had a majority shares in Fructal. I do not know why they decided to sell their stockshares, but it was obvious that they had some difficulties. This

No 66

Customs raises the price of export In what way could the state stimulate the export-oriented economy, particularly now when the second wave of the economic crisis hit? The lack of certificates and administrative procedures are the key obstacle for the sale of our products out of the borders. This is enough reason for the harmonization of our regulations with those in the neighbouring countries. Yet another problem is the importation of huge quantity of the raw material. Sometimes the raw material which exists in Serbia is far cheaper abroad. This is the reason why many producers decide to import it. It is specific for the confectionary industry. Namely, many producers import the powder milk and sugar because these materials are too cheaper abroad. Then, a new problem arouses. The customs procedures and taxes raise the price of these products and make them non-competitive on the international markets. investment is realized from the accumulated profit. We thought thoroughly, went through the business plan so many times… We do have intention to build one healthy company. We did not invest in the real estate, land or something non-profitable. I strongly believe that we did the right thing. How much is the loan granted by the European bank for reconstruction and development? The EBRD granted 35 million euro for this investment. The business calculations will show whether we do need to withdraw the whole sum. The rest of it is allocated from our own resources. On the 27 th of July we signed the contract on the acquisition of 93.7 percent of Fructal shares. Yet we do need to get the permissions of the anti-monopoly commissions from all ex-Yugoslavian Republics, since both companies are doing business on all regional markets. Also, it is our obligation and right to buy the rest of shares. When we add the existing debts in the amount of near 13 million euro, then total investment reaches the figure of circa RSD 50 million. www.pks.rs

Could you compare the business results of Nectar and Fructal? For the last three years Nectar has recorded the stable income from 60 to 70 million euro annually, while the profit after the taxation amounted to 9 – 12 million euro. On the other hand, in 2010 the Fructal had 56 million euro and the profit was near five million euro. Due to the debts of Laško brewery, which is the owner of Fructal, the profit was circa 200 000 euro. What do you plan to do with Fructal? The brand is the most important value we got buying this company. In the future the developing projects of Nectar and Fructal will be realized together. It is obvious that some investments will happen both in Serbia and Slovenia. G.R.K.

No 66

business environment

CCIS Group of pharmaceutical wholesalers

Official member of European association Domestic pharmaceutical wholesalers became the official members of the European Association of Pharmaceutical Full-Line Wholesalers (GIRP) and thus entered the society of reliable partners which in the supply chain, guarantee the highest level of quality, integrity and excellency

Roof organization of pharmaceutical wholesalers in Europe The GIRP, Groupment International de la Repartition Pharmaceutique or European Association of Pharmaceutical Full-Line Wholesalers, is the roof organization of pharmaceutical associations of wholesalers in Europe. Thanks to the efforts of the CCIS Group of Pharmaceutical Wholesalers and the CCIS Representative Office in Brussels, the GIRP changed its Statute and enable the CCIS Group of Pharmaceutical Wholesalers to become its official member, although Serbia is not the EU member. The GIRP gathers the national associations with more than 600 pharmaceutical wholesalers doing business in 31 European countries. The GIRP members employ near 140 000 people and deliver 100 billion worth medicals annually. This organization guarantees the highest level of quality, integrity and excellency. The GIRP members are reliable partners in the supply chain, from a producer, pharmacist, health care staff and to a patient, when it comes to the medical safety.

he information on possible membership of the CCIS Group of Pharmaceutical Wholesalers in the GIRP association, the international non-profit organization which gathers both the national associations and individual pharmaceutical wholesalers doing business in the EU member-states and in the EEA, with its head office in Brussels, was presented in the previous year at the meeting of the CCIS Group of Pharmaceutical Wholesalers held on 29th March 2010, whereas the idea of the Chamber of Commerce and Industry of Serbia to become the official member of the GIRP Association was initiated on the meeting held on 23th November 2010. Our idea was that the CCIS Group of Pharmaceutical Wholesalers becomes the full-line member of the GIRP Association, although according to the Statute of the GIRP Association, the full-line members of this organization could be only the EU member-states. However, we were so persistent to become the official member of this organization that we recruited the CCIS Representative Office in Brussels. Therefore, taking step by step and being in contact with the GIRP organization, we finally got the information that they were ready to change the Statute in the light of the geographic criteria so as to enable the Chamber of Commerce and Industry of Serbia, which gathers the firms dealing with the pharmaceutical trade, to become the official member of this organization regardless of the fact that Serbia is not the EU member-state, points out the Secretary of the CCIS Association of Trade Gordana HaĹĄimbegoviÄ&#x2021;. The Chamber of Commerce and Industry of Serbia supported the Group of Pharmaceutical Wholesalers to apply for the status of the official member, because the GIRP association promotes the role of its members in the preservation of public health and provides the conditions for the protection of the common policy which enables safe and constant supply of all registered medicals throughout Europe.

www.pks.rs

international cooperation

The importance of the GIRP Association for the Republic of Serbia is recognized, since this organization, first and foremost, considers all professional issues relating to the wholesale and retail trade of medicals, provides efficient dialogue between all stakeholders in the field of health protection, promotes and represents the opinions and measures in the field of its activities at national, European and international level, exchanges the experiences, scientific knowledge, the data and services and thus improves and develops the know-how on the whole. Finally, on the sitting of the GIRP members, held on 21st January 2011, this European association changed the Statute and brought the decision to accept the CCIS Group of Pharmaceutical Wholesalers as its official member. This membership provides us with the information on the medical market of the EU, the regulations and all other relating the issue at stake. When it comes to our regulations in this field, it should be harmonized with the EU standards. I have to point out that the participation of the Serbian pharmaceutical wholesalers in the 52nd Annual Assembly in Tallinn, Estonia which took place from 5th to 7th June 2011, when we officially became the member of the GIRP Association, says Gordana Hašimbegović. On that occasion with the GIRP president Rene Jenny and secretary general Monik Derecque-Pois it was agreed that the GIRP managements visit the CCIS on the 13th October this year. On that very day in the Assembly of the City Belgrade will be organized the celebration of the 10th anniversary of the CCIS Group of Pharmaceutical Wholesalers. Nada Mitović

No 66

ISB Chamber – CCIS Ino Pool member

Chamber-to-chamber cooperation for better services to businesses Among the countries in the neighbourhood Serbia is an important partner to Italy and it realizes significant development which will be continued, says Pietro Vacchiano, Secretary General of the Chamber of Italian – Serbian businesses (ISB Chamber)

ith the respect to the attitude that all businesses in Serbia are our businesses, the Chamber of Commerce and Industry of Serbia initiated more intensive cooperation with foreign associations and chambers of commerce in Serbia and thus, as a result, it established the Ino Pool. Among the first and most active in the CCIS Ino Pool was Pietro Vacchiano, Secretary General of the Chamber of Italian – Serbian businesses . He was born in Udine in 1977 and lately he has been interested in the bilateral chambers of commerce, more precisely, in their roles and function in www.pks.rs

the economic cooperation. He speaks English, German, Serbian, Slovenian and Hungarian languages, and before he came to Belgrade he had worked in the bilateral chamber of commerce in Hungary. The membership in the Chamber of Italian – Serbian businesses is not mandatory, taking into consideration the fact that our chamber of commerce is non-profitable organization officially recognized by the Italian Government, Vacchiano reveals. How many members does your Chamber count, how that number has changed since its establis-

No 66 hment 2002 and how to become its member? In addition to a numerous of small and medium-sized enterprises, there are big companies such are Alitalia, Banca Intesa, Banca popolare Friuladria/Credite Agricole, DDOR, Golden Lady, Progetti,, while, on the other side, the members of our Managing Board are Confindustria Udine, Unicredit, Findomestic, Delta Generali, Mongimificio Galtieri. Vincenzo Divella has been the president of the Chamber of Italian – Serbian businesses since 2005. The Chamber reaches the annual membership quota of some 100 companies, which discloses a constant interest of Italian businesses for the Serbian market and vice versa. In Serbia we say that the chamber is the mediator between the business and government. What is the relation of your organization with the Italian Government and are you in the network with the chambers of commerce in Italy? The Chamber of Italian – Serbian businesses was established in 2002. However, the Chamber of Italian – Serbian businesses is a member of the global network of the Italian chambers throughout the world (Assocamerestero), which counts 75 chambers of commerce in 50 varied states (total 140 offices) and more than 24 000 companies associated (out of which 70 percent are local companies). In addition, the Italian chambers of commerce in the world are the support to the internationalization of the Italian companies which are under the governance of the Italian Ministry of Economic Development. As a result of the Decree on the reform of the Italian chamber system, the Italian chambers of commerce

50 abroad officially became a part of this system. The Italian chambers of commerce abroad together with the Italian Embassy and former Italian Institute for Foreign Trade are three institutions which, working together, have the aim to stimulate the economic cooperation between Italy and a country where they are. What is your view on the relation between your and other similar international chambers of commerce established in Serbia and the Chamber of Commerce and Industry of Serbia? Are there any parallel activities, a rival relation or there is yet some space for constructive cooperation (CCIS Ino Pool)? The cooperation with the CCIS and regional chambers of commerce is important as well: on that occasion let me remind you of the project Unioncamere under the name Permanent Forum Italy – Serbia (in cooperation with CCIS, SIEPA and National Agency for Regional Development) and the project of the Italian region Friuli Venetia under the name INCO (recently started to be realized together with CCI Belgrade, CCI Udine, Confindustria Udine and Friuli Innovazione). Therefore, the cooperation of such kind between the international and Serbian chambers of commerce are very useful since it enables them to provide better services to companies, which is the core role of the chambers of commerce. Therefore, any rival relation among them would be completely disaster and it would mean a huge loss equally for both Serbia and potential investing countries. Taking into consideration the new wave of the economic crisis, is it real to expect the announced investment in the hydro power plant in Serbia worth one billion euro? www.pks.rs

international cooperation

The first phase of the negotiation is trusted to the Italian Embassy and its economic-trade department, particularly when we talk about big investors and projects, whereas the main role of the Chamber of Italian-Serbian businesses is to support the businessmen. The cooperation and synergy of these two institutions gives an opportunity for the surveillance of the Italian companies from the negotiation to the everyday requests upon the final investments. When it comes to the economic crisis I will remind you that the last Italian investment in Serbia have been commenced in 2009, in the year when the crisis was at its peak, so everything indicates that all previously announced investments will be carried out. You announced some new investments in the field of food production, machinery and wood processing. Could you tell us what it is all about? In addition to the previously mentioned investments in energy sector, auto industry (Fiat and Dytech), textile industry (Golden Lady, Benetton, Calzzedonia, Pompea), shoes production (Progetti) it has to be consider that the Italian economic system is mostly consisted of small and medium-sized enterprises. These companies are interested in the sectors in which Serbia is most competitive, which is the food production sector, wood processing industry and machinery sector. If we have fiscal and tax facilities, natural advantages, qualified labour, possibilities for doing business in the non-customs zones and trade agreements (with the Russian Federation, first and foremost), it is clear why the Italian businessmen decided to invest in Serbia, which they will keep doing in the future, too. M.S.

PLAN zajedničkog učešća privrede Srbije na međunarodnim izložbama i sajmovima u svetu za 2011. godinu u organizaciji privredne komore srbije Sajam privrede Viroexpo

Virovitica, Hrvatska

21 - 23. 1. 2011.

Berlin, Nemačka

21 - 30. 1. 2011.

Moskva, Ruska Federacija

7 - 11. 2. 2011.

Sajam prehrane Grune Woche Sajam prehrane Prodexpo Sajam građevinarstva

u saradnji sa SIEPA-om

MosBuild

Moskva, Ruska Federacija

5 - 8. 4. 2011.

Istambul, Turska

7 - 10. 4. 2011.

Milano, Italija

8 - 11. 5. 2011.

Solun, Grčka

11 - 19. 9. 2011.

Sajam automobilske industrije Automechanica Sajam prehrane Tutto Food Opšti sajam - NACIONALNA IZLOŽBA TIF Sajam građevinarstva Budpragres

u saradnji sa SIEPA-om Minsk, Belorusija

6 - 9. 9. 2011.

Keln, Nemačka

8 - 12. 10. 2011.

Pula, Hrvatska

19 - 22. 10. 2011.

Sajam prehrane Anuga Sajam brodske opreme Pula Boat Fair Opšti sajam Panair

u saradnji sa Velekspom Tirana, Albanija

novembar 2011.

Pariz, Francuska

29. 11 - 2. 12. 2011.

Sajam zaštite životne sredine Pollutec

Služba za promocije PKS tel: +381 11 3304-504, faks: +381 11 3300-993 e-mail: promocije@pks.rs www.pks.rs/sajmovi