M Leuven by Aeolus Publisher

NUMMER ÉÉN

Beste lezer, Je houdt iets heel bijzonders in je handen: het allereerste nummer van het nieuwe magazine van M Leuven. We willen je er graag mee informeren over het museum in al zijn facetten. M verschijnt twee keer per jaar, in februari en september. Het kondigt nieuwe tentoonstellingen en projecten aan en laat kunstenaars, bezoekers en medewerkers aan het woord. Nog niet genoeg nieuws over M Leuven? Check dan mleuven.be en onze Facebooken Instagram-account. Tot binnenkort in M!

ÂŠ M Leuven met dank aan Rudi Van Beek

In dit nummer 4

In de vitrine

Papieren expo ‘De taal van het lichaam’

Tussen Hemel en Aarde Beleef ‘Het Laatste Avondmaal’ van Bouts

‘Rodin, Meunier & Minne’

Nel Aerts in het Kinderziekenhuis

‘Man van Smarten’ is weer thuis

M-residenten Chantal van Rijt & Maud Gourdon

Kiluanji Kia Henda

Familieaanbod van M

Nieuwe collectiepresentatie ‘Neem je tijd’

Word M-bassadeur

Portret van een M-bassadeur

Achter de schermen bij M

Denkvoer

Portret van een M-cenas

Bookshop

Wij maken M

IN DE VITRINE

279 – een religieus werk dat gelovigen gebruikten voor privédevotie. Ook de recente aanwinst van M, ‘Man van smarten’ van Dieric Bouts, is zo’n Andachtsbild. Je leest er meer over op pagina 49. In 2023 plant M overigens een grote tentoonstelling rond Dieric Bouts.

Monstrans op reis In het Rijksmuseum in Amsterdam is binnenkort een gotische torenmonstrans (verguld zilver, circa 1520) uit de collectie van M te zien. Het gaat om een bijzonder fraai voorbeeld van laatmiddeleeuwse edelsmeedkunst, dat bovendien het oudst bekende voorwerp met Amsterdamse zilverkeuren is. De monstrans wordt onder handen genomen door het restauratieatelier van het Rijksmuseum, en zal er nadien te zien zijn in de zalen middeleeuwse beeldhouwkunst.

Bouts en zoon Sinds februari kan je in M gaan kijken naar ‘Mater Dolorosa’, een nieuwe langdurige bruikleen uit een privécollectie. Het werk is van de hand van Aelbrecht, de zoon van Dieric Bouts. Het gaat om een zogenaamd Andachtsbild

In 2019 vonden in M 279 evenementen plaats. 184 daarvan waren eigen organisaties: vernissages, lezingen voor Denkvoer, museumnacht, zomerbar, M-idzomer... De overige 95 waren voor rekening van bedrijven en verenigingen. Alle events samen brachten 31.699 gasten naar M.

Van Leuven naar Wenen… In november 2019 toonde Hana Miletić (1982, Kroatië) in M de audio- en textielinstallatie ‘txt, Is Not Written Plain (draft V)’. En tijdens het performancefestival Playground, dat liep van 14 tot 17 november, organiseerde ze een viltworkshop (foto) in samenwerking met open

kunstenhuis Globe Aroma. Het gaat goed met Hana’s carrière, want van 8 maart tot 8 mei neemt ze deel aan de groepstentoonstelling ‘… of bread, wine, cars, security and peace’ in Kunsthalle Wien. Meer informatie op kunsthallewien.at

…en Nottingham In 2016 was de solotentoonstelling ‘A clean line that starts from the shoulder’ van Jimmy Robert (foto) (1979, Guadeloupe) te zien in M. Van 23 mei tot 31 augustus 2020 toont de kunstenaar zijn nieuwe tentoonstelling ‘Akimbo’ in Nottingham Contemporary. Lees er meer over op nottinghamcontemporary.org

915

M heeft veel vrienden: 679 M-bassadeurs en 63 M-cenassen, om precies te zijn. Samen brachten ze in 2019 1.067 bezoeken aan het museum. M organiseerde ook heel wat activiteiten voor hen: viprondleidingen met curatoren, exclusieve previews, internationale uitstappen, atelierbezoeken van kunstenaars… 915 M-bassadeurs en M-cenassen namen eraan deel. Ontdek meer over de vriendenwerking van M op p. 56.

Kiluanji Kia Henda exposeert in M

‘‘Als je niet openstaat voor andere culturen, gaat je eigen cultuur dood’’

Binnenkort kan je in M terecht voor de eerste Belgische solotentoonstelling van de Angolese kunstenaar Kiluanji Kia Henda. Zijn werk draait rond migratie, architectuur, kolonisatie, politiek en geschiedenis. Dat zijn boodschap overkomt, vindt hij erg belangrijk. “Ik zou het op prijs stellen als de bezoekers van de tentoonstelling wat bijlezen over de werken. Iedereen heeft zijn eigen geschiedenis en interpreteert dingen op zijn manier. Dat is goed. Maar ik zou ook graag hebben dat ze begrijpen wat ik wil zeggen.” ‘Isle of Venus’, Kiluanji Kia Henda

‘‘Vroeg of laat valt alles uit elkaar. Mensen scheppen structuur, maar uiteindelijk vervalt alles weer tot chaos.’’

k ga vier werken tonen in M. Drie daarvan, ‘The Geometric Ballad of Fear’, ‘Isle of Venus’ en ‘Mare Nostrum’, verwijzen naar de migratiecrisis. Het is mijn manier om om te gaan met de tragedie die zich op de Middellandse Zee afspeelt. Het lijden, de misère, de dood. En hoe Europa daarop reageert.” HARMONIE EN ANGST ‘‘ ‘The Geometric Ballad of Fear’ is een serie van 9 foto’s, waarvan we er in M drie gaan tonen. Het idee is ontstaan toen ik artist in residence was op het Italiaanse eiland Sardinië. De zee heeft daar nooit goed nieuws gebracht. Hun geschiedenis is één aaneenschakeling van invasies. En migratie wordt nu ook gezien als zo’n gevaar.’’

‘‘De foto’s zijn genomen aan de kust, altijd in de richting van de zee. Bovenop de beelden heb ik patronen aangebracht. Die zijn geïnspireerd op het traliewerk dat mensen in Angola voor hun ramen en deuren hangen, om zich te beschermen tegen gevaren van buitenaf. Voor mij is het esthetisch een erg sterk werk, je ziet de harmonie in de vorm. Maar achter het motief zit iets duisters: angst.’’ ‘‘Het werk is ook geïnspireerd door de muren die worden opgetrokken om migranten tegen te houden. In Marokko heb je er bijvoorbeeld één in de Spaanse enclave Melilla. Erg iconisch voor Europa, dat zichzelf in een fort verandert om migranten tegen te houden.’’

‘The Geometric Ballad of Fear’, Kiluanji Kia Henda

EEN NIEUW EILAND ‘‘ ‘Isle of Venus’ gaat meer over de impact van migratie. Over al die duizenden mensen die ieder jaar sterven op de Middellandse Zee terwijl ze Europa proberen te bereiken. Voor mij is iedere boot die vergaat een nieuw eiland. Op die eilanden zet ik Venusbeeldjes uit de klassieke Europese kunst, omhuld door condooms. Condooms hebben voor mij een dubbele betekenis. Ze beschermen je, maar tegelijk zorgen ze ervoor dat je je niet meer kan voortplanten. Veel plaatsen in Europa zijn zo gesloten… Voor mij is het een continent dat afgeremd wordt door zijn eigen geschiedenis. Alles is erfgoed, alles moet bewaard worden, en nieuwe culturen hebben daar geen plaats in.’’ ‘‘Kijk naar Angola. Een Afrikaans land, maar ik heb Portugees leren spreken, onze religies zijn meegekomen met de Europese kolonisatoren… Als je je zo afschermt, als je zo weinig openstaat voor de cultuur van andere mensen, dan gaat je eigen cultuur dood. Want de enige manier om cultuur te laten floreren is interactie met andere culturen.’’ ZWARTE VOGELS “ ‘Mare Nostrum’ is een grootschalig werk. De naam betekent letterlijk ‘Onze zee’, een oude Romeinse term voor de Middellandse Zee. Ik heb het gemaakt in Arles, in het zuiden van Frankrijk. Daar liggen enorme bergen zout, gewonnen uit de Middellandse Zee. Delen ervan heb ik bedekt met een gigantisch zwart doek. Soms leverde dat abstracte figuren op, soms iets dat leek op grote zwarte vogels. Zij verwijzen naar de natuurlijke, menselijke drang om te migreren. Die heb

‘Isle of Venus’, Kiluanji Kia Henda

je overal, niet alleen in Afrika. Het zit in ons DNA, het is er altijd geweest.’ “Europa en Afrika hebben allebei een even grote verantwoordelijkheid voor de migratiecrisis. In Afrika hebben we problemen met corruptie en oorlogen. Maar de invloed van het Westen is altijd groot geweest - ook in die oorlogen en die corruptie. De tragedie op de Middellandse Zee is het gevolg van desastreuze politieke beslissingen. Mare Nostrum wil je dieper laten nadenken over ieders aandeel in die politiek. Zelfs als je vindt dat die plaatsen veraf zijn en niks met jou te maken hebben, toch zullen ze uiteindelijk ook een invloed hebben op jouw leven.”

WOESTIJNSTAD ‘‘Het vierde werk, ‘Paradise Metalic’, is een video-installatie die we gemaakt hebben in het Midden-Oosten in 2014. De film vertelt het verhaal van een man die blijft proberen om een stad te stichten in de woestijn. Alles loopt mis, en de natuur werkt tegen, maar op het einde slaagt hij er toch in een soort skelet van een stad neer te zetten. Voor mij gaat het werk over de drang van mensen om meer en meer land te veroveren, zonder de natuur te respecteren. De idee van entropie zit er ook in: vroeg of laat valt alles uit elkaar. Mensen scheppen structuur, maar uiteindelijk vervalt alles weer tot chaos.’’

“Er is ook een verband met de andere drie werken: de illusie dat je ergens anders je eigen paradijs kan creëren.” EEN TWEEDE DUBAI “Ik ben al sinds mijn tienerjaren geïnteresseerd in architectuur. Gelukkig heb ik uiteindelijk besloten kunst te studeren, want daardoor heb ik nu meer vrijheid. Maar de interesse is gebleven. Luanda, mijn geboortestad, heeft de laatste jaren een enorme transformatie ondergaan. Overal zijn van die gigantische spiegelgebouwen opgerezen. De bouwpromotoren wilden er een tweede Dubai maken, maar zonder rekening te houden met wat mensen in Luanda echt nodig hadden. Het eindresultaat is een

dikke ramp. Het grootkapitaal heeft zich de architectuur toegeëigend, met als voornaamste motief: geld witwassen. Ze hielden geen enkele rekening met het doel, de bestaansreden van architectuur: een thuis maken voor mensen. Dat heeft me echt geraakt. Pervers hoe mensen kijken naar bouwprojecten en alleen maar geld zien. En dat gebeurt niet alleen in Angola, hoor. Je hebt het ook in het Midden-Oosten, China, Amerika, Europa... Overal vind je lege gebouwen, zelfs lege steden. Als je al die vierkante meters samentelt, heb je één grote betonnen woestijn. Daarom heb ik ‘Paradise Metalic’ ook in de woestijn gemaakt. Er is een parallel tussen de leegte van de woestijn en de leegte van die verlaten stadsprojecten.”

HIER EN NU “Ik zie mezelf als iemand die is opgegroeid in een christelijke familie, zwart van oorsprong met een Europese grootvader. Een puzzel met stukken die verspreid zijn over verschillende plaatsen, verschillende continenten. Als ik wil begrijpen wie ik ben, moet ik verder kijken dan het hier en nu. Angola is eeuwen gekoloniseerd geweest, en heeft in de loop van de geschiedenis banden gehad met veel andere plaatsen. Eén derde van de Afrikanen die als slaaf naar Amerika werden gebracht, kwam uit Angola – zo’n 4 miljoen mensen. Voor mij werken die feiten nog altijd door. Geschiedenis behoort niet tot het verleden.”

‘Paradise Metalic’ © Kiluanji Kia Henda

‘Paradise Metalic’, Kiluanji Kia Henda

‘Mare Nostrum’ © Kiluanji Kia Henda

‘Mare Nostrum’, Kiluanji Kia Henda

“En wat nu elders in de wereld gebeurt, heeft een invloed op Angola en op mij. En op jou. Ik scheid plaatsen niet op basis van geografische afstand of grenzen. Zo zit de wereld niet in elkaar. Dat is het centrale deel van mijn boodschap als kunstenaar: communicatie verbeteren, afstanden verkleinen. We beginnen meer en meer in te zien dat we allemaal verbonden zijn. Wat er ook gebeurt, en waar het ook gebeurt: het heeft een invloed op ons allemaal.’’ “De verhouding tussen het Westen en Afrika zou ook gebaat zijn bij een betere communicatie. We moeten respect hebben voor elkaar, elkaar als gelijken in de ogen kijken. En begrijpen dat er verschillende culturen, bestaans-

wijzen en denkwijzen zijn. Zo kan er verandering komen, ook in de politiek. Ik geloof in cultuur en in kunst, omdat het een manier is om te communiceren met openheid. Ik geloof zeer diep dat we zo dingen kunnen veranderen en grenzen kunnen openbreken.” “Wat ook helpt is humor. Een kunstenaar heeft een hoop strategieën om de aandacht te trekken. Ik heb veel respect voor collega’s die direct zijn, die mensen kunnen choqueren, maar mijn strategie is vaak humor. Veel van mijn onderwerpen zijn erg serieus. Mensen willen daar niet altijd mee geconfronteerd worden, ze vinden het moeilijk om erover te praten. Humor kan die thema’s verteerbaar maken.”

BIJLEZEN “M Leuven heeft een gemengde collectie: hedendaagse kunst en oude kunst. Ik vind het geweldig dat mijn werk in zo’n context te zien zal zijn. Misschien zet het mensen ertoe aan om na te denken over tijd en geschiedenis. Ze kunnen oude en nieuwe werken vergelijken. De verschillen zien, maar ook de gelijkenissen.” “Mensen die naar mijn tentoonstelling komen, zou ik aanraden er wat over bij te lezen. Iedereen heeft zijn eigen geschiedenis en interpreteert dingen op zijn manier. Dat is goed. Maar ik zou ook graag hebben dat ze begrijpen wat ik wil zeggen.” Van 21.02 tot 28.06 in M mleuven.be/kiahenda Curator: Eva Wittockx

TUSSEN HEMEL EN AARDE Beleef ‘Het Laatste Avondmaal’ van Bouts 14

‘Het Laatste Avondmaal’ (middenpaneel), Dieric Bouts, 1464 - 1468

Verken de highlights in 3D

Welkom terug in de Sint-Pieterskerk 16

Tientallen jaren heeft de restauratie van de Sint-Pieterskerk geduurd, maar nu zijn de werken eindelijk achter de rug. Vanaf 7 maart kan je de kerk in haar volle glorie (her)ontdekken. M verzorgde de opstelling van de kunstschatten en zette de allernieuwste museumtechnieken in.

e Sint-Pieterskerk, een meesterwerk van Brabantse gotiek, dateert uit de 15de eeuw. De hele gerestaureerde kerk is een bezoek waard, maar twaalf highlights springen eruit.

De absolute blikvangers zijn twee meesterwerken van Dieric Bouts, een van de grote namen van de Vlaamse Primitieven. Zowel ‘Het Laatste Avondmaal’ als ‘De Marteling van de Heilige Erasmus’ schilderde hij speciaal voor deze kerk. ‘De Marteling’ is bovendien grondig gerestaureerd – meer daarover op p. 18-19. Elders in de kerk hangen nog enkele bijzondere schilderijen. De ‘Edelheeretriptiek’ is de vroegste kopie van de beroemde ‘Kruisafneming’ van Rogier van der Weyden uit het Prado in Madrid. En de ‘Marteling van de H. Catharina en de H. Clemens’ is een schitterend werk van Jan Rombouts, een Leuvens schilder op het snijpunt van gotiek naar renaissance. En er zijn nog meer highlights. Het monumentale ‘Triomfkruis’ is een topstuk van houtsnijder Jan II Borman – aan hem en zijn familie wijdde M onlangs een grote overzichtstentoonstelling. ‘Het hoofd van de Kromme Christus’ ontsnapte als bij mirakel aan de brand die in 1914 door Duitse troepen werd aangestoken; de rest van het middeleeuwse beeld ging in de vlammen op. In de imposante, twaalf meter hoge sacramentstoren (foto) uit 1450 werden ooit de hosties bewaard. De torens van de kerk hadden oorspronkelijk 150 meter hoog moeten reiken: een 16de-eeuwse stenen maquette laat zien hoe ambitieus de – nooit uitgevoerde – plannen waren.

Het 13de-eeuwse praalgraf van hertog Hendrik I is verhuisd naar een zijkapel en zorgvuldig gerestaureerd - daarover lees je meer op p. 20-23. Het eikenhouten beeld van de Sedes Sapientiae, bekend uit het zegel van de KU Leuven, heeft zijn oorspronkelijke plek teruggekregen. En dan zijn er nog twee bijzondere kapellen: in de kapel van Fiere Margriet bevinden zich de resten van de geliefde Leuvense volksheilige, en in de brouwerskapel voel je de macht en rijkdom van de ambachten van weleer. DIGITAAL EN IN 3D Vanaf 7 maart kan je al deze kunstschatten opnieuw gaan bekijken. Bij je bezoek dient de nieuwe bezoekersgids als leidraad. Maar dat is niet alles. De highlights kan je op een unieke manier verkennen dankzij mixed reality. Het werkt als volgt. Aan de balie krijg je een tablet mee. Hou je die voor een van de twaalf werken, dan komt er boven op wat je ziet een virtuele laag te liggen. ‘Het Laatste Avondmaal’, bijvoorbeeld, kan je verkennen in 3D: terwijl je als het ware op de door Bouts geschilderde tegelvloer staat, kom je alles over het werk te weten. In de kapel van Fiere Margriet lijkt het dan weer of je met de voeten in het water van de Dijle staat. Op andere plekken kan je zelfs door de kerkmuren heen kijken. Het digitale ervaringsparcours kreeg de naam ‘Tussen hemel en aarde: Beleef Het Laatste Avondmaal van Bouts’, en je betaalt er 5 euro voor. De toegang tot de kerk zelf blijft gratis. Ontdek meer op diericbouts.be Curator: Peter Carpreau Met dank aan stad Leuven, provincie Vlaams-Brabant en Toerisme Vlaanderen

Hollandse Leuvenaar, Vlaamse Meester

WIE IS IN HEMELSNAAM

DIERIC BOUTS?

Dieric Bouts is de ster van de vernieuwde presentatie in de Sint-Pieterskerk. Dat is geen toeval: hij schilderde twee van zijn beroemdste werken voor de kerk, en meer dan vijf eeuwen later hangen ze daar nog steeds. Maar wie was die Bouts nu eigenlijk?

Jezus en zijn apostelen bovendien af in een eigentijds en herkenbaar Leuvens decor. En puur op basis van de zijpanelen noemen sommige kunsthistorici hem zelfs de allereerste echte landschapsschilder.

Bouts behoort tot de Vlaamse Meesters: een select kransje schilders die vanaf de late middeleeuwen van onze gewesten het Europese centrum van de schilderkunst maakten. Bij het grote publiek is hij misschien minder bekend dan de gebroeders Van Eyck of Rogier van der Weyden, maar kunsthistorici schatten zowel de kwaliteit als de invloed van zijn werk hoog in. ‘Het Laatste Avondmaal’ laat zien waarom. Het werk betekende de doorbraak van de perspectiefleer in onze streken: nooit eerder creëerde een Vlaamse schilder zo magistraal de illusie van diepte. Bouts beeldde

Het oeuvre van Bouts – of wat ervan bewaard is gebleven – is niet erg uitgebreid: alles samen zijn er enkele tientallen werken bewaard gebleven. Die bevinden zich in musea in alle uithoeken van de wereld. Maar twee van zijn grootste meesterwerken, ‘Het Laatste Avondmaal’ en ‘De Marteling van de Heilige Erasmus’, hangen nog steeds in de Sint-Pieterskerk, waarvoor hij ze in de jaren 1460 schilderde. Onlangs wisten M en stad Leuven nog een derde werk te verwerven, de Man van Smarten – daarover lees je meer op p. 49. Voor het stadhuis maakte Bouts verder nog twee monumentale ‘Gerechtigheidstaferelen van Keizer Otto’: die worden nu bewaard in de Koninklijke Musea voor Schone Kunsten van België in Brussel. Als één stad zichzelf de Boutsstad mag noemen, dan is het dus Leuven.

eg het niet hardop, maar Dieric Bouts (ca. 14101475) was geen Leuvenaar. Sterker nog, hij was een geboren Hollander. Waarschijnlijk kwam hij uit Haarlem, waar hij ook zijn schildersopleiding kreeg. Als jongeman verhuisde hij naar Leuven. Hij trouwde er met de dochter van een rijke koopman en maakte carrière als stadsschilder. Tot aan zijn dood in 1475 bleef hij in Leuven wonen en werken. Tot zover de historische bronnen: veel meer weten we niet.

‘De Marteling van de Heilige Erasmus’ na de restauratie

Lichter, kleurrijker en zonder schimmels

‘De Marteling van de Heilige Erasmus’, Dieric Bouts

Toen Columbus Amerika ontdekte, hing ‘De Marteling van de Heilige Erasmus’ al 30 jaar in de Sint-Pieterskerk. Vandaag vind je dat meesterwerk nog altijd op precies dezelfde plek. Meer nog: voor het eerst in zowat 150 jaar kan je het weer helemaal zien zoals Dieric Bouts het geschilderd heeft.

Vorig jaar kreeg het drieluik namelijk een grondige opknapbeurt. En dat was dringend nodig, zegt restaurateur David Lainé.

“In 1843 heeft het werk een zware ingreep ondergaan. Restaurateurs hebben het houten paneel waarop het geschilderd was vanaf de achterkant weggeschraapt, tot ze op de rugkant van de verflaag zaten. Die rugkant hebben ze op gaas gelijmd, en dat gaas hebben ze weer op een nieuwe houten drager aangebracht.” “Dat heeft tot grote problemen geleid. Hout beweegt mee met het klimaat, het krimpt en zet uit. Verf niet. Daardoor waren er opstuwingen ontstaan in het werk. Op den duur – na veel krimpen en uitzetten – komen die los te zitten. Als we niet hadden ingegrepen, zouden we uiteindelijk delen van de verflaag zijn kwijtgeraakt.” Wat zal de bezoekers het meest opvallen aan het gerestaureerde schilderij? “Waarschijnlijk zullen ze het vooral helderder en lichter vinden. Dat komt doordat het roet en aangekoekt vuil weg is, en doordat we de

vernislaag hebben weggenomen. Die was vergeeld in de loop der jaren: witte oppervlakken zagen er geelachtig uit, blauwe kleuren werden groen. De kleuren komen nu veel beter tot hun recht.” “Maar het belangrijkste voor mij is dat mensen het werk voor het eerst in meer dan 150 jaar kunnen zien zoals Bouts het geschilderd heeft. Toen de restaurateurs in 1843 die verflaag op doek aanbrachten, hebben ze zetmeellijm gebruikt. Dat is een biologisch materiaal, en de Sint-Pieterskerk is een redelijk vochtig gebouw. Resultaat: er begonnen snel schimmels te groeien op het werk. Die hebben de verflaag hier en daar beschadigd, en ze lieten ook heel veel vuil achter. Daardoor kreeg je verkleuringen.” “We hebben getuigenissen van kunsthistorici uit de 19de en 20ste eeuw die beschrijven hoe erg het werk eraan toe was. Het heeft zelfs een tijdje achter een gordijn gehangen om het te beschermen tegen zonlicht. Maar dat heeft er alleen maar voor gezorgd dat er nog meer schimmelaantasting kwam door gebrek aan luchtcirculatie.”

“Restaurateurs hebben indertijd geprobeerd iets aan die beschadiging te doen, maar omdat de technieken toen nog niet zo ver stonden, hebben ze er niet beter op gevonden dan de lelijke plekken te overschilderen. Dat ging om redelijk grote oppervlakken. Wij hebben die nieuwe verflagen met het scalpel moeten wegnemen. Daarna konden we de schimmels en vuillagen verwijderen – we hebben daar gels voor die we op de aangetaste zones aanbrengen en laten inwerken. Als je nu ‘De Marteling van de Heilige Erasmus’ bekijkt, zie je dus weer de originele hand van Bouts.” Hebben jullie de zetmeellaag ook verwijderd tijdens de restauratie? “Nee, dat zou te ingrijpend zijn. Maar het klimaat in de kerk is nu wel beter. De verwarming houdt de temperatuur constant op 14 graden en er is een installatie die de luchtvochtigheid controleert. Maar het werk moet wel goed in de gaten worden gehouden. Als er nieuwe schimmels zouden opduiken, moeten we die meteen aanpakken.” Tot slot: zal het lang duren voor werk weer aan een nieuwe restauratie toe is, denk je? ‘‘Dat is moeilijk te voorspellen. De voorbije 60 jaar is het een paar keer behandeld geweest voor die opstuwingen. Ik sluit niet uit dat dat nog eens moet gebeuren. Maar een echte grondige restauratie zoals vorig jaar: ik ben er zeker van dat we daar nog redelijk wat decennia mee kunnen wachten.’’ Met dank aan het museumfonds M-Life. Ontdek meer over hoe je M financieel kan steunen op Mlife.be

Het praalgraf van hertog Hendrik I: hoe restaureer je een middeleeuws topstuk?

‘‘De zwerversdagen van Hendrik zijn eindelijk voorbij’’

Een van de absolute topstukken van de Sint-Pieterskerk is het 13de-eeuwse praalgraf van hertog Hendrik I. De voorbije maanden verhuisde het naar een zijkapel en werd het grondig gerestaureerd. Voortaan kan je het weer in zijn volle glorie bewonderen. 22

Â© M Leuven

Hendrik I (1165-1235) was de man die Brabant op de kaart zette. Onder zijn leiding groeide het hertogdom uit tot een van de machtigste gewesten van de Lage Landen. Zelfs Europees deed hij mee met de grote jongens: hij was bevriend met zowel de Duitse keizer als de Franse koning en speelde een grote rol in de derde kruistocht. Maar Leuven bleef zijn thuis. Dus toen hij op zijn 70ste stierf, werd hij in Leuven begraven, in de Sint-Pieterskerk. Daar staat zijn praalgraf nog steeds. En dat is heel bijzonder, vertelt Marjan Debaene, diensthoofd collecties van M Leuven. EEUWIGE ZWERVER “De deksteen is authentiek 13de-eeuws, Hendrik heeft ‘m wellicht zelf nog laten maken. ’t Is de oudste bewaard gebleven gisant in België – een gisant is een grafsteen waarop de overledene liggend is afgebeeld. Hij heeft de Beeldenstorm doorstaan en de beide wereldoorlogen overleefd. Niet evident: het graf van Hendriks vrouw en dochter, aan de andere kant van de kerk, heeft in 1944 veel schade geleden.” “In de loop der eeuwen is het graf wel een paar keer verhuisd. In de Franse tijd hebben ze de deksteen zelfs even buiten de kerk begraven. Hendrik was al bij leven erg uithuizig, en ook na zijn dood is hij een zwerver gebleven (lacht). Daarom vonden we het historisch te verantwoorden om het graf nog één keer te verplaatsen, naar de Sint-Antoniuskapel. Bezoekers kunnen er niet langer omheen stappen zoals vroeger, maar ze kunnen het wel nog van dichtbij bekijken.”

Bezoekers hadden er wrijfplekken op achtergelaten. Mettertijd was de steen ook gaan schilferen.” “We hebben de steen gereinigd en bestreken met een kleurloze beschermlaag. Alle breuken en loszittende stukjes hebben we genummerd en gelijmd. Op een bepaald moment kwam zelfs de oude verlijming van het gezicht van de hertog los! Een geluk bij een ongeluk: we wisten dat het gezicht niet stabiel was, en nu hebben we het veel beter kunnen vastlijmen.” “De deksteen rust op een zwartmarmeren tombe, vermoedelijk uit de 18de eeuw. Die hebben we afgebroken en achteraf weer in elkaar gepuzzeld. We hebben de tombe ook grondig gereinigd en er een gepigmenteerde waslaag op aangebracht, die de steen beschermt en hem zijn oorspronkelijke, zwartglanzende tint heeft teruggegeven. Aan de zijkant wordt de tombe afgezoomd door kalkstenen zuiltjes, eveneens uit de 18de eeuw. Die waren heel dik en lelijk overschilderd. We hebben de verf verwijderd en vervangen door een dunne verflaag die de oorspronkelijke steenkleur benadert.” “De hele operatie heeft één grote verrassing opgeleverd: de resten van Hendrik bleken bij een eerdere verhuizing te zijn verwisseld met die van zijn zoon, Hendrik II. ’t Is een spannend verhaal, waarover je alles verneemt in de nieuwe bezoekersgids en in de podcast ‘Moving Henry’ die we hebben laten maken.”

“We hebben de deksteen opgetild met een portaalkraan (foto) en hem voorzichtig op een pallet gezet. Zo hebben we hem naar de Sint-Antoniuskapel gereden, waar de specialisten van IPARC met de restauratie begonnen zijn.”

“In de crypte van de kerk hebben we een nieuwe tombe gebouwd: daarin liggen vier zinken kisten met de resten van Hendrik, zijn grootvader, zijn vader en zijn zoon. ’t Is de bedoeling dat deze verhuizing de laatste was. Als het aan ons ligt, zijn Hendriks zwerversdagen eindelijk voorbij.”

GEZICHTSVERLIES “Doordat de steen in het verleden zo vaak was verplaatst, was hij fragiel geworden. Er zaten breuken en inzetstukken in, die niet altijd goed verlijmd waren.

Beluister het levensverhaal van Hendrik I en het restauratieproces van zijn praalgraf via de podcast ‘Moving Henry’ (in samenwerking met Son House) op diericbouts.be. Met dank aan het Fonds Baillet Latour

Â© M Leuven

Bouts op je bord: proeven van 15de-eeuwse recepten

Eten als een Bourgondiër Brood, wijn en paaslam met bruine saus: dat eten Jezus en zijn apostelen op ‘Het Laatste Avondmaal’. Maar wat aten de mensen in de tijd van Bouts écht? Jakob Snellings is culinair historicus. Hij werkte ‘Bouts op je bord’ uit: een reeks 15de-eeuwse recepten, die je binnenkort kan proeven in een tiental Leuvense restaurants en brasseries. “Voor alle duidelijkheid: we hebben het over wat er op tafel kwam bij de elite. De gewone man moest tevreden zijn met pap, groentemoes en af en toe een stukje vlees.” “Wat ons meteen opvalt, is dat ze enorm veel specerijen gebruikten: kaneel, gember, peper, saffraan, suiker ook... Niet zozeer om verdachte smaakjes te maskeren, maar vooral om te tonen dat ze het zich konden permitteren. Specerijen moesten van ver komen en waren dus peperduur, létterlijk.”

“Het eten was ook erg zwaar: vlees, boter, kaas, eieren, sauzen... In de 15de eeuw hadden de Bourgondiërs het hier voor het zeggen: ‘t is geen toeval dat we levensgenieters nog altijd bourgondiërs noemen. Sommige recepten hebben we dus wat lichter gemaakt, maar andere konden we zo overnemen uit oude kookboeken. ‘Eyken Lombaerts’ bijvoorbeeld, Lombardijse eieren: dat is gewoon sabayon! Verder hebben we ook een Bouts-worst ontwikkeld met Slagerij Rondou, en een Bouts-kaas met Kaasmeester Elsen.” “In de 15de eeuw aten ze met duim, wijs- en middelvinger. Alle gerechten kwamen tegelijk op tafel, maar tussen twee gerechten door wasten ze hun handen soms in een kommetje met water, dat geparfumeerd was met rozenblaadjes of kruiden. Misschien een idee voor de deelnemende restaurants?” Ontdek alles over de culinaire geneugten in de tijd van Bouts op diericbouts.be

BOUTS VAN HET VAT Samen met Hof ten Dormaal, een ambachtelijke brouwerij uit Tildonk, stelde Jakob Snellings ook een bier uit die tijd samen: ‘Bouts’. ‘Het is een Leuvens witbier – typisch voor deze streek dus – maar het bevat geen koriander of sinaasappelschil, zoals moderne witbieren. Het is gemaakt van tarwe, haver, rogge, spelt en gerst, en alleen de gerst is gemout. Daardoor is het frisser van smaak en bevat het minder alcohol. Je kan het kopen bij de deelnemende restaurants en bij enkele speciaalzaken.’

Meer dan een hotel. www.bchotel.be

RODIN, MEUNIER & MINNE OMGEVEN

Er was geen Er wilde niets Er waren alleen de kinderen Herlinda Vekemans, geïnspireerd door ‘Treurende moeder met twee kinderen’ van George Minne 28

De lucht opende de armen alleen voor vogels en wolken Er was geen afgrond de bodem wist van geen wijken De rivier bleef koud en stom De zee wilde niemand zien

‘Rodin, Meunier & Minne’: middeleeuwse invloeden in de 19de-eeuwse beeldhouwkunst

‘‘Een onwaarschijnlijk mooi idee’’

Peter Carpreau is afdelingshoofd oude kunst en collecties van M en, zoals hij het zelf zegt, “verantwoordelijk voor de tentoonstellingen vankunstenaarsdiedoodzijn”.Daarhoortook ‘Rodin, Meunier & Minne’ bij, een verrassend nieuwe kijk op drie heel verschillende maar toch verwante beeldhouwers.

ver de beeldhouwkunst van eind 19de eeuw hoor je altijd dezelfde dingen: de invloed van Michelangelo, kunstenaars die afstand namen van het academisme… Geen woord over de invloed van middeleeuwse kunst.” “In 2014 hebben we hier een kleine tentoonstelling gedaan rond een gipsen model van ‘Het grauwvuur’, een meesterwerk van Meunier uit onze collectie. Veel mensen die dat beeld zagen, zegden meteen: dat is een moderne piëta. Technisch gezien is het eigenlijk een graflegging, maar goed, er is toen toch een lichtje opgegaan.” ‘‘We zijn dan eens verder in het werk van Meunier gaan kijken, en er vielen veel meer parallellen te trekken. ‘Vruchtbaarheid’ is één op één een Maria lactans - Maria met haar kind aan de borst. ‘De rustende puddelaar’ is één op één Christus op de koude steen. Het sprong zo hard in het oog dat het echt vreemd is dat er nooit eerder iets mee is gebeurd.’’ ESSAYTENTOONSTELLING ‘‘Goed, we beginnen eraan, en we merken al snel dat een tentoonstelling over middel-

eeuwse invloeden op Meunier alléén wat mager zou uitvallen. Tijdgenoten Rodin en Minne erbij nemen leek niet onlogisch, want ze kenden elkaar. Bovendien hadden ze alle drie een duidelijke link met de middeleeuwen. Meunier was de eerste dertig jaar van zijn carrière schilder, vooral van burgerlijke en neogotische werken. Bij Minne heb je een symbolisme waarin het christendom en de middeleeuwen een heel grote plaats innemen. En Rodin heeft een boek geschreven over de kathedralen van Frankrijk. Het lag er gewoon. Alle elementen waren er, wij hebben ze maar samengebracht.’’ ‘‘Voor mij is ‘Rodin, Meunier & Minne’ een essaytentoonstelling. We willen een nieuw onderzoeksveld openen: hoe hebben de middeleeuwen de beeldhouwers van eind 19de eeuw beïnvloed? Het is niet onlogisch dat M die vraag aankaart. We hebben een kleine maar zeer goede Meuniercollectie en bovendien is hier sinds 2013 een specialisatie ontwikkeld in middeleeuwse beeldhouwkunst.’’ POËTISCH PARCOURS “Je krijgt in de tentoonstelling groepen van beelden te zien. We zetten op een sokkel bijvoorbeeld ‘De denker’ van Rodin,

‘De rustende puddelaar’ van Meunier, ‘Moeder met dood kind’ van Minne en een middeleeuwse ‘Christus op de koude steen’. En dan is het aan jou: kijk en vergelijk.”

‘‘De beelden krijgen als het ware hun menselijkheid terug’’

‘Mère et enfant’, George Minne

“Het werd snel duidelijk dat de thema’s van de beelden allemaal aan de treurige kant waren. We hebben besloten dat niet weg te moffelen. Daarom werken we voor de audiogids samen met Leuvense dichters Peter Mangelschots, Herlinda Vekemans, Paul Bogaert en Lieve Desmet.” “Zij schrijven een parcours met poëzie die gebaseerd is op de kunstwerken, en waarin rouw centraal staat. Er komt een versie voor volwassenen en één voor kinderen. Ik vind dat een onwaarschijnlijk mooi idee. Je vertrekt van de emotionele lading die in die werken zit: verdriet, rouw, gemis… Gevoelens die we allemaal kennen. Daar leggen we in de audiogids de nadruk op, en niet zozeer op stijlrichtingen of kunstgeschiedenis. De beelden krijgen zo als het ware hun menselijkheid terug.”

mleuven.be/rodin-meunier-minne De tentoonstelling loopt van 20.03 tot 30.08. Hoor de curator aan het woord op 28.05. Curatoren: Peter Carpreau & Marthje Sagowitz

‘Le Christ et la Madeleine’, Auguste Rodin

PAPIEREN EXPO ‘De taal van het lichaam’ Stel je even voor: een geboeide, sensueel belichte, naakte vrouw kijkt met een lege blik naar de gespierde man naast haar. Hij houdt een foltertuig in de hand, klaar om toe te slaan. Waar hebben we dat tafereel gehaald, denk je? Eerder uit een Hollywoodfilm dan uit een middeleeuws schilderij van een heiligenlegende, durven we te veronderstellen. Toch zijn zulke weergaves niet alleen van onze tijd. Het menselijk lichaam is een van de meest geliefde onderwerpen in de geschiedenis van de beeldende kunst. M zocht in de eigen collectie naar oude en hedendaagse werken waarop het lichaam centraal

staat, en stelde er een tentoonstelling mee samen. De bedoeling is te onderzoeken hoe context en culturele bagage onze waarneming beïnvloeden. Hoe interpreteren wij houdingen en gebaren, en is dat echt wat de kunstenaar ermee bedoelde? ‘De taal van het lichaam’ loopt nog tot 19 april in M, in onze rubriek Papieren Expo geven we je een beknopt overzicht.

Jan-Hendrik Cuypers ‘Slavin’, 1885, Carraramarmer, 198 x 60 x 80 cm

Niet alleen haar 577 kg maken van deze voluptueuze schone een zwaargewicht in de tentoonstelling. De ‘Slavin’ is een schoolvoorbeeld van de traditionele mannelijke kijk op de vrouw en haar lichaam in de 19de-eeuwse kunst. Cuypers maakte het marmeren beeld in opdracht van de stad Leuven nadat zijn gipsmodel positieve reacties had gescoord op het Brusselse Salon van 1881. Op haar sensuele dijen zijn de werktuigsporen van de beeldhouwer nog zichtbaar.

Guy Mees (1935-2003) is een van de belangrijkste Belgische kunstenaars uit de 20ste eeuw. Zijn werk is vaak abstract. Naast super 8-film, collages en sculpturale installaties maakte hij ook foto’s. In zijn ‘Portretten’ en ‘Niveauverschillen’, fotoreeksen uit de jaren 1970 en 1980, speelt hij op humoristische wijze met tijd en menselijke relaties.

Guy Mees, ‘Niveauverschillen’, 1974, M Leuven / Cera-collectie

Â© Dirk Pauwels

Twee naakte jongelingen in een innige omhelzing verstrengeld: behoorlijk ongewoon voor een laat-19deeeuwse afbeelding van een Bijbeltafereel. Maar misschien stelt de vrome titel de beeldhouwer net in staat om maatschappelijke grenzen te overschrijden? Op donderdag 2 april legt kunsthistorica prof. dr. Marjan Sterckx (UGent) in M de diepere lagen en verhalen bloot achter dit beeld van George Minne én het gelijknamige werk van Constantin Meunier.

George Minne ‘De Verloren Zoon’, 1896, brons, 59 x 22 x 19 cm

‘De marteling van de heilige Kwinten’, Zuidelijke Nederlanden, 1537, olieverf op eikenhouten paneel, 107 x 96 cm (paneel)

De heilige Kwinten lijkt ijzig kalm, hoewel er spijkers onder zijn vinger- en teennagels zitten en de beulen twee staven in zijn torso hameren. Zijn ogen – op de hemel gericht – verraden waar hij de kracht vindt om die gruwelijke foltering te doorstaan. Oogcontact en lichaamstaal helpen ons om eeuwenoude, inspirerende taferelen te begrijpen. Net als Kwinten zelf heeft het 16de-eeuwse paneel een bewogen geschiedenis. Het werd door nazi-kunsthandelaars gekocht van een joods antiquair in Brussel, en in 1945 door Monuments Men in het Duitse Berchtesgaden van de vernieling gered.

Ria Pacquée (°1954) onderzoekt via performance, foto en video het begrip identiteit en de normen en waarden daarrond in onze samenleving. Vaak neemt ze het standpunt van een buitenstaander in en registreert zichzelf of anderen uit haar directe omgeving. De fotoreeks ‘Resting’ (4 foto’s) toont liggende mensen in Indiase straten. De context en dus ook de exacte situatie blijft onduidelijk. Wie zijn die mensen en waarom liggen ze? En waarom juist daar?

Ria Pacquée ‘Resting’, 2008, M Leuven / Cera-collectie

Valérie Mannaerts (°1974) bestudeert de spanning en speling tussen organische lichamen en artificiële objecten. Met een knipoog naar het surrealisme vermengt ze uiteenlopende media en materialen in collages en installaties. ‘Orlando (Legs)’ toont een beweeglijk kluwen van armen en benen, balancerend op een stoeltje. Waar eindigen de lichaamsdelen en begint het houten meubel?

Valérie Mannaerts ‘Orlando (Legs)’, 2013, M Leuven / Cera-collectie

Jeanne-Louise Milde Bacchante, 1928, brons (uitv. Batardy Frères) en marmer, 53,5 x 36 x 15 cm

Een momentopname van een wervelende beweging: zo interpreteren onze hersenen deze ‘Bacchante’. Maar schijn bedriegt. Jeanne-Louise Milde combineerde verschillende momenten uit de dans: de meest energieke positie van de benen, de elegantste stand van de torso, de breedste zwaai van de armen. Zo creëert ze een aansprekend ideaalbeeld. De getalenteerde Milde – in 1918 nog als enige vrouw toegelaten tot de opleiding beeldhouwkunst aan de Brusselse Academie – werd later een belangrijk vernieuwer van de kunst en het kunstonderwijs in Brazilië.

Eerste indrukken zijn soms misleidend: hoort hier #metoo of #girlpower bij? De historische enscenering en lichaamstaal van de personages lijken contradictorisch en zijn ook vandaag nog voer voor gesprek. Met de steun van het M-Life fonds en partner Delen Bank kregen dit en vele andere kunstwerken voor de tentoonstelling een grondige conservatiebehandeling - onder meer de verwijdering van de vergeelde vernislaag en de restauratie van de historische lijst. Daardoor oogt het schilderijtje weer even fris als 146 jaar geleden.

Jean Baptiste Madou ‘Het gesprek’, 1874, olieverf op canvas, 34,5 x 26 cm (excl. lijst)

Hans Op de Beeck filmstill uit ‘Coffee’, 1999, M Leuven

Hans Op de Beeck (°1969) is een multimediale kunstenaar. Zijn werken schipperen tussen realiteit en fictie, registratie en bevreemding, enscenering en toeval. Hoe verhouden we ons tot onze omgeving en elkaar? In ‘Coffee’ zien we een man en vrouw zwijgend koffie drinken in een kantine. Wie zijn ze, wat is hun relatie? Kijk goed, misschien vind je antwoorden in hun lichaamstaal…

Walter Swennen (°1946) herleidt met humor en vrije associatie het schilderen tot de essentie, zonder een dieperliggende betekenis te willen benadrukken. Swennen was vroeger dichter, en taal is van grote betekenis in zijn oeuvre. Vaak verwijst hij direct naar onze beeldcultuur en leefomgeving. Zijn ‘Noeud Papillon’ toont een vrolijk rood vlinderstrikje. Op de achtergrond zien een we een figuur - een man, een skelet, een grapje?

Walter Swennen ‘Noeud Papillon’, 1999, M Leuven / Cera-collectie

Ontdek meer over de collectiepresentatie â&#x20AC;&#x2DC;De taal van het lichaamâ&#x20AC;&#x2122; op mleuven.be/lichaamstaal De tentoonstelling loopt nog tot 19.04 Curatoren: Lore Boon & Ko Goubert Enkele schilderijen en sculpturen in de tentoonstelling ondergingen een conservatiebehandeling in gespecialiseerde ateliers. M dankt hiervoor Delen Private Bank, Cera, Koning Boudewijnstichting en M-team.

Nel Aerts maakt kunst met patiënten van het Kinderziekenhuis UZ Leuven

In het Kinderziekenhuis UZ Leuven maken de jonge patiënten een week lang een eigen kunstwerk. Dat doen ze samen met beeldend kunstenaar Nel Aerts, van wie nog tot half maart een tentoonstelling loopt in M: ‘Kunst kan hen helpen om met hun situatie om te gaan.’ 48

‘‘Het zijn kwetsbare kinderen, maar ik wil de nadruk leggen op hun kracht’’

Sinds kort heeft het UZ Leuven een nieuw kinderziekenhuis. Daar wordt een aparte Muzeruimte ingericht: een plek om tot rust te komen, maar tegelijk een creatieve hotspot. Kinderen kunnen er deelnemen aan workshops en zelf aan de slag gaan met kunst. Binnenkort doen ze dat vier dagen lang, onder begeleiding van kunstenares Nel Aerts.

Kunst maken met zieke kinderen: hoe begin je daaraan? Nel Aerts: “Het is voor mij ook de eerste keer, ik ben zelf heel benieuwd. Ik hoop dat alle kinderen kunnen meedoen, afhankelijk van wat ze aankunnen natuurlijk. Sommige zullen er de volledige vier dagen bij zijn, andere misschien maar een paar uur. Zelf zal ik er elke dag van de week zijn.” “Er zijn 120 bedden op de afdeling. Een week op voorhand krijgen alle patiënten een kaart met een uitnodiging om mee te doen. Het idee is dat we een soort textielatelier inrichten. Je mag niet zomaar elk materiaal in een kinderziekenhuis binnenbrengen, maar textiel wel. Je kan er ook veel kanten mee op: iedereen kent het, iedereen komt ermee in aanraking. Ik werk er zelf veel mee.” “Ik vertrek bewust niet van een eigen werk, maar van een basisidee en een materiaal dat ik goed beheers. Ik ga de kinderen ook geen opdrachten geven, ze mogen doen wat ze willen. Ik kies alleen de stoffen - daarin zit een zekere herkenbaarheid. Elk kind krijgt een lap stof, een soort deken. Daarop kunnen ze met andere stoffen vormen en beelden aanbrengen. Er komen naaisters mee, en zij naaien die vormen op de dekens, precies zoals de kinderen het willen.” “Misschien kunnen we ook met lint of wol de naam van elk kind op hun deken aanbrengen. Kinderen die niet de energie hebben om de hele dag mee te doen, krijgen dan toch hun persoonlijke dekentje mee naar de ziekenhuiskamer.” “De laatste dag is er een toonmoment voor familieleden en vrienden. We gaan dan alle dekens ophangen. Daardoor zijn het geen

dekens meer die warmte en bescherming bieden, maar wandwerken van textiel, of misschien zelfs persoonlijke vlaggen.” Het is de eerste keer dat M en UZ Leuven iets dergelijks ondernemen. Wat hoop je dat de kinderen ervan zullen onthouden? “Dat ze niet alleen maar aan dat ziek-zijn denken als ze terugkijken op hun tijd in het ziekenhuis. De kunstenaar Jeff Koons sprak ooit over het idee van de sense of self, een gevoel van eigenwaarde dat hij al heel jong ontleende aan kunst: ‘Sinds mijn kindertijd heb ik via de kunst een gevoel van eigenwaarde ontwikkeld. Dat was voor mij niet alleen een manier om een eigen identiteit te ontwikkelen, maar ook om verbinding te maken met de buitenwereld, met een gemeenschap buiten mezelf.’ Deze kinderen zijn erg kwetsbaar, en de confrontatie zal zeker niet makkelijk zijn, maar ik wil de nadruk leggen op hun kracht. Kunst zal hen natuurlijk niet genezen, maar in het beste geval kan het wel een instrument zijn om met hun situatie om te gaan. Als ik daar een steentje toe kan bijdragen, zal ik heel tevreden zijn.” Het project ‘Muze en Kunst voor het Kinderziekenhuis’ is een initiatief van het Fonds Kunst voor het Kinderziekenhuis UZ Leuven, in samenwerking met M.

Jouw evenement in M? Met vijf polyvalente ruimtes, het mooiste dakterras van Leuven en een historische binnentuin hebben we alle troeven in handen voor jouw evenement, of het nu een meeting, congres, receptie of teambuilding is.

Jouw evenement telt mee! Door M te kiezen als locatie investeer je in erfgoed en de kunst van morgen.

ÂŠ Yves Schepers

Voor meer info of vrijblijvende offerte: events@mleuven.be of mleuven.be/nl/huur-het-museum

‘Man van Smarten’ is terug thuis Leuven is de stad van Dieric Bouts (circa 1410-1475). Twee van zijn bekendste werken, ‘Het Laatste Avondmaal’ en ‘De Marteling van de Heilige Erasmus’, hangen zelfs nog altijd in de Sint-Pieterskerk, waarvoor hij ze destijds schilderde. Sinds kort is Leuven nog een derde werk van Bouts rijker: de ‘Man van Smarten’.

‘Man van Smarten’ is een eikenhouten paneel, iets groter dan een A4-blad, waarop met olieverf het hoofd van de lijdende Christus is geschilderd. Kunsthistorici noemen het een Andachtsbild: een werk dat (rijke) gelovigen in hun privékapel hingen voor persoonlijke devotie. Het atelier van Bouts heeft verschillende van dat soort werken geproduceerd - ook en vooral na zijn dood, toen zijn zonen de zaak hadden overgenomen. Maar uit dendrochronologisch onderzoek van het hout weten we dat dit paneel rond 1470 geschilderd moet zijn, toen Bouts nog leefde. Dat maakt het bijzonder waardevol.

Eind vorig jaar werd ‘Man van Smarten’ geveild bij Christie’s. M en stad Leuven wisten het te kopen voor zowat 130.000 euro. Een heel redelijke prijs, als je weet dat er wereldwijd hooguit enkele tientallen werken van Bouts bewaard zijn gebleven. Medewerkers van M zijn het paneel nu aan het onderzoeken en restaureren. Zodra ze daarmee klaar zijn, gaat het werk deel uitmaken van de collectie van M, en kan iedereen het gaan bekijken. En in 2023 wordt het een van de pronkstukken van een grote Dieric Bouts-overzichtstentoonstelling in M. Ontdek de collectie van M op mleuven.be

M-residenten Chantal van Rijt en Maud Gourdon

‘‘Alle dingen hebben een verhaal te vertellen’’

Een museum heeft veel taken, vinden ze bij M. Niet alleen kunst bewaren en tonen, maar ook kunstenaars de kans geven om in alle rust aan projecten te werken – een residentie, zoals dat heet. Zo kregen Chantal van Rijt en Maud Gourdon vijf maanden een grote atelierruimte ter beschikking. Ze werken er aan een gezamenlijke installatie. ‘‘Als je met tweeën bent, heb je eigenlijk een dubbel brein.’’

Chantal: “Ik ben Nederlandse, maar ik heb aan het KASK in Gent fotografie gestudeerd. In mijn master ben ik meer beginnen te werken met installaties en objecten. Op dat pad ga ik nu verder.” Maud: “Ik kom uit Frankrijk. Ik heb illustratie en grafisch design gestudeerd, en daarna ben ik aan het KASK een nieuwe master gaan volgen. Die was veel breder dan alleen maar tekenen, we experimenteerden ook met beeldhouwtechnieken, met werken in een ruimte...” Chantal: “We hebben elkaar bij KASK ontmoet, maar onze eerste echte samenwerking was een gezamenlijke tentoonstelling op M-idzomer 2019.” Maud: “De stukken bestonden al, we hadden ze niet samen gemaakt. Maar we hebben er wel samen een tentoonstelling mee opgezet. En deze residentie van M is eruit voortgevloeid.”

FICTIONELE TAAL Chantal: “Onze research is heel erg gericht op taal — tekens die betekenis dragen, zeg maar. En bijkomend: hoe je die betekenis overdraagt van de ene taal naar de andere. Maud was daar al langer mee bezig. Taal kan voor ons heel verschillende vormen aannemen. De binaire code waarmee computers werken, bijvoorbeeld. Voor de tentoonstelling op M-idzomer heb ik afdrukken gemaakt van de patronen die houtwormen maken. Die deden mij beetje denken aan ponskaarten of braille – ook allemaal taal.” “Nu ben ik bezig met de letterzetter, een kever die in de schors van bomen leeft. Hij maakt daar gangen die een beetje lijken op letters. Ik heb drie takken met sporen van letterzetters, en daar heb ik acht verschillende ‘letters’ uit geïsoleerd. Ik maak er afdrukken van in siliconen. Dat zijn de po-

sitieven, en daar maak ik dan weer mallen van, de negatieven. Soms blijf ik daarmee verder gaan – copy-paste, copy-paste… Met die kopieën maak ik collages, en van die collages kan ik dan weer mallen maken, en nieuwe kopieën. Een kopieermachine, bijna.” Maud: “Taal en tekst zijn mijn hoofdonderwerp – mijn manier van denken, zelfs. Ik neem woorden en vervorm ze, ik verzin woordspelingen... Met een kleine verandering iets totaal verschillends maken: daar hou ik van.” “Toen Chantal mij de sporen van de letterzetter toonde, dacht ik meteen: als we er nu eens van uitgaan dat die niet willekeurig zijn, maar betekenis dragen – een betekenis die wij onmogelijk kunnen vertalen? Dat was de kiem van ons project. Ik zoek in de natuur ook naar zulke dingen: ik werk met gedroogde meloenschillen, met zaden…”

Maud Gourdon

‘‘Als je een beetje speculatief bent, bevat alles informatie. Alles heeft een verhaal te vertellen.” “Chantal gebruikt copypaste om die taal te vermeerderen en uit te breiden. Daardoor verlies je telkens een beetje betekenis, want geen enkele kopie is perfect. Maar je wint ook nieuwe informatie. Ik wil voor dit project de tegengestelde weg verkennen: taal concentreren tot in het extreme, tot het punt dat er alleen maar informatie overblijft. Zaad is een goed voorbeeld: dat

bevat alle instructies voor de ontwikkeling van de plant.” DUBBEL BREIN Chantal: “Veel aan dit project is nieuw voor mij: de samenwerking met Maud, werken met taal, de materialen… Maar ik zie het verband met fotografie nog wel. De positieven en negatieven die ik maak - afdrukken van het echte leven.” Maud: “Voor mij is een deel van het project vertrouwd. De fascinatie voor taal, bijvoorbeeld. En ook

fictie creëren. Daar heb ik voor gestudeerd: teksten schrijven, een verhaal opbouwen, tekst en beeld samenbrengen om dat verhaal op de best mogelijke manier te brengen… Maar ik heb natuurlijk ook veel nieuwe dingen geleerd. Ik had bijvoorbeeld nooit eerder gewerkt met organisch materiaal. A lot of problems (lacht)! En Chantal heeft me geleerd cyanotypes of blauwdrukken te maken, een meer fotografisch procedé. Daarom werken we ook samen: om nieuwe vaardigheden te leren, nieuwe manieren om dingen aan te pakken. Erg leuk. Je hebt eigenlijk een dubbel brein, en daardoor gaan dingen veel sneller. En soms veel trager (lacht).” Chantal: “We praten voortdurend over waar we mee bezig zijn. We delen onze research. Waarschijnlijk zullen daar ook werken uit voortkomen die we meer samen maken.” Maud: “Voor mij maakt het niet uit aan wie een werk wordt toegewezen. Zelfs als ik het helemaal alleen gemaakt heb, zonder dat Chantal er vinger naar uitgestoken heeft, dan nog is het een samenwerking - door onze discussies, en de richting die we samen gekozen hebben. Je zal natuurlijk wel kunnen zien: dit is meer een stuk van Chantal, en dit is meer Maud. We are not merging. Maar we reageren wel op elkaar.”

VERFRISSEND Chantal: “Deze residentie is een unieke kans. We hebben een mooi, groot atelier, we krijgen een budget… Dat geeft ons de mentale ruimte om te experimenteren.” “Hier in Cas-co (voormalig industrieel pand, nu opgedeeld in werkruimtes voor kunstenaars. M heeft er een eigen atelier, red.) heb je ook mensen uit andere disciplines, die je om advies kan vragen. En je hebt toegang tot infrastructuur waar je normaal nooit toegang toe zou hebben.” “Ook belangrijk: af en toe komen er mensen van M langs. En we krijgen studio visits van curatoren. Die komen ons werk bekijken en hun opinie geven. Altijd interessant, feedback van mensen die weten waarover ze spreken. En je bouwt een netwerk op.” Maud: “Wat ik zo mooi vind aan deze residentie is dat we de mogelijkheid hebben om risico’s te nemen. Tijdens je studie experimenteer je ook, maar daarna wordt het een kleiner deel van je praktijk. Je moet dingen maken om geld te verdienen, en je focust meer op het eindresultaat. Maar dankzij de M-residentie – het budget, het atelier, de bijstand – heb ik nu de mogelijkheid om dingen uit te proberen. Ik kan eindelijk mijn sluimerende ideeën laten openbloeien.’

Chantal van Rijt

Ontdek alle residenten op mleuven.be/m-ruimte-cas-co Op donderdag 12 maart en zaterdag 14 maart presenteren Batiment A, BAC Atelier en Cas-co Open Studio’s Leuven 2020. De kunstenaars zetten de deuren van hun werkruimtes open voor het publiek en geven je inkijk in hun artistieke praktijk met een programma met o.a. expo, performance en een presentatie van work in progress.

Het familieaanbod van M

Voor jong en oud (en alles ertussenin) Met de kinderen naar het museum? Goed idee! Zowel in M als in de Sint-Pieterskerk kan je kiezen uit een gevarieerd familieaanbod.

Voor kinderen van 4 tot 6 jaar. Meedoen is gratis. Ouders, grootouders en andere begeleiders betalen de normale entreeprijs.

VLIEG DOOR HET MUSEUM (NOG TOT 20 APRIL) Met Vlieg ontdek je de lekkerste kunstwerken in M. Het thema is proeven: met je tong ga je op zoek naar de krokantste kleuren en de sappigste vormen. En wie weet vind je wel een verborgen schat! Voor kinderen van 5 tot 12 jaar. Meedoen is gratis, je moet je alleen even inschrijven. Ouders, grootouders of andere begeleiders betalen de normale toegangsprijs.

SINT-PIETERSKERK VOOR KINDEREN Na een jarenlange restauratie kan je de Sint-Pieterskerk sinds kort weer bezoeken - je leest er alles over vanaf pagina 11. Families met kinderen kunnen de kerk en de vele kunstschatten ontdekken via een speciaal ontwikkeld parcours. Daarbij hoort een mapje met spelletjes, verhalen en kleine opdrachten. Voor kinderen vanaf 4 jaar. De toegang tot de kerk is gratis, voor het mapje betaal je 5 euro.

ZOMERATELIERS De zomerateliers van M, dat is: experimenteren met kunst, creatief kliederen, ravotten in de museumtuin... Een week lang krijg je het museum te zien zoals je het anders nooit ziet. Je gaat aan de slag met allerlei technieken: fotografie, dans, theater... En op het eind van de week mogen je ouders, familie en vrienden komen bewonderen wat jij hebt gemaakt. De zomerateliers worden begeleid door een kunstdocent. Er zijn drie ateliers, telkens met hetzelfde programma: van 6 tot 10 juli, van 13 tot 17 juli en van 17 tot 21 augustus. Alle verdere info vind je op mleuven.be/zomerateliers-2020.

Wil je op de hoogte blijven van alle familieactiviteiten van M? Schrijf je in op de nieuwsbrief: www.mleuven.be/nieuwsbrief. Laat je inspireren op mleuven.be/met-kinderen

ÂŠ Andy Merregaert

HELDEN VAN M (NOG TOT 20 APRIL) Wie zijn de Helden van M? Leopold Vander Kelen? De heilige Antonius? Beeldhouwster Jeanne Milde? Je komt het te weten tijdens een spannende zoektocht door het museum. Trek je cape aan, zet je masker op en breng je tien missies tot een goed einde. Reik een prijs uit aan het grappigste kunstwerk, maak een standbeeld van wie in jouw leven het allerbelangrijkste is, of help een kunstwerk in nood! Na afloop krijg je een mooie poster mee naar huis.

Word M-bassadeur

Kunst heeft goede vrienden nodig

ÂŠ Janice Mathues

Ben je gebeten door cultuur? Wil je er graag altijd nĂŠt dat beetje meer over weten? Maak je graag kennis met gelijkgestemde mensen, die je passie voor kunst delen? Dan is het M-bassadeurschap echt iets voor jou.

EEN DUIK IN KUNST Het museum legt zijn M-bassadeurs in de watten: je wordt uitgenodigd voor VIProndleidingen met de curatoren, lezingen, begeleide bezoeken aan kunstlocaties… En je zal er niet alleen zijn. M is ook een ontmoetingsplaats. Je gaat in dialoog over kunst met gelijkgestemden, kunstenaars en het team van M. Je wisselt gedachten uit en ontdekt nieuwe inzichten. Als M-bassadeur dompelen wij je graag onder in het aanbod van M.

Uitnodiging vernissages (met drankje) in aanwezigheid van de curatoren en kunstenaars Uitnodiging voor de jaarlijkse Vriendendag (ontmoetingen met curatoren en/of kunstenaars, blik achter de schermen …) Uitnodigingen voor lezingen Toegang tot performancefestival Playground Uitnodigingen voor bezoek aan tentoonstellingen, begeleid door curatoren/medewerkers/gidsen Uitnodiging of korting op familieactiviteiten voor je (klein-, plus- of pleeg-)kinderen zoals deelname aan een familierondleiding en korting op zomerkampen voor kinderen tot 10 jaar Daguitstappen (tegen kostprijs) Korting van 10% in de bookshop van M

M-BASSADEUR

M-BASSADEUR + MUSEUMPAS

€ 65*

€ 99*

*€ 60 als twee personen zich inschrijven

Als je al een museumpas hebt, betaal je slechts € 40 *€ 94 als twee personen zich inschrijven

Onbeperkte toegang tot M

Onbeperkte toegang tot 170 musea in België

HOE WORD JE M-BASSADEUR? Inschrijven kan via mleuven.be/mbassadeurs of bij een van onze baliemedewerkers in M. Als je je inschrijft met twee personen krijg je € 5 korting per persoon op zowel de standaard M-bassadeursformule als de combinatie met de museumpas. Inschrijven kan online of aan de balie van M. Wil je een kind, kleinkind, pluskind of pleegkind jonger dan 18 jaar inschrijven als M-bassadeur? Ook dat kan aan de balie van M.

Portret van een M-bassadeur Paul Poelmans, galeriehouder

‘‘Wij zijn de supportersclub van M’’ Hij noemt zichzelf een einzelgänger, die M nog het liefst in zijn eentje bezoekt. Maar daarom is hij niet minder enthousiast over het museum: Paul Poelmans (63) is al meer dan tien jaar een geëngageerd M-bassadeur. “Voor een stuk om professionele redenen, zeg ik er eerlijk bij. Ik zit zelf in de kunstsector: vroeger werkte ik voor CypresGalerie in Leuven. Tegenwoordig run ik CAPS (Contemporary Art Projects), een nomadisch kunstplatform met tijdelijke stek in Oostende. Dan is het handig om contacten te kunnen onderhouden met andere kunstliefhebbers, en als M-bassadeur lukt dat prima.” “Als galeriehouder ben ik gespecialiseerd in actuele kunst, en dat boeit me ook het meest als bezoeker van M. In vergelijking met andere musea heeft M een heel eigen en interessant profiel. ’t Is een van de weinige musea die erin slagen oude en hedendaagse kunst goed te combineren. En voor beide halen ze hoge bezoekerscijfers.” MUURTEKENINGEN ‘‘Ze hebben ook uitstekende curatoren, met een breed netwerk in de internationale museumwereld. Daardoor kunnen ze mooie namen naar Leuven halen. Ik denk nu aan

de tentoonstelling van Sol LeWitt, een van de pioniers van de conceptuele kunst. In 2012 exposeerde M vierentwintig van zijn beroemde geometrische muurtekeningen. LeWitt was toen al overleden, maar voor dat soort in situ-werken had hij strikte voorschriften nagelaten. Leuvense kunstenaars hebben de tekeningen toen volgens die voorschriften ter plekke gemaakt. Met de M-bassadeurs hebben we een filmpje kunnen bekijken waarin je zag hoe die werken tot stand kwamen. Fascinerend.’’ ‘‘Ik ben ook lid van de klankbordgroep voor M-bassadeurs. We zijn met acht tot tien mensen, en we komen geregeld samen om te discussiëren, mét de mensen van M erbij. Een museum als M heeft een supportersclub nodig, en de M-bassadeurs en de M-cenassen zijn die supportersclub. Net als echte supporters hebben we soms kritiek, maar er wordt wel naar ons geluisterd. M stelt onze mening op prijs, dat waardeer ik heel erg.’’

VRIENDENDAG ‘‘Ik ben ook een fan van de artist talks waarop M-bassadeurs en M-cenassen worden uitgenodigd. Kunstenaars zijn niet altijd grote praters, maar tijdens zo’n artist talk gaan ze in gesprek met een curator, en zo kom je vaak toch veel te weten. Dit jaar staan er weer een paar interessante namen op het programma.’’

‘‘Als M-bassadeur kreeg ik de kans om mijn favoriete werk voor te stellen tijdens de eerste Vriendendag, een paar jaar geleden. In één zaal hing toen een reeks miniaturen van Robert Devriendt naast werk

van onder meer Rogier van der Weyden. Ik ken het werk van Devriendt vrij goed, dus dat sprak me aan. Ik heb toen gewezen op de opvallende parallellen. Devriendt schildert kleine, hyperrealistische taferelen die je samen zou kunnen lezen als een soort verhaal – net zoals de predella, het voetstuk onderaan oude drieluiken waarop kleinere scènes uit bijvoorbeeld heiligenlevens zijn afgebeeld. Hij gebruikt zelfs dezelfde schildertechniek als de Vlaamse Primitieven: olie op paneel. Heel bijzonder. Ik kijk nu al uit naar de nieuwe Vriendendag, op zaterdag 13 juni.’’

Achter de schermen bij M: hoe maak je een tentoonstelling?

Een tentoonstelling opzetten, hoe doe je dat eigenlijk? Hoeveel tijd kruipt erin? Wie houdt zich daar allemaal mee bezig? En wie weet in godsnaam het antwoord op zulke vragen? Hélène Verreyke, zo blijkt. Zij coördineert de tijdelijke tentoonstellingen van de afdeling Oude Kunst. Aan de hand van de nieuwe collectiepresentatie ‘Bewogen’ legt ze uit hoe dat in zijn werk gaat. 62

‘‘Als de belichting voor het eerst aangaat: dat is het magische moment’’

“Vroeger hadden we een permanente opstelling, maar daar zijn we een paar jaar geleden van afgestapt. We dachten: in onze collecties zitten zoveel verhalen, het is zonde dat die niet verteld worden. Laten we afwisselende, thematische tentoonstellingen gaan maken – collectiepresentaties noemen we ze. ‘Bewogen’ is er zo één.”

Stap 1 – Het concept “Het begin is altijd een brainstorm. We denken na over een nieuw thema, samen met een groep collega’s: collectiespecialisten, mensen van publiekswerking, van Oude Kunst, Hedendaagse Kunst… Dat is een wat ongewone manier van werken. Traditioneel stelt de curator het concept voor, meestal op basis van wetenschappelijk onderzoek. Vragen als ‘hoe vertalen we dat naar het publiek?’ worden pas later gesteld. Bij M willen we dat alle afdelingen van in het begin meedenken.” “Het idee voor ‘Bewogen’ komt uit zo’n conceptgroep. We hebben heel wat religieus erfgoed in onze collectie. We bewaren dat natuurlijk in de best mogelijke omstandigheden, en we zorgen ervoor dat het zo weinig mogelijk wordt gemanipuleerd. Maar eigenlijk zijn die stukken gemaakt om te gebruiken. Ze deden dienst in de liturgie, werden rondgedragen in processies, heiligenbeelden moesten op vaste dagen aan- en uitgekleed worden… Een mooi voorbeeld is het 15e-eeuwse Jesuskindje (foto) uit het Groot Begijnhof.Dathadeenkostbaregarderobe en werd versierd met ringen, kettingen en kronen. In de periode tussen kerstdag en Lichtmis werd het op het altaar in een rijkelijk versierde kerstwieg gelegd, omarmd,

gekust, gebaad en gewiegd – net zoals een levend kindje.” “Dat contrast tussen de gebruiksfunctie die de objecten vroeger hadden en de status als museumobject vonden we interessant. Ook omdat mensen vandaag niet meer zo vertrouwd zijn met rituele gebruiken. Uit die kiem is de tentoonstelling ontstaan.” “Mijn job als projectverantwoordelijke is heel het proces achter de tentoonstelling te begeleiden, van concept tot uitvoering. En met mijn andere pet op – die van diensthoofd tentoonstellingen – kijk ik naar het grotere geheel: hoe kunnen we de tentoonstelling in onze kalender inpassen, welke zalen komen vrij en wanneer, is er voldoende personeel en budget beschikbaar…” “Nadat we het thema van de tentoonstelling gekozen hebben, gaan we de objecten selecteren. De curator stelt een longlist op, die dan gaandeweg wordt verfijnd. Er zijn een hoop dingen waar we rekening mee moeten houden: zijn de objecten toonklaar of moeten ze opgefrist of zelfs gerestaureerd worden, mogen ze lange tijd aan licht blootgesteld worden...”

Stap 2 – De scenografie “We hebben een concept voor de tentoonstelling, we weten wat we willen tonen, we weten welke objecten samen horen, en we weten welke zalen we zullen gebruiken. De volgende stap is dan: hoe gaan we alles in de ruimte opstellen.” “Voor deze fase stelt het museum een projectteam samen: curator, projectleiding, publiekswerking, communicatie en productie. Dat team stelt een opdrachtomschrijving op en bezorgt die aan

de scenograaf. Meestal is dat een architect. Hij tekent de plannen uit, het projectteam geeft feedback, de plannen worden bijgestuurd – net zolang tot iedereen tevreden is. Bij de collectiepresentaties zorgen we meestal intern voor de scenografie, maar voor ‘Bewogen’ hebben we een beroep gedaan op een architect met wie we vaak samenwerken, Bram Denkens.” “De scenograaf houdt ook rekening met het plan dat publiekswerking ondertussen heeft opgesteld: hoe gaan we de mensen warm maken voor de tentoonstelling, hoe gaan we ze erbij betrekken, hoe zorgen we ervoor dat ze de boodschap begrijpen… Er wordt vaak overschat wat een mens allemaal kan opnemen tijdens een tentoonstelling. Je wordt gebombardeerd met namen, feiten en informatie. Dat hoef je natuurlijk niet allemaal te onthouden, maar wij als tentoonstellingsmakers zouden toch graag hebben dat je de boodschap meekrijgt. Daarvoor is het heel belangrijk dat we die in één of twee zinnen kunnen samenvatten. Alle verdere werk is ‘De Processie’

er dan op gericht die boodschap over te dragen: de selectie van de stukken, de scenografie, de publiekswerking, de zaalteksten… Bij ‘Bewogen’ is de boodschap: deze objecten zijn oorspronkelijk gemaakt om te gebruiken bij religieuze rituelen, niet om in een vitrine te tonen. Die vergeten rol willen we weer levend maken voor onze bezoekers.”

Stap 3 – De installatie “M heeft een vaste groep externe medewerkers die de scenografie uitvoeren. Ze maken de meubels en richten de zalen in. Wij transformeren onze ruimtes voor elke tentoonstelling: we sluiten delen af, we verleggen de ingang van de zaal, we plaatsen tijdelijke wanden... Dat verklaart misschien waarom mensen soms in de war raken als ze M bezoeken. “Hoe? Hier stond vorige keer toch een muur?!” (lacht) “Als alles klaar is, wordt het tijd om de objecten op te stellen. Dat is een klus voor art handlers, mensen die opgeleid zijn om met kunstobjecten om te gaan. Zij zorgen ervoor dat de stukken veilig op de juiste plaats terechtkomen – met begeleiding van de depotbeheerder en eventueel externe restaurateurs. Als objecten niet zelfstandig kunnen staan of aan de wand worden bevestigd, moeten de art handlers ook zorgen voor adequate ondersteuning. Soclage heet dat. In ‘Bewogen’ tonen we bijvoorbeeld een damasten baldakijn dat boven een monstrans gehouden werd tijdens de processie. De draagstructuur van het baldakijn hebben we niet meer, maar daar wordt bij de soclage dan voor gezorgd. Zo kunnen we de bezoeker

een idee geven van hoe het er oorspronkelijk heeft uitgezien.” “Als de objecten er staan volgen nog de muurteksten en labels, en de allerlaatste stap: de belichting. Wij werken met een firma die daarin gespecialiseerd is. Ze krijgen een plan van de scenografie en kijken: wat is er nodig om die werken het best tot hun recht te laten komen? In samenspraak met de curatoren, want de belichting is erg bepalend voor de sfeer in de zaal. Er is een groot verschil tussen een dramatische en een meer zakelijke uitlichting.” “Als de belichting voor het eerst aangaat: dat is het magische moment. Dan komt de tentoonstelling tot leven. In ‘Bewogen’ gebruiken we bijvoorbeeld scheerlicht dat van achter doorschijnende gordijnen komt. Een imitatie van hoe in de kerk licht via glasramen binnenvalt. Alweer zo’n element dat de boodschap van de tentoonstelling kracht bijzet.” “De installatieperiode is altijd heel druk. Het is ook de enige keer dat we exclusief met één tentoonstelling bezig zijn. Hier in het museum hebben we veel verschillende projecten tegelijk lopen. Aan grote bruikleenprojecten beginnen we vijf jaar op voorhand, voor een collectiepresentatie trekken we twee jaar uit. Er zit dus altijd wel een project in de conceptfase, eentje in de scenografiefase en eentje in de productiefase. Mijn job is onder meer alles zo in te plannen dat alle deadlines gehaald kunnen worden.” “Vroeger werd het weleens hectisch vlak voor opening, maar we proberen nu avond- en weekendwerk zoveel mogelijk te vermijden. We gaan hier om met

zeer kostbare objecten; het laatste wat je dan nodig hebt is een oververmoeid team. Met een goede planning moet je die piekmomenten proberen te vermijden.”

Stap 4 – Deuren open “Als de tentoonstelling loopt, houden we altijd zelf een evaluatie, en we bevragen het publiek ook over hun ervaring. Zeker voor de collectiepresentaties maken we daar werk van. We stellen focusgroepen samen die we uithoren over de leesbaarheid van de labels, het thema van de tentoonstelling, kortom het hele gamma van bezoekerservaring. Die feedback gebruiken we dan bij de volgende tentoonstelling.”

Stap 5 - De afbouw “De externe ploeg die de tentoonstelling heeft opgesteld, breekt alles weer af. Vitrines worden vaak op maat gemaakt, maar we proberen zoveel mogelijk materiaal te hergebruiken. Voor ‘Bewogen’ zetten we bijvoorbeeld glazen vitrines in die al van 2016 meegaan. We hergebruiken ook gordijnen, het hout van de wanden… Zo weinig mogelijk weggooien, dat is het doel. Afbouwen gaat heel snel: een week om de werken weg te halen, een week om de infrastructuur af te breken. En daarna begint het weer helemaal van vooraf aan.”

‘Bewogen’ loopt van 14.06.2020 tot 17.04.2022 Nood aan meer? Ontdek alles op mleuven.be/bewogen Curatoren: Marjan Debaene & Ko Goubert

Nieuwe collectiepresentatie in M: ‘Neem je tijd’

‘Disque’, Ann-Veronica Janssens

‘‘Een museum moet mensen helpen om beter te kijken’’

Trouwe bezoekers van M kennen ongetwijfeld ‘De kracht van beelden’, de tentoonstelling in de eerste zaal: een ongewone, originele mengeling van oude en hedendaagse kunst. Half juni krijgt de zaal een nieuwe invulling met een nieuwe naam: ‘Neem je tijd’. Curatoren Lore Van Hees en Peter Carpreau lichten al een tipje van de sluier op.

Lore: ‘‘Vroeger had M – zoals de meeste musea – een vaste opstelling waarin het de topstukken van zijn collectie toonde. Allemaal netjes gegroepeerd per periode of stijlrichting. Maar een paar jaar geleden zijn we van die klassieke presentatie afgestapt. We stellen nu uit onze collectie regelmatig nieuwe, meer thematische tentoonstellingen samen, met werken uit verschillende tijdvakken. Het is bijvoorbeeld goed mogelijk dat we een abstract hedendaags werk naast een middeleeuws drieluik tonen. ‘Waanzin’ en ‘De taal van het lichaam’, die je nu al kan bekijken in M, zijn bijvoorbeeld collectiepresentaties. En binnenkort dus ook ‘Neem je tijd’.’’ VEEL REACTIES Peter: ‘‘Op ‘De kracht van beelden’ hebben we veel reacties gekregen: van bezoekers, vakgenoten, collega’s uit het museum... Vaak positief, maar soms ook kritisch. De aanpak was nogal academisch – ik mag dat zeggen, ik heb de tentoonstelling gemaakt (lacht). Met die opmerkingen hebben we rekening gehouden toen we Neem je tijd samenstelden.’’

Lore: ‘‘De naam zegt het al: het thema is tijd, en hoe kunstenaars én toeschouwers daarmee omgaan. Beeldende kunst lijkt statisch, maar ze heeft wel degelijk een tijdsdimensie. Sommige werken vertellen een verhaal. Andere verwijzen naar het verglijden van de tijd. Of ze veranderen als je de tijd neemt om ze vanuit een andere hoek te bekijken.’’ Peter: ‘‘De boodschap aan de bezoeker is: sta er eens bij stil hoe de kunstenaar tijd gebruikt en afbeeldt in zijn werk. En neem zelf ook de tijd om het te bekijken, om het in alle details tot je te laten doordringen. Vraag je af hoe lang je naar een werk kijkt, en waarom.’’ ‘‘ ‘Met Neem je tijd’ willen we daarnaast nog een tweede punt maken, net zoals met ‘De kracht van beelden’ trouwens: de beeldgeletterdheid van de bezoekers aanscherpen. We worden allemaal overspoeld met beelden, maar weten we altijd hoe we die moeten interpreteren? Een museum moet mensen helpen om beter te kijken, vind ik. Dan zijn ze ook beter gewapend tegen fake news, gemanipuleerde beelden, reclame, propaganda... Dat is hard nodig, als ik zo om me heen kijk.’’

OUD EN NIEUW Lore: ‘‘We tonen een tiental werken – de helft oud, de helft hedendaags. De zaal zal dus leger lijken dan nu, maar dat is de bedoeling. We willen de mensen stimuleren om rustig naar elk werk te kijken, en dat lukt niet als je ze overvoert.’’ ‘‘Het eerste werk dat je te zien krijgt, is ‘Disque’ van Ann-Veronica Janssens. Dat is een aluminium schijf van een meter doorsnede. Als je dichterbij komt, zie je dat er uiterst fijne concentrische cirkels in geciseleerd zijn, een beetje zoals bij een oude langspeelplaat. In combinatie met de lichtinval verandert de schijf daardoor van uitzicht als je ze vanuit een andere hoek bekijkt.’’ ‘‘Naast dat werk komt de Kalenderwijzerplaat (foto rechtsonder), die nu elders in het museum hangt. Voor wie ze niet kent: het gaat om een cirkelvormige jaarkalender van rond het jaar 1500, waarop je onder meer de voortgang van de seizoenen ziet. Er zitten vijf eeuwen tussen die twee werken, maar toch gaan ze met elkaar in dialoog. Je zou haast kunnen zeggen dat ‘Disque’ een hedendaagse interpretatie van de Kalenderwijzerplaat is: niet alleen hebben ze dezelfde vorm, ze laten ook allebei zien hoe kunstenaars omgaan met het gegeven tijd.’’ Peter: ‘‘Weer een andere insteek zie je bij een 17de-eeuws stilleven van Gerrit van Stellingwerff. Er zit geen verhaallijn of tijdsboog in: al wat je ziet is een verzameling objecten. Maar de tijd is wel symbolisch aanwezig. Het werk is een zogeheten vanitas, een allegorie op de vergankelijkheid. Het is een waarschuwing aan de toeschouwer: kennis, geld, roem, bezittingen, vroeg of laat raak je het allemaal kwijt.’’ Lore: ‘‘Van Hans Op de Beeck tonen we dan weer ‘Gardening’, een video van een getekend landschap. Dat verandert met de seizoenen – soms haast onmerkbaar, soms abrupt. Een hedendaags werk, maar absoluut niet abstract. Je hoort er koormuziek van Thomas Tallis bij, een Engelse componist uit de 16de eeuw. De

voortgang van de seizoenen herinnert aan de Kalenderwijzerplaat, en er zijn zeker ook links met de andere werken in de zaal. Maar die mag de bezoeker zelf invullen.’’ STILSTAND IN BEWEGING Peter: ‘‘Centraal in de ruimte komt ‘De zaaier’, het manshoge bronzen beeld van Constantin Meunier dat nu nog in een andere zaal staat. Meunier heeft één moment uit een beweging vastgelegd, als op een foto. Maar de beweging van het zaaien duurt langer dan dat ene moment. En het is natuurlijk ook een driedimensionaal werk, waar veel bezoekers omheen zullen willen stappen – en dat kost tijd. Op zulke meerduidigheden willen we de bezoeker wijzen.’’ Lore: ‘‘We combineren wel werken uit verschillende periodes, maar het gaat niet om: wat is nu oude en wat nieuwe kunst? We willen mensen vooral uitnodigen om stil te staan en te kijken. En zélf op zoek te gaan naar antwoorden.’’ Klaar om de tijd stil te zetten en om je te verdiepen in kunst? Eén adres: mleuven.be/neem-je-tijd De tentoonstelling loopt vanaf 13.06 Curatoren: Peter Carpeau & Lore Van Hees

HOOVERPHONIC TINDERSTICKS BLACK BOX REVELATION HET ZESDE METAAL BRIHANG â&#x20AC;¢ PORTLAND

Denkvoer Wil je je blik op kunst nog meer verruimen? Wil je meer te weten komen over kunstenaars, onze tentoonstellingen of onze werking? M is er voor jou. We brengen een divers aanbod van lezingen, lessen, debatten en ontmoetingen. Van een introductie tot meer verdieping, van workshops tot pure theorie: er is voor ieder wat wils. En het is nog gratis ook. Verdiep je in M op mleuven.be

20.02 20:00

Vernissage met artist talk door Kiluanji Kia Henda

07 & 08.03

Openingsweekend ‘Tussen Hemel en Aarde – Beleef Het Laatste Avondmaal van Bouts’

12.03 20:00

Film ‘Another Day of Life’

12.03 20:00

Toonmoment LUCA Drama rond ‘De taal van het lichaam’

19.03 20:00

Vernissage ‘Rodin, Meunier & Minne’

26.03 Lezing rond Dieric Bouts door dr. Peter Carpreau en David Lainé (IPARC) 10:00 – 16:15 02.04 19:00

Lezing prof. dr. Marjan Sterckx over ‘De Verloren Zoon’

16.04 20:00

Film ‘The Foreigner’s Home – Toni Morrison at the Louvre’

30.04 20:00

Film ‘Do Outro Lado do Mundo’

07.05-09.05 AND&Festival 28.05 19:00

Curator aan het woord: Marthje Sagowitz over Auguste Rodin

13.06

Vernissage van ‘Bewogen’ ‘Neem je tijd’ ‘De zeven sacramenten’

Portret van een M-cenas

ÂŠ Eva Donckers

De kunstkamer van Alex & Sophie

Alex Van den Bossche (56) en zijn vrouw Sophie Dâ&#x20AC;&#x2122;Hollander (52) worden al hun hele leven omringd door kunst. Ze groeiden allebei op in een kunstminnende familie, en in de loop der jaren hebben ze ook hun eigen collectie aangelegd. Een heel bijzondere verzameling nog wel, gebaseerd op 17de-eeuwse kunstkamers. 73

lijke instrumenten; en de grootste categorie, exotica, stukken uit vreemde landen. Bekeken uit het perspectief van het 17de-eeuwse Europa, natuurlijk.’’ “Van beroep ben ik ondernemer. Ik heb een bedrijf, GrindoSonic, dat meetsystemen ontwikkelt, bouwt en commercialiseert. Maar kunstkamers zijn onze passie. We hebben er thuis zelf één gemaakt, de Porfirius-kunstkamer, en we promoten het concept ook. Ieder jaar staan we bijvoorbeeld op de kunstbeurs Brafa in Brussel. We willen mensen helpen om hun eigen kunstkamer samen te stellen. We leveren objecten, helpen met de inrichting…” CULTUURVERARMING Waarom hebben jullie ervoor gekozen om M-cenas te worden? “Omdat musea een belangrijke rol hebben in onze samenleving. Ik vind persoonlijk dat onze cultuur verarmt, en dat de interesse in kunst afneemt. Je ziet dat bijvoorbeeld aan het aantal kunsthandelaars op de Zavel in Brussel. Dertig jaar geleden waren er tweehonderd, vandaag nog twintig. Musea kunnen die beweging counteren en cultuur weer haar juiste plaats in de maatschappij geven. Anders is het alleen nog maar Facebook en spelletjes op de computer.’’ ‘‘Onze keuze voor M heeft er ook mee te maken dat we in Leuven gestudeerd hebben. We wonen nu in Neerijse, maar we voelen ons toch een soort Leuvenaars.”

‘‘In die tijd streefden mensen ernaar een collectie aan te leggen die de hele bekende wereld weerspiegelde. Je had vier soorten objecten: preciosa, waardevolle kunstvoorwerpen; naturalia, mooie, natuurlijke objecten zoals koralen, mineralen en schelpen; scientifica, wetenschappe-

Jullie steunen M niet alleen financieel? “Nee, Sophie doet vrijwilligerswerk: mailings versturen, administratie achter de schermen, mensen ontvangen… Ze heeft een paar jaar geleden ook meegewerkt aan een tentoonstelling die van a tot z door een twintigtal vrijwilligers werd opgezet, met professionele begeleiding. Zeer geslaagd, vond ik, en dat zeg ik niet alleen omdat ik Sophie goed ken (lacht).”

“In 2016 had M een tentoonstelling over de 17de-eeuwse schilder Hendrik De Clerck. M heeft toen als deel van de opstelling een mooie, zeshoekige kunstkamer gebouwd, en wij hebben de objecten geleverd. Uit onze eigen collectie.” AANRAKEN MAG Een tijdje geleden zijn jullie collegaM-cenassen een bezoekje komen brengen aan jullie kunstkamer. Hoe was dat? “Gezellig! Die uitstap was georganiseerd door M, we hebben 25 à 30 man over de vloer gehad. Eerst hebben we een beetje uitleg gegeven over het concept kunstkamer. ’t Is toch niet niks: hier staan objecten uit de hele wereld broederlijk naast elkaar, en ze maken nooit ruzie (lacht). Daarna hebben we van iedere categorie een paar objecten laten rondgaan. Dat je kunstvoorwerpen ook kan aanraken, zorgt toch meteen voor een andere beleving. Er was bijvoorbeeld heel veel belangstelling voor een fragment van een granieten Egyptische vaas. Drieduizend jaar oud, maar met heel rechte oppervlakken, prachtig bewerkt en gepolijst… Groot vakwerk! Je vraagt je echt af hoe ze dat gedaan kregen met de werktuigen die ze toen hadden.”

‘‘Hier staan kunstvoorwerpen uit de hele wereld naast elkaar, en ze maken nooit ruzie’’

Is het eigenlijk makkelijk om aan objecten te komen? ‘‘Nee, dat is niet evident. We zoeken letterlijk de hele wereld af. Maar doordat we op Brafa staan, komen er ook verzamelaars stukken aanbieden. Het werkt in twee richtingen.” Tot slot: wat is het topstuk in jullie eigen kunstkamer? “Ik zou zeggen: een stel gedraaide bekers in lindehout. We wijzen die toe aan slot Rosenborg in Kopenhagen, een koninklijk goed dat zijn eigen hofdraaiers had. Zulke objecten kunnen vinden, dat is zeer uitzonderlijk.” Wil jij ook M-cenas worden? Ontdek er alles over op mleuven.be/word-m-cenas

BOOKSHOP

Editie Adriaan Verwée Zonder titel 2014 Digitale print 68 x 48 cm 60 exemplaren € 160

Editie Aglaia Konrad Shaping Stones, Sardinia Jaar: 2013-2016 Print op Lambda Metallic 30 x 40 cm 50 exemplaren € 200

Editie Jan Vercruysse Himalaya Golf 2009 Zeefdruk 62,5 x 45 cm 60 exemplaren € 300

Boek Borman Borman. A family of Northern Renaissance Sculptors door Marjan Debaene Uitgever: Phoebus Focus Foundation € 50

Nel Aerts Wobble Doodle € 20,00 Uitgever: Lord Nelson

Editie Tina Gillen Birds 2011 Oplage: 75 Lithografie 52,5 x 66 cm € 200

4 Editie Pieter Vermeersch Zonder titel 2019 Oplage: 50 exemplaren Print op Hahnemühle Photorag Papier 55 x 62 cm € 380.00

9 Editie Sarah Morris Strange Magic 2015 10 exemplaren Zeefdruk 120 x 176 cm € 250

Nel Aerts The Wanderer Paintings € 40,00 Uitgever: Triangle Books en M Leuven

Wij maken M M wordt gemaakt door medewerkers, vrijwilligers, gelegenheidspersoneel, Raad van Bestuur, vrienden van M en alle mensen die zo vaak over de vloer komen dat ze ook bij het huis horen. M is het gratis magazine van M Leuven. Het wordt twee keer per jaar uitgebracht: voor de periode van februari t.e.m. juni en van september t.e.m. januari. Proficiat, jij hebt de allereerste editie van ons nieuwe magazine in handen. Geniet ervan, het is met plezier gemaakt. Aan dit nummer werkten mee: Tekst: Heyvaert&Jansen Vormgeving: Helena Vereycken M Leuven is een museum en beeldende-kunstenplatform dat betekenisvolle verbindingen legt doorheen de tijd, met de samenleving en tussen kunstdisciplines. M realiseert zijn internationale ambities vanuit de kennisstad Leuven.

! M.USEUMLEUVEN " M_USEUMLEUVEN $ MLEUVEN

Mediapartners M:

Met de steun van:

deel je ervaring: #mleuven

V.U. Denise Vandevoort, Prof. Van Overstraetenplein 1, 3000 Leuven

Structurele partner:

M LEUVEN L. Vanderkelenstraat 28 3000 Leuven +32 (0)16 27 29 29 info@mleuven.be Ma - zo: 11.00 – 18 uur Do: 11.00 – 22.00 uur Laatste ticket om 17.30 uur, op do. om 21.30 uur Gesloten op woensdag. Elke eerste donderdagavond van de maand hebben Leuvenaars (met domicilie op postcode 3000, 3001, 3010, 3012, 3018) gratis toegang tot het museum

SINT-PIETERSKERK Grote Markt 3000 Leuven Ma - za: 10.00 – 16.30 uur Zon- en feestdagen: 11.00 – 16.30 uur Gesloten op woensdag. De kerk is vrij te bezoeken. Ontdek ‘Tussen Hemel en Aarde – Beleef Het Laatste Avondmaal van Bouts’ Info & reserveren via diericbouts.be TICKETS & INFO www.mleuven.be

DE KRACHT VAN BEELDEN 11.06.2017 19.04.2020 VERZAMELEN IS EEN KUNST 11.06.2017 19.04.2020 ALLES VOOR DE VORM 11.06.2017 30.05.2021 WAANZIN 15.03.2019 24.01.2021 DE TAAL VAN HET LICHAAM 24.05.2019 19.04.2020 NEL AERTS 25.10.2019 15.03.2020 KILUANJI KIA HENDA 21.02.2020 28.06.2020 TUSSEN HEMEL EN AARDE BELEEF HET LAATSTE AVONDMAAL VAN BOUTS VANAF 07.03.2020 RODIN, MEUNIER & MINNE 20.03.2020 30.08.2020 BEWOGEN VANAF 14.06.2020 NEEM JE TIJD VANAF 14.06.2020