หอพระไตรปิฎก "ตำหนักจันทร์"

Back Pack City Walk ตอนที่ 1

หอพระไตรปฎก (ตําหนักจันทร) วัดระฆังโฆสิตาราม วรมหาวิหาร

By IceTeaGirl<3<3<3

เกริ่นนําเขาเรื่อง หลายๆคนอาจจะเคยไปไหวพระที่วัดระฆังฯ กันบางแลว แตอาจจะมีหลายคนอยูที่ไมเคยเขาไปชมหอพระไตรปฎก หรือ ที่เรียกกันวา “ตําหนักจันทร” สวนตัวคนเขียนเองขอสารภาพวา ไมเคยเขาไปดูเลย เคยไปไหวพระก็จะรีบไหวใหเร็วที่สุดแลว รีบไปวัดตอไปเพราะกลัวจะไมครบทั้ง 9 วัดตามความนิยมที่ ใหไหวครบทั้ง 9 วัดแลวจะเปนสิริมงคล.... แรงบันดาลใจในการเลือก “ตําหนักจันทร” มาทําเปน Back Pack : City Walk season 1 เนื่องจากไดชมรายการ โทรทัศนทางชอง ThaiTBS ชื่อรายการวา “หลงกรุง” เปนตอนที่ เลาถึงเรื่องราวของชาวตางชาติที่เขามาเที่ยวในกรุงเทพฯ แลวจะ มีสถานที่นิยมของชาวตางชาติที่ตอ งมาสถานที่เหลานีต้ ามคําบอก เลาของเพื่อนๆ หรือจากหนังสือแนะนําการทองเที่ยวเดนๆใน กรุงเทพฯ ชาวตางชาติที่ดําเนินรายการไดพาไปสถานที่แหงหนึ่ง หนึ่งในนั้นคือ “หอพระไตรปฎก วัดระฆังฯ” คําถามแรกที่เกิด ขึ้นกับตัวคนเขียนก็คือ... มีสถานที่แหงนี้ในวัดระฆังฯ ดวยเหรอ? จึงเปนจุดเริ่มตนที่อยากจะหาขอมูลเบื้องตนและไปดูดวยตาของ ตนเอง.....

ประวัติความเปนมา วัดระฆังโฆสิตารามวรมหาวิหาร ตั้งอยูเ ลขที่ ๒๕๐ ถนนอรุณอมรินทร แขวงศิรริ าช เขตบางกอกนอย กรุงเทพมหานคร เปนวัดเกาแกสรางขึน้ ตัง้ แตครัง้ กรุงศรีอยุธยาเปนราชธานี แตเดิมมี ชื่อวา “วัดบางหวาใหญ” หลังเสียกรุงศรีอยุธยาในป พ.ศ.๒๓๑๐ เมื่อสมเด็จพระเจาตากสินมหาราช ทรงกอบกูเ อกราชกลับคืนมาได พระองคสถาปนาพระนครหลวงขึน้ ใหม คือ กรุงธนบุรี ในป พ.ศ.๒๓๑๑ โดยขอบเขตของพระราชวังอยูตดิ กับ วัดบางหวาใหญ (พระราชวังเดิม บริเวณกรมอูท หารเรือในปจจุบัน)

อีกทั้งพระองคยังมีพระราชประสงคที่จะทํานุบํารุงพระพุทธศาสนา จึงทูลเชิญพระอาจารยศรี ซึ่งแตเดิมจําพรรษาอยูที่วัดพนัญเชิง กรุงศรีอยุธยา แตไดหลบลี้หนีภัยขาศึกไปยังเมืองนครศรีธรรมราช พระอาจารยศรีเปนภิกษุผูมีความรูแตกฉานในพระไตรปฎก และทรงคุณทางวิปส สนากรรมฐาน พระเจากรุงธนบุรีจงึ ทรงอาราธนามาประทับ ณ วัดบางหวาใหญ และสถาปนาเปนสมเด็จพระสังฆราช ทรงจัดประชุมพระเถรานุเถระ สังคายนาพระไตรปฎกขึ้นที่วัดบางหวาใหญ

พ.ศ.๒๓๒๕ พระบาทสมเด็จ พระพุทธยอดฟาจุฬาโลก เสด็จขึน้ เถลิงถวัลยราชสมบัตเิ ปน ปฐมกษัตริยแ หงกรุงรัตนโกสินทร พระองคทรงยายพระนครหลวง จากกรุงธนบุรีมายังฝงตรงขาม และสรางพระบรมมหาราชวัง พรอมทัง้ วัดพระศรีรัตนศาสดาราม ขึ้นเปนพระอารามหลวง หลังจากการปราบปรามอริราชศัตรูราบคาบ บานเมืองเริ่มมีความ เปนปกแผน พระองคจงึ มีพระราชประสงค จะทํานุบํารุงศาสนา จึงโปรดใหมีการ สังคายนาพระไตรปฎกขึ้นอีกครัง้ หนึ่ง โดยอาราธนาสมเด็จพระสังฆราชศรีองคเดิม มาเปนประธาน แตการสังคายนาครัง้ นี้ ทําขึ้นที่วัดนิพพาราม (วัดมหาธาตุยุวราชรังสฤษดิใ์ นปจจุบัน) ในป พ.ศ.๒๓๓๑

หลังจากการสถาปนากรุงรัตนโกสินทร พระบาทสมเด็จพระพุทธยอดฟาจุฬาโลก ทรงมีพระราชดําริถงึ พระตําหนักเดิมของ พระองคเมื่อครัง้ ดํารงพระยศเปน พระราชวรินทรเจากรมพระตํารวจนอกขวา ในสมเด็จพระเจาตากสินมหาราช ซึ่งไดถวาย ใหเปนเสนาสนะสงฆแกวัดบางหวาใหญ จึงมีพระราชประสงคที่จะปฎิสังขรณใหมั่นคงสวยงาม เพื่อเปน สถานที่เก็บรักษาพระไตรปฎกที่สังคายนาขึ้นใหม โดยใหขุดสระขึน้ ในบริเวณที่ขดุ พบระฆังของวัดบางหวาใหญ ซึ่งเปนมูลเหตุในการเปลี่ยน ชื่อวัดจากวัดบางหวาใหญ มาเปนวัดระฆังโฆสิตาราวรมหาวิหาร ในรัชกาลของพระองค แลวรือ้ พระตําหนักและหอประทับนั่งจากตําแหนง เดิมมาปลูกลงในสระ โดยมีสมเด็จพระเจาลูกยาเธอ เจาฟากรมหลวงอิศรสุนทร ซึ่งตอมาขึน้ ครองราชยเปน พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหลานภาลัย รัชกาลที่ ๒ เปนผูค วบคุมการ บูรณะปฏิสังขรณ เมื่อเสร็จแลวโปรดใหมีการสมโภชและปลูกตนจันทนไว ๘ ตน ปจจุบันเหลือเพียงตนเดียว จึงเรียกหอพระไตรปฎกวา “ตําหนัก จันทร” อีกชื่อหนึ่ง

หอพระไตรปฎกเกิดการชํารุดเสื่อมโทรมตามกาลเวลาที่ผา นมา หลังคาเริ่มรั่ว กระเบือ้ งกระจังหลุดหาย สระน้ําตื้นเขินและสกปรก ทานเจาคุณพระราชธรรมภาณี จึงมีลขิ ติ ลงวันที่ ๑๔ กรกฎาคม พ.ศ.๒๕๑๑ ถึงสมาคมสถาปนิกสยามในพระบรมราชูปถัมภขอให คณะกรรมมาธิการอนุรักษศิลปกรรมใหความรวมมือกับทางวัดในการ อนุรักษหอพระไตรปฎก การบูรณะไดเริ่มดําเนินการในป พ.ศ. ๒๕๑๓ โดยเชิญผูทรงคุณวุฒใิ นดานตางๆ มาเปนอนุกรรมการ และ เห็นสมควรใหมีการยายหอไตรปฎกไปตั้ง ณ สถานที่ใหม เนื่องจาก มีอาคารตางๆมาสรางติดชิดกับหอพระไตรปฎกจนบดบังความสงา งาม ซึ่งสถานที่ที่เหมาะสมในการชะลอหอพระไตรปฎกมา ประกอบ ขึ้นใหมคอื บริเวณภายในกําแพงแกวเขตพุทธาวาส โดยปลูกอยูทาง ทิศใตของพระวิหารเล็กที่อยูถ ัดจากพระอุโบสถทางทิศใตดังปจจุบัน

รูปแบบสถาปตยกรรมหอพระไตรปฎก

ลักษณะทางสถาปตยกรรมหอพระไตรปฎก วัดระฆังโฆสิตาราม วรมหาวิหารเปนแบบอยางที่สืบทอดมาจากสมัยกรุงศรีอยุธยา ตัวอาคาร เปนเรือนไทยยกพืน้ สูงเปน ๓ หลัง โดยแบงเปนหอนอน หอกลาง และ หอนั่ง ดานลางเปนใตถนุ สูง เสาเรือนเดิมเปนไมแตปจ จุบันปรับเปลี่ยน เปนเสาคอนกรีตเสริมเหล็ก ฝาเรือนมีไมตัวยืน ในแนวดิ่งแลวใชไม กระดานแผนวางทับเรียกวา “ฝาประกน” ฝาผนังดานในทําดวยไม กระดานประกบกันอยางแนบสนิทแบบฝาถังและมีภาพเขียนในทุกสวน ของฝา ตัวเรือนดานนอกทาสีแดงเขมมีหนาตางที่หอนอนและหอนั่งทุก ชวงเสา

หลังคามุงกระเบือ้ งไมเคลือบสี บริเวณชายคาติดกระเบือ้ งเปนกระจัง มีลวดลายเทพพนมตามแบบสมัยอยุธยาและคันทวยขนาดใหญค้ํายัน ระหวางชายคากับตัวเรือนรูปพญานาคลงรักปดทองประดับกระจกสี บาน หนาตางเปนไมแผนใหญเปดเขาดานใน กลางบานติดอกเลา และมี หยองเปนพนักลูกกรงซึ่งนิยมในสถาปตยกรรมตนกรุงรัตนโกสินทร บาน หนาตางดานนอกเขียนลายรดน้าํ รูปเทวดายืนบนแทน พระหัตถถอื พระ ขรรควางบนบา รูปแบบการวางทาทางแบบทวารบาลสมัยอยุธยา มุขทาง ขึ้นตัวเรือนทําเปนนอกชานรูปสี่เหลี่ยมผืนผามีความกวางเสมอกับหอ กลาง และมีฝารัว้ ชานกัน้ ดวยไมตีโปรง บานประตูและซุม แกะสลักลาย กานตอดอก

นอกจากนัน้ ภายในอาคารยัง ตกแตงดวยภาพจิตรกรรม บางสวนของตัวอาคารจําหลักไม เปนลวดลายโดยเฉพาะซุม ประตู กลาวกันวาลายจําหลักสวนหนึ่ง เปนฝพระหัตถของ สมเด็จพระเจาลูกยาเธอ เจาฟากรมหลวงอิศรสุนทร รวมกับครูชา งที่สบื ทอดมาแตสมัยอยุธยา

ความงดงามของหอพระไตรปฎกหลัง นี้เปนที่ยอมรับและ สรรเสริญในเชิงชางอยางยิ่ง ดังจะเห็นไดจากลายพระหัตถที่สมเด็จ พระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยานริศรานุวัดติวงศ ทรงมีไปถึง สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ กรมพระยาดํารงราชานุภาพ ในหนังสือ สาสนสมเด็จ เลม ๑ พิมพ ใน พ.ศ. ๒๕๐๕ กลาวถึง หอพระไตรปฎกของวัดระฆังโฆสิตาราม วรมหาวิหาร ดังนี้ “...หอพระไตรปฎก จับไดแนวาทําในรัชกาลที่ ๑ ทวงที ประหลาดกวาหอไตรที่ไหนหมด เปนหอฝากระดานมุงกระเบือ้ ง สามหลังแฝดมีชานหนา ปลูกอยูกลางสระ ดูเหมือนหนึ่งวาหลัง ซายขวา จะเปนที่ไวคัมภีรพ ระปริยัตธิ รรม หลังกลางจะเปนที่ บอกหนังสือหรือดูหนังสือ ฝมอื ที่ทําหอนีอ้ ยางประณีตแบบกรุง เกา มีส่งิ ที่ควรชมอยูห ลายอยาง คือ ๑. ชายคามีกระเบือ้ ง กระจังเทพประนม อยางกรุงเกา ถาผูใ ดไมเคย เห็นจะดูที่นี่ได

๒. ประตูและซุม ซึ่งจะเขา ในชาลาสลักลายอยางเกา งามประหลาดตาทีเดียว

๓. ประตูหอกลางมีสลักงามอีก ตางลายกับประตูนอก

๔. ฝาในหอกลางเขียนเรื่อง รามเกียรติ์ ฝมอื พระอาจารย นาค ผูท ี่เขียนมารประจญ ในพระวิหารวัดพระเชตุพน ทวงทีขงึ ขังนัก

๕. บานประตูหอขวาเขียนรดน้าํ ลายผูกโดยตัง้ ใจจะพลิกแพลง มากแตดูหาสูด ีไม

๖. ฝาในหอขวาเขียนภาพเรื่องเห็นจะเปนชาดก ฝมอื เรียบๆ...”

นอกจากนี้ สมเด็จพระเจาบรมวงศเธอ เจาฟากรมพระยา นริศรานุวัดติวงศ ยังทรงกลาวเพิ่มเติมอีกวา “...ผูใ ดที่รักการชาง ไดไปชมที่นัน้ แลวจะไมอยากกลับบาน เปนเคราะหดีมาก ที่หอพระไตรปฎกนีย้ ังอยูใ หดไู ดดีๆ ไมพังเสีย...”

จิตรกรรมฝมือพระอาจารยนาคในหอพระไตรปฎก

ภาพคัดลอกโดย อาจารยเฟอ หริพทิ ักษ

ภาพคัดลอกโดย อาจารยเฟอ หริพทิ ักษ

ภาพคัดลอกโดย อาจารยเฟอ หริพทิ ักษ

ภาพคัดลอกโดยอาจารยเฟอ หริพทิ ักษ

ภาพบริเวณโดยรอบหอพระไตรปฎก

วันที่เดินทางไปยังวัดระฆังฯ ผูเ ขียนใชเสนทางสัญจรทางน้ํา โดยไปขึน้ เรือที่ทาน้ําสะพานกรุงเทพฯ แลวไปขึน้ ที่ทาน้าํ วังหลัง ใชเวลา เดินทางไมนานที่สําคัญไดชมบรรยากาศตลอดแนวแมน้ําเจาพระยาดวย ถาคนไหนสนใจการเดินทางแบบนี้กล็ องเดินทางแบบนีก้ ันดู อาจจะได เห็นมุมมองอะไรใหมๆกันบาง

อรัมภบทปดทาย หอไตรฯ วัดระฆังฯ ไดผา นยุคสมัยมารวม 200 กวาปแลว คร แตเปนที่นาเสียดายและนาเสียใจที่ในปจจุบันนี้ หอไตรฯ กลับมี สภาพทรุดโทรมลงอยางเห็นไดชัด เมื่อเทียบกับขอมูลที่หามาได กอนที่จะไปยังสถานที่จริง ภาพจิตรกรรมฝาผนังอันมีคา จากฝมอื ของพระอาจารยนาคชางเอกจากกรุงเการวมถึงฝพระหัตถของ รัชกาลที่ 2 และ ”สมเด็จครู”กรมพระยานริศรานุวัดติวงศ ซึ่งและ บุคคลสุดทายที่มีความสําคัญยิ่งในการบูรณะหอไตรฯ เมื่อป พ.ศ.

2513 คือ อ.เฟอ หริพทิ ักษ ผูท ี่พยายามรักษาภาพจิตรกรรม ภายในหอไตรฯ เทาที่กําลังของทานจะทําไดในชวงเวลานัน้ ภาพจิตรกรรมตามฝาผนังเริ่มลางเลือน มองออกบาง มอง ไมออกบาง ซึ่งบงบอกถึงการไมเอาใจใสดแู ลเลย..... ทําใหผเู ขียน เริ่มเขาใจคําวา “หนาตางเปอ นน้ําตา” ในบทความของ คุณนรา มากยิ่งขึ้น....

เอกสารและภาพประกอบอางอิง : http://www.bloggang.com/viewdiary.php?id=warramutra&month=102007&date=02&group=7&gblog=30</p http://www.oursiam.in.th/gallery/view.php?code=PIC00060 http://www.artgazine.com/shoutouts/viewtopic.php?p=12517&sid=e5fde 609f1f0ac76f01309159a6e1191