Wat levert de ontmoeting tussen boer en ontwerper op? FoodLabPeel: Een update
De Amsterdamse Melkweg: Een samenwerking met de HvA VOORUITBLIK: Wat gaat 2017 brengen?
Interview met Anne van der Zwaag
AGRI MEETS DESIGN MAGAZINE 2016 - 2017 | 2
Inhoudsopgave Voorwoord een jaar vol creativiteit Dutch Design Week 2016 in beeld
Interview met Anne van der Zwaag Wat levert de ontmoeting tussen boer en ontwerper op?
FoodLabPeel Update
The Eggchange
Lucy Boar
Patécafé
Schetsen in de toekomst
Spekrijt
De Amsterdamse Melkweg
Vooruitblik: Wat gaat 2017 nog brengen?
Food Heroes
Natural Farm Lab
Design Academy Eindhoven
World Design Event 2017
AGMD in de media
3 | AGRI MEETS DESIGN MAGAZINE 2016 - 2017
VOORWOORD Een jaar vol creativiteit In dit magazine vindt u de oogst van Agri meets Design 2016. Het afgelopen jaar groeide en bloeide er weer veel moois: vijf koppels van boeren en ontwerpers binnen het project FoodLabPeel presenteerden de uitkomsten van hun maandenlange samenwerking. Studenten van de Hogeschool van Amsterdam doken weken achtereen in de wereld van vijf melkveehouders. Op de Dutch Design Week kwam alles bijeen. Van een wisselkantoor voor eieren tot een nieuwe manier van varkensvlees verwaarden. Alles is terug te vinden in dit magazine. Met een bezoek van Koningin Máxima, staatssecretaris Martijn van Dam en een nominatie voor ‘Best of DDW 2016’ was oktober voor Agri meets Design echt de oogstmaand. Afgelopen jaar is er ook opnieuw weer van alles ingezaaid en zijn een aantal nieuwe partnerschappen en ontwerptrajecten gestart. Hier zal in 2017 hard aan worden gewerkt, door ontwerpers, boeren en andere betrokkenen van Agri meets Design. Met het 5-jarig jubileum in zicht en de World Design Expo in oktober, belooft 2017 weer een heel creatief en bijzonder jaar te worden.
Namens alle partners van Agri meets Design veel leesplezier gewenst! ZLTO Provincie Noord-Brabant Ministerie van Economische Zaken
AGRI MEETS DESIGN MAGAZINE 2016 - 2017 | 4
Dutch Design Week 2016 in beeld
Fotograaf : Jeroen van der Wielen
5 | AGRI MEETS DESIGN MAGAZINE 2016 - 2017
“Een van de hoogtepunten was natuurlijk het bezoek van Koningin Máxima aan Agri meets Design”
Dutch Design Week 2016 Op het Ketelhuisplein stapte je via Agri meets
Design in de wereld van boeren en ontwerpers. Hoe geven zij samen vorm aan een nieuw voedselsysteem? In de kas werd een beeldend overzicht gegeven van de projecten op het snijvlak van agri en design. Daarnaast waren boeren en ontwerpers uitgenodigd om een bijzondere installatie te maken voor de Dutch Design Week. In deze vier installaties konden bezoekers kennismaken met de uitdagingen van de boer anno nu, door te proeven, te beleven en zelf aan de slag te gaan! Bekijk het beeldverslag voor een indruk van Agri meets Design op de Dutch Design Week.
Lees hier een uitgebreid verslag van de hele week.
AGRI MEETS DESIGN MAGAZINE 2016 - 2017 | 6
OVER STROOOP!
“ Leuk dat het is gemaakt van reststromen. Het is niet minder ongezond. Daar zijn ze heel eerlijk over. Heel creatief concept. Leuk voor kinderen en ook leuke truien!”
IN BEELD 7 | AGRI MEETS DESIGN MAGAZINE 2016 - 2017
OVER AGMD
“ Agri meets Design begon vijf jaar geleden op het Food Film Festival. Sindsdien hebben we al zoveel successen gezien, maar er is nog een hoop te ontdekken” Pieter de Boer, projectteam Agri meets Design namens Provincie Noord-Brabant
AGRI MEETS DESIGN MAGAZINE 2016 - 2017 | 8
CHLOE RUTZERVELD OVER DE ONTWIKKELING VA N STR O O O P!
“ Ik wilde eigenlijk met het zoete uit groente suikerspinnen maken. Dat lukt niet door de verkeerde suikersoort, maar ik kreeg wel hele lekkere stroop. De vezels bleven over. Toen was één en één gewoon twee en maakte ik van oerHollandse groente een Hollandse stroopwafel.”
E M M A , TOM EN PAUL A
Over Strooop! “Je staat er niet bij stil dat dit ook een mogelijkheid is.”
IN BEELD 9 | AGRI MEETS DESIGN MAGAZINE 2016 - 2017
A G R I M E E T S D E S I G N M A G A Z I N E 2 0 1 6 - 2 0 1 7 | 10
KO E N VA N M E CH E LE N OV E R LUCY BOAR
“Het werk gaat in tegen de evolutie naar monoculturen in de industriële varkensteelt. Ik wil hiermee het slot openbreken dat we op ons voedsel hebben geplaatst door veelal dezelfde industriële dieren te kweken en te eten.”
A A LT S J E E N J E N N E L I J B B E Over Lucy Boar:
“Wel heftig om het varken te zien terwijl je de hot dog eet. Maar ook goed”
IN BEELD 11 | A G R I M E E T S D E S I G N M A G A Z I N E 2 0 1 6 - 2 0 1 7
DIRECTEUR DDW M ARTIJN PAULEN OVE R PATECAFE
“ Varkensboer Berkvens hervindt trots door samenwerking met designers.“
THIJS EN LINDA
Over AGMD in het algemeen: “Echt interessant om te zien hoe steeds meer boeren innoveren en doordat de consument bewust wordt, wordt ook de producent bewuster. Die wisselwerking is interessant.”
A G R I M E E T S D E S I G N M A G A Z I N E 2 0 1 6 - 2 0 1 7 | 12
INTERVIE W ME T:
Anne van der zwaag
Waarom moeilijk doen als het samen kan? Anne van der Zwaag is curator, schrijver en adviseur in de creatieve industrie en het bedrijfsleven. Ze is eigenaar en directeur van designbeurs OBJECT Rotterdam, waaraan jaarlijks 80 ontwerpers deelnemen, ze schrijft boeken en columns over design, is regelmatig gastdocent en maakt grote interdisciplinaire tentoonstellingen. Wij interviewden haar over het belang van design voor de agrarische sector.
Jij hebt een heel mooi deel van jouw boek ‘Looks good, feels good, is good’ gewijd aan voedsel en social design, met inspirerende voorbeelden van ontwerpers en kunstenaars. Wat is er sinds de publicatie van dit boek veranderd in jouw kijk op die interdisciplinaire samenwerking- en mogelijkheden van agri en design? Door mijn eigen achtergrond ben ik altijd geïnteresseerd geweest in zowel de agrarische sector als het culturele veld. Mijn vader was directeur van een groot exportbedrijf op het gebied van landbouw en veeteelt en zette over de hele wereld agrarische projecten op. Wat ik doe is vergelijkbaar, maar dan op het gebied van cultuur. Ik ben me altijd bewust geweest van het belang van de kruisbestuiving tussen beide sectoren. De agrarische sector handelt over hele wezenlijke en vaak basale producten en toepassingen. Designers van nu zijn veel bezig met functionaliteit en innovatie. Zij kunnen in een snel veranderende wereld een nieuwe kijk op bestaande vraagstukken geven. Andersom biedt de agrarische sector ontwerpers de mogelijkheid om werkelijk iets te betekenen of te veranderen, in het hart van de maatschappij. Voedsel speelt immers een sleutelrol in wereldwijde vraagstukken rond welvaart, armoede, verspilling en duurzaamheid. En zijn er vraagstukken in de agrifoodsector waar jij je over zou willen buigen? Voedselverspilling vind ik een van de grote thema’s op dit moment. Alleen in Nederland wordt ieder jaar al ruim 2 miljard kilo eten weggegooid, terwijl op zoveel plekken in de wereld grote schaarste is. Veel mensen zijn zich hier niet eens van bewust, dus informatievoorziening en educatie zijn ontzettend belangrijk. Het
probleem moet benoemd en zichtbaar worden. Veel mensen voelen zich nietig ten opzichte van de wereldproblematiek. Ik geloof altijd: begin bij jezelf. Hier in Utrecht stond rond de kerstdagen een koelkast voor overtollig voedsel. Mensen konden kliekjes brengen, of ophalen. Een heel simpel en goed idee; behalve het denkwerk komt er geen eens design aan te pas. Een ander belangrijk thema is voor mij de herkomst en samenstelling van ons voedsel. Waar komen onze producten vandaan, wie heeft ze geteeld, op welke wijze, en hoe zijn ze bij ons terechtkomen. Met oog op het menselijk welzijn, maar ook dat van dieren zou biologisch eten veel betaalbaarder en toegankelijker moeten zijn. Eten van het land, boodschappen bij de boer, het is nu nog bijzonder, maar moet gewoon worden. Hier ligt zeker een (design) uitdaging. Zijn er bepaalde initiatieven of interessante ontwikkelingen op het gebied van social design die jij momenteel volgt, waarvan je denkt dat we die in de gaten moeten houden? Zo ja, welke? Ik geloof sterk in autarkie en zelfvoorzienende gemeenschappen zoals landbouw en veeteelt voor direct gebruik in eigen omgeving. Er zijn al heel veel kleine design-gerelateerde initiatieven op dit gebied, maar het wordt tijd dat ook stakeholders dit gaan omarmen en mogelijk maken. Waarom geen agrarische campus net buiten elke stad waar een groot deel van het voedsel voor de betreffende gemeente duurzaam wordt verbouwd? Inclusief een ecologische supermarkt die de producten verkoopt, evenals een ouderwetse melkboer of bezorgservice in de regio, een educatief programma voor lagere scholen, stageplaatsen voor het hoger onderwijs, maar ook een paar goede horecazaken die binnen het concept passen. Volgens mij creëer je zo een duurzaam alternatief voor bestaande systemen en ook nog eens een gegarandeerde trekpleister. Daarbij voorkom je ook nog eens onnodige transporten per vrachtwagen of vliegtuig. Met de Rabobank Amsterdam heb ik al eens in gesprekken gezeten over een dergelijke opzet, zij zijn op dit moment met een zeer interessant initiatief bezig, net buiten de stad. Werk jij met/volgens bepaalde methodes? Bijvoorbeeld bepaalde design methodes? Wat ik als sleutel tot succes zie is de kracht van samenwerken. Elkaars kennis en kwaliteiten benutten om gezamenlijk projecten naar een hoger plan te trekken. Er wordt nog veel teveel
INTERVIEW 13 | A G R I M E E T S D E S I G N M A G A Z I N E 2 0 1 6 - 2 0 1 7
Uiteindelijk ben je in elk vakgebied volgens mij op zoek naar zin- en betekenisgeving. Daarbij zijn veel ontwerpers en kunstenaars ook echte makers en in die zin denk ik verwant aan de spelers in de agrarische sector, ambachtelijkheid staat hoog in het vaandel.
vanuit individuele doelstellingen en eigenbelang gedacht, vaak werkt dit averechts en juist beperkend in plaats van versterkend. Er is een hele mooie Loesje tekst die ik in dit kader weleens noem: Waarom moeilijk doen als het samen kan.
Uiteindelijk ben je in elk vakgebied volgens mij op zoek naar zin- en betekenisgeving. Daarbij zijn veel ontwerpers en kunstenaars ook echte makers en in die zin denk ik verwant aan de spelers in de agrarische sector, ambachtelijkheid staat hoog in het vaandel.
Welke rol zie jij voor design binnen de samenwerking tussen agri en design?
Waar denk jij dat de urgentie vandaan komt om ontwerpers samen te laten werken met boeren?
Die rol kun je op allerlei manieren invullen. Enerzijds denk ik aan praktische toepassingen. Ontwerpoplossingen voor hele concrete vraagstukken op het gebied van materieel bijvoorbeeld, machinerie, of stalinrichting. Maar net zo interessant of interessanter is het om de ontwerper veel eerder te betrekken bij de conceptontwikkeling rond een nieuw landbouw- of veeteeltproject. Dan benut je de creatieve capaciteit van een designer optimaal en komen de praktische oplossingen en toepassingen gaandeweg aan bod. Waarom denk jij dat het voor ontwerpers en kunstenaars interessant is om aan de slag te gaan in de agrarische sector?
Het boerenbedrijf was vroeger niet weg te denken uit het dagelijks leven, oftewel de maatschappij. Nu staat de agrarische sector sterk onder druk; door schaalvergroting en specialisatie hebben vooral kleinere bedrijven het moeilijk. Tegelijkertijd is de agrarische sector van groot belang voor wereldwijde vraagstukken rond klimaatverandering, voedseltekorten, watervoorziening en energielevering. Er moeten kortom nieuwe wegen worden bewandeld en daar kunnen ontwerpers bij helpen. Of je bedrijf wordt opgestuwd in de vaart der volkeren, of je moet op kleinere schaal waarde toevoegen, en dan denk ik aan recreatie en educatie, agrarische kinderopvang, zorgboerderijen en boerderijwinkels. Bij al deze alternatieven gaat het niet alleen om een sterk concept maar ook om de verpakking ervan.
Kunst en design worden vaak geassocieerd met verfraaiing en decoratie, oftewel de extra’s in het leven. Natuurlijk is dat ook een aspect van het vak, mensen willen graag een mooie lamp op tafel of een kunstwerk aan de muur.
Maar juist in deze tijd is er grote behoefte aan nieuwe visies op bestaande maatschappelijke, economische en ook agrarische vraagstukken. Dit biedt kunstenaars en ontwerpers de mogelijkheid om op een andere manier hun creativiteit en capaciteit in te zetten.
Voor welke uitdagingen denk je dat we in de samenwerking tussen agri en design nog kunnen komen te staan? Een valkuil is altijd dat het blijft hangen in brainstorms, sparringsessies en conceptontwikkeling. Vandaar dat het samenbrengen en samenwerken zo belangrijk is. Communicatie had ik nog niet genoemd maar is voor elke succesvolle samenwerking ongelofelijk belangrijk!
A G R I M E E T S D E S I G N M A G A Z I N E 2 0 1 6 - 2 0 1 7 | 14
Wat levert de ontmoeting tussen boer en ontwerper op?
WAT LE VE R T D E ONTMOETING TUSSEN BOER EN ONTWERPER OP? 15 | A G R I M E E T S D E S I G N M A G A Z I N E 2 0 1 6 - 2 0 1 7
Ontwerpers geven boeren een goed verhaal Boeren worden ’s nachts wakker gehouden door duivelse dilemma’s. Menselijke wensen komen als eenzijdige eisen op het boerenbedrijf af. De boer verstrikt en verstikt steeds verder in het woud aan regels en wetten. De wensen worden vaak in die vorm in beton gegoten door overheden en voedselbedrijven. Maar daarmee wordt elke vorm van ondernemerschap en nieuwe dynamiek eruit gehaald. Iedere wens en behoefte biedt namelijk een ondernemerskans. Het kan anders! Ontwerpers zijn – net als boeren – wars van wetten en regels. Zij benaderen de wereld vanuit de basis en de kern van het bestaan. Ontwerpers en hun creatiekracht zijn een welkome aanvulling op het boerenbedrijf. In de praktijk blijkt dat boeren en ontwerpers elkaar goed aanvullen. Waar boeren zich inmiddels blindstaren, bieden ontwerpers nieuw perspectief op bestaande producten. Zo gloort er weer zon door de kieren op het boerenbedrijf. Ontwerpers geven een nieuwe dimensie aan oude, vertrouwde boerenproducten. Ze koppelen nieuwe waarde aan producten van het boerenbedrijf en geven boeren een podium voor hun verhaal. Zo snijdt het mes aan twee kanten: ontwerpers blazen producten meer waarde in en zorgen voor herwonnen trots op het boerenbedrijf. Die extra waarde laat zich (nog) niet gemakkelijk vertalen in meerwaarde aan de kassa. Daar is het boeren en ontwerpers in de kern ook niet om te doen. Maar het zou wel mooie winst zijn die boeren en ontwerpers oogsten als vrucht van hun creatieve samenwerking.
LOUISE FRESCO
“Boeren en designers hebben gemeen dat ze eindeloos willen experimenteren”
A G R I M E E T S D E S I G N M A G A Z I N E 2 0 1 6 - 2 0 1 7 | 16
FoodLabPeel TERUGBLIK
Een van de trajecten die het afgelopen jaar enorm veel heeft opgeleverd voor boer en ontwerper is het traject FoodLabPeel. De Peelregio in Brabant staat bekend om haar intensieve veehouderij, een sector waarin de afgelopen jaren grote maatschappelijke vragen spelen. Met name door de dichtheid van intensieve veehouderijen in dit gebied, staat de verbinding tussen boer, burger en omgeving onder druk. Het doel van dit project is door co-creatie tussen kunstenaar en boer nieuwe ideeĂŤn en concepten te ontwikkelen, die bijdragen aan de transitie van de regio. Vijf veehouders hebben hun vragen voorgelegd aan een ontwerper of kunstenaar en zijn samen gaan werken aan onderzoek en conceptontwikkeling.
In het najaar van 2015 worden op de Dutch Design Najaar 2015
week vijf duo’s van intensieve veehouders en creatief ondernemers gevormd die samen aan de slag gaan met de prangende vraagstukken van de veehouders. In de maanden die volgen (oktober t/m mei) doen de koppels verder onderzoek naar de vraagstukken
2016
en in co-creatie worden concepten ontworpen als antwoord op de vragen.
Januari Februari Maart April Mei
Op 11 mei wordt een tussenstand gepresenteerd tijdens een bijeenkomst in de Cacaofabriek in Helmond.
Juni Juli Augustus September
Van mei tot september gaan de projecten op tour door Brabant, met name in de Peelregio. Tijdens deze tour worden de projecten op meerdere momenten tentoongesteld. De concepten worden tijdens de tour nog doorontwikkeld, mede naar aanleiding van reacties van bezoekers.
Oktober 2016
Op de Dutch Design Week in oktober 2016 worden de eindresultaten gepresenteerd.
WAT LE VE R T D E ONTMOETING TUSSEN BOER EN ONTWERPER OP? 17 | A G R I M E E T S D E S I G N M A G A Z I N E 2 0 1 6 - 2 0 1 7
The EGGCHANGE EETONTWERPER MARIJE VOGELZANG EN PLU IMV E E H O U D E R T WA N ENGELEN
Twan Engelen heeft samen met zijn broer meerdere pluimveebedrijven met broedeieren voor vleeskuikens. Op het bedrijf worden ‘genoeg eieren geproduceerd voor vleeskuikens om de hele Jumbo van vleeskuikens te voorzien’. De broedeieren worden geëxporteerd naar landen zoals Irak, Oekraïne en Rusland. Vanuit marktperspectief lijkt dit logisch omdat in deze landen veel kip gegeten wordt en en daar niet voldoende broedeieren uit eigen land (in aantal en/ of kwaliteit) zijn om deze behoefte in de vullen. Samen met eetontwerper Marije Vogelzang onderzocht Twan of de schaal en ontwikkeling van zijn bedrijf legitiem is in de huidige maatschappelijke context. Twan stelde hiermee een ethische vraag waarvan Marije snel teruggaf dat haar persoonlijke antwoord minder waardevol zou zijn dan een maatschappelijke dialoog. De manier waarop de pluimveesector zich heeft ontwikkeld is onderdeel van het kapitalistische systeem waarin we ons bevinden. Om dit uitgangspunt mee te geven in het gesprek over de pluimveesector, ontwikkelde Marije The EGGCHANGE; een wisselkantoor voor bevruchte eieren. Als een ei als valuta gewaardeerd wordt, bepalen natuurwetten de groei van ons kapitaal. Daarnaast maken we zelf keuzes over het al dan niet opeten of uitbroeden van ons ei en de wijze waarop we onze kip behandelen: we halen letterlijk een ethisch dilemma in huis.
Lees hier een interview met Marije Vogelzang over deze samenwerking.
A G R I M E E T S D E S I G N M A G A Z I N E 2 0 1 6 - 2 0 1 7 | 18
Lucy Boar K U N S T E N A A R KO E N VA N M E C H E L E N EN HEYDE HOEVE
De coöperatie van varkenshouders ‘Heyde Hoeve’ produceert onderscheidend vlees en brengt daarmee differentiatie in de markt. De Heyde Hoeve en conceptueel artiest Koen Vanmechelen gingen de uitdaging aan om meer transparantie in hun werk te brengen. Differentiatie is een woord dat Koen prikkelt en het kruisen van verschillende rassen staat al jaren centraal in zijn werk. Koen maakte voor dit project ook een start met het kruisen van varkens. Het resultaat van die eerste kruising is LUCY. Met als vader een Amerikaans industrieel varken en als moeder een Hongaars Mangalicazwijn, ligt LUCY op de snijlijn van biologie, antropologie, economie, kunst, filosofie en sociologie. LUCY zal haar genen mengen met die van andere varkensrassen, door zelf weer met andere soorten te paren. Elk van haar nakomelingen is daardoor genetisch diverser dan zijzelf. LUCY vertelt een noodzakelijk verhaal over democratisch en duurzaam voedsel, over voedselzuinigheid en over herwaardering van leven. Om het verhaal van LUCY te vertellen (én meer transparantie te realiseren) ontwierpen Koen en de Heyde Hoeve een foodtruck: LUCY BOAR. Tijdens de DDW kon je een LUCY DOG proeven terwijl LUCY zelf rustig rondscharrelde in de stal die aan de foodtruck vastzat. Voer voor het brein en de buik.
Update: Na de Dutch Design Week reist LUCY BOAR verder het land in en de wereld over om het verhaal van LUCY op meer plekken te kunnen vertellen. “De reacties waren verrassend positief, een eerste stap is gezet om bewustwording bij de consument op gang te brengen”, vertelt Tiny. De komende jaren gaat Heyde Hoeve samen met Vanmechelen het concept doorontwikkelen. Koen Vanmechelen: “De foodtruck zal op belangrijke kunstmanifestaties in Venetië en Finland aanwezig zijn en ook op festivals vertellen we LUCY’s verhaal.”
Lees meer op de website van Lucy Boar.
WAT LE VE R T D E ONTMOETING TUSSEN BOER EN ONTWERPER OP? 19 | A G R I M E E T S D E S I G N M A G A Z I N E 2 0 1 6 - 2 0 1 7
PatEcafE O N T W E R P B U R E AU FO O D C U R AT O R S E N VA R K E N S B O E R E N M A R C E L E N M I R I A M B E R K V E N S
Varkensboeren Marcel en Miriam Berkvens bogen zich met Digna Kosse en Lucas Mullié van vormgevingsbureau Foodcurators over de vraag hoe zichtbaarheid van hun varkensbedrijf, en bewustzijn over de varkenssector, vergroot kan worden bij de consument. Samen ontwikkelden ze Patécafé: een concept waarbinnen op verschillende wijzen aspecten van de varkenssector besproken kunnen worden. Ze begonnen voorafgaand aan de Dutch Design Week met de veiling van een heel varken. Bij deze veiling is de boer de expert en de slager de veilingmeester. De bedoeling is dat alle delen van het varken verkocht worden en de groep bieders samen het gehele varken kopen. De delen die onverhoopt niet verkocht werden tijdens de veiling (de minder gangbare stukken vlees) serveerden Marcel, Miriam, Digna en Lucas tijdens de Dutch Design Week in een zelfgemaakte paté. De paté staat symbool voor vierkantsverwaarding (het hele dier van kop tot staart gebruiken) en werd een conversation piece over de verwaarding van varkensvlees.
Update: Dutch Design Week 2016 was voor Foodcurators niet het eindpunt van Patécafé. Na de DDW 2016 is er veel met Marcel gepraat over de toekomst van de varkenshouderij en zijn zorgen hierover. Foodcurators stelt zichzelf de vraag hoe de varkenshouder en zijn bedrijf er in de toekomst uit kunnen zien. We zien mogelijkheden om een connectie te maken tussen de boerderij, onderwijs en de maakindustrie in de regio. Door deze link te leggen ontstaan nieuwe perspectieven om antwoorden te geven op vragen over de toekomst van deze sector. Wij denken dat voor een succesvol onderzoek een deel van de varkenshouderij moet worden losgekoppeld van financiering en complexe regelgeving. Zo zijn we in staat om op basis van eigen waarden en onderzoeksvragen beslissingen te nemen. De komende tijd gaan wij dus op onderzoekende wijze op zoek naar mogelijke antwoorden. Daarnaast zijn er plannen om te starten met een zogenaamde ‘Peelpaté’, samen met andere boeren in de regio. Houd Foodcurators in de gaten voor meer nieuws!
A G R I M E E T S D E S I G N M A G A Z I N E 2 0 1 6 - 2 0 1 7 | 20
Schetsen in de toekomst PE TE R E N H A N N E KE V E R B E R N E E N E STE R VA N DE WIEL
Melkveehouders Peter en Hanneke Verberne en ontwerper en curator publieke ruimte Ester van de Wiel onderzochten de vraag: Hoe kunnen wij de onthaasting, waar maatschappelijk zo’n behoefte aan is en die wij kunnen bieden, meer plek geven in ons eigen bedrijf? Er is namelijk veel onrust in de melkveehouderij. Onder veel agrariërs leeft het gevoel mee te moeten in een race waarvan het einde niet in zicht is. Een race waar Peter, Hanneke en zoon Wils (die het bedrijf wil overnemen) niet aan mee willen doen. “We willen vooral een levensvatbaar familiebedrijf blijven, met daarin kansen voor al onze kinderen die dit wensen.” Ester heeft samen met de familie Verberne een bedrijfsplan ontwikkeld met een infrastructuur die ruimte biedt voor de wensen van iedereen, zodat de verschillende functies van het bedrijf (grootschalige melkveehouderij voor vader Peter en zoon Wils, kleinschalige mantelzorgonderneming voor zoon Piet en een recreatiefunctie voor gasten) naast elkaar kunnen bestaan en elkaar kunnen versterken.
Update: Inmiddels staat er een heuse slaapwagen, ontworpen door Ester op het onderstel van een oude platte wagen die opa Willem nog heeft gebruikt. Aan de binnenkant zie je een overzicht van de toekomstplannen van het bedrijf afgedrukt op zeildoek. Op het bed en aan de wand word je als bezoeker meegenomen door 100 jaar geschiedenis van het familiebedrijf. De slaapwagen is vooral bedoeld om het onthaastingsconcept verder uit te breiden. “We zijn best trots op het resultaat en het is een echt kunstwerk geworden dat vanaf april 2017 ook daadwerkelijk gebruikt kan worden!” Volg de familie Verberne en de ontwikkelingen binnen hun bedrijf.
WAT LE VE R T D E ONTMOETING TUSSEN BOER EN ONTWERPER OP? 21 | A G R I M E E T S D E S I G N M A G A Z I N E 2 0 1 6 - 2 0 1 7
Het Spekrijt Boeren is een manier van leven HENK KUIJPERS, HORRY GOUVERNANTE, TINEKE SCHUURMANS
Varkensboer Henk Kuijpers verkende met zijn partner Horry Gouvernante en fotograaf en kunstenaar Tineke Schuurmans manieren hun bedrijf op creatieve wijze meer aan hun omgeving te verbinden. Al snel realiseerden ze zich dat niet alleen de consument hen niet kent, maar zijzelf hun consumenten ook niet. Op verschillende manieren versterken ze nu hun communicatie om deze onbekendheid te overwinnen. Ze ontwikkelen een 24-delige documentairereeks waarin ze alle facetten van hun bedrijf tonen. Van inkoop van veevoer tot afvoer van vlees en mest, alles wordt getoond, boer Henk neemt de kijkers mee op zijn fietstocht langs de gehele keten. Via social media zetten ze sterk in op communicatie waarbij vragen niet gevreesd worden. Vragen ophalen en vragen stellen vormt de kern van de communicatie. Tijdens de Dutch Design Week gaven Henk, Horry en Tineke de fokzeugen van het Spekrijt een gezicht in de fototentoonstelling op Sectie-C. “Voor het publiek is het soms verbazingwekkend, soms verrassend, soms confronterend. Ons plan om de boer, het varken en de consument uit de anonimiteit te halen en met elkaar in contact te brengen heeft succes.� Via social media en een tentoonstelling bij Museum De Wieger in Deurne in 2017 geven Henk, Horry en Tineke een vervolg aan het project. Volg Spekrijt via de website.
A G R I M E E T S D E S I G N M A G A Z I N E 2 0 1 6 - 2 0 1 7 | 22
De Amsterdamse Melkweg EEN SAMENWERKING TUSSEN AGRI MEETS DESIGN EN DE HOGESCHOOL VA N A M STE R DA M
Vanaf september 2016 is Agri meets Design een samenwerking gestart met de Hogeschool van Amsterdam (HvA). Tijdens het jaarlijks terugkerende Innovatielab van de HvA werden studenten van de richting Product Design uitgedaagd om hun ideeën en visie los te laten op een maatschappelijk agrarisch ontwerpvraagstuk: Hoe ontwikkel je een lokale voedselketen, waarbij jouw producten en productiewijze op een directe manier bij de consument terechtkomen en worden gewaardeerd? Lokale zuivel naar de stad Vroeger werd de melk in het ommeland van Amsterdam direct door de melkboer naar de stad gebracht, naar markten of zogenaamde melksalons. Tegenwoordig is dat heel anders. Alle melk rondom Amsterdam wordt als bulk opgehaald en in fabrieken, vaak ver van Amsterdam, verwerkt tot zuivel. Unieke smaak Ontwerper Sietske Klooster bracht met de MelkSalon twee jonge zuivelondernemers en een vijftal eigenwijze melkveehouders samen om een nieuwe
vorm van zuivelcoöperatie voor Amsterdam (MELC) te verwezenlijken. De zuivel die door deze melkveehouders wordt geproduceerd is stuk voor stuk uniek in smaak: dit komt door variaties in koeienrassen, de gras- en kruidensoorten die de koeien eten en de werking van de seizoenen. Deze zuivel wordt terroir-zuivel genoemd. Terroir is de complete set van lokale omstandigheden die de smaak beïnvloedt. Ontwerpopdracht Voor dit traject bracht Agri meets Design de HvA in contact met Sietske Klooster, van het project de MelkSalon. Met hulp van Sietske gingen de studenten Product Design gedurende 20 weken aan de slag met melkveehouders en zuivelondernemers uit het ommeland van Amsterdam. De studenten ontwikkelden producten en diensten om de lokale zuivel van de boeren weer de stad in te krijgen; bij mensen thuis, in winkels en op markten. De opdracht die de studenten kregen was: Ontwerp een product en/of dienst waarmee deze Amsterdamse melkveehouders hun zuivel* aan de man kunnen brengen in de stad, in welke vorm en op welke manier dan ook. Doelgroep: jonge mensen tussen de 20 en 30 jaar. * Zuivel: dit kan puur de melk zijn, maar ook verwerkte melk, zoals kazen, yoghurt, hangop etc.
23 | A G R I M E E T S D E S I G N M A G A Z I N E 2 0 1 6 - 2 0 1 7
De studenten werden hierin begeleid door Sietske, Marten Verdenius (van zuivelcoöperatie MELC) en een aantal melkveehouders uit het ommeland van Amsterdam. 5 sep Kick-off - start verkennend onderzoek 26 sep E erste schetsideeën in tekening en schetsmodellen 31 okt C onceptpresentaties / Presentatie ondersteund met model van elk concept 26 nov Presentatie van eindmodel 11 jan Presentaties definitieve ontwerpen Eindresultaten De eindresultaten van de studenten om deze lokale terroir-zuivel zichtbaar te maken in de stad Amsterdam werden in januari gepresenteerd. De ontwerpen gingen van een duurzame en stoer uitziende melkpakkenhouder, die gebruikt kan worden voor het bestellen van de lokale melk, tot een melktap-systeem voor in supermarkten, waarmee de consument zelf de gewenste hoeveelheid melk kan tappen en via het ontwerp van de melktap door het tappen wordt geïnformeerd over de lokale zuivel. Een ander innovatief ontwerp was de ‘cold-brewing’ (bekend van toepassing op water; voor koffie en thee) kruidenmelkkaraf, die de Amsterdamse consument op een bijzondere manier bewust maakt van de unieke smaak van de lokale melk, door kruiden in de melk te laten trekken. Een uitgebreid verslag, inclusief foto’s van de ontwerpen, vind je op onze website. Je kunt op de volgende pagina alvast de leukste vijf ontwerpen zien.
Blogs Een aantal studenten heeft over hun onderzoek geblogd, de blogs zijn te vinden op de Agri meets website.
A G R I M E E T S D E S I G N M A G A Z I N E 2 0 1 6 - 2 0 1 7 | 24
WAT LE VE R T D E ONTMOETING TUSSEN BOER EN ONTWERPER OP?
Marinde Jurgens De duurzame melkpakkenhouder voor lokale zuivel kan per fietskoerier aan huis bezorgd worden. De houder kan worden geretourneerd en opnieuw worden gevuld. Het zuivelpakket kan verschillende samenstellingen van melk en kaas bevatten, en is zonder inhoud makkelijk stapelbaar. Winnaar van de Agri meets Design juryprijs.
MELKPAKKENHOUDER |
Kimo Grim De landschapsplank laat mensen zien wat de herkomst van de kazen is. Op de kaasplank zie je de kavels van een specifieke boer, waar de zuivel voor de kazen vandaan komt. De zichtbaarheid van lokale zuivel in de stad wordt hiermee vergroot. LANDSCHAPSPLANK |
Hidde Vuyk Deze karaf zorgt met ‘cold brewing’ (8 uur lang kruiden in vloeistof laten trekken) voor een extra unieke smaak. De kruiden die smaak afgeven zijn te zien door de transparante buitenkant. Een alternatief voor bewerkte zuiveldrankjes en meer waardering voor het pure product. K R U I D E N M E L K- K A R A F |
Geert van den Hoven van Genderen MELCtap voor in supermarkten als Landmarkt en Marqt; lokale melk wordt zo direct zichtbaar in de stad. Je kunt met meegeleverde statiegeldflessen zelf je melk tappen. ME LC TAP |
M E L K K A R | Rik Tensen De terugkeer van de melkboer is een feit met deze melkkar. De kar kan verschillende soorten smaken melken vervoeren. De melkboer of consument kan de melk zelf tappen wanneer hij de melkbus omdraait.
A G R I M E E T S D E S I G N M A G A Z I N E 2 0 1 6 - 2 0 1 7 | 26
Vooruitblik: Wat brengt 2017 voor Agri meets Design? Het wordt een bijzonder jaar! We vieren ons lustrum en Agri meets Design is ĂŠĂŠn van de partners tijdens het World Design Event. Ook dit jaar faciliteert Agri meets Design weer nieuwe trajecten waarin boeren, ketenpartijen en ontwerpers samenwerken aan innovatieve oplossingen voor grote maatschappelijke vraagstukken. Lees hieronder bijvoorbeeld meer over FoodLab Food Heroes en Natural Farm Lab. Tenslotte zetten we ook de samenwerking voort met educatieve instellingen zoals met de Design Academy Eindhoven.
Food Heroes Voedselverspilling aangepakt Tijdens de Dutch Design Week is een nieuwe FoodLab gestart: Food Heroes. Tien kunstenaars en ontwerpers hebben kennisgemaakt met acht boeren die voedselverspilling op hun bedrijf willen tegengaan. Hoewel het grootste gedeelte van de voedselverspilling plaatsvindt bij de consument, willen producenten ook hun steentje bijdragen om verspilling tegen te gaan. Voor het FoodLab Food Heroes zijn vijf koppels van boer en kunstenaar samengesteld, die onder begeleiding van Agri meets Design met het vraagstuk aan de slag gaan. Benieuwd welke verschillende verspillingsproblemen de boeren willen aanpakken? In het filmpje hieronder lichten de acht boeren toe welke reststromen zij graag zouden willen aanpakken.
WAT B R E N G T 2 0 1 7? 27 | A G R I M E E T S D E S I G N M A G A Z I N E 2 0 1 6 - 2 0 1 7
FOOD HEROES VERVOLG
Dit zijn de vijf koppels die het komende jaar samen aan de slag gaan om creatieve oplossingen te ontwikkelen voor de 2e klasse producten en reststromen : • Charl Goosens (kwekerij GOVA van keukenlaurier) met Jalila Essaïdi • Juanita de Jonge (fruitteler van appels en peren) met Lobke Meekes • Anne van Rijsingen (Proverka) met Tjeerd Veenhoven • Mariëlle van Lieshout (Kwekerij van Lieshout, oesterzwammen) en Doreen Westphal. • Jan van Lierop (teler van biologische prei) en Isaac Monté. In de komende maanden lopen de kunstenaars een tijdje mee op het bedrijf van de boer om zo goed mogelijk te onderzoeken waar ze de verspilling aan kunnen pakken. Daarbij kan aan diverse vormen gedacht worden, van de ontwikkeling van een nieuw concreet product voor de consument, tot het maken van een prototype. In 2017 houden we je via onze website en social media op de hoogte van de resultaten.
FoodLab Food Heroes wordt georganiseerd in het kader van het programma Agri Meets Design, door ZLTO en bkkc en met ondersteuning van de Stuurgroep Landbouw Innovatie NoordBrabant, het Impulsgeldenprogramma van de Provincie Noord-Brabant en de EU in het kader van het INTERREG Vb NWE (North West Europe) programma.
Natural Farm Lab Natuurlijk veehouden is een werkwijze die uitgaat van het agro-ecologische gedachtegoed waarbij het versterken van natuurlijke processen en balans – met name natuurlijke weerstand van mens, dier en bodem – centraal staat. Stichting Natural Livestock Farming initieert en ondersteunt kennisontwikkeling en kennisdeling op het gebied van natuurlijke veehouderij om te zorgen voor gezonde, tevreden dieren en minder antibioticagebruik in de veehouderij. Op dit moment zijn de principes en mogelijkheden van natuurlijke veehouderij wel al bekend bij experts. Stichting Natural Livestock Farming en de provincie Overijssel willen dat deze vorm van veehouden gangbaar wordt en dat veehouders en dierenartsen het in hun dagelijkse praktijk gaan toepassen. Hiervoor zullen diverse groepen in contact moeten komen met en geïnspireerd worden door de principes van het natuurlijk veehouden. Denk aan veehouders (van diverse sectoren, gangbaar en biologisch), dierenartsen, onderzoekers, consumenten, beleidsmakers en andere Nederlandse provincies. In het project Natural Farm Lab gaan drie ontwerpers, Matthijs Bosman, Lobke Meekes en Martina Florians de komende tijd aan de slag met het vraagstuk ‘Hoe kunnen we veehouders, dierenartsen, consumenten, onderzoekers en beleidsmakers inspireren de mogelijkheden van natuurlijk veehouden te verkennen’? Zij werden geselecteerd uit een groep van acht ontwerpers vanwege hun analytische houding, bijzondere insteek, sterke inhoudelijke vragen en de verwachting dat ze vanuit een onorthodoxe blik een wezenlijke bijdrage kunnen leveren aan dit actuele vraagstuk. De ene ontwerper benadert het thema vanuit het sociale aspect en individuele communicatie, de ander doet dat meer vanuit positieve beeldvorming en zet middelen in als humor en omdraaiing. Ze starten hun onderzoek in januari en presenteren begin maart hun plan van aanpak. De uiteindelijke resultaten worden in juni aan de opdrachtgever gepresenteerd.
Houd onze website en social media in de gaten om op de hoogte te blijven van de ontwikkelingen rondom dit traject! Dit project is een samenwerking van Agri meets Design, het Kunstenlab en de provincie Overijssel.
A G R I M E E T S D E S I G N M A G A Z I N E 2 0 1 6 - 2 0 1 7 | 28
Challenging a Chain IN SAMENWERKING MET DESIGN ACADE MY EINDHOVEN
Tweedejaars studenten van de afdeling Food Non Food van Design Academy Eindhoven zijn het afgelopen jaar aan de slag gegaan met de complexe realiteit van onze voedselproductie. Hoe en door wie wordt ons voedsel geproduceerd en wat komt daarbij kijken? De studenten startten hun reis door met boeren samen te werken. Dit was een startpunt om het netwerk en de betrokken spelers achter de voedselproductie te begrijpen en hiermee samen te werken. Hieronder vind je een selectie van de projecten.
Clara Escalera Clara Escalera constateert in haar onderzoek dat het boerenbedrijf onder hoge sociale, politieke en economische druk staat door gebrek aan balans in de uitwisseling tussen de moderne varkensindustrie en de natuur waar zij van afhankelijk is. Degenen die hier het meest onder lijden zijn de varkens. Clara heeft met de Pigocentric een structuur bedacht waarmee alle systemen, de infrastructuur en materialen van de boerderij rond de kringloop van het varken draaien, waarmee de balans tussen natuur en bedrijf wordt hersteld. PIGOCENTRIC |
PARASITE TO THE E ARTH | Elise Weegels Met Parasite to the earth biedt Elise Weegels een wandeltocht door verschillende soorten grond en aarde, langs de huizen van wormen. Het laat je een andere kant van het landschap zien; een kijkje in de wereld van de grondbewoners. Hoe beinvloedt wat er uit de grond groeit de kwaliteit van de aarde? Door langzaam de grond in te gaan van Parasite to the earth kun je zelf beslissen hoe diep je in deze kennis wilt duiken.
“ Voor al deze projecten was het belangrijk dat de studenten een breder en dieper begrip kregen van waar het in de agrarische voedselindustrie om draait. Ook voor het creëren van nieuwe (toekomstige) beelden en ideeën is het van fundamenteel belang om contact te maken met de werkelijke situatie van de voedselketen, de voedselproblematiek is immers ook ontstaan uit levensechte situaties.” WIETEKE BROCKEN, DOCENT DESIG N ACADE MY EINDHOVEN
29 | A G R I M E E T S D E S I G N M A G A Z I N E 2 0 1 6 - 2 0 1 7
Marie Caye Heb jij weleens nagedacht over hoe varkens leven? 15.000 jaar geleden domesticeerden we varkens en hebben ons gedurende die periode in aanwezigheid van elkaar ontwikkeld, en ons over bijna elk continent verspreid. Marie Caye besloot een aantal dagen op een varkensboerderij door te brengen en kwam tot de ontdekking dat varkens – in tegenstelling tot andere boerderijdieren – communicatief zeer vaardig zijn. Marie was geraakt door de manier waarop de dieren contact met haar maakten en om hier uiting aan te geven besloot ze iets aan de levenssituatie van de varkens te doen. Net als mensen vervelen varkens zich, en de minimalistische omgeving van hun hok biedt daarin weinig verbetering. Marie ontdekte dat de varkens liever muziek maakten dan ernaar luisterden, waarop ze het Pigstrument ontwikkelde; een muziekinstrument voor varkens. Dit bleek bijzonder succesvol; de varkens rolden het instrument het hok door en richting de andere varkens, waardoor het verschillende muzikale geluiden produceerde. Nadat de varkens er twee uur intensief mee hadden gespeeld en het Pigstrument uit het hok werd gehaald, vielen de varkens na een paar minuten vredig in slaap. Dit was het moment dat Marie zich realiseerde dat ze na onze lange historie van samenleven met varkens eindelijk iets terug kon doen. PIGS ARE MUSICIANS |
H O U STO N W E H AV E A PR O B LE M
Mathilde Nakken Mathilde Nakken heeft speelvolle modellen ontwikkeld om de discussie tussen boeren en de agrarische mechanische industrie van hooibaalproductie te stimuleren. Het ene model laat het huidige lineaire systeem van de productie van een hooibaal zien, waarbij de boer een hoge investering doet wanneer hij de machines zelf koopt en de hooibalen ook zelf maakt. Het andere model laat zien hoe het zou werken als boeren gezamenlijk een hooibaaldienst zouden starten. Bij dit model hoeft de boer geen torenhoge investering in de machines te doen en wordt de hoge kwaliteit hooi beschikbaar voor meerdere boeren. Een belangrijke stap die kan leiden tot meer duurzame en onafhankelijke manieren van landbouwbedrijven.
We hebben als maatschappij steeds minder behoefte aan ontwerpers die nog meer producten ontwerpen. We hebben meer behoefte aan intelligente, originele denkers die ideeĂŤn vanuit onverwachte invalshoeken kunnen vertalen in tastbare en aansprekende ontwerpen. Het komende semester zullen de studenten zich verdiepen in de voedselketen en werken aan een vrije opdracht, daarnaast gaan ze ook aan de slag met een praktische opdracht die betrekking heeft op reststromen in het begin en midden van de keten.
Houd Agri meets Design in de gaten voor de ontwikkelingen.
Dit project is een samenwerking van Agri Food Capital, Agri meets Design en Design Academy Eindhoven.
A G R I M E E T S D E S I G N M A G A Z I N E 2 0 1 6 - 2 0 1 7 | 30
World Design Event 2017 EEN WERELDPODIUM VOOR AGRI MEETS DESIGN
In 2017 vindt gelijktijdig met de Dutch Design Week voor het eerste het World Design Event (WDE) in Eindhoven plaats. Dit internationale design- en innovatiefestival krijgt vorm door diverse internationale samenwerkingsverbanden rondom actuele en prangende thema’s met maatschappelijke en economische impact. Agri meets Design is gevraagd om tijdens het World Design Event één van de creative embassies in te vullen rondom het thema voedsel. In deze ambassade zullen we inspirerende ontwerpen tonen en hebben we een programma waar professionals, boeren en consumenten mee kunnen denken over de toekomst van ons voedselsysteem. Heeft u interesse om uw ideeën of ontwerpen te presenteren en de interactie met publiek te zoeken? Wilt u in een programma aandacht vragen voor een maatschappelijk issue rondom voedsel? Of wilt u nieuwe ideeën laten ontstaan in co-creatiesessies? Laat het ons weten door contact op te nemen met Agri meets Design programmamanager Judith Zengers.
judithzengers@agrimeetsdesign.com | 06 29 52 02 89 Blijf op de hoogte van alle ontwikkelingen in 2017 via onze website, Facebook en Twitter
31 | A G R I M E E T S D E S I G N M A G A Z I N E 2 0 1 6 - 2 0 1 7
Agri meets design
Oproep Wil je in samenwerking met Agri meets Design een nieuw project starten, wil je je project delen of kunnen we je verbinden aan ons netwerk? Neem contact met ons op!
Meld je aan voor de Agri meets Design LinkedIn-groep. Daar vinden boeren en designers elkaar, en kun je zelf discussies starten op het snijvlak van agri en design.
Blijf op de hoogte!
www.agrimeetsdesign.com @Agrimeetsdesign Facebook LinkedIn Nieuwsbrief Neem contact met ons op via:
info@agrimeetsdesign.com
E LI E S LE M K E S VA N Z LTO
“De kracht van boeren en designers samen is dat ze de keten kunnen herorganiseren: vergroten én verkleinen, maar vooral innoveren. Daarnaast is design ook een krachtig communicatiemiddel.”
A G R I M E E T S D E S I G N M A G A Z I N E 2 0 1 6 - 2 0 1 7 | 32
In de media DE VOLKSKRANT 04-10-2016 “Een jaar lang liep Schuurmans mee op varkensbedrijf Het Spekrijt in Deurne, in het kader van het project FoodlabPeel van het platform Agri meets Design.” EINDHOVENS DAGBLAD 20-10-2016 “Bietjes en worteltjes vermomd als vette stroopwafels” NIEUWE OOGST 17-10-2016 Agri meets Design vliegwiel voor verbinding en innovatie VPRO GIDS 18 -10-2016 Eerlijk duurt het langst NOS OP 3 20-10-2016 Verslag van Strooop
OMROEP BRABANT 22-10-2016 Avonturen op de Dutch Design Week BRIGHT IDEAS 21-10-2016 Dutch Design Week: social design en lowtech TH E CR E ATO R S PR O J EC T 21-10-2016 Hier is alles wat je moet zien op de Dutch Design Week DE LIMBURGER 27-10-2016 Bijten in een bietenstroopwafel
Colofon Coverbeeld Ester Grass Vergara Concept Food Cabinet Design Wunderwald Redactie Renee Hendrickx en Bernadette Iseli Eindredactie Marleen Rademaker Fotografie: Maartje Strijbis, John Claessens, Imara Angulo Vidal, Anneke Hymmen, Jeroen van der Wielen
Contact www.agrimeetsdesign.com info@agrimeetsdesign.com twitter.com/AgrimeetsDesign facebook.com/AgrimeetsDesign
Partners Ministerie van Economische Zaken, ZLTO en Provincie Noord-Brabant