3ο Ενημερωτικό Δελτίο του έργου EU-WATER Διακρατική ολοκληρωμένη διαχείριση των υδατικών πόρων στη γεωργία http://www.eu-water.eu
Αειφορική Αγροτική Ανάπτυξη στην Ευρωπαϊκή Ένωση Το πρόγραμμα EU.WATER προέκυψε την περίοδο που στην Ευρωπαϊκή Ένωση κυριαρχούσαν οι Στρατηγικές του Γκέτεμποργκ και της Λισσαβόνας. Πράγματι, το πρόβλημα της εντατικής, και ταυτόχρονα χαμηλής αποτελεσματικότητας χρήσης, του νερού και των λιπασμάτων – το οποίο συμβάλλει στην υποβάθμιση τόσο των επιφανειακών όσο και των υπόγειων υδάτων – σχετίζεται άμεσα με τρεις κύριες προτεραιότητες της ατζέντας Γκέτεμποργκ: κλιματική αλλαγή, δημόσια υγεία και διαχείριση πόρων. Από την άλλη, σύμφωνα με τη Στρατηγική της Λισσαβόνας και τις συστάσεις της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ), οι εκπαιδευτικές δραστηριότητες για τους γεωπόνους και τους αγρότες ακολουθούν μια επιχειρηματική προσέγγιση, η οποία απαιτεί αλλαγές στις πολιτιστικές και εργασιακές συνήθειες αλλά και προώθηση της καινοτομίας και της διαφοροποίησης των καλλιεργειών.
Το 2010 οι όροι αλλάζουν. Τον Ιούνιο το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο ενέκρινε την αναπτυξιακή Στρατηγική «Ευρώπη 2020» για τη δεκαετία 2011-2020, με στόχο την υποστήριξη της απασχόλησης, της παραγωγικότητας και της κοινωνικής συνοχής στην Ευρώπη που θα οδηγήσουν στην ανάπτυξη ευφυούς, βιώσιμης και χωρίς αποκλεισμούς οικονομίας. Η Ευρωπαϊκή Ένωση, λαμβάνοντας υπόψη την παγκοσμιοποίηση και την οικονομική κρίση του 2008, έθεσε πέντε πρωταρχικούς στόχους – απασχόληση, καινοτομία, εκπαίδευση, κοινωνική συνοχή και κλίμα/ενέργεια – οι οποίοι και πρέπει να επιτευχθούν μέχρι το 2020. Έτσι η αναπτυξιακή Στρατηγική «Ευρώπη 2020» ενσωματώνει τις διαδικασίες που προέρχονται από τη Στρατηγική της Λισσαβόνας (ανταγωνιστικότητα) και από τη Στρατηγική του Γκέτεμποργκ (αειφόρος ανάπτυξη). Κι αυτά συμβαίνουν τη στιγμή που η αναμόρφωση της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής μετά το 2013 βρίσκεται στον πυρήνα των συζητήσεων. Στο πλαίσιο αυτό μένει να δούμε ποιες θέσεις θα καταλαμβάνουν το περιβάλλον και η γεωργία στις νέες Ευρωπαϊκές Στρατηγικές. Η κλιματική αλλαγή, η καταστροφή των φυσικών πόρων καθώς και ο παγκόσμιος ανταγωνισμός, ασκούν πίεση στο περιβάλλον και απαιτούν δραστικά μέτρα. Η ανάγκη αυτή ενέπνευσε έναν εκ των πρωταρχικών στόχων της αναπτυξιακής Στρατηγικής «Ευρώπη 2020»: το όραμα της ''περιβαλλοντικής συνείδησης'' μέσω της ενεργής προστασίας του περιβάλλοντος, της προώθησης μέτρων πρόληψης για την απώλεια της βιοποικιλότητας και τεχνολογιών και μεθόδων παραγωγής που μειώνουν την αλόγιστη χρήση των φυσικών πόρων και προωθούν την επένδυση στο ήδη υπάρχον φυσικό ενεργητικό της Ε.Ε. Μια τέτοια δυναμική περιβαλλοντική προσέγγιση πρέπει να αφορά σε όλους τους ανθρώπινους και παραγωγικούς τομείς, συμπεριλαμβανομένου της γεωργίας, η οποία αποτελεί τον μεγαλύτερο καταναλωτή νερού παγκοσμίως και την κύρια απειλή κατά των υδατικών πόρων λόγω της χρήσης λιπασμάτων.
Σε Ευρωπαϊκό επίπεδο αυτό ήδη αποτελεί θέμα συζήτησης: η Κοινή Αγροτική Πολιτική, που προσαρμοζόταν πάντα ώστε να ανταποκρίνεται στις προκλήσεις των καιρών, πρέπει να μεταρρυθμιστεί μέχρι το 2013. Έπειτα από μια ευρεία δημόσια διαβούλευση, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή παρουσίασε στις 18 Νοεμβρίου 2010 την ανακοίνωση σχετικά με την ''Κοινή Αγροτική Πολιτική προς το 2020'' η οποία παρουσιάζει επιλογές για τη μορφή της μελλοντικής ΚΑΠ και εγκαινιάζει τη συζήτηση με τους υπόλοιπους φορείς και τα θεσμικά όργανα. Στο πλαίσιο αυτό, μέσω της ανταπόκρισής της στις νέες οικονομικές, κοινωνικές, περιβαλλοντικές, κλιματικές και τεχνολογικές προκλήσεις που αντιμετωπίζει η κοινωνία μας, η ΚΑΠ μπορεί να συμβάλλει περισσότερο στην ανάπτυξη μιας ευφυούς, βιώσιμης και χωρίς αποκλεισμούς ανάπτυξης.
Ακόμη και αν απαιτείται από την πλειοψηφία των κρατών μελών της Ε.Ε να δοθεί μεγαλύτερη έμφαση στην γεωργία στο πλαίσιο της αναπτυξιακής Στρατηγικής «Ευρώπη 2020», η Κοινή Αγροτική Πολιτική θα μπορούσε να διαδραματίσει κεντρικό ρόλο στην επίτευξη των στόχων της στρατηγικής αυτής. Η δυναμική αυτή συνδέεται έντονα με τη σημαντική μεταρρύθμιση της ΚΑΠ ώστε να εξασφαλιστεί ο επαναπροσανατολισμός της προς τους στόχους της αναπτυξιακής Στρατηγικής «Ευρώπη 2020», προκειμένου να διατηρηθεί ένας ανταγωνιστικός, παραγωγικός και βιώσιμος αγροτικός τομέας και να ενσωματωθεί η ανάγκη για ανταγωνιστικότητα ως μακροπρόθεσμη στρατηγική. Έτσι η γεωργία θα τοποθετηθεί στο κέντρο των αποφάσεων. Υπάρχει λοιπόν η ανάγκη να δοθεί στην ΚΑΠ ένας νέος πολύλειτουργικός χαρακτήρας που θα οδηγήσει σε αυξημένη ανταγωνιστικότητα με σεβασμό πάντα στους φυσικούς πόρους.
Το EU.WATER θα αναπτύξει μέσα στο 2011 μια κοινή διεθνή στρατηγική σχετική με την ολοκληρωμένη διαχείριση των υδατικών πόρων στη γεωργία, που αποτελεί έναν από τους κύριους στόχους του προγράμματος. Η πρόκληση είναι η προσαρμογή της στρατηγικής του EU.WATER στη νέα φιλοσοφία του 2020 και τις μεταρρυθμίσεις της ΚΑΠ. Οι συμμετέχοντες στο έργο θέτουν φιλόδοξους στόχους.
Πιλοτική εφαρμογή στην Ελλάδα – Λεκάνη Σαριγκιόλ Το αντικείμενο των εργασιών στη λεκάνη της Σαριγκιόλ είναι η εφαρμογή ενός συστήματος λήψης αποφάσεων για τη χρήση του νερού και τη λήψη φιλικών προς το περιβάλλον αποφάσεων, κατά το σχεδιασμό της γεωργικής παραγωγής. Η λεκάνη της Σαριγκιόλ βρίσκεται στο νομό Κοζάνης της Περιφέρειας Δυτικής Μακεδονίας και επιλέχθηκε λόγω των ιδιαίτερων οικολογικών και φυσικών της χαρακτηριστικών, καθώς συνδυάζει βιομηχανικές και αγροτικές δραστηριότητες στην ίδια περιοχή. Το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο θα θέσει τους στόχους και θα αναπτύξει ένα πολύκριτηριακό μοντέλο ως βάση του Συστήματος Λήψης Αποφάσεων. Με την εφαρμογή του συστήματος αυτού θα είναι δυνατή η βελτιστοποίηση του σχεδίου καλλιέργειας της πιλοτικής περιοχής λαμβάνοντας υπόψη τους διαθέσιμους πόρους (γη, εργασία, κεφάλαιο) και τις περιβαλλοντικές παραμέτρους (μείωση νιτρικών, κατανάλωση νερού κτλ). Η Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας, δρώντας ως τοπική αρχή της πιλοτικής περιοχής, θα παρέχει τις απαραίτητες βάσεις δεδομένων ώστε να τροφοδοτηθεί το μοντέλο με τις κατάλληλες πληροφορίες για την προσομοίωση διαφορετικών σεναρίων και πολιτικών, πχ. γεωργικές πρακτικές, τρωτότητα υδάτων, χρήση λιπασμάτων, απαιτήσεις σε νερό, αποδόσεις κτλ.
Το σύστημα Λήψης Αποφάσεων θα είναι ένα πολύ σημαντικό εργαλείο το οποίο θα δίνει τη δυνατότητα στις περιφερειακές αρχές να σχεδιάζουν βιώσιμες γεωργικές πολιτικές για την περιοχή τους. Το σύστημα αυτό θα μπορεί να επιτύχει το βέλτιστο σχέδιο καλλιέργειας στην πιλοτική περιοχή συνδυάζοντας διαφορετικά κριτήρια σε μια συνάρτηση χρησιμότητας υπό ένα σύνολο περιορισμών που αφορούν διαφορετικές κατηγορίες περιορισμών για το έδαφος, την εργασία, το διαθέσιμο κεφάλαιο κτλ, και λαμβάνοντας υπόψη τον χάρτη τρωτότητας της πιλοτικής περιοχής. Το σύστημα θα χρησιμοποιηθεί επίσης για την προσομοίωση διαφόρων σεναρίων και πολιτικών που οφείλονται σε αλλαγές σε διαφορετικές κοινωνικές, οικονομικές και περιβαλλοντικές παραμέτρους (πχ διαφορετικά επίπεδα χημικών ή κατανάλωση νερού ανά καλλιέργεια). Με τον τρόπο αυτό θα μπορούμε να έχουμε εναλλακτικά σχέδια παραγωγής και χρήσεις γεωργικών εκτάσεων καθώς και το οικονομικό, κοινωνικό και περιβαλλοντικό αντίκτυπο διαφορετικών πολιτικών.
Συμμετοχές σε συναντήσεις και συνέδρια Στις 20-21 Οκτωβρίου 2010, το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης και η Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας συμμετείχαν στο 3ο Επιστημονικό και Τεχνικό Φόρουμ που πραγματοποιήθηκε στη Βουδαπέστη. Αντικείμενο του Φόρουμ ήταν η ολοκλήρωση των εργασιών του 3ου πακέτου εργασίας «Συλλογή στοιχείων και ανάπτυξη χαρτών» για το οποίο υπεύθυνος εταίρος είναι το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο, καθώς και η χάραξη της πορείας των εργασιών του 4ου πακέτου εργασίας «Κοινή στρατηγική και προσαρμογή σε τοπικές συνθήκες», για το οποίο είναι υπεύθυνη η Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας. Πάνω από 30 συμμετέχοντες παρακολούθησαν το Επιστημονικό και Τεχνικό Φόρουμ, κατά τη διάρκεια του οποίου πραγματοποιήθηκε επίσης και η 3η συνάντηση της Επιτροπής Παρακολούθησης του EU-WATER.
Στις 19-20 Μαΐου 2011, οι Έλληνες εταίροι συμμετείχαν στο 4ο Επιστημονικό και Τεχνικό Φόρουμ που πραγματοποιήθηκε στο Rovigo της Ιταλίας. Κατά τη διάρκεια του Φόρουμ η Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας παρουσίασε την πρόοδο των εργασιών του 4ου πακέτου εργασίας «Κοινή στρατηγική και προσαρμογή σε τοπικές συνθήκες» δίνοντας έμφαση στις τρέχουσες δραστηριότητες που διεξάγει και τα μελλοντικά βήματα, που είναι απαραίτητα για την ολοκλήρωση της στρατηγικής. Κατά τη διάρκεια του συνεδρίου πραγματοποιήθηκε και η 4η συνάντηση της Επιτροπής Παρακολούθησης του EU-WATER.
Επόμενες δράσεις Στις 29 Σεπτέμβρίου 2011 θα πραγματοποιηθεί στην Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας η 1η συνάντηση με τοπικούς φορείς με σκοπό την ενημέρωσή τους για τα αποτελέσματα του έργου. Οι συναντήσεις αυτές θα δημιουργήσουν Τοπικά Δίκτυα Εφαρμογής τα οποία θα μπορούν να λειτουργούν ως φόρουμ για την ενθάρρυνση της επικοινωνίας μεταξύ των τοπικών παραγόντων και την διευκόλυνση της χρήσης των εργαλείων που θα προκύψουν από το έργο. Το Τοπικό Δίκτυο Εφαρμογής θα αποτελείται από τοπικούς φορείς, γεωργούς, εταιρείες, συνεταιρισμούς και άλλους άμεσα ενδιαφερόμενους. Στις 12-14 Οκτωβρίου 2011 θα πραγματοποιηθεί στην Οδησσό της Ουκρανίας, το 5ο Επιστημονικό και Τεχνικό Φόρουμ και η 5η συνάντηση της Επιτροπής Παρακολούθησης του προγράμματος. Οι συμμετέχοντες στο Φόρουμ θα μεταφέρουν την εμπειρία τους από την εφαρμογή καλών αγροτικών πολιτικών στις χώρες τους με στόχο την ολοκλήρωση της Κοινής Στρατηγικής στα πλαίσια του έργου.
Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας Η Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας (ΠΔΜ) με τον Καλλικράτη αναδιαρθρώθηκε, δυνάμωσε και αποτελείται από μόνιμο προσωπικό, όπως διοικητικό, μηχανικούς, γεωλόγους, οικονομολόγους, περιβαλλοντολόγους, περιφερειακής ανάπτυξης, χημικούς, δημοσιογράφους, τεχνικούς, κτλ. Η ΠΔΜ είναι οργανωμένη σε διάφορες Διευθύνσεις, μια εκ των οποίων είναι η Διεύθυνση Υδάτων που ασχολείται με θέματα διαχείρισης των υδάτων, με τον περιφερειακό σχεδιασμό και την εφαρμογή της Οδηγίας Πλαίσιο για τα Ύδατα με στόχο την ολοκληρωμένη διαχείριση των υδάτων σε περιοχές λεκανών απορροής ποταμών στην περιοχή. Η ΠΔΜ θα χρησιμοποιήσει εξειδικευμένο προσωπικό και εξοπλισμό για την εκτέλεση του έργου.
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, Τομέας Αγροτικής Οικονομίας Το Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο της Θεσσαλονίκης (Α.Π.Θ.) ιδρύθηκε το 1925 και είναι το μεγαλύτερο ελληνικό πανεπιστήμιο. Τα τελευταία 12 χρόνια, το Α.Π.Θ. έχει υλοποιήσει 4.500 προγράμματα, στα οποία συμμετείχαν 10.000 μέλη του προσωπικού του Πανεπιστημίου και εξωτερικοί συνεργάτες. Στα πλαίσια αυτών των προγραμμάτων, το Α.Π.Θ. έχει συνεργαστεί με Πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα και άλλα ιδρύματα στην Ελλάδα, στην Ευρώπη, αλλά και σε ολόκληρο τον κόσμο. Η Σχολή Γεωπονίας ιδρύθηκε το 1928 και στεγάζεται στην πανεπιστημιούπολη, στο κέντρο της πόλης. Ορισμένα εργαστήρια και εγκαταστάσεις βρίσκονται στο αγρόκτημα της Σχολής. Η Σχολή Γεωπονίας έχει 7 τμήματα και προσφέρει 8 μεταπτυχιακά και διδακτορικά προγράμματα. Ο Τομέας Αγροτικής Οικονομίας είναι ένας από τους επτά Τομείς της Σχολής.
Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας Ζ.Ε.Π. 50100 Κοζάνη, Ελλάδα Στοιχεία επαφής: Κος Βασίλης Γκούτζιος vgkoutzios@mou.gr Τηλ.: +30 24613 50915 Fax: +30 24613 50969 http://www.westernmacedonia.gr
Τομέας Αγροτικής Οικονομίας Σχολή Γεωπονίας, Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκη 541 24, Ελλάδα Στοιχεία επαφής: Καθ. Βασίλης Μάνος manosb@agro.auth.gr Τηλ.: +30 2310 998805 Fax: +30 2310 998828