Achtergrond - Opvolger gezocht

In de vroege ochtend rijdt Ayoub Louirhani Amsterdam-Oost uit. Een kwartier later parkeert hij zijn auto, verwisselt zijn sneakers en hoodie voor overall en laarzen en loopt de melkput in. Het fragment is te zien in de eerste aflevering van de serie Boer Ayoub, waarin KRO-NCRV de geboren en getogen Amsterdammer van Marokkaanse afkomst volgt in het waarmaken van zijn droom: een eigen melkveebedrijf.

Ayoub, naar eigen zeggen de enige Marokkaanse boer van Nederland, is geen doorsnee overnamekandidaat voor een boerenbedrijf. Dat is natuurlijk ook precies de reden dat een landelijke omroep er een serie in ziet. Toch staat het verhaal van Ayoub niet op zichzelf, in een tijd waarin de toenemende vergrijzing van de landbouw regelmatig ook het landelijke nieuws haalt. Meer dan 70 procent van de Nederlandse land- en tuinbouwbedrijven heeft een bedrijfshoofd van 50+ en slechts bij 40 procent van die bedrijven is een opvolger aanwezig. Het betekent dat steeds meer ondernemers zich gedwongen voelen te stoppen.

Opvolger van elders

Toch zijn er vaak ook andere opties, vertelt ondernemerscoach Margreet de Boer-van der Holt van Exlan Advies. “Wij koppelen heel regelmatig ondernemers aan potentiële overnamekandidaten van buiten de familie. Een oplossing die heel veel kansen biedt voor beide partijen, en die ook de huidige ondernemer het perspectief en het werkplezier weer terug kan geven.” Want tegenover de ondernemers op leeftijd, staan de overnamekandidaten zoals Ayoub: jongeren met de droom van een eigen boerderij, maar zonder familiebedrijf. “Soms is dat een buurjongen of een nichtje van de betreffende ondernemer, danwel een stagiaire of medewerker. Maar er hoeft niet altijd al een band te zijn. Regelmatig kloppen bij ons ook potentiële overnamekandidaten aan met een droom, maar zonder directe connecties.”

Buitenfamiliaire opvolging

Precies die groep was een belangrijke inspiratiebron voor NAJK-bestuurslid Eke Folkerts. Zij is binnen het Nederlands Agrarisch Jongeren Kontakt verantwoordelijk voor het thema bedrijfsopvolging en heeft een speciale interesse voor het thema buitenfamiliaire opvolging. “Mijn eigen broers wilden graag boer worden, maar hadden die mogelijkheid in Nederland niet. Ze zijn daarom naar Duitsland geëmigreerd en ik vind dat zo zonde. Jongens en meisjes met de juiste opleiding, die heel geschikt zijn als boer, zwaaien we uit en tegelijkertijd zijn er in Nederland ontzettend veel stoppers. Ik wil me er hard voor maken om dat te veranderen, om die partijen vaker bij elkaar te brengen.”

Het is voor Eke een drijfveer om het NAJK-platform Boer zoekt Boer verder te ontwikkelen en de kans op slagen te vergroten. “Onze rol is nu om opvolger en overdrager bij elkaar te brengen, en dat lukt ook best goed, maar te vaak loopt het uiteindelijk op niets uit. We willen meer begeleiding gaan aanbieden, zodat meer matches ook echt in een overname resulteren. Het is namelijk een heel traject.”

Kloppende match

Als coach die heel regelmatig buitenfamiliaire overnames begeleidt, kan Margreet dit beamen. Want hoe enthousiast ze ook over deze mogelijkheid is, ze benadrukt ook dat het traject van voornemen tot overname een heel proces is. “Voor de verkopende partij is het heel belangrijk om eerst goed te onderzoeken wat ze wel en niet willen en wat de mogelijkheden zijn. Pas als je dat in beeld hebt, kun je op zoek naar een match die zowel financieel als emotioneel klopt. Daarbij spelen ontzettend veel factoren een rol. Staan ondernemer en opvolger er hetzelfde in, vinden ze dezelfde dingen belangrijk voor de toekomst? Passen hun persoonlijkheden bij elkaar? Het is nogal wat om het bedrijf over te dragen waar je familie misschien al generaties aan heeft gebouwd, dat is een proces van meerdere jaren waarbij ook een gunfactor en financieel vermogen een rol spelen.”

Denken over toekomst

De eerste stap naar succes is volgens zowel Eke als Margreet om op tijd te beginnen. “Er lopen nu verschillende onderzoeken naar bedrijfsovername en allemaal laten ze zien dat de meest ideale leeftijd om over de toekomst na te denken ongeveer eind veertig is. Dat voelt dan nog ver weg, maar als je iets over wilt dragen met perspectief moet je op tijd de keuze maken om verder te bouwen aan het bedrijf. Als je zeventig bent is het wellicht al te laat om het bedrijf alsnog klaar te maken voor de toekomst”, schetst Eke. Ook Margreet pleit ervoor dat ondernemers rond hun vijftigste actief gaan nadenken over de toekomst van het bedrijf. “Dat wil niet zeggen dat iedereen dan concreet een opvolger moet gaan zoeken, maar ga wel met iemand in gesprek over de toekomst van je bedrijf. Dat overname een optie is, terwijl er geen kinderen zijn die in aanmerking komen, komt vaak nog niet eens in ondernemers op. Dat besef kan een enorme opluchting zijn.”

Emotioneel erfgoed

Die opluchting komt soms voort uit een intrinsieke motivatie om het bedrijf door te geven. “Dat gaat veel verder dan alleen ondernemen, het familiebedrijf waar generaties lang aan gewerkt is voelt soms als een soort emotioneel erfgoed”, vertelt Margreet. “Maar er zijn ook andere redenen om op zoek te gaan naar een opvolger. Soms is dat een voorwaarde voor de bank om een volgende stap in het bedrijf te financieren. De beoogde overname maakt het dan juist mogelijk voor de overdrager om nog te blijven ondernemen. In andere gevallen is het voordeel dat de ondernemer op het bedrijf kan blijven wonen en soms zijn er ook duidelijke financiële voordelen. Of er is de wens om een jonge ondernemer in het zadel te helpen, ook dat komt voor.”

Succesfactoren

Als ondernemer en opvolger eenmaal aan tafel zitten, begint het traject pas. “Wij zien bij de deelnemers aan ons platform dat communicatie de belangrijkste succesfactor is”, vertelt Eke. “Maak duidelijke afspraken. Hoe gaan we dit vormgeven, hoe lang gaan we samenwerken voordat we verdere keuzes maken, hoe pakken we de overname aan, hoe lang duurt dat traject, en ook: hoe gaan we uit elkaar als het eventueel niet lukt. Want houd wel rekening met die optie, en maak afspraken over bijvoorbeeld de financiële afwikkeling als de overname toch niet plaatsvindt.” Ook Margreet hamert op het belang van communicatie en professionele begeleiding daarin. “Het kost tijd om de échte drijfveren boven water te krijgen, en om er achter te komen wat je zelf echt belangrijk vindt. Bovendien komen er veel meer aspecten bij kijken dan waar je eerst aan denkt, van fiscale overwegingen tot het betrekken van de rest van de familie.”

Ondernemen tot de laatste dag

Het belangrijkste dat zowel Margreet als Eke ondernemers mee willen geven is om de optie tot overdracht te onderzoeken, ook als er binnen de familie geen opvolger in beeld is. “Mijn missie is dat iedereen op de plek komt waar hij of zij hoort, en dat iedereen die eigenlijk boer zou moeten zijn die kans krijgt”, sluit Eke af. Margreet voegt toe: “Onderzoek de mogelijkheden, laat de kans niet voorbij gaan. Je kunt pas een goede keuze maken als je alles hebt overzien en alles in overweging hebt genomen. Ondernemer ben je tot de laatste dag, zorg dat je aan het roer blijft.”