SCIENCE FRICTION Het vademecum voor professionele leiders Prof.dr. Harry van de Wiel / Pim van de Wiel MSc
Science Friction
Colofon Teksten Prof.dr. Harry van de Wiel Pim van de Wiel MSc Eindredactie Prof. dr. Harry van de Wiel Vormgeving: Studio Blanche, Haarlem UItgever SAAM Uitgeverij, Hillegom www.saamuitgeverij.nl ISBN: 978-90-82-3064-91
Š 2014 AHMAS Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, namelijk elektronisch, mechanisch, door fotokopie, opnamen of enige andere manier, zonder toestemming van de uitgever.
SCIENCE FRICTION Het vademecum voor professionele leiders die zowel de bomen als het bos willen zien
Prof.dr. Harry van de Wiel Expertisecentrum voor Leiderschapsontwikkeling Universitair Medisch Centrum Groningen Pim van de Wiel Zorg en Inkomen Consultant bij APSupport
Inhoud Leiderschap 1 Omgaan met principiële dilemma’s 10 1.1 Balanceren tussen autonomie en sturing 1.2 Balanceren tussen solisme versus samenwerking 1.3 Balanceren tussen eigen beroepsgroep en organisatie 1.4 Balanceren tussen vak- versus marktoriëntatie 1.5 Engagement met de klant versus met de organisatie 1.6 Het innerlijk kompas
12 12 13 13 14 14
2 Wel of niet sturen? 2.1 Erkenning creeren 2.2 Specifiek expertise 2.3 Gemeenschappelijke ambitie of motivatie 2.4 Formeel en informeel sturen
15 16 16 17 17
3 Leidinggeven aan de individuele professionals 3.1 Bouw een goede verstandhouding op 3.2 Waarneembaar gedrag en feedback 3.3 Een coachende stijl
18 19 19 20
4 Leidinggeven aan een team 4.1 Samenwerking stimuleren 4.2 Zorg voor een open en veilig klimaat 4.3 Creëer dwarsverbanden, bijvoorbeeld rond thema’s 4.4 Faciliteer sociale gebeurtenissen
21 22 22 23 23
5 Balans tussen routine en innovatie 5.1 Ontwikkeling van het team als geheel 5.2 Periodieke zelfevaluatie 5.4 Investeren in junior professionals 5.3 Loopbaanontwikkeling
24 25 25 26 26
6 Persoonlijke ontwikkeling 6.1 Persoonlijke ontwikkeling
28 26
7 Het kiezen van een passende leiderschapsstijl 7.1 Situationeel leiding geven
30 26
Communicatie 8 Communicatie in de zorg 8.1 Wie is de baas? 8.2 Hoe behandel ik mijn dokter? 8.4 Constructief omgaan met eigen-wijsheid 8.3 Omgaan met agressie binnen de hulpverlening 8.5 Omgaan met kritiek en klachten 8.6 Goed doen met slecht nieuws 8.7 Verstandig communiceren met ouderen 8.8 In gesprek over het kind als donor
33 34 34 35 35 36 36 37 37
Index van gebruikte boeken in volgorde van verschijning
38
Over de auteurs
41
5
Science Friction
6
Voorwoord
Voorwoord Stichting Ahmas zet zich in om communicatie en samenwerking in de zorg te verbeteren. Thema’s als leiderschap, communicatie en samenwerking zijn van groot belang in de zorg. Steeds vaker blijkt dat goede communicatie en samenwerking de sleutel vormt tot succes of falen, zowel in het contact met patiënten als met collega’s. Communicatieve intervisie bestaat uit wederzijdse en gelijkwaardige beoordeling en feedback. Een belangrijk hulpmiddel daarbij zijn leermiddelen op maat. In samenwerking met SAAM Uitgeverij is een reeks handzame, toegangeljike boekjes ontwikkeld, waarin steeds een specifiek element van communicatie en samenwerking centraal staat. Deze boekjes corresponderen met het elektronisch leerplatform www.ahmas.nl dat eveneens maatwerk op dit gebied ondersteunt. Over deze thema’s bestaan duizenden boeken, artikelen en websites. Dat is enerzijds mooi want het geeft aan hoe belangrijk en divers het onderwerp is. Anderzijds ziet men als snel de bomen door het bos niet meer. Daarom is hier gekozen voor een metaboek, een boek over boeken. Naast een inhoudelijke verhandeling over leiderschap en communicatie, vindt u in dit boek de titels met omslagen van tal van gezaghebbende boeken op het gebied van professioneel leiderschap en van de serie over communicatie en samenwerking in de zorg. Prof. dr. H.B.M. van de Wiel h.wiel@umcg.nl
7
8
Leiderschap Gezag krijgt vorm in begrippen als professioneel leiderschap, governance, bestuur en management. Gezag bouwt voort op een complexe mix van diverse ingrediënten, zoals functioneel en moreel gezag, deskundigheid en niet te vergeten charisma. Al die termen zijn zelf weer onderwerp van gesprek, beschouwingen en bespiegelingen. Hoewel er uiteraard een formeel onderscheid bestaat tussen de verschillende vormen van gezag, hanteren we in dit boek professioneel leiderschap als overkoepelend begrip omdat dit momenteel het best aansluit bij de praktijk. Professioneel leiderschap is het beïnvloeden van gedrag om bepaalde doelen te realiseren bij een groep professionals. Deze medewerkers zijn gewend relatief zelfstandig te werken en kwalitatief hoogwaardige oplossingen te zoeken. Leiderschap kan men zien als een vorm van probleem oplossen, waarbij diverse vormen van onderscheiden (bijvoorbeeld taakverdeling en specialisatie) en verbinden centraal staan.
Professioneel leiderschap, hoe doe ik dat? 1 Principiele delemma’s 2 Wel of niet sturen 3 Aansturen van individuele professionels 4 Aansturen van een team 5 Balans tussen routine en innovatie 6 Persoonlijke ontwikkeling 7 Persoonlijke, passende stijl van leiderschap
9
Science Friction
1 Omgaan met principiële dilemma’s Professionals vertonen vaak een soort eigen-wijsheid en beroepseer die zich lastig verhoudt met het accepteren van leiding. Het is aan de leidinggevende om de spagaat die voortkomt uit deze en andere dilemma’s te overbruggen en daarmee beroepszeer te voorkomen. Dilemma’s tussen werk en andere domeinen • Privé- en werkzame leven • Roeping & beroep, ambt & ambitie • Lange en korte termijn resultaten • Observeren en interveniëren • Planmatig en improviserend werken
Opmerkingen vanuit doelgroepen over omgaan met dilemma’s: • Scheid hoofd- en bijzaken • Faciliteer een cultuuromslag van beheersing- naar groeidenken • Verander van context; vaak verdwijnt daardoor de tegenstelling • Hak op transparante wijze knopen door • Dilemma’s leiden tot gevoel van overvraagdheid. Zorg voor rustpunten en momenten van reflectie • Denk in termen van eco in plaats van ego • Stop met ‘harkjesdenken’ • Wees een transparant rolmodel, juist bij dilemma’s • Gebruik je intuïtie • Los je eigen dilemma’s eerst op, alvorens anderen daarbij te helpen • Stel vragen, maar afspraak is afspraak
10
Omgaan met principiële dilemma’s
• Kijk hoe anderen dit aanpakken • Durf willekeurig te zijn en creëer geen paarse krokodillen.
Hoe hanteer ik principiële dilemma’s? 1.2 U kunt balanceren tussen: 1.2 Autonomie en sturing 1.3 Solisme en samenwerking 1.4 Identificatie met de beroepsgroep en met de organisatie 1.5 Vakoriëntatie versus marktoriëntatie 1.6 Engagement met de klant versus met de organisatie 1.7 Het innerlijk kompas
11
Science FFriction Science riction
1.1 Balanceren tussen autonomie en sturing
1.2 Balanceren tussen solisme versus samenwerking
Professionals houden er niet van gestuurd te worden, maar hun werk vraagt (ook) om standaardisatie. Het is de taak van de leidinggevende om zichzelf, maar ook anderen hierin een balans te laten vinden.
Complexe vraagstukken vragen om (multidisciplinaire) samenwerking. Dynamische vraagstukken vragen om snel wisselende teams. Dat stelt hoge eisen aan het vermogen van professionals om te functioneren in flexibele teams.
Hoe vind ik balans tussen autonomie en sturing? • U maakt eventuele dilemma’s bespreekbaar • U waardeert het streven naar kwaliteit enerzijds • Anderzijds wijst u op het belang van een groter geheel • U zorgt voor heldere kwaliteitscriteria • U bespreekt dit soort criteria op een acceptabele wijze.
Hoe balanceer ik tussen solisme versus samenwerking? • U stimuleert individueel • ondernemerschap • Maar voorkomt daarbij wel de vormingvan ‘een staat in de staat’ • U zorgt voor passende onderlinge verhoudingen.
Sturing en Ruimte
Zelfsturend en samenwerking
ISBN 9789013066814
ISBN 9789075353099
12
Omgaan met principiële dilemma’s
1.3 Balanceren tussen eigen beroepsgroep en organisatie
1.4 Balanceren tussen vak- versus marktoriëntatie
Professionals hebben zich hun disciplines vergaand eigen gemaakt. Tegelijkertijd identificeren ze zich sterk met hun organisatie, maar de bedrijfscultuur daarvan komt zelden helemaal overeen met die van hun discipline. Als leidinggevende dient u deze twee zielen in een borst te verenigen.
Hoge kwaliteitseisen botsen soms met klantvriendelijkheid, bijvoorbeeld zorgvuldigheid versus snelheid. Als leidinggevende maakt u dit soort potentiële splijtzwammen onschadelijk
Hoe balanceert u tussen vak- en organisatiebelang? • U bespreekt de spanningen die botsende waarden en normen oproepen • U bespreekt zaken als de gemoederen nog rustig zijn, u bent pro-actief.
Hoe balanceer ik tussen vak- en marktoriëntatie? • U bespreekt het dilemma tussen professionele diepgang enerzijds en het nut voor de klant anderzijds.
De bedrijfscultuur als ziel van de ondernemeing
Ondernemen met professionlas
ISBN 978905594172
ISBN 9789490463038
13
Science Friction
1.5 Engagement met de klant versus met de organisatie
1.6 Het innerlijk kompas
Professionals houden er niet van gestuurd te worden, maar hun werk vraagt (ook) om standaardisatie. Het is de taak van de leidinggevende om zichzelf, maar ook anderen hierin een balans te laten vinden.
Het zijn roerige en warrige tijden! Niet langer bepalen moederkerk of vadertje staat hoe we moeten leven. We zijn kapitein en stuurman tegelijk en maken onze eigen keuzes uit de zee van mogelijkheden die het leven ons biedt. Dat klinkt leuk, maar is soms knap lastig. Steeds vaker rijst de vraag: Wat kan ik het beste doen, wat is wijsheid? Bovendien zijn we niet snel tevreden. Wat we doen, moeten we bij voorkeur ook goed doen. Maar dingen goed doen is niet altijd hetzelfde als de goede dingen doen. Op die momenten kan ons innerlijk kompas ons helpen. Dit boek geeft inzicht in het wat & hoe van dit kompas en vormt een onmisbaar instrument voor iedereen die op het werk, in de thuissituatie of waar dan ook wordt geconfronteerd met ingrijpende veranderingen.
Hoe vind ik balans tussen autonomie en sturing? • U maakt eventuele dilemma’s bespreekbaar • U waardeert het streven naar kwaliteit enerzijds • Anderzijds wijst u op het belang van een groter geheel • U zorgt voor heldere kwaliteits criteria • U bespreekt dit soort criteria op een acceptabele wijze.
Jongleren met loyalisteiten
Het innerlijk kompast
ISBN 9789023246008
ISBN 9789082306439
14
Wel of niet sturen?
2 Wel of niet sturen? Sturen is het op systematische wijze uitoefenen van gezag om maximale resultaten te behalen. Professionals hebben echter hun eigen visie op gezag en dat leidt vaak tot problematisch en paradoxale situaties. Opmerkingen vanuit doelgroepen: • Loslaten • Faciliteren van cultuuromslag (van beheersings- naar groeidenken) • Koers uitzetten • Als het uitoefenen van gezag; het doorhakken van knopen • Breng anderen tot bloei • Pas op: onder een grote boom groeit weinig!
2.1. 2.2 2.3 2.4
Hoe balanceer ik tussen wel of niet sturen? Creëer erkenningZorg dat u over specifieke expertise beschikt Creëer een gemeenschappelijke ambitie, zorg voor ‘shared values Maak gebruik van zowel formele als informele sturing.
15
Science Friction
2.1 Erkenning creeren
2.2 Specifiek expertise
Het is inherent aan professionals, immers relatief zelfstandig werkende experts, om iemand niet zonder meer als leidinggevende te erkennen. Men moet zich die erkenning verwerven.
Een belangrijke factor bij gezag is het beschikken over specifieke expertise op een relevant domein.
Meewerkend voorman/vrouw; de X-factor voor professionals Typisch voor leiderschap is de noodzaak om eerst en vooral primus inter pares te zijn. Arts temidden van artsen, docent temidden van docenten (inter pares), maar ook excellent op een van de hoofdtaken, bij voorkeur in de vorm van onderzoek.
Hoe vertoon ik specifieke expertise? • Zorg dat u op een van de hoofddomeinen (praktijk, onderzoek en onderwijs) een bij voorkeur internationaal erkend expert bent • Vergeet niet deze status ook zichtbaar en waar te maken in uw eigen groep.
Hoe verwerf ik erkenning? • U vervult de rol van meewerkend voorman of – vrouw! • U bouwt een hechte relatie op • U zorgt er voor dat medewerkers hun fouten aan u toevertrouwen.
De zeven eigenschappen van effectief leiderschap
Het spel en de kikkers
ISBN 9789047054641
ISBN 9789055946273
16
Wel of niet sturen?
2.3 Gemeenschappelijke ambitie of motivatie
2.4 Formeel en informeel sturen
Onder motivatie verstaat men de gedrevenheid van mensen om bepaalde activiteiten uit te voeren. Motivatie is opgedeeld in motivaroren en demotivatoren. Motivatoren geven zin en energie aan professionals. Het gaat daarbij om zaken als Inhoudelijk interessant werk, afwisseling en nieuwe uitdagingen, ontwikkelingsmogelijkheden en zelfstandigheid.
Professionals hebben niet veel op met formele macht. Deskundigheid telt en niet wie ‘toevallig’ de baas is. Dat vraagt om formeel kunnen ingrijpen, maar vooral ook mensen hun gang laten gaan. Een hulpmiddel daarbij is een Personal Commitment Statement (PCS). Een PCS is een afspraak of contract met de individuele professional over wat hij het komende jaar van plan is te gaan doen om de collectieve ambitie van de organisatie dichterbij te brengen.
Demotivatoren leiden tot gevoelens van wanhoop en vertwijfeling en vreten energie. Het gaat daarbij om zaken als trage procedures en bureaucratie, inefficiënt vergaderen, de ego’s van bestuurders en interne belangentegenstellingen. Hoe motiveer ik medewerkers? • Niet! Professionals zijn vaak uit zichzelf al gemotiveerd voor hun werk • Vergroot de motivatoren en verklein de demotivatoren • Balanceer tussen taken en opdrachten en wensen en mogelijkheden
Hoe balanceer ik tussen formeel en informeel sturen? • Zorg voor transparantie • Betrek professionals bij het vaststellen van de formele structuren • Leg verantwoordelijkheden bij de professional zelf • Inspireer uw medewerkers • Beschermt uw medewerkers tegen ‘de gekte van boven’
Effectief en motiverend leidinggeven
Leiderschap
ISBN 9789001773625
ISBN 9789043009706
17
Science Friction
3 Leidinggeven aan de individuele professionals Rekening houden met individualiteit betekent dat men met professionals omgaat op een manier die past bij wat hen als persoon beweegt. Doel is het ontwikkelen van talenten en het ondersteunen van de professional bij verdere groei. Dat vraagt om maatwerk oftewel een gedifferentieerde benadering van mensen. Opmerkingen vanuit doelgroepen: • Durf te delegeren en zaken ‘los te laten’ • Coaching • Samen bepalen van de koers • Denk in termen van ‘wij’ in plaats van ‘ik’.
Hoe geef ik leiding aan de individuele professional? 3.1 Bouw een goede verstandhouding op 3.2 Gebruik waarneembaar gedrag als basis voor feedback 3.3 Hanteer in principe een coachende stijl van leidinggeven.
Leidinggeven aan professionals? Niet doen! ISBN 9789055943524
18
Leidinggeven aan de individuele professionals
3.1 Bouw een goede verstandhouding op
3.2 Waarneembaar gedrag en feedback
Onder relatiemanagement verstaat men het onderhouden van duurzame contacten, bij voorkeur met strategische personen. Goede relaties bepalen immers imago en positie in het veld. Relaties zorgen voor uitdagend werk en bieden de gelegenheid om kennis en ervaring op te bouwen. Relaties behoren bovendien tot de motivatoren, die werk zinvol en plezierig kunnen maken.
Samenwerking is alleen mogelijk bij gratie van bijsturing of feedback. Daarbij is het essentieel dat feedback bruikbaar en aanvaardbaar is. Het is daarom verstandig om in het hier en nu te blijven en niet in te gaan op geruchten of verhalen van anderen.
Hoe bouw ik goede relaties op? • Zorg dat er over en weer structurele voordelen optreden van de samenwerking • Wissel meer dan incidenteel onderlinge informatie uit • Wees transparant naar elkaar en houd u aan afspraken • Zorg voor een breed contactenpatroon over en weer • Vergroot het onderling vertrouwen en voorkom vooral inbreuken hierop.
Hoe geef ik feedback? • U laat de ander eerst aangeven wat hij of zij wilde bereiken • U laat de ander aangeven in hoeverre dat is gelukt (wat wel, wat niet) • U geeft uw mening in relatie tot van te voren gestelde doelen • Controleer of uw mening wordt gedeeld, herkend en vooral erkend.
Relatiemanagement
De kick van feedback
ISBN 9789052618258
ISBN 9789089650870
19
Science Friction
3.3 Een coachende stijl
Coachen is een ander in staat stellen zijn of haar mogelijkheden ten volle te verwezenlijken. Hoe coach ik iemand? • Weet wanneer u moet ingrijpen en wanneer u afstand moet bewaren • Breng motieven en belangen helder in kaart • Reageer adequaat, maar ook snel op een directe vraag om advies of hulp • Grijp in als iemand besluiteloos overkomt of vastgelopen lijkt te zijn.
Duurzaam coachen ISBN 9789024418091
20
Leidinggeven aan een team
4 Leidinggeven aan een team Leidinggeven aan een team is het managen van samenwerking om zoveel mogelijk synergie te bereiken. Een team is een relatief kleine groep experts die nauw samenwerken om een bepaalde functie te vervullen (max. acht tot twaalf personen). Met behulp van teams kan men professionele activiteiten doelmatig organiseren. Daartoe stelt u, afhankelijk van wat nodig is, project-, account-, product- en ontwikkelteams in, creëert u kennisclusters of expertisecentra en zorgt u voor communicatie- en overlegplatforms. Opmerkingen vanuit doelgroepen: • • Veranderen van de context • Stimuleer teamwork • • Werk samen en borg de een• heid van de groep • • Creëer leidende coalities • • Creëer systeembewustheid • • Zorg voor flexibiliteit met structuur en houvast • • Onderhoud netwerken • Samen koers bepalen • Communiceer congruent
Spreek aan op ondermaats presteren Geef vertrouwen en respect Creëer wederkerigheid Bied vrijheid binnen kaders: Bevorder discipline Zorg goed voor jezelf als je voor anderen wilt zorgen’ Faciliteren van cultuuromslag
Hoe geef ik leiding aan een team? 4.1 Stimuleer samenwerking 4.2 Zorg voor een open en veilig klimaat 4.3 Creëer dwarsverbanden, bijvoorbeeld rond thema’s 4.4 Faciliteer sociale gebeurtenissen (Lief & Leed).
21
Science Friction
4.1 Samenwerking stimuleren
4.2 Zorg voor een open en veilig klimaat
Samenwerken is bijdragen aan een gezamenlijk resultaat, ook als het niet direct van persoonlijk belang is. Meer concreet draagt men zorg voor overleg en andere vormen van gedeelde verantwoordelijkheid in een blijvende sfeer van betrokkenheid en welwillendheid. Men heeft inzicht in de consequenties van het eigen handelen voor anderen.
Naarmate onzekerheid en angst toenemen, zullen ook emoties oplopen met alle negatieve gevolgen van dien. Emoties zijn weliswaar de drijfveer om problemen op te lossen, maar ze kunnen ook het zicht op problemen vertekenen, het vinden van een oplossing belemmeren en vooral de open en gelijkwaardige communicatie groep aantasten.
Hoe stimuleer ik samenwerking? • Bevorder samenwerkingsrelaties • Zorg voor een herkenbare identiteit van het team of geheel, maak normen en waarden expliciet • Deel kennis en informatie • Neem meer afstand naarmate het team beter draait; coach vanaf de zijlijn • Maar grijp onmiddellijk in bij conflicten.
Hoe bewerkstellig ik een open en veilig klimaat? • U houdt rekening met emoties in het algemeen en pijnpunten in het bijzonder • Bij incidenten grijpt u onmiddellijk in en herstelt u het vertrouwen • U bent transparant; u zegt wat u doet en doet wat u zegt • U grijpt onmiddellijk in als er iets mis gaat.
Eerste hulp bij samenwerken
Klimaatverandering in organisaties
ISBN 9789035232181
ISBN 9789066659919
22
Leidinggeven aan een team
4.3 Creëer dwarsverbanden, bijvoorbeeld rond thema’s
4.4 Faciliteer sociale gebeurtenissen
Om een organisatie stevig te maken zijn, net als bij een lap textiel, dwarsverbanden noodzakelijk die doorgaans bestaan uit onderlinge relaties, gemeenschappelijke belangen, taken etc.
Mensen willen graag deel uitmaken van een groter geheel. Een van de manieren om dat lidmaatschap zichtbaar te maken is het deelnemen aan sociale gebeurtenissen op of rond het werk. Naast taak- of werkgerichte zaken zijn bijeenkomsten rond lief & leed belangrijk.
Hoe creëer ik dwarsverbanden? • U faciliteert, d.w.z. u schept randvoor waarden zoals openheid, het delen van kennis en een informele sfeer • U initieert zelf nieuwe dwarsverbanden • U structureert door vooral projectmatig te werken • U ondersteunt samenwerkings verbanden waar mogelijk.
Hoe faciliteer ik sociale gebeurtenissen? • U ondersteunt de logistieke kant ruimhartig • U stelt een commissie Lief & Leed in • U neemt zelf zichtbaar deel aan de gebeurtenissen.
Kus de visie wakker
De kunst van het betrekken
ISBN 9789052615820
ISBN 9789052617701
23
Science Friction
5 Balans tussen routine en innovatie Stilstand is achteruitgang, maar routine is nodig om voldoende rust, veiligheid en vertrouwen in de organisatie te houden. Als leidinggevende is men verantwoordelijk voor een passende balans tussen routine en innovatie. Opmerkingen vanuit doelgroepen: • Zorg voor individuele en collectieve groeiprocessen • Neem deel aan externe contacten om intern te inspireren • Verander af en toe van context, bekijk zaken uit een ander perspectief.
Hoe balanceer ik tussen routine en innovatie? 5.1 U zorgt voor een (verdere) ontwikkeling van het team als geheel 5.2 Zorg voor periodieke zelfevaluatie van een team en bespreek de resultaten openlijk 5,3 Investeer in de juniorprofessionals 5.4 Zorg voor een passende (verdere) ontwikkeling van uw medewerkers.
24
Balans tussen routine en innovatie
5.1 Ontwikkeling van het team als geheel
5.2 Periodieke zelfevaluatie
Een team moet zich ontwikkelen. Als leidinggevende stuurt men de ‘loopbaan’ van het team.
Teamwerk vraagt regelmatige afstemming, waarbij de (oorspronkelijke) doelstellingen als ijkpunt fungeren en de leidinggevende de procedurele gang van zaken bewaakt.
Hoe ontwikkel ik een team? • U haalt de beste talenten binnen • U integreert hen met al aanwezigen • U houdt iedereen enthousiast • U bewaakt de balans tussen prima donna’s en waterdragers • U beheerst de groei zowel qua richting en omvang, als qua tempo.
Hoe evalueer ik mezelf? • U zorgt voor herkenbare en acceptabele indicatoren of criteria • U creëert een helder beeld van de financiële situatie, de kwaliteit, het succes en de persoonlijke ontwikkeling van de individuele professionals • U evalueert regelmatig informeel en tenminste zo vaak formeel als van te voren was afgesproken.
Verbeteren van teams
Navigeer je team naar succes
ISBN 9789058713377
ISBN 9789043020466
25
Science Friction
“Investeer in de groei van junior professionals”
26
Balans tussen routine en innovatie
5.4 Investeren in junior professionals
5.3 Loopbaanontwikkeling
De ontwikkeling van junior professionals bepaalt de kracht van de organisatie straks. Investeer daarom in hun groei!
Als leidinggevende draagt men zorg voor een goede ontwikkeling van zijn medewerkers. De loopbaan van de professional kenmerkt zich in toenemende mate door een veel bredere ontwikkeling dan alleen vakmatige competenties. Als professional wordt u vandaag de dag geacht meerdere rollen te kunnen spelen in steeds wisselende combinaties en omstandigheden. En elk van deze rollen vereist specifieke kennis, kunde en competenties.
Hoe investeer ik in junioren? • U wijst een junior direct aan een vaste senior professional toe (mentor, buddy) • U creëert een pool met jonkies die in wisselende werkrelaties steeds met andere senioren te maken hebben • U zorgt voor voldoende uitdaging, maar ook voor een veilig leerklimaat.
Hoe ontwikkel ik een loopbaan? • U houdt rekening met de gefaseerd ontwikkeling van professionals (m.n. kenniswerkers) • U houdt rekening met het type kenniswerker dat uw medewerker is.
Liefde voor leren
Taoïsme
ISBN 9789013040685
ISBN 9789026318061
27
Science Friction
6 Persoonlijke ontwikkeling Als leidinggevende draagt u niet alleen verantwoordelijkheid voor uw eigen ontwikkeling. Als u over de juiste capaciteiten beschikt, rijst als eerste de vraag of u eigenlijk wel leidinggevende wilt worden en wat er voor nodig is om een leidinggevende te zijn en te blijven. Kenniswerkers ontwikkelen zich doorgaans in fasen: • In fase 1 proberen kenniswerkers een bepaalde diepgang te verkrijgen in het kennisgebied waarin ze werkzaam zijn. Starters met weinig werkervaring zullen zich wellicht eerst nog wat breder oriënteren voordat ze een keuze van werkterrein maken. Biedt in deze fase vooral veel mogelijkheden om dit proces te faciliteren. • In fase 2 streeft men er naar een soort ‘gespecialiseerde generalist’ te worden. Men weet zowel veel van een bepaald deel van het vak, als dat men het gehele vak volgt en uitvoert. • In fase 3 vindt verdere specialisatie plaats op een steeds smaller kennisgebied. Dit gaat vaak onvermijdelijk gepaard met wat verlies van diepgang buiten het aandachtsveld. Hoe heeft uw denken over Leiderschap zich ontwikkeld? • Groeiproces • Voortschrijdend inzicht • Wie het weet mag het zeggen • Politieke antennes ontwikkelt • Veel vlieguren gemaakt • Tijd voor reflectie genomen (minstens 15 min/dag) • Rijpingsproces
28
Persoonlijke ontwikkeling
• Bepalen van de koers en evalueren • Geven van voorbeeldgedrag en feedback vragen • Je moet leren delen om te kunnen vermenigvuldigen
Hoe blijf ik mezelf ontwikkelen? • Kies voor positie als meewerkend voorman; dit stelt u in staat om leiding te geven zonder dat u uw vak hoeft op te geven • Benader uw eigen ontwikkeling gestructureerd; kies eerst voor verdieping en pas daarna voor management (Y-profiel) of juist andersom (T-profiel) • Doorloop de gebruikelijke stappen, bijvoorbeeld door alvorens afdelingshoofd te worden, eerst een tijdje als chef de clinique te werken.
Persoonlijke ontwikkeling ISBN 9789055946228
29
Science Friction
7 Het kiezen van een passende leiderschapsstijl Hoogopgeleide professionals laten zich niet makkelijk sturen. Dat impliceert dat men als leidinggevende in staat moet zijn de stijl van leidinggeven aan te passen aan de context. Een stijl van leiderschap die sterk rekening houdt met de (veranderende) context waar binnen men werkt, is situationeel leiderschap. Hoewel situationeel leiderschap een veel gehanteerde aanpak is, juist vanwege zijn flexibiliteit, kan men bijvoorbeeld ook kiezen voor een netwerkorganisatie. Vooral als het gaat om onderzoek en ontwikkeling is interne mobiliteit van belang zodat de ‘know how’ zich snel door de organisatie kan verspreiden via zogenaamde kennisdragers. De netwerkorganisatie met kennisclusters, projectgroepen etc. biedt daartoe de mogelijkheid. Tot slot is het kiezen voor een fuzzy of fluide organisatie een optie. Dit soort organisaties kenmerken zich door het feit dat professionals dwars door niveaus, afdelingen en zelfs geografische locaties heen contacten zoeken en ad hoc projecten en samenwerkingsverbanden opzetten. Dit klinkt aantrekkelijk maar is niet eenvoudig te realiseren en vraagt vooral veel volwassenheid van de medewerkers.
Opmerkingen vanuit doelgroepen: • Als het uitoefenen van gezag; het doorhakken van knopen • Bepalen van de koers • Leer te denken in termen van ‘wij’ in plaats van ‘ik’ • Stop met harkjesdenken • Als je niets vraagt, krijg je ook geen antwoord. Blijf vragen stellen.
30
Het kiezen van een passende leiderschapsstijl
Situationeel leiderschap; hoe doe ik dat? Afhankelijk voor wat passend is in uw context, kiest u voor: • • • •
instrueren: veel sturing, weinig ondersteuningo overtuigen: veel sturing, veel ondersteuning overleggen: weinig sturing, veel ondersteuning delegeren: weinig sturing, weinig ondersteuning.
Situationeel leidinggeven ISBN 9789047005070
31
32
Communicatie
Communicatie Communicatie is het uitwisselen van informatie en daarmee samen een nieuwe betekenis geven aan de situatie waarin men zich bevindt. Communicatie is daarmee ook de voorwaarde voor en vormgeving aan samenwerking. Vooral dat laatste maakt communicatie tot een onmisbaar en niet te overschatten hulpmiddel in de zorg. Zorgen voor mensen, en omgekeerd verzorgd worden, vraagt niet alleen om communicatie, maar is zelf een vorm van communicatie. Het laat zien hoe we met elkaar (willen) omgaan. Ditzelfde principe kan men toepassen als het om samenwerking met anderen (collega’s, medewerkers, etc.) gaat. Communicatie is de sleutel tot succes, maar ook het instrument om eventuele fouten daarin te repareren. Kortom, leven is communiceren en communiceren is leven!
Communiceren in de zorg 8.1 Wie is de baas? 8.2 Hoe behandel ik mijn dokter? 8.3 Constructief omgaan met eigenwijsheid 8.4 Omgaan met agressie binnen de zorgverlening 8.5 Omgaan met kritiek en klachten 8.6 Goed doen met slecht nieuws 8.7 Verstandig communiceren met ouderen 8.8 In gesprek over het kind als donor
33
Science Friction
8.1 Wie is de baas?
8.2 Hoe behandel ik mijn dokter?
Op de vraag wat het leven zo boeiend maakt, antwoorden velen doorgaans met zinsneden als het omgaan met mensen. Op de vraag wat het leven soms zo moeizaam maakt, krijgt men merkwaardigerwijs dikwijls hetzelfde antwoord. En dat geldt zowel voor privéals voor werksituaties. Blijkbaar staat of valt voor veel mensen de kwaliteit van hun leven en/of het prettig uitoefenen van hun vak met de kwaliteit van hun contacten met anderen. Conflicten kosten behalve veel tijd, geld en energie ook de nodige persoonlijke ergernis. Preventie van conflicten loont daarom al snel de moeite. Vanuit dat perspectief is dit boekje geschreven. Dit boekje vormt de neerslag van ruim vijfentwintig jaar ervaring met het geven van cursussen in het omgaan met ‘moeilijke gesprekken’.
Gezondheid is een groot goed en als er met lijf of leden iets mis is, willen we graag snelle en goede hulp. Technisch gezien lukt dat over het algemeen prima. Over de manier waarop hulpverleners ons bejegenen, zijn we duidelijk minder tevreden. Patiënten voelen zich vaak niet gehoord of serieus genomen door hun arts en ook de benodigde emotionele steun schiet er nog wel eens bij in. Helaas kaarten maar weinig patiënten dit zelf aan bij hun dokter. Het is voor alle partijen dan ook van belang dat patiënten op een positieve manier het gesprek aangaan met hun arts over eventuele onvrede met de gang van zaken in de spreekkamer.
Wie is de baas?
Hoe behandel ik mijn dokter?
ISBN 9789082306484
ISBN 9789082306446
34
Communicatie
8.4 Constructief omgaan met eigenwijsheid
8.3 Omgaan met agressie binnen de hulpverlening
Mensen die advies vragen hebben het niet gemakkelijk. Ze hebben vragen of problemen en moeten zich om deze op te lossen ook nog eens tot anderen wenden. Het is dan ook niet verwonderlijk dat ze een zekere ‘eigenwijsheid’ vertonen. Wie zijn oor te luisteren legt kan kiezen tussen vechten tegen bierkaaien, dovemans oren, Oost-Indische doofheid of gewoon geen land mee te bezeilen. Wie toch de strijd aangaat, voelt zich al snel in de rol van politieagent of zeurpiet gedwongen. Om dit te voorkomen en het leven voor al die adviseurs een beetje leefbaar te houden, is dit boekje geschreven. Centraal staat de vraag hoe u anderen kunt overtuigen. Of misschien moeten we zeggen: hoe u anderen zichzelf laat overtuigen. Want overtuigingskracht hangt niet zozeer af van wat u zegt, als wel van wat de ander hoort.
‘Korte lontjes’ is een veelgehoorde uitdrukking tegenwoordig. Om het minste of geringste lijkt het soms dat mensen, meestal anderen, wel eens even zullen laten zien dat er met hen niet valt te spotten. Ook in de zorg komt agressie steeds vaker en helaas steeds indringender voor. Agressie is overal en komt vaak totaal onverwacht. Van hulpverleners en andere professionals wordt verwacht dat zij adequaat kunnen reageren in dit soort situaties. Op de eerste plaats ter bescherming van zichzelf, maar zeker ook om hun taak als zorgverlener te kunnen uitoefenen. Dit boekje biedt handreikingen om met agressie te (leren) omgaan. Geen uitgebreide theoretische beschouwingen maar kort en krachtig aan de hand van voor iedereen herkenbare praktijkvoorbeelden met tips en trucs.
Aansprekend adviseren
Nou moet jij een goed naar mij luisteren
ISBN 9789082306415
ISBN 9789082306460
35
Science Friction
8.5 Omgaan met kritiek en klachten
8.6 Goed doen met slecht nieuws
Professionals mogen geen fouten maken, maar niemand is onfeilbaar. Soms gaat het om kleine missers zonder grote gevolgen; soms echter zijn de gevolgen zeer ingrijpend. Helaas werden en worden dit soort fouten nogal eens toegedekt of ontkent. Dat is niet handig! Dit verstoppertje spelen ontneemt mensen de kans om van een fout te leren en dat is eigenlijk pas echt onvergeeflijk. Om ergens van te kunnen leren, is inzicht in de achtergronden van de fouten noodzakelijk. Het erkennen van een fout is namelijk de eerste stap in het voorkomen van een dreigende ramp. In ‘Leren van fouten’ wordt ingegaan op de richtlijnen voor het bespreken van dingen die beter kunnen (feedback) tot en met het aankaarten van gemaakte fouten (kritiek) met grote gevolgen (klachten).
Het slecht-nieuwsgesprek heeft van alle gespreksvormen de slechtste naam. Dat is niet zo gek want noch voor de brenger, noch voor de ontvanger is een dergelijk gesprek iets om naar uit te zien. Het is immers nooit leuk om mensen teleur te moeten stellen. Toch is het slecht-nieuwsgesprek een belangrijk hulpmiddel om mensen uiteindelijk ‘minder ongelukkig’ te maken. Bovendien is het vaak de start van een intensieve relatie tussen de diverse betrokkenen. Althans als het slecht-nieuwsgesprek goed wordt gevoerd. In de praktijk schort het daar nog wel eens aan en dan is het vaak de start van een gemeenschappelijke lijdensweg. Kortom, het slechtnieuwsgesprek is bedoeld om goed te doen, maar is bepaald niet eenvoudig om goed te doen. Naast korte analyses en theoretische beschouwingen, bevat het boekje vooral veel praktische tips.
Leren van fouten
Slechtnieuwsgesprek
ISBN 9789082306453
ISBN 9789082306477
36
Communicatie
8.7 Verstandig communiceren met ouderen
8.8 In gesprek over het kind als donor
Uitgangspunt in de zorg voor ouderen is dat we ouderen een zo prettig mogelijk leven willen bezorgen, met in achtneming van een aantal spelregels. Bij de verzorging van ouderen gaat het dan ook om meer dan het bieden van dagelijkse zorg alleen. Ouderen hebben ook behoefte aan aanspraak en af en toe een opbeurend woord. Als ouderen zorgen hebben, moeten we deze serieus nemen. Op basis daarvan bepalen we als verzorgenden hoe we iemand tegemoet treden. Leidraad daarbij is de vraag: hoe zou je zelf, of je eigen (groot)ouders, willen worden benaderd in die situatie? Dit boek gaat over omgaan met ouderen in het algemeen en over bejegening of het voeren van gesprekken in het bijzonder. Die gesprekken voeren we als verzorgenden met ouderen zelf, maar ook met hun naasten.
Dit boek biedt een kijkje achter de schermen van de gang van zaken rond orgaanen/of weefseldonatie bij kinderen. Het is bedoeld als een informatief naslagwerk, maar biedt ook praktische handvatten voor professionals. Dit boek gaat dus ook over tal van zaken die aan de igenlijke vraag aan ouders om toestemming tot donatie vooraf gaan en/ of er op volgen. Om misverstanden te voorkomen: het doel van dit boek is niet om het aantal donoren te verhogen. Het beoogt alleen de kwaliteit van de zorg en de besluitvorming, die nu eenmaal onlosmakelijk aan donatie door en voor kinderen is verbonden, te bevorderen. Het boek beschrijft ook casuïstiek en citaten van ouders die deelnamen aan het onderzoek dat mede ten grondslag ligt aan dit boek.
Grijze cellen
In gesprek over het kind als donor
ISBN 9789082306422
ISBN 9789082131406
men van de gang van zaken rond orgaanen/of weefseldonatie bij kinderen. Het is bedoeld als een informatief naslagwerk, maar biedt ook praktische handvatten voor professionals. Dit boek gaat dus ook over tal van zaken die aan de eigenlijke vraag aan ouders om toestemming tot donatie vooraf gaan en/of er op volgen. Om misverstanden te voorkomen: het doel van dit boek is niet om het aantal donoren te verhogen. Het beoogt alleen de kwaliteit van de zorg en de besluitvorming, die nu eenmaal onlosmakelijk aan donatie door en voor kinderen is verbonden, te bevorderen. Het boek beschrijft ook casuïstiek en het onderzoek dat mede ten grondslag ligt aan dit boek. We zijn die ouders zeer erkentelijk dat zij die ervaringen met ons hebben willen delen.
IN GESPREK OVER HET KIND ALS DONOR
Marion Siebelink
citaten van ouders die deelnamen aan
IN GESPREK OVER HET KIND ALS DONOR
Dit boek biedt een kijkje achter de scher-
l
jarenlang werkzaam te zijn geweest als verpleegkundige op de kinder intensive care en als coördinator kindertransplantatie, verbonden aan de Beleidsstaf van het UMCG.
Harry van de Wiel
Marion Siebelink is momenteel, na
l
heidspsychologie aan de RUG en hoofd van het Expertisecentrum voor Communicatie, Leiderschapsontwikkeling, Assessment en Samenwerking van het UMCG.
Floor van de Wiel
Harry van de Wiel is hoogleraar Gezond-
Drs.Floor van de Wiel is bewegingswetenschapper en sportpsycholoog en daarnaast werkzaam als (web)redacteur voor de stichting Ahmas te Groningen.
Marion Siebelink
l
Harry van de Wiel
l
Floor van de Wiel
9 789082 131406
37
Science Friction
Index van gebruikte boeken in volgorde van verschijning • Sturing en ruimte- Een nieuw managementconcept gebaseerd op de filosofie van de paradox - Leo van de Vorst, Henk Roelofs Kluwer | 1e druk, 2009 | ISBN: 9789013066814 • Zelfsturing en samenwerking - Willem Verhoeven Associatie voor Coaching | 2e druk, 2002 | ISBN: 9789075353099 • De bedrijfscultuur als ziel van de onderneming- Zin en onzin over cultuurverandering - Edgar h. Schein Scriptum | 4e druk, 2006 | ISBN: 9789055941872 • Ondernemen met professionals- Realiseren van duurzaam onderscheidend vermogen - Ton Speet, Rik Corman, Anne-Bregje Huijsmans Mediawerf | 1e druk, 2010 | ISBN: 9789490463038 • Jongleren met loyaliteiten- Het veelzijdige krachtenveld van de middenmanager - Annemarie Mars Van Gorcum | 2010 | ISBN: 9789023246008 • Het innerlijk kompas - Harry van de Wiel SAAM Uitgeverij | 2014 | ISBN: 9789082306439 • De zeven eigenschappen van effectief leiderschap - Stephen R. Covey Business Contact | 49e druk, 2010 | ISBN: 9789047054641 • Het spel en de kikkers- Besturing van professionele organisaties Marcel Wanrooy Scriptum | 1e druk, 2008 | ISBN: 9789055946273 • Effectief en motiverend leidinggeven - Susanne Brakkee Noordhoff Uitgevers | 1e druk, 2011 | ISBN: 9789001773625 • Leiderschap - Arthur Bell, Dayle Smith Pearson Benelux | 1e druk, 2005 | ISBN: 9789043009706 • Leidinggeven aan professionals? Niet doen!- Over kenniswerkers, vakmanschap en innovatie - Mathieu Weggeman Scriptum | 3e druk, 2008 | ISBN: 9789055943524 • Professionals en relatiemanagement - Durven kiezen voor klanten die waarde creëren - Frans Kwakman, Jos Burgers Academic Service | 1e druk, 2010 | ISBN: 9789052618258 38
Communicatie
• De kick van feedback - Energiek en prettig samenwerken Eeke Dijkstra, Jurriaan Dolman Van Duuren Management | 2011 | ISBN: 9789089650870 • Duurzaam coachen - Arbeidsgerelateerde coaching met een blijvend effect - Marga van der Ham Uitgeverij Boom/Nelissen | 1e druk, 2008 | ISBN: 9789024418091 • Eerste hulp bij samenwerken - 40 modellen voor succesvol samenwerken - Robin Bremekamp Reed Business BV | 1e druk, 2010 | ISBN: 9789035232181 • Klimaatverandering in organisaties - Leiderschap maakt het verschil Anne de Graaf, Joost Levy SWP | 1e druk, 2008 | ISBN: 9789066659919 • Kus de visie wakker- Organisaties energiek en effectief maken - Hans van der Loo, Jeroen Geelhoed, Salem Samhoud Academic Service | 5e druk, 2010 | ISBN: 9789052615820 • De kunst van het betrekken - Parels van participatie - Lydia Schippers, Dick Termond Academic Service | 1e druk, 2010 | ISBN: 9789052617701 • Verbeteren van teams - Jan Schouten, Anke Baak, Wiebe Kamminga Thema | 2e druk, 2007 | ISBN: 9789058713377 • Navigeer je team naar succes- Groepen aansturen met het teamkompas - Rupert Spijkerman, Bregje Spijkerman Pearson Benelux | 1e druk, 2010 | ISBN: 9789043020466 • Liefde voor leren - Over diversiteit van leren en ontwikkelen in en van organisaties - Manon Ruijters Kluwer | 1e druk, 2006 | ISBN: 9789013040685 • Taoïsme - De weg om niet te volgen - Patricia de Martelaere AMBO| 1e druk, 2006 |ISBN: 9789026318061 • Persoonlijke ontwikkeleing - Echtheid in professionaliteit Godfried Ijsseling Scriptum | 1e druk, 2008 | ISBN: 9789055946228 • Situationeel leidinggeven- Een op de praktijk gericht model om flexibel te kunnen inspelen op wisselende omstandigheden - Paul Hersey Business Contact | 25e druk, 2011 | ISBN: 9789047005070 • Wie is de Baas? - Constructief omgaan met conflichten - Harry van de Wiel, Jan Wouda, Willibrord Wijmar Schultz, Floor van de Wiel SAAM Uitgeverij | herdruk 2014 | ISBN 9789082306484 39
Science Friction
• Hoe behandel ik mijn dokter? - Slim omgaan met communicatieproblemen in de spreekkamer - Harry van de Wiel, Jan Wouda, Ton Breed, Floor van de Wiel SAAM Uitgeverij | herdruk 2014 | ISBN 9789082306446 • Aansprekend adviseren - Contructief omgaan met eigenwijsheid - Harry van de Wiel, Jan Wouda, Floor van de Wiel SAAM Uitgeverij | herdruk 2014 | ISBN 9789082306415 • Nou moet je eens goed naar mij luisteren! - Omgaan met agressie in de zorgverlening - Harry van de Wiel, Ton Breed, Jan Wouda, Floor van de Wiel SAAM Uitgeverij | herdruk 2014 | ISBN 9789082306460 • Leren van fouten - Omgaan met kritiek en klachten - Harry van de Wiel, Jan Wouda, Floor van de Wiel SAAM Uitgeverij | herdruk 2014 | ISBN 9789082306453 • Slechtnieuwsgesprek - Goed doen met slecht nieuws - Harry van de Wiel, Jan Wouda, Floor van de Wiel SAAM Uitgeverij | herdruk 2014 | ISBN 9789082306477 • Grijze cellen - Verstandig communiceren met ouderen - Harry van de Wiel, Jan Wouda, Inez Monincx, Floor van de Wiel SAAM Uitgeverij | herdruk 2014 | ISBN 9789082306422 • In gesprek over het kind als donor - M. Siebelink, H. van de Wiel SAAM Uitgeverij | herdruk 2014 | ISBN 9789082131406
40
Communicatie
Over de auteurs De boeken uit deze serie zijn geschreven door diverse auteurs. De samenstelling en eindredactie is verzorgd door Prof. Harry van de Wiel. De auteurs in alfabetische volgorde: Dr. Ton Breed is directeur van de Academische Huisartsengroep in het UMCG en daarnaast is hij als arts, mediator en consultant verbonden aan Crossing Lines. Jan Feenstra was tot zijn pensionering in 2006 werkzaam als manager pr & communicatie in het bedrijfsleven. Inez Monincx is als gezondheidszorgpsycholoog werkzaam in een psychogeriatrisch verpleeghuis in Meppel. Dr. Marion Siebelink is werkzaam in het UMCG als stafmedewerker van het Groningen Transplantatiecentrum/onderzoeker. Prof. Harry van de Wiel is hoogleraar Gezondheidspsychologie aan de RUG en hoofd van het Expertisecentrum voor Communicatie, Leiderschapsontwikkeling, Assessment en Samenwerking van het UMCG. Drs. Floor van de Wiel is bewegingswetenschapper en sportpsycholoog en daarnaast werkzaam als (web)redacteur voor de stichting Ahmas te Groningen. Pim van de Wiel, MSc is werkzaam bij Zorg en Inkomen Consultant bij APSupport Prof.dr. Willibrord Weijmar Schultz is werkzaam bij de afdeling Obstetrie & Gynaecologie in het UMCG. Dr. Jan Wouda is verbonden aan het UMCG, doet onderzoek en verzorgt opleidingen op het gebied van communicatie.
41
De vele boeken, artikelen en websites over leiderschap maken dat veel potentiële lezers door de bossen de natuur niet meer zien. Dat probleem wordt in dit boek opgelost. Door een gebalanceerde mix van theorie en praktijk, gecombineerd met uiterst handige do’s en don’ts wordt het het lezen van dit boek een ontspannende wandeling door het landschap van leiderschap. Daarnaast wordt bij elk thema de omslag van een boek getoond dat de materie uitvoerig behandeld, zodat u de kans heeft verdieping te zoeken waar u dat nodig vindt.
Over de auteurs Professor dr. Harry van de Wiel is verbonden aan het experticecentrum Communicatie Leiderschapsontwikkeling, Assessment en Samenwerking van het UMCG. Pim van de Wiel, MSc is werkzaam bij Zorg en Inkomen Consultant bij APSupport
9 789082 306491