METEOROLOJİ DERSİ •ATMOSFERİN KATLARI •GÜNEŞ •DÜNYA
Prof.Dr. Ahmet ÖZTÜRK
1.GAZLARA GÖRE ATMOSFERİN KATLARI UZAY HİDROJEN KATI HELYUM KATI ATOMİK OKSİJEN KATI
10 000 km 2400 km 965 km
MOLEKÜLER OKSİJEN KATI 115 km -Hidrojen katı uzayla içiçedir. -Helyum katında helyumun %10’u iyon halindedir. -Atomik oksijen katında oksijen atom halindedir ve molekül haldeki oksijenden hafif olduğundan üste yerleşmiştir. Güneş enerjisi etkisi ile atomlara ayrılır. -Moleküler oksijen katında Oksijen ve Azot molekül haldedir.
2.KİMYASAL ÖZELLİKLERİNE GÖRE ATMOSFERİN KATLARI
HETEROSFER
10 000 km
HOMOSFER
90 km
-Heterosferde O ve N dışında Helyumda bulunur. Atmosferin bileşimi değişkendir. -Homosferde gazların hacimsel oranı değişmez. %78 N, %21 O….
3.FİZİKSEL VE KİMYASAL ÖZELLİKLERİNE GÖRE A. K. EKZOSFER
10 000 km
İYONOSFER
300-325 km
KEMOSFER
90 km
Sıcaklık 1000-2000 0C üstte Hidrojen altta Helyum. Sıcaklık yükseldikçe artar. İyonlar var, radyo dalgalarını iletiyor. Üstünde iyonlar altta ozon bulunur. Ultraviyole etkisi altındadır.
STRATOSFER (OZONOSFER) 45 km
TROPOSFER
12 km
Ozon tabakasıdır.
4. SICAKLIĞA GÖRE ATMOSFERİN KATLARI
TERMOSFER MEZOSFER STRATOSFER (OZONOSFER)
TROPOSFER
10 000 km 80 km MEZOPOZ (-90 0C) 45-50 km STRATOPOZ (0 0C) 12 km TROPOPOZ (-56.5 0C) + 15 0C
Gerçek sınıflandırma sıcaklığa göre yapılır. Bu nedenle ayrıntılı görelim.
Troposfer (0↔12) (15 -56.5 oC): İçinde canlıların yaşadığı ekvatorda 17 km kutuplarda 7 km kalınlığındaki tabakadır. İnce olmasına rağmen atmosfer ağırlığının %75’ini oluşturur. Tüm su buharının % 90’ını içerir. Yükseldikçe sıcaklığın azalmasına Lapse-Rate denir. Bu tabakada 100 m de 0.65 0C lik + Lapse-Rate yani azalma vardır. Bazen yükseldikçe sıcaklığın azalma yerine arttığı görülür. Buna inversiyon ya da sıcaklık tersimesi denir. Yükseklikle sıcaklık değişmiyorsa buna izotermal durum denir. Hava kuruysa Lapse-Rate 10C/100 m Hava nemliyse Lapse-Rate 10C/150 m Hava doygunsa Lapse-Rate 0.50C/100 olur. Yükseldikçe havanın soğuması bir yerde durur, buraya tropopoz denir. Yani burası Troposfer ile Stratosferin sınırıdır.
Stratosfer (12↔45-50) (-56.50oC): Bu katmanda sıcaklık yükseklikle artar (-Lapse-Rate). Katmanda O3 vardır. Güneşten gelen ultra viyoleyi O3 emdiği için tabaka sıcaktır.
Mezosfer (45-50↔80) (0 -90oC): Sıcaklık yükseklikle azalır (+L-R). Atmosferin en soğuk katmanı. Buz halinde parçacıklar bulunur. Termosfer (80↔10000) (-90 1000-2000 oC): Yükseldikçe sıcaklık hızlanarak artar. Gece ile gündüz arasında 600 0C civarında fark vardır.
GÜNEŞ Dünyamızın enerji kaynağı olan sıcak gazlardan oluşan gök cismidir. Samanyolu galaksisindeki 1014 (Yüz Trilyon) yıldızdan biridir. Dünyamıza 150 milyon km uzaklıktadır. GÜNEŞ’İN TABAKALARI Işık küre (Fotosfer) 2000-3000 km Saydam Akkor halinde Renk küre (Kromosfer) 10 000 km Parlak kırmızı H ve Ca dan oluşur. Taş küre (Corona) Renk küreden daha sıcaktır. Kalınlığı 682000 km dir.
DÜNYA DÜNYA’NIN YAPISI
Atmosfer: Hava küre Hidrosfer: Su küre Litosfer: Taş küre LİTOSFER Derine doğru sıcaklık 1 C/ 33 m artar.
SİMA(Pirosfer) Ateş küre NİFSİMA
NİFE çekirdek 2000 o C
0
SİAL(Kabuk)
6500 km Nikel Demir
1700 1200 60 km Nikel Silisyum Demir Magnezyum Silisyum Magnezyum
Dünyanın Hareketleri 1. Kendi ekseni etrafında 2. Güneş etrafında 3. Koniksel hareketi 4. Güneş sistemiyle beraber 5. Galaksimiz (samanyolu) ile beraber 1. Kendi ekseni etrafında 24 saatte olur. Buna 1 gün denir. Dönüş hızı ekvatorda 27 km/dak. Türkiye’de 20 km/dak. 21 Mart ve 23 Eylül’de güneş ışınları ekvatora dik gelir ve gece ve gündüz 12 h olur. 21 Haziranda kuzey yarım kürede 21 Aralıkta da güney yarım kürede en uzun gün yaşanır.
2. Güneş etrafında:365 gün, 5 h, 48ı, 46ıı = 1 yıl SONBAHAR 21 Aralık
K I Ş
23 Eylül
Y A Z
10 Ocak 149 milyon km
152 milyon km
1 Temmuz
21 Haziran
21 Mart
İLKBAHAR
Güneş ışınları yılda iki defa ekvatora, birer defada dönencelere dik gelir. Ekvatora dik gelmesine Ekinoks (21 Mart, 23 Eylül) denir.
Dönencelere dik gelmesine ise Solstis (21 Haziran, 21 Aralık) denir. 21 Haziran Yengeç D.
21 Aralık Oğlak D.
Dünyanın diğer hareketleri bizim dersimiz açısından önemli değildir.