Посвета специјално за наставничката Аида За наставничката која ме воведе во светот на истражувањето и изработувањето на научни проекти, која ме научи логично да работам и размислувам и остави голема трага во мојот живот како учител кој ме водеше низ пубертетот и ме научи на вистинските животни вредности. Ви посакувам уште многу години да бидете жива и здрава за да продолжите да ги едуцирате младите, да реализирате уште безброј проекти и знаете дека ја имате мојата помош и поддршка! ☺ Овој проект го изработив во април, 2006, под менторство на професорот по географија при С.У.Г.С. - Гимназија Раде Јовчевски - Корчагин, м-р Јордан Лукаревски. Целта беше да ја прикажам планетата на која живееме од научен аспект, а сепак на едноставен и разбирлив начин. Се надевам дека ќе ви помогне во идните предавања,
So qubov i po~it, Ana Ivanovska 23.06.2009, Skopje
Zemja - aktivna planeta
Ana Ivanovska I–9 Април,2006
Planetata Zemja - edna od devette planeti {to kru`at okolu Sonceto i edna od 100 bilioni yvezdi vo galaksijata Mle~en Pat
MLE^EN PAT
Struktura na Zemjata
- Zemjata e sostavena od 4 osnovni sloja: vnatre{na srcevina, nadvore{na srcevina, mantija i kora
Fizi~ki osobini na Zemjata - 71% voda i 29% kopno raspredeleno na 7 kontinenti
najva`ni fizi~ki karakteristiki na kopnoto: -Planinski venci
Himalai - Mont Everest Rekite
Amazon
Andi
Nil
- Pred
Geolo{ka evolucija na Zemjata
4.600 milioni godini Zemjata se dvi`ela niz Vselenata vo oblik na oblak od prav i gasovi
-prvite `ivi oblici bakteriite i sinozelenite algi se pojavile pred 3.500 milioni godinii , a poslo`enite rastenija i `ivotni po~nale da se razvivaat pred 570 milioni godini
- Zemjata pre`iveala serii ledeni i glacijalni periodi odvoeni
so potopli periodi (najstariot glacijalen period se pojavil pred 20.000 godini)
- Pred 250 milioni godini kontinentite formirale edinstven kontinent Pangeja
- Potoa pred 135 milioni godini Pangeja se raspadnala na kontinentite Laurazija na sever i Gondvana jug koi bile odvoeni so okeanot Tetis
- Pred 65 milioni godini dvete Ameriki se odvoile od Afrika i Evropa i se sozdal Atlantskiot Okean. Ju`na Amerika se dobli`ila do Severna Amerika
Geolo{ka evolucija na Zemjata
Zemjina kora - nadvore{na obvivka na Zemjata - sostavena od kontinentalna kora ( debela 40 km) i okeanska kora -
(so okolu 6 km debelina) korata i najgorniot sloj od mantijata sozdavaat litosfera
TEKTONSKI DVI@EWA -koga plo~ite se dvi`at edna kon druga , ednata mo`e da bide sovladuva~ka ( da probie pod drugata) - isto taka plo~ite mo`at i da se sliznat edna od druga i pri toa razminuvajki se vo dol`ina na slojniot prekin
VULKANI ( VULKANUS - bog na ognot kaj Starite Rimjani) - otvori ili puknatini na Zemjinata kora niz koi magmata -
(stopena karpa {to se nao|a dlaboko vo korata) izbiva na povr{inata kako lava vulkanite se klasificiraat spored ja~inata i frekvencijata na nivnite erupcii
stromboliski tip
peleanski tip
ekvatorski tip
LAVA - e sostavena od stopen materijal koj se nao|a vo vnatre{nata obvivka i -
od par~iwata kora koi se topat vo odredeni zoni na Zemjata se sostoi od mnogu gasovi : jagleroden dioksid , sulfuren dioksid, sulfuren vodorod, hlorovodorona kiselina , vodorod i jaglerod monoksid
DELOVI NA VULKANOT
Atmosfera Poteklo Pri sozdavaweto na Zemjata najlesnite elementi vo gasovite sostojba ostanale vo nadvore{niot del i sozdale obvivka. Otkoga tie is~eznale se stvrdnala korata i golemata vulkanska aktivnost {to se slu~ila pridonela da se sozdadat mnogu pogusti gasovi koi ja so~inuvale prvobitnata atmosfera. Nejziniot sostav bil mnogu porazli~en od sostavot na sega{nata atmosfera i bila sostavena od : jaglerod dioksid, sulfuren dioksid i vodna parea. Po pojavata na `iviot svet , aktivnosta na organizmite proizvoditeli na kislorod napravile atmosferata da se polni so ovoj element do postignuvawe na sega{niot sostav.
ATMOSFERSKI SLOEVI
Klimatski elementi KLIMATA E REZULTAT NA GOLEM BROJ FAKTORI KOI DEJSTVUVAAT ZAEDNI^KI. SU[TINSKI ELEMENTI SE : 1.TEMPERATURA
- indikator na koli~estvo toplinska energija {to se zadr`uva vo vozduhot i se meri vo stepeni Celziusovi - zavisi od slednive faktori: - kosina na son~evite zraci (pri nisko Sonce prikve~er doa|a pomalku toplina) - veterot (pogolema brzina na vozduhot doveduva do ladewe) - {iro~inata (blizu do polovite svetlinata pa|a sekoga{ pod pomal agol otkolku na ekvatorot)
2. VLA@NOST
-
izrazuva koli~estvo vodena parea vo vozduhot zavisi od temperaturata ( topliot vozduh sodr`i pogolemo koli~estvo vlaga od studeniot ) se koristat pove}e sistemi za nejzino merewe - apsolutna vla`nost se definira kako koli~estvo vodena parea prisutno vo odredena edinica volumen na vozduh (g/cm3) - relativna vla`nost na vozduhot se izrazuva vo procenti i se odnesuva na soodnosot me|u koli~estvoto vodna parea prisutno vo vozdu{nata masa i maksimalnoto koli~estvo {to bi mo`ela taa da go ima na na istata temperatura, odnosno ako e zasitena - zasitenosta e to~kata od koja pogolemo koli~estvo vodna parea ne mo`e da ostane vo taa sostojba i pa|a vo vid na voda
3. PRITISOK
-
atmosferskiot pritisok - te`inata na vozdu{nata masa na edinica povr{ina toj e povisok na nivoto na moreto otkolku na planinite
GODI[NI VREMIWA Zavisno od {iro~inata i viso~inata , metereolo{kite promeni vo tekot na godinata mo`at da bidat minimalni i toga{ vladeat istite uslovi (na pr. vo niskite ekvatorijalni zoni), ili maksimalni i toga{ mo`at da se razlikuvaat jasni periodi koi gi narekuvame godi{ni vremiwa. Tie se najzabele`itelni vo srednite geografski povr{ini, ili umerenite oblasti. Vo ovie zoni na Zemjata se zboruva za ~etiri godi{ni vremiwa : prolet, leto, esen i zima. Ima varijacii koi pridonesuvaat vo odredeni mesta da ima samo dve godi{ni vremiwa (edno sve`o i vla`no i drugo - toplo i suvo) ili, ednoto da bide mnogu podolgo od drugite dve-tri .
PROLET - astronomski po~nuva od 21 mart i zavr{uva na 21 juni na Severnata hemisfera i od 21 septemvri do 21 dekemvri na Ju`nata hemisfera - se zgolemuva vremetraewto na denot i se namaluva kosinata na son~evite zraci, se zgolemuvaat temperaturite
LETO -astronomski po~nuva na 21 juni i zavr{uva na 21 septemvri na Severnata hemisfera, a na Ju`nata po~nuva na 21 dekemvri i zavr{uva na 21 mart - denot dostignuva najgolema dol`ina i sonceto minuva visoka pateka na neboto -godi{no vreme so najvisoki temperaturi
ESEN -astronomski po~nuva na 21 septemvri, a zavr{uva na 21 dekemvri na Severnata hemisfera, a na Ju`nata po~nuva na 21 mart i zavr{uva na 21 juni. -denot po~nuva da se namaluva i sonceto se pojavuva podolu -progresivno se namaluvaat temperaturite
ZIMA - astronomski po~нува
-
на 21 декември , а завршува на 21 март на Северната хемисфера, а на Ју`ната по~нува на 21 јуни и завршува на 21 септември денот е најкраток температурите се најниски во годината
КЛИМА тропска вла`на
ВИД
КАРАКТЕРИСТИКИ
екваторијална
обилни до`дови во сите годишни времиња
тропска со две годишни времиња
обилни до`дови , но со едно суво годишно време
полусува
со кратко врне`ливо годишно време
сува континентална
многу малку до`дови
медитеранска
суво лето и до`длива зима
пампаска
до`дови во сите годишни времиња
океанска
до`дови во сите годишни врремиња, најобилни во зима
све`а вла`на
континентализирана
слаби до`дови во сите годишни времиња
атлантска
до`дови во сите год. времиња, најобилни во лето
поларна
субаркти~ка
до`дови во сите год. времиња, најобилни во лето
супполарна
слаби врне`и цела година
гле~ерска
слаби врне`и цела година
сува
умерена вла`на
EKVATORIJALNA DO@DLIVA KLIMA regioni
dvete strani na Ekvatorot , me|u 100 SG[ i 50 JG[
sredna temperatura
250S( razliki od 150S me|u den i no})
odliki
-ista dol`ina na
vegetacija
do`dlivi xungli (Amazonija i ekvatorijalna Afrika)
denot i no}ta vo tek na cela godina -ne se razlikuvaat godi{nite vremiwa -visoka vla`nost i obilni do`dovi (2.000mm)
TROPSKA KLIMA SO DVE GODI[NI VREMIWA regioni
dva pojasi od dve strani na Ekvatorot 100200 SG[ i 50-100 JG[
230S sredna temperatura -mali varijacii odliki
kaj denovite vo tekot na godinata -se namaluva vla`nosta kako {to se odi ju`no od Ekvatorot(6001500mm)
vegetacija
kako vo savanite so pove}e pomalku drvja
POLUSUVA KLIMA
regioni
umereni i tropski oblasti
temperatura
mo`e da bide niska ili visoka no sekoga{ ima dnevni oscilacii (topli denovi studeni no}i)
vegetacija
trevna ili grmu{esta
KONTINENTALNA SUVA KLIMA
regioni odliki
pustinite
temperatura
dewe visoka temperatura zaradi otsustvo na vegetacija
vegetacija
mala vegetacija na mesta kade {to izleguva podzemna voda(oazi)
krajna suvost retki do`dovi
MEDITERANSKA KLIMA regioni
oblasti okolu Sredozmno More , kraen jug na Afrika, vo centralno ^ile i Kalifornija
odliki
vo esen i zima najmnogu vrnat do`dovi proletta i letoto se mnogu su{ni vrne`ite iznesuvaat me|u 400-700mm god.
vegetacija varijacii
grmu{ki i drvja so sekoga{ zeleni lisja na Severen breg na Mediteran - posve`a i povla`na klima na ju`niot breg pod vlijanie na Sahara suva klima
PAMPASKA KLIMA regioni
argentinski pampasi, oblasti vo Avstralija i Ju`na Afrika
odliki
sli~na na mediteranska, povisoki sredni temperaturi i pomala razlika pome|u god. vremiwa pomal intenzitet na vrne`i vo leto prose~no god. 600-800mm
vegetacija
isklu~ivo trevna i retki se drvjata
OKEANSKA KLIMA regioni
zapadni krajbre`ni oblasti na Evropa, Severna Amerika, ^ile, Tasmanija i Nov Zeland
odliki
vlijanie od zapadnite vetrovi topli zimi i sve`i leta prose~ni vrne`i 600-700mm godi{no (planinski venci - 2.000mm)
KONTINENTALIZIRANA UMERENA KLIMA
regioni
vnatre{nost na Severna Amerika i Evroazija
odliki
kratki i `e{ki leta - dolgi i studeni zimi ramnomerno raspredelena vla`nost 400500mm
vegetacija
retka drvna vegetacija
ATLANTSKA UMERENA KLIMA regioni
severna hemisfera, dvata brega na Alantskiot Okean
odliki
umereni vrne`i kratko i sve`o leto dolga i studena zima
vegetacija
listopadni i iglolisni {umi
SUBARKTI^KA KLIMA regioni sredna temperatura odliki
vegetacija
golem pojas vo Severna Amerika i vo Severna Evroazija 180S
kratok leten period - dolg zimski period vla`nost 335-500mm vo leto vo zima vo vid na sneg se zadr`uva na po~vata zaradi studot {umi so iglolisni drvja od koi se sostoi tajgata
SUPPOLARNA KLIMA regioni
Okolu polovite
sredni temperaturi
vo leto 100S vo zima -300S -400S
odliki
golema godi{na oscilacija vo traewe na denott i no}ta , so den od 24 ~asa vo letniot period i postojana no} vo zimite vla`nost 250 300mm
vegetacija
samo vo tundrite movovi, paprati i trevni rastenija
LEDENA KLIMA
regioni
okolu i na polovite
odliki
mnogu kratko leto,na mnogu mesta odvaj uspeva da se rastopi malku od povr{inskiot sloj i morskite bregovi
vegetacija
na Antarktikot - retki li{ai na karpite na Arktikot celosno otsustvo
MORIWA I OKEANI
Zbirot od vodite {to gi pokrivaat depresiite na Zemjinata kora gi sozdavaat moriwata i okanite. Tie zaedno se narekuvaat svetski okean koj se deli na Atlantski , Tihi i Indiski Okean kako golemi celini me|u sebe so polarnite okeani i moriwa.
Tihi Okean - najgolem okean na Planetata - se prostira me|u Azija i Amerika - podvodniot reljef se odlikuva so golema ponorna ramnina vo sredi{niot del i dorsal koj se protega kraj amerikanskite bregovi i svrtuva pred Antarktikot i prodlo`uva do Avstralija
Povr{ina
181,34 milioni km2
Solenost
33-37 promili
Temperatura na vodata od 290S do - 30S vo polarnite vodi
Atlantski Okean - vtor okean spored povr{ina - se prostira me|u Evropa i Afrika na svojot isto~en -
breg i Amerika na zapadniot breg osnovna karakteristika na podvoniot reljef Atlanstkiot dorsal koj se protega od Island do Antarktik glavni morski strui : Golfska, Ju`noekvatorska, Labradorska, Gvinejska, Kanarska i Bengalska
Povr{ina
106,57 milioni km2
Solenost
33-37 promili
Temperatura na vodata
od 290S ( Karibi) do - 30S vo polarnite vodi
Indiski Okean - tret po golemina - se prostira me|u isto~ni bregovi na Afrika, Ju`na -
Azija, Avstralija i Antarktikot najtopol od site okeani i najsolena voda podvoden reljef se odlikuva so eden sredi{en dorsal koj se spu{ta od Arabiskiot Poluostrov i vo centralniot del na okeanot se deli na dve granki ednata se prostrira kon Ju`na Afrika i se spojuva so Atlantskiot dorsal , a drugata se protega kon Avstralija kade {to se povrzuva so Pacifi~koit dorsal
Povr{ina
74,2 milioni km2
Solenost
33-44 promili ( vo Crveno More)
Temperatura na vodata
od 320S do - 30S vo polarnite vodi
OSTROVI - ostrovite mo`e da se definiraat kako delovi od kopno opkru`eni so voda. - nivnoto poteklo mo`e da bide vulkansko , koralsko, mo`at da bidat prodol`uvawe na nekoj kontinent ili vrvovi na podvodni planini , no imaat edna zaedni~ka karakteristika , a toa e deka klimata e vo golema mera uslovena od blizina na moreto.
Kontinentalni ostrovi - se nao|aat vo blizina na nekoj kontinent, od koj se oddeleni so ne mnogu dlabok protok - primer Britanskite ostrovi, {to se nao|aat vo kontinentalnata platforma vo Zapadna Evropa i oddeleni so kanalot La Man{ koj dostignuva dlabo~ina do 100 metri
Okeanski ostrovi - ostrovi koi se nao|aat daleku od kontinentite i koi imaat razli~no poteklo - mo`e da se pojavat koga nekoj podvoden planinski venec, eden dorsal , }e se izdigne do povr{inata na vodata i toga{ nivnite visoki grebeni pretstavuvaat ostrovi - nekoga{ se rezultat na golemi nabirawa ili del od prvite kontinenti koi ne se spoile so sega{nite - najgolemi okeanski ostrovi se Madagaskar i Nov Zeland
Vulkanski ostrovi - se direkten rezultat na vulkanska aktivnost koja se javuva kaj dorsalite ili vo drugi centri od ovoj vid rasprstnati vo okeanite - se javuvaat sobrani i formiraat vulkanski pojas - najmnogu gi ima vo Tihiot Okean
Koralni ostrovi - imaat biolo{ko poteklo - posledica se od golemata aktivnost na koralite, po nivnoto izumirawe skeletite sodavaat edna struktura {to slu`i kako osnova za razvoj na novi korali - tie se niski ostrovi, mnogu malku nad nivoto na moreto - tie se sozdavaat i koga sredi{nata laguna na nekoj kru`en atol }e se isu{i
IME Grenland Nova Gvineja Borneo
OKEAN Atlantski Tihi Tihi
ZEMJA Danska Papua Nova Gvineja Indonezija Malezija - Brunei
POVR[INA 2.175.600 km2 791.439km2 725.472km2
Madagaskar
Indiski
Malga{ka Republika
587.037km2
Bafinov Sumatra Hon{u V. Britanija
Arkti~ki Tihi Tihi Atlantski
Viktorija Elesmerov
Kanada Indonezija Japonija Obedineto Kralstvo Arkti~ki Kanada Arkti~ki Kanada
507.451km2 473.604km2 227.411km2 218.040km2 212.197km2 196.236km2
KORISTENI MATERIJALI -
-
ENCIKLOPEDII Atlas po Geografija Vizuelen re~nik na Zemjata Zemjata, aktivna planeta INTERNET (za sliki) prebaruva~i Google, Yahoo i Altavista so klu~en zbor