AJN Jeugdartsen Nederland #49 JA! Crisis by AJN Jeugdartsen Nederland

2020 #49

Crisis

‘Ik wil goede uitleg geven nu er zoveel coronavragen zijn’ Epidemioloog Patricia Bruijning In beeld:

5x jeugdarts in coronatijd ‘Crisis verbindt mensen en functies’ Astrid Nielen, voorzitter AJN

COLUMN VOORZITTER

3 - 2020 #49

Ik weet meteen ... Op vrijdagochtend 28 februari gaat mijn telefoon. Ik zit in een intervisiebijeenkomst met praktijkopleiders van aios M+G. ‘Kun je even naar beneden komen?’ vraagt het hoofd Algemene Infectieziekten. Ik weet meteen hoe laat het is. De afgelopen weken en dagen is het coronavirus volop in het nieuws. Als ik beneden ben, hoor ik dat de tweede Covid-19 patiënt in Nederland in onze regio woont. De druk op de afdeling Infectieziekten is enorm hoog. ‘Kunnen jullie ons helpen met de telefonie opschalen en de communicatie naar de scholen?’ Ik zet diezelfde dag samen met collega’s een corona callcenter op voor vragen van burgers, scholen en kinderopvang. Jeugdartsen gaan op pad om de eerste vragen van betrokken scholen en ouders op te vangen en maatschappelijke onrust in te perken. ’s Middags ga ik mee naar het GGD crisisteam en ’s avonds kijken we op het werk naar de persconferentie van de burgemeester. Ongekend hectische weken gaan van start. Het eerste weekend werk ik door. Het belteam ondersteunen met q&a, afstemmen met Infectieziekten en Communicatie en brieven voor scholen maken. Met een paar schooldirecteuren heb ik een hotline. ‘Sorry dat ik je weer lastig val, maar wat moet ik doen met…?’ Wat zijn ze dankbaar voor de ondersteuning. De onrust bij personeel en ouders is groot. Bij de GGD en de AJN is het daarna continu schakelen rondom JGZ-beleid. JGZ is een vitale functie in de maatschappij. We denken na over wat doen we wel, niet of anders? Welke maatregelen nemen we? Mijn werkdagen zijn in deze crisistijd vaak lang, onvoorspelbaar en dynamisch. Die dynamiek maakt het werken in crisistijd interessant en uitdagend. Ik zie nu ook weer dat crisis mensen en functies verbindt. En ik zie heel veel veerkracht en flexibiliteit bij jeugdartsen. Deze JA! staat er vol mee.

Astrid Nielen voorzitter AJN Jeugdartsen Nederland voorzitter@ajnjeugdartsen.nl

Vooruitgang

Dankbaar

Inkijkje

“Door corona is de gezondheidszorg genoodzaakt in rap tempo vernieuwingen op het gebied van digitale communicatie door te voeren. Ik werd enthousiast van al die energie en vernieuwingsdrift van collega’s om mij heen. Voor mij is de zoektocht naar vernieuwing een weg naar vooruitgang. Mijn enthousiasme wilde ik graag delen, daarom schreef ik een stuk voor de JA! (Casus, pagina 31).”

“De uitbraak van het coronavirus was een hele ommekeer voor ons gezin. Van een strak ritme en volgeplande weken naar verwarring en veel improvisatie. Geen school, sport, uitjes of bezoekjes. In het begin was het zoeken naar de juiste balans, maar gelukkig hebben de kinderen zich snel aangepast en gaf het coronavirus ons eigenlijk veel kostbare tijd, waar we nu dankbaar voor zijn.”

“Geeft een artikel antwoord op de vragen die er zijn? Zijn de zinnen goed geformuleerd en is de opbouw logisch? Als eindredacteur bekijk ik alle artikelen in JA! En passant krijg ik een kijkje in de wereld van de JGZ. Boeiend om te zien hoe jeugdartsen zich aanpasten en soms een andere rol pakten tijdens de coronacrisis. Zoals Yrma Atema (pagina 25) die veel van haar reguliere werkzaamheden zag wegvallen en nu veel uren maakt voor het corona call centre.”

Raquel Abrahams, jeugdarts in opleiding tot arts M+G

Noura, Ayah (10), Sabri (6) en Farah (4) Ouali, covermodellen

Klaartje Bax, eindredacteur

Foto Raquel Abrahams: Simone Jansen

Ja! magazine

INHOUD

2020 #49 - 4

INHOUDSOPGAVE

06 16

AJN-lid Het ene moment was jeugdarts Calixte Veerman nog gewoon aan het werk, het andere moment stond ze bij de school van de kinderen van de eerste corona patiënt in de regio. Sindsdien dicteert de coronacrisis haar werk. “Je doet wat je kunt.”

In crisistijd Marieke Vonk, aios JGZ, merkt dat de GGD veel zichtbaarder is in de coronacrisis, waardoor ouders en collega’s eerder aan jeugdartsen denken. “Er is meer aandacht voor preventie naast curatie. Dit alles biedt enorme kansen voor de JGZ.”

Expertise “Vanaf begin februari kwamen er steeds meer verontrustende signalen en realiseerden we ons; dit gaat echt heel groot worden. We voelden meteen de urgentie om onderzoek op te zetten. Inmiddels draait alles in mijn werk om corona,” vertelt Patricia Bruijning epidemioloog en kinderarts.

24 Ja! magazine

In crisistijd Wendy Dambacher, normaal jeugdarts 0-4 jaar, staat nu collega’s van Infectieziektebestrijding terzijde bij uiteenlopende taken. Heel praktisch en ondersteunend. Direct anticiperend op wat er nodig is.

INHOUD

5 - 2020 #49

Casus In de JGZ gaat veel wat niet face-toface hoeft, via beeldbellen, chat of telefoon. Raquel Abrahams, jeugdarts in opleiding tot arts M+G bij de Bascule Amsterdam, peilde bij haar collega’s de ervaringen met digitale communicatie. “Het is wennen, maar digitaal werken opent ook deuren.”

31 Verder in dit nummer

Visie Het coronavirus heeft een enorme impact op de activiteiten van de AJN. Bijeenkomsten die niet doorgaan, extra overleggen met ketenpartners en de vorming van een crisisteam. Beleidsmedewerker Tinneke Beirens zit er vanaf de eerste dag middenin.

02 12 23 25 38

Voorwoord: Astrid Nielen Dilemma: Kunnen we met minder JGZ-contactmomenten toe? In crisistijd: een portret van jeugdarts Hajo Krol In crisistijd: een portret van jeugdarts Yrma Atema In crisistijd: een portret van jeugdarts Niels Penning

Aan dit nummer werkten mee:

Colofon

Raquel Abrahams, Eric Kampherbeek, Astrid Nielen, Rosanne van der Lugt, Roselin van der Torren

Marktvisie: Advertenties, advertorials en pagina’s Marktvisie vallen niet onder de verantwoordelijkheid van de redactie. Rechten: Niets uit deze uitgave mag geheel of gedeeltelijk

COVER:

JA! magazine van de AJN

Frequentie: 3 keer per jaar ISSN: 1873-8346 EDITIE: 2020 #49

Hoofdredacteur: Jeanne-Marie Hament Eindredactie: Bureau Bax Redactiecoördinatie: Louise Dijkmans

Model: Noura, Ayah (10), Sabri (6) en Farah Ouali Fotograﬁe: Eric Kampherbeek ART DIRECTION/SALES:

Elma Media BV, Silvèr Snoek Salesmanager, s.snoek@elma.nl Postbus 18, 1720 AA Broek op Langedijk T: 0226 331 600, I: www.elma.nl ABONNEMENT: Alle AJN-leden ontvangen JA!

Niet-leden kunnen losse nummers bestellen via secretariaat@ajnjeugdartsen.nl.

Ja! magazine

worden overgenomen zonder schrif telijke toestemming en bronvermelding van de uitgever. SECRETARIAAT/CONTACT AJN: Churchillaan 11, 7e etage

3527 GV Utrecht, T: 0854 894 980 ja@ajnjeugdartsen.nl www.ajnjeugdartsen.nl www.facebook.com/jeugdartsennederland www.twitter.com/jeugdartsen www.linkedin.com/company/ajn-jeugdartsen-nederland/

INTERVIEW

2020 #49 - 6

Ja! magazine

7 - 2020 #49

INTERVIEW

‘We werkten dag en nacht’ Calixte Veerman werkt als stafarts bij de GGD Amsterdam. Toen de coronacrisis zich aandiende veranderden haar werkzaamheden ingrijpend. Het ene moment was ze nog gewoon aan het werk, het andere moment stond ze bij de school van de kinderen van de eerste corona patiënt. Sindsdien dicteert de coronacrisis haar werk. Ze doet diensten voor de corona telefoonlijn, helpt bij de coördinatie hiervan en schrijft beleidsadviezen voor het veilig werken in de jeugdgezondheidszorg. “Je doet wat je kunt”. Tekst: Jeanne-Marie Hament Beeld: Eric Kampherbeek

Hoe zag jouw dagelijkse werk eruit voor de coronacrisis?

mee willen doen met een hogere SES dan een lagere SES. Terwijl we

“Ik heb een stafbeleidsfunctie, maar werk daarnaast ook in de prak-

juist de diversiteit van de stad willen terugzien in het onderzoek.

tijk. Als stafarts ben ik projectleider van het implementeren van het

Maar het geldt ook voor het bereiken van vaccinweigeraars bijvoor-

nieuwe basispakket JGZ en het landelijk professioneel kader (LPK)

beeld, we bereiken een harde kern gewoon niet. Het is trouwens

dat in Amsterdam Zorg op Maat heet. We hebben per team een plan

ook bij deze coronacrisis een belangrijk aandachtspunt. Hoe infor-

dat aansluit op de behoeftes die er zijn per wijk. In buurten waar

meer je iedereen? Pharos heeft hiervoor mooi informatiemateriaal

meer zelfredzaamheid bestaat, gebruiken we ook andere vormen

gemaakt in vele talen.”

van contactmomenten, zoals een inloopspreekuur of chatten, soms ter vervanging van face-to-face contacten. De Ouderchat voor ouders van 0-12 jarigen loopt bijvoorbeeld erg goed. En van deze ervaring proﬁteren we nu in deze coronacrisis.”

‘Gelukkig gebeuren er ook mooie dingen’

Lukt het om de zorg bij de juiste mensen te krijgen? “Dat is wel wat we proberen te doen. We proberen de groepen bereiken die onze zorg het meest nodig hebben. En de mensen die het niet nodig hebben, laten we met rust. Begrijp me niet verkeerd, ik ben voorstander van protocollen, maar je moet gemotiveerd kunnen afwijken van de protocollen. Daarom ben ik ook blij dat ik nog in de praktijk werk. Voor goed beleid in de jeugdgezondheids-

Hoe diende de coronacrisis zich bij jou aan?

zorg moet je kinderen in je handen hebben gehad. Beleidsmakers

“Het moment dat de eerste patiënt in Amsterdam positief getest

moeten begrijpen voor welke moeilijke uitdagingen medewerkers

werd, weet ik nog precies. Ik zat namelijk in een opleidersoverleg

soms staan.”

en de manager kwam onverwacht binnen. Ze vroeg of er artsen beschikbaar waren. In een oogwenk zat ik in een crisisoverleg met

Is het bereiken van de juiste doelgroep jouw drijfveer?

collega’s van Infectieziekten. En in nog geen half uur stond ik voor

Jazeker, ik merk dat het terugkomt bij alles wat ik doe in mijn werk.

de school van de kinderen van deze patiënt. Mijn opdracht was om

Ik ben betrokken bij het Sarphati onderzoek. We zijn bezig met de

met de directeur in gesprek te gaan hoe de ouders en leerlingen te

app voor de informed consent. Daar zie je dat er veel meer mensen

informeren.”

Ja! magazine

INTERVIEW

2020 #49 - 8

Hoe ging je te werk?

Raakt deze crisis je ook persoonlijk?

“Gelukkig had ik wel een korte instructie gekregen. Namelijk dat

“Absoluut. Ik ben mantelzorger voor mijn ouders. Zij kunnen nu zelf

kinderen er niet zo ziek van leken te worden en dat het risico op

niet op pad om boodschappen te doen. Dus dat doe ik regelmatig

besmettingen in de school klein was. Maar het was toch improvi-

voor ze. Gelukkig heb ik een zus die geweldig kan koken en mijn

seren. Dan moet je terugvallen op je ervaring en kennis. In dit soort

zoon helpt ook. Ik ben me er bewust van dat ik een besmettings-

situaties reageer ik vrij pragmatisch; paniek beperken en in gesprek

bron kan zijn, dus ik kan echt niet op bezoek gaan. Maar dat ik nu

gaan met de mensen die beslissingen kunnen nemen. Ik wilde

voor ze kan zorgen voelt heel natuurlijk. Ze wonen om de hoek

natuurlijk inventariseren met wie de patiënt en haar kinderen in

en hebben altijd voor mijn zoon gezorgd als ik moest werken, nu

contact waren geweest. Maar de directeur was terughoudend om

zorgen wij voor hen. Ons dorp vormt een hechte gemeenschap en

gegevens te delen met het oog op de privacy. Het is dan handig dat

oog hebben voor elkaar hoort daar vanzelfsprekend bij. Ik vind dat

je de wet publieke gezondheid kent en weet dat in het kader van

je in deze crisis ook duidelijk naar voren ziet komen hoe liberalisme

het beschermen van de bevolking je in dit geval een uitzondering

en individualisme zijn doorgeschoten.”

kunt maken op de AVG. Samen met afdeling Infectieziekten heeft de JGZ toen een brief opgesteld voor de ouders van de leerlingen.

Hoe dan?

Daarin werd het telefoonnummer vermeld dat we ook op dat mo-

“Juist nu hebben mensen elkaar hard nodig. Maar in de steden

ment aan het opzetten waren. De samenwerking met de directeur

wonen veel mensen die nog jong zijn en helemaal geen ouders of

en een psycholoog liep heel goed. Die avond werd de eerste pers-

kinderen in de buurt hebben wonen. Gewone dertigers en veerti-

conferentie gehouden. Ik was pas om tien uur ‘s avonds thuis.”

gers met goede banen, die helemaal geen vangnet hebben. Als ze zelf ziek worden of hun kinderen is er niemand die kan bijspringen. Er komt veel eenzaamheid naar boven in deze tijd. Maar gelukkig gebeuren er ook mooie dingen. Mensen die bloemen rondbrengen of kaartjes naar bejaarden sturen. Kleine gebaren met een groot ef-

‘Voor goed beleid moet je kinderen in je handen hebben gehad’

fect. Ik ben in mijn vrije tijd voorzitter van een kerkgemeenschap in Edam. Hoewel de diensten nu (in mei, red) niet door kunnen gaan, hebben we wel iedereen een paasgroet per kaart gebracht.” Staat je gewone werk nu onder druk? “Normaliter doe ik verzuimspreekuren en leerplichtvrijstellingen voor thuiszitters. Op mijn mbo-school zitten veel nieuwkomers die nog niet volledig gevaccineerd zijn doordat we ze niet met campagnes bereiken. Ik was net voor deze crisis een lijst aan het maken van

Hoe ging het toen verder?

de leerlingen die ik daarom op school wilde gaan vaccineren. Dat

“Er werd dus diezelfde dag nog een telefoondienst ingericht, waar

lukt nu niet, dus er blijft wel wat werk liggen. Aan de andere kant

de burgers met alle vragen over corona terecht konden. Die lijn

proberen we samen met andere professionals van de wijkteams de

stond roodgloeiend en we werkten dag en nacht. Deze diensten

gezinnen te bereiken die daar in onze ogen behoefte aan hebben.

draaien we nog steeds. Nu merken we dat behalve burgers ook

We vragen scholen bijvoorbeeld welke kinderen niet meedoen met

bedrijven en jeugdhulpinstanties vragen hebben. De telefoonlijn

online onderwijs en daar gaan we op af. Soms kunnen we zorgen

wordt bemand door artsen en professionals van verschillende dis-

dat ze computers krijgen en spullen waarmee ze alsnog lessen kun-

ciplines en afdelingen van de GGD. Ik leer nieuwe collega’s kennen

nen volgen en zich thuis kunnen vermaken. Daarbij ben ik bezig

die hier al jaren werken. Verder is er een telefoonlijn voor artsen

met de voorbereidingen voor de vaccinaties tegen meningokokken

opgestart. En worden JGZ-medewerkers ingezet voor het bemon-

ACWY bij veertienjarigen, die we nu individueel moeten geven

steren en doorbellen van de testuitslagen. Inmiddels kom ik ook

door corona. Daar komt een hoop bij kijken. Als stafarts ben ik

weer toe aan het schrijven van beleidsstukken zoals over persoon-

natuurlijk nooit klaar met mijn werk.”

lijke beschermingsmaatregelingen en testmogelijkheden voor het JGZ-personeel. Nog steeds wel allemaal corona-gerelateerd werk.”

Ja! magazine

9 - 2020 #49

Wie is â&#x20AC;Ś Calixte Veerman (1972) is opgegroeid in Volendam. Ze studeerde Geneeskunde aan de Universiteit van Amsterdam en studeerde in 1997 af. Vervolgens ging zij als basisarts werken op een consultatiebureau van de GGD Amsterdam. In 2007 deed zij de verkorte opleiding tot jeugdarts KNMG. Zij werkte meer dan 20 jaar als jeugdarts in Amsterdam Noord. In 2015 rondde zij de tweejarige opleiding tot arts Maatschappij en Gezondheid af. Ze woont met haar zoon in Edam.

Ja! magazine

INTERVIEW

MARKTVISIE

Allergiepreventie? Aandacht voor de darmmicrobiota nodig Tijdens de eerste 1000 dagen moet het immuunsysteem van een

ROL VAN VOEDING

baby zich voor een groot deel nog ontwikkelen. Belangrijk voor

Voeding is belangrijk voor de opbouw van de darmmicrobiota.

die ontwikkeling is de opbouw van de microbiota in de darm.

Borstvoeding helpt om de darmmicrobiota gevarieerd en vol goede

Hoe gunstiger deze opbouw, hoe beter het immuunsysteem

bacteriën te laten ontwikkelen. Een speciale rol is hierbij weggelegd

zich kan ontwikkelen en hoe kleiner de kans dat kinderen last

voor zogenoemde prebiotische vezels in moedermelk, ook wel

krijgen van allergieën1.

HMO’s genoemd. Ze dragen bij aan gezonde darmmicrobiota. In moedermelk zitten daarnaast ook goede bacteriën (probiotica).

Dat bleek onlangs uit een onderzoek van o.a. de Maastricht

Deze bacteriën uit moedermelk vestigen zich in darmen van

University onder bijna 500 kinderen. De resultaten van

baby’s en behoren tot de bacteriën die intact blijven in de darm.

dat onderzoek laten zien dat een lagere diversiteit van de

Die prebiotische vezels en de gunstige bacteriën (de probiotica)

darmmicrobiota samengaat met het optreden van atopische

werken nauw samen. Het eerder genoemde Maastrichtse

dermatitis vroeg in het leven en met allergische sensibilisatie en

onderzoek toonde aan dat door het stoppen met borstvoeding de

astma tijdens de lagere schooltijd1. De onderzoekers concluderen

diversiteit van de darmmicrobiota afnam; vooral het gehalte aan

dat darmmicrobiota met een hogere diversiteit en met meer

biﬁdobacteriën daalde1.

gunstige bacteriën zoals biﬁdobacteriën en lactobacillen dus mogelijk kunnen beschermen tegen het ontstaan van allergieën. WIE HEEFT ER KANS OP EEN ONGUNSTIGE DARMMICROBIOTA? Waarom de ene baby wel en de andere geen gunstige darmmicrobiota met grote diversiteit opbouwt, hangt af van een aantal factoren2-5. Met name de manier van geboren worden, vaginaal of via sectio, speelt een rol. Bij een sectio komt de baby niet via de natuurlijke weg in aanraking met de gunstige bacteriën van de moeder. Ook kan een gebalanceerde darmmicrobiota tegengewerkt worden door antibioticagebruik. Bijvoorbeeld als de baby direct na de geboorte antibiotica krijgt, of als de moeder deze nodig heeft rond de bevalling. Antibiotica zijn soms van levensbelang en kan men dus niet zomaar achterwege laten. Maar ze maken helaas ook gunstige bacteriën in de darm onwerkzaam en zo ontstaat er een dysbiose. Uit onderzoek blijkt tenslotte ook dat de kans op een dysbiose aanwezig is als er een allergie in de familie zit8.

Ja! magazine

MARKTVISIE

PREBIOTICA + PROBIOTICA = SYNBIOTICA

De effectiviteit van Nutrilon Prosyneo H.A. is bewezen in klinische

Borstvoeding is dus gunstig voor de darmmicrobiota. Vooral de

studies en laat zien dat bij gebruik

combinatie van prebiotica en probiotica is sterk; de probiotica

•

de darmmicrobiota meer in lijn is met die van borstgevoede

Zo ontstaat een elkaar versterkend effect; de combinatie wordt

•

de verlate groei van biﬁdobacteriën in de darm herstelt9

daarom synbiotica genoemd. Nutricia heeft veel onderzoek gedaan

•

de kans op allergische klachten, zoals atopisch eczeem, verkleint9-11

naar synbiotica, met moedermelk als inspiratiebron. NUTRILON PROSYNEO H.A.

Wilt u meer informatie over Nutrilon Prosyneo H.A.?

Alle inzichten komen samen in de flesvoeding Nutrilon Prosyneo

Ga naar:

H.A. van Nutricia. Deze voeding bevat prebiotische vezels en probiotica en stimuleert de opbouw van de darmmicrobiota bij een verhoogd risico op dysbiose9.

BRANDED CONTENT

zuigelingen10

groeien verder uit op de voedingsbodem die de prebiotica vormen.

Referenties: 1. Galazzo G et al (2020) Development of the microbiota and associations with birth mode, diet and atopic disorders in a longitudinal analysis of stool samples, collected from infancy through early childhood, Gastroenterology. Jan 17. doi: 10.1053/j.gastro.2020.01.024. [Epub ahead of print] 2. Wopereis H et al (2018) Intestinal microbiota in infants at high risk for allergy: Effects of prebiotics and role in eczema development. J Allergy Clin Immunol 141:1334-42 3. Kim B et al (2014) Environmental changes, microbiota, and allergic diseases. Allergy Asthma Immunol Res 6:389–400 4. Prescott S (2013) Early-life environmental determinants of allergic diseases and the wider pandemic of inflammatory noncommunicable diseases. J Allergy Clin Immunol 131(1):23-30 5. Azad MB (2016) Impact of maternal intrapartum antibiotics, method of birth and breastfeeding on gut microbiota during the first year of life: a prospective cohort study. BJOG 123, 983-993 6. Mullie C et al (2004) Increased Poliovirus-Specific Intestinal Antibody Response Coincides with Promotion of Bifidobacterium longum-infantis and Bifidobacterium breve in Infants: A Randomized, Double-Blind, Placebo-Controlled Trial Pediatric research 56;791-5 7. Beghin L et al (2019) Combination of prebiotic oligosaccharides and fermented infant formula (with Bifidobacterium breve C50 and Streptococcus thermophilus O65) is safe and modulates the gut microbiota towards a microbiota closer to that of breastfed infants J Pediatr Gastroenterol Nutr 68(S1);N-O-039:1028 8. Ismail I et al (2016) Early gut colonization by Bifidobacterium breve and B. catenulatum differentially modulates eczema risk in children at high risk of developing allergic disease. Pediatr Allergy Immunol 27(8):838-846 9. Chua M et al (2017) Effect of synbiotic on the gut microbiota of cesarean delivered infants: A randomized, double-blind, multicenter study. JPGN 65: 102–106 10. Abrahamse-Berkeveld M et al (2016) Infant formula containing galacto-and fructo-oligosaccharides and Bifidobacterium breve M-16V supports adequate growth and tolerance in healthy infants in a randomised, controlled, double-blind, prospective, multicentre study. J Nutr Sci 5:e42 11. Van der Aa L et al (2010) Effect of a new synbiotic mixture on atopic dermatitis in infants: a randomized-controlled trial. Clin Exp Allergy 40(5):795-804

Ja! magazine

DILEMMA

‘De coronacrisis toont aan dat we met minder JGZ-contactmomenten toe kunnen’ Met hoeveel contacten per kind kun je preventief werken? En moet een contact altijd face-to-face of kunnen we ook op afstand het nodige afvinken en beoordelen? Kan de JGZ met minder contactmomenten toe of juist niet? Wat nemen we vanuit deze coronapandemie mee voor de toekomst? Vier zienswijzen in deze aflevering van Dilemma.

2020 #49 - 12

ONGELOOFLIJK DOM

EEN DILEMMA

“Natuurlijk kunnen we met minder contactmomenten toe in de jeugdgezondheidszorg. We kunnen heel wat skippen in onze gezondheidszorg. Uiteindelijk hadden we - op het dieptepunt van de coronacrisis - alleen nog de ultieme nazorg nodig; de IC en stervensbegeleiding. Maar een crisis is niet zonder einde. En vraagt om nog eens goed na te denken over de toekomst. Wat voor gezondheidszorg willen we hebben in het post-corona tijdperk? Willen we doorgaan op de al tientallen jaren ingeslagen weg van steeds meer en duurdere, extra specialistische nazorg, minder preventieve zorg, minder artsen M+G en jeugdartsen, minder consulten, minder contact met ouders en kinderen? Of geeft corona ons de gelegenheid om nog eens achter onze oren te krabben en juist te investeren in voorzorg? Want als er iets duidelijk is geworden, is dat je een pandemie niet met nazorg kunt bestrijden. En dat geldt niet alleen voor een pandemie. Uiteindelijk is de hele geneeskunde preventieve zorg, ter bestrijding van een voortijdige dood. En wil je ook maar enige kans maken, dan kun je maar beter tijdig beginnen. Wat als de JGZ (nog) beter gefunctioneerd had de afgelopen jaren? Met voldoende contactmomenten, voldoende opgeleide artsen M+G, jeugdartsen en jeugdverpleegkundigen en een vlekkeloos uitgevoerd preventieprogramma dat ook een vervolg had op de volwassen leeftijd? Stel dat we echt ingezet hadden op voorzorg van -10 maanden tot 100 jaar? Misschien waren er dan heel wat minder mensen geweest met overgewicht en obesitas, met diabetes en dementie, met COPD, nier- en hartfalen en hypertensie. Dan hadden we in deze pandemie waarschijnlijk heel wat minder IC-bedden nodig gehad en minder mensen alleen hoeven laten sterven. We kunnen best toe met minder JGZcontactmomenten, maar als je wilt bijdragen aan de volksgezondheid en heel veel ellende wilt voorkomen, dan ben je wel ongelooflijk dom bezig als je daar op zou bezuinigen. Zeker nu.”

“We hebben nu te maken met de lockdownmaatregelen vanwege corona waardoor we in de JGZ onze werkwijze hebben moeten aanpassen. Zo is er onder meer geen eerste huisbezoek na geboorte maar een videobelgesprek, er zijn kortere consulten, minder consulten en we bellen in plaats van dat we elkaar fysiek ontmoeten. De situatie is (in mei, red.) nog volop in beweging. We hebben nog geen idee wat het ‘nieuwe normaal’ zal inhouden. Dus voelt het nog veel te vroeg om een antwoord te geven op de stelling. We weten immers niet wat we gemist hebben door kinderen en hun ouders minder vaak of zelfs niet gezien en gesproken te hebben. We weten ook niet hoe ouders en kinderen zelf deze situatie hebben ervaren en wat ze daarin in het contact met de JGZ gemist hebben. Ik wil daarom beschrijven waarom het belangrijk is dat we kinderen en hun ouders regelmatig zien en spreken. Het begint bij het eerste contact na geboorte: het huisbezoek waardoor je een idee krijgt van het gezin en de omgeving waarin een kindje zal opgroeien. Daarna de bezoeken aan het consultatiebureau waarbij we kinderen van top tot teen onderzoeken, kijken hoe ouders op hun kind reageren en vice versa en voorlichting geven op maat. Elk contactmoment is waardevol en geeft een inkijkje in het leven van dit unieke kind in dit unieke gezin. Ook voor oudere kinderen is het ﬁjn dat er een professional met je spreekt met kennis van zaken, met achtergrondinformatie uit een zorgvuldig opgebouwd dossier, met een gepast onderzoek waarbij alle voorwaarden om gezond te kunnen opgroeien aan bod komen. De essentie van de JGZ is contact houden met de doelgroep om breed preventief te werken. Wat is daarin het minimum? Dit dilemma blijft bestaan ook na deze crisis.”

ELISE BUITING

MONIQUE NIESTEN

voorzitter Koepel Artsen Maatschappij en Gezondheid (KAMG)

jeugdarts 0-4 GGD Jeugdgezondheidszorg Zuid-Limburg

Ja! magazine

13 - 2020 #49

VLUCHTELINGKINDEREN

TIJD WINNEN

“De coronapandemie zorgt ervoor dat we minder

“Ik ben het eens met de stelling. Met twee jonge kinderen van 9 jaar en 5 jaar merk ik dat ik amper bij een jeugdarts kom. Bij gezondheidsklachten plan ik een consult bij de huisarts. Zonodig volgt er een verwijzing naar een specialist. Jaarlijks krijgen wij voor de kinderen een oproep voor een gezondheidscheck of een vaccinatie. Voor dat laatste vind ik het wel logisch dat we naar het betreffende consultatiebureau toe moeten. Wat betreft de algemene gezondheidscheck, vind ik dat die wel digitaal of online zou kunnen. Het bespaart tijd en moeite. Daarbij komt het gegeven dat negen van de tien keer een andere arts aan het bureau zit dan de voorgaande keren. Dit is niet bepaald bevorderlijk voor de vertrouwensband die essentieel is voor het uitwisselen of delen van gevoelige, en soms gênante informatie. Vooral als het gaat om (beginnende) gedragsproblemen bij het kind. Dit bespreek je niet gauw met een arts die je niet kent. Dit zou ik eerder en gemakkelijker online met mijn huisarts bespreken, dan met een wildvreemde jeugdarts. Ik denk dat we met de digitale contactmomenten meer tijd winnen omdat we niet de deur uit hoeven, je zit in je eigen omgeving en dat voelt vertrouwd voor ouder en kind. Verschillende handelingen zijn met wat toelichting wellicht ook door ouders zelf uit te voeren?”

JGZ-contactmomenten hebben. Het is belangrijk om te kijken naar de gezondheidsrisico’s en de zorg die daarbij nodig is. Daarom is er de landelijke afspraak gemaakt om de kwetsbare kinderen, waaronder de vluchtelingkinderen, in beeld te hebben. In geval van vluchtelingkinderen kunnen de restricties van het nietnaar-buiten-kunnen herinneringen oproepen aan het verleden, bijvoorbeeld het schuilen in een kelder. Voor kinderen is het ook belangrijk dat ouders de situatie kunnen uitleggen, wat voor deze groep ouders vaak moeilijk is. Ze begrijpen de regels niet door de taalbarrière en krijgen van familieleden in andere landen andere regels door. De JGZ-professional kan, door in gesprek te gaan met ouders, kijken hoe zij hen kunnen ondersteunen bij hun vragen. Dit kan door samen te werken met een vrijwilliger die de thuistaal beheerst, zoals in het project Moeders Informeren Moeders (MIM) in Rotterdam of met tolken. Doordat we fysiek minder contact met de gezinnen hebben, is het belangrijker dat we ook signalen krijgen van ketenpartners. Bij het CJG Rijnmond hebben we een werkgroep opgericht met als doel: goede ketenzorg voor kwetsbare kinderen in deze tijd. Zo is er bijvoorbeeld een stappenplan ontwikkeld waarmee onze professionals op afstand kunnen bespreken of ze veilig op huisbezoek kunnen bij een nieuwkomers gezin waarbij er een taalbarrière is. Uiteindelijk biedt de coronapandemie ons als JGZ een kans om zichtbaar te maken waarvoor we staan: ‘Het gezond en veilig opgroeien van jeugdigen tot gezonde volwassen’. We kunnen elkaar daarbij helpen door vragen of mooie voorbeelden rondom het werken met vluchtelingen te delen via vluchtelingen@ajnjeugdartsen.nl.”

BERNICE SAMSON

NADIA BENDRISS

jeugdarts KNMG / stafarts CJG Rijnmond

hulpverlener en moeder van twee zonen

Ja! magazine

DILEMMA

Doorpraten over de stelling? Dat kan in de ABCraad van de AJN op Facebook. Liever mailen? Stuur je bericht naar: ja@ajnjeugdartsen.nl

Blijf in goed contact met uw Collegae en Cliënt! Merkt u ook u door COVID-19 véél vaker op afstand communiceert met collegae en cliënt? Vind u dat ook lastig? Twijfelt u over de veiligheid van uw huidige toepassing en bent u op zoek naar een betere oplossing voor thuiswerk? MT Professional Devices BV levert hoogwaardige telecommunicatie diensten aan voor de zakelijke en particuliere gebruiker. Wilt u: - De oplossing die meegroeit in de zorg? - Bereikbaar zijn wanneer u dat wenst? - Een makkelijke overdracht zonder reistijden? - Een oplossing welke 100% passend is te maken op uw situatie? Dan bent u bij ons op het juiste adres! Of het nu gaat om vaste telefonie, mobiele bereikbaarheid, videobellen via laptop, tablet of GSM. Wij hebben de oplossing voor u. Met onze mobiele app “Reach” kunt u eenvoudig instellen hoe u bereikbaar wil zijn. Moeten alleen spoedgevallen bij u binnen komen? Makkelijk in te stellen. Met ons product ‘’Meetings’’ kunt u zichtbaar in contact blijven met uw collegae en cliënten. Meetings biedt u een eenvoudig te gebruiken, veilige en kwalitatief hoogwaardige oplossing.

U hoeft niets te installeren en ook úw collega of cliënt hoeft niets te installeren. Meetings biedt u de mogelijkheid tot videobellen vanaf laptop, tablet of GSM, Chat, scherm delen, bestand delen en diverse andere handige toepassingen waardoor u in goed contact kunt blijven. Ook goed om te weten, de data wordt niet met derden gedeeld, wel zo veilig.

‘’Meetings’’ is tot 1 september gratis en wij laten u graag de mogelijkheden zien waarbij we samen direct Meetings gebruiken. Benieuwd geworden? Contact ons dan via 085-022 1 022 of sales@mt-pd.nl

15 - 2020 #49

IN CRISISTIJD

‘Direct telefonisch contact met een jeugdarts’ Marieke Vonk, aios JGZ en werkzaam bij de GGD Hollands Midden, had net haar eerste stage van de opleiding afgerond en zou beginnen met een aanpalende klinische stage, maar die werd uitgesteld door corona. Ze gebruikt de tijd om meerdere samenwerkingsprojecten op te zetten en na te denken over de toekomst van de JGZ. Tekst: Roselin van der Torren Beeld: eigen beeld

“De overgang van mijn eerste JGZ-stage naar mijn klinische

Naast contact met ouders, hebben we ook de samenwerking met

stage viel samen met de start van de coronacrisis in

huisartsen, kinderartsen, verloskundigen en kraamzorg in de

Nederland. Hierdoor kon ik niet beginnen met het vol-

regio versterkt. Omdat ieders aanbod verandert door de crisis,

gende gedeelte en ben ik van ‘veel in de spreekkamer’ naar

wilden we zorgen dat alle samenwerkingspartners goed wisten

‘volledig uit de spreekkamer’ gegaan. Gelukkig hadden we

welke activiteiten nog doorgang vinden bij de JGZ. Dit is handig

binnen mijn GGD snel een centrale telefoondienst opgezet

voor overdracht van specifieke casussen maar ook zodat samen-

voor vragen van ouders specifiek voor een jeugdarts. Twee

werkingspartners ouders en kinderen adequaat kunnen doorver-

keer per week zit ik achter de telefoon en hierdoor heb ik

wijzen naar ons. We hebben het intercollegiale telefoonnummer

toch enige vorm van cliëntcontact. In het begin gingen veel

en e-mailadres - versneld door de crisis - nieuw leven ingeblazen

vragen over het belang en de veiligheid van vaccinaties in

en gezorgd voor directe bereikbaarheid. Huisartsen vinden ons

coronatijd, maar na een paar weken kwamen er ook vragen

nu makkelijker voor overleg. Daarnaast zijn we als GGD veel zicht-

over voeding, onrust bij baby’s en lichamelijke klachten bij

baarder, waardoor ouders en collega’s eerder aan ons denken.

kinderen bij. De inhoud van het cliëntcontact is duidelijk

Er is meer aandacht voor preventie naast curatie. Dit alles biedt

veranderd; normaal gesproken zien we weinig mensen met

enorme kansen voor de JGZ. Juist in deze tijd moeten we laten

een specifieke hulpvraag voor de JGZ, maar nu juist wel!

zien dat we meer zijn dan ‘een prik onder een scherm door’. Als

Onderwerpen waar mensen vroeger voor naar de huisarts

de directe crisis afneemt en de gevolgen van de lockdown verder

gingen, komen nu bij ons terecht. Het is heel mooi om te

naar boven komen, komen er opnieuw veel taken op ons bordje.

zien dat wij als JGZ die basis in huis hebben en dat wij als

We moeten vooruitstrevend zijn en als JGZ nu al lobbyen bij

jeugdartsen ook prima in staat zijn om (eerstelijns) medi-

gemeenten en Den Haag voor verruiming van middelen voor onze

sche adviezen te geven.

dienstverlening. Ieder kind heeft recht op aandacht van de JGZ!”

Ik denk dat wij nu beter vindbaar zijn voor ouders omdat we meteen aan het begin van de crisis een ‘bel gerust’ boodschap hebben uitgedragen. In onze regio kregen alle

ouders een brief met informatie over onze bereikbaarheid, er is informatie op websites gezet en we bieden ouders nu direct telefonisch contact met een jeugdarts aan. Dit zouden we moeten vasthouden na de crisis, we moeten niet terugvallen naar alleen afspraken. Misschien is het wel een goede optie voor de toekomst om een jeugdarts direct bereikbaar te laten zijn. Ouders waarderen dit en we merken dat het veel resultaat oplevert. Het is ook heel nuttig voor onze profilering.

Ja! magazine

Expertise

2020 #49 - 16

Ja! magazine

17 - 2020 #49

Expertise

‘Doen we nog steeds het optimale?’ Patricia Bruijning is wetenschapper-epidemioloog in het Julius Centrum van het UMC Utrecht. Voor de coronaepidemie deed zij onderzoek naar kindervaccinaties en het effect op de samenleving. Nu draait haar werk hoofdzakelijk om het coronavirus. Ze is inmiddels een bekend gezicht in de media als het gaat om vragen rondom Covid-19 en het landelijk beleid voor kinderen en jongeren.

Tekst: Jeanne-Marie Hament Beeld: UMC Utrecht

Zag iemand deze pandemie aankomen?

we kinderartsen adviseren over zaken rondom corona. En ik geef

“Ik denk dat niemand dit heeft zien aankomen. Sterker nog, zelfs

digitaal onderwijs. Daarnaast word ik ineens veel gevraagd door de

toen we zagen wat er zich in Wuhan afspeelde, geloofde men nog

media. Dat kost ook veel tijd, maar ik vind het belangrijk om goede

steeds niet dat dit virus Europa op deze wijze zou kunnen treffen.

uitleg te geven, nu iedereen met zoveel vragen zit. Al is het wel een

Natuurlijk weet je als epidemioloog-infectioloog wat er speelt aan

aparte ervaring.”

emerging infections. En we weten ook dat met enige regelmaat virussen vanuit het dierenrijk kunnen overstappen naar de mens en

Je hebt een achtergrond als kinderarts, toch?

dat dit weer een keer gebeuren zou. Maar niet op deze schaal met

“Jazeker, maar ik werk al ruim tien jaar niet meer in de praktijk. Ik

deze snelheid. Dat heeft iedereen collectief overvallen.”

ben na mijn opleiding tot kinderarts een opleiding epidemiologie gaan volgen bij McGill University in Montreal. Terwijl ik deze

Wanneer en hoe drong deze realiteit door?

opleiding deed, ben ik ook begonnen met onderzoek doen, naar

“Vanaf begin februari eigenlijk. Toen kwamen er steeds meer

het rotavirus. Toen ik terugkwam naar Nederland bood het UMCU

verontrustende signalen en realiseerden we ons; dit gaat echt

de mogelijkheid om dit onderzoek te vervolgen. Ik ben vervolgens

heel groot worden. Mijn werk veranderde toen meteen. Europese

gepromoveerd. Het is nooit een heel bewuste keuze geweest om

subsidies werden beschikbaar gesteld voor onderzoek. We voelden

alleen maar onderzoek te doen, maar dit werk ligt me erg goed. En

meteen de urgentie om dit onderzoek op te zetten. Inmiddels

ik gebruik mijn klinische achtergrond nog steeds in mijn werk.”

draait alles in mijn werk om corona. Dat geldt overigens niet alleen voor onze vakgroep, want de hele internationale infectieziekten

In welke zin?

wereld buigt zich hierover.”

“Ik doe toegepast onderzoek. Dat gaat over de vraag ‘Wat hebben we nodig aan kennis om optimaal beleid te kunnen vormgeven?’,

En hoe ziet je werk er nu uit?

juist ook voor speciﬁeke medische doelgroepen zoals we die in

“Behalve dat ik nu dit onderzoek doe, zit ik in het Covid-team van

de kindergeneeskunde kennen. En als er al beleid is, evalueren of

de Nederlandse Vereniging voor Kindergeneeskunde, waarmee

dit beleid voldoet, of dat het aangepast moet worden. Het is dus Ja! magazine

Expertise

2020 #49 - 18

Wie is …

eigenlijk onderzoek dat iets voor de praktijk betekent. Dat geldt ook voor het huidige onderzoek naar de besmettelijkheid van het coronavirus. Ook nu is de centrale vraag ‘Welke kennis heb-

Patricia Bruijning studeerde geneeskunde in

ben we nodig om de verspreiding zo goed mogelijk tegen te gaan?’

Groningen. Haar co-schappen deed ze aan de Erasmus

En ‘Hoe voorkomen we dat we dingen doen die geen zin hebben

Universiteit in Rotterdam. Ze studeerde in 2001

maar wel schade opleveren, bijvoorbeeld sociaaleconomisch?’. We

af en ging gedurende een jaar werken als AGNIO

moeten continu de voortschrijdende kennis die we uit internatio-

Kinderchirurgie in het Sophia Kinderziekenhuis.

naal onderzoek halen tegen het beleid van Nederland aanhouden

In het Leids Universitair Medisch Centrum deed ze

en ons afvragen: doen we nog steeds het optimale?”

haar specialisatie tot kinderarts. Aan het einde van deze specialisatie ging zij naar Canada om daar een stage Infectieziekten en de opleiding Epidemiologie te doen. Ook startte ze daar haar carrière als

‘Ik vind het belangrijk om goede uitleg te geven, nu iedereen met zoveel vragen zit’

onderzoeker. Terug in Nederland vervolgde zij haar wetenschappelijke werk over het rotavirusvaccin in het UMCU. Daar is zij sinds 2017 Associate Professor. Ze woont met haar man en drie kinderen in Hilversum.

Is de 1,5 meter afstand dan zinvol op scholen? Je doet onderzoek naar de transmissie van het coronavirus bin-

“Voor kinderen in de basisschoolleeftijd is dit beleid ook losgelaten.

nen gezinnen. Waarom kozen jullie dit onderwerp?

Voor kinderen onderling is de afstand van 1,5 meter niet relevant,

“Bij een uitbraak van een dergelijke omvang wil je eigenlijk zo snel

wel ten opzichte van de leerkracht. Daarom is het veilig dat de ba-

mogelijk meer weten over hoe het virus zich gedraagt. Wat zijn de

sisscholen weer volledig open zijn gegaan. Ik hoop dat er snel meer

transmissiekenmerken en welke factoren zijn daar van invloed op?

versoepelingen komen voor de oudere groep, boven 12 jaar. Het is

Daarom kozen we voor een zogenaamde household-study. Wat doet

nu duidelijk dat in de buitenlucht en in vluchtige aanrakingen, zoals

het virus in een gezin? Het is echt epidemiologisch onderzoek. We

tijdens sporten, er nauwelijks kans op overdracht van het virus is.

kijken naar de invloed van allerlei factoren op de transmissie, bijvoor-

Dus ik hoop dat snel iedereen, ook de volwassenen weer normaal

beeld leeftijd, de hoeveelheid symptomen, welke maatregelen een

kunnen sporten in de buitenlucht.”

gezin toepast enzovoorts. Zodra je daar meer over weet, kun je beleid vormen. Helaas duurde het wel even voordat we het onderzoek op poten hadden. En nu is de piek van de infecties voorbij, waardoor we niet zo gemakkelijk meer gezinnen kunnen includeren.”

‘We zien ook veel minder andere infectieziekten door de coronamaatregelen’

Hoe vinden jullie deze gezinnen? “We hebben contact met de GGD’s, gezondheidsmedewerkers van het UMCU en bedrijfsartsen van bijvoorbeeld werknemers van kinderdagverblijven en basisscholen. Want we willen een gezin volgen vanaf de eerste dag dat men weet dat er iemand in het gezin is besmet.” Zijn er al voorlopige conclusies te trekken uit het onderzoek? “Nee, helaas niet. Alle ideeën die we hebben over de besmettelijk-

Wat vind je van de maatregelen in Nederland tot nu toe?

heid van Covid-19 komen uit het buitenland en uit de studie van het

“Ik ben blij dat ik in Nederland woon. Want het beleid was toch

RIVM onder 50 gezinnen. We weten dat de rol van kinderen hierin

minder beperkend dan in andere landen. We hebben met de intel-

beperkt is. En dat hoe jonger de leeftijd hoe kleiner de besmet-

ligente lockdown toch ruimte gehouden om naar buiten te gaan.

tingskans is. En als kinderen al ziek worden, dan verloopt het

Maar een intelligente lockdown betekent ook dat de maatregelen

ziektebeeld meestal mild.

die niet meer nodig zijn, worden versoepeld.”

Ja! magazine

19 - 2020 #49

Expertise

Welk effect had de lockdown op jou persoonlijk?

voor uitsluitend de hoog-risicogroep onvoldoende effectief is.

“Zoals je begrijpt moest ik blijven werken en kon ik geen

Dat was eigenlijk een onverwacht resultaat dat de hele implemen-

thuisonderwijs geven aan mijn kinderen. De middelbare school

tatie van het vaccin heeft doen stilleggen. Maar er is nu natuurlijk

van mijn oudsten hadden het online onderwijs goed en duidelijk

weinig aandacht voor deze studie geweest door de omstandighe-

geregeld. Dat konden mijn kinderen gelukkig zelf goed oppakken.

den.”

De jongste gaat nog naar de basisschool en daarvoor konden we gelukkig terugvallen op een hele lieve buurvrouw en de

Heb je nog goede adviezen voor jeugdartsen?

noodopvang.”

“Verdiep je in de kennis achter de RIVM-richtlijnen rondom het coronavirus. Welke factoren zijn van invloed, wat zijn risicovolle

Hoe schat je de situatie na de zomer in?

situaties en wat niet? Zo plaats je de regels in een begrijpelijk per-

“We denken dat zodra we weer naar binnen gaan en bij elkaar gaan

spectief voor jezelf en voor ouders. In je wachtkamer wil je zo min

zitten, de kans op stijging van besmettingen weer groter wordt. Dit

mogelijk mensen, maar ook al zijn het er vijf of zes, als ze daar niet

virus gedraagt zich in dat opzicht waarschijnlijk net zoals andere

langdurig zitten, met 1,5 meter afstand ertussen en je ventilatie is

virusinfecties zoals griep en verkoudheid. We zien trouwens ook

op orde, dan is dat geen probleem. En meerdere kinderen kan dus

veel minder andere infectieziekten door de corona maatregelen.

ook, want kinderen onderling hoeven deze afstand niet te houden.

Ik doe veel onderzoek naar het rotavirus en diarree door dit virus

Snap wat er achter de regels zit.”

komt nu veel minder voor.” Nu je erover begint; we zaten in de JGZ te wachten op de imple-

mentatie van het rotavirusvaccin. Hoe staat het daarmee? “Uit ons onderzoek naar het rotavirusvaccin bleek dat het vaccin

Ja! magazine

mednet.nl/spierziekte

Herkent u een spierziekte bij uw patiënt? Woensdag 1 juli van 20.30 tot 22.00 geven wij u de praktische handvatten! In Nederland lijden er meer dan 200.000 mensen aan één van de ongeveer 600 verschillende spierziekten. Door de zeldzaamheid, de verschillende symptomen en het heterogene karakter hiervan, is het stellen van de diagnose vaak een ingewikkeld en langdurig traject. Deze webcast geeft u praktische handvatten die helpen bij het herkennen en het doorverwijzen van een patiënt met een spierziekte in de eerstelijn middels illustratieve casuïstiek.

• Het belang van vroege diagnostiek bij een spierziekte • Bespreken van illustratieve visuele casuïstiek • Praktische handvatten voor het kunnen herkennen van een spierziekte • Aandachtspunten voor het doorverwijzen van patiënten met een verdenking op een spierziekte Sprekers • Dr. Ludo van der Pol, neuromusculair neuroloog UMC Utrecht • Femke van Gennip, huisarts in Doorn • Bart Bartels, fysiotherapeut UMC Utrecht • Tom van ’t Hek, moderator

Accreditatie Accreditatie voor deze webcast is voor 2 punten in aanvraag bij ABC1, NVN, NVK, ABSG en KNGF. Voor wie? Deze nascholing is bedoeld voor huisartsen, fysiotherapeuten, jeugdartsen, neurologen en kinderartsen Waar? U kunt deze uitzending bekijken door in te loggen op mednet.nl/spierziekte. Vragen? Voor vragen over deze webcast uitzending kunt u terecht bij nascholing@springer.com. U kunt deze uitzending kosteloos bekijken. Deze uitzending wordt mede mogelijk gemaakt door:

Direct inschrijven

GZNL.PD.20.05.0148

Leerdoelen

21 - 2020 #49

IN CRISISTIJD

‘Heel praktisch doen wat nodig is’ Wendy Dambacher, jeugdarts 0-19 bij GGD Hart voor Brabant werd vrijwel meteen de coronacrisis ingetrokken. Dat gebeurde na de bekendmaking van de eerste coronabesmetting in Nederland, in Loon op Zand, een gemeente in het werkgebied van haar GGD. Al langere tijd staat ze nu de collega’s van Infectieziektebestrijding, terzijde bij met uiteenlopende taken. Heel praktisch en ondersteunend. Direct anticiperend op wat er nodig is. Tekst: Louise Dijkmans Beeld: eigen beeld

“Vrijdag 28 februari 2020, een dag na het bekend wor-

pleeg- & Verzorgingshuizen & Thuiszorg, specifiek gericht op het

den van de eerste coronabesmetting in ons land, had ik

adviseren van instellingen. Zij kunnen ons benaderen met al hun

gewoon spreekuur. Maar al vrij snel kwamen intern de

vragen. ‘Hoe om te gaan met een besmetting?’ speelde vooral in het

berichten dat ons Klantcontactcentrum (KCC) in Tilburg

begin. Inmiddels weten ze zelf heel goed hoe te handelen. En waar

extra hulp nodig had. Aan het einde van de middag bleek

het testen van bewoners in het begin vaak door een team van de

ook het team Infectieziektebestrijding in Den Bosch

GGD werd gedaan, kunnen de meeste instellingen dit nu zelf. Wat

ondersteuning nodig te hebben. Ik werd gebeld door mijn

er nodig is, verschuift dus continu. Er worden nu minder mensen

manager en ben toen na mijn spreekuur direct doorgere-

positief getest, maar tegelijkertijd wordt het wel weer drukker

den voor een eerste briefing op het hoofdkantoor in Den

omdat na de zorgmedewerkers nu ook andere beroepsgroepen

Bosch. Die zondag begon ik met taken voor het crisisteam.

voor een test in aanmerking komen, zoals mensen uit het onderwijs

Planningen maken, het opstarten van bemonsterteams en

en de contactberoepen. Sinds begin april zijn er daarom speciale

diezelfde avond nog op pad om ook daadwerkelijk mensen

teststraten ingericht in Rosmalen, Tilburg en Uden. In een teststraat

te bemonsteren. Maar ook bij het bron- en contactonder-

kunnen mensen vanuit de auto worden getest op Covid-19. Een deel

zoek werden collega’s vanuit de JGZ ingezet. Leidend in

van de aanvragen voor testen komt binnen via de bedrijfsarts, een

de werkzaamheden was en is vooral: wat is er nodig? En

ander deel rechtstreeks (zzp’ers). Bij deze laatste groep is het zaak

vervolgens heel praktisch en ondersteunend hulp bieden.

om klachten uit te vragen en waar nodig een afspraak in te plannen.

Ik werd mede-coördinator van een VVT-team voor Ver-

Met het heropenen van de scholen en kinderdagverblijven zagen we op dat gebied weer een piek van vragen ontstaan. Aan mijn eigen JGZ-taken kom ik nauwelijks nog toe. Los van het regelen van bijvoorbeeld een verwijzing voor gezinnen die ik goed ken. Dat kan ik beter zelf doen dan overdragen. Ik zit op dit moment vooral in Den Bosch, minimaal drie dagen per week. Ik mis mijn eigen collega’s, maar heb er tegelijkertijd veel leuke, nieuwe contacten bijgekregen. Ik werk nauw samen met het team Infectieziektebestrijding en ik weet nu precies wat deze collega’s doen in crisistijd, in bijzondere situaties zoals deze. Een kijkje in andermans keuken. Ik zie letterlijk veel andere mensen, ga nog fysiek naar mijn werk. Dat is een luxe. Je ziet nu dat je elkaar kunt versterken en dat IZB ook de JGZ-expertise betrekt bij de werkzaamheden, zoals bijvoorbeeld de voorlichting richting kinderopvang en scholen. Dat is waardevol!” Q

Ja! magazine

Informatiematerialen ‘Goede voeding voor kinderen’ FrieslandCampina Institute heeft verschillende informatiematerialen over ‘Goede voeding voor kinderen’ beschikbaar: brochures om aan ouders mee te geven, een poster voor in de wacht- of spreekkamer en verschillende gesprekskaarten voor uitleg over goede voeding tijdens het consult. Hierin worden de voedingsaanbevelingen voor kinderen in de leeftijd van 1 t/m 8 en 9 t/m 18 jaar weergegeven.

Aanvragen? Bestel deze materialen kosteloos via www.frieslandcampinainstitute.com/nl

Ben je een voeding- of gezondheidsprofessional en wil je meer weten over zuivel, voeding en gezondheid? Bezoek onze website en schrijf je in voor onze nieuwsbrief: www.frieslandcampinainstitute.com/nl institute.nl@frieslandcampina.com Facebook: /FrieslandCampina Institute Twitter: FCInstitute_NL

23 - 2020 #49

IN CRISISTIJD

‘Het geeft een saamhorigheidsgevoel’ Hajo Krol, jeugdarts KNMG bij de GGD Utrecht, werkt normaal gesproken voornamelijk met jongeren van 12 tot 18 jaar. Ook heeft hij enkele basisscholen onder z’n hoede en doet hij een dagdeel consultatiebureau. Echter, in deze crisistijd is alles anders. Nu het grootste gedeelte van de JGZwerkzaamheden stilliggen, doet hij veel corona-gerelateerde taken binnen de GGD. Tekst: Roselin van der Torren Beeld: eigen beeld

“Het consultatiebureau gaat nog wel door, maar we zien maar

Ik mis mijn gewone JGZ werk wel en kijk uit naar het moment dat

de helft van de mensen op een spreekuur. Het landelijk beleid

ik dat weer kan oppakken. De variatie in de werkzaamheden van

wordt gevolgd dus we zien alleen de ouders met kinderen van

een jeugdarts en de combinatie van somatische en psychosociale

0 tot 14 maanden. Mijn werk met kinderen boven de vier jaar

uitdagingen in alle leeftijdsgroepen, daar geniet ik van. Volgend jaar

ligt bijna helemaal stil, alleen afspraken op indicatie kunnen

ga ik daarnaast de opleiding tweede fase starten, dan kan ik me meer

nog. Dit is vooral via videobellen en dat is anders dan een ‘echt’

toeleggen op het meeschrijven met richtlijnen en beleidszaken. En

gesprek. Zeker bij onderwerpen als psychische problemen of

ik hoop na de crisis te kunnen trouwen! Onze bruiloft was gepland in

een ingewikkelde thuissituatie is oprecht contact en verbin-

mei, maar die is vooruitgeschoven. Klein leed in vergelijking met alles

ding belangrijk, en videobellen maakt dat moeilijker. Wat mij

wat coronapatiënten en hun dierbaren meemaken. Ik ben dankbaar

betreft is het geen preferente methode voor de toekomst.

dat ik via mijn werk iets kan bijdragen aan de crisis. Deze crisis maakt

Daarnaast werk ik nu drie tot vier dagen in de week in het

de GGD veel zichtbaarder. Ik hoop dat we dat kunnen inzetten om

coronateam van de GGD Utrecht. Mijn taken bestaan uit het

geneeskundestudenten en het algemene publiek te laten zien wat de

bemannen van het callcenter, triage, bemonsteren en bron-

GGD allemaal doet voor de maatschappij.”

en contactonderzoek uitvoeren. Als arts doe ik regelmatig triagedienst, waarbij ik vragen beantwoord en bepaal of er getest moet worden of niet. Een arts Infectieziektebestrijding

is achterwacht. Ik werd ingewerkt met behulp van een korte training en twee dagen meedoen. Verder is er elke ochtend en middag een briefing zodat we op de hoogte blijven van alle nieuwe ontwikkelingen. De GGD besteedt veel zorg en aandacht aan het team om de sfeer goed te houden. Zo hebben we supervisie en debriefing bij een heftige casus. En er worden regelmatig extraatjes georganiseerd, zoals een tafeltennistafel, foodtrucks, massagestoelen. De samenwerking met andere artsen M+G en hun vakgebieden is heel leerzaam en interessant. Het geeft ook een saamhorigheidsgevoel. Ik leer natuurlijk een heleboel nieuwe dingen over infectieziektebestrijding, maar als jeugdarts breng je ook specifieke kennis mee naar het coronateam, bijvoorbeeld over kinderopvang, zwangeren en ouders met een pasgeboren baby. Ik hoop dat we die samenwerking na de crisis kunnen vasthouden.

Ja! magazine

GEACCRE DITE studieaa ERD nbod ONAFHA NKELIJ nascholi KE ng

Hechtingsproblematiek bij kinderen Problematische gehechtheid heeft negatieve gevolgen voor de sociale en emotionele ontwikkeling van kinderen. Leer door gebruik van gerichte communicatie en gesprekstechnieken hoe u de hechtingsrelaties van kinderen kunt herstellen! Inc 4 verd l. iepin sessie gss! Datum Maandag 28 september Plaats Leerhotel Het Klooster, Amersfoort Meer info medilex.nl/hechtingsproblematiek

Stimuleer ouders om te gaan voorlezen en informeer aansluitend over het gratis BoekStartkoffertje.

Onderzoek heeft uitgewezen dat kinderen die als baby worden voorgelezen, later zelf sneller een boekje pakken en meer plezier aan lezen beleven. En als ze wat ouder zijn, plukken ze daar de vruchten van. Boeken zijn een middel bij uitstek om de taalomgeving van kinderen te verrijken, want boeken geven op een vanzelfsprekende manier aanleiding tot interactie tussen ouder en kind. Veel ouders realiseren zich alleen niet dat het heel zinvol is om baby’s voor te lezen. De gratis e-learning Taalstimulering door voorlezen helpt u bij het bespreken van het belang van voorlezen met ouders. De e-learning vindt u in de JGZ academie van het NCJ. Op boekstartpro.nl specifiek informatie voor de jeugdgezondheidszorg.

Tips om aan ouders te geven • Laat je baby het boekje zelf ontdekken: grijpen, sabbelen, ermee zwaaien en gooien. • Kijk en volg wat je baby met het boekje doet, reageer daar enthousiast op! • Leg je baby zo neer dat je oogcontact kunt maken. Je baby kan dan zien wie er voorleest en jij kan zien wat je baby boeit. • Haal het gratis BoekStartkoffertje met boekjes voor je baby in de Bibliotheek.

25 - 2020 #49

IN CRISISTIJD

‘Corona maakt ontzettend creatief’ Yrma Atema, jeugdarts bij CJG Den Haag, zag een aantal werkzaamheden voor haar doelgroep 4-19 wegvallen of veranderen. Reguliere onderzoeken werden afgezegd en vele contactmomenten zijn nu telefonisch. Daarom is ze sinds eind maart gemiddeld acht tot twaalf uur per week actief voor het corona callcenter regio Haaglanden. Burgers, artsen, medewerkers in verzorgende beroepen en anderen biedt ze rechtstreeks een luisterend oor. Ook fungeert ze regelmatig als achterwacht; een arts waarmee de callcenter-collega’s kunnen sparren over heikele kwesties. Tekst: Louise Dijkmans Beeld: eigen beeld

“De meeste vragen van bellers zijn goed te beantwoor-

als jeugdartsen verder met de uit-de-pas-lopers, de kinderen die

den met kennis van de LCI-richtlijnen. Maar, het is niet

achterlopen op het vaccinatieprogramma. Met de heropening van

altijd zwart-wit of een standaard plaatje. Soms is er een

de scholen veranderen de huidige werkzaamheden ook weer. Ik

antwoord op maat gewenst. Dan is het een kwestie van

vind dat deze tijd ons ontzettend creatief maakt. Creatief in het

goed uitvragen waar het nu eigenlijk om gaat en waar de

samenwerken en creatief in het denken. Want wat beschouwen

behoefte ligt. Denk daarbij aan doelgroepen als ouderen

we als jeugdartsen en JGZ nu eigenlijk als kritische processen?

en mensen met een psychische beperking. En hoe bijvoor-

Daar kunnen we nog verder over nadenken. Daar zijn bij ons ook

beeld om te gaan met quarantaine en isolatie. Dat is soms

werkgroepen voor, die uitkristalliseren hoe je zaken anders kunt

pittig. Gelukkig kun je altijd schakelen met de achterwacht,

inrichten. Want ondanks de anderhalve meter kunnen we nog

een arts op de achtergrond. Ik zit zelf ook vaak in die rol.

veel doen. Hoe krijg je een kind goed in beeld, welke informatie-

Corona en deze werkzaamheden verruimen mijn blik weer

bronnen helpen daarbij? Dat verschuift nu.

wat. De samenwerking met diverse disciplines kunnen we

Als moeder van drie kinderen heb ik ook te maken met thuison-

nog veel meer uitbuiten! Ook na corona, dat neem ik zeker

derwijs. Het is goed om te zien wat onderwijs inhoudt. Binnen ons

mee van deze periode. Nog meer samenwerken en daarop

gezin vaart het ene kind er wel bij, het andere wat minder. Ook

voortbouwen. Zo sprak ik - tussen de telefoontjes door

dat vraagt om maatwerk.”

- met een arts sociaal-medische advisering over verzuimbegeleiding. Hoe doen jullie dat nou? Die uitwisseling is waardevol.

De verzuimbegeleiding van jongeren gebeurt nu (mei 2020 red.) telefonisch. Mijn contact met het onderwijs is niet noemenswaardig meer dan normaal. Natuurlijk was er al een aantal kwetsbare leerlingen bij wie we de vinger aan de pols hielden en dat gaat nu gewoon door. Wel is er recent nog een brief richting de scholen verstuurd, om nog maar eens voor het voetlicht te brengen wat we als jeugdgezondheidszorg te bieden hebben. Toen we startten met het corona callcenter, zaten we met tien mensen aan de telefoon, nu schaalt het wat af. De meningokokken-vaccinatie is weer opgestart en we kunnen

Ja! magazine

ONDERZOEK

2020 #49 - 26

Voeding voor een beter immuunsysteem Kan voeding het immuunsysteem versterken? Zeker in coronatijd is er veel aandacht voor een gezonde leefstijl en wat men zelf kan doen om minder vatbaar te zijn. Welke voedingsproducten zijn precies belangrijk? En hoe zit dat bij jonge kinderen bij wie het immuunsysteem nog in opbouw is? Kinderarts Ellen van der Gaag promoveert binnenkort op het effect van bepaalde voedingsproducten op de weerstand van jonge kinderen. Tekst: Roselin van der Torren Beeld: Stockfotos

Als kinderarts ziet Ellen veel jonge kinderen met frequente boven-

dan bijvoorbeeld gevogelte. Voor volle melk en roomboter geldt

ste luchtwegklachten. Bij 95procent daarvan wordt geen medische

dat deze producten meer meer natuurlijke vetten en vetoplosbare

oorzaak gevonden, waardoor er weinig behandelmogelijkheden

vitamines bevatten dan andere melkvarianten. “Bovendien zijn

zijn. Ze vraagt in haar anamnese ook altijd naar voedingspatronen

het allemaal onbewerkte producten, die goed door het lichaam

en het viel haar op dat deze kinderen vaak bepaalde producten

verwerkt kunnen worden en geen onverwachte reacties kunnen

misten in hun dieet. “Zou het kunnen dat ik een selectie kinderen

opwekken.” vertelt Ellen. “Uiteraard geef ik dit advies niet aan kin-

zie die veel ziek zijn en slechter eten? En zou dat met elkaar te ma-

deren met een koemelkeiwit allergie.” Ze stelde een voedingsadvies

ken kunnen hebben?” vroeg ze zich. Het was voor haar de aanlei-

samen bestaande uit vijf keer per week groene groenten, drie keer

ding om wetenschappelijk onderzoek te starten.

per week rundvlees en dagelijks roomboter en 300 milliliter volle

Ze begon met een brede lijst met vragen over voeding, maar ook

melk.

over opvoedpatronen. Hier kwamen geen bijzonderheden uit. Alles leek prima volgens het boekje. Totdat ze de vraag toevoegde ‘Wat eet uw kind niet?’. Opeens kwamen veel duidelijkere antwoorden naar voren. Zo bleek dat veel kinderen die kwakkelden met hun gezondheid, minder dan een keer per week groenten aten en weinig rundvlees tot zich namen. Onderbouwd voedingsadvies

‘Het dieet voorkomt geen infecties, maar normaliseert de duur en ernst’

In de literatuur ging Ellen op zoek naar voedingsproducten die het opgroeiende lichaam zo goed mogelijk ondersteunen, dus die zo rijk mogelijk zijn aan nutriënten. Jonge kinderen hebben meer

Sterke uitkomsten

eiwitten en vetten nodig dan volwassenen, maar welke producten

Ze onderzocht het effect van het voedingsadvies op de gezondheid

sluiten daar het beste bij aan? Ze deed een uitvoerige analyse en

van kinderen in de leeftijd van 1 tot 4 jaar met een kwakkelende ge-

kwam tot een onderbouwd voedingsadvies. Dit advies bestaat

zondheid. Bij kinderen met frequente bovenste luchtwegklachten

uit groene groenten, rundvlees, volle melk en roomboter. Groene

die het dieet zes maanden volgden, nam het aantal dagen infectie,

groenten bevatten nog meer nutriënten dan andere soorten groen-

hoesten en koorts duidelijk af. Daarnaast werd er veel minder an-

ten en rundvlees heeft veel meer vitamines en mineralen in zich

tibiotica gebruikt.Bij kinderen met medisch onbegrepen moeheid

Ja! magazine

27 - 2020 #49

Ja! magazine

ONDERZOEK

2020 #49 - 28

nam de slaapkwaliteit toe en kinderen met subklinische hypothy-

Implementatie

reoïdie rapporteerden minder moeheid (zonder verandering in

De sterke resultaten trokken de aandacht van veel collega’s. Tege-

schildklierhormoonhuishouding). “Ouders waren ook erg tevreden

lijkertijd moeten veel mensen wennen aan de inhoud van het voe-

met het resultaat. Hun kinderen maakten nu ‘normale’ ziekte-

dingsadvies, met name het idee van rundvlees en volle melkpro-

episodes door, was hun ervaring. Ouders vertelden bijvoorbeeld

ducten. Ellen merkte tijdens haar onderzoek dat voeding een heel

dat het groene en gele snot verdwenen was, maar dat hun kinderen

gevoelig onderwerp is, vergelijkbaar met religie. Ze krijgt heel veel

nog wel een paar dagen wit snot hadden. Het dieet voorkwam dus geen infecties, maar normaliseerde de duur en ernst wel. Dit is belangrijk omdat het doormaken van infecties voor jonge kinderen ook belangrijk is om het immuunsysteem op te bouwen.” Bij kinderen met medisch onbegrepen moeheid (in een andere studie) nam de slaapkwaliteit toe en kinderen met subklinische hypothyreoïdie rapporteerden minder moeheid (zonder verandering in schildklierhormoonhuishouding). Motivatie van ouders Hoe lukte het de ouders om hun kind vijf dagen per week groene groentes te laten eten? Ellen lacht: “Ja, ouders hebben het heel knap gedaan! In de onderzoekssetting kregen ouders aan het begin uitleg over het dieet, maar er was geen verdere begeleiding tijdens de looptijd van het onderzoek. Wat natuurlijk meespeelde, is dat deze groep echt een probleem ervaarde; als een kind zo vaak ziek is, heeft dat een grote impact op het kind, ouders en het gezinsleven. Er was dus een sterke motivatie om de situatie te veranderen. Gelukkig lukte het ouders in meer dan 90 procent van de situaties om zich aan het voedingsadvies te houden. Waarschijnlijk omdat ze de positieve effecten snel ervaarden. En ik kon de angst bij ouders voor negatieve bijwerkingen van het voedingsadvies, namelijk een hoger BMI, goed wegnemen (zie kader).”

Geen hoger BMI Volle melkproducten worden vaak geassocieerd met risico op overgewicht en obesitas. Daarom onderzocht Ellen van der Gaag het effect van haar voedingsadvies op het BMI en het lipidenproﬁel van kinderen. Na het dieet zes maanden gevolgd te hebben, was bij deze kinderen het BMI niet verslechterd ten opzichte van de controlegroep. Het lipidenproﬁel inclusief cholesterol was zelfs gedraaid naar een iets gunstigere balans. Dit kon Ellen gebruiken om ouders gerust te stellen dat het advies niet tot overgewicht of een verhoogd cholesterolgehalte zou leiden.

Ja! magazine

29 - 2020 #49

ONDERZOEK

vragen en commentaar over de toepasbaarheid voor vegetariërs,

behoeftes van het opgroeiende lichaam, dus zelf denk ik dat het

mensen met zuivelintoleranties en mensen met overgewicht en

goed kan zijn voor de meeste kinderen. Nu gaan kinderen vaak

obesitas. Ze legt uit: “Dit zijn de uitkomsten van mijn onderzoek, ik

automatisch mee in de voedingspatronen van de ouders, namelijk

wil niemand ergens toe dwingen. Dit kan een mogelijke oplos-

halfvolle en light-producten. Het is altijd prettig dat er meer ken-

sing zijn voor een groep ‘kwakkelende’ kinderen, die we voorheen

nis beschikbaar komt om ouders te helpen afwegingen te maken

eigenlijk niks konden bieden. Het voedingsadvies voldoet aan de

in wat zij goede voeding vinden voor hun kinderen.” Voor kinderen met lactose-intolerantie adviseert Ellen de zuurdere producten te kiezen, bijvoorbeeld volle yoghurt. Voor kinderen met overgewicht en obesitas gelden andere voedingsadviezen, daar moet altijd maatwerk geleverd worden.

‘Jeugdartsen in Twente, waar ik werk, kennen het dieet inmiddels goed’ Rol jeugdartsen Jeugdartsen zien de groep kwakkelende peuters veelvuldig. Soms leidt dit tot een doorverwijzing naar een kinderarts, omdat ouders bezorgd zijn over medische oorzaken. Ze zien tenslotte het verschil tussen hoe hun eigen kind infecties doormaakt en hoe dat ‘normaal’ gaat bij brusjes, familie en vriendjes. Dit wetenschappelijk onderbouwde voedingsadvies zou een tussenstap kunnen zijn, oppert de kinderarts. “Jeugdartsen in regio Twente, waar ik werkzaam ben, kennen het dieet inmiddels goed. Er was eerst wat weerstand, maar nu duidelijke resultaten zichtbaar zijn, wordt het advies vaker gegeven door jeugdartsen. Ik denk dat het mooi is om collectief uit te dragen dat er middels voeding veel gezondheidswinst te behalen valt.” Ze heeft ook contact gehad met het Voedingscentrum, maar zij baseren hun advies op het advies van de Gezondheidsraad en zullen dat niet snel aanpassen. Komende tijd gaat Ellen nieuwe onderzoeksplannen uitwerken. Ze wil ze graag onderzoeken of het voedingsadvies ook preventief werkt, in een groep gezonde kinderen met een verhoogde kans bepaalde ziektes te ontwikkelen. En wil ze kijken of er voedingsadviezen te deﬁniëren zijn voor kwakkelende kleuters en kinderen met andere ziektebeelden waar nog geen behandelopties voor zijn. “Maar eerst ga ik wachten tot ik daadwerkelijk gepromoveerd ben!” lacht ze. In verband met de maatregelen rond het coronavirus werd haar geplande verdediging op 18 maart uitgesteld tot nader orde.

Ja! magazine

OPLEIDING ARTS MAATSCHAPPIJ EN GEZONDHEID, PROFIEL JEUGDARTS Een Leven Lang Leren bij TNO: voor aios én praktijkopleiders Aios TNO leidt jeugdartsen op voor een sterke JGZ! Tijdens de opleiding ontwikkelen aios zich in de verschillende rollen van de jeugdarts variërend van de spreekkamer tot aan de wetenschap. Het leren vindt zo veel mogelijk plaats in en vanuit de praktijk, tijdens praktijkperiodes in de JGZ en tijdens stages. Daarnaast volgen aios cursorisch onderwijs in een eigen jaargroep. Dit leren en professionaliseren gaat door na de opleiding. Bij TNO wordt een stevige basis gelegd voor een Leven Lang Leren.

HOUD VOL > www.nspoh.nl

Praktijkopleiders De praktijkopleider heeft een cruciale rol bij het leerproces van de aios: als coach, als begeleider en als rolmodel. Hij komt voor tal van uitdagingen te staan, zoals: Meer of juist minder sturing geven? Hoe organiseer ik de begeleiding vanuit mijn GGD? Hoe pas ik mijn begeleidingsstijl aan op de leerstijl van de aios? Over deze en andere uitdagingen organiseert TNO terugkomdagen voor opleiders. Over de thema’s stemt TNO af met Sogeon/NSPOH. Uitgangspunten voor onderwijs en terugkomdagen bij TNO: - Competentiegericht - Leren met en van collega’s - Presentaties en praktische opdrachten wisselen elkaar af - Ervaren docenten uit wetenschap en praktijk - Aansluiting bij actueel onderzoek (binnen of buiten TNO) - Eigen inbreng (onderwerpen, werkvormen) wordt zeer gewaardeerd. Starten en instromen Opleiding De opleiding start jaarlijks op twee momenten: in maart in Leiden en in september in Eindhoven Zie voor meer info: www.artsmg.nl www.tno.nl\onderwijs

Terugkomdagen TNO organiseert meerdere terugkomdagen per jaar in Leiden en Eindhoven. Zie voor data en informatie: https://www.tno. nl/nl/aandachtsgebieden/gezond-leven/roadmaps/youth/ terugkomdagen-en-incompany-trainingen-voor-opleiders/

“Door deze dag heb ik meer inzicht gekregen in hoe mijn aios en ik beter kunnen samenwerken!” “Deze docent maakt ingewikkelde theorie eenvoudig en toepasbaar in de praktijk!”

Jeugdgezondheidszorg is belangrijk en nog meer in coronatijd. Die zorg gaat constant door. Dat is een enorme belasting. Daarom zijn we trots op alle hardwerkende jeugdartsen en verpleegkundigen die – ieder vanuit zijn/haar eigen deskundigheid – bijdragen aan de gezondheid in de maatschappij: houd vol!

31 - 2020 #49

CASUS

Corona opent digitale deuren Door corona is de online communicatie in een stroomversnelling geraakt. Bij de JGZ, de huisarts en de kinderen jeugdpsychiatrie gaat veel wat niet face-to-face hoeft, via beeldbellen, chat of telefoon. Raquel Abrahams, aios M+G JGZ bij de Bascule Amsterdam en vanuit daar professional bij @ease Amsterdam, peilde bij haar collega’s de ervaringen met digitale communicatie. “Het is wennen en sommige programma’s kunnen beter, maar digitaal werken opent ook deuren.” Tekst en beeld: Raquel Abrahams

‘Hoi Raquel, met de chat-vrijwilliger bij @ease. Ik chat met een

Foto van wond

meisje uit België dat aangeeft het niet meer te zien zitten. Wil

Ook bij sommige huisartsen is digitale communicatie met

je alsjeblieft meehelpen?’ Deze vraag krijg ik op mijn tweede

patiënten via een portaal versneld doorgevoerd. Patiënten

dag als jeugdarts bij @ease; normaal een plek waar jongeren

hebben via een app toegang tot delen van hun dossier, kunnen

van 12 tot en met 25 jaar kunnen binnenlopen om te praten. In

herhaalrecepten of een e-consult aanvragen en foto’s toevoegen,

verband met corona loopt het nu via telefoon en beveiligde chat.

zoals van een wond. De huisarts mailt of belt dan terug. Hij

Ik ondersteun deze week de chatvrijwilligers. Daarnaast sluit ik

beeldbelt als hij iets moet bekijken zoals bijvoorbeeld eczeem,

aan bij diverse ochtendoverdrachten van artsen, heb ik corona-

een pukkel of een plekje.

overleggen, teamoverleggen, onderwijs, cliëntcontacten, een NCJ- bijeenkomst en geef ik mindfulnesstraining. Privé heb ik een begrafenis en een verjaardag. Alles online, met meerdere mensen, uit diverse plaatsen en landen. Dit zou nooit lukken als ik overal fysiek aanwezig had moeten zijn. Het begint te dagen dat er voordelen zitten aan digitale communicatie. Hoe ervaren collega’s dat? Wat levert digitale communicatie ons op? Wat zijn de beperkingen en waar liggen de kansen? Versneld aangesloten Bij de JGZ is beeldbellen een relatief nieuw concept. Het wordt bijvoorbeeld ingezet bij het acht weken huisbezoek. Telefonische consulten zijn wel gebruikelijk. Rachel Venetiaan, jeugdverpleegkundige SAG JGZ, benoemt de voordelen van beeldbellen versus telefoneren: “Je kunt in huis kijken, de gezichtsuitdrukking en houding van de moeder zien en de langslopende vader ook even aanspreken. Je hebt zicht op een baby, houding, gedrag, geluid en zo nodig de ontlasting.” Sinds vijf jaar bestaat het beveiligde platform JouwGGD. Hier kunnen jongeren van 12-23 jaar chatten en mailen met JGZ medewerkers. De Ouderchat, voor vaders en moeders, loopt ook via dit beveiligde platform. “Door corona was het mogelijk om als GGD versneld aan te sluiten,” vertelt Pim Jansen, arts M+G JGZ.

Ja! magazine

CASUS

2020 #49 - 32

Er zijn huisartsen die, in verband met corona, kwetsbare,

en hypnotherapie via beeldbellen wonderbaarlijk goed gaat.

veelal oudere patiënten, bellen om te vragen naar hun

De gedachte aan een online mindfulnesstraining riep voorheen

behandelwensen en toestemming vragen voor gebruik van het

weerstand op. Nu het moet, blijkt ook dat te werken. Daarnaast

Landelijk Schakelpunt (LSP). Hierdoor is het gebruik van het LSP

zijn er onverwacht waardevolle ontdekkingen. Zoals het meisje

toegenomen. “De huisarts op de huisartsenpost kan nu makkelijk

met SOLK-klachten, dat veel afspraken miste en nu opeens alle

de benodigde informatie van de patiënt opvragen uit het dossier

afspraken nakomt. Of de jongen met ASS, die makkelijker via

van de eigen huisarts”, aldus huisarts Jeroen Baars.

beeldbellen zijn verhaal doet nu de fysieke afstand tot de arts groter is. Bij de Bascule zit kinderen jeugdpsychiater en geneesheerdirecteur Chaim Huyser elke ochtend met plezier het

‘Digitaal overleg tussen artsen van diverse organisaties is efﬁciënter’

ochtendoverleg voor. De overleggen, bijgewoond door 20 tot 44 artsen verlopen soepel en iedereen die wil, kan een bijdrage leveren. Huyser: “Digitaal overleg tussen artsen en hulpverleners van diverse organisaties is efﬁciënter, omdat er geen reistijd is. Ook schuiven ouders makkelijker aan bij een multidisciplinair overleg.” Niet alles kan

Onverwacht waardevol

Voor het stellen van een zorgvuldige diagnose en het opstarten

Binnen de GGZ komen contactmomenten die voorheen niet

van een behandeling heb je persoonlijk contact nodig en soms

digitaal uitvoerbaar leken in beeld. Psychologen merken dat EMDR

lichamelijk onderzoek. “Je wil cliënten zien; hoe ze meelopen, hoe

Ja! magazine

33 - 2020 #49

CASUS

ze bewegen. Hoe ze contact maken, niet alleen verbaal maar ook met de ogen en het hele lichaam,” vertellen Rianne Klaassen en Arjan Nouwen, beiden kinderen jeugdpsychiater bij de Bascule. “Beeldbellen is dan niet volledig, voelt oppervlakkig en geeft minder werkplezier. Daarnaast kunnen gesprekken en therapieën emoties uitlokken. Troosten op afstand is lastig,” vult Klaassen,

Meer over digitale mogelijkheden

tevens initiatiefnemer @ease, aan. “Consulten zijn bovendien korter en meer to-the-point. Het deurknopfenomeen krijgt hierdoor minder kans. Ook is intervisie moeilijker omdat je relationele

https://www.knmg.nl/actualiteit-opinie/nieuws/

nuances kunt kwijtraken,” benoemt Baars.

nieuwsbericht-corona/beeldbellen-tijdens-decoronacrisis.htm

Kansen Snelle en veilige digitale gegevensuitwisseling met disciplines als jeugdzorg, de huisarts, GGZ en ziekenhuizen, zou voor de JGZ in de toekomst uitkomst kunnen bieden. Intercollegiale kennismaking en overleg kan via beeldbellen vaker en efﬁciënter. Digitale communicatie sluit vooral goed aan bij de belevingswereld van mensen in de leeftijd van 14-35 jaar geeft Baars aan: “Je bent 18

Het Belgische meisje dat contact zocht met @ease, vond juist

jaar en wilt een doktersafspraak. Je belt de assistent, beantwoordt

omdat het via chat ging, de moed om contact te zoeken. De

vragen en krijgt een afspraak over drie dagen. Een online afspraak

drempel om haar behandelaar te bellen was te hoog voor haar. We

voor een chat diezelfde dag sluit veel beter aan. Sinds de start met

bedachten een oplossing: er werd samen met haar een mailbericht

e-consulten, weet deze groep mij beter te vinden. De mogelijkheid

opgesteld voor haar behandelaar, dat zij zelf verstuurde.

om te bellen, beeldbellen of chatten, wil ik voortzetten.” Venetiaan en Jansen benoemen een mogelijke rol van beeldbellen

met ouders en jeugdigen bij de indicatieve contactmomenten. JouwGGD, de Ouderchat, @ease telefoon&chat en JouwOmgeving, zijn bezig te kijken hoe ze hun platform kunnen uitbreiden met ehealth en/of beeldbellen. “Na face-to-face start van een behandeling is het mogelijk om live-contact af te wisselen met beeldbellen en telefoon. Dat kan bijvoorbeeld meerwaarde hebben bij jongeren met veel no-shows. Ook is het mogelijk om ouders kort te laten inbellen tijdens een face-to-face contact met een jongere. Dat scheelt ouders reistijd en wachten”, stelt Klaassen. Sociotherapeut bij de Bascule Kaya Stok: “Online begeleiden en behandelen gaan in mijn ogen vooral over de juiste ondersteuning bieden op het juiste moment. Dat werkt tien keer beter dan eens in de twee weken op gesprek komen. Dan is zo’n jongere het meeste alweer vergeten.” Inhaalslag Na de rondgang langs mijn collega’s is mijn conclusie: De coronatijd biedt kansen om te ontdekken wat wel en wat niet werkt. De medische wereld kan nu haar voordeel doen met een digitale inhaalslag. Daarbij is het vooral belangrijk dat we als hulpverleners goed in contact blijven, met elkaar en met onze cliënten.

Ja! magazine

VISIE

2020 #49 - 36

‘De input van leden is onmisbaar’ Plotsklaps werd Nederland in maart overvallen door het coronavirus en de gevolgen daarvan. Ook op de activiteiten van de AJN hadden de maatregelen een enorme impact. Bijeenkomsten die niet doorgingen, overleggen met ketenpartners en de vorming van een crisisteam. Beleidsmedewerker Tinneke Beirens zat er vanaf de eerste dag middenin. “In het begin was het vooral met elkaar zoeken en kijken wat er nodig is.” Tekst: Louise Dijkmans Beeld: Rosanne van der Lugt

Maandagavond 9 maart startte de regiotour van het AJN-bestuur.

contacten moeten echt doorgaan en welke kunnen we vervangen

Een activiteit waarbij bestuursleden om beurten afdelingen in

met beeldbellen?” De onderwerpen kregen aandacht in het over-

het land bezoeken en hun oor te luister leggen om te horen wat er

leg en in de uren daarna. “Binnen één of twee dagen wilden we

speelt. Beirens schoof die avond aan bij de afdeling Utrecht: ”Die

een concreet advies of plan gereed hebben, liefst met eenduidige

regiobijeenkomst viel samen met een persconferentie van Mark

consensus. En dat is tot dusver bijna altijd wel gelukt.”

Rutte. Handen wassen, in je elleboog niezen en gebruik maken van papieren zakdoekjes was al bekend. Maar die avond kwam daar nadrukkelijk het geen-handen-schudden bij. Dat leverde in Utrecht meteen extra gesprek op over de ontwikkelingen en besmettingen. Aan het einde van die week sloten de scholen en veranderde er veel voor iedereen.”

‘De lijntjes zijn nog nooit zo kort geweest’

JGZ-crisisteam Medio maart annuleerde de AJN ook haar wetenschappelijke dag en andere bijeenkomsten. De corona-berichten namen in hoeveelheid toe, tot het moment dat alle reguliere AJN-activiteiten on

Gehoorscreening

hold kwamen te staan en Covid-19 alle voorrang kreeg. Beirens

Het stoppen van de neonatale gehoorscreening kwam geheel

werd door het NCJ benaderd voor het JGZ-crisisteam. “Er ontstond

onverwacht voor het JGZ crisisteam: “Het werd stopgezet omdat er

vrijwel direct een groep voor medewerkers op directieniveau en

vanuit de overheid gesprekken plaatsvonden waar wij als jeugd-

een groep voor medewerkers op beleidsniveau”, blikt ze terug.

artsen niet aan deelnamen. Dat was teleurstellend. De screeners

Sinds half maart was er dagelijks zoom-overleg met een vast

hadden zorgen en de audiologische centra gingen ook dicht tot

aantal mensen vanuit ActiZ Jeugd, GGD GHOR Nederland, NCJ en

6 april. Dat leidde bij VWS tot het besluit om de neonatale gehoor-

V&VN. En soms kwam daar nog een collega bij vanuit het College

screening tijdelijk stop te zetten. Veel jeugdartsen en verpleeg-

Perinatale Zorg-CPZ. “We behandelden vragen en signalen uit

kundigen waren het er helemaal niet mee eens! Dat hebben we

het veld.” En dat doen ze nog steeds, al is het overleg sinds mei

ook direct aangegeven bij het RIVM. We hebben toen flink ingezet

afgeschaald naar driemaal per week.

op het beïnvloeden van de besluitnemers. We wilden aantonen

“In het begin was het vooral met elkaar zoeken en kijken naar wat

welke schadelijke gevolgen de stopzetting had; cijfers vanuit TNO

is er nodig, waar is behoefte aan? Er waren directe vragen als: hoe

hebben ons daar heel mooi bij geholpen. Ook de audiologische

moeten wij onze consulten doen? Hoe kunnen wij gezinnen onder-

centra waren niet blij toen bleek dat het uitstel werd verlengd tot

steunen? Wat als er een grotere lockdown komt? Welke fysieke

eind april. Dat alles hebben we goed onder de aandacht gebracht.”

Ja! magazine

VISIE

37 - 2020 #49

7 ' 9.00-10.00 uur Zoom-overleg

boodschap goed over en staan personen er ook voor open? Het is maatwerk per regio.” De corona-pandemie heeft Beirens vooral geleerd hoe belangrijk het is om alle inter-

Overleggen met:

acties in beeld te hebben: “Welke andere partners naast de AJN hebben ook invloed

GGD GHOR Nederland

op de besluitvorming van onderwerpen die de JGZ raken en hoe leg ik daar contact

ActiZ Jeugd

mee? Het is ook zaak om de lijntjes vanuit

NCJ

“Binnen het crisisteam proberen we verder

V&VN

ches via de managers en de beroepsvereni-

het crisisteam kort te blijven houden.” zo goed mogelijk te informeren. De branging via de leden. Ook delen we informatie op onze websites, op social media, in

College Perinatale Zorg-CPZ

nieuwsbrieven en binnen facebookgroepen. De input van leden is onmisbaar voor een directe lijn naar wat er speelt in de praktijk. Daar kun je niet buiten. Ik heb

Behandelen vragen uit het land

sterker dan ooit gemerkt dat ik alleen van betekenis kan zijn als ik gevoed word. Dus: app mij, mail mij, samen staan we sterk. Nu en in de toekomst.”

Annuleren wetenschappelijke dag Q

Ze benadrukt: “Er wordt niet altijd geluisterd naar de adviezen vanuit de praktijk. In ons JGZ-crisisteam was en is daarentegen de samenwerking tot nu toe heel erg goed. De lijntjes zijn nog nooit

Stuur ideeën

zo kort geweest. Maar richting de landelijke overheid en de gemeenten kan het beter. Het is daar niet altijd duidelijk dat de JGZ een deel van de oplossing kan zijn. Dan vraag je je af: zitten wij als

Tinneke Beirens werkt ruim acht jaar als

beroepsgroep wel op de goede plekken? En bij de juiste overleg-

beleidsmedewerker bij de AJN. Ze ondersteunt

gen? Dat kunnen we nog beter onderzoeken.”

het bestuur met beleidsmatige taken, visieontwikkeling en het formuleren van standpunten.

#samensterk

Ze sluit ook regelmatig aan bij overleggen met

Eind april richtte het JGZ-crisisteam zich sterk op het onderwijs.

ketenpartners. Reacties, ideeën en suggesties

Beirens verwijst naar ‘prachtige’ praktijkvoorbeelden in het land,

kunnen naar: beleid@ajnjeugdartsen.nl.

waarbij de jeugdgezondheidszorg ondersteunt in kwetsbare situaties, bij kinderen: “Per regio kan de ondersteuning verschillen. Iets kan hier goed lopen, terwijl het elders minder makkelijk van de grond komt of nog minder zichtbaar is. De vraag blijft: hoe kun je je expertise over de bühne brengen? Op welke wijze breng je de

Ja! magazine

PORTRET

2020 #49 - 38

‘Ik ga de intercollegiale samenwerking nog missen’ Eind 2019 werd hij vader, in januari studeerde hij af als jeugdarts KNMG en in februari kwam de coronapandemie in Nederland waardoor zijn werk 180 graden veranderde. Het leven van jeugdarts Niels Penning stond de eerste maanden van 2020 behoorlijk op zijn kop. “Een enerverende, leerzame tijd met hoogte- en dieptepunten.” Tekst: Jeanne-Marie Hament Beeld: eigen beeld

“Sinds 3 maart zet ik me volledig in voor het coronabelteam

In eerste instantie waren er twee telefoonlijnen, één voor bur-

dat meteen werd opgezet door mijn GGD. We begonnen

gers en één voor intercollegiaal overleg. Ik werd ingezet op de

met twee andere jeugdartsen en waren in totaal met

intercollegiale lijn. Initieel gingen de vragen over symptomen en

negen artsen van diverse disciplines werkzaam op het

testmogelijkheden na bezoek aan het buitenland en was er aan-

hoofdkantoor. Mijn JGZ-activiteiten werden gelukkig opge-

dacht voor bron- en contactonderzoek. Naarmate de pandemie

vangen door andere collega’s. De overgang naar een heel

vorderde, veranderde het type vragen van dag tot dag. “Op een

andere werkvorm verliep rustig en goed georganiseerd en

geven moment werden de microbiologen ook betrokken en had-

doordat we met een ruim team waren werd het werk nooit

den we gezamenlijk een telefoonlijn. De vragen over de zorgme-

te zwaar of emotioneel.

dewerkers waren voor ons en vragen over (zieke) patiënten voor hen. De uitdaging is om je kennis over het beleid en de laatste informatie paraat te hebben en houden. Iedere dag zijn er nieuwe inzichten en aanpassingen van het (test-)beleid. Hiervoor zijn speciale Q&A’s gemaakt, zowel algemeen als voor onderwijs en voor hygiëne en inspectie. Als Rutte op televisie zegt dat docenten allemaal getest moeten kunnen worden, dan weten we dat er een golf van vragen en verzoeken op ons af gaat komen. In de praktijk duurt het vaak nog iets langer voordat dit daadwerkelijk kan worden waargemaakt. Die vertraging kan voor wat frustratie zorgen bij de beller en daar moet je ook mee om kunnen gaan. Inmiddels werk ik nog acht uur voor de verschillende belteams. De JGZ op de scholen wordt weer opgestart en ik ben daar weer nodig. In Amsterdam hebben we een Ouder-en-Kind Adviseur (OKA) op iedere school. Zij hebben de afgelopen tijd contact gehouden met scholen, kinderen en ouders waar zorgen over waren. Ik sluit hier ook weer bij aan. Persoonlijk heb ik erg genoten van de samenwerking met verschillende disciplines binnen de GGD in deze crisis. Mijn drempel om bijvoorbeeld een collega van Infectieziekten te bellen voor overleg is nu veel lager. Ik ga dat misschien nog wel missen straks.”

Ja! magazine

Donderdag 29 oktober

GEACCRE D studieaaITEERD nbod ONAFHA NK nascholiELIJKE ng Anorexia Vergroot uw kennis over de zorg van patiënten met anorexia. Naast nieuwe interventies en alternatieve behandelmethodes komen ook thema’s als comorbiditeit, dilemma’s bij (dwang) voeding en de somatische effecten van een eetstoornis aan bod.

Accred (min.) itatie 5 punt en

U kunt kiezen uit maar liefst vier verdiepingssessies. Plaats NH Hotel, Amersfoort Meer info medilex.nl/anorexia

Woensdag 18 november

Palliatieve zorg aan EMB kinderen Palliatieve zorg aan kinderen met EMB is maatwerk. Hierbij spelen niet alleen de kinderen een belangrijke rol, maar ook het gezin eromheen. Begin vroegtijdig met palliatieve zorg bij kinderen met EMB! Plaats Carlton President Hotel, Utrecht Meer info medilex.nl/palliatievezorgkinderen Op 27 mei een speciale editie in

30 november & 1 december

Keuze uit 2 verdie ping sessie ss

Praten met kinderen en ouders over seksueel misbruik 2-daagse cursus onder leiding van Aafke Scharloo, klinisch psycholoog met specialistische expertise in diagnostiek en behandeling na seksueel misbruik, (kinder)-mishandeling en trauma. Praten over seksueel misbruik geeft kinderen geen trauma, de stilte wel.

Met e beoor en 9 deeld !

Plaats Regardz de Eenhoorn, Amersfoort Meer info medilex.nl/pratenoverseksueelmisbruik

Dinsdag 15 december

Overgewicht en obesitas bij kinderen en jongeren Vroegtijdige diagnostiek van overgewicht en obesitas bij kinderen is van groot belang! Herken de signalen en bied de juiste ondersteuning. Accreditatie is toegekend voor diverse doelgroepen! Plaats Leerhotel Het Klooster, Amersfoort Meer info medilex.nl/obesitaskinderen

@Medilex

Alwee 3e edi r de tie!

@medilex | info@medilex.nl | www.medilex.nl

Hero Baby Nutrasense® Pep is speciaal ontwikkeld voor de behandeling van koemelkallergie De eiwitten in Hero Baby Nutrasense® Pep zijn in kleine stukjes geknipt, zodat het lichaam deze niet als koemelkeiwit herkent. Hierdoor is de voeding geschikt bij koemelkallergie.

• Bewezen effectief 98% tolerantie in klinisch onderzoek met kinderen met een bewezen koemelkallergie.

Borstvoeding is de beste voeding voor zuigelingen

De oplossing bij koemelkallergie

• Combinatie van gehydrolyseerd wei-eiwit en caseïne Gebaseerd op de samenstelling van moedermelk die ook een combinatie* van deze eiwitten bevat.

• DHA en AA Belangrijke vetzuren die de hersenontwikkeling ondersteunen. *Zowel de JGZ-Richtlijn als de NVK-Richtlijn maken geen onderscheid tussen een wei-eiwit hydroysaat en een caseïne hydrolysaat. Matencio, E. et al. (2016) J Hum Nutr Food Sci 4(3): 1090.