AJN Jeugdartsen Nederland JA! 47 by AJN Jeugdartsen Nederland

2020 #48

Stress

‘Meer tijd voor het kind, meer ruimte voor gesprek’ AJN-lid Magret Foreman Dilemma:

‘Langer zwangerschapsverlof voorkomt ELS’ ‘Mijn hoofd wilde van alles, maar mijn lijf kon niks meer’ Henrike ter Horst, jeugdarts

3 - 2020 #48

COLUMN VOORZITTER

Zorg voor de jeugd Ruim een jaar zat ik namens de AJN en samen met het Nederlands Instituut Psychologen (NIP) in een stuurgroep van het landelijke actieprogramma Zorg voor de Jeugd. AJN en NIP vertegenwoordigden hierin samen elf beroepsgroepen. Ik stapte er met een missie in: de stem van de professional laten horen. En de rol van jeugdartsen, andere artsen en jeugdverpleegkundigen in de toegang tot jeugdhulp onder de aandacht brengen. Landelijk meepraten over investeren in vakmanschap, meer ruimte voor de professionals en arbeidsmarktproblematiek. Ook benoemde ik overal dat jeugdhulp en gezondheidszorg meer met elkaar moeten verbinden. En dat investeren ŏŲ ƠƣĪǜĪŲƸŏĪ ŧżżŲƸ ěŏš ŊĪƸ ǜżżƣŤżŰĪŲ ǜÿŲ ǭǝÿÿƣģĪƣĪ ǭżƣŃ܏ NĪƸ ǝÿƫ ǿšŲ żŰ ƸĪ ŰĪƣŤĪŲ ģÿƸ ŰŏšŲ ƫƸĪŰ ŃĪŊżżƣģ werd. Het voorveld met onze laagdrempelige JGZ en jeugdartsen in de wijken en op scholen kwam aan al die landelijke tafels steeds beter in beeld. In de de stuurgroep, maar ook tijdens 24-uursbijeenkomsten, beroepsgroepensessies en gesprekken met de minister aan tafel ging het vaak over knelpunten en verbeterpunten in de jeugdhulp en de Jeugdwet. Er werden successen behaald zoals schrapsessies om administratieve lasten te verminderen en de oprichting van een samenwerkingsplatform vakmanschap. Wat veel indruk op mij maakte waren persoonlijke verhalen van jongeren en ouders in ‘vertelsessies’ met cliënten van jeugdhulp. En ook voorbeelden van complexe vastgelopen casuïstiek die landelijk geagendeerd werd. Maar het gevoel dat er nog een lange weg te gaan is voor de jeugdhulp overheerste. Er valt nog zoveel te verbeteren in de toegang tot juiste hulp. Jeugdartsen kunnen hieraan ook een bijdrage leveren. Na een jaar maakte ik de balans op: zoveel beroepsgroepen vertegenwoordigen levert veel op, maar kost op de langere duur teveel tijd van de AJN en van mij. Genoeg ander werk nog te doen. En om te veel stress te voorkomen is ŊĪƸ ěĪŧÿŲŃƣŏšŤ żŰ šĪ Ƹŏšģ ĪǳłĪĜƸŏĪł ƸĪ ěĪƫƸĪģĪŲ܏ 'ǀƫ ǝĪƣģ ŊĪƸ ŏŲ ‫ ڌڎڌڎ‬Ƹŏšģ ŊĪƸ ƫƸżŤšĪ ǜżżƣ ģĪ ƫƸǀǀƣŃƣżĪƠ żǜĪƣ ƸĪ ģƣÿŃĪŲ ÿÿŲ ĪĪŲ ÿŲģĪƣĪ ěĪƣżĪƠƫŃƣżĪƠ‫ ܉‬ŲÿŰĪŧŏšŤ ģĪ ŤŏŲģĪƣ‫ ܫ‬ĪŲ šĪǀŃģƠƫǣĜŊŏÿƸĪƣƫ܏ àĪŧ ěŧŏšǽƸ ģĪ dt ƫÿŰĪŲ ŰĪƸ de andere beroepsgroepen betrokken bij het programma Zorg voor de Jeugd.

Astrid Nielen voorzitter AJN Jeugdartsen Nederland voorzitter@ajnjeugdartsen.nl

Chillen

Puzzelen

In armoede

“Ik vond het heel leuk om te poseren voor de cover. Ik ervaar soms stress omdat ik veel dingen tegelijk moet doen. Ik zit op allemaal verschillende sporten, moet huiswerk doen en ik heb ook gewoon wat tijd voor mezelf nodig. Even chillen op de bank of samen met mijn ouders iets leuks kijken op tv.”

“Met het oog op de aanstaande AJN-dag, sprak ik met Mascha Kamphuis over Early Life Stress, het thema van die dag (Podium, pagina 32). Het was een levendig en inspirerend gesprek. Daarna begon de uitwerking. De radertjes gingen draaien en het was puzzelen om alle interessante zinspelingen in woorden vast te leggen. Leuk om te ģżĪŲ ĪŲ ŊĪƸ ŊĪĪǽƸ ŰŏšŲ ŲŏĪǀǝƫŃŏĪƣŏŃŊĪŏģ Ųÿÿƣ de dag aangewakkerd!”

“Laat de jeugdarts echt contact maken en oprecht en geduldig zijn. Ontmoet kinderen en jongeren in armoede (zoals ik destijds) ook in de eigen leefsituatie. Gedraag je als professional, maar vooral als mens! Fijn dat ik in dit magazine (Markant, ƠÿŃŏŲÿ ‫ ܡڌڐ‬ŰŏšŲ ƫƸĪŰ ŤÿŲ ŧÿƸĪŲ ŊżƣĪŲ żǜĪƣ opgroeien in armoede en wat dat met een kind doet.”

Pam van Engen (11), covermodel

Elwyze Frijns, jeugdarts

Joël Darius, betrokken bij Alliantie Kinderarmoede

Ja! magazine

INHOUD

2020 #48 - 4

INHOUDSOPGAVE

AJN-lid Jeugdarts Margret Foreman combineert haar veeleisende baan met een druk gezinsleven. Een mogelijk recept voor stress, ware het niet dat Margret de methode Tijdsurfen ontdekte. Hiermee leerde ze omgaan met tijd en taken vanuit een gevoel van rust en evenwicht.

14 Column Ze hield altijd alle ballen in de lucht: werken, moederen, besƸǀƣĪŲ‫ ܉‬ƫƸǀģĪƣĪŲ܏ /Ų ÿŧŧĪƫ ŰĪƸ ‫ ڌڎڍ‬ procent. Maar toen wilde haar lichaam ineens niet meer. Jeugdarts NĪŲƣŏŤĪ ƸĪƣ NżƣƫƸ ƫĜŊƣŏšǽƸ żǜĪƣ Ŋÿÿƣ burn-out.

Onderzoek Hoe kan stress bij jongeren voorkomen worden? Welke onderzoeken zijn daarnaar gedaan? Yvonne Vanneste en Silvia van den Heijkant, beiden lid van de wetenschappelijke commissie van de AJN, doken de literatuur in op zoek naar antwoorden.

Ja! magazine

Expertise NĪƸ ®ƸƣĪƫƫ hÿě ŊĪĪǽƸ ÿŧƫ ģżĪŧ ŤĪŲŲŏƫ over stress naar buiten te brengen. Het richt zich vooral op zwangere vrouwen, kinderen en jongeren. Hoogleraar Anja Huizink is initiatiefnemer van het lab en vertelt erover.

INHOUD

5 - 2020 #48

Podium Als medisch directeur van het Landelijk Expertise Centrum Kindermishandeling (LECK) ziet Mascha Kamphuis van dichtbij hoe urgent het probleem is van early life stress en de noodzaak om īĜŊƸ ĪǳłĪĜƸŏĪł ƸĪ ŊÿŲģĪŧĪŲ ŏŲ ĪĪŲ ǜƣżĪŃ stadium.

Markant

Verder in dit nummer

Vijf vragen aan Joël Darius, ervaringsdeskundige en spreker bij de Publieksacademie Kinderarmoede. Hij hoopt door zijn verhaal te vertellen over zijn jeugd in armoede, meer begrip te kweken en bij te dragen aan oplossingen.

02 12 23 30 34 37

Voorwoord Astrid Nielen Dilemma: Langer zwangerschapsverlof voorkomt early life stress ®ĪŧǿĪ‫ ܈‬dt‫ܫ‬ŧŏģ tĪŧŧŏĪ ƫƫĪěÿÿƣ ƫƸĪŧƸ ǭŏĜŊ ǜżżƣ Casus: Wico Mulder over Klaar voor de Toekomst Visie: AJN-bestuur maakt zich sterk voor Zorg voor de Jeugd Recensies

Aan dit nummer werkten verder mee:

Colofon JA! magazine van de AJN

Frequentie: 3 keer per jaar ISSN: 1873-8346 EDITIE: ‫ ڔڐ܍ ڌڎڌڎ‬

Tinneke Beirens, Elwyze Frijns, Silvia van den Heijkant, Henrike ter Horst, Dirk Jansen, Geja Jol-Rikkers, Eric Kampherbeek, Mascha Kamphuis, Sanne de Laat, Sanna Leupen, Wico Mulder, Astrid Nielen, Rosanne van der Lugt, Yvonne Vanneste

Rechten: Niets uit deze uitgave mag geheel of gedeeltelijk

ǝżƣģĪŲ żǜĪƣŃĪŲżŰĪŲ ǭżŲģĪƣ ƫĜŊƣŏǽ ƸĪŧŏšŤĪ ƸżĪƫƸĪŰŰŏŲŃ ĪŲ bronvermelding van de uitgever.

COVER:

SECRETARIAAT/CONTACT AJN: Churchilllaan 11,

Model: Pam van Engen FżƸżŃƣÿǿĪ‫ ܈‬/ƣŏĜ fÿŰƠŊĪƣěĪĪŤ

‫ ړڎڑڏ‬Gß ÃƸƣĪĜŊƸ‫ ܉ڌڔڕ ڐڕڔ ڐڑڔڌ ܈¼ ܉‬F‫ڔڔڕ ڔڕڔ ڐڑڔڌ ܈‬ ja@ajnjeugdartsen.nl www.ajnjeugdartsen.nl www.facebook.com/jeugdartsennederland www.twitter.com/jeugdartsen www.linkedin.com/company/ajn-jeugdartsen-nederland/

ART DIRECTION/SALES:

Elma Media BV, Silvèr Snoek Salesmanager, s.snoek@elma.nl £żƫƸěǀƫ ‫ ڌڎړڍ ܉ڔڍ‬ƣżĪŤ żƠ hÿŲŃĪģŏšŤ ¼‫ ܉ڌڌڒ ڍڏڏ ڒڎڎڌ ܈‬S‫ ܈‬ǝǝǝ܏ĪŧŰÿ܏Ųŧ Hoofdredacteur: Jeanne-Marie Hament Eindredactie: Bureau Bax Redactiecoördinatie: Louise Dijkmans Redactie: Marieke Morssinkhof, Roselin van der Torren

Marktvisie: Advertenties, advertorials en pagina’s Marktvisie vallen niet onder de verantwoordelijkheid van de redactie.

ABONNEMENT: Alle AJN-leden ontvangen JA!

Niet-leden kunnen losse nummers bestellen via secretariaat@ajnjeugdartsen.nl.

Ja! magazine

INTERVIEW

2020 #48 - 6

Ja! magazine

7 - 2020 #48

INTERVIEW

‘Ik ben netjes en protocolair, maar wil ook ruimte voor context’ Margret Foreman werkt als stafarts en heup echoscopist. Een drukke baan die zij combineert met haar gezinsleven. Een mogelijk recept voor stress, ware het niet dat Margret de methode Tijdsurfen ontdekte. Hiermee leerde ze omgaan met tijd en taken vanuit een gevoel van rust ĪŲ ĪǜĪŲǝŏĜŊƸ܏ ܶNĪƸ ŊĪĪǽƸ Űŏš ǜĪĪŧ ŃĪěƣÿĜŊƸ Ơƣŏǜī‫ ܉‬Űÿÿƣ żżŤ ǭĪŤĪƣ ŏŲ ŰŏšŲ ǝĪƣŤ܏ܷ

Tekst: Roselin van der Torren Beeld: Eric Kampherbeek

Je bent kortgeleden overgestapt van de jgz naar een eerstelijns

Hoe ben je bij deze specialisatie gekomen?

diagnostisch centrum. Heel iets anders?

ܶSŲ ‫ ܉ڕڌڌڎ‬ƸżĪŲ ŏŤ ÿŧƫ šĪǀŃģÿƣƸƫ ěŏš ðǀŏģǭżƣŃ ǝĪƣŤƸĪ‫ ܉‬ŤǝÿŰ ŊĪƸ

“Ik ben nu stafarts en heup-echoscopist bij Diagnostiek voor U.

verzoek vanuit Diagnostiek voor U om een arts op te leiden tot

Dat lijkt een hele verandering, maar heupdysplasie is al jaren mijn

echoscopist. Dit kwam op een mooi moment op mijn pad, ik wilde

ÿÿŲģÿĜŊƸƫŃĪěŏĪģ ĪŲ ŏŲ ‫ ڕڌڌڎ‬ģĪĪģ ŏŤ ģĪ żƠŧĪŏģŏŲŃ ƸżƸ ĪĜŊżƫĜżƠŏƫƸ܏

een nieuw aandachtsgebied oppakken en me verder verdiepen. Bo-

Daarnaast werk ik nog steeds met jonge kinderen en hun ouders,

ǜĪŲģŏĪŲ Ŋÿģ ŏŤ ÿŧ ÿǳǿŲŏƸĪŏƸ ĪŲ ĪŲŏŃĪ ĪƣǜÿƣŏŲŃ ŰĪƸ ĪĜŊżŃƣÿǿĪ ǜÿŲǀŏƸ

alleen zit ik nu een stap verder in het diagnostisch proces. Dat is een

de basisopleiding geneeskunde. Ik heb toen de opleiding gedaan en

mooie nieuwe uitdaging. Bij Diagnostiek voor U, het enige lande-

combineerde daarna mijn baan als jeugdarts met enkele uren heup-

lijke eerstelijns diagnostisch centrum met kwalitatieve heupecho’s

echoscopie per week. Verder was ik betrokken bij de ontwikkeling

buiten het ziekenhuis, werken we met vier echoscopisten waarvan

van de landelijke jgz-richtlijn Heupdysplasie en ook aan de richtlijn

twee jeugdartsen. We nemen een anamnese af, doen de echo en

voor kinderorthopeden heb ik meegeschreven.”

ŤǀŲŲĪŲ ŰĪƸĪĪŲ ĪĪŲ żǳǿĜŏĶŧĪ ěĪżżƣģĪŧŏŲŃ ŃĪǜĪŲ ĪŲ ěĪŧĪŏģ ǜÿƫƸstellen. Dat is voor het kind en de ouders heel prettig. Naast mijn

Wilde je altijd al in de jeugdgezondheidszorg werken?

klinisch werk ben ik ook stafarts en betrokken bij wetenschappelijk

“Ik was 23 jaar toen ik afstudeerde en wilde eigenlijk de gynaecolo-

onderzoek. Zo ligt er net een onderzoeksplan klaar om met dertien

gie in. Dat wil zeggen, ik wilde een dokter zijn die baby’s haalde. Ik

centra te kijken naar een mogelijke conservatieve behandeling voor

ging promotieonderzoek doen op het grensvlak van gynaecologie,

milde heupdysplasie. Voldoende verdieping dus!”

neonatologie en voeding. In die tijd zaten twee essentiële vetzuren

Ja! magazine

INTERVIEW

2020 #48 - 8

‫'ܠ‬N ĪŲ ‫ ܉ܡ‬ģŏĪ ǝĪŧ ŏŲ ěżƣƫƸǜżĪģŏŲŃ ǭÿƸĪŲ‫ ܉‬ŲżŃ ŲŏĪƸ ŏŲ ǵŧĪƫǜżĪding. In mijn onderzoek vergeleken we groepen prematuren die ěżƣƫƸǜżĪģŏŲŃ‫ ܉‬ŃĪǝżŲĪ ǵŧĪƫǜżĪģŏŲŃ‫ ܉‬żł ǜĪƣƣŏšŤƸĪ ǵŧĪƫǜżĪģŏŲŃ ŤƣĪŃĪŲ܏ We zagen dat de laatste groep het even goed deed als de groep die ěżƣƫƸǜżĪģŏŲŃ ŤƣĪĪŃ ĪŲ ěĪƸĪƣ ģÿŲ ģĪ ŃƣżĪƠ ģŏĪ ŃĪǝżŲĪ ǵŧĪƫǜżĪģŏŲŃ dronk. Een mooi concreet resultaat dat er toe leidde dat Nutricia de voeding aanpaste! Echter, tijdens mijn onderzoek kwam ik er wel achter dat gynaecologie niet mijn vakgebied was. Daarnaast had-

Meer lezen?

den mijn man en ik inmiddels twee kinderen gekregen en zag ik een intensief traject tot kinderarts of verloskundige ook niet zitten. Mijn vader suggereerde toen consultatiebureau-arts (nu jeugdarts, red)

Ik heb de tijd, Paul Loomans (2013).

en dat leek me meteen ontzettend leuk. Al in de laatste fase van

De schrijver is de bedenker van methode

mijn onderzoek ben ik met dat werk begonnen.”

Tijdsurfen. Minder moeten, meer leven, Annemiek Leclaire (2019)

Mooi advies van je vader! In wat voor gezin ben je opgegroeid? “Mijn ouders hebben mij altijd gestimuleerd om verder te groeien, misschien ook wel omdat mijn vader na het verlaten van de middelbare school die kans niet direct kreeg. Ik ben het oudste kind van mijn ouders. Ze hebben zes jaar op mij moeten wachten. Precies zes jaar na mijn geboorte, op dezelfde dag, werd mijn broertje geboren.

Jeugdartsen kunnen de methode goed inzetten in hun werk, of

Bijzonder toch? Ook bijzonder is mijn oma. Zij had de meisjes-HBS

meegeven aan ouders of gebruiken in hun persoonlijk leven.”

gedaan, een uitzondering in haar tijd. Ik heb haar helaas maar kort NĪĪǽƸ ģĪǭĪ ŰÿŲŏĪƣ ǜÿŲ ŧĪǜĪŲ ĪŲ ǝĪƣŤĪŲ żżŤ ĪĪŲ ƣżŧ ŃĪƫƠĪĪŧģ ěŏš

gekend, want ze overleed toen ik 7 was. Maar ze is echt mijn heldin.”

jouw overstap naar Diagnostiek voor U? Wanneer kwam de methode Tijdsurfen op je pad?

“Het vak van jeugdarts is prachtig. Het past ook heel goed bij de

“Enkele jaren geleden heb ik twee keer borstkanker gekregen. Beide

mens en de dokter die ik ben. Enerzijds ben ik netjes, zorgvuldig en

keren ben ik curatief behandeld. Tijdens zo’n ziekteproces ga je

protocollair, maar anderzijds wil ik ook graag ruimte voor de con-

terug naar de essentie. Ik was me heel helder bewust van de mensen

text en een holistische benadering. Dat sluit aan bij het vak, maar

om me heen. Toen ik daarna weer aan het werk ging, was dat ener-

ik liep wel tegen het werkstramien aan, ik had steeds te kort tijd

ǭŏšģƫ ŊĪĪŧ ǿšŲ‫ ܉‬ÿŲģĪƣǭŏšģƫ ŰĪƣŤƸĪ ŏŤ ģÿƸ ŏŤ ƫŲĪŧ ǝĪĪƣ ŃĪƫƸƣĪƫƸ ƣÿÿŤƸĪ

om een ouder rustig zijn of haar verhaal te laten doen. Eerst ging ik

en meeraasde in het werktempo. Ik begon me af te vragen: kan ik

twijfelen aan mijn eigen werkwijze (er zijn ook collega’s dit het wel

ook nuttig zijn zonder gehaast te zijn? Dat was het begin van een

binnen de tijd redden), maar ik merkte toch dat ik bij mezelf moest

zoektocht naar hoe dit vorm te geven. Ik las het boek Ik heb de tijd

blijven. Bij Diagnostiek voor U is de verhouding voor mij beter; iets

van Paul Loomans . Hij is de bedenker van de methode Tijdsurfen.

meer tijd voor het kind, meer ruimte voor gesprek en een afge-

Dit sloot goed aan bij wie ik ben. Afgelopen jaren heb ik me daar

bakende zorgvraag. Dit maakt dat ik mijn energie gerichter kan

verder in verdiept. En uiteindelijk heb ik ook de opleiding tot trainer

focussen. De breedte van het vak als jeugdarts is ook het gewicht

gevolgd en afgerond.”

dat je met je meedraagt.”

Wat houdt de methode precies in?

Wat wil je andere jeugdartsen meegeven?

“Tijdsurfen betekent meegaan met beschikbare energie en tijd. Het

“Een quote van George Bernard Shaw vind ik heel passend. ‘The only

maakt sterk gebruik van het onbewuste deel van het brein. De me-

service a friend can really render is to keep up your courage by holding up

ƸŊżģĪ ŃĪĪǽƸ šĪ ǭĪǜĪŲ ŲÿƸǀǀƣŧŏšŤĪ ÿÿŲǝŏšǭŏŲŃĪŲ ŰĪĪ ģŏĪ šĪ ŤǀŲƸ ŏŲ-

to you a mirror in which you can see a noble image of yourself.’ Ik denk

zetten als je stress of onrust ervaart. Op die manier kun je terugke-

dat het heel mooi zou zijn als jeugdartsen ouders een dergelijke

ren naar kalmte en focus. Een van de aanwijzingen is bijvoorbeeld

spiegel kunnen voorhouden. Dit doen we in het vertrouwen dat als

‘sta stil bij wat je doet en aanvaard de handeling’, of ‘kies spontaan

ouders een goed gevoel over zichzelf en het ouderschap hebben,

wat je gaat doen’. De methode vereist echt het aanleren van andere

dat kinderen daar het meest bij gebaat zijn.”

gedragspatronen en is dus een kwestie van veel oefenen. Maar als je het eenmaal beheerst, brengt het veel rust in je werk en je leven.

Ja! magazine

9 - 2020 #48

Wie is â&#x20AC;Ś Margret Foreman studeerde en promoveerde aan Maastricht University, waarna ze bijna 25 jaar werkte als jeugdarts 0-4 jaar bij Zuidzorg. Heupdysplasie werd haar aandachtsgebied en in 2009 deed ze de opleiding tot echoscopist. Sinds 1 januari 2020 werkt ze als stafarts en heup echoscopist bij Diagnostiek voor U, een eerstelijns diagnostisch centrum. Daarnaast rondde ze in 2019 de opleiding tot trainer Stressvrij werken met Tijdsurfen af. Ze woont in Eindhoven samen met haar man Tim en hun twee kinderen.

Ja! magazine

INTERVIEW

MARKTVISIE

Geen medicatie bij spugen en krampjes, maar geruststellen en voedingsadvies Spugen en krampjes! Ze horen bij de ‘problemen’ waarmee

enige tijd in een verticale positie houden1,4. Borstvoeding moet

ouders van jonge baby’s het meest te maken krijgen. Dit leidt

altijd worden aangeraden en gestimuleerd1,4܏ ŏš ǵŧĪƫŃĪǜżĪģĪ ǭǀŏ-

tot ongerustheid en een gevoel van onmacht. Onderzoek laat

ŃĪŧŏŲŃĪŲ ŤǀŲŲĪŲ ƫƠĪĜŏÿŧĪ ĪŲ ěĪǝĪǭĪŲ ĪǳłĪĜƸŏĪǜĪ ģŏĪĪƸǜżĪģŏŲŃĪŲ

zien dat de optimale behandeling van spugen en krampjes be-

overwogen worden als de gewone voedingsadviezen niet helpen1.

staat uit geruststellen van de ouders en het geven van voedings-

Zo kan bij regurgitatie een verdikte voeding met Johannesbrood-

adviezen. Medicatie is meestal niet nodig en zelfs ongewenst.

pitmeel (een natuurlijk bindmiddel dat gemaakt wordt uit de

Helaas wordt er bij een steeds grotere groep zuigelingen

kiemende zaden van de Johannesbroodboom) uitkomst bieden1,4.

gestart met maagzuurremmers2 terwijl dat niet nodig is1.

Bij krampjes zouden toevoegingen als prebiotica, synbiotica en

bèta-palmitaat of minder lactose en gehydrolyseerd eiwit kunnen helpen1.

Spugen en krampjes zijn bij baby’s meestal onschuldig en verdwijnen bij het ouder worden vanzelf. Maar tot die tijd hebben deze maagdarmproblemen grote impact op de ouders. Zo groot dat ze er

De dieetvoedingen van Nutricia

alles aan willen doen om het probleem te verhelpen voor hun baby3.

tǀƸƣŏĜŏÿ ŊĪĪǽƸ ǜżżƣ ǭżǝĪŧ ƣĪŃǀƣŃŏƸÿƸŏĪ ÿŧƫ ŤƣÿŰƠšĪƫ ĪĪŲ ÿƠÿƣƸĪ

Ouders wensen vaak een snelle en eenvoudige oplossing, zoals een

dieetvoeding. Juist die aangepaste voeding kan klachten helpen

geneesmiddel dat de symptomen bij hun kind verlicht of vermin-

verminderen.

dert. Daarom worden er bijvoorbeeld maagzuurremmers voorgeschreven. Toch zijn bij deze functionele maagdarmproblemen

Bij spugen: Nutrilon A.R.

ŰĪģŏĜŏšŲĪŲ ŲŏĪƸ ěĪǝĪǭĪŲ ĪǳłĪĜƸŏĪł ĪŲ ǭĪŧłƫ ŲÿģĪŧŏŃ . Een optimale

tǀƸƣŏŧżŲ ܏¦܏ ‫ܠ‬ÿŲƸŏ‫ܫ‬ƣĪŃǀƣŃŏƸÿƸŏĪ‫ ܡ‬ŏƫ ěĪǝĪǭĪŲ ĪǳłĪĜƸŏĪł ěŏš ƫƠǀŃĪŲ4,5.

behandeling van deze maagdarmproblemen is het focussen op het

Deze speciaal ontwikkelde dieetvoeding sluit aan bij de nieuwste

ESPGHAN-richtlijn bij spugen6. Het bevat Johannesbroodpitmeel.

geruststellen van ouders en het geven van voedingsadviezen .

Hierdoor dikt de voeding in de maag verder in en komt minder

Geruststellen

makkelijk omhoog4,5. Dit vermindert het aantal regurgitaties en de

Krampjes en spugen kunnen een enorme impact hebben op de

hoeveelheid per keer spugen4,5.

kwaliteit van leven van zowel de baby’s als de ouders. Vaak is er sprake van een negatieve spiraal en is de kans op negatieve gevoelens bij ouders groot3. Dat ouders ongerust worden van een huilende baby is logisch en dat ze daardoor onzeker worden en vaker een arts of verpleegkundige raadplegen is te begrijpen. Bij een consultatie is dan aandacht voor de ouders gewenst: hoe gaan ze ermee om en hoeveel zorgen maken ze zich? Angst van ouders kan verminderen en ze krijgen meer zelfvertrouwen door eenvoudige en duidelijke uitleg dat dit soort maagdarmproblemen vaak voorkomen, maar meestal onschuldig zijn en bij het ouder worden vanzelf verdwijnen1.

Voedingsadviezen Naast het geruststellen van ouders is het ook belangrijk ze voedingsadviezen te geven, zoals niet teveel voeding in een korte tijd, niet in een horizontale positie voeden en de baby na een voeding

Ja! magazine

MARKTVISIE

van alle baby’s heeft krampjes11

van de ouders wil er alles aan doen op dit op te lossen11

Bij krampjes en/of moeizame ontlasting: Nutrilon Omneo

Nieuwste richtlijnen bij regurgitatie

tǀƸƣŏŧżŲ ŰŲĪż ŏƫ ĪĪŲ ěĪǝĪǭĪŲ ĪǳłĪĜƸŏĪǜĪ ģŏĪĪƸǜżĪģŏŲŃ ěŏš

https://www.nutriciavoorprofessionals.nl/regurgitatie/

krampjes en moeizame ontlasting met minder lactose en met partieel eiwithydrolysaat. Verder bevat het de prebiotische vezelmix G ®‫܈‬ŧĜF ® ‫ ڍ܈ڕ‬ĪŲ ěĹƸÿ‫ܫ‬ƠÿŧŰŏƸÿÿƸ܏ 'ĪǭĪ ŏŲŃƣĪģŏĶŲƸĪŲ ŊĪěěĪŲ ěĪǝĪzen krampjes te verminderen1,5-8. ĪŊżĪǽƸĪ ÿÿŲ ŰĪĪƣ ŏŲłżƣŰÿƸŏĪ żǜĪƣ ģĪ ǝĪƸĪŲƫĜŊÿƠƠĪŧŏšŤĪ ÿĜŊƸĪƣgronden van deze dieetvoedingen?

‫ޗ‬

Kijk op www.nutriciavoorprofessionals.nl.

Nutricia

BRANDED CONTENT

50% 42% 50%

van alle baby’s geeft regelmatig voeding terug vanuit de maag naar de mond10

Literatuur 1.®ÿŧǜÿƸżƣĪ ® ĪƸ ÿŧ ‫¦ ܡڔڍڌڎܠ‬ĪǜŏĪǝ ƫŊżǝƫ ƸŊÿƸ ƠÿƣĪŲƸÿŧ ƣĪÿƫƫǀƣÿŲĜĪ ÿŲģ ŲǀƸƣŏƸŏżŲÿŧ ÿģǜŏĜĪ ŊĪŧƠ Ƹż żƠƸŏŰŏƫĪ ƸŊĪ ŰÿŲÿŃĪŰĪŲƸ żł łǀŲĜƸŏżŲÿŧ ŃÿƫƸƣżŏŲƸĪƫƸŏŲÿŧ ģŏƫżƣģĪƣƫ ŏŲ ŏŲłÿŲƸƫ܏ ĜƸÿ £ÿĪģŏÿƸƣ ‫ ڌڎڑڍܨڎڍڑڍ܈ܡڕܠړڌڍ‬2. GĪǭżŲģŊĪŏģƫƣÿÿģ ‫ ܡړڍڌڎܠ‬rÿÿŃǭǀǀƣƣĪŰŰĪƣƫ ǜżżƣ ǭǀŏŃĪŧŏŲŃĪŲ ŰĪƸ ƣĪǵŧǀǢ‫ܠ‬ǭŏĪŤƸĪ‫ ܏ܡ‬ĜŊƸĪƣŃƣżŲģģżĜǀŰĪŲƸ ěŏš ŊĪƸ ÿģǜŏĪƫ rÿÿƸ ŊżǀģĪŲ ŰĪƸ ŰĪģŏƫĜŊ ŊÿŲģĪŧĪŲ܏ ƠǀěŧŏĜÿƸŏĪŲƣ܏ ‫ ڒڌܕړڍڌڎ‬3. ƣÿŲģ / ĪƸ ÿŧ ‫ ܡڐڍڌڎܠ‬SƸܹƫ ŲżƣŰÿŧ Ƹż ěĪ ƫƠĪĜŏÿŧ ‫ ܫ‬ƣĪƫǀŧƸƫ żł ƢǀÿŲƸŏƸÿƸŏǜĪ ƣĪƫĪÿƣĜŊ 4. àĪŲǭŧ ¼ ĪƸ ÿŧ ‫ ܡڏڌڌڎܠ‬/ǳłĪĜƸ żł ƸŊŏĜŤĪŲĪģ łĪĪģŏŲŃ żŲ ŃÿƫƸƣżĪƫżƠŊÿŃĪÿŧ ƣĪǵŧǀǢ ŏŲ ŏŲłÿŲƸƫ‫ ܈‬ÿ ƠŧÿĜĪěż‫ܫ‬ĜżŲƸƣżŧŧĪģ ĜƣżƫƫżǜĪƣ ƫƸǀģǣ ǀƫŏŲŃ ŏŲƸƣÿŧǀŰŏŲÿŧ ŏŰƠĪģÿŲĜĪ܏ £ĪģŏÿƸƣŏĜƫ ‫܈ڍڍڍ‬Ī‫ܫڑڑڏ‬Ī‫ ڕڑڏ‬5. NżƣǜÿƸŊ ĪƸ ÿŧ ‫¼ ܡڔڌڌڎܠ‬ŊĪ ĪǳłĪĜƸ żł ƸŊŏĜŤĪŲģ‫ܫ‬łĪĪģ ŏŲƸĪƣǜĪŲƸŏżŲƫ żŲ ŃÿƫƸƣżĪģżƠŊÿŃĪÿŧ ƣĪǵŧǀǢ in infants: systematic review and meta-analysis of randomized controlled trials. Pediatrics 122(6):e1268-e1277 6. ¦żƫĪŲ ¦ ĪƸ ÿŧ ‫ ܡڔڍڌڎܠ‬£ĪģŏÿƸƣŏĜ GÿƫƸƣżĪƫżƠŊÿŃĪÿŧ ¦ĪǵŧǀǢ ŧŏŲŏĜÿŧ £ƣÿĜƸŏĜĪ Guidelines: Joint Recommendations of the North American Society for Pediatric Gastroenterology, Hepatology, and Nutrition and the European Society for Pediatric Gastroenterology, Hepatology, and Nutrition. J Pediatr Gastroenterol Nutr 66(3):516-554 7. ®ÿǜŏŲż F ĪƸ ÿŧ ‫ܶ ܡڏڌڌڎܠ‬rŏŲżƣܷ łĪĪģŏŲŃ ƠƣżěŧĪŰƫ ģǀƣŏŲŃ ƸŊĪ ǿƣƫƸ ŰżŲƸŊƫ żł ŧŏłĪ‫ ܈‬ĪǳłĪĜƸ żł ÿ ƠÿƣƸŏÿŧŧǣ ŊǣģƣżŧǣƫĪģ ŰŏŧŤ łżƣŰǀŧÿ ĜżŲƸÿŏŲŏŲŃ łƣǀĜƸż‫ ܫ‬ÿŲģ ŃÿŧÿĜƸż‫ܫ‬żŧŏŃżƫÿĜĜŊÿƣŏģĪƫ܏ ĜƸÿ £ÿĪģŏÿƸƣŏĜ ®ǀƠƠŧ ‫ ڌڕܫڒڔ܈ڍڐڐ‬8. ®ÿǜŏŲż F ĪƸ ÿŧ ‫¦ ܏ܡڒڌڌڎܠ‬ĪģǀĜƸŏżŲ żł ĜƣǣŏŲŃ ĪƠŏƫżģĪƫ żǝŏŲŃ Ƹż ŏŲłÿŲƸŏŧĪ ĜżŧŏĜ‫ ܈‬ÿ ƣÿŲģżŰŏǭĪģ ĜżŲƸƣżŧŧĪģ ƫƸǀģǣ żŲ ƸŊĪ ĪǳǿĜÿĜǣ żł ÿ ŲĪǝ ŏŲłÿŲƸ łżƣŰǀŧÿ܏ /ǀƣ d ŧŏŲ tǀƸƣ ‫ ڌڍڏڍܫڐڌڏڍ܈ڌڒ‬9. ®ĜŊŰĪŧǭŧĪ N ĪƸ ÿŧ ‫¦ ܡڏڌڌڎܠ‬ÿŲģżŰŏǭĪģ ģżǀěŧĪ‫ܫ‬ěŧŏŲģ ƫƸǀģǣ żł ƸŊĪ ŲǀƸƣŏƸŏżŲÿŧ ĪǳǿĜÿĜǣ ÿŲģ ěŏǿģżŃĪŲŏĜŏƸǣ żł a new infant formula containing partially hydrolyzed protein, a high beta-palmitic acid level, and nondigestible oligosaccharides. J Pediatr Gastroenterol Nutr 36(3):343-351 10. Kneepkens rF ĪƸ ÿŧ܏ ‫ ܡڐڍڌڎܠ‬tƸǜģ 11. ƣÿŲģ / ĪƸ ÿŧ܏ ‫ ܡڐڍڌڎܠ‬SƸܹƫ ŲżƣŰÿŧ Ƹż ěĪ ƫƠĪĜŏÿŧ‫ ܫ‬ƣĪƫǀŧƸƫ żł ƢǀÿŲƸŏƸÿƸŏǜĪ ƣĪƫĪÿƣĜŊ

Ja! magazine

DILEMMA

Langer zwangerschapsverlof voorkomt early life stress Als stress bij kinderen chronisch wordt, frequent voorkomt of langdurig aanhoudt, noemen we dit early life stress (ELS). ELS is schadelijk voor de fysieke en mentale ontwikkeling van kinderen en kan grote gevolgen hebben voor de rest van iemands leven. Het stressnetwerk ontwikkelt zich met name in de eerste 1000 dagen van een kind en in de adolescentiefase. Juist dan is een kind dus kwetsbaar voor ELS. Wat als we het zwangerschapsverlof eens oprekken? Vier meningen.

2020 #48 - 12

BALANS VINDEN

WEINIG ONTSPANNING

“Nee, ik denk niet dat langer zwangerschapsverlof altijd early life stress voorkomt. Deze stelling lijkt er vanuit te gaan, dat een langere periode van zwangerschapsverlof altijd stress-verminderend is, maar ik denk dat dit per ouder verschilt. Waarbij ik mij wel voor kan stellen dat deze periode van invloed kan zijn op een eventuele ontwikkeling van ELS. Maar ik denk dat factoren na het zwangerschapsverlof belangrijker zijn. Hoe ga je als ouders om met stressvolle situaties en wat doet de maatschappelijke druk met jou. Welke reacties ondervinden de kinderen van het gedrag van ouders en ook welk voorbeeld zien ze hierin. Dat zijn immers de factoren waar kinderen voor langere duur aan bloot worden gesteld en om die reden van invloed kunnen zijn voor een ELS-ontwikkeling. En daarbij leert de ervaring, dat ondanks dat mensen uit eenzelfde gezinssituatie komen, ieder persoon anders reageert en omgaat met dezelfde stressvolle situatie en dat je persoonlijkheid hier ook een rol speelt. Wat ik zie in mijn omgeving dat het stressvol kan zijn voor ouders om na een bevalling de balans terug te vinden met elkaar en tussen privé en werk. Op het moment dat er een langere periode van zwangerschapsverlof is, is er meer ruimte om deze balans te vinden. Vanuit mijn vakgebied moedig ik ook aan dat werkgevers beide ouders de ruimte bieden om het zwangerschapsverlof te verlengen met bijvoorbeeld het opnemen van vakantie en ouderschapsverlof. Nu ǭŏšŲ ŊŏĪƣ ŲÿƸǀǀƣŧŏšŤ ǝĪƸƸĪŧŏšŤĪ ǜżżƣƫĜŊƣŏǽƸĪŲ ǜżżƣ‫ ܉‬Űÿÿƣ deze zijn ook te ondersteunen in je bedrijfscultuur. 'ǀƫ ÿŧƫ Īƣ ŰĪģĪǝĪƣŤĪƣƫ ǭŏšŲ ģŏĪ ŊŏĪƣ ěĪŊżĪǽƸĪ ÿÿŲ hebben, dat zij ook de ruimte voelen om voor een langere periode zwangerschapsverlof en/of aanvullend ouderschapsverlof op te nemen.”

ܶ ĪŃŏŲ ƫĪƠƸĪŰěĪƣ ‫ ړڍڌڎ‬ŊĪěěĪŲ ǝŏš ĪĪŲ ģżĜŊƸĪƣƸšĪ gekregen. Ikzelf heb daarna vier maanden verlof ŃĪŊÿģ܏ rŏšŲ ƠÿƣƸŲĪƣ ŤƣĪĪŃ ƸǝĪĪ ģÿŃĪŲ ǜĪƣŧżł ĪŲ ŊĪĪǽƸ nog drie weken vakantie opgenomen. Dit was lang genoeg om zelf op adem te komen en om een beetje aan het ouderschap te kunnen wennen, maar erg kort als je het hebt over dingen als een band opbouwen met je kind en een stressvrij dagelijks leven kunnen leiden met zijn drieën. Mijn partner werkte daarna ŰĪƸĪĪŲ ǝĪĪƣ ‫ ڌڐ‬ǀǀƣ‫ ܉‬Űÿÿƣ ƫŧŏĪƠ ŲżŃ ŲÿǀǝĪŧŏšŤƫ ĪŲ ģÿƸ had wel impact. Het was vaak een gehaast en ik denk dat ook baby’s zoiets wel aanvoelen. Ook was hij bang dat zijn dochter zich minder aan hem zou hechten. Ik denk dat dat laatste uiteindelijk wel is meegevallen, maar ik zag wel dat zij blij en rustig werd bij haar vader en vond het jammer dat er niet wat meer tijd voor hen samen was. Na vier maanden ben ik weer gaan werken en nam het gehaast nog meer toe, vooral als het gaat om het żƠ Ƹŏšģ żƠ ǝĪƣŤ ĪŲ ģĪ żƠǜÿŲŃ ǭŏšŲ ĪŲ ŊĪƸ ÿǵŤƣŏšŃĪŲ ǜÿŲ huishoudelijke taken. Ook dat merken baby’s wel echt denk ik; hun natuurlijk ritme wordt soms verstoord omdat je aan bepaalde tijdstippen vast zit en er was weinig tijd voor echte ontspanning. Dus in dat opzicht ben ik het wel eens met de stelling. Ik geloof er alleen niet in dat het korte verlof van mijn partner en het feit dat ik na vier maanden weer ging werken, echt tot ŃƣżƸĪ ƫƸƣǀĜƸǀƣĪŧĪ ƫƸƣĪƫƫ ŊĪĪǽƸ ŃĪŧĪŏģ ĪŲ ģÿÿƣŰĪĪ ŃƣżƸĪ ŃĪǜżŧŃĪŲ ŊĪĪǽƸ ŃĪŊÿģ ǜżżƣ ģĪ żŲƸǝŏŤŤĪŧŏŲŃ ǜÿŲ żŲǭĪ dochter. Ze is nu twee jaar en een vrolijk, ontspannen meisje.”

YOLANDA RIRIASSA

JOELLE VLASVELD

Interim HR Professional KONEKSY

Webredacteur en trotse moeder van een peuterdochter

Ja! magazine

13 - 2020 #48

ONDERZOEK

VADERSCHAPSVERLOF

“Ja, ik ben het eens met deze stelling. Voor mijn studie arts

“De stelling veronderstelt een causaal verband tussen het hebben van langer verlof en geen early life stress (ELS). Dit vind ik wat kort door de bocht. Ook andere factoren kunnen verantwoordelijk zijn voor ELS. Zoals opgroeien in armoede of een (v)echtscheiding of blootgesteld worden aan geweld. Wel denk ik dat langer zwangerschapsverlof voor sommige moeders zeker bij kan dragen aan minder ervaren stress. Moeders die een moeilijke zwangerschap of bevalling hebben doorstaan, moeders die een postnatale depressie hebben ontwikkeld, moeders met een psychische kwetsbaarheid of (alleenstaande) moeders met een gering netwerk, hebben mogelijk langer de tijd nodig om fysiek of mentaal te herstellen. Hierdoor kan het oppakken van het werk na drie maanden te vroeg komen en als stressvol worden ervaren. Ook wanneer moeders zorgen hebben over hun pasgeboren baby vanwege ziekte of regulatieproblemen, is het begrijpelijk dat zij mogelijk weinig energie over hebben om zich weer op het werk te kunnen richten. Daardoor kunnen zij stress ervaren. Anderzijds zijn er ook moeders die er weer aan toe zijn om te werken. Iets voor jezelf doen buitenshuis en even niet zorgend bezig zijn, werkt voor sommige moeders juist stressverlagend. Het hangt dus af van ouder- en/of kindfactoren en omgevingsfactoren of het langer hebben van verlof ƫƸƣĪƫƫǜĪƣŧÿŃĪŲģ ǝĪƣŤƸ ĪŲ ŏŲǜŧżĪģ ŊĪĪǽƸ żƠ Īÿƣŧǣ ŧŏłĪ ƫƸƣĪƫƫ܏ Belangrijk punt in mijn ogen is verruiming van het verlof voor vaders/partners. Ik gun een baby de volle fysieke en emotionele beschikbaarheid van beide ouders in zijn/ haar eerste levensmaanden. In mijn beleving werkt het samen op kunnen pakken van de verzorging van de baby en het vinden van een ritme wel stress-verlagend. Ouders kunnen dan de aandacht vol op het ouderschap richten, waarbij ze elkaar kunnen ondersteunen en ontlasten. Ik ben dan ook voorstander van uitbreiding van het vaderschapsverlof.”

M&G heb ik het afgelopen jaar onderzoek gedaan naar hoe moeders hun zwangerschapsverlof beleven. Daaruit blijkt dat moeders graag weer gaan werken na hun verlof maar dat ze toch bijna altijd minstens drie weken vakantie ěŏš ģĪ ǝĪƸƸĪŧŏšŤĪ ‫ ڒڍ‬ǝĪŤĪŲ żƠŲĪŰĪŲ܏ 'ÿƸ ŃĪĪǽƸ ÿÿŲ ģÿƸ ǭĪ meer tijd nodig denken te hebben na de bevalling. En de interviews voor mijn onderzoek bevestigen dit. Als moeders nog niet voldoende tijd hebben gehad voor herstel en hechting met hun kind, dan kan dat mogelijk langdurige ŲĪŃÿƸŏĪǜĪ ĪǳłĪĜƸĪŲ ŊĪěěĪŲ܏ /h® ŏƫ żŲģĪƣ ŰĪĪƣ ĪĪŲ ŃĪǜżŧŃ van het onvoldoende beschikbaar zijn van een hechtingsǿŃǀǀƣ ǭżÿŧƫ ģĪ ŰżĪģĪƣ ĪŲ ģĪ ǜÿģĪƣ܏ 'ÿƸ ŤÿŲ ŤżŰĪŲ ģżżƣ moeilijke omstandigheden maar ook door fysiek niet beschikbaar zijn. Dit wordt ook bevestigd door een recent onderzoek dat in Oostenrijk is gedaan. In Oostenrijk ging het verlof żŲǜĪƣǝÿĜŊƸ ǜÿŲ ģƣŏĪ ŰÿÿŲģĪŲ Ųÿÿƣ ĪĪŲ šÿÿƣ ŏŲ ‫' ܏ڎڍڌڎ‬żżƣ deze wettelijke verandering kon er goed vergelijkend onderzoek worden gedaan tussen de groep vrouwen die drie maanden verlof hadden gehad en een groep die een jaar verlof had. Daaruit blijkt dat kinderen een betere emotionele ontwikkeling en schoolprestaties laten zien als moeders substantieel een jaar vrij zijn in plaats van drie maanden.”

JEANNE-MARIE HAMENT

SANDRA VAN TAMELEN- SCHRIEMER

Arts M&G

GZ-psycholoog & IMH-specialist in opleiding

Ja! magazine

DILEMMA

Doorpraten over de stelling? Dat kan in de ABCraad van de AJN op Facebook. Liever mailen? Stuur je bericht naar: ja@ajnjeugdartsen.nl

Expertise

2020 #48 - 14

Ja! magazine

15 - 2020 #48

Expertise

‘Gun je stress-systeem dagelijks een pauze’ Er is veel kennis over stress, maar dit is niet altijd gemakkelijk te vertalen naar de praktijk. Hoogleraar Anja Huizink is initiatiefnemer en directeur van het Stress Lab, met als doel kennis over stress naar buiten te brengen. Het Stress Lab richt zich vooral op zwangere vrouwen, kinderen en jongeren. Er wordt onderzoek gedaan en sinds kort worden ook cursussen aangeboden voor onder andere docenten, zorgcoördinatoren en maatschappelijk werkers.

Tekst: Marieke Morssinkhof Beeld: Sanna Leupen

Wie is … àÿÿƣżŰ ŊĪĪǽƸ ƫƸƣĪƫƫ šżǀǝ ÿÿŲģÿĜŊƸ‫ ܐ‬

Prof. dr. Anja Huizink werd in 1969 geboren in Wor-

“Tijdens mijn studie psychologie is die

merveer. Ze begon aan de opleiding fysiotherapie,

interesse ontstaan. Ik vind het interessant

maar maakte de overstap naar psychologie. Ze deed

hoe stress de gezondheid kan beïnvloeden,

promotieonderzoek bij de kinderen jeugdpsychiatrie

zowel lichamelijk als geestelijk. Wat zijn

ŏŲ ŊĪƸ Ãr ÃƸƣĪĜŊƸ‫ ܉‬żǜĪƣ ģĪ ĪǳłĪĜƸĪŲ ǜÿŲ ƠƣĪŲÿƸÿŧĪ

de onderliggende mechanismen? Tijdens

stress op de ontwikkeling en het temperament van

mijn promotieonderzoek was stress in

ŤŏŲģĪƣĪŲ܏ tÿ Ŋÿÿƣ ƠƣżŰżƸŏĪ ŏŲ ‫ ڌڌڌڎ‬ŊĪĪǽƸ ǭĪ ÿŧƫ

de zwangerschap een heel nieuw terrein.

postdoc onderzoek gedaan in het VUmc naar de Bijl-

NĪƸ ŊĪĪǽƸ ŰĪ ÿŧƸŏšģ ŃĪłÿƫĜŏŲĪĪƣģ żƠ ǝĪŧŤĪ

ŰĪƣƣÿŰƠ ĪŲ ģĪ ŃĪǭżŲģŊĪŏģƫĪǳłĪĜƸĪŲ ěŏš ěĪƸƣżŤŤĪŲ

manier stress van invloed is en hoe het later

ŊǀŧƠǜĪƣŧĪŲĪƣƫ܏ 'ÿÿƣŲÿ ŊĪĪǽƸ ǭĪ ŏŲ ¦żƸƸĪƣģÿŰ ŃĪǝĪƣŤƸ

gaat met de ontwikkeling van de kinderen.

ÿÿŲ ģĪ GĪŲĪƣÿƸŏżŲ ¦ ƫƸǀģŏĪ܏ ðĪ ŊĪĪǽƸ ĪĪŲ ěŏšǭżŲģĪƣĪ

In mijn hele loopbaan heb ik naar verschil-

leerstoel bekleed in Nijmegen over stress en versla-

lende relaties gekeken, zowel bij kinderen

ving onder jongeren. Op dit moment is ze werkzaam

als volwassenen.”

als hoogleraar op de VU, sectie Klinische ontwikŤĪŧŏŲŃƫƠƫǣĜŊżŧżŃŏĪ܏ ðĪ ƣŏĜŊƸ ǭŏĜŊ żƠ ģĪ ĪǳłĪĜƸĪŲ ǜÿŲ

Hoe is het Stress Lab ontstaan?

stress tijdens verschillende levensfasen, zowel in de

“Na vele jaren onderzoek wil ik graag dat

prenatale fase als de kindertijd, adolescentie en vol-

er meer kennis naar buiten komt. Suzanne

wassenheid. Daarnaast is op haar initiatief het Stress

de Rooij (AMC) en ik willen met het Stress

Lab (www.hetstresslab.nl) opgericht, een kenniscen-

Lab een kenniscentrum vormen over stress

ƸƣǀŰ ǜżżƣ ƫƸƣĪƫƫ ěŏš ģĪ šĪǀŃģ܏ ðĪ ŊĪĪǽƸ ĪĪŲ ƸǝĪĪŧŏŲŃ

bij de jeugd. We willen dat de kennis over

van negen jaar oud en woont in Koog aan de Zaan.

Ja! magazine

Expertise

2020 #48 - 16

stress terecht komt bij de mensen die daar wat mee kunnen. We

Op welke manier worden deze nieuwe inzichten gebruikt?

doen niet alleen onderzoek, maar bieden ook cursussen aan, bij-

“We weten allemaal dat langdurige stress ongezond is, maar

voorbeeld aan docenten. Op deze manier kunnen ze leren hoe ze

wat doe je er dan aan? Wat wij nu proberen is de stressgevoelig-

stress kunnen signaleren bij jongeren en wat je eraan kunt doen.

heid en -reacties te veranderen met interventies. Mindfulness is

Er komt ook een training over stress bij studenten.”

bijvoorbeeld heel trending. Wat bij studies over mindfulness wel eens ontbreekt, is dat niet altijd gekeken wordt naar fysiologische

Wat zijn de meest actuele inzichten rondom stress?

stress. Verandert er echt iets in dat stresssysteem of verandert er

“Interessant voor jeugdartsen is dat de prenatale fase echt van

alleen iets in de subjectieve, ervaren stress? Dat hangt niet altijd

belang is voor de ontwikkeling van het stresssysteem. Wat je dan

met elkaar samen. Als je kijkt naar de gezondheid, is het belang-

meemaakt, kan een deel van het systeem programmeren. Het kan je na de geboorte gevoeliger maken voor stress. Het aan- en uitzetten van genen wordt beïnvloed door blootstelling aan schadelijke stress. Als de omgeving heel steunend en veilig is, kan herstel optreden. Langdurige blootstelling aan stress in het jonge leven is niet altijd makkelijk omkeerbaar, bijvoorbeeld bij ernstige verwaarlozing en mishandeling. Wat we sinds kort weten is dat het stresssysteem gedownreguleerd kan worden, om te voorkomen dat je te veel energie kwijtraakt aan stress. De hypothalamus-hypofyse-bijnier-as (HPA-as) wordt naar beneden afgesteld. Er ontstaat ‘blunting’ met verminderde stressreacties tot gevolg. Dat kan aangeboren zijn, zoals bij psychopaten in de dop, maar het kan dus ook het gevolg zijn van vroege langdurige stress. Die downregulatie kan in principe weer herstellen, maar dan moet de omgeving daar wel veilig genoeg voor zijn.” Kan het altijd herstellen? “Dat weten we niet goed. Er is een beroemd Amerikaans onderzoek onder Roemeense weeshuiskinderen. De kinderen zaten in een weeshuis zonder enige aandacht en met emotionele verwaarlozing. Dan zie je dat het stresssysteem gedysreguleerd is. Op een gegeven moment lijkt zich dit te herstellen. Maar zodra ze de adolescentie ingaan, dan gebeurt er heel veel met het stresssysteem door de natuurlijke ontwikkeling. Dan zie je dat ze toch een ander stresspatroon hebben dan kinderen die niet zo’n jeugd hebben gehad. Je denkt dat het is hersteld, maar in een volgende fase blijkt dat ze toch kwetsbaarder zijn voor stress. Impulsiviteit kan bijvoorbeeld toenemen onder invloed van stress.” Zijn er naast de prenatale fase nog andere momenten waarop stress extra schadelijk is? “De kindertijd is relatief rustig, maar in de adolescentie worden weer sterkere stressreacties gezien. De HPA-as en het autonome zenuwstelsel lijken sterker te reageren. In de puberteit wordt je ŏģĪŲƸŏƸĪŏƸ ŃĪǜżƣŰģ ĪŲ ŧĪĪǽƸŏšģƫŃĪŲżƸĪŲ ǝżƣģĪŲ ƫƸĪĪģƫ ěĪŧÿŲŃƣŏšŤĪƣ܏ NĪƸ ŏƫ ƸĪ ǜĪƣǝÿĜŊƸĪŲ ģÿƸ šĪ ģÿŲ ŊĪǽƸŏŃĪƣ ƣĪÿŃĪĪƣƸ żƠ ƫżĜŏÿŧĪ stress. Sterke fysiologische reacties kunnen je kwetsbaar maken. Je ziet in de adolescentie veel psychopathologie ontstaan, waarbij stress een trigger kan zijn bij jongeren die hier aanleg voor hebben. Door extra stress kan bijvoorbeeld een depressie ontstaan.”

Ja! magazine

17 - 2020 #48

Expertise

rijk om ook te kijken naar het fysiologische stresssysteem. Dat kan

nese hoort dat er veel stress is, kan het in een hoofdhaar gemeten

iets met je lichaam doen.”

ǝżƣģĪŲ܏ /īŲ ĜĪŲƸŏŰĪƸĪƣ Ŋÿÿƣ ƫƸÿÿƸ ǜżżƣ īīŲ ŰÿÿŲģ ĜżƣƸŏƫżŧÿłŃŏǽƸĪ܏ Je kunt de waarden in de loop van de tijd met elkaar vergelijken,

Cortisol kan als stressindicator gemeten worden in het hoofd-

bijvoorbeeld na het inzetten van een interventie. Herstelt het cor-

haar. Dit is voor onderzoeksdoeleinden interessant. Wat kun je

tisolgehalte zich daarna? De gemeten waarden gaan overigens niet

hier in de praktijk mee?

altijd gepaard met ervaren stress. Ook moet je kijken of stress de

“Er zijn referentiewaarden ontwikkeld. Recent is hierover een artikel

oorzaak is van de verhoogde waarde. Er kunnen ook andere verkla-

ŃĪƠǀěŧŏĜĪĪƣģ ŏŲ £ƫǣĜŊżŲĪǀƣżĪŲģżĜƣŏŲżŧżŃǣ‫ ܉‬ǜÿŲ SŲĪŤĪ ģĪ fƣǀŏšǳł

ringen zijn, zoals lichamelijke oorzaken of medicatiegebruik.”

et al. Je kunt cortisol gebruiken als ‘biomarker’. Als je in de anamHet lijkt alsof stress een steeds vaker voorkomend probleem is. Waardoor komt dat? “Het lastige is dat er geen onderzoek naar is gedaan of het vaker voorkomt. Jaren geleden leek er sprake te zijn van een ‘ADHDepidemie’. Uit onderzoek blijkt dat het niet vaker voorkomt, maar ouders zijn zich er meer bewust van dat dit bestaat en het wordt beter herkend. Mogelijk is dat bij stress ook het geval. Het lijkt meer te worden herkend. Het is tegenwoordig belangrijk dat šĪ šĪ żżŤ ŰĪŲƸÿÿŧ ŃĪǭżŲģ ǜżĪŧƸ܏ /ĪŲ ěǀƣŲ‫ܫ‬żǀƸ ŏƫ ŃĪĪŲ żǳǿĜŏĶŧĪ diagnose, maar de hele gemeenschap weet wat het inhoudt. Wat wel opvalt, is dat het vaker door steeds jongere mensen wordt genoemd, zoals middelbare scholieren en studenten. Er zijn echter geen harde cijfers. Mogelijk was het leven vroeger eenvoudiger en overzichtelijker. Studenten hebben tegenwoordig geen lange stuģŏĪěĪǀƣƫ ŰĪĪƣ‫ ܉‬ģÿƸ ŃĪĪǽƸ ŰĪĪƣ ƸŏšģƫģƣǀŤ ĪŲ ǿŲÿŲĜŏĶŧĪ ǭżƣŃĪŲ܏ ðĪ moeten ook werken. Maatschappelijke factoren en meer bewustzijn lijken dus een rol te spelen. Van belang voor het fysiologische stresssysteem is dat er sprake is van herstel. Misschien nemen we niet meer voldoende tijd om te herstellen. We staan continu ‘aan’ met sociale media en veel prikkels om ons heen. Dan kan het systeem onvoldoende tot rust komen.” Wat zou je jeugdartsen willen meegeven? ܶ®ƸƣĪƫƫ ŏƫ ŲŏĪƸ ÿŧƸŏšģ ƫĜŊÿģĪŧŏšŤ܏ NĪƸ ŊĪĪǽƸ żżŤ ǜżżƣģĪŧĪŲ܏ Ű ŃżĪģ te functioneren is enige stress nodig, dat maakt je bijvoorbeeld enthousiast of gefocust. Pas als het langdurig aanwezig is zonder herstel, dan moet je je meer zorgen maken. Signalen van stress ŤǀŲŲĪŲ ŊĪĪŧ ǝŏƫƫĪŧĪŲģ ǭŏšŲ܏ 'Ī ĪŲĪ ƠĪƣƫżżŲ ŊĪĪǽƸ ÿÿŲģÿĜŊƸƫproblemen, terwijl de ander vooral emotionele reacties laat zien. Weer anderen reageren vooral lichamelijk met hoofdpijn, of juist gedragsmatig. Iemand gaat bijvoorbeeld ijsberen of laat agressie zien. Heb er aandacht voor dat bij iedereen die signalen anders kunnen zijn. Het is belangrijk dat kinderen en jongeren hun eigen signalen van stress leren herkennen. Daarnaast moet er op tijd begonnen worden met herstel, niet pas als er al te veel stress is. We gunnen het onszelf echter niet, maar het is wel nodig. Eigenlijk zou je elke dag een moment voor herstel moeten inplannen, om echt even tot rust te komen.” Q

Ja! magazine

Column

19 - 2020 #48

Stress! Een paar jaar geleden was ik ineens ‘burn-out’. Van de een op de andere dag kon ik bijna niks meer, poef, mijn vlammetje was uit. Nooit had ik gedacht dat dit mij zou overkomen. Ik hield immers alle ballen in de lucht: werken, moederen, besturen, studeren. Alles. En alles ģĪĪģ ŏŤ ‫ ڌڎڍ‬ƠƣżĜĪŲƸ܏ ‫ ڌڌڍ‬ƠƣżĜĪŲƸ ǝÿƫ ŲŏĪƸ ǜżŧģżĪŲģĪ blijkbaar. tǀ‫ ܉‬ĪĪŲ Ơÿÿƣ šÿÿƣ ŧÿƸĪƣ‫ ܉‬ǭŏĪ ŏŤ ģŏĪ ‫ ڌڎڍ‬ƠƣżĜĪŲƸ܏ 'ĪƫƸŏšģƫ ŲŏĪƸ܏ SŤ ģÿĜŊƸ ģÿƸ ŏŤ żƠ ‫ ڌڔ‬ƠƣżĜĪŲƸ ǭÿƸ‫ ܉‬ģÿƸ ŊĪƸ ÿŧƸŏšģ ŲżŃ wel ietsje beter of ietsje meer kon. Er zijn zoveel leuke dingen om te doen en te leren, dus ik zeg liever ‘ja’ dan ‘nee’. Maar als je dan, poef, uitvalt, heb je geen keus meer. Mijn lijf kon niks meer. Mijn hoofd wilde nog wel van alles, maar mijn lijf zei ‘nee’. Pas op de plaats, rusten, rusten en nog eens rusten. Fysiek onpasselijk werd ik als ik niet op tijd rustte. Ondanks al mijn kennis duurde het zeker een paar maanden voordat het kwartje viel. Burn-out, letterlijk bijna, opgebrand, uitgeput. Een bizarre gewaarwording. Wat doe je als hoogopgeleide? Lezen, zoeken naar informatie, het liefst van het soort dat ook nog wetenschappelijk verantwoord is. Zo kwam ik erachter dat een burn-out vooral ook een fysieke aandoening is, niet alleen een mentale. Voor zover lichaam en geest überhaupt nog los van elkaar te zien zijn. Ook leerde ik dat herstel goed gaat, mits je goede begeleiding hebt. Die kon ik gelukkig goed vinden. Maar hoe is het voor mensen met minder mogelijkheden, minder vaardigheden, maar wel veel stress? Als jeugdartsen zien we deze mensen: jonge ouders, jongeren met veel zorgen en dus veel stress. Stress beïnvloedt alles: je brein én je fysiek. Je denkt minder helder, je kunt minder relativeren, je maakt minder verstandige keuzes. Stress kan wanhopig maken. Na mijn ziek zijn, ben ik me hier nóg meer van bewust. Stress is ongezond, voor iedereen. Early life stress, toxic stress; gelukkig staan deze thema’s in het vizier van de jeugdarts! Iedereen, van jong tot oud, moet om leren gaan met de vele uitdagingen die het hedendaags leven biedt. Als ervaringsdeskundige ga ik daarvoor, zowel in de spreekkamer als daarbuiten. ‫ݎ‬

Henrike ter Horst Beeld: Katja Diroen

Jeugdarts KNMG

Ja! magazine

Informatiematerialen ‘Goede voeding voor kinderen’ FrieslandCampina Institute heeft verschillende informatiematerialen over ‘Goede voeding voor kinderen’ beschikbaar: brochures om aan ouders mee te geven, een poster voor in de wacht- of spreekkamer en verschillende gesprekskaarten voor uitleg over goede voeding tijdens het consult. Hierin worden de voedingsaanbevelingen voor kinderen in de leeftijd van 1 t/m 8 en 9 t/m 18 jaar weergegeven.

Aanvragen? Bestel deze materialen kosteloos via www.frieslandcampinainstitute.com/nl

Ben je een voeding- of gezondheidsprofessional en wil je meer weten over zuivel, voeding en gezondheid? Bezoek onze website en schrijf je in voor onze nieuwsbrief: www.frieslandcampinainstitute.com/nl institute.nl@frieslandcampina.com Facebook: /FrieslandCampina Institute Twitter: FCInstitute_NL

Pim

Samen met mijn ouders en broertje Pepijn woon ik op onze boerderij. Wij hebben heel veel koeien, kippen en andere dieren

Hoi, ik ben en ben 8 jaar!

Het is erg leuk om op de

hooizolder erg moe

te spelen

met mijn broertje Pepijn. Alleen kan ik niet zo vaak de ladder op klimmen, mijn benen worden dan

Mijn ouders maken zich een beetje zorgen en hebben een afspraak gemaakt met een kinderarts

snel buiten adem

vaak hoofdpijn in de ochtend

moeite met opstaan

Soms is het moeilijk om

zware dingen

De kinderarts zag toen ook dat mijn

te tillen, ik ben niet zo sterk in mijn armen

niet goed stonden, ze zei dat ze een vermoeden had wat er mis was

ruggenwervels

In het ziekenhuis heb ik de dokter verteld waar ik last van heb

GZNL.MYOZ.18.05.0100

De dokter heeft verteld dat ik de ziekte van Pompe heb en uitgelegd wat we eraan kunnen doen

De dokter heeft mij geprikt om een testje uit te kunnen voeren. Daaruit kwam naar voren dat mijn creta.. creani.. ehh..

creatinekinase gehalte verhoogd was

Ik ben blij dat de dokter gevonden heeft wat ik heb!

We teach... OPLEIDING ARTS MAATSCHAPPIJ EN GEZONDHEID, PROFIEL JEUGDARTS Meer dan 30 nieuwe titels en 160 modules voor professionals in de public en occupational health

NIEUW

FOCUS OP HECHTING 13 mei en 3 juni 2020, Utrecht

STORYTELLING EN NARRATIEVE COMMUNICATIEMETHODEN 14 mei 2020, Utrecht

NIEUW

BAECKE-FASSAERT MOTORIEK TEST (BFMT) 18 mei 2020, Utrecht

OMGAAN MET WEERSTAND 18 mei en 8 juni 2020, Utrecht

MOTIVERENDE GESPREKSVOERING 29 mei en 5 juni 2020, Utrecht

JE WERKDRUK DE BAAS! 9 juni 2020, Utrecht

TERUGKOMDAG VOOR GECERTIFICEERDE VISUSINSTRUCTEURS 10 juni 2020, Utrecht

COMMUNICEREN MET PUBERS 11 juni 2020, Utrecht

Een Leven Lang Leren bij TNO: voor aios én praktijkopleiders Aios TNO leidt jeugdartsen op voor een sterke JGZ! Tijdens de opleiding ontwikkelen aios zich in de verschillende rollen van de jeugdarts variërend van de spreekkamer tot aan de wetenschap. Het leren vindt zo veel mogelijk plaats in en vanuit de praktijk, tijdens praktijkperiodes in de JGZ en tijdens stages. Daarnaast volgen aios cursorisch onderwijs in een eigen jaargroep. Dit leren en professionaliseren gaat door na de opleiding. Bij TNO wordt een stevige basis gelegd voor een Leven Lang Leren. Praktijkopleiders De praktijkopleider heeft een cruciale rol bij het leerproces van de aios: als coach, als begeleider en als rolmodel. Hij komt voor tal van uitdagingen te staan, zoals: Meer of juist minder sturing geven? Hoe organiseer ik de begeleiding vanuit mijn GGD? Hoe pas ik mijn begeleidingsstijl aan op de leerstijl van de aios? Over deze en andere uitdagingen organiseert TNO terugkomdagen voor opleiders. Over de thema’s stemt TNO af met Sogeon/NSPOH. Uitgangspunten voor onderwijs en terugkomdagen bij TNO: - Competentiegericht - Leren met en van collega’s - Presentaties en praktische opdrachten wisselen elkaar af - Ervaren docenten uit wetenschap en praktijk - Aansluiting bij actueel onderzoek (binnen of buiten TNO) - Eigen inbreng (onderwerpen, werkvormen) wordt zeer gewaardeerd. Starten en instromen Opleiding De opleiding start in 2020 op twee momenten: In maart 2020 in Leiden en in september 2020 in Eindhoven Zie voor meer info: www.artsmg.nl www.tno.nl\onderwijs

LOBBYEN EN NETWERKEN 15 en 29 juni 2020, Utrecht

NIEUW

CREËREN VOOR DE TOEKOMST 11 juni 2020, Utrecht

Download onze brochure of ontvang 'm gratis per post. www.nspoh.nl/brochure2020 Terugkomdagen TNO organiseert meerdere terugkomdagen per jaar in Leiden en Eindhoven. Zie voor data en informatie: https://www.tno. nl/nl/aandachtsgebieden/gezond-leven/roadmaps/youth/ terugkomdagen-en-incompany-trainingen-voor-opleiders/

De NSPOH wil een waardevolle bijdrage leveren aan de verbetering van de volksgezondheid, de arbeidsomstandigheden en participatie in Nederland. Dit doen wij door professionals kwalitatief goed en vraaggestuurd op te leiden voor de hedendaagse praktijk van public en occupational health. Wij ontwikkelen en organiseren opleidingen, bij- en nascholing, in-company programma’s en symposia op academisch en post-hbo niveau.

“Door deze dag heb ik meer inzicht gekregen in hoe mijn aios en ik beter kunnen samenwerken!” “Deze docent maakt ingewikkelde theorie eenvoudig en toepasbaar in de praktijk!”

23 - 2020 #48

‘Erken de ouder als deskundige’ Beeld: Dirk Jansen

“Ik werk ruim 33 jaar in de JGZ. Nog elke keer vind ik het bijzonder dat ouders en jongeren mij een kijkje in hun leven geven en hun zorgen met mij willen delen. Ik los de zorgen niet voor hen op. Mijn cliënten hebben zelf al over oplossingen nagedacht voordat ze bij mij hun verhaal doen. Zo niet, dan geef ik ze bij voorkeur de tijd om zelf over oplossingen na te denken. Oplossingen die bij hen passen, zijn beter uitvoerbaar en hebben meer effect. Laat ouders zoveel mogelijk zelf het werk doen. Als jeugdarts ben ik een wegwijzer voor ouders. Alleen daar waar het echt niet kan, besluit ik om een andere weg te nemen. De huidige werkwijze volgens het basispakket spreekt mij dan ook aan. Het mag van mij nog wel flexibeler en meer op maat. Dan kunnen we echt samen met ouders afspraken maken over wat er nodig is, hoe we dat vorm geven en wanneer ze de JGZ daarbij nodig hebben.” Q

Wie: Nellie Ossebaar (62) Werkt: als jeugdarts en stafarts bij GGD Hollands Noorden Opleiding: aan Universiteit van Amsterdam, ƫŏŲģƫ ÿƠƣŏŧ ‫ ړڍڌڎ‬ÿƣƸƫ r‫ޠ‬G AJN-lid: ®ŏŲģƫ ‫ڏڌڌڎ‬

Ja! magazine

SELFIE

ONDERZOEK

2020 #48 - 24

Hoe voorkom je stress bij jongeren? Driekwart van zowel de millennials (20-30 jaar) als ģĪ ŏGĪŲĪƣÿƸŏĪ ‫ܠ‬ƸŏĪŲĪƣƫ‫ ܡ‬ŊĪĪǽƸ ƫƸƣĪƫƫ‫ ܫ‬ĪŲ ěǀƣŲ‫ܫ‬żǀƸklachten. Zij hebben niet alleen last van een overvolle agenda en perfectionistisch gedrag, maar vooral van de standaard in hun eigen hoofd waaraan ze moeten voldoen. Nog versterkt door de vergelijkingsmachine op sociale media. Wie zijn ze nog als ze alleen maar gemiddeld zijn? En wat als ze falen of mislukken? Yvonne Vanneste, adviseur NCJ en Silvia van den Heijkant, lid van de wetenschappelijke commissie, doken de literatuur in op zoek naar de betekenis van stress en het voorkomen daarvan bij jongeren.

Tekst: Silvia van den Heijkant, Yvonne Vanneste Beeld: unsplash

De term stress wordt in het dagelijkse leven verschillend gebruikt, variërend van geestelijke druk, gespannenheid, prikkelbaarheid tot een volle agenda. In het gewone spraakgebruik staat de innerlijke ervaring (de emotie) vaak voorop. In feite is stress de reactie van het stressnetwerk op een stressor die de interne balans dreigt te verstoren. Stress vergroot de alertheid en bereidt ons voor om op de stressor te reageren. Bij de stressreactie van het lichaam is een netwerk van hersensystemen en hormonen betrokken. De stressreactie is dus een normaal fenomeen; zij beschermt tegen bedreigingen, helpt bij het aangaan van uitdagingen en bij het aanpassen aan veranderende omstandigheden en is daarom belangrijk voor de ontwikkeling van het kind (Del GŏǀģŏĜŏ‫ ܔڐڍڌڎ ܉‬/ŧŧŏƫ ĪƸ ÿŧ܏‫ ܔڍڍڌڎ ܉‬FŏŲŤ‫ ܔړڍڌڎ ܉‬FŧŏŲŲ‫܏ܡڒڌڌڎ ܉‬ Als het stresssysteem telkens weer geactiveerd wordt, of niet meer tot ƣǀƫƸ ŤżŰƸ‫ ܉‬żŲƸƫƸÿÿƸ ĜŊƣżŲŏƫĜŊĪ ƫƸƣĪƫƫ܏ 'ŏĪ ŏƫ żƠ ŃĪĪŲ ĪŲŤĪŧĪ ŧĪĪǽƸŏšģ gezond, maar chronische stress tijdens het opgroeien (early life stress) , van conceptie tot en met de adolescentie, kan grote negatieve gevolgen

Ja! magazine

25 - 2020 #48

Ja! magazine

ONDERZOEK

2020 #48 - 26

hebben voor de psychische en lichamelijke gezondheid gedurende

van nu opgroeien. Deze huidige leef- en werkstijl legt een grote

het hele leven. De meest kwetsbare perioden zijn de eerste duizend

last op de schouders van jongeren. Ook de eigen identiteitsvorming

dagen na de conceptie (dus tot en met het tweede levensjaar), en de

en het bepalen van de eigen toekomst in een constant verande-

adolescentie. Dit zijn periodes waarin de hersenen een snelle groei

rende wereld met veel keuzevrijheid legt jongeren een grote druk

en ontwikkeling doormaken, en dus extra gevoelig zijn voor chroni-

żƠ ‫ܠ‬GŏģģĪŲƫ‫ ܔڍڕڕڍ ܉‬ÿǀŰÿŲ‫ ܏ܡڌڌڌڎ ܉‬

ƫĜŊĪ ƫƸƣĪƫƫ ‫'ܠ‬Ī Īŧŧŏƫ ‫ ޠ‬ðŏƫŤ‫ ܏܏ܡڐڍڌڎ ܉‬ Twee derde (67 procent) van de jongeren zegt last te hebben van

Andere oorzaken

stress in hun dagelijks functioneren, zo blijkt uit een opiniepeiling

Nare gebeurtenissen recent of uit het verleden, kunnen leiden tot

żŲģĪƣ tĪģĪƣŧÿŲģƫĪ šżŲŃĪƣĪŲ ‫ܠ‬fÿŰƠŊǀŏƫ ‫ ܏ܡڕڍڌڎ‬NŏĪƣěŏš ŃÿÿƸ ŊĪƸ ŲŏĪƸ

ĜŊƣżŲŏƫĜŊĪ ƫƸƣĪƫƫ ‫'ܠ‬Ī Īŧŧŏƫ ‫ ޠ‬ðŏƫŤ‫ ܏ܡڐڍڌڎ ܉‬ßżżƣěĪĪŧģĪŲ ǜÿŲ ƫƸƣĪƫ-

om stress die eenmalig wordt ervaren, maar om vaker voorkomen-

soren die chronische stress kunnen veroorzaken zijn mishandeling,

de stress gedurende minimaal twee maanden. Ook een Ameri-

seksueel misbruik, emotionele en lichamelijke verwaarlozing,

kaanse studie toont aan dat veel jongeren een ongezond stressni-

opgroeien in armoede, geweld in het gezin en gepest worden. De

ǜĪÿǀ ŊĪěěĪŲ ‫ ܠ‬ŲģĪƣƫżŲ ĪƸ ÿŧ܏‫ ܏ܡڐڍڌڎ ܉‬rĪģŏÿ ěĪƣŏĜŊƸĪŲ ǀŏƸŃĪěƣĪŏģ

ŊĪŧǽƸ ǜÿŲ ģĪ šżŲŃĪƣĪŲ ǭĪŃƸ ŧÿŲŃģǀƣŏŃ ŧÿƫƸ ƸĪ ŊĪěěĪŲ ǜÿŲ ƫƸƣĪƫƫ ƸĪŲ

over het toenemende aantal jongeren met burn-out en depressie.

ŃĪǜżŧŃĪ ǜÿŲ łÿŰŏŧŏĪƠƣżěŧĪŰĪŲ żł ǿŲÿŲĜŏĶŧĪ ƠƣżěŧĪŰĪŲ ‫®ܠ‬żŧĪŏŰÿŲƠżǀƣ‫ ܉‬ĪƸ ÿŧ܏‫¼ ܏ܡړڍڌڎ ܉‬ǝĪĪ ģĪƣģĪ ǜÿŲ ģĪ šżŲŃĪƣĪŲ ŃĪĪǽƸ ÿÿŲ ŃĪƣĪŃĪŧģ

Social media

ƫƸƣĪƫƫ ƸĪ ŊĪěěĪŲ żǜĪƣ ƫĜŊżżŧǭÿŤĪŲ ĪŲ ǜŏšł żƠ ģĪ ƸŏĪŲ ŊĪĪǽƸ ǝĪŤĪŧŏšŤƫ

Uit een onderzoek van de Nationale Academie Media & Maat-

ƫƸƣĪƫƫ żǜĪƣ ŊǀŲ ƫżĜŏÿŧĪ ŧĪǜĪŲ ‫ܠ‬dżŲŃĪƣĪŲƠÿŲĪŧ‫ ܏ܡڒڍڌڎ ܉‬ŲģĪƣǭżĪŤĪƣƫ

ƫĜŊÿƠƠŏš ǀŏƸ ‫ܠ ڎڍڌڎ‬NżƠ‫ ܡڎڍڌڎ ܉‬ěŧŏšŤƸ ģÿƸ šżŲŃĪƣĪŲ ƸǀƫƫĪŲ ģĪ ‫ ڏڍ‬ĪŲ ‫ ڔڍ‬

ĜżŲĜŧǀģĪĪƣģĪŲ ŏŲ ‫ ڐڍڌڎ‬ģÿƸ ƫƸƣĪƫƫ ěŏš šżŲŃĪƣĪŲ ǜĪĪŧÿŧ ǜĪƣżżƣǭÿÿŤƸ

jaar lijden aan stress door het gebruik van sociale media. Van de

wordt door het moeten voldoen aan de eisen vanuit school, thuis

żŲģĪƣǜƣÿÿŃģĪŲ ŃĪĪǽƸ ‫ ڌڑ‬ƠƣżĜĪŲƸ ÿÿŲ ǭŏĜŊ ŃĪƫƸƣĪƫƸ ƸĪ ǜżĪŧĪŲ ÿŧƫ

ĪŲ ǝĪƣŤ ‫ ܠ‬ŲģĪƣƫżŲ ĪƸ ÿŧ܏‫ ܏ܡڐڍڌڎ ܉‬

sociale media niet bijgehouden kan worden. Echter, het is niet juist om alleen naar social media te kijken. Behalve groeiende digitali-

Gevolgen van stress

sering en informatisering leiden ook de huidige prestatiedruk en

De ernstige gevolgen van chronische stress op de gezondheid,

arbeidsethos tot stressoren. Zoals ‘fear of missing out’, altijd aan

op zowel de korte als lange termijn, zijn inmiddels goed bekend.

staan door de mobiele telefoon, van alles op de hoogte willen zijn

De belangrijkste zijn een verhoogde kans op angst en depressie,

en constante druk om te bewijzen en te presteren. Deze moderne

cardiovasculaire ontregelingen met hart- en vaatziekten als gevolg

stressoren zijn onderdeel van de maatschappij waarin jongeren

ĪŲ ŰĪƸÿěżŧĪ żŲƸƣĪŃĪŧŏŲŃ ģŏĪ ŤÿŲ ŧĪŏģĪŲ ƸżƸ ģŏÿěĪƸĪƫ ‫ܠ‬rĜ/ǝĪŲ‫ ܉ړڍڌڎ ܉‬ ‫ ܔڌڍڌڎ ܉ڔڍڌڎ‬rĜhÿǀŃŊŧŏŲ‫ ܔڕڌڌڎ ܉‬dżŊŲƫżŲ‫¦ ܔڏڍڌڎ ܉‬ŏĜŊÿƣģƫżŲ‫ ܏ܡڐڍڌڎ ܉‬ Chronische stress kan ook gevolgen hebben met betrekking tot ons gedrag. We ervaren het als zeer onaangenaam als we langere tijd meer stress hebben dan we aankunnen. Om die onprettige gevoelens te dempen, gaan we bepaald gedrag vertonen. Dat zijn vaak minder gezonde gedragingen, zoals roken, alcohol drinken, veel eten, veel seks hebben, drugs gebruiken, enzovoorts. Dit gedrag vermindert het onaangename gevoel, maar de stressor wordt niet ÿÿŲŃĪƠÿŤƸ ĪŲ ģĪ ƫƸƣĪƫƫƣĪÿĜƸŏĪ ěŧŏšǽƸ ěĪƫƸÿÿŲ ‫ܠ‬fĪŏšǭĪƣ‫܏ܡڔڍڌڎ ܉‬ dżŲŃĪƣĪŲ ŃĪǜĪŲ ÿÿŲ ģÿƸ ƫƸƣĪƫƫ ŃĪǜżŧŃĪŲ ŊĪĪǽƸ ǜżżƣ ƫĜŊżżŧ ĪŲ ƫƸǀģŏĪ‫ ܈‬ ěŏšŲÿ ģĪ ŊĪŧǽƸ ǜÿŲ ģĪ šżŲŃĪƣĪŲ ěŧŏšǽƸ ǝĪŧ ĪĪŲƫ ƸŊǀŏƫ ǜÿŲ ƫĜŊżżŧ ǜÿŲǝĪŃĪ ǀŏƸƠǀƸƸŏŲŃ ģżżƣ ƫƸƣĪƫƫ ‫ܠ‬dżŲŃĪƣĪŲƠÿŲĪŧ‫' ܏ܡڒڍڌڎ ܉‬ÿÿƣŲÿÿƫƸ ŃÿÿŲ school- en studieprestaties van de jongeren achteruit. Dit blijkt uit ĜŏšłĪƣƫ ǜÿŲ ŊĪƸ ® ‫ ܏ܡڔڍڌڎ ܉® ܠ‬/ĪŲ żƠ ģĪ ģƣŏĪ šżŲŃĪƣĪŲ ŃĪĪǽƸ ÿÿŲ ģÿƸ hun school- en studieresultaten verslechterd zijn door sociale media. 'ŏƸ ƠĪƣĜĪŲƸÿŃĪ ŏƫ ǜÿŲ ‫ ڑڍڌڎ‬ƸżƸ ‫ ړڍڌڎ‬ŃĪƫƸĪŃĪŲ ǜÿŲ ‫ ބڏڎ‬ƸżƸ ‫ ܏ބڑڏ‬ Praten over stress Om stress bij jongeren te kunnen signaleren en met hen erover te kunnen praten is het van belang te weten op welke manier jongeren stress laten zien (gedrag) en hoe ze praten over stress. NŏĪƣŏŲ ŃĪģƣÿŃĪŲ ǭŏš ǭŏĜŊ ÿŲģĪƣƫ ģÿŲ ǜżŧǝÿƫƫĪŲĪŲ ‫ܠ‬fżĪƣŲĪƣ‫ ܏ܡڎڌڌڎ ܉‬ Vooral voor jongeren is het aangeven van stress niet altijd eenvou-

Ja! magazine

27 - 2020 #48

ONDERZOEK

Strong Minds ŤƣĪŃĪŲ‫ ܉‬ǜĪƣƸżżŲģĪŲ ƫŏŃŲŏǿĜÿŲƸ ŰŏŲģĪƣ ģĪƠƣĪƫƫŏĪ‫ ܉‬ƫƸƣĪƫƫ en angstsymptomen en een verhoogd gevoel van welzijn. Deze interventie Strong Minds is gebaseerd op de Acceptatie en Commitment Therapie (ACT). Dit combineert mindfulness met gedragsprincipes en ĪĪŲ ěĪŃƣŏƠ ǜÿŲ ƠĪƣƫżżŲŧŏšŤĪ ǝÿÿƣģĪŲ ‫ܠ‬NÿǣĪƫ‫܏ܡڐڌڌڎ ܉‬ Wat kunnen jeugdartsen nu al doen in de spreekkamer ter preventie van (de gevolgen van) chronische stress? Ze kunnen in elk gesprek aandacht besteden aan signalen van stress en bespreken hoe de oorzaken ervan aangepakt kunnen worden. Door slimme samenwerking met gemeenten en scholen kan op brede schaal ingezet worden op preventie.

dig, aangezien stress op zichzelf een vaag begrip is en het vaak om verschillende combinaties van emoties en gevoelens gaat. De term stress gebruiken ze zelf lang niet altijd. Tijdens haar wetenschapƠĪŧŏšŤ ƫƸÿŃĪ ěŏš ŊĪƸ t d ŊĪĪǽƸ /ǜÿ ®ƸŏšŃĪƣ šżŲŃĪƣĪŲ ŃĪŖŲƸĪƣǜŏĪǝģ܏ SŲ deze diepte-interviews gaven jongeren aan wat zij nodig hebben

Met dank aan: Voor het schrijven van dit artikel is gebruik gemaakt van het literatuuronderzoek door Frans Pijpers Stress bij kinderen: Hoe houden we het gezond? en de afstudeerscriptie van Eva Stijger Praten met tieners over stress, hoe doe je dat?. De volledige literatuurlijst is op te vragen bij yvanneste@ncj.nl.

om erover te kunnen en durven praten. Dit is verwerkt in de scripƸŏĪ żǜĪƣ ƸÿÿŧŃĪěƣǀŏŤ ǜÿŲ šżŲŃĪƣĪŲ żǜĪƣ ƫƸƣĪƫƫ ‫ܠ‬/ǜÿ ®ƸŏšŃĪƣ‫' ܏ܡڕڍڌڎ ܉‬Ī handout early life stress Praten met tieners over stress, hoe doe je dat? is voortgekomen uit de onderzoeksresultaten van deze scriptie en

Tips tegen stress

is te downloaden van de NCJ-website. Tips ter preventie van chronische stress worden vaak pas gegeven op het moment dat jongeren opvallen door verhoogd ziekteverzuim of

Ontspanning

slechtere schoolprestaties. Deze secundaire preventie is belangrijk,

Je kind kan af en toe even pauze nemen om iets leuks

echter net zo belangrijk is het stimuleren van een sensitieve omgeving

ƸĪ ģżĪŲ܏ SĪƸƫ ǝÿƸ ŊĪŧĪŰÿÿŧ ŲŏŤƫ ƸĪ ŰÿŤĪŲ ŊĪĪǽƸ ŰĪƸ ģĪ

en het versterken van de veerkracht van jongeren. In de declaration

oorzaak van de stress. Ontspannen kinderen kunnen

Īÿƣŧǣ ŧŏłĪ ƫƸƣĪƫƫ ǜÿŲ ģĪ dt ‫ܠ‬ßÿŲŲĪƫƸĪ ĪƸ ÿŧ‫ ܡڕڍڌڎ ܉‬ƫƸÿÿƸ żŲģĪƣ ÿŲģĪƣĪ

zich beter concentreren op hun problemen of taken.

dat ter preventie van chronische stress tijdens het opgroeien de jeugdgezondheidszorg hieraan extra aandacht gaat besteden in de

Gezond eten

komende jaren. Een werkgroep gaat aan de slag met het vertalen van

Vet en ongezond eten verhogen de bloeddruk en het

deze declaration naar een actieplan voor de jeugdgezondheidszorg.

cholesterolgehalte. Als je kind veel stress ervaart, is het juist belangrijk om goed en gezond te eten. Het

Interventies

ŧŏĜŊÿÿŰ ŊĪĪǽƸ ƸĪŲƫŧżƸƸĪ ǜĪĪŧ ĪŲĪƣŃŏĪ‫ ܉‬ĪŏǝŏƸƸĪŲ‫ ܉‬ǜŏƸÿŰŏ-

Er bestaat een aantal goed onderbouwde interventies, die nu al

ŲĪƫ ĪŲ ŰŏŲĪƣÿŧĪŲ ŲżģŏŃ żŰ ƫƸĪƣŤ ĪŲ ǿƸ ƸĪ ěŧŏšǜĪŲ

ingezet kunnen worden ter preventie van (de gevolgen van) chronische stress. Een goed overzicht hiervan is te vinden op de website

Nachtrust

van het NJi. Enkele voorbeelden zijn: het online chatprogramma

Een goed slaappatroon is belangrijk om stress te

PratenOnline‫ ܉‬ģÿƸ ĪǳłĪĜƸŏĪł ŧŏšŤƸ ŏŲ ŊĪƸ ǜĪƣŰŏŲģĪƣĪŲ ǜÿŲ ģĪƠƣĪƫƫŏĪǜĪ

voorkomen en te verminderen.

ŤŧÿĜŊƸĪŲ ěŏš šżŲŃĪƣĪŲ ‫ܠ‬fƣÿŰĪƣ ĪƸ ÿŧ܏‫ ܏ܡڐڍڌڎ ܉‬NĪƸ ƠƣżŃƣÿŰŰÿ Vrienden, een cognitief gedragstherapeutisch behandelprogramma voor jongeren met psychische klachten. En Happyles een lesprogramma en richt zich op primaire preventie: bevordering van welbevinden en geluk bij jongeren tussen de 13-25 jaar op het vmbo en mbo. Acceptatie training als strategie voor emotieregulatie is geëvalueerd in een gerandomiseerde trial in Australië. Jongeren die de interventie

Ja! magazine

MARKTVISIE

Vetzuurcombinatie ondersteunt leesvaardigheid schoolkinderen Zweedse studie bevestigt eerdere resultaten Een combinatie van omega 3- en 6-vetzuren ondersteunt de

visolie met het omega 6-vetzuur GLA (gamma-linoleenzuur) uit

leesvaardigheid van doorsnee schoolkinderen. Vooral kinderen

ƸĪǀŲŏƫěŧżĪŰżŧŏĪ‫ ܉‬ŏŲ ĪĪŲ ǜĪƣŊżǀģŏŲŃ ǜÿŲ ƣĪƫƠĪĜƸŏĪǜĪŧŏšŤ ‫ ܏ڍ܈ڏ܈ڕ‬

die moeite hebben om zich te concentreren hebben hier baat ěŏš܏ 'ÿƸ ŏƫ ģĪ ĜżŲĜŧǀƫŏĪ ǜÿŲ ðǝĪĪģƫĪ żŲģĪƣǭżĪŤĪƣƫ ģŏĪ ŊĪƸ ĪǳłĪĜƸ

De eerste drie maanden kregen 78 kinderen een dagdosis van 558

bestudeerden van een combinatie van visolie met EPA+DHA en

ŰŃ /£ ‫ ڐړڍ ܉‬ŰŃ 'N ĪŲ ‫ ڌڒ‬ŰŃ Gh ĪŲ ‫ ڒړ‬ŤŏŲģĪƣĪŲ ŤƣĪŃĪŲ ĪĪŲ

teunisbloemolie met GLA op de leesvaardigheid [1].

placebo. De volgende drie maanden kregen alle kinderen capsules met vis-

Als kinderen niet goed leren lezen, zijn hun mogelijkheden op al-

en teunisbloemolie.

lerlei terreinen beperkt.

Suppletie met het vetzuursupplement gaf duidelijke verbeteringen

De problemen voor niet goed lezende kinderen zijn divers. Kinderen die op de basisschool goed kunnen lezen, leren meer en ĪƣǜÿƣĪŲ ģÿÿƣǜÿŲ żżŤ ĪĪŲ ƠżƫŏƸŏĪł ĪǳłĪĜƸ ŏŲ ŊǀŲ ŧÿƸĪƣĪ ŧĪǜĪŲ܏ De resultaten van het Zweedse onderzoek zijn verschenen in het ƸŏšģƫĜŊƣŏǽƸ dżǀƣŲÿŧ żł Child Psychology and Psychiatry. Het onderzoek stond onder leiding van kinderarts Mats Johnson, verbonden aan de Göteborg Universiteit in Zweden. dżŊŲƫżŲ ŊĪĪǽƸ ŰĪĪƣģĪƣĪ ƠǀěŧŏĜÿƸŏĪƫ żƠ ǭŏšŲ ŲÿÿŰ ƫƸÿÿŲ żǜĪƣ 'N' en over vetzuren in relatie tot ADHD bij kinderen en tieners. tŏĪǀǝ ÿÿŲ ģĪǭĪ ƫƸǀģŏĪ ŏƫ ģÿƸ ŊĪƸ ĪǳłĪĜƸ ǜÿŲ ģĪ ƫƠĪĜŏǿĪŤĪ ǜĪƸǭǀǀƣcombinatie dit keer niet werd bekeken bij kinderen met ADHD, Űÿÿƣ ěŏš ģżżƣƫŲĪĪ ƫĜŊżżŧŤŏŲģĪƣĪŲ ǜÿŲ ‫ ڕ‬ĪŲ ‫ ڌڍ‬šÿÿƣ ǭżŲģĪƣ 'N'܏ Bij kinderen met ADHD werd al langer geleden aangetoond, zoals in The Oxford-Durham Study ‫ ܉ܟڎܞ ܡڑڌڌڎܠ‬ģÿƸ ÿÿŲǜǀŧŧŏŲŃ ŰĪƸ ģĪ ĜżŰbinatie van omega 3- en 6-vetzuren een verbetering kan geven in vaardigheden als spellen en lezen. SŲ ģĪ ðǝĪĪģƫĪ ƫƸǀģŏĪ ǝĪƣģ ŃĪěƣǀŏŤ ŃĪŰÿÿŤƸ ǜÿŲ ģĪ ƫƠĪĜŏǿĪŤĪ ǜĪƸǭǀǀƣĜżŰěŏŲÿƸŏĪ ģŏĪ ŏŲ ĪĪƣģĪƣĪ ƫƸǀģŏĪƫ ƠżƫŏƸŏĪǜĪ ĪǳłĪĜƸĪŲ ŊĪĪǽƸ ŧÿƸĪŲ zien op symptomen van ADHD. Het vetzuursupplement bestond uit een combinatie van de omega 3-vetzuren EPA (eicosapentaeenzuur) en DHA (docosahexaeenzuur) uit

Ja! magazine

MARKTVISIE

combinatie omega 3- en omega 6-vetzuren. Vetzuursupplementen

ěĪƸƣĪǽƸ żŲģĪƣ ÿŲģĪƣĪ ģĪ ÿǀģŏƸŏĪǜĪ ǜÿÿƣģŏŃŊĪģĪŲ żŰ ŤŧÿŲŤĪŲ ‫ܠ‬żł

met hogere gehaltes aan EPA (ten opzichte van DHA) zijn dan het

klankenstructuur) te herkennen en van elkaar te onderscheiden

ŰĪĪƫƸ ĪǳłĪĜƸŏĪł ǭŏšŲ܏

en visuele vaardigheden in het herkennen en onderscheiden van letters.

BRANDED CONTENT

van aspecten die belangrijk zijn bij het leren lezen en spellen. Dit

Reviewers van de Cochrane Collaboration evalueerden 13 studies

ŰĪƸ ŏŲ ƸżƸÿÿŧ ‫ ڍڍڌڍ‬ģĪĪŧŲĪŰĪƣƫ ‫' ܏ܟڐܞ‬ĪǭĪ ƫƸǀģŏĪƫ żŲģĪƣǭżĜŊƸĪŲ ŊĪƸ Opvallend is dat de vetzuren in de Zweedse studie vooral een verbe-

ĪǳłĪĜƸ ǜÿŲ ŰĪĪƣǜżǀģŏŃ żŲǜĪƣǭÿģŏŃģĪ ǜĪƸǭǀƣĪŲ ěŏš ŤŏŲģĪƣĪŲ ŰĪƸ ĪĪŲ

tering liet zien bij kinderen met aandachtsproblemen.

vastgestelde ADHD-diagnose. Zij kwamen tot de conclusie dat al-

In een eerdere studie werd de vetzuurcombinatie gebruikt naast en

leen deze bepaalde combinatie van omega 6- met omega 3-vetzu-

tegenover methylfenidaat, een veel voorgeschreven medicijn bij

ƣĪŲ ĪǳłĪĜƸ ŧŏĪƸ ǭŏĪŲ܏

ADHD. Ook hier werd een duidelijke verbetering gezien bij kinderen ŰĪƸ '' ‫ܠ‬ÿÿŲģÿĜŊƸƫƫƸżżƣŲŏƫƫĪŲ‫ ܏ܟڏܞ ܡ‬

Om kinderen een steuntje in de rug te geven om goed te leren lezen, lijkt aanvulling met deze vetzuurcombinatie nuttig.

META-ANALYSES Op grond van vele andere gepubliceerde studieresultaten met betrekking tot ADHD hebben andere wetenschappers inmiddels

‫® ޗ‬ƠƣŏŲŃǿĪŧģ

al aangegeven dat verbeteringen eerder te verwachten zijn van de

Referenties: 1. Johnson M, Fransson G, Östlund S, Areskoug B, Gillberg C. Omega 3/6 fatty acids for reading in children: a randomized, double-blind, placebo-controlled trial in ‫ܫڕ‬ǣĪÿƣ‫ܫ‬żŧģ ŰÿŏŲƫƸƣĪÿŰ ƫĜŊżżŧĜŊŏŧģƣĪŲ ŏŲ ®ǝĪģĪŲ܏ d Ŋŏŧģ £ƫǣĜŊżŧ £ƫǣĜŊŏÿƸƣǣ܏ ‫ ڒڍڌڎ‬ǀŃ ‫܏ڎڎ‬ 2. Richardson AJ, Montgomery P. The Oxford-Durham study: a randomized, controlled trial of dietary supplementation with fatty acids in children with developŰĪŲƸÿŧ ĜżżƣģŏŲÿƸŏżŲ ģŏƫżƣģĪƣ܏ £ĪģŏÿƸƣŏĜƫ܏ ‫ ڑڌڌڎ‬rÿǣ‫܏ڒܫڌڒڏڍ܈ܡڑܠڑڍڍܔ‬ ‫ ܏ڏ‬ÿƣƣÿŃĀŲ /‫ ܉‬ƣĪǀĪƣ '‫' ܉‬ƇƠłŲĪƣ r܏ /ǳǿĜÿĜǣ ÿŲģ ®ÿłĪƸǣ żł ŰĪŃÿ‫ ڒܕڏܫ‬FÿƸƸǣ Ĝŏģƫ‫ ܉‬rĪƸŊǣŧƠŊĪŲŏģÿƸĪ‫ ܉‬ÿŲģ ÿ żŰěŏŲĪģ ¼ƣĪÿƸŰĪŲƸ ŏŲ ŊŏŧģƣĪŲ àŏƸŊ 'N'܏ d ƸƸĪŲ 'ŏƫżƣģ܏ ‫ ړڍڌڎ‬rÿƣ ‫܏ڍڐܨڏڏڐ܈ܡڑܠڍڎܔڍ‬ ‫ ܏ڐ‬GŏŧŧŏĪƫ '‫® ܉‬ŏŲŲ dfŊ‫ ܉‬hÿģ ®®‫ ܉‬ĪƸ ÿŧ܏ £żŧǣǀŲƫÿƸǀƣÿƸĪģ łÿƸƸǣ ÿĜŏģƫ ‫ܠ‬£ÃF ‫ ܡ‬łżƣ ÿƸƸĪŲƸŏżŲ ģĪǿĜŏƸ ŊǣƠĪƣÿĜƸŏǜŏƸǣ ģŏƫżƣģĪƣ ‫' ܠ‬N'‫ ܡ‬ŏŲ ĜŊŏŧģƣĪŲ ÿŲģ ÿģżŧĪƫĜĪŲƸƫ܏ żĜŊƣÿŲĪ 'ÿƸÿěÿƫĪ ®ǣƫƸ ¦Īǜ܏ ‫ ڎڍڌڎ‬dǀŧ ‫܏ڒڔڕړڌڌ' ܈ړܔڍڍ‬

ßżżƣ ŰĪĪƣ ŏŲłżƣŰÿƸŏĪ żǜĪƣ /ƢǀÿǭĪŲ /ǣĪ ¥ żŰĪŃÿ ‫ܫڒ ޠ ܫڏ‬ǜĪƸǭǀƣĪŲ ŤŏšŤ żƠ ģĪ ǝĪěƫŏƸĪ ǝǝǝ܏ƫƠƣŏŲŃǿĪŧģŲǀƸƣÿ܏ĜżŰ܏

Ja! magazine

casus

2020 #48 - 30

Meer lezen? Voor meer informatie over chronische stress, zie themadossier NCJ. Waar kunnen jeugdartsen dat vinden? Linkje?

Ja! magazine

31 - 2020 #48

casus

Praat over je gevoelens Elise is 19 jaar oud en eerstejaars bij de opleiding Communications en Multimedia Design. Ze ŊĪĪǽƸ ģÿŃĪŧŏšŤƫ ǜĪĪŧ ŧÿƫƸ ǜÿŲ ěǀŏŤƠŏšŲ ĪŲ ŏƫ ĪƣŃ ŰżĪ܏ ŲƸěŏšƸĪŲ ģżĪƸ ǭĪ ŲŏĪƸ ĪŲ ǭĪ ǜÿŧƸ ǜĪĪŧÿŧ ŧÿÿƸ ŏŲ slaap. Ze is bij de huisarts geweest maar die kan geen oorzaak vinden. Vanwege haar regelmatige ÿłǝĪǭŏŃŊĪŏģ ŊĪĪǽƸ Ŋÿÿƣ ŰĪŲƸżƣ Ŋÿÿƣ ǜĪƣǝĪǭĪŲ Ųÿÿƣ ĪĪŲ šĪǀŃģÿƣƸƫ܏ ðĪ ŤżŰƸ ƸĪƣĪĜŊƸ ěŏš àŏĜż rǀŧģĪƣ܏

Tekst: Wico Mulder Beeld: Rosanne van der Lugt

“Ik spreek veel jongeren zoals Elise. Meestal naar aanleiding van schoolverzuim. In eerste instantie presenteren deze leerlingen zich vaak met lichamelijke klachten zoals buikpijn, hoofdpijn en vermoeidheid. Maar veelal blijkt spanning en stress de onderliggende oorzaak en als gevolg hiervan lopen jongeren - soms langdurig - rond met gevoelens van somberheid, angst en paniek. Het negeren van signalen van stress en spanning is schadelijk en zeer ziekmakend. Iedereen kent en herkent deze ĪŰżƸŏĪƫ ĪŲ ǝĪĪƸ ŊżĪ ƫƠÿŲŲŏŲŃ‫ ܉‬ǜĪƣģƣŏĪƸ ĪŲ żŲƣǀƫƸ ĪĪŲ ĪǳłĪĜƸ kunnen hebben op wat we voelen, bijvoorbeeld in onze buik. Toch leggen artsen zelden tot nooit uit hoe dit mechanisme in elkaar zit. In de gezondheidzorg neigen we ertoe om deze klachten eerst te proberen te verklaren vanuit het biomedisch model (oorzaak gevolg) en zijn lichaam en geest gescheiden (Descartes). Ook de ouders van deze kinderen vinden het soms moeilijk te (h)erkennen dat er sprake is van psychosomatiek of SOLK. Lichamelijk is er helemaal niets ‘kapot’ dat gerepareerd moet worden, tenzij de stress chronisch wordt. Elise blijkt veel zorgen om haar opleiding te hebben. Concentreren ŃÿÿƸ ŰżĪŏǭÿÿŰ ĪŲ ģĪ ģÿŃĪŲ ǭŏšŲ ŧÿŲŃ ǜżżƣ Ŋÿÿƣ܏ ðĪ ŊĪĪǽƸ ģǣƫŧĪǢŏĪ ĪŲ ŊĪĪǽƸ ŰĪƸ ǜĪĪŧ ģżżƣǭĪƸƸŏŲŃƫǜĪƣŰżŃĪŲ Ŋÿÿƣ Ŋÿǜż‫ܫ‬ģŏƠŧżŰÿ gehaald. Na een mislukte studie wil ze deze opleiding heel graag afmaken. Ze praatte er aanvankelijk niet over met haar moeder, ŰĪƸ Ŋÿÿƣ ǜÿģĪƣ ŊĪĪǽƸ ǭĪ ŃĪĪŲ ĜżŲƸÿĜƸ܏ ðĪ ǝŏŧ Ŋÿÿƣ ŰżĪģĪƣ ŲŏĪƸ belasten met extra zorgen. Je kunt niet vroeg genoeg beginnen met praten over je gevoelens. Ik zie ik het als een rol van de jeugdarts om jongeren te helpen bij deze bewustwording. Het een uitdaging om een veilige setting te scheppen in de spreekkamer zodat ‘een kwetsbaar gesprek’ kan ontstaan. Als emoties en gevoelens bespreekbaar zijn geworden dan is er vaak gemakkelijker een verband te zien met aanwezige klachten als hoofdpijn, buikpijn en vermoeidheid. /ŧŏƫĪ ŊĪĪǽƸ ŰĪƸ ŊǀŧƠ ŧĪƣĪŲ ƠƣÿƸĪŲ żǜĪƣ Ŋÿÿƣ ŃĪǜżĪŧĪŲƫ ĪŲ ŏƫ Ŋÿÿƣ zorgen gaan delen met haar moeder. Bovendien weet ze nu beter waar haar grenzen liggen en voelt ze aan wanneer ze rust moet pakken. Als jongeren leren praten over hun gevoelens ontstaat er vaak motivatie om er iets mee te doen. Leefstijladviezen kunnen

Ja! magazine

ģÿŲ ǜÿŲ ŃƣżƸĪ ǝÿÿƣģĪ ǭŏšŲ‫ ܉‬ǝÿŲƸ ǭĪ ŊĪěěĪŲ ģŏƣĪĜƸ ĪǳłĪĜƸ ĪŲ ŃĪǜĪŲ een gevoel van controle over jezelf. En dat draagt dan weer bij aan de weerbaarheid van een kind of jongere.

‘Schep een veilige setting zodat een kwetsbaar gesprek kan ontstaan’ Minder lang doorlopen met fysiek klachten als gevolg van stress, dat is wat ik veel jongeren toewens. Ook om te voorkomen dat ze daarmee langdurig in de GGZ of curatieve zorg belanden. Het afgelopen jaar heb ik met een aantal collega’s van het NCJ gewerkt aan het opzetten van het programma Klaar Voor De Toekomst. Dit programma richt zich op preventie en het bespreekbaar maken van psychosociale- en psychische problematiek en SOLK bij adolescenten. We gaan hier verder vorm aan geven en we kunnen goede adviezen en tips van collega’s goed gebruiken. Vind je dat leuk; neem dan contact met me op!” Q

Meedenken? Jeugdartsen die mee willen denken over het programma Klaar Voor De Toekomst en tips of adviezen hebben voor het bespreekbaar maken van psychosociale- en psychische problematiek en SOLK bij adolescenten, kunnen contact opnemen met Wico Mulder: wmulder@ncj.nl

PODIUM

2020 #48 - 32

De noodzaak van ‘er vroeg bij zijn’ ܶNĪƸ ŏƫ šÿŰŰĪƣ ģÿƸ ŰĪŲƫĪŲ ƫƸƣĪƫƫ ǜÿÿŤ ǭż ƫƸĪƣŤ ŤǀŲŲĪŲ ǜżŧŊżǀģĪŲ‫ ܷ܉‬ǜŏŲģƸ rÿƫĜŊÿ fÿŰƠŊǀŏƫ‫ ܉‬ dagvoorzitter tijdens de aankomende AJN-dag met het thema early life stress. Als medisch directeur van het Landelijk Expertise Centrum Kindermishandeling (LECK) ziet Kamphuis van ģŏĜŊƸěŏš ŊżĪ ǀƣŃĪŲƸ ŊĪƸ ƠƣżěŧĪĪŰ ŏƫ ĪŲ ģĪ ŲżżģǭÿÿŤ żŰ īĜŊƸ ĪǳłĪĜƸŏĪł ƸĪ ŊÿŲģĪŧĪŲ ŏŲ ĪĪŲ ǜƣżĪŃ ƫƸÿģŏǀŰ܏ ܶNĪƸ ěŧŏšŤƸ ĪĪŲ ǭǝÿÿƣ ŃĪŊĪĪŧ żŰ ŏŲ ěĪǝĪŃŏŲŃ ƸĪ ŤƣŏšŃĪŲ‫ ܉‬ģÿÿƣ ŏƫ Űÿƫƫÿ ǜżżƣ ŲżģŏŃ܏ܷ Interview: Elwyze Frijns Beeld: Unsplash.com

Hoe moet het zijn om continu op scherp te staan, altijd alert?

verandering begint, het patroon doorbreken. “Vasthouden van

Kamphuis hoorde tientallen verhalen uit de praktijk en leerde ook

stress staat haaks op hoe het stresssysteem functioneert. Door

veel van het boek Preventie van kindermishandeling van Sandra van

het chronisch karakter raakt het overbelast en dat herstelt niet

Gameren. “Ik kan het bijna voelen,” zegt ze. Vaak is stress aan ie-

zomaar vanzelf. Daarmee ontstaan de problemen. In de uitputting

mands buitenkant niet zichtbaar. Bovendien zijn mensen in staat

versterkt de stress zichzelf. Het vergt training om mensen met

hun stressreactie lang vast te houden. “Dat maakt het probleem

stress in hun aangetaste vertrouwen respectvol te bereiken.”

zo ingewikkeld: door het volhouden kunnen extreme situaties ontstaan waarin de urgentie tot verandering hoog is. En juist dan lukt

Alertheid

het andere mensen vaak niet om te helpen stress te verminderen.

¼ŏšģĪŲƫ ŧĪƫƫĪŲ żǜĪƣ ŤŏŲģĪƣŰŏƫŊÿŲģĪŧŏŲŃ ģŏĪ rÿƫĜŊÿ ŃĪĪǽƸ ÿÿŲ

Ook al is er uitgebreide hulp betrokken.” Mascha’s’ ervaringen ster-

studenten geneeskunde probeert ze hen bij te brengen dat ze

ken haar in haar overtuiging dat ‘er vroeg bij zijn’ uiterst belangrijk

‘gezonde achterdocht’ moeten hebben. “Of misschien beter nog

is. Met genoegen constateert ze dat er momenteel op dit vlak veel

‘gezonde alertheid, belangstelling’,” vertelt ze. “Daarbij is ken-

gaande is in de maatschappij. “Het klimaat is gunstig. Kijk naar het

nis relevant. Het helpt om te weten dat blauwe plekken bij een

project Nu Niet Zwanger, dat sluit hier geweldig bij aan.”

pre-mobiel kind vreemd zijn en tot vragen stemmen. Maar dat is niet alles. Het is het gesprek dat volgt dat zo fundamenteel is om

Taal en intonatie

werkelijk verschil te maken. Een puur gesprek van mens tot mens.”

Mascha’s interesse in stress werd aangewakkerd tijdens haar werk

'ÿƸ ŏƫ ǝÿƸ rÿƫĜŊÿ ěĪƸƣĪǽƸ ģĪ ĪƫƫĪŲƸŏĪ ǜÿŲ ǝÿƸ ģĪ ŰÿÿƸƫĜŊÿƠ-

in de kindergeneeskunde. Een situatie in de spreekkamer maakte

Ơŏš ŲżģŏŃ ŊĪĪǽƸ‫ ܈‬ÿÿŲģÿĜŊƸ ǜżżƣ ŃĪǭżŲģŊĪŏģƫÿƫƠĪĜƸĪŲ ǜÿŲǀŏƸ ŊĪƸ

indruk. Ze zag de impact van de manier waarop de kinderarts

vroege denken. “Er is nog veel te winnen op dit terrein. Het zou

met zijn vermoedens van seksueel misbruik omging. Terwijl ze

normaal moeten worden om relevante thema’s in een vroeg stadi-

ŊĪŰ ŲÿŃĪĪǽƸ ģĀƸ Ŋŏš ǭŏšŲ ǜĪƣżŲģĪƣƫƸĪŧŧŏŲŃ ƫĪƣŏĪǀƫ ŲÿŰ ĪŲ ŏŲ ÿĜƸŏĪ kwam, ziet ze nu ook het belang van de manier waarop. “Met het bewustzijn van nu zou ik dat echt anders doen. Zorgvuldiger, eerst de context meer uitvragen. En voorzichtiger zijn met woorden, die komen nauw in situaties die gevoelig liggen. Met ongelukkig

AJN-dag

gebruikte taal en intonatie, ben je iemand zo kwijt.” Het is haar

Op vrijdag 17 april vindt de AJN-dag in Utrecht

duidelijk geworden dat het een vak apart is een gesprek over

plaats. Voor aaanmelden en meer info:

stressvolle onderwerpen zodanig te voeren, dat het gesprek zelf

www.ajnjeugdartsen.nl/events/ajn-dag-17-

niet onbedoeld het stresspatroon versterkt. Dat is immers waar

april-2020/

Ja! magazine

PODIUM

33 - 2020 #48

Wie is ... Mascha Kamphuis is medisch directeur bij het Landelijk Expertise Centrum Kindermishandeling. Ze promoveerde in 2002, na haar werk in de um, liefst al preconceptueel, te bespreken en samen na te denken

kindergeneeskunde en -psychiatrie, op ‘kwaliteit

over betekenis en mogelijkheden. In gewone gesprekken aandacht

van leven bij jong volwassen met een aangeboren

besteden aan fysieke, psychische en sociale gezondheidsprincipes

hartafwijking’. Door samenwerking met TNO Child

die van belang zijn voor het (toekomstige) kind. Om tot denken

Health kwam ze in aanraking met jeugdartsen.

ÿÿŲ ƸĪ ǭĪƸƸĪŲ żǜĪƣ ěĪŧÿŲŃĪŲ ĪŲ ŊżĪ ĪǳłĪĜƸŏĪł ƸĪ ŊÿŲģĪŧĪŲ żŰ

Vervolgens werkte ze ruim tien jaar als jeugdarts

(gezondheids)doelen te bereiken. Dat zou zo mooi zijn, dan ben je

op het consultatiebureau bij JGZ Zuid Holland

er pas écht heel vroeg bij!”

West, gecombineerd met het doen van onderzoek bij TNO (onder andere aan de ontwikkeling

Concrete stappen

van JGZ-Richtlijnen). Na deelname aan de

In haar werk als jeugdarts is Mascha het vroege denken gaan

wetenschappelijke commissie van de AJN, trad

ǝÿÿƣģĪƣĪŲ ĪŲ ģÿƸ ěŧŏšǽƸ ǭĪ ŤżĪƫƸĪƣĪŲ܏ ðĪ ǜŏŲģƸ ŊĪƸ ģÿŲ żżŤ Űżżŏ

ze in 2012 toe tot het bestuur van de AJN. Ze was

om deze AJN-dag samen met een groep jeugdartsen aandacht te

van 2014 tot 2018 voorzitter van de vereniging.

besteden aan het thema stress vanuit deze invalshoek. Om ogen

Ze neemt regelmatig deel aan commissies en

te openen, bewustzijn aan te wakkeren en te inspireren tot (ver-

werkgroepen. Op dit moment zit ze in de landelijke

dere) concrete stappen. Al is het een zwaar geheel om te bewe-

VWS-coalitie Kansrijke start en in de ZonMw

gen. “Maar,” zegt ze, “het netwerk van jeugdartsen en partners kan

commissie van het programma Onbedoelde

veel gewicht in de schaal leggen. Dat geloof ik echt!”

zwangerschap en kwetsbaar (jong) ouderschap.

Ja! magazine

VISIE

2020 #48 - 34

Samen verschil maken Het actieprogramma Zorg voor de Jeugd ‫ ܡڔڍڌڎܠ‬ŊĪĪǽƸ ÿŧƫ ŊżżłģģżĪŧ ģĪ šĪǀŃģŊǀŧƠ‫ ܉‬šĪǀŃģěĪƫĜŊĪƣming en jeugdreclassering merkbaar en meetbaar beter te maken voor kinderen, jongeren en gezinnen. Op die manier ontvangen ze op tijd passende hulp. Een heel mooi doel; daar is bijna iedereen het wel over eens. Maar hoe komen we daar? De meningen verschillen.

Tekst: Astrid Nielen en Tinneke Beirens Beeld: Pixabay.com

Het programma Zorg voor de Jeugd is één van de actieprogramma’s

saties, scholen en leerplicht. Deze en andere interventies hebben

ģŏĪ ŰŏŲŏƫƸĪƣ NǀŃż ģĪ dżŲŃĪ ŊĪĪǽƸ ǀŏƸŃĪěƣÿĜŊƸ‫ ܉‬Ųÿ Scheiden zonder

ook laten zien dat ze verschil kunnen maken. Door een stap terug

schade, Kansrijke start, Eén Tegen Eenzaamheid en meer. In het pro-

te zetten in één groot programma verwacht de AJN meer tijd en

gramma Zorg voor de Jeugd ŊĪĪǽƸ ģĪ dt żƠ ģĪ ÿĜƸŏĪŧŏšŲ ܸŏŲǜĪƫƸĪƣĪŲ

ruimte te hebben om beter te kunnen investeren in het zicht-

in vakmanschap’ het afgelopen jaar vrij intensief bijgedragen door

baarder maken van de waarde van de jeugdarts en de inzet voor

op te treden als de vertegenwoordiger van de medische beroeps-

preventie op belangrijke maatschappelijke thema’s.

groepen in het brede jeugddomein. Het gaat om de jeugdverpleegkundigen, huisartsen, kinderartsen, psychiaters en natuurlijk de jeugdartsen. Een mooie plek om met verschillende professionals samen te komen, elkaars werkgebied beter te begrijpen en gezamenlijk de nodige suggesties en verbeteringen aan te dragen naar de landelijke politiek en organisaties. En dat namens de professionals die het dagelijkse contact hebben met de doelgroep, het kind, de jongere, en zijn of haar gezin.

‘AJN wil meer investeren in het zichtbaarder maken van de waarde van de jeugdarts’

Kraan dicht ®ŏŲģƫ łĪěƣǀÿƣŏ ‫ ڌڎڌڎ‬ŏƫ ģĪ dt ƸĪƣǀŃŃĪƸƣĪģĪŲ ÿŧƫ ǜĪƣƸĪŃĪŲǝżżƣ-

Thema’s voor focus

diger van deze beroepsgroepen, maar uiteraard moet de stem

NĪƸ dt‫ܫ‬ěĪƫƸǀǀƣ ŊĪĪǽƸ ŏŲ ŊĪƸ ěĪŧĪŏģƫǝĪĪŤĪŲģ ĪŏŲģ ‫ ڕڍڌڎ‬ĪĪŲ ÿÿŲ-

van het preventieve veld nog wel door blijven klinken. Want dat

tal thema’s gekozen om dit jaar op te focussen. Thema’s die meer

ěŧŏšǽƸ żŲǜĪƣŰŏŲģĪƣģ ŲżģŏŃ܏ SŲ ģĪ ǝÿÿŲ ǜÿŲ ģĪ ģÿŃ‫ ܉‬ģĪ ƫƸƣżżŰ ÿÿŲ

het brede veld en vakgebied van de jeugdarts omvatten. Zo is één

berichten over de problematiek van onder meer de jeugd-ggz met

van de focuspunten het Rijksvaccinatieprogramma (RVP) en alle

de wachtlijsten, personeelstekorten en alle gevolgen van dien, lijkt

ontwikkelingen die hier momenteel in spelen. Met de samenwer-

men wel eens uit het oog te verliezen dat we niet alleen moeten

kingspartners wil de AJN zo goed mogelijk afstemmen op welke

dweilen, maar ook zorgen dat we de kraan dicht draaien! Met

wijze we deze in het belang van kinderen en jongeren en hun

andere woorden: er moet in Nederland echt meer geinvesteerd

ouders vorm kunnen geven. De AJN denkt mee met VWS en RIVM

worden in preventie. Programma’s als VoorZorg, Stevig Ouderschap

over maatregelen om de vaccinatiegraad te verhogen. Hierbij

en een werkwijze als Integrale Vroeghulp maken hierin het verschil.

ěƣĪŲŃƸ ģĪ ǜĪƣĪŲŏŃŏŲŃ ģĪ ǝĪŲƫĪŲ ĪŲ ěĪŊżĪǽƸĪŲ ǜÿŲ šĪǀŃģÿƣƸƫĪŲ

Maar ook M@zl, een beproefde methodiek voor een integrale aan-

rondom communicatie en deskundigheidsbevordering in kaart.

pak van ziekteverzuim bij scholieren in het voortgezet onderwijs

Daarnaast ontwikkelt de AJN samen met V&VN, NCJ en met on-

en het mbo. Kenmerkend is de samenwerking tussen JGZ-organi-

dersteuning van het RIVM, een toekomstvisie vaccineren 4-18 jaar.

Ja! magazine

35 - 2020 #48

VISIE

Een ander belangrijk thema is de opleiding tot arts Maatschappij

gen. Dat is natuurlijk mooi, maar het doel is dat dit uiteindelijk ook

& Gezondheid en het Landelijk Opleidings Plan (LOP). Zoals eerder

ŰĪƣŤěÿÿƣ ŏŲ ģĪ ƣĪŃŏżܹƫ ŏƫ ĪŲ żƠ ģĪ ǝĪƣŤǜŧżĪƣ ǭĪŧł܏ 'ÿƸ ŊĪĪǽƸ ŊĪŧÿÿƫ

aangekondigd wil het bestuur een ronde maken langs de ver-

tijd nodig, maar beetje bij beetje landt het besef en de waarde van

schillende AJN-regio’s om het hier met leden over te hebben. De

jeugdartsen bij de nodige partners.

eerste afspraken staan al gepland en zullen later dit jaar natuurlijk worden teruggekoppeld.

Denk en doe mee! Om dit nog verder te laten groeien moeten jeugdartsen elkaar

Aandacht kunnen verdelen

ook versterken, deel successen. Deel ook binnen de eigen regio en

'ÿÿƣŲÿÿƫƸ ěŧŏšǽƸ ģĪ dt ǀŏƸĪƣÿÿƣģ żżŤ ěĪƸƣżŤŤĪŲ ěŏš ģĪ ǜĪƣƫĜŊŏŧŧĪŲ-

organisatie ideeën en kansen. Dat kan via verschillende kanalen;

de landelijke actieprogramma’s als Kansrijke start, Scheiden zonder

face-to-face tijdens AJN-dagen en andere bijeenkomsten, per

schade, Zorg voor de jeugd en Depressie preventie. Met het verschil

telefoon, mail, app, de facebook-groep ABC raad en meer. Het is

de tijd nu meer verdeeld wordt tussen de diverse programma’s.

belangrijk dat iedere jeugdarts het AJN-bestuur weet te vinden.

De intensievere investering in het programma Zorg voor de jeugd

Want met aandacht en tijd en investeringen van de hele beroeps-

ŊĪĪǽƸ żƠ ŧÿŲģĪŧŏšŤ ŲŏǜĪÿǀ ǭĪŤĪƣ ǭŏšŲ ǜƣǀĜŊƸĪŲ ÿłŃĪǝżƣƠĪŲ܏ 'Ī

groep kunnen jeugdartsen er zo optimaal mogelijk zijn voor het

contacten tussen de verschillende beroepsgroepen zijn versterkt,

opgroeiende kind.

de input van het preventieve voorveld en de rol van onder andere de jeugdartsen hierbij is bij de diverse landelijke tafels onder de

voorzitter@ajnjeugdartsen.nl / beleid@ajnjeugdartsen.nl

ÿÿŲģÿĜŊƸ ŃĪěƣÿĜŊƸ܏ NŏĪƣěŏš ŊĪĪǽƸ ŊĪƸ ěĪƫƸǀǀƣ ŃĪŰĪƣŤƸ ģÿƸ ŊĪƸ żżŤ steeds vaker wordt bevraagd en betrokken bij landelijke overleg-

Ja! magazine

EEN ND GEZO ST VA HOU

en en Wil jij won prachtige n e e n i n e werk omgeving?

T H C O Z E G N E S T R A D G U E J

Dan drage n wij in ruime mat e bij aan je verhuisko sten!

Kom werken in het mooie Gelderland! Wij bieden o.a.: - Flexibele werktijden - Vrij tijdens de schoolvakanties - Een gezonde werkomgeving met aandacht voor ďŹ theid & vitaliteit - Ruime opleidingsmogelijkheden

Ben je benieuwd wat wij nog meer bieden? Kijk dan op www.ggdnog.nl/werkenbij en laat je sollicitatie achter.

Compensatie van reistijd is bespreekbaar.

www.ggdnog.nl/werkenbij

37 - 2020 #48

recensies

Stress bij tienermeisjes; zo help je je dochter bij prestatiedruk en faalangst 'Ī ŰĪƣŏŤÿÿŲƫĪ ŤŧŏŲŏƫĜŊ ƠƫǣĜŊżŧżŃĪ hŏƫÿ 'ÿŰżǀƣ ěĪƫĜŊƣŏšǽƸ żƠ ĪĪŲ ŏŲǜżĪŧĪŲģĪ ŰÿŲŏĪƣ ģĪ ŰżĪŏŧŏšŤĪ ƫŏƸǀÿƸŏĪƫ ǝÿÿƣŰĪĪ ƠǀěĪƣ‫ܫ‬ meisjes vandaag de dag te maken krijgen. Omstandigheden thuis, op school, in de maatschappij, in de omgang met andere meisjes, met jongens en bij het ontdekken van hun seksuele identiteit; ze worden met mooie voorbeelden helder uitgelegd. Haar insteek, dat stress juist een belangrijk signaal is en dat je dit positief kan inzetten, maakt het boek tot een aanbeveling. Ze vergelijkt het moment van paniek en stress met een glitterbol waarin alle glitters na het schudden door elkaar zweven. Pas als de storm gaat liggen kan de ratio weer bovenkomen. Dit inzicht, aldus Damour, moet het meisje zelf ervaren. De reactie van de ouder, de jeugdarts, leraar of hulpverlener kan dit proces ondersteunen door niet te gaan ‘helpen en oplossen’, maar het juiste moment te kiezen na de glitterstorm om verder te praten over de diepere gevoelens van het kind. Ook biedt ze aanbevelingen om voldoende rust in te bouwen in het hectische ouderleven en dat van de kinderen zelf. (JH)

Schrijver: Lisa Damour, vertaald uit engels door Janine Langeveld uitgever: ®ƠĪĜƸƣǀŰ ‫ܡڕڍڌڎܠ‬ prijs: ‫ڕڕ܉ڎڎݗ‬

®ƠǀǀŃ żƠ šĪ ěŧżǀƫĪ‫ ܈‬żǜĪƣ ģĪ ěÿŧÿŲƫ ƸǀƫƫĪŲ ǝĪƣŤ ĪŲ Ơƣŏǜī Voor veel vrouwen is de combinatie zwangerschap, moederschap en werk stressvol. In het boek Spuug op je blouse vertellen achttien moeders over hun ervaringen op het werk tijdens de zwangerschap en de periode na het verlof. Zeventien experts geven advies en vertellen waar vrouwen recht op hebben in deze periode van het leven. De jeugdarts wordt niet genoemd als expert, wel een bedrijfsarts en veel zzp-ers die hun werk hebben gemaakt van het begeleiden van (aanstaande) moeders. De verhalen van de zwangere vrouwen en moeders met jonge kinderen zijn heel herkenbaar. Dit boek is een aanrader voor alle werkende vrouwen die bezig zijn met de balans tussen werk en privé. Een boek om eerst zelf te lezen en daarna in de wachtkamer van het consultatiebureau te leggen. Eén van de verhalen gaat over Iris, een arts in opleiding die ondanks veel klachten tijdens haar zwangerschap ƠƣżěĪĪƣƸ ģżżƣ ƸĪ ěǀǳłĪŧĪŲ܏ NĪěěĪŲ šĪǀŃģÿƣƸƫĪŲ ǜżŧģżĪŲģĪ ÿÿŲģÿĜŊƸ ǜżżƣ ŊǀŲ ĪŏŃĪŲ ŃĪǭżŲģŊĪŏģ ĪŲ ģŏĪ ǜÿŲ hun collega’s en baby’s? En staan jeugdartsen genoeg stil bij de keuzes over werk en de verdeling thuis in de contacten met ouders? Stof om over na te denken na het lezen van dit boek. (SdL)

Schrijver en uitgever: SŲÿ NĪŏšŲĪŲ ‫ܡڕڍڌڎܠ‬ Verkrijgbaar via: www.inaheijnen.nl/spuug-op-je-blouse/ Prijs: ‫ڕڕ܉ڐڎݗ‬

Preventie van Kindermishandeling. Wie doet wat? 'ŏƸ ěżĪŤ ŃĪĪǽƸ ĪĪŲ ŊĪĪŧ ěƣĪĪģ żǜĪƣǭŏĜŊƸ܏ ®ÿŲģƣÿ ǜÿŲ GÿŰĪƣĪŲ ěƣĪŲŃƸ ģĪǿ ŲŏƸŏĪƫ‫ ܉‬ĜŏšłĪƣƫ‫ ܉‬ŏŲƸĪƣǜĪŲƸŏĪƫ ĪŲ ģĪ ěƣĪģĪ ĜżŲƸĪǢƸ ǜÿŲ ŊĪƸ thema kindermishandeling zeer overzichtelijk in kaart. Dit wordt afgewisseld met ervaringsverhalen en citaten van professionals. 'ĪǭĪ ǭŏšŲ ƫżŰƫ ǝÿƸ ŧÿŲŃ‫ ܉‬Űÿÿƣ ǭĪ ŃĪǜĪŲ ĪĪŲ ĪǢƸƣÿ ģŏŰĪŲƫŏĪ ÿÿŲ ŊĪƸ ěżĪŤ܏ żŤ ŃĪĪǽƸ ŊĪƸ ěżĪŤ ŲŏĪǀǝĪ ŏŲǭŏĜŊƸĪŲ܏ 'żżƣ ģĪ ŤǀŲģŏŃĪ manier waarop de schrijfster kennis bij elkaar brengt, ontstaat een helder beeld rondom de vragen die zij beantwoordt. BijvoorěĪĪŧģ ģĪ ǜƣÿÿŃ ܸNżĪ ŤÿŲ ŤŏŲģĪƣŰŏƫŊÿŲģĪŧŏŲŃ ǝżƣģĪŲ ǜĪƣŤŧÿÿƣģܹ‫ ܐ‬żŤ Ŋÿÿƣ ƣĪǵŧĪĜƸŏĪ żƠ ģĪ ǜĪƣƠŧŏĜŊƸĪ żƠǜżĪģĜǀƣƫǀƫ ŏƫ ŧĪǭĪŲƫǝÿÿƣ‫ܫ‬ dig. Maar de manier waarop de schrijfster de jeugdgezondheidszorg neerzet is onjuist, onvolledig en eenzijdig. Zij spreekt veelal ǜÿŲ ŊĪƸ dG‫ ܉‬ģÿƸ Īƣ ŲŏĪƸ ŏŲ ĪŧŤĪ ŃĪŰĪĪŲƸĪ ŏƫ܏ ðĪ ǜĪƣǝŏšƫƸ Ųÿÿƣ ģĪ ¦ŏĜŊƸŧŏšŲ dĪǀŃģŊǀŧƠ ŏŲ ƣĪŧÿƸŏĪ ƸżƸ ŊĪƸ t d܏ SŲ ƠÿƣÿŃƣÿÿł ‫ ڐ܏ڎ‬ěĪƫĜŊƣŏšǽƸ ze onder welke wetten de preventie van kindermishandeling valt. Daarbij ontbreekt de Wet/Besluit Publieke Gezondheid, waarin wel degelijk het thema kindermishandeling genoemd wordt als taak van de jeugdgezondheidszorg. Met al deze omissies krijgt de lezer uiteindelijk een incompleet beeld van het veld van zorgverleners die iets zouden kunnen betekenen voor de kinderen waar het hier om gaat. Al met al een heel nuttig boek dat snel een nieuwe, gecorrigeerde druk verdient! (MK)

Schrijver: Sandra van Gameren uitgever: żŊŲ ®ƸÿǵŧĪǀ ǜÿŲ hżŃŊǀŰ ‫ܡڕڍڌڎܠ‬ prijs: ‫ڕڕ܉ڐڎ ݗ‬ Ja! magazine

Tekst: Jeanne-Marie Hament, Mascha Kamphuis, Sanne de Laat

MARKANT

2020 #48 - 38

‘Steeds opnieuw mijn verhaal doen, gaf mij veel stress’ SŲ tĪģĪƣŧÿŲģ ŧĪǜĪŲ ‫ ڌڌڌ܏ڔړڏ‬ŤŏŲģĪƣĪŲ ŏŲ ÿƣŰżĪģĪ܏ 'ÿƸ ŏƫ īīŲ żƠ ģĪ ŲĪŃĪŲ܏ ŧƫ šĪ ŏŲ ÿƣŰżĪģĪ żƠŃƣżĪŏƸ‫ ܉‬ŃĪĪǽƸ ģÿƸ ƫƸƣĪƫƫ܏ fŏŲģĪƣĪŲ żŲģĪƣǜŏŲģĪŲ ģÿÿƣ ǜÿÿŤ ŏŲ ŊǀŲ ǜżŧǝÿƫƫĪŲ ŧĪǜĪŲ ŲżŃ ģĪ gevolgen van. Joël Darius kan erover meepraten. Hij komt uit een arm gezin. Nu is hij zelf vader en werkt hij als creatief strateeg bij een groot mediabedrijf dat betrokken is bij de Alliantie KinderÿƣŰżĪģĪ ĪŲ ģĪ £ǀěŧŏĪŤƫÿĜÿģĪŰŏĪ܏ ܶàŏš ƠƣżěĪƣĪŲ ÿƣŰżĪģĪ ěĪƫƠƣĪĪŤěÿÿƣ ƸĪ ŰÿŤĪŲ܏ܷ Tekst: Geja Rikkers Beeld: eigen foto

Wat is de Publieksacademie?

Heb jij als kind stress ervaren door de situatie waarin je opgroeide?

“De Publieksacademie is een initiatief van de Alliantie Kinderarmoe-

“Zeker. Als kind moest ik aan hulpverleners constant vertellen hoe

de. Het doel van de Publieksacademie is om met zoveel mogelijk

ŊĪǽƸŏŃ ŊĪƸ ǝÿƫ܏ 'ÿƸ ěĪƸĪŤĪŲģĪ żżŤ ƫƸĪĪģƫ ǝĪĪƣ ŏĪƸƫ ŊĪƣěĪŧĪǜĪŲ‫ ܉‬

mensen, instanties en organisaties oplossingen te bedenken voor

terwijl ik het liever wilde afsluiten en vooruit kijken! Daarom draaide

kinderarmoede. Met enige regelmaat organiseert de academie re-

ik voor mezelf als het ware telkens een knop om. En later heb ik

gionale bijeenkomsten met wetenschappers, gemeenten, scholen,

ŃĪŰĪƣŤƸ ģÿƸ ŏŤ ŊŏĪƣģżżƣ żżŤ ŰżżŏĪ ŰżŰĪŲƸĪŲ ŲŏĪƸ ÿŧƫ ܸǿšŲܹ ŊĪě

maatschappelijke organisaties, bedrijven en bewoners. Er is dan een

kunnen ervaren. De omgeving waar ik opgroeide was een macho-

programma met lezingen en discussie. Ik ben een van de sprekers.”

cultuur, de straat. Je had bijvoorbeeld wel mooie gympen, maar geen bed om in te slapen. Iedereen was stoer. Hoe dat doorwerkt? Ik

Waarom werk jij hieraan mee?

merk dat ik nog steeds moeite heb om me te hechten aan mensen.”

“Omdat ik het belangrijk vind om armoede bespreekbaar te maken en begrip te kweken voor het onderwerp en de gevolgen.

Wat werkte voor jou als deel van een oplossing?

Daarom vertel ik tijdens de bijeenkomsten van de Publieksacade-

“Voor mij was een rolmodel heel belangrijk, een persoon die me

mie mijn eigen verhaal; een persoonlijke overwinning.”

een perspectief kon geven voor de lange termijn. Geen profvoetballer met een coole sportwagen of een groot huis. Nee, juist iemand die echt naast je staat, met een normale negen-tot-vijf baan. Iemand die jouw talenten, samen met jou wil ontdekken. Wat ik ook belangrijk vind is een sociaal vangnet na een gesprek of behandeling. Ik moest altijd weer terug naar mijn eigen situatie.” Wat kun je de jeugdarts meegeven? “Ik had best wel veel lichamelijke problemen, zoals overgewicht en een vertraagde darmwerking. Dat ging ik natuurlijk niet meteen vertellen. Eerst is echt persoonlijk contact belangrijk! Zelf heb ik later een tijd jongeren begeleid en dan zocht ik ze op in hun natuurlijke habitat. Want daar zag ik het beste hoe de jongere in zijn situatie was. Praten over gevoel is ook zoiets. Niet gemakkelijk, maar wel heel belangrijk. Anders zie je helemaal geen positieve dingen meer en ga je leven als een robot. Probeer als jeugdarts daarom de mogelijkheden die je hebt, te benutten. En toon vooral dat ieder kind er mag zijn!” Q

www.alliantiekinderarmoede.nl

Ja! magazine

GEACCRE DITEERD studieaa nbod ONAFHA NKELIJKE nascholi ng

Dinsdag 12 mei Overgewicht en obesitas bij kinderen en jongeren

Vroegtijdige diagnostiek van overgewicht en obesitas bij kinderen is van groot belang! Herken de signalen en bied de juiste ondersteuning. Accreditatie is toegekend voor diverse doelgroepen! Plaats NH Hotel, Amersfoort Meer info medilex.nl/obesitaskinderen

Woensdag 13 mei

Alwee rd 3 e edi e tie!

Slaapproblemen en -stoornissen bij jongeren Kom naar dit congres en verdiep u in de specifieke kennis over slaapproblemen bij deze doelgroep! U leert meer over o.a.: • Wat is typerend voor slaapproblemen bij jongeren? • Handvatten voor behandeling - medicatie of niet medicamenteuze behandelmethoden • De relatie tussen slaapstoornissen en andere aandoeningen

Incl. verdie pings sessie -

Plaats Hotel Theater Figi, Zeist Meer info medilex.nl/slaapproblemen_jongeren

Woensdag 3 juni

Perinatale zorg 3.0 Van sociale verloskunde tot de technische ontwikkeling van een kunstbaarmoeder. De zorg rondom zwangeren en neonatalen ontwikkelt zich in rap tempo. Wij brengen dé experts op het gebied van perinatale zorg bij elkaar om hun laatste inzichten en visie op de toekomst met u te delen. Een must voor medisch specialisten en andere professionals in de geboortezorg! Plaats Hotel Theater Figi, Zeist Meer info of inschrijven: medilex.nl/perinatalezorg

Leven s redde nde kennis !

Donderdag 4 juni Jong & Depressief Ruim vier op de tien jongeren kampen met psychische klachten als somberheid en angst. Hoe weet en zorgt u dat piekeren niet verandert in depressief of zelfs suïcidaal gedrag? Herken een depressie bij een jongere en weet welke handelingsmogelijkheden u heeft!

Verdie pen congre d s

Plaats Hotel Theater Figi, Zeist Meer info medilex.nl/depressie_jongeren

Medilex |

Medilex | info@medilex.nl | www.medilex.nl

Hero Baby Nutrasense® Pep is speciaal ontwikkeld voor de behandeling van koemelkallergie De eiwitten in Hero Baby Nutrasense® Pep zijn in kleine stukjes geknipt, zodat het lichaam deze niet als koemelkeiwit herkent. Hierdoor is de voeding geschikt bij koemelkallergie.

• Bewezen effectief 98% tolerantie in klinisch onderzoek met kinderen met een bewezen koemelkallergie.

Borstvoeding is de beste voeding voor zuigelingen

De oplossing bij koemelkallergie

• Combinatie van gehydrolyseerd wei-eiwit en caseïne Gebaseerd op de samenstelling van moedermelk die ook een combinatie* van deze eiwitten bevat.

• DHA en AA Belangrijke vetzuren die de hersenontwikkeling ondersteunen. *Zowel de JGZ-Richtlijn als de NVK-Richtlijn maken geen onderscheid tussen een wei-eiwit hydroysaat en een caseïne hydrolysaat. Matencio, E. et al. (2016) J Hum Nutr Food Sci 4(3): 1090.