GMA307 Bestuursrekeningkunde
INHOUDSOPGAWE
Inleiding ............................................................................................................................... 4 Vakleeruitkomste ................................................................................................................ 6 Woordomskrywing vir evaluering ...................................................................................... 8
Studie-eenheid 3: Langtermynbesluitneming ................................................................. 11 3.2
Studie-eenheid leeruitkomste ............................................................................ 11
3.3
Voorgeskrewe handboek ................................................................................... 11
3.4
Verrykende bronne ............................................................................................ 11
3.5
Hoe kan jy jou begrip verbeter? ......................................................................... 12
3.6
Inleiding ............................................................................................................. 13
3.7
Projekbeoordeling (project appraisal) ................................................................ 13
3.8
Proses van beleggingsbesluitneming ................................................................ 13
3.8.1
Na-voltooiingsoudit ............................................................................................ 15
3.8.2
Nie-finansiële oorwegings in langtermynbesluite ............................................... 16
3.8.3
Terugbetalingsmetode (payback) ...................................................................... 16
3.8.4
Rekeningkundige opbrengskoers (ROK) (accounting rate of return – ARR)metode.............................................................................................................. 17
3.8.5
Netto huidige waarde (net present value – NPV) metode .................................. 18
3.8.6
Interne opbrengskoers (IOK) (internal rate of return – IRR) -metode ................. 21
3.8.7
NHW en IRR vergelyking ................................................................................... 22
3.8.8
Verdiskonteerde terugbetalingstydperk (discounted payback period – DPP) ..... 23
3.8.9
VKV: addisionele punte ..................................................................................... 25
3.8.10
Voorsiening vir inflasie....................................................................................... 26
3.8.11
Voorsiening vir belasting ................................................................................... 27
3.9
Verdere aspekte van besluitneming................................................................... 29
Inhoudsopgawe
Bladsy 1
GMA307 Bestuursrekeningkunde 3.9.1
Kapitaalrantsoenering........................................................................................ 30
3.9.2
Ekwivalente jaarlikse koste ................................................................................ 32
3.9.3
ReĂŤle opsies ..................................................................................................... 33
3.10
Samevatting ...................................................................................................... 34
3.11
Selfevaluering ................................................................................................... 35
3.12
Selfevalueringsriglyne ....................................................................................... 35
Studie-eenheid 4: Bestuursbeheer en risiko ................................................................... 37 4.1
Studie-eenheid leeruitkomste ............................................................................ 37
4.2
Voorgeskrewe handboek ................................................................................... 37
4.3
Verrykende bronne ............................................................................................ 37
4.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter? ......................................................................... 38
4.5
Inleiding ............................................................................................................. 39
4.6
Bestuursbeheer en risiko ................................................................................... 40
4.6.1
Die aard van risiko............................................................................................. 40
4.6.2
Sensitiwiteitsontleding ....................................................................................... 42
4.6.3
Waarskynlikheidsanalise en verwagte waardes ................................................. 44
4.6.4
Datatabelle ........................................................................................................ 45
4.6.5
Maksimin, maksimaks en minimaks berou basisse vir besluitneming ................ 45
4.6.6
Gebruik van die standaardafwyking om risiko te meet ....................................... 46
4.6.7
Beslissingsbome (decision trees) ...................................................................... 47
4.6.8
Die waarde van volmaakte inligting ................................................................... 48
4.6.9
Risikobestuur .................................................................................................... 49
4.6.10
Besigheidsetiek en korporatiewe sosiale verantwoordelikheid ........................... 53
4.6.11
Etiek en beheerstelsels ..................................................................................... 56
4.6.12
Inligtingstelsels .................................................................................................. 56
4.6.13
Tipes inligtingstelsels......................................................................................... 57
4.6.14
Die waarde van inligting .................................................................................... 59
Bladsy 2
Inhoudsopgawe
GMA307 Bestuursrekeningkunde 4.6.15
Evaluering van inligtingstelsels .......................................................................... 59
4.6.16
Bedryfsrisiko’s van inligtingstelsels .................................................................... 60
4.6.17
Groot Data......................................................................................................... 63
4.7
Samevatting ...................................................................................................... 64
4.8
Selfevaluering ................................................................................................... 65
4.9
Selfevalueringsriglyne ....................................................................................... 65
Woordelys in Afrikaans en Engels................................................................................... 66 Bronnelys .......................................................................................................................... 68
Inhoudsopgawe
Bladsy 3
GMA307 Bestuursrekeningkunde
INLEIDING Bestuursrekeningkunde 3 as vak kan in vier afsonderlike onderwerpe verdeel word, naamlik: 1. Die analise, interpretasie en bestuur van kostes 2. Die beheer en prestasiebestuur van verantwoordelikheidsentrums 3. Langtermynbesluitneming 4. Bestuursbeheer en risiko Die begeleidingsgids word in twee dele aangebied: Deel I
Die analise, interpretasie en bestuur van kostes
In hierdie afdeling word daar gefokus op die verskillende tegnieke wat gebruik kan word vir kostebeplanning en -ontleding. Paragraaf 1.6 fokus op koste-analise-tegnieke, soos aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening, direkte produkwinsgewendheid en kliëntewinsgewendheid. Kostebestuurstegnieke, soos die netbetydsproduksiestelsel (JIT), totale kwaliteitsbestuur en uitkontraktering, word ook gedek. Tegnieke vir die verbetering van langtermynwinste, soos teikenkoste en waardekettinganalise, word in paragraaf 1.7 ondersoek. In paragraaf 1.8 word daar gekyk na kostebeplanningstegnieke, soos leerkurwes en lewensikluskosteberekeninge. Die laaste deel van studie-eenheid 1 dek verskillende prysstrategieë.
Beheer en prestasiebestuur van verantwoordelikheidsentrums
Die tweede onderwerp en studie-eenheid bespreek die meting van prestasie in afdelingsgebaseerde ondernemings en fokus ook daarop om die verskillende tipes verantwoordelikheidsentrums te verstaan. Maatstawwe van prestasie, soos residuele inkomste asook opbrengs op beleggings, word onder andere behandel. Voorts handel hierdie eenheid ook oor die gebruik van veranderlike begrotings vir evaluerings- en beheerdoeleindes, asook die gedragsaspekte van begrotings. Daar word ook aansienlik klem op finansiële en niefinansiële prestasie-aanwysers, asook die gebalanseerde-telkaartbenadering gelê. Deel 2
Langtermynbesluitneming
Hierdie onderwerp en studie-eenheid fokus op langtermynbesluitneming van ondernemings. Die evaluering van langtermynvoorstelle is belangrik vir die winsgewende voortbestaan van Bladsy 4
Inleiding
GMA307 Bestuursrekeningkunde ondernemings. Dit sluit in die identifisering van relevante kontantvloei, met behulp van beleggingsbeoordelingstegnieke. Faktore soos inflasie en die belastingimplikasies van die projekte en die toepassing van ’n deeglike sensitiwiteitsanalise speel ook ’n groot rol in langtermynbesluitneming.
Bestuursbeheer en risiko
Die laaste studie-eenheid verwys na tegnieke vir die meet van risiko en die evaluering van onsekerheid. Hierdie tegnieke sluit verwagte waardes, sensitiwiteitsanalise en die beslissingsboom in. As bestuursrekenmeester moet jy vertroud wees met tegnieke en die toepassing daarvan oor ’n verskeidenheid van besluitnemingsgereedskap, soos relevante kontantvloei, verdiskonteerde kontantvloei-berekeninge (DCF) en koste-volume-winsanalises (CVP). Ten slotte word die onderwerp van Groot Data en die rol daarvan in risikobestuur ontleed. Vir hierdie vak is die volgende handboek voorgeskryf: BPP Learning Media. 2015. CIMA Study Text. Management Paper P2: Advanced Management Accounting. Tweede uitgawe. Verenigde Koninkryk: Polestar Wheatons. Die gedeeltes wat betrekking het op die inhoud van die studie-eenhede sal telkens aangedui word. Die gids sal jou dan deur die handboek begelei en poog om moeilike gedeeltes toe te lig, om aan te vul waar nodig en om die belangrike gedeeltes uit te wys. Vir eksamendoeleindes moet jy dus die voorgeskrewe gedeeltes in die handboek, asook hierdie begeleidingsgids bestudeer. Werk volledig deur elke paragraaf in die handboek wat deel uitmaak van die studiemateriaal, asook deur die afdelingsopsomming (section summary) aan die einde van elke paragraaf.
Inleiding
Bladsy 5
GMA307 Bestuursrekeningkunde
VAKLEERUITKOMSTE Kennis en begrip Na voltooiing van die vak BESTUURSREKENINGKUNDE III sal jy in staat wees om jou kennis en begrip van die volgende te demonstreer: •
Die analise, interpretasie en bestuur van kostes
•
Die beheer en prestasiebestuur van verantwoordelikheidsentrums
•
Langtermynbesluitneming
•
Bestuursbeheer en risiko
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
aktiwiteitsgebaseerde kosteberekening te gebruik om langtermynkoste te bepaal om sodoende besluitneming te verbeter;
•
direkte asook aktiwiteitsgebaseerde kostemetodes te gebruik om koste te bepaal per koste-objek, soos ’n kliënt of ’n verspreidingskanaal, om met besluitneming te help;
•
direkte kliëntewinsgewendheid en verspreidingskanaalwinsgewendheid te verbeter;
•
die impak van netbetydsproduksie (just-in-time – JIT), teorie van beperkinge, totale kwaliteitsbestuur, voorraad en koste te bespreek;
•
Kaizen-kosteberekening, voortdurende verbetering, asook koste van kwaliteitrapportering te bespreek;
•
prosesherontwerp (re-engineering) en die uitskakeling van niewaardetoevoegende aktiwiteite, asook die vermindering van aktiwiteitskoste te verduidelik;
•
teikenpryse en teikenkoste te bereken;
•
’n waarde-analise te doen;
•
die waardeketting en die bestuur van die wins wat deur die waardeketting gegenereer word te bespreek;
•
lewensikluskosteberekening en die implikasies daarvan op bemarkingstrategie te bespreek;
Bladsy 6
Vakleeruitkomste
GMA307 Bestuursrekeningkunde
•
die leerkurwe en die voorspelling van koste te verduidelik;
•
die inligting wat nodig is vir besluitneming in verskillende organisatoriese strukture te bespreek;
•
prestasieverslae vir die evaluering van geprojekteerde en werklike prestasie voor te berei;
•
tradisionele en nietradisionele benaderings tot prestasiemeting te verduidelik;
•
die moontlike gedragsgevolge van prestasiemeting binne ’n onderneming te verduidelik;
•
oordragprysstelsels te verstaan en te evalueer;
•
die inligting vir gebruik in langtermynbesluitneming (insluitend oorweging van belasting, inflasie en ander faktore) te identifiseer en te evalueer;
•
beleggingsbeoordelingstegnieke aan te wend en hul resultate te ontleed;
•
prysstrategieë en die gevolge daarvan te bespreek;
•
die sensitiwiteitsanalise toe te pas;
•
risiko en onsekerheid te analiseer; en
•
risikobestuur in besonder te bespreek.
Vakleeruitkomste
Bladsy 7
GMA307 Bestuursrekeningkunde
WOORDOMSKRYWING VIR EVALUERING In die afdeling oor selfevaluering, asook in die werkopdragte sal daar van jou verwag word om sekere take te verrig. Dit is belangrik dat jy presies weet wat van jou verwag word. Die woordelys hieronder sal jou hiermee help. Werkwoord Wanneer daar van jou
Omskrywing Moet jy die volgende doen:
verwag word om te: Lys
Lys die name/items wat bymekaar hoort
Identifiseer
Eien (ken uit) en selekteer die regte antwoorde
Verduidelik
Ondersoek die moontlikhede, oorweeg dit en skryf dan jou antwoord (verklaring/verduideliking) neer
Beskryf
Omskryf die konsep of woorde duidelik
Kategoriseer/
Bepaal tot watter klas, groep of afdeling bepaalde
Klassifiseer
items/voorwerpe behoort
Analiseer
Om iets te ontleed
Evalueer
Bepaal die waarde van ʼn stelling/stelsel/beleid/ens.
Toepas
Pas die teoretiese beginsels toe in ʼn praktiese probleem
Hersien
Evalueer, verbeter en/of wysig ʼn beleid/dokument/stelsel/ens.
Sit uiteen
Druk, ten volle en duidelik, die besonderhede/feite uit
Definieer
Gee die presiese betekenis
Onderskei
Beklemtoon die verskille tussen verskillende sake
Illustreer
Gebruik ’n voorbeeld om iets te beskryf of te verduidelik
Bereken
Stel vas of bereken wiskundig
Demonstreer
Bewys met sekerheid of op ’n praktiese wyse
Berei voor
Maak gereed vir gebruik
Rekonsilieer
Bewys konsekwent/versoenbaar
Los op
Vind ’n antwoord
Bladsy 8
Woordomskrywing vir evaluering
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Tabuleer
Rangskik in ’n tabel
Ontleed
Ondersoek in detail die struktuur
Vergelyk en
Wys die ooreenkomste en/of verskille tussen sake
kontrasteer Bespreek
Ondersoek in detail deur argument
Interpreteer
Stel in verstaanbare of bekende terme
Prioritiseer
Plaas in volgorde van prioriteit of volgorde van aksie
Produseer
Skep of bring tot stand
Adviseer
Gee raad, lig in of stel in kennis
Aanbeveel
Stel ’n plan van aksie voor
Woordomskrywing vir evaluering
Bladsy 9
GMA307 Bestuursrekeningkunde Notas
Bladsy 10
Woordomskrywing vir evaluering
GMA307 Bestuursrekeningkunde
STUDIE-EENHEID 3: LANGTERMYNBESLUITNEMING
3.1
Studie-eenheid leeruitkomste
Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 3 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip van die volgende te demonstreer: •
Inligting wat projekbeoordeling ondersteun
•
Prysstrategieë en die gevolge daarvan
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
inligting te ontleed vir gebruik in langtermynbesluitneming (insluitend oorweging van belasting, inflasie en ander faktore);
•
die finansiële gevolge van die hantering van langtermynprojekte te bespreek, in die besonder die belangrikheid van rekeningkunde vir die tydwaarde van geld;
3.2
•
beleggingsbeoordelingstegnieke te evalueer en hul resultate te verduidelik; en
•
prysstrategieë en die gevolge daarvan te bespreek.
Voorgeskrewe handboek
BPP Learning Media. 2015. CIMA Study Text. Management Paper P2: Advanced Management Accounting. Tweede Uitgawe. Verenigde Koninkryk: Polestar Wheatons. Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdeling en hoofstukke bestudeer: Afdeling C: Langtermynbesluitneming Hoofstuk 8: Projekbeoordeling Hoofstuk 9: Verdere aspekte van besluitneming 3.3
Verrykende bronne
Geen.
Studie-eenheid 3: Langtermynbesluitneming
Bladsy 11
GMA307 Bestuursrekeningkunde 3.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terme verstaan: Sleutelwoord
Omskrywing
Na-voltooiingsoudit
’n Objektiewe, onafhanklike evaluering van die sukses van ’n
(post completion
kapitaalprojek met betrekking tot die oorspronklike beplanning.
audit – PCA)
Dit dek die hele lewe van die projek en gee terugvoer aan bestuurders vir beter implementering en beheer van toekomstige projekte.
Terugbetaling
Die tyd wat benodig word vir die kontantinvloei van ’n
(payback)
kapitaalbeleggingsprojek om die kontantuitvloei terug te betaal.
Huidige waarde
Die kontant ekwivalent nou van ’n som geld ontvangbaar of
(present value)
betaalbaar op ’n toekomstige datum.
Verdiskonteerde
Verdiskonteerde kontantvloei is die verdiskontering van die
kontantvloei (VKV)
geprojekteerde netto kontantvloei van ’n kapitaalprojek om die
(discounted cash flow
huidige waarde daarvan te bepaal.
– DCF) Netto huidige waarde
Netto huidige waarde (NHW) is die verskil tussen die som van
(NHW) (net present
die geprojekteerde kontantinvloei en -uitvloei, wat toegeskryf kan
value – NPV)
word aan ’n kapitale belegging of ander langtermynprojek.
Annuïteit
’n Konstante kontantvloei van jaar tot jaar.
Lewenslange
’n Annuïteit wat vir ewig duur.
annuïteit (perpetuity) Netto eindwaarde (net
Die oorblywende kontant aan die einde van ’n projek, na
terminal value – NTV)
inagneming van rente en kapitaalterugbetalings.
Interne
Die jaarlikse persentasie opbrengs behaal deur ’n projek, waar
opbrengskoers (IOK)
die som van die verdiskonteerde kontantvloei oor die lewe van
(internal rate of return
die projek gelyk is aan die som van die afslag-kontantuitvloeie.
– IRR) Verdiskonteerde
Die tyd wat dit sal neem voordat die kumulatiewe netto huidige
terugbetalingstydperk
waarde van ’n projek van negatief na positief sal verander.
(discounted payback
Bladsy 12
Studie-eenheid 3: Langtermynbesluitneming
GMA307 Bestuursrekeningkunde
period – DPP) Kapitaalrantsoenering Kapitaalrantsoenering is ’n beperking op die vermoë van ’n (capital rationing) 3.5
onderneming om sy kapitaal te belê.
Inleiding
Die eenheid dek die langtermynbesluitneming wat bestuur moet neem om winsgewendheid van die onderneming te verseker oor die lang termyn. Die eenheid kan opgedeel word in twee afdelings, naamlik hoe om projekbeoordeling te doen sodat bestuur kan bepaal in watter projekte belê moet word om lang termyn winsgewendheid te verseker asook verdere aspekte van besluitneming wat bestuur moet oorweeg. 3.6
Projekbeoordeling (project appraisal)
Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling C, Hoofstuk 8: paragraaf 1-12 Op bladsy 329 verskyn ʼn basiese oorsig oor hierdie hoofstuk, waar jy sal sien dat die hoofaspekte die volgende is:
3.7
•
Proses van beleggingsbesluitneming
•
Toepaslike kontantvloei
•
Beleggingsbeoordelingstegnieke o
belasting
o
bedryfskapitaal
o
inflasie
Proses van beleggingsbesluitneming
Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling C, Hoofstuk 8: paragraaf 1 Werk deur paragrawe 1.2 tot 1.6 wat die verskillende aspekte en fases van die proses van beleggingsbesluitneming bespreek. Figuur 3.1 hieronder som die inhoud hiervan grafies op.
Studie-eenheid 3: Langtermynbesluitneming
Bladsy 13
Bladsy 14
Evalueer die sakeomgewing
Soek na beleggingsgeleenthede
Identifiseer doelwitte
Skeppingsfase
(Aangepas uit CIMA P2. 2015: 330-331)
Figuur 3.1: Die proses van beleggingsbesluitneming
Sal die onderneming meer buigbaar wees a.g.v. die belegging en beter op mark- en tegnologieverandering kan reageer?
Hoe sal dit die onderneming se beeld beĂŻnvloed?
Sal dit lei tot verdere beleggings in die toekoms?
Vermeende risiko
Bedrag van nodige uitgawes
Wat is die gevolge as die belegging nie onderneem word nie?
Studie-eenheid 3: Langtermynbesluitneming
Na-voltooiingsoudit
Hersien kapitaalbeleggingsbesluite
Implementeringsfase
Keur kapitaalbeleggingsvoorstelle goed
Sal dit by die onderneming se doelwitte pas?
Oorweeg kwalitatiewe kwessies
Voer finansiĂŤle ontleding uit
Tipe belegging
Neem 'n besluit om voort te gaan of nie deur 3 faktore in ag te neem
Lys moontlike alternatiewe
Besluitfase
Beleggingsbesluitnemingsproses vind dan plaas in 3 fases
Skep kapitale begroting. A.g.v. begrotingsbeperkings is daar altyd kapitaalrantsoenering (hard/sag).
GMA307 Bestuursrekeningkunde
GMA307 Bestuursrekeningkunde 3.7.1
Na-voltooiingsoudit
Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling C, Hoofstuk 8: paragraaf 2 Bestudeer die definisie van ’n na-voltooiingsoudit in die inleiding tot paragraaf 2. Die navoltooiingsoudit is ’n vooruitskouende eerder as ’n terugskouende tegniek. Dit poog om algemene lesse te identifiseer wat uit voltooide projekte geleer kan word. ’n Navoltooiingsoudit sal nie die besluit om die kapitaalbesteding aan te gaan keer nie, aangesien die uitgawes op hierdie stadium reeds sou plaasgevind het. Bestudeer paragraaf 2.1 tot 2.4 wat in Figuur 3.2 hieronder grafies opgesom word.
Na-voltooiingsoudit
Hoekom? Watter projekte?
Wanneer?
Deur wie?
Motiveer bestuurders Doeltreffendheid kan verbeter; lig projekte wat gestaak moet word uit Identifiseer bestuurders wat presteer
Alle projekte bo 'n sekere grootte/waarde
Ongeveer 1 jaar na voltooiing van die projek (nie te vroeg of te laat nie)
'n Ewekansige keuse van die ander kleiner projekte
Nie deur lynbestuurders wat direk betrokke is in die beleggingsbesluit nie
Raadpleeg eksterne kundiges
Identifiseer swakhede in vooruitskattingstegnieke Verseker beter resultate in die toekoms
Oorspronklike skattings is meer realisties as bestuurders weet dat hulle gemoniteer sal word
Figuur 3.2: Na-voltooiingsoudit (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 332-333)
Probleme met na-voltooiingsoudits
Lees deur die probleme met na-voltooiingsoudits en die alternatiewe tot na-voltooiingsoudits in paragraaf 2.5.
Studie-eenheid 3: Langtermynbesluitneming
Bladsy 15
GMA307 Bestuursrekeningkunde Werk ook deur die Heineken-gevallestudie. 3.7.2
Nie-finansiële oorwegings in langtermynbesluite
Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling C, Hoofstuk 8: paragraaf 3 Bestuurders moet niefinansiële implikasies van hul besluite oorweeg. Bestudeer die bespreking van die volgende nie-finansiële oorwegings in die handboek: Impak op werknemer moraal
3.7.3
Impak op die gemeenskap
Impak op die omgewing
Etiese kwessies
Leer
Terugbetalingsmetode (payback)
Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling C, Hoofstuk 8: paragraaf 4 Die terugbetalingsmetode kyk na hoe lank dit neem vir ’n projek se netto kontantinvloei om dieselfde te wees as die aanvanklike belegging. Terugbetaling word dikwels gebruik as ’n eerste evalueringsmetode; daarna moet die projek geëvalueer word deur ’n meer gesofistikeerde tegniek. Wanneer daar besluit word tussen twee of meer deelnemende projekte, word daar gewoonlik besluit om die een met die kortste terugbetaling te aanvaar. Wanneer terugbetaling bereken word, neem ons wins voor waardevermindering in ag aangesien dit ’n rowwe aanduiding gee van wat kontantvloei sal wees.
Waarom is terugbetaling alleen ’n ontoereikende projekbeoordelingstegniek?
Werk deur die voorbeeld en verduideliking in paragraaf 4.1 in die handboek. Doen nou Vraag 8.1 op bladsy 335. (Antwoord op bladsy 379.)
Voor- en nadele van die terugbetalingsmetode Voordele (paragraaf 4.3)
Nadele (paragraaf 4.2)
Lang terugbetalingstydperk beteken
Dit ignoreer die tydsberekening van
kapitaal is vasgebind
kontantvloei
Fokus op vroeë terugbetaling kan likiditeit
Dit ignoreer die tydwaarde van geld
verbeter Beleggingsrisiko word verhoog as
Nie in staat om te onderskei tussen projekte
terugbetaling langer is
met dieselfde terugbetalingstydperk nie
Bladsy 16
Studie-eenheid 3: Langtermynbesluitneming
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Korter termyn voorspellings is waarskynlik
Die keuse van ’n afsnypunt
meer betroubaar
terugbetalingstydperk deur ’n onderneming is willekeurig
Die berekening is vinnig en maklik
Lei tot oormatige belegging in korttermynprojekte
Terugbetaling is ’n maklik verstaanbare
Neem nie die veranderlikheid van
konsep
kontantvloeie in ag nie Tabel 3.1: Voor- en nadele van die terugbetalingsmetode (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 336)
3.7.4
Rekeningkundige opbrengskoers (ROK) (accounting rate of return – ARR)metode
Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling C, Hoofstuk 8: paragraaf 5 Die rekeningkundige opbrengskoers (ROK)-metode word soos volg bereken: Gemiddelde jaarlikse wins van beleggings x 100% Gemiddelde belegging
Bestudeer die omskrywings van die sleutelterm en werk deur die voorbeeld.
Die ROK-metode en die vergelyking van onderling uitsluitende projekte
Die ROK-metode kan gebruik word om projekte wat onderling uitsluitend is met mekaar te vergelyk. Die projek met die hoogste rekeningkundige opbrengskoers sal gekies word (indien die verwagte ROK hoër is as die maatskappy se teiken-ROK). Doen Vraag 8.2 op bladsy 338. (Antwoord op bladsy 379.)
Voor- en nadele van die ROK-metode
Bestudeer die voor- en nadele van die ROK-metode wat in paragraaf 5.2 bespreek word en hieronder in Tabel 3.2 opgesom is. Voordele Vinnig en maklik om te bereken
Nadele Neem nie die tydsberekening van die winste van die projek in aanmerking nie
Behels die bekende konsep van ’n
Studie-eenheid 3: Langtermynbesluitneming
Is gebaseer op rekeningkundige wins wat
Bladsy 17
GMA307 Bestuursrekeningkunde
persentasie opbrengs
onderhewig is aan ’n aantal verskillende rekeningkundige behandelings
Rekeningkunde winste kan maklik
Neem nie die grootte van die belegging in
bereken word vanaf die finansiële state
aanmerking nie
Dit fokus op die hele projeklewe
Neem nie die lengte van die projek in aanmerking nie
Maklik verstaanbaar
Ignoreer die tydwaarde van geld
Tabel 3.2: Voor- en nadele van die rekeningkundige opbrengskoersmetode (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 338) Doen Vraag 8.3 op bladsy 339. (Antwoord op bladsy 379.) 3.7.5
Netto huidige waarde (net present value – NPV) metode
Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling C, Hoofstuk 8: paragraaf 6
Verdiskontering
Saamgestelde rente beteken dat, soos wat rente verdien word, dit by die oorspronklike belegging gevoeg word en self begin om rente te verdien. Verdiskontering is die omgekeerde van saamgestelde rente. Verdiskontering begin met die toekomstige waarde, en bereken die huidige waarde van die toekomstige waarde, en dus die kontantekwivalent nou van die toekomstige waarde. Die formule van verdiskontering, om die huidige waarde (X) van ’n toekomstige som geld (V) te bereken, is soos volg: X=
V
(1 + r)n
Waar: V = toekomstige waarde X = huidige waarde r = saamgestelde opbrengskoers n
= aantal tydperke
Hierteenoor is die formule vir saamgestelde rente soos volg: V = X(1 + r)n
Bladsy 18
Studie-eenheid 3: Langtermynbesluitneming
GMA307 Bestuursrekeningkunde Werk deur die voorbeeld en verduideliking in paragraaf 6.1. Bestudeer ook die definisie van die sleutelterm ‘huidige waarde’. Doen Vraag 8.4 op bladsy 340. (Antwoord op bladsy 380.) Doen Vraag 8.5 op bladsy 341. (Antwoord op bladsy 381.) Verdiskonteerde kontantvloei (VKV) (discounted cash flow – DCF) is die verdiskontering van die geprojekteerde netto kontantvloei van ’n kapitaalprojek om die huidige waarde daarvan te bepaal. Verdiskonteerde kontantvloei kyk na die kontantvloei van ’n projek, nie die rekeningkundige wins nie. VKV is gemoeid met likiditeit, nie winsgewendheid nie. Die algemeen gebruikte metodes is soos volg: •
Interne opbrengskoers (IOK)
•
Netto huidige waarde (NHW)
•
Verdiskonteerde terugbetalingstydperk
Bestudeer die bespreking van hierdie metodes en die sleutelterm ‘verdiskonteerde kontantvloei’ in paragraaf 6.1 in die handboek.
Netto huidige waarde (NHW) (net present value – NPV) metode NHW-metode (vergelyk huidige waarde van kontantinvloei met huidige waarde van kontantuitvloei)
NHW is negatief
NHW is positief
NHW is nul
Huidige waarde van kontantinvloei is meer as huidige waarde van kontantuitvloei
Huidige waarde van kontantuitvloei is meer as huidige waarde van kontantinvloei
Huidige waarde van kontantinvloei = huidige waarde van kontantuitvloei
Projek moet onderneem word
Projek moet nie onderneem word nie
Projek breek gelyk
Figuur 3.3: Netto huidige waarde metode (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 341) Werk deur die voorbeeld in paragraaf 6.2.
Studie-eenheid 3: Langtermynbesluitneming
Bladsy 19
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Tydsberekening van kontantvloei: konvensies gebruik in VKV
Lees deur die verduideliking in paragraaf 6.3.
Verdiskonteringstabelle vir die huidige waarde van $1
Lees deur die gedeelte in paragraaf 6.4 in die handboek. Verwys na die tabel op bladsy 487 in die handboek. Doen nou Vraag 8.6 op bladsy 343. (Antwoord op bladsy 381.)
Annuïteite
’n Annuïteit is ’n konstante kontantvloei vir ’n aantal jare. Lees deur paragraaf 6.5 en verwys na die tabel op bladsy 488 in die handboek. Doen nou Vraag 8.7 op bladsy 344. (Antwoord op bladsy 381.) Werk ook deur die voorbeeld in paragraaf 6.5. Ewigdurende (perpetual) annuïteite ’n Ewigdurende annuïteit is ’n konstante jaarlikse kontantvloei vir ewig. Ewigdurende annuïteit = PV/r Lees deur paragraaf 6.6 in die handboek. Doen Vraag 8.8 op bladsy 345. (Antwoord op bladsy 382.)
Veranderende verdiskonteringskoerse
Werk deur die voorbeeld in paragraaf 6.7.
Netto eindwaarde (net terminal value – NTV)
Netto eind-/slotwaarde is die kontantsurplus wat aan die einde van ’n projek oorbly, na inagneming van rente en kapitale terugbetalings. Die netto eindwaarde (NTV), verdiskonteer teen die koste van kapitaal sal die netto huidige waarde (NHW) van die projek te gee. Werk deur die definisie van die sleutelterm en die voorbeeld in paragraaf 6.8 in die handboek.
Aannames in die netto huidige waarde model
Lees deur paragraaf 6.9 in die handboek. Doen nou Vraag 8.9 op bladsy 348. (Antwoord op bladsy 382.)
Bladsy 20
Studie-eenheid 3: Langtermynbesluitneming
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Nie-jaarlikse samestelling (non-annual compounding)
Rente kan ook daagliks, weekliks, maandeliks of kwartaalliks saamgestel word. Werk deur die voorbeeld in paragraaf 6.10 in die handboek.
Effektiewe jaarlikse rentekoers
By nie-jaarlikse samestelling kan die rentekoers omskep word in ’n effektiewe jaarlikse rentekoers om vergelyking te vergemaklik. Die effektiewe jaarlikse rentekoers word soos volg bereken: (1+R) = (1 + r)n Waar: R = effektiewe jaarlikse rentekoers r = die periodekoers n
= hoeveelheid periodes in 1 jaar
Werk ook deur die voorbeeld in paragraaf 6.11. 3.7.6
Interne opbrengskoers (IOK) (internal rate of return – IRR) -metode
Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling C, Hoofstuk 8: paragraaf 7 Die interne opbrengskoers (IOK) metode van projekbeoordeling is om die presiese verdiskonteerde kontantvloei (VKV) opbrengskoers wat die projek na verwagting sal bereik te bereken, met ander woorde die tempo waarteen die netto huidige waarde nul is. As die verwagte opbrengskoers die teikenopbrengskoers oorskry, sal die projek die moeite werd wees om te onderneem. Die IOK kan geskat word óf uit ’n grafiek, óf met behulp van interpolasie.
Grafiese benadering
Werk die NHW van die projek uit op ’n aantal kapitale kostes. Skets die verdiskonteringskoers dan op ’n grafiek. Gebruik die grafiek om te bepaal waar die NHW nul sal wees. Werk deur die voorbeeld in paragraaf 7.1.
Interpolasiemetode
Die interpolasieformule is soos volg:
Studie-eenheid 3: Langtermynbesluitneming
Bladsy 21
GMA307 Bestuursrekeningkunde ܣ = ܭܱܫ+
ܲ ܤ( ݔ− )ܣ൨ % ܲ−ܰ
Waar: A = laer opbrengskoers B = hoër opbrengskoers P = NHW teen A N = NHW teen B Bestudeer die verduideliking en die voorbeeld in paragraaf 7.2. Doen nou Vraag 8.10 op bladsy 353. (Antwoord op bladsy 382.)
Die IOK van ’n annuïteit
Bestudeer deur die verduideliking in paragraaf 7.3.
Die IOK van ’n lewenslange annuïteit
Bestudeer die verduideliking in paragraaf 7.4. Doen nou Vraag 8.11 op bladsy 353-354. (Antwoord op bladsy 383.) 3.7.7
NHW en IRR vergelyking Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling C, Hoofstuk 8: paragraaf 8
Voor- en nadele van die IOK-metode
Bestudeer paragraaf 8.1 en 8.2 in die handboek, wat in Tabel 3.3 hieronder opgesom word. Voordele Maklik om te verstaan
Nadele As inligting voorsien word oor beide opbrengs op belegging (OOB) en IOK, is dit maklik om deurmekaar te raak met hulle relatiewe betekenis en relevansie
’n Verdiskonteringskoers hoef nie
Dit ignoreer die relatiewe grootte van die
gespesifiseer te wees voordat die IOK
belegging
bereken kan word nie Wanneer verwag word dat verdiskonteringskoerse oor die leeftyd van die projek sal verskil, kan die
Bladsy 22
Studie-eenheid 3: Langtermynbesluitneming
GMA307 Bestuursrekeningkunde
verskille geïnkorporeer word in die NPVberekening, maar nie in die IOK-berekening nie IOK kan nie gebruik word indien daar niekonvensionele kontantvloeie is (verwys na paragraaf 8.3) of as daar tussen onderling uitsluitende projekte (verwys na paragraaf 8.4) besluit moet word nie Tabel 3.3: Voor- en nadele van die interne opbrengskoersmetode (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 354-355)
Niekonvensionele kontantvloeie
Lees deur paragraaf 8.3 in die handboek.
Onderling uitsluitende projekte
Lees deur paragraaf 8.4 in die handboek.
Herbeleggingsaanname
Lees deur paragraaf 8.5 in die handboek.
Gewysigde interne opbrengskoers (modified internal rate of return – MIRR)
Die gewysigde interne opbrengskoers (MIRR) oorkom die probleem van die herbeleggingsaanname en die feit dat veranderinge in die koste van kapitaal oor die lewensduur van die projek nie in die IOK-metode geïnkorporeer kan word nie. Om die gewysigde interne opbrengskoers te bereken kan verdiskonteringstabelle gebruik word of die volgende formule:
= ܴܴܫܯඨ
ܶ)ܸܨ( ݁݀ݎܽܽݓ ݁݃݅ݐݏ݉݇݁ −1 )ܹܪ( ݁݀ݎܽܽݓ ݁݃݅݀݅ݑܪ
Werk deur die voorbeeld in paragraaf 8.6. Lees deur die voor- en nadele van MIRR in paragraaf 8.6.1 en 8.6.2 in die handboek, asook die afdelingsopsomming wat daarop volg. 3.7.8
Verdiskonteerde terugbetalingstydperk (discounted payback period – DPP)
Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling C, Hoofstuk 8: paragraaf 9
Studie-eenheid 3: Langtermynbesluitneming
Bladsy 23
GMA307 Bestuursrekeningkunde Terugbetaling kan met verdiskonteerde kontantvloei (VKV) gekombineer word om ’n verdiskonteerde terugbetalingstydperk te bereken. Die verdiskonteerde terugbetalingstydperk is die tyd wat dit sal neem voordat die kumulatiewe NHW van ’n projek van negatief na positief verander. Werk deur die voorbeeld in die inleiding tot paragraaf 9 in die handboek.
Voor- en nadele van verdiskonteerde terugbetalingstydperk Voordele
Nadele
Het al die voordele van die
Die verdiskonteringskoers is die
terugbetalingsperiode-metode, naamlik
ongewysigde koste van kapitaal, terwyl die
maklik om te bereken en te verstaan en dit
NHW-metode ’n gewysigde koers gebruik
fokus op likiditeit
om projekrisiko en onsekerheid te reflekteer
Neem tydwaarde van geld in aanmerking
Enige kontantvloeie na die
(oorbrug die gaping tussen die NHW-
terugbetalingstydperk word geïgnoreer
metode en die gewone terugbetalingsperiode-metode) Verskaf ’n langer terugbetalingstydperk Bring meer kontantvloeie van die projek in berekening Behels ’n duidelike aanvaar-of-verwerpkriterium Tabel 3.4: Voor- en nadele van die verdiskonteerde terugbetalingstydperkmetode (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 360)
Verdiskonteerde terugbetalingstydperk-indeks of winsgewendheidsindeks
Die verdiskonteerde terugbetalingstydperk-indeks (DPBI) meet die aantal kere wat ’n projek die oorspronklike kapitale belegging verhaal, en word soos volg bereken: DPBI = Huidige waarde van netto kontantvloei Oorspronklike kontantbesteding
NHW-profiel
Lees deur paragraaf 9.3 in die handboek.
Bladsy 24
Studie-eenheid 3: Langtermynbesluitneming
GMA307 Bestuursrekeningkunde 3.7.9
VKV: addisionele punte
Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling C, Hoofstuk 8: paragraaf 10 Een van die vernaamste voordele van die VKV-metode is dat dit rekening hou met die tydwaarde van geld.
Die tydwaarde van geld
Bestudeer paragraaf 10.1 in die handboek, wat hieronder in Figuur 3.4 opgesom is. Hoekom is 'n huidige R1 meer werd as 'n toekomstige R1?
Onsekerheid
Inflasie
'n Individu heg meer waarde aan huidige plesier as aan toekomstige plesier
Sal eerder nou R1 spandeer as oor 'n jaar
Geld word nou belê om wins vir die toekoms te maak
Gebruik vs. belê
VKV meet een van twee dinge:
Wat sal alternatiewe gebruike van die geld verdien?
Wat sal die geld na verwagting verdien?
Figuur 3.4: Die tydwaarde van geld in VKV (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 361)
Voordele van VKV-metodes van evaluering
Lees deur die voordele wat in paragraaf 10.2 genoem word.
’n Vergelyking van die ROK- en NHW-metodes
Werk deur die voorbeeld in paragraaf 10.3 in die handboek.
Toekomstige kontantvloei: tersaaklike kostes
Bestudeer die sleutelterm en bespreking in paragraaf 10.4, wat hieronder in Figuur 3.5 opgesom is.
Studie-eenheid 3: Langtermynbesluitneming
Bladsy 25
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Watter kostes moet oorweeg word wanneer beleggings beoordeel word?
Tersaaklike kostes:
Irrelevante kostes
Ontstaan as gevolg van die beleggingsbesluit
Ontstaan NIE gevolg van die beleggingsbesluit NIE
Addisionele belasting
Reswaarde of vervreemdingswaarde/koste van toerusting aan die einde van hul leeftyd
Kostes aangegaan in die verlede
Bedryfskapitaal
Finansieringsverwante kontantvloei (teen 'n ander koers as die verdiskonteringskoers)
Finansieringsverwante kontantvloei (teen dieselfde koers as die verdiskonteringskoers)
Verbonde kostes wat aangegaan word ongeag of daar met die belegging voortgegaan word
Figuur 3.5: Tersaaklike kostes in toekomstige kontantvloeie (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 361)
Die verdiskonteringskoers
Lees deur die verduideliking in paragraaf 10.5. Bestudeer die afdelingsopsomming aan die einde van paragraaf 10 in die handboek. 3.7.10 Voorsiening vir inflasie Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling C, Hoofstuk 8: paragraaf 11
Soos inflasiekoers toeneem, sal die minimum opbrengs wat deur ’n belegger vereis word ook toeneem. Inflasie is ’n kenmerk van alle ekonomieë, en moet geakkommodeer word in beleggingsevaluering. Nominale opbrengskoers (money/nominal rate of return) meet die opbrengs in terme van die geldeenheid (Rand) wat in waarde daal. Reële opbrengskoers (real rate of return) meet die opbrengs in terme van ’n konstante prysvlak. Die twee opbrengskoerse en inflasiekoers word deur die volgende wiskundige vergelyking met mekaar gekoppel: Bladsy 26
Studie-eenheid 3: Langtermynbesluitneming
GMA307 Bestuursrekeningkunde (1 + nominale koers) = (1 + reële koers) x (1 x inflasiekoers) waar al die koerse uitgedruk is as proporsies. Nominale kontantvloei moet verdiskonteer word teen ’n nominale verdiskonteringskoers. Reële kontantvloei (wat aangepas is vir inflasie) moet verdiskonteer word teen ’n reële verdiskonteringskoers. Werk deur die voorbeelde in die inleiding tot paragraaf 11 in die handboek.
Voordele van reële waardes en ’n reële opbrengskoers
Lees deur die voordele in paragraaf 11.1.
Koste en voordele wat inflasie veroorsaak teen verskillende tempo’s
Nie alle koste en voordele sal styg in ooreenstemming met die algemene vlak van inflasie nie. In sulke gevalle kan ons die nominale koers op inflasie-opgedrewe waardes toepas om die NHW van ’n projek te bepaal. Werk sorgvuldig deur die voorbeeld in paragraaf 11.2. Doen ook Vraag 8.12 op bladsy 366. (Antwoord op bladsy 384.)
Deflasie
Lees deur paragraaf 11.3. Bestudeer die afdelingsopsomming aan die einde van paragraaf 11 in die handboek. 3.7.11 Voorsiening vir belasting Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling C, Hoofstuk 8: paragraaf 12 Belasting is ’n belangrike praktiese oorweging vir sakeondernemings. Dit is noodsaaklik om belasting in ag te neem wanneer besluite geneem word.
Inleiding tot die berekening van belasting in kapitaalprojekte
In paragraaf 12.1 word die stappe wat gevolg moet word om belastingberekening in uitvoerbare komponente op te deel uiteengesit. Bestudeer dit sorgvuldig.
Korporatiewe belasting
Onthou dat die handboek gebaseer is op die VK en dus die Britse belastingwetgewing. Onder die Britse stelsel word korporatiewe belasting kwartaalliks deur groot maatskappye betaal.
Studie-eenheid 3: Langtermynbesluitneming
Bladsy 27
GMA307 Bestuursrekeningkunde Lees deur die voorbeeld in paragraaf 12.2 in die handboek, asook die sleutelterm.
Kapitaalbestedingskortings
Kapitaalbestedingskortings/kapitaalkortings (capital allowances / writing down allowances – WDAs) is ’n manier om die fabriek- en toerustingkoste oor ’n sekere tydperk te hef ten einde die belasbare wins (en belasting betaalbaar) te verminder. Bestudeer die drie sleutelterme en die voorbeeld van kapitaalbestedingskortings in paragraaf 12.3. Die belastingbesparing kan soos volg bereken word: Kapitaalbestedingskorting vir elke jaar x Belastingkoers = Belastingbesparing Die helfte van die belastingbesparing is ’n voordeel in die betrokke jaar en die ander helfte in die volgende jaar.
Afsluitingskortings en afsluitingskoste
Bestudeer die verduideliking en voorbeeld van afsluitingskortings en -kortings in paragraaf 12.4. Dit kan soos volg opgesom word in Figuur 3.6 hieronder.
Bereken 'n vereffeningskorting/ -koste deur die verkoop van 'n bate
As verkoopprys > afnemende saldo = afsluitingskoste
Verhoog belasbare wins
Verhoog belasting betaalbaar
As verkoopprys < afnemende saldo = afsluitingskorting
Verminder belasbare wins
Verminder belasting betaalbaar
Figuur 3.6: Afsluitingskortings en afsluitingskoste (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 369) Die effek van die afsluitingskorting of -koste kan soos volg bereken word: Effek van afsluitingskorting of -koste = Bedrag x Belastingkoers Die helfte van die effek word gevoel in die jaar waarin die bate verkoop word en die ander helfte in die volgende jaar. Bestudeer dan ook die belastingvoorbeeld in paragraaf 12.4, waarin die drie stappe waarvolgens besluit sal word om ’n stuk toerusting aan te koop of nie, uiteengesit word.
Bladsy 28
Studie-eenheid 3: Langtermynbesluitneming
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Alternatiewe, vinniger metode vir berekening van belastingbetalings of -besparings
Bestudeer die voorbeeld in paragraaf 12.5 wat ’n metode uiteensit waarmee belastingbetalings of -besparings vinniger bereken kan word.
Belasting en VKV
Dit is belangrik om die volgende te onthou: as belasting geïgnoreer word in die berekening van die projek se VKV, moet die verdiskonteringskoers die voorbelastingkoste van kapitaal wees; wanneer belasting ingesluit word in die kontantvloei, moet die nabelastingkoste van kapitaal gebruik word. Doen Vraag 8.13 op bladsy 372. (Antwoord op bladsy 384.) Doen Vraag 8.14 op bladsy 372. (Antwoord op bladsy 385.)
Sensitiwiteitsontleding en belasting
Om ’n sensitiwiteitsontleding uit te voer wanneer belasting ter sake is, word nabelastingkontantvloei gebruik. Werk deur die voorbeeld in paragraaf 12.7 in die handboek.
Opsomming
Bestudeer die opsomming in paragraaf 12.8 en die betrokke voorbeelde waarna by elke punt verwys word om seker te maak dat jy ’n deeglike begrip van die inhoud en betrokke berekeninge het. Doen Vraag 8.15 op bladsy 373. (Antwoord op bladsy 385.) Werk ter afsluiting deur die afdelingsopsomming en die hoofstukopsomming op bladsy 374. 3.8
Verdere aspekte van besluitneming
Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling C, Hoofstuk 9: paragraaf 1-3 Op bladsy 388 verskyn ʼn basiese oorsig oor hierdie hoofstuk, waar jy sal sien dat die hoofaspekte die volgende is: •
Kapitaalrantsoenering
•
Ekwivalente jaarlikse koste
•
Reële opsies
Studie-eenheid 3: Langtermynbesluitneming
Bladsy 29
GMA307 Bestuursrekeningkunde 3.8.1
Kapitaalrantsoenering
Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling C, Hoofstuk 9: paragraaf 1 Kapitaalrantsoenering is ’n beperking op ’n onderneming se vermoë om sy kapitaal te belê. As ’n onderneming in ’n situasie is waar kapitaalrantsoenering plaasvind, sal dit nie in staat wees om in al die beskikbare projekte met ’n positiewe NHW te belê nie, omdat daar nie genoeg kapitaal is vir al die beleggings nie. Kapitaal is dus ’n beperkende faktor.
Sagte en harde kapitaalrantsoenering
Daar is twee soorte kapitaalrantsoenering: •
Sagte kapitaalrantsoenering kom voor wanneer ’n interne begrotingsplafon deur die bestuur opgelê word.
•
Harde kapitaalrantsoenering kom voor as gevolg van eksterne beperkinge wat toegepas word op die onderneming, soos wanneer daar nie bykomende fondse geleen kan word nie.
Besluite om kapitaalrantsoenering toe te pas (sagte kapitaalrantsoenering) mag moontlik nie optimaal wees nie aangesien geleenthede om aandeelhouerswelvaart te verhoog daardeur verlore gaan deurdat projekte met ’n positiewe NHW onnodig verwerp kan word. Bestudeer die redes vir kapitaalrantsoenering in paragraaf 1.1, wat hieronder in Tabel 3.5 opgesom is. Sagte kapitaalrantsoenering
Harde kapitaalrantsoenering
(a.g.v. interne faktore)
(a.g.v. eksterne faktore)
Bestuur mag huiwerig wees om
Verkryging van kontant deur middel van die
bykomende aandelekapitaal uit te reik uit
aandelemark kan onmoontlik wees indien
vrees dat buitestaanders beheer oor die
aandeelpryse laag is
onderneming mag kry Bestuur kan onwillig wees om bykomende
Die regering kan banklenings beperk
aandelekapitaal uit te reik om verwatering van opbrengs per aandeel te vermy Bestuur wil moontlik nie bykomende skuld
Leningsinstellings kan ’n onderneming as te
aangaan nie omdat hulle groot vaste rente
riskant beskou om verdere leningsfasiliteite
betalings wil vermy
te voorsien
Bladsy 30
Studie-eenheid 3: Langtermynbesluitneming
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Bestuur wil belegging beperk tot ’n vlak
Die koste verbonde aan kleiner
wat uitsluitlik uit behoue verdienste
kapitaaluitgawes kan te hoog wees
gefinansier kan word Kapitaalbestedingsbegrotings kan besteding beperk Tabel 3.5: Redes vir sagte en harde kapitaalrantsoenering (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 389)
Deelbare en niedeelbare projekte
Deelbare projekte kan in geheel of in dele onderneem word. Niedeelbare projekte kan slegs in geheel onderneem word, of glad nie; dit is nie moontlik om in slegs ’n deel van die projek te belê nie. By onderling uitsluitende projekte kan slegs een van twee/meer projekte onderneem word, nie albei of almal nie.
Enkelperiode-rantsoenering by deelbare projekte
By enkelperiode-kapitaalrantsoenering is beleggingsfondse ’n beperkende faktor in die huidige periode. Die totale opbrengs sal gemaksimeer word as bestuur die opbrengs per eenheid van die beperkende faktor wil maksimeer. Hulle kies dan projekte waarvan die kontantinvloeie die hoogste huidige waarde per R1 van aangewende kapitaal het, dit wil sê projekte word gerangskik volgens hul winsgewendheidsindeks. Die winsgewendheidsindeks word soos volg bereken: Winsgewendheidsindeks =
NHW van projek
Oorspronklike kontantbesteding
Werk deur die voorbeeld in paragraaf 1.3. Bestudeer ook die voor- en nadele van die winsgewendheidsindeksmetode in paragraaf 1.3.1 en 1.3.2 in die handboek.
Enkelperiode-rantsoenering by niedeelbare projekte
Om tussen niedeelbare projekte te kies moet die projekte lukraak (volgens ’n probeer-enleer-metode) gerangskik word en die NHW van verskillende kombinasies projekte getoets word.
Studie-eenheid 3: Langtermynbesluitneming
Bladsy 31
GMA307 Bestuursrekeningkunde Werk deur die voorbeeld in paragraaf 1.4 in die handboek. Doen Vraag 9.1 op bladsy 392. (Antwoord op bladsy 402.)
Praktiese metodes om kapitaalrantsoenering te hanteer
Bestudeer die volgende vier metodes om kapitaalrantsoenering te hanteer in paragraaf 1.5: Lisensiëring- of konsessieooreenkoms met 'n ander onderneming
Kry 'n vennoot vir 'n gesamentlike onderneming (joint venture )
3.8.2
Uitkontraktering van dele van 'n projek
Kry nuwe bronne van kapitaal
Ekwivalente jaarlikse koste
Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling C, Hoofstuk 9: paragraaf 2 Bestudeer die inleiding tot paragraaf 2 in die handboek en gee aandag aan die formule. Die ekwivalente jaarlikse koste word soos volg bereken: Ekwivalente jaarlikse koste =
PV van koste oor n jare
n-jaar annuïteitsfaktor
Waar: PV van koste = aankoopkoste minus huidige waarde van enige daaropvolgende opbrengs van vervreemding van ’n item aan die einde van die item se lewe n-jaar annuïteitsfaktor = onderneming se koste van kapitaal vir die aantal jare van die item se lewe Werk ook deur die voorbeeld van geannualiseerde koste.
Ekwivalente jaarlikse koste en batevervanging
VKV-tegnieke kan help met batevervangingsbesluite. Die ekwivalente-jaarlikse-kostemetode word gebruik wanneer die kapitale uitgawes relatief klein is teenoor die jaarlikse bedryfskoste en wanneer ’n bate vervang word met ’n identiese bate, om ’n optimale vervangingsiklus te bereken. Dit is die vinnigste metode om te gebruik in ’n periode van geen inflasie. Bestudeer die formule in paragraaf 2.1, wat hieronder opgesom is:
Bladsy 32
Studie-eenheid 3: Langtermynbesluitneming
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Stap 1
•Bereken die huidige waarde van koste vir elke vervangingsiklus oor slegs een siklus •Verwerk die huidige waarde van koste vir elke vervangingsiklus na 'n ekwivalente jaarlikse koste (annuïteit)
Stap 2 •= ݁ݐݏ݇ ݁ݏ݈݇݅ݎ݆ܽܽ ݁ݐ݈݊݁ܽݒ݅ݓ݇ܧ
௩ ௦௧ ଵ ௩௩௦௨௦ ௨௨௧௪ ௨ௗ ௪ௗ ௧ ௩ ௗ ௧ ௗ ௦௨௦
Figuur 3.7: Ekwivalente-jaarlikse-koste-metode (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 369)
Die optimale vervangingsbeleid is die een wat die laagste ekwivalente jaarlikse koste het. Werk deur die voorbeeld in paragraaf 2.1 in die handboek.
Ekwivalente jaarlikse annuïteit
Ekwivalente jaarlikse annuïteite is ’n nuttige manier om projekte met ongelyke lewensverwagtinge te vergelyk. Die ekwivalente jaarlikse annuïteit word soos volg bereken: Ekwivalente jaarlikse annuïteit =
NHW van ’n projek Annuïteitsfaktor
Werk deur die voorbeeld in paragraaf 2.2. Bestudeer die afdelingsopsomming aan die einde van paragraaf 2. 3.8.3
Reële opsies
Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling C, Hoofstuk 9: paragraaf 3 Die reële-opsies-teorie poog om werklike onsekerheid en buigsaamheid in die kapitale beleggingsbesluit te inkorporeer. Bestudeer die inleiding tot paragraaf 3 in die handboek, asook die figuur wat die drie reële opsies grafies illustreer. Bestudeer dan ook paragrawe 3.1 tot 3.5 wat hieronder in Figuur 3.8 opgesom is.
Studie-eenheid 3: Langtermynbesluitneming
Bladsy 33
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Opsie om op te volg (paragraaf 3.1) • Die belegging lei tot opvolgende welvaartskeppende geleenthede Opsie om te laat vaar (paragraaf 3.2) • Die vermoë om die projek op 'n latere stadium te laat vaar, as groot somme geld spandeer word, maar die projekvooruitsigte nie goed lyk nie • Die projekrisiko word verminder en die verwagte NHW word verhoog Opsie om te wag (paragraaf 3.3) • Hierdie is 'n tydsberekeningsopsie wat voorsiening maak vir oplossing van onsekerheid • Dit is egter nodig om die kontantvloei wat afgestaan is in die uitstelperiode in aanmerking te neem • Die koste van hierdie afgestaande kontantvloei word opgeweeg teen die waarde van wag Waardasie van reële opsies (paragraaf 3.4) • Reële opsies kan waarde toevoeg aan projekte en moet in ag geneem word tydens beleggingsevaluering • 'n Voordeel van die reële-opsies-teorie is dat dit aan ondernemings 'n manier bied om die volgende aspekte in aanmerking te neem: - aanvangskoste en voordele - huidige waarde van toekomstige voordele en koste - veranderlikheid van toekomstige voordele en koste - die tydskaal wat bestuur het om die besluit te maak - die koste van kapitaal Numeriese voorbeeld van reële opsies (paragraaf 3.5) • Werk deur die Libby Co-voorbeeld om reële opsies beter te verstaan
Figuur 3.8: Reële opsies (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 396-398) Lees die afdelingsopsomming aan die einde van paragraaf 3 in die handboek. Werk ter afsluiting deur die hoofstukopsomming op bladsy 400. 3.9
Samevatting
In hierdie studie-eenheid het ons gekyk na die langtermynbesluite wat bestuur moet neem om langtermynwinsgewendheid van die onderneming te verseker. Ons het gekyk na projekbeoordeling en tegnieke wat gebruik moet word om te bepaal in watter projekte belê moet word om die langtermynwinsgewendheid te verseker. Daar is ook gekyk na verdere aspekte wat bestuur in gedagte moet hou voordat ’n beleggingsbesluit geneem kan word.
Bladsy 34
Studie-eenheid 3: Langtermynbesluitneming
GMA307 Bestuursrekeningkunde 3.10 Selfevaluering Aktiwiteit 1 Doen die volgende vrae van die Question Bank in die CIMA-handboek. Doen eers die vrae voordat jy die antwoorde in die Answer Bank raadpleeg. Vraag 35: Bladsy 517. Antwoord: Bladsy 267-568 Vraag 36: Bladsy 517. Antwoord: Bladsy 568 Vraag 37: Bladsy 518. Antwoord: Bladsy 569 Vraag 38: Bladsy 518. Antwoord: Bladsy 570 Vraag 39: Bladsy 518. Antwoord: Bladsy 570-572 Vraag 40: Bladsy 519. Antwoord: Bladsy 572-573 Vraag 41: Bladsy 519. Antwoord: Bladsy 573 Vraag 42: Bladsy 520. Antwoord: Bladsy 574-575 Aktiwiteit 2 Doen die Quick Quiz op bladsy 375-377 en 401. 3.11 Selfevalueringsriglyne Aktiwiteit 1 Bestudeer die antwoorde in die Answer Bank soos in paragraaf 3.9 aangedui. Aktiwiteit 2 Quick Quiz antwoorde op bladsy 378 en 402 in die handboek.
Studie-eenheid 3: Langtermynbesluitneming
Bladsy 35
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Notas
Bladsy 36
Studie-eenheid 3: Langtermynbesluitneming
GMA307 Bestuursrekeningkunde
STUDIE-EENHEID 4: BESTUURSBEHEER EN RISIKO
4.1
Studie-eenheid leeruitkomste
Kennis en begrip Na voltooiing van Studie-eenheid 4 sal jy in staat wees om jou kennis en begrip van die volgende te demonstreer: •
Ontleding van inligting om die impak daarvan op langtermynbesluite te assesseer
•
Bestuur se verantwoordelikhede met betrekking tot risiko
Vaardighede Jy sal ook in staat wees om: •
’n sensitiwiteitsontleding toe te pas om die veranderlikes te identifiseer wat die gekose maatstaf van projekwaarde die meeste affekteer;
•
risiko en onsekerheid te ontleed;
•
risikobestuur te bespreek; en
•
die risiko’s wat verband hou met die versameling en gebruik van inligting te bespreek.
4.2
Voorgeskrewe handboek
BPP Learning Media. 2015. CIMA Study Text. Management Paper P2: Advanced Management Accounting. Tweede Uitgawe. Verenigde Koninkryk: Polestar Wheatons. Vir die doeleindes van hierdie studie-eenheid moet jy die volgende afdeling en hoofstuk bestudeer: Afdeling D: Bestuursbeheer en risiko Hoofstuk 10: Bestuursbeheer en risiko 4.3
Verrykende bronne
Geen.
Studie-eenheid 4: Bestuursbeheer en risiko
Bladsy 37
GMA307 Bestuursrekeningkunde 4.4
Hoe kan jy jou begrip verbeter?
Jy moet seker maak dat jy die volgende terme verstaan: Sleutelwoord Risiko
Omskrywing Risiko is ’n toestand waarin daar ’n kwantifiseerbare verspreiding is van moontlike uitkomste van ’n aktiwiteit. Dit is dus die moontlikheid dat werklike resultate anders sal uitdraai as wat verwag word.
Fundamentele risiko
Raak die samelewing raak in die algemeen, of breë groepe mense, en is buite die beheer van enige individu.
Bepaalde risiko
Risiko’s waaroor ’n individu ’n mate van beheer kan hê.
Spekulatiewe risiko
Risiko’s wat óf positiewe resultate (opwaartse risiko), óf skade (afwaartse risiko) tot gevolg kan hê.
Suiwer risiko
Risiko’s waarvan die enigste moontlike uitkoms skadelik is.
Risiko-aptyt
Die mate van risiko wat ’n onderneming bereid is om te aanvaar om sy doelwitte na te strewe.
Waarskynlikheidsverdeling
’n Ontleding van die proporsie van tye wat elke
(probability distribution)
besondere waarde voorkom in ’n stel items.
Verwagte waarde (expected
Die finansiële vooruitskatting van die uitslag van ’n plan
value – EV)
van aksie vermenigvuldig met die waarskynlikheid van die bereiking van daardie uitkoms. Die waarskynlikheid kan uitgedruk word as ’n waarde wat wissel tussen 0 en 1.
Bayes se strategie
Die keuse van die opsie met die hoogste verwagte waarde.
Beslissingsboom/
’n Skematiese metode om ’n reeks interafhanklike
besluitnemingskema
besluite en hul verwagte uitkomste aan te dui; dit
(decision tree)
inkorporeer beide die waarskynlikhede en waardes van verwagte uitkomste en word gebruik in besluitneming.
Volmaakte inligting
Bladsy 38
Volmaakte inligting verwyder alle twyfel en onsekerheid
Studie-eenheid 4: Bestuursbeheer en risiko
GMA307 Bestuursrekeningkunde
van ’n besluit, en stel bestuurders in staat om besluite te maak in die volste vertroue dat hulle die optimale plan van aksie gekies het. Etiek
Morele beginsels waarvolgens mense optree of sake doen.
Sosiale verantwoordelikheid
Die waardes en aksies waarvolgens die onderneming handel, nie omdat hulle om sakeredes daartoe verplig is nie, maar eerder om die welstand van belanghebbendes binne en buite die onderneming te verseker.
Data
Data is die onverwerkte materiaal vir dataverwerking en bestaan uit getalle, letters en simbole wat betrekking het op feite, gebeure en transaksies.
Inligting
Inligting is data wat op ’n manier verwerk is om sinvol te wees vir die persoon wat dit ontvang.
Inligtingstelsels
’n Organisatoriese en bestuursoplossing, gebaseer op inligtingstegnologie, vir enige uitdaging wat deur die omgewing gestel word.
Kenniswerkers (knowledge
Mense wie se werk hoofsaaklik bestaan uit die skep van
workers)
nuwe inligting en kennis. Hulle is dikwels lede van ’n professie soos dokters, ingenieurs, prokureurs en wetenskaplikes.
Virus
Programmatuur wat programme en data besmet, moontlik skade veroorsaak en homself herhaaldelik repliseer.
4.5
Inleiding
In hierdie eenheid word daar gefokus op die verskillende metodes om risiko en onsekerheid te assesseer vir langtermynbesluitneming. Eerstens word ’n algemene bespreking van risiko en onsekerheid aangebied. Tweedens word die verskillende metodes van die ontleding van onsekerheid en risiko met behulp van waarskynlikheid beskryf. Derdens word risikobestuur, etiek en korporatiewe maatskaplike verantwoordelikheid ondersoek. Vierdens kyk ons na inligtingstelsels en sekere risiko’s wat met hierdie stelsels geassosieer word. Laastens word die konsep van Groot Data en die uitwerking daarvan op die bestuur van risiko beskou.
Studie-eenheid 4: Bestuursbeheer en risiko
Bladsy 39
GMA307 Bestuursrekeningkunde 4.6
Bestuursbeheer en risiko
Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling D, Hoofstuk 10: paragraaf 1-17 Op bladsy 409 verskyn ʼn basiese oorsig oor hierdie hoofstuk, waar jy sal sien dat die hoofaspekte die volgende is: •
Onsekerheid
•
Risiko
•
Inligting
4.6.1
Die aard van risiko
Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling D, Hoofstuk 10: paragraaf 1 Risiko is ’n toestand waarin daar ’n kwantifiseerbare verspreiding is van moontlike uitkomste van ’n aktiwiteit. Met ander woorde, risiko is die moontlikheid dat die werklike resultate anders sal uitdraai as wat verwag word. Risiko kan geklassifiseer word volgens verskeie maniere, naamlik: •
volgens wie/wat dit sal affekteer;
•
of hul uitkomste voordelig of nadelig sal wees; en
•
watter gebied van ’n onderneming se sake dit sal affekteer.
Daar kan op twee maniere beskou word, naamlik: •
Afwaartse risiko is die risiko dat iets verkeerd kan gaan en dat dit die onderneming sal beskadig.
•
Opwaartse risiko is waar dinge uitwerk beter as wat verwag is.
Bestudeer die aspekte van die aard van risiko in paragraaf 1.1 tot 1.7 in die handboek. Die inhoud van hierdie paragrawe is in Figuur 4.1 hieronder opgesom.
Bladsy 40
Studie-eenheid 4: Bestuursbeheer en risiko
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Kategorieë van risiko (paragraaf 1.1) • Bestudeer die 4 sleutelterme, hul definisies en die voorbeeld van elkeen wat gegee word
Negatiewe risiko's (paragraaf 1.2) • Lees deur die paragraaf oor negatiewe risiko's
Voordele van risikobestuur (paragraaf 1.3) • Voorspelbaarheid van kontantvloeie • Stelsels wat goed werk • Beperking van die impak van gebeure wat tot bankrotskap kan lei • Verhoogde vertroue van aandeelhouers en beleggers Risiko en onsekerheid (paragraaf 1.4) • Risikoassessering kan die moontlike uitkomste aandui, asook die kanse dat elke uitkoms mag voorkom • Onsekerheid beteken dat jy nie weet wat die moontlike uitkomste is en/of wat die kanse is dat elke uitkoms sal voorkom nie Risiko en opbrengs (paragraaf 1.5) • Ondernemings mag bereid wees om 'n hoër vlak van risiko te verdra om 'n hoër vlak van opbrengs te verkry • Ondernemings behoort die volgende te doen: - risiko te verminder, waar moontlik en nodig, maar nie alle risiko uit te skakel nie; en - die moontlike opbrengste te maksimeer teen die vlakke van risiko.
Risiko's neem en risiko's verminder (paragraaf 1.6) • Ondernemings behoort negatiewe risiko te bestuur, onsekerheid te beperk, en spekulatiewe risiko's en geleenthede te bestuur ten einde positiewe utkomste en aandeelhouerswelvaart te maksimeer • Bestudeer die res van die paragraaf
Risikohouding (paragraaf 1.7) • Risiko-aptyt is die hoeveelheid risiko wat 'n onderneming bereid is om te aanvaar om sy doelwitte na te strewe • Bestudeer die res van die paragraaf en gee veral aandag aan die bespreking van die sleutelterm
Figuur 4.1: Die aard van risiko (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 410-412) Lees deur die afdelingsopsomming aan die einde van paragraaf 1 in die handboek.
Studie-eenheid 4: Bestuursbeheer en risiko
Bladsy 41
GMA307 Bestuursrekeningkunde 4.6.2
Sensitiwiteitsontleding
Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling D, Hoofstuk 10: paragraaf 2
Waarom is projekte riskant?
Onsekerheid oor toekomstige inkomste en koste van â&#x20AC;&#x2122;n projek gee aanleiding tot risiko, in besigheid in die algemeen, maar in die besonder in beleggingsaktiwiteite.
Gebruik van sensitiwiteitsontleding
Sensitiwiteitsontleding is â&#x20AC;&#x2122;n metode die risiko rondom â&#x20AC;&#x2122;n kapitaalbestedingsprojek te ontleed en bestuur in staat te stel om te beoordeel hoe gevoelig die projek se NHW is op veranderinge in die veranderlikes wat gebruik word om die NHW te bereken.
Geskatte verkoopprys Geskatte duur van die projek
Geskatte voordele
Geskatte verkoopsvolume
Onsekere onafhanklike veranderlikes
Geskatte bedryfskoste
Geskatte koste van kapitaal
Geskatte aanvanklike koste
Figuur 4.2: Onsekere onafhanklike veranderlikes waarop die NHW kan staatmaak (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 412)
Die foutgrensbenadering tot sensitiwiteitsontleding
Die foutgrensbenadering tot sensitiwiteitsontleding beoordeel hoe gevoelig die NHW (of terugbetalingsperiode of rekeningkundige opbrengskoers (ROK)) van die projek is op veranderinge in die veranderlikes wat gebruik word om die NHW (of terugbetalingsperiode of ROK) te bereken.
Bladsy 42
Studie-eenheid 4: Bestuursbeheer en risiko
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Bereken NPV van die projek met alternatiewe aannames
Bepaal hoe sensitief dit is vir verandering in omstandighede
Bepaal die kritieke veranderlikes (die veranderlikes waarvoor die NPV baie sensitief is)
Bepaal die mate waarin die veranderlikes kan verander voordat die beleggingsbesluit sou verander (dus 'n positiewe NPV wat negatief word)
Figuur 4.3: Foutgrensbenadering tot sensitiwiteitsontleding (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 413) Die formule wat hiervoor gebruik word, is soos volg: Sensitiwiteit van ’n NHWberekening op veranderinge in ’n veranderlike wat die kontantvloei beïnvloed
=
NHW van die projek x 100% PV van die kontantvloei wat geaffekteer word
Werk deur die voorbeeld van sensitiwiteitsontleding in paragraaf 2.3. Doen nou Vraag 10.2 op bladsy 414. (Antwoord op bladsy 478.) •
Sensitiwiteitsontleding en terugbetaling Werk deur die voorbeeld en verduideliking in paragraaf 2.3.1.
•
Sensitiwiteitsontleding en ROK Werk deur die voorbeeld en verduideliking in paragraaf 2.3.2.
•
Swakhede van die foutgrensbenadering tot sensitiwiteitsontleding Bestudeer die swakhede van die benadering in paragraaf 2.3.3.
’n Diagrammatiese benadering tot sensitiwiteitsontleding
’n Diagrammatiese benadering tot sensitiwiteitsontleding kan gebruik word om: •
aan te dui hoe sensitief ’n projek is vir verandering in die veranderlikes; of
•
twee of meer projekte se sensitiwiteit op veranderinge in ’n veranderlike te vergelyk.
Werk deur die voorbeeld en verduideliking in paragraaf 2.4 in die handboek.
Sensitiwiteit vir veranderinge in verdiskonteringskoers
Werk deur die voorbeeld en verduideliking in paragraaf 2.5 in die handboek.
Studie-eenheid 4: Bestuursbeheer en risiko
Bladsy 43
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Beperking van sensitiwiteitsontleding
Lees deur die beperking van sensitiwiteitsontleding in paragraaf 2.6. Lees ook deur die afdelingsopsomming aan die einde van paragraaf 2. 4.6.3
Waarskynlikheidsanalise en verwagte waardes
Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling D, Hoofstuk 10: paragraaf 3
Histogramme en waarskynlikheidsverdelings (probability distributions)
Bestudeer paragrawe 3.1.1 (frekwensieverdelings), 3.1.2 (histogramme) en 3.1.3 (waarskynlikheidsverdelings). Gee aandag aan die definisie van elkeen van hierdie terme.
Verwagte waardes (expected values – EV)
Bestudeer die verduideliking van waarskynlikheid behoorlik. Verwys ook na die volgende aspekte in jou GMA206-gids om jou geheue hieroor te verfris: •
Wedersyds uitsluitende (eksklusiewe) uitkomste
•
Onafhanklike gebeure
•
Afhanklike of voorwaardelike gebeure
•
Die toevoegingswette vir twee voorvalle
•
Die vermenigvuldigingswette vir twee voorvalle
As ’n besluitnemer gekonfronteer word met ’n aantal alternatiewe besluite, elk met ’n verskeidenheid van moontlike uitkomste, sal die optimale besluit die een wees wat die hoogste verwagte waarde (EV =∑px) gee. Dit word ‘Bayes se strategie’ genoem. Werk deur die voorbeeld van Bayes se strategie in paragraaf 3.2 in die handboek. Doen Vraag 10.3 op bladsy 420. (Antwoord op bladsy 478.) •
Beperkings van verwagte waardes Lees deur die voorbeeld en verduideliking in paragraaf 3.2.1.
EV en elementêre risikoanalise
Waar ’n mate van analise van risiko vereis word wanneer waarskynlikhede aan verskeie uitkomste toegeken is, is ’n elementêre, maar besonder bruikbare vorm van risikoanalise die analise van die swakste moontlike / hoogs waarskynlikste / bes moontlike uitkoms. Werk deur die voorbeeld in paragraaf 3.3 in die handboek. Bladsy 44
Studie-eenheid 4: Bestuursbeheer en risiko
GMA307 Bestuursrekeningkunde
EVS en meer komplekse risikoanalise
Die berekening van die gesamentlike waarskynlikhede en kumulatiewe waarskynlikhede dra by tot die inligting vir risikoanalise. Werk deur die voorbeeld in paragraaf 3.4 in die handboek.
Voor- en nadele van ramingspuntwaarskynlikhede
Werk deur die voorbeeld, verduideliking, asook die voor- en nadele in paragraaf 3.5. 4.6.4
Datatabelle
Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling D, Hoofstuk 10: paragraaf 4 Datatabelle word gewoonlik geproduseer deur gebruik te maak van sigblaaie en wys die effek indien veranderlikes verander word. ’n Eenrigting-datatabel toon die effek van ’n reeks waardes van een veranderlike, bv. die effek van wins op ’n reeks verkoopspryse. ’n Tweerigting-datatabel toon die resultate van ’n kombinasie van verskillende waardes van twee sleutelveranderlikes, bv. die effek op die bydrae van kombinasies van verskeie vlakke van vraag en verskillende verkooppryse sal in ’n tweerigting-datatabel getoon word. Hierdeur kan enige kombinasie van veranderlike-waardes verander word en die effek daarvan gemoniteer word. Bestudeer die voorbeelde van ’n eenrigting- en ’n tweerigtingdatatabel in die handboek
Datatabelle en waarskynlikheid
Werk deur die voorbeeld in paragraaf 4.1. Probeer dit eers op jou eie regkry voordat jy na die oplossing kyk. 4.6.5
Maksimin, maksimaks en minimaks berou basisse vir besluitneming
Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling 4, Hoofstuk 10: paragraaf 5 Bestudeer die verskillende maniere waarop besluite geneem kan word, soos dit in die inleiding tot paragraaf 5 bespreek word. Die volgende drie basisse kan vir besluitneming gebruik word:
Studie-eenheid 4: Bestuursbeheer en risiko
Bladsy 45
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Minimaks
Maksimin Maksimeer die minimum bereikbare wins
Minimaliseer die maksimum potensiĂŤle koste of verlies
â&#x20AC;˘Speel dit veilig â&#x20AC;˘Risiko-sku besluitnemers
â&#x20AC;˘Speel dit veilig â&#x20AC;˘Risiko-sku besluitnemers
Maksimaks Maksimeer die maksimum bereikbare wins
â&#x20AC;˘Kies die beste moontlike uitkomste â&#x20AC;˘Risikosoekende besluitnemers
Figuur 4.3: Basisse vir besluitneming (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 428) Bestudeer albei voorbeelde in die handboek.
Minimaks berou
Minimaks berou is die besluit wat fokus op die geleentheid wat verlore gaan. Bestudeer die bespreking en voorbeeld in paragraaf 5.1 in die handboek. 4.6.6
Gebruik van die standaardafwyking om risiko te meet
Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling D, Hoofstuk 10: paragraaf 6 Risiko kan gemeet word aan die moontlike variasies van uitkomste met betrekking tot die verwagte waarde. â&#x20AC;&#x2122;n Nuttige maatstaf om die variasies te meet deur die standaardafwyking van die verwagte waarde. Die formule vir standaardafwyking is soos volg: s qr s % # %Ě&#x2026; u â&#x2C6;&#x161;U5625W02Waar: %Ě&#x2026; = EV van die wins
% = Elke moontlike wins
s = Waarskynlikheid van die wins Werk deur die voorbeeld in paragraaf 6. Probeer dit eers op jou eie regkry voordat jy na die oplossing kyk. Doen Vraag 10.4 op bladsy 432. (Antwoord op bladsy 479.)
Bladsy 46
Studie-eenheid 4: Bestuursbeheer en risiko
GMA307 Bestuursrekeningkunde Doen Vraag 10.5 op bladsy 432. (Antwoord op bladsy 479.) 4.6.7
Beslissingsbome (decision trees)
Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling D, Hoofstuk 10: paragraaf 7 Eenvoudiger waarskynlikheidsprobleem kan opgelos word deur die beginsels van waarskynlikheid te gebruik. Meer komplekse waarskynlikheidsprobleme vereis egter ’n duidelike logiese benadering om te verseker dat alle moontlike keuses en uitkomste van ’n besluit in ag geneem word. Hier kan dan van beslissingsbome gebruik gemaak word. Beslissingsbome is skematiese diagramme waarmee ’n reeks interafhanklike besluite en hul verwagte uitkomste aangedui kan word. Dit sluit beide die waarskynlikhede en waardes van verwagte uitkomste in. Die gebruik van ’n beslissingsboom maak ’n duidelike en logiese benadering moontlik aangesien:
•
al die moontlike keuses wat gemaak kan word, as takke op die boom verskyn; en
•
al die moontlike uitkomste van elke keuse as sytakke op die boom aangedui word.
Konstruksie van ’n beslissingsboom
Daar is twee fases in die voorbereiding van ’n beslissingsboom, naamlik: •
Teken die boom om al die keuses en uitkomste te toon
•
Voeg die getalle (waarskynlikhede, moontlike uitkomste en verwagte waardes) in
Die volledige konstruksie van ’n beslissingsboom word breedvoerig in paragraaf 7.1 bespreek en hieronder opgesom: •
Besluit op ’n besluitnemingspunt en dui die besluitnemingspunt) en alle ander besluitnemingspunte) met ’n spesifieke simbool of vorm aan, bv. ’n vierkant
•
Teken takke vir elke besluit-opsie na die regterkant
•
Daar moet ’n tak vir elke alternatiewe opsie wees
•
Indien die uitkoms van die opsie verseker is, stop daardie tak daar
•
Indien die uitkomste nie verseker is nie, moet die uitkomste in die boom ingeteken word deur sytakke wat uit die uitkomstepunt kom
•
Dui die uitkomstepunte aan met ’n ander simbool of vorm, bv. ’n sirkel
Studie-eenheid 4: Bestuursbeheer en risiko
Bladsy 47
GMA307 Bestuursrekeningkunde
•
As verskeie uitkomste moontlik is, is dit dikwels eenvoudiger om twee of meer fases van uitkomstepunte op die boom aan te dui
•
’n Besluit wat nou geneem word, kan tot ander besluite in die toekoms lei; in daardie geval kan die boom as ’n tweefase-beslissingsboom geteken word
•
Volg ’n kronologiese volgorde vir die besluite van links na regs; by ’n tweefasebeslissingsboom word die eerste besluit aan die linkerkant geteken
Werk nou deeglik deur albei voorbeelde in paragraaf 7.1. Probeer dit eers op jou eie regkry voordat jy na die oplossings kyk.
Evaluering van ’n besluit met ’n beslissingsboom
Terugrolontleding (rollback analysis) evalueer die EV van elke besluit-opsie deur van regs na links terug te werk en die verwagte waarde van elke moontlike uitkoms te bereken. Werk deur die voorbeeld asook die verduideliking in paragraaf 7.2. Doen nou Vraag 10.6 op bladsy 437. (Antwoord op bladsy 480.) Bestudeer dan die vier tekortkominge van besluitneming deur middel van beslissingsbome. 4.6.8
Die waarde van volmaakte inligting
Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling D, Hoofstuk 10: paragraaf 8 Onvolmaakte inligting is beter as geen inligting nie, maar kan verkeerd in die voorspelling van die toekoms wees. Die waarde van volmaakte inligting is die verskil tussen die verwagte waarde van wins met volmaakte inligting en die verwagte waarde van wins sonder volmaakte inligting.
Die waarde van volmaakte inligting Volmaakte inligting
Onvolmaakte inligting
Volmaakte inligting verwyder alle
Kies tussen 2 of meer besluite die opsie met
onsekerheid van ’n besluit
die hoogste verwagte waarde van wins
Stel bestuurders in staat om besluite te
Dit is moontlik nie die beste besluit onder alle
neem met die volste vertroue dat hulle die
omstandighede nie, aangesien daar ’n
optimale opsie gekies het.
moontlikheid is dat die beste opsie nie gekies is nie
Bladsy 48
Studie-eenheid 4: Bestuursbeheer en risiko
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Waarborg om die toekoms te voorspel met 100% akkuraatheid Die beste besluit sal altyd geneem word Tabel 4.1: Verskil tussen volmaakte en onvolmaakte inligting (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 438) Bestudeer die drie stappe in paragraaf 8.1 waarvolgens volmaakte inligting toegepas word. Die waarde van volmaakte inligting in besluitneming is die verskil tussen die verwagte waarde van wins met volmaakte inligting en die verwagte waarde van wins sonder volmaakte inligting, met ander woorde die verskil tussen die verwagte waardes in Stap 1 en Stap 2 soos bespreek in die handboek. Werk deur die voorbeeld van die waarde van volmaakte inligting volgens die drie stappe. Doen nou Vraag 10.7 op bladsy 440. (Antwoord op bladsy 480.) Doen nou Vraag 10.8 op bladsy 440. (Antwoord op bladsy 481.)
Volmaakte inligting en beslissingsbome
Werk deur die verduideliking en voorbeeld in paragraaf 8.2 in die handboek. Bestudeer die afdelingsopsomming aan die einde van paragraaf 8. 4.6.9
Risikobestuur
Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling D, Hoofstuk 10: paragraaf 9
Die identifisering van risiko
As bestuur bekende en onbekende risiko’s kan identifiseer nog voordat dit realiseer, is dit makliker om metodes te kry waardeur dit bestuur kan word. Risiko-identifisering is ‘n deurlopende proses waardeur nuwe risiko’s en veranderinge wat bestaande risiko’s kan beïnvloed, vinnig geïdentifiseer kan word, sodat dit hanteer kan word voordat dit tot verliese kan lei.
Tipes besigheidsrisiko’s
Besigheidsrisiko is die moontlikheid van verliese of onvoldoende winste wat voortspruit uit die aard van ’n onderneming se werksaamhede en omgewing.
Studie-eenheid 4: Bestuursbeheer en risiko
Bladsy 49
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Mededingersrisiko’s
Mededingersrisiko is bedreigings tot kontantvloeie wat voortspruit uit bedrywighede van mededingers, byvoorbeeld:
•
Nuwe, beter produkte van mededingers; of
•
as mededingers hul produkpryse laer as joune maak.
Produkrisiko’s •
Risiko dat inkomste uit produkte sal val
•
Risiko dat nuweprodukbekendstellings kan misluk
•
’n Verandering in kliëntevoorkeure kan daartoe lei dat produkte verouderd raak
•
Risiko van finansiële verlies as produkte van swak kwaliteit vervaardig word
•
Risiko weens swak handelsmerkposisionering- en bemarkingstrategieë
Kommoditeitsrisiko’s •
Verskaffersrisiko’s sluit die risiko van ontwrigting aan bedryfswerksaamhede in as gevolg van ’n tekort aan die nodige voorrade, asook ontwrigting van die vervaardigingsproses weens substandaard voorrade
•
Kommoditeitsprysrisiko’s behels probleme wat veroorsaak word deur prysskommelings van kommoditeite; dit kan lei tot probleme vir ondernemings wat daardie kommoditeit voorsien of wat daardie kommoditeit as sleutelhulpbron gebruik
Omgewings- en sosiale risiko’s
Omgewingsrisiko kan gedefinieer word as die risiko vir kontantvloeie weens veranderinge in die besigheidsomgewing waarin die onderneming handeldryf, wat die PEST-faktore insluit. Onder omgewingsrisiko kan ook verstaan word risiko wat voortspruit uit die impak van die onderneming op die natuurlike omgewing, of die impak van die natuurlike omgewing op die onderneming.
CIMA se risikobestuursiklus
Bestudeer CIMA se risikobestuursiklus wat grafies in paragraaf 9.7 uiteengesit is deeglik.
Risikokartering (risk mapping)
Die resultate van risikoassessering kan gebruik word om risiko’s in risikogroepe in te deel, byvoorbeeld deur ’n erns/frekwensie-matriks (waarskynlikheid/gevolg-matriks) soos in
Bladsy 50
Studie-eenheid 4: Bestuursbeheer en risiko
GMA307 Bestuursrekeningkunde paragraaf 9.8 in die handboek geïllustreer. Hierdie profiel word dan gebruik om prioriteite te stel vir risikovermindering.
Risikobestuur deur middel van die TARA-raamwerk
Ondernemings kan risiko’s deur middel van sekere strategieë mitigeer of assesseer of dit die moeite werd sal wees om die risiko te aanvaar. Dit word die TARA-raamwerk genoem: oordra (transfer), aanvaar (accept), verminder/beheer (reduce/control) of verhoed/vermy (avoid/abandon). Een van hierdie hoofstrategieë of ’n kombinasie daarvan kan gebruik word om geïdentifiseerde risiko’s te mitigeer, terwyl die keuse daarvan altyd op grond van ’n ontleding van die koste teenoor die voordeel gedoen moet word. Die reaksie op risiko kan met die erns/frekwensie-matriks, asook die onderneming se risiko-aptyt gekoppel word deur ’n TARA-matriks op te stel:
Erns (Severity)
Frekwensie (Frequency)
Laag
Hoog Risiko-oordrag
Laag
Risiko-aanvaarding Verlies van klein verskaffers
Verlies van senior of spesialispersoneel Verlies van verkope aan mededingers Verlies van verkope as gevolg van makroekonomiese faktore
Hoog
Risikobeheer/-vermindering Verlies van laervlakpersoneel
Risikovermyding/-beëindiging Verlies van belangrike kliënte Mislukking van rekenaarstelsels
Figuur 4.4: TARA-matriks van risikobestuur (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 444) Die vier risikobestuurstrategieë word breedvoerig in paragraaf 9.9.1 tot 9.9.4 in die handboek bespreek en hieronder in Tabel 4.2 opgesom. Risikobestuurstrategie
Beskrywing
Risikovermyding/-
Wanneer ’n risiko vermy word, word dit geheel en al gesystap
beëindiging
deur werksaamhede waar die risiko van verlies te groot is
(paragraaf 9.9.1)
eenvoudig te vermy of te beëindig. Dit kom onder andere voor wanneer die koste om die risiko’s te hanteer so hoog is dat die risiko nie die moeite werd is nie.
Studie-eenheid 4: Bestuursbeheer en risiko
Bladsy 51
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Dit kan die herontwerp van die sakeproses om die inherente risikopatroon te verander, behels, bv. om van groot verskaffers te verander of aktiwiteite te laat vaar. Risikobeheer (paragraaf 9.9.2)
Sekere risiko’s kan nie heeltemal vermy word nie, maar dit is wel moontlik om dit tot ’n aanvaarbare vlak te verminder. Die besluit om die risiko te verminder deur dit te beheer, behels die implementering van beheer wat die bestuur moet ontwerp om óf die waarskynlikheid dat die risiko gaan gebeur en/of om die uitwerking daarvan sou dit gebeur, te verminder. Risikobeheermetodes sluit in: risikoverskansing (hedging): die impak van individuele risiko word beperk of teëgewerk; gebeurlikheidsbeplanning/rampherstel (contingency planning): identifiseer die naverliesbehoeftes van die onderneming, stel vooraf gebeurlikheidsplanne op en hersien dit gereeld; verliesbeheer (loss control): beheer van verliese; prosedurele benadering to risikobeheer: sien risikobeheer gefundeer op reëls, kodes en bedryfsprosedures; risikosaamvoeging (risk pooling) en risikodiversifisering: die totale risiko word oor ’n aantal bedrywighede versprei, soos die uitkontraktering van soortgelyke dienste of produkte van verskillende diensverskaffers, of geografiese diversifisering oor verskillende lande vir verskillende fases van die handelsiklus.
Risiko-aanvaarding (paragraaf 9.9.3)
Hierdie strategie behels die besluit om die bedreiging wat met daardie aktiwiteit of funksie verband hou, te aanvaar. Dit geld die meeste waar die waarskynlikheid dat die risiko gaan gebeur (frekwensie), asook die moontlike uitwerking indien dit sou gebeur (erns), gering is.
Risiko-oordrag/-
Risiko-oordrag behels die oordrag van die bedreiging na elders
versekering
en dus ook die uitwerking daarvan, byvoorbeeld deur
(paragraaf 9.9.4)
uitkontraktering of versekering. Indien uitkontraktering as ’n strategie aanvaar word, is die bestuur verantwoordelik vir die
Bladsy 52
Studie-eenheid 4: Bestuursbeheer en risiko
GMA307 Bestuursrekeningkunde
bestuur van die verwante risiko’s. Risikoversekering (risikodeling) word gedoen om beskerming te verseker teen finansiële verliese wat mag voortspruit uit die uitwerking van die risiko wat wel gebeur het. As die erns van die risiko geminimaliseer word, kan die versekeringspremies ook daardeur verminder word. ’n Gesamentlike ondernemingsvennoot (joint venture) is ’n goeie strategie waardeur beide partye se risiko beperk kan word tot wat daardie vennoot bereid is om te dra. Tabel 4.2: Risikobestuurstrategieë (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 444-448) Doen nou Vraag 10.9 op bladsy 446. (Antwoord op bladsy 481-482.) Bestudeer die afdelingsopsomming aan die einde van paragraaf 9 in die handboek. 4.6.10 Besigheidsetiek en korporatiewe sosiale verantwoordelikheid Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling D, Hoofstuk 10: paragraaf 10 Bestudeer die beskrywing en definisies van die sleutelterme ‘etiek’ en ‘sosiale verantwoordelikheid’ in die inleiding tot paragraaf 10 in die handboek sorgvuldig.
Hoekom sosiaal verantwoordelik wees?
Redes waarom ondernemings sosiaal verantwoordelik behoort te wees: •
Die moderne bemarkingskonsep voer aan dat ondernemings aan die behoeftes en waardes van kliënte en potensiële kliënte moet voldoen om suksesvol te wees.
•
Werkgewers moet ’n reputasie van sosiale verantwoordelikheid opbou om hoëgehaltewerknemers aan te trek en te behou.
•
Aangesien ’n onderneming ’n sosiale stelsel is wat op die samelewing en plaaslike gemeenskap steun, word hul bedrywighede gefasiliteer wanneer hulle hul verantwoordelikheid as deel van die gemeenskap erken.
•
Sosiale verantwoordelikheid erken eksternaliteite.
•
Die reg, reëls en bedryfskodes skryf sekere sosiale verantwoordelikhede by ondernemings voor.
Studie-eenheid 4: Bestuursbeheer en risiko
Bladsy 53
GMA307 Bestuursrekeningkunde Bestudeer die redes vir sosiale verantwoordelikheid wat bespreek word deeglik, asook die res van paragraaf 10.1.
Gebiede van sosiale verantwoordelikheid
Bestudeer die vyf gebiede van sosiale verantwoordelikheid wat in paragraaf 10.2 bespreek word. Doen ook Vraag 10.10 op bladsy 449. (Antwoord op bladsy 482.)
Grense van korporatiewe maatskaplike verantwoordelikheid
Volgens Friedman en Sternberg is die primêre sosiale verantwoordelikheid van ’n sakeonderneming winsmaksimering en daarom is verligte eiebelang die enigste regverdiging vir sosiale verantwoordelikheid.
Etiek
Die handboek beskryf die verskil tussen morele waardes en etiek. Volgens Blanchard en Peale moet individue (en ondernemings) hulself die volgende drie vrae afvra wanneer hulle hulself in ’n etiese dilemma bevind: •
Is dit wettig?
•
Is dit gebalanseer?
•
Is dit reg?
Bestudeer ook die stappe wat ondernemings kan neem om bestuur en ander te help om eties op te tree.
Besigheidsetiek
’n Onderneming behoort waardes van niediskriminasie, regverdigheid en integriteit te hê. Dit is belangrik dat bestuurders verstaan wat die belangrikheid van etiese gedrag is, asook watter verskille daar is van wat as etiese gedrag in verskillende kulture beskou word. Volgens Elaine Sternberg is daar twee etiese waardes voor wat besonder noodsaaklik is vir sakeondernemings, naamlik: •
Gewone ordentlikheid
•
Verdelende geregtigheid (distributive justice)
In die globale markomgewing is daar sekere ‘situasionele’ etiese aspekte wat tot probleme kan lei as dit nie reg verstaan word nie. Bestudeer hierdie aspekte en moontlike kwessies wat in die handboek bespreek word.
Bladsy 54
Studie-eenheid 4: Bestuursbeheer en risiko
GMA307 Bestuursrekeningkunde
•
Die toepassing van etiese beginsels Daar is twee basiese beginsels tot die bestuur van etiek in ondernemings: ’n voldoeningsgebaseerde benadering en ’n integriteitsgebaseerde benadering. Maak seker dat jy tussen die twee benaderinge kan onderskei, soos bespreek in paragraaf 10.5.1. Werk ook sorgvuldig deur die volgende maniere waarop ’n onderneming etiese waardes in sy kultuur en stelsels kan inkorporeer deur gebruik te maak van die integriteitsgebaseerde benadering: •
Sluit waardestellings in korporatiewe kultuur, beleid en bedryfskodes in
•
Verseker dat menslikehulpbronbestuurstelsels etiese gedrag ondersteun
•
Identifiseer etiese doelwitte in die missieverklaring
•
Vestig etiekkomitees en besprekingsgroepe oor etiese kwessies
•
Voorsien vertroulike kanale vir fluitjieblasers
•
Verseker hiërargiese ondersteuning vir en modellering van etiese gedrag deur bestuurders
CIMA se etiese kode vir professionele rekenmeesters
CIMA se etiese kode is gebaseer op die Internasionale Federasie van Rekenmeesters se etiese kode. Bestudeer die onderstaande fundamentele beginsels daarvan wat volledig in jou handboek bespreek word: •
Integriteit
•
Objektiwiteit
•
Professionele bevoegdheid en die nodige sorg (due care)
•
Vertroulikheid
•
Professionele gedrag
Die konseptuele raamwerk dui aan hoe professionele rekenmeesters die fundamentele beginsels behoort na te kom. Daar is ’n wye verskeidenheid omstandighede waarin nakoming van die fundamentele beginsels bedreig kan word. Dit kan in die volgende vyf groepe bedreigings gegroepeer word: •
Eiebelang-bedreigings
•
Selfhersieningsbedreigings
Studie-eenheid 4: Bestuursbeheer en risiko
Bladsy 55
GMA307 Bestuursrekeningkunde
•
Voorspraakbedreigings (advocacy threats)
•
Familiariteitsbedreigings
•
Intimidasiebedreigings
Bestudeer die bespreking van hierdie bedreigings, asook die voorsorgmaatreëls wat die bedreigings kan elimineer of verminder. 4.6.11 Etiek en beheerstelsels Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling D, Hoofstuk 10: paragraaf 11 Ondernemings kan etiese gedrag bevorder deur hoofsaaklik twee benaderings, naamlik ’n voldoeningsgebaseerde (compliance-based) of ’n integriteitsgebaseerde benadering.
Voldoeningsgebaseerde benadering
Hierdie benadering is hoofsaaklik ontwerp om te verseker dat die onderneming volgens die wet handel. Dit is egter beperk aangesien dit nie genoegsaam is om die volle verskeidenheid etiese kwessies waarmee ons daagliks gekonfronteer word te hanteer nie en ook omdat blote handeling volgens die wet nie noodwendig voorbeeldige gedrag tot gevolg het nie.
Integriteitsgebaseerde benadering
Hierdie benadering kombineer voldoening aan die wet met klem op bestuursverantwoordelikheid vir etiese gedrag. Dit inkorporeer etiek in organisatoriese kultuur en stelsels. Bestudeer paragraaf 11.1.1 en 11.1.2 in die handboek, asook die tabel wat die verskil tussen die twee benaderings aandui. 4.6.12 Inligtingstelsels Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling D, Hoofstuk 10: paragraaf 11
Bladsy 56
Studie-eenheid 4: Bestuursbeheer en risiko
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Behoeftes aan inligting (paragraaf 12.1) • Bestudeer die sleutelterme 'data', 'inligting' en 'inligtingstelsel' • Redes waarom ondernemings inligting benodig: - Beplanning - Beheer - Boekstawing van transaksies (recording transactions) - Prestasiemeting - Besluitneming Datavaslegging (data capture) (paragraaf 12.2) • Die gehalte van die uitvoer is afhanklik van die gehalte van die invoer Tipes inligting (paragraaf 12.4) • Strategiese inligting word gebruik om die doelwitte van die onderneming te beplan en te assesseer of dit bereik word in praktyk Bestudeer die eienskappe van strategiese inligting in paragraaf 12.3.1 • Taktiese inligting word gebruik wanneer strategiese besluite geïmplementeer word Bestudeer die eienskappe van taktiese inligting in paragraaf 12.3.2 • Bedryfsinligting word gebruik om te verseker dat spesifieke operasionele/bedryfstake beplan en uitgevoer word soos beoog is Bestudeer die eienskappe van bedryfsinligting in paragraaf 12.3.3
Figuur 4.4: Inligtingstelsels (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 454-456) 4.6.13 Tipes inligtingstelsels Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling D, Hoofstuk 10: paragraaf 13
Insette, prosesse en uitsette
Die drie komponente van enige inligtingstelsel is insette (invoer), prosesse en uitvoer. Verskillende inligtingstelsels voer verskillende prosesse uit.
Stelselvereistes
Bestudeer die tabel in paragraaf 13.2 wat die verskillende stelseldoelwitte van die verskillende stelselvlakke (strategiese, bestuurs-, kennis- en bedryfsvlak) aandui. Die verskillende inligtingstelsels wat aan ondernemings beskikbaar is, word breedvoerig in paragraaf 13.3 tot 13.11 in die handboek bespreek en kortliks hieronder gedefinieer.
Studie-eenheid 4: Bestuursbeheer en risiko
Bladsy 57
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Tipe inligtingstelsel
Definisie
Uitvoerende
Bring data van interne en eksterne bronne bymekaar,
ondersteuningstelsel/
en stel die inligting beskikbaar aan senior bestuur in ’n
inligtingstelsel (Executive
vorm wat maklik is om te gebruik. Dit help senior
Support System – ESS)
bestuurders om strategiese, ongestruktureerde besluite te maak.
Strategiese
Help ondernemings om hoëvlak- strategiese besluite te
ondernemingsbestuurstelsel/
maak. Dit word gedoen deur ondernemings by te staan
inligtingstelsel (strategic
in die stel van strategiese doelwitte, prestasiemeting aan
enterprise management
die hand van hierdie doelwitte, en die meet en bestuur
system – SEM)
van intellektuele kapitaal.
Ondernemingshulpbron-
’n Programmatuurstelsel wat ontwerp is om die
beplanningstelsel (OHB)
besigheidsprosesse van medium en groot
(enterprise resource planning
ondernemings te ondersteun en te outomatiseer. OHB is
system – ERP)
rekeningkunde-georiënteerde inligtingstelsels wat behulpsaam is in die identifisering en die beplanning van al die onderneming se hulpbronne ten einde die kliënt se bestellings te produseer, te verreken en te lewer.
Bestuursinligtingstelsel (BIS)
Omskep data van hoofsaaklik interne bronne
(management information
(transaksieverwerkingstelsels) in inligting, dikwels in ’n
system – MIS)
standaard formaat (bv. samevattende verslae en uitsonderingsverslae). Met hierdie inligting kan bestuurders tydige en doeltreffende besluite neem rakende die beplanning, bestuur en beheer van die aktiwiteite waarvoor hulle verantwoordelik is.
Besluitsteunstelsel (BSS)
Kombineer data en analitiese modelle of
(decision support system –
dataontledingsgereedskap om besluitneming te
DSS)
ondersteun.
Kennisstelsel/ekspertstelsel
’n Rekenaarprogram wat inligting in ’n beperkte domein
(expert system)
van kennis stoor om die neem van eenvoudige besluite moontlik te maak.
Kenniswerkstelsel (knowledge
Bladsy 58
Inligtingstelsel wat die skepping en integrasie van nuwe
Studie-eenheid 4: Bestuursbeheer en risiko
GMA307 Bestuursrekeningkunde
work system – KWS)
kennis in ’n onderneming fasiliteer. Virtuele realiteitstelsels is ’n voorbeeld van KWS’e.
Kantooroutomatisering-stelsel
Rekenaarstelsels wat ontwerp is om die produktiwiteit
(office automation systems –
van data- en inligtingswerkers te verhoog.
OAS) Transaksieverwerkingstelsel
Voer roetine transaksies uit en hou rekord daarvan.
(transaction processing system – TPS) Tabel 4.3: Bedryfsinligtingstelsels (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 457-461) Bestudeer die gegewe paragrawe in die handboek deeglik en gee aandag aan die definisie, beskrywing en eienskappe van elke stelsel om hulle van mekaar te kan onderskei. 4.6.14 Die waarde van inligting Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling D, Hoofstuk 10: paragraaf 14
Faktore wat inligting ’n waardevolle kommoditeit maak
Inligting is ’n waardevolle hulpbron en ’n sleutelinstrument in die strewe na mededingende voordeel. Maklike toegang tot inligting, hoë kwaliteit inligting en vinnige metodes om inligting te deel en te ruil is essensiële elemente van enige onderneming se sukses.
Waarde van die verkryging van inligting
Inligting wat verkry is, maar nie gebruik word nie, het eintlik geen waarde nie. Die werklike waarde van inligting is gelyk aan die resulterende aksie wat geneem word op ’n besluit wat voortspruit uit die inligting.
Koste van inligting
Koste van inligting sluit in koste van hardeware en programmatuur, implementeringskostes van nuwestelselontwikkeling en dag-tot-dag-koste. Doen nou Vraag 10.11 op bladsy 462. (Antwoord op bladsy 482.) 4.6.15 Evaluering van inligtingstelsels Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling D, Hoofstuk 10: paragraaf 15
Studie-eenheid 4: Bestuursbeheer en risiko
Bladsy 59
GMA307 Bestuursrekeningkunde Die evaluering van inligtingstelsels word volledig in die handboek bespreek en in Figuur 4.5 hieronder opgesom. Hoekom 'n inligtingstrategie hê? (paragraaf 15.1) • Bestudeer die 8 redes waarom 'n strategie vir inligtingstelsels/inligtingstegnologie geregverdig kan word Kostevoordeelanalise (paragraaf 15.2) • Tradisionele kostevoordeel-beleggingsbeoordelingsmetodes soos NHW, IOK en terugbetalingsperiode kan gebruik word om rekenaarstelsels te evalueer • Bestudeer die hele paragraaf Probleme met kostevoordeelanalise (paragraaf 15.3) • Koste en voordele is geneig om uit die rekeningkundige stelsel afgelei te word • Dit is moeilik om in rekeningkundige terme te meet hoeveel die kwaliteit van bedryfs- en beheerlinligting verbeter is • Dit is moeilik om voordele soos verbeterde gevoeligheid (responsiveness) en buigsaamheid te meet • Dit is moeilik om indirekte (strategiese) voordele te kwantifiseer • Bestudeer ook die metodes waarmee onkwantifiseerbare voordele hanteer kan word Ander metodes (paragraaf 15.4) • Gebalanseerde telkaart-benadering: toepaslik as stelsels veronderstel is om die manier waarop die onderneming bestuur word fundamenteel te verander • Strategiese ontleding: as inligtingstelsels ontwerp is om die onderneming te help om mededingende voordeel te bereik • Besigheidsgeval-ontleding: as stelsels gebruik word om nuwe besigheid te genereer • Gebruikersvereistesontleding: ondersoek gebruikers se siening in terme van hul vereistes, hoeveel hulle die stelsel sal gebruik en hoeveel hulle bereid is om te betaal Tegniese en operasionele lewensvatbaarheid (paragraaf 15.5) • Bestudeer die tabel waarin aangedui word wat die tegniese en operasionele kwessies is waaraan aandag geskenk moet word
Figuur 4.5: Evaluering van inligtingstelsels (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 462-464) Doen nou Vraag 10.12 op bladsy 464. (Antwoord op bladsy 483.) Bestudeer ook die afdelingsopsomming aan die einde van paragraaf 15. 4.6.16 Bedryfsrisiko’s van inligtingstelsels Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling D, Hoofstuk 10: paragraaf 16
Bladsy 60
Studie-eenheid 4: Bestuursbeheer en risiko
GMA307 Bestuursrekeningkunde Die verskillende risiko’s verbonde aan inligtingstelsels word breedvoerig in paragraaf 16.1 tot 16.7 in die handboek bespreek en hieronder in Tabel 4.4 opgesom. Bestudeer dit volledig. Paragraaf 16.1
Bedryfsrisiko Fisiese skade •
Natuurlike bedreigings (brand, water, natuurrampe en weerlig/elektriese storms) (paragraaf 16.1.1)
•
Menslike bedreigings (politieke terrorisme, individue met griewe, onversigtige personeel) (paragraaf 16.1.2)
16.2
Risiko’s tot data en stelselintegriteit •
Menslike foute
•
Tegniese foute
•
Risiko’s van dataoordrag, -verlies, bedorwe data en dataonderskepping en -kopiëring
16.3
•
Kommersiële spioenasie
•
Kwaadwillige skade
•
Industriële aksie
Risiko van bedrog •
Invoerbedrog
•
Verwerkingsbedrog
•
Uitsetbedrog
•
Bedrieglike gebruik van die rekenaarstelsel
Bestudeer ook paragraaf 16.3.1 (onlangse ontwikkelings wat die risiko vir bedrog verhoog) en paragraaf 16.3.2 (ander doelbewuste aksies) 16.4
Internetrisiko’s •
Virusse (verwys ook na paragraaf 16.4.2)
•
Onvergenoegde personeel
•
Kuberkrakers (hackers) (verwys ook na paragraaf 16.4.1)
•
Aflaai van onakkurate inligting of programmatuur wat foute/virusse bevat
•
Onderskepping van inligting
•
Kommunikasieverbinding kan faal of data verdraai
Studie-eenheid 4: Bestuursbeheer en risiko
Bladsy 61
GMA307 Bestuursrekeningkunde
•
Diensontseggingsaanval (denial of service attack) (verwys ook na paragraaf 16.4.3)
16.5
Databeskermingrisiko’s Inligtingsbeskermingswetgewing weerhou ondernemings daarvan om data oor individue te misbruik en individue se regte te skend. Nienakoming van hierdie wetgewing kan lei tot sanksies teen die ondernemings, wat tot gevolg kan hê dat ’n data-subjek: •
wettig aansoek kan doen vir vergoeding;
•
wettig aansoek kan doen dat onakkurate data reggestel of uitgewis word;
•
toegang kan verkry tot persoonlike data oor hom/haar; of
•
’n eis kan instel vir skadevergoeding of ongemak.
Bestudeer ook die maatstawwe waarvolgens databeskermingswetgewing nagekom kan word (paragraaf 16.5.3) 16.6
Stelselontwikkelingrisiko’s •
Onregmatige veranderinge aan stelsel
•
Ontwikkeling van stelsels wat nie die vereiste inligting verskaf nie
•
Stelsels wat verander word sonder behoorlike beplanning en toetsing
•
Swak stelsels wat geaktiveer word
•
Ontwikkeling van stelsels wat nie buigsaam genoeg is om met veranderinge in omstandighede tred te hou nie
•
Verlies aan vertroue tussen bestuurders, personeel en kliënte
•
Verhoogde risiko van bedrog of probleme met databeskermingswetgewing
16.7
•
Buitensporige kostes
•
Gebrek aan ’n ouditspoor
Ouditrisiko’s •
Fokus op kontroles en gebrek aan skeiding van pligte
•
Gebrek aan ’n ouditspoor van oorspronklike dokument tot uitset
•
Oorskrywing van data wat die ouditeur vereis Tabel 4.4: Bedryfsrisiko’s van inligtingstelsels (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 465-469)
Bladsy 62
Studie-eenheid 4: Bestuursbeheer en risiko
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Risikoassessering
Risikoassessering van inligtingstelsels behels die bepaling van die waarskynlikheid dat risiko’s gaan materialiseer en die gevolge daarvan. Die tabel in paragraaf 16.8 stel ’n aantal faktore voor wat sal aandui dat risiko’s beduidend is.
Die bekamping van risiko's en sekuriteit
Sekuriteit in inligtingsbeheer behels die beskerming van data teen toevallige of opsetlike bedreigings wat negatiewe gevolge kan veroorsaak, soos ongemagtigde verandering, openbaarmaking of vernietiging van data, en behels ook die beskerming van die inligtingstelsel teen verswakking of niebeskikbaarheid van dienste. Sekuriteit kan verdeel word in die volgende aspekte, soos uiteengesit in die tabel in paragraaf 16.9:
Voorkoming (prevention)
Opsporing (detection)
Weerhouding (deterrence)
Herstel (recovery)
Regstelling (correction)
Vermyding (avoidance)
Bestudeer die gevallestudie van die internasionale sekuriteitstandaard ISO 7799 se aanbevelings rakende sekuriteit. 4.6.17 Groot Data Bestudeer die handboek: CIMA P2. 2015: Afdeling D, Hoofstuk 10: paragraaf 17
Wat is Groot Data?
Groot Data verwys na die groot hoeveelheid data wat elke jaar in die samelewing geskep word en die tradisionele finansiële en bedryfsdata wat deur ondernemings geskep is, verreweg oorskry. Bronne van Groot Data sluit in sosiale netwerk-webtuistes, internetsoekenjins en mobiele toestelle. •
Die vier V’s van Groot Data Die vier V’s of hoofeienskappe van Groot Data word in paragraaf 17.1.1 bespreek.
Studie-eenheid 4: Bestuursbeheer en risiko
Bladsy 63
GMA307 Bestuursrekeningkunde
Volume
•'n Massiewe hoeveelheid data word voortdurend geproduseer, gedryf en gestoor
Snelheid (Velocity)
•Data vloei teen 'n geweldige vinnige spoed
Verskeidenheid (Variety)
•Groot Data bestaan uit gestruktureerde en ongestruktureerde data
Geloofwaardigheid (Veracity)
•Geraas/vooroordeel in Groot Data lei tot ongeloofwaardigheid
Figuur 4.6: Die vier V’s van Groot Data (Aangepas uit CIMA P2. 2015: 471-472)
Groot Data en risikobestuur
Bestudeer paragraaf 17.2.1 oor verhoogde data in risikovoorspelling met behulp waarvan sekere risiko’s verminder kan word. Lees ook deur paragraaf 17.2.2 oor die identifisering van risiko’s in reële tyd en paragraaf 17.2.3 oor die identifisering van langertermyngeleenthede deur middel van Groot Data.
Bekommernisse rakende Groot Data
Alhoewel Groot Data ’n waardevolle bate vir ondernemings kan wees, hou dit ook sekere bekommernisse in, veral rakende privaatheid, sekuriteit en intellektuele eiendom. Bestudeer hierdie paragraaf baie sorgvuldig om te verstaan wat hierdie bekommernisse behels. Werk ter afsluiting deur die hoofstukopsomming op bladsy 473. 4.7
Samevatting
In hierdie studie-eenheid is daar gekyk na die verskillende metodes om risiko en onsekerheid te assesseer vir langtermynbesluitneming. Ter inleiding is risiko en onsekerheid bespreek en daarna is die verskillende metodes van die ontleding van onsekerheid en risiko met behulp van waarskynlikheid beskryf. Aandag is gegee aan datatabelle, basisse vir besluitneming, die gebruik van die standaardafwyking om risiko te meet, beslissingsbome en die waarde van volmaakte inligting. Daarna is aspekte van risikobestuur, etiek en korporatiewe maatskaplike verantwoordelikheid is ondersoek. Laastens is daar gefokus op inligtingstelsels en die risiko’s wat met hierdie stelsels gepaardgaan, asook die konsep van Groot Data en die uitwerking daarvan op die bestuur van risiko beskou.
Bladsy 64
Studie-eenheid 4: Bestuursbeheer en risiko
GMA307 Bestuursrekeningkunde 4.8
Selfevaluering
Aktiwiteit 1 Doen die volgende vrae van die Question Bank in die CIMA-handboek. Doen eers die vrae voordat jy die antwoorde in die Answer Bank raadpleeg. Vraag 43: Bladsy 521. Antwoord: Bladsy 576 Vraag 44: Bladsy 523. Antwoord: Bladsy 577-579 Aktiwiteit 2 Doen die Quick Quiz op bladsy 474-475 in die handboek. 4.9
Selfevalueringsriglyne
Aktiwiteit 1 Bestudeer die antwoorde in die Answer Bank soos in paragraaf 4.8 aangedui. Aktiwiteit 2 Quick Quiz-antwoorde op bladsy 476-477 in die handboek.
Studie-eenheid 4: Bestuursbeheer en risiko
Bladsy 65
GMA307 Bestuursrekeningkunde
WOORDELYS IN AFRIKAANS EN ENGELS Belangrike vakterminologie word hier in Engels weergegee: Afrikaans
Engels
afnemende/verminderde saldo
reducing balance
annuĂŻteit
annuity
bedryfs-/operasionele
operational
beleggingsbeoordeling
investment appraisal/evaluation
beslissingsboom/besluitnemingskema
decision tree
besteding
outlay
bymekaarvoeg/kombineer
pool
foutgrens
margin of error
frekwensieverdeling
frequency distribution
gebeurlikheidsbeplanning
contingency planning
Groot Data
Big Data
huidige waarde
present value
interne opbrengskoers (IOK)
internal rate of return (IRR)
kapitaalbestedingskortings/kapitaalkortings capital allowances / writing down allowances (WDAs) kapitaalrantsoenering
capital rationing
kartering
mapping
lewenslange annuĂŻteit
perpetuity
lukraak / probeer en leer / proefmetode
trial and error
na-voltooiingsoudit
post completion audit (PCA)
netto eindwaarde/slotwaarde
net terminal value (NTV
netto huidige waarde (NHW)
net present value (NPV)
nominale opbrengskoers
money rate of return / nominal rate of return
Bladsy 66
Woordelys in Afrikaans en Engels
GMA307 Bestuursrekeningkunde
ondernemingshulpbronbeplanningstelsel
enterprise resource planning system (ERP)
(OHB) opbrengs op belegging (OOB)
return on investment (ROI)
projekbeoordeling
project appraisal
ramingspunt
point estimate
reĂŤle opbrengskoers
real rate of return
rekeningkundige opbrengskoers (ROK)
accounting rate of return (ARR)
risikodeling
risk sharing
risikosaamvoeging
risk pooling
risikoverskansing
risk hedging
terugbetaling
payback
uitvoerende inligtingstelsel
executive information system (EIS)
uitvoerende ondersteuningstelsel
executive support system (ESS)
verdiskonteerde kontantvloei (VKV)
discounted cash flow (DCF)
verdiskonteerde terugbetalingstydperk
discounted payback period (DPP)
vereffeningskorting/afsluitingskorting
balancing allowance
vereffeningskoste/afsluitingskoste
balancing charge
vervreemdingswaarde/opruimingswaarde
disposal value
waarskynlikheidsverdeling/
probability distribution
waarskynlikheidsverspreiding
Woordelys in Afrikaans en Engels
Bladsy 67
GMA307 Bestuursrekeningkunde
BRONNELYS Botha, R. 2015. Bestuursrekeningkunde. Pretoria: Akademia. (Begeleidingsgids GMA 105). Botha, R. 2016. Bestuursrekeningkunde. Pretoria: Akademia. (Begeleidingsgids GMA 206). Botha, R. 2015. FinansiĂŤle Bestuur en Persoonlike FinansiĂŤle Bestuur. Pretoria: Akademia. (Begeleidingsgids GFM 206). BPP Learning Media. 2015. CIMA Study Text. Management Paper P2: Advanced Management Accounting. Tweede uitgawe. Verenigde Koninkryk: Polestar Wheatons.
Bladsy 68
Bronnelys