M 1
M
M
M 2
M
M
Serdecznie zapraszamy na naszą stronę internetową oraz fanpage’a na Facebook’u
W mojej rodzinie od zawsze żywy był przekaz o naszym pochodzeniu… o swoich poszukiwaniach genealogicznych, niezwykłych odkryciach i priorytetach w badaniu historii rodzinnej opowie:
O przodkach noblistkiMarii Skłodowskiej-Curie-
Tomasz Michał Dąbrowski Bielscy i bialscy przemysłowcy Bielsko i Biała to dwie miejscowości, których gospodarki w latach swojej świetności były napędzane przez niemieckich i austriackich przedsiębiorców. Krótką historię kilku rodzin przedstawi:
Alan Jakman Pomocnik genealoga rosyjski akt ślubu
Zapraszamy do współpracy! M
3
M
Tomasz Michał Dąbrowski rocznik 1971, z wykształcenia socjolog, z zawodu pośrednik w obrocie nieruchomościami, tata Basi i Gabrysi, mieszka i pracuje w Warszawie.
M T
M M
D Jak długo zajmuje się Pan badaniami genealogicznymi? Moja przygoda z genealogią zaczęła się pod koniec lat 90-tych i z różnym natężeniem trwa do dzisiaj. To co dla mnie jest najważniejsze w tej zabawie to fakt, że właściwie nigdy się nie kończy - zawsze pojawia się coś, co daje nowy początek kolejnym poszukiwaniom. Czy jest ktoś, kto Panu pomaga w poszukiwaniach? Swoje poszukiwania od początku prowadzę sam i podobnie jak wielu genealogów amatorów jestem osamotniony w swojej pasji. Oczywiście bliżsi lub dalsi krewni kibicują, ale bez angażowania się w same poszukiwania. Jak dotąd nie korzystałem też z usług zawodowych poszukiwaczy - zbyt dużo mam radości z kolejnych odkryć by z tego rezygnować. Za to od lat pełną garścią korzystam z pomocy i doświadczenia zaprzyjaźnionej braci genealogicznej. Często bez ich pomocy czy merytorycznego wsparcia moje poszukiwania tkwiłyby w miejscu... Czy najważniejsi dla Pana są tylko przodkowie? Czy może na równi poszukuje Pan krewnych oraz powinowatych? Na samym początku zbierałem wszystkie informacje o wszystkich powiązanych ze mną osobach w tym także o powinowatych i ich rodzinach tworząc jedno wspólne drzewo genealogiczne. Jednak dość szybko przekonałem się, że to droga prowadząca do nikąd. Postanowiłem ukierunkować swoje poszukiwania tworząc odrębne projekty, które z różnym powodzeniem równolegle realizuję do dzisiaj: wywód przodków, drzewo potomków Jana Stanisława Dąbrowskiego czy też projekty dotyczące rodzin moich przodków między innymi Dawidowiczów, Grodzickich, Kadłubiskich, Kalinkowskich, Komornickich, Trzebuchowskich, Olszowskich, Rogoyskich, Rowińskich... M
M 4
Co lub kto przyczynił się do zainteresowania genealogią? Nie było takiej osoby. Historia zawsze była obecna w mojej rodzinie. Miałem też to szczęście, że zachowało się całkiem sporo pamiątek rodzinnych, które zaciekawiły mnie na tyle, że postanowiłem poznać ich historię. W ciągu tych wszystkich lat poszukiwań wiele z tych historii już poznałem - wiele z nich czeka jeszcze na odkrycie... Czy mimo dość popularnego nazwiska, poszukiwania przodków Dąbrowskich są łatwe? W mojej rodzinie od zawsze żywy był przekaz o naszym pochodzeniu, więc specjalnie nie błądziłem w archiwum. Dużym ułatwieniem w moich poszukiwaniach było też odkrycie dokumentów z których wynikało, że jeden z moich pradziadków Jan Nepomucen Dąbrowski w połowie XIX wieku udowadniał swoje prawa stanowe przed Heroldią Królestwa Polskiego. Gniazdem moich Dąbrowskich jest wieś Dąbrowa Kaski w podlaskiej parafii Dąbrowa Wielka w pobliżu której jest jeszcze kilkanaście wsi z członem Dą-
browa w nazwie a Dąbrowskich wprost zatrzęsienie! Są tam rodziny Dąbrowskich gdzie zarówno matka, obie babki jak i jedna z prababek były Dąbrowskie z domu. Pewne ułatwienie w rozwikłaniu miejscowych genealogii daje analiza używanych na tych terenach przydomków. Cóż, nikt nie mówił, że będzie łatwo. Do którego wieku udało się Panu odnaleźć najstarszych przodków? Na podstawie jakich dokumentów zostali oni ustaleni? (metryki, księgi grodzkie, spisy ludności, opowiadania rodzinne, itd.) Jednym z realizowanych projektów jest stworzenie wywodu przodków moich córek. Dziś liczy on ponad 1600 znanych z imienia babć i dziadków w ponad 35 pokoleniach. Od początku kolekcjonuję też kopie odnalezionych aktów metrykalnych, testamentów, listów, wpisów w księgach ziemskich i grodzkich... dziś ten zbiór liczy już kilkaset pozycji i wraz z dostępem do kolejnych źródeł nadal się powiększa. Kto wie? Być może kiedyś będzie ilustracją monografii rodzinnej.
» Akt zgonu Stefana Dąbrowskiego syna Benedykta, 1795, par. Dąbrowska Kaski – prywatne zbiory p. Tomasza M. Dąbrowskiego (1)
M 5
M
Czy należy Pan do jakiegoś Towarzystwa Genealogicznego? Nie jestem członkiem żadnego z towarzystw genealogicznych, natomiast od kilku lat prowadzę na Faceboku fanpage’a Polskiego Towarzystwa Genealogicznego http://facebook.com/Genealodzy.Pl
ryjski czy też rodzeństwo jednej z moich prababek - bracia Dawidowicze - ostro rozrabiający w Suchedniowie doby powstania styczniowego...
Czy dzięki Internetowi znalazł Pan zaginioną, nieznaną rodzinę? Nieodkrytego dotąd przodka? Na ile – według PaJakie – na dzień dzisiejszy – są Pana na – pomocny w poszukiwaniach jest priorytety w poznawaniu historii roInternet? Internet jest niezastąpionym narzędziem dzinnej? Marzy mi się wyprawa na Ukrainę. Część dla genealoga. Ilość pojawiających się w moich przodków sieci źródeł oraz do 1917 roku załatwość dostępu mieszkiwała teredo nich jest nieny Wołynia, które prawdopodobna zostały zabrane głupotą było by z Polsce w wyniku I tego nie korzyrozbioru. Chciałstać. bym też kiedyś W oparciu o inznaleźć czas na ternetową wersję studiowanie zapitzw. Tek Dwosów dotyczących rzaczka (wypisy z Dąbrowskich w ksiąg grodzkich i podlaskich księziemskich wielgach sądowych - a kopolskich) odjest ich tam „jak kryłem całe stada mrówków”. Fajnie nieznanych wczeby było kiedyś śniej przodków. rozsupłać ten podMetryki zabużań» Feliks Kadłubiski ok. 1790 laski węzeł rodzinny. skie publikowane prywatne zbiory p. Tomasza M. przez AGAD były Czy odnalazł Pan powiązania Dąbrowskiego (2) źródłem informacji o rodzinne ze znanymi Polakrewnych zza Bugu. Baza indeksów Gekami? Szczerze mówiąc nie szukałem takich neteka pozwoliła mi na namierzenie niepowiązań - za to wśród swoich znalazłem znanych metryk często w zaskakujących i wielu ciekawych ludzi takich jak np. płk odległych od przewidywań miejscach. Teodor Marcin Kalinkowski oficer napoBudując drzewo potomków Stanisława leoński - dowódca 22 Pułku Piechoty w Jana Dąbrowskiego żyjącego w I połowie powstaniu listopadowym - zesłaniec sybeXVII wieku -współczesne pokolenia odM
M 6
krywałem w oparciu o kontakty nawiązane z krewnymi w Internecie. Dziś wiem, że mam krewnych na całym świecie, którzy raz do roku przesyłają informacje o zmianach zachodzących w ich gałązkach. Wspomniane drzewo potomków Stanisława Jana Dąbrowskiego 1635-2013 liczy dziś ponad 500 osób a jego coroczna graficzna wersja jest doskonałym gwiazd-
kowym prezentem. Internet ułatwia też kontakt i wymianę informacji z innymi genealogami - wiek, granice czy język nie mają tu żadnego znaczenia. Internet internetem - jednak czasami nic nie jest w stanie zastąpić wizyty w zakurzonym archiwum czy pogawędki z proboszczem przy kieliszku pysznej nalewki...
» Piotr Aleksander z Morzyc Trzebuchowski syn Macieja i Marcjanny Rokossowskiej zm. 1830, par. Witowo - prywatne zbiory p. Tomasza M. Dąbrowskiego (3)
M 7
M
W B A
B J
» Fragment północnej dzielnicy przemysłowej w 1915 r. (kwartał fabryczny nad Białą) – źródło (4)
ielsko oraz Biała w wieku XIX i XX stanowiły bardzo ważny ośrodek dla fabrykantów – zarówno niemieckich, polskich jak i żydowskich. Do dzisiaj zachowało się wiele budynków dawnych fabryk, kamienic oraz pałaców, które użytkowane były przez ówczesnych bielszczan i bialszczan. Bielsko – znacznie starsze od Białej, bo założone już pod koniec XIII wieku 1, stanowiło znaczący ośrodek rzemiosł – głównie sukiennictwa i garncarstwa. Małopolska Biała powstała w połowie XVI w. na przeciwległym biegu rzeki, w Rzeczpospolitej. W 1613 roku ten przysiółek starościńskiej wsi Lipnik stał się samodzielną wioską, a w 1723 roku miastem, które w okresie zaborów Rzeczpospolitej znalazło się pod rządami
B
1
Monika Ćwikowska-Broda, Wiesław Ćwikowski, Bielsko-Biała i okolice historia pocztówką pisana, Bielsko-Biała 2008, s.2
M
Austrii2. Początek XIX wieku przyniósł zaś bardzo poważny rozwój włókiennictwa, które napędzało praktycznie cały ówczesny przemysł miasta. Od samego powstania miasta, jego mieszkańcami byli głównie ludzie posługujący się językiem niemieckim. Od czasów reformacji Bielsko i Biała podzielone było na katolików i ewangelików, do których w XVIII w. dołączyli Żydzi. Według niemieckich danych z 1910 r. dla 81,5% mieszkańców językiem domowym był niemiecki3,4. Zaś według innych danych na początku XX wieku językiem niemieckim posługiwało się 88% mieszkańców Bielska i 69% lud2
Ibid, s.2 Jerzy Oleksiński, I nie ustali w walce, Nasza Księgarnia, Warszawa 1980 4 Ludwig Patrin, Der Ergebnisse der Volkszählung vom 31. Dezember 1910 in Schlesien, [dostęp:30 listopada 2013], http://www.sbc.org.pl/dlibra/docmetadata?id=11 734 3
M 8
ności Białej. W połowie XX wieku było to odpowiednio 46% i 18%. Z kolei jeśli o chodzi o religię, to Bielsko było jednym z najbardziej protestanckich miast katolickiej Austrii. Początkiem dwudziestego stulecia ewangelikami było aż 27% bielszczan. Natomiast Żydzi stanowili ponad 16% społeczeństwo bielskiego oraz 15% społeczeństwa bialskiego5. Po zakończonych w 1815 roku wojnach napoleońskich wiele państw europejskich miało poważny problem z ustabilizowaniem gospodarki, która trudami wojennymi została mocno nadszarpnięta. Rok 1815 jest rokiem, kiedy Rzeczpospolita nie istniała na mapach Europy i Świata, dlatego różne miasta były uzależnione od polityki gospodarczej swoich zaborców. Bielsko tworzyło wówczas samoistne Księstwo Bielskie (niem. freie Standesherrschaft Bielitz), które rządzone było przez ród Sułkowskich. W związku z tym miało ono większe szanse na odbudowanie się po niespokojnym okresie wojen w Europie. Lata 30. XIX wieku okazały się dla mieszkańców Białej oraz samego miasta bardzo korzystnym czasem. Również bialscy ewangelicy pozyskali pieniądze, które pozwoliły im ukończyć budowę świątyni. Kościół Marcina Lutra w latach 1832-1835 udało się wyposażyć w: murowane chóry, które zastąpiły starsze, drewniane, nową ambonę. Drewniany ołtarz stworzony przez krakowskiego rzeźbiarza Joachima Korneckiego 1835
roku do dziś jest niezwykłą ozdobą kościoła. Swój rozwój Bielsko i Biała zawdzięczają w głównej mierze produkcji tkanin wełnianych, od połowy XVI w. W XIX w. obydwa miasta awansowały do rangi trzeciego ośrodka przemysłu wełnianego w Austro-Węgrzech. Po Łodzi miasta były drugim najważniejszym i najprężniej działającym ośrodkiem włókiennictwa6. Wzrost zamożności bielszczan miał również swoje odzwierciedlenie w architekturze miast. Przez jednych było one nazywane Małym Wiedniem, zaś przez innych Śląskim Manchesterem.
Gustaw Josephy kres XIX wieku to również wzmożona emigracja młodych przedsiębiorców z zachodu Europy – często byli to ewangelicy z terenu dzisiejszej Austrii i Niemiec. Oczywiście nie zabrakło również tutejszych mieszkańców, którzy wykorzystując czas rozwoju techniki, mechanizacji produkcji tkanin oraz maszyn, zakładali własne fabryki napędzając tym samym bielski przemysł. Jednym z „tutejszych” był Gustaw Josephy - urodzony jeszcze w czasach, kiedy Bielsko należało do Cesarstwa Austriackiego. Gustaw pochodził z rodziny fabrykanckiej i dzięki wykształceniu technicznym oraz tradycjom rodzinnym w roku 1879 został współwłaścicielem fabryki maszyn włókienniczych, wcześniej
O
5
Monika Ćwikowska-Broda, Wiesław Ćwikowski, Bielsko-Biała…, s.2
6
Ibid, s.2
M 9
M
założonej przez jego ojca Gustawa Josephy seniora.
miasta europejskie, jej trasa zaczynała się w Wiedniu, a kończyła w Krakowie.
6 lat później stał się już pełnoprawnym właścicielem dobrze prosperującego zakładu, który nosił nazwę G. Josephy's Erben, czyli Gustaw Josephy Spadkobiercy. Aby wyobrazić sobie skalę wielkości rodzinnego koncernu powiem, że owo przedsiębiorstwo nie było tylko największą i jedną z pierwszych fabryk włókienniczych w Bielsku, ale w całej Austrii!
Także w budowie Teatru Miejskiego, który do dzisiaj jest jednym z najbardziej rozpoznawalnych budynków w BielskuBiałej, swoje udziały miał Gustaw Josephy. Ze względu na swoje nacjonalistyczne, niemieckie poglądy w Teatrze do roku 1921 grane były tylko i wyłącznie przedstawienia w języku niemieckim7. Sam Gustaw sprzeciwiał się polskim ruchom narodowościowym oraz tworzeniu polskich szkół. Dlatego wokół tej postaci tworzą się różne kontrowersje – z jednej strony niesamowicie napędzał bielski przemysł oraz rozbudował miasto, ale z drugiej strony chciał, aby miasto pozostało pod protektoratem niemieckim, austriackim.
» Gustaw Josephy – źródło(5)
Gustaw Josephy nie był tylko zwykłym przedsiębiorcą, który powiększał z roku na rok swój i tak już ogromny majątek. Poświęcał się on również spraw obydwu miast, zostając radnym Bielska. Do jego sukcesów należy m.in. pomoc w budowie Kolei Północnej, oficjalnie: C.K. Uprzywilejowana Kolej Północna Cesarza Ferdynanda (niem. K.u.K. Privilegierte Kaiser-Ferdinands-Nordbahn, KFNB). Kolej łączyła ważne ośrodki handlowe i duże M
Również sam Gustaw nie był wolny od sprzeczności, otóż reprezentował założony przez siebie samego w 1890 r. Związek Przemysłowców Bielska i Okolic, który stał w mocnej opozycji względem robotników fabrycznych. Zwalczali oni ruch robotniczy, tłumili strajki. Jednak pod wpływem żądań robotników Gustaw Josephy zgodził się na utworzenie w swojej fabryce Fabrycznej Kasy Pensyjnej oraz Fabrycznej Kasy Chorych. Co ciekawe również on zainicjował budowę osiedla dla miejscowej ludności pracującej w fabryce8.
7
Teatr Polski, [dostęp:30 listopada 2013r.], http://pl.wikipedia.org/wiki/Teatr_Polski_w_Biels ku-Bia%C5%82ej 8 Gustaw Josephy, [dostęp:30 listopada 2013r.], http://bit.ly/1jdcJJ7
M 10
» Odlewnia żelaza Josephy’ego – źródło (6)
Kilka przed śmiercią Gustaw Josephy’ego zyskał miano honorowego obywatela Bielska – stało się to w roku 1908, a rok później ten sam tytuł przyznano mu w siostrzanej Białej. Dla większego doceniania 54-letniego Gustawa w 1909 roku jego imieniem nazwano plac na Dolnym Przedmieściu – dziś nosi nazwę Placu Żwirki i Wigury. Josephy zmarł w grud-
niu 1918 roku, pochowany jest na Nowym Cmentarzu Ewangelickim w Bielsku. Zastawiam się nad datą śmierci Gustawa… Skoro był on niemieckim nacjonalistą, to zapewne włączenie Bielska w granice II Rzeczpospolitej nie było jego najskrytszym marzeniem, na swoje szczęście długo w nowej Polsce nie pożył…
M
M
11 maszyn włókienniczych i odlewnia żelaza G. Josephy's Erben w XIX wieku– źródło (7) » Fabryka
» Tablica nagrobna Gustawa Josephy’ego. Grób znajduje się na Nowym Cmentarzu Ewangelickim w Bielsku-Białej – zdjęcie własne, 2013 (8)
M
M 12
Theodor Sixt olejną postacią życia XIXwiecznego Bielska, o której muszę wspomnieć, ba, trzeba się rozpisać jest Teodor Sixt. Ten austriacki przedsiębiorca jest bardzo enigmatyczną i niezwykle zastanawiającą postacią bielskiego społeczeństwa. Według danych, które podaje wiele portali, Theodor Karl Julius Sixt urodził się 14 marca 1834 w m. Bietigheim w Wirtembergii9. Przeszukałem jednak Internet i znane mi strony w celu odnalezienia aktu urodzenia Theodora. Na Family Search znalazłem dokładnie tę osobę urodzoną w tym samym dniu, miesiącu, roku, z tych samych rodziców … ale urodzoną w m. Hechingen, Hohenzollern, Preußen10, która jest oddalona od Bietigheim o ponad 100 km! Ojcem jest Karl Sixt – profesor miejscowego liceum, a matką Julia Hopf. W połowie XIX wieku Theodor osiedlił się na Morawach, gdzie poznał swoją przyszłą żonę – Johanne Emillie Weich. Theodor miał stanąć na ślubnym kobiercu w 1870 roku, w parafii Příbor (niem. Freiberg), niestety w dostępnych online metrykach z terenu Moraw nie znalazłem jego aktu ślubu. Dla tego okresu księgi ewangelickie nie są dostępne, w księgach parafii rzymskokatolickiej aktu nie ma. Fabrykanccy Wei-
K
9
Teodor Sixt, [dostęp:30 listopada 2013r.], http://www.region.beskidia.pl/bielsko__biala_zasluzeni_mieszkancy_teodeor_sixt.html 10 Indeksy Family Search, [dostęp:30 listopad 2013r.], https://familysearch.org/pal:/MM9.1.1/NGHV43T
chowie byli poważaną i bogatą rodziną mieszczańską z Bielska. Ojciec panny młodej był majętnym sukiennikiem. Po ślubie małżeństwo Sixtów zamieszkało w Bielsku, w willi zaprojektowanej przez znanego bielskiego architekta Karola Korna przy ul. Elisabethstrasse. Sixt w Bielsku został właścicielem farbiarni w Wapienicy – dzisiejsza dzielnica Bielska. Po 17 latach małżeństwa zmarła na zawał serca w niewyjaśnionych okolicznościach jego żona nie pozostawiając mu żadnego potomka. Już dwa lata później, w 1889 roku, żeni się z Anną Zipser – wywodzącą się ze znanej, bielskiej rodziny fabrykantów. Tak naprawdę nikt nie wie czym zajmował się sam Theodor. Od ponad 100 lat krążą różne plotki o jego życiu. Niektóre mówią, że swoje bogactwo zawdzięczał handlowi bronią oraz prowadzeniu w okolicach miasta kwater dla bielskich robotników. Inna plotka mówi, że Sixt prowadził kilkanaście domów publicznych… Także willa, w której zamieszkał z pierwszą żoną po przybyciu do Bielska kryje pewną tajemnicę… Może nie cała willa, a jej jedna wieżyczka. Można było z niej obserwować praktycznie całe Bielsko, zapewne pozwalała podziwiać piękną panoramę miasta. Istnieje jednak historia, że Theodor Sixt w wieży tej bił i przetrzymywał swoją pierwszą żonę za to, że była bezpłodna… Po jej śmierci wyprowadził się z willi i powrócił do niej po
M 13
M
ślubie z Anną Zipser, która również nie urodziła mu żadnego potomka11.
jego najstarsza córka - Christine Rosine Weich wyszła za maż za samego Edwarda Zipsera! Późniejszego właściciela zakładów wełnianych Bewelana. O imperium Zipserów będzie nieco później. Sixt musiał być kimś, musiał mieć jakiś majątek, aby wżenić się w rodzinę Weichów, aby wejść w bielskie salony.
Ciekawostką jest także fakt, że nie zachowało się żadne(!) zdjęcie ani portret Sixta. Ani w archiwach, ani w jego willi, ani w ówczesnych gazetach nie można znaleźć jego wizerunku. Był jednym z najzamożniejszych bielszczan, jak więc Bardzo ciekawa mogła nie zachować jest również histosię fotografia? A ria wiedeńskiej jednak tak się stawystawy. Kiedy w ło… Pozostawił po latach 70. XIX sobie testament, wieku bielszczanie który jednak znany inwestowali w jest tylko i wyłączwielką światową nie z protokołów wystawę wiedeńobiad władz miasta, ską zyskali oni choć on sam nigdy spore nakłady finie został do tych nansowe, wysyłali władz wybrany. Nie nawet własne dezostał również odlegacje do Wiedznaczony honoronia. Kiedy ktoś wym obywatelem puścił plotkę, że w miasta – jak nastąpiWiedniu szaleje ło to w przypadku » Nagrobek Theodora Sixta – źródło (9) cholera liczba Gustawa Josezwiedzających phy’ego. Dom swój przepisał miastu i drastycznie spadła. Bielszczanie „utopili” jego mieszkańcom. Nie pozwolił, aby wielkie sumy pieniędzy. Sixt również został on kiedykolwiek sprzedany. inwestował w tę wystawę. Jak odnalazł się w tej sytuacji? Prawdopodobnie zapiPierwsza żona Sixta – Johanna Weich suje się – tak jak wielu innych mieszkańrównież pochodziła ze znanej, liczącej się ców Bielska – do loży masońskiej. bielskiej rodziny. Ojciec – Samuel, nie pozwoliłby, aby wyszła za „byle kogo”, Theodor Sixt zmarł 4 czerwca 1897 roku w Bielsku. Pochowany jest na nieczynnym już dzisiaj Starym Cmentarzu Ewan11 Teodor Sixt, [dostęp:30 listopada 2013r.], gelickim. Jego grób jako jeden z nieliczhttp://www.region.beskidia.pl/bielsko_nych został odnowiony. Każdy, kto _biala_zasluzeni_mieszkancy_teodeor_sixt.html M
M 14
mieszka w Bielsku-Białej kojarzy również ul. Sixta, przy której znajduje się Urząd Skarbowy. Ulica ta nosi tę nazwę od roku 1900. Czy jeśli plotki o prowadzeniu domów publicznych, masonerii, znęcaniu się nad żoną byłyby prawdziwe, to nazwaliby jedną z ulic jego imieniem? Z drugiej strony dlaczego nie nadano mu honorowego obywatelstwa Bielska? Dlaczego nie był we władzach Bielska? Skoro był tak bajecznie bogaty? Czy owe spekulacje należy włożyć pomiędzy bajki? A może w tych historiach jest jakiś cień prawdy?
Rodzina Schwabe arl Traugutt Schwabe urodził się 25 maja 1819 w m. Chemnitz, w Saksonii12. Był synem fabrykanta drukowanych tkanin bawełnianych Leberechta Schwabe i Amalie Liebenkes13. Warto nadmienić, że miasto to od samego początku XIX wieku było ważnym ośrodkiem przemysłowym, szczególnie przemysłu włókienniczego. Region tego miasta nazywano czasami Saksońskim Manchesterem14. Można tu zauważyć widoczne podobieństwa do Bielska i Białej – po pierwsze popularny był przemysł włókienniczy, a po drugie oba miasta były określane lokalnym Manchesterem.
K
12
Ewa Janoszek, Monika Zemły Cmentarz Ewangelicki w Białej, 2004 Bielsko-Biała 13 Ibid. 14 Chemnitz - Kamienica Saska, [dostęp:30 listopada 2013r.], http://poloniachemnitz.funpic.de/historia.html
Młody – 27-letni Karl, przybył do Białej jako kilkuletni praktykant w zawodzie ludwisarza-odlewnika metali. W Białej – na placu Opatrzności Bożej, zaraz obok Kościoła, Schwabe utworzył swoją niewielką fabrykę, w której odlewał dzwony dla bialskich kościołów. Odlewnia ta będzie w przyszłości niezwykle dobrą „reklamą marketingową” dla jego najstarszego syna – Karla Gustawa, który nazwie swoje przedsiębiorstwo „Karl Schwabe”. Karol Junior i jego odlewnia były bardzo znane na terenach Galicji, a nawet dalsze rejony Austrii. Sprzedawał on swoje dzwony dla Galicji, a nawet dla Śląska Austriackiego i Węgier. Karl T. Schwabe żeni się z bialską parafianką – Augustą Grell w 1849 roku. Ślub odbył się w Parafii EwangelickoAugsburskiej Marcina Lutra w Białej. Augusta urodziła Karlowi aż ośmioro dzieci, z czego dwóch synów miało własne fabryki, a jeden był inżynieremelektrykiem w Wiedniu. Po ponad 20 latach – w 1871 roku, Karl Senior kupuje nieruchomość nad potokiem Niwka przy ulicy Augasse 60. Ulica ta znajdowała się mniej więcej w dzisiejszym miejscu skrzyżowania ulicy Stojałowskiego i Broniewskiego. Również rzeka-potok Niwka już nie istnieje – koryto rzeki zostało zabetonowane w latach 70. XX wieku. Operacja ta była kontynuacją planów Maxa Fabiani’ego – urbanisty i architekta, który już w 1916 roku skanalizował część potoku15. 15
Podziemny bieg potoku Niwka, [dostęp: 30 listopada 2013r.], http://bit.ly/1hAd9tX
M 15
M
Posesja, którą kupił Schwabe została zagospodarowana budynkami, w których znajdowała się ludwisarnia i odlewnia metali. Produkowano tam głównie dzwony kościelne, świeczniki, lichtarze oraz inne przedmioty ze stopów cyny i cynku. Budynki te po śmierci rodziców – Karla w 1873 r., Augusty w 1888 r., przejął najstarszy syn – Karl Gustaw Schwabe. Tak jak wcześniej wspomniałem, wyroby nowej-starej odlewni były bardzo znane w monarchii austro-węgierskiej, produkowane na skalę masową także w nowo powstałej II Rzeczypospolitej. Karl Gustaw Schwabe udzielał się również we władzach miasta Białej będąc radnym tejże gminy – specjalizował się głównie rzemiosłem i przemysłem. Był również wierzącym ewangelikiem i hojnym darczyńcą dla bialskiej parafii. W 1881 roku na wieży parafii w Białej zawieszono trzy dzwony odlane przez rodzinną firmę Schwabów. Niestety dzwony nie doczekały czasów dzisiejszych – zostały zabrane przez Austriaków w 1915 roku na cele wojskowe – zapewnie przetopiono je na naboje do pistoletów i armat.
Firma po śmierci Karla Gustawa – w 1931 r. odlewnia została przejęta przez dwóch synów i istniała tylko do roku 1945, kiedy obydwaj bracia na zawsze wyjechali z Białej. Warto również wspomnieć kilka słów o bracie Karla Gustawa Schwabe – Georgu Fredrichu Schwabe. Urodził się on w Białej, w roku 1852. Ożenił się on z Else Marią Gulcher17 – córką Oskara Gulchera18 i Hermine Charlotte Sennewaldt, która była córką burmistrza Białej. Gulcherowie byli właścicielami sporych rozmiarów fabryki Gulcher&Sternickel. Po wejściu Karla w rodzinę żony postanowił założyć z teściem przedsiębiorstwo budowy maszyn i silników elektrycznych Gulcher&Schwabe, która początkowo produkowała krosna tkackie. W 1900 roku Schwabe uruchomił w Bielsku nowy zakład, który produkowałem znakomitej jakości krosna tkackie i elektromotory. Sam Georg Adolf był twórcą kilku patentów z dziedziny konstrukcji krosien, które zmechanizowały i zrewolucjonizowały cały system tkacki. Od tej pory tkacz mógł obsługiwać więcej niż jedną maszynę.
W tym samym roku, tj. 1881, Karl Gustaw Schwabe ożenił się z bielszczanką – Emmą Emilią Butner. Mieli pięcioro z dzieci – jedynych dwóch synów Karl Trugott oraz Oskar Georg – zostali współwłaścicielami firmy ojca i dziadka16.
Biała dzięki firmie Gulcher&Schwabe została oporządzona lampami ulicznymi, które później produkowało przedsiębiorstwo. Rodzinna korporacja wykonała również w 1903 roku instalacje elektryczną w bialskiej parafii.
16
17
Ewa Janoszek, Monika Zemły Cmentarz Ewangelicki w Białej, 2004 Bielsko-Biała
M
18
Ibid. Ibid
M 16
» Nagrobek rodziny Schwabów na cmentarzu ewangelickim w Białej – zdjęcie własne(10)
M 17
M
Rodzina Zipserów
O
jednej z przedstawicielek tej znamienitej rodziny – Annie Zipser, pisałem już wcześniej, przy podrozdziale dotyczącym Theodora Sixta. Rodzina Zipserów miała pochodzić – jak sądzili tutejsi mieszkańcy Bielska oraz Mikuszowic Śląskich – „z Austrii”, a nazywano ich „Protestantami i Żydami”. Prawdy jednak w tym niewiele, bo rodzina pochodziła z miasta Spisz na Słowacji, a Spisz po słowacku to dosłownie Zips. Wiadomo, że ojcem Edwarda Zipsera był Johann Andreas – bielski sukiennik. Johann miał jeszcze dwóch synów – Karla Friedricha i Gottfrielda. Ten drugi zmarł młodo – w wieku 28 lat, ale zdążył pozo-
stawić po sobie założoną fabrykę włókienniczą, którą odziedziczył jego brat Edward. Rok 1826 był rokiem, kiedy Zipser utworzył w Mikuszowicach Krakowskich pierwszą manufakturę włókienniczą, która jest jedną z najstarszych fabryk w Małopolsce. Dlaczego w Małopolsce? Warto wyjaśnić tę kwestię – otóż Mikuszowice praktycznie od zawsze dzieliły się na dwie części – Mikuszowice Krakowskie oraz Mikuszowice Śląskie. Te pierwsze były typową wsią zbójnicką, na której terenie odbyła się jedna z bitew polskoszwedzkich, natomiast druga od zawsze należała do Białej. Problem podziału tkwił w tym, że granica, którą ustalono już w XV wieku przebiegała wzdłuż rzeki Białej dzieląc Mikuszowice na dwie części.
» Litografia z 1898 r., z widokiem fabryki sukna Eduarda Zipsera w Mikuszowicach – źródło(11)
M
M 18
W 1841 roku ów manufaktura zostaje przekształcona w fabrykę włókienniczą, a już w roku 1864 w przedsiębiorstwie zaczyna pracować maszyna parowa – jedna z pierwszych w tym regionie. Dzięki szybkiemu rozwojowi firmy – głównie poprzez zastosowanie nowych technologii – Zipser coraz bardziej liczył się w gronie bielskich fabrykantów. To pozwoliło Edwardowi otworzyć w pobliskich Łodygowicach bliźniaczy zakład. Niestety w latach 70. XIX wieku Zipser umiera, a jego firmę przejmuje syn Aleksander. Jej nazwa nadal brzmi Zipser Und Sohn. Syn rozbudowuje fabryki, zastawiając w austriackich bankach rodzinny majątek w niedalekich Czechowicach. Produkuje teraz sukno we wszystkich kolorach, subtelnych deseniach, na dekoracje i konfekcje, sukno do pokrycia powozów, bilardów. Początkowo rynkiem zbytu była monarchia austro – węgierska, a od 1848 roku rynek ten rozszerzył się na Daleki Wschód. Później, w latach siedemdziesiątych, bielskie sukna trafiają do Japonii, Ameryki i północnej Afryki. Zdobywają też nagrody i wyróżnienia na światowych wystawach, choćby we Wiedniu w 1873 roku, w Krakowie w 1887, czy dalekim Chicago sześć lat później. Podobnie jak inni bielscy i bialscy fabrykanci Aleksander żeni się z córką kolejnego znanego bielskiego przemysłowca. Wybranką serca była Maria Johanna Fu-
» Rodzina Zipserów – 1920-1929 – źródło(12)
ster. W 1896 roku umiera Aleksander i zgodnie z testamentem cały majątek przejmują dzieci: Leo, Artur i Maria. Z bliżej nieznanych powodów część Artura została – na mocy wydanego w Bielsku 17 IX 1899 roku aktu notarialnego podzielona między pozostałych spadkobierców Leo, do którego trafił zamek, przekazuje część majątku gminie. Gmina buduje na podarowanej ziemi kościół ewangelicki i szkołę niemiecką. Na posiadłości Zipserów powstaje dzielnica Gaj, rafineria Schodnica i rafineria Vacum. Na ziemi Zipserów powstaje również targ, na którym już w 1925 r. kwitną interesy. Siedem lat później Leo umiera w Rodaun; nie wiadomo w jakich okolicznościach. Z kolei Maria wychodzi za mąż za Wenzela Heinisha, syna zarządcy dóbr lipnickich19.
19
Alicja, Imperium Zipserów, [dostęp:30 listopada 2013r.], http://bit.ly/18l37HZ
M 19
M
» Grobowiec Zipserów na cmentarzu ewangelickim w Mikuszowicach – źródło(13)
M
M
R
20
Rodzina Sternickel & Gulcher tym nazwisku wspominałem przy okazji fabrykantów Schwabe… Zanim jednak powstała jedna z najpotężniejszych fabryk Białej oraz Bielska - Gulcher&Sternickel do Białej przybył protoplasta tychże przemysłowców – Iwan Armand Sternickel. Urodził się on w Eupen – średniej wielkości belgijskim mieście. Również Eupen było miastem – ośrodkiem przemysłu włókienniczego20, a okres jego świetności datuje się od ok. roku 1680, kiedy to powstały pierwsze takie fabryki.
O
Rok 1814 to data urodzenia Iwana Armanda, był synem Christiana Bernarda oraz Anny Elizabeth Gulcher. Sam Iwan nie przybył do Białej jako „żółtodziób” – pracował bowiem już w przemyśle włókienniczym – jego ojciec miał manufakturę włókienniczą. Niderlandzka Fabryka Sukna Gulcher&Sternickel powstała w 1811 roku w Eupen założona przez Sternickela ojca wraz z teściem – Johannem Gulcherem. Iwan przybył do Białej jako 27 letni kawaler i już w 1843 roku przy znacznym poparciu finansowym ojca oraz wuja Johanna Gulchera otworzył wraz ze swoim kuzynem Oskarem Gulcherem Niderlandzką Fabrykę Sukna Sternic20
Eupen, [dostęp:30 listopada 2013r.], http://portalwiedzy.onet.pl/92814,,,,eupen,haslo. html
kel&Gulcher. Można więc łatwo zobaczyć odwołanie do tradycji rodzinnej – ojciec i jego wuj mieli w Eupen identyczną fabrykę. Armand w 1847 roku bierze ślub w cieszyńskim kościele z Mathilde Christiną Gurniak. Wcześniej wspomniałem kilkoma słowami o Oskarze Gulcherze, który był kuzynem Iwana. Oskar – tak samo jak jego brat cioteczny, urodził się w belgijskim Eupen, w roku 1823, będąc synem Johanna Jakuba oraz Henrietty Hansen. Oskar przybył jako młody 17 letni chłopak, ale szybko zaaklimatyzował się w bialskim otoczeniu i otworzył wraz z kuzynem wcześniej wspomnianą fabrykę sukna Sternickel&Gulcher. Oskar w 1849 roku ożenił się z bialską parafianką Herminą Charlottą Sennewaldt, córką burmistrza Bielska Ferdinanda. O Sennewaldtach wspominał już przy okazji rodzina Schwabe, gdzie jeden z jej członków - Karl Gustaw Schwabe – żeni się z córką tejże pary – Marią. Działalność Oskara Schwabe nie ograniczała się wyłącznie do napędzania bialsko-bielskiego przemysłu, ale obejmowała również działania społecznie. Zainicjował i sam finansował zainstalowanie elektrycznych lamp łukowych w Białej na Rynku i ulicy Cyniarskiej. W roku 1861 przyczynił się do założenia dla Bielska i Białej Spółki Gazowniczej, której był dyrektorem. Ponadto był pomysłodawcą i p r e z e s e m B i e l s k oBialskiego Banku Handlow M
21
M
o-Przemysłowego oraz twórcą i prezesem Bielsko–Bialskiego Towarz y s t w a Przemysłowego.
tela miasta Białej, a także sam Cesarz Franciszek Józef nadał mu Order Żelaznej Korony.
Oskar zyskał miano honorowego obywa» Fabryka sukna Sternickel & Gülcher– źródło(14)
M
M 22
Albert i Erich Sennewaldt niesamowitej popularności fabryki Sennewaldtów może świadczyć fakt, że sam Witkacy w lutym 1932 roku napisał list do żony o następującej treści:
O
stałe do Białej i dzięki temu mógł zająć się swoimi bratankami. Firma prowadzona była przez stryja Ericha do 1893 roku, kiedy to przedsiębiorstwo przejęli bracia Oskar i Hugon. Zaś Skład Żelaza i Wyrobów Metalowych, który został wydzielony z całości fabryki, był zarządzany przez Ericha Sennewaldta.
Fabryka braci Sennewaldtów już od samego początku produkowała znakomitej jakości szczotki i pędzili. Było to możliwe dzięki zatrudnieniu Nie uwierzysz, jak Ci powiem, wysokiej klasy fachowże ten sklep, w którym kupiłem ców z Niemiec i Austrocudną szczotkę Sennebaldtów Węgier. Początek XX (do mycia ciała spec[jalnie]), wieku wraz z rewolucją był sklepem (przypadkowo) techniczną wniósł do faWanderera, brata tamtego 2. bryki postęp również w Toż to cud. Zamówiłem taką zakresie technologii proszczotkę dla Ciebie21. dukcji. Zaczęto stosować pierwsze maszyny wtłaPierwszą fabrykę bracia Alczarskie, oraz maszyny do bert i Erich Sennewaldt otwoobróbki drewna. Technikę rzyli w Białej w roku 1876, wykonywania szczotek i która nosiła nazwę Fabryka pędzli w krótkim czasie Szczotek i Pędzli. Bracia byli również związani z Wilnem, » Albert Sennewaldt – źródło(15) opanowali pracownicy zatrudnieni z terenu gdzie posiadali Interes TowaBiałej oraz Bielska. Produkcja obejmowarów Żelaznych i Metalowych. Obie plała już; szczoteczki do zębów, szczotki do cówki były wspólną własnością braci, ale ubrań, do włosów, do połysku, do błota, Albert zarządzał fabryką w Białej, a jego do koni, pędzle malarskie, ławkowce, brat wileńskim Interesem…. pędzle do golenia. Jako jedyny zakład w 14 lutego 1884 roku umiera 47-letni AlEuropie fabryka była dostawcą szczotek bert, który pozostawia dwóch niepełnomiędzy innymi na dwór cesarza Franciszletnich synów – Oskara i Hugona. W ka Józefa, na wyposażenie czołowych między czasie Erich z Wilna przybył na europejskich hoteli, na dwory arystokracji. O randze zakładu świadczy fakt, że 21 już w 1930 roku na Targach w Poznaniu S. I. Witkiewicz, Dzieła zebrane.[Tom 19:] Listy zdobył "Państwowy i Wystawowy Medal do żony (1932-1935). Opracował i przypisami opatrzył J. Degler , Warszawa 2010, s. 17..
M 23
M
Złoty" za produkcję swoich 22 bów .Znakiem jakości wyrobów był wizerunek leżącego jelenia.
Okres II wojny światowej był ogromnie ciężki i trudny dla Polaków zatrudnionych w tejże fabryce. Przez pierwszy tydzień wojny i wkroczeniu wojsk niemieckich do Lata I wojny światowej były okresem Bielska i Białej przedsiębiorstwo było wzmożonej produkcji – na potrzeby wojnieczynne. Po jej uruchomieniu do pracy ska, co skutkowało zatrudnieniem do ok. zatrudniano wyłącznie Niemców, a sama 400 osób. Powstał wówczas nowy trzyfabryka zostapiętrowy buła szybko dynek, a pozoprzekształcona stałe budynki na potrzeby znacznie podwojsk hitleniesiono. Nierowskich. stety już w Dzięki temu 1926 roku po paru miefirma stała na siącach zaczęgranicy upato przyjmować dłości – zaPolaków. Stan kończona zatrudnienia w wojna i eurookresie okupapejska stagnacji wynosił w cja na rynkach fabryce około dopadła również ro- » Fabryka Sennewaldtów – źródło(16) 600 pracownidzinny biznes Senków w tym około 100 Polaków. newaldtów. Zredukowano wówczas zatrudnienia do ok. 250 pracowników. DoOskar nie ożenił się, zmarł prawdopodobpiero od 1935 roku następuje poprawa nie w Austrii lub w Niemczech po 1945 r. sytuacji gospodarczej kraju i fabryka Hugo poślubił w 1899 r. Klarę Marię Luzwiększa produkcję oraz stan zatrudnieizę z domu Niessen z Białej i miał dwie nia. Do wybuchu II wojny światowej w córki. Zmarł w 1940 r. i pochowany zofabryce pracuje około 450 pracowników, stał na cmentarzu ewangelickim w Białej. w tym około 40 urzędników. W okresie Wobec tego właścicielami firmy zostały tym w fabryce zatrudnionych było 100 córki Hugona Sennewaldta Erna i GertruPolaków, w tym jeden pracował w chada oraz zięć Otto Bittner. Do 1945 roku rakterze tłumacza. fabryką zarządzał bezpośrednio Otto Bittner. W styczniu 1945 roku cała rodzina Bittnerów przeniosła się do Wiednia. 22
Historia fabryki Befaszczot, [dostęp:30 listopada 2013r.], http://www.befaszczot.com.pl/m121.html
M
Po wkroczeniu radzieckich wojsk na teren Bielska i Białej w styczniu 1945 roku do
M 24
fabryki zgłosiło się 15 jej byłych pracowników, by kontynuować pracę. Pierwszym ich zadaniem było zabezpieczenie zdewastowanego mienia. W trakcie działań wojennych park maszynowy został zdekompletowany, a pisaną w języku niemieckim dokumentację techniczną niszczyły wojska radzieckie. Tylko nieliczne egzemplarze albumów, katalogów i ofert z okresu do 1945 roku zdołano uratować. Wywieziono z zakładu obrabiarki do metali, pasy transmisyjne, maszyny do pisania i liczenia, sieć łączności, dokumentację techniczną zakładu i parku maszynowego. Do rozpoczęcia produkcji pozostało niewiele surowców, pusty był magazyn wyrobów gotowych. Na terenie fabryki zakwaterowała się radziecka jednostka wojskowa. Pod nadzorem kapitana jednostki rozpoczęto w bardzo trudnych warunkach produkcję pędzli w miesiącu marcu 1945 roku. Przejęta przez władze polskie w 1945 roku fabryka posiadała przestarzałe oraz zdewastowane maszyny i urządzenia. Brak było gazu do podgrzewania pieców z kalafonią, używano więc węglowych piecy żelaznych. Przejęte obiekty, które tylko pozornie stanowiły zwartą całość, wymagały już od pierwszej chwili działalności fabryki w wyzwolonej Ojczyźnie poważnych remontów, a przede wszystkim naprawy stropów i dachów. Równolegle z podjęciem prac nad usuwaniem zniszczeń w fabryce przystąpiono do kompletowania i uzupełnienia dokumentacji oraz zabezpieczenia surowców dla szybko uruchamianej produkcji szczotek i pędzli. Już w miesiącu marcu w ciężkich warunkach rozpoczęto produkcję pędzli. Pracownicy otrzymali 200,- zł tytułem
zaliczki z Komendy Miasta. W fabryce zatrudnionych jest już 50 pracowników. W maju 1945 roku uruchomiono dalszą produkcję szczotek do: ubrań, butów, rąk i do zębów. Dużym zakłóceniem w rozruchu zakładu był pożar w składzie celuloidu, który zniszczył parterowy magazyn z wyrobami gotowymi, surowcami i półfabrykatami. W tym samym miesiącu po opuszczeniu fabryki przez wojsko zakład został przejęty przez Zarząd Przemysłu Galanteryjnego w Katowicach. Fabryka otrzymała nazwę Fabryka Szczotek i Pędzli Bracia Sennewaldt- pod zarządem państwowym - Biała Krakowska, ul. Paderewskiego 7. Załoga wybrała na dyrektora byłego pracownika Oddziału Obróbki Drewna Jana Niemczyka. Kierownikiem produkcji został Józef Adamski - a fabryka zatrudniała już 80 osób. Do 1947 roku fabryka dynamicznie się rozwija zwiększając potencjał produkcyjny i zatrudnienie. W roku 1947 zakład przejęła Dyrekcja Przemysłu Miejscowego w Krakowie, która zarządzała również Fabryką Szczotek i Pędzli Sanax. 22 września 1950 roku Dyrekcja Przemysłu Miejscowego w Krakowie dokonała połączenia dawnych firm Bracia Sennewaldt i Sanax w jedno przedsiębiorstwo pod nazwą Państwowa Fabryka Szczotek i Pędzli Bielsko-Biała. W latach 1950-1976 Zakład przechodzi dalsze przeobrażenia organizacyjne. W kwietniu 1951 roku zakład przeszedł pod Zarząd Przemysłu Drzewnego i Szczotkarskiego w Bydgoszczy, który sprawował nadzór nad przedsiębiorstwem do dnia 30 czerwca 1954 roku. Od dnia 1 lipca 1954 roku do 31 października 1958 roku jednostką zwierzchnią przedsiębiorM
25
M
stwa był Zarząd Drobnego Przemysłu Chemicznego w Gliwicach. Od 1 listopada 1958 roku do 31 grudnia 1975 roku zakład podlegał Wojewódzkiemu Zjednoczeniu Przedsiębiorstw Państwowych Przemysłu Terenowego w Katowicach. W tym czasie zakład otrzymuje nazwę: Bielska Fabryka Szczotek i Pędzli Przemysłu Terenowego, Bielsko-Biała, ul. Hibnera 723. Na koniec krótkiej opowieści o Sennewaldtach jeszcze raz Witkacy.Tych, którzy czytali Narkotyki chyba nie zdziwił zachwyt Witkacego, bo na pewno pamiętają, z jakim entuzjazmem wychwalał wyroby braci Sennewaldt, zalecając stosowanie ich w myciu codziennym – jak podkreślał – całego ciała: ... najlepsze są dla tego celu szczotki firmy Bracia Sennebaldt (Bielsko, Biała Śląsk),, które przez tę firmę polecane są do bielizny. Wszyscy, którym ofiarowałem szczotki te (a rozdałem już przeszło dwa tuziny dla propagandy), błogosławią mnie i tę firmę. Szczotki są szczecinowe i na pierwszy «rzut oka» robią wrażenie za twardych. Wymoczone trochę w gorącej wodzie staję się wprost wspaniałe. Znałem panie skarżące się na chroniczną chropawość skóry. Po użyciu szczotek stały się gładkie jak alabastry. Pumeks jest tu niczym – wygładza powierzchownie. Tylko szczotka jest w stanie odetkać pory zalepionej tłustym brudem skóry. Wiele osób uważających się za czyste tonie w bru23
Historia fabryki Befaszczot, [dostęp:30 listopada 2013r.], http://www.befaszczot.com.pl/m121.html
M
dach jak nieboskie stworzenia. Iluż znałem ludzi przerażonych twardością szczotek tych, którzy potem z rozkoszą tarli nimi swe ożywione jakby cudem, sflaczałe ciała nieomal do krwi. Ostatecznie szczotkę można stosować nie co dzień (co drugi lub trzeci dzień), ale mycie codzienne całej skóry mydłem jest obowiązkiem każdego, który chce się za człowieka uważać. Oczywiście są ludzie, którzy nawet nie bardzo się myjąc, mało stosunkowo śmierdzą. Tym lepiej dla nich i dla innych. Ale to nie uwalnia ich od mycia się ze względu na ich własne zdrowie24. Nie sposób w tak krótkim artykule opisać wszystkich rodzin przemysłowców, które mieszkały na terenie Bielska oraz Białej. O każdej z nich można by było napisać co najmniej kilkudziesięciostronicową pracę. Ich wkład w rozwój techniki oraz gospodarki tych obydwu miast był ogromny. Niestety wielu budynków, w których mieściły się przedsiębiorstwa już nie ma. Niektóre zostały zburzone, aby na ich miejscu zbudować centrum handlowe, inne przerobione na sklepy, szkoły, wiele po prostu jest i niszczy je czas… Ostatnia nadzieja zostaje jedynie w zebraniu wszystkich dokumentów o tych rodzinach i spisaniu porządnego opracowania. Na szczęście coraz więcej budynków ma na ścianach zawieszone tablice, na których jest napisane jakie fabryki mieściły się w nic w wieku XIX i początkiem wieku XX.
24
S. I. Witkiewicz, Dzieła zebrane. [Tom 12:] Narkotyki – Niemyte dusze. Opracowała A. Micińska, Warszawa 1993, s. 135.
M 26
» Nagrobek Sennewaldtów na cmentarzu ewangelickim w Białej –zdjęcie własne, 2013 (17)
M 27
M
M
S M
C M
aria Salomea Skłodowska-Curie (urodzona 7 listopada 1867r. w Warszawie, zmarła 4 lipca 1934r. w Passy) – fizyk i chemik. Współtwórczyni nauki o promieniotwórczości. Od 1891r. we Francji, studiowała na Sorbonie. W 1895r. poślubiła Piotra Curie. Badając uraninit, odkryła (wraz z mężem) pierwiastki polon i rad. Z końcem roku 1897 Maria Skłodowska-Curie poszukując tematu do rozprawy w celu uzyskania stopnia doktora podjęła pierwsze badania naukowe z promieniami Becquerela. W tym samym roku, 12 września przyszła na świat pierwsza córka Marii i Pierre’a – Irène, późniejsza laureatka Nagrody Nobla z chemii (była drugą kobietą wyróżnioną tą nagrodą z chemii). W 1903r. oboje zostali uhonorowani Nagrodą Nobla w dziedzinie fizyki za wyniki badań nad promieniotwórczością (niezależnie od A. Hienrgiego Becquerela). Po tragicznej śmierci męża w 1906r., Maria objęła katedrę fizyki na Sorbonie; doprowadziła do założenia Instytutu Radowego w Paryżu (1912r.) i Warszawie (1932r.). W 1911r. otrzymała Nagrodę Nobla w dziedzinie chemii. Zmarła na anemię złośliwą, prawdopodobnie wywołaną przez długotrwałe oddziaływanie materiałów radioaktywnych. W 1995r. prochy Skłodowskiej-Curie i jej męża zostały przeniesione do Panteonu w Paryżu.
Maria Skłodowska-Curie – źródło (18)
M
M
M 28
» Akt urodzenia Marii Skłodowskiej –źródło (19)
Dnia 23 stycznia 1868r. w jednej z warszawskich parafii stawił się 35-letni Władysław Skłodowski, pomocnik inspektora gimnazjum pierwszego i w obecności Władysława Knapińskiego i Michała Rybickiego okazał dziecię płci żeńskiej i oznajmił, że urodziło się ono 7 listopada 1867r. w Warszawie w domu numer 255. Matką była 32-letnia Bogusława Bogucka. 2,5-miesięczna dziewczynka otrzymała na chrzcie świętym imiona Maria Salomea, a rodzicami chrzestnymi byli Augustyn Szmurło i Maria Skłodowska. . Jej ojciec Władysław, pochodził z rodziny, która miała prawo do posługiwania się herbem Dołęga, zaś matka z rodziny z herbem Topór25. Warto podkreślić, że jej ojciec był ateistą, matka zaś głęboko wierzącą katoliczką. Po śmierci siostry i matki, Maria również została ateistką26. Według innych źródeł była agnostyczką 27. 25
Małgorzata Sobieszczak-Marciniak: Maria Skłodowska-Curie, Kobieta wyprzedzająca epokę. str. 12 Ève Curie: Maria Curie. str. 40. 27 Robert William Reid: Marie Curie. London: Collins, 1974, s. 19 26
M 29
M
Władysław Skłodowski i Bronisława Boguska pobrali się w Warszawie latem 1860r. Świadkami zawarcia tego małżeństwa był 59-letni Tomasz Kurchanowicz, były profesor akademii duchownej rzymskokatolickiej i 30-letni Juliusz Kaun, urzędnik komisji rządowej spraw wewnętrznych i duchowych. Pan młody - Władysław Skłodowski był wówczas 27letnim kawalerem, profesorem gimnazjum warszawskiego, zamieszkały w Warszawie, urodzony w Kielcach z Józefa Skłodowskiego i Salomei z Saktyańskich, zamieszkałych w Lublinie. Panna młoda - Bronisława Boguska to 23-letnia panna, ochmistrzyni pensji żeńskiej, zamieszkała w Warszawie, urodzona w miejscowości Ruchnia z Feliksa Boguskiego i Marianny z Zaruskich, zamieszkałych w Repkach. » Akt ślubu Władysława Skłodowskiego i Bronisławy Boguskiej –źródło (20)
M
M 30
Co ciekawe, Władysław, aby poślubić Bronisławę, musiał wcześniej uzyskać zgodę kuratora!
M 31
M
» Zgoda kuratora na ślub Skłodowskiego –źródło (21)
Ze związku Władysława Skłodowskiego i Bronisławy z Boguskich rodzi się co najmniej pięcioro dzieci. Byli to kolejno: Zofia Maria (1861-1876), Józef Władysław (1863-1937), Bronisława Maria (1865-1939), Helena (1866-1961) i Maria Salomea (1867-1934)
» Rok 1871. Od lewej: Zofia (ok. 10 lat), Helena (ok. 5 lat), Maria (ok. 4 lata), Józef (ok. 8 lat) i Bronisława (ok. 6 lat) –źródło (22)
» Spotkanie rodzeństwa po 41 latach. Na zdjęciu brakuje siostry Zofii, która zmarła w 1876r. –źródło (23)
M
M
32
Ojciec noblistki – Władysław Skłodowski według metryki ślubu, powinien urodzić się w 1832r. lub 1833r. w Kielcach. I tak faktycznie było. Dnia ósmego listopada 1832r. ochrzczone zostało dziecko płci męskiej, które przyszło na świat 20 października tego samego roku. Ojcem był 28-letni Józef Skłodowski, profesor szkół wojewódzkich kieleckich, matką zaś 24-letnia Salomea z Suktińskich.
» Akt urodzenia Władysława Skłodowskiego – źródło(24)
Władysław od 1840 r. rozpoczął naukę w gimnazjum łukowskim. Od 1841 r. został uczniem gimnazjum w Siedlcach i tam w czerwcu 1847 r. złożył egzamin dojrzałości. Dzięki staraniom swojego ojca uzyskał stypendium na studia na Wydział Nauk Przyrodniczych Uniwersytetu Petersburskiego, który ukończył w 1852 r. Od sierpnia 1852 r. został nauczycielem matematyki i fizyki w Realnej Szkole Powiatowej w Warszawie28. » Władysław Skłodowski - źródło(25) 28
Skłody Piotrowice- Gniazdo rodowe Marii Skłodowskiej- Curie, [dostęp:30 listopada 2013r.], http://www.gimzareby.neostrada.pl/curie.htm
M 33
M
Matka Marii Skłodowskiej-Curie –Marianna Bronisława z Boguskich urodziła się 15 sierpnia 1835 r. we wsi Ruchnia. Ochrzczona została w kościele w Węgrowie 13 dni później. Rodzicami byli – 36-letni Feliks Boguski i 35-letnia Marianna Zaruska. Ochrzczona dwoma imionami, później posługiwała się tylko drugim. » Akt urodzenia Marianny Bronisławy Boguskiej – źródło(26)
M
M 34
Władysław Skłodowski niewątpliwie był pierwszym dzieckiem urodzonym po ślubie (być może był nawet powodem zawarcia małżeństwa – urodził się 8,5 miesiąca po ślubie). Według aktu małżeństwa zawartego piątego lutego 1832 r. w warszawskiej parafii pw. Świętego Krzyża, pan młody nazywał się Józef Skłodowski, był 28-letnim kawalerem, urodzonym we wsi Skłody ze zmarłego już Urbana Skłodowskiego i żyjącej Małgorzaty z Rykaczewskich. Panna młoda to Salomea Sagtyńska, 23-letnia panna, urodzona w mieście Czerniowie, córka zmarłych Aleksandra i Julianny z Michałowskich, zamieszkała przy starszym bracie – Adamie. » Akt ślubu Józefa Skłodowskiego z Salomeą Sagtyńską – źródło(27)
M 35
M
Józef rozpoczął naukę w 1812 r. w szkole elementarnej w Zarębach Kościelnych29. Szkołę średnią ukończył u pijarów. W 1828 r. ukończył wydział filologiczny Uniwersytetu Warszawskiego i podjął pracę jako nauczyciel i inspektor szkolny, w latach 1832-1833 nauczyciel gimnazjum w Kielcach30. Ponadto walczył w powstaniu listopadowym, jako artylerzysta31. Od 1851 roku był dyrektorem gimnazjum wojewódzkiego w Lublinie i inicjatorem budowy nowego budynku tej szkoły. Pasjonował się naukami przyrodniczymi, zgromadził bibliotekę szkolną liczącą dziesięć tysięcy pozycji, szeroko udostępnianą mieszczanom32. Został przedwcześnie emerytowany w 1862 roku, gdyż nie tłumił rewolucyjnego wrzenia wśród wychowanków33. » Władysław Skłodowski - źródło(28)
» Akt zgonu Bronisławy Skłodowskiej zd. Buguskiej – źródło(29)
29
Jacek Skrzypczak: Skłodowscy na ziemi świętokrzyskie, [dostęp:30 listopada 2013r.], http://www.ziemiaswietokrzyska.net/viewpage.php?page_id=8 30 Skłody Piotrowice- Gniazdo rodowe Marii Skłodowskiej- Curie, [dostęp:30 listopada 2013r.], http://www.gimzareby.neostrada.pl/curie.htm 31 Ibid. 32 Ibid. 33 Ibid.
M
M 36
Akt ten pochodzi z ksiąg metrykalnych parafii rzymskokatolickiej Narodzenia Najświętszej Marii Panny w Warszawie (Leszno). Dotyczy on śmierci przedwcześnie zmarłej Bronisławy Skłodowskiej (zd. Boguskiej), zmarłej 9 maja 1878 r. o godzinie 5 rano. Według aktu, zmarła miała 44 lata (w rzeczywistości była niecałe dwa lata młodsza). W metryce zapisano, że Bronisława była córką zmarłego już Feliksa Boguskiego i żyjącej Marianny z Zaruskich. Pozostawiła po sobie męża Władysława. » Bronisława Skłodowska - źródło(30)
» Akt zgonu Józefa Skłodowskiego– źródło(31)
Józef Skłodowski - ojciec Władysława- umiera w Zawieprzycach dnia 21 sierpnia 1882r. Zgon zgłosił kuzyn (двоюродный брат) – 66-letni Ksawery Skłodowski i bratanek (племянник) – 27-letni Jan Skłodowski. Według aktu, zmarły był wdowcem, miał 78 lat, urodził się we wsi Skłodach, był synem nieżyjących już Urbana Skłodowskiego i Małgorzaty z Rybaczewskich. Jego żona – Salomea z Sagtyńskich zmarła rok wcześniej. Jej akt zgonu znajduje się w księgach metrykalnych parafii Leszczyny.
M 37
M
Drugi dziadek polskiej noblistki – Feliks Boguski zmarł w Warszawie dnia 21 maja 1872 r. Według aktu był synem Mateusza Boguskiego i Katarzyny z Mierzejewskich. Pozostawił on po sobie żonę Mariannę z Zaruskich. Feliks Boguski za wsi Jarnuty koło Śniadowa pod nieobecność komisarza zarządzał majątkiem składającym się z Czerwina, Grodziska, Styląg, Zaorza, Aksamitów i Trojan34. Boguscy herbu Topór pochodzili z Mazowsza, dzili się z Boguszyc, niedaleko Łomży, leżących w gminie i parafii Szczepankowskiej35.Jego żona Maria(nna), pochodziła z skich, również niezamożnej szlachty36. » Feliks Boguski - źródło(32)
» Akt zgonu Feliksa Boguskiego– źródło(33)
34
Czerwin, [dostęp:30 listopada 2013r.], http://www.sztetl.org.pl/pl/article/czerwin/3,historiamiejscowosci/?action=view&page=1 35 Teresa Kaczorowska, córka mazowieckich równin czyli Maria Skłodowska-Curie, 2011 Ciechanów 36 Ibid.
M
M 38
» Akt ślubu Pierre Curie i Marii Skłodowskiej– źródło(34)
Pierre (Piotr) Curie i Maria Skłodowska dnia 26 lipca 1895r. o godzinie 11:30 zawarli związek małżeński. Mieli oni dwie córki – Irenę (1897-1956) i Ewę (1904-2007).
M 39
M
M
M 40
» Akt zgonu Marii Skłodowskiej Curie, zmarła w mieście Sancellemoz dnia 4 lipca 1934r. – źródło(35)
» Małżeństwo Curie w laboratorium – źródło(36)
M 41
M
Franciszek Zaruski
Urban Skłodowski
Elżbieta Małgorzata Rykaczewska
Aleksander Sagtyński
Julianna Michałowska
Tekla Damięcka
Mateusz Boguski
Katarzyna Mierzejewska
Józef Skłodowski
Salomea Sagtyńska
Feliks Boguski
Marianna Zaruska
*19 mar 1804 w Skłodach- Piotrowicach †21 sie 1882 w Zawieprzycach
*1808 w Czerniowce †21 lut 1881 w Leszczynach
*1799/1795 †21 maj 1872 w Warszawie
*1800 †po 1878
Władysław Skłodowski
Bronisława Boguska
*20 paź 1832 w Kielcach †14 maj 1902 w Warszawie
*15 sie 1835 w m. Ruchnia †9 maj 1878 w Zawieprzycach
Maria Salomea Skłodowska *7 lis 1867 w Warszawie †4 lip 1934 w Passy
M
M 42
S B A
N J
Już za równe dwa tygodnie początek Świąt Bożego Narodzenia. Chociaż świąteczne szaleństwo w hipermarketach już się zaczęło warto nieco przypomnieć jakie są korzenie tego święta… Jak sama nazwa mówi obchodzone są na pamiątkę narodzin Jezusa Chrystusa. Najstarsze zapisane źródło pochodzi z 204 roku, gdzie w Komentarzu do Księgi Daniela (4,23,3) Hipolit Rzymski pisał :Pierwsze przyjście Pana naszego wcielonego, w którym narodził się w Betlejem miało miejsce ósmego dnia przed kalendami styczniowymi (tzn. 25 grudnia. Warto podać także, że w II-IV wieku, 25 grudnia przypadał na dzień urodzin Mitry37. Prawdopodobne jest więc, że geneza daty świąt jest bardziej skomplikowana 38,39. W dziele The Christmas Encyclopedia czytamy: Dzień 25 grudnia wybrano nie na podstawie informacji biblijnych, lecz ze względu na rzymskie święta, które obchodzono pod koniec roku, kiedy to na półkuli północnej następuje przesilenie zimowe. Urządzano wtedy Saturnalia (ku czci Saturna – boga rolnictwa) oraz połączone święta dwóch bóstw słońca: rzymskiego Sola i perskiego Mitry. Narodziny obu bogów świętowano właśnie 25 grudnia, na który to dzień według kalendarza juliańskiego przypadało przesilenie zimowe. Te pogańskie święta zaczęto chrystianizować w roku 350, gdy papież Juliusz I ogłosił 25 grudnia dniem narodzin Chrystusa. Obchody Bożego Narodzenia stopniowo wzbogacały się o inne obrzędy związane z przesileniem lub je zastępowały– napisano w dziele Encyclopedia of Religion. Wizerunek słońca coraz częściej był wykorzystywany jako symbol wskrzeszonego Chrystusa, a tarczę słoneczną w postaci nimbu (...) zaczęto umieszczać nad głowami chrześcijańskich świętych .
37
w mitologii indyjskiej bóg wedyjski z grupy Aditjów Agnieszka Krzemińska, Ukryte pod choinką, [dostęp:30 listopada 2013r.], http://www.polityka.pl/historia/1501569,2,ukryte-pod-choinka.read 39 Ratomir Wilkowski, Godowe święto, czyli jak świętowali nasi słowiańscy pradziadowie, [dostęp:30 listopada 2013r.], http://bit.ly/1aDsH7M 38
M 43
M
Można doszukać się również powiązań bożonarodzeniowych tradycji ze świętem Słowian, które obchodzone było w okolicach 21-22 grudnia, kiedy następował okres zimowego przesilenia. Przesilenie zimowe było również poświęcone zmarłym przodkom, których dusze mogły się ogrzać przy rytualnych ogniskach palonych na cmentarz lub ucztach40. W niektórych regionach praktykowano zwyczaj stawiania w kącie izby ostatniego zżętego snopa żyta, który był dekorowany suszonymi owocami, np. jabłkami41. Tradycję dekorowania żyta praktycznie całkowicie wyparła przybyła z » A. Piotrowski, Kolędnicy, 1929 – źródło (37) Niemiec choinka42. Popularne były również pochody z gwiazdą, wykonaną najczęściej ze słomy, która przymocowana była do drzewca. Gwiazda miała symbolizować nadchodzące słońce – po przesileniu zimowym dni są coraz dłuższe. Kolędnik trzymający ów gwiazdę nazywany był gwiazdorem. Nosił on wór z podarkami dla dzieci, a te które były niegrzeczne otrzymywały rózgę43. Chociaż święta na całym świecie obchodzone są w sposób radosny i bardzo uroczysty, to w różnych częściach globu wygląda to zupełnie inaczej. Anglicy już w połowie listopada zaczynają świąteczne przygotowania. Najważniesze ulice w Londynie wyglądają w tym okresie najpiękniej, a na Trafalgar Square można spotkać większość mieszkańców gromadzących się wokół olbrzymiej choinki. Anglicy – w przeciwieństwie do Polaków – nie obchodzą Wigilii. Świąteczny posiłek spożywają w pierwszy dzień świąt Bożego Narodzenia. Tradycyjnym daniem jest pieczony indyk nadziewany kasztanami, zupa żółwiowa oraz tzw. christmas pudding – rodzaj deseru. Dopiero w drugi dzień świąt otwierają otrzymane prezenty. W Argentynie zaś święta obchodzone są bardzo hucznie. Przy ogromnym stole zastawionym jedzeniem całe rodziny wraz ze znajomymi i sąsiadami bawią się i żartują. Głównym i najważniejszym daniem jest pieczony prosiak, a dopiero o północy zaczyna się konsumowanie słodyczy, zabawa i tańce do samego rana. W tych harcach uczestniczą również dzieci. Argentyńczycy prezentami obdarowują się w dniu Trzech Króli – 6 stycznia.
40
Ibid. Ibid. 42 Ibid. 43 Ibid. 41
M
M 44
W Australii – ze względu na nietypową dla bożonarodzeniowych świąt pogodę, mieszkańcy zbierają się plażach, gdzie rozkładają białe obrusy, jedzą pieczone indyki, owocowe puddingi oraz ciasto. Nie brakuje również prezentów, które można znaleźć pod choinką, w ogromnej wełnianej skarpecie. Oprócz tego wysyłają wszystkim znajomym kartki świąteczne, a otrzymane prezentują pod choinką. Grecy najchętniej obchodzą święta poza domem. W wigilijny wieczór spotykają się w barach, klubach, restauracjach ze swoimi znajomymi. Domowa wieczerza wigilijna spożywana jest o bardzo późnej porze. Najważniejszym daniem jest faszerowany indyk, z pikantnym, ryżowo – mięsnym nadzieniem. Boże Narodzenie trwa tutaj chyba najdłużej na świecie, bo aż 12 dni. I aż dwukrotnie w tym czasie Grecy obdarowują się nawzajem nieprawdopodobną liczbą prezentów, które przynosi… święty Bazyli! W Hiszpanii huczniej obchodzonym świętem od Bożego Narodzenia jest Trzech Króli. Wówczas do portu zawija statek, na którym można znaleźć tychże Króli. Tradycyjnym daniem jest keks – ciasto, w którym zapieka się drobne niespodzianki, np. monety. Kto na nie trafi ma obowiązek upiec keks za rok.
» Przed Bożym Narodzeniem Hiszpanie bogato dekorują swoje domy– źródło (38)
Tradycją niemiecką jest wkładanie do wazonu 4 grudnia gałązek forsycji, na której kwiaty pojawiają się na święta. Poza tym w ten dzień w południowych Niemczech poczęstują nas pieczoną gęsią, a jeżeli jemy indyka nadziewanego kaszta-
nami, to znaczy, iż zaprosili nas mieszkańcy Lizbony. We Francji świąteczną atmosferę wyczuwa się już na kilka tygodni przed Bożym Narodzeniem. Wszystkich opanowuje gorączka zakupów. Właściciele sklepów prześcigają się w pomysłach dekorowania wystaw. Ulice miast przystrojone są kolorowymi lampkami i gwiazdkami. Oczywiście z okresem Świąt Bożonarodzeniowych związanych jest również kilka ciekawostek. Jedną z ciekawszych jest sytuacja, która wydarzała się froncie zachodnich podczas trwania I wojny światowej… M 45
M
Kolędując z wrogiem W Wigilię Bożego Narodzenia żołnierze zawiesili walkę i śpiewali kolędy. Gdy 25 grudnia niemieccy żołnierze wyszli z okopów i zaczęli zbliżać się do aliantów krzycząc po angielsku „Wesołych Świąt”, ci pomyśleli, że to fortel. Na szczęście obawy okazały się bezpodstawne. Dziesiątki brytyjskich żołnierzy opuściło pozycje obronne i powitało Niemców życzeniami i uściskami dłoni. Niektórzy nawet wymieniali się » Rozejm Bożonarodzeniowy– źródło (39) z wrogami papierosami, co symbolizowało tradycję wręczania świątecznych podarków. Wydarzenie to zostało później nazwane Bożonarodzeniowym Rozejmem 1914 roku. Było też jednym z ostatnich przykładów rycerskości w czasach wojny. W niektórych miejscach rozejm trwał dłużej przeciągając się do 31 grudnia i Nowego Roku. Szkoci utrzymali rozejm aż do 3 stycznia. Ostatecznie rozejm zakończyli snajperzy z obu stron, strzelając do tych żołnierzy, którzy wciąż próbowali przechodzić na drugą stronę okopów. Wkrótce po niemieckiej stronie front obsadziły inne, świeże oddziały z Prus44.
Mandat na święta? Okazywanie świątecznego nastroju w Bostonie w latach 1659-1681 mogło kosztować mandat w wysokości 5 szylingów. W brytyjskich koloniach w Ameryce Północnej, Boże Narodzenie było bowiem nielegalne. W Ameryce po Wojnie Rewolucyjnej (lata 1775-1783), Kongres nie miał nawet w tym dniu wolnego. Dopiero po około stu latach ustanowił Boże Narodzenie jako święto narodowe45.
Jeździec bez głowy i Święty Mikołaj Obecnie znanym nam wizerunek Świętego Mikołaja, który mknie po niebie zaprzężonymi w renifery saniami został stworzony przez autora, który wymyślił postać jeźdźca bez głowy. jednym z nich autor opisał sen, w którym Święty Mikołaj przemierza niebo w latających saniach. Opowiadania stały się tak popularne, że ponoć sam Karol Dickens przyznał, że to praca Irvinga zainspirowała go do napisania Opowieści Wigilijnej 46.
44
Rozejm Bożonarodzeniowy – świąteczne pojednanie żołnierzy w 1914 r. [dostęp:30 listopada 2013r.], http://bit.ly/18dqWDM 45 10 rzeczy, których mogliście nie wiedzieć o Bożym Narodzeniu, [dostęp:30 listopada 2013r.], 46 Ibid.
M
M 46
» Orlęta - obrona cmentarza Wojciech Kossak 1926 źródło(40)
A
P V
» Bronisława Skłodowska - źródło(32)
» Antoś Petrykiewicz źródło(41)
M
Antoni Petrykiewicz był uczestnikiem walk w obronie Lwowa z roku 1918. Jest najmłodszym kawalerem orderu Virtuti Militari. Umarł w wieku 13 lat z powodu ran odniesionych w walce. Jest przykładem niezmierzonego męstwa i prawdziwego patriotyzmu. Podczas gdy dziś wielu mówi o swej miłości do ojczyzny, on przekuł te uczucie w czyn i stał się dzięki temu prawdziwym, choć zapomnianym, narodowym bohaterem. Urodził się w roku 1905, dokładna data nie jest znana. Jego Ojcem podobno był wójt jednej z dzielnic Lwowa – Zniesienia. Antoś miał 3 siostry i czterech braci. Uczęszczał do V Gimnazjum w Lwowie. Od początku listopada 1918 brał udział w walkach o Lwów z Ukraińcami. Walczył w oddziale późniejszego gen. Romana Abrahama. Generał tak pisał o nim w swych wspomnieniach:
…w moim oddziale Góry Stracenia walczył od pierwszych dni listopada uczeń II kl. gimnazjum, ś.p. Antoni Petrykiewicz, w wieku lat 13. W walce był nieustępliwy. Ciężko ranny pod Persenkówką 23 grudnia 1918 r. , zmarł z ran w szpitalu na Politechnice. Za osobistą odwagę odznaczony został Krzyżem Virtuti Militari. Był to najmłodszy w całej armii kawaler tego najwyższego odznaczenia wojennego… Bitwa pod Persenkówką była jedną z najcięższych wśród tych, które stoczono podczas obrony Lwowa. Z 100 – 150 żołnierzy broniących dworku będącego bastionem walczących, a zwanego redutą śmierci, przeżyło zaledwie około 30 osób. Antoś Petrykiewicz w wyniku odniesionych podczas boju ran zmarł 16 stycznia 1919. Jest do dnia dzisiejszego najmłodszym kawalerem orderu Virtuti Militari i miejmy nadzieję, że pozostanie nim już na zawsze. Antoś pochowany został na Cmentarzu Orląt Lwowskich w katakumbach. Na jego nagrobku widnieje następujący napis: szer. Petrykiewicz Antoni, lat 13, uczeń II klasy gimnazjum V z odcinka III Góra Stracenia, ranny 23 XII na Persenkówce, + 16 I 1919 r., kawaler Virtuti Militari, 3 krz. wal., odznaką rycerzy śmierci, odz. III odc. Orlęta Artykuł pochodzi ze strony wmeritum.pl. Wykorzystany za zgodą autora Szymona Lulińskiego. M 47
M
H
B
D
Hugo Butyr niderlandzki rycerz był synem Jana III z Arkel, rycerza pierwszej krucjaty zmarłego w Jerozolimie w 1112 r., był także wójtem biskupim Utrechtu i komesem na Kałdusie (w Chełmnie). Przydomek Butyr według kroniki rodziny Arkelów, pochodził od głównej siedziby Hugona, której nie mogli posiadać bracia stryjeczni czy ludzie połączeni jeszcze dalszymi więzami pokrewieństwa. Polskie źródła podają, że Hugo musiał się urodzić przed 1096 r., mieć w 1145 r. dorosłego syna i dożyć do 1155 r. Z podziału ojcowizny otrzymał on w 1112 r. Bottersloet. Hugo odznaczył się w walce z Prusami, znalazł więc w mazowieckiej dzielnicy Bolesława Krzywoustego okazję do kontynuowania „krucjatowych” tradycji swojego ojca (wyprawa polsko – ruska na Prusów z 1147 r. przedstawiona została także jako wyprawa krzyżowa). Jak podają źródła Hugo Butyr był prawdopodobnie protoplastą rodu Dołęgów i Grabiów, a także rodziny Kretkowskich, którzy byli odgałęzieniem Dołężan. Ród Kretkowskich wyodrębnił się z dobrzyńskiej pnia Dołęgów w drugiej połowie XIV wieku, podobnie jak Wierzbiccy i Lasoccy. Ich wspólnym przodkiem był prawdopodobnie sędzia dobrzyński Myślibor, zaś bezpośrednim przodkiem Kretkowskich - Jan z Kretkowa, wnuk Myślibora i syn Andrzeja Słupa z Wierzbicka (zm. ok. 1413/15). W XII wieku Hugo Butyr osiadł w dzielnicy mazowieckiej i zajmował zapewne kasztelanię chełmińską. Na dworze króla Bolesława Krzywoustego zasłużył się jako obrońca pogranicza pruskiego. Holenderski przybysz Hugo Butyr kieruje walką z Prusami i uzyskuje do tego celu bazę w Chełmnie (Kałdusie) i być może zostaje kasztelanem utworzonej może właśnie wówczas z połączenia starszych i mniejszych okręgów grodowych kasztelanii chełmińskiej. Krzyżacki kronikarz Piotr Dusburg nazwał go Hugo Potyre. Nie ulega wątpliwości, że wzmiankowany przez Dusburga Hugo Potyre jest identyczny z występującym w dokumencie Konrada Mazowieckiego dziadem Marcina Grabica - Hugonem Butyrem. Był to członek holenderskiego rodu Arkelów. Wymienia się tutaj także Bolesława Kędzierzawego, u którego w służbie działał Potyre. Źródła wskazują, że syn Hugona Butyra, zwał się Grabia, a jego wnuk Marcin Grabic, dał początek arcypolskiemu rodowi Dołęgów. Jan h. Dołęga był synem Grabi z Łęgu w pow. płockim, przed rokiem 1373 objął kościół parafialny w Łęgu, w latach 1388-1422 pełnił funkcję kanonika płockiego, wicedziekana kapituły płockiej (1388-1390) i wikariusza wieczystego w katedrze płockiej (1400-1422). W 1345 r. występuje przy księciu Władysławie sędzia dobrzyński, Myślibór, który dokument swój opieczętował herbem Dołęga, użytym wówczas po raz pierwszy. Jak wspomniano wcześniej wspólnym przodkiem Kretkowskich był prawdopodobnie sędzia dobrzyński Myślibor, zaś bezpośrednim przodkiem Kretkowskich - Jan z Kretkowa, wnuk Myślibora i syn Andrzeja Słupa z Wierzbicka koło Lipna (zm. ok. 1413/15). Tenże Andrzej Słup był po ojcu sędzią dobrzyńskim przez pół wieku 1364 – 1413, jednak z faktyczną przerwą w latach okupacji krzyżackiej (1392 – 1405 i 1409 – 1410). Lata owe spędził Andrzej w Koronie; w 1392 r. był krótko starostą łęczyckim, w M
M
Artykuł nadesłany przez p. Pawła Wasiaka. Bardzo dziękujemy! 48
1410 r. tenutariuszem Szadkowskim. Dowodną własnością Dołęgów w XV w. w rejonie Lipna była wieś Myśliborzyce, własność potomków Andrzeja Słupa z Wierzbicka. Dla Dołęgów droga do najwyższych urzędów wiodła przez długoletnie dzierżenie sędziostwa dobrzyńskiego. Ogólnie w posiadaniu Dołęgów daje się zauważyć 17 wsi w ziemi dobrzyńskiej. Wieś Łęg w woj. płockim jest najstarszą znaną siedzibą Dołęgów. Pierwsza wzmianka o niej znajduje się w rękopisie biskupa płockiego Jana przed rokiem 1309. Tak więc nazwa Dołęga nie jest osobową, jak sugerował Paprocki, lecz topograficzną i pochodzi z czasów znacznie późniejszych. Legenda herbu Dołęga podaje, że „Herb ten się w Polsce urodził: bo gdy Bolesław Krzywousty z Prusakami wojował, rycerz Dołęga nazwany, herbu Pobóg, z boku z zasadzki, wodza Pruskiego wojska, tak dobrze z kuszy ugodził, ze go z konia zwalił i z życia wyzuł; czym przestraszeni ludzie jego, snadniej potem od Polskiej szabli porażeni zostali. Za tę przysługę od Króla do ojczystego herbu swego, wziął strzałę w przydatku, a herb od imienia jego Dołęga nazwany. Mnie się zda, że starszy ten herb od czasów Bolesława Krzywousta: bo dobrze za panowania jego, już tego domu familianci w senacie zasiadali. Niektórzy przydają, że herb Niezgoda, od Dołęgi wziął swoje początki”. Adam Boniecki podaje, że w Łęgu i Łężku, w ziemi bielskiej, w województwie płockim bytował ród Dołęga, a sama miejscowość Łęg jest gniazdową wsią rodu Dołęga, który od niej wziął swe zawołanie. Przyjęli także nazwisko Łęscy. Machcino to miejscowość położona w gm. Bielsk, w pow. płockim, natomiast Mijakowo jest położone w gm. Słupy, pow. płocki. Myślibor z Machcina występował w 1459 r. Był także ojcem Mikołaja, podpiska płońskiego w 1486 r. Był także dziadkiem Myślibora założyciela głównej linii Machcińskich. Linia ta wywiodła swoje pochodzenie z herbu Dołęga w 1531 r. Jej przedstawiciele spokrewnieni byli z dziedzicami działów w sąsiednich wioskach: Bronowie, Konarach, Kamionkach, Ogorzelicach i innych należących również do rodu Dołęgów. W dniu 21 maja 1497 r. Król Polski Jan Olbracht zwołał pospolite ruszenie w okolicach Lwowa, którego celem była wyprawa mołdawska. Pod koniec XV wieku zaczęło grozić Polakom niebezpieczeństwo, wynikało ono z podbicia Tatarów Krymskich, którzy zostali wasalami sułtańskimi. Z biegiem czasu zajęli mołdawskie porty. Wkrótce zaczęły się najazdy na Kijów i Wiśniowie. Nowy Król Polski jeszcze przed koronacją odparł atak tatarski w 1487 r. Wyprawa mołdawska była planowana przez kilka lat, jej twórcą był także brat Króla Polski (Jana Olbrachta), Aleksander. Pospolite ruszenie na wyprawę mołdawską zostało zwołane w maju 1497 r., jednakże wyprawa wskutek opieszałości szlachty polskiej wyruszyła dopiero pod koniec czerwca. Te wydarzenia miały ścisły związek z Mikołajem Machcińskim - podpiskiem płońskim, synem Myślibora, występującym w 1459 r. Jak podają źródła w 1497 r. król Jan Olbracht daje Janowi z Szeligów skonfiskowane dobra Mikołaja Machcińskiego w Mijakowie. Powodem tej konfiskaty było niestawienie się Mikołaja Machcińskiego na wyprawę mołdawską. Przed tym wydarzeniem pojawia się także wzmianka, że w 1468 r. książę Konrad III nadaje Myśliborowi z Machcina prawa nieodpowiednie i zmniejsza mu czynsz św. Marcina do 2 groszy szer. z dóbr w Machcinie. W 1531 r. doszło do zniesławienia Mikołaja Machcińskiego, syna zmarłego Mikołaja, zwanego Myślibor Brunowski, dz. z Tysek, przez pewnego Czecha, który twierdził, że Mikołaj Machciński nie jest szlachcicem. Mikołaj Machciński oczyścił się z zarzutu stawiając świadków, m.in. Świętosława z Machcina, syna zmarłego Myślibora. M 49
M
I
Kiedy zaczynałem moją przygodę z genealogią wiedziałem, że babcia, jej dwie siostry oraz ich matka zostały w czasie II wojny światowej wywiezione na przymusowe roboty do III Rzeszy. Dzięki stronie straty.pl odnalazłem kilka informacji, m.in. w jakich obozach przebywała rodzi na Wybierańców, u kogo pracowała oraz kiedy została wywieziona z miasta rodzinnego. Jak dla każdego genealoga, tak i dla mnie,tych kilka informacji, to było stanowczo za mało. Dlatego zacząłem szukać w Internecie, gdzie mogą znajdować się dokumenty wskazujące na pobyt na terenie III Rzeszy Niemieckiej – czyli dokumenty obozowe. Na forach genealogicz-
nych zetknąłem się wówczas z archiwum ITS Arolsen. Na stronie Międzynarodowego Biura Poszukiwań można przeczytać: ITS służy ofiarom prześladowań nazistowskich i ich rodzinom poprzez dokumentowanie losów osób poszkodowanych przy wykorzystaniu własnych zasobów archiwalnych. Miliony dokumentów, zgromadzone w jednym miejscu, są świadectwem zgrozy drugiej wojny światowej, a jednocześnie w swoim całokształcie, wyraźną przestrogą dla przyszłych pokoleń. ITS przechowuje tę dokumentację oraz udostępnia ją opinii publicznej i dla celów badań naukowych. Niestety cała strona nie jest przetłumaczony na język M
A
.
polski – można ją obsługiwać w językach: niemieckim, angielskim, rosyjskim oraz francuskim. Tu pozwolę sobie wtrącić małą uwagę – moim zdaniem akurat ten portal powinien być dostępny w języku polskim, a to ze względu na ilość Polaków jaka doznała krzywdy ze strony niemieckiego okupanta, wszak ich potomkowie próbują dzisiaj ustalić wojenne losy przodków. Jak poszukiwać swoich krewnych, przodków w ITS Arolsen? Sprawa jest bardzo prosta. Jednym ze sposobów jest wysłanie zgłoszenia za pomocą formularza dostępnego na stronie. Niestety nawet formularz zgłoszeniowy nie jest dostępny w języku polskim… Pewnie dla wielu osób może to stanowić jakąś przeszkodę, ale w dzisiejszych czasach można bariery językowe łamać – choćby z pomocą Google Tłumacz poradzimy sobie z wysłaniem zgłoszenia. Sam formularz można natomiast wypełniać w języku polskim, więc tutaj nie ma żadnego problemu. Przyznam jednak szczerze, że osobiście nigdy z tej formy wysyłania prośby o odszukanie moich krewnych nie korzystałem. Zawsze wysyłam e-maila z „własnym formularzem”. Jego forma wygląda mniej więcej tak:
M 50
Witam! Zwracam się z uprzejmą prośbą o odnalezienie informacji oraz dokumentów o Janie Kowalskim, które znajdują się w Archiwum ITS Arolsen. IMIĘ: Jan NAZWISKO: Kowalski NAZWISKO PANIEŃSKIE(w przypadku kobiet, które były w czasie wojny mężatkami) DATA URODZENIA: 01.01.1900 MIEJSCE URODZENIA: Warszawa IMIĘ OJCA: Stanisław IMIĘ MATKI: Marianna NAZWISKO PANIEŃSKIE MATKI: Nowak DATA ZGONU: 02.03.1964 MIEJSCE ZGONU: Łódź ŻONA/MĄŻ: Marianna Czerwińska INFORMACJE NT. NIEWOLI: (opisujemy tutaj wszystkie znane nam fakty o niewoli osoby, której poszukujemy) STOPIEŃ POKREWIEŃSTWA: (wyjaśniamy tutaj w jaki sposób osoba poszukiwana jest z nami spokrewniona). Dane kontaktowe(nasze): Henryk Dąbrowski ul. Kwiatowa 6/8 05-075 Warszawa tel. kontaktowy: 500100200 Dziękuje za zainteresowanie się moją sprawą. Proszę o odpowiedź. Z poważaniem Henryk Dąbrowski
M 51
M
» Dokumenty obozowe, Wybieraniec Zofia– zbiory prywatne (42)
Warto jeszcze dodać, że jeśli chcemy uzyskać informacje o osobach żyjących należy mieć uprzednio ich zgodę. Odpowiedź przychodzi za około 2-3 miesiące, czasami szybciej. Dużo zależy od tego ile informacji podaliśmy o poszukiwanej osobie oraz (nie)szczęścia – w jednej sprawie na dokumenty czekałem, aż 8 miesięcy! Nie było znowu tego tak dużo do szukania. Myślę, że pracownicy po prostu pominęli mój mail lub odłożyli go na później i o nim zapomnieli. Generalnie do 3 miesięcy na pewno dostaniemy listowną odpowiedź. Co można znaleźć w kopercie? Rzeczy różne – najczęściej są to dokumenty stricte obozowe, karty i listy przybyłych więźniów, jeśli osoba zmarła w obozie koncentracyjnym możemy również uzyskać kopie aktu zgonu z ksiąg urzędowych. Wiele osób dostaje również zdjęcia krewnych. Oprócz samych kopii dostaniemy także pisemny opis osoby, który zrobiony jest na podstawie wysłanych dokumentów oraz innych baz, do których dostęp ma Archiwum. Podane są dokładne daty przywiezienia do obozu, a jeśli osoba była w kilku miejscach są podane daty kiedy była transportowana i gdzie, można również znaleźć informacje o tym, że krewny był leczony w szpitalu – tak było w przypadku mojej babci. Oprócz tego uzyskujemy również takie informacje jak: daty narodzin, miejsce zamieszkania przed wojną, miasto rodzinne, czasami wykonywany zawód. Reasumując. Każdy, kto ma krewnego, który przebywał na robotach przymusowych w Niemczech, był w obozach koncentracyjnych, obozach jenieckich, czyli był w niewoli niemieckiej, niech napisze do ITS Arolsen. Nic nas to nie kosztuje, a dokumenty, które dostaniemy nie dość, że wzbogacą naszą biblioteczkę genealogiczną, to również pomogą nam ustalić dokładne losy osób wziętych do niewoli. M
M 52
W
M 53 – źródło (43) » Akt ślubu
M
52. Шaлacъ Янъ Гeмбcкiи Юзeфa Бopyнь
Сocтoялocь въ Oдровонжъ двaдцaтъ вocьмaгo Maя /: дecятaгo Iюня /: тыcячa дeвятьcoтъ четырнадцатaгo гoдa, въ дecять чacoвъ утрa. Oбъявляeмъ что въ пpиcyтcтвiи свидѣтелeй Антона Щecнякa тридцати шести лѣтъ, и Пaвлa Лиcoвcкaгo тридцати лѣтъ отъ роду, крeстьянъ жительствующиxъ въ Шaлacѣ; Заключено ceгo чиcлa религiозный брачный союзъ между Янoмъ Гeмбcкoмъ /: Janem Gębskim /: холостымъ крeстьянинoмъ двaдцaти двyxъ лѣтъ отъ роду, cынoмъ Cтaниcлaвa и Mapiянны ypoждeннoй Тacaкoвcкoй супругoвъ Гeмбcкиxъ, родившимся и жительствующимъ въ Шaлacѣ, Гмины Caмcoнoвъ, и Юзeфoю Бopyнь /: Józefą Boruń /: дѣвицeю семнадцати лѣтъ отъ роду, дочepью Томашa и Mapiянны ypoждeннoй Лиcoвcкoй супругoвъ Бopyнioвъ родившeюся и жительствующeю въ Шaлacѣ Гмины Caмcoнoвъ. Браку ceмy предшествовали три брачные оглошенiя публикованные въ здѣшнемъ приходскомъ Кocтeлѣ, одинадцатaгo /: двадцать четвертaгo /: Maя восемьнадцатaгo /: тридцать первaгo /: Maя , и двадцать пятaгo Maя /: седьмaгo Iюня /: ceгo гoдa. Позволенiе же невѣстѣ наступило словесно присутствующимъ лично прибрачномъ актѣ родителями. Новобрачные объявили что они не заключили брачнагo договора. Peлигiозный обрядъ бракосочетанiя совершенъ Ксендзомъ Вoйцѣxoмъ Кaцпepcкимъ. Акть сей новобрачнымъ, и свидѣтелямъ неграмотнымъ пpoчитанъ, Нaми подписанъ. Кc. Л. Бapтницкий Чин(овник) Гр(ажданского) Cост(ояния)
M
M 54
52. Szałas Jan Gębski Józefa Boruń
Działo się w Odrowążu dnia dwudziestego ósmego maja / dziesiątego czerwca tysiąc dziewięćset czternastego roku o godzinie dziesiątej rano. Ogłoszono, że w przytomności świadków Antoniego Szcześniaka, lat trzydzieści sześć i Pawła Lisowskiego, lat trzydzieści, chłopów zamieszkałych w Szałasie, dnia dzisiejszego zawarto religijny związek małżeński między Janem Gębskim /: Janem Gębskim /: kawalerem, chłopem, mającym dwadzieścia dwa lata, synem Stanisława i Marianny z Tasakowskich małżonków Gębskich, urodzony i zamieszkały w Szałasie, gmina Samsonów, a Józefą Boruń /: Józefą Boruń /: panną, siedemnaście lat mającą , córką Tomasza i Marianny z Lisowskich małżonków Boruniów, urodzona i zamieszkała w Szałasie, gmina Samsonów. Małżeństwo to poprzedziły trzy zapowiedzi ogłoszone w tutejszym kościele parafialnym dnia jedenastego /: dwudziestego czwartego /: maja, osiemnastego /: trzydziestego pierwszego /: maja i dwudziestego piątego maja /: siódmego czerwca /: tego roku. Pozwolenie ustne rodziców panny młodej wspomnianych w akcie. Nowo zaślubieni oświadczyli, że umowy przedślubnej nie zawarli. Obrzęd zawarcia związku małżeńskiego dopełniony przez księdza Wojciecha Kacperskiego. Akt ten nowo zaślubionym i świadkom, niepiśmiennym, przeczytany, a przez nas podpisany. Ks. L. Bartnicki Urzędnik Stanu Cywilnego M
55
M
Z
Gazeta Lwowska, 28 XII 1932, nr 306
Wdowa po bracie cara Mikołaja przegrała proces. Częstochowa, 26 grudnia. W piątek sąd okręgowy pod przewodnictwem sędziego Ćwiatowskiego rozpoznawał sprawę hrabiny Brossowej, morganatycznej wdowy po bracie cara Mikołaja II, wielkim księciu Michale Aleksandrowiczu, o przyznanie jej tytułu własności do majątków jej męża, położonych w powiecie częstochowskim, wartości 15 miljonów zł. Rozprawa trwała od godziny 10 rano do godziny 12 w nocy. Przedstawiciele prokuratorji generalnej domagali się oddalenia skargi, wychodząc z założenia, że artykuł 12 traktatu ryskiego wyraźnie mówi o przejęciu przez Skarb Państwa majątków rodziny cesarskiej. Radca Wierzbowski w kończeniu swego przemówienia oświadczył: „nie po to tysiące Polaków ginęło, aby zachować wdowie po bracie cara rosyjskiego jej majątki w Polsce”. O godzinie 12-tej sąd wydawał wyrok oddalający pretensje Brossowej i zasądził ją na zapłacenie kosztów rozprawy w sumie 6.757 zł.
Goniec Krakowski, 30 XII 1944, nr 305
Konferencja w Atenach bez wyniku. Na Churchilla dokonano zamachu. Sztokholm, 29 grudnia. Z Aten nadeszła lakoniczna depesza, donosząca, że zakończyła się konferencja przywódców politycznych. Oświadczono w Atenach, że wynik konferencji polega na wymianie różnego rodzaju propozycji, których treść jest obecnie badana przez zainteresowane czynniki. (…) Wiele faktów przemawia za tym, że Anglja nie zrezygnuje z wojskowej okupacji Aten i ich okolic, zanim greckie organizacje powstańcze nie zgodzą się na złożenie broni. Ogólną sytuację, jaka wytworzyła się na skutek przybycia do Aten Churchilla naświetla dobitnie fakt, że jeden z członków organizacji „ELAS” dokonał zamachu na osobę Churchilla. Niestety na skutek niezwykle ostrych zarządzeń cenzury wojskowej niesposób dowiedzieć się jakichkolwiek szczegółów tak, że dotychczas nie wiadomo, M Mczy została trafiona jedyna znajdująca się koło premiera niewiasta, czy też sam Churchill odniósł rany. 56
K 13 XII 1830 – Sejm ogłosił powstanie listopadowe powstaniem narodowym. 13 XII 1923 – Polska uznała Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich. 13 XII 1927 – Rozporządzeniem prezydenta RP odcień czerwieni na fladze Rzeczy-pospolitej Polskiej zmieniono z karmazynu na cynober. 14 XII 1547 – Radziwiłłowie zostali rodem książęcym. 14 XII 1575 – Stefan Batory został » Marcin Zaleski, Cykl Listopadowy, Wzięcie obwołany królem Polski. Arsenału, 1830 - źródło (43) 16 XII 1922 - Eligiusz Niewiadomski zastrzelił w warszawskiej Zachęcie pierwszego prezydenta II RP Gabriela Narutowicza. Do 22 grudnia pełniącym obowiązki prezydenta został marszałek Sejmu Maciej Rataj. 16 XII Władysław Sikorski został premierem. 18 XII 1933 – Bolesław Bierut został skazany na karę 7 lat pozbawienia wolności za współpracę z sowieckim wywiadem. 19 XII 1807 – Dekretem królewskim departamenty Księstwa Warszawskiego podzielono na 60 powiatów. 19 XII 1914 – Legion Zachodni został przekształcony w I Brygadę Legionów Polskich. 20 XII 1914 – I wojna światowa: zakończyła się bitwa nad Bzurą. 20 XII 1922 – Stanisław Wojciechowski został wybrany na drugiego prezydenta RP. 21 XII 1686 – Król Jan III Sobieski zaprzysiągł we Lwowie traktat pokojowy kończący wojnę polsko-rosyjską. 21 XII 1830 – Powstanie listopadowe: dyktator Józef Chłopicki rozwiązał Rząd Tymczasowy i powołał w jego miejsce Radę Najwyższą Narodową. 23 XII 1791 – Cesarzowa Katarzyna II Wielka ustanowiła na terenie zaboru rosyjskiego strefę osiedlenia, gdzie wolno było zamieszkiwać Żydom. 24 XII 1807 – Została powołana Rada Stanu Księstwa Warszawskiego. 25 XII 1025 – Mieszko II został koronowany na króla Polski. 25 XII 1916 – Został wydany ukaz cesarza Rosji Mikołaja II zawierający obietnicę utworzenia niepodległej Polski. M 57
M
26 XII 1655 – Potop szwedzki: zakończyło się oblężenie Jasnej Góry. 27 XII 1918 – Wybuchło powstanie wielkopolskie. 28 XII 1905 – W Królestwie Polskim wybuchł strajk powszechny. 29 XII 1577 – Jan Zamoyski ożenił się z Krystyną Radziwiłłówną oraz złożył u Jana Kochanowskiego zamówienie na napisanie Odprawy posłów greckich. 30 XII 1459 – Chrzest Jana Olbrachta. 30 XII 1925 – Papież Pius XI erygował diecezję gdańską. 30XII 1963 – Karol Wojtyła został mianowany na arcybiskupa metropolitę krakowskiego. 1 I 1821 – Ukazał się pierwszy numer Kurjera Warszawskiego. 1 I 1826 – Wszedł w życie Kodeks cywilny Królestwa Polskiego. 2 I 1872 – Ukazało się pierwsze wydanie Kuriera Poznańskiego. » Jan Zamoyski - źródło (44) 3 I 1898 – Ukazało się pierwsze wydanie Gońca Łódzkiego. 6 I 1573 – Po śmierci króla Zygmunta II Augusta w Warszawie zebrał się po raz pierwszy sejm konwokacyjny, poprzedzający wolną elekcję. 6 I 1884 – Ukazał się pierwszy numer Dziennika Łódzkiego. 7 I 1795 – Ostatni król Polski Stanisław August Poniatowski został wywieziony na zesłanie do Grodna. Przysłowia:
Jeśli w grudniu często dmucha, w marcu, kwietniu będzie plucha Czwarty grudzień jaki, cały grudzień taki, piąty grudzień - stycznia czyni znaki, szósty grudzień luty przepowiada, siódmy grudzień nam o marcu gada Grudzień zimny, śniegiem pokryty, daje rok w zboże obfity
M
M 58
N Teki prof. Dworzaczka, czyli regesty z wielkopolskich ksiąg grodzkich i ziemskich, ksiąg metrykalnych, gazet XVIII-XIX w. i testamentów, a także Zapisek Trybunału Piotrkowskiego. Informator Archiwum Państwowego w Białymstoku „Mikrofilmy akt metrykalnych parafii rzymskokatolickich archidiakonatu białostockiego z lat 1808-1864”, Opracował: Jerzy Szumski
Strona dla genealogów z Kujaw i okolic! Pierwszy portal genealogiczny poświęcony wszystkim genealogom oraz miłośnikom historii z terenu Kujaw. Wkrótce zostanie rozpoczęta akcja fotografowania inowrocławskich cmentarzy. Osoby mające korzenie w tych rejonach na pewno powinny zainteresować się tą nowopowstałą stroną.
Internetowa wersja „Słownika nazwisk współcześnie w Polsce używanych” pod red. Prof. Kazimierza Rymuta, wydanego w wersji tradycyjnej przez Instytut Języka Polskiego PAN w Krakowie (...) Słownik prezentuje występowanie nazwisk w Polsce na początku lat 90-tych XX wieku. Dane zostały zaczerpnięte z systemu PESEL. Obok nazwiska występuje liczba osób żyjących w momencie pobierania danych z bazy PESEL wraz z podziałem geograficznym wg województw (układ 49 województw sprzed 1998).
Listy imienne oficerów Gwardii Narodowej Warszawskiej zatwierdzone przez dyktatora gen. dywizji Józefa Chłopickiego.
Księgi USC Wrocław - lata 18891909 oraz książka adresowa Wrocławia z 1941 roku
Nowa strona Poznan Project! Jest to projekt działający od roku 2000 projekt indeksacji dziewiętnastowiecznych małżeństw z terenu historycznej Wielkopolski. Obecnie w naszej bazie danych znajduje się ponad 1 milion rekordów z lat 1800-1899, co stanowi ok. 3/4 ogólnej liczby zawartych w tym czasie ślubów. Projekt koordynowany jest przez Łukasza Bieleckiego i opiera się na udziale dziesiątek osób z różnych krajów, indeksujących dane z kolejnych parafii katolickich, ewangelickich, jak również Urzędów Stanu Cywilnego. Projekt posiada wsparcie Wielkopolskiego Towarzystwa Genealogicznego "Gniazdo", a swoje możliwości techniczne zawdzięcza Poznańskiemu Centrum Superkomputerowo-Sieciowemu. M M 59
H 47
Jak się miały sprawy miłosne naszych przodków? stosowano różne metody zapobiegania ciąży. Przykładowo siadano na swoich palcach. Kobieta miała nie zajść w ciąże przez tyle lat na ilu palcach siedziała. Bezpłodność miały powodować także podłożone do łóżka drzazgi z trumny. niezbyt grzecznie zachowywali się studenci: ”Scholarowie krakowscy są wielce rozpustni, lekkomyślni, knajpiarze, pijacy, oddani szpetnym chuciom, skłonni do bitek i zabójstw, i wywołują tym nienawiść mieszczan krakowskich i innych osób świeckich”, ”Oto ci, którzy wysłani, aby studiować filozofię albo sztuki wyzwolone, na co dzień zajmują się sprawami miłosnymi (…) pochlebstwami i lubieżnym dotykiem nierządnic się uspokajają (…) Oto ci, którzy chętniej widzą kobiecą twarz niż słońce, cały dzień w towarzystwie kobiet”48 49
47
Zdjęcie z https://www.facebook.com/GenealodzyPL?fref=ts, [dostęp:30 listopada 2013r.] Miłość staropolska, [dostęp:30 listopada 2013r.], http://www.nieznanahistoria.pl/milosc-staropolska/ 49 Zdjęcie z https://www.facebook.com/GenealodzyPL?fref=ts, [dostęp:30 listopada 2013r.] 48
M
M 60
P
P
Pan Marcin Zając (email: marcin.zaj1(at)wp.pl) Poszukuję mojego pradziadka: Bonifacy Mańkowski, urodzony 17 lutego 1913 w miejscowości Marynki (powiat kolski), syn Stanisława i Katarzyny z Wodnickich; dzieciństwo przeżyło dwoje z czwórki jego dzieci: Stefan Mańkowski (1943-2000) oraz Regina Maria Chmielewska z Mańkowskich - moja babcia (urodzona w 1937 roku); wiem na pewno, że pradziadek Bonifacy przeżył wojnę, podczas której stacjonował prawdopodobnie w Małopolsce - po wojnie widziany w Bydgoszczy, z której się prawdopodobnie wyniósł... Pan Jerzy Stefańczyk (email: jerzy_stefanczyk(at)poczta.onet.pl) Franciszek Chyżyński a. Hyżyński , ur.ok.1826/30 w NN, syn NN, zawód rolnik/organista/kościelny i dlatego wraz z żoną Rozalią z Szadkowskich ur.ok.1830/34 w NN, c. NN, ślub ok.1848/51 w parafii NN, przemieszczał się po kraju po następujących miejscowościach parafialnych: Brodnia/Wielenin/ Błenna/Tokary/Garwolin gdzie w końcu osiadł i zmarł w r.1903 (l.76) a żona w 1906 (l.78). Ich potomkowie i ich losy są mi dokładnie znane (sam do nich się zaliczam), natomiast brak jest danych odn. ich przodków, miejsc urodzenia, małżeństwa, etc. Bardzo proszę o pomoc w ustaleniu tych danych. Pan Jacek Reszka (email: jacek7258(at)wp.pl) Poszukuję genealogii (drzewa) Cypriana Sowińskiego ur.1750 i Franciszki Sowińskiej zd. Sadowska rodzice gen. Józefa Longina Sowińskiego ur.15.03.1777 zm.06.09.1831. Szukam głównie linii Sowińskich, którzy emigrowali na Pomorze Gdańskie (Kaszuby). Mój pradziadek Józef Sowiński ur.11.08.1837 parafia Chmielno zamieszkały Prokowo. Józef Longin Sowiński był kuzynem mojego przodka.
M
M
Autorzy tekstów: Alan Jakman – Właściciele zakładów przemysłowych w Bielsku i Białej, Słów kilka o historii świąt Bożego Narodzenia, Archiwum Its Arolsen. Miliony dokumentów z niemieckich obozów w jednym miejscu oraz działy: Humor, Nowości. Marcin Marynicz - Maria Skłodowska Curie i jej przodkowie oraz działy: Warsztaty językowe, Z pierwszych stron gazet, Kalendarium Oprawa graficzna oraz skład i łamanie tekstu: Alan Jakman Korekta: Marta Chmielińska Kontakt z redakcją: moremaiorumgen@gmail.com lub poprzez formularz kontaktowy.
M 61
M
Zapraszamy do współpracy!
M
M
Umarłych wieczność dotąd trwa, dokąd pamięcią się im płaci ~Wisława Szymborska
Współpracują z nami:
M
M 62