XI. tabula rasa

XI.tabula rasa

Ηχωρική-χρονική υπόθεση της απομόνωσης αποτελούσε πάντα ένα από τα βασικότερα ιδεολογικά χαρακτηριστικά σχεδόν όλων των ουτοπικών προτάσεων. Συχνά, οι ιδεολόγοι/στοχαστές αρχιτέκτονες, όταν οραματίζονται και προτείνουν με κείμενα και σχέδια μία ουτοπική κοινωνία/κοινότητα, δεν προσπαθούν να κατανοήσουν και να ενσωματώσουν στην περιγραφή τους τις διαφορετικές και περίπλοκες/σύνθετες στρεβλώσεις της κοινωνίας στην οποία δρουν, ώστε να τις αντιμετωπίσουν. Αντίθετα, προτιμούν να σχεδιάσουν από την αρχή νέες κοινωνικές δομές σχέσεων ή εντελώς καινούργιους τύπους ‘‘δοχείων’’ αρχιτεκτονικής, απλοποιώντας/παραβλέποντας τις επιπλοκές που δημιουργούνται, μέσω της αφελούς απομόνωσης, την παράβλεψη όλων των ήδη υπαρχόντων κοινωνικών/πολιτικών αξιών και δομών και τις υλικές αποδώσεις τους (πόλεις, κτίρια, τοπία, γεωγραφία) επιχειρώντας τον ριζικό επαναπροσδιορισμό τους σε έναν άγραφο πίνακα.

H επιλογή της τακτικής της απομόνωσης, όμως, ως παράκαμψη, συντομότερη πορεία -όντας μία πορεία με λιγότερες επιπλοκές και απλοποιημένες κοινωνικοπολιτικές αξίες σε σχέση με αυτές μίας κατοικημένης πόλης- προς την κοινωνική ευημερία, παρουσιάζει συνήθως επιπλοκές με αποτέλεσμα οι προτάσεις να αδυνατούν να λειτουργήσουν. Ενώ οι τε-

χνικές/πολιτικές ρυθμίσεις και οι μέθοδοι κατασκευής/οργάνωσης είναι λογικές και πρακτικές στην εφαρμογή τους, είναι απίθανη η συμφωνία των δυνητικών κατοίκων τους να ζήσουν συλλογικά υπό τις συγκεκριμένες συνθήκες κοινοκτημοσύνης/κοινότητας, πολιτικής αισθητικής, κοινόχρηστου τρόπου ζωής που ο δημιουργός, αφηγητής/συνθέτης έχει ορίσει. “...Άυτό σημαίνει καθαρίζω τον καμβά (για τον Πλάτωνα). Ο ξεριζωμός των υπαρχόντων θεσμών και παραδόσεων. Πρέπει να καθαρίσουμε, να εκδιώξουμε, να εξορίσουμε και να σκοτώσουμε. Η δήλωση του Πλάτωνα είναι πράγματι μία αληθινή περιγραφή της ασυμβίβαστης στάσης όλων των μορφών ριζοσπαστισμού, της άρνησης του αισθητικού να συμβιβαστεί. Η άποψη ότι η κοινωνία πρέπει να είναι όμορφη σαν έργο τέχνης μπορεί εύκολα να οδηγήσει σε βίαια μέτρα. Άυτός ο ριζοσπαστισμός και η βία, όμως, είναι και οι δύο, συνθήκες μη ρεαλιστικές και μάταιες...”³⁵ (Popper)

Η πρόταση και η βαθμιαία κατασκευή της πειραματικής πόλης Arcosanti (1970), του Paolo Soleri, ξεκίνησε με σκοπό να δημιουργηθεί-ελεγχθεί ο τρόπος με τον οποίο θα μπορούσαν να βελτιωθούν σημαντικά οι αστικές συνθήκες ελαχιστοποιώντας τις καταστροφικές επιπτώσεις ψ της νεοσύστατης πόλης στο εγγύς περιβάλλον της. Η νέα οικολογική πόλη, όμως, για να λειτουργήσει, έπρεπε να απομονωθεί, να απομακρυνθεί από την πραγματική πηγή του οικολογικού προβλήματος, δηλαδή τη μεγαλούπολη. “... Το έργο του Soleri, όταν έρχεται αντιμέτωπο με τις σημερινές εικ. 41 Arcosanti, πρόπλασμα, 1970 κοινωνικοοικονομικές δομές, έχει την αξία διαμαρτυρίας, είτε απόδρασης. Οι ακραίες συνέπειες μίας τέτοιας πράξης οδηγούν στην ύπαρξη ενός έργου φανταχτερού, αποσυνδεμένου από οποιαδήποτε κοινωνική σημασία/συνθήκη έργου/πρότασης.”³⁶ (Nicoletti) εικ. 42 Arcosanti, κατασκευή, 1970

Τοποθετώντας ένα οραματικό έργο/‘‘δοχείο’’ νέας κοινωνίας σε απομονωμένες περιοχές, μακριά από τα υπαρκτά δίκτυα πόλεων-υποβάθρων, μειώνονται οι κοινωνικοπολιτικές και ιστορικές διαστάσεις/επιρροές του, δημιουργείται ένα απομονωμένο ‘‘καθαρό κράτος’’, με πολυπλοκότητες και λειτουργικές δυσκολίες που αναφέρονται κυρίως σε τεχνικά ζητήματα, δημιουργώντας την ιδέα πως το όραμα είναι λειτουργικό και υλοποιήσιμο. Η ιδέα της απομόνωσης και του tabula rasa είναι μία πρακτική που έχει χρησιμοποιηθεί πολλές φορές στην ιστορία ως μέσω ιδεολογικής/πολιτικής απόδρασης. Ενα ακόμη παράδειγμα αποτελεί η Drop City (1960), μία εναλλακτική κοινότητα που οι κάτοικοι της, επιλέγοντας την απομόνωση από την υπόλοιπη κοινωνία αναζήτησαν έναν νέο, καλύτερο τρόπο ζωής, κατοικώντας σε αυτοσχέδιους θόλους, εμπνευσμένους από την αρχιτεκτονική του Buckminster Fullerix, τους οποίους δημιουργούσαν από μέταλλο αυτοκινήτου και άλλα φτηνά υλικά.

εικ. 43 The Ultimate Painting, Drop Artists, 1966

ix. Ο Ρίτσαρντ Μπάκμινστερ Φούλερ ήταν Αμερικανός αρχιτέκτονας και σχεδιαστής, ένας από τους σημαντικότερους νεωτεριστές του 20ού αιώνα. Επίσης, ήταν μηχανικός, μαθηματικός, ποιητής, φιλόσοφος, περιβαλλοντολόγος και οραματιστής.

εικ. 44 Drop City, 1966

εικ. 44 Buckminster Fuller, Laminar Geodesic Dome, 1981