سیدنا مصلح موعودؓ

Page 1

 ا ر د  ت 
ن  نآ ا ہرادا ( قاروا  ن  نآ ا زور) د از
   ار : و www.alfazlonline.org :را  ىا info@alfazlonline.org editor@alfazlonline.org : ن +44 7951 614020 +44 7376 159966  نآ ا   نآ ا ہراداشو  و25 ﺎ ﻨﻣ ﻞﺒﻘ ﺎﻨﺑر ﻲ ﻲ ﻲ ﻲ
لﺎﺣضﺮﻋ ں  را   ا ررد روا  ر س   زاا سا  جآ    ں      نآ ا   روا    كر  ا ا  ہو   ں  ۔ ر     ل ض    م م روا رآ ،      سا  ۔ ا ن  ر ر    ا    ہو 52  ت ا د ا  از ت دودو سا  ن ى  ا ا  ت تاذ    آ ا    و ں ،  د    ىر ح  ر ،ود روا ود     ما د ہو ،     ا ا  ر ا   و كر ا روا آ      ں   ا م روا ف52 ۔ ُا ف  نآ   ا ا   ل    نآ ا ےر  ہ  سا روا ا  سا ،ا ر سا جآ    ند ا     آ ں ل      ا  دا م او   ،د  م ،ؐا د د  م   م  ،او  ف    آ      ر  ف  نارا روا ما ،را ،ا ءا   تا ،تا ،لا د  ت   نآ ا ں ۔   آ    د  دا م ےر   ۔      ا ر    ء2023د  م  ﺪﻤﺤﻟا !  ہرادا از   ر  تد     دا  روا كر ،ا سا   ت ۔ ر ﻤﻟﺎﻌﻟا بر ﺪﻤﺤﻟا ۔  ىر  ہ  و ور سا   ىرا ارر ، ء    ى  روا  نو ر   تا د روا تار    ى ا  ںاو  م
ا  و   ا  ر   د از م رر ا  ا     ۔ ر     ما ر ﻦﺴﺣا ا ﻢﻫاﺰﺠﻓ ةا و ﺎﻴﻧﺪﻟا ءاﺰﺠﻟا     سا    ں ۔ د  ادا     ںور م نا ں  ا ا  نا ۔ ز   نآ ا زور /ن  نا روا ا   ر د    ا ہو       م  نا  ر آ ۔ےزا   ا  تا د و ا م نا  ا۔ ہر ظ   ادا     ںؤ م نا       سا  ا  ہ سا  ۔ں ر تر Gadgets ں  د ىر   رذ   ۔    ںو اﺧ ا ﻢﻫاﺰﺠﻓ  ارد  د    ر نا  ا ہ   ار ل    ر و ر و سرد ، با  و  ا روا  ا ،  ا  ںود نا ا ۔  اآ ۔ےد ا روا      م ، ؐا د  ( د  آ  ر د  ) ما م نا ا ہرادا   ،  زآ  م      دا  ا   م روا د  ۔ آ  م   و ا ا ا ءﺎﺷ نا     نا او    ہو ۔  ۔ آ   ر ر م   ىر  ا ہرادا   ر ىر و ىر ا نﺎ ﻢﻬﻌﻣ  ۔ شو   ا ہرادا      ہ ت ﺑر ﺒﻘ ﺎﻨ ﻞ ﻨﻣﺎ ﻧإ ﺴﻟا ﺖﻧأ ﻚ ﻢﻴﻠﻌﻟا ﻊﻴﻤ  د ا ن  نآ ا زور ء2023 ىرو6
i  د  ت  ﺲﮑﯾﮉﻧا ر نا   1 د  ہررد  1 2 ت و ا  ا زور 3 3 م  ا را     د  ت 6 4 .د  ت ب   ںا  34 5        ےاد ا ا 59 6 ؟  ں د  م  60 7   د  م 64 8 ر      65 9 ت  د   66 10   ب ا روا د ِ ما ،تد  ت  ر ر 69 11 د  ت   ہ ىدا وا 72 12 ر ا .د  82
ii  د  ت  13    ے   با ر آ 85 14  س ا 89 15  نآد  ت روا 94 16 ت را  ؓ د  ت   نآا  106 17 د  تلر  ل  ۔ 123 18 م د    لوا ا  ت 142 19 (1 ) ے د ں   !  ےا 147 20 (2 ) ے د ں   !  ےا 153 21    رر  171 22 قاد 172 23 ت   ا ا  ت 186 24 ت جا  د  ت   زا  193 25 د  ت ۔ ا و او ور  تادرا  202 26    ا  ا 210 27   د  ت ت 217
iii  د  ت  28    ہو ،    ہر ضرا 223 29 د   ؑ د  ت    ما     روا د   228 30 قا   د   233 31 د  را  روا 255 32   ت تا ا 258 33  ا ا  ت    دوا    روا ہا كر  . 264 34 د  ت…..“  لد” 275 35      د  ت 284 36 د  تےر  ا ت روا تا ا ۔ 289 37 دِ    رود   296 38 ‘‘  ن   ہو’’ ى  د   306 39 د  ت” م ا .د“ 329 40 تا د  ت  ںا  349 41 لوا ا  ت روا د  ت : و 356
iv  د  ت  42  ح    ى ر ا 368 43 د  ت ر  ا  371 44 1 ۔ر  د  ت 377 45 ۔ر  د  ت2  390 46 ۔ر  د  ت3  401 47 د  ت ح رد 414 48   ےا 417 49 د  419 50    ںؤد   تار ند 421 51 “ں   ا      نا” 423 52   د   نآ ا ہرادا 425 ۞۞۞۞۞۞

  گ  روا  گ   ں م ا  روا  آ   ں ا  روا ں  ے     ہو  روا ں   ں   ں رد 

ك  سا روا ب  سا روا د ا  روا ا روا   نا  دو  ا  ہار  ں روا    ا  د  ہ   روا را  ؐ   لر

1  د  ت  }1{ د  ہررد  ما و ۃا  د ى و د  د ا م از ت   ماو ۃا  د  ت: ’’ ﻞﺟو ﻪﻣﻋاو ﺎﻌ ا مﺎﻬﻟﺎﺑ       و گر  و ر ا  رد ) ﻪﻤﺳا و ﻪﻧﺎﺷ ﻞﺟ (  ر ا         ما ا    ى روا   ت ى    ۔      ا  ا ں د ن  ؤد    روا ر ر )  ے روا ىد   ٔ   ر ا  ں  ر روا تر  ۔د  كر  ے (  روا  ۔  د  ن   روا  ےا ۔      روا  روا     ن  نا!  ا۔ م    ے د  ںو  ہو روا و ت    ت  ںا  ز  ہو    د  روا وآ   م ا  روا    ں   ا م روا ف  ما
۔    د   ك روا  و ا   تر     () م ز ا ۔  آ ن ار  ك تر ۔  و رذ  ى    ے  ہو ۔  م  سا  ﻞﻴﰱاﻮﻤﻨﻋ  ك  ر ہو روا   ىد حور س  سا ۔   روا
2  د  ت   نآ  ہو كر ۔ ار ہو روا۔  آ  سا      سا ۔ آ    ا روا  آ  د ہو ۔  ود روا  روا ہ  ہو ۔ آ     ا   ا  ہو ۔ ے ف  ںر  ں    ا حور روا   ا ا  ىرو ر    م روا   لد روا    و ذ  ہو ۔    (آ      سا)  او  ر   ہو روا       و ى ۔  ود كر    ود ﺪﻨ ﺒﻟد ﺪﻧز اَ ﺪﻨﻤﺟرا ﺮﻬﻈﻣ لوا ۔ او ﻈﻣ و ﻖﺤﻟاﺮﻬ ﻌﻟاء ءﺂﻤﺴﻟا ﻦﻣ لﺰﻧ ا نﺎ ۔    ر  ا ل روا كر  لو    حور ا  سا  ۔ حُ    ى ر ا  ا   ۔ر  آ ر ۔ سا   ا روا  اڈ    ىرر  ںوا روا     ہو ۔        ا  ۔    سا  روا   ت  ںور  ز روا    ا ف  نآ ۔ﺎﻴﻀﻘﻣ اﺮﻣا نﺎ و ‘‘ (  ا ء1886 ىرو20 را102۔100 لوا تارا  ) ن  نآ ا زور) 20ىرو2021(ء ﺾﻀﻀﺿ

ا   م را     ر  ل  سا  ۔  ا       سا نا      ا  سا  ما عو   ى ۔ں  

3  د  ت  }{2 ت و ا  ا زور د  ت تا   را ہز   ب رذ نآ    د  ت:   را ازور ت  سا      را ےود  ىراو ’’    ا    آ ر  ہر ،را ازور  س ے ۔   ح     ھ  ر ۔    ف    را ازور  ں د    ںو    ۔  ت  ںورا ہدز  ںر  ں       ار  ںاو را   ۔   ہدز     ار ۔ ۔ر ار ا    ۔ں ر ار د      ءارآ ۔   دا   ءارآ  ںوود ۔  ص ف  ںو        ما  ا  ما  د  ت ۔  ا     سا ۔ رد      ‘ ٹ     ار    ۔    ار او  ار ۔ ں  ز ا ا ار ںود ض ۔   ا
د روا  ز روا ا      ں  تار    جرد   ى      آ  س ے  ںود   سا ۔      ا  و
  ۔‘‘   شز  د’’ ۔‘‘  مزا  زار’’ ۔‘‘  ’’   

 م ۔    را روا ر  ا   ا روا و    ۔  ۔ ىرو   ر   ا    ل ا    ا تو (67 ۔66 11  ماراا ب  تار)

4  د  ت   ىر        ؟ ہ  د  ۔ ں ا     ۔ ت ۔  رڈ    ںورا  ،اڈ اڈ ،و  ىرو   ا   ح و ا را ود   ںورا  ں  ظ   ت  ۔     م  سا ۔ ىرو     ںورا نا  و سا گ       نا    وا روا  ے  نا د  نا      روا  ا  نا د   روا ۔   نا  ل  نا  ؒا ما ت ۔  ت ںود  ۔  ل ل  ا ہو    ؟   دا     پآ      نا ۔   ن    ۔   ہدز   ا   د با  ںا ۔ں    با   ل      ا   سا  سا   سا ۔    ں ۔ ا    د  ڑود   روا شر    ے ے ف  سا    ا      ے ! ما۔ د با  ا ىر    پآ    پآ   د   ں ہدآ   
 را مزا   سا  ىا ۔    را  ںا (Journalism)  روا  روا پر      ےر ۔  و ا    ۔        سا ۔      را    ر ے ے  سا  ا  ح  روا   ح   ںو ۔  ر را ح  ۔   

روا   د روا  را  ح     ى             ى   تارا  ۔ لاڈ ا ا ہو روا   آ ہو ار  

5  د  ت   سا ہو روا  ا ىر  سا  او  را      نا ۔   نا   ا ہو     او  ن ا  ح  ۔    نا  ن     ز    ن  ر ا ود  ز ۔   روا ز  ۔     سا روا   ا  ض م   ر ا ود   روا  م
 روا  ر     ص   ر    را  ۔     نا   ضاا ( 7  ما راا  ر137 ) ن  نآ ا زور) 18ىرو2020(ء ﺾﻀﻀﺿ
6  د  ت  }{3 د  ت   م  ا را     د  ت  ما  اا ت’’ :   تو   ۃر  د  ت    د ہو روا  آ ذ   نآ     د ا   دوا ا  ﺎﻨﺑر ﻬﻴِ ﺰﻳ و ﺔﻤﻜﺤﻟا و ﺐﺘﻜﻟا ﻢﻬﻤﻠﻌ و ﻚﺘﻳ ا ﻢﻬﻴﻠﻋ اﻮﻠﺘﻳ ﻢﻬﻨﻣ ﻮﺳر ﻢﻬﻴﻓ ﺚﻌا و ﻢ 1   م    ث  ا  نا  ! بر ے ےا۔ ﻮﻠﺘﻳ ﻢﻬﻴﻠﻋ ا ﻚﺘﻳا   ھ ا آ ى ہو ﺔﻤﻜﺤﻟاو ﺐﺘﻜﻟا ﻢﻬﻤﻠﻌ و  روا ما   روا  ا   نا ﻢﻬﻴِ ﺰﻳ و  ے ك ا روا ﻢﻬﻴِ ﺰﻳ   ں ےود    اا ت د  ۔ےد   ت ا د د   ں دا ا    ۔   د م ا   دوا ا  ںا   سا ۔   ما    سا  نا   ا روا  ىراد  ںا  ما    ا     ما      روا  ل ﺎﻣﺎﻣا سﺎﻨﻠِﻟ ﻚﻠﻋﺎﺟ ا  ںا     2   ﻳرذ ﻦﻣ و   د       ں  ز ے  ا ى۔3  رذ ى ا ےا   ر ج  ںا  د  روا  ر ج   ںا        ا سا  ما  اا ت  ۔  ر ما      آ ما  ف  ا ر ر   ہر  ر   د      ۔  ترو
7  د  ت      ترو  آ ما ر ر  ف   ا ہو ف ا با  ىود روا   ارد   ما ا   دوا ا   سا روا    د ں    او ر    ف ﺎﻨﺑر ﻮﺳر ﻢﻬﻴﻓ ﺚﻌا و ﻢﻬﻨﻣ ے ےا    ںا ں     لا با ۔ لر ا  نا بر    د ما  اا ت   د ں    ث لر ا ف  ہو  و ا روا  ر ج  ںر  د     لر ا      ا  ى      ا  ا  ا ى    ارد    سا    ں ے   ہو  ا   روا ں  ما    دوا   ا ى    ہا د   ا   ما   ۔ر   و     ںا او ر   رذ  پآ  ما   ت ؟ ے ا    ا  ند     آ ذ   نآ    نا  ما ا    روا  ىد   ں    سا     ك  م ى     نا   ہو  با  سا  و   ہاو روا ى       ﻢﻬﻴﻠﻋ ﺖﻨو ﻢﻬﻴﻠﻋ ﺐﻴﻗﺮﻟا ﺖﻧا ﺖﻨﻛ ﺘﻴﻓ ﻮﺗ ﺎﻤﻠﻓ ﻢﻬﻴﻓ ﺖﻣد ﺎﻣ اﺪﻴﻬﺷ   نا ر  نا       م   روا ؟      ر   ىد ےد تو    ر  ا  ا       ا   ما   ت  ؟   م ى       م ا   سا      ا ا ﺖﻨﻛ ﻢﻬﻴﻠﻋ ﺐﻴﻗﺮﻟا ﺖﻧ   ا ۔   ن روا   ا  نا    د سا  ما  اا ت     ﻳرذ ﻦﻣ و  ى    ت  ۔ ہر   ا  د رو   گ ا    رذ  نآ     ت سا  ۔ود د  ما  اا ت روا ا ن  ما 
8  د  ت   ا  ۔ ىرو   ںا ا   م  ا  د   ن    ما  اا ت    ہر   ا   سا روا  ىرو   ںا      د سا  ﻢﻬﻨﻣ ﻮﺳ ر ﻢﻬﻴﻓ ﺚﻌا و ﺎﻨﺑر  ا  نا بر ے ےا     د  ا   ۔ لر ﻢﻬﻴﻠﻋ نﻮﻠﺘﻳ ﻢﻬﻨﻣ ﺳ ر ﻢﻬﻴﻓ ﺚﻌاو ﺎﻨﺑر ا ﻢﻬﻧﻮﺰﻳو ﺔﻤﻜﺤﻟاو ﺐﺘﻜﻟا ﻢﻬﻧﻮﻤﻠﻌ و ﻚﺘﻳ !بر ے ےا    ءا    نا  روا  ا   نا روا ما   ى روا  ا  ھ ھ آ ى    د   ہو  ۔ر  ك   ت ا ا ﻢﻬﻴﻓ ﺚﻌا و ﺎﻨﺑر ﻢﻬﻨﻣ ﻮﺳر  بر ے ےا ۔ لر ا  نا! ﻚﺘﻳا ﻢﻬﻴﻠﻋ اﻮﻠﺘﻳ  آ ى ہو     ﺔﻤﻜﺤﻟا و ﺐﺘﻜﻟا ﻢﻬﻤﻠﻌ و     روا ب  نا ہو ۔ ﻢﻬﻴِ ﺰﻳو  د   ےود  د   ك   ے ك  نا ہو روا     دوا ى        ت ى     راا  ا سا رذ ۔    د   ا  ں   روا ں  ءا  نا   د ں  ما  اا ت     ترو سا ث  ا           نآ  ا    لا ا  ۔
  ا  ںا   ر ا  ر   د روا      ا   ںا ۔    ف  آ ذ  ما  اا ت       ۔ د  ت  ر  د د ہو   ہآ روا  آ  ا  ے    ف   سا  ںا روا آ ل   لد  نا  د   د ىود  ما  اا      د  ﻳرذ ﻦﻣ و     ۔ر  ا    دوا ى        ذ ف  ترو  ز   ا  ما  اا ت 
 د    د ا ا  ںا   آ ماا ك  ما  اا ت
9  د  ت   د   د ىود  نا     روا  ل  ا  ں   ا  ںا  د سا    ىرو ر آ   ا    ہو روا  ل  ا سا ا  ا ،  ھ ھ تآ ى ا   لر ا  نا ا    ں  ۔ے ك ا روا   روا ب  ا   ۂر    م    نآ  با  لا سا ۔     ذ  د سا  ما  اا ت  تﻮﻤﺴﻟا ﺎﻣ ﺢﺒﺴﻳ ا سوﺪﻘﻟا ﻚﻠﻤﻟا ضرا ﺎﻣ و اﻮﻠﺘﻳ ﻢﻬﻨﻣ ﻮﺳ ر ﻣا ﺚﻌ يﺬﻟا ﻮﻫ ﻢﻴﻜﺤﻟا ﺰﻳ ﺰﻌﻟ ﺔﻤﻜﺤﻟا و ﺐﺘﻜﻟا ﻢﻬﻤﻠﻌو ﻢﻬﻴِ ﺰﻳ و ﻪﺘﻳا ﻢﻬﻴﻠﻋ  ما  اا ت   ظا و 5  د  ؑاا    او ن  ى ا ہو   ۔  لا   د  ۔ ث لر ا  ُا    ﻪﺘﻳا ﻢﻬﻴﻠﻋ اﻮﻠﺘﻳ   ھ ھ آ  سا  نا ہو ۔  ﻢﻬﻴِ ﺰﻳ و   ك  نا روا ﺤﻟا و ﺐﺘﻜﻟا ﻢﻬﻤﻠﻌ و ﻢﻬﻴِ ﺰﻳ ﺔﻤﻜ  آ  نا روا  ما  اا ت     ۔   ر رد ر  ا روا  ب  ت    ا  ع     ازا  ضاا سا با روا   ل د     د   ما  اا      ںا د م   دوا ا ں
   ۔ ث لر ا  ۔ ﻢﻬﺑ اﻮﻘﺤﻠﻳ ﺎﻤﻟ ﻢﻬﻨﻣ ﻦﻳ ا و    ںؤد نا   آ  ا  ں   دوا اا    و  س ا  ق ا   ا ف ہو  د    ںاو   ؑاا      تاذ ا  ں  د ہآ   ر     روا  ر  ا      لر    ر ر  لر سا     ا    ۔ر  ا عا و لا  سا
 نا   د  ف  ںا   ںاو  ںو ر آ لر ا  نا 
10  د  ت   ر      ںا د ظا   سا  ر    د رذ  لا ۔ ر  ا  لر روا   روا ا  نا   و ت  ﷺ      ا ر   ر آ لر ا ا     د سا   و      ر  سا  آ  د رذ  لا ا ر ر   ﺳ ر    ترو   ﻮﺳ ر    ۔ ﻢﻬﺑ اﻮﻘﺤﻠﻳ ﺎﻤﻟ ﻢﻬﻨ ﻣ ﻦﻳ ا  د ےد با  ضاا سا    ما روا لر ر ر  نا  ںو  د م   دوا ا  ںا ں     ا ف ںو   د  ر ص   ںاو  ں   ا   د   لر    ںا   ںاو      د    ا با  ضاا سا ۔ىد لر ا  نا    د ﻦﻳﺪﻟا مﻮﻳ ﻚﻠﻣ  ا لر     و  سا  آ      آ ت   سا  سا         ں ا    سا 
 سا  آ  د ر ر رذ  لا  ا  لر سا  روا  ےد  ث ما  اا ت     ا ض ۔  ترو    لر        د    ما  اا ت  د سا ﻮﺗ ﻢﻬﻨﻣ ﻮﺳر ﻢﻬﻴﻓ ﺚﻌا و ﺎﻨﺑر ﻢﻬﻨﻣ ﻮﺳر ت  ا   روا  ا  دا  م او آ        ترو   سا   ت  ںر روا ں ﻢﻬﻨﻣ ﻮﺳ ر   ﻢﻬﻨﻣ ﺳ ر ۔    تاذ ا   ﷺ  لر  ا م    آ سا   ںا روا ںر او آ     ا  روا  د ہو  پآ ۔ د    ، د  تاذ ا    ۔ د   ءا او آ  تاذ ا   لر
ہرود  لر ا ا  ر  ا   ر       ر  ر  
11  د  ت   ۔ د  تاذ ا ا س  ءا روا ح ا ۔ د  تاذ ا   دؤاد     سا       نا ہو  آ ءا   ما   ت     د  ت  ں     ں نا   ؑ  ؑ  ۔      سا   ر    ں   ں ۔   ﷺ  لر ما       سا ما   ت    ا   ف   ا روا         ا ںو ۔   سا ہو          ت ہو       سا   سا   ؑ  ۔        ف      ۔  ا  ا ا عا روا    ۔   ما   ے ا  ے  ىد   ما   ت    ا  ’’ سا‘‘ ۔ آ لر   ﷺ  لر دا  سا با7   ؑ  ت ﷺ  لر            ےود   ا        ءا   ۔    ہو   ما   ت   ما   ت           ا   ت    نا ہو   سا   ہو ح ا ۔    م    ىد   ں  ۔  ما   ت    ﺎﻤﻟ ﻢﻬﻨﻣ ﻦﻳا و ﻢﻬﺑ اﻮﻘﺤﻠﻳ  و  م روا   ﷺ     ر و  م  سا پآ    ر    ۔ﻢﻬﺑ اﻮﻘﺤﻠﻳ ﺎﻤﻟ ﻢﻬﻨﻣ ﻦﻳا و  و’’ روا   ث  آ  لر و  ۔ و  م روا   و  م ، ں و  ت         ‘‘لر     ہو  ظ  ت   لر    ہو  ظ  ں روا  ﷺ  لر   ہو ح  ،  ز  ح ا    ز ہو ح  ۔ ﷺ    ح ا   د ۃز ہو ح  ، ر ےزور  ح ا   ر ےزور

  ح   ىرو  نا   ح ا   ىرو  نا   ح      ض   عا  ما ے ح ا   ض عا  ما

 ﷺ  روا    ُا ا  ى و سا   ں ا    ف  ﷺ  ىرو  ے ل  ىد روا ر  پآ روا   ا او  ے ن 

   نا    ں ا  روا پ روا اداد  و  ا ح   ۔   ف  پ ا  پ ا ۔  ما  د  ت روا ﷺ  و    ا  پ و  ۔ ر     ر    پ ہو      سا    ض   روا     پ   سا    ا    ف  و سا   ے    ف  پ ا         ۔  

12  د  ت       ۔   ا ما  ح ا    ا ما ہو ح  ، ےد ۃز   سا و  ں   پآ  ف ىود روا    ﷺ  لر ا   سا  روا  ں قا  سا و  ں قا  پآ  روا  ں    ت  ۔  ت   ا  سا ۔  م او ؑ سا  ما    ںرو  ز ا  ما   ت روا ىد    ںرو  ز   ت       سا   سا   ہو   ۔ىد    ں ے گ     پآ  د    ﷺ      ما  ۔ ں    پآ روا  ں    پآ ہو    د  ت  و ا ۔ ں    نا  ںود  روا    ﷺ   ں  ا     ذ   ا ر   ا  ما ےر روا ے ں ۔ں    ہ   ں   ں ا   ہ     ۔    ا   ے   و  ى  ںو  آ لا 
 
13  د  ت       ح   پ  ىر با   پ       ىر ۔ ف   ا   ف  پ ا   سا با   روا   ُا ہو ۔     ما  د  ت   ا     ؑ    ؑ  ۔   ﷺ   ُا ہو روا    ں    ہو   ف  ُا ا ف     ف   دؤاد ح ا ۔        ح ا ۔      ف  ا ا ف ،    ف      ُا ا ف    ۔    ف  ؑ     روا ؑز ،ن  روا ں     ف   رذ  ﷺ  لر  ۔ُا    ف   روا    ہو     ف ىر    ا   ىر ت        راد ےد  م ا  ہو روا    ا      ﷺ      ﷺ     ﷺ   م    م ا    ض  سا      ﻢﻬﺑ اﻮﻘﺤﻠﻳ ﺎﻤﻟ ﻢﻬﻨﻣ ﻦﻳا و   ے ث   آ ا  ا     روا    ہرود  ﷺ   ۔  ا ا   م ود  ﷺ  ۔   ز ىآ و   ز   پآ  م و ۔    ى  ت ما  د  ت   ر د     سا          ف  نا  پآ           پآ         د  ﷺ ا لر   پآ م ۔  د    م   د   م  ہو    ﷺ تآ   د  ت  ۔    ۂر   ت  و ا ۔   ى   پآ   سا     ہدز    ا م     ور د       ۔  ما  د   سا   نا  ماو ۃا  د  ت   ىر  را  ا

ف ا  ں د     ۔ ذ  ا  م و    م

ﷺ  لر ما  د  ت    ىد  ود   ىر    ہرود  ا    ﷺ  لر   و روا   ُا روا   

     ؓ  ا 

 ف ىود روا  ض   ىر 

   ﷺ  لر     را  ار سا روا     ہار  ا

 آ لا  تا روا ںرد ں     غ   ل  نا  ۔ را

14  د  ت     ر د ح ا ا   داا ا  ہو   از ت   ىد  ہو   ت م   دازآ    پآ روا عا  ﷺ  لر  ں        سا  دازآ  ار        ہو  تر سا ۔   م  روا ۔  ن  م  روا ہو  سا   و      ىر ۔    پآ روا   ﷺ  لر ہو روا    ار   ہ  ار ا   م   ؓ  ﷺ  لر         دازآ  عا  ما    ف  ں    ىر  روا   ا    ۔ ترو   د  ت   ىد  ار ا             نا  ہو  ﷺ  لر   ہ  ار روا   ُا    ۂر ماو ۃا  ﻮﺳر     ت  ماو ۃا  د  ت  ر و ت      روا  د   د  م و  م   ﷺ    ے     
 ؓ   و سا ۔     ﷺ  لر رد   پآ    آ   نآ    لا   سا ہو  ۔م ار و م ﻦﻣ ﺔﻠﺛ
دو ا   ﷺ  لر ماو ۃا  د  ت   د   ںو

 تر  ر سا ۔ د  ا د روا     ا ں روا ر

15  د  ت  ﻠﺛ و ِﻟوا ﻦﻳا ﻦﻣ ﺔ   ب  ا   ى  ا   وا       ؓ   ۔ ں   ںر ى   ا آ ح ا   ح  ا    وا ِ  ﷺ  لر ہو  ۔  ىر  و  ۔    ِ  ﷺ  لر    گ ا   آ لا      ق   ؓر وا    ں ںود ا   ح  غ   ہو  ۔ روا ز  روا  روا ز ہو        غ     ۔  ر    م    ا  ہ   ؤآ   ہو (ہ    غ روا  وا   )     د با  !  وا    ؤد  ڑا   ا   سا ؟ اد با     ںو     د با روا    وا و  ڑا غ  ح   ؟  اڑا     آ و     ۔   رو     ىر ح ا ہ و  روا تا روا ںرد   روا ل   روا  روا ل ار   ہو لا  ء    ؓ ل   ۔   ﷺ  لر   ت ِا ن     آ ۔ار ل و  ۔  د  ر م ر ۔   ر          روا ىد عا  ںد   تر  سا تر   جاور و ر ۔  ا              نا ۔د  عو  ور    نا 
  ر و ؟  ن ا با   ىد   ےردا  سا ےرا   ہو
 ں  سا ےرا   عو    سا ور ور روا د  عو  ور   ۔ ىر  ىرا    ھ آ ر ا ۔ ے لو ن با ا   ور ا 

 ذ   ہا  ہ   سا ےرا   روا ور ہو  ۔ ىر  ىرا   روا

 ور تر ہو  ۔ ىر  ىرا   روا  آ  ر ہو ؟ ے لو ن ہو با   ر ہو  سا ؟ ےد ن ض ہو با  د ض ور  ود  ں  سا ےرا  

      آ لا  م     ما ہو  ےر روا   ما  

     ر   روا    با ند ى

  ؓ روا  د   ؓ  ۔    ڑ ا  ں ى ا   م   ؓ   ا  ۔   ہاو   ں نا  ںا    ى   ں نا   م   ﷺ  لر ماو ۃا  د  ت روا  

16  د  ت 
 روا    ىردا   ںؤ     ےرا      ف  م   آ لا  جرا روا ء   ں ۔     ںا رو نا ۔       ں   ؓ         ےر  ےرا    ںو   ؟   روا    ىردا            و ں ۔    اد  تر  ا روا  ل            ماو ۃا  د  ت ا ،      ُا روا   ﷺ  ہو ا     ترو  ن  روا م   ۔ ل ار و  ل  ؓ  نا  روا ۔ ل  د  و  ل  ﷺ    و سا     ں ا  گ رو     ت روا تآ   نآ  ےر   روا      ا  ھ ھ تا  ماو ۃا  د
   م  ا   
؟     ا روا رڈ   ﷺ  لر ماو ۃا  د  ت     ار ر م  نا روا ت م  نا ۔   پآ روا  ﷺ   نا  ا    ا 

ںد   ل   سا         ۔  سا  ں نا

سا روا  سا   ںد    گ ا     نا  سا  

سا  ں نا   ا         ت سا    و  روا     سا سا   آ   ا   ا     ۔   سا    اڑ   ہو ہا     ؓ ا     ےد

۔    مارآ روا    و سا     حا  ور ل  سا

17  د  ت    جآ ﷺ    م     ث   م ا ہو روا  د    ہرود ﷺ        حا آ  ۔ ث  ل  ہ ڑ  ذ ى     ۔ ت  ت ى  ا  روا آ     ہز   ؓ   آ     ہز ہرود ﷺ  ا        ىراد ۔  آ  د   ہز ہرود     ﷺ  لر    م ہو  ما  د  ت ا      ںا   ر ر ل   ؓ ۔  ؓ   ہو م ےر      آ آ ا  ں   ۔   ف  ھڈ   ںا  روا   ہرا  ا  ۔ ا ر   ںو      روا ور ،لاد ۔    ض  ںاو  روا  پآ ىزور ا   ہو   م  ى ۔      ض         ار  ںاو   ا   ۔  چ ا ہو  ور ا ہو      ىر ں د     سا ۔ے ما پآ  
    ں د   ںوود روا حا  ںا     م      ا نا    ٹرر  نا     ا ما   د  را    م سا ہو      نا م     د  نا روا

ہو   ل ے روا   ر ل ٹ   د د  ا ہو    ۔  ند ند ود    ا     ح      ر ل  ٹ

  ۔  ہر    ہ آ   ل   د ہو روا   ر       ہو   را  ا  روا  م  ا  ترو  د     ز سا  

18  د  ت     ا   روا    ن ہو  د روز ا  ۔   م         ر   ۔   م سا ہو      نا م اود     م  ا   نا    سا ۔  م   ر     ،    ےد ا     روا  د  را   ل  ا سا ہو     ر
ل     ؓ  ا  ں    لر    د  را ح سا   م     نا      ا    ںاو د  ا    سا  ؟ اد  ت سا   ﷺ   ز  ؓ      ا  نا     ےد را ح    ؓ ۔گ    ر  م ا  ز    د  را جآ روا  د  را  ز سا     سا  د  را  ز  ﷺ  لر ۔  ا ا د    سا   روا    ں آ آ   ہو  آ   د  را و  ا  ں   گ  ں او     گ ا  آ   د  را  ا ں    د  را  ن ں    ہو   ۔    ہو   د  را ا  ر 
  ا ہو   ر د  ں   سا ۔   اد ا   د  ۔ ىا  ہو   ر   
 و  روا    روا ےد ےد   ،ےد ےد را   ےر      و  روا   ر  د  را  ز سا   ا روا ےد  ر د 

ا  ا ۔ با روا      م    ا ۔ ذ ےر  رود    ند ا       م ا   ں ا     پآ    ر  ھ نا   ند         روا  د   

19  د  ت    لر    ذ  تآ نا   ۂر    د ہو  روا ۔ ر د  ۔  ىد      ﷺ ﻳا ﻢﻬﻴﻠﻋ اﻮﻠﺘﻳ ﻪﺘ   ر ض      ۔ے  ا  ے ن  ا ت   ں ہو    ﻢﻬﻴِ ﺰﻳ     ۔ے س  رذ  ںؤد  ے ك ا ہو     ن ﻢﻬﻴِ ﺰﻳ    سا  ں   ںوود  م ىد ہو ا ۔  ں ہو      ا  سا   رو   ،  دا  ں   دا ،  آ  نا  نا  روا   ں  ۔    ا     ر  ض ۔  ۔    ىدا ﺐﺘﻜﻟا ﻢﻬﻤﻠﻌ  نآ  نا ہو     ن   ۔ ﺔﻤﻜﺤﻟاو  ں  راا  نا روا ں   ما     ن      سا ا            روا  آ سا ۔ے ہآ   ن    م  ‘‘ ِ’’  روا      زآ     ا         ۔  )   ا (4)    ا (3)  نآ (2)  (1) (5   ا   رود  ںرو ىد  م   ؓ ںراد ذ   ۔  نا  روا  ذ ےر  ، ذ ےر  ۔    ںراد ذ ں  روا     سا روا رد   ىدا روا    روا  ذ ےر    ما
ںو     م  ں   ں    ٹرر   ف  ا ما  ہو   او اراد دا  سا) ۔ر   نو او ر    

ما    ود   نا    ىد ا  م سا          ےد  ا  ا ما ہو  ر د ا   د ےد ا  ا

 ہو        و    روا ىدا    س    ا         و    روا ىدا    س   و    سا  روا   ترو   ا    ا ۔  

20  د  ت  ہ   ںوز   گ   سا (   ںارآ         ا  ں   ح ا ۔ آ      روا              ر   د   ں نا   سا    ىد   نا  روا ۔      ہو   ن   ۔روا    روا د  ر
۔ ے د ا  ا ا    م   روا      م   ۔  ﷺ    م      ۔  ماو ۃا  د  ت   ﻪﺘﻳا ﻢﻬﻴﻠﻋ اﻮﻠﺘﻳ    سا ہو     م  نآ     م  نآ              ہو         ۔    ا      ہو       ںوود    ۔    ا        ا    ۔    ا         روا     ا ہو         ا ہو 
ا ا   د د   ا  ىا ہو     ہو ۔ر اد  ا ہو   د  د       ں ہو    سا  روا  ر روا     روا  ے    نا  د    روا ۔ ىرو م   ۔ ہر       ؓ  ں   ہو      ں نا    ہو 

 سا   سا ا روا   ىد ا ا      م ا  ا

   دآ ار  و ں    و ں  ر  نا   ز  روا

21  د  ت   ا ہو ؟   م م    ا ؓ     ر  آ ۔    م م    ما  ﷺ  لر     م     ا     روا     روا    د   ﷺ  لر ۔     ں نا    ر       ۔     ر ى   ر      ر   ىر   م    ہدآ    ت سا  ہو روا    ں  ا  سا   ا ا    ر  ر    ج  ےڈ   گ ند ا    ہو ا  د  جر     ہو ح ا      د   ىد ا  ں نا  ﷺ  لر  روا نا ا روا  ىد ا ا       ےڈ ۔ ا   ما  ۔ دا  روا    دا ى  ںود  نا        د  ر   ں نا ل  ہر   ىا ہو  ۔  ى    م  ا ما  ند  جآ   ا ما را را  ند ہر ہو   ىرو   سا    ل   ا ۔ےد  م ا  15   40  ىا      ل
ما را را  ند
15
 حا
د  ر دآ  ا ہو    ں ۔  س    ا ما ۔
روا ں  ں  روا ےد  م ا ہو   م ا  ا ما      نا آ تا    ف  ا ما   سا   ض  ں  م ہو   م    سا ى    ۔ ما  ر ىر  
ترو         سا ۔  د  جر   ا  

  تزا  ى  ،  تزا  ں  ،  تزا  پ  ۔ے  ت  نا   ںد نا ح ا ۔  تزا  ود روا راد ر  روا   روا   تزا   

ہو ںد نا    ل ہو اد ۔    تزا     ند ا    ر  ند ا      م ا ح سا روا     ند  تزا    نا        نا روا    ےر ند    ہو  ں  ح ا ۔ م  ا ما  ور م  ا ں ۔    ا ما د   ر    ء   د ا)   م  

22  د  ت    د ا نا ا ما   م ض ۔  ىد ا ا روا       د  م ا   دآ ں ار   سا  و ں    و ں  ۔ ہو  ںا   د  ر   تد   دآ  ا ا    سا      م ا  ا ما      ند ہر سا     ر    د  ند ہو ںد نا  ا  رو  ا   ا  سا     نا    ا    د  ہرود     ا م    اد ا ہو ا روا   ىد ا     م ا  ا ما ںد ۔  د  جر   ا     ر   نا       سا ا       ں   ں     ا ار ا ما   نا  ر    ا ما  ،     م    ۔   رد ہو    ماا   نا  ے   د     تزا    ںد  نا ۔ ىد ا    ند   ا 
نا ماا  روا      ماا  نا (   ںوا        ں روا ى روا پ روا ں   سا ۔ ىد ا    ند ا ا  نا 

      ا و   ند        ھدآ ازور  ں ۔ ز    ند  ءا    ںا روا ںڑ ،ں م ل

ى روا  ں    ى  ر  ا را 

روا    ىر ،درد  ا ى    د ما ا 

23  د  ت     ل   ا ا ا ا ح    ض  ںوراد ر م ےود روا  ود  ۔ےد ل   پ ۔د ل   ا ا ہو ح ا   د    روا     ڑ   ہو روا      سا   ند سا  ہو  ما     ں نا ں ۔ر و ر    روا    م اد ذ  م ں      م  ا  ںاو   ل   ہر ف ىر ۔   ںاو  روا وا  سا      آ ا ما را را   ا  ں  نا     سا  ا  نا  م  ا لا روا    ں     ل ہر    ح ا ۔   ماو    نا   ہر  ے روا    ا ا ا  م  ا را ہو ۔ دآ ر  او  وا  ل     نا ۔ں   سا  وا  ل   گ م ہو  ند روا       ا ۔ و   د   ھدآ ازور ہو    ز
 ند ار  نا ۔ ترو  ںدآ ہدز    م  ں       ں م او ر  وُا  ل  روا  د  دآ ا  ں       م     ں    د   ۔   را ا   ۔  م ازور    سا   سا  ںوز   م    روا 
 ر  سا   ى  ۔ں  ر    ز ى  ن

 ں   ںوراز نا ا ۔      ز    ر

 ں ا  ۔      م   ںورود نا ا     م  ا ہو      رو ما ا    د ے    

د  ف سا   ں و     سا ۔ ھ  ز     از  ل   ا با     ا    ا ما  ں   ند   ں ا و   نا ۔   ا را    ںاو

24  د  ت             و ہدز   سا  ترو روا  و       ا ہو ند  ۔   ند ر ود       ھدآ ازور      ۔    ر ى  روا    ىر ى ند سا     پآ   و سا روا  ما ر ہو   ر   م سا  ں    د    گ         روا    ہو      ۔  ۔  ىرو   سا ىر ى     ى روا   م  نا روا ۔          ا  ں ںود نا ا        ذ ے ا ىآ         را ا ۔ و  سا ا  نا  د ا روا ں   ترا ا سا  ں ںود نا ں     نا  سا ۔   ںاو ند ف  نا  ۔ں    
   سا ا ۔ ہر     نا   ا د   ں     ے     سا ً    ۔    ا  ڑ    ا   ا      ر ا   ا سا  ںروا ہو رذ   سا روا
 ى  ا       ف    نا     نا  
   ر  ض اد  ں   دِ   ں ا  ا را 

 ے    روا       سا    ا را ا ۔    ر     با و ا       سا  سا   ىزرو ف    سا   رو    د ا  ۔   ںاو    ت  ر  لا  سا      ح  غ  د  ں د د  ف  ا

25  د  ت   ا ہو      ا  ۔ں       ہو   ز   نا  ا ہو        ۔    ا ما  ا را  ظ    ا ہو      ى  روا     ا ما  ارا  ظ      سا ا ۔    ا ما  ارا  ظ   15   روا وُا  ل  وُا  ل  ہو ا روا   ىرو    ا ما   سا     ل ل ھڈ ل ح ا ۔  ىرو    ارا   سا      د   ؓ ا    د  ز     نا   آ آ    ا          نا     م  د   ؓ ۔  م     ند ہو د       م    ۔و م روا ؤ      ۔    با  ںا    با  ں روا ں  ےد     با 15   40   ز    ا ما   ںاو    ل ر  با ہو با  ظ سا روا   ۔        م  ر     ہو د   و روا  اد  ر      با  با   
ؓ را ا      ؓ  ﷺ  لر    ىد  ار ا ۔ر    ً م  د  نا       ؓ روا   ا  ت    ا و ن      ما د ہو     را   ؓ   ۔  روا     از ت      ؟    ح  را   
26  د  ت         ىر  ؓ  روا      سا    ہو   ند م ار  تر سا       گ و     ر          ز         ﷺ  لر  از ت  ہو   ت او غ   نا  ۔   ہو      از          ِ  ﷺ  لر  از      ىد  ر  ؟  ح   ہو     از ا  ۔    پآ ا    ى  ۔    ر    ا ا     ےر ر  ں ا  ۔ر  ’’ ص‘‘ د  نا  از        ا  ند     نا ۔  و   ں   ۔ ند  ر م      نا   ں نا   ۔    ا  ر  ڑ   رو   م م    د  نا   ر    ہو    ۔  ں رو ا   ں ر  ت سا     حا ا  ںا ا روا  ا   دا ت      ا   ۔د  جر   ا  ۔   ن  ظا نا   سا    نآ ﺔﻠﻴﻠﻗ ﺔﺌﻓ ﻦﻣ ﻢﻛ ا نذﺎﺑ ةﺜﻛ ﺔﺌﻓ ﺖﺒﻠﻏ    ماا او ر دا   داا  د      ۔ صا روا نا  ت سا ا    ت   ۔   آ    ن      م   ر     گ  ا ں     ہو      ں دا     نو ۔      ل   جآ ۔ر        ں نا   روا           ہد ج   ں    ك راد  ء1934

    سا    ﷺ ما ٔ   او      سا ا

  ں  ا و ن ا   ۔  ا ہو او     او     ۔     روا لر ف د  ں وُا  ا و ن روا 

27  د  ت    ں ىا  ند     ا  ںاوا  ںا روا آ ں   ىد  ا  ا  ند آ  ز   سا ىا ا ۔ ر     ىد   ر ا  ند  د   ں    ا  نا        ا      را ا     ٹرر    ۔  ےد   ں   سا پآ ا ۔   ناد    ںا    نا ا روا       پآ ى ے   نا     ے روا  ا    ۔ آ   ؤ    ں  او ر   ۔    نا    تاو   ك ِ       نا  ىراا ا    ٹرر     ا   ے         نا   ن  و  نا ىا   ت      ﷺ  لر    نا   ۔آ  ش  نا   روا    او د  ىراا سا ۔  ن   ہو  ود  د د  ں ا   ن ہو  ا ؟     او ہو    سا      ن  روا  ہا  پآ ہو    پآ  ےد رد    او  ھ  ا و ن
پآ
 و سا     و     ن  نا ار   و  نا      ن ا ار ۔  ت  ءوا ن د ےر    ت  ہو        ﺎﺑ ذﻮﻌ   ںؤ  ں   ح  ں دا نا ا    ن  روا   نا        رود  ا  م
28  د  ت   ظ د روا   ن  ظ د  نا    ن  نا   ىد   ن  ںؤ  ں   ر م    ا  ا و    ن    ا     ل ہو  سا    ل    ہ  ںورادد روا   ۔    او ےر  ں  و  ن   ںؤ ےر       ا و  نا   ن    ن ا  ہ  سا     ا     پآ    س ا    پآ ا ۔  لا  ں  ا  ود روا     گ  ا  ں  د ےر ؟ و ا ۔حا  ن  حا    ۔ ار  ں  و   ن  ا ہو  ں ےود   ا ﺎ ﺑ ذﻮﻌ    چ  پآ با ۔ رود  ا روا     نا    ن  نا      نا   ن   او ۔       ضاا سا   راا  ں    او ىا  روا  ر    نا راا     ل   و  او   ؟ 
  ہ  ند  ےود  ںا         ں   ے 
  ں م    ت سا دو     ل سا ء ا ۔ روا  ہو
۔ ےڑ       ماا   ظ   ۔  ىد   ر  نا روا  ر  ےڑ    د ل   ا  ں   نا ا 
سا  را دآ ہو     را     ۔ ر ےد  ا ىا
   را سا   روا  روا ہو          ا ذ
ہو     د ےد      ا  ںا    ر ا  پآ ا  ا  ند  د   ں   ا روا  د  ا  ا  ند ہو 

 د را د  ا   ہدز ا    د  عو     

 ںود ىر   و  ا ۔ ر        ےڑ    با

ا    ۔ا      ؓ ت  ز  ؓ   ۔   پآ

 د  ت       روا  د را    ماا روا  د اڑ

  نا ر  ںد        ہر    ماو ۃا

روا   او  ،  او  ۔  ا  سا    

 نا    ۔ ر   ےر   ا   ں ا او  ا

29  د  ت     ں ےود دو  نا    و      ہدز  ر    ںر  ا ا     جر   ا  ر    ت    ہا  تر سا       د  سا روا ت  ا    ء  دا  ۔        ےڑ  و ہد       گ 
؟   رد ح    ں     ۔ رد  ںود ى    م ا    روا ں  ن  ا   و سا        ےڑ     ن  ا   و سا       سا  ہدز   ں          ظ سا  ہدز  روا    ماا   ےڑ  ۔ں          ےڑ         ۔  ےر ا   ا    ہدز    ماو ۃا  د  ت       سا   ےر ل ا      ہر  ےر   روا     ا و  ا ۔  ہا ا           روا  ر      حا   ا   ںد    ہر     ہو   

 ےر ا     را ا   ہو    ا     ز عو را  ں  ں   ر  ےڑ   ےر ہو روا  ر ۔  ہدز  روا   ےڑ گ او  ا د و  روا         دا  سا  ں    ےڑ  ا   

   ا روا   دا ماا    ےڑ    ںاو  ىا

و   ؓ      ز     ا     ا  ماو ۃا  ہو        سا    م   ؓ   ا روا  

  ےر  سا  تر سا ۔   دازآ  ماو ۃا  د  ت    ۔ ا  ﷺ  لر ہو    د        

30  د  ت 
د ت  ىرو ا ا گ  رو    ا ۔ ر  ےر 
ا ءا روا   ےر ا ۔ ا  ہ   ظا نا ے ى 
ا        نا        او  ى   ا سا   رذ   سا   ا ءا ۔ ر  ہدز روا  ہدز   ىراد   ز   ماو ۃا  د  ت  ں  د  ف ا        ح ا ۔  ا    لا ا   س  ز  ؓ ۔  را  ز و   د ےر ز   ؓ
 ۔   د  ت ہو          را ز  
 ىر ز  روا   ے   ا ار ہو روا  د  ا   
 لر روا ےد را    پآ ا   ر    نا   ا       سا  ے    د ىد  ت   دازآ    ﷺ   سا روا  د را    ا  پآ      از    

   لر  ا روا     ا ہو   را      ت

 ہآ    ند   ۔روا ار ار روا  روا ار  نا  سا ۔ 

 ٹ م  ںاو    د  ر گ ا        ما

ر    ہو        ں    ں ہو   ترو

31  د  ت   ےر روا  د را    لر   ما  د  ت   ا د
۔ں    ںو
15  ل 15 ۔ا ما :مود40  ل 40 ۔ا را :م وا           نا    ا ا ہو   ض  ىا   را ا ۔   ا لا  ۔    ا م  ا ما ۔      ى  ر  ما ر  سا روا     با   ا  روا   ز ى  ن ،ےا ۔ا درد  ا ى روا   ا  ى      م ا  ۔   ى     ىر   را را  ند    ض  نا ۔ را  سا ا    ر 
 م سا را را  ند ہر روا    ت سا    سا ۔   
8 ۔ا لا :لوا
 ۔      روا       روا  آ ںو   م ا    ۔ ہ  ر  را ا ار ا  ار  روا      پآ ہو  ار    ا ۔ ر   ن ن         ىر مد   ند ہر  با  سا  ر        ا    ر  اد ہد   ر    م ےر را       ا        و  ىرو   

ا   د رد ۔    م  د   روا  ا   ں ا  ۔و

  ہ  دو ا   ںوود   م  ر       ر ہز

   اد        م   دا  دا روا      م روا   روا    د       ا م   ں ۔ د

 ۔     د ا گ روا د م  ت ف گ ا ۔ 

32  د  ت   م  ند را را  ند ہر ح سا ۔ؤ    نا   روا ؤآ        م و  نا روا       ا ر   ﷺ  لر    ت سا  ،   ں ہو     ر  ت سا    ۔         ر  ت سا  ،  روا نآ  ں ہو     ر ا  ، و و  ں ہو  م   و  ہو     ر  ت س  روا  ﻢﻬﻴِ ﺰﻳ  ں ہو     ر  ت سا   ں ےود  ۔   ا   ىد   ح ح ا ۔    د    ىر ز   م    و  ر او    ۔ے   م  نا م ح  روا ے     ا       ر ا   ا   ج ہو          ا ہ    م   ا   ﻣ ا ۔ا ءﺎﺷ ﺎ   د  ا   د  د       ھ ازور  ود        روا   ا 
    نا
 و  د    م    نآ ۔   م 
 ار   رو ر ود ا   ۔   ند  ل ے رو ا   ں   ر  رو  م ا  گ   ۔   ند  ل ے    م ا ود    ں  ا  ۔     ت 
33  د  ت   ں     نا    م  ر ا  ا ۔    ا     ر    ہو             نا    نا روا    نا ا رد     نا  ۔      راا  ر    ادا  ںراد ذ    ف  لر  سا روا ا     ف    ءاا روا ذ  نا  د ما   لر  سا روا ا روا     آ ۔ ض      ض ا ) ﺎﺑ ذﻮﻌ (  لر  ﷺ ا لر          ما  د  ت  ) ﺎﺑ ذﻮﻌ (   ﷺ  لر  ۔  سا   م  ا  ۔      روا     ؓ  ،     ىآ   ہ   ا   ض ا روا    رود ا ف  م ا ںو  ر ں  ا ۔  ا  ں   و       ف ا   ۔ںود ر  سا  را ا ہو رو    ا ت ہو     ا     ا   ۔  را  ا    ( 26 ر  1940 ء1940 ا  ا ا ۔ء ) ن  نآ ا زور) 22ىرو2020(ء ﺾﻀﻀﺿ
34  د  ت  }{4 د  ت   د  ت ب   ںا     د  ت  حا  ں   د  ف  ا سا   ا  ’’      حا  ںا     لا نا روا د سا     ۔  سا  و سا ۔    د ر روا   سا  ف   ا   ں  سا  ۔     ۔ ا  م  ں    ف     روا     ح  ا ح سا ۔  او ر  روا  ھ  ۔ كر    ا  ۔  ى ر ل  ۔      وا ح  ںوڑ    ۔  ا    جآ ر   ۔  رود     سا روا   ىر گ    زاا    ۔ د   ںز  روا ں
   ںز    ….   ہ  ںا حور   ت  ا روا ما   حا  را نا    ر   ںو نا       سا   ہو      ا سا  ںا     ر ا حا ہو روا     را  نا ا ۔آ  ا    ا روا ما   ا حور ا را ا   ا ا  د  ۔ر  ترو       ا ت   ر ا  ا حور ا  ںاو  ا        و    د ۔
۔ ں  ں  سا    ا  ا    د ضاا   

 سا رٔ روا ےد   ا ،  م روا   ما     عو   سا      روا ےد  ہو ۔ ر ىر    روا  روا   

ا  ۔آ    ى      روا د ہ  سا روا ض 

35  د  ت    س    لد ا ہو روا   نآ  ں    سا   د       ا روا  ر    ا   نآ   و  ۔   د    ہو  ۔ و  سا ،و  سا     نآ  و ہو روا و     م  روا   ۔ د ا  ر  ب ا      سا  سا   نآ روا   ا ا       ا  نا    داا       ا  ؑ ن ت  ن ہر  ۔ د روز ص      ا   نا    ن ﻦﻣ ﺾﻀﻏاو ﻚﻴﺸﻣ ﻰﻓ ﺪﺼﻗاو ﻚﺗﻮﺻ     ز ا  سا  ں  گ رو   ےر (20:آ)    آ    ۔  ہر رو  رو  ؤ    ا  و   ۔ ہر   ود   ر روا   ود   ں “    ح سا ۔ود   روا ر ، ود      ےود  روا   ا گ  و  ت  ر ا  ”     سا   ہو ۔ ہ ا ار    ﻚﺗﻮﺻ ﻦﻣ ﺾﻀﻏاو ۔       روا ىور       ا حور     روا ىور        م  روا    ا حور    م    ود  م    او    د   ا    ىد ا حور ا  ںوود      ف   م  م     و  ۔ ا ا ىر 

 م     را  ارذ ا  ۔     روا  روا

ہآ ىراد ذ  ں  ہدز     غد  ںا  روا   ۔  او    ںا تد  ہ   

۔  ہ م ہو    جآ    ا تد  ٹ   ا تد

36  د  ت   ت ا  آ  ر روا ا   ۔       تر     گ   ےد    ا     ر ا د   ں   ےر ۔   ہو  و سُا  ، ا ىر  روا  ہ ار  سا       ۔ ں   ت  ا  ہو  ں   ا  ۔ ا      د    ىر  ا ح ا ۔  روا          ر ا  را ا  ہ روا ےدارا ہ ،م ہ روا  ار  ا   ہو      م م رٔ ،  رٔ       ا ا    و   ا سا       ،        ا      روا ۔ ر مو      م روا   روآر    ما    ںد  م  ا دا ۔ ىد    ںور        رذ    سا       ہوروا ں ر       سا  دُا روا   ۔   ؓ   لز ما آ    آ تاو   ا  ں    ف   ار ہو     سا ۔   ما نا     
 غد
    ا تد       ا  ى  ںا ا

سا  ں م ں  ، ا ےر ،با ا ےر   د عو     ت   ںذ  نا ا    ا  ا ںا م  روا   ىر 

37  د  ت   د ُا    نا  نا    ض ك ا  ٹ ص  روا گر ا ہو   ر      ا   ل ہر ہر د  ۔    ۔   ن روا   د ۔ با ا ہو        نا زار  نا روا  ىد ا    سا ا  ںا  ۔  ا      د     مً    ڈ  ر   قا     ۔      د  ں روا ںر   د  ر ا  سا ۔ ىر     سا  ا       نو  ےر روا ر ا ۔     م ےر  ں   سا  روا ر ا    ہر     رز   ص ا     تارز   ے ہد  ۔  ا     ح   ں نا  ں    سا ر   با ۔ ا    ا  سا  تد   م          ں   نا روا   ں   نا روا  ا  سا  تد   م   ۔    ح  ،    ں تد    با  ر    ۔    ح      ر م  ا ا  ے
  نا    ل ہدآ    ناروا 
۔ د   سا  ب  نا روا  ىد لاڈ  ر و   او   روا    ت او  م  ا ہو  ر     م  روا    ت ہو   م     ا  راز   ود    روا     روا ر  نا ا روا م   ر  نا ا روا م ا  ہو   ر     ہ  ہد ا ا ر

 ا روا ۔ ُا ہ  سا گ ےود ُا        آ   سُا  روا   ب  ز سُا    آ  ں     ز  سُا ل  ر ا    ہو  ا ۔      نا ح ا ۔ ر ظ   ا ا روا ۔  ہ   ںوود روا ُا ہ  سُا ،  ب را ا  ح ا      ںز  ح   ُا  ہ  د     زا     ہ  ُا   سا روا     نا م    ر  تد  ز   چ   ماا پ ا  ۔ ر ظ  ہو    رو ہ  

38  د  ت   روا   رد  ا   ۔  م       ر سا روا       ں ۔  ا  ا ہو روا   رد   ا  ا  ہو       ہ    ظ   روا        ظ ا تد      سا ۔  ظ   ہو    تد  م ۔   ا ہو  ظ ا      سا   ى   ر  تد دو    م ۔ہ  تد     سا  ے ا د ا را ا ہو و سُا روا  را م   ُا تد  سُا    م ہو       ہو ح سا روا  ر   س  ہ  سا روا   ُا  ہ  سا د ہو  ۔ ر ظ     ۔  نا     د    و  ﷲا   لر  ا ۔ُا    سُا  ل  ا     ب را ا ہو روا  آ             ز سا ل  ا روا ۔   ب   سا    
ا  سُا  كر  ز ل    كر  ز   سا روا  ىد    و قوذ د ،  د     ز  ا   د    ز  پ

ا  م   ا  ۔ ىد   م  ا ما  ا 

نا  ں     ا  ا      را ا  ں قوذ  ہو    ر   ت سا      را ا   ں    

39  د  ت    ق    ںاو  ز   ر مو  ہ سا ہو     ز    ز  ا ہو    روا    رو  ں  سا ز    ۔  ہ  ر نا    ہز   حور      ا و  تد  ہو  و  تد  روا   ہ  م  ہو  ا ں  د      ں ا    د  ار  ہو  ُا  ہ د  سا م  ں ا  ا ہ    نا روا    م    ا ۔ ُا ہ ہو  ود ا اروا    ر   د قا ىر  سا ر ا  ر    ا  ا  ۔     ار قا ہو  آ ىرو   ں  ا ہو  آ ا ز     ا  ر  تد ں  نا روا ر   سا او آ   سا     سا   ۔  مو  حور    حا روا رد  ںودوا  ۔ د س  نا      ز  ۔  ىرو    حا روا رد  ںر روا حا روا رد  ںا روا
م  ا ما          ىرو   نا   ب    ہو    ود ا  ند ۔  ا  ںا   ح ا   ا ءا ت   ح     تزا    ںا  أ ا ل   سا  لد  ںا  
سا   ىرو    قوذ  ےود   ىد تزا ا    عو 
40  د  ت     و    گ     ا   ا حور   م  ںا  ںود   و   ۔    را ا  نُا ں   تر ص ۔         پآ    روا آ      ا   ىر   ضار   ہو ۔ں ضار   أ و    پآ ، ضار          ۔ىد  تزا   ى  ا ما   پآ   أ م        نُا  ر تر ص گ ر   لا  پآ ف    تزا     نا   ںدآ ے ا    و  سا روا       ا  ےر ،   ا   ہو      سا   ىد ےد   د ہو  و    م   ا ح سا روا   ل  ۔ ر    دا      ت ر   ں     ا   ا      ا     ہو  سا ،  روا م ا  ا            ۔  روا   ہر    ہو     ىد ا  ا  ر ص    ۔  ہر مو     سا   م د ا      را ا  نُا   ں   ں    ۔     م د ُا       ں  رد ے  رد ےود ں   د    ۔ ل ُا روا   ں  ہو روا      ا  ں   ۔    روا   ا   م   ںا  و سا  زا  ا  ى   د ا ءاا ى   ا ہو  د ےد ت      را ا   ں ےود   ا روا   ا ل

۔  ہ  ا   تاذ ا ا روا  آ  ز  نا   

ل  ا روا  ا  دا  ںا    ہ ا ۔   ٔ

41  د  ت   روا د تا  تاا و ، و     ںا و سا تارا  ںا ےود     ۔  د ح  با  تاا             ہر     ۔د كور     ا  ں ا ا ۔ س ىراد ذ ا       ہو    ہو  عو  أ    سا    دُا دا  ںُا ۔ا    ر ر روا  ن ۔د با   ت ں   رد  ں ، روا    روا ۔  رد ا  ہو     ںُا روا  ر ن      ن ا ا  نا  ۔    ےود  ں ےود ہو  ں   ود  ن و         ےرروا     د    ن ا ا دآ ہر سد ہو     ترو  د  روا   روا       نا ہو  ہ  ںو  نا  ا   أ  ہ  سا  ر    ۔أ ا   ت  نا ح سا روا ا   ںا ہر سد روا آ      ا ،  ر ا       ا  م    سا ا 
  ںا   سا   ہ اود
روا ح ا روا   ما  د  ت ،   ،   ،
روا    ا   
 را ا ا   ںدآ ے  ا با ۔ ا  م      آ      ر د ا   ۔ر  ا ےر   د ےد تزا     ،  ھ دا            روا    م    ں روا  نا  ،       ،  د   

  ے ،ود ر م ر  ےود ،ود  ا    ں ں 

 ںا روا  ش ے    ہو ۔ود ےد را    روا ود

 ا  د   ن  سا   روا      د    ا ۔     روا  س  ےود  ۔     ر   ا   

42  د  ت   تد   م  لا   ِ ہو  ں   ا روا ۔ ترو  ہد ،د    م   ا  ا ، رد  قا  ںا ۔اڈ  نا روا   ف   روا   م د ۔     ز ۔ں ر ق   م  او  ،   ا  ںا   ںا ۔   نُا ق   م ،   ىر ف     ى روا  ف گ     ہ      ا     نا روا   ار  لا  با  ى   ند      ا    لا  با ہرود    د      روا  آ  ح سا روا د ٹوو    د      آ     ہر ۔ ار   ز  نا    ل روا    ى      سا     ا  ا     لوا ا  ت  ۔  ا ب  آ    ںا  ؟ا     ۔ ا  ا  ا       پآ ۔ ں    اود روا  ں    
ح ا
 ں      ا    ر د روا ر  پآ     سا   ےر پآ   روا  س  ے  ۔ ر    ہو      ر  وﻣ ں ﻞﻗ ذﻮﻋا  ف  ںا غد ور  ز ہد پآ    ں          ا ہو د    ا  پآ  
43  د  ت    ش   ۔   ےر پآ   روا  س    ۔     ڈ      ق ا ف ُا ۔  ض   م ا    د    ے   ا    د   ےود ،ا ا   ،ا ا   د    ،ا ا  ر د   ے ،ا ۔   م رو  راد  ں       سا ہو    تد   ں        ے    و ہو ۔  ا    روا  م ا    گ ا ۔      نآ ا     ﻢﻬﺗﺻ ﻦﻋ ﻢﻫ ﻦﻳﺬﻟا ﻠﺼﻤﻠِ ﻟ ﻞﻳﻮﻓ ﻫ ﻦﻳﺬﻟا نﻮﻫﺎﺳ نوءآﺮﻳ ﻢ  :نا) 5    نا ق   م    نا ءر  ءر (7  م     را ا  ں ا     ا    ۔     ہو   راا    را ا  ا  ں  ر           م     ۔   م        ہدز     ہدز  م سا ہو        م اڑ ا ۔ ں   ۔     روا ا    ا ا         ا ءا   ،ا ءا     م  ا  ۔    م ا ما    ا م  ۔مد  ا     دا  ا ما روا ں  ا  ر د د   ت  ل  ںد  ں    ۔ مو  مد ہو    ۔  ل ہد  ،  ر ح   ش     م  ا  ر  ت ۔ د   ُا    ر ا  ر وا  م  ا  ر    روا   ہ   ‘‘       ا  ما  د 

 ںوراد ر م ے  راا ے  روا       سا ہو ا   

 دآ ا    فا ہو  سا ا روا   ار م  لوا     ا

ں نا    ل   ہو ا روا    د   ںود    قا   فا با   ش     روا         

44  د  ت  ا    ٔ  سُا ۔ے      ا    روا      د م      سُا  ںو ہ روا ںر ہ      ۔ ‘‘۔ ںود ت   ت (149  ا ) را ۔ل  لوا ا  ت  ماو ۃا  د  ت ۔ د    لوا ا  ت        پآ    پآ  ماو ۃا  د  ت ۔   ۔ آ    ارذ پآ روا آ آ  ى  پآ        ا د ۔آ آ روا ارذ پآ  روا آ آ روا  ى   د  ت  ۔ ل     د    و سُا آ  و  تو  لوا    ڑ ند    ہدارا  ، ف  سا  روا   م ا گ  
ت   ۔     ا ا ت    ے      ںؤ  ت سا ا    ر  ت سا  ںود ا   و سُا   تو  ؓ لوا    (   با )   ں نا   ،        فا 
۔ ر ظ    ا  ن    ىدآزو  لر م  ل    ےد   ا     ى ا‘‘    ںد ُا        ’’ ں   نا    م ا    ا) 2 (ء1937 ا۔   ا 
45  د  ت   ، ہ     د ہو   ا    ا  ۔د آ   ےد د   ۔  ہ      ا  ۔ آ  آ  ل  سُا ا      ا ؑ ن ت ۔ں د ل اوؑ ن ت    سا     تاوﺎﻤﺴﻟا ﻰﻓ و أ ةﺻ ﻰﻓ ﻦﻜﺘﻓ لد ﻦﻣ ﺔﺒﺣ لﺎﻘﺜﻣ ﻚﺗ نإ ﺂﻬﻧإ ﻰﻨﺒﻳ ا ﺎﻬﺑ تﺄﻳ ضرا ﻰﻓ وأ (17:ن)    ا  اد  ار ا ! ے ےا   ۔ آ   ل  سُا  ا    ز روا ںآ   ہ    ہو روا   ر  م سا د  ا   نا  لد ےر ا       سا    گ ہو  ۔   ا  ہ  د ۔  ا    ے  د  ا ا  ۔   ت   و  د را د ا    ۃا  د  ت ۔   كور  سا    د ىر    مو ا  ماو  نُا ۔ىد   ءا م    رٔ ا  روا  رٔ روا     ا روا     ں د  عو   ا  ۔ ت ى  ذ  ا   د  با       گ د       اڑُا      ا    ،   گ ح     ح سا ہو     ۔     سُا    م   ل د     م   ل  د     ںد ا     ۔     ہو  د  ں  د ا  ؓ ت ۔  ت     ہ    ؓ  ت  سا  ىد   م ہد  ؓ ۔ ل    و  ﷲا   لر    د     ح سا  پآ ۔ د   او د ٹ  ہ   نا ٔروا   ا با ۔    
46  د  ت    نز    گ   ۔    ر       ا ہو روا    ا   ۔  م      ا    ىر  سر     ا ما  نُا روا   ا ما   ں  ں     و  دا  نُا  ر   ت سا ہو  ں      سا ے  نا  م   ص ف سا  جآ  ں  ن    ت  ۔ د   ںا        راد ہ ا  ا ما      سا     گ  روا  د را      سا  ں      ا ش ا   ہر   ت سا      با ہو    س       ا ۔ او  م     ى      روا   ں دا ہدز   ۔     ںا  ق   دا   ںاو  ن ہو      ں  ۔  ں ہدز   نا ۔ ہدز    ف    نا     ر را   دز  دا ا    سد ےر   لا  ں   ۔   د   م     (۔)     ى ا  ا ما  ا ۔  س    
او د  اد     ا گ     ے د ےد   اد ا       ا  ۔ د عو    سا   ںد      ۔   م  پآ    د تزا        ا گ ، ں ود  ا ہو ح سا  ں  ں ورا   روا  ں ر  ود  ا ۔   سا دآ    د    و  م   ۔  
ہ       ز  ں  ے    ں روا    
47  د  ت   سد  ا   ںد  ےڑ   ہ روا   او      م ہو ۔ر    ا م    ؤ را   روا     سد  ، ؤ ( ر) ر   ىور  ےر   پر ف     ا ى  ا  پر  جآ   ا   ۔   سا ں روا  م  سا  ىور ۔   ا
  لود ل   ں ر ل  م ا   ہو  د را ا روا    ںو    ل ر   روا   آ ت   ا با ۔     ۔ د  ا روا پر  ں  سا روا  ر ل           ،   ہدز ،  دآ    ىر   ا ل    روا آ   لد  ل  دا    رو  ا  ت  لد  ر    را ا  ںاو   م  ق   دا ہو   سا  ں     را ا  ںاو  م ف    ہدز  ،ے       م  روا       را      ا ر  ق  ۔  نآ  د آ           ںا دد     ل  ا   ا  نا  م  نا  ہو روا  ا   ںد  ہو    ا      م   ا    ار   ش ش روا ہز    م دو   د    ا    ل    گ ا   د۔   روا  د ےد  م ں و ا   ر  و  س ےر     ںود    م   د ہو     ىر د ہز روا  ىر ىر ح سا روا
 ا ، ل  نا گ ۔  دآ  ف  سا  ۔  عو
48  د  ت     ں ا    ت از  روا  ش ش  و  ے  ںاو        ر ر ود ود    ںود     ہو      ۔ م               نا   ۔   ل   نا  داا    ا ۔ د      ا     ہ  ا   سا      ا ہو ۔    ہو       ؤ      ںا  ء    ں   روا  ں  ۔     ےر         ا  ،  او د  اود     ر  ،     راز  ا   ت      آ ۔   او د   اد  ُا      ر     ود ود    ن  ود  ا   ند  م ا ،ںو      ہو  ود و  اڑ    روا ؤآ        ا ہو  ،  رر  ہو و       ارذ ،   سا و سُا   ر ن  و  ر ور      تر ہ ا   ۔ےد   لاد  ےد  آ ا      س  سا روا     س ےر     ہو و   ۔ د با   ا گ  آ س ے      ا و سُا   و          ود    ا   ۔د ےد  اد  ں  ہ سا        ہر   ا      گ      و    ں و     ر ا  ا     ے ہو  سا  سا روا   ا    ۔ ۔ ہر    ٔ  د       ا ں   ۔

 سا    ےد  ہو      سا   روا نآ   ا   

ں   آ ۔ آ  ہو روا ے      ا د ۔   نا

  ىا  ، ر ھ ا   ا    ر ےد ا   دز  ںا ض ۔ ر         ر  سا

 ا روا آ  تار ہو ازور ح ا ۔ى ُا    ىرد سا روا  

  تر   ںا     ۔   د ب

ہ ا  ب سا  ں  نو ۔ر م  سا ا  روا د 

49  د  ت   ا ر ى دا ا  پآ     لوا ا  ت  ا      گر روا  ے ہو ۔         ىرد     نا ۔ را   نا   ں د ا ۔  او    را روا اد  روا    روا نآ ف     روا ر ا ہو 
نا    ہر  تار  د  ںا  ۔  د  ا ؤآ      اد را     ا   ہزاورد  ںا ۔ىد د    ےزاورد     ں    ں ىرد   ،   ىرد ں  پآ    روا أ  ں    سا    پآ       ٹ ا  پآ   أ ہ   روا دا ا م  سُا  ۔    پآ  ںا نا        أ   با     ا   ا   ہر نا  د  ىرد ہو
 پآ  روا
 م  جآ  د   سُا ۔ ا      ىرد سا د با  تار ہو  ۔     جآ   سا روا آ ش ُا    سُا        ۔ آ ل  آ    ں ہو  روا  ا روا آ 
۔ُا
50  د  ت     ںد  ں دد  ا ،  ا   م ہو روا  د ا    ا ہو    ںا  ند  ۔     روا   سا      ں    ر سا  ا ما     ۔د    ا سا ؤ لُ   ں  ا  روا    ۔   روا   ند       ٔ   ہو  ۔  ىراد ذ  م سا    ف   روا ف      ہو ٔ  ىراد ذ   ں روا  ىراد ذ  ى     نآ ۔  ىراد ذ ى ف    و  ﷲا   لر  ا  ف  دا  سا ۔  روا                    ا روا ۔ دا ٔ    و  ﷲا   لر     ںو لا     ا     ا ا      ۔       ىرا ا    ر ح      ا لﻮﺳ ر ﺎﻳ ﷲ !  پآ   د روا     روا    اد ،    روا    آ   پآ  سا ا   سا روا ےر  أ ور  ں ىر ہو      ۔ ز  ہ   د  ت     د  ت  ماو ۃا  د  ت  ۔ ز  سا ا   ح ا آ    ت   ىر ں  ا    و ا تو  پ  با   ہ     ںدآ ود ا و  تو  پآ     روا      او  ى ،  ضاا گ     ا ۔       ہو     م     ں نا  ۔ہو ہو   ضا گ  ف   روا  س  كر ش  ما  د  ت  

 ہدز   و  ﷲا   ر ا  ں گ ےڑ     و

     س   ىد لاڈ  ر ى   ا ا ۔ ے  نا 

 ح ا ۔   ہدز    ىد ى ا  س ود س ا        ہو   ے  س  ود   راود را    و  ﷲا 

51  د  ت   ے    ے  !ا ےا     ا    ے      سا روا د سا       ىر ا  ں    ر ے  ى ۔   رذ  ما  د  ت     ںر ا  ا  م ے ے   ں روا     ل ا روا   ل ا و سُا    ںوڑو ۔  ذ   ہو   م را   سا  ں ہو        ںرا    م را    سا ا    أ ا ا      سا   ا     روا  أ ا ا ٔ  ۔د    ہ    ا ل   لد     ۔ں  راد ذ ا  ہو    ىرو    را  سا روا   نا  سا    ہو  راد ذ ں روا    ۔آ     ا   ر   ت سا  لد  روا        ع   ت گ  و     ض ا      ماروا  ا ﺎﺑ ذﻮﻌ ﷲ   م سا ہو   ہر    ا ف روا       م سا    ہو   ےڑ    م سا ہوً  ۔ ےد ڑ
م ا    ا ا  ۔     ہو   ے    ا ہو    ﷲا    م سا    ُا ں   لد ار      

 ں   ۔     ا    صا  لد ےر روا        ں و نُا روا ں     نرا  ا ما    سا      ا ہو  ں ر   م     سا نا     دا ،   را ا نا او  م ف   م   عو  نا  او  ر   را ر   ح ا ۔      

52  د  ت     و  ﷲا   لر     ا  اود روا    ِّ  و   ںد ا و   ۔ ر ۔    ےر گ  ود ل    آ د د  او  نو ؤ ل    ں    ا  سا  ں  ں      ؤ ل    ں  ا  ب   ق جر ۔ ہر      ب جر ،  ع  ۔  ہو روا   ىر  م           بوڈ  ق ۔ےد    ا روا و م          ا       ا   د  و زا   و  ﷲا   لر  ہ ى ہ ں    روا  د   ں ا ہو    ل     ں ا  ا ہو روا    ں ا ہو   ل  لﻮﺒﻘﻟا ﻪﻟ ﻊﺿﻮﻴﻓ ضرا  ں  سا    ىد ا   سا  ںد  ں  د     ہدز  ا  ہدز  صا  لد ےر  صا  لد ےر   
۔    را ا   ہو     ا ا     ہر  نا و   ا   ا روا   ىو  م  نا   ۔      ں  نا   ن

ر   سا  ں نا   ا   ں  روا ں   لد و سُا  ۔     سُا    ت      ىد لاڈ تد   ں  ںا    ں  ا ےود روا ر و سرد  نآ روا  د  ۔  ىرو ا

53  د  ت    ہو  ںد     د اد  ا ا   رد ے ا  د    كر ءرا ذ  ں     را ا  ں ے  ح ا ۔   ،   ۔ أ   ت  ض   ند  د    ۔   ن  اً       رو   سا  تد  ، ر     ز  و  ﷲا   لر ۔     م روا ُا د ا          و  ﷲا   لر ؓ  روا  آ     ا  ا   ح ، ا   ہز   ل   ں       رو   سا   و  ،ں  رو ہو   سا   تد  ،   ہو      آ روا ں  ہو  ،      ح ا ۔ں    د           ا  ں ا   ض ۔ں   سا     ں  سا روا   ہر  ا ف م  سا روا ر   و ۔ر روا  رڈ ،ا    ح  ں ، د    ے ا ہو    ار ءرا ذ  داا      ض ا   رد ے روا       رد  ہو ں   ےد      سُا گ     روا          سا  ۔  و     ا سا پآ   روا  آ س ے ہو روا د  ن  ت
      م  ا    ۔ ترو         ترو
 روا  ر غد  ا م ار  آ ہو ا روا   م   ق د  ا

   م   ؤ  ل   ر       د    ۔  لا   م  ر د   ہو  ۔  ىرو 

54  د  ت   ا   نآ  ا ۔   م   سا روا  ر  ش گ         ںٔ ﻢﻛ ﻮﺴﺗ ﻢﻜﻟ ﺪﺒﺗ نا ءﺎﻴﺷا ﻦﻋ ﻮﻠﺌﺴﺗ  ےا      ے ن  ں نا ا ا  و   تا   ں   !   ں د    لا با ۔  د ؟  او د د ما  ا  ؟  ن  ں نا  ا ا      سا  ۔ ر ِ  نا     ا   ا     سا    د    اد گ  ۔  د     لا ر ر  ود       ۔ ےد ےد      ضار ا      ں   ا ر        ا   ا  ؟    ز  دو او   ا  ت     ۔و  ز    ںا ود ا  ہو ﺎﺑذﻮﻌ ﷲ ۔ےد عو د    ُا روا ا    لا  د ا روا ں ا   داا  روز  ں ا روا  و رد   ت   ا      سا    اڈ   ا       ر  روا رو د ا ےر   غد ،        م   ۔  ر  ہو    م   ت ہو          ا    ۔  رو غد     م    ں
   ر ارو ﻦﻣ ﻞﺗﺎﻘ ﺔﻨﺟ مﺎﻣا ﻪﰱ   و  د      مار  ۔   ےر  ماو    ۔و    ما   ض ار     ض ار ۔  زاو     روا      ماو ہد  ،و م   ا  ںا  ى  ںوز  ،ود   د  ،و ز

  نا  ا  ںا ےود روا       ۔  م    روا ہو  ت    ہو  ا    ا  ہو   ما  او ا ا  ر  س ے ا  ار ہو  ر ا  نا   ں 

55  د  ت   ر ا  ہو  ا   ح ا ،و و توا    ،و ا تد   ا  ت         ند ح   ت ہد  ، م  ۔  ىد  روا ى   ا ما   ل ود  ء اا   ل ود ل  ر ر  ت ہد  ں  نا  ح ا   نا روا  ں  ا ما   ں و  ا ما   ند  سا   ض  خ  پآ ا  ا سا روا  قا  ںا ا   ا  د قا د  ںا ،    ہو   م   نا   ح ا ۔   ما  د  ت ،   ےود ا و روا   و    ۔  نا  نا  روا            ىرو   م    روا  م    ہو ح ا        و ا ا    ى  ںؤا روا ں روا ں ن  روا  ۔    رود  د  سا   ض ار     د  و    روا ں   ا   ۔ود    پآ ا  ں       سا   سا   ۔ ىد تزا    ر   ا  و   ا  ںا  ر د  روا اد ا ہو ۔ چ   ار روا     ںا ۔  م    و سا  ںا      ۔د  

 (و  ﷲا )  ف      ر و سُا      ا

56  د  ت   نا    ۔ ر  م ں ں ہو       م ا  ںوا    ںاو  ا ل را ا ۔ں  فاا  د   سا  م   ہو     ہ  ۔ فاا   سا روا   م    ںا ۔ ا ہو  ضاا ىود        د ںرد دو  ںا ہو    ار      ا  ں  ا  ل ۔  ىر   ہر ۔   درد ا  درد        ار   سا  نرا  ا ما  با   ن       درد ا  درد   روا   آر  ز ا روا    ں  ہآ   ے راا  ہو      ا ما  ں   ڈ م ے روا   ارذ  ا روا ں  ن  ا    ں    ۔آ دز  ا    ت      ا  ا  نا  ےر  ے  ا ؓ ت  ا      نا       ا ر  ت   ۔ 
روا د   ر  و  ﷲا   لر     ا    ںا 
۔أ  ح         ؓ ت ۔د    ؓ ت ا  
  روا   پآ ،  ن م  و     ا ا  تاذ    لر      ہ  ت سا  د و سُا   ۔د عو  و  ﷲا   لر وز ا    ۔آ  آ  كر ہ  و  ﷲا
57  د  ت    ں    ارذ ا     وز ےر وا آ   ۔د آ       پآ و سُا   ر      ۔  وز ا       ا       زاوآ  فُا     درد روا  ب  نا   ہو    فُا    نا   ح  فُا    ںا ۔ ُا     روا    ا     فُا   ا   رڈ   ۔      د ۔   فُا    سا     و  ﷲا   لر   كر ہ  و  ﷲا   جآ    ؓ ۔ ں  او سا  نا  ﷲا          ارذ   سا ے ا ۔ ر  ا      سا    ہو      ا  ںا  ۔   و      ا ،و ا سا  را ا   ا ح ا ۔ ہ  و  ﷲا    و  ﷲا   روا ما روا  ہ  ما  ےر      ا   ود  ا    ف  ما   ہو    روا ؤ  ح  ن ط ا   ۔ؤ ر    ں روا ں  ہ  ما   ا ما مد         رو      ےر  و ل   
 ا ف  و د  ں روا روا ں  م    ں روا ں      ظ  د ہر ۔    قا ىا   م  د  ۔ ں    ؤ   ا  ں ں   ں      ں ر و   ر ا   ح ا ۔    ا ىر  ؤآ ا   رد ے
 ا ا  ف  ا     ۔ ہ  ما  ےر  ا  ں ۔ؤ دو   پآ ا   ا   ۔        
58  د  ت     دِ ۔ ںو د ح  ىر ا ءا    ر  ا ۔ود را      ٹ  سا روا   ٹ ہو ا   راا       ں  ۔ ر ر   اد ا    ہو  ر ل ند تار   د  ،  ںوز    ،  را   ںوز   ، ؤ      با   ن  ، ر ل ند تار    د    م ا م ار   ے         ح ا ۔ ا        روا ۔ او  ںوروا ہو    نا روا و او  نا م  ت  نا  ں ا روا ى ا  ا روا ں ا  ا ءا ت  ح ا۔ے او   ںو     ا  ں ں روا  م  ر سا ہو  ں     روا  زاو     پآ ا  ہو روا   ا ءا  ں ا ر ۔د را و  ز ا    ما   م ار ا   ز  د سا روا)      م ار  د   و م   ا  ا م   روا  م ار ا  ( روا  ز  ل  ۔     ‘‘۔   روا  ش روا كر ہدز  سا  ( 1938 ا10 ا را  ء1938 ا  ہد  ء ) ن  نآ ا زور) 25ىرو2020(ء ﺾﻀﻀﺿ
59  د  ت  }{5 ما م        ےاد ا ا    ا ہا ا ا  ت:  ا ۔      ےاد ا ا   م  ار جآ ’’  ، ل ا ،   ۔د ف   م تر  ما   ا حا   ہ حا روا د   ف  دوا حا ۔د   ف    ۔  ر       د م روا حا سُا روا ۔د   ف    ا     ںز ا   چ سا  ا  ۔   ﷺ تآ ‘‘۔ ں او  ادا   د  م   ں او را ( 18 ر  ء2011 ىرو ) ن  نآ ا زور) 18ىرو2020(ء ﺾﻀﻀﺿ

      د   ار ا روا     م رذ  سا روا

60  د  ت  }{6 ما م ؟  ں د  م   ہد ن   ا ہ  ا ہا ا ا  ت ىرو ؍20    ء2009: ’’  ، د   ں  ں   ىا   با   ا    ں ند  ء  ،  ں د  م    د  لا  ں  روا  ہز  ںا  ند    د       او  نا    سا   ا  ﷺتآ روا   ما  ا ار       د  ۃا  د  ت ۔  ند  تو  ا  پآ   ۔    د   ا   ا   رذ  پآ   ا   ل  ںؤد  ماو
۔    د   ما   روا    ت ص   د ن 
‘‘۔    سا  ا ۔  ہ وذ روا    ار  ( 2009 ىرو ؍20 ہد  2009 چر؍13 ا ا  ءء )
۔     لز    او آ    ا     ما  او سا  ىراد ذ ا   ند    ن ا ف     او د روا  د  ف   لا  ں
61  د  ت        ےاد ا ا  ىرو؍18 ہد ن   ا ہ  ا ہا ا ا  ت    ء2011: ’’     ور روا     د  ت د  م  پآ      ﷺ تآ    ا     روا  آ  ےر  ۔   ن   اد روا ا  ﷺ   ت ع و آ ےر      ا   ا ف    ار   سا   ر د         ور      سا ۔      م روا   ۃا  د  ت    م   ں ا او  آ  م سُا  ماو     د   پآ   ا   ت روا    روا  آ ۔د    م ا   حا روا ما ِ  د     ا ۔      ےاد ا ا   م  ار جآ   ل ا ،   حا ۔د  ف   م تر  ما   ا ،    ف   ہ حا روا د   ف  دوا حا ۔د   ف   ا      ر      د  م روا حا سا روا ۔د  او را ںز ا   چ سا  ا  ۔   ﷺ تآ     ف ىر  رو ، ں او  ادا   د  م   ں ‘‘۔    سا   ا ۔  ں (  ء2011 ىرو ؍18 ہد  9ء2011چر؍11 ا ا  )
62  د  ت  ؟  ں ند  ء     ند  د   ىرو ؍17 ہد ن   ا ہ  ا ہا ا ا  ت :   ء2012 ’’ سا ۔ ؓا ا  ت        قا   سا   پآ   د   پآ    پآ   ا   نا  د  ء1944  ۔       د  م     ار   سا روا ۔     سا ۔ ں  ں     ںد  ہآ ،     ۔ ىر  ن ى     ا      د      د   ،ا ِز  ل  د     ں نُا   ں  ہ  ۔ ر  لا    ں     ن  د  ،    روا   ہ  ىر    لا  ہ ہو  ر ا        ند  د   ا       ا ِز  د       ڑآ  ہ  ء   ؟  ں ہ  روا   ں ند  ء
ا ا  ت ۔   تدو م  ا ا   ىر؍12   ء1889    سُا ۔   ل   ا  پآ   نا     روا      ند   ار ىرو؍201886     ۃ  ما روا     ء ِ ا  ظ سا   روا  ‘‘ ر    ( 17 ہد  6 ء2012 چر؍9 ا ا  ء2012 ىرو؍ )
د ا  از ت  ں   او  ں  ۔   ف  ہ ا
63  د  ت   ند  ا    د  ت ند   ىرو ؍15 ہد ن   ا ہ  ا ہا ا ا  ت    ء2013: ’’ ۔    د  م   ند       ىرو؍20    سا   ا  د     سا  ۔   ت  ىرو؍20  ا روا  ند  سُا  ،     د   ماو ۃا  د      ا ر د  ت ۔ د   ماو ۃا  د  ت ‘‘۔   ىرو؍20  ا ( 15 ہد  2013 ىرو ؍5 ء2013 چر8 ا ا  ء ) ن  نآ ا زور) 20ىرو2021(ء ﺾﻀﻀﺿ

 م    لا     نا ،   ں روا گ         او ت   ا ۔  ں ا م  ء       د

( و ما ا ء2018 ىرو؍23  )

64  د  ت  }{7 ما م   د  م   ا ہ  ا ہا ا ا  ت:    د       ں ں  ںد نا آ”  ۔ ر      د  م      ر ہو ر  ىرو؍20   ىد   ا   ا      ا  ماو ۃا  د  ت   را  ۔   را  ےر سا ۔   ن ت    ىرو؍20 1886  ںو   ں   سا      روا ۔ا   ء  ر ںو      ر سا ں روا    د  م  ىرو؍20  ا     ا  سا روا    د  م ۔     آ
و  ا 
    و   ار    ا  ماو ۃا  د  ت  ا ا  ا د ا  از ت
سا   و  ۔
د  ت ند   ا پآ ۔  ند  ا   ء1889
“۔  
ن  نآ ا زور) 18ىرو2022(ء ﺾﻀﻀﺿ
ىر؍12
65  د  ت  }{8 ما م ر      :  ا ہ  ا ہا ا ا  ت ”    ىد ر   پآ      سا  ف   ا     ۔ ت     ىد  تر   ا  سا روا  ذ   نا     ہ  52   د  ت  ا  ۔  ت 58  ن    ۔ دوا  سا   آ      و آو  ا  تآ ۔   ؟ ت ص   سا ۔   ں ا  دوا با ۔  ھ ا     ا       ا  و  ا  تآ   ت  ہو روا  ت    ،      د      ت ا ہو روا  دوا  سا       د  م  و  ا  تآ ،       ل      سا با ۔   ا  ا د ا  از ت      ا ؓا     ما  د  ت  ل ا ، ء1889   ر ہ  ل سا ں روا      د    پآ   ا ل ا ۔ “۔   م    ما    اڈ د   سا (82    رو ت) ن  نآ ا زور) 19ىرو2022(ء ﺾﻀﻀﺿ
66  د  ت  }{9 ما م ت  د   :  ا ہ  ا ہا ا ا  ت ً      ت  سا ا روا  ظا    ”52  ا   روا ۔      ا  نا  تا ےود    ےر    ا  د  د  ت59     ہو    ۔   ا   ا      ل          ا  پآ    ار  ……   ت ناروا روا د   را  پآ       سا      سا ۔  م   ۔ تدو   ا ں  پآ  ا نا د         پآ ۔      پآ   ر   روا   م  سا ا ا  ا      ل ۔ ا  ر ىر       ۔ تو   نا        ۔  لوا  روا  ر   ں ںود نا   ر ا  سا        پآ    ا   پآ   ے      پآ  ظا  ے  ما  ت    () م ز ا’’      ہ ا  ۔  ے  در    سا     ے  ہو   
ن  ز  ن  ر ہو   ا   ا  ۔ ر ت  ل  ت ہو   ار   د  ۔ تا   روا ۔ (ذ)
 ما    سا ‘‘   و رذ  ى   رد  ۔      رذ  پآ     ا    

ا   د تد  نا  فا د   ۔آ  ق   ن روا “۔   ں ا،     دآ اروا  ا    رد ا 101 لوا تارا )

67  د  ت   جآ     د     ى با    ہو    ما  د  ا  د     ا   دوا   ماو ۃا  د  ت        ہو      دوا  ما  روا ۔ ا     ل    ما  روا  ش ے ۔ ں  روا  د   ت  لوا   ا    ر  د  ت۔ ا     سا          ز ا    ےد   ن        ا ۔و را   ۔د  ،د         ہر    ۔        ۔    و سا    ہر  ز ا ۔   ں      ں  ما ح     ت   ق          ۔ ر  ز       پآ  ۔د   پآ  د     ما  ف ا    او  نا    ن د د   ں ےر ت ہو    ت    ت  ‘‘:   پآ ۔   ۔ او  نا  عا   ا   سا   ود   س    د     ىد تر    
(
” ……  نو    د  ت       ل   م  ما  د  سا ح  ،   ہو ح   د   رود    و   سا دو  و  پآ ۔  ،   ،  ى       د ،      ،34 35   ۔   م        م  ح ا ۔     ،      نآ  ںز
(
93  رو ت)
68  د  ت     سا روا ۔ ر   جآ        ا ر د  ت ڈ   جآ  ہو     و سا   ذ ح ا ۔     ڈ   روا     نآ  ت     روا ذ  پآ م  ۔ ر  ۔ ت      و ى م  پآ   ر  ےود  سا ا  د  ماو ۃا  د  ت  ںود  او   ں    ت  ۔  د  ، ا د ا از ت م       د  ت ر  ’’    ن   ا ر ىو  ا    ہو     پآ   ر ر   د  ا  ا   ماو ۃا     پآ      پآ   روا ‘‘  د ں ہو  ذ     د ر سا  د ں’’  د  ر ص   نا توا       ش  ‘‘۔ں  1939 د28   ا)(ء ( 85   رو ت86۔ ) ن  نآ ا زور) 19ىرو2022(ء ﺾﻀﻀﺿ

   ۔      ا  ا ں د ن  ر ا  ’’

)   ے روا ىد     ر ا  ںؤد ى روا   ت ى  ن   روا ر روا تر  ۔د كر  ے (   د روا ر ر  ےا ۔      روا  روا     ن  نا روا  ۔  د   ہو روا و ت    ت ۔ ںا  ز  ہو    ا ۔م   !

69  د  ت  }0{1   ب ا روا د ِ ما ،تد  ت  ر ر (ےا ا ا  از ت)  رر   ء ا ا   ت  عو  ء1886    ند  ۔    ا  ب روا  او ف  ق    ر   ىدآ   ن ہ ا  ند   پآ ں ۔ م ر        ن سا پآ  ںد نا ۔ارا و  ا ذ روا تد  ا              پآ روا  ر    ت   ما نا روا ے  ت دزا       د   پآ روا      ۔ را  اذ روا تد  و  ا روا       د پآ ۔ ر ر  فا  ت  پآ ح ا   ا    د روا ا فا  ىو راا    پآ  ما نا  ا  ف  ا   ےد  ا  پآ ا       تا  ںد    د رذ  سا روا  ن  ر ص ظا  ما سا  ۔   : 
70  د  ت 
۔ آ ن ار   ر ہو روا   ىد حور س  سا ۔   روا ا  م  سا  آ  سا      سا ۔ آ  نآ  ہو كر ۔ ار ہو  ك    ا روا  آ  د ہو ۔ ود روا  روا ہ  ہو  آ     ا   ا  ہو ۔ ے ف  ںر  ں    ا حور روا  م روا    لد روا   و ذ  ہو     ٔ ا  ىر و ر        سا) ۔ او  ر   ہو روا       و ى ۔را ا د ز ۔ ود كر   ود (آ ﻖﺤﻟا ﺮﻬﻈﻣ۔او لوا ﺮﻬﻈﻣ ۔ءﺂﻤﺴﻟا ﻦﻣ لﺰﻧ ا نﺎ ﻌﻟاو    ر  ا ل روا كر  لو    حور ا  سا  ۔ ح    ىر ا  ا   ۔ر  آ ر ۔    ہو ۔    سا   ا روا  اڈ    ىرر  ںوا روا     ا  ۔    سا  روا   ت  ںور  ز روا  ۔  ا ف  نآ ۔ﺎﻴﻀﻘﻣ اﺮﻣا نﺎو ‘‘ ( 20 را1886 ىروء )
  ں ف  ا م روا ف  ما د  روا وآ   ے د  ںو    گ   ں م ا  روا آ   ں م ا  روا   ے   د  ہو  روا ں  ں   ں رد    گ روا  سا روا ب  سا روا د  ا روا   نا  دو  ا  ا روا ں   روا    ا ۔ د  ہ   روا را  ﷺ   لر ك   ز ا ۔  د   ك روا و ا  تر  ۔  ہار  ں   ك تر ۔  و رذ  ى    ے  ہو ۔   () م
71  د  ت   ہزور  سا ؑا   ت  پآ   سا   ار  تد
ب سا رآ  ا   نا ما  سا   ے    د  سا   در   ب  ۔  تأ   سا    ۔ ںود  روا    آ  ء1886      تا  ب سا ۔   ر  ں   ا    د دز  ہو ہد و حور ا ہررد لا   رآ روا    ۔   در  (27۔26  ا ) ن  نآ ا زور) 18ىرو2020(ء ﺾﻀﻀﺿ
  رآ  ا  رر  ںد ا روا ے  رر  زور    ت   ا ہ   ںا   رآ روا ما  پآ   د  ا  ا   ت     ہ ۔   ں  ا     جرد   ہ سا      م  ‘‘رآ  ’’   روا  جرد د دز   ن   رآ روا ا  ما ہو
72  د  ت  }1{1  ،د  ت   ہ ىدا وا  ا ہا ا ا  ت ہ ہاو  روا ت   پآ ،ل ہ  ،د  د  ت ہ  ك   ںد (ا ۔ہ  )  ( ما)  ہد ہ ت روا د  ت  ہ ىدا ت  او  ا  پآ نارود  وا ا   ےا  ا ۔   دوا ى  ۔  ن    زاا    د  ت رار      ۔  زاا    ں  د  ت
۔ د  ہآ   ا  اد  ا ۔ بادآ د  ں      پآ   ن      ا   روا ا    عو   آ   سا ۔
ں  ںوود ۔ؤ     اڈ    ہدز ۔اڈ    را  
گ    ا ا    سا ۔ ف  روا     تد  اڈ  ا    ںو  ۔اد  ص  ماا  ںو ۔ڑ    ں   ُا  روا      ںو ۔       آ   
د  ا  ۔ ہدز   نز   ںو  آ  ا  ے
ا روا   اد ، د       ۔   سا روا    
 ا  ں   سا ۔    ح سا    اڈ  ا  ۔ور

  ر ط ہآ روا  ہآ  ں  رذ  ںؤ     نا   

73  د  ت    تزا     ا   ب  ں ۔ ف         ا        ب             ںوروا ۔   ُا ا   تزا  تر سا     ن ںّا ت ۔   ںؤ    (ؓا  از ہدا ت)  ں ت ۔ں ر ںو   و عا       ں ا و  ند  ںو ۔ ا  ں  ںو ےر
ذ  د  ت   ں    ود     ا پآ  تاو   ۔    ں   ظا نآ   م  پآ روا    ظ   دُا ۔ ذ   لوا ا  ت ح ا ۔ ذ آ    ب   سا ۔ د   روا ماا    ظ    روا    لد  ں
نا  ں ں  ماا   ں ے ا  ۔  ں 
۔      تزا 
۔ ا  و  م  نا ماا روا   لوا ا  ت     ا ۔       ز ہو  ر ا  ں   ل   پآ ۔ ا   ز و  ں ۔ ز  سا     ز  ں  د      سا ۔   ںو ےر   ب ز   روا ز  ء ا ب ز    ں ۔      ،    ۔  تزا     ن 
۔  ا  لد ے        ں   روا ت ا   نآ و د سرد ن ّا  ۔   ن ا   لد ا   تو  
74  د  ت 
۔ ر  د
دُا ىز د ا  و  ںوز ۔  ن  ك ہو  ز سا  ۔ ر   و  ر ۔ ىز  روا ىرا  ےڑ ،ا  ن ا    ا ا روا  ہ ۔ اد  ل  ر آ    ت  غ ر  د ںؤ  پآ  اڈ ۔ ر  د پآ ںد نُا ۔    پآ     ں ۔ ھ   و  د ںؤ ۔ر د ںؤ  و پآ     ںؤ     ر د  ل سا       د ںؤ  اڈ    ۔   تد   و  د  ا   ن ا  د  ںا    ترا           ن    د    اڈ    ن ۔ر ا ت ۔ ’’ا’’     ہد ىدا ت ‘‘ ما   ،  ‘‘ن ۔  ن    ذ ا’’  و ُا     ، م   ،ر ف    ن   ہو  ما ص       ند  ىر  ن ّا ت ۔   ر  ں  و    آ  د ے      ح سا ۔  ےر
 لد ے ظا   نآ   م ا ۔ںؤ ور  روا    تو
 وُا   ا ى ۔  ا ى  ےد نا ت     ند ےود روا  د روا ے  ڑ   نا   ر ر ك  ۔    ح سا  ۔ ُا م سد ےود ، ؤُا م ا ا 

آ ںا  د       ںو   ُا     ںو م  پآ ا  و سا ۔ ى      روا   ں   ۔  عو  ادا  ںراد ذ ،ورد ن  ورد   آ   ںآ ى  و  ا     ر  ى ا    ح سا     ں ۔ 

ىد   سا ۔  ا  ر ص   ں    ںو  ں  د

75  د  ت      ۔    ن ا      روا  ر ۔ر   ہو     سا د سرد    نآ   ن ا ت ۔   د ہ ل روا اڈ  د           ا   ل   نا       ن ا ۔‘‘   سرد  ا    ںر    سا ۔ىد  اا  ودرُا روا او   نآ  ز ا  ا ءا   ا      ل  ں   نا ۔ ما  م  ۔ر       سا ۔     اد  ل      ۔  پآ   ءاا  ں روا ت  ا  ہ روا      ل سد      اراد   ہ ا   ہ    ور ،  ،  ۔ر ل  ترو   ن ، م  زا ن ۔ ىزان   د ىزا ن  ںو ر    سا  ۔ ار ا   ترو روا  ا  ۔ م  س ر  ۔ ىد م   ہو   ،   ،ور   ۔ ر      د  د   ى  ر ص ۔او        م      ھ ز    ۔ا      د م   ۔ م او ا   
76  د  ت    ىد ۔ر اراد    ،   ۔ م ہ    ل   ۔ م            ۔  ں      نا  ر     م ۔ر   د ے ڈ    ر        ءاا  م  ‘‘ا ءا ’’   ا   ا  ۔       ىد ۔   ىد م    ہ  ا ءا    م    ا روا  ا ۔   ا ءا  ر  ند اراد   سا ۔ م ر ر ہ ر   نؤ لڈ آ ر ۔  ر     نر ہ ۔ر ہ   ںو ۔  ا   ۔     ن ا 10 ۔د  نآ سرد  زور  ت ن ۔     ہ ا س  ن ّا ى ت    ّا    ر  ں   ہر او نا ےر و   ءاا    روا ن ہو   ں  ۔   پآ ا     ا ا    ن      ز   روا ن  ںو  ےر ا ۔   ں  ۔آ  ٹ ہو ش  آ د  ت  با ند ہو  ر   ف     و سا    ہ        د  راراد      ۔       ںو  ں ۔ ۔   ر  
77  د  ت   سا  ں نارا م روا  م   ر    ا  پآ  ما ا    و  ۔ ش  پآ   م   پآ   ۔  پآ   د ’’   سا  ﷺ تآ  پآ ا   م          ﻢﻬﻣدﺎﺧ مﻮﻘﻟا ﺪﻴﺳ  ۔  نو  تا     ا روا    نا      ہو  سا     م ف نو    ت     ںُا     ىرو   لُا ۔  د  ترواؑ د  ےر    نا     ا او  م  ا ۔ں    ا     ر     ۔  ت ود  د تا  م  نا   ہو  ہر   نُا   سُا     م و       م ى      ر  م      م  پآ ح     پآ     روا     نُا   ۔    م روا  ر  ہر  نُا   ںد  نُا  ت  ں روا ے ا   تر   ىرو ہدز    ا    ر ، ر  ا    ل ے ۔  ر   م  ‘‘۔   نا ر  ف    ر  ت  نارود  م   ۔  پآ   ’’   ر  آ  ہ ت ترو   ں    ہ ت) ن  ہ ر ہدز    تا اا   ہو  سا ۔ر      م روا ارُا   ںا   ( قا   ت م    نُا   ء   ۔   ا  نُا ۔ر    نُا  ہدز   ۔ر

و  ہد  ،  ُا ہ

،   ر ، ا  ا ا   ں ،ؓ ہ ا و ت    اا ر ۔ ہر روا د    آ ،ل     آ   ر روا  نآ  ؓا ا  ت ۔ ذ ر م  ہا او   ہو  سا ،بدا  ؓ   ى ت ، ہ ا و  ت ۔

78  د  ت   ر  م   م ںوود ۔ر حا     آ و    روا   ا تار ند ۔ د  آ م  او  روا  م  او       نُا  ں      اد دو ۔ ن او   ذ  ل   ند پآ ۔    ند ۔  ن   ا ف   ر    ،  ر ، ںو ۔ ہد  ل   ہا ىڑ  سا   او ىدآ ا  ۔   ہو ں ۔ ر ۔ ر ؤر ر ا   ند  ما    د روا ىد  ا  د  ت ۔   ن   ہا روا سر ،ت  سا ۔   ما    ىد روا د  ا  ند  د  ت  سا    سا  ۔ او سا   ر ‘‘اا ر’’ م  ل  ں   ہ  ُا ،  ُا  ، ہر آ ت  ا او  ۔   ى ،ؓ  ور  ت ا   ا  ،ل   م ا   ا ،ا  ، ما ا ىدا  ،
عو س ى      س اا ر ۔ر  د م  ہا  ؓا  از ت   ما ا ىدا ۔ ںاو      او ‘‘ آ   ب  نا سا ہو روا    ےر 

    ن ا     سا پآ ۔  ص  ىرد   ۔ ر ق  ىرد و          ص   ىرد  ۔

79  د  ت   ہ ن ںا ت   ہ ىدا ت ا ت ،ؓ ں ت  ن  ت روا (د  ت م  ہد ىدا ت  ما) ن  گر نا ۔ر  ف  د     (ؓ قا   م   ہ ت) ۔   پآ  ےر  ا       روا تو و ز     تد  ن ںا ت’’  ۔ ہزاورد      ںو  ا  روا او  ۔     رود ںروا ت  م ت ۔   را   با  رود ا  ند   ںوز  ر   و  و ہدز   ۔   ا  ں  ۔   د  ۔ ا      رو ۔  ىڑد   حا  ودرُا ىر    و ا ۔ ہ و ہ ى ن ا ت نآ او    ںوز ر  ۔او     نآ  ںا  تار  ۔ ر   تو   ۔‘‘ گر    م ا ہو ں    ذ   ن  ت  پآ ۔   ص  ىرد و   پآ    و  ى
 د  ا روا ے او ں   ىد      ے ن ّا ۔   ف  ا  ا  سا ۔ روا    ں ا    د ر ن ۔    ں    ےود ۔      ح      ،           ز ح ا ۔ آ م        روا وّ    ى 
80  د  ت    ت ۔     ں     ح ا ،     را  ںود   د 8     سا۔ د    ر ىر  ور را  ا    ا ا   سا  ر  ن  ں          م  ں سا     ںاو  م   ۔    ھڈ    ى  ںا ۔  م   سا  ںا         نا ہو   ںرد   ور   ۔ا ف    رد ى  ڑ ں
   ت نا  ر ت  ں    ںا ىا  ند ۔       سا ہو  ر ہد ،س ہد  د  پآ ’’ ہو ىر  ا ا    ہو ىر ۔ د  ہد ار س    ہو   ے او   ۔   او ىر  ے    را    او       چ    ۔  ف روا ہد ۔‘‘  ںو ا   ۔  ےر  مر ہد  ىد  ل  ند  نُا د ںد      ہو ور ۔  ىد  ہد ۔د  ر  ۔  رو د  ر   ں ۔ ما ص  ہو     چ    ا پآ ۔  ر    د روا آ   د   تار  و   ا   ن   و ا  پآ ۔     ۔ ن   ذ  ا      ا   ’’12  نا ت ۔  و    ل10 ےد ز  ۔   ور ا     د چ  ور   سا  ىد
    ا روا  نا     د  ت  ۔ا
81  د  ت     چ ل  ہار  ا     ہ ا     و ۔ د و ‘‘ چ  ہار  ا ہدز  ہدز    ا  روا    تد   م     پآ ۔       ترا رود  پآ  و  ۔  ادا   ىراد ذ     سا ۔د ۔  پآ   ن   نزا سا  ض    ح   ح ا  م    د  و  م        چ  و     ں   ۔    ں     ند روا      ند ا    تار  ر   تد ى ۔د   تد   ر   آ ق  ل سا  ۔   ماو  ں ۔  ترو  د و    روا      م  سا ( ا ءاء2011 ا  ۔ ) (ء2012 چر5 ا زور) ن  نآ ا زور) 21ىرو2020(ء ﺾﻀﻀﺿ
82  د  ت  }{12 د  ر ا . اا  ا را  رادا ےر سا جآ سا  ‘‘لوا    ا’’   ر ۔ فدا    ر  ر  ےر سا  رد (ا)۔۔   ؒاا ا  ت  ءاا  ا ر  د  ت  ۔   ر ىر   ى    ترو    ا  ،  ا       س ترو   ر   ہدا ت    ۔   ار    روا   ں    ىر را ہ   ۔ ءاا  را ا  ء1913 ن  پآ   س  ترو  سا  نا  ‘‘ نا’’  ہر سا ۔ رآ  زور ى  ا   جآ را
:  ۔ ىر    ترو  ا   نا     را سا ﷲ  ً ا ت درا   سا’’     ۔ را  ا ما روا  ۔  م ار ۔       ىر   ۔   د  سا  سا   ف  ا    ں ر ا  ۔د  لد    سا روا    ا ار 
   اڈ ور   سا  پآ     را ا  پآ    ے ے ح      ا روا    ے ح  را   ح  ں ا    ں ور ل  : ۔   رد ا
83  د  ت   ہو  ،  م  لا روا   ا روا ۔ ے  ىر ف سا   د  روا  ے    ار   م سا  ر د  م ا   با
‘‘۔  ار   ار  ترو   17 ء1913 ن5 ند ‘‘ر’’)(  نا ،  ر ت   ب روا ق ،را روا    ت  نا  و تارا نا   ا  پآ روا  پآ     ں اذ نا ہزاا    تا      ہدا ت   سا ۔     ر ۔ ں   د   سا     چ    را ور سد      ور  و سا ’’  ر ا     ترو ص   روا  ى   ود ۔  ا      ى ى  د د  م  وا روا ر  ں د ا روا او    ق  ں  ۔   سا  تاا  ہو ىر روا ۔  ر  روا     ا  ہرا سا     ر       ‘‘۔     ہذ  روا 
(ء  ح  غا   لوا ا ۔   ےر  و  ں ا ر’’   و سا   ں  ں  و  ل ا      روا   ر       ل      ا ر ۔ ر ںا  ،   كز  و سا ۔  ں ہو   س ے    ۔ ن ۔ رز و ل   ۔  نا ۔ےڑ    نا ۔  ںد  ںا  ترو  را ا    سا ۔   م  ا س   را  روا ے   ں  نا ،ےرا   
روا ۔ےد ر    ںا روا ںودارا ف    ہر  ﷲا  ں 
1939 د28 ا)

   لد آ ۔    ہو  ۔ا      ا  ے ا 

  ح ا  لد  ى ى   ا… تر  آ ا ۔ ر

 ا سا  ںا ۔    د  ﷺ  لر  لد  ؓ ح 

 را سا  روا د       ا  ور  را   

 رز ود ا ، م هدز     ز سا   د او  ىر  

ا  نا  ا   نا ۔ںود  ىر را  و  نا   د ےد

ہ ہ  ى روا ا  ںا   ے    نا ےود روا  ے

84  د  ت 
‘‘۔ ر   لا  ا    و  ور     ر د   ہدا ت رز  ۔ اا  ‘‘ا’’   ۔ 238  لوا    ا)( ن  نآ ا زور) 18ىرو2020(ء ﺾﻀﻀﺿ
85  د  ت  }{13    ے   با ر آ (  د )  ا  ما   ت  اا ۃر   ا۔ ﻢﻫ ذو ا مﺎﻳﺄﺑ  :اا)(6  ت ۔د د با  سا روا ما  ا  م ا  ! ےا  ۔ا د ند  ا ا    ں    سا  آ  ا ر اا ا     د  رود  ا     ا      ا سا  و    ا او آ  ا  جآ    آ  ں ا      ہو روا        ا  ںر 20  ’’  ا  ىرو ۔‘‘د   د ى روا د   ز ىآ ما  د ا م از ت   ں كر   ا  پآ آ  نذا   ا ۔ ۔  ں  م م ا ا د پآ را   ۔ار ں ب    مدآ  ؎  ں اا ى  ر  ب ت   ما   ت ص ں د  نا روا ما   ہ ا ما  ب ت   ۔   ن  ل    ۃر    ر  ا ۔ د  ش  ۔ راد ،ر  (ؑ ت)    پ   ا روا   ںؤد  پآ   ا ٓ ۔ ر  را  سا روا ۔د او پ  آ  (ما   ت و ب ت)
86  د  ت   ا   پآ روا د را ب   ما  د  ت   ا    د  ت   سا  ما   ا   ۔ را  ت   ل  رد       رذ  پآ   روا    ۔ ر ت 496     رآ ت ا)498۔( ا  د  ت    سا   سا  و و  ا  م   پآ   :    ے   ر آ  با   اد ں سا   را      ما  د   ﷺ رآ ضرا ا ﻢﻳﺮﻣ ﻦﺑ ﻴﻋ لﻳ ﻪﻟﺪﻟﻮﻳو جوﻴﻓ ) ﻲﺋﺎﺒﺘﺠﻣ ةﻮﻜﺸﻣ 480 (   نا روا   ىد روا     د ما   ت  ۔  ىد دوا   ذ   سا  ‘‘ما ت آ’’  ما  د  ت       ز  ا  ر ص ا  ا   ہرا ف سا  سا’’   ا ہو روا  راد روا   سا  ا ا  روا ۔   پ ا    ‘‘   ںو ز  5 ا ور)578(
87  د  ت    ﷺ رآ ح ا ﻪﻟﺪﻟﻮﻳو جو ﻳ   پآ    ے ا   ا ا    سا ا   ہرا ف  ت سا ’’ ‘‘ ے   ما د روا    سا   312  ا )(   د ا م از ت      ا نذا  ما20   تا  ر  را  ۔ىد   ا   رذ  را ا  ىرو ۔ا    12  ىر     ؓ  ں ت ہ ت  ء1889 ۔ ا ؓ ا د ا  از ت   ںر ا تد  تدو  پآ   د  ت روا ﷺ   ت  ود رو ۔ ىر     ۔ ت    ا  ما   ا ہ  ا ہا ا ا  ت 18  ىرو 2011   ء   :  ما      او  تاذ        ا ’’ ‘‘۔   ﷺ تآ  ا   سا روا ۔ ر    ۃ    ر  د  ا د ا از ت  ىر28   ء1944   د را قا  د  د    : ’’  رذ  ما ا   ا  تار رد  ء1944ىر  روا   روا ۔   ذ    ما  د  ت   ں د  و    ا لر   رذ ے ۔  زاوآ  او ا  ں زارد رود  رذ ے ‘‘   ںور  د م  د  ت روا ﷺ
88  د  ت     د  جآ      سا ا لﻮﺳر ﺪﻤﺤﻣ ا ا ﻪﻟا        ؓ د  ت ا  نا  ر  ت  ا ما روا تا ۔  ؓ د  ت پآ  او  زآ  سا    د  ت  ںد  ںا  ا  نا د   ا  آ م  پآ ۔ د ى  ٹ ٹ  آ آ  ںآ  ںا   ۔ ن  روا  ا   نا سا   د    روا   ۔د   ہ  پآ  ا نا         ر ہز  م  پآ    ت سا جآ ترو      باد و     ےد    پآ   د    ا    نآ روا   ا و ما روا   ا  ا روا ۔   د  ت ش     راا  ںار نا  پآ ا     ۔ او  ےر  گ م     آ و كا  ا سا    ا ر  ے ن  نآ ا زور) 20ىرو2021(ء ﺾﻀﻀﺿ

‘‘۔ ر   و   ۔ اڑ ا ىر ا  ںؤد  ےر  نآ  ( 19 اء1962 ىر )

 م  ں   روا     نا سا  تر  ں

89  د  ت  }{14  س ا     ا د از ہدا ت  ا  (  د )  ا     ا ر اا ا  ا  از ہدا ت 177   لوا  ؓ  ا ب ارآ ۔   179    از)  ہدا ت     ما  د  ت  او   ا   رو      م و  ( ۔ا د ا      ۔     دو  ما س روا پ ےر ا   ہو ۔    ۔ن  ں روا با و ل  د     ىڑ   ر  رو ا       ۔ و    ں  ا  ہاو گر  پآ   ۔  پآ    !’’  ںا ۔ ڑ    ےر ا ےر      د 
  ا  ۔ ر    ا ىر ا ر    ند سا 
۔ر  لز   م ر  ف   ا ا  زآ   سا روا  عو رود  ا  ز  د ا  از ہدا  ۔       پآ    ںؤد  سا   ا  آ م ا
90  د  ت   د    ۔ ف    ا روا   ل ص ا   ۔   ۔    ے   كر   پ م ا   ہدا ت    روا م روا و ىر ز   روا   بر ا  پآ  ۔  س ا  ۔  پآ   ذ  ت آ  نا  ز ا ۔ر   سا    د ددرا  پآروا   ىآ  ما و ۃا  د  ت’’  ںو   ے د ف ں  ر ۔    ںو تار ۔ د ۔ں دآ   ںو     ف    پآ     آ ا ما و ۃا  د  ت  د   روا ا ا ںو    روا  دا دا   ا    روا  دا دا ں  نا    و ىآ    روز  پآ آ ۔ ح ا  پآ د  ۔    ںآ    ۔د ف    د   ہ روا   آ ا ر     پآ    ى پآ  ا  س ا و سا   ى  ے ے   ۔   آ  پآ   سا ۔  نا  پآ  د  روا   ش   ر  ش      پآ     و سا ۔  تو روا   ىآ    ا       سا ۔ ر  د      ذ ا   روا ۔ں د  ںآ  پآ  و ىآ   ىد     ہ  ںا ،نا ۔  با  ا گ     تو  پآ      با   ت با    دو او  م  د    ہو روا   …… ؟     نا   روا د د ل ن  گ روا  ح س ا  و سا    د    ل    با   19   ا      ل      !ا ےا     ے   ما و ۃا  د  ت
91  د  ت       ا  ىر ا  ں     لد     ن    لز   رذ  ما و ۃا  د  ت  م ہو   د  سا   ،   ،    آ ں   ز ا ۔ ںؤ      ى ہو  ں     جآ  ۔   ،  ا ،   ،  
   روا ن ا ہو     د را     نا ہو    ں ى  سا روا  ض ا   روا ىراد ذ ى     سا   ا     ھ   ا     سا    ر   لد ا و     ل  روا   ا ۔ ىد     ا  ۔ر   ہو  “۔ ہو  21 ا)1944 ن(ء   ہاو گر  پآ    پآ  و ۃا  د  ت     ذ  ا  ر اردا ن       ما  ت ہ ت ہاو گر   ہدا ت     ۔ا ا ا     راد  پآ      ا ر  ں  ۔ں   فوا  ا  ںود او     ش ہو    د  جا  ںود روا ں     ا ےرد    ںود ںا  ۔  آ        ےر   را  ا د از ہدا ت   ا ا    نا   ر با         سا   
   ے   ى  ن ا ۔ ى   ا ۔ ى   ا ى   ں روا ں ىر ا د      و سا روا     سا ہرذ  د ا  ۔ر       ہدارا سا روا  سا ے    

 د       ى سا ۔ ر  را    ىر  ۔ 

 ب   پآ      ںا ،ںا ،ں ،ں  پآ  ت او ے ۔ر  ن  پآ     ش ى دوا ہو ں ۔

92  د  ت     ر  ف ا ں  ں    ہا      را م  ۔  ا  ف  ں    روا جا    ےود ا  زاا  پ ں     نا    پآ   ا  ۔ د لاڈ ؤ ے        روا  ر ن  ا    روا  روا ا    ہو  پآ  ں ۔  ما  ا م از سا ت   و     پآ   فوا ار   ا ر  ں ت ہ ت ہاو  پآ  ىداد  روا ہد ے ۔   تد   ز  پآ    ل  روا      و ق آ      روا ٹو ۔     ظا    پآ     ا ۔    ى  ت  پآ ۔  ت   ہو روا     م     لد ۔د       دا     دز   د ار را      ں  ا  آ  م ا ر ن ںا ت       روا       ہو    ا
   ۔    لد   روا    ن  د     ں
ن    سا   زاا   پآ  ز     ا د از    ر با ت ن  ى ا ا         دوا  پآ ۔   سا    ن ا    را  او  سا    را   روا   ’’   پآ  ت روا ت  ٹ ۔  لا ا  پآ  د لاڈ ج روا م  لوا  پآ  و

پآ لا ا     ں۔    روا  لد ے ر  پآ 

د  د   نا ےود ۔ؤ روز ار ا          ن  

93  د  ت   ن  ہو  اڈ تد     ر    پآ   ں  ۔      ا ر ا ما ت ۔ رڈ   آ  ترا             ٹ     را  روا   ٹ  ے     و   ر و      ہاو ت  سا ر   د  روا……
‘‘۔     )ا ما ت (394  لوا  ا د  ن  نآ ا زور) 18ىرو2022(ء ﺾﻀﻀﺿ
94  د  ت  }{15 د  ت روا نآ (خ ا )   د  ت20 ىرو   را ا  ء1886   ا روا        ا   ا    ى    52   ں ت ۔   ذ      سا روا ت نا  ‘‘د ز’’  پآ     ں   ا م روا ف  ما ’’  ں  م ا  روا   لد روا    و ذ  ہو ۔ گ   ں م ا  روا آ  ‘‘۔      و ى م روا    (95 لوا  تارا )   ن  ذ لاا  و روا تر  نآ   د  ت ۔  نآا   ءاا  نآا   د  ت   ا ا    ء1895 ۔ ہد  نآ  پآ  ںا   تد   ىر  ن7   ز  ؓ د  ت ند  ء1897  سا     ا  ص ا   ر    ند سا روا    رود    نآ  پآ ند   ل  ںؤد ى   سا ا  ؑ د  سا ت زور ا   ہو  ا  سا    ما  آ ِ   ‘‘آ’’ نا  ا  پآ   كر
95  د  ت   د   لد درد    ؓ د   روا    دوا  م ا  ۔    سا ا پآ ۔  آ  ھ د د ند     ى ںا   د لد   ا    ا    كر  زور  اﺮﻳ ﻦﻣ نﺎﺤﺒﺳ ںرا  لد   نآ  جآ  ں   ے  ند  د  ںر    ں  بر ے ےا كر  زور  اﺮﻳ ﻦﻣ نﺎﺤﺒﺳ ا ہ د ا   ِ ہا  رود  ود و   سا ےد ا  ر  او ںودا ں ند كر  زور  اﺮﻳ ﻦﻣ نﺎﺤﺒﺳ (رد) نآ ِ  پآ       ت سا ہزاا  نآا   د  ت  ء1906     پآ   ف  پآ   فر  ۔  17      س   ےود   سا ۔    م  ‘‘ ’’ روا   ك در  ۔  پآ ۔     عر ےود  ن ہر  پآ 
96  د  ت    ے ح   ہو  ں   نا  ھ   سا د  با’’    ا  ا   ں   ںو ن  ہو  با ا روا   ‘‘۔ (2008، ن  د  )    او    تو  د  ت      پآ ۔  لوا ا  ت     ‘‘۔    ے     ا  تآ    ں’’ ( 5 ا زورء1938  )   ا  پآ     ا    ےر  ہد ن  پآ  ۔   رذ  ں ا 1907    ہر   ا  پآ  ء ۔  د   ذ  ؤر سا پآ    ر     ا   ر  ہرا ف   سا  ا ؤر ’’  غد روا لد ے‘‘ د ر ا  م آ  ( 17 ما راا571  )      سورد ا ؓ پآ  ہ ہو  د سرد     د  نا    دا ا ےر’’   دا روا ا ے    سا      سرد ے  ہو    روا    د  د سرد ا آ       ر ےد سرد  نا    سا دو  سرد ے  ۔     ۔     سا     رو  ر       سا   د  سا     روا        نآ رذ  سا  ں    سا  سرد 
97  د  ت   ل م ا      ں        ا  ۔  م ‘‘۔    ن روا و  ںوود    د (ء1941 26 ا زور) نآ ِ        ضور  تآ  سا روا  تو  نآ  پآ ۔    ذ  نآ ِ ا پآ   گآ    سا د   د   ں ف  نآ  ’’  روا  س    سا  ںد ےر ۔  اد  دو ےر ہو روا ۔ اد  ہو روا   را  غ ہد   د     سا  ىر ۔  ت  د  سا     ہد     را  ت سا ا     ںو  ل ل روا ے شور شور روا  اد را  غ روا د     ہد د  نآ   د    ور      ء م ہو    ا..…د ‘‘۔ لر ہز ا ﷺ  روا  ب ہز ا (1924 ا16 ا) ۔  ں  ‘‘ور ِ’’  قآ ہ ا پآ     پآ  ا نا  سا   ا   !ود ےا ’’      سا  م  د۔     سا م م  د ۔ں     جر  ر    ا    سا  م  د روں  نآ۔      نآ م  د ۔ ر  ب  م ا     نآ  ۔    و ف ر دو  ہو روا  م ہز  ا ہز ا     م  د   جآ……   ےر جآ ح ا     ں  فر آ ح ا  ر  دز  م ىد ح         ر
98  د  ت  …… ر      جآ   و     د  ت     ر     د ہو ، او     ا د  ر    جآ   ا        ا  ۔ے ر     ہ  د و توا ہو ،ے   ں ےر  ا لر             ا ۔ؤ ےر              ا روا  ےر    ا  ﷺ ‘‘۔د    د ا ﷺ ا لر  (95 ,96  ور ِ) ۔   روا ا  ا      دآ ا   د ب ا    جآ   ’’   زا   ر        نآ    ھ     نآ   ت ۔  م م    ﷺ  ۔  ا  آ  م ے ے  سا ۔ ى ز ا  ظ   ى د   م م   ۔  ے    ے ے  دا ى ى۔ ‘‘     د  ﷺ ( 30 ا1939 ن )   پآ د  ت م ( ما)   ہ ت  نآ ِ ۔  ن        تو  و     ر و   تو   نآ’’   را پآ  عا  ں   غر       ۔ر ود  ر ا  ند  عو      د ر  نآ آ  گ     نآ  ر   ہدز  ہدز م  ں ۔ د       ںد ر ر   ۔د    قرو ا روا  ر     نآ       ا    ند

روا  اڈ تد   و ر   نآ  ا  ح سا ۔  ل    ر   نآ  ر     ہزاا  او سا ۔ؤآ   ل     

(  

99  د  ت  ود ا  ھ پآ    نآ    پآ     و   د  ے ۔  ر   ح       سا   ں  ا  آ ا’’ ‘‘ںآ     پآ    آ ل    ا  ں د ا    ںود ر    د  ك ہدارا  ل سا     د ا ں   ؟ ۔    ا ا    آ    نآ غد روا    ‘‘ (ء1966 چر25 ا) ۔  ا  از ہدا م   ذ  نآ ِ  پآ       روا  ر   ناد   د  ت زور ا’’   ر  ۔ ا ا  ا نآ    روا    پآ  د     ىڑ  روا  آ   ل         ر  ر 
12 1991 ىرو  ) نآ ِ    نآ    ا روا  ت  ت ا  پآ ۔   ا ص  ذ ر  پآ ہو  سا    فر  ِ     ن  ف     نآ  د  ت    م  ‘‘’’ 10        نآ ےر     ںو
‘‘۔ 
100  د  ت    او  ر  10     پآ ۔ ا    و     ء1940   ء1962 23      ِ      ل  سا    ء1940  ِ   آ  ۔  ن ر  آ ا  آ   پآ   فر  و   تاا او   ما  روا ما ،نآ ، اروا ۔ ۔   ا   روا ۔ د تا  ناد  ِ  ر   ِ ۔ ر    ا  ؓ پآ      ء1957  روا    ںو  س ترو ں ں روا   ار     نآ ۔    ر ِ  ہرو آ   سا      نآا  د    ما  سا  پآ ۔ ا  و    پآ د     ں  نآ ترو روا  د تا  ناد  تاا او  روا     ر ےر  ا تاو  ت  ﷺ  ت ما  ۔  ن  زاا ےر    لو    كا    ِ ۔  ن د  ت م ( ما)   ہ ت ’’   سا  پآ ح  روا    پآ    نآ ح ا    پآ  ا ۔ ب ور ا  ا ر ہو  ا  سا    ںد  ۔ ىر   ن ىر ا   ں   ا م     ۔   م   د ا  ،       ل  مارآ    ِ   ِ ۔   روا   ناذا   ا ا د        ز  ء  تار

  م ا ا  د م ر  پآ  سا  دو د ا پآ

  نآ  پآ با  ضاا  پآ  ضاا  نآ  ىد تد   

101  د  ت        ىر  پآ        رو   ۔ ء1956   اڈ   ىرو       ل   ا    او  پر    نآ   د ا  پآ     ہدز ،   ، مارآ    ءا    ۔ر ا روا   م   ند     م    ىآ ۔ر ا م  ب ى   م    ۔او  ر    و    گ )    عو ىآ   ہر ںاا   ر ا    (       ند  ا    لد ا   ر        نا  ر  ر  ۔  م س   ں ے  را     ىآ ۔  مارآ  پآ ند ود   ا ر   جآ   اود   ر ےر ۔را   ز ى    ۔ں   با    ا   م روا ر ا  روا  ند ہر ؟ آ ت  ا  را  ُا ۔   م   ِ و‘‘ (ء1966 چر25 ا)   د م  نآ ِ
     ے  ىد تد  ء روا  ںود  ۔  ا  ا   ۔ ں ں  د تد    ء1914پآ  ’’  ےد ت   آ پآ   ت    د     ف  ہا        فر ا   نآ     پآ روا ۔   ا ۔ے ضاا     نآ  و    روا  او           د ر   ۔ ںود با  سا    نآ سا   

 ۔ں ہرا     ےد ر  ے ہرا    نآ روا ۔آ  ا  ۔   ىد سا    ہو  ںود     نآ   سا     سا ب   د ا   نآ  او   ے  ا  ںود 

102  د  ت  ں  رٔ     ۔   ے نآ فر  ر   سا     د ل  طو  ا      نا   ر   ا روا ا     روا      لا    ا   س ب  ۔ ہ   ےر  و   ں   فر   ا  ۔   ا   ۔ ں  س   ىد ا  ں ۔ ںود   ا   ا   ںود     ىود   ںو    ا  و     ۔ ںو ن فر        ے  د       ں    ۔    ا روا ‘‘۔  تأ  آ        ۔ ( 1943 ا۔24 اء )   پآ :  ء1936   ا روا    ب روا   د     ہو   نآ’’   ے ہو  ں د       ا   ب  سا   ىد     ے   و  ا  ا ۔آ  ے   و  تار  ا ۔آ
‘‘۔   ( 14   ماراا ،نآا 408  ) 1944۔  د تد   روا ار   د  پآ  ء   سا روا ۔  ء    نآ  رذ   ا   ا’’ نآ  ح ا     ا   ح   د  ا  ا را ے    نآ  روا آ  ے      د ۔     م  
103  د  ت       روا ۔ د ر ں   ر ۔ں    سا ا  ں    نا     ں   م ے ے ۔     د   ے نا   د ۔آ  ے و   د ۔آ  ے       ا  ۔ د      نآ رذ  م ا ہو آ    ے  د  ں  ےد با ا ا ىد  روا   در  ضاا  سا    رذ  تآ   نآ روا ۔ ںود با  سا   م  ا  ں  ‘‘۔ ںود د   در  تاا  سا ( 18 ا1958 ىروء ) ۔ نا  د ِ  پآ   روا ا      ا    ہد  د سا ا  ۔ں    د ىر ’’    سا و       نآ ا  ف   ا    ىد    روا ے ا  ہد  د جآ  ں    ۔ں ر      نآ ِ   ا ۔       نآ  ف   ا  
   ںو نآ ِ  پآ   نا ر        ا ف  نآا   پآ   ت  ےر   دو ہو   ت   ت سا تأ م    آ     ا  آ  سا      د  ما د ’’‘‘   ں   ا م روا ف 
‘‘۔  ر دا     نآ  سُا  ز سا روا  ( 17  ماراا ،دا647  )
104  د  ت  ۔  پآ دو د ہو   ‘‘راز’’ را ا ن   ى 13  چر    ا  ء1936     ں روا   د  ت   ب  ‘‘ا ’’ ۔      د از   ےر روا  ۔   ل ن ! راا’’  ك  س ےر    نآ روا  نآ س  د از ۔      نآ   با    ۔ ھ  ف ہد  نآ      اد    ےر   د از ۔ ؤ  گ  ۔   د   آ  ز   ت   ۔  ‘‘ (196  ا    شز ك ا)  ر  روا دا ، ، ِا ر   ىر  ز  ںا    ۔   ب ا ا م  د  ت      ِ   ’’ ۔ں ر د   ہ ا  روا   ے  جآ م   ِ   پآ  ٔواز   ا  نآ      سا  ا   روا ۔  ا   د آ    ے  و    ۔      ظ    ِ  پآ ،ا و     پآ ، ِو  پآ ،   پآ۔ ا  روا ۔ ں   ا ا  سا ،لا  و سا ں    س  ت  پآ  ؑ ط ت  د ہر   د  م  سا   ش ر        ء  پآ ۔  ر     را  روا  ك    م   ا   م   ا   نا ے د داد  سا   را    ‘‘۔ر  د   پآ ( 17ا1963  )
105  د  ت       ِ  د دآر  ا ا۔ےا     ح ا ۔  پآ ۔ ں ن    ِ  ’’ آ ر  ز   سا   ۔ عو  ۔ ش        ہو  سا ( 23 اء1962 ن )   نآ ِ ر  د   ىدآ رد ا  ‘‘ ق’’  ۔  لو ؓ د  ت   روا نآ’’       قآ  ما روا ا   نآ م  ۔ےد  ا ا  نا ر ىر    ا  اوا روا   ںا   ا   سا   ہو  و     فرو  آ    ‘‘۔  ز و ( 1965 18  قء ) د  ت روا   كاردا  ؑ د        ا (آ) ۔     ا روا ا ہ  نآ ِ  ن  نآ ا زور) 18ىرو2020(ء ﺾﻀﻀﺿ
106  د  ت  }{16 ت را   د  ت   نآا  (ن ا )   نآ ا روا   ،  ، ر ،  ،  نآ       روا ض ا ا  د     ا م رذ  سا      وا    ا د ا  از ہدا ت  سا ۔   ں روا ں روا  زآ  نآا سرد  پآ ۔ د  عو م س  نآا اا    نارود  ت ۔ رد  نآ   ر    ۔ ء   روا  نآ ۔ ر    د ىود روا     فر ۔ ىر ت د     ںود   پآ  م   و ب   ر    ا  ىر    ا؍12  آ ہا ةر  ء1914 130  و          ن     ا  ور     و  سا ۔  و ب  م ا  ا    ۔: ﺐﺘﻜﻟا ﻢﻬﻤﻠﻌ    نآ    سا  سا  د ب  نآ ۔     م  سا  د    ب ۔ آ    نآ ۔   ں سرا ا     سا  ۔    نآ ں ں سرا ا  تر ا ۔ں مد  سا    م ہو روا      نآ ں    نآ    سا م اود ۔ م    نا روا ءاا  سرا د 

 سا        نا روا   ىد ےد تا    نآ      سا  و  ماو ا     ۔     ماو  روا ا

ر ےزور   ۔  د ےد روز  ںو    ترو ا روا ت

  ںوزور ند ہو     خ        سا  ں ر     سا     ماو    ۔  ر ےزور  سا     لا   آ    نا روا    ا ضاا  و سا   

107  د  ت     سا ےود روا د   ب  ا     ود    ا  ۔او ﺔﻤﻜﺤﻟا ۔ ﺔﻤﻜﺤﻟا  ما   ض سا   ں ا روا و   ۔ ىرو  ہآ  راا  ا (312 ماراا) ۔:   ہرا ف  و  لوا ا  ت   و ا  لوا ا   ت   ،      ا   سا ۔   ر ىر سرد   و نآ ، د ﺔﻤﻜﺤﻟاو ﺐﺘﻜﻟا ﻢﻬﻤﻠﻌ    ر ىر سرد   و نآ     سا ہرا ف ﺐﺘﻜﻟا  نآ    روا   ﺔﻤﻜﺤﻟا     ح سا ۔     ا  ﺐﺘﻜﻟا ﻢﻬﻤﻠﻌ ﺔﻤﻜﺤﻟاو ۔  و نآ     (332 ماراا) د ا ر ماو ا ار ۔:   ن د ا  م  م   ۔   نآ   و     ، ا ما ، ا را  ، ا ءا     ىا ا   روا    نآ ماو  سا ، ا  ىر  ،

  نا  ا  د ےد ہ ا        ل ہو روا   ح

 نآ  ںوراد ر ا روا ںود ا روا ں ا    …  …    م ا سا م ار  و سا      ا   سا روا   ‘‘  ا ب   ءا      م      (6۔5 ء1947 د9ا) :   ب  ء پآ

108  د  ت     ت   سا روا   ماو ار     تر ا  روا      ف     ا  سا     ماو ار ا  ۔  ۔    د  ں (103 لوا  ہار )  ر   21    ىر ا  د    ع سا  ر ص  ء1947   پآ  ےر  ے      سا روا    نآ  :  ۔   پآ   ل روا         سا روا  ا   ا ’’  ہو     ىر  ۔     ا با توا        ا    ىر  ےد جاور ا   روا    نآ    ا    سا گ     ا … ۔ آ  نآ  ر
   ا   ں ےود     نا   ن    رود ا  آ      نا       ف ر د ۔   نآ    ا      سا         ض ار    سا ۔آ    ى ذ    ں  ا     د    
   روا اڈ تد   ر د ہو  ں    ء  ’’

رو سرد   ند  ا  آ   ند ود ا ۔  ند ود  آ   ند     سا ۔ ا  ںد  ں    نآ    ىر  ےد  سرد ا    ا ۔د سرد ہو ںو  ر ا ں ں    تر

109  د  ت   ہر سا د   آ     ت   ا ذ  سا     روا و ر   روا  آ    ذ ے ہو          و سا روا  ر  د    د    ض ار  ےد د    سا ا ل ۔  ہر ہو  و سا
750 لوا  ہار )   سرد روا  پآ  ۔ درا    نآا  ر ر  ں ذ  ء1945 كاا   و  تر روا ا ما    عو س نآا     روا ر ىر ہ ا    86  ۔   ن  ا) 8   (ء1945      س نآا    درا و حا تر       ا زآ  ء1964  با   ا زآ  س   ما ز  ا ما   ۔ ىر    ر۔   ء   را ا 27  د  ب     ء1927 ۔:     ۔  ىر سرد         نآ  نآ     ىرو  ۔     نآ ہو     سا  ں  ا  ند        گ  سرد ازور ا   ىر سرد    
ں   د سرد ۔ ےد  سرد    ىر  ت سا   ہو    سرد   د عا  را را    ىر  ءاا م … ۔  ر دآ  ۔ر ا  ر ود    ند ےود   ازور سرد روا      ںا  
‘‘ او  دراو  نا  ۔و رود  تاا نا روا و ر  تآ   نآ (

ا  ں     ف  گر   ہو     سا روا   ر       ہو    ىر  ںو   ىر سرد    سا

110  د  ت    روا    ار    نآ  ںد  ں رذ  سرد ں   ۔   ازا پآ  پآ    (9210 ماراا ۔د ) ر   ؓ  ا  از ہدا ت  چر و  درا   ء1928   ا ں ں  د     نارا     و       ىر سرد   ںو  ۔د  ار ف  سا ا  عو سرد     :   نآ   ںو ا  سرد  ہو    با ےر’’  ف  گر  نا سرد  روا  ىر سرد  د  ت  روا  روا      ہو ا     ز   و    سا ۔  د   ،گ       سرد سا ۔  ما  سا     و    ہد  م  روا ں   ر     ں ، ر ،د   ا ۔ ا  ل     ،  ہدز    ہر و  سرد روا  د  روا ں       ب  
ىر ىر  تار ى ىود  ں  نا
 حا  ور روا قا‘‘    و     ( 16ا2 ء1928 چر ) 26    ر۔: ر م ء1934 ىر        صا  نآ ہو  ں    ںود   د   ں   گ   … ے ىر سرد  اا  سا   ء  ود    ، ا  ۔     سرد    ترو  ےر ا
111  د  ت       راو     روا  ما  سرد    راو  ہو  ر رود رود     ےد سرد    ہو    رد  م را  ںد  ےڑ   ۔ ر     د  ت        سرد ۔  نا  نآ   د  ا لا        ہ  ا  پآ ۔   نآ    د  (3315 د ت)   سا  روا۔   نآ رذ ا  ر و سرد  ز    ا نآا  ا    ۔ ر ا ہ ر 15    464 ٫145  ن روا  را،ما  ر     نآ  سا  ہا ۔   نآ  روا ہ ( 9  ا ا2021٫ 2 )  ر  م     ا ح ا  ا  نآ د  ا ا  ت          ء1928 سا   ن    ر  سا روا    نآ زار ا  ى و   د  ف ر  ۔  ۔: درا     ء1928 6   روا  ودرا      ا ۔   نآ    ن ’’    ت ر      ے ے  نآ  ںاو      ا      ا  ۔ د ڑ  ىڑ ا     ىر   سا  سا   د ڑ  سا ا   ور ا ا ،   رود ك ىر  سا   نآ       ھ  د ا روا  ھ   ھ    ۔  نآ  سا   ے ر  سا روا   نآ ر ر  ا  ۔  ھ 
112  د  ت   ں  ۔   ا        سا روا    نآ زار  
 ا   م و  سا ا  ے ر  ارذ  ت سا  ا ۔      د ا  د      ا روا  ب  ا  نآ        ر    ڑ  سا  او  ب  ا  نآ ا   ے       ر   ں ف  نآ      نآ      ‘‘  نآ را    نا   ىرو ( 13 ا37 ء1928  ) ت نآ   ر ۔ نآ   ذ   نآا    7  د  و  ء1917 ۔:     ز     ۔ا   نآ  ہو   و  ں ا گ 
 د  ں    و   د  ں   ۔  ج          روا       نآ  ۔  ہو       روا  ا     ا ا  ا ۔ عو ا   نآ  سا   
۔    نآ (6125 د ت ۔1917٫ د22 ا)
۔ ں  ب ،       سا ن          ں ن   ر  ہو    نآ   ىود      ڑ  نآ ن      ىود روا و روا    ۔
ا  نآ  ں ا ۔  ل گ  ۔    نآ  
آ آ ہو    ى  روا  و سا  ما    ں ا ۔ د ا

 ا ۔ ترو   ظ     م    نآ ل ۔   دآ ر ود  ۔ ہرا  ر  ہو    ےد ہرا  ا ا ہو  

‘‘   دا سا ر ر    ر

113  د  ت    ،ا  د  ت  ء1922    نآ      با      ہر ا ا   نآ دآ  زا    درا روا  ۔   ( 4ا1922 1 ء )  ا24 1944ر   د  ىد  ء    ا ظ   ۔  ( 3 ء1944 26 ا4- )  د  ت   29  ا  روا    نآ     ء1946 ۔:  ۔  ظ ت   ىر    م  ت  سا   ہو    م   ے ر ظ  ر    ا ا ر’’     نآ  ح ا ۔   نآ  ں روا    ز     نآ  ر  نآ  ں ہ و م و  ا د    نا     م  نا  آ  ترو      ں روا    م  
( 26 ا4 ء1960ا )  ر  ا ص    نآ      تا روا       م  ڈرر ر ۔   زآ  س   ند   ء1920       ن م ۔  نآ  س ا  ا ا   ت روا   ن روا ہر كر  ،ا س   د  روا را  ا   ء1969
114  د  ت   ۔ر ىر  ا  لا  1976 ۔   ا ر ہ  ء  ء2000 ۔    تر  ہد  ا ر (2001٫ ا11 ا)   ں ح ا ۔   نآ  با  ںو  ا ر  ۔   نآ ں ںو       ا تد   2    رذ  ں و  روا ن    آ   نآ  ر    ء2000  م  سا ۔  او  نآ  ں نﻮﻈﻓﺎﺤﻟا  چر  ۔  ر     ء2005   با  سا۔آ   م  ا ر   ا 71   نآ   ر  26 روا  (ء2021 ا29  ا ا)  ، ، ،ا ،ا   ما     ں روا  ح ا ہو نا      ا ا  ت  سا  م لوا      نآ     روا   ص ف  و  نز 19  ن  ن  ہو     ء1944 ۔    ں  نز سا روا  ا ق  ںر روا ںود  نز ’’  ۔ ر   ل ل  ا……  ىرو    ا    را   ر        ے      د  ت  نا  ر  ك روا   ر  ا   ںو نا ۔ د   نذا   د  ت    ا ہو رد ۔     ر   تا     ا روا   ار سا    ض ار با ۔   ےر
115  د  ت     تا   سا  سا  ل ے ۔   و  نز  ۔    آ ح  روا        ود ےود ود ا    ءا    روا    ا نا   ۔      ہو         ے    روا     مز    ں ا    ۔    تر  ر   ہزور  ح سا ؟ ر ىر  ن     سا   ب  ں  ۔  ار  ر سا  ں     ےود ا   ء     روا   ۔  نز  ۔    ا    ا جاور م  ل ل  ح سا  ا ۔ د  ہز   ا  نز ہد ا  ںد   د  ۔  نز ا ىد ںوڑو ں  ۔ ار    د نز ىد ا     سا  نز ہز ا  نز    و      ہز  نز ہد ا   ىر    ں و  ۔  ار   سا  ند  ۔   ں  ں ے نآ   ۔      ۔  ا د     ار  نز    ںو ا ہو     ا  ں   سا    تآ  سا روا   ھ د  ں   نآ ح سا ۔   د ۔ د    با ۔   آ ہدز ا         ۔ ﺎﻨﻌﻤﺳ ﺎﻨﻧا ﺎﻨﺑر  ۔ د  آ  زاوآ  گ   و  او ……  ل  ا ۔   او  نز   ۔     آ   گ        جاور  ں  ل  ا روا     دد ۔ ر  ترو   
116  د  ت    سا  د  د  ا ما     ر    ۔ر  نا  ںا و   م ا ہو  ں ےڑ ےڑ  سا ر   م بدا ءا  نز ى ۔   نز ہد  تا  ىر ں ا  ں ےر  م ۔ د ہدز ہو       ۔   ( 4 ء1945 ىر  ا34۔ ) ت  نآ ا  ا  ت    نآ   ر   نآ ا  ا  نا  پآ ۔ ت د   ر   :    نآ   ںز  ہروا    ز  ہ و سا  د’’    ںا م  نآ   ىرو    ا د  د روا  ا لز    نز      ا د   د  ۔    نآ    او  نز ں    !ا ےا     د    ۔د     سا
رود  ا  ا     ىود ں ں ۔ا عو  ء1944  دا ا ا ا   ت ۔ رآ  و     د   د     ر   سا ۔ ر   ں   زآ   ا20  د  ء1944  نز ى روا ى ،چڈ ،ىا ،ا ، ،ور ،ىا ںز ر ت      سا    ا  روا   نا   ا   نآ     تاا ىرو روا      ا سا ۔ و ب    چ     نآ  نز ىا’’   نا   عو  ر  
‘‘؟    نآ     نز    نآ روا   ا  ں (6417  )
117  د  ت  ۔:  ۔   ءا  ا با  ‘‘ ںو ادا  لد ے  ا’’     نآ   سا ۔ ر  ا او        اڈ  ‘‘۔   ف    ى  ہو    نز ىا  (4 ء1944 ا27 ا)   ر    نا سا  ذ  ا ءا   نو چ       نآ ا ر  روا اڈ ذ  ند ا  ر  نآ  ا روا    نآ ا۔  داا    ںو ر تاا  نا      ہو روا ر  ماو  ا   ا  ر  ںز آ   ہو:   لر ،ما   ا ، نو  ،  لا ا ۔1  ،ں   ﷺ  لر ،ى ا  د  ت ،ى ا ﷺ     ا روا  روا  م ،  ور     روا ا ،دا  ۔      ہر ۔    ا  ں      ا را روا     ںز  ر  د  ۔2    ر ر   ا  نا   ت  ں        ۔     دآ  روا   4 ء1944 ا27 ا)5۔(  ا  ءر روا   پآ روا  ں ا  ىد    د ڑ   ىر  ر   ہر ا  ف  با  ذ ا چ        ںود   ۔ا ا ہو  ا ر   ا ا د ’’ : روا   سا  ہو  د ر   ا     ۔ ا ہو   ا   ۔ ہو  سا  ہو  د ر   ا   ۔ ہو ( 1944 ا27ا4 ء )
118  د  ت   روا    ر تد قر روا ا ت   ا   سا  سا ت ت ہو  ا     را را  ند   ا   ۔:  ر  ۔  ر     ىر دا روا     ت دا    ا   ا ’’      د   دو ۔6  تاا  ا  ںز ت را  ند را را         ۔آ ےو   ر  د   ا   ر ر ا ۔ د  ںود ا  ہو تاا   ا  ىد عا ر  ےد ہو تاا  ا    نز ا   ىد عا      ۔آ   آ   ا   ر ر ا ۔ 9  ا  آ ےو  تاا     ہ   از ،از  ود  نا  ہدارا     ںز   ۔      ےڑ ا     ما روا  ا   ا         ند  ص ۔د  ےو  ھ       ‘‘  ا    سا  ( 2 ا2 ء1944 3 )  ل   ںو روا ںا ،ںا  ؓ دا ا   ا     سا  صا  روا  حور   سا   ۔    و    روا  ھ   ںارد    ںوو  ا     ارا   دا ا   ؟  تر    ا با    ا     3    ذ  سا     ء1944: )        ’’  ا ت   نآ ( ا20          سا   لا    سا  ں ۔       ے   ہو   ر     ے  ا  و سا 

 ا ت  ا  سا  ۔ د   ن    سا   ا ت 

 ار ۔ ہدز    ےر ہو  آ ارد     سا  

ا روا   تاا  ا ہر  آ ارد روا  تاا  ا ت 

 ں و  ں ۔     ہ سا ہو   رآ ں  ت نو  ىراو ذ    ہر     ہو     ں روا  

و ا  ہر ى ہو    ہو  ںارد نا  سا  ا 

ر ا روا    ہدز   ا ہو  ہ  ںوود ہو  ںر ۔ 

119  د  ت 
ا    ف  ں نا ف ارد  ۔  ےد  عا را        ند …   ف  داا    ا   سا  ىراد ذ   ر       روا   ذ ا چ  ود ہو    ا    د    ود ہ  نا    ہزاا  سا  ۔ لا   ود  ر سا  ر ہ  ند    و سا  ۔ ہدز    ےو    را   ف   را آ و   )  ا روا  ںوو  ور  ہر را ا روا  آ  چ   ا  ذ    نو ےر    (   ےو  از   ۔   ىر   ا روا     ند ےو  ہدز  سا ۔   ذ ا چ   ا   ںر  ا ر ہو    ند ح ا
 داا  ں نا با ۔  روا  رآ ں  حا ،       ف ‘‘د      ہ سا     ر    راا ہو (ء1944 8 ا) ر     ں ہر ہر روا ا ت  د       زا    ب ا ا روا نآ  ا ا    ۔ا  نا   ۔ د    ں ت ذ ر  ر ىرا روا  چ  ا
120  د  ت  1 ند  ۔2۔نو ا ءا ۔ 3 ، تا ،ر ۔  ۔ر زو ،اا ،ہر 4  ر ،ا  ، ، ،ر ،د  ۔  ۔  ۔ ۔5  ۔ر    سا روا سار ، ،ر ،د دآر ۔6 8 ا)۔ھ  و  ۔71ص1944 1   نا    سا (4  ف   نا   نا روا     تاا   ےر  ں     سا  نا روا  ر ہدارا    ہ سا    ف  ں روا داا  ط رد   ںارد روا ںؤا ر  آ ا ، د  مو       ۔    با سا     را  ا ا روا باا رد  ۔   د روا ب ا   نا ا  روا د      ( 14 ا1944 1 ء )  ر ر   ط رد  روا    سا      10 ےد را م    ہد  ا  ںؤا     ء1944     با    ىر   د  نا      سا روا ىد ۔  ا    ( 14 ا1944 1 ء ) 94  ا  ا  ر سا  با روا    ہ ور را   سا ہو  ں    ںود  روا ۔:           ا    نآ ں ں   ےد  د ا ہا   رو    نا  با     دآ   ےد ىڑ ا  ں     ۔    مو  ما ے   پآ ا ہو      دو  ر ا ۔   ۔     ےد د ا  ا ہا    سا ود   ۔ ر ا      ض۔   با س (49317 ماراا)

۔    ں از  ا  ا با  روا    ۔ ر ۔:  ر

د  د     ب را ا روا  د    ’’

  ں نا   روا ں  ،ںور ،ںا ے ے     ور  ا ۔  ر  را     ور    ب ا ۔ 

   ر  را       ا ۔  ر  ور را    ۔ دا   ر   د  ا  سا  م        ا          ا  ف ا   سا ۔ ا و    

121  د  ت  ر   ا   ا روا    ہزاا  94   ور را   ف   ۔     پآ   ۔ ترو2 60 ور را  ںز ں    ل ود روا ۔  لو  ا  نا  روا  ےو  ر ۔     نز ىا ۔   ا    نآ’’ ۔:    نا روا        ا ہو  ر ا   ںز  ت  نا  ےر   را  ت سا ف ۔   ظ    روا ا ۔ر  نا    ۔    نا    ںز‘‘ ( 1946 د28 اء )   ؤ  ىا  نآ    سا  ؓ ا ا  ت  ا     نآ  نز ىا      ا ہ ہدز  ہدز ر  د ں را ا  سا      ں ر  د روا  ىد  ںا  ں روا ںور ،نا ،٫
  ۔ ںود  ہو      ںو  ا ۔ں  ہو  د     ف  سا ۔  ہو  ںو  ود  ا ءا   ۔  ر   

روا    ا  ں    ۔  ہر ذ      ت       م  سا  سا ے  سا  ں روا      ‘‘  ى  ںود ( 26 ا3 ء1947 ىرو3 )

 لاا ا       ما ےر ا  با  

۔د    ں        ا  ا م روا 

122  د  ت 
د  ت ضا  روا ا ر را    ا م  تاذ   ا  نآ  روا  روا د    سا     ت  نآا   روا   سا  ا   تاا ے  سا   د   نا آ۔    ن  نآ ا زور) 19ىرو2022(ء ﺾﻀﻀﺿ
123  د  ت  }{17 د  ت لر  ل  ۔ (چ ح م)   د  سا ت 20  ىرو    تار ا   ء1886 22 ہررا روا ا  ہ ا  سا   نا     د ا را ر   نا   ء1886 چر:   ا    آ ن نا  ا     ف ”      و ا   و  ا   ر و فؤر   ےر  ٗ   رد روا     ا و وا و ا رد    ہز  ہد ا ن   و آ و  ا  ءا  ت  و ٖا و     سا …  ا و ا و     ہو   حور  ا  ل  د   سا   وا و ى ‘‘۔…   ز م    و ا   و  ا  رآ د (د  )   ں   ت  ر  ؐ ِ   د ہو قا   سا ںو     ا   و  ا      ل  ں ا  ا  ۔ راد   و
 ا۔د  ىد او     و ا  پآ  ر   و ُا   و   ہو  د  ت  ت    ا  د      ت   د  ت ۔‘‘  ا  نا و  ہو’’     ا
 ن     ما ِا  ا   د سا   ا  د ہر    ت ں ود آ  ں روا ہو  ت    د سا ںو  ار
124  د  ت      ‘‘  ا  نا و  ہو’’ ما روا   لر    روا ا ۔ا  ا         ت   د     د  ت: ’’ ا  تآ    ن   د     ماا   نا ناد     روا ر روا  سا ا ،م  ل  لد   ا ،     و       ہو ۔    و  ا       لد ے   ح   لد ا ، ن ى ہو ۔   ا ح  را ے    و  ا     سا روا    ت  ے   سا ۔ ب ا ، دا ى ،      بور    سا ۔ د م  ھ     ىراد   ا ہو ۔ںو  ر  سا ں    ار   ا ہو ۔  ا  د   سا ں    ب   ا ہو ۔ںو   ں  سا    ب  ؎      سا  د  ل ا ۔ںو ش  ب م ؐ   ا زا  م  ا د ا     ں لر     و  ہو  ز تاو  د  ت    لر   ت و ت ،ت ،تا  د  ت ح ا    جرد  ذ را    پآ ،: رد  ےا !ؐ ےا ں ہداد ا ، ا  ا ن   ود    ں ہداز مد  ا   ں ؤؤؤ
125  د  ت  ك ت ےا  ں   پآ  كا     پآ ا      پآ     پآ         ا كا  پآ ؤؤؤ  ں    ے ؐ  ں   ں ر   ؤؤؤ  ا ں ىر  ؐ  ر    ہو   د  ور  سا لد ا  د ہو ے  لد ےا ا ن  ہرذ  ا   كا   لد ے   ُا ں ى     ا كا   ر د  ؤؤؤ
126  د  ت    لآ    ؐ   ل ،     سُا  ؤؤؤ   ر  روا    و  ا  تآ  لد ا ىا  ں لر   ںودو   نﻮ ا ﺣ سﺎﻨﻟاو هﺪﻟو و هﺪِﻟاو ﻦﻣ ﻪﻴﻟا ﺐﺣا ﻌﻤﺟا   ل ر    ں ےود ںو   ر  ار  ر ا  ط   ۔  ا        و  ا  ما لر ا روا    ت  ،لر   پآ ۔ ا   لر ن ص ا  د   د روا  ،د ر سا واز   روا زاا  لر  عا روا  ٔ   ا ت پآ ۔ آ      سا  د ِ ے ے   و  ا  ا  تآ د    روا    زاا سا  تاو     ر ا  ت روا    پآ ح سا ں       و   ا ت  ا        و  ا  تآ ۔ ڈ   لر  ا د  ت   ر  ںد   شرو       ن پآ ۔   ب  و:  م ا  ت  ر  ى ں   او سا    ’’      ر   سا      او سا    …     ۔ ر  آ ،‘‘
127  د  ت    پآ  ب ا  ء1961  :    د   كوا  تو   و  ا   لر  ’’   پآ  جآ ،   جآ  ند ہو ى       ت  تو    ا  س ب و درد ح ا  روا ں      ت ط آ     ا ر  ت     ۔ ا   او  ز  پآ ح    پآ    او لر   ور  آ ر        آ   ںآ ى و سا  ے  آ  پآ  د   و  ا   ‘‘۔…       پآ  روا ا:  نا     ا     ’’  و  ا   لر     ز ى   ں  س ح ا  تو  پآ    ظ     ‘‘۔ ت پآ   ز ى روا  ہز پآ   :   ں  ل  و  ا   لر  ’’  قا  پآ     ؓ ت   د ما م ے ے ا  پآ    ےر  ‘‘۔…   ص    و  ا  تآ   ل  پآ درو   دورد  ت   روا ت  نا  ر  ت  دورد  پآ  و     او   :     و  ا  آ ب ا پآ   ىرو    لر    ض    ا ۔ را  ت   تاا و تاا او 
128  د  ت   و  ا  رآ   لر  سا ہو       كر تاذ    ت ا ا ۔ر          ضاا  ا روا   با     ن او  ىزڈ  ا  ر   ب :  ’’5  دازآ روا   نا ا ر  ا  ت  ء1918  ا ا  ف       ا …     ل   ا  ت و سا ۔      و  ا  تآ  د  ا    د    و  ا  تآ    ك  ت سا پآ ۔   د با  سا   ش ے   ز   جآ دو ، ر پآ  ‘‘۔ا  مد   ا  ف   د با  ا روا  ر   ( 19187 ا4  ء1  )   ُا  پآ    ت    ا   روا ا ح ا    و  ا  تآ  لا ا   ںود با  لا          و ضاا ا  ا        ن   سا پآ  ۔ ںو   د   ل:     ما  پآ    سُا روا آ ا ا س ے د ا   ما  ا    ۔د  با اا  پآ    ط  ں     و    د ىڑ   عو    ۔ ںود  با اا     سا  با   ۔د  عو     و  ا   لر  سُا      نا    روا  خ ہ  سُا  سا ۔د  عو    ا    ف   ں ت  ا      ت  نا   ا ۔…    ۔   ت ۔آ  ت  د   ت  ﷺ ا لر  روا ( د) 

 ‘‘  ا  نا و ’’      ں روا ڑ ڑ  پآ ازا  سا رذ  د  روا د رذ    با   آ    سا قا

 روا د  ظ  ا  سا    روا      ں ن نا

“The Influence of a Mohammedan Environment on the Missionary”

129  د  ت  پآ   ش روا  ز  لر  ے    د پآ  ا پآ   زآ   و  ۔  قا  لر   پ لر   ك  ں تاذ   و  ا  ما لر ت     س       ؐ  سا  لد ا  پآ    سا سا روا   دز  ں 1912 ۔   ا  درد   ا ا  پآ و  اور     ء:   گآ ہو  لد   ںؤ  ہآ  لد درد ا د   ں’’   ۔ے د  سا   س  د ہو روا ے ا ا    لد ے  ، ر   د  نا  ا و ا ہا ا لر    ت    روا سا  لد ےر ۔ ے   با گ روا  ر    ب   نآ ‘‘۔… ں  ىر روا   ں (2 6  ء1912 19 ر) ا  تآ
  روا ر  ش پآ  ا و ب   سا  و 
 ىرد ا
۔ آ     ا  
W.A.Shedd ر  The Moslem World   نا ن ا
   ضاا  ﷺ تآ   :

    روا   ےود ا روا د    سا        ا  ا  سا روا   ما روا    ى ور ار      ر  با ب     اد  ت ى  سا    د ےر م 

130  د  ت   سا   ى د نا     ا    ما  :() ( ذ) …   قا  (The Moslem World Vol.1 No.3, January 1913 page 5)  ف سا  د  ت ر فآ ر ر با  ن   ا ہ ودرا  ‘‘  ما    ت د   ن’’نا  ء1913 ۔  ںور ا ا  رو  ىد ر ذ   د آ   تاا  ( د)  و رآ ا  ء1920  نا  پ  ‘‘تا  تاا  د مار و  ما’’ …  د تا   تاا ۔ ہ   م  (341 5  ما راا)    ب ا  ‘‘ا تا’’  (ٔ) ن ا از  ا  را ‘‘  ا تا نا و لر ند’’  تاور        پآ ۔ ہ   م  ‘‘ا ’’  د با  سا  د  ت ۔ د  ن  ا  ا   سا      سا’’ :   سا  و ا روا   ار      را  ےر گ ہو   را 
ىزاا ر را  سا     ںد ى  ما د   ما روا ‘‘۔   ك كور  م   (282 9  ما راا ،ا )
131  د  ت   با  ںا   ن ا از ‘‘ا ’’ ب   د  ت ۔  ح د روا     دا     ر      ا  تآ    ر ح سا پآ  لر ت  ف ا     ہ  ا   و    و  او   ف  و    ا   نآ  پآ     و  ا  ر س ف ىود  ما د         سا  پآ   سا روا  ہدارا     د             نآ روا ﷺتآ    پآ   ن ض  نآ  ا:    نآ  ى    ںرو  ز ا   ’’     را  سا    ۔ر ں اد   نا    ں ود ہو ا ۔  ىد ےد    نا ،     ں  ںا   ں  ں(1)     تاذ   و  ا  تآ روا د    و سا روا   ‘‘۔   پآ   ن و ى ىود  ںو ى نا ا ہو   سا  : ‘‘۔    ہدز عد  تاا ز  ں ور   ىر’’  جر   ے ے  و سُا  پآ   عد سا  (Geoge Sale)  ، (Aloys Sprenger) وڈار ، (John Medows ر و ،Rodwell) (William Muir)  ، (Theodor Noldeke)  ىرد ، ىو (Elwood Morris Wherry)    نا روا   ا    ہو ۔د تا

(The Influence of Islam by E. J. Bolus page 110, Lincoln Williams, Temple Bar Publishing Company Ltd. St. Martin’s Court W.C.2 1932)

132  د  ت    را   ﷺ تآ  د  ت  ،  سا روا    ہذا  ﷺ پآ ،  سا روا لا آ  ذ ِ    ﷺ پآ     ہو ض  ںد  ﷺ پآ روا   ن  ﷺ پآ ،  و  ا  تآ غد ور   د    ت ہو  ،     ۔    د   و م     پآ:   را  ل  ﷺ پآ روا ت  ﷺ ا لر        روا او    ن  ﷺ پآ     نز ا ت ا  ،   ت  ﷺ پآ۔ او     روا نا   راد    ﷺ لر   پ ﷺ لر    سا ت د       د  م   تآ ۔ ا ت و  ا   ز  سا ت   سُا   د Sirajud Din, نا ن ا ا B.A. Mirza Ghulam Ahmad  ےود  ہو    ۔      ؐ    ت   ز     ماوا سا   تر   ا  روا ا  د ںاود ںاور  د ا  د  E. J. Bolus M.A., B.D.  و   اد  ت
“The Ahmadiyya is determined at all costs to clear the character of the Prophet.”
۔ د    ف راد ؐ ہو   م   ل  ا 
133  د  ت   ءا روا    ب   ن  ءا   پآ      ءا   پآ ں ۔ د م   نُا   ف  ںاد   ما     ر   د  او         ﷺ ا  ںو  م نُا          تاا   ك  تاا نُا ءا  لر  روا   ھ    و م  ﷺ تآ   م  ءا  ﷺ ۃر  ،  ن   آ ا روا ﷺ  ا پآ زا   ر  پآ   ن او او ڑ   ما  اا ت ر  ءا :  ا  ؐ لر  ما  اا ت  تآ  وا’’  دز   ؐا لر روا    ت    او  ما  اا ت۔    ںود     ںؤ  نُا ںود روا   ت   ا  پآ  او       ںؤ ا  ںود ۔ ك  را       ںود
۔…   گ م س   روا  و  ود ‘‘  تاو  ما   ت زا  ت  رآ   ا ح ا   ن پآ   :   آ   .…     ہو ﺐﻠﻄﻤﻟاﺪﺒﻋ ﻦﺑا ﺎﻧا بﺬﻛ ﻨﻟا ﺎﻧا  ن سا ے    ر   ،   ،ں  د  ! ےا ۔ں نا روا   ا  ،   ا   د 
۔ےڑ    ا لر ؐ روا ےڑ    ما  اا ت  … ۔د   ےڑ  و سا  ا لر ؐ روا     ںو ا گ  م  نُا 

 ،ا ذ ،كا  سا روا تد قوذ ،ا  ما  سا روا    نآ  ل   ،لا  ما  ،تأ ل ،را ل ،ى و ز ،پ   ر

ن ،ى نا  ،ى  ٰ ،ل  ق  ں ،ق ىدر و ا و 

 ت  ںوود ،ر  ،ل  ںوراد ر  ،ك   ں ،ىزا

134  د  ت     د ا ؐ ا … ۔ آ ے روا  ؑ  ق نا     … ر  ىزاا   سا  ف ںود روا  ا   ںڑ ف ود     ۔ ا ں نا      سُا   روا ا  س  ا ا ہو         و ى م ہو   د   ما   ا   پآ   روا      سا   م ا   را  م نُا   د  پآ   نا ۔ تاذ  ﷺ   ت  اود  م آ’’‘‘     تاو  ﷺ ا ت     د  ت او ہد ن  پآ ، او  ا روا  د     ﷺ لر ہُا ت  و تا  پآ ۔ د ا       ﷺ لر ت ا  نُا : جرد  ا  ں  ﷺ لر ت ہدا  ت  ك ،ت   سا روا     تآ  ،ت  ف 
 ، ِ   ،اد ت ل  ، ،ا   ،  
روا ںور ،پ    روا ء ،س  و درد    م ،ؤ م  ںو  ك ،ہ    ق   ت تا ،     ا روا ب  ،د  ﷺ پآ ،ىرا  مر ،ا   ، نا ل    ت

 ح    ا  و   روا      ح        ا  ۔      ت روا ل روا ن   ح ا   ا ت روا ما      ا ہو    ن  ت روا ل ،ن 

135  د  ت   ،  ،  ت  ںود ا ،  ںوراد ر ا ،  ت ا ۔ہو    ہآ ،  ق ،  مارآ ،  و ،  ت  ہذ ا  ا  ت ك  ﷺ پآ روا ت ہ  تآ    ؓما  ؐما ر ، دا   ںوود   ﷺ پآ      ت ۔ ر ہز  ں  ﷺ پآ رذ  رذا و ذ  د ؓ روا   ں روا ں ا  تادرا  و  ا    ت    د     ،ر     ا   ﷺ لاو ذ ر   : ؐ لا و  و ا ر و  ما !مردا  ر آ  تو  ﷺ پآ    عادا   ﷺ  لر      ں  و و ﻢﻛَ ءﺎﻣد نا ﻢﻜﻟاﻮﻣا     ۃ ا روا) ﻢﻜﺿااو ( ۔اﺬﻫ ﻢﺪﻠﺑ اﺬﻫ ﻢﺮﻬﺷ اﺬﻫ ﻢﻜﻣﻮﻳ ﺔﻣﻛ ﻢﻜﻴﻠﻋ ما  ىر و    ا  (ں ىر   اور  ۃ ا روا) ں ےر روں
  ۔ے   ۔ےد  ںوود آ ،      د ود  ﷺ پآ   پآ    سا    پآ ۔ں   پآ      سا 
136  د  ت     د  ا روا د       ں ےود آ     ۔    سا   ن ےود آ ہو    ا    ماو ر ا  ا د از ( 3 ا7  ء1940 ىر )  ا ح ا  ض    ں و ا  ا   ء1917   و سا ،     ؓا ا  ت ۔ ؓا  از ہدا ت ا ۔:  ا ا   د  و ا    تا    سا ،ا ،”   ن      ا ،  ں ف  سُا آ   لا   تا  ر ل  ت سا ں ۔  ا لﻮﺳ ر ﺎﻧﺮﻣا ﷺ نا لﺗ سﺎﻨﻟا ﻋ ۔ﻢﻬِﻟزﺎﻨﻣ ‘‘ (2 8  ء1918 ا14 ا)  سا  ر ل  ت سا   ت  پآ     روا ا ۔      سُا روا     تآ  ےر  روا ى ا  پآ    ماا و   و  ا  بٓ ر   ، زآ  ؐا ت   پآ      او    فو ى 1928 ں   ۔ ت  ل  ء    ن ں     سا   پآ ۔  ں ﷺ لر ت روا   پآ  ماو    و سا رو  :   ﷺ پآ ہو     ا تأ     ﷺ پآ  ں’’  ج  سا روا  او گ ےود   ہو   ا   او  ت   روز ر سا روا  ت سا  ا  و  ا   لر       ا
137  د  ت     ﷺپآ روا ز ت  پآ    نو   د    ۔ر  تأ   ىزارد نز   پآ   روا   ہآ   ذ ا      د م  تآ  پآ   ا    ىراد: م    و  ا  تآ  د سا ن    ’’      م ہو   د ا روا  ر    د سا  ر  د ےر    د ا رو  د  سا   لا ےر   ر   ر   د م  و  ا   لر    ہ    ۔ ترو       لر رذ  لا   ا    ہو د م ا    ہو     و  ںرو ىر      ا ہ   روا    و  ا   د   د م سا  سا  ہر مو  سا و  ا   لر     …       ﷺ پآ  ہو   ر       سا     سا   ر د م ا   و  ا  تآ      ےر ہو   د     ں ۔   پآ  ہو ، ترو  ںؤد ىر ‘‘   پآ    لا
   سا   ا     ﷺ ر س ں  پآ  
  نا    سا  پآ   ﷺ لر   ا  سا   ے روا    مر  ا د ا ا م  تآ روا 
ت ۔د  طو   ا زا    ا  سا روا   اد   نا  پآ ،ر   كور     ا سا ااوا  د :

  ل ے    سا  دا  و  ا  ا ت 

  د ۔    د ىر روا  ىر ح سا    جآ  

138  د  ت  ’’ روا     ت  ؐ لر  ں     ت سا ف  ند  ا   نو روا نو    ب  ں ف  ﷺ پآ      م سا روا ں   م  م سا  ۔  دا  ں ںو ‘‘۔ں ر    اد   ا ا  ں  ﷺ ا ت نا پآ دو  تو ا ا      تارا ہو ا ح ا ،     نُا       ۔      تآ  ںو 18     م  ء1951  ہر كر   دو   ىز د  ت ،ا ﷺ ا ت    روا  : ’’   ں   سا    ل ض  ں ى  سُا   ، ا     ں     …         نا نا  ا د ف       ن ا روا ت  نا نا        ں    سا ۔ د  نا     سُا   ‘‘۔    ،  او  ؐ لر    م 
 ا رد  ر روا    ،  د  ں ا  ں   نُا  د   ؐا ت   د  ت   ںورد ىود نا   د د    لر   پآ  د ر   د روا   رد  دا  ر   ۔ ر    جا  ﷺ
139  د  ت   روا ں   ء1925 روا د لآ ا  ا) ں  ت  ف  ں  سُا ، ا نرد  ( فآ         ن روا ، ن   (ہو لر ور ،ﷺ ى )    ں   ں    ف  سا روا    سا  د  ں  ،)  ت   عو        ن   ت  ں  ہد   ا  د  ت ۔  ك  ر  (ہو  4     ر   م   ت نا  و  ﷺ لر   ء1925   :  ت    سا  ں   ں  نا  رذ   سا’’    لر   نا  ر    نا گ  روا  د    تر روا ۔     و  ا   دآ          ں  د  ں نا ىر   ڑ دآ    ا زاوآ     و  ا  ا لر ا   د    ں   …  ج   د   دآ  ن  ر ش   ر     زاوآ    ت روا   و  ا   لر …  ےر ں  كور   ں       س ےر  و  ا   لر  ں     ۔ ا م س  س را   ا  ںار گ   ىر ،  ر سا  ت ےود روا ى  روا  ض روا  ر      ،ر  ك   آ  ہد  ںد سا روا ‘‘۔    ا  ت نا ہو  
140  د  ت   ف ىود روا  ر     ت    ك ف ا  تاد  گ    ںو  ، ر ہ  ںو  ،  ے   رد روا ل   ر    ںو    ىر دا ا  روا  ر   را  ىرا     ف سا  ں د  ت ۔ہو  ر     را  سا  ت و   نُاروا  :  ل  ںو  ے  د ا   آ       …   آ ت  ۔     لر ہو       ل  ا  ل  كر ِ  ﷺ پآ ہو    ل  ؓ ا ت  ،  ﷺ    ﷺ پآ ا ؟ ل  را  پآ ہو    ل  ؓ ت  ؟  پآ    ںود  ں  ن ا     ل  ںر نا  را     ل ر  نا روا  ل ز سا   ل  را  ﷺ    نُا روا   ںو  نُا    م ا گ   د …  ك ،    نُا   د  نا ل  ت آ  م  نا ل  ب ، ل ۔ آ م   ا نا  ﷺ لر   ت  د  ت      ا  روا ﷺ لر با  ،ﷺ لر لآ   پآ روا  ر ر ں ۔  ر   ﷺ لر  سا ﷺ لر   پآ:   تر   ا   ،ں  راد  ا      ر د’’   ا      د  ن  و  ا  ا لر روا ں ن ا  ہدز  سا ۔  ر    ى ،   ىد     ىد  
141  د  ت   م  ر  د    و  ا  لر  ك ى    ا  ىر   د  و  ا   لر  ا روا  ار    ا روا آ ۔    م ن  نآ ا زور) 18ىرو2020(ء ﺾﻀﻀﺿ

 نا   ا    د  روا د ز ہو  ؓا د ا  از ت

ا  ار   ت روا   تا و    ا  ہو    ؑ ت روا ب  د  ت روا ت و  دادا ا  لوا   ؓا د ا  از ت    ِ  ہ  ك  ؓ ہدا

142  د  ت  }{18 م .د    لوا ا  ت ( ا  از)      ا  د  ت 20 ىرو د    ء1886 پآ ۔ ا ن ا  ا ا روا ما  ا  ز د سا روا  نا     پآ   ا و    ر    روا     ا  ۔  تزا    روا   12  ىر   د ز سا  ء1889   روا  نا   ا زور ا  پآ روا۔ ا 23  چر    ء1889  ا ۔ ما م  ا  روا ا  د  ۔ا م  ا   ۔ىد    سا  تاو   ا ں   ز د ا د  ت ہو  سا   د ز سا 
20  ىرو   ۔ ىد تر  را  ء1886 ؓ    د  ت
     د  ت   ل ا با ہو  ر  ذ  ےر
۔   تاو    سا  ذ ۔ د    ت ؓ روا   گر ف ءور  ا  ا   ہ  ؓا د ا  از ہدا ت   ىر اا  تد
143  د  ت   د  ا  ےر    ؓ ہدا   ت  سا ۔ ار  ۔  تاو   ءاا  نذا  ر   سا   ا ،      ء1905   ر ں  ر ا  ى   ى  ۔ا   ںد   ز  (د  ت)  از ف ا      ’’    با  ں     ھ  ن سا  را ز  نا     ‘‘    ى ت ذ  سا   ت  د   ہدا ؓ ار   ہ ى   د  ت  د  ۔ ض    د ۔ ر  د ر    م ں روا د    ہدا ت (93 ء1956 ا ،  ) ۔:  ىر اا   ت   ؓا ا  ت    ا   ز  د  ت    فر و  ا ا  سا ۔     عر ےود  ن ہر  ا ن     ں ں ود   سا ۔   فر ا        ۔  دا د ہدا  ؓ ا  ت۔ے   ا ن
ہدا ت  تر   ا ى        ؓ  ۔   ر ا  ن  پآ روا آ س   ہدا ؓ ا ر    ور  ا   وا  ‘‘   وا’’   تو   ےر ں  ور      سا   د  ت فر   پآ  ۔ 
۔    نا فر  ا    سرد  ا    
144  د  ت   سرد پآ  ا  ى ں    ى ت   ۔  ن ۔   ا  فر و  ح سا ۔       ۔  ت ا    ں ۔  ض    ا ۔    ا  ںا    ف   (93 ء1956 ا   )   فآ ء ا ر ن ا با ےدا  ں   با ت   ن او  نارود   ا  د  ؓ لوا ا  ار ى ت ۔  روا ا ر   ؓ ہدا ت  لوا ا  ت ۔    ے  م ہ اد۔  ا ب   سرد  ا ى   نارود  ز   عو ب ز ند ا۔   ز     ںو    ر ا ا ا  ت   ر ھ ز  ں    پآ     ں   ںا۔ رد   اد۔    با   رد  ں ر ر روا     پآ   ں۔ درد ۔   ( 1971 ىر21 اء )   و ر  د  ت  لوا ا  ت قد   ت ۔   ذ   روا   دو سا   ح  ؓ ار  ى لوا  ت’’   سا ۔   پآ ماا روا بدا ر      سا روا     د و س  و  روا  ِا ا   ى ت    م ‘‘۔ ر  ر او       ا       ر
145  د  ت      د ا’’   ر ا (   د  ت) ۔      ا ر  ت۔ ر     را  ىڑ   ا   ا د ہدا ت ۔ با  روا  ا اڈ  ا جا  ۔ ر   مر    او    نا   آ را  ىڑ پآ ۔  م   ا   ہدا ت روا     ا   ا ار  ت  را ل  روا  ے    د     ى ۔    ت    ل    او   ہدا ت ۔ وا   ى   روا   سا   ۔د ڑ  ا  ا       ترو۔    ىڑ  ا ف    ى ت  ى روا   ا ۔  ت    حور    روا ىر روا بدا و  ں   ۔   د  ت   ( 20 ا1928 ىرء ) ۔  ن ر  ا  ق ب اد م ز ا   ۔   ض  ند   ء1903  نار   ر  ر   بآ  (ؓ ا د ا  از ہدا) د ر د     ا د  لوا ا   ار  ا  ت  ر   سا اڈ اود ہو ۔د اڈ اود  ںآ  پآ  پآ   روا    و     كر د  كر رر روا  د    :  ما  ز  سا !  رد ے ےا  ےا  ىوآ ں  ا  ں ۔ےد
146  د  ت  ‘‘ےد  ما  ن ےر  سُا’’ : توا   ف   د ا   روا  پآ    سا ہ  ر   ۔  د   نا  ں پآ  د   زور ا    سا ۔        ں د   سا   روا    د نا  ر سا      ر  سا:  رو ں  د   با ل ف   ۔  رو ما   سا’’ ۔ ش   با   ‘‘ ترو  د ى  سا ( اد   ردا  زا602 ر ت) ن  نآ ا زور) 18ىرو2020(ء ﺾﻀﻀﺿ

ں   دو او آ سا را ا    ىد   نا  ا  ما

  سا’’   ىد    ت تاذ  دو سا  ۔  ر  ن

   نا   روا ذ  سا  روا ‘‘ آ   آ  سا   

را ا د ز سا  ‘‘۔      و ى م’’ ہو   ر ىد      ر  ا ل روا   كر  لو  سا      آ 

147  د  ت  }{19  ے د ں   !  ےا 1  (ن۔ر ا ن) :  د  ت ‘‘ آ   آ  سا      سا’’   ؓ  ح    ح ا  لد  ى ى  ا’’  لد   و  نا   د  رزود ا…    د  ﷺ  لر      نا ےود روا  ے ا  نا  ا   نا۔ںود ىر را   لا   ا   ہ ہ  ى روا ا  ںا   ے ‘‘۔  ر   ا ر دا ا ا ا  ا د ا از ہدا ت   د  ت ںاآ ما   ىروآ   د سا   نا  
۔ ر  آ  ر ہو 
148  د  ت    و گر ا   ما اا  آ  دو كر سا ا       سا        سا روا ر  ا  سا  اڈ حور ا  سا  د  ت   نورا    د سا ں   ں م نا ۔  ر ھ  پآ   كر      د   روا   ما  ۔   پآ  ر فو  ںؤد   پآ  ىرازو  ا ف    د ’’   اور فو       ں     ،و !      اذ روا د   زآ ‘‘۔ ا   ا۔ود  ا  ۔و   ’’ ا   ۔   د  َ   روا   ما  د ۔  ىد   ظا  ‘‘  وا ں   او  و د سا  پآ  ؓ  د  ت  را   ۔ ر ت   پآ روا  د   ما ا  پآ    ا ہو  ؓ  ى ت روا  ر  ت ،ىر ا ا  ت   ت د      لوا ا  ت ار ى  ذ ں  ا  ت نا ہدز         ى’’     د ‘‘۔  لوا (“ ”داد  ت  )   و روا    سا روا  ں نر ف   د       ف   و   پآ    ؓ لوا ا  ت ۔ آ  او     پآروا  ىر   ںو   نذا  ا ۔  ب   ‘‘نذا ’’   پآ      روا ح  سا ؓ لوا      اڈ   وا’’ لوا  د  ںو  پآ     ر   ن
149  د  ت    نا  ل ز د  ؑ د  ت  پآ  ل   ‘‘ ‘‘۔ ا  نا     ’’    ہرا ف  ںو   ا   ناآ ما    د   روا       ا ا  ا    ںد  ر    سا   ا زآ د  ت  ا  ح    د  روا  سا پآ  ۔ ر   ؤاد  روا  آ  ں  د   ر ا ا    نذا  ا    د ف   ۔ ر     پآ     روا   ںو  پآ روا ر    ں  ۔  اد ن زود  روا ا  ، ء ۔    ساآ   ں  پآ ز   جآ روا ا     آ ت و فر  ہد ن  پآ  ۔ ر   ماراا نا   ار   ت  را  ا  ما  د  ت ۔ پآ۔    ظا     ا  پآ  ؓ ا   ك دودا ا  د  ہرد  ر جوا ، ہر ور  ت ج’’     ص   نا  ،ا ا      ا   ، ںؤ۔ر    زا   ت     ا او۔ ر   روز ےر   ب …‘‘  ا      و ى م د ف   و    ‘‘نذا ’’    ا ہو   ت ا    روا  ر  حور  سا   ںو  روا ں  ما ا ہو ں    مر  ا  ا   ل  و   ہو  ۔ں ر   لوا   د  سا  ىو 

 سا     ت  ںور  ز   ف  ںر  ں

۔ ىرو    نا  او  م   ف  ںر  ںور ور

آ  آ روا ر ں  را ز د   ، ماوا   

 لاا  رو   د  ارو  ۔ د ل رود  ا  ز  پآ

150  د  ت    سا          تو   ىر  ر سا      ن سا  ’’   ہر     ےا ۔ا   ى  ھ    سا  ں    د  ا ر      ن سا  ‘‘؟  بذ ہو،     روا     !و ر…… ہا  ا   ر ں   و  م ہو  ت تاذ  ؓ د    ا م ا۔    آ سا   و گر ا ذ    ر  روا   روا  ر  ل    د  ا   و   ز د روا     سا   روا ل   ر  ا   ت نا      ؓ پآ ا ں ت روا  ۔ ر ھ ناو    ا ہو   ڑ   ماوا   ىود  پآ روا ؑ د  ت ںو  ر  ں       زو زور   ف  روا    پآ ا   ر  زوزور  نا  ا حور روا   ا  دو د   روا    روا  ے  
۔ 
    ا حور    ںو روا ںو  سا ور    
۔     روا  ىد ر  ل ز  پآ   تو  ؑ د  ت

 و  ، ر      ں ور روا  ،ذ    روا  

نذا  ۔ ر        ا ۔         ت    ت سا ر   د روا   وا  روا   ۔  د     راا  م نا  جآ د ۔ حور  ا  سا

151  د  ت    ۔ر   و ۔ا  ںؤد او     لاوز ا ں   ا۔        پآ ۔   تو  رار او  پآ  ؓ ن ںا ت ذ ن      !ا ےا’’  ا  ں     لد      لز  رذ  ؑ د  ت  م ہو      ا  ىر ‘‘۔ ںؤ     د  سا  ،    وا ۔ ہا  م  سا   ى    سا ا ا  م     رود سا    ہار     رود   ا رود    ں   ورا م    با  لوا  ت روا م  را  ما  سا  روا ر   ح ىر  ا ماوا  لوا ۔ ى  ا  ىو    پآ روا ؑ د  ت روا ر   ن ،و روا   ۔ر ں      د  م  ﷺ  ت لر  سا روا  د      ف  ا  ن  ڑ   م سا    ۔ر فو       روا ا  د پآ   او
رد          سا روا ر   م       
 ر   روا  ر  زو زور    ا   ں   رذ     را ا ا       با    س  ںو ا نرد   روا    روا  اذ  ا سا  پآ۔   ار ط
152  د  ت    د ر  ناد    روا را   ا ر سا  آ  ر  ں آ  !  ےا      ن روا   ہر   د  ں روا  ڑ ں    ند ہو     ل  سا  نا  پآ روا  پآ۔ ے د  ن   آ   ا روا  ىر زور ى  م  ‘‘ا’’  ء1913    ر  ‘‘ہر،ا زور’’  ر  ت   ا ىد  ں   ا  نآ     ڑود    د   جآ روار   روا زاوآ ۔   و ا ا    ر ىر  م “ن،ا زور”   ا  را سا ہو د ں    ءاا  سا  ؓ د  ت        ا  ؓ   ت ح     د  او  روا  ۔  ں     ىرآ  سا  روا    ا سا    پآ ۔ ىد  ں  سا  جآ  ن  نآ ا زور) 12د2019(ء ﺾﻀﻀﺿ
153  د  ت  }{20  ے د ں  !   ےا ‘‘ آ   آ  سا      سا’’ 2  (ن۔ر ا ن)   ا ر دا ا ا ا  ا د ا از ہدا ت     د  ت ںاآ ما   ىروآ   د سا   نا   ں   دو او آ سا را ا    ىد   نا  ا  ما    سا’’   ىد    ت تاذ  دو سا  ۔  ر  ن     نا   روا ذ  سا  روا ‘‘ آ   آ  سا     را ا د ز سا  ۔‘‘      و ى م’’ ہو   ر ىد    كر  لو  سا      آ      ر  ا ل روا  ۔ ر  آ  ر ہو        ساد  ت:    نآ روا ؐا لر     ا   ض سا   ا’’     ندا  م  د    ما روا ۔ںؤ  ںور  د  م ‘‘ںود ےد   :   ں روا ںو روا ں م  نا   ا روا ںؤد ى ا’’  سا  رذ  عا روا ںود ے   رذ ے ا روا ۔ ےد      ا    ت  ما  روا   م  ؐ لر  
154  د  ت    ن ىر ا  ما    ےڑ   د  و سا روا  ے   ۔    د ‘‘  :   نآ و ز   ہو  ۔ زاوآ  ا  نآ و ز   زاوآ ہو ’’  آ   د ما روا    روا         ۔   ا ‘‘ ر (210  دا)  ار   ت  را  ا  ما  د  ت پآ ۔   ہو  ظا     ا    پآ  ؓ ا  :   ك دودا ا  د  ہرد  ر جوا ،ہر ور  ت ج’’  ا   ،ںؤ۔ر    ص   نا  ،ا ا      ر   روز ےر   ب   زا   ت     ا او۔  ‘‘     ؓ د  ت     تاو  ا   ذ    ں : بدا  ںؤر  ا ےود     ا تر  م:  روا  اراا ،ر ند ا (نارود  م  ىزڈ)’’     ر  ؤار ا  ىزڈ     ا س ں ہدا  ر ےد سرد     ا   نوراد و  ا دار   د   ؟    سا ؟      م           ۔

ت   و نارود  سرد ۔  سرد  نا روا   را  ن        ءا     لا ظا   ےر ؑ ح

ا  اؑ ح ت ……    و روا  ا ر  سا ……

  و  سا   ذ  ر سا  ےر  نا  لر س

؟  را   ’’؟و را‘‘   ؟ ر ضاا    

لاڈ  ف  ںو  نا   نا   ۔ او ر  حا ص سا 

ور   روا   د ہو   ےر     پآ !و۔   ار  ور  ہو   ىد   نآ  ۔د  ار  ۔آ  ا   سا  روا ىد  تزا     ا  و۔د  ؑ د  ت    و    ل   ۔  ند ا

 ار    ں   ر   و سا  ۔   ىر      نا ہو      نا ۔ سرد   نا    ۔د عو را

155  د  ت 
  
 م  نا  ؟ ر  ور  ہو         نا  س ا  ا
از  ……  قا    وا  و  سا ‘‘را ے  ’’      ا   اراا    سا ۔ ںو ٹرر ىر س    ى ۔ د ار   اا ؟ د ار   ؟ ن    و     ضار   و  سا ۔ں د ےر  تار  زور      
  ے   س ں ہدا  سا ۔ؤ  ۔  قا   ۔ 
     اراا ى  ا   ……      ہو  تاا  ر  ۔  ل  ار  د با ۔     ! تر     ن  ف  پآ     ر   ا   ۔ؤ  و سا  ۔  خر

 ……  ہ  ء ىا  روا ىا   ۔ او  ناراد ند

 ہ با ىا  ں  د  سا     ا  

ھ تد    ا ۔ ما   ۔     ض  

۔ د كور  د      با ىا  ںوراد روا    ھ

156  د  ت     ار ى  ار  ر  ا ۔د ف ى خر  ر     ى؟   سرد  نا پآ      پآ آ     ا ا ا  ۔ د ت ىر  پآ  تر    ؟ ا ا  ۔  را ’’ ۔      ن     ۔د عو  او ار و   ر  سا ؟را ے    روا د عو د ف  ںو  نا    ‘‘و نا      ۔ے    ہو    دا   نا ۔ ہرو ص   ر ف  ۔    ا با؟    (Mood)  ……      در ار ؤ    تاا آ  سرد ے نا   نا       ض  ر ؟   ر  سا ۔  ا ء نا  ا ہآ!ر ‘‘ عو     ا دار  (40  ء91 ىرو)  ے  تار م 
تار        ٹرر  ند ؓ د  ت   ز  ء   پآ ا ۔   ر     ۔   ا روا    غ ود    ا ى م و ا      د         پآ ۔     ا  م۔  ،   د ۔  ر   باا ے ر      كر          ٹرر ا        ى م  ر 

 پآ    ٹرر سا روا  ر  ر ا ٹرر ىر  تار ر  ا 

157  د  ت      ح ا  درا سا  ر   ۔     ںود ا  م      پآ  سا۔  د ما  سا   !ر   ض  سا   ا     ظا نا ۔ ے  تار  ا !ر   ضر وا ا     با ۔  ما تار ىر ۔  سد  تار و سا ۔  ما  ا   ا  م۔    ا   باا سا  ر   او ند     ن   ر  و  ند ےود ۔  عا  ر
‘‘  (ء1966 چر26 ا)   و ذ  ہو ۔:    فآ ا ڈڈر  ا   م   و سا   ا نا  ر ىراا ر د   دآ ع’’  ر سا    پآ    ںا د  ود ۔  آ س ے ، ‘‘ د   ىر   ا ا غد  نا روا  ذ ( 1966 چر20 اء )  ر ا   د  ت: ’’ ںو  …… د  د د  پآ روا   ىآ  د  ت    روا  دُا دا  آ ا د  ت  د   روا ا ا   ۔د ف   ……  روز  پآ آ ۔ ح ا  پآ د  ……  پآ  ا س ا و سا   ى  ے ے   پآ      آ  پآ   سا ۔ نا  پآ  د  روا   ش  ى
158  د  ت    با  ا گ     تو  پآ۔ تو روا   ىآ   با      نا   روا د د ل ن  گروا  ح سا ؟ )ا و سا   د    ؟ ل     ا      ل (19   ے   د  ت:  ا  ں     لد     ن و    !ا ےا’’  لز  رذ  د  ت  م ہو      ا  ىر ‘‘ ںؤ     د  سا  ۔  (   ا178 لوا )     ا  ر   سا ……   ہر    د  ور      ا ’’   سا     ا ہو      عو  زاوآ ہو  آ زاوآ    ا  ك  ہو    ا روا آ  ے   دو ا   سا رو    ۔ں آ     ہر  پآ  روا ں    ا    سا ہو  ۔ عو      ہر  سا ۔ؤ  كﺎﻳ ا و ﺪﺒﻌ كﺎﻳا ﻌﺘﺴﻧ   آ  آ سا ہو       جآ          تآ ا   سا  !ں    ؟ںؤ  آ  پآ  ۔       ں     و سا   آ ى ۔ىد    د
  م  پآ     ر لوا  ت ۔      ر د    ے  ر     ا   ر ہرا ف   سا  ا ءور  ۔
ذ  ور سا    لوا ا  ت ند ےود   ٹ  نا      ا  ذ ے ہو با روا   ٹ  نا     د        روا 

ود ود     ا   ……   گ ےود ح  ںو

  پ ۔  ےد  و ى روا  ى و     ا ۔  ےد 

‘‘  د  ں      ۔  ےد    ۔  ےد (161  م   ا)

159  د  ت   ا   آ ند  جآ روا  ند ہو  ۔د ر ا ا  م آ  غد روا لد    ا  ا   ہر     ن ن    سا   ر   ‘‘۔ں      م    روا فر     ف   ا  (78    ا ر)    و     تار ند    پآ  ور ںورا   ا  سا  روا   ۔  لو و   ا  پآ  دو  سا ۔   ف ا   پآ :   ا د   ۔     دوا ا   ض  پ ىا ’’   روا    نا   روا ؟   ى   ںا   رد    ر    روا ا ا    د    ۔ا  نا  ى     ۔     ا  سا        ا  سا      ا    م      ا روا  د  ا  و ۔ د  ا  ح ا ا  د      ے روا ؟    سا ا  ۔ں
160  د  ت   ى    ن (ا ا  ا )  ا  از ہدا م :  ند     د ح ا  ۔  ں     پآ’’   و سا  ہآ     پآ   اور   ن       ر  تو     عا  ر      سا        ے  ت ۔ر  د  پآ  ا نا ۔آ   ں ۔  ش  ك   پآ   رر  رود  ا     …… و مارآ        ہرا   لد  زآ سا  ف   ا    ا  تار ىر ىر  پآ  ،رر  رود        ‘‘     ز    ا   م پآ روا  د  مارآ ( 2000 ىرو16 اء ) بدا  ںودا روا ق  ىو  ى    د  ت  ن5   ء1929  ۔ را   ء192930  از ہدا روا ؓ ن ا  اڈ ت  ر پآ زور ا نارود سا     تد   ا ل ا    ؓ  ا     500   آ  غ ط   ا ر ۔  ر    ى       ذ   او سا ر ۔ر   س   ا:   ر روا     و سا روا    ار   ا’’   ۔ دا ے ہو ح ساروا   ب  ند ر    ا   ‘‘۔ر     ىر  نا  ظ   ۔    تد  نا (1616 ا ر)

ں ى ء  ۔  خ  و سا  او ے توزا  

ر  ں روا ۔  د ى       داا س  ںور روا

 ل  ہ ى  ں   سا

سا     ر دور   پآ ا  ف     ۔    ر  ا  ما  ا د ا از ت         و ت  ا  روا ں    ۔ ارد  داا  …… لرا    ‘‘حا’’ ا ر روا  داا و  ںا    ا  ما  ا    ا   سا ۔ جر ا  ں

161  د  ت  ا ىر     ء  ر ر ا   م ا  ا   ء  ا    ‘‘ ’’: ’’  ط    نو ءز  ف  ں ىدازآ  ز  تا   قد  ب ،(ق )  لا    اڈ    ما ،ى   ں    روا   ىد    ا روا ا   ك ا  پآ  آ با   ف   (ا  ا  ما) ۔ د  ر  ا   ف  ا  ما ف ۔ روا اڈ  ں  م ‘‘۔ ل   داا    داا و  م ا     ن   فآ  ا ء و  ار م   ہ ى روا ا    ے   ىد    ر جرا  ے ہو (   با )   ۔ ڈر  ور  و   م  او
۔     ے ا
162  د  ت    ں  ل ىرو  ادا   و  م روا   ا  ں ا ‘‘۔داا (631  و4436 ا ر)   جرد  ذ  ا ا  ز ؓ دا ا ا ا  ت با        ا    د  ت سا    نا  ا  ىد ۔ر   پآ  ہو۔ ر    پآ    ار ںو  ا ت ور روا ،  100    و  ا  311 م ؤ  ا  46 164ا   ا ا تد  نو  ز او ا  نآ ا  ںز16 م  ا 74  24 م  ں17 روا ںر د28   ر و 225  و  آ    ت را10  و ر  پآ   اد و  ہو   د  را  ى ا   :  ں    و د ٭ ر و    قا و حا روا ا ا تد ٭ ت و تادرا   ا،ىدا، ٭  ا روا ر ٭
163  د  ت   ےر   روا د ٭   ہر    روا مد رآ ،و ٭   ٭    تا روا ف ٭ تا روا تاا  ﷺلر  ٭ ور    ا روا    ٭ ۔ر و ت ا  ہر  ن ماو م ٭   ح سا     ں  ت نا:  آ ،ۃا  ،ا ،  ت ،ا ،ا ن ،اذ ت ،  ،ا  ،و ہدا  ،ا ۃد ،كا  ، راا ،  ،ى  تاو ،زآ  تا  م ا ،ما ِا ،ما   ا   ا روا ما ما روا تا ك ،ہ  ٹررو ،ىر  ، ن ۔ ىود ر    ،فرو م  ہو      ں  ت و  ،دو وا
۔  آ   روا ا
 ماا ا ،تو ت ،  ا ش ،ر با ، با ،ہر  ،مدآ ، ا ،  فا   ہد روا لو  ،    ، و   ،ں    ،ءرا  ،م نا ر  ﷺتآ
  و  روا ورو تو    سا ۔ رز ا  ا و دا ر
روا ت  ؑ  ت ،  ى و  ،رَ  روا تآ  
164  د  ت   ہ روا ن ،  ا و  ،ت ،    تاراو ت آ ۔ہو   ں آ روا    اوذ ،مدآ   پآ:     م ا رذ ے   ا    ا  ن ہو’’  ،  ،  ،  ،ت ٔ۔  ا ،فا  را ىرو آ  ن و   ل  ہ  ہو ت ا روا ت ا ،تدا ‘‘۔ىد   د  سا  ا  ۔  د :   د    ( د)     ا   ،ےد ں   ’’ ‘‘۔      نا ے ہو روا  ے    ا ُا    (256 ،254  ہار )   (د  روا  ) ن  ى  ہر   سا  :    ل ن !راا’’
   د از   ےر روا  ۔
‘‘۔ رڑ (196 شز ك ا) ت     ت سا        ت  ہد ىر  پآ  ا   سا   ت:  ز و  ء1917
اد  س ےر ۔   نآ روا نآ س  د از ۔    ا  سا     د ۔   م  ۔  س  د از……
165  د  ت   م  ںر  ار ء1919  1922ءاا  ىر  ء  نا  د ف   ء1923    ﷺا ۃ    ء1928    ( د) ا  رذ   ۔     ء1934 ۔ ں   ن م ا      فا  م  ء ا  ء1943    دا و ء1944  ا   روا نآ   ںز ر ء1944  1948’’  پآ  ۔      ء ةﺪﺣاو ﺔﻠﻣﻜﻟا    ‘‘ ۔    راد و را  ں   ما   ۔ ر ےد م ا   ں   ۔م  ى  ء1952      ں د  ن   ۔   و ء1957 ۔ ر م  ر   با روا م   م  ا ۃرادا  ء1957       ء1958 ا تا روا ا ءا   ،ا را ،ا لا ،ا ما  ۔ م    روا ں ط  م   م    با   سا روا  ما ۔  نرا
166  د  ت       ىڑ ر   د  ت  سا با    : 19   ء1924ن ا   پآزور ا:  روا  ر  ا ٍ   تاا     م نا  ا ’’   ار      ى ا  ہو ۔ ر ہز  د  سا ر ‘‘ د ر  نا م   (4574 ا ر ا) ا دا  ﷺا ۃ    راد  ں  ں د ہرد روا نز   ل  ء1928  ا   ﷺ   ت   لار  رآ ا   را       ب  ‘‘لر ر’’    ءا ا روا    ف  و  ۔  ن رازآ لد   ا  ‘‘نرو’’ را و  ا   لد روا  ح  بآ   لد    سا  ﷺ لر   :ڈ  ں   نادرد  د   ر  ۔    ںودوا ىر ۔  ىر’’    پآ  ےد ں  ﷺ   تراد  ں ارا  ۔ ےد    ں  ز روا ںورد   ىر ……   ہ  تآ و د ا  ر      ں نا   ۔‘‘ او د ں  ﷺ ل ( 1927 ن10 اء )   لو ف سا   پآ    عو  تاو نا رد    ق  ز سا  رذ سا روا   دا  ؐا ۃ     ےر  ۔ ر  ف ؐ تآ  
167  د  ت     ى را  ا   ۔ا زآ  ں س نا  ء1928   ، ر  ا  ء1928 ن28  ر: 17 ’’   روا و ۔  ىد  دا   ت ن م  ن ا  نا  ن قا   ےر  ں   نا  روا  نا  ‘‘ ر ۔ را ر  ا ﷺا ۃ     سا ‘‘زآ  تا  ما’’  ىرو26  ز  ردا ر  و  ر  ا  ء1919 ۔   ع  ‘‘زآ  تا  ما’’  ؓ د  ت ترا  ں  رود اا    ا   ذ روا    پآ      تاا م نا ﷺ لر  روا ۔     و د ر  ۔ ا ى   ب ا ا   ردا و: ىد  روا     ر ا   ۔    ’’   ن ت   خر ےڑ  ن  روا ن   ں       روا  سا روا       تا     با     ا  روا او   (دا ا ت دا) ںا ……   ب   ا ۔ر  ل  ت  ناا  و   ۔  ن  تاو نا   او ر د  ر ا ن  ا  ل       با ‘‘ار ( ۔  زآ  تا  ما )

ں ا ص ؓ د  ت   عو     روز ے  

  ںوو   سا   دا و م       تد

۔دا سا ار ار  ت و   روا  ہ  روا دز  ا

168  د  ت   
 و  ں تار  ں    ر   ى و20
روا
  د  را :     ڑ ں آ ك ا  ا’’   م ك ا             ر ل گآ ل روا  ہ ا را  سا  ‘‘ ےد       و (372    ا ر ا)    ىرر  ںوا ا  و  ، رد ا  ن     ۔ا  25   ا لآ   ا سا ا  ءز ن    ء1931     روا   ا ،لا  ترا ہ روا آ   م   ۔     پآ راا  ا و  پآ   ق دا دا   ن  ا    تد   ،  نا۔      ىدازآ ۔ ر   و  روا  مو   ىدازآ  و  روا   ا د   ر۔   ق          ر  د ا م ى روا    ا     را   ذ   ل  سا    18  ا  ء1933 ۔
169  د  ت     از  ں   ز سا  كز     ز ’’  ا و سا ۔  با   ر ہز   م  ںا    ر   ا روا ر م          از  و   فا ‘‘ ن       رار  ( ) ا :   ظا ہو س ے  روا روز   ے  روا    نز ى ’’   ہو  ا ز ،درد  ر    ب روا  ب    ۔ں ادا   ى  م م روا   ا  بآ     م نا  سا  ۔‘‘     لا ا ف     (602-601 6 ا ر ا) :   روا ا    ن   م روا ےدارا   پآ   ر ا ’’  ہآ ۔  و   ل  ق    ہدز روا  ہدز  سا   ر ىر را  پآ ں  “ا   ( 6 ا ر ا529  ) ا ا  ت :   ا  سا روا   ما        او   ا’’    م  ر روا    نا  ما روا   ذ ہو  م ر    م ار ا ؤد  م روا ؤآ  نا   ں  ا      ہ ہدز

 ا  اڈ ٹ   ر سا  م ے ہو ا ۔ے ذ  ا  ر   ا او      او  ا  ا ۔    ا ا ر

170  د  ت    ا ا       ےر د د د  ا ا  ف   ا  روا ہز ا  د سا   ثراو د   ر د ا      ضاا   ہو       ف ے ہو   ضاا   ہو ۔ ا ر   ں نا ہو     ماا     ذ روا ا  ہ  ں
 م ا   ںؤ   روا  ر    د ما  ں   ر نآ     ا     ر   د  م ے روا م ے ہو     سا   ا …… ر م    ا ہو  ا   ے   روا    د ل  ا    د ں     ہا    ا  م  م ا ہو    را    ى  ى  ما    ت  ر      ے   ت سا ر   ل   س ،  جآ ، جآ      ں  د و سا    ۔     ہو      ما  سا ہو   ر  ت سا خر ن     ر  ا  اروا
‘‘ 
ء
د سا او  ا ں  ؑ نا        ن سا      تدو  سا   ىر ں ہو  ن   د    ۔  ىد    د سا رذ دﻮﺼﻘﻤﻟا ﻮﻫ و ن  نآ ا زور) 20ىرو2021(ء ﺾﻀﻀﺿ
و  ں  ا سا        دز  ا ے  
( 1961 د28   
)
171  د  ت  }{21 ’’ ‘‘   ىرر  ںا روا ( ا  د  )    رر  (ووا  ا   م) (ا ، ب:) 1.      رر ا    ار ۔  ز  ار ۔رر    ۔ر ۔ ۔ر ۔ ت ۔ ر ۔ر ۔   سا  ۔   رر  ۔  او   ا      او  ۔ 2.  روا  ر ا ۔آ  رر  سا ۔ُا     ار ر  ار رر  ۔ رد ح ںود   (ا ۔۔ ر) ر ۔     رد   ز  (ء1966 ىر7 ،ا) ن  نآ ا زور) 18ىرو2020(ء ﺾﻀﻀﺿ
172  د  ت  }2{2 قا د (ند ۔ى ا  )     سا   ا   ز  نا  قا  ۔  را  سا ۔ ر    ر   ے  ى و      ل  م ا  ر  ا ۔ ت ب  نا ىراد د روا ى  ،     را ن  ا ہو           و را ،   و     
ز ا ۔   را و ہدارا  نا   قا    ا  ۔   س  نا    ىر  قا ۔  ا   قا  و    ۔ر    ر    ن  ز  ىر و  م  لا آ روا  ا  رد قا  ىداا روا نزا  ز ورا  نا   رد  سا روا     ز ا و  ز ا  رذ  ا روا     دآ  رذ  قا ۔  ا آ   ں م  ز ظ ںور ا        سا ،   ۔  حا ۔   روا تد ،    ،   ‘‘’’ قا   ر  دز  روا ہ زور  نا   تاد و  ہو دا  قا    ےود نا    ہر   و   ا ر ر  و تاد  روا
  و  روا و     ىدر و تا  روا  د   

ا    روا دا ل ا    و ى م ، و  ،ا و   ، با  ا ،ر ل  ا ،  ا ، ر  ،    ہ روا  ا  ر  پآ ۔۔او ر كاردا ا    ، ، ،خر  ر ز    آ ى ى ور ،ك ںا ، ہد ۔    اد  ۔   ح ىر  ن و   وا   ود  

ا ۔  ا  ا  لد ك كور     ہو   د  ہ ر  

173  د  ت   ا تاد  ا ۔    ر      ں ى ا روا ‘‘ قا’’  ں ۔    ر  ‘‘ قا’’    ا ر ا ا  ا د ا  از ت  ن سا   قا نا     ۔        ا   قا     سا   ا ۔    ن   قا نا روا ر ا آ ۔  كر     ا ر اا ا  ت:    فا و ل ،ن ا  تأ ،  و ، رو ہ ا پآ”  ھ   ،ع ہدز    ں ہز  ۔آ  تا  وزا گ  ،س مد ،ل و ، و زا ن ، ، ،نو  ،در ،ر ،    ،او ر    و   د   ،او  ماا    
ا آ 
ر  چر  ا  ار  ےا  ۔  سا ا توا   ا   لد    س ں ۔ے آ  ہ ور   ور سا زار      سا  ے ۔    سا  ر د  ن ے  سا  ۔ر  
174  د  ت   سا  ا د  ںو   ر  نا  ر      ۔  ن   او ب ب      ط روا ا ا  روا ىڑ  رد   پآ……  ﷺ ما لر ت  ودرو  ى دا     م ا روا   رر   د  ت ۔ ر  ىو   ا  ر  آ   ہر  رر    ن   ما
‘‘۔    (ء1965 د، ح ) تد    ۔   ود  م ا خر   پآ زور   د ا        د ت ’’     ند     ں   د  پآ  ما  ر  ر    روا ۔  ى روا ىد را  و ا  پآ ۔ ر  لا       ‘‘۔د  ك     روا     ا   ار  د ا  ں   ےر’’      پآ ۔   ر    ں  وا   سا     ۔    ہ  پآ   سا روا رود  رو ۔ ت   اا   نا ۔ر    ا پآ    ز ا  ۔ ل  روا    ۔   ا روا ار  پآ ۔ ر  پآ   ر ہو  ں زرو     ا  ما  د  ت     م  تاور  
   ىرر  ا  ما  د  ت     ر   ڑود ڑود دآ م    ر سا دو   رو رر  ر ۔
175  د  ت     ر ب  ا      پآ روا  ر ا  ……  ت     ؓ  ن ا  اڈ  ںآ ا  ںا  ۔آ ند  ء1905 ‘‘۔ د    بڈ  ر  (18 4  ا ر) ا   ل  ۔   ؓ د  ت    آ د او ہو  روا  ا    با      ں ’’         ا  د ا ۔  د  لد   نا را   سا ۔  او   درد ا  ى   ؓ  رد   ۔ ا    ۔  ل ہ ہر  ى و سا ۔ ت ى     روا    ۔ آ  ے  ہو   را ا ح ا ۔ د  لد   نا   د  ہاو ىر ۔ د   ت ا  نا ۔ او ر  دآدا     پآ    ںر      ‘‘’’     د روا ۔    ہاو ىر        پآ  نا     ں  گر   ’’’’  ما  د  ت    ل ہر سد   سا ۔  
  رادر ، او ر  دآدا  ن با  را  را ہو۔ د  ‘‘’’  ما  د  ت   ت   روا 
ر د ت    بدا    ںر      ںاو ا   ‘‘’’    ۔   اد   لا  سا   ما  د  ت روا  ‘‘۔د   ہر سا  ںا     ( 1933 چر11 اء )
۔ے  جرا  نا روا  ت  نا  ا ۔  
  ےر روا  ز  ما  د  ت پآ   روا   ا 
176  د  ت  ما)   ہ ت  ن ؓ د  ت م (:   ے ے ف ہد ۔   روا     ر’’    ۔  چ ہدز   تاذ ا۔  لا   ا   ۔     ا ا     ۔ آ       م     ر   د  و   ا ۔         ۔ر  لا        ا  ۔ آ   ا  ىراز  ۔      سا     ر لور آ  ك ۔   درد    آ      روا كز ا ل   ۔    ا   ۔  ھ      ر ف ہ     ۔   ل            سا ۔ ىد ر دا دا  روا تا  ر ے    اد  تا ىرو          پآ       ا ‘‘۔  ن    ( 1969 ىرو  ء )    ا   نؓ د  ت م ( ما)   ہ ت: ’’  ل  سا ۔ پ    ما      ا  پآ  روا  ا    د روا ود روا ، ںد  ۔ں  او ا  ر روا  ں     و    تار   ىد ى   د  ۔     روا    ب   ں  پآ ۔   ا   ہدز       رواںو   د ۔ںاڈ تد  ںؤد روا ا ذ    ر    ح ا    را  سا  پآ ر ر ۔ںؤ   پآ  ںراد ذ   ؓ ا ا  ت

 ںؤ  ز   جآ  ……    د روا ت  ا     ز 

  سا  سا  تر ا ىا  ز    تر    روا ،آ  ش  سا  سا ۔    تر سا     ر    روا ر ا   روا ىد

  ۔ ر     روا  ر  روا    (   سا   ا) 

  د د  روا د ڑ        روز  ۔ا    ر  سا

177  د  ت        او ا  د  روا    ض ا ىد      ۔ آ  ‘‘ (ء1966 چر25 ا)  زوا نا    نا   نؓ د  ت م ( ما)   ہ ت:    ب ا ہو روا    ز  سا       نا’’  ور  ن سا   ں  جرد سا  ن ا  پآ ۔ ا  ز آ ۔ ۔   پ  سا ۔ آ    ى ج    آ  ت ا ا  ند ’’  سُا ۔  ج  سا  ا ۔   ا ج   ا      و   ھ      ا و سا روا  د   و  روا ۔    ز   ںؤ   ز  ر  ا ےا    ح ا ۔  ز  پ ں     ۔ با ہ ار   ا    لوا  ت  آ ل  و سا
ر  د و ا  ۔ھ ز  ر   ا  ں ر    ر  رو     ‘‘۔   ت ى        سا ۔ر   (ء1966 چر25 ا)
178  د  ت     ت  د :  ا  از ہدا ت ’’    ۔ دا روا   د  ں ا  راد  پآ        ت   ۔ ف  د ں  ا  پآ  آ ءا   روا خ آ  پآ      ا   پآ  د  ۔مر    ح سا  روا  ا ا  غد و لد ے  جآ   او روا ا     اد او    او ند ا  تار   او   ح    وڈ  ب او د  لد كدرد آ ى     ں ۔ ا    سا   ا را ح ىر     ۔ا س ف  روا    زاوآ    او وا  ن او ّ مُا ت پآ  ز   د  ت  ا     زاوآ  ںؤد كدرد  ،    ےر راد   ۔ ر  ادا رر پآ      ر طاﻟا ﺎﻧﺪ ﻫا ﻢﻴﻘﺘﺴﻤﻟا   ر ھ  زا ا       ا  د سا  پآ   ں   ر ُا ى   د م ں  ‘‘۔    ں ہز    د  تار سا ۔   ( 16 ا ا22 1996 ىروء ) كا  ںؤد ۔ ن   ىو ا   ت  روا را  پآ   ا  روا د    پآ  ںآ ا  ’’  ن ش ا  د    پآ  د  ۔د ب  ى روا   پآ   د       ق روا  ر سا  ںؤد پآ    روا 
179  د  ت           ا  ںؤد و  پآ ؟ ں   ش    ر   ر  م  ر سا   ا پآ ۔    ا ا ا      ز   جر   ذ  د ا ۔   ر و    ى   ز روا   وا  ا ى ز۔      عو د  پآ ‘‘ عو د پآ ں’’   ض   ہدا ت  د  گ روا  ے  ر     پآ    ا د سا پآ    ہو    ر سا ا ا   نا   گ ر   د۔   ا  ى ۔   ن  گ   رو  روا         ، عو   زاوآ  ظا    د     د    ‘‘۔  د  پآ ( 1939 د28 اء )   م   ز      ا ر اا ا  ا  از ت ’’  سا   او  د   دا ا ا ا  ت  روا تاد روا ت  پآ ۔  م ں ا    م   ز  تو   ا  آ    سا ں ں   تاا ا   دوا  پآ ا  آ  و    نا     ں ا      ا  ر ں  ںذ    ت ا زا    ا ںود       اد پآ    ا ا  ۔    ز  ر ہو  آ  لد  سا ہو  ر  سا   ۔      و  ز    ا روا ۔ 

۔   م   د ا        ، ل  مارآ   ، 

۔   روا   ناذا    ا ا د        ز  ء  تار ۔ ء1956       ىر  پآ     

180  د  ت   ز   فو         ۔ د    ا  روا  د      او   ز  ر ۔ ہر مو       ا ںو روا      ن ا ت  ا   ا    ۔   ا  ى    ز  د  ا   د ا  ر  ا    پآ      روا ۔       ر ںؤآ   د    ماروا  ىرازو   د    ہ ہ  ‘‘۔   تاور (ء1975   )    نآ   نؓ د  ت م ( ما)   ہ ت:    سا  پآ ح  روا۔     پآ   نا ح ا’’    پآ   ا۔  ب ور ا  ا ر ہو  ا  سا     ںد  ۔ ىر   ن ىر ا ۔   ں   ا م  
 ل   ا    او  پر  ۔   رو    ۔   ہدز ،   ، مارآ   اڈ ۔  ىرو    ۔     م   ند  ۔   م    نآ   د ا  پآ   م  ب ى   م    ۔او ءا    ۔ر ا روا  عو ىآ   ہر ںاا    ر ا ر ىآ ۔ر ا     لد ا   ر     (    و    گ ) ۔  
181  د  ت      ںد  ا    ۔  م س   ں ے ۔ ر ا   پآ ند ود ۔  ا ر   جآ ۔   اود      نا  ر  ر  ى    ۔ں   با   ۔ا     ىآ   مارآ  روا  ند ار ؟  آ ت    را  ُا ر ےر ۔را   ز ۔   م      م روار ا        تو  و  ۔   ر و   ت   نآ  ر ود  ر ا ف  ند  عا  ں   غر    ا       گ د ر  نآ۔  آ  گ     نآ  ر   را پآ  د      َ َ  ںد ر ر   د  عو     ۔      نآ       ا    ند ہدز   ہدز م  ں  پآ      و   د ند ےود۔ا   قرو ا روا  ر     ر  ھ پآ    نآ      ں  ا  آ ا” ‘‘۔ں ح  آ      سا   ا  ؐ تآ ۔  ن د  ت( ما)    ہ ت  پآ   د     ا  تاذ  و  ا  تآ’’  ںآ  ںآ  پآ روا شز  زاوآ  پآ روا  م  و  ا  تآ   پآ      و  ا   رو  را ذ ر  پآ ں آ  ۔ اڈ ور    د    ت سا   ق ا ا ب

  سا روا    ت  ے   سا۔  ب ا۔  دا ى    بور    سا۔  د م  ھ     ے ىراد

ہو  ںو ر  سا ں  ۔ ار  ا ہو۔   ا  د   ں  ۔  ب   ا ہو ںو   ں  سا    ب   ا    سا  د  ل ا۔ ںو  ش ب  سا

182  د  ت    ن  م  سا   ں ود   ہو     لد ا  ا   حور ى مارآ و       سا  ا  ر  د ہار كا و  ور    ﷺتآ  پآ   ذ ر  پآ ح ا ۔ اڈ ’’ ﷺ تآ    ن   د     ماا   نا ناد       روا ر روا  سا ا م  ل  لد   ا         ہو۔    و  ا ٰ ا لر      لد ے   ح   لد ا۔  ن ى ہو۔  ا ح  را ے   و  ا ٰ 
  م    ا زا  ‘‘م  ا د ا  
( 26 ا1966 چرء )
183  د  ت   روا نا  د  ت  ۔  آ د او ا ا    تاو  ۔  ں او اود’’  روا ں    د  او سا د  ۔  آ  ںآ  ںآ ى توا   نا۔  ز  تاو   ز ا  روا ں  د   ہ  ر ى ا   ا ز  ما  د  ت    او ہو ۔  او   ا ہو     روز روا آ لد  نآ       ر       تار ۔     روز سا ك  سا ۔        ند  نارود ا  روا ك سا۔        نا       ں     ند ںد   و سا  ك    و ۔    ںو گ م  و    ت   د ہر ہو  جآ ۔   را  ا  ر        د  ت  ںود ا      ف  را  ما  د   ش ے   ۔ ے    ے  ا ۔ د ر    ما  و ىر            و  نا  آ    سا ا   آ ‘‘۔ر ظ   ہو  (150 لوا    ا) ا  تىد را  لوا  ۔  ؓا ا  ت   ور  ںد’’     تو  ما  د  ت ’’      ى  لوا  ت  ، ب ا  م  ‘‘   رود ن    با  نا   تاا     تو  د   ى    ى ت ب   ۔  ھ  ںود  ں  ۔   روا        ؟ں ہو۔   ى    ى ىر ر  
184  د  ت     ى ت   ب  سا۔   ا دوا   از     ىر     ب    ا   دوا   از ت  ا  نا ‘‘۔ود      ب      دوا ىر۔ ں  ف ( 4  ما راا350 ) ۔  ن   ر  م ’’ پآ۔ ر        ےد سرد لوا ا ر  ند ا   ہو  ۔ ؤآ ےد   ا د ں   لاڈ   ہد روا   ا     كر   ۔    ں ھ  آ ل  لد ے        ں ت  ا  ت۔ر    ا ى     ۔        گر ے  ح  ۔ ا     روا بدا ح سا       سا۔  م ا ا   ں ت وا  آ ل و سا ۔     نا  ا  و د  ر  ے  ںا   راز   ن ‘‘۔ےد  حا (601  ر ت) تد       نؓ   ى ت: ا  ت’’  روا          ت ا  ؓ ا   م    تار ند   ىرو دو روا  نا او  م   نا   سا   ن  نا      با  ہا  ر  پر  ۔  م     ا  ت  ر رڈ    د  ا تار ند ۔    ۔     ؓا

 ل   و  ر سا  ت     ار  ر   ا  نا و  ار د     ( وز   با ت) ہ ا  پآ۔      ا     اد  ر   ہرذ  نا۔    ر ا۔  ‘‘۔      ر   ب ا  پآ ۔ د  ار ء ا ( 26 ا1969 دء )

185  د  ت       تار  ہدز كاڈ ى    م   ود ود  تار ر  م  ںو ر۔     و  ں ےود  ند   ہو  ا   ى ىر  و     ىرو   روا  ر ا   د  نا  روا  ہر  م  ۔    ر   ںور  ى توا    روا  ر توا     د    سا و سا  د     سا   د تار ىر ہا۔   ٹرر  سا  ار م  ۔ ر  د  ‘‘۔ر   د  را  ٹرر۔ ے ر (7  ء1939 د28 ا زور)  ر ار     ر   ا ۔  نؓ د  ت م (آ )  ى ہ ت   پآ۔   ل   نا روا  ر  ن   با ت’’   رر۔ ما ص  ودا روا ںؤد ۔ ا روا     نا د ۔ا  ۔  ب روا      پآ   د  ۔ د  ن ح سا پآ ۔   ت  با ت روا   ىر    ا 
ن  نآ ا زور) 18ىرو2020(ء ﺾﻀﻀﺿ
186  د  ت  } 23 { ت   ا ا  ت (لا  از)     ں ود  ت  ؓ ا ا  ا د ا  از ت  و  ےود روا ت د روا  ا ۔    ن   ن سا ت  ۔ د  ذ ا  ت   روا    پآ    ا     ر د    ء1857  ر  ء1947   ر      ر    ق  ں    و سا روا  ا  و روا ن روا و   روا  دآ  ود  نو  ۔      ق ا  ء   آ  ں  ظ  روا   ز  و   دآ  ود ا    رد  ارذ  ر ق  ں   ق ا  ا ہو    ر  ت سا ن   د    ود  ڈ م د        سا  ر ںؤ      ن   د 30  د        روا ى  ء1906 ں  ۔      دادا    ن    عو  ر  ں    ا   ؓ ا ا  ت  روا د  ا  م ں روا ا ا  و   نو  ا  روا ىد ۔   و سا   روا  ىر   ق   ن  ود   ن  ۔ ر   تد ا  ا دادا ا   پآ     ر ا    پآ  و روا  نو   ء1933

The Eloquent persuasion of the Imam left me no escape.

187  د  ت       ا ت ا    را و قاا  ں روا    ت   پآ     ارا  ن  ڑ نو      ح   ا  او و  ا      درد  ا  ت  پآ   ا   پآ ۔ر ىر     ق  ں ہو       م ا خرٔ ذ        او  ا  روا   ۔     ظا نا    ود      ا  ن ا     ا  ء1933 ا’’    200  ا ى ت   سا ۔   ر     ٹرا   ‘‘  نو’’  ح   ا     درد       با نو    پآ      ترا  ےا ا   ىر د  ا ۔     نو و  ا س     ے ۔  ظا نا زآ   ا  پآ ۔ 
۔ىڑ    ہار   ے   و    ما  ۔  د ا    ت  و سا   ۔ ر  لوڈ ںااڈ روا ار  ن ۔   س  با’’   س    دآ  نا   ر  نا رادو ،ر        س ا  ۔   ادا ض  تد  نا  ناز   ں  ں    را   ذ و     د   نو ‘‘۔    ش ود   ن   آ ں  ل آ

  ہ     ا   ن ا   او سا  ر د ا  ۔آ   روا      ا    نا روا ں   ہداا  ء1933 

ل  ن روا آ   او پآ آ ۔ ارد  آ او نو

188  د  ت     ا روا ء د  ؓ ا ا  ت دو  لر ا سا    م سا  پآ   ہدآ         ا     ںا     درد ا ى ت  چر     نا  ء1933  ا   ا   روا    ار  ا    ا  ؓ ت   ح سا  تد  ں روا آ او پآ ۔ ى  ن  ء1947 ۔آ  دو ض ۔    ت ا  ا درد ا ى ت  چر  ا   ’’ او د  نا  ء1933 King’s Bench Walk London  ہدآ  ت سا ا    و   ں  روا  ت   ى ا  ۔آ    ہو     ن    ب     روا   ر      ع  ‘‘  نو’’  ارد ۔د او تا    ن زور 63   ںر د    ر   ا ا  ت  ل ے    ں    ا     ا  درد ا  ا پآ    دو ض  ن    و   آ ہرود    آ او نو
۔ تد  ں 

  ے ا       سا روا ر ل  ہدز  ہدز   ا نا ےا … ط  ںود  ا روا ت ہآ  د   ںود روا ےد

 ہو ں     نو ف ىود …     نو ہ

۔ د  س  ۔ د     ں د   م   د  روا    ںور روا  د   ںاو   ۔  د   ںاو  و 

ہا   ا   ۔  د   ںراا      ا روا  د   رو   او  ىزاا د  د    ا  ں نا  نا ف  روا 

 سا روا   ا   ود ڑ        روا   د   

189  د  ت  ۔   ؓ ا ا  ت   آ و’’  نو ص  ےود ا  نا 
‘‘۔ےد   تا ا ا   نا  :  ں د تد   نا  ۔ں د م    د  ف ا ’’     نا روا ؤ  ں د تد  نو  روا     نو روا ؤآ    ں د   ماا و بدا ےر روا ں د تد  م   نو  روا   د   م   روا     آ  ں د تد  ا    روا   ر   نو    روا    نا     نو ىد  ں  ں
…‘‘۔   ق
 پآ   ا   پآ 12  ىر  ن م روا  ىدازآ  ء1945  ىا    ا ل  ت تا ىرو       ہو  نا    ءااراد روا ماراد ءارزو      رو ود  نز
( 17 اء1945 ىر )

 ح سا ۔ د     تا ہآ   ت روا روز ےر   ا

(ء1945 ا22 ا)

190  د  ت   ص     ما ت روا  ادا   ںا   ا  ا و  د  ا    سا ۔  نو روا ا  زاوآ سا  ۔   د ۔   ےا۔     ىر  ر ( 1945 ن9 اء )   ا ا   ا  ا  ن    ء46-1945     ىا   پآ    تا  ا  روا ى  نو  را  ف  ح   ا   ےر سا ۔ ا   د دز  ا۔8 ناڈ۔ نا        ا  ہر  ء1945 Ahmadiyya Community to support Muslim League. ‘‘۔ ے     ا ’’  ۔:  نا  ر  ظا نا  ؓ ا ا  ت م …رذ  نا سا ’’  ا ہو  ں د ہر  ںا  ت 
‘‘۔د  راوا     ا ہو  ٹوو  ںا ر 
  ا
 پآ  ا ن      و و   ر و     ر   نا   ل روا    ت ا  ب ا    حا   تارا  نا   روا   ت سا ۔   ا  د ىر ۔   جا دز    و روا   
  نز ا ا روا  د ر   ا  نز  ںو  ن ا   ىر ز ز   ا     ںد ےڑ  

 ر ر ں   ۔ںا  ں      ہ ر 

     ا نا    ت نا  ۔ ں د  م ا

     ا سا  ں   نا روا       و  ں    و د  ر ص   ا  ںد نا  … د

نو روا  آ  ار ہار ہو      ت سا ا  ا ۔ ت

‘‘۔ں  او   م ا  نو ہو  ٹ  ںوز   

191  د  ت   سا  پآ  ں روا  ن  لو ڈر          ا   نو  لو ڈر  ۔ا عو  ىآ  ىدازآ  نو  ا ا  ت   ۔  زا و    ار ےر   ن  لا ا   ف۔ ے    لا ى  ؤ ل روا و ف (ء1945 ن16 ا)   د  نر ف     ئدازآ  پآ ن22    ء1945  ى سا ۔ ر     ا ف  نو نا  د م  ںور و ۔   نا  ں ا روا  ا  ل   :       ںوا  ل   سا  نو د ے’’    نو ل  ود ۔   نا  ں او آ ہآ ا روا  پآ ا    ز  … د    ا   ت ك ا ا  روا  آ    ے نآ    ا ز     ہو  ں م        نا
  ں
    ں
(
1945 نء ) ا   ا را   سا  ل را  ىا ا ء ى  ۔ 
23 ا
192  د  ت   سا  ںو  ۔ ر ےد ت  ت روا تأ  ظا ’’     ر  و  ا دازآ    ںو ڑو  ۔  ہدز   ہو      سا۔       ‘‘   ا  ں  ا ا  ت      تا نا    ت   نا ۔ ود و   روا   نا ر   د     پآ   ذ    ن        ۔     شا    ت روا   م ا    پآ  ا۔   ا ۔   د آ ۔ ا  ے ا ر  ا سا   ن  نآ ا زور) 18ىرو2020(ء ﺾﻀﻀﺿ
193  د  ت  } 24 { ے ا ر  ا سا   ت جا  د  ت   زا     ر ا ہو۔ دو كر ا دو  ا ا  ،د  ت      ںا  ںر  ز ہد روا ر      ا ہو۔ آ   و ى م ہو ۔   ىرر  ںوا ہو ۔  ز روا    س   سا    د روا م و ۔    ں  ا آ  سا ۔   د م  او ا روا ﷺ   ت ۔  ى  ٹ ٹ  لد   ا ف   تو  پآ ۔  او  ز  سا      روا      ر      ۔ب رز ا ۔ا  ب  ن ا     تو  پآ۔    را  خرٔ     ہ  
 ر  ت “A Great Nation Builder” 16 ا ٹ  نا ز   ء1965  ۔ ذ جرد   سا ۔    ا  ا تاوزا  ر ا تو  ا د ا  از ا  ما’’  روا ںر نا  ر  ،   سر رود      ما  ز ا
را  سا    تأ روا  س ت  ء سا  ت و   روا جا     نا۔  ت جا  پآ   فاا  ت  پآ ۔  ۔     ر تا  ا  ار  لو  ؓا ا  ت   ‘‘ ىد’’ ہزور  ىا
194  د  ت     ت ہ  روا دو رزور  ا ىو  ن و م پآ۔   ت  ما ا و      و  د نارود  ى  ۔  ل      ا      و   تد  ںآ  روا  م     د ۔ اڑ   ا ( ا اد ا)  م  ا  ں  ا ا    ں   ہ   زارد  روا  او    ا و فاا ،ل   م   ں ر ہو  ،ذ  و و  ا  ما  او  ڑا    رد را روا  ا    و ا روا   ،ى    ا   ا   ر ا روا   ںا    ز  ۔ ر    ش  ف    پآ  ۔ ا    ىر ں روا  ش  ا را  سا    سا    دو   ت  پآ ف را  ىر ں روا    ں م     ا  ت 60   ما او  ا ا گ را   ر  ا  ۔آ  ےڑود راو اد     ت ار ىآ م   از ا   ت     ر ہز  ر  م ر  ا
‘‘۔ (8  ء65د18 ہر ا ا ىد ا د :)  ا  ما      آ  ما روا ا   آ م ۔  ا  ا   نا    ٔ ” ق“ را ا  ىدآ رد ا    تو  ر  ۔:  ت جا  ظا نا  پآ
  زاا    اڈ  ت ا ا ا روا د    ط  ا    د    نا را  پآ  ن  سا  ۔
195  د  ت  لا  ا  ما  د ا  از ما  (د) ا        ا   8  روا  آ  ر   ں  ں ۔ لا  ہر    روا    ۔ او د  ہر  نا روا او د  ں د      ىر   قآ   د روا ا   آ م و نآ ں    نا ے ےود   ا  وا روا   ںا        نا ،ر ىر    ۔  ررد  م   نا    ت نا روا   ا ا    ا   سا    ہو  و     فر و  آ    ۔  ز و ( 15 ۔ ق را66 چر22 ا ا ،ء1965 18۔8  ء )   ت  ہ  ۔   ىاڈ  ر ش۔م   ر  ا د ا  از    را  (ن ) ہر    ل77   لا  ‘‘ا ا ’’    نا   نا ۔  رود ا  ا ر 56  ے   ا    ےا ا  ر ڈرآ   ا  از  ۔     ا د ا از ح      …  ء1914   سا ، ہرادا را روا ل ا  ا ا ر ح  روا     ا    ىڈ  ر  س  نا ا ۔    ت  ہ   نا  ںا ۔       او  پآ ا     ر ا  ںا   ‘‘ٹ ى ا ل’’ تر  ىا       وا ا د ا 

لوا ر روا     ا لآ  از۔      د را   سا روا د غو  ىدازآ ِ   و ں   ا  ل   با۔

 سا   ر ر   ا  ر    سا روا  ء1931۔ ىرآ    داا     ح  ں د ۔ر     روا تد

196  د  ت   را      درا  نا ۔    ہ  رود  ا  ا ۔…ر ىر  ہ  سا  ںا        ا  روا  ر    روا ر    ا  از   نا  ہ   ۔ں  ار         لا رد    ہر  ںا     نا ند        ر ا ا  ۔…    اود (5 ء65د11 ا زور ا)     ۔:   11 ىوار ‘‘فا’’ ہزور  ا  ا   تو   ر   ا ا د ا  از ۔ نﻮﻌﺟار ﻪﻴﻟا ﺎﻧاو ﺎﻧا     ہو   ما  ا   از۔   ں  ىدازآ ِ   ا  پآ۔   ا  ى ا 
۔  
   ما ر ت   ءو ىا ںرد روا  چ مر ىر ۔ آ  ر ز   ذ   از  آ ذ    ں ۔
   ا    ا  روا    ء1931

روا ے د  پآ نارود    ا   پآ ۔    از ود س  ر

ہو  ےد   ں  ا روا ا  ا ۔ ا ا روا ا  ر ا   پآ ٓ ۔ں     ا  د روا  آ  ور   د    ۔ىد    ر  ںو ےر   ا 

197  د  ت       ا پآ     ا ا ر  ںو  ود  ا  (ا )   چر  ؓا ا  ت    ود ىا ا  نا  ں روا  جرد   سا  م      تو  ر ۔  ت  ہر  ء1962 ۔ ذ   تو  ؓا ا  ت  ہر  جآ  ‘‘ر ’’ را8    ا  ؓا ا  ت ۔ا سا   ھ   ،  ن ہر  ۔     ا پآ ۔ ہا 30 ؓا ا  ت   چر      ت  ہر  ء1962 ا پآ  ىر دو ۔ ر پآ  ے ۔ ش     ں    پآ  ۔  ار   ا م ى  ا ا  سو ا نا 
م ا ، ازا   ؓا ا  ت    ء  اا ت سا  م   روا ںوا  ا ا ر ،    نا     ىدر ۔د  ںو م    ن  …ف  تو  ؓا ا  ت    ا  ں   ںؤد   پآ  ۔ ن     د ۔آ ۔ے  ترد  ( 1965 21 ا زور اء )
  ل  ںؤد ا درد ى  ا   روا   ا او  
198  د  ت    گر  ى سا     از  ت :  ن  دآ ع      ِد  پآ۔   گر  ى سا د ے پآ ۔ا سا  زا    ہو ۔ ر    ا    را  ہو      ا  ما  ا ل  ۔    ہزاا  سا     پآ   ۔ ا ور  پآ ۔ے     ں پآ روا ےد   سودا  ا ا   د   ( 27ا زور اء1965  )  دازآ ر   ہ  م  :   ہ  م  ود ز  زا  ا   دازآ ر         ۔      و ر ا ت ر  جآ   ا ف  ۔  لا  ہر   ا د ا  از ب جآ  ر ں  ںا ۔ راد  ا  ہو  ت  د و رو  ،قا  د روا  ا د د  تو  ف   ۔ ىد ما ت  و   ۔    ر را ا  كر ا ا  ں  (  ا27 ا زور1965 4  ء )   ہ و ہرد  ا نآ پآ  ڈ  ا 305  ر  (2 نوز)  نوز  ن  او  ے  لو  ا ا  دا ا ت   ن درا  ب ۔ زا ر  ب ا   را   روا  ںرا روا ر ںوڑو  حور س  نا  ا) ا  ما ت   ا جآ       ہ و ہرد ہو  ا نآ ( لز  ہر   ں و ںاد    ؐ آ روا  ہ  پآ   ا ۔ 

     نا  ۔  ى ن   نا روا     ے

سا۔ر  ند ا   ن  ند ۔ ند   ض سا روا    ھ ں   ۔ ر ف روا ا  پآ ند ےود ۔   ت ند

199  د  ت   ر   ںور  ا  زور ا   نا ا روا ۔ ا ہ  د ہز ا  د م  ر  ور   ں ر  او آ سا و ر  روا ا ہز  ب ۔آ  نز رر جآ  ا  سا ت ۔ ر ز   ت       او   رد        ت روا ثدا ن او  را ز  ر ا  پآ   و  روا   ہاو   ںو   ر  سا روا ى سا    جآ  م  ىدر  ںود  نا  ف ى۔آ  را  لد     لا  ا ۔ ر  س  ںد  ںد ا   سا  د  ( 12ہر ا زور ا6 ء1965 ) آ   م۔      روا زا  ،ود  ے پ   ر  ا  :     ا د ا  از  30  نا ۔   ند  ل  روا ا  د  پآ روا     ود ا  ل    از ںد  ن  ۔      ا  ل       پآ
۔ س ا روا آ    ى ۔ ے    پآ   وا  روا       ل  ۔ و ۔ا  ت دا  ر   جآ  ہر ت ىآ ۔ر     و  ى  ل  ع   ہا ے ىر شز  ۔ ر  د  ر  ۔   ل  
200  د  ت   ۔   ت  ا د ا  از ۔  ا     جا  نا     ۔ىد ا عا ا  آ ا روا  م   ن  تار ۔  ہر ند  عا  آ ا روا       ۔      ا م ۔ ند  ہرا   ں روا ںور  ۔    پآ دو    ۔ىد ا
   ۔    ر ا پآ   س  پآ ۔ ش   پآ  و  سا۔     ہ پآ۔  ساو  روا    ل  ۔ذ    ج  ىدا ا ۔ ہ  ت 30-25  ت سا ۔ا د  ا  ن   سا   ت   ل نا  ا او    روا  د   ا  ا م   ۔  نز  ۔ د ب  روا    از  روا ىر شز ۔ ر    سا    روا زا  ،ود  ے   از۔ نا ر    قا  روا  اا   سا    روا     ۔    ۔   (ء1966 ا ۔28 ا ا)   ؓا ا  ت 25   ت ى ى  ں روا ما  ل ۔د ما  ت     ا ب  ‘‘ىد’’ را  ء1939 د24 ۔       ؓا ا   ں ںارود ں با    ءوا ا م ا ت ہرد    ا   ىر روا     د      ل     ں ںارود ں با  ۔   و و نو  روا  ن
 ا  ںواڈ       روا  س پآ  سد ف د

ما     ا   از روا ۔  ا د ا

 روا ما مد  ن ا  روا ۔ ىد ما ت ى ى  ں

201  د  ت   ت    روا ۔     م  ا  اا ہرد   را ۔ ہاو  د ا  از ب   ن ہو  دوا  درد  ا  از  جآ
 از ت روا ز  نا روا  ے   ا م از ت  
روا  ما 
رد  ت نا ا  روا  ر   ند       
روا   ت  ىد  روا  ا     سا ۔  ر داا ۔ں        لد     (   ) ( 5 ند ا زور ء1940ىر ) ن  نآ ا زور) 18ىرو2020(ء ﺾﻀﻀﺿ
202  د  ت  } 25 {  ا و او  ور  تادرا د  ت ( ا  و)  سا ر   روا     و  ر     ارد  م ےود    ۔      ںرادو   م روا ا  ں    ۔   فاا  ر   ا  و   و  نا       روا   ر روا    نا  ا او ت و تادرا ،ما    ما  ں روا ںود م روا عا  ت نا  ۔ ہر      ۔      ا  و  ف روا ف ۔  ىرو   ہو   ا    ا ،   نا  ا     نا ہو  زاوآ  و   سا  روا  او     پ آ ا       و   تادرا ذ جرد ؓا ا  ت د  ت ۔  ۔ ں ا  سا روا م   روا ا ںراد ذ       ۔ ؓ دا ا ت    سا  م  نا       ںراد ذ   نا     ’’ ……    ر    روا ط ا ا   ںراد ذ روا ا نا ذ  ف    ما ا         ما ا ہو     ىراد    داا روا  ا م ا   ا م  سا روا    ہو   ر د    ں   آ   ىر         ں ا 

 سا    زا        ا’’  ۔    با  سا   ں  ل د  سا ا  ۔ د     ںؤد ۔  

(49 2  ما راا ، )

    ؓ ر:  روا ا ا   روا      ہا  ں    ’’

   روا  ىر      ہ   د    ں

203  د  ت    م  م روا ےد  ہو    م  ما ۔ ر    روا ترو  ما ۔ے ى ہو  ‘‘ ( 1937 ن5 اء )    :  ؓ ا ا ت   دازآ   ےر    نا  د  روا ما ا ا’’  ترو   روا ما ۔ر   ترو       ترو  ہ روا   سا  تاروا  ا  ا   سا  ا   م      ا ۔    ںو  سا  ںو ا ۔    تا روا   روا     ںؤوزرآ  سا  ںؤوزرآ ا ۔    ںودارا  سا  ںودارا   م سا ا ۔    ں  سا  ں ا  نا    ے  ‘‘۔  روا    (ء19374 ا زور)  او    ح ىر  پآ ا    ىرو        د  و ٔ روا ں ر    ر    ا ،ر
ر
‘‘
204  د  ت   ۔     ت روا د   ا        ما  روا ں    ار   سا ا  رذ  سا ر د    ت   ا  ا  ۔‘‘  ے  ش روا  ار روا  روا  ا ، ،ا ( 4 اء1937  )   ل  ا ب ء   ا ز و ٔ ۔  ل  ا ب     ا   ا  روا   م  ار نرد  ںو  سا روا  ا ہو روا   ہ  ۔  ر   ر  ؓا ا  ت ۔    ڑ دآ رو  ۔    ل  ب   ا ءروا ءا’’  ء روا ءا ح ا ۔    ار        ھ     ب ا  ں  راد ہو ۔ ےر   ں   ر كور  ںار ‘‘۔   ب  ا  دآ رو  د    ےر روا  ہو  ( 11 ا زور1937 ء ) ا   ا  ا     ر:  ۔ں ا    سا روا  ں  ت   ں    ’’  ى ……    ا    ہو     ا ى   ہو  ‘‘۔ ىراد روا ا   ا  ىراد روا ا ( 1937 4 ا زورء )
205  د  ت     ا  ت   ت      ف  ا    ا ر د    د:  ا روا   د ى جآ آ      ں و سا  ا و’’    ا  ت ۔ آ  د ىر      ا    جآ      ا ىداا     روا ، ا  ر    ‘‘۔  د  نا ( 1937 4 ا زورء )  :  روا ا ا   روا      ہا  ں    ’’     روا  ىر      ہ   د    ں  ۔     ت روا د   ا        ما  روا ں    ، ا ار   سا ا  رذ  سا رد    ت   ا  ا  ‘‘۔  ے  ش روا  ار روا  روا  ا ، (ء19374 ا زور)         لر ا  ۔       ذ  آ سا   لر ا’’ :  ں  و  ر  تو       ض ا  ا  لر      ؓ ۔  ز  ن   جآ روا   ز  ؓ   ؟  ق  ں   جآ روا ؓ  ۔    ن   جآروا            ل  حور  ا  و     م ا  ے     سا و ا  د     ا ﷺ  لر 
206  د  ت   م ہد ا ……   ں   جآ حور  ا     ۔‘‘  لر ا ،    ۔   ا   (369  را ۃر ،   )        ما ا   ت سا  م نا   م   ص  نا ر د’’ :  ر   ہ ہد    ا   ىراد روا ا  سا   زاوآ    نز ……      د را ۔ں  نا  د       د را  ہو        ںؤد نا  سا ر ا ۔ںر نا  ا  ۔    ما  ز سا ا رذ   ۔د   ا    سا  سا ۔     ز ا  ا ا ح  ں       ‘‘۔   را  ا روا     ہو  و ( 15 ا زورء1946 )    ادر   ِ  ؓ ر:  ى   سا گ  ر د  سا  ما ىر ا   ’’  ہو      تر ا نا ى   ……… ۔     ہو   ۔ے را  ا  ء ور‘‘ ( 370  ر ہر ،   374۔ )         و ٔ ت م   دا ا ت :   ا   ،   لز ما ا ا   ،   ا ا  ’’  سا ۔   م     ا روا ہر  سا  د  ما روا    سا

 ہار  ود ف (    )   نا   د ہو  ۔ كور 

۔د   ڑا    ںؤآ  ن ا  ں ك   غ ك سا         ا دا        سا با  ۔ ،     ف  سا   ا  رو       سا     ا   

207  د  ت  …… ا   ں ےر ر ا  ر    م     و  م   د ہو ہا  ر  او  ا ۔ ر او  ما  پآ ا     ‘‘۔  و  ى       م ا ہو  ( 1946 20 اء ) ت  سا روا او    د ا  ہر    او  :   ۔    ا     د    ر ے  سا   ’’  ن ند ہو    ہ       ،  آ ت ،   داا ‘‘۔  (73  ،ء1921 نآا سرد)   روا ا  ا سا:   با  ہدارا سا  ا روا     ے دا      ا’’
       ى ہو       تا  ا  ر ز 
۔     ‘‘ ( 18 ار  ،ء1958 ىرو )    ا ِ   لو  ماو ۃا  د  ت ا ا  ت   ہ   م  ا ہ  ا ہا  24     ا  ء2019 :

او   ۔   آ  ر     ا ۔ ر  ا

  ںوز ا ، ر    ں  لر  سا روا  ا ، ر   ر   ر ا  ا ، ر  لاا  روا   ، 

208  د  ت   سا روا   د  ہر   ہاو ِا با د  رذ  ا ِ’’   ا    ف  ر  روا    ا ِ        ۔ ا ء نا ۔ ر  ا  ن    ں  ا روا  ر   ۔  ا   ں   ا    ىرو  ےر     ں
ا    ا  روا ر   رد  ں ا    ۔  ر  ا   سا ۔و ادا    ا    ا م۔ ىرو ا د     ىا  روا ىا  ں قا ا ا۔و  را  تد  آ  ف ق  ك    د  ى  د     نا روا تا ىود ۔   ترو   ے ا     ب  ں   ا ۔   ۔ ہد  ا         ںد ا     ۔ ر    تا   ا      ىر    ۔ ر           ۔ ر را 
 ىرو ا       ر ىر  ز ور روا 
۔ ر  ثراو  ں   ا  ا ء نا ہو‘‘ ( 10 ا ا5 2019 ن9  ) ا ت   ت ا روا ىدا ،اد و    ؓ ا   و و روا ر و سرد تار ند   ر    و تا  آ روا ر    ب ور ا  ا ر ہو  تا درا   ت   روا  م  
209  د  ت        تار د ند   ہو       ا      ۔ او  اد      روا   ر  م  و     ہو   د   ا ۔آ ۔ےد    ا را ےر حور  ىراد روا ا ن  نآ ا زور) 18ىرو2020(ء ﺾﻀﻀﺿ
210  د  ت  } 26 {    ا  ا (ا ن  )  ا ا ب  ما  د   سا ت   ء1880 ر و      ا  ں   ضو ل         د ن  ا   د  ںور ندا د  ر    ہو  ۔ د      را ا  ر    ل   سا   پآ     ا  ں آ نا    د سا  پآ’’  آ نا  ہر     سا  ل ا روا و   ند   قد  و   (   ق  )   ط سا و  ہ د   ں
ف  ‘‘۔ 
: ُ  ا م از م و مو  از’’  ض بدا ل و       ہ ىر  ن سا  ا روا ن  پآ         سا  ا  ے  ند آ س ےر  ل ا روا  قد   
قرا   ما را ف ( ند)  ا  ں آ 
(تارا  را ںاد)   ںرآ ا    ند      ل     سا  ر   روا ىد   ىر   ل  سا    ر

 ر  ہو س و  ىردا م ںوز   گ …..

 پآ  لد  ا روا  ڑ  ںوز نا  ت  ا د         ص  ن  ب   روا  د ل   ا ا ہزاورد  پآ  م

211  د  ت     د رو ما  تا ہررد ن ا   ۔ں    ا   ‘‘۔ را  ہدز  ںاو ا روا ن ۔   روا   پآ  گ (ہو  ل ٹ ۔سا ۔ مار )   ا  ما  ر:   د  ں آ  پآ      ں پآ و  ’’    ا روا      و فا ا    ۔    ارد   ل  ن  سا ىرا   م   سا    سا   ہ    ں “     سا  ںرآ روا   ہ     ء1885  ء1886 ۔ ر و    د ل   را ا  ر  ا  لا ا  ںرآ     ںا  ۔ د أ ا  سا  ىد  ط:  روا   مد ر   ٹ           را ’’   ت سا پآ  از ۔  تا  روا    م ا    سا ىدا    ۔  را  نا د   ا    ب   ل 
۔ د   پآ ہو  م‘‘

نا    ا ۔  ن قا  ‘‘۔    ا  ا’’   ىد

212  د  ت    ا روا  ل   ط سا  ر:  ں   د ف   ور  ر  ط گ پآ  روا’’    پآ  ر  ط   ما ل   ف سا  سا   د  ‘‘۔  ا  ر با روا    ۔   ہار  ا  م  ر   ر ۔       ہ  ہدارا  ما  ر   ف     سا  ا   ارد  ىر ا ى ت  ر ن  روا  ر  ر  ۔ ى    ا    ہدارا   ‘‘۔  رر  ہ ىر’’    ا  ر روا ۔ر   ىر ر   سا   ا ى ت  ء1886 ،     ت  ن  روا      م روا    ر ر
ى   ا  ر رذ  ا و ں۔ و  ل  ود
چر روا ے ںو  زور  ر   ى   او ند  ء1886 ۔  ا  تر  را ا روا آ   ۔ ر ا  ں   نو    ا  سا    او ں تدا ق ا   سا   ىد  ر  روا ور   ۔  ا    ل     ىد تر  ا      ۔ىد  عو         سا  اا        ا  ا  ر ارد  د  عو     سا  
ں   ر  ر ہ  زور        ؓر  
213  د  ت    نا  ا   سا    سا        ر  ءا ۔د 22  ا’’    ‘‘را او را’’ را ا  ر  سا  چر      ں ود      ےر  ء1886  ،22 20   ہدز  ل  ا رو    س  ا ہو   ا      ۔ا  ا ‘‘۔ د ہا   ہا ۔           ںرآ  ما ت   گآ  ۔    سا ۔  ى  ظا روا ت ے     ا   سا      ت ا:  ىود   د  با    پآ    لا ا با ۔ از’’  رو ، ما    د  با ا   ا تر  ؟ ما  ‘‘۔ د ر  د ىود   د  ت روا     أاو    سا   ض  را  ن او  لز  ف   ا   رو  ما۔ ا71887 روا  ا  لوا  ہدا ں  ما  ر  ء 4      ت  د ا تو  دوا ں    ۔  تو پآ  ء1888   را  ہد     ىر   ىدر روا   ٔ روا    ں م نا  ا  روا   ىر   د   و ر  ۔   لا   ى  ۔ جرد     

    ا   ا ف ت  ا  ن سا  و سا

214  د  ت    ن     روا   ا   سا  ما  ر  : ’’      ىد         ف ا ا    ۔  ت     او   روا د 8  ا   روا را  ء1886 7  ا   را  ء1887ا  زو  ا  سا روا    ء1886    او   روا د    آ  ا     ر ا ز  ر  ف  ۔ روا  ‘‘  را  ت  ت سا   م  نو روا   روز  با  ں  ما  ر د     سا     ر ت   ل  ا   ن ا  ا           ا    ۔        ہ ود   تو  لوا  ہدا  مو   ا 12  ىر  روا  ا  ؓا د ا  از ہدا ت ں  ر  ء1889
۔ا ار 
 ن   سا   ںد ں م ہو   سا     لا۔ ۔  سا    ز  ؓا د ا  از ت     و       ا   سا  ا  روا ۔ر  قا     
 روا    ن      ا  ر روا    ن   ںرآ ں  و ن ى ۔ ىد  ‘‘   ا  ا’’   ظا نا  او 

 د  ا ۔  را  ا   د  ن سا ہو   ر  ط   ںا ۔       پآ    م  ر   ء1914

   د  ت ہو        ؓا د ا  از ت

215  د  ت    د  ت    ت  ت  ۔  تا  جآ   ضاا  سا  ر   سا داا ح ہد  او  مد    ما  ا    ۔ ا  ى ى   د   ۔    ں ۔ہو۔ ہو ۔ ى۔ں  ارد   د ہو   ىد   ل   ‘‘   ا  ا’’ ن    نا  او    ا أا  ۔ ا  ت  ل   ہو  ر  ىد او  ۔ ق  را  ل ود  ۔  ف  ںؤو  ند   ہ روا ۔ ر    آ   ںز  ںرآ د   سا ا  ۔  ر   ۔  قا    ار   سا  را  لود   د را ا  ر  د        ا   لا ا  سا  ما  ر  ا   ۔  د را نا او ر ں تدا ق ۔  ۔  ل ما     د د ن ا      ط      ف ۔د    ما  ر   ارد     ط سا  ںرآ
     م  د      ر د  ا   ر روا  ر ۔    ىد   ىد   د  1944       ا سا روا    ۔ 
216  د  ت   ت   لا     ؓا ا:  ىد  م   سا روا  د    د   ر   ’’ ‘‘۔   ا   ے را  ر ہو        ر:     ا  ۔     ’’   تد ۔ ےد ا ا   ر ا    ر     سا ۔  م  ر  ا  راا ۔       ر  ر روا  د ں      د  ت ۔ د   و  ’’:  ر ‘‘۔ ر    پآ      سا  ۔ د   (1960 ن3 ا) آ د  ور آ  ہو   ن  نآ ا زور) 18ىرو2020(ء ﺾﻀﻀﺿ
217  د  ت  } 27 {   د  ت ت (راد د )  آ      ں    ا  ا نا   د  تاد ا و   م    سا        د  ا   ۔ ۔ں ا  و     ز   ۔ ا   ںودو ا  ؓ ا ا  ت ۔ار    ق   ا روا  ا د      ؓ ا ا  ا د ا  از ت  ر 12  ىر 1889   زو  ہ ت  م  ما ۃا ما  د  ت پآ ۔ ا  ند  تدو  پآ ۔ ےدا ے    ر    ؓ ں ت تآ ، ىر      ںر ا تد  ؑ د  ت روا ﷺ پآ ۔ ت    ا  12  چر     ر م  ء1944 ۔  روا5” 6  ہو     رذ  ما ا   ا  تار رد  ىر  رود  رذ ے روا    ذ     ؑ د  ت   ں د    ت روا ﷺ ا لر   رذ ے ۔  زاوآ  او ا  ں زارد ‘‘۔   ںور  د م  ؑ د
218  د  ت    پآ  ا:    ا    ا  ن ہو’’     م ا رذ ے  ا ،فا  را ىرو آ   ،  ،ت   ۔    ن و   ل  ہ  ہو ے ا روا ت ا ،تدا ۔‘‘ىد    سا  ا  ۔ ت    ا اد  پآ  ل        ؓا ا   ہدز   ىود  پآ  سا  ر با   پآ   ز     ذ     پآ  د  ت دا  پآ ۔  د     ہدز ،ود  ا   ق   ۔  ا   سا    ر ۔ود  روز  د   ۔ىد   و ى  پآ د       ا ۔د  ص ا  ؓ لوا ا  ت  پآ   ز  ؑ د  ت   ں ، نآ ۔ا ہ    روا   نا  پآ ۔    ۔    ى ت  پآ   19 پآ ۔ تو ؑ د  ت   ء1908 26 سا ۔  س ا    نا    پآ و    د  ت  گ ےر ا       ؑ د  ت روا  ںر    ا       ڑ  ا سا ند ا ا  ز  پآ ۔ ںر     ار ا   ث ۔د  ار ہو    پآ   ہا 
219  د  ت   نآ ز م  پآ ۔  ا    ا  ؓا ا  ت ۔ ىر   آ سا   ﻤﻠﻌﻟا بر ﺎﻤﻣ و يﺎﻴﺤﻣ و ﺴﻧ و ﺻ نا ﻞﻗ تد ى  ےد   :   ا  ا روا  ا روا ں ى روا ۔ بر  ں م     (163:ما)   پآ 52  ، ںآ  ں    ند ا ا   رود   روا ۔ر     ا  پآ       د و    ا    پآ ۔ر  پآ نآ      ا:   سا  ۔        سا       ا ’’   روا ۔    ت روا د  سا  ے     ا  و      ے ا  ہو !   د ىر      ےر ت  سا ‘‘۔ر    زاوآ  پآ   م  ﷺ رآ پآ  ۔  ا   ﷺ تآ  پآ  سا را  پآ ۔ آ آ  ںآ روا شز   ور   ن ۔اڈ د    ت سا   ا ب ق ا    لد ا  ا   حور ى مارآ و

 ا  ےر ،او   ا   ىر ،او  د ا  د ےر  ےر ہو روا  درد   ا ار    نا  ۔ او  د ر   سا   ر ا ا   ۔   ا   نا   ر  ر   ا  ں   ںورا      ہزاا    نا ا   آ  

220  د  ت    ن  م  سا   اود  ہ ہو   نآ  پ آ ۔      پآ   نآ ح ا        مارآ      پآ ںد  ۔  ب ور  ا ر ہو  ا  سا   ز  ء  تار   م   د ا  ۔       ر ل  مارآ    اڈ ۔   روا  ناذا    ا ا د       ۔   م    نآ   د ا  پآ     ہدز    پآ داا       ۔     پآ  داا   ںو ا روا ں ا ،ں ا   پآ    نا  ےر ہدز   ا     پآ  ۔     ب پآ  د  نا روا     ب    ل:  ا ؟ ق    ادور    ں  نا روا   ’’  ،او ر  ىر ،او ر درد ار  ا  ےر    ق ا 
‘‘۔ںر (156 2  ما راا ا ت)  رود  پآ ۔ تا نا   ںا   ؓ ا ا  ت   ز  پآ  تر و  ،  ،  ،   تر ىا    ۔    م  ل  سا   ر 1922  م  ا ءا   پآ  ء

   م ا م  :

  ۔ر ظ  ڈ  م  پآ روا   و   پآ  ا’’

روا   روا  نآ ،ے   م  ا ،   زآ  ما۔   ا

 او  و ںز ۔ؤا  ے ںوود روا و  د روا ؤ  ںوود

( 11 ا1965  )

221  د  ت     ں روا ۔  و ا  نا ع  ہو   ا سا   تار    پآ     نا :   ا  ۔   م   و   ںر    ’’  ۔      ما  ۔ حا  ںر ى س ا    ا   حا ا    ۔ د او   حا ىر    ما   ا  ‘‘۔   ہ    ہا  ےر   ( رﺎﻤﺨﻟا تاوﺬﻟ رﺎﻫزا 641  )  رود كر   14 1914 چر روا ا عو ء8 1965 ۔ا    نا      ا  روا ما  د  ت  رود ز ر ا   راد ا    و  روا  ور و      د ما  ر  ں   ت و    ا و      ں   ا رو  ادا  دو  پآ ۔ ہ   ںؤد ل  د  ت پآ ۔   ف   ا    ا  پآ   ںؤد ۔ ہ  روا ہز ا  د 
‘‘آ۔
ا ہدآ     د ن د  سا روا  ہز  ۔ر    سا  روا  ار ا ۔ س ار ى روا  ار ا ،رز ار ا۔
222  د  ت   ذ ىر  ا ہ  ا ہا ا ا  ت   سا   د  ف  ںراد:  ،  ا ۔       ےاد ا   م  ار با’’    حا ۔د ف  م تر  ما  ا ، ل ا    ف  ہ حا روا د   ف  دوا حا ۔د   ف  ا    ۔  ر      د  م روا حا سا روا ۔د  سا  ا  ۔   ﷺ تآ    او را ںز ا   چ ‘‘۔ ں او  ادا   د  م   ں (9-91 9  رو ت) ن  نآ ا زور) 18ىرو2020(ء ﺾﻀﻀﺿ
223  د  ت  } 28 {    ہو ،    ہر ضرا (ا۔ا ما ا)  د  ت   ا  و    ما   روا ر  د   نا  ث   ں ور   ما   ’’ ن نا  ا  ۔ ر  ‘‘د  روا ك ِ  ےرا  آ   ا ر د  ت   ں   فر  و ا     ںر   ا       ِ  نا روا ںاآ ئ ،       ارذ ذ  را ا د ِز سا   ہو ۔ : ںارود ئ و و    راار ود  م م د ں وارود   رد ش   اوا او ں روا    ڈ ر روا   پ ا  د   ۔ ثراو  روا م ا    ما  د ئ ا سا ں ن  ںورا  ح سا  تاذ سا ظا  ں ۔ا  ں  ر   ں   آ ۔    ل ۔ ا  نا  ہو   د د  ےر ۔ ہز  ں   لا و م  ز  د سا
224  د  ت    و و  قاا ند ا  پآ  ل ہر   پآ   ء1900  ب روا  عو ز   ہزاورد  ے      ما  د  ت روا  با   راا روا ور  د پآ   ذ  او سا  ںوڑ  ز  ‘‘ىڑ  ز      او سا  م       س ہر’’  (96 1   ِ ا)    ما  ك     نُا  ا  پآ ا سا آ  لرا    پ س ا ؓ پآ  ل ا ف روا ف   پآ  و      ے  ا  ں    لد     ن و   ! ا ےا’’ ؑ د  ت  م ہو      ا ، ىر لز   رذ  ‘‘ ںؤ     د  سا   ( 21 ا1944 نء )  ر   ا    پآ      ز ۔   ا  ر د   ا  روا ر   ظا ا  ماوا سا    ا    ےا مز  ر     و ا و س  و ر     روا رد و ه    زوا ور   ِ پآ    دو سا      نا   آ ر ف   ور ہو روا  د ا  ں  آ  ش   ارذ  ت   رو ہ سا   25 ا  نا سا   ق  رر     روا ىر   ا ہرد  ۔   ا  راو   ںو روا ۔ر  راو    ا  ما سا ىد  آ آ ۔د آ
225  د  ت    پآ 52      تد  ت سا قرو ا ا  رود     ہو    ہو روا  زآ ہو ۔ ر ر روا   ںو ۔  ںا ح    ، زآ    ،   راا ۔ہدا  ں روا ن  م ،روِ ہ     ىدا روا  ا   ىر   ءا ،   ںاد 
؂   ہاو   رد        ا   راا   ء1934    ا  ر  ا  ںا ۔   ں  روا د ل   ا د  دا   روا ںور  م  ںا  م  روا       ا و سا  د  نا  د  ا  ا  ند  روا اڑد   ىد ،  ےداز ،  ىراا ۔   م  د’’   ف    ا  م ا د  …    نا   روا …    ؤ      ا    ىر ا… ر  ہدآ     ؤ  ار و ذ     ر د …‘‘ (ء1935 30 ا)    ِ ا  پآ   د ہر   را     پآ    ا       ر ا    ر   د  او    ا    روا ا    پآ روا   د ن     ا    ند   و كز ا  ۔    د  ن  ۔  پآ     ں ك   ى روا  ا’’   ا   ار    ا   ےد   را  ارذ  روا  او    ہو  ىد     ار   ہو 
۔ ا   ا روا   ا   سا ۔آ       

ہد ىر  ر  د   ر  ار   ا    پآ و سا

226  د  ت 
ر د آ   نا    نا  روا  ر   ںؤ  ںد ےر
 د د ت‘‘
ء1935 30 ا)     ر نا    ا ر د  ت ں او    ر  و  ہو روا د  ا  ںآ  ں  او نآ   ا      ا جآ  ں      ہو       ن سا   ر    ۔ر   ا ا  روا ا     ى  ى  پآ 1953     ر       د     ى  ن  ء  ا زور ۔  ر ےد د   او   نا و ا    داا روا  ما   ش     د    رذ ا  ار نرد  
ز    سا  او  دا و ب ہو  ىد    سا  
 نا  ں  ا   ے   ا روا   ہدز  ہو ں
(
۔د م      را ”قور“      ا   غ  ا   د     ل ا  ا’’  پآ ۔  ىر  ا ء نا  د   ا روا و د    د كور   سا   
اڑود  د ى ہو     ےڑ    ا ء نا ہو  ےد ڑ  د ىر  رود   د  سا    روا  تا    ہو  س ے ہو  ر آ  ‘‘۔   ( 4    ا352  )
40  ؟ ےد ڑ  ہو با   ؟د ڑ  ٰ  ا   د   ل

 ا لر  ت     ہر   ے  ا ا     ہر۔     سا  روا  ر  ب   ا    …    دورد  ا  ا لر  ت     ہ  ۔  ےا    سا ۔ ں لز ‘‘ ر  ا  د   پآ ۔     ناد  ں   ا ر د  ت

227  د  ت    ما  ا ت روا ما  اا ت ىداو ہ و بآ     ہاو ا  ما    ت روا     ما و  ںؤد روا ں   ما روا ںا آ  رود جآ    ہ  ہر ا   ما   ت    ا ر د  ت  و   ةٔ  وا  ں نا  د ا    ا ر ن ںا ت ہاو ا   پآ  د  ہز  د سا  د ا   ز سا او آ   ت      ۔ نا راد  ہر   ، نا   قد و  ا  نا  ار   ،     ،ہ     ں  روا   دآ  ا    م روا   د   ںو ،اد ف روا  اد      ز و ہر  ۔ د  ز  ما   د ر     سا روا    ر   ا   ںو  ں ںور  سا  ر د  روا  ذ ا ا  كر د ا   ا ر د  ت  و     ا  ہر۔   ا ہر    و  ’’ ۔  ےر  سا ىد 
۔     نز روا   بوڈ  ت رو نا  د  ں ہ ا ے ا ر  ا سا   ن  نآ ا زور) 18ىرو2020(ء ﺾﻀﻀﺿ
228  د  ت  } 29 { د   ؑ د  ت   روا    د   ما      از ت  ما  ت      ا  ں ںود     رذ   را  ں ا ما  د  ت ۔ ر      ت  ا  سا  ما    ہا ر ۔    ا   روا د   ما  د  ت   ن      ا روا  ك   ح ر وا  ىر    ر آ  ىد  ما  د  ت  روا  ، ا   ں ى  د روا دو  ت ا (د )      سا      د م سا   ۔ر  ۔  ىد ى  ء1885   1897 ت ح  ر ود روا ود ار   زا     ل ہر  ء   ت   ا ح    ُا       ما  د    ں و ت ا ت ا ا   روا دوا   پآ روا ما  د    ما و روا  سا ا  ما   ہر   ہدز ت د ىر  ازا ۔د  ںآ ا ہر ك ت  ىدا روا ر  ؒاا ا ا  از ت    سا زا  ا ہد ۔   نا ددزا روا د   ر (ا)
229  د  ت  د    ؑ د ا م از ت   ‘‘۔ں د ن  ر ا          ا’’   روا ر ر )   ے’’   كر  ے (    ‘‘۔د  ‘‘۔  د  ن  ر روا تر ’’  ‘‘م   ! ےا’’    ہو روا و ت    ت  ںا  ز  ہو    ا’’  م روا ف  ما د  وآ   ے د  ںو    ا ‘‘۔   ں    ں م ا  روا آ   ں م ا   روا’’ ‘‘۔ گ   ‘‘۔ں  ے ’’   م ذ ا ۔  د   ك روا و ا   تر ’’ ‘‘۔    ے  ہو ۔     ‘‘۔   روا ا م  سا’’  ‘‘۔ آ  نآ  ہو كر’’  ‘‘۔ ود روا  روا ہ  ہو’’    ں    ا حور روا   ا روا  آ  د ہو’’ ‘‘۔ ے ف  ںر  ‘‘۔  و ذ  ہو’’  ‘‘۔      و ى م روا   لد روا’’
230  د  ت   ‘‘۔ ح    ىر ا  ا   ر  آ ر’’  ‘‘   ىرر  ںوا روا’’  ‘‘  ت  ںور  ز روا’’  ‘‘ ںود  روا  ںؤ   رذ ى ’’  ‘‘ ں ت  ى    نا  ’’  ‘‘۔ ر   ںد ىآ روا    رذ ى’’ د    ما ت     ’’ ز،ر ‘‘روا   ا  ت   پآ    ز   ر’’ ‘‘۔ر  زا   ا     د   پآ   س    سا ا’’ ‘‘۔  كر   و        ا    ف  ن  ر ۔ د ن      ا’’ ‘‘۔ روا   ‘‘مآ   ر و  ےا’’
‘‘۔    م ا   ما د  با  ا      از’’  د  با ۔د  ں ا   روا  د   ں ‘‘۔ ےو  روا  ےوآ   دو 
ںاڈ    ل   روا  ںو را        ا’’   ف ہو  نآ م   روا  م ل  ہو  ما م     جآ’’ ‘‘۔  م  ما و نآ روا    ں و ف و  از با  نا  
231  د  ت    ن   نا ’’ ن   ا ا ۔ نا  ن ؟ ‘‘۔ ن ر د  سا ،   از         ض ؟   سا     ا   ہ   ا’’   ‘‘   او … م   ں ر    س ود  و ا روا    رو و سا از    ما ا  ۔ ۔ د عا    ! از  ىود   د  با    پآ    لا ا با  ىود رو   ما    د  با ا    ا تر  ؟ ما  ىد تر  د  ذ روا ك  پآ  ا با ! ں ۔ د ر  د  ؟       رذ ا  روا   ك ،   ود   ۔    ب   ںو ت  پآ با او ! از‘‘  ‘‘۔   روا ار م  سا   ا   ’’  ‘‘۔   ل   س   آ ہو    ا’’  ‘‘۔  و  و ذ  ’’   س حور روا   زاا آ  د ح  از ہو    ا’’  د  آ روا  ے را  او   ا اد  ں    ‘‘۔ ل د  سا روا  ے  سا   ‘‘۔ ند  روا   ہو’’   مو   ى و ىر م روا  ا   ہو   ا’’ ‘‘۔
232  د  ت    روا  ا  ا        ںود  پآ روا پآ آ’’  ‘‘۔     ا ا   سا  ہ روا   نا    اد ہو    ا با ۔ا     ںو ںوا   ’’ ‘‘۔ ا   ند م  ذر سا ف    با ؟ر م ں  ’’ ‘‘۔        ۔ ںود  روا  ںو   رذ  از     ا ’’ ؎ ۔    ا  ت ا  پآ ! از ا ر ار    ‘‘ا ر ا ت ا    ا  د ’’ ﻢﻬﻠ ‘‘۔ ر     ل  رد  ۔      رذ  پآ’’  ت ‘‘۔ ر ( 59  لوا    ا63  ) ن  نآ ا زور) چر062020(ء ﺾﻀﻀﺿ
233  د  ت  }{30 قا   د   (دا۔ا۔م)   ما  د  ت20 ىرو     را ا  ء1886  چر  ر  ضر را     ن  نا   د    ء1886     آ ۔      ظا ا   سا   ر  ت سا آ۔ا  ہآ   ت  ہو         ما  د  ت د  و د      پآ  ظ ںود ور و  ہو روا۔      پآ  ز  ۔   ور ف       د   ﷺ رآ(1) : ضرا ا ﻢﻳﺮﻣ ﻦﺑا ﻰﺴﻴﻋ لﻳ ﻪﻟ ﺪﻟﻮﻳو جوﻴﻓ ( ﻪﺤﻔﺻ ﻲﺋﺎﺒﺘﺠﻣ ةﻮﻜﺸﻣ 480 ﺴﻟا ﻪﻴﻠﻋ ﻴﻋ لوﺰﻧ بﺎﺑ م )  د دوا  نا روا   ىد روا     د ما   ت    ر او  ذ       ذ   ىد  د ۔  ى   ۔  ز   د  روا   ىد   ہو   ر    زارد ز ا  ۔او  ا    پآ  ذ  ىد سا روا د  ے  ىد   ت او آ      ل ںو  ىد سا،  ا ہو  ذ   ا         ۔   ر
234  د  ت   سا   ىد تر   ا     ذ  ىد      ؟      ىد سا  ح  او  ا  ل ںو  ىد ۔  ۔:      سا ما  د  ت ا لﻮﺳ ر ﺧ ا ﺪﻗ ﻓ ﻪﻟ ﺪﻟﻮﻳ و جو ﻳ دﻮﻋﻮﻤﻟا ﺢﻴﺴﻤﻟا نا ﻢﻠﺳو ﻪﻴﻠﻋ ا ﺻ دﺎﺒﻋ ﻦﻣ نﻮﻜﻳ و ه ﺎﺑ ﺎﻳ و هﺎﺑا ﻪﺑﺎﺸﻳ ﺎﺤِﻟﺎﺻ اﺪﻟ و ﻪﻴﻄﻌ ا نا ا ةرﺎﺷااﺬﻫ ﻣﻤﻟا ا (  ا ور ،ما ت آ 5785 )  ے ىد د        و  ا  تآ   ز  ا  ر ص ا  ا   ہرا ف سا  سا   دوا  ساروا   ا ہو روا  راد و   سا  ا ا  روا     پ ا   ے  ۔:  325 ا  ب ا ؑ ر ح ا۔    ںو ز   سا ا   ہرا ف  ت سا ۔  دوا  د     روا’’      ے   ما د روا     سا   ے ا   ا ا ‘‘۔ آ    ں  ى  ۔       ما  د  ت       سا   د  ہو     پ ا  روا    ز    د   ا  
    رود  پآ     ز   د  ہو روا۔ ل ںو  ىد ۔ز  روا 
ز سا  ا  آ    ذ   ىد  د  ۔  ز        ا  ز ا او  ا  ىد سا روا ۔     ا 
235  د  ت   ر د ا   د  و ى   و ا  ت ح ا(2) ۔   ظا نا    م م د ں وا رود   رد ش   م سا   سا      د ما  م ا رود  د   ۔ ر د  سا  د ما  ۔:      سا ماو ۃ ا  د  ت   سا    ر    ز  سا ’’  ہر رد   سا        ا   ےد ر  ا  سا  ا   ں ر ۔    سا رد ۔  ر د  سا   سا ہو روا    ر  ر  ا روا     ےر   ا      سا ‘‘ (3734 ا ور ،آ ن)   پآ روا۔     د   ہو   ف    سا   م  پآ   تو  د  پ ا       ا و  سا  ۔  ر د  پآ  ر ىر    ظا نا    ما  د  ت(3) ’’    م ز ا۔  د   ك روا  و ا   تر  ‘‘۔   و رذ  ى    ے  ہو۔ ۔     پآ  ہو    
236  د  ت  ۔:  ما  د  ت(4)         ر ہرود  ت ى   د ہو   ا’’   ك   ا روا  ك ہو …    ا  ا     ى روا  روا ۔  او رﺮﻬﻈﻣ ءﻌﻟا و ﻖﺤﻟا ‘‘۔ا لز  نآ ا    (18117 ا ور ،و ) د  ظا    پآ د           او ۔     ن   ا  ہو   ںؤو او   ن(5)     ۔    ن   نا ہو رو  ا  ز  نا ہو            ا’’ ۔:  ما  د  ت(6)   ىرو20سا روا ۔    ا  ں ود     ء1886   ر ور          آ  نآ  ہو كر   تر ‘‘۔    ےود تر    سا روا ا   ر لو ( 2 ا ور را 463 ) ۔ م اود  د    روا ( 2 ا ور ،را  ا467 )   پآ د    فا   پآ   ا      سا ۔   ىرو20(7)  ‘‘م ز’’ ‘‘ ك’’   جر  را  ء1886  را ا و د ز’’ ءﻌﻟا و ﻖﺤﻟا ﺮﻬﻈﻣ  ت سا     ن ظا ا  ‘‘ ۔ د را   ز  پآ  د    ت 
237  د  ت  ما  ر(8)22 را۔:   ء1886 چر  ر را   سا’’ 20  ىرو   ہررد  ا   ء1886    ا    …۔  ا را ر ت ۔  ز ا 9أ ہو    ہا ۔ ا رو    س    سا ل  د ہا ‘‘۔   ا را (1971113 لوا  تارا )  ا ہو    ا      ف ا  پآ ىد      او ش ا۔  و    سا   ۔ ۔   ہ ا ’’‘‘۔ ا رو    س  ا ہو  (45 لوا   ت)  را20 ىرو   ء1886    ا    روا لوا  ں2  سا روا د را د      پآ    ۔       ح    د       تادرا  ما  ر ۔    پآ د  ىرو  را را  س9 ا ہو    د1886  ء1895ىرو   ء ۔   ا رو   را  ء1886 ا8(9)۔ د    د  (117-116 لوا  تارا  ) ۔       ۔:  ؑ ر(10)   ا روا  ں  ت      ظا   ں م’’ ۔  ل  ا   ا‘‘ (3055 ا ور، ما ت آ)

  ں  سا  ا  را    ۔  ا او    ا

 ا  ںود  سا  صرا ر        ت  لوا  روا۔ ر

238  د  ت  20   ح  ور زور  ت ا نا  ىرو ص   ء1886 ۔     پآ ہو        (11)۔:  سا ت   سا    عو  تر سا ہو       د ’’    تر ا م  د  ۔ آ   آ  سا     ‘‘۔  ر (183 لوا  تارا )        ما سا    م  د    ر ظ  ا سا     لوا   آ   آ  لوا    سا   د     ا     لوا     د  ہو      آ  روا۔   نرد    روا لوا     ں  نرد  د  روا لوا ۔ ۔   ا ۔:  آ  سا ؑ سا ت    سا  ما ا روا ۔     سا م ا روا د  سا م اود ’’   ت      ر  اا ض آ  سا   رو روا ۔      م
 
‘‘۔  ذ   ( 184 لوا  تارا  )  تر روا  ا  آ    لوا     دا  صرا   ما  د  ت ۔  د4     را    ء1888   )  سا’’ ۔:    ا   ا ر لوا ا  ت  زور3
239  د  ت  (لوا    ن  ما   داا  روا  تر  سا   ا   تا نا۔ ر م  سا ا روا  روا س روا ا روا ا ر روا ك روا     د       د  و   د ا ل   ‘‘۔   د  (742  ا ت) 17 را  ح ا ر   ذ  تو  لوا   ۔:    سا ںود ور روا      ف روا   ما ر’’   ں  رو آ  نا  دا  ت    ا م  سا  ۔     روا  ش  و   ا۔ د    ں ! ےو ےا۔ ‘‘۔ آ ور با   سا  ا ا  لوا   را  ء1886 ا8  ؑ ر روا  تر        او آ    ںا  ا ما    سا ’’ ۔:    ذ ‘‘۔ ہار  ےود  نا۔   د   ر ز اود  ا  د  لوا     ا     لوا  ہو  د  ما ورزا      او  تار     جا م فا  ما  د  ت د ۔ او  ۔:  د  ۔ ہو    ا     ں   را ’’ ‘‘۔ا ( 3612  ا ور،  جا )

سا ا ا روا ۔ ے    ا  ےو ا  ا  ں 

240  د  ت   د   ما  د  ت(12)   را   ء1888  د  سا م اود  روا  ر   تر ا م  د ’’    ا ا  ما ا روا۔     سا م ا روا‘‘۔      م  س (ء1971 184-183 لوا  تارا )      ا   ار    ھڈ ا    را سا  ىر12  را ذ  ا  سا  ؑ پآ۔   ا  ا ں  ؑ پآ  ء1889     و ا’’ ۔:  ظا نا      تار ا   ‘‘ ’’   د ر  د را و ء1888  د ہو   م و  ا  جر  ء1888    سا روا۔   د م     د  اود ا   تو  لوا     ر  رد ہو۔   ا  نا و  روا   ما وا ہو      جآ    ا     ىر12   ء1889  لوا ىد9 1306   زور ھ   ا        سں   ر  لو   م      ا      ا  ۔  ىد عا    فا  روا   ر  د روا    روا ں   ۔ روا  ہو   او   روا د      
ا  ىر    نز   د  سا  با ا ۔  ار  ہو ۔ا    ب ر ِ ےا ہآ رود ہارز ہآ د
 
ت ا روا۔   ر ہو  و ےود  آ  و   ا   د     ے    ند سا و ا   ہر   ند ا  ہر
241  د  ت     سا   د ر ا دا  د  ہدارا   ىر ت ا   ر م      ا      آ  ر   ر د ا  لو ۔ آ  و ےود    ہو رو ۔  د  ‘‘ (192-191 تارا ) ۔:   را ذ ر   را سا ۔ م  د  ا   ۔د  ۔د  ۔1  ۔2 12  ىر   دا  ر لو ر م   سا ا ا    ء1889   ا ا ۔ د  د  د     م   ت     م  سا  د روا     ت       سا   ر لو ر ۔  را م او  ہو    روا  ا  سا د      ا ا  ۔3  ل9  ا      را   ت  سا  روا    ا رو   ل6    ر او   م  د  رد  ۔  ر   روا د م  ۔  د   روا    ا سا۔4  ىر12  ا  د    او  ا  ء1889           ما  د  ت   سا     د   نا۔ قا  ں نا  ہو  ر   روا د  ر لو م    ۔  روا  قا 20۔5  ىرو     د       را او ء1886 جا ر’’     نا  سا    سا  ‘‘ بر      ۔  ذ     سا روا ع  ر سا   نا ۔   ں روا  روا  او د

  را  قرو   ا   روا۔  ر د م  سا روا      ہو ۔    ںدآ ںورا روا۔ د  با ۔ 

 را  ں’’     روا ۔‘‘  ل   بار وا ا ا  د 

242  د  ت  3  را سا    تو  لوا   را   ؑ ر  ل     د با  ں       رو        ار سا  ء   ما   ر ’’  ا   ۔        جا  را روا ل ا روا    ر ا ح‘‘۔  ل ط روا   سا  ےو      ( 1971 166 لوا  تارا 4502  ا ور را  ب و۔ )   ض ساا   جا  سا ت     تر سا       ن ہو   ا د   ف   ا   ر كور     ا   و سا  پآ روا ۔  جا   د ہو  ل9     فا   ؑ پآ روا      ر   ا  د  ا م د       ا          ا   جا۔ ن    فا  ا سا  ؑ سا ت      ہو     ا  سا  ۔  ن د      سا   فا   ما  ر (13)   د  ر  ۔  ہو ىد عا  ا با ہو ۔    ا  د  ا    ’’
   ر ۔  ا د ۔  ہو   ا     ں  ‘‘۔   لد ك   ف  ا ا۔ نا ( 12 ا ور،  جا36 )

ر د م   او   ا سا       را  ر ’’

243  د  ت  ۔ ؒا ا ت   جا’’   ۔   ء1897  ر   فا   ء1897
 او   روا د    و ۔ ر د روا   ر  لؤ  
‘‘۔آ ف  د   د  
 روا   ہو د روا  روا ۔       د   ا را  ل9
   د  و رد   ر لو ر  ا  روا د م  د ۔ قا 
م             ا     ظا ا  د  (ما )
…..    د سا۔   ل  با روا۔   ا  ہو   ہو   ا    سا  ہ   ا۔    ہو ر   ترو  د روا 
(48 لوا   ت)    م ا   ا  د    لوا   را (14)
      روا ا  ا سا ہدز  سا با۔ ر    د 
۔:   ما  پآ  با ق(15)
روا ں روا    رد  تارا ر ت   سا   …        ا  ۔   سا  ر        ںؤو روا ں   ر روا  ىر12    ء1889 9  لوا ىد  روا ا ا د  زو  ھ1306    ‘‘ ’’  نا    ىد   را سا     ا  سا    سا روا ۔ جر ا سد     ۔ ا     ما  4 ۔   د
244  د  ت     ب ر ِ ےا ‘‘ہآ رود ہار ز ہآ د (21915 ا ور،با ق)   را    ا د  روا د     او    سا   ںآ  ۔  د    د   ما  د  ت   ۔ د   ‘‘د’’        ما  د  ت  1907   سا (16)۔:  ا   پآ  ء  ےر   ا   ےود سا     را  ے’’  د    با ا ہو۔ د م اود     د  اود۔ تر     ا رو را  د ا ا  ہو   ا  ا  ا  ء1888     را تر ۔    ںوو  سا  ۔   نآ ز۔  ىر     ت1889     با روا  ر د م  ا ا   ء ‘‘۔  ل  روا۔ د ہز  (3745 ا ور،ا )   ر  ا ۔ ر لو ر ‘‘د’’ م  سا     ں با   د  د روا        د را قا    را    او د    روا  م  را ر 20  ىرو   ہو كر’’  ء1886 ۔    ےود تر    ‘‘ آ  نآ ( 463 را  )   د  ت روا ۔ م ا  د ، د روا  (17)  ت ف   ں ا  ما   روا ر م ںود    ؓا ا      د   پآ      م    ۔ر  
245  د  ت      ر د روا   م پآ ما  د  ت ا روا  قا  م ا  د  را قا  پآ ۔   ا  نا و   ما سا  ۔  ؑ ر  ۔د  رود رو   سا ؑ ر  ا      د ۔:  م   روا ن روا     ضرا   روا ں  ’’ ‘‘۔ر    ا      ں   ۔    ح  ںا (272۔27114 ا ور،ا ما)   ہر  ما  د  ت روا   ا   ا    سا ۔د  را   ں   ر       ىر12    ا  ء1889  نا و  روا  ل د  ا روا ر  روا د   لو ر م  د او     د  د د و  د   ا   ا  قا ۔ ۔:  ا ر اا ا  ت(18)  ت روا  او   م  د  ںا نا  د ےر’’    ن روا       د   دودا ا ہا ا ا    ا  م   خ ىود ا  ںاو  ىا ۔   ىر  ىرو   ىد   نا ۔   ت    جر  را  ء1886   ا  ل   ود    ر     ا   ما  سا   ور او  ز’’ روا ‘‘م ز’’ ‘‘ ك’’ د  نا ۔  ہر            دا     رً ۃرا  ظا ہو ‘‘را ا د ۔ ا  ل  و د      لا    ا

   ل  ود   د ا    راد ر روا            ما  پآ۔  ر     ما ند ۔  ہرذ !   ۔  د۔    ر  ت    ما    روا   ںؤد ا

246  د  ت   ل روا  ا  د   ر    سا پآ      ىرو      د را ہرا        لوا ۔آ   را ہرا                 ہا ہا      رود   د   ا  روز   ىا ہا م ا روا  ےد ’’روا ‘‘م ز ’’  ور      ا   ل  ہرا  ظا  ‘‘د ز     د  لاڈ ہ     روا ق و ق   سا ا  ۔ ىرو   ا ل   ا  آ  ىر  د و  روا   ا    م ا           سا ہا   دا    ‘‘د ز’’       ر و  ما د      بر ا  ما  د  ت   ن    ا  ا ں د ن  ر ا   ’’   ر   ظا   ا   ا’’ ۔  د           با ‘‘      ‘‘ ا        سا  اڈ     ا۔   بر ا  سا ت   و روا ك ا  بر ا  ر  ن  ر  ما  د  ت
ىر        ر تد قر    ا   ا ہد   ن  ر او ہو   د   ا  د       سا روا  ن  ۔     ا    ما و      پآ ح   ح ا  پآ ن۔ ما   ما  پآ،  ا  ما  پآ  پآ   

  ا  ذ   بر ا  ما  د  ت       

 ا روا    ن  ر    و   ند۔۔۔ !آ ے ےا      ر  ت    ما روا ى   د  لز    ا     ىراز و  ى  با  سا     را ا    روا     د د  نا (ذ)  دوا ىر ى    ن  ر    ے    روا ف  ا د   نا روا ے      ىا   رود 

247  د  ت   ت      سا       ما و             ن ا ا   د  نا  ما  د      ں       ىد    ۔       ز  ں نا     ق د   ؤد  ا  گ   ں او د ن ا ت ا  روا    م     ؤ   گ       ہو    ن  ا ت ا     ور ح  را     ما د روا ى ٖ۔  د ن  ر      د    سا   روا ا      ف   ں د  نا ۔د د  اد     روا       لا     ا د    سا       ما  سا ت   ں ى مو    ا روا        ہار ىر  ىر  ہو  ر     ظا نا  ا ما روا     ا   سا۔ ر   سا ز  ۔‘‘      ا  ا ںد ن  ر ا  ’’  
 ں ور نا روا ں  ر  ٔ  نا ہد م    او   ہد ے ، نا  د  و   ند  ، ر     او د

روا ن ،   روا ا       سا    م ا

   نا  ا دا  ‘‘د ز’’ ءا     روا  روا و    ار   سا   د  ۔      ما  سا ت  ۔      ما   ن   ں  نا۔  ف       پآ ۔      ما  پآ        ما  ر    ا    م پآ  ؟   بر ا  پآ    م

248  د  ت     ں  م نا روا    م   ںؤو  ے نا ۔  ل  ود  جآ     ہار ش  را  ن  ر سا جآ    د  روا ںؤو ے  نا     ز ور ا     ںآ  ك   د    ش۔   ن  ر      م   ا ہا د ہو    د   ر تر  ا ہرذ ہو ش۔   ا ا       ما  د  ت ہو         دودا    د     ز   را    ہو۔    لد سا ۔     او  ا ل  ود ‘‘ (64-62  زا   ت) (19)۔   ر ا ا ’’   ن ﻦﻛ   ما  پآ    ا        ؟    سا  ںاو  ےود روا  پآ    تر  د 
 ہو  د  و  پآ        ح   ۔    سا  پآ     ما  سا ت  او ا …  د  عو   را     پآ      روا    ا15    ا   ىدا  ء1886

  د  نا  ا  ما  سا ت  ا   ور ب

 د     ن روا   ى     ا  روا   ى

249  د  ت    ما  سا ت و ا  زا   د   ى  ن ا   روا     ا           آ د  پآ       آ د  ازا  او سا ۔  ہو    نا  را ر ما  پآ     ا   نا       ارد۔ ل ى ا    د    را   د  ا    ىد ى ا    ا    ا  ر  ن  د      سا ہآ  ر  ن   روا      او ظا ا  د ما  پآ !        سا ۔      روا   ٔ  ما  پآ ا      ا و    روا   ،   ،     ر ےد   پآ ر ر  ا روا 22 را ۔رارا  ل91886 چر ؍:  پآ  ء ’’ ا ہو   ا  د ہا   ہا۔ ا رو    س9 ‘‘۔  ا را   سا ل ۔  65ص زا  ت)69۔113 لوا  تارا )(1971(   ؟       ا   ں        ؟     ر د  او  ؟ دا    سا      ںاو … ؟  ہو  د    ل   ا د   او د
 ادو  ا 
 ن   ں ۔ ىر د د او   پآ روا پآ ،     ںوزاد ءاا  غورد   ں۔     ذ روا ك   دوا     دوا  پآ روا ما  سا ت روا   ا ما  ر   روا
250  د  ت    روا ے  ا د ٹ      ما  ت    ىد روا ‘‘۔ر  ےر ےدارا  ا    د (69  زا   ت) ۔ ر  ؟   ر ن سا  !د   ےا ؟ ن    ’’     ںؤد  ما  د     د و   د ؟ د     ؎   ا   ا       ‘‘را ا د ز’’ و  ہ ا   كا  ىد تر ا ب ند كا   اا   سا رود  ںو ا   كا   ںؤد ىد ا  لد كا   تر يدﺎﻋا يا يﺬﻟا نﺎﺤﺒﺴﻓ (71  زا   ت)        فا     ر د  ا (20) ں  پآ د   ۔ ر ہ      ا از  ۔    ۔:    ب ا  ء1901    وز  دوا   د   ا    و ا د ا’’   ۔  ا  ا    ۔     تاد نا ر ے ا   ر   ہو روا ۔    روا  م  سا   ما د  ب  ق  چر   ضر )   او   و سا۔  ىر  ل    (ء1886
251  د  ت  ا  و ا    د ہو ا     د   ر ے  ت  ‘‘۔    سا ت  روا  ( 1900582 ،2   ء )  ا   ںوز ںور ہد  پآ  د ہو    او  ۔      پآ ہو روا   ى   ا (21)  م        ء1906    ا  پآ    ا  ’’ ۔:    ذ  ہو   ت روا راا ا     ر   ر    ف   ا  رذ ۔ ے ‘‘ (   ر فآ ر 192 ،5 )   ا   تد    ى و ا م ا  ى(22)   د را و ہدز   تد   ر ا        ء1910 ۔:   آ تآ  و   ؓا د ا  از ت     ما   ا’’ ﺦﻟا ءﻌﻟاو ﻖﺤﻟا ﺮﻬﻈﻣ مﻐ كﺒﻧ ﺎﻧا    سا     ہر  د       ﻪﻟ ﺪﻟﻮﻳو جوﻳ   و ں  پآ   ا  از ت  ۔  ا نا   رذ   د  ا د ‘‘۔ ( 26ر را ء1911 ىر )      ا ر لوا ا  ا ر ى  ت(23)         ما  د  ت    گر ا ا پآ   ك ا روا  ر  راا  ت ۃ ہو      روا د را 
252  د  ت   سا  ں د  روا   ر  ر  و  ا     ىد ن روا ۔  لز س  سا ر  نآ روا     ں  (ء1956 ا8  م را)    گر و س ا   ؓ ر و م  ر  ت  ء1913   ں د       ھ  تارا ؑ سا ت    ض ۔:  ؓ لوا ا  ت         ں   د    ۔ م     ’’ ‘‘۔  بدا  نا روا     ز ص     ا  لوا ا  ت  ارد    ت  ‘‘۔   ؐ  ر  مردا    ’’ ۔:د ( 191310 ارء ) ۔ د ا        سا روا  سا        نآ د ر تد  ء  اا  ا    روا  ر    ہو          تد    او د      ں د  ا سا ۔  ر  ر  و  ا    ا ر ا ا  د ا د ا از ت قا    ۔    ا (24) 5  روا 6  ىر   با ا  تار رد  ء1944  قا  د    پآ      ؓا ا  ت  رذ   پآ   20  ىرو   ا   نا  ا م  ر ر  ء1944 ۔ نا   د

……  ىر      سا رذ ے ۔ں   ہو   ذ         ںو نا   قا   سا    راا    سا    د ؤر ا   ر    ىر    ۔ر ش

  ں      ا ر روا او سا  … ں قا     سا      سا  ماو ۃا  د  ت   ا  …  ن ى    ۃا  د  ت  ںور  ز    د را  د ہو  پآ   ر ر ،ں   ر ہا  ز ،ں   ر ہا  نآ  ……   م  ماو  سا ا  ۔ ر    د    ں   ر ہا  ا ا ا 

253  د  ت  ۔: ؓ پآ  ر ر  سا  ء1886 ند  ىرو20 …  ل نوا ےر  جآ’’  ند د    م ا  ند …    ا ى    ن سا   ما ٔ روا ما  د   سا  ں    ح ىر  گ    ا ا ، ر ہو    د روا ت  سا روا  تد   ر  ۔ د   ع   ا  سا   ند  روا آ        ف        ن ہو ۔د ن ا  سا ا     ںؤد نا ےو ے  ےر   ہدز روا ن ہدز ںوو نا  ںو ار نا     ںور  د  ما ہو ۔ ںود  ص ا     ار    م ىد روا د روا  ن   روا ر ۔   ں فر  ا م ۔  ں  ےد   ا ا ۔     ا  ىرو   ا  ما   ا   …      سا  روا   ت  ںور  د ہو    ىر   آ ۔ر    د  ا نا    دز
    ۔

 ماو ۃا  د  ت    ىر ں ہو  رذ ے روا ں

 راد  ا      رد ۔      د ا ا    د  ن  ﷺ ا لر  روا ں ن ا  تر   ا   ۔ں ىد     ىد    ہدز  سا۔  ر    ا    د    ﷺ ا لر  ك ى    ا  ىر ى۔    د  ﷺ  لر  ا روا   ار    ا روا آ م  ر  ‘‘۔    م 

254  د  ت     ے ے ہو   ں ى د ،     ں ى     م ہو   ں     ا  نا    ں  لد  ں ۔
( 24 اء1944 ىرو )   د  ت  آ  ا   سا    رود 52   ؓا ا  ت    ن ىر ا   ر   سا۔ راد     نا   د  ا  پآ ۔ آ  ہ  دو  ظا   راا  ا سا    فا  ا روا نذا   ا’’ :  پآ۔   ماو ۃا  د  ت روا ﷺ  لر   د  ہو  ں ؐ لر روا ما ہو  ر     روا آ  د   ں م     ہو ۔   ت    ا دو  سا روا ۔   ںور  د 
‘‘۔ ر  ہر  ا   اد  ا   نا روا  
56017  ما راا) ن  نآ ا زور) 20ىرو2021(ء ﺾﻀﻀﺿ
(

ما  د  ت  سا ۔  د ن   ا  روا   ما  ر  ند روا    ا ا عا روا      د    

پآ   ا    ت روا ںؤد  ند40

۔ را       ر

255  د  ت  } 31 { را  رواد   (و ىرو ا) (ا ۔ا  اڈ)   ا ا  قا ہ ا  ما  د  سا ت  ا  ں   نو رذ  ا   ما  ا د م ۔د      ىد تد     روا  ىد   ن      روا    سا ۔     سا ؑ سا ت    ہو  ر   د ن   ںؤو  ند  ا  ء1885  پآ       ما  سا ت   را  ل ا ن     ما     ہدز ار  او ر         ر    ۔ د  ںؤو سد   سا ۔ د را  را     ر ا را را  ل ا   ہو  ںؤو نا روا 
 سا ت   را   سا ۔ازا  ى   نا  ا   ىرو20          را ا  ء1886    روا   و    نا  ا    را سا ۔ ر    م  د   ۔ ا      چر22 روا ا  ما  سا ت  ء1886 9 د  ا   د سا     را۔  ل
256  د  ت    ہار    ت ى    رود    سُا   ٹ سا ے      گ ا روا  20   ر  ہو   د     ىرو  را  روا د   روا        رد ت      ا ۔    ںو    را ہ ہ ود  روا     پآ ہو  ا       ا  د   ےود روا ںؤو  سا ۔ تو ںازا    ۔    ىدا    ا  ۔     ماا    ىر   ما  سا ت     ل  ا؍7 1887  م  لوا      ر  م   ا ا  ا  ء 4 ز  ۔   د   تو  ء1888        تو  لوا  ۔      سا ت و  ۔آ   روا ا   ءاا روا ور  م     ر ا  سا  ما  سا ت ۔   ءا ے   ‘‘ تو او   ’’   ر  ا روا    ت  ر  ۔ ر  د  ا ر  سا ۔      را    ر ہو  ۔ ء1888    د    و  ما  ر  را سا ۔ا ر  م 9   سا د ہو     ا  روا       سا  ر د  ل      ا رو  ىرو؍20  را  ا ۔    را  ء1886   روا د ا  د  راد    پآ   ن   ا ا  ر    ۔ د روا  م  سا   ا   با   ىر؍12  از ت  ء1889    ا  ؓا د ا 20  ىرو  د  روا د   ء1886 ۔ قا  
257  د  ت    ر د ً ا      م  ء1886 ىرو20 د   ۔1 د   تو او    ۔2       ر   ء1888 (را ) ن  نآ ا زور) 20ىرو2021(ء ﺾﻀﻀﺿ
258  د  ت  } 32 { ا ا  ت ت (راد د )    ں    ا  ا نا   د  آ    تاد ا و   م    سا         د  ا ۔   ز   ۔ ا   ںودو ا  ؓا ا  ت ۔ں ا و ۔ار    ق  ا روا ا د        رٔ ؓا ا   ا د ا  از ت  ىر12  ء1889  ت ہ ت  م  ا   ت پآ ۔ ا  ند  زو  پآ۔ ےدا ے    ر      ں  تدو  د  ت رواﷺتآ،  ىر      ںر ا تد  پآ۔ ت    ا   چر12     ر م  ء1944 :      رذ  ما ا   ا  تار رد  ىر  روا ’’  رود  رذ ے روا    ذ     د  ت   ں د  ہو   ت روا ﷺ ا لر    رذ ے ۔  زاوآ  او ا  ں زارد ‘‘۔   ںور  د م  د   پآ  ا:      م ا رذ ے   ا    ا  ہو’’  ،تدا ا ،فا  را ىرو آ   ،  ،ت   ۔
259  د  ت   ا  ۔  ن و   ل  ہ  ہو ے ا روا ت ا ‘‘۔ىد    سا     ا اد  پآ  ل       ؓ ا ا  ت  ہدز   ىود  پآ  سا  ر با   پآ   ز     ر   ذ     پآ ؑ د  ت دا  پآ ۔  د   روز ہدز ،ود  ا   ق   ۔  ا   سا     ۔د  د   ۔ىد   و ى   پآ د       ا ۔ود   ت ص ا  لوا ا  ت  پآ   ز  د   ں ، نآ ۔ا ہ    روا   نا  پآ ۔     ۔   ى ت  پآ   26  ت   ء1908  پآ ۔  تو د 19  ا ا    نا    پآ و سا ۔  س     ا       ڑ    د  ت  گ ےر     ار ا   ث     د  ت روا  ںر  ۔د  ار ہو    پآ   ہا  ا سا ند ا ا  ز  پآ ۔ ںر   سا   نآ ز م  پآ ۔  ا    ا  ؓ ا ا  ت  ىر   آ: ﻤﻠﻌﻟا بر ﺎﻤﻣ و يﺎﻴﺤﻣ و ﺴﻧ و ﺻ نا ﻞﻗ ۔   ﷲا ا  روا  ا روا ں ى روا تد ى  ےد  :  ۔ بر  ں م     (163:ما)
260  د  ت    پآ 52  ، ںآ  ں    ند ا ا   رود     د و    ا   ۔ر     ا  پآ       پآ ۔ر  پآ نآ      ﷲاروا:   سا  ۔        سا       ا ’’   روا ۔    ت روا د  سا   ے     ا  و      ے ا  ہو !    د ىر       ےر ت  سا ‘‘۔ر      م  ﷺرآ پآ  ۔  ا  ﷺ تآ  پآ    ن سا را  پآ ۔ آ آ  ںآ روا شز  زاوآ  پآ ۔ اڈ ور د ِ   ت سا   ا ب ق ا    لدا  ا   حور ى مارآ و   ن  م  سا ا  ا ود   ہو    پآ ۔      پآ   نآ ح ا       نآ   مارآ      پآ ںد  ۔  ب ور  ا ر ہو  ا  سا   ز  ء  تار    م   د ا  ۔       ر ل  مارآ    اڈ ۔   روا   ناذا    ا ا د       ۔   م    نآ   د ا  پآ     ہدز 
261  د  ت   داا       ۔     پآ   داا   پآ    نا  ےر ہدز   ںو ا روا ں ا ،ں ا  پآ     پآ  ۔     ب پآ  د  نا روا       ب    ل ا :   ؟ ق    ادور    ں  نا روا   ’’   درد ار  ا  ےر   ہوروا  ق ا  ں  ۔ ق   ا   ىر ،او  د ا  د ےر ، او ر  ىر ، او ر    نا  ۔ او  د ر  ا  ےر ،او  ا ار ں   ا   نا   ر  ر   ا  ےر ہو روا  درد ،   ہزاا    نا ا    آ    سا   ر ا ا  ۔  ۔ں ر ں   ںورا    ‘‘ ( 2 ما راا  ت158 )  رود  پآ ۔ تا نا   ںا   ؓا ا  ت   ز  پآ  تر و  ،  ،  ،   تر ىا   ۔    م  ل  سا   ر  1922  م  ا ء ا   پآ ء
  پآ     نا :  ا  ۔   م    و   ںر    ’’  ۔      ما  ۔  حا  ںر ى س ا   ا   حا ا    ۔ د  او   حا ىر    ما   ا  ‘‘۔   ہ    ہا  ےر    ( ا رﺎﻤﺨﻟا تاوﺬﻟ رﺎﻫز 641 )
  ں روا ۔ و ا  نا ع  ہو   ا سا   تار 
262  د  ت   رود كر     چر14  روا ا عو  ء1914 8      ء1965       ا  روا ما  د  ت  رود ز ر ا  ۔ا  ا    و  روا  ور و      د ما ر نا    ت و    ا و      ں   ا روا  ادا راد   پآ ۔ ہ   ںؤد ل د  ت پآ ۔   ف  ں  ا    ا  پآ   ںؤد ۔ ه  روا ہز ا  د  دو    م ا م  :    ۔ر ظ  ڈ  م  پآ روا   و   پآ  ا’’  روا   روا  نآ ،ے   م  ا ،   زاوآ  ما ۔   ا   او  و ںز ۔ؤاو   ںوود روا و  د روا ؤ  ںوود    ر    ہدآ     د ن د  سا روا  ہز  اا ۔ س ار ى روا  ار ا ،رز ار ا ۔   روا  ار  ‘‘آ ۔  سا ( 11 اء1965  )  ىر  ا ہ  ﷲا ہا ا ا  ت   سا ذ    د  ف  ںراد:  ا ۔      ےاداا   م  ار جآ ’’  حا ۔د ف   م تر  ما   ا ، ل ا ،    ف  ہ حا روا د   ف  دوا حا ۔د   ف   ا روا ۔د     ۔  ر       د  م روا حا س
263  د  ت   را ںز ا   چ سا  ا  ۔   ﷺ تآ   ﷲا ‘‘۔ ں او  ادا   د  م   ں او (919  رد ت) ن  نآ ا زور) 20ىرو2021(ء ﺾﻀﻀﺿ

  تأ  سا  ہو ۔ور  ح ا    سا   ار    ےر      پآ   سا۔ ار     ے  سا دو   ر ر ۔  ا   ر د ؟       سا  پ  سا         

264  د  ت  } 33 { . ا ا  ت    دوا     روا ہا كر (ارد  ا زا)   از ت را ِز د  ما  د  سا ت   دوا ا  ،  ا   تاد و  ہد روا داد ا    ؓ ا د ا   ر  ا   تادرا  پآ  ہر سا را ر      د  ت  ِاو ا  ا كر از ہدا ت۔   ر   ےر   زاا    ا : ك ِ    ر  ( آ)   ا   ں  ود  ے ند ا  و ا ۔ار     ا   نا   روا آ   ت   ۔  نا  د  ر    پآ ۔ ر  اد     ز  ب  كر   روا  س ا   سا   ا س  آ س ے  ۔
ن ا      ا ) ۔ ںود ا     ا ہآ   ا ۔ں پ        ماا روا ت  نا ك   ں ( ا    ا  ۔ د  ہر ہو    ۔  ل آ ت و سا  ى ۔  ( 1995 ىر5 ہر ا زورء )
265  د  ت  بادآ      نا د ۔   قا ا روا       ن ا     او  ا       شڈ   ر   ں   ۔          لاڈ   ۔    زاوآ   و   پآ    ض ۔   د     روا   ۔    د  كاڈ    د    نا  د ۔  وا      ۔    ٹ  ط۔  ۔    ۔ اڈ     آ ل  د ا۔ كار  ۔      ىر دو  سا   ںو ےر )  دآ  ۔ںو      ں    ا پآ (   ور    آ    ہ ا      ند ا۔ عو   ىر۔  ا  ۔   ےر۔       ں ر د   ے ا   ى ےر  اڑ ۔       سا    و  ۔  ا   نا ۔ او  ںرادذ ى  ےر۔ ( 1995 ىر5 ہر ا زورء ) ا     ا ر   پآ      ر  ىا  ل    ند ا۔ ا     ىا  ا ر۔او اد      ر  نز ىا     ٹ ى ا ل را ىا       سا۔و   را     جآ ۔ د  ں  ۔ ىرو       را آ آ  روا و عو  ہو     ں  ؟ ذ  ں  ن ن  را  جآ    لا زور  ۔د  عو   ؟ و ہدز   ؟ ر ہدز       ؟    سا

( ى)  ود  وا ےر   را   روا   رد  ۔     پآ    ا  ںود نا پآ ا     اڈ   ۔ ر   ڑا  آ  او  م۔ے آ  ںود ہ و روا     اڈ ۔ ںود ما ور ا   ند  ود ۔  او   اڈ    ل   ہو  ور ا      ں    ن ا   ۔ د ما ور ا   ںا  ا     ہو           را   پآ ۔د  ور   ا  ںا

266  د  ت   پآ   ہ  ؟ہو  ل        ھ ح ا را     ۔ں   روا ں       ۔ ق   و      ند ا    ا روا  ،   ن  م م    اذ ا  پآ   ۔ ا  پآ كر   پآ۔ ے د  او  ھ روا  ے آ           نز ىا ں ں ۔ د   م   ى ۔  روا   ،ر ن   ى ۔د  عو    م ( 1995 ىر5 ہر ا زورء )  ءا    ر  رد س    ڑا ود پآ     ل   ازور  تو   ۔      ،     19 ا ۔      روا مارآ       با    پآ ند   ر  كر پآ  ں    رد جآ      ا  اڈ  پآ ۔
ا۔و ار  سا   و  ہو     ۔  ار   ہو    اڈ  ۔ود ےد    اڈ   ا  د   ل ور ا   ا و ( 1995 ىر5 ہر ا زورء )

 ا   ض     و حا ا   ض

ا روا ر   ںا ہو و   نا روا ر   حا   ں او آ

   ےو    ف   ىود   ا  ا ادا   ح

 ار  م سا  روا ر ىر  ، ا ىر  ف   ا   رد  ےر ا ۔   ا دوا  سا روا ماو ۃا  م دآ    ں او

267  د  ت   ض دوا ِ تاد    ا ر ا ا  ت   ہآ ا ہو   ض      ’’  ظ    ما  ں     ا  ا ما     ض ا رد روا   ر  و  ا   لر ۔ ض  ا  نا   دوا   سا       ن  ر ا ا         ا  ۔  ت  د ا    ہآ ہو     ں حا م   حا  ں روا ں   ںر م    و  ۔  ىر   دوا ا ا  نا روا   او    ف  حا  ںود م  روا   حا   ںود  م سا    ‘‘۔  ظ   تا و     حا  ںود ںر روا (ن ا مازا ،65 مر  ہار )
 ار  ر د’’
  حا  ں او آ
   ،ر ظ  تاا   ںا    نا      پ ں’’  قا  ں   پ ں  و سا     روا     
‘‘آ۔ (ن ا مازا ،74 مر  ہار )
268  د  ت     تاد  ا    ……     روا ر   رد د  ا را‘‘۔    ازا  نا   ہآ    ( رﺎﻤﺨﻟا تاوﺬﻟ رﺎﻫزا  ن ا ءا زا ،160 )  ترو  طا    ا ہو  ں د  ف  ا سا    ںؤ ىا ’’  ب ، ا ہو ۔ر ں و     ا    ا  ں   نُا ۔  او  راد روا  ،     ں  و  روا قا  ا   ا          ت ا      ا  ں  نا۔ ڑ  ا دو  ود   دازآ  نا۔ود   ہراوآ   ں   ؤ   ہاو    د  ںا ا  ں  ا۔ر را  طا  ۔  ا   اا ا ف ںا     ا           ش      ا ں
ا  و طا  ۔   ںر ر    ز ہآ  سا       ا روا   د ۔ او   ںو او آ   طا  ىڑ ‘‘۔ں  ا روا    ے   ےر (ء1913  ۔10 ند ا) تاد ىد   ا ۔ ا  (ں) نا تد  ز روا تد   ،تد  ’’      روا آ    ا  ا    ىد  ا  نا د    ںوز روا   ا تد    ،  ا تد    ں  ۔  ا ہو    م  ا ۔   ما   ز ۔  ا تد  
 ے  را ا  سا  ںور  روا   ں    ا   م   و س

    ز    ۔    ں   ں   ہو ہا ر    ہا ہ   ز  ں         ا      ا   ح  روا ۔   ہو روا    حا رو  سا     ں لا       ز ہو    حا   سا  و ى آ  ں    ر

269  د  ت    ز     م ا   ض  سا  ر  حور ا  ں ہآ تد ‘‘۔اڈ (ن ا مازا،61 مر  ہار ) و    ز  ں   ں  ۔ؤ   سا   ں ا روااڈ تد   ز ’’  ز ا ىرو ہدز   د ے   حا روا رد  تاد روا قا    ل   ت  روا   ں ا  ز ا  ۔     او    ل     س ا   ى   ا   روا    س      س ا  ے ا روا  وا  د   ں   ا   ا      روا  ھ   ز   ا   روا ۔ں    ا ۔  ز او  ا    ھ   ۔د  ﻨﺗ ةﻮﻠﺼﻟا نا ﻨﻤﻟاو ءﺂﺸﺤﻔﻟا ﻦﻋ  ے رو  ر ا   ں    ىر ىر       ں ا ہا    ز د    آ   ا
  حا  سا  ر وا     ز    آ   ل ے 
“۔  رو روا ت  سا  سا    ر سا  (652 7   )
ا  ار ا روا  ّ ا ۔      حا  سا د ے  
270  د  ت   روا   ں  ہو    ز  دا دآ ا’’  ں ا  گ ہو  ۔    ں پ ں ا ۔  روا   نا ہو اڈ  تد   ادا  ز  حا  نا       آ  و ا  نا   اڈ تد  ز ۔ر  ج  ہو روا  ‘‘ ( رﺎﻤﺨﻟا تاوﺬﻟ رﺎﻫزا 168   ہ ت  ، )   رو        ر ا ح  ۔ رذ ا  حا   ور ز’’  ا ح ا ۔   ور ہو  و   ر روا  ر ہو      ت ور   سا دو ۔ ھ  ز روا  ر ہو      ت          ا     مرو    سا  ،    روا  ر  ا  د ف  ںا  ا   ر را ا  ا ہ    ف     د       ہ ا روا    ن     ا ر    د       ۔     ا  ںا    را  ہ ا      ے ہو      ح ا۔    ا   ور   سا ۔  م گ ۔ ے ہو   ز  و  ر   ا   سا دو  ۔     سا   و     ل   و   ۔ رد ل   نا‘‘۔  رو      و (651 7   )  جا ش  ں    قا ا  ۔  جا ش۔  قا ش  ں’’     ۔ ترو   ف سا  پ ں     ۔  ا

ا ر  روا   ا ر نروا   ا ر  روا   ا ر  ا    ۔ ا گ  ں روا   ا ر ز روا  ا ر  روا  

و  ا  ا لر    م  تر  ا   ا ر  ا ےود ۔   ت ند ا  ںا روا  نا آ

  ا  و  ا  ا لر    ا ر  ا  

 ا  ا لر    ا ر   ۔   ا  تر ا ا اود

271  د  ت     ر ر و و  روا  ور   ں     ا        ، ر  م ں ، و    ھدود    ۔    ہو ،   تد  ود   با ۔ں د  ،ں   م   ،و   ں ،    ھدود  آ       ڑود  ا د  ۔  عو ور ہو       ،       با        ح سا د  ود    ۔  آ   قا   ح سا ۔    ور  ، او م  روا    م    ہو روا   ر  ا آ آ  ر ھ ناو  ا   روا    س ‘‘۔  (3 ء2004 20 ہر ا زور)     م
 ا   ت  پآ   ث و  ا   لر ’’
  ا  و    ا ر ن  ۔   ا  تر ا  اود     ۔   ا  تر ا ن اود   ا  و  ا  ا لر   تر ا  اود   ا  و  ا  ا لر  ا ر    ا  روا ر   فا ۔ر  ل ۔آ   ا      ا  ںا  روا ۔   ڑ  نا  ؟ى ں  ا  ں آ ۔     ف ںور

    ۔      ‘‘پآ’’  ہو  ۔   و ى ح       تد ى  ں ۔      تد ى  ر       ترو ا   ا     ماو ۃا د  ت ا پآ  د  ود سا   ۔           ار روا     وز   ود سا    ۔ لا      روا ى  ت      بدا    بدا ا  پآ  لد ے’’  روا   ف ا   روا  ۃا  د  ت  پآ    ہو روا ۔ںو ہآ    پآ  پآ        پآ     لا      و    ماو

272  د  ت   روا   ىراد ذ ا  ںر  ے  سا ہو ؟ آ ن       م   او ا ہو    ىد   ا  دوا ا  ںا ‘‘۔او ( رﺎﻤﺨﻟا تاوﺬﻟ رﺎﻫزا 97۔96    ہ تزا مود  )    تد ى  ز ىر ا نا  ود ا ’’  سا    روا  ل     د  نا روا  ا   لد ے  ں د ى   دوا  ود  ۔ں   د  م ى ماو ۃا  د  ت   ت  ء1903  ،ں ر  ذ    ود ہو ۔   رادر   ىو   او   ہو۔ م  نا با ۔  رار  ج روا  او ر  ۔ دآ دا  ے   ا  ود  ںا۔ آرادر     د  ت  ا۔  ب     پ    جاور  د ۔   ا 
و  ر  لا      ‘‘۔ ں  ن       پآ رو      ہدز       پآ      س ق   پآروا  
273  د  ت        پآ     روا  ۔ آ   م    تد    پآ      ود سا  ۔ م  پآ      ‘‘۔ د  لد ے  با ا   سا  نا روا   لا (91۔90 لوا  ؓ ِ ا) د ن  شور    د ن  شور      ں   ا رد  ت    ن ں او ا  د را ىرو:  ق    روا د    ں  ں  آ ر  ’’  عو  روا    ا    با   ود ا  رادر۔ىد   ں        پآ جآ’   روا   ف ا    م     ا پآ م  ۔    پآ        د     ‘    پآ   نا  را   روا      ںا  ‘‘۔ىد3ےد (19 لوا   ِ ا)   حا     سا    ا روا       ںودوا ا  ءاا گ’’  م   ا   روا ۔ د  عو     ےود ۔    ا  ۔   ت     ا      ت  ہو    ہو   سا  ۔۔۔    ا  پآ   د  عو اڈ ا ا     ىر   ے    ں ش   ۔ د  عو  ُا ، د ےد    ںا روا ں   ض      ىر ۔    ‘‘۔ر ں   رد  قا (ء1961  ۔17 ہر ا زور)
274  د  ت     ن   ں   ا    ا ر ا ا  د  ت       رز بآ ہو     تر   روا را    ۔     صاو  را ا  ا ا   نا۔   ں ا روا ا   تادراو تا روا ں نا     ا آ۔      ن  نآ ا زور) 20ىرو2021(ء ﺾﻀﻀﺿ
275  د  ت  } 34 { …..“  لد” د  ت ( ا ن ار)  ہر  د    ا ہ  ا ہا ا ا  ت      ء2011 ىرو18 :  ما      او  تاذ        ا ’’ ‘‘۔  ﷺ تآ  ا   سا روا  ر    ۃٔ    ا  ا       ماو ۃا د  ت ’’  د      ن ت ىر   سا  پآ    سا روا    ن  ل  ہد   ن ظا   ﷺ تآ     ۔    ىد ﻪﻟ ﺪﻟﻮﻳو جو ﻴﻓ ضرا ﻰﻟإ ﻢﻳﺮﻣ ﻦﺑا ﻰﺴﻴﻋ لﻳ   ز   ا   ‘‘۔  دوا  نا روا   ىد   ں  لو    آ  سا      سا  آ  نآ  ہو كر’’  حور روا   ا روا  آ  د ہو ۔ ود روا  روا ہ  ہو  آ   ں    ا  ٔ ا  ىرو ر  ا ۔ ے ف  ںر ‘‘۔   لد روا ۔ و ذ  ہو ۔    روا ںد ، ا ا   ا رد  ت   ظا نا   ف  ںوود ك  و    م و ص    با  تاو     رود ا روا  سا  ر ل   ت     ہ ا ا   نا  سا ف ا ں تاو  ۔  ں
276  د  ت   ہار   ےر  د ر ںو  ہا  ا  د تاو  ۔      لد روا ت    و ذ  روا  ، كر  ۔     م  ا      ت  پآ   ا ا ىدا: ’’ ا    دو ر ادوا  پآ   سا دو  روا    ر روا    ؓ پآ ۔ر ل   روا     ہدز        روا ں زآ    ں        ر …  او   ر ش  ںوود روا  ر ش د ۔     نا   ظ     ىد .…  وا  آ      ں     ۔د     نآ   ما ا  ى ى   سا    ۔  سا     ۔ م  ا  !ما ا’’   ر اد  لد  دوا  سا روا  سا ى م  ا !ا ے ۔ؤ  .… ‘‘ ( 5     ا386  ) ’’  ىزاا  ‘‘  ‘‘’’ و    ما ا   ر  رد  د  ت   لا و  ن   ىر م د   ۔ لا رو    روا ىد ا    م ار ‘‘ ن   ىر’’   ٹ       ‘‘’’   م  ںر  ا  ىد ا  ر سا  ا  ہرادا ا !د  ۔   لا رو  ىزاا  ار    د ر  م  پآ   ۔   ۔   د    روا    ہدز و   ا ۔ ( 16ا1960 ىرو13 ء )
277  د  ت  ؟ ں د ا   ن ى ا د ر  ن ا  م: 1942”  ماو  ر ند ا  ںو ۔   ر  ر  ء    ا  از روا ر  ر  سا     ںور  ۔  پ   پآ       ا    ہدارا ار   ۔  را ںو  آ    درا  ر   و سا ںود       ك ۔  ا  آ  لو  ر     كاڈ  ھ ڈ ۔ے  ل   را     ؟ ں د ا ۔  عو    را    ا  د   ر    ں  ر و ا  ۔ آ ل  آ     ض   ۔د    ا  لاڈ (51 ء1991 ىرو  )   ى  او ا (ى ا د ر ) م  ن ا  م :  ن 1941’’  ند   ند ا  ںو   ىزڈ ر   او  ء  شر  ا  ۔ ماو    ںو ۔    ىڑ وا ا     ا  روا  ن  ن روا  ۔  را   ۔ عو   روا  د ى  و     ں   فو   گآ رارڈ ر ود د ر  ا   ر ر      ںو   ں    گآ  ر ں ہو   ۔ىد  ى  ںو ےر روا آ    ‘‘۔ر ے  س ےر  د    ى ر   ُا    روا (52 ء1991 ىرو  )
278  د  ت    ں  او روا ا     ا  ا  قا ۔ ا   ا  د   نا  ہ  ؓ ر’’     ںؤ دآد  نا     ترز  ر ن د  ند    ا  )  سا  پآ   س  ر ۔  ن (     و ا   ہو ؓ ر     ن سا ۔  رآ     ہ      نرد   ا روا ا ا   دا     ںو ۔ ےد  تزا‘‘ ( 5    ا413۔412  )  آ د نا ا   ا  آ د  آ د ن و    ى  م           روا درد ا  درد  ںوود ز ىر د  ت  روا د  ك  مارآ ا د    د      رود    سا ۔  ارذوداود روا د : ن    آ  ت    ہر ا  ںد نا ، ہزاورد  ہر،تار او  روا م ا’’    ؓ ر ۔ ر ھ ب      ور   ر ۔  آ     ہو  تر ا’’ :  ر  آ روا  رد   ؟ ن د    با   با  ،   ا   سا  ىد اود  ر  و ے  ىرا ں ؤ  ہ’’ :  پآ ‘‘ں آ  اود ، اود ں   ں   ۔ ر اد     ے   روا   س    ‘‘ؤ  ل  را آ   ں  ا  ، و  ’’ :      ىرو سا ا

ا ا  روا ىد ا   اود روا  را د روا  ؓ ر’’ ں    ،

279  د  ت   سا ‘‘۔    ا      زاا سا ’’ :  ل ے ؓ ر    ىر ترو ا س ے  ض ا ؟    د   ا    ںود   ا ،        ت  ىد  ا  ، آ     ،  پآ    ‘‘ں  د  ، ںؤد    ا ند  
‘‘۔ےد     و ا  آ    (52 ء1991 ىرو  ) ر  د    ا  از ہدا م  ہر   ى    پآ’’      د ح ا  ۔  ں    ؓ پآ’’ :  ن  و سا  ہآ   نآ پآ   اور   ن      ند   عا   ر      سا   ر  تو    ‘‘۔ر  د  پآ  ا نا ۔  آ  كور  ت  ں  :  ن  ا  از ہدا م   ر ر  رود  ا         ے  ت ’’   زآ سا  ف   ا   ں   ش   ك    پآ    ےڑ ش    ت روا ا ۔و مارآ        ہرا   لد  ن     ےڑ  ىد ى   ا روا    ا ر   ںو     ر ر ں   ہ ا    ں  ى   مور ارڈ  پآ ۔ م زور ا ںو   ھ   ر    ل   ہرا    روا  د   روا ICS   ت   ا روا
280  د  ت     د  ح   ں رو روا ء   ت     ا    ں   ا     ہرا ف    پآ ۔ ر  ز   ےزاورد  ﷺلر    ح  ۔   ر ،  كور  ت   پآ روا   ا زاوآ  پآ۔  ا    ہو  ۔ ر  زا  پآ   ۔   ن ا      ہزاا   ى ۔  آ ‘‘۔د     ا   (754   ،ن ،۔ ارا ) تد  ۔    ل ر   تد   ن اڑورا  ت :    ذ  سا ا را   ى  پآ  ﷲا  اڈ  ؓ ا ا  ت   ’’  ،  ش   روز ر   آ ، د ھدود  رذ   د      ھڈ   و      ؓ ا ت ،   ىُا  ‘‘۔ر   ى ا س   (7 ء1919   ا)  آ ہ ا   د ا    ى ا  د  ت  را  ا  ى م   ر ا ۔ ر  رو  لر    ہ ر ن د ا   ا  نا        نا   ىد ٹ     نا  ىدا   را  ر     ۔      ااو       روا  د  ۔ ہزاورد      ۔  و  ب ۔ ىد ٹ    ےر  ہو     ر   ا   روا        ر ا 
281  د  ت    ر    ح ا ۔ؤ   نا   ۔ ں   ےا    ا ہر آ ل   ۔ے را     ند   ىد ا   ضار     ۔ر     ہو  روا د          ے ۔ آ ہ ا   د ا ؓ ر        ں  پآ   لد  ن ت  ر   ر با ہ  ت : ’’  ور زور م  پآ روا م ؓ ا  ت  ے ےر ے  لد  پآ  د ں  ىر  ا  ت  پآ ……     ح   چ پآ ا   ۔      ،  لد ف ا  ف    ا    روا   كر نز  پآ  ظا     ںوود  ۔      ں   آ   ۔  ں  پآ   لد ۔ پآ    پآ ہدز  سا     ،    پآ    روا  ر     پآ   را      تر  ۔ر ں  كرا  سا ح  روا  ……  آد  ر   ےر ا آ  ں ……  آ   د و.ر ر ا ۔   رد ا  پآ   آ   را ا  ت        ود ٹ     پ  ا  (  ل  ) ا   د  ۔اڈ ر    م سا    و  ىر  پ روا د   پآ   ھ   سا   ’’    روا         
۔ آ د   ہو ب  پآ روا  ( 1990 د 128-127 ء )
ہز   ۔    لد  سا د با    ا  ش پ   و  پآ و سا   ‘‘۔ ر     د  ك  ا روا ت   سا ر
282  د  ت  ۔:    ا رد  ت  ے   ں ے گ  ، ںؤ ر  د سا      ا  لد ا   نا لد   لد   ،   ر  لد   ا لد  سا روا  د  ىرا  ز ہو  ، اڈ ہ      س       ے س  ہو و سا       دا ك روا  اڑ     ا         ۔ م     روا      د  ں نا  ف ى  او آ  روا ز او آ     … ‘‘۔    تر سا   ما ر  ا روا (323 10  ما راا) ۔    ا ر د  ت د و كاگ م     آ  ے ا ر  ا سا      ح سا ا ٔاو  جآ روا س       آ و با ے ا ر  ا سا           ا ہ  ﷲا ہا ا ا  ت:  ا ۔      ےاد ا ا   م  ار جآ ’’ حا ۔د  ف   م تر  ما  ا ، ل ا ،  د  م روا حا سا روا ۔د   ف  دوا حا ۔د   ف    ۔   ﷺ تآ   ا      ر        ادا  د  م   ں او را ںز ا   چ سا  ا 
283  د  ت   سا   ﷲا ۔ ں    ف ىر  رو ، ں او     (آ) ‘‘۔  ( 18  ء2011 ىرو ) ن  نآ ا زور) 20ىرو2021(ء ﺾﻀﻀﺿ
284  د  ت  }{35      د  ت (ا ۔  د ) :  ن 26        ں  د  ت ۔ ناذا       ا   ۔1’’     ۔2    ۔ د  ف ار  ب ۔ ر ف   ا ل   ںود      ۔  ںر م    گ      ںر   م  ںود    ںر     ت ف  سا ر  ف      ..…… آ  ں ۔  ح      ر  ل   ى ‘‘  ہو    تد     سا  د  ہر و   ا ۔3  ………     ں    ح سا روا   د  تا  و ہر     ا د ےد ھدود و ُا  ں ور      و   اڈ تد   ں   ى روا  د ھدود     ا ت   سا ۔ د  ۔سا  و ى۔1  ۔2  فاا۔5۔  تد   م   ۔4۔ ۔3۔د  ا ۔  تد      ۔6 ۔   تد        سا  ۔ اڈ تد    و ہر   ۔4  ى  و  ءا  سا      ہ ا  سا     ا   ۔
285  د  ت   رود ص روا   ا   سا ۔ ىد   ہزاا ا۔5 ۔ 6    د  روا ںر ، ۔ ىد كرا      ۔ ۔  ا قا  ما    ںؤا  ُا  ں  ۔  م  سا  ر  د    ا ارذ   ۔7 ۔ود ر دا   ۔ؤ  روا     ۔ے ا را   ا ہو   اڈ تد   ۔8 ۔ ىد     ۔  و ں ۔   ا   ُا   ہدز ۔    ر ہدز  ۔9     تد     ا  سا   ہو    ۔  ا   ںا ۔  ا ا ںرو ا  سا ۔ ر گ     سُا   روا  ر  ا  ۔ م  را    پ ں ۔10          ُا      روا    ہو  ۔  ا   را     سا ۔     سا  11 ، د ،د    طا      ىر ۔  سا     ت ا  ا  و  ىر  ا ںا  ۔       ا د  نُا  سا ۔   ں  ؤارڈ  ں۔12  رد روا   ں  ىرد ُا   ا د   ا ……… ۔    ں
286  د  ت   ۔13    د روا  پ ں   د    د ود ا   ۔ ا قا  ں   سا   د م  ىراد ذ      سا  ۔14 ۔ سا  ىراد ذ   لر ۔ ا روا   ہو   اڈ ت   لد  ۔15    د ں  ں ود  ں         ﷺ ۔   ہو روا    ا   ۔ د  ا  تد     ۔16 ۔   م  بدا  ۔17    ہو  ں    ہو ور ش روا  ،ٹ    ۔18 ۔    ۔        ۔19 ۔ ور     ہ  ۔20 ۔ ور   ۔21    سا روا  راا   ا  ہو   اڈ تد  ں۔22    ا ۔2۔ اڈ  ہد  ںور ا   نُا۔1۔    ا   س     ىدر ح سا  س ُا      ۔   ن   ح سا        ہآ ۔3  و   ى   س         پ ں  ۔     ا ز   ۔4 ۔ ى ُا
287  د  ت  ۔  ا ت     سا     ل    ۔23 2۔تد  د ۔1۔داا  ںوراد ر۔3 ۔ىر  ۔   ل   ں ح ا ۔24         د     ل  ح سا ے  با   روا    سا  ۔  ں ۔  ا   ۔ ر   او بادآ  ۔25   ل    ُا روا   شزرو   ۔26    ں  ر ‘‘۔   ر ں  ںود  حا روا  ىد ت  ج   سا ا  د  ت   را    ہو   ب  ۔  ن ۔   م  ا   ى روا ۔  ت102        و    ذ  ں نُا روا ۔   ن ن   ب سا     ۔ ُا ن ى     ںا      ںا   ن  را  نا   سا ا  د  ت ۔ ىرو     د  ت ‘‘۔  ن  د ا  د  سا ت  آ     ما:   (ا  ) ہو سا  ںؤ ظا ا  ں روا ںو  ’’  ا روا   ظا ا  ا ۔ں ر  ںد  ا  ںد  نا   ما  ر پ  ق سا ن ى ۔د رود  ز  نُا    ا روا اڈ ر  ٹ رد  ں ںد گ ا ت   ا   ند ہو       روا ۔   ا   ا  ہو    ا ا   ا روا د ڑ  روا ں  د ……  ر رڈ  بر ا روا ۔  رود     ںا م 
288  د  ت   ںد   سا ى  ا    د روا  ںؤ   ز مد       ر ا روا ے ك   را م روا ےد  ف ا لد  نا     د   ں ر   رواےد      روا ےد ُا  ںد  نا   روا ۔ے    ںؤد ى ا روا  ل و ‘‘ (3986  ا ور ،نآا تد)    ا  ا روا   ل د   ماو ۃا د  ت  ں    سا .…… ؟او آ      قا  سا   چ    ے قا  سا    و    ر    د  ماو ۃا  د  ت ‘‘۔  ؑ د  ت   ك    ہر سا روا ں ( 9 ماراا ،ا ج254255- ) ن  نآ ا زور) 20ىرو2021(ء ﺾﻀﻀﺿ

)   ے روا ىد      ر ا  ںؤد ى روا   ت ى

ن   روا ر روا تر  ۔د  كر  ے (    روا رر

۔      روا  روا     ن  نا روا  ۔  د  !ےا  و ت    ت  ںا  ز  ہو     ا ۔م  

 ں   ا م روا ف  ما د  روا وآ   ے د  ںو  ہو روا

گ   ں م ا  روا آ   ں م ا  روا  

289  د  ت  }{35 د  تےر  ا ت روا تا ا ۔ (ا ۔ا ہ )   ا  ما  د  ت     زاا   ے جآ  از ت    نا  ا  ا   ؓا ا ا د ا  ۔ںو را   ںور  تا روا ت ص    ا  ند  ىرو20 ےا ر  تار آ ند سا ۔   ن د روا ا ص  ر   ا  ما د  ت  و گر  ا ا   ت نا  روا ت ا دز  ںر لا     ى  د ۔ ر ل  تا د       ۔      ا  ا ں د ن  ر ا  ‘‘
    ہو  روا ں  ں   ں رد    گ  روا   سا روا د  ا روا ا روا   نا  دو  ا  ا  روا ں  ے
290  د  ت  لر ك  سا روا ب   ا  د  ہ   روا را  (ﷺ)   د   ك روا و ا   تر   ۔   ہار  ں روا     ۔  و رذ  ى    ے  ہو ۔   () م ز ا ۔  تر  حور س  سا ۔   روا ا  م  سا  آ ن ار  ك   سا ۔ آ  نآ  ہو كر۔ ا ر ہو روا  ك  ر ہو روا   ىد  ہو ۔ ود روا  روا ہ  ہو ۔ آ   آ  سا      د  ے ف  ںر  ں    ا حور روا   ا روا  آ   و ذ  ہو ۔     ا  ىر و ر  ا   ا  ہو ۔ پآ۔ او  ر   ہو روا       و ى م روا   لد روا   ا ،د ز ۔ ود كر   ود (آ       سا)    ،را ۔ءﺂﻤﺴﻟا ﻦﻣ لﺰﻧ ا نﺎ ءﻌﻟاو ﻖﺤﻟا ﺮﻬﻈﻣ ،او لوا ﺮﻬﻈﻣ   لو    ا ل روا كر   ىر ا  ا   ر  آ ر ۔   ر
۔  ا ف  نآ   ا      سا ۔ﺎﻴﻀﻘﻣ اﺮﻣا نﺎو ‘‘ (9695 لوا  تارا ۔ء1886 ىرو؍20 را)   د  ت  ا  ىر12    نا  سا  ء1889      ز ہو قا حور  د ہو ۔ا  ن ہز ا  ا  پآ      ما د روا   د ے         سا  ںؤ  آ ت ے   تا ر   سو ےاُ روا ر    ۔ ثراو 
  ہو ۔    سا   ا روا  اڈ حور ا  سا ۔ ح     روا   ت  ںور  ز روا    ىرر  ںوا روا  

ے  ںور  د م  ﷺ لر روا ما ہو   ر     روا

ں ہو  رذ ے روا ں  ہو    ت   ا دو  سا روا 

ر د ۔  ن    د او آ  د  ت    ىر

291  د  ت  25  نا ا  ت    ا        ل  ہو آ   آ  سُا  ر ہو   نذا اُ      ُا  د     تار  اُ ےر دز    ما روا ۔ آ   ںوا د ا   اُ   ۔ ں  با  سا ؟ا     ۔ د  ےر       د  ں  ت روا ،ر ،تر ا ت  ا  ءا ا  دز  ا ُا   د  ںآ   ا ہز د  د   زا  ں  و ا  ںودو ا ہو   ا   روا  ر   ل ا ا   م  كا ور   آ  نُا     ر كا    ہار      ن ُا  ر        ك  د  ت۔ آ   ف     ں  نر ےاُ ، ن ہز ا    ت زور   ما   پآ     ، دو   ن ىزا روا م ور  ا،قا ور   ا رذ  ں روا  عو    ںور  د ت        ز روا ا ءﺂﻤﺴﻟا ﻦﻣ لﺰﻧ ا نﺎ  ُا  نآ  ا  ) ۔     (آ 1944  پآ         ء۔ ے  ہو  ں  راا  ا سا    فا  ا روا نذا   ا   آ  د    ں  د  ت روا ﷺتآ   د 
اُ   ں  راد     ا  
لر  روا ں ن ا 
292  د  ت    ا  ى  ر    ا     د  ن  ﷺا  لر  ا روا ے آ م  ر  د    ﷺا لر ك ى   ۔    م  د  ﷺ    د ماوا سا   ہا  ت سا ر !ما ر   س19   مد ىآ ُا    س    ے     پ  ا    ن ح سا   سا    ا   ر ہ با ت ۔ ۔  م ے     ںو  ز ےو  ںود    ى   ما    ى ز  ن  م  اُ  ںود  و ہا   را      د  آ  سا        پ     ندا م  ما د  د  ت   ہو   نا  پ    نآ  روا د   ع و ع ںؤد    ر ہ ر  ا      پ  ا    س ہر ف      ى   ماروا ز   ز    بر ا   روا  د  ور ور  ۔د   ب ا  د     م  ہو   ا    س ہر ۔ ںوڑ  ۔ بو بآ   كا  ور    ہ ا  ا نا  ا ہو   روا نآ      ںڈ   ىود     ا   ا ا ۔    روا ، ،   ا ،       
293  د  ت  ر  را ا  ظ فر  د روا ىود      فر  ہو   و  ں  سد   م ىود دو     ك ،    و  سا  ے  ماا د روا زا ا  ا   ا پآ۔       روا ذ ۔ بوڈ  ت ٔرو  ر      روا   ، دز  ك نآ    پآ ہو   د ہد   د ر   ر  ہو   ا ے        د  ا ۔ ر  ب   ں  م نا ادو      اُ   ز   ىود اا  سا  ے   و  ےاُ  ار   د سا   ے   تر ا  ا ہو   ن  د  د  ا با ا     زا  م ا اا ا زا  تا ص ا  ُا ا    د     ظ ر   د  نا ا ا ۔    ا  سُا   ت  و  ا    ہد دو   ےاُ ف روا ف ہو   ۔   ن  رروا  و  ر      ر بر ہو ۔ ے     روا ى م روا    و ذ  ہو  ۔ ار   ت و ن ى ﺪﻤﺤﻟا  ےو  ت و صا ص   ا   رود  پآ     ص ا دا      د  و سُا د  ےر    لاوز ے اُ روا ، ا   م  ا      د   د  تے زا  ں   د ص ا  نا   سا   ار   ن ى  رود  پآ  ما ‘‘ ںؤ  ںور  ز   ى ’’
294  د  ت  آ        ا روا   د   ت    ،ا ما ،ارا  ں روا نز و د    ترو  تا ،اءا  ا ا  و   ،د و  ى  ت  دز  ا لا روا ،ا    ا     روا ،ور ،ا         ڈ ۔ د  ا  ںود ط   روا ،د ےد ر  ن    و دآ  سا    ر ہا   ت سا ز   ہ    ا   ر دو  و دو روا ت    ت ۔  روا ضر ا تا ں   ا ا    و م روا ںوُا ،ںؤد  ىذ  ل ےاُ ف روا ف    ا ،  ز    ں ، ا  ںور  ا  ں      ىو ت ا      روا د ،ت دو   ، ا  ت صﺪﻤﺤﻟﺎﻓ ﻚﻟاذ ﻋ ۔    ا     ر ذ  پآ   ت ا ص ہد       تود  ر   ترو  ہآ   ن     نا ۔ د م   و  روا ،  ۔   ا  پآ ے    ے    د  ز  ہزور ا      م    د  ف  ت سا ، ہآ  م ا     ہار  د    ،  م      غر ىا  ،ے   ن ا  چ    ا ح  ت ا د  ت  ود نا۔  ا   ںو  شر  ا    ں نا روا ازا  ں دز ۔    روا ے لز  تر اءﺎﺷ نا ۔
295  د  ت     ےر  ں رود  پآ   تاآ   ں  ما    ں    م  اا   ہا  روا     روا  ا          ن ا ىر ت   پ آ، ں رد تا  ہ   ن  ر     داراد ق  ں  ۔ے       سا  ںا    روا اڈ  غاد  سر   ن ۔  سا   د روا  نو ہو ہا ،ا ا ذ    ں      ما ض    روا   ا  ں دو نا  ا ۔ ا   ا     ۔ د ڑ خر  ر  ںر لا ا  بر   دو   ؓا د ا از د    ت ض و تا ص  لاوذ ۔  ہ نآ  م مد  نا د  ا ،   تا  ت روا  ، ثراو   روا ہ  ہو او   ظا    ا  راا ار     ازا  ىر ر ہو روا ،  ُا    ل52     نا   روا    ح  ر نار     1965 8۔ ُا ف  نآ   ا  ء ا   كا  ىد تر ا ب ند ا    اا   سُا رود  ںو ا   كا   ںؤد رىد ا  لد كا   ت يدﺎﻋ ا يا يﺬﻟا نﺎﺤﺒﺴﻓ ن  نآ ا زور) 20ىرو2021(ء ﺾﻀﻀﺿ
296  د  ت  }{37 ‘‘    سا  روا   ت  ںور  ز’’ دِ     رود  ( ۔ا  )  را ا  ما  د  سا ت  ىرو20  :  ء1886   ز’’    ا  ۔    سا  روا   ت  ںور ۔  ا ف  نآ ۔ﺎﻴﻀﻘﻣ اﺮﻣا نﺎو ‘‘ ( 101  لوا  تارا 102۔ )   ت   ا   زاوآ   ا زاوآ ى   ر ’’   روا ر م   سا  ۔ ىد   سا رذ  ماو ۃا  د   روا ےد  ںار  سا ا     ا   روا  م  نرد   ا آ  زور زور    رد ت  ح  ۔  و ر   ا ‘‘۔آ  زور   د   رد   ح )2 ىر ت زا ذ19-18  ا ہ  ا ہا ا ا  ت ہد ن 20 2015 ىرو(ء   از ت   ہو ، ذ     ت ںود د وا  ﷺ پآ روا ﷺ تآ   ا ر د ا ا ا  ا د ا   ر ۔   ں  ؑ قد م ” تو روا  ز  د  ت  ر  نآ ا  )  ر   ع  ‘‘ذ  تارا     ىر5

English Translation of the caption: As previously mentioned, the host country is currently being visited by A Permanent Representative of India’s Political and Commercial Life, Country Minister of Trade Mohammed Zafrulla Khan. On Tuesday evening, Foreign Minister Holsti had invited to dinner the tall guest who is seen in our picture with his host.

(Hufvudstadsbladet 214, 2p. 12.08.1937, page 1)

297  د  ت    ا ت ا ر   ا ل   ا    (    ء2021 ۔  د  ظ  ر روا ر    تر  ن  ے  ںود  ن  ى    آ ف  ن ا  ىآ  ﷺ   سا ت ذ       ش ہو   ل  ے   تار ہ  روا ند ہ   ز سا       ز  لد  ز  و  سا  با لا    ہرود  ا ر اا ا  ت ،   ز سا   دا    ا  ز ىر       سا’’    ا    تار ا  ل ا  ز    آ ت     ں ند ا رو        ا    ﷺ ا لر  ۔    
 و ا    ض ز   ند ا   !ا لر    لا   ل  ار     ﷺ ا لر ؟  ز  ف       ح ا ۔    روا ز    ا   سا     ند     ا  ۔  ل ار   تار روا ند  سا     ‘‘۔  آر  ا ا: )  ن11   ء1999  15 (ء1999    ں  ںد     بو   جر  ں  ت  تار و ند    ع
298  د  ت   روا     ں او ر ں  ا سا    و  ا   ا    ر       ا ار ہا  ﷺ رآ  ار 1500   ﷺ ۔   ہر   ص سا  ل ﺪﻤﺤﻟا  سا روا  ىد عا  آ  ى و  ا  ﷺپآ   رود ىآ ا  د     روا ىد ، ذ  پآ  ا   ز  د  ،  دوا د   ا ر لوا ا  ت   پآ    ت          رود  ۔ر ىر  تر  ار روا  و   ؓ ن ا  ىر      سا  ر     د     ت ہو  د ۔ آ    تارا     و سُا   ؓ د  ت  ا پآ  روا   ب ہرود  ا  ء1924  زور    ر د   ن   روا    و   ما   ہ  ا ز ا ںو   ،ر  م  س اراد  ا  :  پآ       پآ  آ ا     پر  ں ر   پر  ض سا ’’   ا  ما ا   نا     ںو ہزاا   د      ا    د       ا روا ۔د  ر  ‘‘۔  را  ن  ب روا ق  ںد  ں (9  ،11  ا ر)

 حا  سا روا  او   ؤ    ن   ۔ د  عو م

ن ے  ا ل ا روا     ز ن ب  ں

   د د روا  ود با  ا ، ح سا ۔   ردا   رد

299  د  ت   را      س  ا  د  ت  ءاا  ہرود ا “Suomen Kuvalehti”  روا  را  نز      ا   ر     جآ  دورو  ن   ا ر ر  ہر  ء1924    ے      د ا  ا    د:   ۔ ر فآ  رو’’ :   را ا  ا  سا ‘‘ د ش ا    نُا ں ،   ن (Suomen_Kuvalehti_37_13_09_1924)  تارا      حا  ن      ںر نا   ؓ ا ا  ت  م    ن   پر روا  ر  ور  ما  پر ےر     روا  ا را ا  نز   ےر  ،  ءاا  م  ںو “Uusi ۔   ذ ر     ن   Suomi”     ؤ :ما ا   سا روا     ہ   (ں) ن    ا
ل   وو رود    ن   ۔   تد ا  ما ں   سا ۔       ا  روا ا ا  آرد   سا روا ل ۔     س ا   ں      د ى   ا  ںؤر  سا روا    ر ،ہ تد    ؤ   ا      ت  ۔    ےر   ما   

14.11.1926, page 20)

300  د  ت           د  و ق   ، نو  ں 1500( ہر) ازاا   ہ ى جآ   ےزاا ا ۔   ن   ن   ا   نا ا ،   داا   م  نا ۔  ر    (ن) ن   ے  ا  ڈر  ا او    روا  ۔     ر  ر   (Uusi Suomi 263,
  حا      ى  ں ن : Suomen   ف   ى  ں ن  lähetyssanomia 1859  ء    ظا  )   حا  ن    ،  او  ہ  ہ (          “Muhamettilainen moskeia :  ح سا  نا Lontooseen” ن   (ں) ں   ،  ںو ۔   وو ف او   ن  ا ، با’’    (ما)  روا رُا ہو () ن    ںر ا    ےد    ہو ،  ۔ ر       ور ى  ا  ن  ب  (ں) ں با     ہر  د ا   حا   سا۔     3  ا  ا  و ز و  ہ د ا      ت ا  ںوود ( و ) ىد  ى    ا   ہ   سا (  سا) ۔   ىا    ںود ۔ ىد تزا  د ما  ا  ا د از ، ہا  ا روا دا  ا م   ،  ىر ا ‘‘۔ قا   ،      سا  تو  (Suomen lähetyssanomia
1, 01.01.1927 page 19)
301  د  ت    مزا’’   ا   سا    سا    ت  د  ا  ا ىود  ں ن  و سا   نا  ‘‘        ں  ہو   راا ا   ما   2  ذ    روا   د ا ہ  ب د ا      ہ ى  نا روا       ىد   حا    ا    ا روا ۔    ا   د     روا  ت  ا رود  د  ت روا  ن ہز ا  درد  ما    ف ا ں   د  او    ؤ  ما روا ا   ن    ا  ں روا  ر      روا  ر  د  ا  ت  ۔   را  ں ىآ       حا       ہ     ر   ما     طا  ا  ؓ ا ۔اا را  روا ا   “Rauhan Tervehdys”   ظا ا   ۔    ہر  ء1927 ىر14 ا (Rauhan Tervehdys 2, 14.01.1927, page 2)   ى روا   ،ن ،ےور ا  د  ت  ےر  ا 2020 ‘‘ ’’   اڈ ا  ا اء   ہر     ا     ءاا  ا   ے  ء2012   ت  ء1932’’       ،ےور  د   ا  د  ‘‘۔   م  ا   ى روا   ،ن  ا؍7 م  ء1956  ا ل  حور  ا  ن گ         ل  م      Mr Erickson  روا  ر د ما  م ا  نُا ۔ ‘‘۔      ر   ىزاا  ر ا ںازا
302  د  ت  ا نﺎﺤﺒﺳ    ا    د  ت روا  ن   ا  ل  نا   ر    پآ ا د    م  ا گ       با     سا روا      ؓ پآ  م سا  ا ۔ ۔ او ر ا ر ے  ر    ا ل  م و م  ا ل  م  ء1956  ر د  ت ىر      ف  ؓ د  ت  ل م ۔     ے   ا   و و ق ت ماو  ےا۔۔ا  ےر  تا او 32  ن     ا و  د ا’’        ر            سا   ر  ل     ر ، ز   ھ   م  ں4     ار   نُا  ك       ر    روا   ۔‘‘ ا   ر ( mtaOnline1۔ 32  ،  ل ،و و ق ت)   وا ا       ر   ل م او    ظا نا نارود :  ر،   ا  ؓ د  ت   آ ے د ا’’  ر   ت  كر     ز     ر   و     ہو        ر  ر روا      نا  ك  ا ا   سا   د ا     ا و سا درا      ىر  نا   ھ     روا ود روا ما ت آ  روا 
303  د  ت   ؓ د  ت  ےر   ے  ت     ۔  ىرو   نا ‘‘۔  ذ    ہو     (  اِ        ء2014 ا4)   سُا را  لد    س  ںآ  لد   ظا نا      ت  اد ا ا   ا               ا   سُا   داا  ا  ﷺ   سا ت     ’’       ل م  ر ص پآ روا  آ  پآ ل  ظا  پآ        ش   ۔‘‘  ار   نُا  ك  ش   روا  گ گ    ا ما  نُا     ك ہو        زاوآ   ںد  نُا روا  ُا م   ہو       ۔ے ا ر  ا سا    ا ر پآ ، ےآ  ا ء نا روا  آ و ہو   روا    ظا ؎  گ م     آ و كا ے ا ر  ا سا      آ ذ وا    ماو ا  و و ق ت  ےا۔۔ا   ن   ل م:   ظ  و ا   پر و سُا’’  ا ،     ں2   پر و روا  ر   ر   ا   م جرا  پر  ا  ىر ت ۔ ر  گ    ا  ىر م جرا ن  روا ےور وا، كرڈ     ن گ     ہر  ؓ   ہ سا  سا   گ      سا     ن  ك

(

304  د  ت      ںو پآ روا     گ    ل م    گ  ن ا  ىر ت ںو  گ س   ا ىر م    ں ر     ر  ں  ر      ا ا م  ؓ     ا  ا ىر م و  ل م ں ‘‘۔  ے ۔ گ     ؑ د         ر  گ    ل م   ہو  آ    ىود روا ہا       راد و  ا   ہو     را ں     نا ا   ىر ت    س ں ۔    پآ  تاو روا تا    ز سا   ص  ؓ ن      تد   ذ   سا  ما  ن ،    ںورود   ںراد ذ روا ت ىود  ےر   روا  او   د  رود  ا    ىر  پآ     ذ  با ا ا د  ت د   د  ىر   ن ا  ىد م’’    د  ر   ا 
ا توا  ؓ  ىر ت    پآ  ؓ د  رود  ہو    ت   ر        ادا   ا      ح ا  ۔ ر و و    پآ    تارا  د    ا  د  ت  ہر      ش م      ں ك     ص ر  نا     ل م  پآ  ىر
ا     ىر ى) د ت    ا ح سا روا      ‘‘۔د  ر   ے  ( د ت    ا  نا ف   
2020 27 ر ا اء )

English Translation of the caption: As previously mentioned, the host country is currently being visited by A Permanent Representative of India’s Political and Commercial Life, Country Minister of Trade Mohammed Zafrulla Khan. On Tuesday evening, Foreign Minister Holsti had invited to dinner the tall guest who is seen in our picture with his host.

(Hufvudstadsbladet 214, 2p. 12.08.1937, page 1)

(Maaseudun Tulevaisuus 90, 14.08.1937, page 7)

305  د  ت   ب  ر ز   ں  ز ور  د  ت    ار ۔    لز  ؓ د  ت ر ںورا  ا   ﷺ تآ     د  قد م  پآ    سا روا    پآ ا   د     ك ا دو ہو  پآ روا ر      ا تار ند  ،   ا ،ر  آ  ؓ پآ ر  ار   روا   ؓ پآ  ۔آ     
ن  نآ ا زور) 20ىرو2021(ء ﺾﻀﻀﺿ
306  د  ت  } 38 {  ى  د   ‘‘  ن   ہو’’ ( ۔ا۔ا)  ىر  ت تاذ  د  ت   ن ى    ءارٓا   ماو ۃا  د  تا  ا  ا   رآ روا  ص ا  ما ۔آ ن    ں     ے آ   ما  د  ت    ما  روا ما نار  ۔د    و ب ا  ب    نآ ا و ما  ۔   د  ت  ت نا ۔    ما   رآ  ند   روا ںؤد       روا ت ص   ا  لد  ما   ہرا روا ںؤد  ۔ ا        ف   ا  پآ  ۔   ر ر پآ  پآ21  ىر  دآ  ف   پآ   اور  ند  ء1886     ىر ا ى ت:1   ؑ د  ت      :2  مد ا   ن  :3  ۔ ود راز  ر ر  ہ  ر لر      ںود  پآ      ر ر ر  پآ    اور    ن ا ا  ںا  ۔ د      ا ر   نا پآ ںو   پآ ۔د  ما  21  ىر  م ر لر تار ۔ اور  ء1886  روا   ىر22 1886  م     روا  رر كرا   زو ء
307  د  ت   ر   ا   ت روا ۔د  ںڈ  ں ں ا  پآ ۔    ف   ا  پآ    ںؤد روا تاد   ۔ عو ت   پآ    ا روا  تا نا 20  ىرو     را ا  ء1886    ت روا ت    ۔ ن ن  د   ن ى     ت  تاذ  ؓ ا ا   ا د ا از ت د   ۔ ىر 6 ،5 13  ؓ ا ا  ت تار  ء1944 ىر ا   ر ڈور   ،ند  پآ  ۔ د   پآ  ا    ووا   ۔ نا   د       روا ر ،رر20 ء1944 ىرو      نا   د  نارود    ر ر  پآ  ۔: ن ں  ى  سا روا  ن  ت  د ے‘‘  ن   ہو’’    ح    ر     ا   سا  ن سا  ارد  ا     ىر  دو  ؓ د  ت   ن ى  ۔  ہا  د   روا ب ہز ،لر ہز ،ا ہز    ن ‘‘  ن   ہو’’   ى  ؓ د  ت ۔:    سا  د  ت    سا گ   ۔  ن   ہو ے’’  ے   روا ا  رد  ما    نا ۔     ے   ں رد روا م   ما  د  ت ح سا روا  ے عد ہو  ں ۔ ےد  ‘‘ (16517  ماراا)

  ے ے   روا ا  رد  ما  د  ت 

 م   ما  د  ت  ں   وا    تو 

تو  لوا ا  ت روا  ز   اڈ قاا   روا ا     اڈ ڑارد  دا روا   روا آ    گ ہو     ا ؓ د  ت   ہ  نا۔  ا  ا  روا ر

308  د  ت    سا روا  ر  نا   ظ  ظا ا ن      ما  د  ت  د  ت  ۔ دا  ںود ور روا  ور روا  را ز  ما  د  ت پآ   زاا      نا تا و   ىود   د  ت پآ       ں۔     ا ا   روا  راد و     روا او   ں  روا ور ۔ا  ن    ظ ںود  و ور دو  پآ  سا رد  پآ      م        ادا   م   ما  د  ت      ىد آ  آ   م  سا    عد  د  م   روآ  سا ار پآ    ا  م ۔آ  ر  را  ب   ساروا  اڈ قاا     گ        ن    ؓ د  ت
ت  ۔ ے عد  ں نا د  روا    ما  د 
12 ہد۔:  ن  ر م ء1944 چر ’’  سا  ز   سا    ى ت     ں    ا   ىد  ا     رواو ا ہو     
309  د  ت         ما د روا    ںور  د م ا    ا  آ و ہو آ ۔د   ك   ا سا  ں  سُا    لوا  ت      راا ا   ۔ ا فا   و سُا ۔ تو  م   ا ز   روا  ا     ، ا ار     ا ۔ ترو    د عو   گ ے ے   ا ل    ا ر  ، ر     ى ،را نا   ، د ا   ى    ر    م ى ، ر  دا  روا خر   ہ    اڈ روا   ب از اڈ   گ    ا  د عو    ں نا روا  ف ا   اڈ ۔   ہ     ا روا   ل   ى و سُا ۔   ہرا  نا ف    ہو              ر ا لا   ے        ۔   ت    روا    ں نا    ہا  ا ۔ں    ۔آ  ف  سؤ و ا   ا ر  زاوآ   ں ے    ۔ ر  ہ      ا   ر   ش ے   ہو 
   م      ہ ا  ں نا  ض ۔    ہو   روا   ۔ ر ہ   و  سا   ر    ے روا ں  ز  ں   د  ہو      ا  ے روا ے آ دو   ى       روا ر  ا   ۔ے م  ا   د
 ہو    ںود        م  ا ت   نُا و سُا  ے     ت سا ى ہو ۔ ر ذ  ا ر  جآ   ن
310  د  ت   ں ں ۔ ء  سُا  ا و آ ۔  كور ن  ہدارا  ا    لوا  ت  اا   ت    ں نا  آ د تو   ت لوا  ت ند  ۔   ىر    ہآ  د عو   ا ہو  را م   سا         با   د         ۔        نز  ں  ند سُا ۔      پآ    نُا   روا      ى          نُا   ۔ں ر        سُا   ر ے  گ ہو   ں  روا    د د   ے  ہو  
ںو    روا   ر    او    پآ  د    ں و  ز   ند      سا   ى  ۔آ       نُا روا    ںوراد ر م ا   و   ند ُا   ى      قا  دآ ا       ہو ا       د   ںود     ں نا     ل   ہو ا روا       ِا م  ما  د  ت  راا ے روا         ند   تو  لوا  ت     ى  ۔   ا سا  سُا  ا  و  روا    د ما  د  ت ں  م  ،  ى ل25 ۔   ى     ا و سُا  ى ۔ د   سُا      ے روا  د ى ى ، د ہاو ى   و    سا  ر ا     و ى    گ        د    ۔ں        ںؤ    
  ى با ىآ  ں م ى دو  ۔  ا  ح سا

 گ ے ے  ہو روا     ے       ۔

 ںا ۔   ب از اڈ ا   نا ۔ ا   

م روا     ى  ىر  ىر   ا   ا ف ا 

 ر    ے   ىڑ   ى  ۔ ےر ى

311  د  ت          لد ے  ں  او  ا    سا !ا     و ى روا ںؤ   ڑ  ں ى ا     نو  ب   تر  ا   ںؤ       ہدارا      سا ۔  ا  تو  لوا  ت ا  ند ے ےود    ے سا  روا 
    ہرا ف  ںر ىر و  اور  ںو         ں نا    ل سد   د     ك ا      و سا ۔   دا م     ںا روا     ں ا   ،   ںدآ   راود   ے  اد   ا    ےر  ى ے     ‘‘ م’’   ں ۔     ےر   ود ا  ۔   ا د از  ى  ف روا 
 د عو       ف روا    ا د از  ى95
‘‘۔ ( 17  ماراا214216  ) عد  م  ما  د  ت  ما  د  ت  فاا ںود  روا را     زآ  روا      ؓ د  ت۔ ر   م  ا  م    د  ت روا  عد   د  ں نا     

(3051  ماراا)

  اا  سا   ا د ا  از ہدا ت

  ور  تادرا  ما  د  ت روا  ،نآ روا  با

       سا روا  ىرو  نا  ںور   

۔     او  را  ما  د  ت روا  تزا

 نا  ت سا   ر ح ے’’     پآ  آ  ن ‘‘۔  ت را   ا   سا روا   ل  ر  ا     ( 1  ماراا330 )

312  د  ت    ر ٔ    سا ۔    پآ   ا   رآ  م سا  ما ۔ ر    ںور    و ن  ا  وا  ن ءارٓا   پآ   نا سا   ء1911  ۔ا   نذا ر د  لوا ا  ت ا  ہد  ن  ۔ با  ےا   ا  ن  ۔  تزا  پآ   ۔:  پآ   ن    سا  روا ما  د  سا ت  ؔاروا ؔو  ںد ’’   ا  ت  روا اڈ فا  ق  ارذ ا  ںا  روا ںا  پآ     ضاا    د ن ا   خ   را  ح ا۔ ق ا    د    او   سا ا  ت   ا    تا   از ت ‘‘۔ د
ا  

   سا   با روا د       ا  ا  ر    ‘‘۔    ا ہو 

313  د  ت  :2  كور  م  ا   ن  فاا ف   ا    ں  و    با    ترو  سا    نا ۔ عو رو ف  سا  ں روا   ىرا    ا      د  ت    ت 21  چر  ‘‘ كور  م  ا   ن’’  نا        ا  ء1914 ۔:    ن  و  سا  پآ   ں د    آ  ترو  سا    ن سا ’’     ر د ش  ں ف   گ  روا  رآ       روا      ا    د روز  ت سا     ا    ں د عا   م  رذ  نا سا  ۔ا       ترو ح ا     سا روا ں        ىرو     و سا       ر   ت  روا   لوا  ت ح  
( 2  ماراا14 )  ت     تا  ؑ د  ت روا آ تآ  پآ    رود  ؓ لوا ا  ت د روا  ىرو م     د 6    ر د روز   سا   ز ا ؓ لوا  روا    ت سا ل آ۔     ا ح ا  ۔نا     ا۔:  پ  ا روا ۔     ا۔  لو      ن با’’     ى  ى   ن  د  ا ۔    با ا   ق     د ك  ا ا    ا روا  ا   ۔آ
314  د  ت      ا  ہو  كر  ۔    ا  ح ا ۔    ‘‘۔ے ل ( 2  ماراا18 )  روا  در  تاا  او    سا  پآ   ا ۔:  پآ   د  پآ     ں   د  ت ’’  ت  ىا    ا ۔ را  ں   د            ا  را   د  ت   م   ۔     سا  پآ  با ق روا   ‘‘ ’’ م اود ۔  د م ا  سا ‘‘۔  اود ہو      ا ۔ ن   ؤ   ۔   ں   (162  ماراا) :3    ا12    ء1914   ند كر  ىر      د اا   ىر ن  د  ت ۔  ﻢﻬﻴﻓ ﺚﻌاو ﺎﻨﺑر ﻢﻬﻨﻣ ﻮﺳر  م    ب ءارٓا  ا     ور   ا،   ا روا   روا اڈ ور    س  روا    ذ  ں   ۔ او  م   با روا     ۔:    ں ،   ںو ،  : ن م   ضا’’    با ۔    م  ،    ،  ںار ر رد ر  ،  ‘‘۔ ر ے و سا م    ا  ر د ( 2  ماراا30 )

 ۔  ا ر و ق     نا     ے ن راا و ضاا    ا ِ ما  ؟ ت   ا  ى  ا ىر   ؤ  ؟   ر ى   سا  ؟    ف  ا  روا

315  د  ت   ا  ا  ما  د  ت   ل سا         پآ  سا ۔    ا   ا   روا  ۔:   ن و       زا روا  ص ا   ا   م ذر روا   م  ’’   د   سا       م   د   ر د  ۔         ت نا ؟    سا ى  ا      ا    ں ود    روا ؟ ا   سا   جآ  ؟  ن  ت  ى    ۔ ر  ہو  ںد د  ںو  ں ؟ا م  رذ  ا   ود   ت   ﺐﺘﻜﻟا ﻢﻬﻤﻠﻌ   ا      رو    و  ےو ر  رو   ۔  ك ہو   ں ط    ى ؟     ہو     م  د    ى  اد  ا  سا ، ىرو با       ما   ا   م    ۔ اد   د  ھ ا  ا
۔  ؟   م ص سا ا   ما   روا ر   ہو     ض سا  ا  م    ۔   ذ ﻢﻬﻴِ ﺰﻳ  ض سا ى   ۔ے   م    ى       ، ىر ا   ف  ا  ؟  ادا  ؟ں  د  ورور    م  

ا ہو  كر ۔           پآ ۔ 

ىود        ن  ىراد ذ     پآ ۔

316  د  ت       ى   روا     ى م   ں      م سا ا       ں  د        ا  ۔   م  ا ا ۔  م   ا  روا   م  ى   ں  ا ا    ا   سا     روا ر  د ا      ود  ۔  ر   ا   (31-302 ماراا) :4 ت  ہو  درا ر   د  ت       ِ  ت ،م    پآ    ۔ ہ   نا  ‘‘ ت’’  روا  ر روا   و    با   روا اڈ ور  ا  ا    تا و تا  ما  د  ت ذ   سا    ىزاا
  سا  ن
 روا  ۔   ے درد د  ں م  لد   ۔ ہ ۔: ن پآ  ظا درد نا   تر سا     ۔ ق    ادور   ں  نا روا   ’’   ہو روا   ق ا  ا   ۔ ق  درد ار  ا  ےر  ا   ىر ،او  د ا  د ےر ،او ر  ىر ،او ر ۔ او  د ر  ا  ےر ،او    ا  ےر ہو روا  درد ،  ا ار ۔    نا      سا   ر ا ا   ۔   ا   نا   ر  ر   ر ں   ںورا     ہزاا    نا ا    ۔آ
317  د  ت   ذ ى دازآ    ا  ےر ں آ  ق    ىدازآ ىر  ۔ں ‘‘۔   ںراد (1582 ماراا)      ما  د  ت   ن   سا  پآ   ہر     ا  پآ ںآ  ۔ ر   9  د آ      ا  پآ      ؤر  پآ   ن   سا   پآ  روا  او   ہر   پآ ؤر  ۔     ما رذ    ا  ؤر نا ۔ د  ہا  نا روا    ن   ں   ما روا ا       رذ  پآ ں ۔ ىد     پآ ۔ا  :5 ا لا      م ا   ا ل ا م    ء1914    تا ورا’’   ن و  تو  لوا ا   ت   با ىا او   تر     سا  روا د   نا  ‘‘با  ۔     ىر21 1915    ا ل ا  د  ت  ء  تاا  ا  سا   ىرو  د  ت ۔    
   سا زور ا  پآ  ۔ر       روا  رآ    د  ت ۔    م  ‘‘ا لا’’     با  روا   ا ل ا  ور  تا  ما  د  ت ت    ،  ،ت  ما  د  ت   ت   نا ۔ د  ۔  ا    ز  اا  ںا  روا  
  با  د با    ب ف  ما  د  ت روا

ا  ىو  ا روا ت ىو ت ا   ہ ر م

 ا  پآ روا د ر    ہ سا  پآ  و ا  ٰ  ا   

(2812 ماراا)    ہ و ار  ےر سا   ن  پآ  ا   

318  د  ت  ما  د  ت د   ہر سا      ت     ا   ىرا  سا    او    ت  پآ   ىد و    ىو  روا   ﷺ تآ   ازا  م  ا   پآ    ؑ د  ت  ‘‘ازا   ا’’ ب ا ۔   پآ    ت  ۔:  د  ت ۔   و    ز ہو  ا  ےر ز ود  د  ت   ت ’’   و سا   ء  ہ ا سا پآ      و   ا   پآ   ں       تا نا   د را   پآ ا  ا   ہو   ىد     ءا ےود  روا ۔ ت ىو ا ف دا      و  سا روا        ا  ىو روا   ىو ا     پآ  آ مز   سا    ا  پآ ا     ا  پآ ا  پآ  ۔       ھ  ت   ا پآ      
۔ر د ر
‘‘۔د ك  ہ
 ت   و    نآ   را        ن  ہر       ا    د  ت ۔      از ت ۔  را  ؐ  ت آ ے ہو رد   را ا   ما ىا  د  ما  د  ت ى    ز    ا ل ا  ؓ د  ت ۔  ز  ب   
319  د  ت   ت  نا  ا    لوا    د   سا  ۔ :6ةا  ا’’     ى ا      ا  ‘‘ا ل   ا لا      م  ‘‘را   ا  ا لا’’ ر ا  د  ت      ت      ہر      ما  ں    ہر  د  ت          ت   د  ت  با  ر سا ۔      از اا  د 3    ‘‘ةا ’’ ب ءارآا  ا۔   ء1915 چر آ  پآ  لوا  روا    ں   ةا   ب ا  پ  پآ   آ زود  ىد  د  ت آ    با  لا سا    ؑ د  ت  پآ با  لا سا ۔  ل    ا  ت ا    آ زود  ت ىد  د  ت   ن روا   تا ۔:   پآ   ت ہ  د  ت       سا     ’’      ا روا   ا     سا   ر  ا  عو    ہ سا       ب ىآ   روا      ء1900    با ق    را  ہ    و  تا   روا   ء1899  ا  تا نا        ت   ۔   ء1902 ۔   تو    ء1901  د را (3982 ماراا)
320  د  ت   با  لا سا     ى  د  ت  مود    ت  پآ   ا ؟    د  ت     سا ؟      روا  ن        د  ت  با  لا   د  ت  ور  سا        ب  روا  نآ  ۔:  ن د  ت  ۔ ’’   م ہو  ت  پآ   اڈ   ت  د  ت    پآ    م ز   ا ہرو و نآ و    ا      ںود تر و راا   ىد   تا ا  روا  ىد    را  ت  و  و  نآ پآ  ۔ر    ا م  پآ    روا    ں         ا  پآ روا      ا ہرو ‘‘۔    ت  پآ (4042 ماراا) :   آ ’’ پآ      ار ہا     ﷺ ت      نا   ت سا پآ   ىرو   با  سا  ا     ﷺ تآ      روا ں ا   عا   ا ف  ءا ‘‘۔   (4102 ماراا)   د  ت  د  ت  م   ةا   ب     و نآ  ت  ما 20     در  ماا سا روا  جرد د د  ت ۔    ﷺ تآ  ذ  ن   د  ت ۔:  ظا نا را  ﷺ  ِ ا 
321  د  ت   ﷺ تآ    ن   د     ماا   نا ناد’’      روا ر روا  سا ا ۔م  ل لد   ا ۔       لد ے   ح ﷺ     ہو ۔   ﷺ ا لر     ، دا ى ، لد ا ، ن ى ہو   ا ح  را ے      ىراد   سا روا    ت  ے   سا ۔ ب ا   ا  د     بور    سا ۔ د م  ھ       ب   ا ہو ۔ںو  ر  سا ں    ار  ا ہو ۔  ۔ںو ش  ب  سا ں    ب  ا ہو ۔ںو   ں  سا   ل ا     سا  د م ؐ   ا زا م  ا د ا         ت ب    ر  ت سا       روا ‘‘۔   ﷺ تآ  سا  ںو    ں  ہ  ( 2  ماراا503 ) َ۔ ﷺ     را تر  !ا ن ﺪﻤﺤﻣ ﻋ ﻞﺻ ﻢﻬﻠﻟا ۔ﺪﻴﺠﻣ ﺪﻴﻤﺣ ﻚﻧا ﻢﻠﺳو كرﺎﺑو ﺪﻤﺤﻣ لآو   ى ةا   ب  د  ت     ت  ۔       ب سا  د  ت ۔ ر ازا  ں  :7  سا ۔    د  ت ب  روا  ا ةا       م  ‘‘ازا  ں  ’’ را  ب سا  پآ   ا 
322  د  ت     ہدا  سا گ ہدز  ہدز روا  ا  ت  ن سا   د  ت  د  ت ۔   ا  ت  ب  ۔:  ن روا  ازا  ں      ا  ت     روا   ىو  ؑ د  ت      ا’’  ے  ۔   ں ۔    ا  ےد عو د  ت د     ۔  و  تا ا روا  د را  ىو  پآ ا پآ   ہ سا ا    تا نا  پآ   د را   پآ ر ر   تا ‘‘۔ د    ىو  پآ     ىو پآ   (83 ماراا)   ت م  د  ت ً  د  ت  آ  ب ۔:      ةا  ب ا روا  ن  ظا نا    ’’ پآ   ۔  د  ت    ؤر ر   ا د  تآ پآ  ا  روا     پآ  ا  ں   تا و    ا روا ۔ىر  عا   نآ ز   پآ  ا     عا  ﷺ
‘‘۔ رو ةا  ب ى ہو    د (173 ماراا) :8 با  ںا    ا  ںا    ت روا   د  ت  زا ا    چر13     م  ا ا ى  ء1915   ا سا روا  تا5
ق   ت  پآ  سا روا     ﷺ تآ     پآ   ہدز  ں    ا پآ    رد ا    پآ روا ۔آ   ت  ں   ں د     آ  ۔ راد  ﷺ تآ

ہ ح   ہا  ہ ہا   دآ   ر   ترو  تا نا

لا       رو ہو     روا   پآ ا روا ۔  روا         ں ا ،     ا  د  ت   ف ا روا  ر  تا  ا     و     ز    نا اد ا     ا  پآ  ۔     نا

323  د  ت         د  ت ۔د تا  سا ا  ت   را   ۔دا  د تا  تا نا   ا9   تا  پآ  ء1915      پآ  روا    ا  ا13      م ہدا :          ا ارد تا  ۔داو   تر 1. ۔    گ  ںو را  ا  ا 2.  ا     ح سا   ز   ںا  ىا ۔ ے  3.  م ار  نآ   ے ا     را م ىا ۔ ن 4.   ى روا د    ت   ر    و نآ ۔  ا 5. ۔ںر نا  ر   د  ج    ت ہر  ت   ا ا  روا د  با ا  تا نا  د  ۔:  د با ا  تا  پآ ۔ درا تا     ےد  لا ا ف  با  تا  نا  ل ے’’ ا د  ت آ   ہو روا        پآ ا ؟    ف 
324  د  ت    در  نا  ے ل  ں  نا ہو  ر   ہر  روا  سا ا    ا رد  ل  نا روا ۔  در    سا روا ما  ا  روا    ا  د  ت ف ا ا  ض ۔  ل   ا ں    با  لا سا ا ؟  ف  ا پآ     لا ‘‘۔ ے  ل  ہو    نا   با    ف  (23-223 ماراا) :9  راا  ہ   ےود    1915د  ا   ت  ء    م  ‘‘ راا’’   ت ءارا  ر     ؓا  با روا  ن   و ى  د  م  پآ  ت نا ۔ ۔     ں   د27 1915  د  ت  لوا   ء ’’ ﺪﻤﺣا ﻪﻤﺳا  ‘‘   د  ت قا   سا      ن  و     نآ  پآ ۔ ا م  پآ روا   ما    ےد د9 ﻪﻤﺳا ﺪﻤﺣا   ر  ت  سا ۔ ا م  پآ ۔ د  ت دا    ۔  ت سد  د  ت 27 ن  ل    ت  د  ت      د    د تا  تاا  روا   ا     پآ ۔  ز   زا      آر  نا روا     ۔ہو د   ا  ںا ،  ہز  ىا ،  
325  د  ت      را  پآ    د28     با روا  روا  ہو روا آ     گ ہو جرا ۔  ں ،ر آ ند ۔     سا   او  ت  ن ت 30  ما  د  ت  د  ت    د ،ھ ،   ا    روا  ن   ت   ى روا     ز ىآ  ںورو     سا   ہاو ا  نا ع    زو  ﷺ تآ   ا  د  ت ۔  ى  دو س   ت ۔د ہاو ا     زا  ں  ءا   ر  روا  د  ت ؟ ر ں ہو ى ، ،ھ ،  م ہدز د    زاا ر  د  م  پآ ں ۔ ن   سد  نا  عد ۔ :10 ا   ت  با    ا     ى ا     د  191821  سا ۔  ب  نا  ‘‘ا ’’  ء  ا  ظ    را ہد ن      ب سا ۔   ا     ىر   ن  پآ ۔ ےر  ىر  د  ت  سا ۔ او    ا  ہو   ن ا   ر ص  م لد  نا        ا ہو و  پآ   ا ۔  ف   رد روا ۔:  پآ  ۔ م       د  م روا  ا
326  د  ت     ت  د ل  ے ا  توا    سا ’’    ا ۔د ا  م ے  روا    و سُا     نا  ۔  ت ِ  ا   ر م   نا روا ا  نا‘‘ (2054  ماراا) ۔:   د  ت        ى    نا       ا       ىر ا ’’  ا   ىد ےد تد  سا  تاو روا ۔ں     ہدز   آ    ۔   و     ت سا لد ا  ں    و   پآ ا ہ   سا    م نا  لد   پآ  ں      ر  ا سا ں    د ت    لد  پآ    ں   ۔  د  م    ﷺ   ۔       ا    سا روا ں      ا     د ہو  آ     گر  ں       سا ف      روا ۔ںر ہز    ں  ‘‘۔ں  ىد  ت  ا  ﷺ  لر ں       (2064  ماراا)  ا      ا ا     ى   ت  ل12  ۔   ح   ىد  پآ       د  ىد ا ما  د ۔:    د  ت  با  لا سا   ت’’ ۔ں     ىد پآ  آ  و    د  ں ۔  ا  پآ   ا    ر   م سا  آ  عو پآ   ےو ر ت م  سا آ  ۔ ر  طا پآ  م  ىد سا ف    روا ۔  م  سا پآ   ا  ت سا  و ا   ا
327  د  ت   پآ روا ر    ا سا پآ  ا   ۔ ر ر ہو ت ىو     ا   د د  ت   ت  روا ۔د ر ت م  م سا    ۔ آ       ءا  ۔ د پآ  ت سا روا ۔  ؑ ت روا ؑ ت  زارد  ا  مدآِو   ﷺ تآ د     پآ    ۔ر ور  د   پآ ا  و ﻮﻣ نﺎ ﻮﻟ ﺎﺒﺗا ا ﺎﻤﻬﻌﺳو ﺎﻣ ﻴﺣ ﻴﻋ ( ﺮﻫاﻮﺠﻟاو ﺖﻴﻗاﻮﻴﻟا 23 2ھ1321   )  روا مدا ﺪﻟو ﺪﻴﺳ ﺎﻧا ( ﻨﻟا ﻞﻀﻓ ءﺎﺟﺎﻣ بﺎﺑ ﺐﻗﺎﻨﻤﻟا باﻮﺑا يﺬﻣﺮﺗ ﷺ )   پآ ا  ں ود نا   م    ارذ پآ ا    د    ہو روا ا   ر  ت م  م ا   د  ت    و    م  ىز     د روا  ماا ا   ت ا ار  ں    روا     ہو  روا ۔ ‘‘۔ د  (2114  ماراا) !ما ر    ہو’’   د    ت تاذ  د  ت  ۔       پآ    سا ا ار   ن  ‘‘ ن  و و ورا  م دا ا ا ا   ا د ا  از ت   ں  ِ م    سا روا ر     بّ  نا روا ر    م  ں   ر  فو   و    رد روا د 
328  د  ت   ىزاا ر  د       ڑ  ا  د    د  نا ۔  ‘‘ن  ’’ پآ ؟  ں آ ۔د با ڑ   گ م     آ و كا ے ا ر  ا سا   ن  نآ ا زور) 18ىرو2022(ء ﺾﻀﻀﺿ
329  د  ت  } 39 { .د  ت ” م ا د“ (ا )  ا روا    زور   رر  ما  د  ت  ىد تر دز ا  پآ   ا نارود سا ۔ د ا      ا ں  پآ  ء1889 ىر12    سا ۔ ر  م  د  ۔ ر ا د م  ا ا     تو  لوا  ت  ر  ت ك  ء1914  سا پآ    راا     پآ     ۔     پآ    را   ف  پآ   قا   سا پآ   نا  ت  سا پآ    رذ  تر نا  ا  ف  ا  پآ   ں  ء1944 ىر28  پآ  سا ۔ قا     د    ند 
 ز   با ۔ ا ل  د روا ت ا  ند    با  ۔ىد در  ےود ا     و نارود     قد   ت  ۔ ىر   ىر29 1944 ۔  ‘‘د  م’’  ند  زو ء  3     ند ا ِ تراِز   ل   ىر ت  ز  ۔ ىد در  ر رذ  ا ا ا  ۔    د  ت  ں     ا دز   سا   ۔ ب ىرو20 ۔    رر  ء1944  چر12 ر  ء1944
 ند نا     او نا  ا ۔ قا   سا پآ  
330  د  ت   ۔    چر23     ء1944  ۔   د  ء1944ا16   روا ۔   د28  ں نا ۔  نا  ند       ء1944 ۔ نا   د  ا    ِ  د  ت    م كرروا ا  توا   نا روا   ر م ر   د    د ر م  ا    ر  ر  اڈ ے   ہو  ۔     ہو  م سا       ۔  م روا         ء ص  ا م   ۔    ر  م  ؐ ر    ر   د ا      ا  ما د  ت  ا ۔  پآ    م  ا د ا   م سا ۔ر ‘‘د’’  ا  م  سُا  ىد   ز   د  ‘‘د’’ ف   سا       م ا  روا ۔ ۔ ذ جرد   لا سا ۔ ر ر        جا ما  د  ت:     ا  د  ا    ’’  ا با ہو      را  قرو  ا   سا روا   ر د م  سا روا   د  با     د    ہو  ۔    ںورا روا ۔  ل  با روا ا ا‘‘ (3612 ا ور ، جا) 36  ا   جا:     د   ہو   ا     ں   را  ں’’ ‘‘۔ا
331  د  ت    پآ  سا ۔ ا  با ق  ء1899:     ا’’     ا  ا ہو ا  د م    د ہز  ۔د   ا  م  سا  راد     روا  ىد    ا  سا  ر    ۔ را ا  ںرو  ر        سا     د  ا ِر  د  ر را  روا ۔ ء1888   ںدآ ںورا ء1888 ‘‘۔ د س ے تارا     سا  با روا ۔   (21415  ا ور ،با ق)   سا  ب  ء1907  ا:   نا    ں روا   ت  ا ا    ن ںا’’     ےد تر   ا      ى    سا  تد    راد ا م  سُا روا  د م    ا ا روا ا   ض  سا ا      ں روا ںا را  را ر  ا     د   م  سا روا  ا     ےر   ت    ند (70) ا روا  ‘‘۔ ر ا د ( 22 ا ور ،ا 227 ) ۔ جرد  ں  ہ با ا  ما د  ت  د’’5    گآ  ںو  د  لوا  د با    ء1894  ے  روا  ىد    روا   گآ   روا ا  روا  ىد    روا   ىد  گآ  ںو   غاد ہ       گآ روا   لاڈ   ا   روا ۔  روا  راد  وز‘‘ (222 ء2004 مر ا ہ)

رر   روا     ود و ا با   تد   ا زور 

(22217 ماراا)

332  د  ت   ز  د  ت  ۔ ہرا ف  ں  دا  گآ ں ۔ ا  ۔  ں تادرا ا ود  د  ت  ہر  را ۔1      ا   ا     پآ:   ت  ىا    ا ۔ را  ں  د   ’’   را   ؑ د  ت   م   ۔        ا     سا  پآ  با ق روا    م اود ۔ د م ا  سا    ں   سا  ز  ا ت  ں      ا   ‘‘۔ا             كور  م  ا   ن’’‘‘ ( 16 2  ما رااء1914چر21    17- )  ۔2  چر12  د  ت  ب    ر  ء1944 :  ن ت  ا   د  ت  ء1888’’   ماو ةا    را  ء1886   ىر ۔ا   ںو  ر   ٖ  را ا      پآ   ن ہو   ت  ا  روا  ر ‘‘را ’’  م  را 
 ۔    ر  سُا  آ د 
‘‘۔    ر  ن سُا روا ا 
 قاروا  ر   را  ء1888

     ا   و سا ۔    ص  ا   ں

 ں    ا ا ا ا  با ے  و   د   م    ۔ں ر      م   روا   م  اا  آ   ے      ا م        را ‘‘۔ ( 1211   ا122- )

333  د  ت      ا-د    ہرا   م سا ز   ا  م ‘‘د’’   د  د    ۔      روا ۔ دو   ۔      روا   د سا  ۔ ہا   ‘‘د’’  سا ت ۔   سا  لز تا و ف ،ءؤر  سا  ا  ش ۔ ن    د سا   ار  تا و ف و ءؤر نا  روا ا     او ر  روا     سا  ا و او  سا  د روا ود ،او روا او ،ا   دو  سا ۔     سا د روا   ا ا ت روا دز       ۔ ذ جرد  ر   لا سا ۔  ا ۔  د  ہر  سا ۔  ا    ء1906 د  پآ   ’’    سا  ھ  عر سا    م       ں ا ں  و سا  ر     سا روا   و  با ۔     با ا ۔      ے  ےزاورد    سا   ت    نا  ھ   سا   با       را روا
روا
  ںو ن  ہو  با ا روا    ے ح   ہو  ں 

    ر  ا   زروا زاوآ  ما  د  ت  ز    ا   اڑ ا )  ما  د  ت  لد  ںاو  و سا   ںآ    ا     روا ۔ ہز د (  ا   سا  ں  د ِ  نُا   و  زاوآ سُا  ما  د  ت   زاوآ  نا   ںو ا  نا ح   ر  ح سا و

334  د  ت   ذ جرد ہ   ا ا ر   ت   سا: ’’  ك دودا ا  د  ہرد  ر جوا ،ہر ور  ت ج    ص   نا  ۔ا ا      ا  ! ںؤ  ۔ر     زا   ت     ا او ۔ ر   روز ےر   ب    ا روا  ن ا  ا  ما  ر    ل ے ۔ ۔ ا   رد      ب    ‘‘ (1221    ا)  ہ ں    ى ت:      ر ہو ں   ذ  ن سا    او روا ا’’        تو  ما  د  ت  ر   ۔      ف اد  ر لوا ا  ت ۔ا     ا ر      ود    سا ۔ ل ِ خر   ۔ زوا ور  روا   پآ روا ادا  پآ روا زاوآ  پآ و سا    ت  لوا ۔ ذ 
ا  ںاو  آ نُا روا  ىر آ ۔  سا  ت ىود ۔  ر    ، لوا  ت         ہو  ذ      ، ا  حور    نآ روا   ف      نآ  ىر ‘‘۔    ے     ا  تآ    ں   (218 1    ا)
335  د  ت    ہ  ا ا  ا:    ںد ہد    پآ روا   ا د ا  ہدا ت’’  ظا  روا ہد  فر و   نآ     ہدا   ۔د  ۔  ما  ما ت   ر ل   و  سا  مر  ۔ ا ا   ہدا ۔ں ذ  سا     ظا       ہدا ‘‘۔د د د ز و روا د با ح  پ  م     ( 219 1    ا220- )     ل ہ (17)  پآ  ۔اڈ د  نذا  ا  ء1906   را ا  ء1909 ىرو21:   روا    ىا   ہدا ت نذا  ر  ا’’   ہ ن و    روا نز  ا  ر ر   ت      ‘‘۔   روا نز  ى و  ب روا آ      (2361   ا) :   ےر      ا       ا   ھ  سا       ر سا’’  ن ا  ا و را  ۔    سا    ہو  ا   زا ‘‘۔  ما  روز  را ’’        ا    ۔ا د ا  از ہدا (237 1   ا)
336  د  ت   ا ل ا  سا ۔     رزو ا  پآ  ء1909 :    ر د  ار      سا       ا       ہدا’’   ںدآ ے ے ہو    لد  نُا    ۔  ترو       ںو روا  پآ  ں  ا     ى    ا ۔    سا روا  ا   نآ ہو   د  پآ   ہداز ے ، د ‘‘۔     ن فر و ( 253 1   ا254- )      پآ  29   لوا  ت  سا ۔د  ء1910  ں رر :   سا  ا ۔ ا  روا ہو۔       ں’’  ۔ و ر      ہو  ں   روا ں  ر    سا  ‘‘۔ ر را ا ت (3131   ا) : ظا    ا  د ں ت   ا   ت  ا ا  ت   ء1912’’     او  ادا   پآ د      سا ۔ لا  پآ    ا  ا  ا  ۔    پآ     ہر  ا  ۔  ڈ  س   ۔د   ر د  ا ،ند  روا ند ہو   ش    ى و سا ں   ، ر، گر ار   دآ تر   ا  د   ۔ ن   پآ  د  پآ   ت   ۔ او  نا نا  روا  ماا  ۔   س ق   نا روا ڑ

      م     م ں      ں  پآ      م روا ند ،    ند پآ   تد  ما  د  ت ۔   ب   نا  روا      م  پآ  سا  د ن آ 

337  د  ت   ما    را ا  ںو     و ر  ء1924   ر   ا   ر ا   نا  تر ۔ دآ نا ا       ۔    سا   ا  ے  پآ ۔ر  ا  س ،ہ  پآ ۔    را       ںؤ ۔      سا  ش    د  پآ ۔ د     پآ   د روا تر ح  پ ا روا    ا    ما ےر ۔  (297-296 1   ا)    ا،     سُا   د    سا ‘‘د’’   د پآ ۔     ،:  د  ت     ر  زاوآ ہو  ا  ں ےر’’   د  ت      ا     ۔ ار ہا  ما     را ( ) نا  ۔   پآ روا ر     ما
‘‘۔     پآ روا   ما  د  ت  
1131   ا)  ح ا:     ى    ں      ر    ں’’  ا       ۔       ر ُا ا   روا  ر ق   سا ا  ۔    ے   م   ما   ص ا  روا   د
(
338  د  ت      ش سا را ا  د   ۔     او  ز  ا       ا  ا      ے  م   ما    د روا  روا     ۔ں  د ے او    ما     ا ز   ں  ا ں ۔ اڈ ں  ت ى    ما ش   ں   ‘‘۔ ر ا  ش  (26-252 ماراا  ) :  ہو ۔  د زا  ن   او  ا م    سا    روا  ںورا  كر  تار  جآ   ہدارا    د ا’’     ں د         ۔ ں  ں    ا  ھ   ز   و  حا سا  سا  ر د  حا روا  ا ا  ے    د   روا    د   روا  ىر    ا  د   سا روا   ا     ر ے  !   ا ا  روا ےد ےد  سا ہو  ر  د  ہو         ۔ ن  ںو م  ُا        ا د ں ت  ں د   ا   پآ   ۔  آ    ۔ ﻴﻠﻋ مﺴﻟا ﻢﻜ        ا جآ !ں  روا   روا  ‘‘۔د  ہز  ما  ںآ ى  !ا          پآ (ء1975د 1511   ا)     د    سا ‘‘د’’    زاا ا  سا   ںوود       ۔:  ا ح ا ۔ں ر    م م  د    ا ’’   ںودا ےر  ر  رد تا  ہاا روا و    نا    ؤ  دا   ںودا ا  ح سا روا    د        ۔
339  د  ت         م ، د       م س ے   ۔   م    روا  د      ا ، د   با روا    ب    ر ر  تار ا ا د     را  ‘‘۔ں  ھ    (55621 ماراا ب  تد روا  )  ا ن روا ش   ا  سا   د    سا ‘‘د’’ :  ۔د   ا  د ر  ٹ   ا      را ہو   ا’’  ںا  ر ا  ۔ ر       زاوآ ى    لد ہو   ںوڑ ا  ۔ ر      ر ہو  ں       ا  پآ ا  ں  ںوڑ ہو  ں   ا  پآ ا  ں    د  ںور   ہو  ںود    د  ںور   ا ۔د    و سا       ما د ا،  ما د ا ۔د د     د  د    ك ر    ا   ںدآ    ‘‘۔ ر    ا و ا دآ  ہو روا ( 24117 ماراا242- )  روا ا د ا    ں  سُا   د    سا ‘‘د’’   د ۔ر    نُا:  روا  ن      ں  ز        ا’’    ںو    ا   سا ۔ ا  ن    ا ۔د ت  ا 

(581 م  ىر ت)

و روا ورا نارود   ىر     

ا  سا۔  جا دز  پآ  ف  ںا رووا ںا روا  

  ںا ۔  راز را ا ن   ى ل  :     د از   ےر روا  ۔   ل ن !راا’’

340  د  ت     روا ت  ں  نا ےد  ا  نا  ا ……   ے ا  روا      جو  ہو   روا   ا دا    ں   ند سا  ۔  ل  ہر را  جآ    ا ر و  م  ما د ،ك ، روا  ،ا ،ىد  ں  د   ا و روا ں     ہو     روا ں  ر  د   نُا  ۔  ر  روا ى   ا  ا لر   روا   جو ہ    نا ا ۔ ں ل د ‘‘۔ ا  ے ا      ت و   ےر م  و آو
د  ت
 پآ رذ  ں ر    نا  ا      ‘‘م’’
‘‘د’’      ‘‘م’’ پآ روا د ر  ُا  ا روا ں 
   نآ   با  
(ا    شز ك ا)  دا   سا   د ا   ر   راد   م      ر  ا ا   راد   م  ‘‘د’’  روا ۔ ر        ت م   ر ور روا  ر    د    دا  سا  د  ۔ آ  د  
  ۔  س ےر ۔   نآ روا  نآ س  د از ۔    ھ  ف ہد  نآ    
‘‘۔    ےر   د از۔ ؤ   ں  ۔  د
341  د  ت   ر ا  پآ   د  پآ ا  ظ  ر       ر   پآ   سا ۔   ر  نا  د ما ں ر   ،   ذ ، تر   م  ،   ر ،   پآ ف    د تا  ر اد ا روا  روا و   م ےر سا ۔ ر  ار       ز  ر را  سُا روا ۔   ا غد  سُا    ىرو   ر   داا  ،    م  ںوود روا  د دز ہو       ى ہو ۔ ا   ا  سُا روا     م  داا  ، ر  ش   سا   ر ور ہو ا      ہو ۔    ں ى ا  ورروا ى  ر  ر     د  ت ۔  رد  ۔ م ذ جرد :1 ۔اڑ         ور روا ى   :2  ، رود  پآ  ،ء1914  ،ء1934  ،ء1937  ،ء1947  ،ء1953  ء1956  روا    ع    ں  ر    م     نا آ ءا  ص  ا پآ   سا روا   ں نا    پآ         ںؤد  تار ند  پآ روا  ر  ار      ار ۔  ت ص  ا  پآ :3    د      ظ  پآ ہو  ر ور  ا   ر اد  اڑ  را روا ا  ا ا روا   دو   روا كر   پآ  ہر  سا ۔ ر  ار  ںا روا ںا:

ں        ۔ُا ہ  نُا روا   ں ى   ں ر  گ     ر  روا  ا   رذ ے دا ہدز  ء   ہر سا 

ے    م  نآ ا  اد  نا د ں   ہا   ہا   ہو  ا ا      ىر اد ےا   ر     نا د روا  رذ

342  د  ت    ہ رذ ے   لو ہ  روا ن   ِ  ا’’  ۔        ہو  ۔آ     ہز  ء  ل  سا      ا      ہ  ٍ۔  د را ناد روا ا   ہو     ر  ت سا  ُا   با     ت ا م آ   ے   ا    ا  ہو ُا ہ  نُا روا   ں ى  ،  ،  ،  ،ت ۔     م ا رذ  ہو ت ا روا ت ا ،تدا ا ،فا  را ىرو آ    د  سا  ا  ۔  د ن و   ل  ہ  ہو  رذ ے   ا روا ىد     فر  نآ    نا  ۔ ر   د ود جآ   د    ما     ا   ۔ےد ں     ۔      نا ے ہو روا  ے    ا ُا      ت سا ہو   ہدارا    د   دوا  نا ى  ں  
‘‘۔ ر       سا     ا  ( 587 15 ماراا ہار ِ588- )   ہر  ور  ںد ب ا ح ا:  رود ن  ور  ںد’’     تو  د  ت ’’  ( ا ر) لوا  ت   ب ا  م  ‘‘     ى 

   ىا  ا      ا ذ      

   ر ا   ںا     سُا ى روا   آ 

343  د  ت    نا   ضاا     تو  د   ى      ب   ۔  ھ  ںود  ں  ۔   روا       با  ۔  ى   ى ىر ر   ى ت    ۔ں ہو    ى ت   ب   سا ۔  ا دوا   از     ىر     ب    ا  دوا   از ت  ا  نا ‘‘۔ود      ب      دوا ىر ۔ں  ف ( 413 4  ما راا412- )   ہر  ٹ   ء1920:   نآ    ا م ا  و سا  ر   و ’’     ا   ے  و  سا    اد را ے روا  اُار   ے ہو روا  د عو ف ا     ا م    ‘‘۔ رآ   ف ى (144 5  ما راا)    ہر   ا پآ
: ’’
 ل ہر ہر سد سد ء   ہو   ر   پآ     ن   ۔    ن رد ح سا         ں     او  ت سا       ا ہو    تد  ں ۔ ر      و   ا  ‘‘ ( 8  316 )

روا ما   ا   ا   ا  ے  ت روا تا

ا   نا    م ف      ا    ا ةد

 نآ ۔  ظا ہد ءا  ا  ر  ظا ا ہو روا      ںو  ا ا د   ر     نآ   ا    

      ں    سا ۔  د  ىر ت ا   نز

 نا ت ا  ر  ظا ا ہو روا  ر م    نا   ا

344  د  ت    ہر  ا ن  ا: ’’   اذ ى   روا  د  ص   ن سا   ا   ا   ۔ د   سا   روا  ى   روا    ا ا  ہ  سا  ں     د  ا  روا      سا   ر روا  ‘‘۔  ا  را ا   ہو  ُا (3494 ماراا)    ہر   روا  ا ا پآ:    سا   ۔     رود  ىر    ا’’     ا     روا    سا روا     ا      سا   ۔   ت ا   ے رود  ىر ہو    ا   ر ر ا ا را ا  ہو   ا    ى روا   ہرود  ا را ا  ……   ۔  ز  ں م   ر  ور
‘‘۔  
  ےد   ح ح ، ل روا  ل  ،ل  ں ص ۔  ہا  ں  روا ُا ہ     ں  ا
(144-143 14  ما راا)

ہو  ا لر  روا  ا    جآ   ا لرؐ  ۔ؤ اد  ں  روا  ى ۔    د د  ا روا    آ  ا    ا  ۔ زاوآ ى ۔ ر  ا ہو ں ر         ت ى  ےر ا،  ےر ا ،  ےر ا ۔ ى  ۔ں ر    زاوآ

345  د  ت   ں ۔     روا رو  ں       در  ں   ت  ‘‘     ع وا ا ا ’’   نا  ں   د  ض ا   ا روا    ںز  نا    ر    ۔ارُا  ں   رذ   ا و   ِ روا        ا پآ :  ں ،  ں ،  روا  آ  ش   ا با’’ سا   ا !    د آ ےا !ور  د آ ےا ۔  د ب     د  ؤ  روز سا   سا  د ا!ور  د آ ےا!ور     سا ن  لد ا  د ا ۔  ن   لد ا  د ا ،ود   ُا    روا  ز    ش  ود   سا ن   آ  ز ا  و   تد  ہ ےر روا ںوزاوآ كدرد ىر        ض ا ۔   ز سا د  ا  روا   ا روا ؤآ  ۔ں د   و     ض ا روا   ىر
  د  روا ۔ ‘‘۔ؤ ت   تآ روا ؤ ت (339-33824 ماراا7 ور )   ڈا روا د  م  ا   ں  ُا ا ت   د    ں  ف  ما م ،م ،م  ۔   ا   نا   ار  د روا   ںز ى نا  د  ت

ُا زاوآ  ف ںور  ۔ ترو  م  ا        د

    ؤآ   سور ۔   م  ا  ےر  ؤآ    عو  ا    ؤآ   ا روا  ۔ں د م     ؤآ   نو ۔ں د م

 ند م  ا و سا ۔ں د م     ؤآ   ا ۔ں د م 

346  د  ت    پآ ۔ ن  ں  ما روا   در  ت د27    ء1942  پآ  سا ۔ ر  م  ‘‘ م’’  د  دز ا       لد    سا    ى  ما    ں د  د    ۔  ا  :  ۔ ا        م  روا م ،مز ’’       روا  ا      ۔ ا       ۔ راد    م  ا  د   ىر  ض ۔ ا ء1919  روا1921 د  م   ر  ا   ر   د  ء ر  ء1905 ‘‘۔ر رذ  ‘‘ا’’ ہو روا  ىد ( 16 ماراا۔م588 )  ح ا:    ف پآ ىد  ماو ةا  د  ت    ہو ’’
    ف  سا    چ ور   سا……    او آ ز ہو 
 و زا    با   روا  اد  ما ا   ا ا  
ا  سا      ر  د و ح د ا  د  ا م     ‘‘۔  ىر  د  م ہد   ا   ہو روا    (59016 ماراا۔ م)

نُا  ى   د ہا ۔   د  دو  ا ۔    ز سا    ا  ا ار ۔ كر ا   د ند ہو  روا  ى   

روا  ا  ا  ا  لر ےر ۔  

347  د  ت    نو،  ،   پآ     ر     ، ر     را نا ۔ د ى  ت  ن م ،ىدازآ  پآ گ     تا ى دز ا  را  نا۔  ،  روا ںا ہد   ا روا سور  د ۔ ر ُا ہ  ںو   ور   د  ت ۔ ر      ڈ ،ر  ا   ہآ روا  ہ  ں ك نا او   ما    ر   دز:  ف ا د دآ ۔     د  ر  آ لا ںود ’’   ڈ دآ روا  ہداد  ڈ  د دآ  ف ىود دآ روا    ما ِ روا     ما آ    م  ا    ف
ك ت  ا با     د   د  ں نا ۔  ىد ڑ  د  ا ۔      د   ﷺ ا لر  با ۔ ر
لر   م   روا ا ہو  سا   ا ہو روا    ز  ںد روا    د   د  ﷺا   سا ا روا  ر م  اڈ ك  س  ا ہو    راا  ت  ں مد روا ہ   ج  ا   ىدو   نُا  ز ج  ن ہو روا   د  م         ور  ا  ف  
348  د  ت    را   م ر روا  ا  ۔ آ   رآ   ز   ‘‘۔ آ   د ما روا  (565 5  ) (1445 ماراا) ن  نآ ا زور) 18ىرو2022(ء ﺾﻀﻀﺿ
349  د  ت  }{40 تا د  ت  ںا  (ا،ر ۔  ف)  فوا ے   ےا ا  ِ ا       نا    زور   شد  ازور شد  ارود  دوا   ا      ا ر ا د ا  از ت  نا   ما  ك  ت   ا    ا   روا       ا ا ،ند ا ا  ز ا  پآ روا د ر     ا  ر   ا روا    ِ    د  ہو  پآ  د ِ ہو  پآ   ۔ ح     ن   ا    ںرد  ت لا   پآ ر و سا    ا    ۔ ر    ا ءا  ا ، تر ا  ۔    پآ  ں اڑود  ف  ِ نا سا  پآ        ںؤد   پآ     لد ا  زا   د    ىر     ۔   ىر   ںاور  ا   ا ءا    پآ  تر م ا ح     م د    م ىود ا ح  ۔ىد     سا   ر    ف        ں ںورا  د     ا   ارآ  ا ش   روا   ل     شا شا   ا ا ا ہو ۔ 

 ا سا   ا ر د  ت ۔ر ل ص  ا سا     

350  د  ت   و او    م سا  ۔  تد روا زاا  او  ا ا  ا روا   ں ءا  ںر   ل روا ا رود   ۔ دو  ۔د و   ا     د اد  ما ق ىد  تر  د  ف ف  نر ب   ا ﻧا و ا ذ ﻦﻣ ﻢﻜﻨﻣ ﻞﻣﺎﻋ ﻞﻤﻋ ﻊﻴﺿا ا (196:ناﺮﻤﻋ لآ)     او         د ہو ہا  ںو   ۔تر  م  سا  ےد را آ  كز  سا  و  ا  تآ  ح     و    ےد    ا  ںود    ق    ص روا  ف  د ت ا روا  ح    ن    روا     تر ا  جاور روا تر ا د د  ا ےود   ا ص  ر ل  ق  ںر  ما  د  ت ۔  پآ ح  او   ر ا   ق م نا  روا  د   سا   و آ 
 تر  تر   ا       ل     ر آر        ہو ا  ہرد   د ہو    دوا  ہو   د ۔    ار با   ہ 
روا   ے ا روا   ا  از    ىدآ ر   سا 
351  د  ت   د27رٔ 1938 ا ءا    ند    ء   ب     ںراد ذ  نا  ا  دوا ِ  ا ىا   ا ر پآ  ۔:   پآ ۔د  ف  ذ  د ىراد ذ  روا   و   ں  ںر ىراد ذ ا’’    م روا   ط د  م   ا   ں ا ۔    ىراد  روا   م      ہ ند ا  ا رو م    ا   نا ا ۔ ‘‘۔   ںر  م سُا راوراد     ا ءا   و  چ   آ  ا   ا ا  ۔آ   م    م   ا روا  ل راد ا          ۔ ﺪﻤﺤﻟا ۔   ا  ل     و   ںر   ا ر د  ت روز  ںود  روا  ا  پآد  چر17 پآ   حا  لا ہ  اراد  ء1925     ر ص  ا ر  ۔ رد  اا ر ’’    ىر ہو    ىر   ض   ں ر پ   ر سا  روا ‘‘۔    ا    ں ا  ں ر ںا ( رﺎﻤﺨﻟا تاوﺬﻟ رﺎﻫزا 191  )  م  تد خ      ا ا     ا  پآ  سا  و   سرد  ا   و  ا   م  ںورادا  د روا   ل ىرو ر  ا پآ روا  ل ر    ا آ   ز  ا

 ا ا ا   ا  تر ىا      ا  نا ،   ت    ںوود روا   د نآا روا   ت آ        ب  تا ۔    ںود  تا ،ت  ہ ۔ ر      روا ں نا ،ا        ا سا روا   ىر         د     ا   ںوداا ذ  ح

352  د  ت   روا ا  ر روا تارا   ر  ں دا و   ا  ۔  ا ءا  ما م   با    ا   ا    ہو  سا   ۔ ا  ں ا ا   د      و   نا  و     ھ ھ  ا  ت  د روا    ،  ، ا   و      ا ر پآ  ۔  ا    تارز ا  ا۔        س        ا ہار تارز  ا ا  ود   ا زور  لد  ار ۔  تد    ا  س ا  ور  سا   روا ر   را    ۔   تارز  ا  ۔ ر    جا    ا  نا ۔ ر  ہ      ا ر د  ت ‘‘      ما   حا  ںر ى س  ا’’ (3  ء1944 ا ؍29 ا)  ا ر د  ت   ا  ہ   م  ا ءا    
ما  ت ا   ا ىا       نا    ۔ ا ہ   ں   ر ،لا     ں    ى ۔ ر ےد   ىرد روا    ا  راز  ،       ں د    سا ا  ے   جآ ۔ں     ا   ۔

ا   روا م جآ     ج     عو ا م  ں  نا ںو روا  ےر  پآ  ا ۔ں  گ پآ  سا  ترو ص  تر ہ ا۔ا  ا     سا ۔ا  ا   ںؤ ىا ا۔  ش  سا ر سا ۔ ر  ہر    ا ہو    ا  سا   ى 

 ن ے ۔د  با ں   ے !وا     م   ا  سا آ    ح  روا ں     سا ۔ا ا ُا ہو  ۔ر   زاوآ  و

 ُا ےر  نا ،  شر رد   سا روا  آ ہ ا  شر        او سا د  ت ۔ آ     ے   زاوآ ى !ا ے ےا    ۔ د ا ر  ا ا     عا 

   دوا ۔  ر    ىد   د     ا ا  ہ سا 

353  د  ت  ﺪﻤﺤﻟا!  ،  ہو۔       نا پآ   ع    ار   ،      ،  نآ تو  عا ے  ے ۔  ا ا ماو  دا قا   سا   ا ر  ر با ت    ہو    د ىر ؎   ت  د    ں      ر     ا  دوا ا  را ا   ا  روا ﺎﻨﻌﻃا و ﺎﻨﻌﻤﺳ  ا   سا ۔ او   ر     روا او  ۔ں   او د       عو     ن    ن د  ت     ر  د  د  د  ت ۔ ترو     ج
354  د  ت    ا  ں د د  ل روا  ى ۔  ذ  ے           تار روا ا ىا ہو  ۔    تر سا   ۔ او 1982 د؍27ہد ؒ اا ا  ت   ب)14  مود  را تاو رزا ء(  روا د    ا ہار  دوا ا ہو    ا  ںر     و  ح    ت   ا    و  ۔   ل ا ر  ا  ۔د     د   دوا ا ا زا   ا  زاوآ ا  ں  ا   ۔د ت       ںو او ا    ں روا   ر ا  صا و و    ںرود  ںوو، اد  ل    ز او ا    ل او ہو ىا    ۔   ا   ،ف  ؟   ا ں    آ  ں    اد ا  پ    ا  ا    ۔      ىا ا روا ى ىا ا    ار  ں ا     د ا  ، ، ،پ   ا    ش آ ا    ۔  را            ا 
’’ا  
 سا او  ا  سا ۔  راا   ن    ا  لد ےر   ع سا ۔    ا ر د  ت   و  ر ا    ۔    ا ر پآ   سا تا ر  ۔   ن  ن ا
۔      سا   سا   نا   ا  د را      ہاو  ا  تد    رد م از ت
ا كاﺰﺟ    تر ىا   ت   سا  ر   ‘‘رد  ہو   ظا  ہو  ےد  و   د  دوا روا و ،ل ،ن   اد

‘‘۔ں او  ا ں كرا ا    ں روا ت  ( 11 ر  ا ءا  عا   را ر ب2006 ن ؍

)  ح ا روا ر ا ىر   ت م   سا ا   ے ا ۔  دوا  روا د  روا ا      ىود روا د ا

355  د  ت   د   دو  سا  ںؤد ص ا    ض  ار     نا     ا ہا ا ا  ت  او د  نا سا ر  ىا   نا   ںر     ا ر د  ت’’ ا ہو   ىد   ا ا   تر پآ ا۔   ُا  ں   ں  پآ   ںد نا  ا   ر  ادا  ںوز روا  ر  تد   ز   ۔   ر   پآ روا  ےد ور      ہو ن روا ا ۔ں  زاا ا  ںو  پآ ت روا ت ،ت     ا س     ت  ہو   عو لا     ا   دو  سا روا ر ل  ب روا  ا ۔        ر  ف   ںر روا ںود روا ں  نا م ۔      ر  م    تا      ں ىا ۔   ل  ادازآ    ہو    س ا ار   اڈ ت    ںذ  ں   ۔
ء
۔ ء  ا   ا ﻣآ ﻢﻬﻠﻟا ﻣآ ۔ ن  نآ ا زور) 18ىرو2022(ء ﺾﻀﻀﺿ
356  د  ت  } 41 { لوا ا  ت روا د  ت : و (ا  ى ۔د ما) ا زا ٹ :  ض     ا ہا ا  ت   ا  ر ن ۔   ف    ر ۔   ’’  د  ىد  د  ت  ف     پآ   ہو ا ء ۔  ن   با  تاا  او ا ف ‘‘د او  ر       ا  ا پآ ا ۔ ا  ؓ ا ا  ت ص،ا    ءاا  ِ   روا تاذ  ؓا ا  گ   با ۔ ر ور   روا ا  ےر  روا ا ماا    نا ۔د        ں ر  راد
۔   ر  ت  د س   ا ن  تآ  ا ةر45 47 ٰ ىد  نا  ں ؓ ا ا  ت  ۔ ل ى   سا  م      د    ٰ  ا ﻢﺛ ۔ﻤﻴﻟﺎﺑ ﻪﻨﻣ ﺎﻧﺬﺧ ۔ﻞﻳوﺎﻗا ﺾﻌ ﺎﻨﻴﻠﻋ لﻮﻘ ﻮﻟ و ﺗﻮﻟا ﻪﻨﻣ ﺎﻨﻌﻄﻘﻟ   ر   ا     طا   تآ نا ۔  ٰ ىد   نا  د  ك ُا  ٹ ‘‘و’’  سا ٰ  ا  ے ب ف  ٰ  ا  ٰ ىد ا ت ء      ؑ د  ت   ن   تآ
روا تاا  ا  نا    ض   سا ا روا   د مد

او ر نآ ِ  رو  د ت   ِ  ا      ں

 تآ  ؓ ا ا  ت د   او   د  ِ تادرا روا ۔: ۔  د د س ف  قا سا    1 سُا قا  تآ نا  ور  تو تا  د  ت ۔

357  د  ت  آ    ہو   ہر  ہز  س     ا  و  ا  ت و ﻖﻠﺧ يﺬﻟا ﻚﺑر ﻢﺳﺎﺑ أا ۔ ارا  تو ا      ؓا ا  ت      ِ  1944  د   ہد ن  ا ةر  ٰ  ا روا ٰ ىد     ‘‘و’’  نا   و ۔   قد  ےد ا ہو       ىد ٹ ‘‘و ’’    ؓ ا ا  ت   ز   ہر كر  1954 چر10  ا  ٰ  ا   ا  ز ۔ راو  ند  پآ    روآ  ۔ا   ا  اڈ روا  ا ر از اڈ  ر اا ۔ر ظ  ز  پآ  ر  ۔    ضر   ر ۔   ز  پآ     ۔ر ىر  ا    آ  ل     ا تار  ںا ۔  او ر  ا ہو    ج    ؓا ا   تآ ہر  ا ةر  ِ    د  او سا
 ا ر ؓ ا ا  ت۔     ا  ر         تآ نا  د  ۔    تآ   نُا  سا    ٰ ىد  17 ا ور ‘‘را’’   477     ر او  لﻮﻘ ﻮﻟ و ﺎﻨﻴﻠﻋ ۔ ت ءو  دا   م 
358  د  ت    د  ك ا  ٹ ن ِ گر  ‘‘و’’     ٰ  ا ۔2    ر ا    ك  ؓا ا  ت  ٰ  ا    و ۔ر ہز روا  45 تآ  ا ةر ۔347   اد        ٰ  ا   ٰ  ا  آ ا  سا  د  ك  ٹ ن ِ گر  سُا روا        ﻪﻨﻋ ﺪﺣا ﻦﻣ ﻢﻜﻨﻣ ﺎﻤﻓ ﻦﻳﺰﺟﺎﺣ  ۔   او   سُا       ن ٰ ا  ن  ضر اڈ روا ا  اڈ ،ا ر از اڈ  ٰ  ا ں      ىد  ٰ  ا  ؓا ا  ت   ںواڈ نا    ۔     ك 4 ِ نارود ؓا ا  ت   ت ہد ن  ا ِ ر ۔   ىر  تا   پآ ۔ ر  و  روا   ش  ر  ج   ار ا      م      او   د زور ُا  پآ ۔  ںد نُا  ا را    ں ا  نز ىا م  ا م     ش
۔ا   ا ‘‘ا’’  چر  ت   سا     ا    ل ا  پآ ۔5  نا ۔  ےد ما  نا     ا ں  ۔ ن     ز    سا ؓ د  ت  ٰ  ا      تاو ۔ ك   تآ  ا ةر      تآ نا    ماء   ؓ د  ت ض ۔6  تآ ح       ر ُا  س  ،  نُا    ب ما      ل   و  ا  ﻖﻠﺧ يﺬﻟا ﻚﺑر ﻢﺳﺎﺑ اا   
12

ا  پآ روا ا  ز  ؑ د  ت ما   د  ت ح ا   ل     ح سا ۔ا    ‘‘نذا’’ ر  روا  

359  د  ت   ا   ر  ل ۔   ر ت   ےد روا     تو  نُا    ةر  روا  ىا  باا ةر تآ     ر ت ا  ےد   پآ  ۔  ل     ےد   ا   پآ ح سا ۔  ۔   ےر س   رو  ں  عو   و   ا ِ ر س 
۔ ہدز    ت   س        ‘‘و’’      ت ء      ۔7 را’’ ‘‘ (Aorta)   لد ن ى            ند ا  ىڈ ا  اڈ روا  ا ل اڈ   ۔   ف    روا   ۔  ن   را’’   ا ۔8 ‘‘ (Aorta)  ’’  ند    ا ف و ‘‘ (Jugular Veins)    ا ود رواز  ا ود ،ز  ا ود ۔     !   لا      و  نا   ‘‘و’’  ‘‘و ’’ ا ۔ز    ‘‘و ’’   ‘‘را’’ دا  و   ہرا او ا !!  ا   ہر آ    او  ت  جرد   ن  را ۔  د و    نا رو    تواو ترو     ؓ ا   پآ    ےرود  پرؓ ا ا  ت  لود   ۔ا    ا ہو  ں  د روا   
360  د  ت     ا     سا (Verifiable)   د ڈرر ٹرر   ،ہو ٹرر   ڈر    ٹرر  ر ،ےا   ۔   اڈ  ا  ا    اڈ  او     ۔   بد  ؓ  ن ا ىر ت The Renaissance of Islam   331  ںازا   پآ ۔   ذ   سا او   ؓ ا ا  ت    پر   ار  ںواڈ    ےر     ر او        سا    ا      ‘‘و ’’  ٹ ك   ۔    ہ  ز  ؓ ا ا   سا    رود ہد   او       ن سا  روا    ن ا ا ہو ۔ ر   ظا          اڈ  ۔ د  س  سا س  نُا روا   )لاو  ا      ا ، ك   Elastic Wall      (۔    ٹ    ہ  ز ا       ك ا   و   ’’    م    آ  ت ا  ا زا ہو۔  ۔   او ت    ‘‘و    ار  ںواڈ  ى ا  ن ؓ  ن ا ىر  گر   ك      او ت         و  ا   ن سا ،  ہ   ز  ؓا ا  ت  دو   ہر را     ت ىود ۔    ہ    تر    ك سا ف     ۔      گر ہو       ہر را  گر ا  ےرذ  

نا ٰ  ا ۔  ا ت ر ِ  روا   آ ا   ہدا

م  ‘‘و’’   ا   ود  روا ؟  ا  ‘‘و’’   ز ا  

361  د  ت        سا       اڈ        وز  نا     ٹ   وز  ﺗﻮﻟا ﻪﻨﻣ ﺎﻨ ﻌﻄﻘﻟ ﻢﺛ  مز ِ ط     و         ؓا ا  ت ۔  ا مز   ك    سا روا  ۔   عو ر ںود    ‘‘و’’      ا ل اڈ   س    نز ہد ا   سا  ںا ۔        ا  روا  دا او ر ذ روا   رد وا   او ح سا    ا     ارد و    نآ (Aorta) ’’  لد   ند ا م  سا روا   ‘‘را ۔    روا      ند ‘‘و’’    او  د  روا   ںا ند  ؓ ا ا   روا  ؓا ا  ت   ل       ا 
 م   ل اڈ   ىڈ ا  اڈ با ۔     ‘‘و’’
آ ۔ےد  ا  ںود ںود  ا  ۔    را ود      ِ  روا ا    سا
؟  روا  ا ا  زا ود نا ۔    ع  ا سا  ا ےود      ا ت ؟     او ت    سا  ، ا ،ا    را  ىوا ِ درا سا ۔ ں د  ك ا  ٹ و         و    ہرا  ۔  ا  ا   ہ  ز ا

 گر ا    ‘‘و ’’ روا ‘‘را’’ ا   ںو ض   ر ا  ا

ںود     زاا   ا روا د سا و  ا    قا  ‘‘و’’

 ِ  ۔   ے ز ا     گر    ںر   د ڑ     ا ا روا  ر  ند آ  ‘‘و ’’ ہو  

362  د  ت  ا سا ۔  ںود  ك ُا  ٹ ل            ٰ   ا ‘‘و’’       سا ا ۔    ك     نا    ہو     ز ا  ‘‘و’’ ۔   او ت         ع روا ا ا ۔ ت و ا م  سا   ا روا   ا             سا آ    ر ِ      د  ت    ‘‘و ’’ او    ند      ت    ‘‘را’’ ؟   راوراد  ز ا    ںود نا ؟   او ’’  نا  ‘‘و’’    او ا     ‘‘ع’’ روا ‘‘ا’’ ‘‘ن      ا و    ‘‘ع’’  ا سا ۔ ا  روا   ا   ۔ م         نآ ِ     م ؟ او  ۔ند     م  و   د  ا ءر    نا روا     ا  ‘‘و’’  ں   ض ر از  ا       د  ت    ہ  ا سا ا ۔‘‘م’’    ‘‘ن’’ ا 45 تآ  ا ةر47  ۔ درا  ‘‘ن ِ گر’’ ت  ‘‘و’’   
ت ا  ا زا ہو ۔ ل   ر ا  ےر  ‘‘را’’  ۔  او ت    ‘‘و ’’    م    آ 
363  د  ت       ند ا م  و         روا    روا ؑ د  ت   ہو روا      ٹ روا ا   ِ ند ا و    ؓ لوا ا  ت  ، ٹ   ۔  او  ند     ند و       ا    ںود    د ا  ا   گر ا     ‘‘ن ِ گر’’ دا  و  ں ہ ںود نا ۔    ن  نا       ند      ن  ۔   ہ  سا    ہ  ن    سا ،و    ،   م  گر  د  ن ہو او   لد   و   گر او    ند دا  سا   ت ۔    ہ  ن او      روا    را     گر ا    ن ِ گر   و  ںود ،ؓ لوا ا  ت روا ؑ د   لد    و  د  ند گر ہو روا ر  ن  نا     ۔ را ن او       ہا  ِ    د ا ہو  ؑ د  ت 1904  پآ ۔   :  ند ِ گر ى      ٰ ىا ا  ا       ؐ’’  آ   د ٹ ﺎﻨﻌﻄﻘﻟ ﻢﺛ ۔ﻤﻴﻟﺎﺑ ﻪﻨﻣ ﺎﻧﺬﺧ ۔ﻞﻳوﺎﻗا ﺾﻌ ﺎﻨ ﻴﻠﻋ لﻮﻘ ﻮﻟ و ﺗﻮﻟا ﻪﻨﻣ ‘‘    ( 8  ا19  ۔6 1904 ن17 10 ر20۔ )    ر  ں فو نُا ند ِ گر   و  د  ت ں  دا  نا  ‘‘ند ِ گر’’  ں ۔   ر روا جو  ے  
364  د  ت  ِ گر’’  نا  ا ةر ۔ ںو   ںا  سا ت      ‘‘ن :  پآ     تآ    و  ے  ا ت ں   روا    ف ا  لر  ا  د ٹ ن ِ گر  سا  روا    ںاد  سا    ا    سا م ہو  ۔    سا     روا ( 17  ا ور ،را389 388۔ )  ِ نآ ٰ  ا    ا      ح   ِ  ا   ۔ د ٹ ن ِ گر  سا    اا  ت  روا  ٹ  ے ( 17  ا ور ،را392 391۔ )       د  سا    اا  ےر   ا ٹ گر ہو  سا ۔  گر  ن  د (213۔214 22  ا ور ،ا )   سا روا    اد  سا        وا ےر   ا ۔ اڈ ٹ  ن ِ گر ( 9  ۔11  ا17 ر10 1907 چر )         ےر ا ا ر ﺾ ﻌ ﺎﻨﻴﻠﻋ لﻮﻘ ﻮﻟ و ﻞﻳوﺎﻗا o ﻤﻴﻟﺎﺑ ﻪﻨﻣ ﺎﻧﺬﺧ o ﺗﻮﻟا ﻪﻨﻣ ﺎﻨﻌﻄﻘﻟ ﻢﺛ   سا    ٰ ىا   ا ۔ ہ او   ٰ دا   ا ا  د ٹ نِ گر ( 7  را25 ر25  ۔9۔10 1908 ن )  ا ر ا روا   ‘‘ن ِ گر’’   ‘‘و’’ ر   د  ت  ندِ گر      ندِ گر ا  ر فو     ‘‘ند ِ گر’’
365  د  ت   ِ گر’’     لا  ت  د    ے    ں  ‘‘ن    ت    ور ر  ں ۔:   د   سا ۔  ر   لا   ور  ا  :ا  ِ گر’’    ‘‘و’’   ور   ۔   را  ‘‘ن     ہد ن    ا     توا  :ود      ءارآ ود    ع  ا  سا  ت  ا   ،      ور  لا سا ۔   ىد ا  ار  ىد  ‘‘ند ِ گر’’  د  ت 1904  چر ‘‘ن ِ گر’’ روا    ظا   پآ ر ىآ    م۔ 1907   ‘‘و’’ ا ۔    ‘‘را’’   تو  پآ   لا 1908 ۔    ‘‘ن ِ گر’’ دا ر :     د  ت     تآ ں  ہ ۔     ند ا ‘‘و’’      پآ ۔      ‘‘و’’ ؓ لوا ا  ت   د  آ ﺗﻮﻟا ﻪﻨﻣ ﺎﻨﻌﻄﻘﻟ   ف ا  لر  ا :     روا       ا  ، م ا  سا ہو    و  ے  ا ت ں   روا   ۔ د ٹ ن ِ گر  سا  روا     اد ا ( 31 ا1902 ىر7-6  ) ت  روا ‘‘ند ِ گر’’   ؑ د  ت  ؓ لوا ا   روا د         با   ‘‘نِ گر’’   ‘‘ن ِ گر’’ ۔  ‘‘ن ِ گر’’   ‘‘و’’    ںود لوا ا  ت
366  د  ت   ا   ف  غد  لد   گر ہو ‘‘و’’    ا  ؓ لوا ۔ ( 15 ۔ ند ر را 1911 د )  ہو     ف  غد        سا گ     ‘‘و’’  گر   سا       ند    لوا ا  ت   ت۔   د   روا    و ا ۔      ند      پآ     غد    لد ‘‘و’’      لوا ا  سا ۔   ف  غد  لد    ےر  ر  ح    ا ل    ،  د   ف  د   ر ف  د  ہر     ا    تا اڈ ۔    ہر     روا    ں  لد    د   ‘‘را’’ ا ۔        ں ؤ روا وا       روا آ او  ‘‘ن’’    ند    ف   وا ،   ،  ف    لد و     لوا ا ۔    ف      ا ا،   ند  سا       ا    سا چ ۔  دا  ‘‘و’’  ر ےڑا   سا   ںو ض      م ا ر ا ا  ت   ‘‘و ’’   ‘‘را’’  لد ف   ٰ 
 دو ا ا ۔    روا     روا  ؑ د  تِ تاد   ن   ےر  سا ، قا   ِ تار او   د  سا ِ ت
 ،   ك ِ نآ    سا رو    تروو  روا د د 
367  د  ت   اذ  ﺎﻨﻴﻠﻋ لﻮﻘ ﻮﻟ و   ا  ا روا       سا قا  ۔ ن  نآ ا زور) 19ىرو2022(ء ﺾﻀﻀﺿ
368  د  ت  } 42 {  ح    ى ر ا (ن۔ا  د ا) ‘‘ ح    ىر ا  ا   ر  آ ر’’    ،د    ما  د  ت تر ،قا  د  مود   -51 ما  د  ت نارود   ا و  ل52   ت  نور  ز روا    ںا م  د م  7  روا 8    ا ف  نآ   ا   رد  ء1965 ظا      ا ہو    م ا  ت     سا  ن  8       ا  زو ء1965  ور      ا  از  ہدا ت د   ۔     زور ا  ساہز ز   و ا  ء1965 9 lead      پآ       را50   خر :   ہا  فؤر بر ا        ادا ہز ز  ں  ’’  ںآ ىر  ں     ‘‘ س سا’’  سا ا  او  وا  ں   سا روا د    د روا د      ہو روا        ى   د  د روا  ر م  ل   و روا تو  سا روا ‘‘ ر    رو ( ۔362 لوا   ت363 )

د   ےر    را ںورا    ا ا    د  ے   ز سا را ںورا روا    ت  ا   د  ہ  سا ہو   ا

  و  او  نا  ،د ہ  ر ہو ش    ا    آ  

( ۔238 ر ت239 )

369  د  ت   ز  پآ    م ا  ‘‘ س’’ سا   ذ   ا   )   ا ا  ہز5   تا6   ہر ہ  روا (تا ۔او د ز         ن ںا ت  ص    ہر  ر روا     ر ر ا و سا    ا   ےز روا  سا زور ا روا م     : ر   ے      ر ؎   مارآ  و ك ں  15   ء1906  از ہدا  د  ما  د  ت   ) ىو  ا ر ى ت    ح    ا    27   1908   ور   لوا ا   لوا    تر  ء   (  : !د’’  سا   د   سا د روا  د  ےر ر  ا
‘‘ آ
د  ت  روا    د  ت  نا و        ر  و ہد   ‘‘ س’’    د ‘‘ہ  ر’’ ہو ش ۔ ر     روا د ہ  د   ں گ ہو   ش      را  سا روا د  ‘‘ س’’  ں ہو   ش  روا 

ر او     دوا رد دوا ا روا  ر   و   مد ىآ  

ا      ر       ت  سا روا

رذ  ا    روا   ظ

  سا   ا ےا  ا وا  ںو م  د ا  و  ا  ا

370  د  ت  روا  ر   با  ہو   روا  ر نا    گ ہو   ش     ىرا   سا روا  ر ر  ا روا   و  ۔ا ء نا  ے    نا ا      س        ن سا  100 ل       سا   ےر 27    ا ہ  ا ہا  ا رو از ت و   ء2008 :   ﻮﺳر و هﺪﺒﻋ اﺪﻤﺤﻣ نا ﺪﻬﺷا و ﻪﻟ ﻚﻳ هﺪﺣو ا ا ﻪﻟا نا ﺪﻬﺷا ﻪﻟ    ت سا      ا    ےر ل   ا  جآ   د م  و  ا  ا لر  روا ا  ا روا ما          ں ىآ  ںز ا     ںور  روا    و  ا  لر  سا روا ا ںز ا       س سا  د  ے  ما       ى  ى  روا  ر و  ۔ ر وا      ما  سا روا    م     راا   ت سا 
لر  روا ر  ا  ما
۔     ار ۔ﻣا ﻢﻬﻠﻟا ،ﻣا ﻢﻬﻠﻟا ،ﻣا ﻢﻬﻠﻟا ن  نآ ا زور) 19ىرو2022(ء ﺾﻀﻀﺿ
371  د  ت  } 43 { ر  ا .د  ت (ا ۔ ىراا)  ں  ا ۔ ا ن ا  ا ف    ء1934  و    نا ۔  ن ىد م    ا   داا  نا۔     ا     و سا  ا ۔ ر ا   ا لآ   ہو  او   ۔ ر  ر  نا    ر  ب   ا    و   نا   ر  م  ‘‘راا ’’  پآ ا  ا روا    ہر ہر  دا ا ن   روا    و     ر  م      ىد    روا دازآ ماا ں  م     او  ا  ت ساروا  و  ف روا نآ ف ،ما ف
د   ر    لو ر ىر ا     شر  دازآ  ۔      داور   ا   ر  آ  ۔ﻢﻬﻨﻴﺑ ءﺂﻤﺣر رﺎﻔﻜﻟا ﻋ ءآﺪﺷا ( ﺢﺘﻔﻟا:30 )   ل     ا   و ر    ل ا   ں ۔  م   
   فاا  ت سا  ى شر ل ى  و سا   سا ۔
372  د  ت   ا د ا  از ت ما ےر ےر    ؓا ا  ۔ را   ں و ر   ھ  و؎  ں ر    ں   ىر  ا ا روا    ا     پآ ۔ ر  م  ‘‘ ’’           سا    پآ    نا   ہر  ہو   ار   ا   ا روا  ا    و ر   داا  ں      ہو    و    پآ ۔ے   سا روا  س  سا   ں د      دز   ے روا ں م   ار سا        پآ ۔  م  پآ ا     ف  سا اا    ں   روا    سا  م جآ ہو  ر     گ  ند   ا روا ىرو  سا ا پآ ۔   سا    گ ہو      ۔  پآ   ا ۔ ر او  دد      ا    سا  ں  ں نا    ہ  جآ’’  روا   د ٹ م  نا  ر  ا رو   ،  ،  ہو  ں   ے دآ ن گ ا ۔     ا ا   ۔  ہ ہو  ا    ہو   سا ۔    د    ح   ے  ہو  لز  سا   ا   سا   ں   سا        ‘‘۔     ( 1935 ؍26 ء )

ر ف   سا  ر ۔ ا روا  ہدز   سا    م   سا ۔ر ا    سا  د ۔او دد  سا ر ر ۔د  ص

373  د  ت   پآ   ۔ نا     پآ  ل روا  را ش سا  ىرو اا  پآ ۔ر ماو ع روا و ا  ں        ں27   ہ روا ےو  ھ   سا   ۔   ور را  ا     ا ہ     ا  د  ت  ر  ۔د  ت 1. ۔ و ز 2. ۔  3. ۔ ط     4. ۔ا      ں 5. ۔ م     ك ىر  6. ۔ ط   ا  ا د 7. ۔ر روا آ    ں   8. ۔ر فو  ںد  سا   رو   م  ا       روا ىداا   نا ۔ را ىد روا ىرو ت  ز ہد روا  را ز ہد  ا  ت    ۔        ر  سا    نآ ،   ا   ۔   
ف  سا  ںو روا ت  ا  پآ ۔   تادرا  پآ  ۔  پآ   ن  ا روا ترو ،ا  سا روا د 

   ن  ں روا        روا ذ   سا   

 نا روا   عو   لا  ںاود روا ںر م   ترو    ا    آ ٹ ف  د  ر ارر گ     ت  روا ڑ     ا دو  ں  ں روا ںواڈ ہو     روا  آ  ف   ن    روا ت ۔  ر  ا و ت

374  د  ت  ’’ ںود  ا روا ہ … و ا ىرا را ا ۔و رود  ں روا ں   ہو   را ا  ۔ او  ر ہو  و را ز ہد روا       آ   ترو      ا   ت  ۔ ر    سا   پآ ا او   روا  د د    ن  ں   آ و  ۔او ۔   ( 21 اء1935  ؍ )   ٹو روا  او  ك  د ر و    ا ز ا   پا     ل   گ ا   آ   و ور روا       ۔   ف    روا     س ۔ د ڑ  ے ت    ف  ں      رو  ا روا ت  ر و   ۔
روا     د     ل ن    قوذ ےا   ؎ ۔  پآ  د   داا  ش او      ف  ں ىود   سا        ر    ں را  ں     ز ہد ۔   ا   ا  را ا ۔  ا  را ا     ( 1935 ؍7 اء )
375  د  ت  ۔  پآ  د را د  ن  د  ز ہد   ز ہد    م ا ۔  ہدز ف  ز ہد ’’         ز ہد … ۔       ا ۔  سا د  ن ہآ  د رد ( 16 ا1936 ا؍ء )   روا ا  پآ: را ز ہد  ں د  ف   سا     ںود’’  آ  ى    ن  سا  ں  ر  ما   ں … ۔    روا و  ز ہد … ۔  ا  ت ںا  ںورا ں   روا  ۔ ہ  ں  و چ ح سا ور  ا ما    ت ا    ن  د     ن  ن        ن  ا جآ ۔    ن سا  روا   ‘‘۔   و سا   د
د    ترو  را ز ہد  سا   ںآ روا آ     ر  ذ  ز ر ۔    ہدز        ر
۔  ل   سا   ر  ح ى سا
( 8 ء1936 د؍ )  د   ن   ز ہد   ذ   ا   سا  با    ز ہد گ  سا  ہدز   ز    آ   
۔     ہو    جآ زا روا ق    روا ا   آ       روا سا ، ا  د  جآ    ہو     ت روا ا
376  د  ت     ں ا  تادرا  د  ت   ز ہد  تد  ىو   ہا  و  ا  تآ       ن ۔    ںورا ۔    را ز   ا ءوا  ،تر ںا   ہدز  ر   ا   روا د ۔  ت  ہو  روا    ۔   ادا   دا ق    د ۔     چ  س ہد ۔   ت  ںر روا ںا ر  او  ا   روا  ں   ) ىر   ز ہد ۔  ا  ں   و م روا   ہد ۔    تد ہدز  را ز ہد ۔  ت  (   ۔  د  تاو   ق نرد  ا روا   ز  سا     ىد   ا ا         ا  روا    ے   روا ے ،     تد     ا   ۔ ب د ار  ﻖﻴﻓﻮﺘﻟا ﺎﺑو ن  نآ ا زور) 19ىرو2022(ء ﺾﻀﻀﺿ
377  د  ت  }4{4 ر  د  ت 1  (    ۔ ا كر)  ت۔ ر ر  با ا ند   رود  نو  د  ت      ر  م   ا  د   ل روا ر د  ڈ ا   ںر  پآ۔   تر  تر   م  ر    ۔   ذ  ں ے  ف ں    م نآ   ا  ا با   ا ر وا   پآ  و   ما    ز  پآ ۔د ۔ و   ا ر   د  ت  ا   ںر  نا  ا ہ  ا ہا  ا  ت ۔ ذ ر      ن   ا 1.   ت   ما راا م   ز روا    د ۔ آ ر روا ز ،  ۔     2.    ت          د ت ۔  ت  ںو نا ۔ 3. ۔   ت   4.    ںو نا ۔    ںر  ںو سد     ،      نآا سرد  د  ت ۔ ت
378  د  ت   ا ہا ا ا  ت ۔ ت  سا ۔  د  ز  نا  ت  ا  ا ہ  تاد روا تا  د   ۔      ت  با     ا نآ   ۔ ىر م  سا ا روا 5. ۔  ر روا    ا روا قا ا ،ور 6. ۔ ر و   ا و ت 7. ر و   ر 8. ر و     9. ر و    زا  ت 10. ر و   ت روا  ص  ا  11. ر روا    ( 20   زا ز 2021 ىروء )  ،ما ہو  ت و ر   روا   ، ت را ود  و    ،ا  ،ا  ،ا ر ح ا نذا   روا تو لا  روا ر   ہو   ،ما ا ا ،ما  ا ،ر  ،درا  و ر فر  ںورا  ر  ں۔       نآ (1453   ا)  ۔ ر م نا  را ا  ر روا  م  د  ت   ۔  نا     ے تاا   ر ا  نا روا      سا        و ى م  ر     ذ ۔ آ  
379  د  ت   (1)    (2)  ىر  د سد (3)  ہا (4)  ؤا  (5) زآ  تا  ما (6)  ا ن(7)  ا  (8) ى  تاو (9) (10) ا  11) ا آ (  ىر  (12)  ا تد(13) ما   ا (14)  نآا (15)  ور  (16) ہار  (17)  نآا  د(18) م ىدا  ما (19)  م(20)    (21)
380  د  ت  22)ا ج ( ا (23)    نآ  ںز ذ ر  كر   د  ت ۔  ا ىا(1)  (2) چڈ (3) ڈ (4) ا (5) ا(6) ى (7) ا (8) ى (9) ا(10) ور (11) ى (12) 13) (   (14) 15)وا ( اا (16) (1733   ا)
381  د  ت  ء1910– ء1900   ںا ىا   ا د ا  از ہدا ت  ء1900    ا   سا ۔  ‘‘نذا ’’  د  ت م   ر د  چر روا   ر   ما   ںا     ‘‘نذا ’’  ء1906 ۔ زآ  ر ا  م (1602 ا ر)  ’’    ؓا د ا  از ہدات  ء1905 د  روا  ا ہ ۔ ٔا  ‘‘نذا7   رود  سا  ا  ر  ء1906 ۔      (1602 ا ر)  اراد   ند  نذا  ا    ؓا ا  ت ۔  (2371   ا)  د ڑ  ما  ر  د ہر  ا  ر   ء1905   ؓا ا  ت  16  زاا   ر ىر ل ما     ل ۔ عد  (3141   ا)  چر   نذا  ر روا   ىر  ؓا ا  ت  ء1906 1922 چر    ءا ا  ا  ۔ د    ر فآ ر  ء     اذ ن ا ز   ا ما  روا ا ىر ہرود  ء1957 ۔ ن  ہار        ن  ا لا (72719 ا ر)
382  د  ت   ىر   ۔  زآ  خ  تد  ما  ر  ء1906    تو  د  ت15   ر سا ا  ا ا ر  ء1908    سا  ر ھ تاا  ا ر    س ور    ا    سا ۔ اد   ےد و روا  اد  ىا   روا  ىد    د26   داد را    سا    ا  ا  تار ء1908  روا   ا پآ  ۔  ىد   ؓا ا  ت عا  سا ۔     پآ ۔ر ىر خ تد       ت  پآ گ م ۔ ( –318١   ا320 )  روا م آ   ۔    ؓا ا  ت    ل19 ۔   ن (2171   ا) ا ا   ہدا ت  آ  ء1909  ا’’ م        ء1942  ۔ لا ودر  ںاا  ما ند   سا ۔ ر ‘‘درا ۔ا  ں   قا   ت  تزا  ر ٔا (2973 ا ر) 1910 ت ا  ا ر  ىر  لوا ا  ت  ء ۔ ىد  د  ؓا ا  (3211  ؒ ا)  اوا ؓا ا  ت۔ عو د سرد   نآ  ء1910 (3011   ا)
383  د  ت     سا ۔ا  چر    ء1910    م   ا ۔ ر ق ؓا ا  ت ر   سا ۔ ترو (3141   ا) ء1920– ء1911  ىرو ا  ت    ؤر ا   ہدا ت  ء1911  ا  تزا  لوا   ںد  ںا    ۔اڈ د  ‘‘ارا’’   ۔  ادا ہو     روا    نا16  ا ا  ا سا  ء1911      ن   ل   ىر  ے  ا۔ا  ند سا    و   ہ  ا و ا ز ر وا    نا    ۔ ۔   3643 ا ر) (3031   ا)(  ن  ں اا    ا  ؓا ا  ت  ء1914 ۔      د ہ    ‘‘كا ’’ نا ب  (422   ا) 1914  م  د   ا د  ؓا ا  ت   ء   ۔  ا  نز   م  ‘‘ا ا’’    د  ت    ل ا ہو  سا ۔  ىر  ن ى ںد نا    ذ   ا ا    او   نز      ر ا م       ء1914  ۔     ا  روا     ا  م  ل ٔاو  ء1914       ف          ہا    ۔ د  روا (442   ا)
384  د  ت   27   ف   ہرود روا  ر د ہرود  ا ۃر  ء1914 ۔     ت  ل ود  ۔  ر    ںود  د (452   ا)  د  ؓا ا  ت ىرو ۔   ر  ء1915 ء1923  ۔  ے    سا  و    ں  ا ۃر  ء1929  ۔   و    چاو ا  روا     ر  ء1930 1931 رو  ء ۔ ىد ىر  او     ا ۃر  ء1935 ا ۔آ ك  د از ہدا ت ‘‘ا  د م’’  م ى ر   ا ۔   ء1913   ا  ا ر     ( 3 ا ر442 )    ا د ا  از ہدا ت 18  ن  را  ء1913 ۔ ىر ‘‘ا’’ (904 ا ر) چر17 سرد  ۔ زآ  نآا سرد  ؓا ا  ت  ء1914 ۔   ا  ( 4 ا ر135 )  ا121914 و او آ ر ز  ىر  ؓا ا  ت  ء ۔ر د  م  ‘‘ما  ا’’ ا ا       ( 4 ا ر143 )        م      ؓا ا  ت  ء1914 ۔ ا    ىر    ( 4 ا ر154 )
385  د  ت          ت ‘‘قور’’ را   ٔا  ر   7  ترادا    ۔ا ىر  ء1915 ا 4 ا ر)682   ا) (178(  ن   قد   ت  را    در  ء1916 ۔    ںا   ۔ ىر ‘‘قد’’ ( 4 ا ر191 )  د 1916 قد’’ م     م  ى  ى ا  ء ۔ ر ‘‘ى ( 4 ا ر194 ) 1917ن21   ر وا  ر د  ‘‘ل ر’’    سا  ء1917 ۔ ( 4 ا ر197 ) ۔ م  ںر  ؓا ا  ت  ء1919 ىر  ( 4 ا ر215 )   ا  ؓا ا  ت 21  ن  س  رد   ء1920 ۔  ىر ( 4 ا ر256 ) ء1930– ء1921 1922۔ زآ ہ  ترو   د  ت  ء (1782   ا) 1922 د25  ر۔ر د  ا ٔا   ء (3602   ا)
386  د  ت    روا (تر) ا ہد    أا    ا ا ر        ا  ۔ر د ما ا    ہاد ا ا     س    سا  ےود ا  ں ںود نا  پآ  ء1925 ۔د    (1332   ا) د  ت ۔ م ٔ    ء1925 (3561 ا )       ا ىا  ؓا ا  ت 17  چر   ء1925 ۔ر د  ‘‘اا ر’’ ( 4 ا ر518 )    و   ا ىا 15  د  ىر ‘‘ح’’ را  ء1926 ۔ ر  ار   ت ا    ۔ا 4 ا ر)3802   ا)(566(   روا   ںا   و  ا  د  ت  ار  ترو  د     ى ‘‘ار ’’ را ىا ا  ء1926 ۔ا ىر ترادا ز  ا   ا ( 4 ا ر566 )    ؓا ا  ت     ںا روا ں ىا  ء1926 ۔  ا ا  م  ‘‘ا را’’  ( 4 ا ر565 ) 1927۔   ‘‘ى ا ا’’ ى    ء (3802   ا)
387  د  ت    ‘‘نرو’’ روا ‘‘لر ر’’ ب  ف  ںؤو  آ  ء1927 ں ف  كر ن  ﷺ تآ    ا ۔   ا   ﷺ ا ت  ك و   ا  ؓا ا  ت  ء1928 ۔  دا  ں  (295 ا ر)   ا ا ر  ا  د  ت 15  ا    ء1928  ى  ا ر    ۔ ہدارا  م  ہرادا  ا  م  ا  ا   أا ح سا ۔ ىد ےد را  ود     سا س    رد ،(س  ى  ا ر)  رد ،وا رد    ر   ۔ حا ا  ء1928 20  ؓا ا  ت ۔( ) ار و 5 ا ر)18(  نآ   ر     ء1928    ا  نا    ںو او ر   نآ  پآ  ر نا ۔ عو ر  ۔ ذ ر م    ۔ ن 1.نآ ترو 2.   نآ  و  3. نآ  4. لا  نآ  5.  ں آ 6. ت ور   نآ 7. و   را نز  8.  ت
388  د  ت  9.   ت 10. ن  روا  ، ،ور   ا  نآ 11.   ىو    سا     نآ 12. ا  و   ا    13.   آہو 14. د   ا    نآ 15.    د   ىٰد نآ 16. ں   ز ہآ   آ 17.   تا   18.   رد ا   نآ 19. ب ہ  ا     روا   20.       ں ور 21.    ما   د  22.      ں    د  23. تا ذ    ا  ہر  تا و  24. تا ذ   ت  د روا تر 25.     26.   نآ ف ب  م د  ا م 27. (با  ںاا سد) در  تاا  ما  28. ب او  ىر ں    29.    نآ نا
389  د  ت  30.   ت آ)    ىر  حا ا    نآ (حا  31. ا    ﷺ تآں   32.  ا ت      ن روا  ن 33.  ىٰد   ا ا  ب  روا ا   نآ 34. لا  ا ہ  م آ 35.    پآ  ںورا ا  نآ 36.  روا  ا  نا    اڈ  37.  آ  تارا  (151–1503   ا)  ىر17    ا    ا م   ا  ء1930 ۔ عو    ا  تارا  م  ‘‘نا ا’’ ( 5 ا ر178 )  ا   ف  ا   م  ‘‘ا  ر’’  ء1930  ىر ر   ا ا ز  ا  و  قا    ت ۔ ( 5 ا ر182 )  ا ىر  ىا ودرا   ا  ف  ما    ء1930 ۔ ےا   اا   ا    ( 5 ا ر183 ) ن  نآ ا زور) 232022(ء ﺾﻀﻀﺿ
390  د  ت  } 45 { ر  د  ت 2  (    ۔ ا كر) ء1940– ء1931   1931    ق  ن    د  ت  ء ۔  ر    روا  عو (3961 ا )  ا4    ن  ا ص  ؓا ا  ت  ء1934 ۔  ىر“حا” را زور      روا   تاد و ق (6645 ا ر)   ؓا ا  ت 1934د        ت  ۔ ذ  ت   روا  نا   (117 ا ر)  ن 6   درد  ا   ن  ما  ء1935    ىد” ۔ ىر را ىا ا  م “ (2278 ا ر)  ن  ہدا روا ا ر  ا  از ہدا ت   ء1935  ازا  ں   نا روا ا سور   ا  پر   ا  از ۔ ىر  ن ر ىا   ا  م “ما” 
391  د  ت  (2278 ا ر)  ىر  ى  ا ا     ()   ء1935 ۔ ىر“ىا” (2838 ا ر)    د ق ىد ں م    ؓا ا  ت    سا ۔ د  ر       لا   پآ  ۔ ت ہرود  ۔ ےا ۔ا درد  ا  ى ى  ( 5 ا ر418 )     نز   ا  ا اڈ  ھ دآ ر  ء1935 ۔ ىر را  م “ىا”  (2838 ا ر)   و   23     ے  ا   ء1936 ۔  ىر راو  را م “ىا”   د تا (2456 ا ر) 14   ا  از ہدا ت1936   د  ت  ء   روا  با  تاا  ںو   ا ت  م ہ        د  ور   لا ا روا   ىر  ا م   سا روا ر د   ا۔ ر“ا ن را” (3168 ا ر)  ىر   ۔       ا و ا  ا ا ر ۔ د   ء1938 ىر ا روا  ء  ء1936 14  ر (2765 ا ر)
392  د  ت       ىر آ م  تر   د   سا۔ا  ء1938     د    ں    ہ ا  ند   د ۔ ( 8 ا ر57 )  ىر31  ںا  تزا ص  ؓا ا  ت  ء1938 4۔ ر د  م   سا  ر  ء1938 ىرو۔ر“ا ما ” ( 8 ا ر447 )    ر   م   ا حا   رو  د  ت ۔   پآ ل ا   د  رو با۔ لا   (273   ا)  ىر  ىر  ؓا ا  ت    ى   ء1940 ۔ (128 ا ر)   ؓا ا  ت26   ء19408 15  ں     ل  م  ا لا     ر   ا۔      ا     ى تروا ن ا    ا را   داا  تا وا  ۔ ر ر     سا  ؓ (76 مود  ا ) (293   ا) ( –70 9  ا ر71 ) 1940د ا   م   ۔ا   (1379 ا ر) ء1950– ء1941
393  د  ت   ىر  ا  ؓا ا  ت     ند  زآ  ء1942 ۔ ا ٔ ر  او  ىر  سا ۔  ىر“ ن” (2919 ا ر)  د  ؓا ا  ت روا ارد   و  تر  ء1943    سا ۔آ  دو ض ہرادا  ا  م “ ءا” درا سا  ء1919  ت روا  ؓا  ى ت ، ہ  رو  ى ت   م ۔   ر  ؓ ور  (4549 ا ر)  سا  ٔا      ا   ر  روا   ء1952 ۔ ر    ا ل  ى  روا   ر ا (4915 ا ر)    ق   ں  ا  ؓا ا  ت  ء1944  ں ہرادا  ۔ا  ہرادا ا  م “ا ا و   و ں لآ” ۔ر       زاوآ  نا روا    (6825 ا ر)  ۔       ند  ا  ؓا ا  ت 2  ر  ا   عا ر ر  ف  ر  ء1944 ن    ۔ ىد ےد ىر  أا       ل   ء1944 ۔ أا  را ا   ما ( 10 ا ر20 ) ۔ا  سؤ   رااراد م      ء194426 ( 10 ا ر26 )
394  د  ت   ىر  ں  م “قرا” ف  ا ما   ء1945 ۔   تا و تا ىرو  ف       ىر  ا ( 8 ا ر473 )  ن   ا ءا    ا   و  تاد  ء1947“ح” ۔  ىر ہرود  ء1950 ا  (21614 ا ر)     ت ن 1947  ہ ا     ر  ء ۔د عو م   د (28111 ا ر) 1949ا   ر    نز چڈ  ”  ىرا ا  م “ما ۔  ىر ر ( 12 ا ر87 ) ۔ ر د  ہر    ا  ؓا ا  ت  ء1948 (28111 ا ر) ۔ ر د   ہر كر   ز   ء1949 ا3 (1514 ا ر)    زآ  نو     د  ىٰد  د  ت  چر زآ     فر آ روا  د سا ا   ا  ء1947  ء1947 ۔ر ىر (6219 ا ر)  ےر       ن    د  ت ۔     ىدازآ     ا ا  سا روا د (32411 ا ر)

  ت ت  ت روا   ہ  ما    ے ۔ ا ا

395  د  ت  1947ن     ىا نآا   ف  ا   ۔ (66310 ا ر)   م        ؓا ا  ت  ء1947 17   ر  نا روا    ہر   را     م   آ  ۔ ا   ىر   (1128 ا ر) د  ت    ى  ا را  نو     ہر   سا  ۔  ىر  ر را  ا  ا 21    ا ىر  ء1949 “ر”م سا روا     ر۔ر        ء1951 ( 4 ا ر5 ) ا ا  ا  ت     ىر  ؓا  ا    ء1939
ف ىود روار ف  ل  ے۔    ر    ل 18  روا  9 ض62      سا ۔ 5 ل آ        ہ وا   ؓا ا  ت ۔ 2   4  ا روا   س  ہ سا   ا۔ا (607-606،5847 ا ر)  غر   ں  ہرادا ا  ا   ند        ن ۔    ں     ا 10  د    ء1949 ۔   م  ہر ا  ہو  ا
ا ،ا ۃر نرد   ۔  ے  ر ہ ا ۔ ر ا   ىزرد
396  د  ت  (1138 ا ر)   ا ن ا  ںوا   ن     ذ     ڈ  ا نا ىا س   ؓا ا  ت  ۔ ا  ا ںؤ او   ں  ٔا  ٹ   ا  ۔     ء  م   ار ر ا  ف  ن      ا  حور ا  تد قوذر وا د ق  ا   د  ت   ۔ا  ن روا    ت ںا ىا  ىد  1948  ض  ن  ء ۔آ  دو (6995 ا ر)   ںورد  و  ا  ند 12  ىر  ںورد م” ء1948 “  م     روا د روا      ا        ا   ۔  ا   سا ا   ںازا  4  ىر   ا  ند  ء1951  م  ر سا  ؓا ا  ت ۔    ىر ر  ورد”  “ ۔ا   ء1951  ہر    (3815 ا ر) ء1960– ء1951  ء1951  سا روا ر د  ہر  ت   ؓا ا  ت  ۔ د  حا (31414 ا ر)    ر را  د     ء1913  ىر  ند ہرود  ء1951 ۔د (39414 ا ر)
397  د  ت  ۔ ىر ’’نا‘‘ ر  ى  ءا ا   ء1951 و (3415 ا ر)   ؓا ا  ت 20  ىرو 1952  كر  د  م  ء  د ا د    ا را  د روا ل       كر ۔ر (39918 ا ر)  ا ا   ازا  ںا  روا د   راا  ء1951 ۔  رذ  كاڈ  ت ے م   ر وا “ا” م   ۔  ر (35714 ا ر)   ؓا ا  ت د  د ى  ا ما6 ىرو  ء1952 5 روا ر  كر د ا۔ حا  سا  ء1952 ا (8315 ا ر) ىر   ن  ا ما    ا    ء1950  ا  ۔  ىر ر   ا  ف ”ر  ء1952 ۔ا ىر“ ۔    ؓا ا  ت م  ر سا (41315 ا ر)    ن ا ا   روا ن ا ا ر  ہر  د ى   ں س  ؓا ا  ت د 31     ر  ء1950 ۔ حا  د  ؓا ا  ت  ء1953 19 ۔ ( 17 ا ر109 )

       ى سا ۔  ر ز او  

(41115 ا ر)

( 17 ا ر420 )

398  د  ت    نا روا    ں ىا   ف  ر ا   د    م  ں ر وا  ا  ت  ء1954 peace ۔ا ٔ اا  ر  م  ( 12 ا ر228 )   ؓا ا  ت د    تر  ہر ل  20 ىرو 21 روا ر  ء1952۔  م حا   ڑ ء1958 چر ( 20 ا ر82 ) ۔ا  ر  ا   نآ    ء1954 عو ( 13 ا ر150 )   ا ا ما 1949 ىر  م  ‘‘ا’’ ہزور  ا  ء 30      ر  ا اود   ا   ۔   زور  ء1953 چر  ما  ف س ض روا   ا  تا   تراداو ا  سا روا  ۔ د ( 17 ا ر193 )    ؓا ا  ت     1953 روا ى اذ  ر  ء   ى م جرا  سا ۔ ىد  ى ى  ن ا ا ر
۔    تر
د 1954 ہر  ما   كر د ا  د ا   ء ۔ حا  تر  
399  د  ت       ى  ف  نا ا   ء1955  ‘‘ ا ىد’’   ترادا  ىا ۔  ىر ( 8 ا ر408 )     ىر م  ‘‘ا با’’ ر  ود ا  ند  ء1955 26 ۔ر    ء1956  (29118 ا ر)  ہر  ء1957 ا   ہر ح  ()    ءا ا  ۔د زآ  ر  ا  م ىا   (73619 ا ر)   ل ا ت  ہر ا ز  ؓا ا  ت  ۔ا   ء1956  ڑ     ا  أا  ل  د  ت   ور  ر ۔د        ں  زا ہو ۔د  (35019 ا ر)  ن  د  ت  ا ٔا نآ   ںوڑ  ى  ء1956     ا   عو 25  ا  ۔       ء1956   ء1957 ۔ ا    ( 19 ا ر522 )    و    ا   ؓا ا  ت  ء1957 9 ۔    ا ( 19 ا ر471 )
400  د  ت   ىر   د ما  جا  ف    ے  ء1959   ںز  ڈ روا ور ،ش    ىر  ا ‘‘ما ا’’  ترادا ۔ا عو  (48618 ا ر) 5 م  ء1960 چر29۔ ر د   تر  ا   (61820 ا ر) ء1965– ء1961      ىر    ند  ا  ؓا ا  ت  دا  ما    ۔ ىر  سرد  ىرو ،ۃ ہو   نآ ۔  ہر  ھ   ر او  م ما ز  ا ا ر (412   ا)  ا  ‘‘ ’’   ترادا    ر ى  ء1965 ۔اىر (1207  ر)  د29   تر  د ى   و ود   ڑا  ء1962  ۔ ر د  ء1964 ا19۔ا حا  سا ( 20 ا ر42 ) ن  نآ ا زور) 252022(ء ﺾﻀﻀﺿ
401  د  ت  } 46 { ر  د  ت 3  (    ۔ ا كر) ن  ام  ں و   رود  د  ت   نو     ىا   ل   ىر        28 ن ىر روا  ا ل ا  ءاا ۔ اور پآ  ء1913  ىر   ا  تو  لوا ا  ت  ر  م ا    تا  ؓا ا  ت  ار ہا    ا     ء1914 ۔ م   1474 ا )(3141 ا )( ( ى ہد)  ن  ہ  ۔    ز  د  ت م  ا   ى   ر 1947  د  ت  ء       اا  ى  ء1917 ۔ (402 ا )  ر   ۔ا   ر     ہرود  ؓا ا  ت 15   م  ت ن۔  ز  ر  ء1915 (Ahmadiyya Muslim Association USA 1994 souvenir pg 106)  
402  د  ت    ا روا  ں  د  ت     ا  اڈ     ا كر   د  ت  ر ہ  ۔    ا     ۔    ہ   سا  ا ا 23   1935  ء ۔  (72 ا )     ۔ رذ  ر فآ ر م       ء191621    روا  ط    تا نا  دا   ۔ى د   ا ۔آ ں  ر ؓ     ت  ء1921 (272 ا )  نا 19   ا    ا  ؓا ا  ت  ء1921 ىرو 21 روا  نا  ن۔      نا ىرو (3858 ا ر)    ذ  ا       ا   ت ۔ا  ء1921 ۔    (312 ا )  ا 26  ل ر   قد   ت   د  ت  ىر   ۔ اور   ا  ء1920 15   ۔  ڈ پآ  ىرو   پآ ۔  را   كر   پآ  ہر ڈ   7  ا    ء1920
403  د  ت    ہو   ن       ا      ہدارا  نا    ۔   (https://www.ahmadipedia.org/content/admin/4/ahmadiyyamuslim-mission-in-the-united-sates-of-america) و  ف  ناا   اور   ناا ند ا ى  ا ہدا  ء1924  ا    ہدا ۔ اور   و د  ت  ند  ۔ تو  ء1928 و   م ىآ   (3741 ا ) و   ار     ن ا  ى روا   ر ى   ء1924 ۔ اور ف  ار (3741 ا )  وا  ذ  وا  ا   ۔ا  ء1925 د  ت  ء1925    او ہو  ا ۔ عو    ا    ر ى   ء1931 ۔    ہ ا  (3771 ا ) (Ahmadiyya Muslim Association USA 1994ء souvenir pg 118)    و  و د
404  د  ت   آ او  و  ؓا ا  ت  ز   عو  ء1925   اور ف  م     ا ل ى روا  ہ ا و ا  ر   م ل ود  ہ۔د عو م     ا  د  ں      چر  ا ل ى ۔آ او  ء1926  د  ء1928   ر   ى    ۔    ا   روا آ       ا د    سا   ۔د  عو ےرود         ۔     ا رذ 1922         ءاا  ء ۔ م ا   م ل  روا  فو   ںو   سا  (376 1 ا )  ا ۔ا   ء1934    ا (Welcome to ahmadiyyat the true Islam pg 408)          زا ن ا  د  ت 22  ا ء1937  روا  راو اراد     7  ا   Boernerowo  ہ   ا      ف  ں روا ں   ۔ زآ  م      و  13  ىر ،د ےد       ا     ء1937  د ںازا  ۔ا      و   1990      ء ۔ ر (192 ا )
405  د  ت   ا  ىر  ا  د  ت         ء1937 ۔  زآ   روا   ا (232 ا )  را  ء1936    نر ى  ا  ؓا ا  ت 25  ىر ۔ اور   را  ء1936 (262 ا )     ںد نا   ،ا ،    ود ىا ا  ء1949  ت  آ ر ، آ ڈ   ا ور ى  ا  د   ش رذ  ر ہو   روا ۔د اور   نا  ز او    ىرو  ۔ ں  اد تاا د   ا روا  ش    ء1949 ۔د  عو م روا ( 13 ا ر170 )       كر ى  ا  د  ت  ن  ء1922  ۔   ز    روا   روا  اور  ى  آ  ء1923  ۔         ں    م روا   كر      ىر ۔   ء1924  اوےا   ا  ىر  ء1949 ۔  ىر ں  ز ( 13 ا ر137 ) ،(ahmadipedia.org)
406  د  ت   6    او    و      ء1935 ؛ا اور  ند ،    ذ ر    (ر) زا   م ى۔1  ()  را ۔2 (ن) ز  ا ۔3 (2018 ا ر)  ن  ز  را    ن4  روا  (ن)   ء1935  عو م   ۔ا    ء1969 ہرود  ا     و  مود   ۔ (2188 ا ر) 2 ا 41 ں  ز  ا م        ن  ى را    سا ۔      ۔ر  ()         ىو  را   ا    27   ۔    ء1935 (ahmadiapedia.org)  ا ۔ا  ء1935 ذ  ا   ا (Ahmadiyya Muslim Association USA 1994ء souvenir pg 106)   ۔ا  ء1935 ذ  ا    (Ahmadiyya Muslim Association USA 1994 souvenir pg 113)
407  د  ت  Welcome to ahmadiyyat the true Islam pg 408     ۔  ء1947   م    ر ۔ا  ء1935 ذ  ا   ر  (Ahmadiyya Muslim Association USA 1994ء souvenir pg 115)    ىرو   ؓا ا  ت    ا     ء1936    ۔ اور  ند 10 چر  دراو  ڈر اراد    ء1936  ںازا  ۔ا   ںو  و  ت     ۔  ن10    ء1946 ۔ دراو  ڈر  قا  ى روا   ا م (2958 ا ر)  ا     ء1936  ت  و      نا         ا ۔ درا    ا         ؓا ا   ٹرر 25  ىر  داا     ل  ود  نا ۔     ء1937 ۔آ  شآ  ا (ahmadipedia.org) (2968 ا ر)  و  و ا    ا  ى  ؓا ا  ت   ا  ا18 ار   ترا  ںؤ     ہ  ۔ اور  ند  ء1936 ۔ فو  د  روا    و  پآ روا ا ڑ  3098 ا ر) (222 ا )(
408  د  ت     ا  ا  ؓا ا  ت  ا  ا  اڈ  ء1935 ۔    ؓ ا  ت (2618 ا ر)    چر       ا    ں ا   ء1935 ۔ عو    ں ىدآ ز  ا  ؓا ا  ت روا ۔ (2828 ا ر)  ا  2 38  ر  آ    ں  ا   ۔   ء1938 ا  ا    ا   ا ء ى روا  ا ء   ء1946 ۔ى د     ء1948 ن22  تزا    ر ہ  (ahmadipedia.org)  ا  ۔ى  ء1946 د    ا  (Welcome to ahmadiyyat the true Islam pg408)     آ     قا   تد  ر د      ا  ؓاا ا  ت  ىر3 وو ز ى ر   ء1956 ۔   رذ    ء1917 م     ۔Monrovia (5402 ا )
409  د  ت    ے 1932  ،ن ،ےور’’   د  ؤر   د  ت  ء  و    با سا ۔ ر را  ا گ  ‘‘ى روا    ء1956  ۔  ر ىآ  كر      ى د   ا   ور     ل    د  ت   حا    سا   ا  ا12 1956 ےا   ا  ىر  ر ۔ اور ء    ن   نا   حا    ہو   ا    جرا ۔ گ  (47918 ا ر)   1947  د  ت  ر ہ  ء  ر   ا تر  ۔  ر      (Ahmadiyya
  ۔ى  ء1957 د      ۔ا         ء1957 (Welcome to ahmadiyyat the true Islam pg 409)  كرڈ ۔ا  ء1958  كرڈ ذ  ا  (Ahmadiyya Muslim
1994 souvenir pg 79)
Muslim Association USA 1994 souvenir pg 76)
Association USA
410  د  ت   (ےور) وا     ك   ر   گ      ل  ںازا  ر فو  ما ا  ل ھڈ ں   ا28  پآ  ء1958 ۔    ا  وا  (Welcome to ahmadiyyat the true Islam pg 409) (48318 ا ر) Ahmadiyya Muslim Association USA 1994 ء souvenir pg    م      ےور 80۔  ء1957    د 1960 ۔    ا  از  د  ت  ء  ن   ںازا  ۔   ں     ف    نا  ء1961 29 ۔ م   روا    ا كر   ء1961 د (ahmadipedia.org) (5782 ا )     ۔ى د     ا   ء1961  ں   ء1921  روا   ہو  ر      ں ۔  عو  م     و       ںو      نارود سا ۔ ىد  تزا    ۔     ں       ا ا م  ء1960     ىر    تزا   آ ۔  ىرو12  ہر  ء1961  روا  اور ۔   ء1961 چر9 (https://ahmadiyyatmosques.wordpress.com/gambia) (5622 ا )

(Ahmadiyya Muslim Association USA 1994 souvenir pg 82)

411  د  ت    ىرآ     ں  م  ء1961 م     ىرآ ۔آ       ل  22  روا  اور  ہر  ء1960 22  ء1961  سا ۔ر    ل  ےو روا   پآ  ۔  ىرآ ۔  ہو   ىرآ  پآ   ر آ     روا  ،ل نارود (5742 ا )  ڈا ۔ا  ء1952      قا  ذ   ں (Ahmadiyya Muslim Association USA 1994 souvenir pg 62)  م ۔ا  ء1956 ذ   ں (Ahmadiyya Muslim Association USA 1994 souvenir pg 65) 689 مود  ا ۔  ء1952   ذ     ن  ذ  ن  ا     ل  ۔ا  ء1956 14  ےا  ا  ىرروا ن ۔ أا   روا  گ   ء1956 7  ا  د ما  م ا    ل ا  د ش ا  ء1956 ۔ر
(ahmadipedia.org)
412  د  ت   ر  ذ  ر  ا  1946 ا  د  ت ۔ا  ء   13  ا  ا   روا   ا م ى ، ا  م  ء1946 ۔ چرز  (Ahmadiyya Muslim Association USA 1994 souvenir pg 85) (1162 ا )  ن  ۔ رذ  ںواڈ ىا م  ا     ن   ء1946 5     ا م ى  ر    نا   ر  م ں اڈ ىا ۔ا ن  ر (1182 ا )  ندرا   ندرا ق    ء1948 چر ز او   ا ر ى     ۔اڈ د   ا  ا روا  ن اراد ۔ر ىر  ء1949 ۔   ن روا م پآ   سا ( 13 ا ر2 )  ل ۔ا  ء1952 ذ  ل  ا  (Ahmadiyya Muslim Association USA 1994 souvenir pg 88)   ۔   ء1960       (Welcome to ahmadiyyat the true Islam pg 409)

 لر     ا   سا  رذ  عا روا ںود ے  د  و سا روا  ے   ت  ما  روا   م  و  ا    روا      د   ن ىر ا  ما    ےڑ   ‘‘۔      ہز  د   و  ا  ا لر   (614-61317 ما راا ،دا)

413  د  ت             ا فر   ں ۔   ء1960    رذ   ا  ىر ىا  آ ں    رور  ء1925   اا        ا  د  ت ںازا  ۔ ۔   ء1960 ا11 (5702 ا )
   د  ت  نا روا  ہد  ۔  ا  ں روا ں م ا ہو   روز د’’  روا  پر ۔     روا را ى ى م  د ،  ا  ا           م   سا  ہو روا   ا  ر   ا روا ںؤد ى ا روا  ر م   ے ہو  ں      ا
(Welcome to ahmadiyyat the true Islam pg 409)
   رذ ے ا روا  ےد     ں روا ںو روا ں م  نا
 ت    د   ا ٔ    ثراو  ںؤد  د       سا   ڑ  ےر پآ   ا  نا  سا  ے  ۔   ﻣآ ﻢﺛ ﻣآ ن  نآ ا زور) 28ىرو2022(ء ﺾﻀﻀﺿ
414  د  ت  } 47 { د  ت ح رد (ؔ   )  ز    ر    ےا  ا ى  ش ِ   زاو  ز     ہر  خ  زار  ا    ت ِ !   نا  د ے  !  ہد رد    نا    ِ    ٔ       ےر ڑ  لد   ن       ِ ا زا ںو روا  راد    د ا   ر  كاردا ں   ہو    ںا كا د ےا   ہد   ں  ِ   د  لد ِا   ں ِ ا  ز تر   ت   ںر ِ ا
415  د  ت   نا      ِا  نا      ں  د ےا ر   پ س   د و او حور ما ت  د و  د   ہو    د    ر م  آ  د   آ  رود روا    آ  ر  لزا ر كا   ا     ا ت      تر    ر   مود لوا ؑاا ت        ؑ م   نا ا  ا  ا ى د    ر    ہو     ہ پآ     ہر ضرا  ا ِ   ےرذ  سا   ےُا دآ      پآ  د ى  ِ زا  روا  د كا   اوا ا   د آ كا  !  ا ےا
416  د  ت  غد ور حور  ےا  مد ے غا د ا ور  ما  غ غ  لد  ا ِ ن غاد غاد     ہ ند ؔ و  ہ  ے      ےا  ِ و ا د ا  ر   :ٹ     ہر   ۔   ند     ۔ ا  را      سا ن  نآ ا زور) 20ىرو2021(ء ﺾﻀﻀﺿ
417  د  ت  } 48 {   ےا ( ا كر) !  ےا  فوا ے ا  ِ ا       نا    زور  ارود شد  ازور شد   ں   ڈ ں  ڈ  زاا ا ں ن      ںور  درد د    ا        ر كا    تر  ِ ہو آ ى ہو     كا    و  ں اد  ا ا  نآ ور   د    ما از ٔ  ا   روا ںا  م ںؤ  ہر  با حور ہو ِ ہو ر ار
418  د  ت     د ى د  ؔ  د ت كا ى  ِ ےا فوا ے    آ د حور  اد  ن  نآ ا زور) 20ىرو2021(ء ﺾﻀﻀﺿ
419  د  ت  } 49 { د  (ما ما ) ںز آ ئ  ىدا ہر ں بر   ما  ا ں  ر      ا  ں  م ِ   ا  و ا ا     !د د !د د ِ  فوا ِ  د ے  ںآ ل    دو زاو   وز    د   ں   ہ   د ا  ھ  د ى    ج روا ج     و ضرا      ہدا !  ےا ، د ےا ، ا ےا !ار ےر ےا  ِا   ! ِ ِ   د ِد   ز و ز  جآ  ناا 
420  د  ت  !    ے د  م   ا  ں  ےد ا    ِ       ر    جآ آ ے  د مد  د مد ج ى    غ   ا    د وزرآ ا  ِ   ر   ا ا زاا   تر ِ ! زاا     ت ز ! ز و ز ے     وز  زار سا  او ں  د  ! ! زا  ے   ہز ےد ؟ زاو   د     ! زار  لد ے    لد ِا ن  نآ ا زور) 20ىرو2021(ء ﺾﻀﻀﺿ
421  د  ت  }{50    ںؤد   تار ند ( ا ء)    ںؤد   تار ند     ں  ر   ہو    ىد  ك ِ    د  ش     د ِ ہو ر   ں ر   ں      ىر ِئر ح  ر كا ىر  پآ ا ن ِٔ كا  سُا  تاذ ا   او  سُا  ت   ا  آ  ذ روا  روا ذ  ہو  و  ہو       ار  ںوا ، ں ،ںؤا ار ہرد  ر  ں   ر ، ِ ِ ، و ،ك ہو  ز  اا  ش ا  
422  د  ت  م ا    ہز  ِ ےا م ا      ر ن  نآ ا زور) 18ىرو2022(ء ﺾﻀﻀﺿ
423  د  ت  } 51 { “ں   ا      نا” (د م م) ‘‘ں   ا      نُا’’ ںا    ا ،    ز    ،ہو د   د ںا   ا  ر  د ں با    ، ہو  ں  ں     ،     ‘‘د   ں ا  ا د’’ ںا     ر  سُا د   ا ،د  ُا  ں  و م   ہو    ا  ح  ر ر ِ ں  ر ،   ں    ‘‘ا ر  ا سا  ’’ ںز   سا ہا جآ  ا ِ    پر  ر   ِ ںو د  ا    رو
424  د  ت  ادر     را ِز ںز سا  رد    سُا  اُا   ا د   ءﺎ ﻤﺴﻟا ﻦﻣ ں       ا حور        د ںا  ِ ں ہو با   ىر      ،ہو  ن  ںز ہو  ىد ے  ا     با رو ،  ہ ىذ  ںو ں     ں ہو   ا       د   ںا  آ      ا ا با ر  ،  سا  ہو ںا    ،   ا ں     ں   ں    ،ود    ب ںا  ں ن  نآ ا زور) 19ىرو2022(ء ﺾﻀﻀﺿ
425  د  ت    د   نآ ا ہرادا 1.  لا   تا ا 2.  و    د  ت تادرا 3.  نا       ۃ  ما رذ  ا  رواراد   ا  4. ر تادرا 5.   ب 6.    ا سا روا فر  ں ذ 7.  ں ر و فر ۔ما د 8.    ںؤ  ںور  ز   ى  9.  م  ا  10. رادا (   د )لوا  11. ار ت 12.  ر  ا  د روا ر ،د 13. ءا آ 14. ہار     و 
426  د  ت  15. ﺐﻴﻟﺎﺳاو ﺞﻫﺎﻨﻤﻟا ﻊﻣﺎﺟ 16.    و م 17.   مود  (   د )رادا 18.   لا   روا دا،ا  ا 19. ز    ،   20. ا او 21.   م  (   د )رادا 22. فر  ںر آ 23. 2022 ا ہرود  ا ا ت ء 24.  ما  ں ى   ن  ر 25. ( قاروا  ن  نآ ا زور) د  ت  26. ( ز) ل   ا ءا  27. ( ز) نر ہ ت رادا 28. ( ز) لوا    ظ رادا 29.   د خ زا ر  ں (ز) 30. ( ز) فر  ں  ى خخخخ

Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.