Алшын шежiресi. Тенiзбай Усенбаев.

Теңізбай ҮСЕНБАЕВ (Теңізбай Үсенбай Ибн Көлдей Алшыни Əл-Арали)

АЛШЫН ШЕЖІРЕСІ (Адам Атадан өзіме шейін)

Кіші Жүз - Жетіру, Он екі ата Байүлы, Кете (Байсары), Əлім, Шөмекей

Қызылорда "Тұмар" 2003 ж.

АЛҒЫ СӨЗ Қазақ елі егемендігін алғаннан кейін əміршіл-əкімшіл жүйенің күйреуі, жаңа қоғамдық қатынастарға бетбұрыс, демократиялық өзгерістер қазақтардың өзінің өткенін, руы мен тегін, тарихын, елінің бұрынғы өткен игі жақсыларын, батырлары мен билерін, олардың халық алдындағы еңбегін бағамдауға кең мүмкіндік туғызды. Осы кезеңнен бастап көңілі ояу, көзі қарақты қалам ұстаған ағайын өз елінің өткенін зерттеп, көнекөз қариялардың ауызша айтқандарын жинастырып, ататек шежіресін құрастырып топтап, тарихтың жаңа беттерін аша бастады. Бүрын аты аталмай, беймəлім болып келген батырлар мен билер, кейін ұмыт бола бастаган арыстар мен боздақтар туралы жарияланымдар сөзіміздің айғағы. Қазір қазақтың жекелеген ру-тайпаларының шежіресі тұс-тұстан баспалардан кітапша болып басылып шығарылуда. Дегенмен олар біріктіріліп, бір жүйеге келтіріліп шығаруға əлі ертерек болып тұрғаны белгілі. Себебі шежіре толық жиналмай, кейбір аталықтың таралымы толық болмағандықтан, кейбір аталықтың ұрпақтары мүлдем қалып қоюына байланысты тоқтатылып тұрғанға үқсайды. Осыған дейін "Атамұра" баспасынан шыққан Хамит Мадановтың "Кіші жүз шежіресі" атты кітабында Кіші жүз қазақтарының ататегі, олардың ұрпақтарының таралуы, сонымен қатар этнографиялық аңыз-əңгімелер мен тарихи тұлғалар туралы мол мағлүмат, бай деректер берілген. Десек те автор бұл шежіренің толықтыруды қажет ететінін, жинаған шежіренің айтып жеткізушілерінің қате жіберуі мүмкін екенін ескерткен. Егер бүл кітапты қолдарыңызға алып отырған Теңізбай Үсенбаев құрастырған "Алшын шежіресі" еңбегімен салыстыра қарасаңыздар арадағы айырмашылық мол екенін байқауға болады. "Алшын шежіресі" кітабын да төрт қүбыласы түгел дүние деуге ертерек. Оқырман ой-пікірімен əлі де толықтырылып, нақтылана түсеріне сенім мол. Шежіре əңгімесінің қисынына, дəлелді жазылуына қарап оқырмандардың өздері баға берер. Т.Үсенбаев бүл шежірені 1956 жылдан бастап жинаған екен. Шежіренің түп нұсқа негізін Кенжалыұлы Нағашыбай ақсақалдан алып, кейін əрбір рудың көнекөз қарияларынан сүрап толықтырған. Бұл — үлкен төзімділікті қажет ететін ірі жүмыс. Ойлы оқырман "Алшын шежіресін" оқи отырып, өзіне керегін алады деп есептейміз. Аманжол САҚЫПҰЛЫ филология ғылымдарының кандидаты

АВТОРДАН 1. Кісі атынан кейінгі қойылған жебе белгі "->" оньвд баласы деген сөздің орнына жүреді деп түсіну керек.

2. Бір əкеден туған бірнеше балаларының есімдерінің арасы үтірмен бөлінген жəне үлкенінен бастап жасына сəйкес ретімен жазылған.

3. Адам атынан кейін — "О" қойылғаны, ол адамнан ер бала болмаған, немесе ұрпақ жоқ деген мағына береді.

4. Кейбір аталықтың үрпақтары ақырына дейін таратылмады. Себебі оны толық білетін адамдар болмады. Осы шежірені қолына тигізген адам өз ата тегін, бүгінгі үрпаққа дейін өздері толықтырар. Сонымен қатар арғы ата-тегінде асырап алынған бала, киімді, кірмелер айтушылардың ыңғайымен сол күйінде қаз қалпында жазылды. Себебі тарих өзгертіліп, əсіреленіп жазылуы тиіс емес. Бүған өкпелеуге болмайды, ағайын!? Арланбай, намыстанбай, негізгі шын тегіңді біл! Арғы ата-бабасы кірме болғанымен бес атадан соң қаны тазарып кетеді. Сондықтан қазіргі үрпақта кірме жоқ.

5. Егер шежіреде қате кеткен болса, маған айтып жаздырған адамның жаңылыс айтуынан болар, мен оған кешірім сұраймын, кінəлап балағаттамауды өтінемін, өздеріңіз түзетіп толықтырарсыздар, қазіргі ұрпаққа дейін жалғастыруға негіз жасап, құрастырып бердім деп есептеймін. Қазіргі жастар осы шежірені жалғастыруы тиіс.

6. "Алшын" шежіресін қүрастырып жазу үшін үйіндегі қолжазба ататек таралымын жазып беріп, көмектескен осы кітап соңындағы аты аталған азаматтарға — бақилық болғандарына жаны жаннатта болсын деп, ал фəниде жүргендеріне "үзақ ғү мыр кешіңдер" деп алғыс айтамын.

7. Бұл шежірені көкем Серікбайдың жəне ардақты əкем, Үлы Отан соғысының ардагері Үсенбайдың аруақтарына бағыштаймын. Теңізбай Үсенбай ибн Көлдей Алшыни Əл-Арали

ШЕЖІРЕ Шежіре — арапша Шаджарад деген сөзден шыққан, бүтақ, тармақ деген сөз. Эр адам өз үлтының тарихын, шыққан тегін білуге міндетті. Сонымен бірге ертеде ғүмыр кешкен ата-бабаларынан шыққан дарынды даналарын, батырларын, ақындарын, шешендерін, мемлекет қайраткерлерін т.б. қастерлеп, қүрметтеуі тиіс. Əруаққа қүрмет — үрпаққа міндет. Сондықтан нақты зерттеліп, көнекөз қариялардан — ел аузынан сүрастырылып жинақталып, қүрастырыльш жазылған ататек шежіресі баға жетпес тарихи қазына болып табылады. Ататек шежіресі — өткен тарих көрінісі, халықтың шығу тегін, таралуын баяндайтын тарихи ғылымның бір тармағы. Біз бүрынғы өткен ата-бабаларымыздың адамгершілік іс-əрекеттерін, асыл қасиеттерін, шешендік нақыл сөздерін осы шежіре арқылы оқып біліп, оныкейінгіжастардыадалдыққа, имандылыққа, əділдікке, бауырмалдыққа, мейірімділікке, патриоттық пен еңбек сүйгіштікке жəне ұлтжандылыққа тəрбиелейтін халықтық педагогикалық идеологияның негізі деп түсінуге тиіспіз. Осыған орай біз ататек шежіресін əркез толықтырып, дамытып отыруға міндеттіміз жəне біржақты етіпкімнен кім тудыны ғана жазбай, олардың адамгершілжпен жасаған іс-əрекеттерін қоса жазу керек екенін естен шығармауымыз керек. Себебі өткенді еске алмай, жаңаны жасауға болмайды. Шежіре — халықтың қасиетті мүрасы, атадан балаға, баладан немере, шөбереге мирас болып, ауыздан ауызға таран қалған қазынасы жəне рухани азығы, рухани мəдениетінің маңызды бір саласы. Шежіренің авторы — халық. Ал біз шежірені жинақтап, қағазға түсірушілерміз, құрастырушылармыз. Халықтың шығу тегін, таралуын баяндайтын, рулар мен тайпалардың өрбуін ұрпақтан үрпаққа жеткізетін қалыптасқан шежіре өркениетті елдердің бəрінде кездеседі. Атап айтқанда, Ресей, Англия, Франция, Германия жəне Шығыс елдерінде шежіренің көп томдық жинағы бірнеше рет шығарылған. Қырғызстанда, Түрікменстанда, Өзбекстанда, Тəжікстанда, Башқүртстанда, Кавказ елдерінде, Сібір халықтарының копшілігінде шежіре жазылын сақталған. Ал қазақтар шежірені көбіне ғасыр-

лар боны үрпақтан ұрпаққа, атадан балаға ауызша, кейде сиректеу болса да жазбаша жеткізіп отырған. Орта ғасырдың шамасында кейбір тарихшылар, ақыңдар өлеңмен, ел басқарған қайраткерлер халық аузында жүрген ататек шежіре деректерін жинақтаған. Əсіресе, көне заманнан қалған Рашид ад Диннің "Түрік — Монгол шежіресін", Жамал Қаршидің "Оғыз —Қыпшақ шежіресін", Əбілғазының 'Түрік шежіресін" т.б. айтуға болады. Қейін "Абылай ханның шежіресін" жинақтап сақтаған Шоқан Уəлиханов бодды. Қазақ халқы 200-ден аса рулардан құралған болса, ауыздан ауызға тараған, ішінара жазылып қалған, əрбір рудың өз шежіресі болған (Қазақ Совет Энциклопедиясы 12-том, 272 бет). Осы шежірелерді кезінде топтап жинақтаған Мухаммед Хайдар Дулати, Қадырғали Жалайыри, Абдулла Ниязов, Ахмет Жантөрин, Мүса Шорманүлы, Өтеу Бөжейүлы, Шəкəрім Қүдайбердіүлы, Хамид Қүрманғалиүлы, Мүхамеджан Тынышбаев, Мəшһүр Жүсіп Қөпейүлы, Нүржан Наушабайүлы, Диханбай батыр, Қарасақал Ерімбет, профессор С.Толыбеков, Өмірзақ Ахметов, Хамит Маданов, ЗаирСəдібеков, АқселеуСейдімбеков, Жақау Дəуренбекүлы, Сансызбай Қүттыбайұлы т.б. болды. Қазақ халқының шежіресін жинақтағандардың ішінде Ресей зерттеушілері де бар. Н.Л.Аристов, П.П.Румянцев, А.Н.Бичурин, И.В.Аничков т.б. қазақтың рулық шежіресін Қазақстанға келіп кетіп жүрш, осы біледі-ау деген қариялардан сүрап жинақтаған. Бірақ, айтушының қатесінен болса керек, шежіре дүрыс жинақталмаған, кейбір аталық буындар қалып қойған, тіпті Шөмекей руын Əлімнен туғызып таратып жіберген. Ал шынында Байсары, Əлім, Шөмен бірге туған адамдар — Қаракесектің балалары еді. Ал жоғарыда аталған шежірешілер жинақтаған шежіресін аяғына дейін, яғни, бүгінгі үрпаққа дейін жеткізе алмаған, тіпті кейбір аталық, ру үрпағы шежіреге енбей қалған. Əрине бүл олардың кінəсі емес, жақсы білетін қариялармен кездесе алмағандықтан қалып қойған деп түсіну керек. Қазіргі кезеңде əрбір рудың, тайпаның бөлек-бөлек шежірелері шығарылып жатқаны белгілі. Осы уақытқа дейін қазақ халқы өзінің тегі жайлы шежіресін ашық айта алмай, тек "Үш жүз" деп аталатын этностық бірлестікті атаумен ғана шектеліп келді. Себебі Қеңес Үкіметі дəуірінде руларды айтуға, руды білуге, туыстық қарым қатынас жасауға тиім салып, бұл "үлтшылдық", "рушылдық", "Туыстық"— "Шовинизм" деген атақтағып, қазақты кінəраттағаны белгілі. Еліміз егемендік алғалы бері жеті атасын, арғы түпкі ата тегін білу дəстүрге айналды. Бүл дүрыс бастама — үлтшыл болмау керек, үлтжанды болу керек, рушылдық жікке бөлінбеу керек, туыстық, бауырмалдық сезімде болу керек! "Жеті атасын білмеген жетесіз" деген сөз тегін айтылмаған. Тегін, руын білмеген адам, əсіресе жастар, туыстық бауырмалдық сезімі жоқ, имансыз, қатыгез, біріне бірі мойірімсіз, адамгершіліп аз, рухани тазалығы, адалдыгы жетіспейтін зүлым

болып келеді. Міне, осыдан барып қылмыс жасалып жатады. Ал тегін білетін адамның таным-түсінігі кең, адамгершілігі мен мейір-шапағаты мол, туыстық, бауырмалдық сезімі дархан да таза болып келеді. Сонымен қатар шежіре арқылы, ата текті білу арқылы бүрынғы өткен ата-бабаларымыздың, ғүламалардын, даналардың, батырлар мен билердің, ақын-сазгерлердің т.б. қасиетті адамдардың жасаған адамгершілік, патриоттық, гуманистік істерінен ғибрат аларлықтай тəрбиелік мəні зор, ол кейінгі жастарға үлгі болып қалады. Мен шежіренің "Қіші жүз" деп аталатын этностық бірлестігін, яғни "Алшын" үрпақтарының таралуы туралы ғана топтастырып жинақтап жазып отырмын. Ататек шежіресі ойдан қүрастырып жазатын шығармашылық роман немесе ұзынсүрдек əңгіме емес. Оны зерттеп, жақсы білетін көнекөз қариялардан сүрап, бүрынғы жазылып қалған шежірелермен салыстырып жазған дүрыс. Осыған орай мен де осы жазылған шежіренің негізгі нүсқасын 1956 жылы студент кезімде Қенжалыүлы Нағашыбай ақсақалдан жəне елдегі Қөнекөз шежіреші қариялардан (қазір олар бүл фəниде жоқ, бақилық болған) жазып алған едім. Қейініректе оны шежіренің басқа нұсқаларымен салыстырғанда, Қарасақал Ерімбеттің шежіресімен жəне 1876 жылы Қүнанбай, Мырқы, Досжан қажылардың Меккеден алып келген шежіресімен сəйкес екенін байқадым. Олар Меккеге қажылыққа 1874 жылы барып, 1876 жылы елге келген. Осы шежірені көптеген шежірешілер дүрыс деп мақүлдаған екен. Ал оның кейінгі үрпақ таралуын осы кезге дейін əрбір рудың өз руын жақсы білетін білікті қарияларынан сүрап жазып толықтырып келдім. Олардың аты-жөні осы шежіренің соңындағы "Пайдаланылған жазбаша деректер" тізбесінде көрсетілген. Осы шежірені жинақтап топтастыруға 45 жыл уақыт кетті. Дегенмен бүл шежіре де голық емес, қалып қойған аталықтың ізі жоқ емес. Əлі де толықтыруды қажет етеді. Бүл шежіреде мен білемін деген қариялардың айтқаны сол қалпында өзгеріссіз жазылды. Байқап қарасақ, бүрынғы ата-бабаларымыздың ішінде "кірмелер", тауып алған балалар, тіпті қалмақтардан немесе басқа үлттардан əкелген балалардан тараған үрпақтар бар. Бірақ олар қазаққа сіңіп кеткен. Осыған орай олардың қазіргі үрпақтарының намыстанып, арланып, өзін кемсітті, "Кірме" деп атады деген сияқты өкпе айтуларының қажеті жоқ сияқты. Тарих шын, қаз қалпында жазылуы тиіс. Ал оларды басқа байырғы үрпақтар "Кірмесің" деп кемсітуінің де қисыны жоқ. Осы мəселеге байланысты ашу шақырып, шатасып қалып жүрмеңіздер, ағайын-туыстар!? Бəріміз де Алаштың баласымыз. Сонымен қатар шежіреде кейбір аталықтың аты баласының атымен немесе басқа біреулердің атымен алмастырылып жазылуы мүмкін, тіпті арасында бір атаның аты қалып қоюы мүмкін. Оны мен білмеймін, айтушы адамның қатесі болуы мүмкін. Оны өздеріңіз түзетіп жазасыздар?! Бірақ шежіренің негізгі қүрылымын жаздым

деп есептеймін. Қате кеткен жері болса əруақтан, оқушы қауымнан, ағайындардан кешірім сүраймын?! Оның анығын бір Алла біледі! Сол сияқты Алшыннан шыққан Қарасақал Ерімбет (Ермұхамбет) шайыр да, негізгі нүсқасын кімнен алғаны белгісіз, өлеңмен шежіре жазып қалдырған екен. Сол шежіре, Серікбай көкемнің айтуы бойынша, былай басталыпты: — Жаралды "Кеп" пен "Нүннан" мүнша ғалам, Байлаусыз, ия тіреусіз Жер мен аспан. Бүл дүние алты күнде болып тамам, Жаһанға Шамшу қаһар етті раушан. Адамды топырақтан сурет жасап, Төбеден сонан кейін жүгіртті жан... Меніңше ол кісі шежіре нүсқасын Таурат кітабынан алған болуы керек те, соңын өзі өмір сүрген аталық буынға дейін жеткізіп жазғанға үқсайды. Алла Адам Атаны топырақтан жасап, оған жан беріп, оған жұптастыру үпгін оның қабырғасынан Хауа Ананы жаратыпты дейді. Бұлардан екі ұл — Қабыл мен Əбіл, екі қыз — Акдима мен Қалима дүниеге келіп еді дейді. Хауа Ана Қабыл мен Ақлиманы тек оң жақтағы емшегінің сүтімен, ал Əбіл мен Қалиманы тек сол жақтағы емшегінің сүтімен емізіп қоректендіріп өсіріпті. Ер жеткен соң бір емшектен сүт ембеген Ақлиманы Əбілге, ал Қалиманы Қабылға қосып жұбайластырып, ұрпақ таратуға жағдай жасапты. Ақлима өте сүлу еді. Қабыл Ақлиманың сұлулығына қызығып, Əбілден қызғанып, Əбілді таспен үрып өлтіріпті де, Ақлиманы өзі алыпты. Адамның өлуі осыдан басталған еді дейді. Қабыл өлген ініа Əбілді не істерін білмегендіктен көпке дейін арқалап жүріпті. Бірақ ол ішріп, иістеніп, мазасын кетірген еді. Сүйтіп жүргенде екі қүс-қарға жемтікке таласып, біреуі екіншісш өлтіріп, тірісі өлген қарғаны жерге көмгенін көріп түрыпты да, Қабыл да өлген інісін жерге көміпті. Қабыл əйелімен жақындасып, ол жүкті болып Енох деген үл туыпты. Енох -> Ирад -> Меху ел -> Метушаил -> Лəмех туып, онан əрі тұқым болмай үрпақсыз қалыпты. Адам Ата жүз отыз жасқа келгенде Хауа Ана бір үл туып, атын Сет деп қойды. Сет — сыйланған деген сөз еді. Сетпң мəша: "Қабыл Əбілді өлтірген соң Құдай маған оның орнына басқа бір ұл сыйлады" - дегені еді дейді. Сет туғаннан соң Адам Ата барлығы тоғыз жүз отыз жыл ғүмыр кешіп қайтыс болыпты. Сетті Қалимаға қосъш жүбайласгырған соң Енос туыпты. Сет 912 жыл ғұмыр кешіп дүниеден өтіпті. Қазіргі адамдар сол Сетген туьш таралып, көбейіп, ел болған дейді. Сет (912 жыл ғүмыр кешкен) -> Енос (905 жыл өмір сүрген) -> Қайнан (910 жыл өмір сүрген) -> Мақалалел (895 жыл өмір сүрген) -> Иəрет (962 жыл өмір сүрген) -> Енох (365 жыл өмір сүрген ) -> Мəтусала (969 жыл өмір сүрген) -> Лəмех (777 жыл өмір сүрген) > Нух пайғамбар (950 жыл өмір сүрген). Нух — Адам Атаның тоғызыншы үрпағы еді. Сол кездегі адамдар жыл санау календарын əрбір екі айды бір жыл деп есептепті, ал кейін жыл санау

ғылыми жүйеге келтірілгеннен кейін астроном-ғалымдар 12 айды бір жыл деп есепке келтірген. Қазір де солай. Сонда біздің есебімізше олардың шын жасы төмендегіше болып шығады: 1. Адам Ата — 930 жыл х 2 ай= 1860 ай:12ай = 155 жыл өмір сүрген; 2. Сет — 912 жыл х 2 аи =1824 аи; 12 аи =152 жыл өмір сүрген; 3. Енос — 905 жыл = 150 жыл, 4. Қайнан — 910 жыл = 151 жыл, 5. Мақалалел — 895 жыл = 149 жыл, 6. Иəрет — 962 жыл = 160 жыл, 7. Енох — 365 жыл = 60 жыл, 8. Мəтусала — 969 жыл = 161 жыл, 9. Лəмех — 777 жыл = 1 2 9 жыл, 10. Нух пайғамбар — 950 жыл = 158 жыл өмір сүрген екен. Біздің мүнан байқағанымыз, экологиялық таза тамақ жеп, таза ауада еркін жүргендіктен осынша жыл ғұмыр кешу табиғи қалыпты құбылыс деп есептеуге болады. Осынша жыл ғүмыр кешкендер қазіргі заманда да бар. Бұл таңғаларлық нəрсе емес. Нух пайғамбар бес жүз жасқа келгенде үш үлды болыпты -> Хам, Сам (Шам), Япши (Иафес). Мүнан темен шежірешілер Нухтан тарайтын үрпақтарды əртүрлі етіп таратады. С оның бірі Мүхамеджан Тынышбаев Рашид ад-Диннің, Мұхамед Хайдар Дулатидің жəне Əбілғазының шежірелеріне сүйеніп төмендегіше етіп таратыпты: Хам -> Құш, Мысрайм, Пут, Қанахан. Бүлардан Африка, Америка жəне мүхит пен теңіз жағалауындағы қара түсті халықтар өрбіп, өсіп тараған. Сам (Шам) -> Ағым, Ғабар, Шалық, Арпақшад, Орған, Аштақ, Тарах. Бүлардан араб, жүһид (еврей) халықтары тараған. Тарах -> Азар —> Ибраһим пайғамбар. Ибраһим пайғамбар — Ажар деген əйелінен -> Смағүл, Сара деген əйелінен -> Сқақ — О Смағүл əулеті "Араб" деп атанған да, Сқақ əулеті "Қажам" деп атанған. Сқақтан ұрпақ тарамаған. Смағүл -> Қайдар -> Əдір, Кəмбіл — О, Қожа. Əдір -> Якуб (Жақып) пайғамбар -> Адно — О, Имахт. Имахт -> Нарыз -> Марыз -> Ілияс пайғамбар -> Мəрік. Мəрік -> Қазымаһияр -> Қнəнə -> Қызыр пайғамбар -> Мəлік (Қүрайыш) -> Бахер -> Дəлеп -> Лауһи -> Кхаб -> Марс -> Қлəп, Тайм -> Қазип, Қымыр -> Əмір ч> Қамқап -> Сыдық. Клəп -> Қази -> Ғабдулмүтəліп -> Əбілəшім -> Абдулла, Əбутəліп. Абдулла -> Мүхамед пайғамбар. Əбутəліп -> Али (Əзіреті шері). Мүхамед ғ.с, шешесі Амина, 570 ж., Меккеде дүниеге келіп 63 жыл ғүмыр кеіпіп дүниеден өткен. Жетім өсіп, 25 жасында өзі

жалшылық еткен 40 жастағы ең ауқатты бай жесір əйел Хадишаға үйленді. Қырық жасқа келгенде оған Алла пайғамбарлық берді. Үрпақ қалмады. Ислам дінін таратты. Қожа -> Шəмши Ахмед, Шайқы Бұзырық. Шəмши Ахмед -> Қорасан Қожа, Қырық Садақ Қожа, ДиуанаҚожа, БақсайсҚожа, Аққожа, Жүсіпқожа, Сейіт-қожа, Түрікпен қожа, Қылышты Қожа. Қорасан Қожа -> Құрбан Қожа, Жақыпқожа, Ахун баба. Жүсіп Қожа -> Үлан Қожа, Қосым Қожа, Қүлтай Қожа. Сейіт Қожа -> Сейітжамал қожа. Шайхы Бұзырық -> Қожа Ахмед Яссауи, Арыстанбаб. Япши (Иафес) -> Иран, Туран. Иран ұрпақтарынан қазіргі Иран, Ауған, Юнан, Хинді (Индия), Латын, Француз, Неміс, Славян халықтары тараған. Туран үрпақтарынан Қытай, Қарақытай, Жапон, Корей, Түрік, Татар-Монғол, Манжур, Тунғыз, Фин-Угор халықтары өсіп өнген. Туран -> Түрік, Хайдар, Хазар, Сақлап, Орыс, Мең, Шьш, Кеймар. Түрік -> Табиғи -> Массагет, Кассах, Түтік, Алынша. Алынша -> Татар (Сібір татары), Моғол. Моғол -> Қарахан, Өзхан, Қөзхан, Көрхан. Өзхан -> Оғыз -> Күнхан, Айхан, Жұлдызхан, Көкхан, Таухан, Теңізхан жəне күңдерінен туған жиырма төрт баласы болған дейді. Рашид ад-Диннің "Оғыз" дастанында былай деп жазылыпты: ..."Сахарада Жəмік (Ямік) деген бір уəлаят болды. Өзі күшті, қуатты ел саналып, бір адамы басқаның он адамына қарсы түрарлық еді. Бүлар Сыр бойын ерте заманнан қоныстанған байтақ үлыс оғыздарды билеген Инал Сыр Жабгухан еді. Оған Дада Қерейжұқ уəзір болып, оның қызметін басқарды. Бүл Қарақожаұлы Қорқыт ата еді. Шыққан тегі оғыздың Баяты. Ол асқан ақылды данышпан, керемет адам еді. Өзі нақыл, сəуегейлік сөз айтқан, 295 жыл ғұмыр кешкен қария кісі..." ("Оғыз" дастаны, тəржіма, 1972, 55-57 беттерде!) Күнхан -> Қамы (Қайыспас) -> Бұзық -> Баят, Науман саудагер. Баят -> Парқын -> Домбай бақсы Домбай бақсы -> Қарабұға, Қарақоға (Қарақожа) Қарақоға (Қарақожа) -> Қорқыт баба Қарақожаүлы Қарақоға кейін Қарақожа атанып кеткен дейді. Қарақоғаның (Қарақожаның) ағасы Қарабүғаның жиырма қос жылқысы болған бай екен. Ол осы байлығының арқасъшда қаражат беріп көмектесіп Қорқытты Еуропада оқьпъпггы. Сол оқудың нəтижесінде Қорқыт асқан күйші қобызшы сазгер болып шығыпты. Оны Еуропаға оқуға алып барып, алып келуді сол кездегі Еуропаға шығып сауда жасап жүрген Науман саудагер атқарыпты дейді. Қазбек Бек Тауасарұлы өзінің жазып кеткен кітабында Қорқыт шамамен УШ-ғасырда ғұмыр кешкен, бүкіл Түркі халықта

рының бабасы ретінде аңызға айналып кеткен депті. Ол Қызылорда облысының Қармақшы ауданында Сыр бойындағы Қорқыт стансасының түсында Сыр өзені жағасына жерленген. Оған арналып қойылған жол бойында ескерткіш бар. Қорқыттың атасы Домбай көріпкел əулие, бақсылық жасаған адам екен. Бүрынғы өткен бақсы, балгерлер, зікір салып, ауру адамды емдегенде сол Домбай бақсыға сүйеніп, оны шақырып: — Ей, ер Домбай, ер Домбай, Шақырғанда кел, Домбай! Жесір менен жетімнің Ырымын қылып бер, Домбай! - деп, айқайлап бақсылық жасайды екен. Қарахан -> Елхан -> Қиян (Қият). Міне осы Қияттан (Қияннан) Шыңғысхан шығып еді. Тегі — Түрік. Қият (Қиян) -> Жалайыр (Мерке) -> Манақ -> Орақты. Орақты -> Андас -> Ор -> Оңтүр -> Бəйр -> Үзық -> Тор -> Көк Көк -> Бөгде -> Қара -> Бурық -> Қер -> Қүнмыр -> Бурыл. Бурыл -> Шамшы -> Тілеуберді -> Қашау -> Досан -> Тү-рымтай шешен. Түрымтай шешен -> Түмағұл -> Дін -> Баян батыр -> Есукей батыр. Есукей батыр -> Темуджін (Шыңғыс хан). Бұл ататек таралым Қазбек Бек Тауасарүльшың жазьш кеткен шежіресінен алыньш отыр. Темуджіннің (Шыңғысханның) əкесі Есукей — саны мол, ерліп ерен, бірақ береке-бірлігі аз Қият руының атақты батыры еді. Орта жүз Қоңырат руьшан Асауханның қызы Үлүн (Өлең) үйінде отырып Қияттьщ Жалайырының (Меркенің) жиырма төртінгш ұрпагы Есукей батырдан жүкті больш қалады екен де, əкесі оны үйінен қуьш жіберіпті дейді. Екіқабат Үлұн (Өлең) қыз Есукейді іздеп тауьш, оған тиіпті. Қөп үзамай босаньш, 1154 жылы (Доңыз жылы) Блонжылдық деген жерде Темуджінді туыпты. Ол аи тұтылған боранды түні, қараша үйде, екі көзін қызартьш ашьш, уысына қан шеңгелдеп дүниеге келіп еді. Емшектен шығып, екі аяғынан қаз тұрғаннан бастап, жүрген жолын қырсық шалған сəби ее білер шагында, 13 жасында жетім қалды — əкесінен айырылды. Əкесін—Есукей батырды Сібір татарларьшың бірі қонақ етіп жайлап больт, еліне аітанарда үзенгі мен жүгенге "у" жағып жіберіп, үйіне келген сон ол уланып өлген еді. Ал жесір қалған Үлүн (Өлең) Темуджінді ертіп, Қоңыраттың беліілі биі Меңлекеге тиіпті. Ол Меңлекеден он ұл тутан. Он үл Темуджінге бөлектеп, күн бермеген еді. Сол кезде олар Монғолдармен аралас көрші отырып, монғолша таза сөйлеп, МОНҒОУ\МЫЗ деп кеткен. Ал монголдар да қазақша сөйлей білетін. Елді жау шауып, жас бала Темуджін жау қолында мойньша ажырғы ілініп, аяғына кісен салынып, құлдықта күн кешті. Бірақ бала жасу орына ширыға түсті, қажу орнына пысып қайраттана берді, мүқалмады. Міне, осындай қиналған кезде оған Тоғрыл көмекке келіп, оны бүғаудан босатты. Тоғрылдың жасы Темуджіннен үлкен болатын.

Тоғрыл бүлтсыз ашық күні, талма түстің шағында, ақ ордада, саны көп ерлігі кемел Орта жүз Керей руының ханының шаңырағында бет-аузы тыржиып, аяқ-қолы тырбаңдап, іңгəлап жылап дүниеге келген еді. Тоғрыл ат жалын тартып, ер жеткен соң-ақ өз жұртының билігін қолға алды. Ол — Оңхан атанды. Тоғрыл мен Темуджіннің əкелері бұрынғы бір соғыстарда қылыш алмасып серттескен қанды көйлек дос болатын. "Ежелгі достық ескірмес" дегендей, жақсы мүра — жас үланға үлгі болып, міне қолүшын бергені осы еді. Ержетіп қалған Темуджін бүғаудан босанысымен-ақ етекжеңін жия бастады. Досының көмегімен көп ұзамай қолы билікке жетті. Тізе қоса атқа мінген Тоғрыл мен Темуджін алдымен татарларды қырғынға үшыратты. Сонан соң Оңғыт пен Қоңыратты, Дулат пен Жалайырды, Қайтпас Меркіт пен қалың Найман елін ойсырата женді. Тірі қалғандарын өзіне қосып алды. Сол маңайдағы елдерді түгелдей біріктіріп, жаңадан қосылған барлық жүрттың əміршісіне айналып, 1203 жылы алтын таққа отырды. Сүйтіп Шыңғысхан атанды. Ол Қоңырат руының қызы Бөртеге үйленіп еді. Шыңғыс ауылдан тыс елде соғысып жүргенде Меркіттер ауылына шабуыл жасап, Бөртені түтқындап, алып кетеді. Ол Меркіт Верен деген жігіттің қолына түсіп, онан жүкті болып қалады. Кейін Темуджін (Шыңғыс) Меркіттерді, соғысып шауып, жеңіп, талқандап, Бөртені қайтарып əкеледі. Келгеннен соң Бөрте босанып Жошыны туыпты. Қейін Темуджін бір шешеден төрт ағайынды болып қалды, олар Темуджін, Хасар, Хачиун, Тəмугə жəне қарындасы Тэмулун. Кіші шешесінен (Есукейдің тоқалынан) екі бала, олар — Бəгтэр, Бəлғүтай. Шыңғыс ханның Бөртені қосқанда некелі əйелдері мен олжа əйелдерінің үзын саны бес жүздей болған. Олардың əрқайсысын эр рудан алып отырған, ал көпшілігін жаулап алған елдері мен тайпалардан қолға түскен тұтқындардан алған. Оның Бөртеден кейінгі екінші əйелі Меркіт тайпасының көсемі Тайыр-Усунның қызы Қүлан. Онан Құлқан атты бір үл көрген. Оның үшінші əйелі Есуқат татар тайпасының қызы еді. Төртінші əйелі Қытай əміршісі Алтын ханның қызы Гунжу еді. Бесінші əйелі татар қызы үшінші əйелі Есуқаттың сіңлісі Есулан болатын. Шыңғысхан Бөртеден Жошыдан кейін Шағатай, Үгедей, Теле деген үш үл көріп, небəрі төрт үлды болды. Ал басқа əйелдерінен туган балалары жастай өліп қалған. Төрт ұлдан басқа бес қызы болды. Жошы — 1187 жылы туған, 1227 жылы өлген. Оның жеті баласы болды. Олар: Орда, Бату, Бөрте, Тоқай, Шибан, Жампай, Берікжар. Жошы Дешті қыпшақтағы феодалдық мемлекет — Жошы үлысының негізін салды, 1207 жыл мен 1227 жыл аралығында хандық қүрды. Оның төртінші үлы Тоқай біздің қазаққа билік жүргізді.

Шағатай — туған жылы белпсіз, 1242 жылы өлген. Оның жеті баласы болды — Мутуген, Мужы, Белдеш, Сабынбулке, Сарман, Байдур, Сүйменке. Шағатай 1228-1242 жылдары Оңтүстік Алтай мен Əмударияға дейінгі аралықта хандық қүрды. Үгедей — 1196 жылы туып, 1241 жылы өлген. Оның бес баласы болды — Күйік, Қүтан, Қожа, Қарашор, Қашун. Ол 12291241 жылдары ішкі Монғолияда хан болды. Төле — туған жəне өлген жылы белгісіз. Оның төрт баласы болды — Мыңғо, Хиллаху, Құбылай, Арық-Бұқа. Қүбылай Қытайды билеген, ал Хиллаху (Элике) Иран мен Египетті билеген. Шыңғыстың осы төрт баласының əйелдері Арғын руының қыздары еді. Ол жаулап алған жерлерін осы төрт ұлына бөліп беріп, хан етті. Бірақ Шыңғыс əліпті таяқ деп білмейтін сауатсыз еді. Қанағатсыз, қызғаншақ болды. Шыңғыстың төрт үлы оған сүрақ қойғанда, ол былайша жауап беріпті деген аңыз бар: Жошы: "Хан қандай болу керек?" - деп сұрапты дейді. Шынғыс: "Хан халқының көңілін табу үшін ақылды, ал халқы оның көңілін табу үшін тақымды болуы керек" - деп жауап беріпті. Шағатай: "Ханды қайткенде халқы сыйлайды?" - деп сұраса, Шыңғыс: "Халқың сыйласын десең тағыңнан түспе" - деп жауап беріпті. Үгедей: "Хан қайткенде тағынан түспейді? - десе, Шыңғыс: "Маңына өзінен ақылы төмен, бірақ қүлқы өзіндей адамдарды жинай білсе, сол хан тағында үзақ отырады" - депті. Төле: "Қандай Хан абыройлы болады?" - деген сүрағына, Шыңғыс: "Ойынан шықпаған туған баласын да бауыздап өлтіре алатын хан əрқашанда абыройлы болады" - деп жауап берген көрінеді. Мүнан біз Шыңғыс ханның өте мейірімсіз, қатыгез екенін көреміз. Оны мынадан аңғаруға болар еді. Жетім өскен, сол кезде Темуджинге көмектескен Тоғырыл (Оңхан) өзінің досы Шыңғыс ханнан ешқандай қауіп ойламаған еді, ол онымен бүрынғыдан бетер бауырласып досгаса түскен болатын. Екеуі бірге көшіп, бірге қонуды əдетке айналдырып алды. Бірақ қанағатсыздық, қызғаншақтықтың нəтижесінде Шыңғысхан кейін айрылмас досының дүшпанына айналды. Сөйтіп Шыңғыс Тоғырылды (Оң ханды) қапысын тауып өлтіріп тынды да Қерейлердің көпшілік бөлігін өзіне қаратып алды. Осы кезде Оңханның кенже үлы Шыңгысқа бағынбай, Қерейдің аз гана бөлігін ертіп, Терістік-батысқа, Қыпшақ даласына қарай төңкеріле үдере көпгіп кетті. Қырғын соғысы мүнымен тынбады. Шыңғыс хан тоғыз қүйрықты ақ туын көтеріп, бойына күші симай, төрт баласын ертіп, қанға қүмартқан күйі шығыс пен батысқа, түстік пен терістікке жөңкіле аттанды. Сөйтіп айналасы 30-40 жыл ішінде жарты дүниені бағындырып алды. Шыңғысхан 1227 жылы өлді. Ол өлер алдында: "Мені өлгеннен кейін өзім туып өскен жеріме жерлеңдер, өлгенде тыныш жатайын, ешкім мазаламасын, қабырымның үстінен үйір-

үйір жылқыны айдатып өткізіп, моламды белгісіз жоқ етіп жіберіңдер", - деп өсиет қалдырыпты деген аңыз əңгіме бар. Өсиет орындалып, солай жасалыпты дейді. Қазір оның жерленген жері табылмай түр. Қейін Шыңғыс ұрпақтары қуатты "Алтын Орда" мемлекетін қүрып, үш жүз жыл бойы Русь мемлекетіне үстемдік жүргізді, онан алым-салық алып отырды. Шыңғыс ұрпақтары да кейініректе бірімен бірі жерге, елге, таққа таласып, қырқысып соғысумен болды. Аяғы Алтын Орданың қүлауымен тынды... Массагет -> Сақ, Мақалла. Сақ -> Ансари. Құнанбай, Мырқы, Досжан қажылардың 1876 жылы Меккеден алып келген шежіресін 1945 жылы Табын руынан шыққан қайқының Бекжаны табын Шоңбай Жүбанүлына, қазақшаға аударып өлеңмен жаздыртыпты. Ал окан бүрын Қарасақал Ермүхамбет (Ерімбет) те осы нүсқаны өлеңмен шежіре етіп жазып қалдырған еді. Сол шежіре Ансаридан басталған екен. Қазақта бірінпіі рет Меккеге қажылыққа Орта жүз Уақ руынан Нүркен деген бай тоқал қатынымен бірге барып, төрт жыл жолаушылап жүріп аман сау елге оралыпты. 1858 жылы екінші болып Орта жүз Арғынның Күлік тайпасынан Самай Сопы мен Ноғай Байжан Хазірет қажылыққа барған. Олар сол жақта қой жылы (1859 ж.) өліп, елге оралмапты. Сонда жерленіпті. Ал үшінші рет қажыға барушылар Орта жүзден Тобықты Қүнанбай бастаған жиырма кісі, Кіші жүзден ішінде Нүрпейіс Хазірет, Мырқы, Досжан Халфе бар жүз кісі, барлығы бір жүз жиырма кісі еді дейді. Олар 1874 жылы Меккеге қажылыққа барып, 1876 жылы елге қайтып келіпті. Мекке бастығын "Шəріп", ал Медине бастығын "Шайхы" деп атайды екен. Бұлар барған соң, олар бас қосып отырып, бүлардан: "Кімсіңдер?" - деп сұрапты. Сонда Қүнанбай: — Тіріміздің билііі "Алдияр" үранды Төреде, өліміздің билігі "Алла" үранды Қожада, қазақ еліненбіз - депті. Олар: — Қазақ деген ел болады екен-ау, - деп аң-таң қалыпты. Сонда Қүнанбайлар тарих ақтарып, шежіре сүрап, қаратып қазақ деген елді таба алмапты. Сол бас қосып отырғандардың ішінен бір ақ шашты ақсақалды қария кісі: — Бұл тарих-шежіре, Бағдат шəріпте имам ағзам кітапханасы бар, жау таламаған, шашылмаған, табылса сонан табылады, - деген соң, Бағлат шəріпке желмаяға мінгізіп, Дос жан Халфені қасына қосып, жол білетін сол елдің бір адамын жіберіпті. Олар: — "Табылды, қазақ деген жұрт Анес Сахабадан өсіп өнш өрбіген екен", - деп, шежірені көшіріп алып келіпті. Сол шежіренің нүсқасы кейін қазақ еліне таратылған еді. Сол сапары қажылыққа барған жүз жиырма кісі ортасынан қаржы шығарып, жинап, Меккеде үй салдырьш, оны "Қазақ тақиясы" деп атап, Қүнанбай атына жаздырып, мүнан былай қазақтан

келген қажы осында түсетүғын болсын деп келісіпті. Кейін ол үй Досжан Халфе атына жазылып қалыпты. Сол Меккеден əкелінген шежіренің Шоңбай Жүбанүлының өлеңмен жазылған нұсқасынан үзіндіш жүртшылық назарына үсынып отырмын. Қызылорда облысының Арал өңерінде Əлім руының Жақайымынан тараған "Теке" тайпасынан шыққан Сағындық жырау деген көнекөз шежіреші кісі болды. Ол көптеген шежіре-жыр, дастандарды жырлап айтып отыратын еді. Осы жыр шежірені сол кісіден жазып алдым.

— ...Құнанбай, Мырқы, Шабдан, Досжан хазірет. Меккеден келген екен шежіре алып. Сарапқа салыстырып қарағанда, Осыны өзгесінен көрдім анық. Бастадым Ансариден бермен қарай, Аңдатып ата жолын ескі тарих. Атамыз Ансариден туған Мəлік, Қісі екен тура жолмен еткен талап. Толығып жасы ортаға жеткен кезде, Анесті берген екен Құдай қалап. Анестен Жабал туып, одан Мағаз, Қезінде қадірлепті халық бағалап. Мағаздан Ерсупаил туған жалғыз, Алты Ата Ансариден көрсең санап. Қүрай менен Ақшолпан Супаилдан — Үрпақтар осы арадан өскен тарап. Туыпты Атар, Татар бəйбішеден, Бағдарын олардың да біл шамалап. Екінші анамыздан Қырым туып, Батыр боп қол бастапты күнге жарап. Атардан Естек, Башқүрт туған егіз, Татардан Ноғай жалғыз туған дарақ. Қурайдан туды Аламан бəйбішеден, Тоқалдан туған тете Черкеш жанап. Үшінші əйелінен Шешен, Үңгіш, Сол жерден ажырапты бермен қарап. Сейілхан баласы екен Аламанның, Жүретін жалғыз өзін көпке балап. Түрікпен сегіз жүйе Сейілханнан, Жауынгер алған атақ жүртты қанап. Жайылхан Ақшолпаннан туған екен, Данышпан болып артық ақылы сарап. Болыпты Жайылханның екі əйелі, Таңдаулы қалап алған жүртты аралап. Майқы би, Мүйтен туып бəйбішеден, Көрмеген кемітіп дос, жат табалап. Майқыдан Түмен дара туған екен, Секілді көлеңкелі гүжім дарақ.

Туыпты тоқалынан Жайылханның Əуелке, Шақшақ пенен Іле-Шалақ, Түменнен Өзбек пен Жапан туып, Кіргізген шежіреге үлкен санақ. Түменнен — Өзбек, Жапан екі бала, Айрықша Жапан бопты ақылы дана. Тəжіктен бір сұлу қыз алып Өзбек, Бөлініп өз алдына шыққан дара. Бухара, Самарқан мен Ташкент, Қоқан, Өзбектер еткен Мекен қоныстана. Жапаннан — Қелмек пенен Айырқалпақ, Екеуі бір анадан туған бала. Келмектен Қырғыз жалғыз туған екен, Ыңғайлап Алатауды жайына ала. Қырғыздар екі арысқа бөлінеді, Атанып бірі Сары, бірі Қара. Туыпты Қазақ пенен Созақ бірге Əкесі Айырқалпақ бір дейді ана. Созақтан Толағай мен Сүйір туып, Мекені аталады деп "Бес қала". Үргеніш, Төрткүл, Шымбай, Тақтакөпір, Қонысы Толағайдың тап сол ара. Толағай алғаш аты болғанымен, Атанган Қарақалпақ барабара. Ескеріп есіткенді білетіндер, Түзетер кем кетігін болса шала. Тоқтатып осыменен өзгелерін, Қазақтан бастайын сөз келсе шама. ххх Қазақтың алдым қолға өз баласын, Айтпаққа ажыратып шек арасын. Айырып аталарын айтып өтем, Тыңдаушым көрсе қалап сөз саласын. Қазақтан — Наурыз, Алаш екі ұл туған, Наурыздың деп айтады үлкен жасын. Үрпақсыз өлген Наурыз жазғытүры, Келер жыл көктемде оның беріпті асын. Қазақтың балалары сонан бері, "Наурыз" деп қойыпты атап жылдың басын. Кезінде Алаш батыр болған екен, Ерлікпен жайған жүртқа ауазасын. Жапырып жеңіп жауын талай жерде, Таңданған көрген халқы тамашасын. Үранга аты шығып заманында, Жаңғыртқан жазираның иен даласын. Ташкенттің дариясының жағасында, Қазақтың қалды дейді хан ағасын.

Айырып ата жолын аша алмасаң Сөзінен сыбағалы құр қаласың. Аларлық ажыратып болса шамаң, Өзіңді үш арыстан тез табасың. Алаштан Жүман, онан Арыс туып, Алты арыс — Ақ, Пан, Жан, Бол, Бек, Бал дейді баласын. Алты ұлды екі-екіден еншілес қып, Атапты Ақ Арыс, Жан Арыс, Бек Арыс деп топтағасын. Үрпағын осылардың "Алты Алаш" деп, Алаштан бастайды екен шекарасын. Ақ Арыс ең əуелі бұрын туған, Үлкен дейді екеуінен жас шамасын. Жан Арыс — ортаншысы болған дейді, Жорықта жаудан алған сыбағасын. Арыстың Бек Арыс би кенжесі екен Ауқымды топтап тартқан айналасын. Бақ қонып, Қыдыр дарып əулетіне Үлғайтып өсірген тең мал мен басын. ...Бастауға Бек Арысты енді келдік Аталық асулардан өтіп белдік. Ордаш, онан Мөңке туып Бек Арыстан, Қөп нүсқа кеткен тастап байтақ елдік. Мөңкеден — Сармырза, онан Қоғам туған, Қоғамнан Алшын туып дұшпанынан алған теңдік. Алшыннан — Арғымақ пен Алау батыр, Атадан кем болмаған олар дерлік. Арғымақтан — Телеу мырза жалғыз еді, Атаның Қара орнында қалған кіндік. Рамадан, Сəдір, Нəдір, Қүдаһияр, Жағалбайлы — киімді үлдар ол шетелдік. Сəдірден — Тама, Табын екі үл туып, Қердері — Нəдірден еді, нағыз үлық. Əкесі Керейттің Қүдаһияр араб еді Құддыстан келген ол да керуенге еріп. Рамадан, Тама, Табын, Қердері, Қерейт, Жағалбайлы паналаған Телеуге келіп. Жетеуі татулықпен бірігіпті, Атанып "Жетіру" олар болған соң серік. Алаудан — Қыдуар, "тентек" атаныпты, Мінезі болып шəргез солай дерлік. Қыдуардан — Алқожа мен Асанқожа Туыпты данышпан боп кемеңгерлік. Алқожадан — Кəдірқожа, Сəдірқожа, Асаннан Қыдырқожа бай боп ерек, Атамыз Қыдырқожа бай боп өткен, Дəулет пен бақ қонған соң еткен серілік. "Он екі Ата Байулы" атанған соң

Үрпақтап байтақ ел боп өсіп-өндік. Қəдірден Қаракесек туып жалғыз, Белгілі би болыпты басы төрлік. Байсары Əлім, Шөмен туып онан, Өскен ел ұлан байтақ ескерерлік. Кете боп атанады Байсарыдан, Қонысы болған екен үзақ жерлік. "Алты Əлім", "Төрт Төртқара", "Бес шекті" боп, Бөлінген эр атаға дəріптерлік. Шөменнен Дөйт, Шөмекей, Түменқожа, Туыпты екі əжеден ел сенерлік. Өскен ел "Дөйт" ұранды төрт Шөмекей, Алшында терезесі тең келерлік. Төрт бала — Тоқа, Көнек, Асбан, Бозғұл, Болмаған бір-бірінен кем көрерлік... Мүнан ары ақын əрбір рудың бұрынғы өткен атақты би, батыр, т.б. адамдарын жырға қосып мақтап жырлаған. Ансари -> Мəлік -> Əнес сахаба -> Жабал -> Мағаз -> Ерсупайл (Сайфул). Ерсупайл (Сайфул) -> бəйбішеден — Атар, Татар, тоқал-дан — Қырым батыр, екіннгі тоқалдан — Ақшолпан, Қурай. Атар -> Естек, Башқүрт егіз туған. Татар -> Ноғай. Осы Ноғай үрпақтары ертедегі Ноғайлы елін қүраған. Но-ғайлы елі қазақ елінен əріректе шығып тараған еді дейді ауыз-ша шежіреде. Кейін оларға Қазақ үрпақтары араласып Ноғай-Қазақ атанған. Кіші жүздің шежіресін бізден бұрын қүрасты-рып жазған "Төлеңгіттен" шыққан ғылым докторы — Хамит Маданов Ноғайлар ХУТғасырдың екінші жартысында "Үлкен Ноғай" жəне "Кіші Ноқғай" болып екіге бөлінген дейді. Оның біріншісі Еділдің шығыс бетін, екіншісі батыс бетін мекендеген. Осы ертедегі Ноғайлы елінен шыққан Орақ, Мамай, Қазтуғанның тұқымдары Қояс, Үйсін, Қазанқүлақ, Қостаңба — Терме болып бөлінеді. Қоястан Түят пен Сақ өрбіген дейді. Тұят -> Өтелберді, Жадар. Сақ -> Самес, Тəңірберді, Ассамб ет. Самес -> Қүдайберді -> Шалқашар, Қара, Бигелді. Шалқашар -> Танақай, Жанақай, Биақай. Танақай н> Əлден -> Арқай -> Жылмамбет, Оразақай. Оразақай -> Бозай -> Шомбал, Бекжан. Шомбал Жəңгір ханның он ею биінің бірі болған еді дейді. Шомбал -> Мəңгур, Өте, Мусағали, Таққан, Юсуті, Юнус, Мухамеджан, Қалақ. Мəңгур -> Тəрбен, Маштақ. Өте -> Əбдікəрім, Абдолла, Қуаныш. Мусағали -> Закария, Дадғыл. Таққан -> Сапыш, Жəміш, Батырхайыр.

Юсуп -> С əлім, Салық, Ахмет, Хандер, Юнус -> Малай, Қатай. Мухамеджан -> Мəжит, Танапал, Сапарғали, Сейіт. Мəжит Шомбалов — қазақтың түңғыш фармакологі, медицина ғылымының докторы болды. Қостаңба — Терме -> Қырбыжы -> Бабанияз -> Сүлтанияз. Сұлтанияз -> Қыдырнияз -> Мəулімнияз -> Едіге батыр. Едіге батыр -> Нүрадын -> Шарапаш -> Аббас, Ғаббас. Аббас -> Мүсахан —> бəйбішеден — Орақ, Мамай, Алшағыр, Сирақ, тоқалдан — Ысмайыл əнжі, Шамай, Арыстан, Қабылан, Айманбет, Сайманбет, Қонақ. Орақ -> Қарасай, Қази, Айдынділмаш. Ақын Нұртуған Кенжеғүлүлы кезінде осы Мəулімниз, Едіге батыр, Орақ, Мамай, Қарасай, Қази туралы дастан жазып қалдырды. "Алтын Орда" үстемдік еткен заманда орыстар 300 жылдай Алтын Ордаға алым-салық төлеп, қыз беріп, қыз алып отырған еді. Осьшың нəтижесінде Алтын Орда бектерінің біразы орысқа сіңіп кеткен дейді. Мысалы орыс тарихын жазған Карамзин мен Татишев Алтын Орда бектерінің түқымынан, ал кейін орыс мемлекетінің негізін қалаған Иван Грозный — Хан Мамайдың орыс əйелінен туған балаларының үлы — немересі еді дейді. Мамай -> ?... -> Иван Грозный. Ал біз Мамайдан үрпақ қалған жоқ деп жүр едік! Бар екен ғой! Алшағыр — О. Сирақ -> Мəку (Қалу-Шыңғыс атамыздың жолдан тауып алған баласы) Мəку (Қалу) -> Бөлек (Жаманақ руына сіңіп кеткен) Бөлек -> бəйбішеден — Айт, Бүжыр, Жекей тоқалдан — Ақмалай, Олжабай, Шағатай, Бүғыбай, Жаңабай. Бүлар "Бес Жекей" деп аталады. Үрпақтары Атырау, Ақтөбе облыстарында мекен етеді. Мəку (Қалу) үрпақтарының таралуын кейінгі беттерден оқисыздар. Естектен Қазан татарлары тараған, ал Қырым батырдан Қырым татарлары тараған дейді. Татар, Ноғайлардың — біз бəйбішеден тарадық, ал бізден басқа түркілер — қазақтар тоқалдан тарады дейтіні осы болса керек. Қурай -> бəйбішеден — Аламан батыр, екінші əйелінен — Черкеш, үшінші əйелінен — Шешен, Үңгіш. Аламан батыр -> Сейілхан. Сейілхан -> Өтеміс, Тоқтамыс, Жалғамыс, Ерсары, Ата, Шəудір, Теке, Жəуміт тараған. Бүлар сегіз арыс түрікпендер деп аталып, тарап өскен халық. Ақшолпан -> Жайылхан -> бəйбішеден Майқы (би), Мүй-тен, тоқалынан — Əуелке, Шақшақ, Іле-Шалақ. Мүйтен > Мүйтен қарақалпақтары тараған. Майқы би -> Ту мен -> Өзбек, Жапан.

"Өзбек, Жапан — түбің бір, түп атаң сенің Майқы би" деген нақыл сөз осыдан қалған дейді. Түменүлы Өзбек Тəжіктен (Сарттан) қыз алып үйленіп Шаһарда — қалада қалып саудамен, егіншілікпен айналысқан, ал Түменүлы Жапан мал бағып далалықта көшіп-қонып күнелткен. "Жапан дала" деген сөз осыдан қалған дейді. Өзбек -> Қыпшақ, Қытай, Шақшақ, Кете — 4 балалы болған. Бірақ олар руға бөлінбейді. Кейіннен оларға Үйсіннен бірнеше тайпа, рулар қосылып кетіп, Өзбекке сіңіп кеткен. Олар — Құйылдыр, Мекрейіл, Қырық, Мың, Жүз т.басқалар болатын. "Өзбек — өз ағам, Сарт — садақам", "Қазақ — Өзбек бір ту-ған, ал сарттарды кім туған?" деген сөз осыдан қалған дейді. Жапан > Айырқалпақ, Келмек Келмек -> Қырғыз — 1 үл, Əнел — 1 қыз. Қырғыз -> Қара, Сары, — 2 үл, — Қырғыздар тараған — Қара қырғыз, Сары қырғыз руы осылар дейді. Қариялардын аңыз əңгімесінен: — Əнел қыз бір жаугерші-лікте Моғолға түтқындалып қетіп, киіз үйде қамауда тутқында отырғанда үзіктің тесігінен түскен күн сəулесінен ғайыптан бір ер жігіт пайда болып, Əнел одан екіқабат болып ұл туған екен. Сол үлды Қөкжал бөрі ұрлап алып кетіп, тау арасына апарып асырапты да, кейін өскесін адамдарға қосылып, онан үрпақтар тарап — "Тере" үрпағы өсіп тараған еқен деп айтып отыратын еді. Сондықтан да төрелер — біз Күн нүрынан жаралғанбыз, Көкжал бөрі асырап-өсіргендіктен бізді "Көкжал" деп атайды дейді екен — байрағына "Көкжал-бөрінің" суретін символ ретін-де салған деп айтушы еді көкем. Мүның шындығына кім жет-кен — аңыз əңгіме ғой. Шындығын бір Алла біледі. Айырқалпақ -> Қазақ, Созақ. Созақ -> Толағай, Мансор (Сүйірсор) — О. Толағай -> Қоңырат, Шаңқай — бүлар кейін қарақалпақта-рға қосылып кеткен дейді. Мансор Қожахмет Яссауидің бала-сы Ибрайымды ұрып өлтіргендіктен Қожахметтің қарғысына үшырап өліп түқымсыз кеткен екен дейді аңыз əңгімесінде. Қазақ -> Қадыр, Қалша -> О. (Үрпақ жоқ) Қадыр -> Наурыз -> О, Алаш. Үлкені Наурыз еді. Наурыздан үрпақ болмаған, өлеріңде: "Атым жойылмасын, жыл сайын маған ас беріп, дүға оқып еске альш түрыңдар", - деп, өсиет қалдырған көрінеді. Осы-ған орай Алаш үрпақтары əрбір көктемде — 22 наурыз куш оған арнап ас беріп, еске алып дүға оқып түрған. Сөйтіп жылдьщ басьш Наурыз атаған дейді. Сонымен сол күні жеті түрлі тағамнан ас жасап "Наурыз көже" беру, сол күнді — 22 наурызды жыл басы етіп тойлау бүкіл түркі халқьша үрдіс болып кетіп еді дейді. Алаш -> Жүман, Түман -> О. (Үрпақ жоқ) Жүман — Арыс (Анарыс), Сабыр — О. (Ұрпақ жоқ)

Арыс -> Ақ, Пан, Жан, Бол, Бек, Бал — алты бала болған. Қариялардын деректі əңгімесінен — бүл əңгіме Қазбек бек Тауасарүлының шежіресімен сəйкес екеніне кейін сол кітапты оқығанда көз жеткіздім: Арыс аса бай болған, ел билеген дейді. Ол алты баласын сол кездегі үрдіс бойынша екі-екіден парлап, тетелес туған балаларды еніігілес етіп, қазақ даласын үшке бөліп, "Таңбалы тау" деген жерде балаларына еншіге мал бермекші болып, малды өздерің үшке бөліп алыңдар десе, олар таласып бөлісе алмапты. Сонда Алаш өзі келіп шөберелеріне түйе, сиыр, қойды үшке бөліп беріп, төртінші бөлігін өзі алып қалады да, 300 жылқыны оларға 100ден беріп, қалған жылқыны өзімнің сыбағам деп қалдырады. Оған қоса үшеуіне 100-ден əскер-жасақ беріп, бөлген жеріне орналастырып, өзі ең кенже ұл Бектің қолында қалыпты. Сол кезден бастап Бек Арысұлы отау иесі болып қалған да, Алаш үрпақтары "Үш жүзге" бөлінген дейді. Үш жүз — ру емес, шартты атау, рулық бірлестік. Арыс шамадан тыс ірі, өте күшті, айбатты адам болыпты. Осыған орай қазақта ірі күшті адамды "Арыстай ірі екен, Арыстай кісі екен" деген сөз қалыпты. Ақ Арысұлы (Пан — О) — ең үлкені Ақ Арыс атанып "Үлы жүз" деген атқа ие болған (Үлкен жүз). Жан (Бол) Арысүлы — ортаншысы Жан Арыс атанып "Орта жүз" (ортаншы жүз) деген атқа ие болған. Бек (Бал) Арысұлы — Кішісі (кенжесі) Бек Арыс атанып "Кіші жүз" деген атқа ие болған. Ал осы Арыстың алты баласынан тараған ұрпақ — рулар (Алаш үрпақтары) "Алты Алаш" деп атанып кеткен. "Алты Алаш" таза, нақты қазақ үрпақтары екеніне енді ешкім таласпаса керек. "Үш жүздің" жəне "Алаштың" шығу тегі туралы жоғарыда келтірілген нүсқадан басқа да деректер бар. Абай қазақтың қайдан шыққаны жəне "Үш жүзге" бөлінуі туралы сөз қозғағанда, Захир ад-дин Мухаммед Бабырдың "Бабырнама" тарихи-əдеби естелж шығарма кітабьша сүйеніп былай дейді: — "Əмір Темірдің шөбересі, Ферғананың билеушісі Омар Шейхтың үлы Захир ад-дин Мухаммед Бабыр еді. Бабырдың Нағашысы, — анасы Қүтылық Нигар ханымның əкесі, — Жүнісхан болатын. Ол Шыңғысханның екінші үлы Шағатай ханның үрпағы еді, яғни Шыңғысханнан ->Шағатай -> Мұтыген -> Есу-Тува -> Барақхан -> Дувахан -> Есенбұгахан -> Тұғылық Темірхан -> Қызыр Қожа хан -> Мұхаммедхан -> Шералы Оғлан -> Уəйсхан -> Жүнісхан. Жүнісханның екі үлы болды — Сүлтан Махмұт, Султан Ахмет. Бүлар Бабырдың шешесі Қүтылық Нигар ханымның бауырлары — інілері. Сүлтан Махмұт Ташкентте хан болып,оны жұртшылық "Ханыке" хан деп атады, ал Сүлтан Ахмет қазақты билеп, жүртқа "Алаша хан" деген есіммен мəшһүр болды. Оның Алаша хан аталуының себебі қалмақтар мен моғолдар кісі өлтірген адамды "алаш" атайды-

мыс. Сұлтан Ахмет хан қалмақтарды талай рет жеңіп, көп адамды қырғынға ұшыратқан, сондықтан да ол "алаш" аталып, келекеле "Алаш" оның есіміне айналған. Қалмақтармен соғысқанда аттанысқа жарарлық қазақтан үш жүз əскер шығарып, үш жүз басыға бөліп, жауға тиіседі екен. Эр жүздің халқы өз ынтымағымен бір туыстас болып біріктіріліпті. Қазақтың "Үш жүздің баласы" деп бөлінуі осыдан басталған" деп жазған екен Абай. Осыдан кейін қазақ "Үш жүзге" бөлінген дейді. Оқырман қауым бүл деректерді салыстырып оқып, қисыны келетінін қабылдар деп ойлаймын. Бұл дерек нақтыланып зерттеуді қажет ететін сияқты. Ақ Арыс (Үлы жүз) -> Кейкі (Киікбай) -> Төбей, Моған — О. Төбей -> Бақтияр, Бəйтерек, Жаңылық — О. Деректі əңгіме: Бақтиярдың біраз балалары сол кезде Иран-ға өтіп кетіпті — қазір Иранда Бақтияр руы атанып жүрген тай-палар бар дейді. Ал Бақтиярдың қазақ жерінде қалған ұрпақтарынан Сіргелі мен Үйсіндер тарайды. Бəйтерек -> Қоғам, Қаңлы, Шанышқылы (Қатаған) т.с.с. тарайды. Үлы Жүз елінің шежіресі жазылған, бірақ — мен оған тоқталуды мақсат еткенім жоқ! Басқа да жазылған нүсқасы бар, кітап болып басылып шықты. Жан Арыс (Орта жүз) -> Қарашор батыр (Қарақожа). Қарашор батыр -> бəйбішесінен -> Нұржан қыз -> Тарақты (жиені), екінші əйелінен — Арғын, Қыпшақ, Найман, Қоңырат, үшшші əйелінен — Қерей, Уақ. Басқа да нүсқасы бар. Орта жүз елінің де шежіресі жазылған, бүған да тоқталуды қажет деп санағаным жоқ. Орта жұз шежіресі өз алдына кітап болып басылып шықты. Бек Арыс (Кіші жүз) -> Ордаш -> Мөңке би -> Сармырза Сармырза -> Қоғам -> Алшын -> Арғымақ, Алау батыр. Сонымен Арыс үлдары осы кезден бастап шартты түрде Үш жүзге бөлініп "Үлы жүз", "Орта жүз" жəне "Кіші жүз" атанды. Осыған орай "Үш жүз" деген шартты атауды қазақ ұрпақтары қазіргі заманда тастап, үмытып "Алты Алаш" деген атауды қолданғаны дүрыс болар еді. Біз — Алаш үрпағымыз! Бек Арыс -> Ордаш -> Мөнде би н > Сармырза -> Қоғам -> Алшын деп таратылған нүсқаны И.В.Аничков сол кездегі қазақтың бір шежіреші қариясьшан сүрап жазьш альт бізге қалдырыпты.

АЛШЫН ШЕЖІРЕСІ Жетіру, Он екі Ата Байүлы, Кете (Байсары), Əлім, Шөмекей

АЛШЫН

(Кіші жүз бірлестігі) Алшын елі негізінен "Жетіру", "Кете" (Байсары), "Əлім", "Шөмекей", "Он екі ата Байүлы" руларынан құралған. Енді осы руларды таратып көрейік. Бек Арыс -> Ордаш -> Мөңке би -> Сармырза -> Қоғам -> Алшын батыр -> Арғымақ, Алау батыр (шын аты Тұлпар). Арғымақ -> Телеу мырза, Рамадан, Сəдір, Нəдір. Алау батыр -> Қыдуар тентек, Қүдаһияр, Сəду (Жағалбайлы). Алау батырға Қүдаһияр деген бір жігіт бала, "Қүддыс" ша-һарынан келдім, пайғамбар (араб) əулетіненмін деп, келіп бала болыпты. Алау батыр бүл баланы "Таза түқымынан екен" деп бала етіп қамқорына алып, əйел алып беріп, отау тігіп бір шаңырақ етіп қойыпты. Сол Қүдаһиярдан Керейт туыпты. Алау батырға тағы бір бала, атесімі Сəду, "Тайм деген елден келдім" деп бала болыпты. Сəду жігіт болып өскен соң масаты шүлға-нып мəсі-етік киіп, мол қаракөл елтірілі жағасы бар мəуіті ша-пан киіп, ел аралап балгерлік жасап, адам емдеп, жаурыншы-балгер атанып, салсері жігіт болып жүріпті. Сөйтіп жүріп елден алған малый жинап байыған еді дейді. Осыған орай ол "Жағалы бай" атанып, кейін ел оны "Жағалбайлы" атап кетіпті. Алау батыр осы киімді ұлына да əйел алып беріп, бір шаңырақ етіп қойыпты. Сəду -> Шербұға -> Мелде би туған, ал оның ұрпақтары кейін Жағалбайлы руы атанған дейді. Алау батыр заманында Алшын батырға үқсаған асқан батыр болған Қырымның қырық батырының бірі еді дейді. Ол туралы кезінде "Алау батыр" деген қисса- дастан жазылыпты, бірақ авторы үмытылып кеткен белгісіз дейді. Ол көбіне жаугершілікте жүріп, кепке дейін перзент көрмей тарығып жүріп, үлкейген шағында бір үлды болып атын Қыдуар қойыпты. Қыдуар еркелікпен өсіп, өте тентек жігіт болыпты. Осыған орай ол "Қыдуар тентек" атанып кетіпті. Арғымақтың киімді үлдары (Рамадан, Сəдір, Нəдір) Арғымақ өлгеннен кейін Алау батырдың қамқорында тəрбиеленген еді. Бірақ Қыдуар тентек жігіт осы киімді балаларды тентектікпен сыйғызбай əулеттен қуып жіберіпті. Ал олар қашып көшіп барып Арғымақүлы Телеу мырзага паналап, қосылып отырыпты. Телеу адамгершілігі мол,

қайырымды, мырза жігіт болып өскен еді. Ол жастай жетім қалып Алау батырдың қолында тəрбиеленген еді. Алау оған жігіт болған соң үйлендіріп, отау тігіп беріп, алдына көп мал салып, Рамадан деген жас жігітті Хазар қаласының базарынан малға сатып алып беріп Телеуге жалшы-қүл етіпті. Сəдір -> Тама, Табын. Нəдір -> Қердері туған. Сонымен Телеу, Рамадан, Тама, Табын, Кердері, Керейт, Жағалбайлы бірігіп, Қоныстас тату, Телеу мырзаның ықпалын-да болып, жеті рудан құралып отырыпты. Ал кейін осылардың ұрпағы өздерін біз "жетіру" тайпасынанбыз деп атап кетіпті. "Жетіру" ру бірлестігі осылай қ9ралған еді. Шежіреші Мақсүт Неталиев "Он екі ата Байүлын" былай таратыпты: Қыдуар тентек -> Алқожа, Асанқожа. Алқожа -> Кəдірқожа, Сəдірқожа. Кəдірқожа -> Қаракесек -> Байсары, Əлім, Шөмен. Сəдірқожа -> Беріш. Естай Беріпггі асъфап алған дейді, ал Естай-дың өзінен ұрпақ болмаған көрінеді. Сəдірқожа ертерек өліп, үрпақ қалмаған дейтіні осы болса керек. Асанқожа -> Ерқожа, Қыдырқожа (Бай), Елтай, Естай, Ата, Ерназар (Қалпақ). Қыдырқожа -> Жəнби бəйбішеден — Қыдырсиық, Бақтысиық, Сұлтансиық, жалғыз қызы — Қанбибі, Алтын тоқальшан — Қөздалас, Қасқүл, Жапалақ, Қазалы, Тотан деген күңінен — Ыбыраш -> Жаппас. Естай -> Беріш (Сəдірқожадан алған баласы). Сəдірқожа мен Қыдырқожадан тараған үрпақтар "Он екі ата Байүлы" атанған. Арысүлы Бектің (Бек Арыс) немересі Мөңке би кезінде өте текті, киелі, алдын болжайтын көреген би болған дейді. Қіші жүзде атағы шыққан Мөңке есімді үш кісі болып өткен. С оның бірі — Шекті Тілеуүлы Мөңке, ол Сырым батырмен түтас ғұмыр кешкен, осыдан шамамен 260 жыл бүрын гүмыр кешкен. Екіншісі — Он екі ата Байүлының Беріш тайпасынан шыққан Аманүлы Мөңке. Ал біз айтқалы отырған Мөңке би — Бек Арыстың немересі Алшынның атасы — осыдан шамамен 750 жыл (1250 жылдары шамасында) бүрын ғүмыр кешкен кісі еді. Ол қазіргі үрпақтан жоғары қарай санағанда 27 аталық буында түр. Бабамыз Мөңке би, көнекөз қариялардың айтқанына қарағанда, асқан əулие, көреген, алдын бірнеше жүздеген жылдар бүрын болжап білетін текті кісі болған. Оны бабамыз Мөңке бидің ел аузында қалған мына толғамдарынан байқауға болар еді: Кер заманның кезінде — Қөлдің суы бітіп, табаны қалар, Аттың жүйрігі кетш шабаны қалар, Жақсының атағы кетіп, азабы қалар, Əулиенің əруағы кетіп, мазары қалар, Адамның жақсысы кетіп жаманы қалар,

Сөздің маңызы кетіп, самалы қалар, Сөйтіп, ақылы жоқ санасыздың заманы болар. Кер заманның кезінде — Құрамалы қорғанды үйің болады, Айнымалы, төкпелі биің болады, Халыққа бір тиын пайдасы жоқ, Аи сайын бас қосқан жиын болады. Ішіне шынтақ айналмайтын, Ежірей деген үлың болады. Ақыл айтсаң ауырып қалатын, Бедірей деген қызың болады. Алдыңнан кес-кестеп өтетін, Кекірей деген келінің болады. Табалдырықтан биік тау болмас, Туысқаннан мықты жау болмас. Кер заманның кезінде су тартылар, Тана менен торпаққа жүк артылар, Ар-үяттың бəрінен жүрдай болып, Қарап түрған жігітке қыз артылар. Ішкенің сары су болады, Берсең итің де ішпейді, Бірақ адам оған құмар болады. Қиналғанда шапағаты жоқ жақының болады, Ит пен мысықтай ырылдасқан Еркек пен қатының болады... Кер заманның кезінде — Ертеңіне сенбейтін күнің болады, Бетіңнен ала түсетін інің болады, Алашұбар тілің болады, Дүдəмалдау дінің болады. Еркегің қазаншы болады, Əйелің базаршы болады. Жылқы жүлдыз болады, Қой қүндыз болады. Кебір жерге теңеледі, Əйел ерге теңеледі. Көл теңізге теңеледі, Сиыр өгізге теңеледі. Ақырзаман адамы — Сағынып тамақ жемейді, Ащыны ащы демейді. Тапқаның олжа дейді, "Алһам" білгенін молда дейді. Бір-біріне қарыз бермейді, Шақырмаса, көрші көршіге кірмейді. Сарылып келіп тосады, Құны жоқ қағазды судай шашады.

Ақыр заман халқының — Шайдан басқа асы жоқ, Жақыннан басқа қасы жоқ. Лағынет қамыты мойнында, Жұмыстан қолының босы жоқ. Əрқашанда олардың Көңілінің қошы жоқ. Бар шаруасы түп-түгел, Енді мүның иесі жоқ. Заман ақыр боларда — Жер тақыр болар, Халқы пақыр болар. Балалар жетім болар, Əйелдер жесір болар, "Ə" десе "мə" дейтін кесір болар. Бас қосылған жерлерде, Əйел жағы ден болар. Жаман-жақсы айтса да, Өзінікі жөн болар. Орай салып бастарын, Жалпылдатып шаштарын, Тақымдары жалтылдап, Емшектері салпылдап, Үят жағы кем болар, Сөйткен заман кез болса, Түзелуі қиын болар — деп айтып кетіпті. Өзінен кейінгі жастағы бір топ билер Мөңке биге сəлем беріп барып, жайланып болған соң: "Алые не, жақын не? Қымбат не, арзан не? Оңай не? Қиын не?" - деп сүрақ қойса керек. Сонда Мөңке би: — Алые — ақыл, жақын — ашу! Қымбат — сауап, арзан — күнə! Оңай — ақыл айту, қиын — орындау, - деп жауап берген екен дейді. Осындай көреген дана адамның біздің — Алшын үрпақтарының бабасы екенін əркімдер біле бермейтініне қынжыласың?! Асылы, қазіргі егенмендік алған заманда Мөңке би бабамыздың айтқан сөздерш зерделі азаматтардың есте үстағаны дүрыс болатын шығар деп есептеймін.

"ЖЕТІРУ" ру бірлестігі 1. ТАМА Үраны — Қарабура. Таңбасы — тарақ. Тама -> Қарабаура —> Нəрік батыр, Бегім сұлу — қызы (Бегім Ана) Нəрік батыр -> Шора батыр -> Шотқара, Бурахан -> Əліп, Əзберген. Шотқара -> Есенгелді, Жабал, Жөгі 1) Есенгелді-> Аташал, Қызылқүрт, Кенжебай, Дəулеткелді. Аташал —> Басқын, Торым Басқын —> Байдəулет —> Тəңірберді Торым -> Базарқұл, Назарқүл. Базарқүл —> Көкі батыр, Бекбаулы, Қожагелді Көкі батыр -> Есет батыр (1667-1749 жж.), Тоқтағүл, Қарабас -> Кенжалы. Есет батыр —> Ақшал батыр — О, Ботакөз сүлу — қыз. Тоқтағүл —> Қошетер -> Қүрман -> Меңдіқүл Меңдіқүл —> Сүйін жырау -> Сəду, Қамқаш, Тайлау. Сəду -> Əнесбай, Мейрамбек -> Арыстан. Əнесбай -> Ғалымжан, Нүрлан, Ерлан, Еркін, Дархан. Нүрлан —> Əлібек. Ерлан -> Алмас. Еркін -> Мүхтар. Дархан -> Нартай, Жəнібек. Қамқаш -> Алтынбек, Толыбай. Тайлау —>Темірхан, Төрехан, Толыбай. Назарқүл -> Назаралы -> Төлеби, Байқашқар, Жанқошқар. Қызылқүрт —> Тағанай, Жайын, Сағанай, Байет. Тағанай -> Қараш Сағанай -> Қожас, Еспембет. Қожас -> Бұрқан, Тоқмағамбет, Өтеғұл, Асан. Бүрхан —> Қойлыбай, Өтеміс. Асан -> Меңкей, Ақынай. Байет -> Еділ. Кенжебай —> Бұйра, Жылти, Ақпан, Ақбейіс, Қүрман. Жылти -> Тағыбас -> Қошқар -> Байназар Байназар —> Төлебай, Қалдыбай, Өтеп, Төлеп. Төлебай -> Сүлтанбек, Еспембет.

Сүлтанбек -> Төлеміс -> Абдрахман, Қабдолла, Ниғымаш. Абдрахман -> Ибат, Бақтияр Қабдолла -> Сəбит, Ибаш, Нүғыман. Ниғымаш -> Қамаш Еспембет -> Сəрсен, Ихсан -> Сиғуат, Қисымет, Ғарип, Бақыт. Қалдыбай -> Қожбан, Қойыс -> Жармүхамбет, Айтмағамбет, Элен, Ахмет, Мүхамбет. Жармұхамбет -> Нүрғали, Ергали. Нүрғали -> Дəулет Ерғали -> Хамит (шын аты Ғабдолхамит), Əмір Хамит -> Мүрат, Қанағат. Əмір -> Шəку, Жəңгір. Қазаққа белгілі арқалы ақын Хамит Ерғалиев осы кісі! Қожбан -> Саржігіт, Досжан ақьш -> Қатпа -> Сəлім, Қалым. Саржігіт -> Мəшүр -> Мамай, Қайыржан, Сүпалдияр. Ақпан -> Қүдайқүл, Қүдайберді, Есназар, Базар, Телек. Қүрман -> Олжашы, Айырсақал, Бүйрасақал, Əйтімбет, Танықбай. Дəулетқелді -> Қошан, Назар, Қосым, Бағалық, Дербіс.

2) Жабал -> Андағүл, Сəуірбай, Зортымақ, Жаңатама 3) Жөгі -> Қүттыабыз, Назымабыз, Сыретабыз, Сусары, Қансары, Назархан, Жəніке, Қүшік. Қүттыабыз -> Жақсыбай, Жарас. Назымабыз -> Қырық, Байдақ, Шақа. Сыретабьс -> Есентай, Қарсыбай, Төлеген, Тойғүлы батыр, Ай-шық, Шықпыш, Ержиен, Сəдуақас батыр. Жəніке -> Шағыр, Қөбей, Айдар, Молдаш. Қызылорда облысының Жалағаш ауданындағы "Ақарық" кə-сіпорнынан жырау, еңбек ардагері Оразбек Қожамүратүлы Тама руын төмендегіше таратып, "Сыр бойы" газетіне жариялаған еді. Тама -> Əзберген, Əліп, Жөкі. Əзберген бабамыз көріпкел əулие, аруакты, аузы дуалы кісі болтан. Бір үлкен тойда Əзберген жүйрік атьш бəйге жарысына қосьшты. С ол бəйге жарыста аты бірінші больш келіпті. Атқа шапқан бала мəреден "Қарабура" деп үрандап өтіпті. Себебі Əзберген үнемі ерекше қасиеті бар Қара бура мініп жүретін еді дейді. Осыған орай сол дəуірдегі ел Əзбергенді "Қарабура" деп атап кетіпті. Ал, кейін оның үрпақтары "Қа-рабураны" Таманың үраньша айналдырып жіберген дейді. Əзбергеннің — Қарабураньщ Бегім деген жалғыз қызы

болған. Бегім сүлу (Санджарханның жүбайы) қазірде тарихта аты қал-ған "Бегім-ана", Қазалы жерінде Жанкент қаласының орнын-Аа жерленген, мазары тұр. Əліп -> Аташал (Есенкелді), Қүрақ, Қызылқүрт, Дəулеткелді, Жабал, Кенжебай.

Аташалдың шын аты Есенкелді екен. Ол үнемі атан түйе мініп жүретіндіктен "атан мінген шал", кейін қысқартып "атаншал", ал уақыт өте келе "Аташал" атанып кеткен дейді.

Аташал (Есенкелді) -> Босқын, Тұрым Түрым —> Тəңірберді, Көкі, Кенжеғүл, Байдəулет. Көкі -> Қарақас, Панадай, Домалақ, Кенжалы. Қарақас -> Сүпр, Өмір, Меңдіғали. Сүгір -> Есет батыр, Есен, қыздары — Бəкі, Тəжі. Сол Тəжі əжемізден Жанқожа батырдың əкесі Нұрмүхамбет туған. Тама Есет батыр осы кісі! Ол 1667-1749 ж.ж. ғұмыр кешкен. Есет батыра Ақмаңдай, Қалдыбай, Қаржас, қыздары — Ботакөз, Сəуле, Қаракөз. Ақмаңдайды əкеанің (Есеттің) "Ақмоншақ" деген атымен, мініп шауып жүріп ауылдан үзап кеткенде, андьш жүрген қалмақтар оны үстап альш кетіпті. Сол кеткеннен Ақмаңдай бала хабарсыз кетіпті — ия өлі екені, ия тірі екені белгісіз, іздегенімен талыбмапты. Қалдыбай —> Ілияс -> Қыдырəлі -> Жұмабай. Жүмабай -> Меңдалы, қызы — Меңлібике. Меңлібикені Таманың Қүрақ тайпасынан шыққан Ниязбай деген кісіге ұзатып, олардың түңғыш үлы Қожамүрттан осы əңгіменің авторы Оразбек жырау туған. Есет батыр 1724 мешін жылы Таманьщ Аташал жəне Құрақ үрпақтарьш Қызылорда облысының Жаңадария бойына — қүнарлы жерге орналастырьшты. Міне олардан тараған ұрпақтар қазір сол "Ақарық" жеке меншік кəсшорньшда еңбек етіп, ғұмыр кешіп жүр. Оқырман қауым, Тама руьшың таралымының Мақсүт Неталиев пен Оразбек Қожамұратұлының жазған нұсқаларын қатарынан үсынып жазьш отырмын. Осының "мьшаусы дұрыс екен" деген нүсқасын қабылдап, қальш қойғаны болса өздерің толықтырарсындар. Тама Қарабура əулие (батыр) өте əруақты əулие жəне батыр кісі болған дейді. Оны мына аңыз əңгімеден байқауға болады: Қожахмет Яссауи өзі өлер алдында Қарабура батырға өзінің өлетінін кереметімен білдіріп, мəйітін өзі қалаған бір жерге (Түркістанға) апарып жерлеуді оған аманат етіп тапсырыпты дейді. Бұл жағдай туралы Қожа Ахмет Яссауи өзінің туыс-отбасына: — Мен көз жүмып, бұл фəниден кеткен соң денем суымай түрғанда Қара бураға мінген бір диуана-шейх адам келіп мені альш кетеді де апарып, тазалап жуьш, кебін кигізіп жерлейді. Ал сендер оның қольш қақпаңдар жəне онымен тілдесіп ешнəрсе сүрамаңдар! - деп, тапсырыпты дейді. Айтқанындай Қожа Ахмет өлген соң үзамай Қарабура түрі-түсін өзгертіп бураға мініп келіп мəйітті алып кетіпті. Оның кім екенін ешкім танымайды, онымен ешкім тілдеспейді. Сол кеткеннен мəйітті апарып қазіргі ғимарат түрган орынға ақ жуьпі, арулап қойыпты да үстіне қам кесектен сыпа салыпты. Сөйтіп өзі ешкімге көрінбой қайтып кетіпті. Халық кейін оны жасап жүрген Қарабура екенін біліп, "Қарабура Əзі" деп атапты да "Қарабура" ұранға айналып кетшті. Қарабура батыр Созақ ауданының орталыгы Шолаққорғанға, Қаракөлдің жағасында жерлентен. Тама Есет батыр жауға шапқанда "Қарабура!" деп өз руының үранын шақырып қалың қолға қарсы жалғыз шабады екен. Сонда

ойраттар сескеніп, ығысып дүрліге қашатын көрінеді. Беті қайтқан ойраттарға қазақ сарбаздары алқалап ат қойғанда талай женіске жеткен екен дейді. Осы шежіреде Тама руының басты буын ататегін қүрастырып келтірдік. Ататектің соңғы буын үрпақтарын жалғастыруды, зерттеп жинап қүрастыруды кейінгі үрпақтарға қалдырдық. Бізде толық мəлімет болмады. Дұрыс қүрастырылмаған, кемшілігі болса сөге жамандамай, толықтыруды өтінемін. Қазалы қаласының Оңтүстік батысында бүрьшғы Жанкент қаласыньщ орнында 'Ъегім Ана" белгісі-сьшасы (ескерткігпі) түр. Осы Бегім Қарабураның сұлу қызы еді дейді ескіден қалған аңыз əңгімеде. Жанкент шамамен Х-ХГ/-ғасырларда оғыз билеушілерішң мекені болыпты. Сол заманда Жанкент шаһарында Санджар деген баһадүр патшалық құрыпты. Ол Қарабураның сүлу қызы Бегімге үйленіпті. Ақылды, сүлу Бегім патшайым жарьпіа сүйкімді жəне адал болыпты. Күндердің бірінде Санджар патша уəзірлерімен аң аулауға шығады. Ол аңға салатын бүркіттің томағасын үйінде үмыт қалдырып қойып, бас уəзірін томағаны тез алып келуте жұмсайды. Бас уəзір біраз уақыт кешігіп барып томағаны алып келеді. Бүған қызғаныпшен қатты күмəнданған патша уəзірінен: — Неге осыншама кешіктің, себебін айт?! - деп ашуланып, қатты қаһарланып сүрақ қояды. Санджардың сүсты сүрағынан сескенген уəзірі: — Тақсыр менің ешқандай күнəм жоқ, ханымыңыз кешіктірш кідіріп қалдым, - деп жалған жауап беріпті. Патша дереу аңшылық сапарын өзгертіп, кері аулына қайтыпты. Ауылына, үйіне келіп ашу үстінде қызғанышқа булыққан Санджар патша жағдайдың аққарасын анықтамай, сүйген жары Бегімнің бір бүрымын жəне бір қолын қылышпен кесіп тастапты. Ал шынында, томағаны алып беріп жатқанда бас уəзір Бегімнің сүлулығына таңданып, оның білегінен үстап жібермей біраз əуреленіпті, ал Бегім қолын əрең дегенде босатып, қашып құтылыпты дейді аңызда. Қызының жазықсыз бұрым шашы мен қолы кесілгешн ауылыңда үйінде отырып білген əкесі Қарабура Санджарға келіп: — Менің қызым күнəһар емес, оған дəлел — Алланың құдіретін ертең көреаң, деп дүға оқыпты. Айтқанындай ертеңіне Бегімнің кесілген бүрым шашы мен қолы орнына бітіп, Қарабура Санджарға келіп: — Еліңді жылан сорсьш, ал сен қызьгм Бегім, мұнан былай еркек жьшысына кездеспе, - деп екінші рет дүға оқыпты. Дүға қабыл больш үш күннен соң Жанкент қаласының ортасына бір қуықша-шар түсіп, біртіндеп үлкейіп үш күннен соң қуықша-шар жарылып, ішінен сүр жыландар шығып, қала түрп,індарын Санджардан бастап шағып өлтіріп, тірі жан қалдырмапты. Тігггі, осы қаланың сонау Бүхар қаласында оқып жүрген бір баласын, Бұхарга сату ұттпн айдалған қойларды бастайтын текенің мүйізіне оралып барып, іздеп тауып алып шағьш өл'гірігггі дейді. Бул жағдайды естіп-білген Бүхар əміршісі 40 молдаларды жіберіп түрлі сиқырлы оқу (жолымен) əдісімен жыландарды ешкімге тимсйтін етіп байлатып тастаған дейді. Бірақ тірі жан жоқ — қала бос калган еді. Мен жас кезімде, сонау соғыс

жылдарында, сол Жанкент қаласының қасында бір жылы үйіміз қоныс тепкенде қала орнында ордалы жыландарды көрген едім. Қім білсін — сол жыландардың үрпағы болар, бірақ адамды, бізді шаққан жоқ. Қарабураның дүғасынан кейін қызы Бегім аққу қүс болып көтеріліп Арал теңізіне қарай ұшьш кетеді. Кейін қайтьш келіп сол жерде ерге шықпай көп жыл ғұмыр кегшп, дүниеден өтеді. Бегім Ана басьша кейін ескерткіш-сьша салынды. Қазір оның жүрнағы бар — "Бегім Ана" сыпасы деп аталады. Əйелдер барьш дүға оқып сыйьшьш түрады. Міне, Тама Қарабураньщ адам нанғысыз құдіретті əруағының бір көрінісін осы аңыздан-ақ байқауға болар. Қарабураның жаны жаннатта болсын, амин!

2. ТАБЫН Үраны — "Тостаған", "Серке". Таңбасы — Көсеу, тарақ, шөміш, Тостаған Табын -> Ағым (Тарақты), Бозым (Шөмішті), Тоғым (Көсеулі) 1). Бозым (Шөмішті) -> Асан, Тоқсиық Тоқсиық -> Барлыбай, Есімбай Есімбай -> Өтей, Кэшей, Жақай, Байтен, Қырғи Өтей -> Өмірқұл -> Қареке, Қараман, Қүлшық, Сəрке Сəрке -> Ақайдар, Бекайдар. Ақайдар -> Байңадам батыр, Сейіл батыр. Байқадам батыр -> Ақсақал, Байсақал, Бекқүлы -> Əбілəкім. Асан -> бəйбішесінен — Қайырқожа (Қаражон), Сарай, тоқалынан — Молдабілік, екінші тоқалынан — Қүсқол (Күскіл), Күсілбас, Кішкентай Қайырқожа (Қаражан) -> бəйбіпіесінен — Барық, Есеналы, тоқалынан — Қассейіт, Қарақыз - апа. Барық -> Елтоқ -> Желқарабай -> Əуез, Байымбет -> Нəдір. Əуез -> Сақпан. Нəдір -> Тілекқабыл, Жанғабыл, Байғабыл, Мүратқабыл, Кенже. Есеналы -> Тағанам -> Құнанқой абыз -> Атантай -> Есеней. Есеней -> бəйбішесінен — Маштан, Төке, Жолбиқе тоқалдан —Асан абыз, екінші тоқалдан — Əжімбет, Бегімбай, Мергенбай, үшінші тоқалдан -> Қоңыратбай, Қүдайсүгір, Егізқара, Қоскүрең, Кенжеғара, төртінші тоқалдан — Сағыр, бесінші тоқалдан — Түрымбет, Тұрсын. Есеней кезінде еркетотай өсіп, өсе келе қүландарды, киіктерді аулап ұстап алып, етін жеп, далада жалғыз жүріп күнелтіпті. Осыған орай ол "Саяқ ысық", ал кейін, "Саяқ əулие" деп атанып кетіпті. Маштан -> Атағозы, Сартымбет Атағозы -> Алласүгір, Төлеп, Тайкелтір Алласүгір -> Бегалы -> Шепек -> Қоңырбай -> Қиынбай. Қиьшбай -> Мүсіран қажы, Мүсағали, Нүржаубай, Нүрберген, Мырзабай, Ғабит.

Табьшньщ осы Бозым тармағьш таратып қалдырған осы Мүсіран қажы шежіреші екен. Ал М.Неталиев осы Мүсіран қажы шежіресінен альш жазып бізге жеткізт отыр. Мəкеңе мьщ да бір рахмет! (У.Т.) Төке -> Абыласын, Жəдігер. Абыласын -> Жанғара, Кембай. Жанғара -> Байғара Асан абыз -> Жанғазы, Сары, Жолдыбай, Төреші. Қассейіт -> Бозатан -> Жиеналы -> Түрымтай -> Болат. Сарай -> Ақжол, Бекжол, Қоңыр. Қоныр -> Сарыбай -> Жанғара, Естібай -> Қашақ -> Досжан. Құнанбайлармен бірге 1874 жылы қажылыққа барған Досжан халфе Қашақүлы осы кісі! Досжан -> екі əйелінен — Абдолла, Аққази, Аққүбаш, Мақтүм жəне бір қызы — Үммагүлсім Бекжол -> Жарылқамыс, Сүйілқамыс, Жолай, Күтет Жарылқамыс -> Құдайберді -> Бағым, Лабақ. Лабақ -> бəйбішесінен — Қожаназар, Қожырақ, Маңғытай, Созақ, тоқалынан — Ақназар, Қешен, Жəнікей, Огарбай. Қожаназар —> бəйбішесінен—Тоқсанбай, Майлыбай, Жаулыбай, Тілеп, тоқалынан — Сағызбай, Мəмбетбай, Қосқұлын, Көшкінші. Отарбай -> Сатыбалды -> Арғынбай, Айтбай, Барақ. Барақ -> Асау, Сəтемір, Қайдар, Ескене, Шаңбай, Жəнібек. Асау-> Қаражан, Бурабай, Жаңбыр, Жанқүс, Уəзір, Дəуіт, Алаш, Адайбек, екі қыз — Қүміс, Алтын. "Асау Барақ" атанған батыр осы кісі! Дəуіт -> Бəйіымбет, Алданазар, Бекназар, Дəрібай. Қайдар -> Шектағүл, Ержан, Қобылаш. Ақназар -> Дунай, Абдрасул -> Орынбасар, Қөпжасар. Жолай -> Амандық, Қешен, Шүке, Жылыс. Қүсқол (Күскіл) -> Елкелді, Қожасейіт. Елкелді -> Асан, Сүгей Асан -> Алтын, Қашубай. Қожасейіт -> Нүрке, Төлей > Бөлек -> Алдасай, Өтеумерген, Жанғара. Нүрке -> Сартай, Тауше, Сазан. Қүсілбас -> Желке, Мүрат, Бесарық, Оқшы, Үштуған, Малай, Шақан, Биікніл. Кішкентай -> Тоқымбет Молдабіліқ > Қалекен -> Ажырау -> Əжімбет, Сейтімбет, Жолымбет. Əжімбет > Ажым, Боқай. Ажым -> Қырғыз, Қарақатын, Олжақүл, Қожақұл. Қарақатын -> Дəулетбай, Күркіреу. Олжақүл -> Айту, Алпар, Түлпар, Қошқарбай, Əуез. Қожақұл -> Əсір, Темір, Сауранбай -> Сағырбай, Ниязбай.

Сағыр -> Байымбет, Бесқара, Байкөбек. Байкөбек -> Ырыссатқыш -> Өтеген, Айдар, Қойтайлақ, Ақтайлақ, Жапалақ. Қойтайлақ -> Жолым, Бота. Жолым -> Иқан, Диқан Иқан -> Бас, Тас. Бас -> Бекбай, Күзбай, Сарт, Шүрен. Бекбай -> Қиықбай, Жарылқап, Нұрқат. Күзбай -> Балтабай, Қалтабай. Қиықбай -> Реш, Өтеген, Қожан, Кенжет. Жарылқап -> Байтанат, Жолман. Байтанап -> Садық Жолман -> Əуезшаң, Марқабай. Садық —> Жембай, Қосбол, Қосай, Бисенбай Жембай -> Əбдіхалық, Амангелді Қосай -> Махмүт, Бақыт, Мүрат, Қайрат Қосбол -> Дүйсен, Шияс, Александр, Мақсот, Марат. Бисенбай -> Сағындық, Қуандық. Бесқара -> Ақсақал, Ақкиіз -> Наурызбай, Айғырбек. Наурызбай -> Қазыбай, Сəуірік Қазыбай -> Таубай, Таңжарбай жырау. Таубай -> Қосым, Қодық. Қосым -> Нұржан, Ержан Нүржан -> Сыдық -> Орақбай, Бабажан, Қеңесбай.

2). Тоғым (Көсеулі) -> Жаманкерей. Жаманкерей -> Ақдəулет, Амандəулет, Асандəулет (жылқышы) Ақдəулет -> Дəулетай (Дауылтай), Қыдырбек. Дəулетай (Дауылтай) -> Өмір, Болат, Суат, Көшубай. Қыдырбек -> Қожағүл, Қожаназар. Амандəулет -> Абыз, Есенбет, Тауымбет, Жиенбет, Қыдырүмбет. Абыз -> Сұңқар -> Мырзағүл -> Тоқты. Есенбет -> Сырлыбай -> Сары -> Сүйіндік, Есенбай -> Қүттыбай. Сүйіндік -> Сүлтангелді, Бегімбет, Байсал, Тілеулі, Қуандық, Базарбай. Тауымбет -> Байгелді, Таңгелді, Қожаберлі, Шаған. Шаған -> Асан, Мүқан. Таңгелді -> Жарталы. Қожаберлі -> Қоян -> Сəбден, Есеқатар, Əжібай. Сəбден -> Қошақ. Қыдырүмбет -> Бүрге -> Шоқтыбай -> Əндіқожа -> Құланбай. Жиенбет -> Жалтыр, Алдасүгір. Асандəулет (жылқышы) -> Туатай, Қүлатай, Бөртай, Бозтай. Туатай -> Жаңатай -> Сүйір, Сары, Сүйір -> Ашболат, Жабай. Қүлатай -> Байғазы, Жанғазы. Табындар, оньщ ішінде Тоғым үрпақтарын осы Байғазы мен Жазғазыдан тараған

сегіз баланың кейінгі үрпақтарын "Сегіз арыс жылқышы Табын" деп атайды екен. Олар мыналар: Байғазы -> Сармантай, Кедейқүл, Ебес, Майасар, Жабасақ, Жаулыбай, Малқара — 7 бала. Жанғазы -> Балғазы — 1 бала. Барлығы 8 (сегіз) бала. Сартмантай -> Мүрат, Самүрат -> Қөшек. Кедейқүл -> Қүлжа, Олжабай, Сатыбалды, Қара (Қарабатыр) Сатыпалды -> Майдан, Түман, Хамит, Жарылғап, Майдан -> Бөртебай, Қатаха, Молдабай, Талсын, Керей. Жарылғап -> Темірбай, Қазыбай, Матай, Темірбай -> Өтен, Дəубала, Құрманалы Қүрманалы -> Биғали, Серғазы, Бергазы, Қалыбай, Қанғали. Қанғали -> Нағмеден, Ақдəулет, Дəулетқали, Арыстанғали, Сəрсенбай, Жанғали. Матай -> Сарықүл -> Нүрмүхамбет (1889-1951 жж.], қыз Тəжікен. Нүрмүхамбет -> Əлия (Ылия) Əлия (Ылия) — Нүрмұхамбеттің балаларының үлкені еді. Əлия — ССРО Үлы Отан соғысыньщ батыры, мерген-атқыш қыз осы! Сонау жылы Нұрмүхамбеттің əйелі Маржан (Əлияның шешесі) қайтыс болып, Нүрекең екі баланы жас болғандықтан (Əлия 6 жаста болатын) асырап, бағып-күтуге шамасы келмегендіктен, қарындасы Тəжікенге тапсырыпты. Онан кейін олар, сол екі бала, нағашы ағасы Əубəкір Молдағүловтың тəрбиесінде болыпты. Осы кезде Əлияның (шын аты Ылия) фамилиясы Нүрмүхамбетова болмай Молдағүлова болып кетіпті. Əлия өскен соң, соғыс жылдарында Мəскеуде, сонан соң Ленинградта болып атқыштар-мергендер (снайперлік) курсында дайындықтан өтіп əскерге алынған. Ол əскерде оққа ұшып, қаза болды. Оған "ССРО Үлы Отан соғысының Батыры" атағы берілді. Оның ескерткіш мүсіні мен мүражайы бар. Осы жерде айта кету қажет — Əлия сияқты Мəншүк те (шын аты Мəнсия болатын) өз əкесінің атымен Жеңсіғалиева болмай, ағасы Ахмет Мəметовтың фамилиясы бойынша (осы кісінің тəрбиесінде болыпты) Мəметова болып кетіпті дейді өзінің "Мəнсия" атты поэмасында ақын, сыншы, зерттеуші Мақсүт Неталиев. Қазыбай -> Сарыбай, Сапақ, Дибар, Кеңес, Абдолла. Абдолла -> Құлмағамбет, Бершай, Мұқаш -> Жүмагерей. Бершай -> Задыгерей, Пангерей -> Мұрат, Жүбатқан. Задыгерей -> Орынкерей, Сəлімгерей, Əкімгерей, Бақыткерей. Сапақ -> Қодебас, Баймағамбет, Қылыш. Қодебас -> Жанқылыш, Нұрқылыш, Нүрмағамбет, Есмағамбет. Есмағамбет -> Шайекен, Рамазан, Рабай

Шайекен -> Мырзағали Рамазан -> Айдынғали Рабай -> Əбдіраман. Жанқылыш -> Өрбісін, Алпысбай —> Нұрмахамбет, Ермұхамбет. Өрбісін -> Өсербай, Көшербай, Дəулетбай, Ақдəулет, Амандəулет, Бақдəулет. Өсербай -> Бақтығали -> Қанат Қөшербай -> Серғали, Төлеуғали, Жанғали, Бауыржан. Амандəулет -> Еркін, Талғат, Серік. Нүрмұхамбет -> Аманғали, Мəлік, Мүхаббат, Мархабат, Меліс. Төлеуғали -> Жандос, Жанболат, Нүрболат. Ермүхамбет -> Болат, Қайрат. Хамит -> Досмағамбет, Жақсығүл Қара (Қарабатыр) -> Мүхамбет, Жаубатыр, Жолбатыр, Қүлмедден, Қуатбатыр, Сарымқул, Жакен, Нұртаза, Қобы-ланды, Бөкенбай батыр (1742 ж. түрікпендер өлтірген). Бөкенбай батыр -> Тіленші батыр -> Жоламан батыр Қобыланды -> Нұрғали Қүлмедден -> Түлкібай.

X] Ебес Байғазы үлы -> Малақ, Жөңке, Əлке. Жөңке -> Сəрке. Малқара Байғазы үлы -> Жəнібек, Жақсығүл, Мырзалы, Тілес. Бөртай Асандəулет үлы -> Орыс, Тоқтамыс. Орыс -> Көбейсін -> Қедей -> Қарымсақ, Барақ, Ізбасар. Қарымсақ -> Көбек, Көктай, Қоңыр. Тоқтамыс -> Мəмбетшора, Тоқымбек -> Үсен. Бозтай Асандəулетүлы -> Жанғазы -> Игібай -> Қүл, Бесшора, Дəулет. Бесшора -> Қожеке. 3). Ағым (Тарақты) -> Айдар, Теке, Таушан, Қожантай (Қарамөңке) Айдар -> Шаңқан -> Дүзей, Бидалы, Сейдалы, Бегалы, Дербіс. Дүзей -> Қөрпе Таушан -> Алакөз, Тоқа -> Қожамбет Теке -> Қүйекен, Тоқай. Күйекен -> Бердіңғүл, Шал, Сасай, Қалдау. Сасай -> Сары, Атанша, Ақыл, Телек, Тоқтамыс. Атанша -> Қүдайсүгір, Бозтай -> Естекбай. Естекбай -> Бүқарбай батыр Бүхарбай батыр шамамен 1812 жылы қазіргі Қызылорда облысының Жалағаш ауданында дүниеге келген, 86 жасында дуниеден өтіпті. Бұхарбай батыр — Қоқан, Хиуа, Бүхара хандықтарымен олардың үстемдігіне қарсы соғысқан, кейін қазақ даласында Кенесары бастаған көтеріліске қосылған. Ал Бөкенбай батыр — Əбілхайыр ханның қазақ халқын Ресейге қосу жолындағы

күресінде оң қолы болған. Ол халыққа қадірлі, мол дəулетті, үлкен беделді кісі болған дейді. Бөкенбай батыр 1742 жылы көктемде түрікпендермен соғыста қазаға үшыраған. Ал оның баласы Тіленші батыр Хиуа хандығының қазақ елін тонаушылармен жəне торғауыт қалмақтарымен көп соғысып, ерлік көрсетіп, жау жасақтарының қанын судай шашып ел қорғаны болған. Табыннан көптеген өнерлі, елге белгілі қайраткерлер шыққан. Атап айтқанда: Қазақ ССР-інің Халық əртісі Қапан Бадыров, бүрынғы Гурьев облысының Обкомпартия бірінші хатшысы Онайбай Қөшеков, айтулы ақындар Бернияз Күлеев, Сағи Жиенбаев, Төлеген Айбергенов, драматург-майдангер Жүмабай Тəшенов, ақындар Сейфолла Оспанов, Қанафия Дəрібаев, Нүрхан Жанаев, журналист-жазушы Смағұл Елубаев т. басқалар... Өкінішке орай бүларды, қолда деректі материалдар болмаған соң жəне олардың ата-тегін білетін адамдарды кездестіре алмағандықтан, Табын ата-тегі таралымына қоса алмадым. Табын таралымын М.Неталиев жазған нүсқа бойынша жаздым.

3. КЕРДЕРІ Үраны — "Қожахмет", "Мəмбет". Таңбасы — тостаған. Қазақтың төр шежіресінде Кердері үрпағын былайша таратыпты: Кердері -> Смайыл, Шағыр.

1) Смайыл -> Жамбас, Жабағы, Қүтсиық (Қүсбек) Жамбас -> Асан, Досан, Жирен, Қүлсары. Жабағы -> Қусүйек, Бердімбет. Қүтсиық -> Қожас, Мəмбетқүл, Тілеуберді.

2). Шағыр -> Қүлтай, Көгермен, Сатым. Қүлтай -> Қүлымбет, Жолымбет, Тағанақ, Мардан, Қарабас. Қүлымбет -> Айтқожа, Сабыр. Өкінішке орай, Кердері үрпағының шежіресін тарататын, толық білетін адамды кездестіре алмадым. Кейін толық білетін азамат табылса толықтырып, түзетіп жазар. Кердеріден өлең сөзге дес бермеген терең білімді, əрі философ, əрі шешен, əрі қазақ тарихының білгір, шежірешісі, ақын Əбубəкір Шоқанүлы (1861-1905 жж.) шыққан. Өбубəкір бір өлеңінде: — "...Ағадан кетті — ағалық, Ініден кетті — інілік. Інісі болды терең жар Жүрмеді аға сүрініп. Атаның салған ақ жолы Тоқтап қалды кідіріп. Заман деген желмая, Қалмасақ, халқым, жақсы еді

Желмаяд ан жығылып ?!... ...Атаны билеп үл кетті, Қожаны билеп құл кетті. Баласы келсе он беске Ата-анадан күн кетті?! Білмеді бала қүрметті. Ағайын, туған, қарындас Бір-бірінен бүл кетті... Қыз ананы биледі, Анаға билік тимеді... ...Қыз үяттан айрылып, Қөңілін шайтан сүйреді?!.. ...Ерінің айтқан сөзіне Қатыны мойын үсынбады, Еріне қызмет қылмады. Жалынып күнін кермесе, Қатты айтсаң қатын тұрмады. Кітаптың сөзін тəрк етіп, Өсекті баса тыңдады... ...Қарттардан кетті ауырлық, Сопыдан кетті сабырлық Темен басты заманды, — Біз заманға не қылдық?!" - деп жырлап жазып кетіпті. Бул ел аузынан жазылып алынған жыр еді. Кердері аталығының таралымын толық білетін адам табылмады.

4. КЕРЕЙТ Үраны — Ақсақал. Таңбасы — Шылбыр, Крест. Керейт -> Күрзіхан (Ақсақал батыр) -> Бозаншар. Күрзіхан (Ақсақал батыр) кезінде Керейттерге хан болған дейді. Бозаншар -> Еспембет (Есмүхамед — ойық таңбалы), Доспембет (Досмүхамед — тілік таңбалы). Кезінде ел ішінде Еспембет ұрпағын — "Ойық таңбалы Керейт", ал Доспембет (елдер оны Қоспембет деп атап кеткен) үрпағын "Тілік таңбалы Керейт" деп атаған. Себебі ел ішіндегі аңыз əңгіме бойынша, сол түста елде "Қүла айғырлы Күреңсақал" деген жау шығып, оған қарсы шыққан Бозаншардың балалары түгелдей өліп, өзі аман қалады. Ол кемпірі Болған екеуі тау-тастың үңгірлерін паналап, күнелтіп отырғанда бұлардың қасына бірнеше аттылы адамдар келіп қонақ болады. Бозаншар кемпірімен кеңесіп, бүзаулы сиырын сойып оларды қонақ етеді. Олар кетерінде: "Батасын беріп, тілектеріңді Алла қабыл етер, келер жылдары екі ұлды боларсыңдар, бірінің атын Есмүхамед, екіншісінің атын Досмүхамед қойыңдар. Қазір біздер кеткен соң, ақсарбас қойлар шүбырып келер, соларға ен сала

берінДР' балаларыңның еншісі сол болады" - депті дейді. Айтандай-ақ қойлар шүбырып келе бастайды, ал қойларды ұстап адып, атамыз — тілік ен, шешеміз (Болған) ойық ен сала беріпті. Келесі жылдары олар арыстай екі ұлды болып, оларға сол қонақ болып кеткен пірлердің үсынған есімдерін қойыпты. Бірақ ел аүзында бірі — Еспембет, екіншісі Доспембет атанып кетіпті. Доспембет (Қоспембет) -> Қолдаулы батыр, Сандаулы, Шаужайлы. Сандаулы -> Кен, Көне би, Қосбармақ батыр -> Жастабан, Жортпас. Көн -> Бегісан -> Қонақбай, Машай, Ақбазар, Қарабазар, Қызылбазар — бүлар "Бес Бегісан" атанған. Қонақбай > Есқұлы, Нүрымбет, Қара, Сатыбалды. Қөне би -> Дулат > Асан, Үсен, Тағаберлі, Таз. Асан -> Ершақ батыр -> Ыдық би, Қодық би — О, Ескиік. Ыдық би -> Толыбай, Шайгөз, Ханшеке -> Қожагелді. Үсен (Сигек) -> Үндік, Əлім, Тоғым, Қазыбай шешен, Зор. Тағаберлі батыр -> Дүбір, Шағыр -> Ақбет, Жəнібек. Дүбір -> Тайлақ батыр (Əбілқайыр ханның бас батыры болған!) Таз -> Бидас батыр, Жандос шешен. Бидас батыр -> Қожан би, Көшеней, Қара батыр, Андағүл, Жартай — бүлар "Бес Бидас" деп аталған. Қара батыр -> Аңғысын -> Елтүзер -> Бердіғүл -> Тілеміс. Тілеміс -> Ақпай, Бопай, Қүттыбай, Қабан, Жанақ. Жанақ -> Баймүрат -> Балғабай -> Қосбай -> Төлепбай. Төлепбай -> Игенбай -> Ршатбеқ (шежіреші) Осы шежірені Игенбайүлы Ршатбек жазған. Онан М.Нета-лиев жазып алған, ал мен (У.Т.) оны жазып алып "Алшын шежіресіне" кіргізіп отырмын. Шежірені дұрыс жазғанына сеніп отырмын, себебі мүны басқа білетін кісі табылмады. Жартай -> Рүстем, Тəуке, Кəдіс. Жандос шешен -> Жанғабыл, Жəдікби. Жанғабыл -> Айдар -> Байнияз -> Ернияз, Шерім, Керім. Ернияз -> Жəли, Бүрхан, Нүрахмет, Тұрахмет. Ъ- Жəли -> Айғали, Нурсултан, Əбсүлтан, Қүрманғазы, Октябрь. Айғали -> Бексұлтан, Бағдат. Нурсултан -> Қанат. Əбсүлтан -> Болат. Октябрь -> Азамат. Бұрхан -> Қайрат, Мүрат. Нүрахмет -> Самат -> Ернүр. Түрахмет -> Талғат. Шерім -> Қожахмет -> Байғали, Қарасай, Оңталап. Қерім -> Əбдіхалық (Əбден) -> Сагитжан, Сəтім. Осы Жанғабыл ұрпақтары ертеректе Жақайымның "Бəйбіше Асан" тайпасының ішіне келіп сіңіп өскен Қерейттер еді — "Кірме Бəйбіше Асан" болатын.

Жəдік би -> Мүсірəлі пір (Софы Əзиз, Əулие) Мүсірəлі пір -^ бəйбішеден — Дербісəлі, Сүгірəлі, Сəурентай, Махабет, Дербіш, Қалмақ қыз тоқалдан — Қосым (Қожа). Қосым (Қожа) -> бəйбішесінен — Əбжал, Ышқыш, Арыстан, Сəдір, Сəлім деген тоқалынан — Арзықұл, Қожағұл. Əбжал -> Сəйке. Ышқыш -> Дəрменқүл -> Бөжек, Орымбет, Нүрымбет, Қозықожа, Қожабай, Досмамбет, Таразы, Еспамбет, Серімбет. Сəдір -> Есберген, Ешнияз. Есберген -> Ырзабай -> Айқожа -> Жүмаш, Ібайдулла — О, Əбілда — О, Əлімқожа. Жүмаш -> Тілеп, Тілеулі — О. Тілеп -> Жасарал, Нағашыбай, Жанарал. Жасарал -> Биқожа Əлімқожа -> Қуандық. Ешнияз -> Тұяқ -> Қалға -> Жүмамұрат. Жұмамүрат -> Дəулетмұрат (Дəуіт). Дəулетмүрат (Дəуіт) -> Серік, Берік. Қолдауыл батыр -> үрпағын тарататын шежіреші кісіні кездестіре алмадым. Білетін азамат болса кейін жалғастырып қосар?! Шаужайлы -> Арбалы, Шөмішті, Ашамайлы, Ерші, Ырғайлы. Бүлар бəрінің де есімдері ағаштан жасалынған бұйымдар аттарымен аталғандықтан, "Бесағаш" деп аталып кеткен. Осы "Бесағаш" үрпағының шежіресін тарататын кісіні кездестіре алмадым. Мүсірəлі асқан керемтті əулие, пірі зор көріпкел сəуегей адам болыпты дейді. Мүсірəлі əулие (Сопы Əзиз) жөнінде Серікбай көкем мына бір сабақты əңгімені айтып отыратын еді.

— Тəуке хан болып сайланған кейін (1680 ж) бірнеше жыл өткен соң үш жүздің басын қосып, біріктіру мақсатында барлық билерді, ишандарды, молдаларды, ғүламаларды, əулиелердіт.б. шақырып, "Қүлтөбе" деген жерде қүрылтай жиынын өткізіпті. Бұл жиынның мақсаты: 1). Үш жүзге Бас пір сайлау; 2). Ел бірлігін сақтау, сыртқы жаудан қорғану; 3). Жеті жарғыны қабылдау — мəселелерін шешуі еді. Бірінші мəселе бойынша Үш жүздің үш биі өздерінің елінен көреген əулие адамдарын əкеліп сайысқа салып, жеңгенін үш жүзге Бас пір етіп сайлауға тиіс болды. Үлы жүзден Теле би Қожа əулетінен Мағзам, Орта жүзден Қаз дауысты Қазыбек би Қожа əулетінен Сайд (Сейтпенбет) атаны алып келшті. Ал Кіші жүзден Өйтеке би өз елінен ешкімді əкелмей, Бас пір болуға лайықты адам іздеп, Түркістан мешітінің бас Имамы Ахтан Сопыға барып, сəлемдесш болғаннан кейін: "Тақсыр, маған пір болуға лайықты адам керек еді, көмегіңіз қажет болып түр, сондай адам тауып беруге мүмкіндігіңіз бар ма?" - депті. Сонда Имам: "Менде оқып жүргендердің барлығы бала, саған қандай пір керек еді", - легенде, Əйтеке:

— Тақсыр, маған сақау емес, тілі бар, соқыр емес көзі бар, ақсақ емес, аяғы бар пір керек - депті. — Əйтеке, шырағым, ренжіме мешітте 1001 бала оқиды, ішінен өзің таңдап ала ғой, мен балаларды далаға шығарайын, - депті имам. Далаға шыққан 1001 баланың ішінен Əйтеке би ат үстінде тұрып: — "Анау айдары бар баланы берсеңіз болады" - деп көрсетіпті. Бұл Мүсірəлі еді.

— Мүсірəліжан бермен кел, сен бүгіннен бастап үлкен жиынға барып сайысқа түсесің, Алла алдыңнан жарылқасын, бабаларыңның əруағы қолдасын, жолың болсын, - деп Имам бата беріпті дейді. Имам: "Əйтекежан, бүл баланы қалай таңдап алдың?" - деп сұрапты.

— Тақсыр, бүл баланың басында шырақ жанып, екі иығында екі жолбарыс тұр екен", - депті Əйтеке.

— Əйтекежан, сен де құралақан емес екенсің, сенің білгеніңді басқа жүрттың бəрі білмес, досыңмен бірдей дүшпаның да аз болмас, бүкіл қазаққа, еліңе қонган бақытты сақтай біл, жолдарың болсын", - деп, бата беріп шығарып салған екен имам Ах тан Сопы. Сонымен қатар Мүсірəлі ерекше киелі əруақты адам, бұған қарсы келгендердің ақыры оңбайтынын Əйтекеге оңаша түрып имам ескертіпті. Қасында отыз жігітімен бірге Əйтеке би Мүсірəліні ақ киізге отырғызып көтеріп өз ордасына алып келіпті. Ертеңіне бүл жиынды хан кеңесінің төрағасы Қарақалпақ Сасық би ашып, Бас пірге үміткерлерге үш шарт — сынақ жасайтандығын, кім осы шарт - сынақтан сүрінбей өтсе, сол бас пірлікке үсынылатындығын айтыпты. Үлы жүз бен Орта жүзден келген екі адам, жоғарыда айтылғандай, Қожа аталығынан еді, ал Қіші жүзден Əйтеке əкелген Мүсірəлі Кіші жүз Керейт Ақсақал аталығынан болатын. Үш жүзден келген осы үш адам үш шарт — сынақтан өтіп, өз көрегендіктерін, əулиелік тапқырлықтарын көрсетуге тиіс болды. Бірінші шарт — сынақ бойынша Əулиелердің қолдарына ақ мақта берілді. Олар мақтаны үрлеп жандыру тиіс еді. Үлы жүзден келген Мағзам Қожа үрлеген мақта шала жанып, қара күйе күйінде қалды. Орта Жүзден келген Сайд Қожа үрлеген мақта шала жанып шоқ күйінде қалды. Ал Кіші жүзден келген Мүсірəлі үрлеген мақта түгелдей жанып, күл болып үшып кетті дейді. Екінші шарт — сынақ бойынша Əулиелердің алдына буаз Қара сиыр əкелініп, ішінде қандай түсті бүзауы бар, жынысы Қандай екендігін анықтау қажет болды. Үлы жүз Қожасы Мағзам: "Сиырдың ішінде еркек қызыл қасқа бүзауы бар" - деді. Орта жүз Қожасы: "Сиырдың ішінде үргашы қызыл қасқа бүзауы бар" - деді. Ал Қіші жүздік Мүсірəлі: "Сиырдың ішінде үрғашы шым қызыл, қасқасы жоқ, қүйрығының үшында ағы бар, қүйрығы маңдайына түсіп жатқан бүзауы бар," - деді. Аны-

ғына жету үшін сиыр сойылып көргенде, ішінен Мүсірəлі айтқандай үрғашы, ақ қүйрық, шым қызыл бұзау шығыпты. Жиналған жұрт таң қалған екен дейді. Үшінші шарт — сынақ бойынша жалындап жанып тұрған отқа түсіп, біраз түрып, жанбай жəне күймей шығуы тиіс болды. "Отқа мен түсіп шығайын, егер мен түсіп жанбай, күймей шықсам бұлар да түсіп шыққан болады, Қожалардың жанбай, күймей шығатынын білемін, Сондықтан ағаларым сақалдарын күйелемей-ақ тұра берсін", - деп отқа Мүсірəлі өзі түсіп, біраз түрып жанбай, күймей шыққан екен дейді. Бірақ оттан шыққанда шекпенінің оң жақ етегіне үш жерден от тиіп күйген екен дейді. Сонда Мүсірəлі: "Қайсыбір күні сиіп түрған түйенің ық жағынан өткенде ойыма кінарат алып едім, сонда желмен сідік шашырап тиген болуы керек" - деген екен. Мүсірəліден кейін екі Қожа отқа түспепті. Жиналған жүрт жағасын үстап, таңдайын қағып, оның пірінің зор екеніне риза болыпты дейді. Сонымен үш шарт — сынақтан сүрінбей өткен Мүсірəліні ақырғы рет сынап, Бас пір атағын беру үшін, ол өлген адамдарға жан беріп, олармен тілдесуі тиіс болды. Бұл шарт — сынақтан екі қожа бас тартыпты — олар "өлген аталарымызды мазаламаймыз" деп сылтау айтыпты дейді. — "Тапсырма солай болса мен орындайын," - деп Мүсірəлі қабірде жатқан өлі аруақтарға келіп, əрқайсысына жеке-жеке дүға оқып, жеті өлікті тірілтіп жан беріп, олармен сөйлескен екен дейді. Бұл ерекше оқиға жиналған бүкіл халықтың, ғүламалардың, əулие — ишандардың, хан мен билердің назарын өзіне аударып, таңдандырып, сынақ жүмысы осымен тоқтатылсын деп мақүлдасыпты. Осыдан соң хан Əмірімен он жеті жастағы Мүсірəлі үш жүздің бас пірі болып тағайындалып, Тəуке ханның қасына отырыпты. Сол күннен бастап халық қүрметтеп Тəукені — Əз Тəуке хан, ал Мүсірəліні — Сопы Əзиз деп атапты. Қожалармен сайысқа түсіп, барлық сынақта да олардан басым түсіп, үш жүзге Бас пір болып тағайындалған Мүсірəліге Қеремет Əулиелігіне, көріпкел сəуегейлігіне сəйкес "Қожа" деген атақ беріліпті, ал оның үрпағының нəсілін ел "Керейт Қожа" деп, атап кетіпті. Қазақтың — Үш жүздің Бас ггірі тағайындалғаннан кейін, енді оның киелі шаңырағы қайсы жүздің ортасында болуы керек деген мəселеге келгенде талас-тартыс басталады. Өз айтқаны болмаса басқаның айтқанына көне бермейтін Əйтеке би: 'Тақсыр хан ием, Мүсірəліні өзім əкелдім, оның Киелі шаңырағы — Бас ггірдің орны Кіші жүзде болуы тиіс, басқалардың таласпағандары дүрыс болар" - лесе, Төле мен Қазыбек билер өздеріне тартып, талас туғызыпты. Осы кезде бүл талас дауға Мүсірəлінің өзі төрелік етіпті. Онын төрелігі — айтуы бойьшша билердің аттарының ер — тоқымы алыньш, ауылдың алдындағы сабатқа түсалып жіберіледі де, кун үясына батып қараңғы түскеннен кейін Мүсірəлі өзінің бүрыл төбел атын билердің аттарына қарай бос жіберіпті. Ертеңіне Қожа — төре-

лер,

билер сабатқа барса Əйтеке бидің қүла қасқа жорғасы мен Мүсірəлінщ мшген бүрыл төбел аты қанаттаоып, қасьшысып жусап түрғанын көріпті. Осыған орай Бас трдің орны Əйтеке бидің цдінін Кіші Жүздің ортасында қалатын болып шешімге келіітгі. Бірақ бұл шешімге Қоқым би қарсы шығыпты. Ол: "Мүсірəлі мен Əйтеке мінген аттар бір жылдан бері бірге ел аралап жүр, аттарының үйірі, өрісі бір. Сол себепті ол аттар бірге түрған. Мүсірəлінщ атын өзгертіп, оған басқа үйірі бөлек, өрісі басқа ат мшгізіп, оны Əйтекенің атын қосқанда жеті атпен бірге көлдің жағасындаға сабатқа жіберу керек," - деп үсыныс жасапты. Бұл үсьшыс қабыдданып, ертеңіне азанда күн көтеріле Қоқым би бастаған адамдар көлдің етегіндегі сабатқа келсе Мүсірəлінщ күрең аты Əйтеке бидің атымен тағы да қасьшысып, жусап түрғаньш көреді. Енді қарақалпақ Мухаммед би дау айтьш, келісімге келмейді. Оның айтуынша Əйтеке бидің аты пшплген ақта ат, байталдан да жуас айғьгрлыгы жоқ мал. Басқаларының бəрі айғырлар, жат малды жаньша жолатпайды. Сол себепті алғашқы екі ретте де Мүсірəлінщ екі аты да Əйтеке бидің жуас ақта атымен жақындасып жусап түрды деген пікір айтыпты. Сөйтіп оның үсынысы бойынша Əйтеке бите басқа айғыр беріп мшгізіп, өріс өзгертіп аттарды (айғырларды) бірге жіберіпті. Ертеңіне Мухаммед би бастаған адамдар көлге — сабатқа келсе Əйтеке би мен Мүсірəлінің аттары (айғырлары) тағы да қанаттасып, қасынысып, жусап түрғанын көреді. Енді бүған ешкім қарсы дау айтпайды, хан кеңесінің төрағасы Сасық би Əз Тəуке ханға келіп үш ретте де Мүсірəлінщ аты Əйтеке бидщ атымен бірге жусап түрғанын мəлімдейді. Сонан кейін Тəуке хан: "Үш жүздің пірі Мүсірəлі қожаның іргесі Кіші Жүздің Қаракесек əулетінің ортасында болады (Қаракесек—Əлім, Шөмен, Байсарыньщ əкесі), Хан Қеңесіне дейінгі жолымен шешілетш мəселелерді, дау-жанжалды реттеуде билер, даугерлер Қіші Жүз еліндегі Əзіреті піріміз Мүсірəлі қожаньщ алдына барып, бір мəмлеге келіп отыратьш болады" - деп шешім айтып, жарлық берген екен дейді. Осы жарлыққа сəйкес қазақтың Бас пірі Мүсірəлі қожа өзіне жақын он екі үймен бірге Жент қаласының маңьша орналасқан (Қызылорда қаласына жақын) Алшьш ұрпағы Қаракесек бидің үрпақтарының ортасына көшіріліп қондырылыпты. Ат түяғы жетер жерден халық шақырылып бірнеше ақ түйелер, ақ сиырлар, көк қойлар, боз жылқылар сойылып, елдің бірлігіне арнап үлкен мереке-той жасалыпты дейді. Мүсірəлі Тəуке ханның үсынған "Жеті жарғы" заңына қосымша түсініктеме жазып, толықтырған еді дейді. "Жеті жарғы" заңымен бірдей Мүсылмандық қағидалар сəйкестендіріліп халық түрмысында кеңінен қолданылып келді. Сол "Жеті Жарғы" заңының жеті бабы төмендегіше: 1. Бүкіл дүниені жаратушы Алла алдында барлық пенделер (адамдар) тең қүқықты. Ислам дінін таныған, мойын ұсынған, өз ықтиярымен Мүсылмандық жолды ұстанған əрбір адам Алланың дін қағидаларын, бүйрықтарын орындайды жəне орындап отыруға парыз.

■ ■•&*"■

2. Тіл — əрбір адамның тіршілікте түсініп, бір-бірімен жақсы қарым-қатынас жасау құралы. Əрбір халықтың өзімен бірге дүниеге келген ана тілі бар. Ана тілін білу, қадірлеу — адам жанының сұлулығы, Алла алдындағы борышы. Тіл иманның кілті. Əрбір адам отбасында, ел алдында көпшілікке түсінікті Алланың берген ана тілімен хақтағалаға сыйынып, тəубеге ке лш, жақсы сөздер айтса, ол адамның тəубесі қабыл болып, күнəсі жеңілдейді. Туған анасынан үйренген ана тілін, халықтың тілін терең біліп, қадірлеп өсу — жас үрпақтың борышы.

3. Бүкіл əлемді жаратқан Аллаға қүлшылық істеу, Алла парыз етіп міндеттеген қағидаларды орындап отыру — əрбір Мүсылманның борышы.

4. Өмір — Алланың адамға берген сыйы мен бақыты. Өсімдік, жан-жануар, тау, теңіз, су, оларды көтеріп түрған жер — Қүдайдың адам өмірі үшін жасаған қажеттілігі. Əрбір адам жер бедерін, табиғатпен байланысын бүзбай, Алланың жаратқан тіршілік теңдігін қастерлей сақтап отыруға міндетті.

5. Туысқандық арасы жеті атадан өтпей қүда-жекжат болып, қыз алып, қыз беруге тыйым салынсын.

6. Əрбір адамның қаны таза, жүрегі мейірімді, үлтжанды, парасатты, туған халқының лайықты азаматы болып өсуін, кемелге келуін сақтап отыруы үгшн аралас некеге тыйым салынсын.

7. Əрбір отбасындағы келіспеушілік, ел ішіндегі, ру, қауым арасындағы жесір, жер дауы, тағы басқа да түрмыстағы үйлеспеушіліктер "Жеті жарғының" қағидаларын, низамын басшылыққа алған билер, Əзіреттер алдында қаралып, шешімін тапсын. Бұндай мəселелерді жеке адамдардың, батырлардың, өзімшілдікке барып өш алу, қан төгу жолымен қарымта қайтарып шешуіне тыйым салынсын. Отбасының, руының, қауымының, бүкіл елдің бірлігін сақтап, үлтына адал болып өсу — əрбір адамға Алланың берген зердесі. Алланың берген ана тілін аялап, парасатты, діні берік, қайратты, ұлтжанды үрпақты тəрбиелеп өсіруден ауытқымау — əрбір адамның келешек алдындағы парызы. Қорыта айтқанда, қазақ халқының арасынан шыққан пірлердің барлығы Бас пір Мүсірəліні (Сопы Əзизді) қатты сыйлаған, оның аитуымен ел ішінде балаларды оқытып сауатын ашатын көшпелі жəй мектеп, медреселер аштырып, жас үрпақтың дүние танымын көтеруге көп еңбек сіңірген. Мүсірəлі (Сопы Əзиз) осындай ғүлама, көріпкел əулие, пірі зор, əруақты кісі болған. Бірде Мүсірəлі (Сопы Əзиз) Сыр бойындағы елді аралап келе жатып күтпеген қайғылы бір оқиғаның үстінен түсіпті. Атақты бір байдың жалғыз қызы бесікте жатқанда айттырылып, бесік қүда болып, қалың малы төленіп қойса керек. Қыз бой жетіп, күйеу ер жетіп, күйеу жағы қызды алуға келгенде, қыз күйеуді үнатпай оған барғысы келмей, кенеттен жүрек ауруы ұстап, өліп қалыпты. Екі жақты да қатты састырып əбігерге түсіріпті. Шешесі жалғыз қызын өлімге қимай зар жылап, "көлденең кел-

ген көк атты" дегендей, осының үстіне келген Мүсірəліден көмек сүрап жалбарыныпты. Мүны көрш қатты толқыған Мүсірəлі табыттың қасына келіп, дуга оқып, қыздың бетіне үш пет үшкіріп, қолымен желпігенде қыз көзін ашып тіріліп "Мен катты үйықтап кетіппін-ау" деп тіріліп тұрып кетіпті дейді. Мүнан кейін де тағы бірде, ол ел аралап жүріп, бір қаралы үйге тап болады. Жеті бірдей баласы аяқ астынан белгісіз аурудан қайтыс болып, ата-анасы, түған-туыстары қайғырып, аза түтып отыр екен дейді. Мүсірəлі дереу дұға оқып өліктердің үстерінен олай бір, былай бір аттағанда жеті баланың алтауы көздерін ашып тіріліп, "Көзіміз ілініп, қалғып үйықтап кетіпізау" деп бастарын көтеріп, түрып кетіпті. Ал түрмай қалғанынын бетіне үңіліп қараған Мүсірəлі: "Мынаған індет-ауру қатты өтіп кетіпті, оған менің күшім жетпейді," -деген екен. Содан бастап бір қыз, алты ер баланы тірілткен Мүсірəлі "Жеті өлікке жан беріп тірілткен Əулие" атаныпты. Мүсірəлінің кереметтерінен кейін халық, оның қасиетін көрген жұрт, оған таңғалып, "Қожа" атаған дейді. Осыған орай, Жетірудың Керейті Мүсірəлінің үрпағына "Керейт Қожа" деген атақ берілген. Ал оның Сəдір аталығынан тараған Айқожа да керемет күшті əруақты болған. Бүлар Төртқара руының Арал өңіршде түратын үрпақтарының "Қожасы" болып саналады. Мүсірəлінің бəйбішесі мен тоқалы бірімен бірі қатты күндес, бақталас еді дейді. Бəйбішесі Мүсірəлі елде жоқ кезінде, күндестікпен тоқалдың түңғыш баласын миына ине тығып өлтіріпті. Мүны бəйбішеден туған он үш жасар қызы көріпті, бірақ ешкімге айтпапты. Тоқал екінші үлды (Қосымды) туғанда босанғаннан кейін талықсып жатып, шөлдеп су сүраса бəйбіше оған иттің нəжісін езіп суға қосып беріпті. Тоқал сонан уланып өліп кетіпті. Жетім қалған үлды (Қосымды) қыз бəйбішеге бермей, үстатпай өзі алып тəрбиелеп өсіріпті. Қыз мүны да ешкімге тіс жарып айтпаған. Жорықтан қайтып оралған əкесі Мүсірəліге қызы Тоқал шешесшің өлгенін білдіріп, Қосымды (баланы) өзі тəрбиелеп асырап өсіруді əкесінен ұлықсат етуді сүрапты. Əкесі үлықсат етіп, келісім беріпті. Бірақ, тоқал шешесіне бəйбіше у беріп өлтіргенін əкесще жасырып айтпапты. Баланың атын Қосым деп қояды да, сегіз жасқа дейін қыз өзі асырап тəрбиелеп өсіріп, əкесіне əкеліп береді. Сонан кейін қыз ғайып болып кетіпті дейді. Қосым ер жетіп өсе келе əруақты, пірі зар, күшті əулие болып, Қосым Қожа атанып, алты алашқы белгілі болған. Қосым Қожа Жалаңтөс батырдың немересі Дəулет бақсы Раңбайүлымен түстас ғұмыр кешіп, онымен айрылмастай дос болған, бірге жүрген дейді. Дəулет бақсы туралы Төртқара руының шежіресінде кейінірек айтылады.

5. ЖАҒАЛБАИЛЫ (СƏДУ) Үраны — "Малатау". Таңбасы — Балта. Шежіреші Мақсүт Неталиев Жағалбайлы ұрпағын төмендегіше таратыпты: Жағалбайлы (Сəду) -> Шербұға -> Мелде би -> Қарабүқа. Қарабүқа -> Қарақатыс -> Құржы -> Қеме Қеме -> Мырза, Лез, Абыз -> Қараша — О, Бердос — О.

1) Мырза -> Біліс, Малатау, Балқожа, Сирақты, Құтпанай, Ормантай, Ыдырыс. Біліс -> Құрмансейіт, Құлсейіт. Құрмансейіт -> Жылмамбет, Еламан. Жылмамбет -> Бөгетай, Шоңмұрын -> Меңдібай, Қаржаулы, Дəрілі. Қүлсейіт -> Төкей, Боғытай, Сақай. Төкей -> Шора -> Құрманақ. Боғытай -> Есім -> Бəйімбет. Малатау батыр -> Тілеуберлі, Алдаберлі, Қожамберлі, ТТТүбыратты, Барақ, Есім, Жəдігер. Алдаберлі -> Қожаке -> Қүтпанбет, Жиенбай. Есім -> Майжыр, Тоқтамыс. Балқожа -> Балық -> Қожамбет -> Қожай, Елшібек, Жанақ, Белеу, Ырсай, Қабақ. Сирақты -> Алақалпақ, Төленді, Ораз, Жанбай. Төленді -> Барманқүл -> Мəмбет. Қүтпанай -> Толғай, Болғай. Толгай -> Теңізім, Қазым -> Сейтқүл, Тарғай, Кетей, Тауасар. Теңізім -> Еділ, Жайық, Күңгелек. Ормантай -> Тоқсары, Қүлманай, Жəнібек, Алтысарт. Қүлманай -> Арыстанқүл -> Қосмүрат. Жəнібек -> Мырзаш, Жəлмəмбет -> Балуан. Алтысарт -> Қүйысқан, Мəмбет, Алтыбай. Қүйысқан -> Есім. Мəмбет -> Жанкісі, Төлебай. Ыдырыс -> Бозбет -> Есенгелді, Бөлек, Мəді, Қобай батыр. Есенгелді -> Арыстан, Шағыр -> Байғазы -> Сейітқара. Бөлек -> Жəдігер -> Құдас -> Тəңірберді, Таңатар. Қобай батыр -> Қаз би -> Тілеуімбет -> Өтеғүл. Өтеғүл -> Жүрын, Сатымбай, Моншай, Темір, Қыстау.

2) Лез -> Қүрши, Бүлди, Аққожа, Есірқожа, Бөдес. Қүрши -> Бескүрек -> Манап, Түйте, Жəдік, Шуылдақ. Манап -> Киікттті, Сабау, Меңмүрт, Аютабан, Қырғызбай. Түйте -> Отарбай, Шуша. Отарбай -> Ембек, Мəмбет, Таңат. Шуылдақ -> Быршық -> Елбай -> Тоңаша. Бүлди > Шірік, Қошай. Аққожа -> Қауқарлы, Ақкермен, Жанкермен, Жіңішке Қауқарлы -> Байғүлы -> Жалтыр -> Əлімқүл -> Манай, Карабас, Садырбек, Есет.

Ақкермен -> Байабдал -> Қошқар -> Байқүл. Жанкермен -> Сармырза -> Жауғашты, Қосай. Жауғашты -> Тоқсан, Көбек, Тілеп, Сартымбет. Қосай -> Ақбағыз, Байбағыз, Ақбалақ. Бөдес -> Жиенəлі, Асан. Жиенəлі -> Жиес -> Ботағай. ^Салғастырып, толықтырып жазуды осы руды толық білетін азаматтарға қалдырдым. Менде толық мəлімет болмады.

6. РАМАДАН Ұраны — Дулат, таңбасы — Шөміш. Рамадан -> Алдар (Алдар Қөсе — аты аңызға айналған осы кісі!) Алдар ->Бағалы, Шөмішті.

1) Бағалы ->Алатай, Мүсақ, Байқүтан. Алатай ->Есенкелді, Ешкемпір, Мырза, Маржан, Қарқара, Жүмағүл. Мүсақ -Юмбай, Абыз, Сабай. Байқүтан —>Қарқабай -^Қүлтай, Төлес, Қуан, Көшей.

2) Шөмішті-> Ақбөрік, Қарабөрік. Ақбөрік -> Қожымбет, Қонақ би, Тасжарған. Қожымбет ->• Андағүл, Айтабақ, Қосжетер, Əнет-> Жекалы, Жиенбет, Бабы, Шегір, Қожакелді. Қонақ би -> Шуақ, Түгейболат ->Алдай, Айдар, Қожам-жар, Қожас. Тасжарған -> Жиренше шешен (Аты аңызға айналған осы кісі!) Жиренше шешен -> Жақ -> Атан -> Тілеубай -> Бəкір -> Аршьш қыз. Қарабөрік ->Арыс, Шағыр, Жетіген ^Сарт. Аршын қыз сол жаугершілік жылдары 200-дей балалармен бірге Қалмаққа түтқынға кетіпті. Кейін қазақтар қайта соғысқ-анда жеңіске жетіп оларды қайтарып алып келіпті. Олардың жүздейінің əке-шешесі табылмай, қазақтар əке-шешесі табылмаған балаларды бір-екіден үлестіріп асырап алыпты. Соның ішінде бір қыз бала (Аршын) Төле бидің інісі аттас тағы да бір Сеңкібай деген кісінің (бүл да Төле бидің рулас ағайыны болатын) баласы Қарабайдың үйіне түсіпті. Аршынның жасы сол кезде он бірге толған екен дейді. Қарабай оны қолбала етіп, бəйбішесінің көмекшісі ретінде үстаған көрінеді. Төле би бір күні кездейсоқ Сеңкібай аулына барып, үйінде қымыз ішіп отырып, үйдің сыртында бір қыз бала (Аршын) ауыл балаларын жинап алып, ертек айтып отырғанын есітеді. Төле би оны үйге шақырып алып, кім екенін сүраса, ол: — Жиренше шешенге дейінгі аталарының атын айтып, соның үрпағы екенін, ат-есімі Аршын екенін айтыпты. Келесі Қоян жылы 12 жастағы Аршын Қарабайдан екіқабат болып, үл туыпты. Осы кезде қанішер Абылайханның таққа мүрагер ұлы Көркем Уəли ханның төрт əйелі де бала тумай, баласы жоқ, бір перзентке зар болып жүрген болатын. Төле би Көркем Уəли-

мен Қарабай арасында келіссөз жүргізіп, баланы екі жасқа толғанда Көркем Уəлиге асыратып алып беріпті. Баланың ат-есімі Əбілмансүр еді. Бала бестен алтыға қарағанда Уəли де, оның төрт қатыны да қайтыс болыпты. Ал баланы (Əбілмансүрді) Теле би, ол жетім қалған соң, қолына алып тəрбиелеп, түйе бақтырып қойған. Осы кезде ол "Сабалақ" атанып кетіп еді. Баланы туған əкесі Қарабай сүрап келгенде Теле би бермей жіберген болатын. Төле бидің қолында тəрбиеленген Əбілмансүр кейін, жігіт болып өсіп, Қалмақтарға қарсы жауға шапқанда "Абылай!", "Абылай!" деп ұрандап жауға тиіскен еді. Осыдан бастап ол Абылай атанып кетті. Кейін, 1771 жылы Төле би мен Қазыбек бидің қолдауымен Абылай қазаққа хан болып сайланып таққа отырды. Ал оның туған шешесі Аршын мен əкесі Қарабай бүған дейін, баласы Абылайдың (Əбілмансүрдің) қызығын көрмей, дүниеден өткен болатын. Осы деректі Қазбек Бек Тауасарүлы жазып кетіпті. Əбілмансүр Аршыннан туған Қарабайдың баласы екенін, оның тегінің Төре емес қарадан шыққанын Бүхар жыраудың сол кездегі Абылайға айтқан мына сөзінен байқауға болар еді: ... — "Ей, Абылай, Абылай! Ал тілімді! Аласың. Егер тілімді алмасаң, Жалғыз-жəутік қаласың. Қішігіңде сен Əншейін-ақ түл едің. Сені мен көргенде, Тұрымтайдай үл едің, Түркістанда жүр едің. Қалтақтап жүріп күнелтіп, Сабалақ деген ат алып, Үйсін Төле бидің Түйесін баққан құл едің. Оны да көрген жерім бар, Жаныс Қарабайдың қолында Түнде туған үл едің. Қазыбек, Төле болмаса, Сартқа сатар пүл едің"... Бүл жерде мəселе Абылайдың төре түқымынан еместігінде болып отырған жоқ. Біз Абылайды кемсітіп отырғанымыз жоқ. Төре үрпақтары ренжімесін?! Дүрыс түсіну керек шығар — мəселе Абылайдың Жиренше шешеннің үрпағынан шыққандығында, текті адам екендігінде болып отыр. Бүхар жырау Абылайға, Қабанбайға, Бөгембайға, Наурызбайға арнап əділ, бетжүзіне қарамай қатаң талап қойып, осындай арнау өлең айтқаннан кейін бүл төртеуі де райларынан қайтып, достасып, ашуларын басып, келісімге келген еді. Бұған дейін осы төртеуінің арасына шайтан кіріп, ерегес пайда болып, елдің бірлігі бұзыла жаздаған болатын. Қалай десек те Абылай таққа отырған соң

рддін бірлігі сақталып, көрші елдермен тату тыныш, соғыссыз туруга қол жеткізілді. Абылай ірі саясаткер, қазақтың данышпан басшысы болды. Қарадан шықса да қазақтың маңдайына біткен жүлдызы болды. Жаны, рухы жаннатта болсын! Амин!

7. ТЕЛЕУ Ұраны — "Арғымақ". Таңбасы балға "Т", Шылбыр "5". Телеу -> Əжахмет, Самат, Ноғайл, Керейл.

1). Əжахмет -> Құлке (Қүлеке) -> Шоши -> Қенжеғұл, Қасқаби. Кенжеғүл ->Тоқымбет. Қасқаби ->Бүлыңғыр ->Түрік, Жапақ.

2). Самат -> Дербес, Тайлақ Телеудің үрпағын білетін адам табылмады, тарата алмадым. "Жетіру" туралы айтқанда, қөнекөз қарттардың ауыздан ауызға тараған, көне заманнан бізге жеткен ататек таралымы бойынша, тағы басқа қазіргі шежіре қүрастырушылар мен зерттеуішлердің жазғандарынан білгеніміз, Телеу мырза Арғымақтан (батырдан)туған жалғыз бел баласы болып табылады. Ал басқа алты балалар сырттан келіп бала болған киімділер деп саналады. Ол кезде сырттан келіп бала болды дегенге ешқандай таңдануға болмайтын еді. Жаугершілік заман. Бір елді екінші ел жаулап, барымталап, шауып алатын аумалы-төкпелі аласапыран уақыт болатын. Осындай кезеңдерде жас балалардың, əйел-қыздардың адасып қалуы, көштен қалып қоюы немесе барымталаған малмен бірге жеңген жағының жас балаларды топтап алып кетіп қүл, күң етіп немесе қүл есебінде сатуы көп кездесетін еді. Бүл таңғаларлық жағдай емес, сол кездегі саяси-əлеуметтік қүрылымдарға тəн жағдай болатын. Осыған орай "Жетіру" руының қалыптасуын Алаш азаматтарының өңін теріс айналдырып, кейде əзіл-мысқылмен сықақтап, кемсітіп — киімді, тегі белгісіз т.б. жағымсыз сөздермен — кінəлау надандықтың белгісі. Қалай десек те киімді балалар қазақтан тараған Алаштың балалары — Алаш азаматы. "Жетіру" руының қалыптасуына тарихи зерттеулер жасауды тарихшылардың еншісіне қалдырып, мен нақты көнекөз қарттардан есіткенімді жазып отырмын. Мені бұған кінəламауды өтінемін жəне кешірім сүраймын?! Қалай десек те Жетірудан көптеген билер, батырлар, саяси — мемлекеттік қайраткерлер, ғалымдар, ақын-шайырлар т.б. шығып, ел қорғап, халықтың қамқорлығын соққанын жоққа шығаруға болмас! Тама руынан шыққан Есет батыр (Қөкі батырдың баласы), Ақкете Болпыш бидің қызы Назымнан туған еді. Ал Əжібай би Болпыш бидің баласы, Назымның туған інісі еді. Сол Əжібай би Есет батырмен жастайынан бірге өскен достарының бірі болатын. Əжібай би 1739 қой жылы өзінің апасынан туған жиені Есет батырдың Ботагөз деген қызын ортаншы баласы Барсайға айттырып, сүйек жаңғыртып, қүда болыпты.

4-952

1742 жылдың көктемінде Есет батырдың ауылы қырыққа жуық үйлер Жем өзеніне жақындап қонып, қой қоздатып қозы аяқтандырып отырған кезде Əбілхайыр ханның шақыруы бойынша Есет батыр 50 адам нөкерімен Орынборға жүріп кетеді. Əбілхайыр хан Орынборда хан кеңесінде, "Қазақ елін жоңғарлардың шабуылынан қалай қорғау" мəселесін талқылап шешпек болған еді. Есет батыр сол хан кеңесіне қатысып жүргенде, ауылда жоқ кезде, бейбіт жатқан елдің жылқысын түнделетіп келген жау-қалмақтар айдап, барымталап алып кетеді. Қалмақтың ізінен Қарабас деген Есеттің қарт ағасы Кенжалы деген үлымен, ішінде Есеттің Ақшал деген жалғыз үлы бар, отызға тарта жылқышыларды жинап қуып кетеді. Қарабас бастаған қуғыншыларды қалмақтар түгелдей қырып өлтіреді. Себебі Қонды тайшы деген қалмақ батыры бастаған қалмақтар тобы көп еді. Қуғыншыларды өлтіріп, оңай жеңіске масаттанған қалмақ шапқыншылары енді Есеттің жоғында ауылын тонап, қыз-келіншектерді түтқындап айдап алып кетуді ойлап 70 шамалы қалмақты ертіп, Қонды тайшы қазақ ауылдарына қарай қайта оралып бүрылады. Осы кезде Есет батырдың қызы Ботагөз тез жігітше киініп, жарамды жақсы атқа мініп, қаруланып 150ге жуық қаруланған адамдарды ізіне ертіп жауға қарсы шығады. Ботагөз Қарабас бастаған қуғыншылардың түгелдей өлтірілгенін білмейтін еді. Ботагөз ізіне ерткен сарбаздарды екі бөліп, оң жақтағы тобын өзі басқарады да, сол жақтағы тобын Жүмағүл деген мерген батыр қарт кісіге басқартады. Терең ой-шүңырдан дөң бетке қарай шыға берген қалмақтардың қарсы алдынан "Қарабура" деп айқалаған үранмен бүлар шабуылға шығып жауды қамауға алады. Қонды тайшы батырды жеке қамап, кеудесіне найзаларын тіреп, қозғалтпай тұрған кезінде Ботагөз оның мойнына қыл арқан "бүғалықты" тастап жіберіп, тақымға басып шалқалатып тарта жөнелгенде қалмақ батыры үлкен торы аттың сауырынан шалқалап барып жерге гүрс етіп қүлап түседі. Біраз сүйреткеннен соң бүлқынып жатқан жауызды қазақтар айбалта, қылышпен шапқылап өлтіреді. Жауды түгелдей қырып өлтіріп, жылқыларын айдап алып қайтады. Міне ел аузында аңыз болып қалған сымбатты сүлу, ажарына ақылы мен қайраты сай Есет батырдың батыр қызы Ботагөз жеңгесі Ханым екеуі қара киіп, көшкенде қара атқа мініп, ағасын жоқтап, келесі жылы Ақшалдың асын бергенше тұрмысқа шықпай отырыпты.

1743 жылы күзде Ботагөз сұлу ұзатылып, Ақкете Əжібай бидің ауылына келін болып түседі. Барсай мен Ботагөзге арналып отау тігіледі. Кішіпейіл Ботагөздің үлкенге де, кішіге де үнап, "Жақсы, тəрбиелі келін" деген атағы шыға бастайды. Терт жылдан кейін, 1747 қоян жылының көктемі мен жазында Каспий, Арал өңірінен бастап Үлытауға жеткенше жерге бір тамшы жаңбыр жаумай құрғақшылық болып, жерде су да, шөп те болмай, мал жаздан жұтап шаруалар қатты күйзеледі. Əжібай би-

дін ясайлауындағы айдын көлдер, сала-сала өзендер қүрғап еуіп қалады. Ел жаз ортасында қоныс таппай көшіп, босып кетеді. Осындай сəтте Əжібай бидің ауылы "Бес оба" сайларынын бірінің жар қабағына жақын Бозтөбеге қонып "Қоңырсай" деген жерге бір түнеп, Қиыл өзеніне жетуді көздеп отырғанды Түс қайтып, ауыл əйелдері боталы іңгендерін сауып болып, боталарын бірге жіберіп, қолдары босаған соң Ботагөз бастаған қыз-келіншектер Бозтөбеге шығыпты. Жан-жаққа көз салып қараса, сайдың бір бүрылыс түкпірлеу жерінде өсіп түрған шоқ шидің ортасында үй орнындаи жерде дөңгеленіп өскен бір шоқ қамысты Ботагөз көріпті. Сонда, "Ши мен Қамыс біткен жерде түщы су көзі болады" деген ақсақалдардың əңгімесі Ботагөздін есіне түсе қалады. Ол тезірек жүріп ауылға келіп Садық деген жақын қайнысына кетпен көтертіп келеді де, қамыс өскен жерді қаза бастайды. Екі жерошақтай жерді қазған кезде парлап су көзі шығады. Енді кетпенді Садық алып, жалаң аяқтанып бір шамалы тереңдетш қазғанда мөлдір, суық, түщы су сарқырап саймен төмен аға бастайды. Садық Ботагөзден озып ауылға жүгіріп келіп: — Ботагөз жеңешем сайдан қазып су шығарды, көп түщы су саймен ағып жатыр - деп, ауылдың азан-қазанын шығарады. Ауыл адамдары ағып жатқан бүлақты көріп, шелектеп үйлеріне тасып, мейірі қанып ішіп, малдарын ағын суға суғарып, Ботагөзге алғысын айтып, батасын беріп, "Жақсы қоныс болды" деп қуанысып қалыпты. Əжібай бидің бəйбішесі Балым "тіл мен көзден" қорқып, Ботагөзге арнап басы "бозқасқа" етіп екі-үш мал сойып "қүдайы жолына" ас жасапты. Сөйтіп Ботагөз Əжібай би ауылының ырысын тасытқан келін болыпты. Бірде сол ауылдың төменгі шет жағындағы бір ауылда келін түсірген беташар тойға Барсай мен Ботагөз де қатысады. Тойдан Ботагөз отауына ауырып оралады. Ата-енесі қанша емдеткенімен көмек болмапты. Іштен қадалған бір түйнек шаншу ауру оның көзін мəңгі жұмуға себепші болыпты. Оны сол Бозтөбенің басына апарып қояды, басына ескірткіш орнатады, ақ тастан қашап салған ақ "үй-там" əлі түр. Ботагөз ашқан бүлақ қазір "Ботагөз бүлағы" деп аталып қалған еді дейді. Міне "Жетіру" руынан батыр, бек, би, ақын-шайыр мен қатар осындай ару, ақылды, батыр қыздар да шыққан. Оның үмтылып қалғаны қанша?! Қорыта айтқанда: Тамадан — Қарабура əулие, Қарадөң батыр, Жүбаныш батыр, Сүйініш батыр, Бегіс, Қөгіс, Тегіс жəне Нəрік батырлар, Шора батыр, Есет батыр, Көкі батыр; Табыннан — Барақ, Асау, Бөкенбай, Байқадам, Бүқарбай, Сейіл, Серке батырлар мен Рысқүл, Ыбырай билер; Жағалбайлыдан — Тотай, Қара батырлар мен Дербісалы, АқҚүлы, Бекқұлы билер; Кердеріден — Абубакир шайыр; Керейттен — Мүсірəлі, Қосым, Əбжал, Сайеке, Дəрменқүл қожалар мен Даңмүрын шайыр — "Жетіру" елінің атақ даңқын шығарып, Рухын көтерген абзал адамдар еді.

"ОН ЕКІ АТА БАЙҮЛЫ" ру бірлестігі Қыдуар тентек -> Алқожа, Асанқожа. Алқожа -> Кəдірқожа, Сəдірқожа -> Беріш. Сəдірқожа 26 жасында жастай қайтыс болып кетіпті де, əйелі екі қабат қалып, үл туыпты, атын Беріш деп қойып, оны Қыдырқожаның інісі Естай асырап алған, ал кейін Қыдырқожаның өзінің қамқорлығында болып өсіпті. Асанқожа -> Ерқожа,Қыдырқожа (Бай),Елтай, Естай, Ата, Ерназар (Қалпақ). Ерқожа -> Сəду -> Сайдан (Сəбден) -> Ожырай. Сəду ағайындарына өкпелеп көшіп кетіп, Кетелерге барып қосылып, сіңіп кетіпті де, оның үрпағы "Ожырай Кете" руы атанып кеткен. Қыдырқожа (Бай) -> Жəнби бəйбішесінен — Қыдырсиық, Бақтысиық, Сұлтансиық, Қызы — Қанбибі, Алтын тоқалынан — Қөздалас, Қасқұл, Жапалақ, Қазалы, Тотан деген күңінен — Ыбыраш -> Жаппас. Жаппасты Алтын төрт баласына қосып бесінші бала етіп асырап өсіріпті. Сөйтіп ол төрт бала біз "Алтынбыз" деп, ал Жаппаспен бірігіп кейін "Алтын — Жаппас" руы атанған. Қыдырқожа асқан бай болған еді, малы жайылымға симай кең алқапты алып жатады екен. Байдың қоластында жүрген кедейлер мен отын жағып, суын əкеліп жүрген жалшылары оның балаларына жағымпазданып, мақтап, қолпаштап, — "Бай баласы", "Байдың ұлы" деп сөйлейді екен. Міне, осы жағымпаздық қолпаштау мағынадағы айтылған сөзден барып, Қыдырқожа "Бай" атанған, ал оның үрпақтары — балалары "Байұлы" атанып кеткен. Байдың (Қыдырқожаның) Жəнби бəйбішесінен Қанбибі (Айсүлу, Баршабике — Бəше деп те атаған) деген жалғыз қызы болған дедік. Бір жылы Орта Жүзден Елтай деген жігіт елінен қашып келіп Асанқожаға бала болып, Байға (Қыдырқожаға)

іні болып паналайды да, Қанбибімен көңілі жақын болып, қыз екі қабат болып қалып, үйінде отырып үл туыпты. Бай некесін қиып қызын Елтайға қосады да, үлдың атын Адай деп қояды. ддай — жиен болады, бірақ Байдың бір баласы есебінде саналып тəрбиеленеді. Себебі əкесі Елтай жаугершілікте қазаға үпіырап, шешесі Қанбибі де өліп, жетім қалған еді дейді. Байдың үйінде жаугершілікте қалмақтан алып келген қызметші бір қыз жүреді екен. Мойнында моншақ тағып жүргендіктен, оны Моншақ деп атап кетіпті. Сонымен қатар Ерназар (Қалпак атанған) деген, басы таз, жігіт малый бағып жалшылықта жүріпті- Бай Моншақты сол Ерназарға (Қалпаққа) некелеп қосады. Бүлардан бір ұл туып атын Таз деп қойыпты. Қейін Таз да Байдың бір баласы есебінде саналып кетіпті дейді. Қыдырсиық -> Шенеш, Шеркеш, Есентемір. Бақтысиық -> Ысық (Есқали). Өзінен ұл болмағандықтан Жезбике деген қызының Есқали деген ұлын асырап алып, "Қыздың баласы ыстық болады" деп атын Ысық қойыпты. Сүлтансиық -> Алаша, Асқар, Масқар, Əлке, Тана. Асқар -> Жəңгір, Сеңгір — О. Əлке -> Қызылқүрт, С оба. Сонымен қорытып айтқанда осы 12 баладан тараған үрпақтар Қыдырқожа байдың "Бай" деген лақап атымен аталып, "Он екі ата Байүлы" руы атанып кеткен еді. Олар мыналар: 1). Алаша, 2). Байбақты, 3). Масқар, 4). Қызылқүрт, 5). Тана, 6). Ысық, 7). Есентемір, 8). Шеркеш, 9). Алтын— Жаппас, 10). Адай (жиен), 11). Беріш, 12). Таз. Қазіргі Қазалы қаласының (Қызылорда облысы) бүрынғы орнында Алтын əжемізден туған Қазалы деген баласының үрпақтары мекендеп отырған екен дейді. Сол кезде Қазалы ұрпақтарының мекендеген шагын ғана қалашығының орталығында кішкентай базары болыпты. Сол базарда олар сауда - саттық жасап жүріпті. Кейіннен базар үлкендеу базарға айналып жанжақтағы басқа елдер мен рулардан түрлі тауарлар т.б. əкеліп сатып жəне олардан сатып алып түрмысқа, тағамға керек-жарағын қамтамасыз етіп отырған екен дейді. Қалашық та жан-жақтан елдер келіп қоныстанып, үлкейе беріпті. Сонымен сол қалашық Қазалы руының атымен "Қазалы қалашыгы" деп аталып кетіпті дейді. Кейіннен Алтын əжеміздің қалған үш баласының (Көздалас, Қасқұл, Жапалақ) үрпақтары да келіп қосылып, Қазалыға қоныстанған да, Əбілхайыр (Кіші жүз ханы) ханның үлкен баласы Нүралы осы төрт, руға хан болып отырыпты дейді. Оның үстіне Қазалы қалашығының маңына Əлім, Шөмен, Байсары үрпақтары да көшіп келіп, қоныстанып, Қазалының аумағы үлкейе беріпті. Ал бүрын осы манда мекендеген Қарақалпақтар Сырдарияның жоғарғы ағысына қарай, Қызылқүмға қарай ығысып көше бастапты. Кейіннен, қоныстаушылар көбейген

соң, базар да үлкейіп, қалашық кішігірім қалаға айнала бастайды. Міне осы кезден бастап, шамамен 1850 жылдардан бастап, Сол елді мекен "Қазалы" деп аталады дейді шежіреші қарттар. Енді "Он екі ата Байүлы" ру бірлестігін таратып көрейік.

1. АЛАША Үраны — "Байбарақ", Таңбас айшық " " Шылбыр "5" Алаша -> Əйтеміс (Атымыс), Барамық.

1). Əйтеміс -> Ақберлі, Тоқберлі. Ақберлі -> Сары, Маймақ. Сары -> Қожамберлі, Қожағүл, Мамай. Сарыүлы Қожамберлі -> Қүдайберді -> Қүдайқүл, Ботпанай -> Байсеу. Қүдайқүл -> Малбасар, Байбарақ батыр (аты үранға айналған), Қөбек, Жомарт. Байбарақ батыр -> Қозыкөрпеш -> Майқы, Жайлау, Қыстау, Дəуімбек, Жайлау -> Дат, Ати, Шардақ, Қодар. Дат -> Көшен, Ізбасар, Батыр, Қенжебай, Саңқыр, Бөпей, Түркеш. Ати -> Қүлтан, Айтас, Қабақ, Тілеу, Мүсір. Қабақ -> Жұмабек. Мүсір -> Мүхамбетияр, Шағияр, Мардан. Шардақ -> Қарағай, Жаманқүл. Қодар -> Сапан, Тасболат, Сүйін, Тоқыр. Дəуімбек -> Сүпбай, Мутал, Ихсан, Сейтбек. Сүпбай -> Тоғызбай, Қүспан. Жомарт >Қарабатыр, Бəрібатыр, Жиренше. Қарабатыр -> Сыпыра, Сүлеймен, Ғилман. Көбек -> Қарынбай, Сарбас. Қарынбай -> Қажым, Қаратоқа, Ақкісі, Бозан. Қаратоқа ->Сайғүл, Таңатар, Ертай, Қонжы, Түрке, Жетібай. Сайғүл -> Сарт, Лұқпан, Қерей, Дəулет, Ертай. Ертай -> Жаныс, Тілеп. Қонжы -> Бақыр, Əбдірахман, Досмағамбет. Түрке -> Ерман, Есентай. Жетібай -> Өтеген, Намазбек, Жүбат, Жолдас, Бақа Бүке. Бозан -> Қазанғап, Бүлан. Қазанғап -> Жанғүтты -> Төлеген -> Сəрсенбай, Əбді. Сəрсенбай -> Ермекқали. Əбді -> Қайырғали. Бүлан -> Жақсылық, Өтеміс, Тілеміс, Игілік. Жақсылық -> Бідет, Рақымəлі. Бідет -> Мүсағали. Рақымəлі -> Аманғали, Қараша, Қуанышəлі Өтеміс -> Жəнке.

Тілеміс -> Игісаты Игілік -> Жұмағали, Иманғали. Сарбас уш əйел алған — үш əйелден 10 балалы болған: Бəйбішесінен -> Байтоқа, Қожамберген, Бопай, Сəңкібай, Саламбет, екінші əйелінен -> Байназар, Қожаназар, Əжібай, үшінші əйелінен -> Қойлыбай, Майлыбай. Сарбасулы Байтоқа да екі əйел алған — 6 балалы болған: Бəйбішесінен -> Қабылан, Тұтқыш, тоқылынан -> Аманғали, Таңатар, Шынғырлау, Бөрті. Байтоқаүлы Қабылан -> Бірəлі, Сартай, Жəнке, Есқара, Дорба. Бірəлі -> Бажыр, Бөлекей, Отарбай, Бисенбай, Өтебай, Өтепбай, Серікбай. Бажыр -> Бектібай -> Мүсағали. Огырбай -> Өтеулі, Төле -> Қөшмағамбет.Мағаз, Қайдекеш Рахмет, Қайыр, Кабдрахман, Кенжебай. Кенжебай -> Дəулетқали -> Қобылан. Жəнке -> Қосмүрза, Қостай, Ерəлі, Иманəлі. Қосмүрза -> Сиық Сатыпалды, Əліп, Хабиб. Қостай -> Үмбет, Жүбанышқали, Бақаш. Есқара -> Байдос, Мүқан, Досмағамбет, Əбубəкір, Науа, Қожақ, Тыныштық. Байдос -> Құттымай, Бисембі, Дəулет, Байқуат. Досмағамбет -> Мырзағали, Есенғали, Дүйсенғали, Қарабала. Дорба -> Марал, Смайл, Сқақ, Мырзатай. Смайл ->Жанғазы, Əбілғазы, Муса, Нүғыман, Темірғазы. Байтоқаүлы Түтқыш -> Заманбек, Асанбек, Əуелбек, Өткелбек, Шыныбек. Заманбек -> Əділбай, Жүндібай, Аймырза. Əділбай -> Асқан, Қабдысалық, Нүхқалам. Жүндібай -> Ниғымет. Асанбек -> Ыдырыс, Ыстан, Илияс. Байтоқаүлы Аманғали -> Бүзаубай, Қуанбай, Өтебай, Алтыаяқ. Бұзаубай -> Бако, Есенбай. Бако -> Сарқүл, Айтқүл. Есенбай -> Құлмағамбет, Жылмағамбет, Мүхамбет, Жексенбі, Мəден, Дүйсенбай. Қүлмағамбет -> Лиман, Зайнолла, Қалиман, Ғұсман. Жылмағамбет -> Қүбайдолла, Нағи. Мүхамбет -^ Ғабділда, Əбділда. Жексенбі -> Қарақойшы, Бөпелек, Тілекқабыл. Мəден -> Өтешқали. Дүйсенбай -> Қүмар -> Айдынғали. Қуанбай -> Итібар, Итеш. Итібар -> Бекқали. Итеш -> Мырзағали, Дəулетқали. Өтебай -> Бекей, Қожақ, Досмағамбет.

Бекей -> Хамза, Қисмет. Қожақ -> Жақаш, Жарыс, Қенжеғали. Досмағамбет -> Мақаш. Алтыаяң -> Бітеу, Жантілеу, Байтілеу, Ізтілеу. Бітеу -> Жүмағазы, Дəулет. Жантілеу -> Бақтыгерей, Қали, Əділ. (Қали Жантілеуов) Құрманғазының күйлерін бізге жеткізген атақты домбырашы осы кісі — Қали Жантілеуов. Ізтілеу -> Мүхамбет, Əлмұхан, Сары. Қали -> Нүрлан. Байтоқаұлы Таңатар -> Байжиен, Жиенəлі, Есəлі, Қосəлі. Байжиен -> Бөгеш, Сағынай. Бөгеш -> Төлеш, Қішай, Шолтыр. Қішай -> Қуанғали, Қуаныш, Ешмұхан, Арман. Шолтыр -> Иманғали, Қүспан, Қүмар, Ислам. Сағынай -> Ермүхан, Сейтбатал, Жандыбай. Жиенəлі -> Бектеміс, Жандыбай, Силыбай, Қерей, Сейткерей. Бектеміс -> Төребек, Нұрыш, Төлеуғали. Есəлі -> Зүлхарнай, Тəстенбек, Тастемір, Лақыш. Зүлхарнай -> Ғұбайдолла, Тасмүхан, Мүхамбетқали, Абыл, Қабыл. Тасмүхан -> Қазолла, Қисмет, Ниғмет. Тəстенбек -> Сағынгерей, Зайнулла, Қүмар. Тастемір -> Ерген, Мерген, Молдаболсын, Жолболсын, Бақтыгерей, Сəлімгерей, Қерей. Лақыш -> Дəулеткерей. (Атақты күйші-сазгер осы кісі!). Сарбасұлы Қожамберген -> Арықбай, Құрақбай, Елекбай, Бұхар, Қенен, Боздақ. Арықбай -> Қөшер -> Сақау -> Молдағали. Елекбай -> Тайшыбай, Өтеген. Сарбасүлы Бопай -> Түрдəлі, Жанан, Тау, Ати, Шой, Қенже. Түрдəлі -> Жазықбай, Жанүзақ, Жолдыбай, Өмірұзақ. Жазықбай -> Асан, Үсен, Балсары, Жансары. Асан -> Сейтқали. Үсен -> Үмбет, Мүқан, Иманғали, Мүқанғали, Тілеу. Жанұзақ -> Жұбан, Тастемір, Тастанбек. Жолдыбай -> Есенаман, Мырзағали, Сүлтанғазы, Сұлтан, Жолан, Өтеш. Мырзағали -> Теңел. Жанан -> Баймырза, Жолмырза. Баймырза -> Шора, Мəмбет, Қабдол. Жолмырза -> Қарасай, Мүқан. Қарасай -> Сүйініш -> Қали. Мүқан -> Тілек, Қабыл. Сарбасүлы Байназар -> Сапақ, Саңырақ, Жанбөбек, Орақ. Сапақ -> Қуан, Сауан, Эли, Жəли, Мəли. \; Қуан -> Құлтан, Бектүрған, Бектай. Бектүрған -> Қішкентай, Төлеу, Елеу.

Бектай -> Айтқұл, Қысай, Қаба, Дүйсенғали. Сауан -> Кəрім. Эли -> Қүлбай, Аманғали. Жəли -> Сүйінішқали, Қуанышқали. Саңырақ -> Сүлеймен -> Қойбағар. Жанбөбек -> Мүқамбетқали, Тілес, Ідіріс, Себек, Ілияс. Орақ -> Шағар, Есенбай, Тоқабай, Естай, Шоқа. Шағыр -> Есенғали, Иманғали, Қенжеғали. Тоқабай -> Бисəлі, Дүйсəлі. Естай -> Сейтқали. Сарбасүлы Қожаназар -> Жанайдар, Айдарбек, Бөбежан, Бөдене. Жанайдар -> Сүндет, Дəулетқали, Мүхамбетқали. Айдарбек -> Жолды -> Əмір. Бөбежан -> Тырыс, Ақмырза, Бекмырза, Есмырза, Мұқыш, Дүйсенғали, Ізтілеу. Ақмырза -> Тасмағамбет, Дəуім, Ермүқан, Əткеш. Мүқыш -* Боранбай, Теңізбай. Дүйсенғали -> Əйкел, Өтеғали, Сейсенғали. Есмырза -> Рахмет -> Малдыбай. Бөдене -> Қүлшық, Қожахмет, Бекшора. Бекшора -> Нүғыман, Ахтан, Зүлхарнай. Сарбасүлы Əжібай -> Жамайке, Жұма, Елубай. Жамайке -> Тілеубай, Байкенже, Өтəлі, Сатыпалды. Өтəлі -> Айболат, Орынғали. Айболат -> Ерболат, Жарылғас, Шот. Ерболат -> Халиолла, Сабыр, Зейнолла, Қүспан, Хайролла. Жарылғас -> Қерей. Шот -> Ахмет, Елубай. Елубай -> Қалимолла, Қарасай, Айдьшғали, Қабдеш, Қази. Қарасай -> Тайша, Сабыр, Қадір. Қази -> Сағынғали, Садыр. Сарбасүлы Қойлыбай -> Майемер, Меңдібек, Түрар. Меңдібек ~> Махамбет. Түрар -> Есмағамбет, Ораз, Ешет, Ешбай, Төлеген, Наурыз. Есмағамбет -> Тасым -> Мүқаш, Қенжеғали. Сарбасүлы Майлыбай -> Мергенбай, Барақүл. Сарыүлы Қожағүл -> Жорта -> Бегім. Бегім -> Жанбай, Қабанбай, Беске, Адыр, Қоске ("Бес тентек" атанған) Жанбай -> Мүқанғали, Дəулетқали, Сапар. Мүқанғали -> Батырғали, Қажығали, Нүртаза. Қажығали -> Шамғон (Атақты дирижер осы кісі) Қабанбай -> Уəли, Байғана, Баймырза. У эли -> Сары, Шашақ, Бейсенғали, Өтешқали. Шашақ -> Төреғали, Төлеуғали, Меңдіғали. Байғана -> Қабдеш, Қадем, Кəрім, Қасым. Қабдеш -> Мақсат. Қəрім -> Төлеуғали,

Беске -> Ахмет, Шайекен. Қоске -> Жақия, Жалмұқан. Жақия ->Жақаш, Шошақ. Жақаш -> Қангерей, Əділгерей. Қангерей -> Болат. Жалмүқан -> Неғымет, Қабдолла, Халық, Хасен. Неғымет -> Сабыр. Қабдолла -> Əтен. Хасен -> Мəди. Сарыүлы Малай -> Қайырлы, Ораз, Тоғай, Бектеміс. Маймақ -> Елімбет, Олдай, Бөкес -> Досай, Шотқара. Досай -> Мəліке, Мəмбет, Қысырау, Борық. Досайұлы Мəліке -> Өмірзақ — О, Ниғымет, Сағынғали — О, Жəдік, Құлай, Тілеу, Матай, Райым. Ниғымет -> Айшуақ, Өтей, Тағай, Байжан, Ерназар. Байжан -> Байсал, Турке, Төлеп, Кенен. Турке -> Жанболат, Айтуған, Алқожа. Төлеп -> Шахнияз -> Ғабдолла -> Өтеш. Ерназар -> Бəйімбет -> Қүдайберген, Шəукен, -> Сарыбай, Сүгірəлі, Қосай. Шəукенүлы Сарыбай -> Иса, Шолақ, Дəулетияр. Иса -> Əубекер, Рамазан, Кереш, Аташ, Кенжеғара, Шəку. Əубекер -> Тілеп. Рамазан -> Ғалым. Шəкеу -> Сүлеймен, Есенкелді. Шолақ -> Лүқпан -> Керей, Жəмби, Тотан. Дəулетияр -> Бекқожа, Жанқожа. Бекқожа -> Ығылман, Жалмүқан. Ығылман -> Айтқали, сабырғали, Мырзакерей. Айтқали -> Сəрсенғали, қыздары — Нұржамал, Мəрзия. Жалмүқан -> Төлеген — О, Ораз. Төлеген -> қыздары — Алма, Алтын, Мəншүк, Меңзипа. Ораз -> Жүсіпқали, Айғали. Шəукенүлы Сүгірəлі -> Қуанышəлі, Меңдібай. Қуанышəлі -> Мұхамбет, Мəши. Мұхамбет -> Шеруан, Шерияздан, Айтқали. Мəши -> Оразай, Бөжен, Қөкіш. Меңдібай -> Түрдалы, Бекмырза. Шəукенүлы Қосай -> Эли, Меңқара. Эли -> Нəубет, Наурыз. Нəубет -> Отар, Қалидолла. Меңқара -> Ахмет, Ажақ. Ахмет -> Раушан, Ғазиз, Ғалым. Жəдік -> Баймырза, Жанғара, Балмырза. Баймырза -> Нүрабай, Байсымақ, Айбас. Айбас -> Жандалы -> Қарабала -> Батыргерей. Батыргерей -> Темірболат, Темірхан. Құлай -> Байтемір -> Еділбай -> Жүсіп -> Жиенбай -> Ғабдолла -> Аятқали. Тілеу -> Қаңқыбай, Сегіз, Тастемір, Балға, Сарықазық. Матай -> Есенкелді, Айшуақ -> Қиікбай, Бисенбай. Есенкелді -> Өтеген -> Жантеке.

Райым -> Естемес, Бектас, Санат, Дос. Қүдайберген Бəйімбетүлы -> Балғын, Шалғын, Маңғыбай, ТТТаңғыбай, Алпан, Жанай, Бекжан. Балғын -> Арыстанғали, Қазтоған, Балапан, Ақжанай. Қазтоған -> Қенжетай -> Нығметолла, Құбайдолла, Ғабдилғазы. Қүбайдолла -> Нағиман -> Қанатқали, Бисенғали, Мұратқали, Сəрсенбай, Дүйсенбай, Жəрдем. Мүратқали -> Жəдігер. Балапан -> Молдағали, Қабдолла, Əбілқата, Əбілқайыр \ Қабдолла -> Ғабдол, Қабдрашит -> Асқар. Ғабдол -> Əбдірахман. Əбілқата -* Ғабдолмажит, Бақтыкерей. Ғабдолмəжит -> Түрсынғали, Талапқали, Сəбит, Мүхит, Ғабит. Бақтыкерей -> Манат, Мүрат, Болат. Əбілқайыр -> Сағын -> Арман. Шалғын -> Ералы, Жүмағүл, Бектас, Өмір. Ералы -> Қенжеғүл, Бораш, Жексен -> Ихсан, Ермек. Қенжеғүл —> Бақтығали -> Мəлік. Бораш -> Сабырғали -> Нəсіпқали -> Муса, Тілекқали, Жұмабай. Жұмағүл -> Ақтай —> Жолдығали. Бектас -> Өтепберген, Сəрсенғали, Əйін -> Мəлік. Өтепберген -> Сапар, Хамза, Жолдығали, Иманғали. Өмір -> С ахмет -> Жұмағазы. Маңгыбай -> Сəпбай -> Малай (Дулатқали), Əділ. Малай (Дəулетқали) -> Бақтыгерей, Сəлімгерей, Жұмагерей, Сұлтангерей, Меңдігерей. Бақтыгерей -> Рамазан, Өміржан, Қүмаржан. Сəлімгерей -> Қанат, Қайыржан, Бақытжан, Ержан. х Сұлтангерей —> Біржан. V Меңдігерей -> Мүратбек, Мүсабек. Шаңғыбай -> Нұрмағамбет, Құлмағамбет, Ділмағамбет. Нүрмағамбет -> Ишан. Алпан -> Асан -> Кəжен, Сисен, Қырықбай, Шоман. Кəжен -> Муса, Əліп -> Есіркеп, Есқали -> Ерғали, Роман. Есіркеп -^ Ерназар, Жақсығали, Жұмагерей. Муса -> Сатыпалды -> Бақыт, Саттал, Сатжан, Ержан. Сисен -> Құспан, Тілеш -> Болат, Түрар, Серікбай, Маралбек. Болат -> Бауыржан Тұрар -> Исатай. Серікбай -> Берік, Нүржан. Маралбек -> Ринат. Жанай -> Есмағамбет -> Тоқжан, Машай, Дəулет. Машай -> Қаймолда.

Дəулет -> Қайнеш, Бисенғали, Сисекеш, Бершімбай. Бекжан -> Серғазы, Бекқазы. Серғазы -> Садыр -> Ыбыраһим, Жеңіс, Нариман. Ыбыраһим -> Дархан, Данияр. Жеңіс -> Гайдар, Асқар. Нариман -> Ағабек, Ақылбек, Дəуірбек. Бекқазы -> Қали -> Қайнеш, Қалиолла, Самиғолла, У алиолла, Қалидолла. Досайүлы Мəмбет -> Аталық, Қазыбек, Қожабек, Рақбай, Сабаз, Жолдыбай, Жамбақ, Азгешек, Тебенек. Аталық -> Тілеуке, Байғабыл — О, Малғара — О, Өтеулі, Жанғара — О, Қенжеғара. Өтеулі -> Əжіғүл, Жүмағұл, Қүдияр, Алдияр. Жұмағүл -> Оразалы, Қосақ, Досеке. Қосақ -> Байтілеу -> Есжан, Нүрғали Нұрғали ->Жүсіп-қали ->Байғүтты. Қенжеғара -> Қарағұл, Тағанақ, Сарбөпе, Сатыпалды, Сатай, Еленбай, Кененбай, Қаратай. Сатыпалды -> Сартай, Жирентай, Аққожа, Тоққожа, Берекет,Айдабол, қызы — Типан. Типан — Өтемісүлы Махамбеттің екінші əйелі еді. Сартай -> Қожанай, Дəрібай, Балқожа би, Сəуіріш, Есенжан, Аймырза. Балқожа би -> Аманша, Əбдіраш, Мəміш, Мерғали, Сақып, Қойшығүл. Аманша -> Еркеш, Сағи, Сəлім, Ахметше, Бақыт, Үкіш, Қенжебек. Сəлім -> Берқайыр -> Сабыр, Есекей, Болат. Қазыбек -> Бабатай, Теріске, Қойсары. Қойсары -> Қарабас, Байшоры, Жанторы, Торғай. Торғай -> Бекет, Темір. Бекет -> Үйсінбай, Жарбол, Шопан. Жарбол -> Қосай, Қобылаш -> Қуанышқали, Жақсығали. Қосай -> Есенжол, Бақтыбай, Мүхамбет. Шотқара -> Жаңбыршы, Сарытай. Тоқберлі -> Əйтімбет -> Қарабура, Божан, Қоңырбөрік. Қарабура -> Тоқтамыс, Сарақүл, Айтқұл, Жиенəлі, Андықожа, Əлмəмбет. Қоңырбөрік -> Қекі, Қапай -> Жанноғай. Қекі -> Қаматай -> Есен, Орақ, Бекжан, Сабақ, Бүзау.Төбен. Сабақ -> Есіркеп, Өтеген -> Жапар -> Жақсылық, Майқы. Есіркеп -> Ақтау, Қаратау, Манатау, Сарытау, Айдархан. 2) Барамық -> Ағалақ — О, Шағалақ -> Бəйімбет, Зорым, Қара-тоқай, Қубілей, Тоқбас. Зорым -> Қенжеғүл -> Қүрмантай. Қүрмантай -> Қоржын, Қаратай, Сарытай. Қаратоқай ~> Əлімбет, Женет.

Қүбілей -> Қүлкей, Нүркей, Қадіке. Нүркей -> Сыбанбай, Сахи, Төлер, Қүтпанбет, Тілеулі, Бүха. Тоқбас -> Қожанай, Қошқарбай.

2. БАЙБАҚТЫ (БАЙБАҚТЫ, ЖАНБАҚТЫ, ТЫНБАҚТЫ)

Үраны — "Дəуқара". Таңбасы балға "Т", бақан "Ү". Байбақты, Жанбақты, Тынбақты еншілес болып, "Байбақ-ты" руы атанған. Байбақты -> Батақ, Тоқсоба. Батақ -> Итемген, Қүшібан (Қүшбан), Бүғанай, Жауқашты, Сасай, Арқаш (Арқаршы) Қоянқашу, Құлшық. Итемген -> Əйтімбет, Қарамүқан, Қүдайназар, Бекі, Бұлан, Барқын, Жарқын. Əйтімбет -> Дауымшар, Ақберлі, Шолан, Сүгір, Олжа Орыс, Құл. Дауымшар -> Ақжігіт, Байжігіт, Эли, Кенже, Түгел, Аман, Жолмырза, Дамбы. Кенже -> Жүмық -> Өтеп, Жантемір, Жайлыбай, Өтеғүл, Майлыбай, Айтбай, Өтеғали. Жантемір -> Сəрсенғали. Ақберлі -> Мəмбет, Үмбет, Жылқыайдар, Жарылғас, Əбіл. Шолан -> Еселбай, Тоқыш, Байшора, Дат. Дат -> Адамбай, Атамбай, Жомарт, Дүйімбай, Базарбай, Жандыбай, Қалдыбай, Қүлдібай, Барлыбай, Нұрлыбай, Сырлыбай, Өтебай, Сүлеймен, Əшеке. Сырлыбай -> Сырым батыр, (би) -> Қазы, Жүсіп, Сүйінғали, Қамбар, Насыр. Қазы би -> Əубəкір, Қүмар, Мүхтар, Шахимарден -> Ғалиасқар, Қасен, Хүсайын, Зұлқарнай, Садан. Құмар -> Нүрғали, Салық, Қəрім, Хафиз, Мұзафар, Сүгір, Халық.Ахмет, Ханафия, Əбіл. Əубəкір -> Муса, Жиенше, Жағыфар, Қаналы, Қүрманғали. Қарамүқан -> Қөней, Жарас, Қожагелді, Құштай, Қарымбай. Қөней -> Бүки. Барқын -> Өмір, Томшай, Танабай, Тайбүға, Жанбұға, Өгіз, Бүқа, Тасболат, Байсеңгір. Сасай -> Асау, Қүтік. Тоқсоба -> Сапар, Сапалақ, Топай, Шалбалық (киімді), Қөрпебай (киімді), Қазымбет (киімді), Сазбірші (киімді). Жанбақты -> Алдаберген (Əлтеке), Қелеберген, Қетеберген. Алдаберген (Əлтеке) -> Назарымбет, Мамат, Жабағы, Андаш. Назарымбет -> Қарағүл, Мамыр, Байнияз, Қайнар, Қөшек. Қарағүл -> Жəнібек, Жолдыбек. Мамыр -> Қараменде, Сырымбет.

Сырымбет -> Татан, Қаржау, Жүзжасар, Рай, Өмір, Даулыбай. Қаржау ->Науша батыр. Байнияз -> Боран, Қеңгірбай, Қалматай, Сейтімбет, Аспантай.Сағындық, Сейтқұл, Сейтқазы. Андаш -> Қарақожа, Жантай, Сатым, Əлеуке, Иман, БайкелдіДөбен. Қарақожа -> Дəуқара батыр, Бесім. Сатым —> Жүмақ. Жабағы -> Құлбала, Қожамсүгір -> Елсейіт, Жаменке, Нарғұл, Оразғұл, Саржұмақ. Мамат -> Сартумақ, Қаратумақ. Тынбақты -> Қынық -> Шамаш, Сарт, Байжиен, Жолдығұл Шамаш —> Баубек, Еділбай, Жайылған, Шекеу. Сарт > Байғожа, Қойлыбай, Малай, Дəуіт. Байжиен -> Алас, Жарас, Бөлек, Тəңірберген. Алас -> Алықүл, Айбас, Манас. Жарас -> Қүл, Сүйіндік. Бөлек -> Жолай, Қабан. Тəңірберген -> Андағүл, Атағүл. Əліқүл -> Еселбай. Айбас -> Бақан. Айтулы ақьш-жазушылар: Жүбан Молдағалиев, Хамза Есенжанов, Қадыр Мырзалиев — бұлар Дауқара батыр үрпақтары. Жолдығүл -> Ерубай, Итес, Қаратай.

3. МАСҚАР Үраны — "Қаратай". Таңбасы бұрыш ">", бақан "Ү". Масқар -> Алапай -> Қүралай -> Жүндібай. Жүндібай -> Қүттықадам, Масақ. Қүттықадам -> Өтебай, Құрман, Бабаназар. Бабаназар -> Бастаназар -> Қанжығалы (сынықшы тəуіп) Қанжығалы -> Сисенқожа, Сембай, Елебай, Төлебай. Сисенқожа -> Жеңісқали -> Төлеген, Жақсылық, Оңай, Нысанғали. Сембай -> Жалғас -> Қаби, Ораз, Мұхит Ораз -> Ғалымжан. Мұхит -> Самат Төлеген -> Ерболат -> Айдар. Жақсылық -> Еркін, Жүмабек, Бекболат, Ренат. Оңай -> Ерлан, Руслан. Масақ -> Атойнақ, Жəдік (Жəдікбай), Төлеке, Қанай, Қадірқүл, Қырықсадақ. Қадірқүл -> Жолдыбай, Жаубатыр, Жүпар, Қойбас, Кішкене. Қырықсадақ -> Қонақбай -> Мəмбет, Жиенбет. Мəмбет -> Сарыкүшік. Жиенбет ~> Атойнақ.

Масқардың Құттықадамының Өтебай аталығынан аты қазаққа əйгілі Сейтқали Меңдешев шыққан, бірақ толық ататегін таратып білетіндер табылмады дейді ақын, сыншы, зерттеуші, этнограф М.Неталиев. Жалпы Масқар руы кезінде біраз елге тарап, сол барған еліне, руларына сіңіп кеткен дейді. Ал ұрпақтары жалпы масқар екенін білгенмен, ататегін толық тарата алмайтын көрінеді. Оған дəлел "Ана тілі" газетінің 1993 ж. №8 санында Масқар туралы: "Монғо-лияда, Шанышқылы руында, Өзбек пен Қарақалпақ ішінде "Масқар" деген ру бар. Бірақ олар қайдан келгенін, түп негізін білмейтін көрінеді", - деп жазылған.

4. ҚЫЗЫЛҚҮРТ Үраны — "Жиенбай". Таңбасы Сүлтансиық -> Əлке -> Қызылқүрт, Соба. Қызылқүрт ->Аманша, Жақсылық, Шора, Елғүл, Меңетай, Қоспан. Аманша -> Əлікей -^ Сағыр (Сағырбай) -> Барлыбай, Балтабай.Қара. Барлыбай — Қүрманғазы (Күй атасы Қүрманғазы осы кісі!) Шора -> Ерші, сЗлжашы, Қүтымбет, Қосқадам, Қүдайберлі. Елғүл -> Ебескі батыр, Қүдайғүл -> Елібай, Жайық -> Байғүтты, Берді. Қызылқүрт пен Соба бір табиға еншілес болған, үрпақтары да бірге тату еншілес жүрген. Сондықтан бұл екеуінің үрпақтары бөлінбей "Қызылқүрт" руы атанған. Соба -> Жарбол -> Өтей, Бөкей, Мəмбет, Үмбет, Есімбет. Бөкей -> Сасай -> Тəңірберген, Тəңірқүл, Жақау -> Жиенбай, Қойлыбай, Барлыбай. Жиенбай -> Қанғозы -> Қүлшық -^ Сəрсенбі, Дүйсенбі. Сəрсенбі -> Сейтжан -> Салық -> Əлмүқан -> Ғайнедин, Шəнім. Собаның Жарболдан басқада Бөлтек, Бəйімбет, Темір, Мырза, Жақан деген басқа əйелінен туған үлдары болыпты.

5. ТАНА Үраны — "Малайсары". Таңбасы — Қөсеу, Əліп "I" Тана -> Шаңқан, Біртоғаш (Біртуғаш), Əдік, Қалақ. Шаңқан -> Жиембай, Ақымбет (Жақсыкелді), Жолымбег. Жиембет -^ Масай, Жобалай, Нұрке. Біртоғаш -> Қараман, Қалқаман, Тойлан, Жақсыкелді, Қарақүнан, Бессары. Қараман -> Тілеуке, Жамалке, Досберді. Қалқаман -> Қүдайназар, Қожамберлі, Мансур — бəйбішеден туған, Қүрман, Есенғүл, Меңдіғүл, Игілік — Қалмақ тоқалынан туған.

Тойлан -> Асан Жақсыкелді -> Баймұрат, Төлеңгіт, Жанетек, Нүрпейіс. Шаңқанүлы Жолымбет -> Арыстан, Толыбай, Малайсары батыр. Қалқаманұлы Қожамберлі -> Сəдірбек, Қазыбек, Қенже, Өтеу, Ізбасар.

------- / / ---------- Мансур -> Балмырза, Байдəулет.

------- / / ----------Есенғүл -> Байғара ------- / / --------- Меңдіғүл -> Мəлімет, Үмбет, Коске, Қосдəулет. Қоске -> Шəйкен -> Нағашыбай — Заң ғылымынъщ докторы, университет ректоры болған Шəйкенов Нағашыбай осы кісі! Қалқаманүлы Игілік -> Мəулім, Мейірқұл Қарақүнан -> Тайғожа, Сүйіндік, Айбас, Киікбай. Тайқожа -> Төлебай, Жалмамбет, Досмамбет, Кенже, Жолдыбай, Қонақбай, Шақабай. Жалмамбет -> Пұсырман -> Жанұзақ -> Батен Досмамбет -> Қүлшығай, Қарабай, Сайлыбай. Жолдыбай -> Қозыайдар, Бəсібек, Ахай. Шақабай -> Əділ -> Жаңабай. Сүйіндік -> Қарағүл, Дербес. Қарағүл -> Мəмен, Боқан, Қүлсары, Жансары. Қүлсары -> Жақай -> Қуанышəлі, Қодар. Қуанышəлі -> Сүлтан, Мүсағали, Меңеш, Майдан. Сүлтан -> Досмағамбет -> Жанша (Жаһанша). Жанша Досмағамбетов — Алашорда үкіметінің басшысының бірі еді. Дербес -> Байтүрсын, Баймəлік, Байтоғүл, Сарыбай, Өтебай. Айбас -> Сүгірбай, Қарбызбай, Қарақойлы. Қалақ -> Сараман, Əдиет "Тана" руы осы аталған ұрпақтардың ішінде негізінен Жиенбет, Ахмет (Ақымбет), Қалқаман, Асан, Бессары, Қарақүнан, Қараман деген атадан көбірек тарап өскен дейді. Сондықтан бүларды "Жеті баулы Тана" деп атаған.

6. ЫСЫҚ (ЕСҚАЛИ) Үраны — "Байтерек". Таңбасы бақан "Ү", бүрыш ">". Ысық -> Ақсары, сарыбай. 1). Ақсары -> Асан, Кілеш. Асан -> Мəмбетəлі, Кедейбас, Қадірберді, Түке, Қамай, Досақ. Мəмбетəлі -> Шүйіш, Самай. Шүйіш -> Бақтыгелді, Жақсыгелді, Мүрзаш, Жайылмас. Бақтыгелді -> Өтебай, Қожагелді, Темірбай, Тоқа. Өтебай -> Байтоқа, Ескене, Қаражігіт. Самай -> Қүрманқүл, Жолдыбай. Қадірберді -> Баубек.

Кілеш -> Сарымсақ -> Əйшімбет, Окімбет, Əлімбет. Əйтімбет -> Сейфул, Мəлік. 2) Сарыбай -> Тоғыншы -> Қадірберген, Тəңірберген. Қадірберген -> Қадірқұл -> Сейтек, Санай, Жиен. Сейтек -> Тілеуберді, Жанғабыл, Ырыс, Мəлік. Қазаққа белгілі сазгер-күйші Сейтек осы кісі! Санау -> Үлықбек, Мырзабек, Мырзағүл, Жəдікбай. Үлықбек -> Тоғызбай -> Түкі, Сағын, Базар, Назар, Есназар, Байторы. Байторы -> Балабай, Дүйсенбай, Мəстек, Қүрманияз, Мəмбетияз.Жүбанияз, т.е. отызға дейін үлдары болған дейді. Дүйсенбай -> Жақсылық -> Бекжан -> Елубай. Мəстек -> Əзтшяз, Сарымсақ, Меңдіғали, Жұсіп, Бəби, Қарабала. Сарымсақ -> Батай. Меңдіғали -> Смағүл, Жексенғали -> Мақсат, Мүрат. Смағүл ->Аманғали, Қайырғали, Ақшабақ, Рамазан, , Қымбат. Қазақ солдаты" романындағы Совет Одағының батыры Қайырғали Смағүлов осы кісі! Қарабала -> Айсағали, Молдағали, Моншақай. Жəдікбай^- Андабай, Тəжібек, Өтебай, Сарыбай, Бақай. Жиен -> Баймүрат, Самұрат, Абызмұрат, Көшербай. Тəңірберген -> Есмамбет (жиес), Есім, Жаныс, Зиабай, Қармыс. Есмамбет -> Қаратау би, Ораз, Айбас. Қаратау би - батыр -> Сапкен, Кішембай, Қашқын. Юшембай -> Шонық -> Айболат -> Сұлтанмүрат. \У Сүлтанмүрат -> Балғымбай -> Қойшығара, Өтеп, Өтелі, Салтанат, Мақаш. Өтеп -> Нүрлан, Нүрберген, Саламат, Əнуар. ҚР-ның Премьер-министрі болған Нүрлан Өтепүлы Балғым-баев осы кісі! Ораз -> Пүсырман, Болат, Айтқүл, Қарасарт, Жарты, Жылқайдар. Пүсырман -> Қонақбай, Андас, Бигелді, Жылкелді, Құдияр, Аралдық. Қонақбай -> Ізтілеу -> Нұрғали, Биғали. Жылкелді -> Тінəлі, Ерəлі, Қанəлі, Достан. Аралдық -> терт əйелінен — Есқазы, Айшуақ, Ерғазы, Серғазы.Гүмар, Жүсіпқали, Жүмағазы, Ғүсман, Нүрғазы, Дүйсен, Балғазы, Беркəлі, Жаншуақ. Қезінде Ораз бір қызын Арал теңізі жағасындағы Əлім үрпағының бір жігітіне үзатыпты. Қызы он екі балалы болыпты. Көп жылдан кейін Ораз қызының артынан іздеп барып, қызынан бір жиенін сұрапты. Сонда қызы: "Бір баланы емес, екі бала-

ны ал, себебі бір бала түрақтамай қашып келуі мүмкін, ал екеу болса , біріне бірі қарайлап түрақтап қалар, сізге бала болар" депті. Сонан Ораз қызынан Көшербай, Пүсырман деген екі баланы екі айғырға мінгізіп, ауылына алып келіпті. Ер жетіп түрғанда Көшербайы қайтыс болады. Ал Пұсырманнан туған бір баланың атын Аралдық деп қояды. Сол Аралдық жігіт болып өсіп, төрт əйел алып, ұрпақтап өсіп кеткен көрінеді. Осыған орай, айғырға мініп келгендіктен, Пүсырманның Аралдықтан тараған ұрпағының руын "Айғыр" деп те атап кеткен дейді. Қарасарт —> Майдан, Шырдай, Есей, Досай. Ысық руынан белгілі жазушы академик Зейнолла Қабдолов, мемлекет жəне қогам қайраткері Сағидолла Қүбашев, Мүхамбет Есенов, Жəрдем Кеикин, мүнайшы Саламат Балғымбаев, ҚРның премьер-министрі болған мүнайшы Нүрлан Балғымбаев, белгілі күйші-композиторлар Түркеш пен Сейтектер шыққан.

7. ЕСЕНТЕМІР Үраны — "Алдоңғар". Таңбасы — бақан "Ү". Сол заманда, Үлы жүзден Байбоз деген биді қысастықпен өлтіріп, елінен қашып кеткен Темір деген жас жігіт Кіші Жүзге барып, Қыдырқожаның (Байдың) үлы Қыдырсиықтың қолына келіп паналапты. Қыдырқожа бай еті тірі, пысықша келген жігіт болғандықтан, оны өз қарамағына алып жылқысын бақтырып қойыпты. Бір жылы қыс қатты болып, үдайы боран соғып, мал жүтап, қаһарлы қысқа шыдамай жылқы белгісіз бір жаққа қарай, желдің ығына ығып кетіпті дейді. Темір де жылқымен бірге ығады, жылқыдан айрылмайды да, қайда кеткені белгісіз үшты-күйлі жоқ болып кетеді. Бай жылқымен Темірді іздеп сүрау салады. Жылқысын қимай қиналады. "Көрдім, білдім" хабар болмайды. Дегенмен есен аман жүрсе бір хабары келер деген оймен шыдамдылық жасап отыра береді. Қатты қыс өтіп, көктем де келеді. Жылқы жүтамай, қыстан аман шығыпты. Темір сол шуақты көктемнің бір күні биелерін қүлындатып болып, енесінің ізіне ертіп, малды көбейтіп, жылқысын айдап, есен аман елге қайтып келіпті. Бай атамыз жылқысының жұтамай түгел, төлін ертіп келгеніне қуанып, жігіттің ерлігіне, есен аман қайтып оралғанына ризашылығын білдіріп той жасап, елді жиып ас беріп, Темір есіміне есен аман қауышқанының белгісі ретінде "Есен" деген сөз қосып Есентемір деп атапты. Сөйтіп, сонан бастап жігіт Есентемір атанған. Бай Есентемірге өзінің қызын некелеп қосып, отау тігіп, алдына мал салып, бір шаңырақ етіп шығарып, Қыдырқисықтың қарамағына беріпті. Есентемірден тараған ұрпақтар Қыдырқисық ұрпақтары қүрамында "Есентемір" руы аталып кеткен. Шежіренің осы нүсқасын салыстырып көрсем М.Неталиев жазған шежіремен сəйкес келіп түрғанын байқадым. Бүл қисыны келген дəлелді аңыз əңгіменің негізінде шындық бар деп түсіну керек!?

Есентемір -> Тағыберді, Тағысүпы.

1. Тағыберді -> Қөн -> Қаржау, Қаратамыр, Жанай, Қосай. Қаржау -> бəйбішесінен — Маңғыбай, Дүйсебай, Есен бай, Саңырық, тоқалынан — Андрей, Түрікпенбай, Ақтотай, Айқын. Маңғыбай -> Сағын, Байсейіт. Дүйсебай -> Қазы, Сəрсекен, Қабдолла, Құдайберген. Қүдайберген -> Алыпкел, Шолақ -> Түрдағали -> Кəрім. Есенбай -> Əзербай, Наурызбай -> Тастемір, Абаш, Қүрмаш. Əзербай -> Көккөз -> Жолыш -> Бүйра, Орақ, Есболай, Есқали. Орақ -> Өтеғали, Меңдіқожа. Есболай -> Базарбай -> Наурызбай, Қауысбай, Қайырғали. Қаратамыр -> Итақ, Алатау Итақ -> Тоқсанбай -> Жаман. Алатау -> Қойсары, Қожаназар -> Төлебай. Қойсары -> Тілеуберді, Түлкібай, Қыстаубай, Көктеубай. Жанай -> Есіркеп -> Қосал -> Бөкен би -> Жаншора -> Қожас. Қожас -> Серкебай -> Мүхамеджан > Сисенғали -> Түрсын.

2. Тағысүпы -> Тағашы -> Əжімбет, Қожамбет, Бердімбет (Сулыкөз). Əжімбет -> Есембет, Төлеке, Əйтімбет, Текебай, Бекетай, Абыл,Жапақ. Əйтімбет, Текебай, Бекетай — бүл үшеуі "Үштаз" атанып кеткен. Əжімбетүлы Есембет -> Қүшік, Ботақара, Барқын. Күшік -> Байтемір, Дүйсенбай Байтемір -> Бекбау, Итбол, Жандол, Дүйсенбай -> Далабай, Қүлшық, Қылыш. Қүлшық -> Дəуіт, Қабдыжəлел, Жүмахмет. Қабдыжəлел -> Сейтахмет, Қадір. Жұмахмет -> Шапай, Бақыт, Сағитжан. Қылыш -> Есенаман, Досанаман, Досқара. Досанаман -> Бораш, Жұмабай. Бораш -> Аманбай -> Нұрлан, Ерлан. і Жұмабай -> Шағыр -> Болат, Берік. \х7Досқара -> Аққожа, Беққожа, Тоққожа, Амантүрлы, Бектүрлы, Есқожа — О, Қалдықожа — О. Аққожа -> Жанбай, Бекқожа -> Мақсат. Тоққожа -> Нұрлан. Амантүрлы -> Мүқаш. Бектүрлы -> Қаман. Ботқара -> Қенен -> Жанқожа -> Смайыл, Досмайыл, Елеу-сін, Мақат. Смайыл -> Оспан — О, Жүмағали, Мусағали, Білəл — О. Досмайыл -> Сидағали, Қанатқали.

Мақат -> Жұбанышқали, Сүйінішқали, Бисенғали. Жұмағали -> бəйбішесінен (Зейнеп) -> Қилым, Əйш, тоқалынан (Зүлпат) -> Сəлен, Тəрен -> Асқар. Жүбанышқали -> Серік. Сүйінішқали -> Төлеу, Өтепқали, Мақсат, Серік. Барқын -> Нұрпейіс, Қүлпейіс. Нүрпейіс -> Нүрғали -> Мырзағали -> Ізтілеу, Ізғали. Құлпейіс -> Мүхамбет, Дəулет, Сүлтан. Мұхамбет -> Сейсен, Əбіл. Дəулет -> Сағын, Есекен. Сүлтан -> Қалым, Қүсым, Əубекер -> Мизамғали, Серік. Қалым -> Айтқали, Қали. Қүсым -> Имаш, Ораз, Молдаш, Қүрман. Əжімбетүлы Телеке -> Қойсары, Қонай. Қойсары —> Байбарақ батыр, Қөктеубай батыр. Байбарақ -> Аймүрат, Бекмүрат, Ордабай. Бекмүрат -> Адасбай, Жолдасбай, Елеусін — О, Еламан — О, Демесін — О. Адасбай -> Сағындық, Мүғаш, Қайыржан. Жолдасбай -> Қуан, Қисым, Сүйін. Қуан -> Төлеген, Серік, Өсер. Серік -> Өтеген, Шайқым, Ыбырай. Қисым -> Марал, Муса, Мақсым. Сүйін -> Ыбырай. Ордабай -> Есмақ -> Сыдиық. Кенжеғали, Сыдиық -> Шасен. Қонай -> Себелі -> Жанторы, Байторы, Баспай, Таспай. Жанторы -> Майлыбай, Сайлыбай, Қилыбай, Досым, Ақшеке, Бейбіт, Кеукеней. Жанторыүлы Майлыбай -> Қали, Алғазы, Қасым -> Игілік, Мүрат. Қали -> Қаби, Тайыр, Қайыр, Досан, Бекен. Қаби -> Жексен -> Жəнібек, Асқар. Тайыр -> Сəрсенгерей, Тынышбай -> Төлеу, Мүрат, Нүрлан, Талғат. Қайыр -> Нүқа. Досан -> Қамидолла, Таймолда. Бекен -> Сисекен -> Қайролла, Ғарифолла, Сағидолла. Алғазы н> Бекбатыр, Махмут -> Өтеген, Марат, Самат, Кенжебек, Бекбатыр -> Хамидолла, Қыдырқожа, Əнуар. Өжімбетүлы Əйтімбет (Үштаз) -> Өмірбай, Өксікбай, Байбосын, Қөлбай — О, Өтебай. Өмірбай -> Дүзелбай, Жүмағали, Нысанбек Жүмағали -> Жақсылық. Нысанбек -> Сисен. Өксікбай -> Мусағали -> Хамит. Хамит Мусағалиев — Арал қаласындагы "Балық комбинатында" көп жылдар бойы Бас директор болған осы кісі! Байбосын -> Тілеген -> Хүсайын.

Өтебай -> Ізғали. Əжімбетұлы Текебай (Үштаз) -> Онбай -> Санбай -> Бекен. Əжімбетүлы Бекетай (Үштаз) -> Қоңыр, Бегім. Қоңыр -^ Сарбас, Басбай -> Өтебай, Өтетілеу. Өтебай -> Сафи. Сарбас -> Сембай, Жайлыбай, Еркеқара, Егізқара. Сембай -> Аязбай -> Алдаш, Тілеубай -> Бозтай, Қүттыбай. Алдаш-> Шəріп, Шадияр. Жайлыбай -> Өтесін, Айтбай, Қыстаубай. Өтесін -> Рахмет -> Əбдірхан, Көбдірхан -> Есет, Ерден. Əбдірхан -> Əділет, Əнуар. Айтбай -> Бектүр -> Батырхан, Əділхан. Батырхан -> Темір. Қыстаубай -> Батырбай, Қəдірбай, Нəдірбай — О, Нүрлан, Түрлан — О. Батырбай -> Серік. Қəдірбай -> Ерлан. Нүрлан -> Нұрқожа, Наурызбай. Еркекара -> Азамат -> Өтеген. Əжімбетүлы Абыл -> Байса ақын, Жабай, Дүтбай, Құлкен. Жабай -> Мүқан. Дүтбай -> Ермек, Базарғали — О. Ермек -> Серго. Қүлкен -> Жүніс -> Қабыл -> Əбдеш -> Мəдеш, Мереке, Байжан — О, Мақаш, Танаш. Мəдеш -> Мəди, Баязи, Еркін. Мереке -> Дидар. Мақаш -> Нұртай, Ертай Танаш -> Эдуард. Əжімбетүлы Жапақ -^ Алданазар, Мырзаболат, Сасықбай, Шүйінші, Үмбетқали. Сасықбай -> Қаспай, Мыңжасар. Қожамбет -> Байқасқа, Қүлжүмыр, Шағыр, Қосқүлақ, Қожас. Қожамбетүлы Қүлжүмыр -> Соқыр, Адай, Бердіқожа, Өтеміс, Жарылғас. Бердіқожа -> РІманғали, Аманғали, Жүмағали, Иманғазы, Орынбай. Жүмағали -> Садақбай, Базарғали -> Лесқали. Иманғазы -> Қүтжан. Орынбай -> Роберт, Олег. Роберт -> Шыңғыс, Ескендір. Шыңғыс -> Орынбай, Аян. Жарылғас -> Сарша -> Тұяқ -> Қүндаш -> Ақшат. Ақшат ->Алдаберген, Қүдайберген, Жайнат, Жайнат -> Мүңдəлі, Сейдалы, Исан. Мүңдəлі -> Натау -> Мақат, Жақау, Руштан, Иесқан, Айша. Жақау -> Ебран, Нəубет, Баймағамбет, Таңатар. Нəубет -> Хамидолла, Қабдолла. Қожамбетүлы Шағыр -> Төлеу, Түрақ, Көшербай, Қүлсым, Балта.

Төлеу -> Балғынбай -> Əжіғали -> Шақсары. Тұрақ -> Алжан, Исанай, Сағынай, Сағыныш. Көшербай -> Жанай. Қүлсым -> Мусабай, Мұратəлі -> Қырықбай -> Ейраш. Мусабай -> Сары -> Маситен. Жанторыүлы Сайлыбай -> Құттыбай -> Нүрлыбай, Түрлыбай -> Ерқожа. Нүрлыбай -> Тілекқабыл, Есқабыл, Талғат. Жанторыүлы Қилыбай -> Телеш -> Жолбосын, Қайырғали. Жолбосын -> Еркін, Нариман. Жанторыүлы Досым -> Құлшан -> Сəлім, Шəкір -> Кенже, Зекен. Сəлім -> Шəріп, Шамғон, Жанайдар, Асқар, Шаттық. Жанторыүлы Ақшеке -> Жүмаш, Мүқан, Сағым. Жанторыүлы Бейбіт -> Нүраш -> Өтен, Демеу. Өтен -> Сатыпалды, Əлкен, Көшен. Бердімбет (Сулыкөз) -> Көшім, Көшек, Тінібек. Көшек -> Сұлтан, Шотыми -> Тауман -> Уəп. Сүлтан -> Хасан, Құлмəжит, Қүлбарақ. Хасан -> Оқас. Тінібек -> Ертай, Қараша, Қосай, Жапақ. Жапақ -> Нұрай, Шоқай, Үмбет, Мамай, Ерболат, Қарпек, Мəмбет. Нүрай -> Толыбай -> Сейтімбет -> Құтым -> Жақып, Дəуім. Жақып -> Мүхамедияр -> Мүхит, Мүқымғали, Жақсылық. Жақсылық -> Серік, Қанат, Болат. Дəуім -> Сапар, жəрдем. Сапар -> Далабай, Жүмабай, Қадіржан. Далабай -> Бейімбет. Жүмабай -> Жандыбек, Нұрсейіт. Ерболат -> Тілеміс, Саламат. Тілеміс -> Ыстықбай, Қоқан, Дүсіп, Есенəлі, Қаражігіт, Досалы, Қушал, Махамбет, Жүлембет. Ыстықбай -> Меңдібай -> Қайыржан, Тайыр, Қабыл. Қоқан -> Дəулетияр -> Өтеш, Қуаныш. Дүсіп -> Темірəлі, Аманжол ->Жүмаш, Жəрдем. Есенəлі -> Рамазан, Төкелай, Күмісбай, Олжабай. Рамазан -> Уəли, Уəйіс, Қабдеш, Əбдеш, Əбіш. Төкелей -> Қисым, Сиқым, Қарпен, Сапар, Насыреден, Ғилаж. Күмісбай -> Нəжім, Сыран -> Мақсат, Махмут. Нəжім -> Ғинаят, Идаят. Темірəлі Дүсіпүлы -> Қилым, Бəшар, Қапар, Қаражігіт -> Ерəлі -> Шынəлі -> Қалыбай. Саламат -> Темірғали. Байтемірүлы Бекбау -> Мендеке, Тілеке, Жантелі, Жапек, Қияқ. Меңдеке -> Досекен, Сəрсенбі, Есқазы. Досекен -> Қали, Тасым, Талтен.

70

Қали -> Мəмбетəлі -> Ғарифолла, Мəйтім. Тасым -> Шəжембай, Қажым — О, Шайқым -> Тілеген. Шəжембай -> Дəйіш. Талтен -> Қазихан, Қази, Нəсен. Қази -> Байдаш, Файзолла. Сəрсенбі -> Үбен, Салиман. Үбен -> Махутəлі, Жауынбай, Мүхаметжан, Ахметжан. Жауынбай -> Жүмажан, Ғаділжан, Тілекқабыл, Əзірбайжан. Мүхаметжан -> Ғалымжан, Бисен. Салиман -> Қуанбай — О, Қабдыжан -> Қайынжан. Есқазы -> Нетəлі -> Мүтəлі, Əбутəлі, Бозша, Лутəлі. Əбутəлі -> Қабиден, Нəбиден, Сабырден, Қүрмет. Бозша -> Мақсүт, Базарбай. Лутəлі -> Луафих, Шапхат. Осы "Он екі ата Байүлының" ататек шежіресін қүрастырып, зерттеп, жинап жазған ақын, сыншы, зерттеуші-этнограф, шежіреші Мақсүт Неталиев осы кісі! Қияқ -> Хасан, Қүсайын -> Сəтемір, Аманғали, Сəсім, Сапар, Тəжі. Сəтемір -> Итбай. Бекетайүлы (Үштазүлы) Бегім -> Көпшік, Кеңес. Көпшік -> Есекен, Есмүрза. Есекен -> Боқшар -> Есқали -> Олжа. Есмүрза -> Өмірзақ, Ақбала -> Назар. Өмірзақ -> Базар, Орынбасар -> Асқар. Базар -> Серік. Кеңес -> Ғибайдолла — О, Бəйділда — О, Қабдолла. Қабдолла -> Қуаныш, Һашен Қожамбетүлы Қожас -> Қүлғара -> Мыңбай батыр -> Лекер, Ержігіт, Дəужігіт. Алдоңғар батыр "Есентемір" руының үранына айналған əруақты болған кісі, ал Қөктеубай батыр — сиынатын пірі болған. Көктеубай батыр бəсекелесіп садақ тартқанда садағының оғы жеті қабат кетпеннен өтіп кететін болған. Оның осы аса артық күштілігіне риза болған Түрікменнің Шоңқара батыры оған торғауыттың тоғыз жорығын көрген садағын сыйға беріп, өзін түтқыннан босатқан екен дейді. Садақтың жуандығы білектей, сырты түйе көнімен қапталған, бауыры шикі, түйенің мойын терісінен жасалған, қайыспен сырылған шалқақтау келген үлкен садақ еді дейді. Батыр осы садақты көп уақыт жауға шапқанда пайдаланыпты.

8. ШЕРКЕШ Үраны — "Шағырай". Таңбасы — бақан "Ү", ілмек Қыдырсиық — Шенеш, Шеркеш. Бұл екеуінің үрпақтары "Шеркеш" руы атанған. Шенеш -> Қосым, Досым.

Шеркеш -> Аққүба, Бөтік. Қосым -> Қатеней, Мырзамбет, Жайымбет, Мырза, Шора. Мырзамбет -> Сары, Сатыпалды, Жаңғабыл. Мырза -> Боқбасар, Дарас. Шора -> Қоңыр, Бекпенбет (Бекмүқамбет) би. Бекпенбет (Бекмүқамбет) би -> Шолтыр -> Мақаш (Мүхамеджан) Досым-> Тілектес (Тілес), Қылыш (киімді), Кестен (киімді). Аққүба -> Есқара, Шумақ -> Бессары, Шерубай, Жаңбыршы, Тоқымбет, Келкес. Есқара -> Зорсары -> Жауғашты, Қыран. /Жауғашты -> Батырқожа, Аманай, Қара, Қүрмас, Қүлан, /Тума, Андағүл, Жатай -> Абыл, Қабыл (егіз туған). Абыл -> Мəденбай -> Бойжан (Баймағамбет), Марден, Үрістембай. Бойжан -> Сыдйық, Қаман -> Зейнолла. Сыдйық -> Бағыт, Ақзер - қыз. Бағыт -> Абай, Нұрқайрат, (қыздары - Алма, Шəкиза, Асыл). Қыран -> Орыс, Орман, Маман, Мэн, Балпық. Бөтік -> Жайық-> Қоныс (Қойыс) -> Дербіс, Сақау, ГТТүйініш, Қашқыншы, Еламан. Дербіс -> Түрке батыр, Тоқтар, Қошқар, Қоғам, Базар, Жамас, Сатай, Сатылған. Түрке батыр -> Жомарт, Пұсырман. Жомарт -> Сəмбет, Түрмағамбет, Бəйімбет. Түрмағамбет -> Еспенбет. Сақау -> Шолпан, Арқаршы, Қайыпқара, Азбанбет. Шүйініш -> Ақүлек -> Асау -> Түрлан батыр. Еламан -> Қыздарбай. Ғабдол Сланов, Мəншүк Мəметова, академик заңгер ғалым Салық Зиманов, көрнекті ақын Тайыр Жароков осы Шеркеш руынан, бірақ ата-тегін тарата алмадық, бізде дерек жоқ болды. Кезінде Мақаш (Мүхамеджан) Шолтырүлы Бекмүқамбетов бү-кіл Астраханға, Нарынға атағы жайылған правитель болған кісі, орысша Петроградтан жоғары білім алған, ел билеген атақты адам еді дейді. Сол кезде атақты күйші-композитор Қүрманғазыны түрлі жаладан ақтап аман алып қалған осы Шолтырүлы Мақаш еді.

1879 қоян жылы қыс өте қатты болып қазақтың бар малы жұтап қырылыпты, ал 1880-81 жылдары малдан айырылған елді аштық жайлап адамдар өле бастапты. Орыс патшасы қазақтың халін біліп қайтуға бір министрін жібереді. Мүны Орда губернаторы хабарлап министрмен кездесуге "Жеті Қыйсымның" бар адамын, əкімдерін Ордаға шақырып жинапты. Жиналғандардың ішінде Шеркеш Мақаш Шолтырүлы да бар еді. Елдің халін министрге жеткізіп түсіндіріп айтуды Байбақты руынан Əубекер Ақбайүлына тапсырып, тағайындапты. Ақбайүлы қазақша тілмен өте шебер, қисынды дəлелді сөздермен министрдің көзін жеткізіп, жақсы түсіндіріпті. Ал оның сөзін Мақаш Шолтырүлы орысшаға аударып тəржімə жасапты. Сонан кейін-ақ министр ашыққан халыққа ақшалай да, тамақтан да көмек жасаған көрі-

неді. Дегенмен Ақбай ел билеген үстем тап өкілдерінен еді, елге азуларын батырып, қорқытып, қанап, билеп төстеп келген болатын. Оған қарсы Қүрманғазы секілді елдің еті тірі, ержүрек адамдары қарсы шыққан еді. Міне, сол тұста Қүрманғазыға жəне басқаларға жала жауып, қуғын-сүргінге салып алысқа жер аудартуға, сөйтіп көздерін жоюға Ақбай жəне оның ұлы көп əрекет жасаған болатын. Қүрманғазы осыған орай өзінің "Ақбай" деген күйін шығарыпты. Ал Мақаш Шолтырүлы Қүрманғазыны жаладан арашалап, қуғын-сүргіннен аман алып қалған еді. Мақаш Шолтырүлының нағашылары, Жүбаныш бидің балалары Сəрет, Əбдіраш деген кісілер де би болып өтіпті дейді. Мақаш Петроградтан улкен оқу орнын бітіріп келгенде, жиенін көруге Сəрет іздеп келіпті. Мақаштың шешесі (Сəреттің қарындасы ғой) Мақашқа: "Бір адам келе жатыр, атқа отырысы нағашыңа үқсайды, алдынан шығып қарсы ал," - дейді. Мақаш Сəреттің алдынан шығып, ат байлайтын қазықтың қасына келіп түрып сəлем беріпті, оны қолтықтап атынан түсіріп алып, атын байлап, бастап үйге алып кірудің орнына селт етпей түрып қалыпты. Сонда Сəрет атын өзі байлап, үйге қарай жүре басып Мақашқа: "Мақашжан, жігіттің алтын сақасы боламысың, əлде қаққан соқасы боламысың?" - депті. Мақаш оған еш жауап айта алмай, үйіне кіріп шеішніп жатқан Сəретке: "Күнбатыс пен күншығыстың арасы қанша жер? Аспанның алыстығы қанша жер? Жердің қалыңдығы қанша?" - деп, ешкім жауап бере алмайтын үш сүрақ қойыпты. Сонда Сəрет ойланбастан: — "Ой, Мақашжан-ай, бүл қиын сүрақтар емес қой, айтайын тында! Қүздщ қысқы күнінде күн шыға, асқан кəрі қойдың еті піскенше күн батады. Демек күншығыс пен кұнбатыстың арасы сонда бір ет пісірім жол ғой. Аспандағы періштенің даусы (Қүн күркірегендегі шайтанды періште қуады екен дейтін діни ұғымды айтып отыр) Жерге естіледі, ал дауыс бір шақырымнан қашықтан естілмейді. Сонда Жер мен аспанның арасының алыстығы бір шақырым ғой. Ал енді Жердің астына атамыз Адам кіргелі көп уақыт болды, сол кісіден əлі хабар жоқ, соған қарағанда жер қалың болуы керек", - деп жауап беріпті. Енді Мақаш басқа ешнəрсе айта алмай шешесіне барып: "Нағашым маған сыртта бір сүрақ қойды, мен жауап бере алмадым. Мен ол үйге кірген соң үш сүрау беріп едім, ешқандай кідіріссіз жауап берді, енді сол нағашымды кідіртетін бір сұрақ тауып берші," - дейді. Сонда шешесі Мақашқа: "Жігіттің қаққан соқасы боламысың деуіне қарағанда, сен аттан түсіріп алмай, атын байламай тікеңнен түрып қалғансың ғой, ол соны айтып түр. Енді оны тоқтататын сүрауды менен сүрама, өйткені болатты болатқа салмас болар, ал болатты болат алмас болар", - депті. Жарықтық, осындай философиялық ой-толғамы мол, астарлы сөздің шебері асыл аталарымыз да ғүмыр кешіп, бұл фəниден өткен ғой. Жандары жаннатта болсын. Амин!! Мақаш 1830-1904 жылдары ғүмыр кешкен.

9. АЛТЫН-ЖАППАС А. АЛТЫН Үраны— "Баймүрат". Таңбасы — бүрыш ">", бақан "Ү", шылбыр. Алтын — Қыдырқожа атамыздың тоқалы -> Көздалас, Қасқұл, Жапалақ, Қазалы (Көзала). Кезінде Көздалас — Шүңқыр, Қазалы — Көзала, Жапалақ — Мүжық деп атанып кеткен екен дейді. Көздалас -> Алсай, Бұйра. Алсай -> Барақ, Дəулеткелді. Дəулеткелді -> Жаманқара, Бұйра -> Алдияр, Қүдияр, Қожамберді, Қүттық, Дəнен, Шапақ, Қайдауыл, Қалқара. Құдияр -> Сатай Шапақ -> Асыр -> Майасар, Тауасар. Қайдауыл -> Өтей, Маңғыбай, Төлебай, Сарғалдақ, Базар. Өтеп -> Таз, Добай. Маңғыбай -> Орыс, Жанай, Балапан, Шойғара. Қазалы -> Мəметек, Ораз. Мəметек -> Сəлтеке, Есеке, Байгелді. Сəлтеке -> Қосқадам, Қүттықадам, Жанке, Тойғүлы. Тойғүлы -> Қобыланды, Жанай, Айту, Түңғұла, Тілмембет, Сырымбет. Ораз -> Айдар, Сығай -> Жылкелді, Түкі, Өсеке, Батақ. Айдар -> Лепес, Жайлау, Тілеуке, Жəдік. Б. ЖАППАС Алтын əжеміз Жаппасты төрт баласына қосып, бесінші бала етіп тəрбиелеп, асырап өсіріпті. Осы бес баланың үрпақтары "Алтын-Жаппас" руы атанып кеткен. "Алтын-Жаппас" рулар бірлестігі болып табылады. , Жаппас -> Шылауьш (Сумүрьш), Жансары, Таңқы (Дəнсары), Шолтық, Қияқы, Үңғыт. Шылауьш (Сумүрын) -> Байкісі, Қозыбай, Қөрпе. Жансары > Қалқаман -> бəйбішесінен — Еламан, Есенбай, Кар-мен, Жылкелді, Қарақалпақ қьвы Маржан тоқальшан — Ақмамбет, Тоқмамбет, Айтбай, Рысбай, Арзықүл, Бөкенбай, Қалмақ қызы əйелінен — Нарбай, Қалетбай, Саден, Текебай, Жазықбай, Қыпшақбай. Есенбай -> Есенғүл, Əжім. Есенғүл -> Таңатар, Төбет (Көшен). Əжім -> Баймүрат (Байбөрі) батыр, Сүлтанғүл, Сүлтанбай, Тана, Үрінші, Қуғыншы. Сүлтанғұл -> Өтен. Жылкелді -> Сары, Есмүрат, Қонақбай, Тоқай (Мойнақ) Есмүрат -> Қүрман, Қасқа -> Алыбай, Қарабатыр, Өтетілеу.

Өтетілеу -> Өміртай, Тілеке, Отарбай, Дербісалы, Сүгіралы. Тілеке -> Қазанғап, Байжан, Тастемір, Байсақал, Ақсақал. Тастемір -> Жақсыбай, Жарасбай, Тоқтауыл, Ақшолақ, Қарашолақ, Бекжан, Махамбет. Жарасбай -> Мүртаза, Бекназар, Ілияс. Мүртаза -> Мырқы, Мінайдар. Абайдың əкесі Қүнанбаймен бірге 1874-76жж. Меккеге қажылыққа барып қайтқан Мырқы (Досжан да барған) осы кісі! Мырқы -> Салық, Мүсілім, Эбен, Хамит —> Уфабек -> Төребек, Абдрашит, Абай. Мінайдар -> Кəрім, Мықан, Сейіт, Сабыр, Сұлтанмұрат, Шəудір, Мəжит, Ғабдолла. Мықан -> Асқар, Сейіт -> Рашат, Зүлхарнай, Омар — О. Рашат -> Ескендір -> Асқар -> Əділ. Зүлхарнай -> Асхат, Талғат. Асхат -> Мирас, Алмас. Талғат -> Жарас, Данияр. Сүлтанмұрат -> Смайыл, Сқақ. Қазақ бальзамының авторы, биология ғылымының докторы, профессор Зүлхарнай Сейітов осы кісі! Бекназар -> Ідіріс, Аппаз, Ақшал, Хамит, Ақанай. Ідіріс -> Ебентай, Əмірғали, Шəпи. Ебентай -> Саязит, Идеят. Аппаз -> Жүніс, Əбдіхалық, Апақай (Көмек). Ақшал -> Қасым, Зікірия -> Оқаш -> Ыхлас. Қасым -> Ғазиз, Ғазымбек, Ханан. Хамит -> Қабқаш, (Қамария), Нағи, Назар. Наги -> Əпен, Əбдіраман. Ақанай -> Мүқыш, Ысқақ, Аюп. Ілияс -> Əлім -^ Батық, Базыл, Қасен, Мүқай. Батық -> Əнуарбек. Фазыл -> Айдеш. Тоқтауыл -> Дос, Мыржақып -> Арыстан -> Алмағамбет, Жармағамбет. Жармағамбет -> Сапарғали, Хамит, Сүлтанбек. Сапарғали -> Сүлтанғазы, Болат. Сүлтангазы -> Арыстан, Марат. Болат -> Серік, Берік, Жанболат. Хамит -> Бақыт, Бақтияр, Ғани. Сұлтанбек -> Владимир. Таңқы (Дəнсары) -> Қаракөз -> Баймүрат, Шағалақ, Шошақ, ЬІстық, Көгілші, Үңғыт, Қүрманай, Наурыз. Шошақ > Қаракүшік, Достияр -> Жолбарыс, Алдаберді. Жолбарыс -> Түяқ -> Есқара, Балта, Жанқара, Атахан, Төлепберген. Балта -> Шағыр, Шалта, Өтеулі, Меңліқара, Бекберген, Қейкі, Майлы, Самрат. Кейкі -> Төлеген -> Саржақ, Жаңғабыл батыр, Төлебай. Жаңғабыл батыр -> Арыстан, Қошқар. Алдаберді -> Түгелбай, Сəркен.

Түгелбай -> бəйбішесінен — Айбос, Кемайбай, тоқалы-нан — Түнқатар, Айдарлы, Жаңбыршы. Айбос -> Көбек, Жөкер. Көбек -> Алтай, Алтынбай, Егізбай, Алтыбай, Қондыбай, Бөлекбай, Болтайсал, Алаң, Шаян. Алтай -> Шайқы, Қетебай -> Қазықұрт, Ташаман. Алтынбай -> Базарбай, Құдабай, Қүлен, Алтыбай -> Əлжан, Басықара, Нысан, Асан, Меңдіаяқ. Əлжан -> Дəулет, Сыздық, Мүхамедияр, Жүмабек. Жүмабек -> Майлыш, Қамбар. Басықара -> Ержан, Саурық, Сыпатай, Жүсіпбек, Ахмет, Досжан, Махамбет. Саурық -> Ыхлас -> Иманғали. Сыпатай -> Ыбырай, Қүрбан. Жүсіпбек -> Мəкен, Сығай, Медіхат, Сүнғат, Мүратбек, Абдрахман, Сейітқасым. Ахмет -> Махмуд, Сон. Досжан -> Əмір -> Əубəкір, Сары, Тасыр. Сары -> Жағыпар. Қондыбай -> Мəжен, Жақай. Мəжен -> Ақай -> Қадір -> Алмат, Марат, Мүрат. Жақай -> Нүрмағамбет, Түрмағамбет, Жақсылық, Жақьш, Есет, Бекет, Жортпас. Нүрмағамбет —> Қүсайын, Мүстафа, Едіреш, Бодаш (Смагүл). Қүсайын -> Садық, Сейтжаппар, Қадырбай. Садық -> Əлім, Əділ -> Айбек. Садық Құсайынүлы Нүрмағамбетов (1913 ж. туған) — 1938 ж. Қаз.ССР Жоғарғы Советінің хатшысы болған мемлекет қайраткері осы кісі! Болтай сал -> Ақдəулет, Байдəулет, Əймембет, Жəрімбет, Бүркіт. Ақдəулет -> Алмат, Ыбырай. Байдəулет -> Дадай, Ескендір, Нүрқан, Смағүл, Сəдікен. Əймембет -> Сүлеймен, Ыбынтай, Махамбет -> Эли, Əлібай. Бүркіт -> Қүрайыш -> Абдолла, Əбдірашит. Жөкер -> Қарқықүл, Есеке. Үңғыт -> Қыпшақбай -> Иса. Алтыбай би болған кісі көрінеді. Кенесары оны інісімен қоса: "Еліңді маған бағындырмайсың, менің хан екенімді мойындамай, маған мойынүсынбайсың", - деп үш түйе қамыс, үш түйе сексеуілдің томарының астына салдырып өртеп жіберіпті. Оның кегін қайтару мақсатында, Жаңғабыл_батыр Торгай өңірі маңында Кенесарыға шабуыл жасап, оның тоқсанға жуық сарбаздарын қырып өлтірген екен дейді. Ал Кенесарының өзі қалған сарбаздарымен оңтүстікке қарай қашып қүтылыпты. Адам ашынғанда бірімен бірі жауласып осындай жаман əрекеттерге барады екен-ау?! Жаңғабыл да осындай ашынудың нəтижесін-

де өзінің батырлығын көрсетіп, Кенесарының əділетсіздігіне қарап əрекет жасаған еді. Бүл уақиға Нүрқан Ахметбековтың "Қарауыл қырған" поэмасында суреттелген. "Жаппас" руынан Сəбира Майқанова (атақты актриса апамыз), Əзірбайжан Мəмбетов, Хамит Шурин, ауылшаруашылық академиясының корреспондент мүшесі, техника ғылымының докторы Иса Қыпшақбайүлы, ғалым-этнограф, тарихшы, аудармашы, адвокат Сералы Мүңайтпасүлы, Қазақстан Республикасының премьері-министрі Иманғали Тасмағамбетов, мемлекет қайраткері Садық Нүрмағамбетов т.б. атақты кісілер шыққан.

10. АДАЙ Үраны — "Бекет". Таңбасы — Жебе, садақ. "->" Жетірудың Табынынан шыққан Нүрпейіс қазіреттің жазып қалдырған шежіресі бойынша, ақын, шежіреші М.Неталиев, "жазып отырмын" деп осы Адай аталығының таралуын 2001 жылғы "Қазақстан əйелдері" журналының №1, №2, №3 сандарында жариялап жазған еді. Біз осы нүсқаны дүрыс жазылған дептүсініп, "Алшын шежіресіне" қосып отырмыз. Дүрыс, бүрысын бір Алла біледі! Тарихтан белгілі Тоқтамыс ханды Едіге батыр шапқан кезде сол елден Елтай деген бір жас жігіт қолға түспей қашып қүтылып, Кіші Жүзге келіп, Қыдырқожаға (Байға) паналап, малын бағып жүріпті. Байдың Жəнби бəйбішесінен туған жалғыз Шамсиябану (Қанбибі, Баршабике, Бəше, Анайы, Айсүлу деп те аталады) атты сүлу қызы бар еді. Сол қыз ойда жоқта жүкті болып үл туыпты. Мүны естіген Бай (Қыдырқожа): "Баланың əкесі кім?" - деп сүратса, қызы: "Əкесі алыста емес, Елтай деген жігіт" - деп жауап береді. Сонда Бай: — Мақүл, қызым үлының əкесін айта алмай ма деп күдіктеніп едім, ендеше бақытты əрі бай болсын, төрт қүбыласы сай болсын, үлдың аты Адай болсын, маған салса — Қүдай болсын!" деп ақ батасын беріп, қызын Елтайға некелеп қосқан екен дейді. Демек, Адай Байға жиен болады. Дегенмен ол Алшын еліне сіңіп, оның ұрпақтары "Он екі Ата Байүлы" руының қүрамындағы белді бір ру болып қалыптасып, өзінің өсіп-өну, даму тарихы бойынша үлтанды, белді елге айналғанын білеміз. Ал Адайдың əкесі Елтайдың ататегі, руы белгісіз, жүмбақ күйінде қалды дейді. Адай 115 жыл ғүмыр кешіп дүниеден өтіпті. Адай ататек шежіресін кезінде 1982 жылы 96 жасында дүниеден өткен Қарақүл (Ибраһим) Қалыбайүлы жазып қалдырыпты. Ол М.Неталиев жазған шежіремен сəйкес. Енді осы нүсқа бойынша Адай ататегін таратайық. Елтай ~> Адай -> Қүдайке, Қелімберді. Қалмақтармен болған бір соғыс кезінде Қүдайкенщ бірінші əйелі төрт ұлымен Сырдарияның суына кетш өледі. Жетшс

жасқа таянған Қүдайке мұнан бұрынғы бір жаугершілікте түтқындалып əкелінген, үйінде қызметші (күң) есебінде жүрген, Туркмен қызына үйленіп, онан Тəзіке жəне Қосай атты екі ұлды болыпты. Олар, екеуі де өсіп жігіт болған соң əрі батыр, əрі мерген болыпты. Түркмендермен жауласқанда, оларды үнемі жеңіп, олжалы қайтады екен. Осыған орай оның үрпақтары кейін өздерін "Туркмен адаймыз" деп атап кетіпті дейді.

1. Қүдайке -> Тəзіке, Қосай.

2. Келімберді -> Құнанорыс, Ақпан, Бүзау, Шыбынтай (Балықшы), Тобыш, Мұңал. Осы сегіз ұлдан тараған үрпақтарды "Сегізарыс Адай" деп атайды.

1). Тəзіке -> Қабақай, Өтей, Сəркей. Қабақай -> Мамақ (Манақ), Пысық, Есен, Құлымпи. Өтей -> Есім, Төлен, Құлшара, Ебеке, Сеңгіл, Сары. Сəркей -> Тотанбек, Жезбике, Байқара, Шаңқара, Орыс, Кесе, Шеге, Тас 2). Қосай -> Байбол, Тіней, Əйтей, Бегей, Бəли, Сүйіндік Байбол -> Мəмбетқұл, Есенқүл, Есенбет, Жұлдыз, Меңдібай. Мəмбетқүл -> Тоқтамыс, Тоқпамбет, Арысган, Балтай, Елғонды, Итемген. Тоқтамыс -> Нияз, Еспенбет, Егіз, Кенелдік. Нияз -> Қалдыбай, Жолдыбай, Келəлі. Қалдыбай -> Түменбай (Түмен), Оңбай, Қабыланбай, Иманбай, Жапалақ, Қали, Ысмайыл. Түменбай (Түмен) -> Байту, Қүлту, Жанту, Жүмалы, Таналы, Аққазы, Жүмақай, Қали. Қүлту -> Қөшекен, Шынтай, Асан.

I Қөшекен -> Барайыс, Бекарыс, Мырзағали, Нұрғали. ""-! Барайыс -> Төреғали, Сүлташ, Қали, Шахи. Сұлташ ~> Нəси -> Абдулках, Ғабдулхамит, Халидолла, Жайсенбай, Жексенбай. Жексенбай -> Нұрлан, Серік. Қали -> Аблахат -> Ғабдысамат, Тахир. Шахи -> Ғабдықадыр, Ғабдымəжит — О. Ғабдықадыр -> Роберт -> Рашид, Руслан. Бекарыс -> Исағали -> Қадырəлі, Əмірəлі. Мырзағали -> Жүмабай, Үзақбай. Жүмабай -> Ғинаят. Үзақбай -> бəйбішесінен — Ғибадолла (Ғибат), тоқалынан — Роберт, Батырбек. Ғибадолла -> Еркен, Дəурен. Нүрғали -> Ғабдолла -> Зейнет, Ғизат, Нəсиполла. Ғизат -> Айболат, Нұрлан. Нəсиполла ->Арман, Айымбет, Айбек. Шынтай -> бəйбішесінен — Молдағали, Əжіғали, тоқалынан — Зейнолла, Сейфолла.

Молдағали -> Қайыржан, Файзолла, Ғали, Қайдар. Қайыржан -> Ғафар, Ғазиз Əжіғали -> Мұхамбет, Махмут, Əмірхан, Арон — О, Қабыш. Мүхамбет -> Мүхтар. Əмірхан -> Ғабдыпарух, Ғабдысəлім, Бақытжан, Бақтияр. Қабыш -> Пазыл, Фатих. Зейнолла -> Уаһап. Сейфолла -> Ибрагим, Ысқақ. Таналы -> Иса, Муса. Иса -> Сары -> Төленді -> Əнес. Оңбай -> Қисық -> Сейтқұл, Сейітқазы. Сейтқүл ->• Сарбала, Есқали. Сарбала -> Шайқы, Рахмет. Шайқы -> Тайман. Есқали -> Шəки, Мүрат, Сəлім, Шəріп. Жолдыбай -> ----- ? ------- > Қодар -> Базарбай -> Есім -> Мерəлі. Мерəлі -> Уəлдан (Өлдан). Еспенбет -> Үмбет, Мəмбет, Сүгір. Үмбет -> Сауғабай, Əзберген, Байғүтты, Қауынбай, Қоңырбай. Сауғабай -> Қожабек, Əтембек, Əлдебек, Зорбас, Райыс, Бейіс, Сейт. Əтембек -> Мьшлым, Суханберді, Досым, Тайыр, Қазихан. Суханберді -> Қойшыбек, Əбілқасым, Уаһап, Кəріп. Қойшыбек -> Мүқтасын. Əбілқасым -> Тобажан, Бабажан, Нүрлан, Тұрлан, Қажымүқан Бабажан -> Еркін, Қайырлы. Еркін -> Елдос. Қайырлы -> Шоқан, Жаннүр. Уаһап -> Құрманияз, Бақыт. Сүгір -> бəйбішесінен — Даубатыр, Жүбатыр, Қунатыр, Ибраһим, Насихат, тоқалынан — Өтепберген. Қунатыр -> Халидолла. Тоқпамбет -> Шыбынтай, Қарауыл, Шөң, Əлімбай, Жамантай, Əлібек, Қарабек, Шəкі (Шаң). Шыбынтай -> Бұланай, Қартабай, Қазыбай, Қойбас, Ерназар, Мылқымбай. Қартабай -> Байдалы, Аппақ, Бекайдар, Айдар, Əлмембет, Түрмамбет, Жомарт, Көркімбай, Кішікей. Айдар -> Қөбек, Есенаман, Есқара, Еділ. Есенаман -> Есжан, Жаңаберді, Панаберді, Жансүлтан, Ерсұлтан, Меңдібай, Оңдыбай. Панаберді -> Рахадаш, Қапан, Мəди, Мүнісқали, Шəріпқали. Мəди -> Қайыпқали, Қабдолла, Қалидолла. Қайыпқали -> Аяпберген, Төленді. Қазыбай -> Бақай, Шортанбай, Беспай, Сазанбай, Қыстаубай.

Мылқымбай -> Қөбес, Байеке, Ақпан, Бектас, Қойтас, Шойтас, Таспен, Айеке, Ереке, Бектен, Ынжыл. Байеке -> Жұмағазы, Ерғазы, Ерғали, Байкенже, Жүбааі. Ерғазы -> Өтеш, Хафиз. Ерғали -> Пангерей, Əжігерей, Тарих. Жұбаш -> Мүхтар, Мұхит. Таспен -> Қабсалық, Түсінəлі, Аймағанбет, Хасан. Қабсалық -> Сапар, Ғазиз, Əділғали. Сапар -> Төленді, Жəлел, Жəңгір. Ғазиз -> Ғимран. Ереке -> Бүйрек -> Есенғали. Бектен -> Төлеген, Самар. Ынжыл -> Өтеп —> Есқали, Ерғали, Нысанбай. Есқали -> Əзидолла -> Мейіржан, Серікжан, қыздары — Алма жəне Алтынай. Атақты домбырашы-күйші Əзидолла Есқалиев осы кісі! Ерғали -> Ақпенбет, Қоныс, Қөшербай, Төлебай. Нысанбай -> Елемес. Шəкі (Шаң) -> Қалеш, Арыстан, Қалеш -> Смағила. Арыстан Мəмбетқұлұлы -> Егізбай, Төлеп, Жабай. Балтай -> Шахаман, Бөлебай, Екібай, Бақтыбай, Елқонды -> Түркебай, Қүдайберген, Айтбай, Шақыман. Итемген -> Нүрпейіс, Жанпейіс, Жансейт. Есенқүл -> Есекбатыр, Еміл, Өрөзек, Нүрбай, Қоңыр. Есенбет -> Бəйбіше, Тоқал. Жүлдыз -> Қадыр -> Олжабай, Ордабай. Өрөзек-> Тасболат, Мұрат, Құдайқұл, Байдəулет, Қасажан, Байқұл. Нұрбай -> Айдарлы, Айтқүл, Бəйнеке. Қоңыр -> Қиікбай, Боран, Бердіс. Тіней -> Арық, таңат. Арық -> Тəңірберген, Қүдайберген. Тəңірберген -> Сейтімет, Қылыш, Бүйрабас, Түгелбай. Қүдайберген -> Қасболат, Бекболат, Байдəулет (Маябас) Таңат -> Өтеміс, Қоныс, Қасқа — О. Өтеміс -> Сағындық. Қоныс -> Есенбай, Жаулыбай. Бегей -> О. Бəли -> Есберді, Есқара. Есберді -> Қүлай, Қүлжа. Есқара -> жарылғап, жарбол. Жарылғаи -> Есен, Өтеп. Есен -> Байбақты, Асан, Үсен, Бөпеқара, Боқан, Қуаныш. Байбақты -> Жабағы. Асан —> Жақай — О. Үсен -> Ақыл, Дəулетбай -> Шорабек, Мейір, Орақ. Боқан -> Жəніке, Бəніке, Тініке, Қонақ, Айдаралы.

Өтеп _> Төлби, Жаншуақ, Мырзатай, Мырзагелді. Төлби -> Шыңбай, Жаншуақ -> Шопақ. Сүйіндік -> Тышмамбет, Досмамбет, Байтөбет. Тышмамбет -> Мырза -> Айтуған, Түнғатар, Балтабай, Қелдібай. Айтуған -> Шынтемір, Беке, Қалқаман, Қөне. Досмамбет -> Құрманқүл -> Бегəлі. Бегəлі -> Құдайназар, Қараменде, Тоқа, Қүл, Бүхар. Қүдайназар -> Алтай, Қарпық, Ақсары, Шақшақ. Алтай -^ Əлі, Қаби. Қарпық -> Жарқынбай, Байғабыл, Маңдай, Шақшақ -> Итемер, Шомақ, Аққошқар. Қараменде -> Сейтім, Бошалы, Сералы, Қенжебай, Шектібай. Тоқа ~> Есімбай, Көшімбай. Бұхар -> Бердібек, Санбай, Сансоқ, Қыдырбек. . 2. КЕЛІМБЕРДІ 3). Қүнанорыс -> Жанбай, Жантуған. Жанбай -> Жортас -> Тегембай, Түгелбай. Тегембай -> Өтеп, Қайдауыл, Бүғай. Түгелбай -^ Қойым -> Жетіқара, Шортан -> Жазық -> Ее. Ее -> Сүтек -> Қорлыбай, Қызылбай, Өміртай, Оңғарбай, Темірбай. Жантуған -> Сүйіндік, Байқошқар (Жүнді), Айдабол. Сүйіндік -> Қожамжар, Қаспақбай, Қожа (Садық). Қожамжар -> Жиенқүл, Əлдеке, Мее, Қатпа, Қенжебай. ҮЖиенқүл -> Лабақ, Мыңбай, Шал, Үкі, Төртқара. Лабақ -> Қалқаман -> Өтетілеу, Қара, Орақ. Мыңбай -> Қармыс, Қоныс -> Шабай. Шабай -> Меңдібай, Қуатбай, Сүгір, Есен, Қалдыбай, Медетбай. Мендібай -> Текебай, Жандəулет, Молдəулет, Бердəулет. Сүгір -> Жоламан, Еламан. Есен -> Қүлман. Қожа (Садық) -> Жақсылық -> Сүлтанмүрат, Манат. Сұлтанмүрат -> Қорталы -^ Тінəлі, Тілеп. Тінəлі -> Мүңалбай, Тобышбай, Қамысбай, Жарылғап. Тілеп -> Хан, Қара, Орын. Байқошқар -> Ақбағыс, Тілеуке. Айдабол ~> Қайыпназар. 4) Бүзау -> Жеменей, Айтумас Жеменей -> Жомарт, Алдасай, Кедей (Нүрмағамбет) Жомарт -> Қожамсүгір, Солтанкелді, Қожағүл. Қожамсүгір -> Сейтқүл, Өтеген, Қара, Қөсе. Сейтқүл -> Қанай, Баян.

Солтанкелді -> Солтаналы, Бегімбет, Қалша, Сары. Қалша -> Есенкелді, Болатай, Меңдіқұл, Алықүл, Сары -> Мырзакелді, Қожантай. Қожағүл -> Қалтабек, Сұлтан, Жангелі, Шортан. Алдасай -> Зерең. Кедей -> Ақша Кедей, Қара Кедей -> Көбентай -> Татьгрбай, Жақсыбай, Азынабай, Мыңжасар. Айтумас -> Шылым -> Бəйбіше, Қаратоқа, Көшке, Ақбота, Өрдек. Бəйбіше -> Шыныбек, Тыныбек, Шідербек. Қаратоқа -> Сеңгірбай, Жылқыбай, Қүттыбай, Көшкіл, Шұғыл, Сүйірбас. Өрдек -> Есен, Бөкен, Мамыр, Олжашы, Қенже. Есен -> Сейіт, Сейтімбет, Өтебай. Бөкен -> Саламат, Мырзаболат, Қасай, Түндет. Кенже -> Қойсары, Қонай. 5). Ақпан -> Қаракүшік, Қармыс, Сармыс. Қаракүшік -> Қүдайқұл, Қүти. Қүдайқүл -> Бөтек -> Санақ, Байсал, Қамытай, Бүлтоқаш. Қамытай -> Өтемей, Төлемей. Өтемей -> Меңдібай, Жылыс. Төлемей -> Таңатар, Шуақбай, Есенберді, Баймағамбет. Таңатар -> Бəубек, Рысбай, Сүйіндік, Шама. 6). Балықшы (Шыбынтай) -> Қоршы (Жүйрік), Өртілес. Келімбердінің Шыбынтай деген баласы мал өсірген өзге туыстарынан бөлініп қалып жарлылықтың тауқыметін тар-тып, "Өзен жағалағанның өзегі талмас" дегендей көшпей-қонбай балық аулап жеп күнін көріп отырыпты дей-ді. Оны келіндері, ауыл аймағы "Балықшы" деп атап кетіпті. Қоршы -> Бекболат, Жолдыбай Бекболат —> Қожан, Амантай, Бабай, Қармыс. Қожан -> Сары, Əлібай, Асан, Берді, Бексе. Бабай -> Ердалы, Қыдыралы, Нұралы. Жолдыбай -> Мəметек, Жатаған. Өртілес -> Қостай, Есберді. Қостай -> Мəмбет, Қожағүл, Қожамберді, Бағытай. Қожағұл -> Аманқұл, Жантуған, Күнтуған. Аманқұл -> Ақмырза, Баймырза, Реалы, Рысбай. Қүнтуған -> Роқ, Киік, Бітік, Қайдауыл, Шыңдауыл. Қожамберді -> Рай, Добан, Қалдыаман. Рай -> Қосберген. Қалдыаман -> Сатыпалды, Сатай, Төлебай, Қалмырза, Ақмырза, Боран, Төле, Қөрпежан. Қөрпежан -> Табылды, Қайып, Мүсіреп, Құсеп. Мүсіреп -> Балданнияз -> Тұрманбет, Жүрын. Бағытай -> Етіс, Жүмат -> Дүйімбай, Мүлкіаман.

82

Есберді -> Естібай, Жүма. Естібай -> Майтан, Айтуар. Айтуар -> Амандық, Арыстан, Айтбай, Өтеген, Жабас, Жорты, Еркесары, Көрпесары.

7) Тобыш -> Ораз, Бөгей. Ораз -> Жайық, Шегем. Жайық —> Əлменбет -> Табынай, Зорбай, Шоңай, Бəубек, Қожа. Табынай -> Арыстанбай, Табылды, Дауылбай. ' Зорбай ч> Тоқабай, Қүл, Жаңай, Телеке, Өтеғүл. Шоңай -> Тоқсанбай, Бөгенбай -> Боқай. Бəубек -> Бөрібай, Тайсары, Малтабар, Қүлшықай, Жарас, Құдас. Қожа -> Қожакелең, Мұрын. Қожакелең ^ Айтқожа, Андықожа. Мұрын -> Қарамырза. Зорбайүлы Тоқабай -> Өміртай, Байболат. Қүл -> Қыдыралы, Бердалы, С ердалы, Бегеш. Жаңай -> Қожаназар, Əлі, Тасым, Рысбай, Тоян. Төлеке ->• Қамысбай, Күмісбай, Қаржау, Дорал. Өтеғүл -> Арап, Үмбетбай, Өмірбай, Əбет, Жадыра. Шегем н> Сырлыбай, Жаубасар, Ожау, Бабық, Қараш. Бөгей -> Қыдырқүл -> Малай, Қосақ, Қозыбақ.

8) Мүңал -> Эли, Шоғы, Жаулы, Бəйімбет. Эли -> Қошқар -> Жанғозы, Абыл. Шоғы -> Есекей, Жолай. Жаулы -> Ескелді, Қосқүлақ, Жарты. Ескелді -> Игілік, Жақсылық. Қосқүлақ -> Жаналы, Төленді, Тоғызақ. Жаналы -> Атағүл, Байдығүл, Өтеғүл, Мырзағүл, Жарылғап. Мырзағүл > Алдаберген, Алдоңғар, Меңдіқүл, Бекет батыр. Бекет -> Жайлау, Тоғай, Байнияз, Қыдыр, Бəйтелі. Бекет батыр 1750 жылы туып, 1813 жылы дүниеден қайтқан. Жарты -> Жетімек, Мете, Дəулеталы, Қеше, Бектеміс, Тоқтамыс, Базар, Назар. Жетімек -> Ырсалы, Амантай, Пүсырман, Ман. Дəулеталы -> Тілеуберді, Тілеміс. Тілеуберді -> Дəуқара, Жаңақара. Тілеміс —> Итбатыр, Үсен. \/Кеше -> Меңдібай, Сасықбай, Қожағүл, Шортық. Бектеміс -> Қамай, Самай, Мамай, Сүйірбас. Қамай -> Байжігіт -> Үдербай, Көлбай, Сары, Сығай. Самай -> Ақжігіт, Есенбай, Өкін, Боранбай, Қүттыбай, Шақабай, Қүлшымбай. Тоқтамыс -> Бабеке, Тілеке. Бабеке -> Өтембет, Табай. Тілеке -> Қүттығай, Қаржау, Доспанбет, Майтан.

83

Базар -> Отыншы, Жəнтен. Назар -> Майдан, Шотан, Қүдайберген, Тастемір. Бəйімбет -> Алдаберді, Сабытай, Жəдігер, Рысай (Сарғасқа) Алдаберді -> Райымберді -> Боқсары, Текей, Жанақ. Текей -> Əтемберді, Байшағыр, Мамыртай, Жақау, Əнет. Əнет -> Қырымқұл, Қыдырша, Бабақүл, Төлеп, Мая, Жаныс. Сабытай -> Медет, Жандай -> Сүгіралы, Сарболат, Сегізбай, Көрпе, Боққара. Медет -> Үдер, Байбол, Батыр. Сегізбай -> Қосбармақ, Күшік. Көрпе -> Аралбай, Маңғыбай, Күйік. Боққара -> Байбоз, Жанбоз -> Өтеулі, Матай, Айым, Шақа, Жаманқара. Байбоз -> Жылкелді, Бикелді, Арықбай, Өтеп, Молжігіт, Шолпанқүл, Қамысбай, Күшікбай, Дауылбай, Боранбай, Шоқа. Адай шал 115 жас ғұмыр кешіп Келімбердінің баласы, ең кенже немересі Мұңалдың қолында қайтыс болыпты. Дүние саларда Мүңалға батасын беріп кеткен дейді. Сондықтан да Мұңал шаңырағы "Қасиетті — Мүңал ошақ" атаныпты. Осыған орай, кейін Адайлар дау-жанжалды шешу үшін де, ант беру үшін де осы "Мүңал ошақ" шаңыраққа келіп жүгінетін болған. Кезінде Мұңалдан көптеген ел қорғаны болған ерлер шыққан. Əулие-пірлер де болған, аузы дуалы билері де аз болмаған. Ақын-жырауларының (Мүрын жырау) сөз орамдары, ой-толғамдары халық мүрасына айналғаны белгілі. Бір жиын-тойда отырғанда қасындағылар Мəтжан биге: "Сен кімсің?" - деп сүрақ қойғанда, Мəтжан би: "Əуелі Адай бол, сосын Мүңал, сосын Жарты бол, сонда Қүдайға төрт елі жақындайсың жəне менің кім екенімді сонда білесің. Аспанда Қүдай, жерде мұнай, ортасында Адай, Танысаң Адайыңмын, танымасаң Қүдайыңмын," - деп жауап беріпті дейді.

11. БЕРІШ Үраны — "Ағатай". Таңбасы — тостаған , тұмар. Беріш -> Байбақты, Байсейіт — (Беріштің Жүсіп деген күйеуінің немересі).

1. Байбақты-> Əсілбас (Асылбас), Күсілбас, Шақай. (Күлкеш) 1) Əсілбас (Асылбас) -> Себек, Жаңбыршы. Себек -> Бөрібас, Андағүл, Сары. Бөрібас -> Тума, Бөрте, Жанбай, Жайықбай (киімді). Тума -> Тайата, Байтілеу, Қемесай, Сатан, Қиікбай. Кемесай -> Сейіт -> Бегəлі, Сыралы. Киікбай -> Шора, Түнқатар, Айтбай, Малыбай, Медеубай. Шора -> Боранбай, Ақкете, Амандық.

84

Боранбай -> Əлімбай, Шармақ -> Шомажан, Меңдігерей, Шақыман. Жанбай -> Саржала. Андағүл -> Қоңырбөрік, Қөлбай, Саңырақ, Сүлтан, Момақан, Балшық, Жетек. Сары -> Балталы, Байдəулет, Түрікпен. Балталы -> Жылкелді, Асан, Үсен. Байдəулет -> Иман, Тілеп. Түрікпен -> Баба -> Сонтей, Қонақбай, Бөрлібай, Байтен. Жаңбыршы -> Тайлан, Дəулетбай, Сүйірбас, Уəдір, Садақшы. Тайлан -> Балқы би. 2). Күсілбас (Күлкеш) -> Жанай, Қосай, Қожай, Бегіс. Жанай -> Қүлкеш, Қарқара. Қүлкеш -> Таңқожа, Меңдібай. Таңқожа -> Сады, Сақаман. Меңдібай -> Жылкелді, Сыбанқүл -> Түкеней, Қылыш. Түкеней -> Найман, Ақайман, Ақүрпек. Қарқара -> Ізбасар, Шақат, Бекауыл, Түрке. Қожай -> Бөлек. Қосай (Шабанқара) -> Пыштанай батыр (Ерсары батыр) Пыштанай -> бəйбішесінен — Түгелек, Даңғар, тоқалынан — Қалыбай, Сүгірбай, Толыбай. Түгелек н> бəйбішесінен — Матағүл, Бейбіт, Сəбден, Оралма (Қалмақ қызы) тоқалынан — Есім, Күсеп, Сауыт толқалынан — Алдасай, Томалақ. Даңғар -> Əйтімбет, Дастан. Бегіс -> Құдайберді, Наурыз. Қүдайберді -> Тəңірқүл, Жалтыр. Тəңірқүл -> Қүл, Құлшай, Келенбай, Малмақ, Сатай. Жалтыр -> Жəнібек, Дəуіт.

3). Шақай -> Есен, Женет. Есен -> Ырсай, Самай, Елтүзер. Ырсай -> Бодық, Шағыр, Жарықбас, Доғалақ. Шағыр -> Нарқозы, Аққозы, Байқозы. Елтүзер -^ Жанқүтты, Малқұтты, Жолан. Малқүтты -> бəйбішесінен — Қалдыбай, Дəулет, тоқалынан — Көтеней, Божай, Сəнтай. Көтеней -> бəйбішесінен — Əйтімбет, Бейімбет, Байғүл, Малай, Қалмақ тоқалынан — Дос, Жандос, Алдос. Жандос -> Бəдік, Əтембек, Еркебай, Серкебай. Бəдік -> Шойтас, Қойтас, Байтас, Қорқыт. Женет -> Үмбетбай, Наурызбай. Үмбетбай -> Қыстау, Жарлы, Қамыс. Наурызбай -> Орыс, Барыс, Беке, Тұмен. 2. Байсейіт -> Тілес, Қитас. 1). Тілес -> Бөкен, Қаратоқай.

85

Бөкен -> Өтеғұл, Саназар, Ақсары, Қошетер. Қаратоқай -> Андағүл, Сасыған, Айтқожа. Андағүл > Айболат -> Есболай, Бекбаулы. Есболай -> Итемген, Қөтен, Мəймен, Қүшік, Қоныс. Итемген -> Қара, Қабыл, Қалдыбай, Мəтен, Табылды. Қара -> Дəрі, Есет, Сары, Бөкенбай, Қамбар, Жанқүтты. Дəрі -> Ербақы, Бөшен. Ербақы -> Ізбас, Айжарық, Əшек, Көшек, Түркістан, Жəке, Қилыбай. Қилыбай -> Қүманберді -> Қырымқүл. Бөшен -> Алдаберген, Оразалы, Байбосьш, Қаратой, Шар-мақ, Түменбай, Сексенбай. Есет -> Аман, Ыбырай, Өтеміс, Қажи, Қалман, Шауқар, Нүржан. Сары -> Қүлахмет, Қүлжабай. Қабыл -> Мəмбетжан, Жаппарберді. Мəмбетжан -> Демесін, Сүйесін. *'■ Жаппарберді-> Үмбетбай,Сатьшалды, Тасмағамбет, Аташ, Мəмбет. Мəтен -> Жақсылық, Мүстафа. Табылды -> Қүлбарақ батыр -> Қебіс. Қөтен -> Байғазы, Жабағы, Қөмпей, Арық, Қүлбала, Ақпан, Естекбай, Тоқпай, Тобанияз, Меңді. Қүшік -> Қүлшар -> Лекер, Батан. Бекбаулы -> Боранқүл, Жолболды, Қүттыбай. Боранқүл -> Төлеп, Төлеген, Тілеулі, Бегімбет, Тілеміс. Төлеп -> Бердімүрат, Қенжемүрат. Тілеулі -> Есбосын. Бегімбет -> Сарт -> Еснияз, Атанияз. Тілеміс -> Түрнияз. Сасыған -> Аққүлы -> Қарабие, Жиенбай, Өтеғүл, Мамаш, Құлсары. Жиенбай -> Рақпан -> Аман -> Мөңке -> Матай, Мүрат. Айтқожа -> Андықожа, Шындеке, Бердіке. Шындеке -> Алпар, Түлпар, Малқар -> Жаналы, Баспақ. Алпар -> Өмірзақ, Байзақ, Жанүзақ. Түлпар -> Мəулім, Шерім. 2). Қитас -> Жайық, Есенғүл. Жайық -> Бақалай, Наурыз, Дəулет, Тыныс. Бақалай -> Арықпан -> Есназар, Сатыпалды. Есназар -> Қөтей, Шұбар. Сатыпалды -> Қүттығай, Айбас, Жанүзақ. Қүттығай -> Қөбек, Қөрпе, Қазанғап, Қасболат, Тасболат, Байболат. Айбас -> Тайсойған, Сары, Мамыр, Бектемір, Талғар. Наурыз -> Тілеуке -> Ағатай батыр, Шағатай, Есіркеп. Ағатай -> Айболат, Қауат, Атабай, Боқай, Жəнібек, Сəрікпен.

86

Боқай -> Қегəлі -> Жабал, Тайман. Жабал -> Орманбет -> Нұғыман, Рақ. Тайман -> Исатай, Нысанбай, Əлібай, төлебай. Исатай Тайманов — үлт азаттық көтеріліс басшысы осы кісі! Исатай -> Жақия, Оспан — о, Досмағамбет, Дүмбаян, Əлпияр — О. Жақия -> Шахмет -> Əмет, Сары, Шамақ, Таңқаш. Шамақ -> Оңғарсын, Қабдіреш, Жүмаш, Оразбек, Қүрмет. Досмағамбет -> Қодар, Садық, Қали. Қодыр -> Текен, Бабас, Қожас, Ақас, қызы — Сəбила. Текен -> Шайдолла, Самиғолла, қызы - Əмина. Бабас -> Қалидолла, Қалимолла, Лəпи -> Марат, қызы — Қлара. Қожас -> Зидеш, Анош. Садық -> Момын, Ізмүқан -> Бəтес, Қүлжəміш. Момьш -> Бекмүқан, Башіүхан, Мəжит, қыздары — Мария, Разия, Зулфат. Дүмбаян -> Өтепқали, Түсіпəлі, Сыралы, Қарелі, Қарес. Өтепқали -> Сəлен, Ғүбайдолла, Ибраһим, Хамза, Кишекен, қыздары — Бану, Райхан. Сəлен -> Əдеһам, Кəрім, Қабдол. Ғүбайдолла -> Зү.\пықар, қыздары — Ə^шна| Муслима, Зейнеп. Ибраһим -> Махмет, қыздары — Маймуна, Зура. Хамза -> Сайдол, Зинор. Қишекен -> Қалес, Қабес, қыздары — Сəуле, Мариям. Нысанбай -> Қайымбет, Ситекен, Шерға^и, Жапарғали, Меңғали, Нүртаза. Əлібай -> Ерғали, Дауым, Нүрғали, Дəулеткерей. Дəулеткерей -> Ниғыметолла, Хами. Дəулет -> Дүйсе, Қара, Тумаш. Дүйсе -> Түрымтай, Жарылғас. Қара -> Алдияр, Мадияр, Қүдайшүкір. Тумаш -> Ерназар, Жаубасар, Сейіт. Ерназар -> Алдар, Абдал, Көшім, Мəнтей. Алдар -> Тілеке -> Байнақ -> Машақ -> Досмүханбет. Досмұханбет -> Халел, Қасен. Халел Досмүханбетов осы кісі! Абдал -> Жайылған -> Сарыжал. Жаубасар -> Өмірзақ, Құлмəлі (Қүлманияз-киімді). Өмірзақ -> Байгел, Томаша, Порт. Құлмəлі -> Шыбынтай, Өтеміс, Қобылабай. Өтеміс -> Маханбет — ақын, батыр осы кісі! -> Нүрсүлтан. Сейіт -> Үрсей, Төлек, Бейбіт. Есенғұл -> Үлғаймас, Өтеміс, Жансары, Байғана, Жары, Қошетер (киімді). Үлғаймас -> Отар.

87

Өтеміс -> Қаржау, Қараша. Байғана -> Рысмбет, Доғалақ, Ерназар, Қарымсақ. Жары -> Асан, Үсен. Асан -> Сегізек, Тоғызақ, Жаубасар, Қалдыбай. Үсен -> Өтеген, Төлес, Сырлыбай. Қошетер (киімді) -> Бессары. Өтемістің əкесі Қүлмəлі (Құлманияз) — парсы ұлты қазіргі Ираннан қашып келіп Беріш ішіне Ерназарға паналаған еді дейді, жалшылық етіп құл болып жүріпті. Ал Байсейіттің өзін Берішке жиен еді дейді. Көнекөз қариялардың айтуы бойынша, сол кезде Үйсін елінен Жүсіп деген адам қашып келіп, Берішке паналапты. Беріш оған бір қызын некелеп қосып, қамқорлығына алыпты. Ол Тəкей, Ырыс деген екі балалы болған. Тəкейден —> Айтбай, Қараша, ал Ырыстан --> Барлыбай, Байсейіт, Байқошқар туған. Жүсіп ізінен, осы бес бала өте тентек болып өсіп, жүрген жерлерінде дау-жанжал, төбелес үйымдастырып, кездескен адамдарды жазықсыз ұрып, соғып, сабап, зəбірлеп жүретін болған. Осыған орай олар "Бесқасқа Беріш" атанған. Осы бес баланың бірі Байсейіт үрпақтан өсіп, Беріш руына сіңіп кеткен еді дейді. Ал шындығында бүлар Берішке жиен еді. Мұның рас, өтірігін бір Алла біледі, ал мен есіткен əңгімені жазып отырмын! "Он екі ата Байұлы" елінде Беріш өзге руларға қарағанда көп тараған үрпақ. "Орыс көп пе Беріш көп пе?", "Елді орыс билей ме, əлде Беріш билей ме?" - деген əзіл əңгімелер осыған орай айтылған болуы керек, Беріштен Имашев Саттар, Сужиков Мүхамбетқали, Камалиденов Закаш, Атамбаев Өтешқали т.б. мемлекет қайраткерлері шыққан. Беріш руынан шыққан Египетті он жеті жыл екі аи, он екі күн (1260-77 ж.ж.) билеген төртінші сүлтаны, Бейбарыс еді. Ол 1223 жылы Қыпшақ даласында (Дешті Қыпшақта), Үстірт өңірінде дүниеге келді. Ол кезде қазақтар жалпы "қыпшақ" деп аталған болатын. Сондықтан ол қыпшақтан шыққан деп есептелінген еді. Бейбарыстың атасының Дала, Лама, Жамақ есімді үш үлы болыпты. Бейбарыс сол Жамақтан туған дейді, шешесі — Əйек. Руы — Беріш. Оның басындағы қүлыптаста да осылай жазылған. Бейбарыс 10-12 жас шамасы кезінде, Татар-Моңғол шапқыншылығына ұшыраған тұста Моңғолдарға түтқындалып кетіп, Дамаскінің құл базарында, сау көзі көкшіл де, екінші көзін ақ басқан дімкəсі үшін небəрі 800 дирхемге (динарға) қүлдыққа сатылады. Оны сатып алган сол елдің əмірі Айдакиа Əл-Бундукдари болатын. Қейін бұл əмірдің бағы тайып, қасындағы мамлюктерден айрылған кезде, Бейбарыстың қабілетін байқаған Лйюби əулетінід сүлтаны Салиһ Нажим-ад-дин жеке жасағына жауынгерлікке тіркелген өзге түркі-қыпшақ қүрамаларымен бірге сатып алып еді. Ол оны өзінің жеке гвардиясының бір бөліміне 1244 жылы сардар етіп қойды. Бейбарыс осы қүрамда үрыстар88

ға қатысты, ал Людовик ІХ-ның крест тағушыларына қарсы (Крест жорығына қарсы) күресте Египет армиясына қолбасшылық жасады. Египеттің соңғы сүлтаны Му-аз-зам Тураншахты өлтіруте — қастандық жасауға қатысты. Оның орнына түрған жаңа сүлтан Му-Изз-Əд-Дин Айбек таққа отырысымен сол қастандыққа қатысушыларды өлім жазасына бүйырыпты. Осы кезде өз басын қорғаған Бейбарыс Сирияға қашып кеткен еді. Ол кеткенде мамлюктер Айбекті өлтіргенін естіп, Бейбарыс Кайрге қайта оралды. Таққа жаңа сүлтан Мүзаффар Сайфуддин Қүтүз отырды. Ол Бейбарысқа Сирияның Египетті жаулап алуға ұмтылған монғолдарға қарсы жорыққа басшылық етуді тапсырды.

1260 жылы 3 сентябрьде Айн-Жалут түбінде Бейбарыс басшылық еткен мамлюктер монгол əскерін тас-талқан етіп жеңіп шықты. Қүтүз сүлтан осы жеңіс нəтижесінде өзге əмірлерге мол сыйсияпат жасап, өзінің ержүректігімен айрықша көзге түскен Бейбарысты елеусіз қалдырыпты. Осыған өкпелеген Бейбарыс əмірлермен астыртын сөз байласып, келісіп, Кайрға қайтар жолда Қүтұз сұлтанды өлтіріпті. Сөйтіп 1260 жылы Əмірлер Бейбарысты Египет сүлтаны деп жариялаған еді. Таққа отырысымен ол 1265 жылы бес жыл бойы дайындықтан соң крест тағушы, франктердің қамалдарын бірінен соң бірін басып алды, Кіші Армения патшалығына, Кіші Азияның салжүқтарына қарсы жорықтар жасап көп олжаға батты, Берберлерді бағындырды. Көптеген каналдар, плотиналар, медреселер салдырып елдің əлеуметтік жағдайын жақсартты. Алтын Ордамен одақ жасасып, сауда-саттықты жолға қойды. дипломатиялық тығыз байланыс орнатып, мəдени, діни т.б. дамуына үлкен эсер етті. Ол өмірінің ақырына дейін негізінен ана тілі — қыпшақ тілінде сөйлеп өткен үлтжанды азамат болды, араб тілінде халықтармен тілмаш арқылы ғана сөйлескен. Бейбарыс өзінің бақталасы өз уəзірі Қалауынның опасыздықпен үйымдастырған қастандығынан, қымызға қосып берген уынан 13 күн ес-түссіз жатып, 1277 жылы 54 жасында дүниеден өтті. Ол Дамаскідегі Баб-əл-Барид зиратына жерленді. Басына қүлпытас орнатылды. Қатыгездік опасыздық мүнымен де аяқталмады. Қалауын уəзір (ол да қыпшақ мамлюгі болатын) Бейбарыстың үлы Сайдты бақшада улы сусын беріп өлтірді, ал екінші баласы Ахмедті қонаққа шақырып, жасанды қабырғаның астында қалдырып, бастырып өлтірді, өзі Бейбарыс сүлтан тағына отырды, Бейбарыстың жасақтарын дарға асып, у беріп өлтіріп, қудалап қүртты. Бейбарыстың əйелі Тəж-Бақыт кек алуды Бейбарыстың досы Ибрагимге айтып, шағынады. Ибрагим жұма күні мешітке бара жатқан Қалауынды қанжар салып өлтіріп, Бейбарыстың кегін алыпты. Бейбарыстан ұрпақ бар ма, жоқ па бимəлім. Дерек болмағандықтан ататегін тарата алмадым.

89

12. ТАЗ Үраны — "Төремүрат". Таңбасы — қамшы. Таз -> Ее, Көш. Ее -> Абай, Қабай, Бақай. Абай -> Жастабан, Шарға. Жастабан -> Байсары, Сүйірбас, Тілес. Шарға -> Ақсерке, Жақсыбай, Жолым, Асан, Сырлыбай, Күнбас, Жантай, Жиен. Асан -> Сүтек-> Қарымсақ -> Шоқабай -> Жұмалы -> Əбіт. Əбіт -> Жолдас -> Асылан, Арсылан. Асылан -> Айдар. Ақсерке -> Жарас, Құлымбет -> Өтебай, Тілеміс. Тілеміс -> Аймұрат, Баймүрат -> Түяқбай, Шырдай, Қүрмансейіт. Қабай -> Абдал -> Шонтығүл, Құбай. Шонтығұл -> Жапақ, Мəмбетқүл, Өтес. Құбай -> Қөшей, Қелдібай, Қішкене. Қөшей -> Бура, Тайлақ, Рсымбет, Досымбет, Бəйімбет, Түрымбет, Байкісі. Қөшейдің осы жеті үлы "жетіқара" атанған басбұзар тентектер еді. Қелдібай -> Нүрым, Берсүгір, Бердібай, Түйық. Берсүгір -> Сейтімбет, Құлмет. Бердібай -> Орыс, Жолымбет. Сейтімбет -> Бекқүлы, Жантай. Бекқұлы -> Олжабай, Қүлжабай, Кенжалы, Сагал, Сопы, Бақат, Иткүшік. Олжабай -> Қапы, Шымыр, Ақбалық, Итбалық, Ноқай, Шоқай. Адай дүниеге келгеннен кейін əкесі Елтай жаугершілікте жау қолынан қаза болады. Жұбайы Елтайдың қайтыс болғанын естірткенде Адайдың шешесі Қанбибі апамыздың жүрегі жарылып өліпті. Адай қас жетім қалады. Ал Таздың шешесі Моншақ емізулі екен дейді, Адайды бауырына басып, Тазбен қосып, екеуін өзінің сүтімен емізіп өсіреді. Сондықтан, Адай мен Таз бір ананың емшегінен сүт еміп өскендіктен, туыс есебінде саналады. Алшын елінің аузында — "Аққу мен қаз егіз, Адай мен Таз егіз" деген нақыл сөз осыдан қалған дейді.

90

"КЕТЕ" (БАЙСАРЫ, ТОЙҚОЖА, ТҮМЕНҚОЖА) РУ БІРЛЕСТІП Алқожаүлы Кəдірқожа -> Қаракесек би жеке туған. Қəдірқожа Қыдуар тентектің үлкен ұлынан туған, ол Алшын елінің үлкені болып саналады. Кəдірқожа жарлы кедейлеу болып өседі. Оның үстіне бір жылдары оның үй-жайы, қора-жайы өртеніп кетеді. "Өрт қырсықты ала кетеді" - деп халық айтқандай, сол өрттен соң атамыздың дəулеті өсіп, ықпалы жүре бастайды. Үйге қонақ айналып, той думан жиі болып түратын қалге жетеді. Бай атанады. Жалғыз үлы Қаракесекте ер жетіп жігіт болады. Əкесінің дəулетімен үлы Қаракесек —"Қаракесек бай" атанады, би болады. Қəдірқожа қалың мал беріп ұлына бір байдың Ханбибі деген қызына қүда түсіп айттырып қойған еді. Сол келінді түсіреміз деп жүргенде қыз үйінде отырьш, кімнен екеш белгісіз, екіқабат болып қалған дейді — оған дейін Қаракесек атамыз "үрын" бармаса керек. Оған қарамай, — қүдалардың сыйластығы мықты болуы керек, — Ханбибіні Қаракесекке алып беріпті дейді. Қелін болып түскеннен соң көп үзамай Ханбибі əжеміз бір ұл туыпты — атын Байсары деп қойыпты. Қейін ел ішінде: "Атасыз туған Байсары" деп аталып кеткен екен дейді. Байсары үш жасқа толғанда шешесі Ханбибі қайтыс болып кетіпті. Жылын бергеннен кейін, қайын атасы бүрынғы қызының үйінен екіқабат болып келгенін бетіне баспай алып кеткеніне разы болып, енді үйіндегі жас қызы Қағаз сүлуды (Ханбибінің сіңілісі) қалың малсыз Қаракесекке əйелдікке беріпті дейді. Міне, осы шешемізден -> Əлім мен Шөмен туыпты. Қаракесек бай -> бəйбешесі Ханбибі əжемізден — Байсары, екінші əйелі Қағаз сүлу əжемізден — Əлім, Шөмен. Қаракесек атамыз, — атасыз туған десе де, — Байсарыға əйелДікке "Жетіру" Қердері руынан Кетебике деген сүлуды қүда түсіп алып беріпті. Байсары -> Бозанша, Майлыбай батыр — О (түқым жоқ) 91

Майлыбай батыр жігіт болып өседі. Бір жаугершілікте Байсэры мен Майлыбайды қалмақтар тұтқындап алып кетіп, еліне барған соң екеуін де дарға асып өлтіріпті дейді. Қетебике жесір, Бозанша жетімқалыпты. Сол заманда Ерқожаүлы ("Он екі ата Байұлынан") Сəду деген жігіт елінен өкпелеп кетш, көшш келіп Адамқожамен бірге қоныстас отырып, Бозаншаға өкіл бала болып, "Кете" руына сіңіп кеткен дейді.

1 ) . Бозанша (Байсары Кете) -> Адамқожа, Сəду.

Адамқожа -> Қара, Сары. Қара — О (тұқым жоқ). Сары -> Асан, Жанбақты, Құлсын (Құлыс). Сəду (киімді) -> Сайдан (Сəбден) -> Ожырай. Сайдан (Сəбден) бір балалы (Ожырай) болғаннан кейін қай-тыс болып кетіпті дейді. Оның əйелін Қараға некелейміз десе, Қара көнбей алмапты — Адамқожа əкесінің айтқанын қылмап-ты. Сонымен ол жесірді Сарыға некелеп, онан Асан мен Жанбақты туыпты. Бірде Сары би бір тойға бара жатып, жолдан көштен түсіп қалған, бір бала тауып алыпты дейді. Баладан атың кім десе — Қүлыс депті. Үстіндегі белгісін — меңін көріп біліп, бала етіп алуға онымен келісіп, сол барған тойда жар шақырып, баланың белгісін айтып, жиналған жүртқа жария етіп, сүйінші-сіне бір қүла тай атап, баланы бүрын жоғалтып, енді тауып алып түрғанына жүртты сендіріп, ауылына алып келіпті. Ауы-лына келген соң той жасап балаға Құлсын деп ат қойыпты дейді. Ожырай -> Мырза, Бəйімбет. (Ожырай Кете осылар!) Мырза -> Рысқүл, Қайдос, Қүттымбет, Жамбай, Жолдыбай, Əжімбет. Рысқүл н> Қүдайсүгір, Дəулетімбет, Кəлібек, Қаракөз. Қəлібек -> Тайсоймас, Қойсоймас, Əди, Тіней, Нұрбек. Сарыүлы Асан -> Қиікші, Қарпық, Қарабазар, Кедей. Киікші -> Тілеу, Шортық. Қарпық -> Төкей, Құдайназар, Үлтай. Төкей -> Ақкөбек, Абақан, Қүтмамбет, Шымырбай, Қеген. Ақкөбек -> Нүрлыбай, Бəбек, Түмен, Түген. Нүрлыбай -> Қазыбай -> Өтебай, Қүлбай, Қожагелді, Масақбай, Өтеген. Қүлбай -> Бек -> Қайып. Масақбай -> Махамбет, Қаржымбай. Махамбет -> Бошбай, Нəби, Ілияс, Қаранияз, Əбдірман, Зинеталы. Нəби -> Садуақас, Болатбек, Дүйсенбек, Əнуарбек, Батырбек. Қүдайназар -> Сойырғас, Көбек, Тогызбай, Алтай, Бəйеке. Қарабазар -> Қанысбек, Байбөрі, Бисен, Айдарбол, Жаубөрі. Бисен -> Балжан -> Шораяқ -> Омар ақын (Шайыр ақын осы кісі) Омар -> Шайқы.

92

Сарыүлы Жанбақты ->• Нұрымбет, Сарып. Нүрымбет -> Бəйімбет, Есімбет —> Қаратоқа, Қаракүшік. Қаракүшік -> Ораз, Тастемір. Сарыүлы Қүлсын (Қүлыс) -> Сармамбет, Əйтмамбет, Əлмамбет, Əйтек. (Қүлыс Кете осылар!) Сармамбет -> Қүрманəлі, Мүртазəлі. Құрманəлі -> Мүсірəлі -> Ноғай, Сырғақ -> Таңат -> Ордабай. Ордабай -> Құлдыбай, Қалдыбай, Мəделі -> Жүматай -> Əлиакпар. Əлиакпар -> Есіркеп, Серік. Қүлдыбай -> Жүсіп -> Тəжімбет, Қасым -> Ақылбек, Нақыпбек, Серікбек. Ақылбек -> Оңталап, Оңдасын. Серікбек -> Азамат. Қалдыбай -> Түрмахан, Назарбай -> Теңелбай. Теңелбай -> Қалабай, Жалғасбай, Бауыржан, Мүрат. Қалабай -> Мейіржан. Мүртазəлі -> Қойбақ, Андағүл, Досбай, Қарба, Бастыбай, Қүлкі. Досбай -> Есен, Мырза, Алшан, Мамаман, Əйтімбет, Дулат, Бақашы. Есен -> Жомарт, Байсал, Шынкене, Барақы, Бай, Көлбай, Төле, Қозыбақ. Байсал -> Байқонды, Жаназар, Қүданазар, Қарабура, Түзелбай, Қүдер. Қарабура -> Тініке, Тоқтағүл, Өкшебай, Шегебай. Əйтімбет -> Əйтім. Əлмамбет -> Аю. Əйтек -> Дуан. Байсары өлгеннен кейін Кетебике шешеміз, екіқабат болып қалып бір үл туады. Əлім атамыз үлдың атын "Тегіннен келген бала" деп Тегінболат қойып, Қетебикені өзіне некелеп алып, Тегінболатты бала қылып алады. Қетебике Əлімнен бір ұл — Тойқожа — туады. Онан кейін Əлім Қүба деген шешемізді қыздай алады. Қетебике Əлім өлгесін Шөменге тиіп кетеді, Бозанша мен Тойқожа, Тегінболат Əлімнің қолында қалады. Шөменге тигеннен кейін Қетебике тағы да бір үл — Түменқожа - туады. Сонымен Байсарыдан туған Бозаншаның, Əлімнен туған Тойқожаның жəне Шөменнен туған Түменқожаның үрпақтары Кетебикенің атымен атап: "Біз Кетебикеден туғанбыз" - деп жүріп, "Қете" руы аталып кеткен екен дейді. Əлімнен туған Тойқожаның үрпақтары "Ақ Кете" аталған да, Шөменнен туған Түменқожа үрпақтары "Қара Кете" — "Шөмекейдің Кетесі" деп аталған дейді. Ал Ожырайдан тараған үрпақтар "Ожырай Кете" аталған. Байсарының Бозаншасынан тараған ұрпақтар өздерін "Байсары Кете" атаған, онің ішінде жолдан тауып алған, есімін Құлсын деп қойған, Құлыстың үрпағынан тарағандар өздерін "Қүлыс Кете" деп атап кеткен, ал Сарыүлы Асанның 93

Құдайназарының Сойырғастан тараған үрпақтар — "Сойырғас Кете" деп атанған. Міне, "Кете" руы осылай қалыптасып аталған — бүлар Алшынның "Кетесі". Басқа "Кетеге" қатысы жоқ.

2) Тойқожа (Ақкете) -> Тұрсынбай, Қараш. Тұрсынбай -> Нүртаза -> Қаймытпас -> Жамаладдин, Бағаддин. Жамаладдин ->Қоңыр, Майлы -> Əлібек, Қаралжын, Төлей. Қоңыр -> Құрман, Сасық. Бағаддин -> Шалқошқар, Байқошқар, Аққошқар. Шалқопіқар ->Бəймбет -> Сүлтанай, Қожаберлі, Қүдайқүл, Кэше. Сұлтанай -> Жəдік-> Байтөле, Бармақ, Амандық, Шақа, Өмірəлі, Қаратай, Торытай. Байқошқар -> Базаркелді, Досымбет, Ешімбет. Базаркелді -> Есмұрат, Жолым, Таңатар. Есмұрат -> Асабай. Жолым -> Баймүрат, Самұрат, Төлес. Таңатар -> Қиғылық. Досымбет -> Қарадөң, Туатай, Елтай, Жетім. Ешімбет -> Қосымбет, Жарас. Қосымбет —> Өтеген, Сарыбас. Жарас -> Ақсақал, Байсақал. Аққошқар -> Айдар, Əлімбет (Əлмамбет). Айдар -> Намазғүл, Дəулет, Болпыш би, Көбек, Асан. Болпыш би -> Əжібай би, Арал батыр. Əжібай би -> Мəнжі, Сейіт, Əкім, Барсай, Татай, Толыбай, Балта, Сары, Жаман. Көбек -> Ерубай, Орынай. Ерубай -> Сəмен, Қожагелді. Əлімбет (Əлмамбет) -> Тұрсын, Баубек, Аманқара, Жанатуған, Ебескі батыр, С алы, Есет, Қазыбек. Ебескі батыр -> Құттығай батыр, Алтай батыр, Жүлдыз батыр. Бұлар Ақкетеде "Үш бөрі" атанған ерлер еді. Əлімбеттің əйелі — Ебескі батырдың шешесі Қүланбике-Қарақыпшақ Қобыланды батырдың қарындасы еді дейді. Сон-дықтан оның жиендерінің — Ебескі батырдың үлдарының "Үш бөрі" атанып, батыр болып тууы таңгаларлық жағдай емес еді, нағашысы Қобыланды батырға ұқсап туған ғой?! Қараш -> Алтынша -> Шүрегей -> Мамыт, Түйте, Қалқаман. Мамыт -> Андабай, Саңырық, Босгыбай, Жантай, Өтеғүл. Түйте -> Əнет. Қалқаман -> Саспай, Соқай -> Өмілдірік. Саспай -> Айшора, Жаншора, Байшора. х- 3) Түменқожа (Қаракете) -> Томпақ -> Жəлімбет, Жəрімбет. Жəлімбет -> Қара -> Қазай, Бөлек, Шүрек, Назар. Жəрімбет -> Қүрманқожа, Төлеп, Алдияр, Бетеке.

94

Қүрманқожа -> Темірəлі, Қалмақан, Бəйтек, Бекбау. Төлеп —> Есенқүл, Ерсай. /"Қаракетеден" Шайыр, Дамолла Түрмағамбет шыққан: — Ат-есімім Түрмағамбет, асылым Алшын, Баласы Байсарының "Шөмен" едім. Байтақтан басып озып бəйге алуға, Көңілдің кең бедеуін төбеледім" - деп жырлаған ғой. Шернияз, Ешнияз, Аманжол, Есенжол, Оңғар, Омар, Түрмағамбет, Жүсіп, Шəдіқара, Болпыш би, Арал батыр, Ебескі батыр, Қүттығай батыр, Алтай батыр, Жүлдыз батыр — бүлардың барлығы да кезінде ел басқарып билік айтқан, елге қамқор болып ел қорғаған, елдің саяси тұрақтылығын сақтаған абзал адамдар сол Қетебике əжемізден туып тараған үрпақтар еді. Осыған орай, "Алып анадан туады, жүйрік-жорға биеден туады" дегендей, Қетебике шешеміз текті, ақылды, дарынды, сүлу, парасатты адам болғанын аңғартып түрғандай емес пе? Оның үрпақтарының сол шешеміздің атымен "Кете" руы аталуының өзі тегін емес екенін байқау қиын емес. "Қаракетеден" Жəлімбеттің Қарасының Қазайынан -> Бозбала —> Жантөре -> Шуақ. Сол Шуақ — бала жігіт кезінде еліне (Қызылорда облысының Қармақшы ауданы) симай келіп, Əлімнің Жақайымынан Асан тайпасының ішіне келіп, Тəжібай деген атамыздың қолында іні болып үш жылдай жүрген екен. Сонан Тəжібайдың əйеліне Шуақ қүлаққағыс жасап, келіншек алғысы келгенін, өз алдына үй болғысы келгенін айтыпты. Əжеміз мүны Тəжібай атамызға айтып білдіреді. Ол үлкен ақсақалдарды жинап алып Кеңес қүрьш сүраса, ақсақалдар: "Үйіңде бой жетіп отырған "Қанша" қызды оған қос," - деп ақыл беріпті. Сонымен Қаншаны Шуаққа қосып, өз алдына бір үй етіп, алдына мал салып, Ізбас Асан Тəңірбергеннің үрпақтарымен еншілес етіп, қасына көшіріп қондырыпты. Шуақ бала-шағалы болып, үрпақтап Жақайымның Асанының Ізбасы ішіндегі "Қаракете" атанған дейді. Шуақтың үрпақтары Жақайымның Асан тайпасына жиен болады. Шуақ -^ Досым, Досмамбет, Қосан — үш үл, Ырысты, Орын — екі қыз. Ырысты — Көлдей атамның үлкен əйелі, менің үлкен əжем — Айтмамбет, Сейтмамбет, Нүрекеш, көкемнің шешесі. Орын — Майдан руынан Қаржаубайдың əйелі, Əлімбеттің шешесі. Досым -> Иса, Муса. Иса —> Əбілхан — О, Əзілхан -> Аманқос. Муса —> Əбдіразақ, Майданбай, Сайлаубай, Сабырбай. Досмамбет -> Сыдық — О, Сейіл — О, Садық — О, Алихан — төрт үл, жеті қыз: Дараш (Динжанның əйелі, Түрсынбайдың шешесі), Əдемхан (Сейілдің əйелі, Қапаның шешесі), 95

Шақымыш (Бəшердің əйелі, Жаулыбайдың шешесі), Патшакеш (Бижанның əйелі, Зейнолланың шешесі), Болаш (Айнағүлдың əйелі), Балбөпе, Балқия. Алихан -> Мейрімхан — бір үл, Көзəй — бір қыз (Жамалдың əйелі) Қосан -> Ағыбет, Нағет, Қолдасбай. Шолан, Шман — О, — бес ұл, үш қыз: Айша (Өмірзақтың əйелі, Сабырбайдың шешесі), Зəрəуха (Мусаның əйелі, Бақытжанның шешесі), Қатша (Ермағамбеттің əйелі, Ақбайдың шешесі). Қатшадан бір қыз Бибізада, (Маралдың шешесі, Əмірхан жиеннщ енесі). Ағыбет -> С агат, Сайдрахман (Қайыр апамнан туған жиен) — екі үл, Қүлпаршын — бір қыз. Сайдрахман -> Əміржан (Қосанов), Əкімжан, Руслан, Рустем. Əкімжан -> Роман. Əміржан -> Бақытжан. Нағет -> О. (үл жоқ), екі қыз -> Бибажар (Бақыттың əйелі), Бибісара (Қыстаудың інісі Қасымның əйелі). Қолдасбай -> Сүлтанай, қыз — Қалқаш (Қанымбайдың əйелі). Шолан -> Қорғанбек, қыз — Күлханым (Саржанов Құдайбергеннің жеңгесі). Майлыбай батырдан ұрпақ қалмағандықтан Кетенің ұрпақтары оның атын мəңгі есте қалдыру мақсатында "Майлыбай лап" үрандап жауға шабады екен. Сонымен Кетенің үраны — "Майлыбай" атанып қалған.

96

АЛТЫ АТА ƏЛІМ Əлім — үш əйел алған: Қүба деген бəйбішесінен -> Жаманақ, Қарамашақ, Айнық, Күлтебике деген тоқалынан -> Үланақ (Сасықбай), Кетебике деген жеңгелей алған əйелінен -> Тегінболат, Тойқожа (Байсарының əйелі еді ғой). Жаманақтың ұрпағы — "Шекті", Қарамашақтың үрпағы — "Төртқара", Айнықтың үрпағы — "Сарбас Қарасақал", Үланақтың ұрпағы — "Қаракесек", Тегінболаттың ұрпағы — "Қарасақал", Тойқожаның ұрпағы Əлімнің ағасы Байсарының ұрпақтарымен қосыльш (Олар кезінде өздерін Əлімнің баласымыз деп санаған) "Ақ Кете" руы атальш кеткен. Осьілай аталуыньщ мəшс-себебін осы рулардың үрпағын таратқанда жазамьш. Міне, осы аталған алты ру "Алты Əлім" деп аталады. Кейбір шежіреде "Алты ата Əлімүлы" деп келеді де, "Шөмекей" руьш Əлімнен туғызып қояды. Бүл дұрыс емес. Шөмекей — Əлімнің інісі Шөменшң баласы. Тойқожа (Ақ Қете) таралымы жоғарыда "Кете" ру бірлестіп таралымъшы қосылып жазылды! ЖАМАНАҚ ("ШЕКТІ") Үраны — Бақтыбай батыр. Таңбасы — Қос шек. Əлімнің үлы Жаманақтан тараған үрпақтар "Шекті" деп атанып кеткен — "Шекті" деген атамыздың аты жоқ. Ол малына салған таңба бойьшша айтылып, елге сол таңба атымен таральш кеткен атау еді. Басқа шежірелерде "Шекті" — Жаманақтың лақап аты деп жүр. Лақап ат деген — барлаушыларға қойылатын жасырын шартгы ат емес пе еді, ал Жаманақ барлаушы болтан емес қой. Көбіне "Шекті елі" деп атаған. Оның мəшсі былай еді. Əлім атамыз малы көп бай болыпты дейді, Қаратау мен Үлытау ортасында—Айыртау маңындащ жайлауда отырған екен. Бір күні Əлім атамыз үш баласын — Жаманақ, Қарамашақ, Үланақты шақырып жинап альш: "Қəне мініп жүрген аттарьща əрқайсыларың өз таңбаларыңды басыңдар, кейін осы таңбаны өздеріңе тиісті малдарыңа-жылқыларыңа да басасыңдар," - депті. Сонда Əлімнің үлкен үлы Жаманақ атының екітанауьш тіліп, атының сауырына қос "Шек" таңба салыпты. Мүны көріп түрған Əлім: "Балам, сауырлы ел боларсың", - деген екен дейді. Сөйтіп кейін Жаманақ барлық малдарына осы "Шек" таңбасын салғызыпты. Далада жайылымда жайыльш жатқан көп малдардың "Шек" таңбасын көріп, басқа жүрттар: "Мына жатқан "Шек" таңбалы малдар Жаманақ ағамыздың малы, ағаның мальша тимендер!" - деп айтып жүріпті. Міне осыдан "Шек" — "Шекті" атауы елге тарап, Жаманақтьщ ұрпақтарьш кейін "Шекті елі" деп атап кетіпті. Таңба салу кезегі Қарамашаққа келгенде, ол атының қабырғасының үсгінен сүбелікке дейін бір тартып сызық — "Көсеу" таңба салыпты. Сонда Əлім: "Балам, қабырғалы ел боларсың," -депті. Кезек Үланаққа (Сасықбайға) келгенде, олаттыңжамбасынан шідерлігіне дейін келтіріп "Шақпақ" таңба салыпты. Сон7-952

97

да Əлім атамыз: "Балам, сен де ағаларыңның жамбасынан қалмайтын, ел қорғайтын батыры бар ел боларсың," - деген екен дейді. Ал Айнық бүл таңба салу салтанатына қатыса алмапты. Ол осы кездері баласы Сарбас екеуі қалмақтарға түтқындальщ кеткен еді дейді. Тегінболат пен Тайқожа да бүл таңба салу рəсіміне қатыспапты дейді. Себебі белгісіз. Сонымен Əлім атамыз малдарына таңба салып, бөліп беріп, үш баласына батасын беріпті. Осы кезден бастап Жаманақтың үрпақтары "Шекті" немесе "Шекті елі" атанып кеткен екен. Жаманақ ("Шекті") -> Шыңғыс, Өріс, Бəубек. ЖАҚАЙЫМ Шыңғыс -> Жақайым, Қалу (Мəку — шын аты, тауып алған үлы еді). Жақайым -> Ақбура, Шалбура, Ағыс, Көгіс. (Шалбура кейін Тоқбура атанып кеткен) Ақбура -> Асан батыр -> Асан. Шалбура (Тоқбура) -> Бердіңғұл. Ағыс -> Сарыбай, Жəнібек -> Жəрімбет -> Қүлымбет. Көгіс -> Көлімбет, Бəйімбет, Торжымбай, Назар, Ша, Бидас (Бида), Жандос. Қалу (Мəку) -> Бөлек. АСАН БАТЫР ТАЙПАСЫ Асан батырдың жүбайы Мақпал шешеміз текті, тəрбиелі, ақылды, парасатты адам болтан екен дейді. Қазіргі "Қамыстыбас" темір жолы бекетінің қасындағы "Ақирек" алқабьшың бір бөлік көлі сол шешеміздщ атымен "Мақпал көл" атаныпты. Асан батыр Жалаңтөс батырмен тұстас ғүмыр кешкен, Жоңғар қалмақтарымен соғысқа қатысқан. Жақайым атамыз асқан бай болған екен. Бір жылы қалмақтар барымталап Жақайымның жылқыларьш қуьш айдап алып кетіпті. Олардың ізінен Асан батыр бастаган топ қуып жетіп, қалмақтарды көп шығынға үшыратьт, жылқыларын қайырьш алады, бірақ Асанның өзі жиырма үш жасында сол соғысга шейіт болыпты. Алла аузына салып, алдын болжағандай, ол соғысқа аттанар алдында: — "Жүбайым Мақпал екіқабат еді, егер осы соғыстан келмей қалсам, "Түс көрдім", атым өшпесін, Мақпал үл туса атын Асан деп қойындар," - деп, өсиет қалдырып кетіпті дейді. Айтқанындай Мақпал шешеміз үл туып атьгн қайтадан Асан деп қойыпты. Кейін бір баласымен (Асан) жесір қалған Мақпалды немере қайнысы Қөгістің баласы Көлімбетке некелеп қосыпты. Мақпал əжеміз Көлімбеттен Айтымбет, Дандай, Баселек, Бозтай деген төрт үлды болыпты. Асан мен Көлімбет үрпақтары шешелес — Мақпал əжемізден туып тараған еді дейді. Əкеден жетім Асан да ер жетіп, батыр жігіт болып өсіпті, үш əйел алып, онан тоғыз арыс Асан тайпасының үрпақтары тараған. Үрпақтарының үраны "Сартай". 98

Асан -> Тоқбике бəйбішесінен — Күнбибі (қыз), Түктібай, Олжа, Баққара, Қодас, Шағыр, Шарипа (Қалдыбике) тоқалынан — Шатырқүл, Қосқүлақ, Қалмақ қызы Дəулетбике тоқалынан — Кілен, Келіс. Бір қыз, тоғыз үлы болыпты. Дəулетім болсын деп осы əйелін Дəулетбике атаған дейді. Сонымен Тоқбике əжемізден тараған үрпақтар "Бес бəйбіше Асан" тайпасы атанған, ал екі тоқалынан туған төрт үлдан тараған үрпақтар "Төрт тоқал Асан" тайпасы атанған. Оның ішінде Дəулетбике шешемізден туған екі үлдан (Кілен, Келіс) тараған үрпақтар шешеміздің атымен "Дəулет Асан" атанды. Дəулетбике жаудан əкелген қалмақ қызы еді. Дəулетбике деп ат қойыпты. Баққарадан Қарамойын деген бір үл болған. Ол туыстарына өкпелеген Бухара жағына көшіп кеткен. Үрпағы белгісіз, хабарсыз кеткен. Күнбибі апамыз Асанның үлкені еді. Отарбай мен Қүбаның үрпақтары осы апамыздан туған жиендерден тараған үрпақтар, "Марқадам" тайпасы болып қалыптасты. Мүның өзіндік бір шежіре тарихы бар. Оны білетін адамдар қазір жоқ. Осы тарихшежірені тірі кезінде Ақназарүлы Қүрманияз ағамыз жазып қалдырыпты. Ол ағамызда көнеден қалған шежіре-кітап болыпты. Сол шежіре бойынша Қалилаүлы Жантеке қүрастырып жазған шежірені мен арнайы Ақтау қаласына барып Жантекеден сүрап алып жазып отырмын.

— Қызылорда облысының Арал ауданы "Райым" елді мекенінің (Райым бекінісінің) Сырдария жағындағы көпір салынған өзектің жар қабағының үстінде "Марқадам" тайпасынан тараған үрпақтардың көне қорымы (мазары) бар болатын - деп бастапты əңгімесін сол кезде Елмүратүлы Ақназар баласы Қүрманиязға. Бір күні Ақназар келе жатып кездейсоқ сол мазар ішіндегі бір көне қабірдің қүлаған жерінің арасынан кірпіш көріпті. Ақназар ауылға келген соң көргенін əкесі Елмүратқа айтып "қабір кімдіқі?" деп сүраса, əкесі: "Ол қабір осыдан шамамен екі жүз жылдай бүрын ғүмыр кешкен, араб елінде оқып білім алған, бірнеше елдің тілін білетін, адамзаттың тарих-шежіресін жəне бірнеше мемлекеттің əдеп-ғүрпымен тарихын зерттеп шежіре жазған ғүлама, өзі жүз он жыл жасаған Мəделі деген атамыздың қабірі" - депті. Ол өлер алдында: — Менің жазған шежіремнің көшірмесін өздерің алып қалып, түп нұсқасын басыма жастап менімен қоса көміңдер, - деп өсиет айтып кетіпті дейді. Келесі күні барып қабірдің қүлаған жерін қазса бір сандықша шығыпты. Сандықшанын қақпағында "Кезбенің қазынасы" деген жазуы бар екен дейді. Ішінен былғары мүқабалы бір үлкен қолжазба кітап, екі бəкі (пышақ), үш қауырсын қалам, бір кішкене қайшы, бір кішкене қысқыш (танаудың жүнін жүлуға арналған), қүлақ пен тісті тазалайтын жəне тырнақ алатын қүралдар, бір сиясауыт, екі ілгек, бір ине т.б. майда заттар шығыпты. Кітаптың əрбір парағы тікесінен үшке бөлініп жазылыпты. Оқып көрсе — бірінші бөлімі араб, екінші бөлімі парсы, үшінші бөлімі 99

түрік тілдерінде жазылған бір мазмүндағы шежіре əңгіме болып шығыпты. Бір парағын суға салып байқаса жыртылмапты, жазуы өшірілмепті. Сол кітапты Қүрманияз үзақ жыл бойы сақтаған екен. Бірақ, Қүрекең 1932 жылы наурыз айында репрессия кезінде қудалауға үшырап, Тəжікстанға көшкенде, ал кейін елге қайта көшкен жолда, таудан ағып Амударияға қүятын "Қызыл су" деген өзеннен есекпен өтіп жүргенде, сол кітапты суға түсіріп алып, кітаптан айырылып қалыпты. Дегенмен кейін сол кітапта жазылған ата-тек шежіренің есте қалғандарын жаңғыртып, қайтадан жазып, Қүрекең баласы Жантекеге қалдырыпты. Кейін əкесі ауырып отырып қалғанда (Жантеке шынында Құрманияздың баласы еді), 1980 жылдың 2 ақпан күні, Жантеке оның өз аузынан сүрап отырып, жазып алып, сол шежірені толықтырыпты. Мен оны Жантекеден алып "Алшын шежіресіне" қосып отырмын. Шежіредегі əңгімені қаз-қалпында жаздым. Сол заманда Əлім үрпақтары "Шу" өзені өңірін "Айыртау" жайлауын мекендепті. Қазақтарға ойраттардың шабуыл жасап, мал барымталау, жерін тартып алып иелену, адамдарын түтқындап құл мен күң ету мақсатындағы соғысы жүріп жатқан кезең болатын. Қазақтармен бірлесіп, Қырғыз ағайындардың батырлары да қазаққа болысып, ойраттарға қарсы соғысып жүріпті. Сол ел қорғау соғысының бірінде менің арғы бабам (У.Т.) Асан батыр 23 жасында қаза болып, Айыртауға жерленіпті. Өзі өлген соң екі қабат қалған əйелі Мақпал үл туып, туған баласының есімін қайтадан Асан деп қойғанының мəнісін жоғарыда жаздым. Мұнан көп жыл бүрын сондай соғыстың бірінде Жаманақтың інісі Қарамашақ батыр да 28 жасында қаза болып, Айыртауда жерленіпті. Айыртау кейін "Төртқара" ұрпақтарының ұранына айналып кеткен дейді. Жылдық асын берген соң келінін Жаманақ қамқорлығына алыпты. Сол төрт қара баладан тараған ұрпақтар кейін "төртқара" тайпасы атанып қалған екен деп жазылыпты сол шежіреде. Сол Кіші Асан (Асанның баласы Асан) 18 жасынан бастап əкесінің кегін алу мақсатында ойраттарға қырғидай тиіпті. Екі жағы бір-біріне өшігіп, қалмақ пен қазақтар арасында қантөгіс соғыс басталып, елдің тыныштығы кетіп, əбігерге түседі. Тыныштықта болғысы келген ел, Асанның ағайын-туыстары, Асанды жалғыз үй тастап Айыртау, Үлытау, Қаратау жағына көшіп кетіпті. Осы кезде Асан батыр қырғыз манабы, əрі батыры Отарбай деген жігітпен сөз байласып, одақтасып, дос болып, бірнеше жыл бойы ойраттарға қарсы соғыс жүргізіпті. Сөйтіп жүріп Асан он төрт жастағы тұңғыш қызы Күнбибіні (келіншегі Тоқбикеден туған) Отарбай батырға ұзатып беріпті. Бір соғыста Асан ойраттарға түтқынға түсіп қалыпты. Оны ойрат ішінде жүрген Қүба деген батыр жігіт (Құбаның тегін кеиінрек жазамын!) қазаққа болысып, Асанды жəне басқа да қазақтарды жа100

сырын түрде, түтқыннан босатып еліне қашырып жіберіп көмек жасапты. Кейін елді қалмақ жау басып қалып, Асан əулеті, Əлім үрпақтары Сыр бойына үдере көшіп келіп орналасады. Ал Отарбай бүларға ермей қырғыз елінде қалып қояды. Күнбибі апамыз үл.туып, есімін "Марқадам" деп қойыпты. Кейін, он бір жыл өткен соң, Отарбай қалыңдығын (Күнбибіні) жəне баласын (Марқадамды) көшіріп алып кету үшін бірнеше жолдас нөкерлерін ертіп Сыр бойына, Асан ауылына келеді. Бірақ Асанның балалары (Күнбибінің інілері) оған қарсы, наразы болып, апасын бергісі келмей, Күнбибіге келіп: Қырғыз күйеуің сені көшірш алып кетуге келді, балаң он жасқа толды. Осы уақытқа дейін келмей сені он бір жыл бойы төркініңде сарғайтып күттірді. Сені біз енді оған ертіп жібергіміз жоқ. Сен не ақыл айтасың? - депті. Сонда Күнбибі апамыз: Жездеңді қүрметтеп қарсы алыңдар. Жолдастарын қонақ үйге кіргізіп, өзін жеке апарып атасына сəлем бергізіңдер. Амансаулық сүраудан бүрын "Жезде, кіші əйелінің қүтты болсын!" деп айтыңдар. Ол аңқаулау батыр еді — елінде менен басқа кіші əйел алған болса "əумин" деп айтар. Егер солай деп айтса, соны сылтау етіп, мені бермей қайтарарсыңдар. Ендігісін өздерің біліңдер - депті. Сол апамыз айтқандай іс жасағанда Отарбай "əумин" деп айтып салады. Осы кезде Шеру ашуланып: — Атаңнан алған рүқсатың жоқ, қүдай қосқан жарыңнан ризашылық жоқ, жарың мында он бір жыл сарғайып күтіп отырғанда, басқа қатын алып дəуірлеп жүр екенсің ғой?! - дейді. Сонда қасында түрған Шағыр: "Е...е..! сен дəуірлеп жүрсең, мен саған дəуіріңді көрсетейін!" - деп қылышын сілтеп қалғанда, Отарбай қолының сыртымен дереу қылышты қағып жіберіпті. Қылыш тая тиіп оның қүлағын кесіп жаралап қанжоса етеді. Отарбай батыр "Аттан, аттан!" деп үйден қыға қашып, жолдастарымен бірге аттарына мініп кете беріпті. Жолда жайылымда жатқан Асанның жылқыларынан үш жүзге жуық он бес үйір жылқыны айдап алып кетіпті. Асанның балалары жəне ауылдың батыр жігіттері ертеңіне артынан қумақшы болғанда, Асан бəрін шақырып алып: — Қүлақ салып тыңдаңдар! Кешегі уақыттары ағайын-туыстарым мені жүртқа тастап көшіп кетіп, жалғыз қалғанымда, ол менімен дос болып, бірге қалмаққа қарсы соғысып, сол үшін мен оған қызымды беріп баталасқан батыр еді. Сол бата мойнымызда қалды. Баласы Марқадамды бермей алып қалдық. Өзі іздеп келгенде жарақаттап қайтардық. Мұнымызды қүдай да, халық та мақүлдамайды. Сол айыбымыз үшін үш жүз жылқы оған қүт болсын, алып кете берсін, қумаңдар! Ол кектеніп кетті, батыр жігіт еді, жазым боларсыңдар - депті. Отарбай сол кеткеннен қайтып оралып келмепті. Арада бір аи өткенде Асан бабамыз қалмақ Қарақүла елінен қашып келген, бүрынғы өзін түтқыннан босатып, қашырып жіберген Қүбаға (Бозғүлға) Күнбибіні некелеп қосыпты. Апамыз Қүбадан (Бозғүлдан) Мəделі деген үл туып, бала ұстінде қайтыс болады.

101

Сол күні түстен кейін, ізінше кенеттен Қүба да қайтыс болыпты. Енді осы Қүбаға (Бозғұлға) байланысты шежіре-тарихты жазамын. Бүл да сол мазардан алынған кітапта жазылған. Қазаққа 1538-1580 жылдары хан болған Қасымұлы Ақназар (Хақназар) 1580 жылы Жағалбайлы руының қызына (ханның бірінше əйелі болған-ғой, бүл соңғы əйелі еді) үйленіпті. Бірақ бір айдан соң ол Ташкент билеушісі Баба Сүлтанның жансыздарының қолынан уланып қаза болады. Оның денесі Түркістанға əкелініп, Қожа Ахмет Яссауи кесенесіне жерленеді. Ол өлгеннен кейін бір жаугершілікте сол əйелі ойрат Қарақүла батырдың қолына түтқын болып түседі. Оған дейін ол əйел екі қабат еді дейді. Барған соң Қарақүла батырдың бір бала тумай жүрген бедеу əйелі (Қарақүланың да бірнеше əйелі болыпты) осы келген жас келіншектің екі қабат екенін біліп, өзіне қызметші етіп алып, онымен сырласып, сөйлесіп, босанғаннан кейін баласын берсе өзіне батырдан бас бостандығын алып беріп, еліне қайтаратынын айтып уағдаласыпты. Осыған орай бұл əйел ішін тартып, жасырып, екі қабат екенін білдірмей жүруге əрекет жасапты. Ал бедеу əйел өтірік өзінің екі қабат екенін жүртқа нөкерлері арқылы жариялап, ішін қолдан томпайтып, өсіріп, қүрсақ той жасап жүріпті. Күні жетіп, қызметші əйел босанған күні бедеу əйел "үл тудым" деп, алтын тіллə беріп риза етіп, бір нөкерін Қарақүладан сүйінші сүрауға жібереді. Сүйіншіні кейін батырдан өзім аламын деп айтып жіберіпті. Аңқау батыр осы өтірікке сеніп, "үл балалы болдым" деп қырық күн бойы той жасайды. Қырық күннен кейін Қарақүла баласын көруте келіп балаға қараса, өзіне үқсаған перзент екен дейді. Батыр риза болып əйеліне: — "Менен сүйіншіні өзім аламын деген екенсің", тілегіңді айт. Сүйіншіге не аласың? - депті. Сонда əйелі: — Мына жаңа келген жас əйелдің аягы қүтты болды, мен қырыққа келгенше бала көтермей жүріп, міне, ер балалы болдым. Осы жас əйелдің маған істеген қызметі де өте артық болды. Сондықтан, маған берген сүйшшің болсын, осы əйелге бас бос тандығын беріп, оған он бес еркек жəне он бес əйел нөкерлер қосып еліне, өзінің барамын деген жеріне аман-есен жеткізіп салуыңды сүраймын - депті. Əйелінің тілегі орындалып, ол Жа ғалбайлы жүртына, төркініне жеткізіліп салыныпты. Əйелдің кейінігі тағдыры белгісіз, ал баласы Ойрат Қарақүланың қолында қалыпты. Қарақұла батыр той жасап, баланың есімін Қүба деп қойыпты. Қүбаны алты жасынан бастап он екі жасына дейін бір ғүламаға оқытады. Ол қытай, түрік, араб, т.б. елдердің тілдерін үйреніп меңгереді. Он екі жасынан бастап Мемлекеттік іс басқару жолын үйренеді. Жиырма бір жасынан бастап соғыс өнерін үйреніп, жаугершілікте Қонтайшыны қорғайтын жасақтың Əскербасы болып тағайындалады. Келесі жылы "əкесі" Қарақүла қайтыс болып, орнына ойрат халқының тізгініне оның Батыр деген басқа əйелінен туған баласы ие болады. Ол тізгінді қолға алысымен қазақтарды жаулап алудың қамына кіріседі де, эр 102

түстан қазаққа тиісіп, соғыс жүргізе бастайды. Малдарын барьімталап алып, қазақтың адамдарын түтқындап қүл, күң етумен айналысады. Ал Қүба қазаққа болысып, түтқынға түскен Асан батырды жəне басқа да қазақтарды жасырын, астыртын түрде түтқыннан босатып, еліне қашырып жіберіп түрыпты. Осыған орай ел ішінде "Құбаның қазақтарға іш тартуының мəнісі — Қарақүланың бедеу əйелінің үл туа қоятын реті жоқ еді, Қүба — түтқындалып келіп бедеу əйелге қызметші болған жас əйелден туған баласы болуы керек" - деген болжам əңгіме, өсек тарайды. Бүл өсек сөз қолбасшы Батырға жетеді де, ол Қарақүланың əйелін (Қүбаның тумаған шешесін) абақтыға отырғызып азаптап шынын айтқызып, Құбаның онан тумағанын анықтап, "Қүба үсталып, дарға асылсын!" - деп жарлық етеді. Мұны бір'жақтас досы Қүбаға айтып келеді де, ол сол түні қашып шығып, бүрынғы өзі қүтқарып түтқыннан босатып еліне қашырып жіберген Асан батырдың ауылына келеді. Асан оны қарсы алып, оған қызметші қүл мен күңдер беріп, алдына мал салып, Отарбайға бермей алып қалған қызы Қүнбибіні некелеп қосып, отау тігіп, өз алдына бір ауыл етіп қондырады. Оның есімін өзгертіп, ел оны Бозғүл деп атап кетіпті. Қелесі жылы Қүнбибі апамыз Қүбадан (Бозғүлдан) Мəделі деген ер балалы болғанын, Күнбибі мен Қүбаның (Бозғүлдың) сол бала туған күні қайтыс болғанын жоғарыда айттым. Бүлардың кенеттен қайтыс болуынан "елге оба ауруын Қүба ала келген шығар" деп қорқып Асан ауылы үрке көшіп, басқа қонысқа — "Қамыстыбас" маңайына барып орналасыпты. Марқадамды нағашы шешесі, Асанның əйелі Тоқбике əжеміз бауырана алып асырап өсіреді, ол Асанның бір баласы есебінде болады. Мəделіні Түктібайдың əйелі Жанбике əжеміз Шеке деген баласымен қосып бірге асырап өсіреді. Бірақ кейін ол Марқадамның інісі есебінде (екеуі де Күнбибі апамыздан туылған) саналып, осы екеуінің үрпақтары "Марқадам тайпасы" болып қалыптасып, "Бəйбіше Асан" тайпасына қосылып кетіпті. Сол Мəделі тоғыз жасқа шыққанда бұл ауылда жəне бір бүліншілік болыпты. Бірге ойнап жүріп Мəделі Шағыр мен Шерудің балаларын қосақтап сабапты. Мүны көрген Шеру: — Ауылды қырғыз бен шүршіт жайлап кетті, олар балаларымызды сабап тыныштық беретін емес, күндердің күнінде бəлені осылардан көреміз - деп ойбай салады. Осы ойбайды естіген Шағыр атына мініп, ашуланып Мəделіні ауыл айналдыра қуады. Жаны қысылған бала "Қамыстыбас" көлінің жағасындағы қалың сексеуіл өскен ну тоғайға қашып кіріп жоқ болады. Күн батады, бірақ от жағып Жанбике бастаған іздеушілердің дыбыстап шақырғанына бала жауап бермейді, табылмайды. Ал ертеңіне Шеру баланы іздеп жүріп бір қан жатқан төбешіктің үстінен шығып, "баланы аң-жолбарыс жеп кетіпті" деп, "ой, бауырым!" деп жылап көпшілікке шауып келеді. Осы даурықпаның кезінде Мəделіге жаны ашыған Жанбике шешеміз жүрегі жарылып тілге келмей қайтыс болыпты. Бірақ баланы шынында аң жеме103

ген еді, қан басқа бір өлімтіктен қалған қалдық болатын. Шеру оны ажыратып білмеген еді дейді. Мəделі сол түні тоғайдан шығып, бет алды қүла түз жүгіріп жүріп керуен жолына кездеседі де, жолмен жүріп келе жатып, жолда кеселеп жатқан жолбарысты көріп қорқып есінен танып қүлап қалады. Жолбарыс түрып қасына келіп, жатқан балаға тимей, кеселей жата кетеді. Таң атқан соң аттылылар бастаған керуен келгенде, "иесі келді ғой" дегендей баланы тастап кетіп қалады. Керуеншілер талқысып жатқан баланың үстінен шығып, ауызына су тамызып, сұрақтарына жауап ала алмаған соң, "бір керуеннен қалып қойған болар" деп, "Шымбайға" ала кетеді. Үш күннен кейін, жолда балаға ее кіріп, сөйлеп: — Ағалар, олжалы болдыңдар. Əке-шешем өлген, өзім құлдықтан қашып жүрмін. Мен бүл жақта күнелте алатын емеспін. Мені бір үлкен қалаға апарып, бір байға қүлдыққа сатындар да, ақшасын сендер алыңдар - депті. Керуеншілер "мақүл" деп Мəделіні Хиуа базарына апарып, бір бай саудагер қарақалпаққа сатыпты. Қарақалпақта ол төрт жылдай қүлшылықта болып, арасында ауыл молдасына барып оқып сауатын ашады. Бір күні сол қарақалпақ мал сатып алуға Мəделіні ертіп базарға барса, бір сыншы түрікпен Мəделіні көріп, алды-артына шығып қарап, басын шайқап таңданып, қарақалпаққа "құлынды маған сат" деп қолқа салады. Қарақалпақ оған келісіп Мəделіні он үш жасында бес мың тіллəға сатады. Түрікпен баласыз екен дейді. Ауылына апарып той жасап, Мəделені балам деп жүртқа жариялайды. бір айдай тынықтырып, демалдырып, серуендетіп, баланы Хиуадағы медресеге оқуға береді. Ол сол медреседен "Мүсінғат" деген бөлімін оқьш бітіреді. Онан кейін Араб еліне жіберіп оқытып алады. Ол бірнеше халықтың тілінде еркін сөйлейтін дəрежеге жетеді. Қелген соң Хиуа ханына кеңесші уəзір болып қызмет істейді. Шежірелер жазады. Міне "кезбенің қазынасы" деген шежіре-кітабын сол кезде жазып бітірген еді дейді. Осы əңгімелерді сол кітап бойынша Қүрманияз баласьша жазып қалдырыпты. Үлкен жүректі, қайырымды сол сыншы түрікпен Мəделінің білімді ғүлама, мемлекет қайраткері болуына көмек жасап, ықпал еткен еді. Бірақ, өкінішке орай, сол түрікпеннің есімін жазған блокнотын Қүрманияз ақсақал Үлы Отан соғысы кезінде, əскерде жүргенде жоғалтып алыпты. Мəделі Хиуада жүріп Асанның Қосқүлақ деген баласының сол жақта жартыхан (наместник) болуына себепкер болыпты. Қосқүлақ пен Шатырқүлдың шешесі Шарипа (Қалдыбике — Асанның кіші əйелі) əжеміз сол кезде: "Шатыр-шүтыр еткенім Шатырқұлжанның арқасы, күтір-күтір еткенім Қосқүлақжанның арқасы" - деп мақтанады екен. Мəделі сол елде жүріп үйленіп, Пүрхан есімді балалы болады. Бірақ, оның əйелі жиырма бір жасында қайтыс болады. Ал Пүрхан он тоғыз жасында Бүқірек (шын аты Букрат болуы керек дейді) деген үлды болып, өзі сол жылы қайтыс болыпты. Бүқірек он үш жасынан бастап қазақтарға қосылып қалмақтарға қарсы 104

соғысқа қатысады. Ол ат үстінде, аяғын үзеңгіден шығарып алып, бүкірейіп отырып, садақты аяғына салып тартады екен дейді. Осы əдісіне орай ол "Бүқіреқ мерген", "Бүкірек батыр" - деген мақтау атқа ие болып жүріп, жүрт оны "Бүкірек" деп атап кетіпті. Бірде ол қасында екінші бір батыр мен екеуі, қалмақтармен соғысып қылыштасып жүріп, қасындағы батырдың атына оқ тиіп, оның жау арасында жаяу қалғанын көреді. Бүкірек оны дереу атына мінгестіріп жаудан аман алып шығады. Ол жаяу қалған Түктібайүлы Шеке батырдың немересі Тыным батыр болып шығады. Тынымды жаудан аман алып шыққанына риза болған Шеке батыр Бүкірекке: "Елге жүр, Шағырдың қызын некелеп қосамын" - дейді. Сонда Бүкірек: "Қісінің ізіне ере алмаймын, мені аяған адам қасыма еріп бірге жауға соғысқа шықсын" - деп жөніне кете барады. Сонда бір сары тонды сары жігіт (тегі белгісіз): "Екі жалғыз қосылсақ, бірігіп ел болармыз" - деп, топтан шығып, Бүкірекке қосылып, екеуі Шеке батырмен қоштасып Хорезм еліне қарай жүріп кетіпті. Сол "сары тонды сары жігіттің" есімі Шадес екен дейді. Қейін Шеке батыр Хорезм еліне іздеп барып Бүкіректі тауып, арғы ата-тегін сүрап өзінің жиені екенін біліп, оны елге көшіріп алып келгенде сол Шадес те бірге ере келіп, Асан əулетіне қосылып, ел ішінде сары тонды "Сарқазақ" атанып кетіпті. Оның шыққан тегі белгісіз, бірақ Асан əулетіне сіңіп "Бəйбіше Асан" тайпасының "Марқадам", "Сарқазақ" деген тармағы болып саналып кеткен дейді. Ас-тойларда бүлар "сыбаға-шапан" алады. Шеке батыр Бүкіреқті көшіріп алып келгеннен соң ұзамай қайтыс болыпты. Қорыта айтқанда, Отарбай мен. Қүбаға үзатылған Қүнбибі апамыздан туып, олардан үрпақтар тарап Жақайымның Асан тайпасының ішіне сіңіп, "Марқадам" атанған тайпа жəне "Сарқазақ" таралымы болып қалыптасу тарихы "кезбенің қазынасы" деген сол моладан қазып алынған шежіре бойынша жазылған Қүрманияз қалдырған деректі əңгімеде баяндалған. Есте болатын нəрсе — генеалогия ғылымында бесінші аталық буыннан кейінгі ұрпағының қаны тазарып, адам сол тайпаға сіңіп кетеді деген түжырым бар. Сондықтан Марқадам мен Сарқазақтың қазіргі үрпағы "кірме" емес! МАРҚАДАМ Отарбай (Қырғыз манабы, батыры) ->• Марқадам (жиен) Қүба (Хақназар ханның үлы) -> Мəделі (жиен) Марқадам — > Қалқадам (Қалқаман) -> Қосқадам —> Бегəлі-О, Қыдырəлі, Сасық-Əсия əжемізден туған. Сасық -> Мапан-О, Қуан-О, Жүбан Жұбан —> бəйбішесінен — Қүлжан, Қүлет, Ақмамбет, Қартмамбет, екінші əйелінен — Қали, Баймақан Қүлжан -> Əбілəки ->■ Қөптілеу, Ақтілеу-О, Бектілеу-О, Көптілеу -> Бекболат-О, Жанболат, Бауыржан. Бекболат —> Бəубек.

105

Қүлет —> Əбілда, Əбдірей —> Қеңес, Жолдас, Аманкелді, Амантай, Кеңес -> Аман, Аманша, Еламан, Елдесбай, Дəулет. Жолдас -> Жоламан, Сағынған, Əбілда -> Нəзік -> Қайрат, Талғат. Ақмамбет ->• Шарапат -> Марат, Қартмамбет —> Мінəжадин —> Үкіматулла -> Мұратулла, Мүратбай, Ашықбай, Артықбай, Артықбек, Нүрлыбек, Əлібек. Қали —> Зинолла —> Мех. Баймахан ->■ Тербенбес, Ізатулла. Тербенбес ->■ Серік. Мəделі —> Пүрхан -> Бүкірек батыр (Букрат) -> Өтеміс, Күсеміс. Өтеміс -> Ерназар — бұл кісі Бұхара елінде тұрған, бай болған, кейін халық жауы болып ұсталып кеткен дейді. Үрпағы белгісіз. Қосқадам үш балалы болған соң (Бегəлі, Қыдырəлі, Сасық) қайтыс болыпты, ал əйелі Əсияны Қүсеміс некелеп алыпты. Күсеміс -> бəйбішесі Парасаттан (Ізбас əйелі Мақтымнан туған қыз) — Төркімбай, екінші əйелі Əсиядан -V Сырғақ, қызы — Сəн. Төркімбай (1757ж. туған) -> бəйбішесінен — Өсербай (1789 ж.т.), Жұмат батыр, екінші əйелінен — Еспенбет, үшінші əйелінен — Қойшаман. Өсербай-> Тұрымбет (1811 ж.т.), Жəрімбет, Бекмырза, Бекпембет-О. Түрымбет -> Елмүрат (1847 ж.т.), Ізмамбет - О. Елмұрат -> Ақназар -> (1879-1935 ж.ж.), Махамбетияр, Махамбетəлі, Қалжан - О, Ернияз. Ақназар -> Қүрманияз (1912-1980 ж.ж.), Нүрғазы (1923-1943 ж.ж.), Алманияз, Игілік. Қүрманияз ->• Марал (1946 ж.т.), Майқы (1960 ж.т.), Мөңке (1972 ж.т.). Марал -> Бауыржан (1970-1999ж.ж.) -> Азиз, Асхат. Майқы—> Əділет (1997ж.т.). Мөңке—> Нүрғазы (1997 ж.т.) ^ Махамбетияр -> Үбайдулла — Үлы Отан соғысында хабарсыз кеткен. Махамбетəлі —> Файзолла молда ->■ Шермүхамед, Тажмүхамед, Нұрмұхамед. Жəрімбет -> Наурызымбет (Зормолда), -> Əбиболла (1900 1964 ж.ж.), Қалила (1904-1975 ж.ж.). Əбиболла -> Əйтеке (1946ж.т.) - подполковник, Арал РОВД бастығы болды. Əйтеке -> Эли, Асылбек, Нұрлыбек, Ақылбек. Қалила -> Жантеке (1948 ж.т.) -> Жəнібек (1974 ж.т.), Жантөре (1971 ж.т.), Жангелді (1978ж.т.), Жантемір (1987 ж.т.), қыздары -> Гүлбану (1969 ж.т.), Гүлжан (1989 ж.ж.). Жантөре-> Сержан (1995 ж.т.), қызы^ Əсем (1993 ж.т.).

106

Жəнібек ->■ Əлия (1996 ж.т.), Əйгерім (1999ж.т.). Жангелді -> Айнүр (1997ж.т.). Жантеке — теміржол инженері, юрист, экономика ғалымдарьшың қандидаты, бүрынғы компартия жауапты қызметкері болып қызмет істеген Республикамызға белгілі азамат, ҚР Кіріс Министрлігінің Маңғыстау облысы бойынша бір бөлімі басқармасының бастығы, Ақтау қаласында түрады. Бекмырза -> Қүттымүрат -> Ахмет-О, қыздары -> Меңдібике (Семей қаласында түрады), Меңдеш (Душанбе қаласында түрады). Жүмат батыр —> Нарымбет, Асан -> Қосым. Нарымбет -> Досан -> Сыдық -> Хамит. Еспенбет -> Шырабай, Шəмші. Шырабай -> Байғара (1946 ж.т.). Сырғақ -> Болат -> бəйбішесінен — Жамбай-О, Тымбай-О, екінші əйелінен — Əйділда, Бəйділда-О, үшінші əйелінен — Мықтыбай, Бақы. Əйділда ->■ Айтбамбет, Сейтмамбет, Жолымбет, Ділімбет-О. І^А-йтмамбет -> Ағыс, Жаныс, Келіс. Ағыс —> Амантай, Тұрмантай, Əбілай, Жақсылық. Жаныс ->■ Ашықбай, Бақтыбай, Нағашыбай, Сембай, Сисенбай. Келіс -> Жеңсікбай ->• Бақытжан, Махамбетжан, Мүхамбетжан, Сексенбай, Тоқсанбай. Сейтмамбет -> Бержан -> Əбдіраш. Жолымбет -> Шеріпбай, Шүкірбай -> Бақберген. Шеріпбай —>• Өмірзақ. Мықтыбай -> Елшібай, Мəтен, Өскінбай —> Имаш —> Дəлжан. Елшібай —*■ Қүлмамбет -> Нысанбек, Сембек, Жүрсін. Нысанбек -> Кеңес, Байжігіт. Сембек -> Иманқүл. Жүрсін -> Қолғанат -> Серік, Сердалы, Берік, Еркін. Мəтен -> Молжігіт, Нұржігіт, Үдербай ->■ Əнес -> Үргенішбай, Қожабай. Молжігіт —>■ Дабылтай -> Қырғызбай, Қүдайберген. Нұржігіт -> Шора. Бақы -> Тəжібай, Қүрманбай > Қанатбек -> Айнаш. Тəжібай ->■ Жолшара, Жолмырза, Аймырза, Əбіл-О. Жолшара ->■ Əлімжан, Əлімбай. Жолмырза -> Өмірбай. Аймырза -> Əбдірасула -> Алдажар -> Гүлсая-қыз. Қыдырəлі -> ұрпағы ертеде қарақалпақ еліне көшіп кетіпті. Өмірзақ Жолымбетов қарақалпақстанға жолы түсіп барганда "ол ағайындармен қездестім" дейді. Бірақ ататек таралымын жазып алмапты. Олардың бір үрпа-ғы Түрғанбай елге қайтып көшіп келіп, қазір Арал өңірінде "Қамыстыбас" аулында түрады, Қыдырəлі -> Түрғанбай ->■ Асанбай -> Əбілда, Сүйінхан. Əбілда -> Сағынбай -> Сəрсенбай. Сүйінхан —> Аймақан молда, Раушан молда. Аймахан молда -> Нүрлан -> Нүрлыбек, Көбейсін. Раушан молда —>■ Ідіріс, Əмзе, Лəззат.

107

САРЫҚАЗАҚ (ШАДЕС) Шадес -> Сарықазақ атанып кеткен сары тоңды сарыбала. Шадес (Сарықазақ) -> Аймахан, Нүрмахан — О. Аймахан -> Ермағамбет, НүрмағамбетДенжебай, Ерғали — О, Нүрғали. Ермағамбет -> Ақбай -> Мұхтар, Марат, Нағашыбай, Құрманбек. Мүхтар -> Бауыржан. Нұрмағамбет -> Қүлпыбай ч> Қорғанбек, Сəбит, Ғабит — О, Мəлік. Сəбит -> Үлан. Қенжебай -> Омар -> Орақ, Орман, Оразалы. Нүрғали -> Жеткерген, Қонысбек, Əділбек. Жеткерген -> Мирамбек, Ақылбек. АСАНҮЛЫ ТҮКТІБАЙ БАТЫР Түктібай -> Шеке батыр -> Иман, Малай. Сол жаугершілік жылдардың бірінде Шеке батырға бір елден Иман деген бала жігіт келіп бала болыпты дейді. Ол ер жетіп, жігіт болған соң үйленіп Итай деген бір үлды болыпты. Итай екі жасқа толганда Иман қайтыс болып кетеді де, Иманның жесірін, Итайды ертіп келіп, Малайға некелейді. Сол əжеміз Малайдан Айбас жəне Бөлеқ деген екі үлды болыпты жəне Малайдың екінші əйелінен туған Ізбас деген бір баласы бар еді. Сонымен Итай, Айбас, Белек — үш үлдың шешесі бір ана, ал Ізбас, Айбас, Белек үшеуінің əкесі бір кісі — Малай, ал Итайдың əкесі Иман еді дейді. Малайға басқа елден Тыным деген бір батыр жігіт келіп бала болыпты дейді. Малай оны баласы Ізбасқа еншілес інісі етіп қосыпты. Сонда Шеке батыр үрпақтары төмендегіше таралады: Иман -> Итай. Малай -> Ізбас, Айбас, Бөлек, Тыным. ИТАЙ Итай -> Данабай, Үркімбай, Боранбай, Мырзалы, Жолды. Данабай -> бəйбішесінен — Əділ, Нүрым, Танас, тоқалынан — Орынбай болыс. Əділ -> бəйбішесінен — Əжігерей, Шағырай, Əмір, тоқалынан — Ордабай, Жауқашар, Нүрымбет — О. Əжігерей -> Ораз -> Құрмансейт Шагырай -> Сабырбай, Бердіғали — О, Дауылбай — О. Сабырбай -> Қуаныш, Сүйеніш. Əмір -> Сембай -> Ізбасқан, Қожбан, Əбілезім. Ордабай -> Ахмет, Сердалы — О. Жиеналы — О. Ахмет -> Майданбай. Жауқашар -> Смағүл -> Қамысбай -> Сайлаубай. Нүрым -> Балғабай, Көрікбай, Кенжебай — О. Балғабай -> Жүмахмет, Қосжан.

108

Жүмахмет -> Мырзалы, Мырзағүл. Қөрікбай -> Алпысбай. Танас -> Өтеп -> Қөшекбай, Өсербай — О. Орьшбай болыс > Үмбетбай -> Жаңабай -> Шайхслам, Ығлам -> Айболат. Шайхслам -> Байғабыл, Айбол, Қапланбек. Үрқімбай -> Мамыр, Майдан, Кəдірімбет, Өтеген, Косым Мамыр -> Тілеу -> О, Көшпенбет -> О, Махан -> О, Танияз, Ияр -> О. Танияз -> Жəдігер. Майдан -> Дəуіт -> Қайыр -> Мешітбай -> Қонысбай, Кеңесбай, Кеңес, Дөңес. Қəдірімбет -> Ерекеш -> О, Бəйекеш -> О, Қалекеш -> О, Əлмахан. Əлмахан -> Бəйділда. Өтеген -> Əлім, Əлмен. Қосым -> Дəрмен. Боранбай -> Абыз, Бозша, Ертай -> О, Айранбай. Абыз -> Өтеулі, Ізтілеу -> Тəжік -> Байтүрған -> Серік. Өтеулі -> Жүмағазы, Жүбанияз, Садуақас. Жүмағазы -> Кеулімжай, Серікбай, Көмек, Көпжан, Бекжан Жүбанияз -> Серік. Садуақас -> Мəлік. Бозша -> Тынымбай, Төлеген. Тынымбай -> Ахмет -> Қүлмырза -> Нағашыбай, Алашыбай. Төлеген -> Елубай -> Əзен -> Алпамыс, Қарасай, Қази. Алпамыс -> Қарабек, Қараман, Айбек. Қарасай -> Қамбар, Қайрат, Талғат. Қази -> Əділбек, Жəнібек. Айранбай -> Қыдырбай -> Қуаныш -> Ерболат -> Əмір, Рахымжан. Мырзалы -> Бөгенбай, Қешубай, Ермекбай. Бөгенбай -> Жақыбай. Қешубай -> Жиеншора -> Рысбай, Рысқал, Ізбасқан -> О, Ізбасар -> О. Рысбай -> Қуантқан, Қуанышбай, Мүхтар, Əзілхан. Рысқал -> Қуанар, Өмірзақ. Ермекбай -> Манасбай, Жалғасбай. Манасбай -> Сүгірəлі -> Ібəн. Жалғасбай -> Қыдырбай -> О, Қыдыралы -> О, Смайыл -> О, Жүқа, Тоғыс. Жүқа -> Ібіраш, Шүкір -> О, Жолшара. Тоғыс -> Дəстен, Икрам, Ислам, Смат -> Талғат, Əкімжан, Рахымжан. Дəсген -> Қайрат, Ғалымжан. Қайрат ->Олжас, Берік, Серік. Икрам -> Ғабит, Берік, Еркің. Ислам -> Əлімжан, Дəурен, Бауыржан, Дархан. Жолды -> Түйебай, Дəуім.

109

Түйебай -> Досжан, Еспенбет. Дəуім -> Бəйтім -> Қарлығаш, Шүрен. Қарлығаш -> Муса —> Мақадин, Бақытжан, Рүстем. Мақадин -> Шəріп, Шəки, Сағидолла, Əйзулла. Бақытжан -> Рүстем -> Шүрен -> Айман -> Жүмахмет -> Сарқытбай, Мырзағали, Мырзабек, Марат. БӨЛЕК Бөлек -> Жалғасбай -> Үсен, Сауқым. Үсен -> Қосым, Есім -> Айтжан -> Жүбаныш. Бөлектің үрпақтары ертеде Үргеніш, Мойнақ жағына ауып көшіп кеткен дейді. Соғысқа дейін жаз айында Арал теңізінің "Шеңгел түбек" деген қолтығына көшіп келіп, малын жайып, жазда жайлап күзде қайтып көшіп кетіп жүретін еді дейді. Олар сол 1928 жылдан кейін жаз жайлауға келмей кетіпті. Сонан бері ол туыстардан хабар жоқ — ешкім білмейді. АЙБАС Айбас -> Бидай би — бай болған, би болған, бес əйел алған кісі. Бидай би -> бірінші əйелінен — Қүлту -> Қайсар, Мейірман -> О, екінші əйелінен — Жанту -> Анай, Шоңай (Дəрігерлер болған), үшінші əйелінен — Шілдебай -> Сахарбай, төртінші əйелінен — Ыхлас -> Қөлдей, бесінпгі əйелінен — Бейбіт -> Нағашыбай. Қайсар -> Көлман -> О, Ешекен > Ерғали, Қази -> Түрсынбай, Бершімбай. Түрсынбай -> Əмірбек, Бержан, Қайырбек, Сержан, Қонысбай. Ерғали -> Жұмамүрат, Өтеген, Сақмүрат, Сақыпжан. Жұмамұрат -> Бақтыбай, Сахитжан, Жүмахмет, Жанахмет, Мэлс. Бақтыбай -> Қайрат, Талғат. Жанахмет -> Санат, Болат, Мархабат. Мэлс -> Бексүлтан. Өтеген -> Өтепберген, Өтебай, Өтеміс, Өтежан, Өтеғали, Өтехан. Сақмүрат -> Жылқайдар, Жылқаман, Қалқаман, Қалмақан, Аманкелді, Нүрлан, Амантай. Қалмақан -> Шынболат. Сақыпжан -> Нүрлан, Нүржан, Нұрбек. Анай -> Түрмахан -> О. Шоңай -> Жақсыкелді, Қүрманбай.

1) Жақсыкелді -> Отарбай -> О, Отаралы, Тасбатыр -> О. Отаралы -> Жамал -> Тəуіпбай -> Ерболат, Нүрболат.

2) Қүрманбай -> Қожанияз, Жұбанияз, Əбдірей, Шөмекей, Кемал. .10

Қожанияз -> Жарылқасын, Аралбай, Оралбай. Қожаниязүлы Жарылқасын -> Құралбай, Əбдуали, Əбдіхалық, Əбдімүрат, Жетпісбай, Əбдірасула. Қүралбай -> Мүратбек. Əбдуали -> Əбдіқасым, Алмат. Əбдіхалық -> Тимур, Артур. Əбдімұрат -> Жеткербай. Жүбанияз -> Матығүл, Мүратбай. Матығүл -> Əлімжан. Мүратбай -> Қайрат, Қанат. Қожаниязүлы Аралбай -> Жеңіс, Əбдімəжит, Əбдімəлік. Жеңіс -> Əбдірашит Қожаниязүлы Оралбай -> Ғалымжан, Бауыржан, Талғат, Еркін. Əбдірей -> Қанымбай -> О, Амантай -> О, Жаңабай -> Асылбек. Шөмекей -> Жеткерген, Райымбек, Нағашыбай. Жеткерген -> Мирамбек, Жеңісбек, Қүмісбек. Райымбек -> Сайран, Рауан, Қемал -> Мырзабек. Шілдебай -> Сахарбай -> Айтмамбет -> Қабыл -> О, Аққазы, Шарапат.

1) Аққазы -> Ауезхан -> О, Алихан -> Берік, Серік Аққазы бес əйел алған кісі -> бəйбішесі Шолпан (Ізбас руынан Демесін қызы) — Əуезхан —О, 1-тоқалы Сəнім (Қожа Ерсейіттің қызы) — Райхан, 2-тоқалы Талшын (Қүлымбет руынан Назар қарындасы) — Əлихан.

3-тоқалы Айсəуле (Алтынбай руынан) — О, 4-тоқалы Нəзипа (Қүрманай руынан) — О.

2) Шарапат -> Мейрімхан, Шаңғысхан, Шымберген, Емберген. Мейрімхан -> Еркін, Серік. Ыхлас -> Көлдей -> Сейтмамбет, Нүрекеш, Үсенбай. Ыхлас мықты əруақты кісі болған, "Дəупері жын" оның қүлы болған дейді.

1. Сейтмамбет -> бірінші əйелінен (Жамансары тайпасыньщ қызы) — Қаражан -> О, екінші əйелінен (Көлімбеттің Мантағының қызы) — Мақаш. (Бибі, Зиба, Зияда — қыздар), үшінші əйелінен (Төртқараның қызы Назым) — Орынбасар, Қоянақ (Бибіш, Қатша — қыздар). Мақаш -> Бердібек -> Мақсатбек, Нүрлан. Орынбасар -> Насырадин, Нүрадин, Нүрбай, Нүрғали. Насырадин -> Нүркен. Нүрадин -> Азамат, Қолғанат. Нүрбай -> Ғазиз. Нүрғали -> Нүртуған, Нұрперзент. Қоянақ -> Қүдайберген, Насыр. Қүдайберген -> Жанболат, Ғалымжан. Насыр -> Нүрбек, Нүрболат.

111

2). Нұрекеш -> Жəлен, Итемен, Ноғай, Кенжеғара -> О, (Үржан. Бибайша — қыздар). Итемен (бəйбішесі Алтынбай тайпасынан Қүлмағамбет қызы Қаншадан туған) -> Қойшыбай, Аралбай, Мақпалбай, Мергенбай, Бауыржан, Ержан, Ерлан. Қойшыбай -> Нүржан, Нұрлан, Нұрбек. Аралбай -> Арсен. Мақпалбай -> Руслан. Мергенбай -> Ербол, Нұрбол Жəлен (тоқалы Игілік тайпасьшан Төлебай қызы Патшадап туған) -> Қалдыбай, Жалдыбай, Асылбек. Қалдыбай -> Нұрбақыт. Жалдыбай -> Рысбек, Рүстем, Ербақыт. Ноғай (тоқалы Патшадан туған) -> Батырбек, Тажмүрат, Талғат, Асқар, Марат, Мұратбек. Батырбек ~> Əділет Тажмұрат -> Жандос Талғат -> Айдос Марат -> Елдос, Жеңіс. Асқар -> Əділжан 3) Үсенбай -> Теңізбай, Егізбай, Аманбай (Айнаш, Айнагүл — қыздар). Теңізбай -> Аманкелді -> О, Ғалымжан, Сəкен, Малик, Талғат — О, Бекхожа, (Марал, Гүлбану, Ақтоты, Күлқаныс — қыздары). Ғалымжан -> Айдос, Жансұлтан, Ерсұлтан. Сəкен -> Бексүлтан. Мəлік -> қызы Жания, Жандос, Олжас. Егізбай -> Бағдат, Алмат, Айбек, (Гүлсім, Гүлсара, Клара, Ғалия — қыздары). Аманбай -> Алимжан, Ғазиз (Гүлмира, Гүлнұр — қыздары) . Бейбіт -> Нағашыбай -> Серікбай -> Ибраһим. Ибраһим -> Өмірбай, Өтеген, Аралбай, Мирамбек, Ерлен, Ербол, Еркін, (Мирамкүл, Бибіқатша — қыз) Өмірбай -> Рауан, (Зейфуна, Наркиза — қыздары) Өтеген -> Қуаныш, (Күлшат, Жанат — қыздары) Аралбай -> (Гүлнəр, Алтын, Асыл — қыздар) Мирамбек -> Дəурен, (Динара, Жазира — қыздары) Ерлен -> Алтынай, Құралай, Əйгерім — қыздары, Думан. Ербол -> Қайрат. Шілдебайұлы Сахарбайдың əйелі Ырысты "Қара Кете" (Шөмекейдің кетесі) Шуақтың қызы деп жоғарыда айтқанмын. Ырысты əжеміз Айтмамбет деген бір ұл туғаннан соң Сахарбай қайтыс болыпты. Айтмамбетті ізіне ертіп Ырысты əжемізді шөбере інісі Ыхласүлы Көлдейге некелейді. Қөлдейге некелеген соң Ырысты əжеміз Сейтмамбет, Нүрекеш деген екі ұлды болыпты. Бейбітүлы Нағашыбайдың əйелі Нұрсұлу "Төртқараның" "Айт" руынан Қазанбай деген кісінің қызы еді. Нұрсүлу əжеміз 112

Серікбай деген бір үл туғаннан соң Нағашыбай қайтыс болыпты Серікбайды ізіне ертіп Нүрсүлу əжемізді шөбере ағасы Ықыласүлы Қөлдейге некелейді. Əжеміз Қөлдейден Үсенбайды туыпты. Сонымен бес бала — Айтмамбет, Сейтмамбет, Нұрекеш, Серікбай, Үсенбай — Қөлдей көкемнің қолында, екі əйелдің тəрбиесінде өсіп жігіт болып "Көлдейдің бес баласы" атанып кетіпті. Серікбай жас жігіт кезінде сал-сері болған екен, елді көп аралап, жақсылардан, көнекөз қариялардан есітіп түйгені көп, көп аңыз əңгімелерді білетін нағыз "шежіре" кісі еді. Өте мықты үста адам еді —ағаш (киіз) үй жасайтын, түрлі түрмысқа қажетті бұйымдарды жасап шығаратын, Кебіс-мəсі, етік тігетін, ер-тоқым ат əбзелдерін жасайтын. Жалпы қолынан келмейтіні жоқ шебер адам болатын. ІЗБАС Ізбас үш əйел алған — Ранайкүл (Қаракемпір), Мақтым, Бикем. Міне, осы үш əжемізден тараған үрпақтар шешелерінің атымен үш рулы елге айналған — "Ізбастың қара кемпірі", "Ізбастың Мақтымы", "Ізбастың Бикемі" деп аталады. Ізбас жас жігіт кезінде, 19 жасында жыныс мүшесінен ауруға шалдығып, көп уақыт үйленбей жүріпті. Емделу үшін емші іздеп, сауда керуеніне еріп Бүхара жағына барып, сол елде бір емші Қожаның қолында қызметші болып жүріп, үзақ жыл емделіпті. Жасы отызға жуықтаған шағында ауруынан сауалып, елге қайтпақшы болғанда емші-қожа оған: "Балам, сен ауруыңнан сауалдың, енді үйленуіңе болады, қайтар жолда саған бір сүлу қараторы келіншек кездесер, соған үйленсең үрпағың көбейер, кейін оның үстіне қыздай əйел аларсың," - деп батасын беріп қайтарыпты. Сол қожа айтқандай, қайтып келе жатқан жолда бір сүлу қараторы келіншек жолығыпты, аты Ранайкүл еді дейді. Бір шежіреде Ранайкүл сол емші қожаның ерінен айырылған қызы еді деп те айтылады. Ақиқатын кім білген. Сол келіншекпен сөйлесіп, тіл табысып, үйленуге келісіп, елге алып келіп той жасап, ауруынан сауалғанын қоса тойлап Ранайкүлге үйленіпті. Ранайкүл кейін "Қаракемпір" атанып кетіпті, Қейінірек оның үстіне қыздай бір əйел алыпты, аты Мақтым еді. Жоғарыда айтқандай, Ізбастың əкесі Малайға Тыным деген бір батыр жігіт жаутершілікте ығысып келіп паналап бала болып, Ізбастың еншілес інісі есебінде жүріпті. Малай оған Бикем деген қызды əйелдікке алып беріп, бір шаңырақ етіп қойыпты. Бұлар Шілік деген бір балалы болғанда Тыным батыр қалмақтармен болған бір соғыста шейіт болыпты да, Бикемді ағасы Ізбасқа некелеп қосыпты. Ізбас -> бəйбішесі Ранайкүлден (Қаракемлірден) —Тəңірберген, Қожаберген, Жаманбай, екінші əйелі Мақтымнан -> Қосуақ, Қозуақ, үшінші əйелі Бикемнен -> Айдабол, Көрпебай — Ізбастан барлығы жеті үл болған.

1). Тəңірберген -> Балта, Түйте, Тасболат.

8-952

ИЗ

Балта -> Аманбай, Тайғара — О, Тəйті. Аманбай -> Рысбай -> Төлеу (болыс) -> Қани, Əзи, Зайділда. Қани -> Нағашыбай, Мəмбет. Нағашыбай -> Болат, Байдос, Бектас, Ғалымжан. Болат -> Жамбыл, Ержан. Байдос -> Руслан. Бектас -> Ерлан, Жасүлан. Мəмбет -> Бегімбай, Жүмажан, Əкімжан, Сəбит, Хамит, Айбек. Əзи -> Сыдық, Əубəкір — О. Сыдық -> Сермағамбет, Молдаш. Зайділда -> Асқар, Мендебай. Тəйті -> Есмамбет, Бекет. Есмамбет -> Ахмет — О, Нағи — О, Иманалы -> Қарамырза, Ереш. Бекет -> Əлсүгір, Жансүгір, Күнсүгір, Мəжен, Мəкеш, Қалнияз, Пияз — О. Қалнияз -> Оңдасын. Түйте -> Байғабыл, Нүрым, Нүрымбет. Байғабыл -> Нарымбет -> Пүсырман, Мейірман, Қараша. Нүрым -> бəйбішесінен — Шəри, тоқальшан — Қүлмырза,

114

Смағүл, Жолмырза. Қүлмырза -> Оразбай, Оразғали, Баймырза -> Талғат, Болат, Жомарт. Оразбай -> Мүзаппар, Айжарық, Орманғали, Мүхтар, Қайрат, Асқар. Мүзаппар -> Самат. Айжарық -> Жасұлан, Асылан. Орманғали -> Бақытжан, Ғалымжан. Оразғали -> Мирамбек, Нүрбек. Нүрымбет -> Өтебай -> Рахан, Сейтмамбет. Тасболат -> Тілеу -> Ерімбет, Серімбет, Бағыберген, Айтмамбет. Ерімбет -> Қарабек, Əбдібек, Сембек. 2). Қожаберген > Байсақал батыр — аса күшті батыр болған еді дейді, ол жаугершілікте қалмақтан Қотыр, Шотыр деген екі бала алып келіпті. Шотырды Жаманбайға беріпті де, Қотырды өзі қол бала етіп алып қалыпты. Байсақал батыр -> Байтөбет, Қотыр. Байтөбет -> Шүнішбай, Демеу — О. Шүнішбай -> Аймақан, Таңман — О, Сейт, Асан, Үсен. Аймақан -> Ысқақ, Ысқали, Ілияс — О, Ібрайым — О. Ысқақ -> Қани -> Тəни, Бақыт, Бақытжан, Ержан. Ысқали -> Қасым -> Аманжол, Марат. Сейт -> Ыршау, Ысмайыл — О. Ыршау -> Садылла (1937 ж.), Қуантқан, Əділхан, Төрехан -> Төреғали. Садилла -> Кəдірхан, Төремүрат, Бимүрат, Сүлтамүрат. Қəдірхан -> Төлеген, Əділхан, Нүрдəулет. Əділхан — О. Төремұрат -> Бекзат, Мұхамбет. Қуантқан -> Жадрасын, Олжас, Абзал, Алмас.

Үсен -> Үсенқүл -> Атамбай, Түрсын, Қаракесек — О. Атамбай -> Дəулет, Артықбай. Дəулет -> Жасұлан. Тұрсын -> Аманқос. Қотыр -> Бөрі -> Бимахан, Қүрмантай. Бимахан -> Жүмақан -> Əбламит, Əбсағит (1936 ж.т.) Əбламит -> Əбдіхан, Əлімхан, Əмірхан, Əділхан, Төрехан, Теміртас, Кенжетай. Əбдіхан -> Ербол, Нүрбол. Əлімхан -> Ерлан, Нұрлан. Əмірхан -> Қəдірхан. Əділхан -> Азиатхан. Төрехан -> Ерболат. Теміртас -> Нүрболат. Əбсағит -> Темірхан, Өмірбай, Өмірзақ, Асылхан. Қүрмантай -> Қазақбай -> Сағынай -> Жамал. Жамал -> Қорғанбек, Асылбек, Рысбек, Нүрлыбек, Сапар. Қорғанбек -> Қуанышбек, Руслан, қыз — Жадыра. 3) Жаманбай -> бəйбішесінен — Боқан, Өмір, Қадір — О, Жылқымырза, Сəдір, тоқалынан — Себет, Тəбет — О, Адырбай — О, Қүлтай, Шотыр — О. Барлығы он баласы болған. Ең үлкені бір қыз еді — ол Жағалбайлыға кезінде тұрмыс қүрып кеткен. Боқан -> Саркот, Қүнібай, Елібай —О, Қуаныш — О. Боқанүлы Саркот -> Есет, Жəнет. Есет -> Атанияз, Өтенияз. Атанияз -> Əлім, Əпсатар, қыз — Жамал (Сағаттың əйелі). Əлім -> Шыңғыс. Əпсатар -> Жақсылық, Бөрі. Өтенияз -> Сабыр, Сүлтан. Сабыр -> Жасарал. Сүлтан -> Сəбит -> Саяділ, Бауыржан, Рауан.

VЖəнет -> Жалмырза -> Əбдіқаппар -> Аралбай. Боқанүлы Қүнібай -> Бекжан, Мəтжан, Қалжан — О. Бекжан -> Нүрғали молда, Оразбай -> Қалдыбай. Нүрғали молда -> Манас, Оразғали. Манас -> Нүрлан, Ерлан. Оразғали -> Айтуған. Мəтжан -> ЬІрзағали (Ырзаш), Сматулла (Сман), Əнес. Ырзағали -> Болат, Шапағат, Бауыржан. Болат -> Қайрат. Сматулла -> Дөңес, Нүрлан, Мақсат, Бекболат, Нүрлыбек. Əнес -> Ерболат, Серік. Ерболат -^ Нүрхан. Өмір -> Пірман -> Əбілда -> Əбдіхалық -> Жалғас, қыз — Марияш. Қадір — О, қыз — Ажар (Ешекеннің əйелі, ақ түйе сойып қосылған). Жылқымырза -> Арыстанбай — О, Қабыланбай — О, Қошқарбай. Қошқарбай -> Аманбай -> Елеу, Төлеміс — О, Қенжеғүл, Сырым — О, Жүбатқан. Едеу _> Тəуекел — О, қыз — Зияда, Жеткерген -> Ертілеу, қыздары — Қарлыға, Қоңыр, Қаламқас, Роза, Перуза. Ертілеу -> Жомарт, Тілеулес, Қанат, қыздары — Қоңырат, Қорлан.

115

116

Жомарт -> Атымтай. Төлеміс -> Қызы Алия, Избасхан — О (əскерден келмей қалған) Кенжеғүл -> Көптілеу -> Ертай, Ерболат, Ерсайьш, Киікбай. Ертай -> Бектемір. Ерболат -> Мейрімхан. Сырым -> қызы Сəбила, —О. Жүбатқан -> Сейділда -> Сағидолла, Марат, Мүратбек. (Жүбатқанның қыздары — Жаңылған, Мария, Мəрзия, Ақкенже) Сағидолла -> Батырбек, Аралбек. Марат -> Наурызбек, Нұрлыбек. Мүратбек -> Жүлдызбек. Сəдір -> Қойшы — О, Тайшы, Қарамолда (Қүлмағамбет), Бəймен. Тайшы -> Ахмет, Қаныбет, Батырхан, Сейілхан. Ахмет -> Өтепберген, Жаңбырбай -> О, Эли, Нысанбай, Нысаналы — О. Өтепберген -> Елубай -> Мамай, Сайлау, Бауыржан. Эли -> Шахан, Бимағамбет, Алпысбай, Ақмырза, Бекмырза. уШахан -> Жайлаубай, Ербоздақ, Зейл. Бимағамбет -> Рашид. Алпысбай -> Нұрлан, Ерлан, Ержан. Ақмырза -> Асхад, Нұрперзент. Бекмырза -> Нұрболат. Нысанбай -> Алмат, Жеткерген -> О. Алмат -> Жаңабай, Абай, Бақтыбай, Сағынбай, Сағынай, Батырхан, Айдархан. Қаныбет -> Қаналы, Қыналы, Мəдин, Мадияр. Қаналы -> Шаһзада, Тəуекел. Шаһзада -> Марат. Қыналы -> Өтеген -> Дастан. Мəдин -> Жолдас, Алимбай. Жолдас -> Жəдігер, Дəуренбек, Жаңабек, Төребек, Нүрлыбек. Дəуренбек -> Қуанышбек. Жəдігер -> Рысбек, Рүстем. Рысбек -> Қазбек Алимбай -> Аралбай, Қылышбек, Жалғасбек, Жасарал, Мейрамбек. Аралбай -> Қамбар. Мадияр -> Жүмабек, Сембай, Жүматай, Қөпберген, Шорабай. Жүмабек -> Тиыштық, Балабай, Жадырасын -> О. Сембай -> Ғалымжан, Қөшкінбай, Оңталап, Мүхтар, Мүхтарбек, Шорабек, Қайыржан, Мұхит, Еркебүлан Жүматай -> Түрымбет, Əлімбет. Тұрымбет -> Жұлдызбек. Көпберген -> Бауыржан, Нүржан. Шорабай -> Əміржан, Бақытжан, Ержан. Батырхан -> Əлібек, Сəндібек, Жəнібек -> О, Сахи. Əлібек -> Əбдікəрім (соғысқа кеткеннен хабарсыз — ФРГда дейді)

Сəндібек -> Жиенбай, Тілек -> О, Жиеналы -> О. Жиенбай -> Нүржаубай, Нүрлан, Нүрболат, Бақыт, Ғабидолла. Нүржаубай -> Жасүлан. Нүрлан -> Данияр, Дастан. Нүрболат -> Рысдəулет, Нүрдəулет. Сахи -> Динжан -> Түрсынбай, Бершімбай. Түрсынбай -> Нүржан, Нүртай, Нүрлыбек, Сардан. Бершімбай -> Саян. Сейілхан -> бəйбішесінен—Рахметалы, Жəкенбай, Жəмет, Сүйінғазы, Жанғазы — О, тоқалынан — Қази. Рахметалы -> Бүрхан, Жүмағазы, Мырзатай, Икрам — О, Асқар — О. Бүрхан -> Тілеген -> Руслан, Бауыржан, Əділжан. Жүмағазы -> Əмірадин -> Тəуекел, Қуаныш, Қуандық. Тəуекел -> Ақтілеу, Айдар, Дəурен. Қуаныш -> Дархан. Мырзатай -> Берекет, Мұқтар. Жəкенбай -> Ырзағазы -> Алдоңғар, Алдаберген (Тəжікстанда түрады). Жəмет -> Қөшкін -> Серік Сүйінғазы -> Өтеген. Қази -> Мырзағазы, Мырзадин. Мырзағазы -> Қеңесбай, Оңталап, Талапбай, Аманқос. Мырзадин -> Сегізбай, Теңізбай, Асылбай, Ақылбай, Аманбай, Түгелбай, Нүрлан. Сəдір екі балалы (Қойшы, Тайшы) болғаннан кейін қайтыс болыпты, ізінше баласы Қойшы да қайтыс болған еді дейді. Əйелін, бір баласы Тайшыны ертіп келіп, Сəдірдің ағасы Жылқымырзаға некелеп қосыпты. Онан (Жылқымырзадан) Қүлмағамбет (Қарамолда) пен Бəймен туыпты. Бірақ Жылқымырза Қүлмагамбет пен Бəйменді, Тайшымен шешесі бір болғандықтан, сендер інім Сəдірдің баласысыңдар деп үйретіп кеткендіктен, сол екі бала да Сəдірдің баласымыз деп кеткен еді. Қүлмағамбет (Қарамолда) -> Жəлке, Ияр, Мəшіреп (Мүстафа), Садық — О, Махамбеталы. /Жəлке -> Бəшер, Ізім -> Жаңабай -> Нүрлан. Бəшер > Қүрмангазы, Жаулыбай. Қүрманғазы -> Ер болат. Жаулыбай -> Ерсайьш, Ерленбек, Ерлен -> Айбек, Ермек. Ерсайын -> Еркебүлан, Жасүлан. Ерленбек -> Ерқос. Ияр -> Əбнағи -> Молданəби -> Бауыржан, Жандос, Айдос. Бауыржан -> Асылбек. Жандос -> Ақылбек, Алтынбек. Айдос -> Сүлтанбек, Бағдəулет. Мəшіреп (Мүстафа) -> Əміре, Əбжали. Əміре -> Қараш, Елубай. Əбжали -> Əтіш -> Əмит, Теңелбай, Жеткерген, Ғабит, Тоқтарбай.

117

Əмит -> Нүркен, Сəкен, Ерлан. Теңелбай -> Данияр. Махамбеталы -> Баймырза, Элен, Нүрғазы, Əбуғазы. Баймырза -> Əбдіғазы, Ауесхан, Əзілхан. Əбдіғазы -> Тоқтықара, Алтынбай, Алашыбай (үш жыл Аралдың əкімі болды) Тоқтықара -> Жансерік, Бауыржан, Мақсат. Жансерік -> Мирамбек, Əкім. Алтынбай -> Нағашыбек, Баукен. Алашыбай -> Берік, Алмат. Ауесхан -> Нағашыбай, Жақсыбай, Жақсылық, Жақып, Асқар. Элен -> Абылай, Арғын. Абылай -> Жаңалық, Бақыт, Нұрлан, Ғабит. Жаңалық -> Болатхан, Жəнібек, Бақытбек, Нүрбақыт. Бақыт -> Қалдыбек, Нүрлыбек, Айболат. Нұрлан -> Қуаныш, Мирамбек. Арғын -> Шоқан, Шүленбай. Шоқан -> Самат, Қазыбек. Нүрғазы -> Əуелбай, Өмірбай. Əуелбай -> Абай, Темірхан, Мүратхан, Самат, Марат, Талғат. Абай -> Қанат. Темірхан -> Руслан. Мүратхан -> Азамат. Самат -> Сүлтан. Өмірбай -> Үзақбай.

- Əбуғазы -> Аманкелді, Кемелбай, Тілеубай. Аманкелді -> Тілеулес, Серік, Сайлау. Тілеулес -> Əділ, Бəубек, Нариман. Серік -> Самат, Əкімжан. Сайлау -> Əлішер. Кемелбай -> Серікбай, Берікбай, Бекболат, Серікбай -> Жанболат, Айболат, Нүрболат. Тілеубай -> Үзақ, Жомарт. Үзақ -> Руслан, Ерлан, Ержан. Бəймен -> Жүсіп, Үмбет -> Сүйеген -> Кеулімқош. Жүсіп -> Əбіш, Қали, Сейл, Сқақ -> Ідіріс -> Серік. Əбіш -> Мəнеп. Мəнеп -> Ақсалы бəйбішеден — Əбдіжəлел, Жүмахан -> Еркін, Айнаш тоқалдан — Жəлеледин, Жақсыбек, Асылбек, Ерденбек — О, Алтынбек, Кенжебек. Əбдіжəлел -> Əкімжан, Ақылжан, Айтуған.

- Жəлеледин -> Нүрбол, Дасган. Жақсыбек -> Марат. Асылбек -> Айболат. Алтынбек -> Ғалымбет, Санжар. Қали -> Ілмəли -> Жадырасын, Жарылқасын, Бақыт. Жадырасын -> Бекетай, Жасұлан. Бекетай -> Мақсат. Жарылқасын -> Бекалы, Дархан, Дасган. Бекалы -> Абай. Сейіл -> Қапа -> Түрсынбек -> Серік. Себет -> Қоныс — би жəне бай болтан, тоғыз əйел алған, .18

тоғыз əйел тоғыз ауыл болып отырған. ч/Қоныс -> əрбір əйелден бір баладан ғана болыпты — Лашын, Төлеген, Жүбаназар, Төлей — О, Қонысбай, V Өтеген, Шəнияз, ......? Лашын -> Сарбас, Қүрманияз -> Айжарық -> Жүбатқан. ^ХІарбас -> Еркінбай -> Ибрай, Мүхамбетқали, Рашид. Ибрай -> Еркебүлан. Мұхаметқали -> Рүстем. Төлеген -> Сыражадин -> Шындық. Шəнияз -> Қожабай, Темірбай. Қүлтай -> Бастыбай -> Өтеп -> Базарбай, Тəжібай, Өсербай — О, Көшербай. Базарбай -> Айнағүл, Жүмағүл. Айнағүл -> Ырзағазы, Əбуғазы, Ерғазы. Ырзағазы -> Нүрғазы, Сағидолла, Кенже. Əбуғазы -> Марат, Шарапат, Сұлтанбек, Айдар. Ерғазы -> Сахытжан, Бақытжан, Хамитжан. Сахытжан -> Жасүлан. Бахытжан -> Батыржан. Жүмағүл -> Айтуған, Елеусіз. Айтуған -> Əбеш, Əбдіхан, Əбдімəлік. Елеусіз -> Сəрсенбай, Мүратбай. Тəжібай -> бəйбішеден — Жақып, Сармырза — О, Тілеуімбет, тоқальшан — Баймырза, Аймырза, Жүмағазы, Айқожа, қызы — Қанша (Қаракете Шуаққа берген қызы еді). Жақып -> Қали, Қожаберген — О. Қали -> Сəрсен, Кеулімқош. Сəрсен -> Кеулімжай. Тілеуімбет -> Қүлмырза -> Ағыбай, Елубай — О, Қырғызбай. Ағыбай менің немере ағам, Орынбасардың қызын алған — күйеу бала) Ағыбай -> Нүрлан, Нүржан, Ерлан. Нүрлан -> Нүрсүлтан. Қырғызбай -> Жеткербай, Əділбай, Əділхан, Мирамбек. Əділбай -> Ардақ. Баймырза -> Жалмырза -> Келмырза, Бимырза, Бекмырза. Аймырза -> Қарамырза. Жүмағазы (Шонық деген апамды алған жездем У.Т.) -> Шылмырза, Есмырза. Айқожа -> Түрсьш молда -> Едіге, Сайлау, Бақыт, Бақытжан, Еділ, Сапар, Аманкелді. Қөшербай -> Айтжан, Өмірзақ. Айтжан -> Аяған, Раманқүл -> Ділдаш, Садық, Сағидолла, Тілек. Аяған -> Қуанышбай, Аманкелді. Өмірзақ -> Сабырбай — бəйбішеден, Арғынбай, Алшынбай — тоқалдан. Сабырбай -> Аманқос, Аманкелді, Шалғынбай, Оразбай, Амандос. Арғьшбай -> Сайлаубай — О. Шалғьшбай -> Құдайберген, 119

Тағыберген, Нұрлыбек. Алшынбай -> Қайрат, Бейбіт, Талғат, Шаншархан. 4). Қосуақ -> Қыстаубай, Өскенбай. Қыстаубай -> Шалқар -> Досыбек, Досалы. Досыбек -> Дабыл -> Қарабала -> Ермекқара, Темірбек. Ермекқара -> Əділбек. Темірбек -> Батырбек. Досалы -> Жүмағұл, Бисен. Жүмағүл -> Əбіш -> Аманкелді, Сайлаубай, Жайлаубай, Сəбит, Сайлыбай, Қабылбай. Бисен -> бəйбішеден — Шүкірəлі, Сəдуақас — О, Есбосын — О, тоқалынан — Сəуле, Қоянбай, Əскер — О. Шүкірəлі -> Нағашыбай -> Рəт. Сəуле —> Айжарық, Күнтуған, Ерқос, Нүрқос. Қоянбай (Бибішті алған — күйеу У.Т.) -> Жантуған, Жадырасын. Өскенбай -> Тиыштықбай, Қүрманбай -> Асақ — О, Бисек — О. Тиыштықбай -> Жүсіп — О, Ахмет -> Əбдəли, Əбнағи. Əбдəли -> Əмірхан, Мырзахан -> Қуаныш, Нұрқадыр, Нүрперзент. Əмірхан -> Нүрхан. Əбнағи -> Асқар, Асымхан, Асанəли, Асынбай. Асқар -> Асхат. Асымхан -> Рахат. 5) Қозуақ > Əлібай -> Аман, Рыспамбет, Рысбай. Аман -> Жалғасбай, Қосымбай, Сержан, Бисембай, Злиха — қыз. Жалғасбай -> Мырзабай, Рза, қыздары — Дараш, Тəрбие. Мырзабай -> Жəкентай. Рза -> Үзақ -> Болат, Сəбет, Жəмет, Сəмен, Ахан. Қосымбай -> Бердалы -> Ғалым. Сержан — О. Бисембай -> Күзенбай, Андай — қыз. Рыспамбет -> Есеналы, Маханалы, Махамбетжан, қыздары — Салиха, Ақсалы, Ақира, Тасқар, Үрген. Есеналы -> Дөңес, қыздары — Жыға, Дəмеш, Үлдай, Қатира. Дөңес -> Тиыштықбай, Оңталап, Жанболат, қыздары — Ақтолқын, Лиза, Лəззат, Жаңагүл. Тиыштықбай -> Рүстем, қыздары — Жадыра, Жазира. Маханалы -> О, қыздары — Балқаш, Балдан, Жəйіш, Əнес, Қағаз, Арал. Махамбетжан -> Нағи, Белес — О. Рысбай -> Есенбай, қыздары — Сағира, Зағипа, Рахима, Зəнипа, Əдемі. Есенбай -> Қыстаубай. 6). Айдабол -> үрпақтары Шымкентте түрады, бізде білетін ешкім болмады. 7). Көрпебай -> Бəйкел, Ермек, Қүнту. Бəйкел -> Қүлжан, Аязбай, Қожаберген.

120

\/к,үлжан -> Есмамбет, Досмамбет, Бекмамбет, Берекет. Есмамбет -> Реалы — О, Демесін -> Есқали, Мақсүтқали. Есқали -> бірінші əйелінен (Назарша тайпасыньщ қызы) — Əбдіғани, екінші əйелінен Қанзададан (Айбас руынан Айтмамбет қызы) — Əбжан, Асанхан, Қонысбай, Əбжəми, Əділхан, Əзілхан, Қаржаубай. Əбдіғани -> Əмірхан, Дархан, Тəуіржан, Тəуірбай. Əбжен -> Райым, Бейбіт. Асанхан -> Бейбітхан. Қонысбай -> Батырхан. Əбжами -> Нүрлан, Болат, Қанат. Мақсүтқали -> Темірхан -> Еркін, Бауыржан. Досмамбет -> Өске, Қоске — О, Едіге, Қүламан — О. Өске -> Əбдіхалық, Ақсəби -> Бүрхан. Əбдіхалық -> Нүрадин, Пақуадин, Тағыберген, Бақытжан, Кенжебай. Пақуадин -> Арман. Тағыберген -> Қанат. Едіге -> Жарылқасын, Султан. Бекмамбет -> Рахметалы -> Қуатбай -> Алпысбай, Шалабай, Қуантқан, Əскербек, Асылбек, Қенжебек. Алпысбай -> Айбек, Қылышбек. Қуантқан -> Уалихан, Асылхан. Əскербек -> Əділжан, Батыржан. Берекет -> Шүкір — О. (Əбжəми мен Жаңабергенді асырап алған). Аязбай -> Сермахан -> Рысжан, Серік, Тиыш -> Бақыт. Рысжан -> Амантай, Жолдас, Жарас, Бақытжан. Амантай -> Наурызхан, Жəнібек. Серік -> Жанат, Талғат, Марат, Руслан. Қожаберген -> Мүрат, Қанат, Сүгірбай. Мүрат -> Иманбай -> Алданазар, Жүбаназар, Қалназар, Оспан. Қалназар -> Шалғынбай, Үзақбай -> Сайлаубай, Қаржаубай. Шалғынбай -> Қайырбай, Орақ -^ Айдын, Сəкен. Оспан -> Бозғүлан жырау, Алдаберген, Жаңаберген -> Нұрлан. Бозғүлан жырау -> Шəріп, Ақтілеу, Қөптілеу. Шəріп -> Нүртілеу, Жантілеу. Ақтілеу -> Қуаныш. Алдаберген -> Руслан, Нүрлан, Данияр. Алданазар — О, Жүбаназар — О. Қанат -> Жайсаңбай, Манан. Манан -> Қодық, Мерей -> Жұмадин. Қодық -> Үзақбай, Шапотолла. Жайсаңбай -> Меңдалы -> Қапай — О, Əби — О, Əбілбай, Əбдіжамал — О, Əбутəліп. Əбілбай -> Асқар, Абай, Мүхтар. Əбутəліп -> Садуақас, С ахи, Асылбек, Алтынбек. Сүгірбай -> Балман, Аймақан — О, Тоғай — О, Ноғай — О, Əйімбет. Балман -> Эбен — О, Қази -> Əбсəт.

121

Əйімбет -> Дүзелген, Əбдішүкір. Дүзелген -> Əбдінағи, Əбдіқалмал, Мұрат, Хамит, Əбдіхамит. Əбдішүкір -> Абдолла, Абдукарим, Əбкубакир, Əбдісамат, Абдыислам. Абдолла -> Арыстан. Абдукарим -> Əбунасыр, Əлфараби. Ермек -> Оңғар, Тəңкі, Дəуітбай — О, Ағысбай, Бөкенбай. Оңғар -> Əліқұл, Алдаберген, Төлеу. Əліқұл -> Алпысбай -> Бақберген. Алдаберген -> Сырадин (Сергей), Сағал, Мухамеди Молда — О, Бүлар Алдаберген асырап алған Төлеудің баласы. Сырадин (Сергей) -> ..... ? Сағал-> Ерше, Əзербай (1941 ж.т.), Рахымжан (1957 ж.т.). Төлеу -> Сырадин, Сағал, Сармак — О, бүл екі бала Алдабергеннің баласымыз деп айтқан, ал шындығында Алдабергенде бала болмаған, Төлеудің баласы еді. Тəңкі -> Сағындық — О, Елкей, Сағира — О. Елкей -> Қанатбай -> Өмірбай, Өмірсерік, Тындыбай. Ағысбай -> Аманжол -> Қазымхан, Қалау, Қаналы, Айдар хан, Айдаралы — О, Шаншархан, Қенжетай. Қалау -> Мейрімхан. Қаналы-> Асылбек. Кенжетай -> Оңғар, Дархан. Шаншархан —> үрпағы жəне өзі Калининградта тұрады. Əзербай -> Асқар, Бек, Марат, Талғат. Асқар -> Медет. Бек -> Еламан. Марат -> Самат. Рақымжан -> Жалғасқан, Қүттыбай. Бөкенбай -> Баймағамбет, Ақтөре, Бижан. Баймағамбет -> Алихан -> Жылқайдар, Жылқаман, Шапай. Ақтөре -> Игісін -> Əбілда, Қуантқан. Бижан -> Зейнолла, (қыздар Бипатша — герой Қүдайбергеннің əйелі, Бибі — Отаралы көкемнің əйелі, Зейнеп) Зейнолла -> Алдаберген, Тобаберген, Бақтыбай, Қүрманбай, Болатбек, Төребек, (қыздар Қүлəш, Қүлшəт). Күнту -> Көшекбай -> Əлнияз, Ілияс, Қүлияс. Əлнияз -> Оразалы -> Мүрат, Бақыт. Ілияс -> Шарапат -> Бақтыкерей. Қүлияс -> Сексенбай. ТЫНЫМ

Тыным -> Шілік -> Бектүр -> Жарқынбай, Боранқұл. Жарқынбай -> Қүрмаш — О, Тəутенбай, Қыз — Жүмаш (Тоғыстың əйелі — Итай руынан). Тəутенбай -> Сақташ, Қайып. Сақташ -> Қуаныш -> Қанат, Қуан, Қасен. Қайып -> Ерболат, Ермүрат, Бекмүрат. Ерболат -> Жандос.

122

Ермұрат -> Айдос. Боранқүл -> Қамысбай -> Боранбай — О, Төкебай -^ Жаңабек. Тыным батыр соғыста қайтыс болғанда əйелі Бикем екіқабат қалып еді дейді, босанып ІІІілік деген үлды болыпты. Қейін Бикемді Ізбас некелеп алғанда, сол Шілік шешесіне еріп келген бала еді — Тынымнан қалған үрпақ. Бикем əжеміз Ізбастан Айдабол жəне Көрпебай деген екі үлды болып, барлығы Шілікпен қосқанда үш үл Ізбастың баласымыз, Ізбастың "Бикемі" боламыз деп кеткен еді. Кейін Шіліктен тараған үрпақтар "Тыным" деген румыз деп жүр. Несі бар, ұрпақтар өзінің атасын, тегін үмытпауы керек, дүрыс! ЕСЕН

Асан -> Олжа -> Есен -> Сазанбай, Бекбау, Жиенқүл, Қүрман.

V 1. Сазанбай -> Шоқай — О, Алмаш, Балымбет, Жəрімбет, қызы — Мырза (Айтмамбет көкемнің жүбайы — Аққазы шешесі) Алмаш -> Нұрперзент, Нүрсүлтан. Балымбет -> Жоламан, Аманжол. Жəрімбет -> Смағүл, Спандияр. Смағүл -> Айтуған, Ертуған, Сембі, Аралбек. Спандияр -> Күнтуған, Жантуған. Қүнтуған -> Əбдіби. 2. Бекбау -> Жиеней, Шинақ, Еңсеп, Жаңатау, Ементау. 1) Жиеней -> Қыдыр -> Сəтел -> Қашқынбай, Қөшербай, Нөсербай. Қашқынбай -> Түменбай — О, Мұздыбай. Мүздыбай -> Сүйен, Сүйеубай -> Серік. Сүйен -> Тағыберген, Жақсылық, Жарас, Тарас, Манас, Сəбит Қөшербай -> Бейіс, Иманбай, Омар, Қүзембай, Дабан, Досан — О, Қойшан, Қенжетай — О. Бейіс -> Шəкіл, Нəси. Шəкіл -> Ермек, Ерсейт, Жолдыбай, Қүттыбай. Нəси -^ Мектепбай, Абай, Адай, Алтынсары, Асылбек, Нағашыбай. Иманбай -> Қартбай. Омар -> Отар. Қүзембай -> Үзақбай — О. Дабан -> Лəти. Қойшан -> Əкрəм. Нөсербай -> Іздай, Бекназар — О, Ибраһим. Іздай -> Жұбандық (1929 ж.т.) -> Жеткербай, Жеткерген, Алтай, Бақытбек, Қарабек, Қаратай, Батырбек, Бағдəулет. Жеткербай -> Ержан. Жеткерген -> Ерлан, Дəурен. Алтай -> Нүрлан. Қаратай -> Асқар. Ибраһим -> Бақытжан.

123

2). Шинақ -> Жүмахмет — О, Төреғүл -> Орақ, Алмас, Елухан, Марат. Орақ -> Самат, Талғат, Саят. Талғат -> Ренат. Алмас -> Жалғасхан. Елухан -> Жарбол. Марат -> Əлім.

3). Еңсеп -> Ержігіт -> Жақсылық -> Ақпанбет -> Рысқүл, Ілияс, Тəжібай. Рысқүл -> Дабыл -> Төремүрат. Ілияс -> Ізбасар (күйші — Шалқарда түрады), Оралбай. Ізбасар күйші -> Шалқарбек, Асылбек. Оралбай -> Қорқыт, Асылхан. Тəжібай -> Əбіл -> Əбілхан, Жақсылық.

3. Жиенқүл -> Қосекеш -> Қосмүрат -> Есмүрат -> Əбілда. Əбілда -> Молдабай -> Руслан. Əбілданың жүбайы, — Молдабайдың шешесі, — Барша менің жүбайым Қарлығаның шешесі Үлбосынның апасы болатын (У.Т.)

4. Құрман -> Байбол, Байзақ, Қүлбай -> Бектеміс, Бəйдербас. Бектеміс -> Жарылқасын -> Көтенбай -> Шынжан -> Ібіниям. Ібіниям -> Сағындық, Мүратбай, Сағындық -> Жұбандық, Мүратжан. Бəйдербас -> Мəдібай, Ерімбет. Мəдібай -> Алдамжар, Өтепберген, Пірімжар. Алдамжар -> Қайырла -> Шүкірəли, Орьшбасар, Оразқан. Шүкірəли -> Болатбек, Бақытбек, Данияр, Жасүлан. Орынбасар -> Айдарбек, Айдархан, Айдар. Оразқан -> Айбек. Өтепберген -> Кемалаш -> Кемал, Кемаладин. Пірімжар -> Шарапатдин молда (1914 ж.) -> Қайырбек, Шүкірла. Қайырбек -> Нүрлан, Нүржан. Шүкірла -> Нүрман, Шархан, Шоқан. Ерімбет -> Еңсепбай -> Ноябрь, Кеңесбай, Оңдасын. ШЕРУ (Кенжеғүл) Асан -> Қодас -> Шеру (Кенжеғүл) -> Жаугүлы, Мырзағүл, Майлыбай, Тауасар, Ескене. 1. Жауғүлы -> Қөтен, Шəртік. 1) Көтен -> Түрған -> Тоғым, Елеусіз. Тоғым -> Мақанай -> Грамадин -> О, Қуандық. Қуандық -> Жайық, Еділ, Дулат, Болат. Еділ -> Қуат. Елеусіз -> Жақсылық -> Жолдасбай -> Абылай. 2). Шəртік -> Ақжігіт, Қорен, Жылқышы. Ақжігіт -> Қүлтас -> Тасыр. Тасыр -> Ералы, Сералы, Қенжалы. Ералы -> Сердалы -> Жақай, Байжан, Сүлтанай, Алдоңғар, Нүрсүлтан. Жақай -> Қаржаубай. Байжан -> Ерлан, Бағлан.

124

Сұлтанай -> Нұрлан, Жалғасбек, Бексүлтан. Алдоңғар -> Бауыржан, Ғалымжан, Жасқайрат. Нүрсүлтан -> Ғани. Сералы -> Жүмахмет -> О, Еңсеп. Еңсеп -> Жақсылық, Қалжан. Қенжалы -> Нағашыбай -> Абубəкир, Абужан. Абубакир -> Мүхамбетрасула, Қуанышбек, Нүрлыбек. Абужан -> Мүратбек. 2. Мырзағүл -> Қүзеу, Айдау, Қойбағар.

1) Күзеу -> Боранбай, Боздақбай, Балтабаи, Байғара, Бүршақбай.

2) Қойбағар -> Қанат, Ақай, Шуақ, Деміш. Қанат -> Жансүгір (Сары жырау), Айсүгір үста, Қүнсүгір ишан. Жансүгір жырау (Сары жырау) (1873-1927) -> бəйбішесінен — Муса, Иса, кіші əйелінен — Жампоз (1916-1943 ж.) — О, Жанкелді (1924-1943 ж.) -> О, Жайберген -> О. Жампоз жырау мен Жанкелді 1943 жылы Үлы Отан соғысына алынып, хабарсыз кетті — сол соғыста опат болды. Муса -> Шамшадин, Молдабай (Бимағамбетке берген бала). Шамшадин -> Ерфайз, Ерболат, Темірболат, Болат. Ерфайз -> Мүратбек. Ерболат -> Бауыржан, Ғалымжан, Ербахыт, Нұржігіт. Темірболат -> Руслан, Бағлан, Нүрболат. Болат -> Мақсат, Алмат. Айсүгір үста (шебер) -> Таймағамбет (Тайлақ молда), Сражаддин — О. Таймағамбет (Тайлақ молда) -> Шарапат, Шапағат, Ібадат, Қүдабай. Шарапат -> Қуанышбай (Қошан), Қүрмансейт, Жүмабай, Рахман, Қенжебек, Қенжебай. Қуанышбай -> Нүрлыбек, Ақылбек, Мүратбек. Кенжебай -> Наурызбек. Шапағат -> Əбілқасым, Смағүл. Ібадат ->• Шахмарал. Құдабай -> Бауыржан, Дəулет. Күнсүгір ишан (1847-1906 жж..| -> Тажеддин Мақсүм (190564 жж..) Тажеддин -> Абдіжəлел, Əбілхайыр, Сүлтан. Абдіжəлел -> Нүғыман, Абдраким, Абдікəрім. Əбілхайыр -> Ікаша, Ідіріс. Ікаша -> Думанолла. Сүлтан -> Нүрлан, Ербол, Бекбол. Ақай -> Қызылбас -> Нысанбай, Қуандық (Тəңкіш). Нысанбай -> Зинадин, Қайнадин. Қуандық (Тəңкіш) -> Жасағанберген -> О, Маханбетəлі, Боран. Шуақ -> Тəуке -> Егізбай, Айтуған. Егізбай -> Досыбай, Қосыбай. Досыбай -> Жасыбай, Бикелді. Қосыбай -> Бимағамбет -> Молдабай -> Жүбатқан.

125

Деміш -> Иманбай, Берсүгір. Иманбай -> Ақпан, Ақмырза, Бимырза, Өтеп. Ақмырза -> Жиеней, Ермек. Өтеп -> Өтен -> Өмірзақ, Жанұзақ, Нағыметулла. Өмірзақ -> Бекболат, Бекше. Жанүзақ -> Жаңалық, Жəнібек. Нағыметулла -> Жақсыбек, Бақытбек.

3. Майлыбай -> Киізбай -> Жəлеш, Арықбай.

1). Жəлеш -> Нарымбет -> Ешмахан, Досмағамбет. Ешмахан -> Тəуірбай, Өтеген. Досмағамбет -> Айсағын, Сақтапберген.

2). Арықбай -> Берімбет, Қүлқабақ. Берімбет -> Наурызалы -> О, Байнысан -> О, Қаныбет. Қаныбет -> Айбодық, Райхан. Айбодық -> Алдоңғар, Қоянбай, Сəкен, Алпамыс, Самат. Райхан ~> Талғат, Қайрат, Мүрат, Ғабит. Құлқабақ -> Бердімүрат -> Жаспанбет, Шалекен, Жалмағамбет (Қарабала). Жаспанбет -> Өтеген -> С пан. Шалекен -> Жаңбыршы -> О. Жалмағамбет (Қарабала) -> Найзабай, Балтабай, Русгем.

4. Тауасар -> Қалыбек, Ерту, Күнту, Бұлдырық.

1) Қалыбек ->Төлеміс -> Нұрман -> Элен -> О, Мүхан, Олжабай. Мүхан -> Жаңабай, Тасболат, Жүбанияз, Смағұл, Сқақ -> О. Жаңабай -> Боташ, Жанболат, Марат, Бақытбек. Боташ -> Батырбек, Дулат. Тасболат -> Бақытжан. Жүбанияз -> Болат Смағүл -> Мүрат, Сəбит. Олжабай -> Қарасай, Əбжəми. 2). Ерту -> Оразымбет -> Бисен -> Жүмағали, Жұмахмет -> О, Жүмабай, Жүмағүл. Жүмағали -> Қыдырбай -> О, Сүгірбай -> Алау, Ардақ. Жүмабай -> Сағат -> Болат. Жұмағұл -> Тілепбай -> О, Базарбай. 3). Күнту -> Шақыт -> Махмадин. 4) Бүлдырық -> Сауқымбай -> Қалы, Аяш -> О, Нүрмахан -> О. Қалы -> Наурызбай, Алтынбай -> Алмас -> Қылышбек. Наурызбай -> Ертуған, Жетес -> Жанқожа.

5. Ескене -> Бəкір, Сары.

1) Бəкір -> Сəдуақас.

2). Сары -> Бодан, Нағашыбай, Ағыбай -> О. Бодан -> Теңізбай, Сегізбай, Тоғызбай, Əбілез. Нағашыбай -> Шөмішбай, Жанысбай, Бақтыбай, Жаңабай, қыздары — Аққыз, Қүрманкүл, Бағымкүл. Ақын Шөмішбай Сариев деген інім осы кісі! Нагашыбайдың жүбайы Марияш Өтенияздың қызы — апамыз болатын.

126

Күнсүгір ишан Райымға жақын Аманөткел жағындағы Қаязды деген жердегі елді мекенде 1847 жылы туған. Ол Қанаттың үлкені еді. Бүрын сол Қаязды, Қутүмсық, Тасоба, Кəрібөгет, Қуқора, Райым, Ескіүра деген елді мекендер Жақайым руының Асан тайпасының үрпақтарының мекен еткен жерлері екен. Ол сегіз жасына дейін ауыл молдасынан сауаттанып, бірнеше Қүран аяттарын жаттап алған еді дейді. Оқуда алғыр, тілі жатық, арапша Қүран сүрелерін анық оқитын еді дейді. Сегіз жасында сауда керуеніне ерш Бүхарға барып, діни медреседе он жыл оқыпты. Оқуды бітіріп, он сегіз жасында оны оқытқан Ишан оған арғымақ ат сыйлап, мінгізіп, еліне — Қаяздыға қайтарыпты. Қайтар жолда оған төрт аттылы қарақшы кездесіп, үстап алып, тонау мақсатында оны бауыздаған екен. Ол есінен айрылып қүлап жатыпты да, біраздан кейін есін жинап түрса, тірі қалған екен дейді. Мойнын сəлдесімен орап таңып, қанын тоқтатып, айналаға қараса төрт қарақшы аттарымен өліп жатыр екен. Кім өлтіргені белгісіз. Дереу өз атына мініп, аман қүтылып елге келіпті. Елдегілер оны таныңқырамай, сүрастырып отырып əрең дегенде таныпты. Аса білгір молда болып келгенін біліп Жақсыкелді көкем өзінің жеке малдарын сатып, қаражат жинап, Қаяздыдан оған мешіт салып беріпті. Күнсүгір сол мешітке имам болып, елдің балаларын оқытып сауаттандырады. Онан оқып шыққан балалардың біразы кейін молда болыпты. Ол кісі өлі əруақтармен қорымға-бейітке барып сөйлесіп, жағдайын біліп түратын ірі əруақты ишан болған. Ахуннан Тілеуқабыл, Əбдірауық, Тілеулес, Оңғар, Ахмет, Орман ишандар мен молдалар т.б. дəріс алып, оқып шыққан шəкірттері еді, Жансүгір (Сары жырау) — жырау-орындаушы, сазгер, əнші болған. Ол ел арасында "Сары жырау" атанып кеткен. Айсүгір — дүкен үстаған, ағаштан, темірден түйін түйетін шебер үста, етікші болған. Кіші Асан атамыз асқан батыр болған, қалмақтармен соғысқа қатысқан, Сол бір жылдары қалмақтармен соғысып, жеңіп, көп олжамен ауылына қайтып оралғанда, Тоқбике əжеміз — Асанның əйелі екіқабат екен, келу қарсаңында босанып үл туыпты. Көп олжамен соғыстан қайтып оралған Асан қуанып сол баласының атын Олжа деп қойыпты. Тағы да бір жаугершіліктен қайтқанда, үйіне келгенде екіқабат əжеміз Тоқбике Қодас етіне жерік екенін айтыпты. Атамыз аңға шықса үш қодас алдынан қашыпты. Үшеуін де үстап алып, олардың екеуін босатып жіберіпті де, біреуін жерік болған əжемізге əқеліп, сойып, асып, жегізіп жерігін қандырыпты. Осыдан кейін əйелі бір үл туып, атын Қодас қойыпты. Олжадан -> Есен, ал Қодастан -> Шеру, екі арыс тайпа үрпақтар тараған. Жоғарыда олардың таралымы жазылды. Енді бір "білгішпін" деген қарт: "Асан атамыз сол соғыстан қайтқанда қалмақтан бір баланы түтқындап алып келіпті, атын олжадан келген бала еді деп Олжа қойыпты", ■ Дейді. Рас - өтірігін бір Алла біледі?! Меніңше алдыңғысы дүрыс болу керек деймін.

127

128

ШАҒЫР (Жиенқүл) Асан -> Шағыр (Жиенқұл) -> Жарылқасын -> О, Кіштімбай -> Бердалы, Бектау. 1. Бердалы -> Айдаралы, Қүлтабар. 1) Айдаралы -> Манабай -> О, Қияқбай, Өкпебай, Балықбай, Жүмабай. Қияқбай -> Ізмахан -> О. Өкпебай ~> Жартыбас, Бисенбай. Жартыбас -> Сексенбай -> О, Төлеген -> О. Бисенбай -> Досан, Көшен, Тасқынбай -> О. Досан -> Өтеген, Қалнияз, Муса -> О. Өтеген -> Иса -> О, Құрманай -> О. Қалнияз -> Құрманалы, Едіге, Нүрадин. Құрманалы -> Жасұлан, Нұрлан, Қуаныш, Нұркен. Жасүлан -> Руслан, Ерлан, Мəди. Нұрлан -> Рүстем. Қуаныш -> Еркебұлан, Хусейн, Нұрбақыт. Едіге -> Владимир. Едіге профессор Абылай Айдосовтьщ бажасы болатын! Нұрадин -> Болат, Қайрат. Көшен -> Махан -> Мүхит, Аманжол, Төлебай. Мүхит -> Төкен, Төремүрат, Аманкелді -> О. Аманжол -> О. Төлебай -> Жасарал. Балықбай -> Даубай, Алдаш -> О, Молдаш. Даубай -> Қасым, Тасым -> О. Қасым -> Тілеген, Уəйіс. Тілеген -> Тəуекел -> Бақытжан, Сағитжан, Нəбижан, Əбжан, Болат, Дəуренбек, Қорғанбек. Бақытжан -> Ибраһим. Сағитжан -> Ринат. Нəбижан -> Жəнібек. Əбжан -> Ерсұлтан. Болат -> Нұрсүлтан, Нұртуған, Нүрболсын. Уəйіс -> Жеткерген, Оңдабай -> О. (Райхан — қыз). Жеткерген -> Əби, Төрехан, Төребек. Əби -> Дархан, Төрехан (Төрехан өлгесін оның атын қайталап қойған). Төрехан -> Еркін. Төребек -> Ақтөре, Жантөре. Молдаш -> Еңсеп -> Жанат (Жəнет), Жанкелді (Жəгел), Жəріш (Жəрекен). Жанат (Жəнет) -> Қожағүл -> Берден, Асқар. Жанкелді (Жəгел) -> Асылбек. Жəріш (Жəрекен) -> Мүрат. Жүмабай -> Ізбасар, Мыңжасар, Көпжасар -> О. Ізбасар -> Сейтек, Медет. Сейтек -> Қаныбет, Бекжан. Қаныбет -> Əлібатыр, Қəрібоз.

V Əлібатыр -> Жаңабай -> Мəулен. Қəрібоз -> Алмат, Марат, Мəлік. Бекжан -> Жүбатыр, Қуантқан, Шортабай. Жұбатыр -> Өтеміс, Қонысбай, Аманқос -> О, Талғат, Таңат, Əйбек. Өтеміс -> Азамат, Азат, Жомарт. Қонысбай -> Ербол, Самат. Қуантқан -> Балтабай -> Аққанат. Шортанбай -> Толыбай. Медет -> Баймахан, Алпысбай, Жетпісбай. Баймахан -> Қалдыбай -> Нүрлан, Серік. Алпысбай —> Мүрат, Болат, Қайрат, Шарапат. Мүрат -> Талғат, Мақсат, Асылбек. Болат -> Шапағат, Жəнібек. Қайрат -> Қолғанат, Самат. Шарапат -> Азамат, Қанағат. Мыңжасар -> Мақаш -> Қуанышбай -> Мүрат. 2). Қүлтабар -> Нөсербай -> Қөпберген -> Үзақ, Сақташ -> О. Үзақ -> Ібаш, ЬІсқақ, Смат -> Əділбек, Қазбек. Ібаш -> Жанкелді -> Ахан. Ысқақ -> Əмірхан, Əділхан, Əліби, Əлихан. Əмірхан -> Шоқан, Нүрсүлтан.

2. Бектау -> Рас, Ықылас, Танас, Тілеу, Сəнімбай, Малтабар -> О.

1). Рас -> Бекіш -> Ақеділ, Нүреділ, Айеділ, Күнеділ, Бекеділ -> О, Жанеділ -> О. Ақеділ -> Баймағамбет, Жолмағамбет. Баймағамбет -> Тақсырхан -> Оңғарбай, Жалғасхан, Жақыпбек, Жақсыбек. Оңғарбай -> Арман, Арыстан, Данияр. Жалғасхан -^ Ержан. Жақсыбек -> Жүлдызбай. Жолмағамбет -> Нəсіл, Ахметжан. Нəсіл -> Қарақүл, Сарықүл, Серік, Берік. Нүреділ -> Сəндібек, Қайырбай, Нағашыбай -> О. Сəндібек -> Мейірхан. Қайырбай -> Тастыбай, Қартбай. Айеділ -> Ысмайыл -> Смат. Қүнеділ -> Сəулет, Əлбет, Қемал -> О. Сəулет -> Айтүрған -> Арыстан, Рүстем, Əлбет -> Даулыбай. 2). Ыхлас -> Бекмағамбет —> Ереділ > Алмағамбет, Жалмағамбет, Өтеген -> О, Іскендір -> О. Алмағамбет -> Түрсынбай, Қарасай. Жалмағамбет -> Домақбай -> Қеңес, Жетес.

3)ід Танас -> Ырсалы -> Сейтмамбет, Сералы. Сейтмамбет -> Сердебай, Сақташ, Махамбетжан. Сердебай -> Қайып, Жұмабай. , Сақташ -> Райымбек -> Махаббат. Сералы -^ Құдайберген.

129 9-952

4). Тілеу -> Нұрман -> Тұрымбет -> Жүрмағамбет, Жаймақ, Жармағамбет, Аймахан. Жаймақ -> Сағындық. Жармағамбет -> Сақтаған. Аймахан -> Жеткерген. 5). Сəнімбай -> Еспан, Қалман, Балман. Еспан -> Мадембай -> Қайыпқожа -> Əбду, Қара -> О, Əби -> О. Əбду -> Нəби. Қалман -> Мейрімхан -> Нүрымбет -> Еңсеп. Балман -> Махамбет, Елеусіз. Махамбет -> Қоспенбет -> О. Елеусіз -> Молдахмет, Молдағали, Молдали, Жүмағали. Берірек келген соң Тоқбике əжемізден тараған "Бес бəйбіше Асан" үрпақтарының рубасылары өзара жиын-тойларда келісіп, "Бес бəйбіше Асанның" бірлігіне саналып келген "Марқадам" руын — "Қыздан туған жиен" - деп, жиен есебінде қалдырып, оның орнына "Бес бəйбішенің" бірлігіне — "Сырттан келген киімді үлды бөлектеуге болмайды" - деп, "Итай" руын "Бес бəйбішенің" бірі етіп қайта қосқан дейді. Ал "Итайға" шешесі бір болғандықтан Айбас пен Бөлек ұрпақтарына қосып жіберген. Сонымен "Бес бəйбіше Асан" — Түктібайдың ізінен Ізбас, сырттан келген киімді ұл Иманның ізінен Итай (оған Айбас пен Бөлекті қосқан), Олжаның ізінен Есен, Қодастың ізінен Шеру, кенже баласы Шағыр болып қалыптасып ел аузына тарап кеткен. Қорыта айтқанда: "Бес бəйбіше Асан" руы — Итай, Ізбас, Есен, Шеру, Шағыр болып аталады. Ал қыздан туып тараған (Қүнбибі апамыздан) Марқадам — жиен болады, бірақ "Бəйбіше Асан" санатына қосылып, тойда "Атаның ұлына" деп берілетін кəде-сыбаға беріліп тұрылады. "Бес бəйбіше Асан" руының үлкені Итай болып есептеледі, ал кенжесі — Шағыр. Бірақ көп ұрпақ тарағанға дейін Итай мен Шағыр еншілес болып жүрген. ШАТЫРҚҮЛ Асан -> Шатырқүл -> Тілеуберді, Мурат, Абыз. 1. Тілеуберді -> қалмақ қызы əйелінен — ЬІрысбай қазақ қызы əйелінен — Қүлмырза 1). ЬІрысбай -> Жолдыбай, Қыстау, Досалы. Жолдыбай -> Қожамберлі, Ерімбет. Қыстау -> Мусе -> Оңғар, Қали. Досалы -> Елемес, Естемес. Елемес -> Өтеген -> Лакер -> Жарамбай, Саймахан. Естемес -> Қитар, Бисембек. Қитар -> Меңдібай -> Жолмахан, Балмахан, Нүрмахан, Ормахан. Жолмахан -> Қожабай, Қуанышбай, Қемал, Ермахан (соғыста қайтыс болған). Қожабай -> Сайлаубай, Мұратбай, Санатбай, Əліби.

130

Кемал -> Мүхамедин (Мүқан), Нүрбек. Балмахан -> Молдахмет, Төрахмет, Махмүт. Төрахмет -> Мүрат, Самат. Нұрмахан -> Қөбеген, Жантуған. Қөбеген -> Дəулетбай, Болат, Мұрат, Нүржан, Нүрлан, Аралбек. Нүржан -> Нүрбек. Жантуған -> Азамат, Нұрболат (Қосжар — əжесі Салижанның қойған аты). Ормахан -> Айтуған, Бостандық. Айтуғар -> Аманкелді. Бостандық -> Нүрлыбек, Жəнібек. Бисенбек -> Сағындық -> Бəсекей, Көлман -> О, Досекей, Есекей -> О, Жасекей -> О. Бəсекей -> Раушанбек, Сердалы. Раушанбек -> Бауыржан, Тəуіржан, Сəбит, Ғабит, Орынбасар. Бауыржан -> Дархан, Дастан. Сердалы -> Əлімжан. Досекей -> Ран (Ібан), Бердалы -> О. Ран -> Серік, Марат.

2). Қүлмырза -> Дула, Кеме, Қуат, Сүңқар (Əлбі) Дула -> Дөңей, Қашқын, Тұяқбай. Дөңей -> Мыңтай, Түрған, Малай. Мыңтай -> Бекенмолда, Бүркіт, Тоқтар, Қарабас, Қазан. Бекенмолда -> Есмағамбет, Зайыр, Əбілқайыр. Есмағамбет -> Əуесхан -> Серік, Айбек, Төребек, Нүрбек, Бақыт. Бүркіт -> Наурызбай -> Шаңбай, Əкімжан, Жəли, Əби. Шаңбай -> Сəдет. Əкімжан -> Аман, Серік, Серікбай, Əлібек, Қəлібек, Сəтбай. Жəли -> ...? Əби -> Аманқос, Қуандық, Қуаныш, Қуанышбай, Ыхлас, Сəкен, Сəдібек, Бақберген. Тоқтар -> Кəдір -> Егіншібай — О, Байқазақ -> Серік. Қарабас -> Сембі, Оразбай, Былшық. Қазан -> Қарақүл — О, Жапан -> Сағынтай, Сағынай, Темірболат, Талғат. Түрған -> Боқан, Қаракөл, Малай. Боқан -> Төлеген — О, Түйеші -> Жүмабай -> Тілектес, Жетпіс, Іздібай, Қүздыбай, Мүздыбай, Алтай, Алтынбек, Бақыт. Қаракөл ~> Құнысбай — О, Сандыбай — О, Тілеміс — О, Сырлыбай -> Əбдікəрім -> Серік, Шалқарбек, Сəдірбек, Нəдірбек. Малай -> Махаш -> ....? Қеме -> Бекбауыл, Жанай, Тəжі (киімді) Бекбауыл -> Рза — О, Үркімбай -> Жақсыбай, Жақсы-мағамбет.

131

Жақсыбай -> Дайрабай (Имам) -> Бауыржан, Оңталап, Жанқожа, Марат. Жақсымағамбет -> Кеңесбай, Жақсылық. Кеңесбай -> Сағымбай. Жанай -> Серікбай -> О, Қүдайберген -> Молдабай, Ақтілеу. Ақтілеу -> Көшербай (Көшен) Тəжі -> Өскімбай, Жабағы. Өскімбай -> Жолдыбай, Оразбай, Наурызбай. Оразбай -> Əбіш, Əбденқалық, Қиымбай, Разақ, Кенжебай, Кенжеқара. Əбіш -> Салық. Əбденқалық -> Əнес, Бейбіт. Қиымбай -> Əуез, Серік. Разақ -> Жақсылық. Наурызбай -> Ниетбай, Құдайберген. Ниетбай -> Мырзалы -> Ерсайын -> Ербол. Жабағы -> Сағын -> Есмағамбет, Есбосын. Қуат -> Ақкісі, Байкісі, Жəнтек, Таңқұты, Молдабай. Ақкісі -> Байторы, Құрам, Жылқыбай. Байторы -> Өмірзақ, Жолтанбай. Өмірзақ -> Беласар, Майасар, Эбен. Майасар -> Ермек, Ислам. Ермек -> Темірбай, Теміржан, Теміртай, Үмітбай, Бақытхан. Эбен -> Қəукенбай, Қали. Қəукенбай -> Өтеміс, Алдажар. Жолтанбай -> Қайырлап, Жарылғап, Төлеп. Молдабай -> Бекіш, Қүлыш -> О, Жүбаназар, Балабатыр -> Зейнолла. Бекіш -> Сүйеуалы, Əмин, Райыс — О. Сүйеуалы -> Оразалы, Оразбай, Сегізбай. Əмин -> Аязбай. Жұбаназар -> Ағалшын, Смайыл -> Мəмбет. Қайырлап -> Дəрібай, Қанибай -> Қеңес -> ....? Жылқыбай -> Дерібай -> Ыбырай, Сембі, Жаулыбай -> Өмірбай. Байкісі -> Айшора, Байшора, Қозыбақ. Айшора -> Есенаман, Құлшора. Қозыбақ -> Иманбай -> Алмағамбет -> Жапан. Жəнтек -> Орынбай -> Тұрлыбай, Нүрлыбай, Əмірше. Таңқұты -> Тұяқбай -> Нүржан, Нүртаза, Балпейіс — О, Орымбет, Нұрымбет. Нұржан -> Үзақбай, Қонжабай. Нүртаза -> Омар, Оспан, Əбубəкір. Орымбет (орыс) -> Есбол, Дауылбай. Есбол -> Жиеналы, Жылыбай, Жарқымбай — О, Беркімбай — О. Жиеналы —> Шалғымбай. Жылыбай -> Өтеш. Дауылбай -> Құлжан -> Шүлен, Алдамберген.

132

Шүлен -> Досмамбет, Қосмамбет, Қашқын. Қосмамбет -> Жүмағали Қашқын -> Жəнібек, Ізбасар, Мыршым. Жəнібек -> Оралбай, Есіркеп. Ізбасар -> Жиеншора, Жолшора, Сəйеке. Алдамберген -> Ырысбай — О, Нүралы > Иманалы ~> Əбутəліп, Мешітбай -> Ертілес, Биболат. 2. Мүрат -> Қүттықадам, Қуандық 1) Құттықадам -> Есім, Қүлес.

V Есім -> Қүдас -> Боранқүл, Бектүрған, Құлмамбет — О. Боранқүл -> Сағын — О, Эбен — О, Қали — О, Иім — О, Қабыл -> Темірхан. Бектүрған -> Тілеуқабыл — О, Шүйіншалы, Əбдіжали, Мыңжан (Меңдіғазы). Шүйіншалы -> Бөлекбай -> Болат, Шүкір, Оңғар, Жанат, Əлібек. Əбдіжали -> Жүбаныш, Мағаджан. Мыңжан (Меңдіғазы) -> Оңталап, Алпамыс, Мүхамбет — О, Эли, Əзи. Оңталап -> Оңдаш, Бауыржан, Əлібек, Əлішер. Алпамыс -> Еркебүлан, Жасүлан. Эли -> Мүхамет. Əзи -> Амандос, Аманқос, Аралбек. Күлес -> Борсықбай, Қарамыс. Борсықбай ->• Балтабек -> Ибрайым, Өтеп, Насанбай. Ибрайым -> Нүрғали -> Қондыбай, Руслан, Салымхан Өтеп -> Əкіш (Əкімғали) -> Оңдыбай, Жолдыбай, Қуанар. Оңдыбай -> Сайфқали. Қарамыс -> Шынтемір -> Ияр -> Елубай.

2) Қуандық -> Айтқүл, Бурабай, Жəнібек, Қүлшықбай, Ақан, Қоңырбай (киімді). Айтқүл -> Ізтілеу — О, Тоқбай -> Өтеміс — О, Өтеулі — О. Бурабай -> Жаманкөз -> Ізбас, Дəріқүл, Субақ, Мүсе. Ізбас -> Рза, Оразбай, Сисенбай. Рза -> Қамысбай -> Сухан, Сабанбай. Сухан -> Пайзулла, Байдулла, Айдулла, Сайдулла, Тоқ-тар, Нүрлыбай. Пайзулла -> Бақытжан. Байдулла -> Бақберген. Сабанбай -> Батырхан, Əмірхан, Əділхан, Əзілхан. \і' Оразбай -> Айбазар — О, Күнбазар -> Рахметжан -> Жақсылық, Жақан, Жарас, Жанүзақ, Қалас. Сисенбай -> Сағынған -> Төлепбай, Серікбай, Үзақбай. Дəріқүл -> Бекше — О, Бегімбет -> Миман, Алдияр. Миман -> Əбдіраман — О, Əбдіхалық, Əбдінəби, Қали, Бал-қыбай — О. Əбдіхалық -> Зинеш, Қемал. Əбдінəби -> Таңатар, Бағи. Таңатар -> Жоламан, Сайлау.

133

134

Бағи -> Еркебұлан, Нүрлан, Ерлан, Жайлаубай. Алдияр -> Ібайдулла, Орынбасар. Ібайдулла -> Жарылқасын. Орынбасар -> Əбділда, Сəкенай. Субақ -> Байқадам -> Бағыберген, Кендірбек -> Боранбай, Сатыбалды. Мусе -> Тоба, Əлібай, Шапат. Жəнібек -> Даңмүрьш, Сары, Молдабек, Медет, Айтуған (киімді) Даңмұрын -> Сатай -> Жармахаш -> Əбілқасым. Сары -> Тəңірберген — О, Қазыбай — О, Қалабай -> Қожахмет. Молдабек -> Алдаберген, Манаш, Əбеш. Алдаберген -> Ибайдулла -> Жақсылық -> Нүрбек, Айбек. Манаш -> Жəли, Өмірзақ. Жəли -> Бекбол, Беқе, Темой. Өмірзақ -> Бекен. Əбеш -> Махамбетіңкəр, Шаден, Шəкімардан. Медет -> Шоқаман. Айтуған (киімді) -> Байшоқы, Панабай. Байшоқы -> Жақабай, Бұйрабай, Қирабай, Алдан, Шеріп — О. Жақабайдан -> Құдақымет. Бүйрабай -> Күмісала. Қирабай -> Аяпберген Алдан -> Отарбай, Отарбек. Панабай -> Қүлахмет -> Асқар, Қуаныш, Аманкелді, Ербол, Айбол, Жанболат, Нұрболат, Нұркелді. Асқар -> Қуанар, Бекəлі. Қүлшықбай -> Жүмабай, Төребай, Көшете — О. Жүмабай -> Меңдалы, Қонысбай. Меңдалы -> Смайыл — О, Сүлеймен -> Ерғара, Байғара. Ерғара -> ..... ? Байғара -> ......? Қонысбай -> Алмат, Самырат. Алмат -> Сақмүрат -> Жансерік. Самырат -> Сағындық. Төребай -> Бертағы -> Қылышбай -> Атабай. Атабай -> Ерсейіт, Ербол, Ардагер. Қоңырбай -> Мейірман -> Махамбет -> Нүрғали, Ерали. Нұрғали -> Нүрадин Ерали -> Өтел, Жалғас. 3. Абыз -> Керімбай. Қүлжан, Қанай, Меңсейіт, Баян. Керімбай -> Шалабай -> Жаңаберген, Қалыбай — О, Райымбек. Жаңаберген -> Байекеш -> Сагам. Қүлжан -> Аралбай, Айну. Аралбай -> Дəкен -> Қарабала, Боранбай. Айну -^ Құрман -> Сүйеубай -> Қабылан -> Есентүгел, Түгелбай.

Түгелбай -> Серік, Жақсылық, Жаңабай, Кенжебай, Кенжетай. Меңсейіт -> Елемес -> Аққозы ->• Өткелбай -> Бозжігіт. Баян -> Аманқұл -> Түрған, Айтуған — О, Күнтуған, Жантуған — О, Тəжіғүл. Түрған -> Қызбамбет, Тасқынбай. Қызбамбет -> Ізбасар -> Уалихан, Ізбасқан. Тасқынбай -> Жүсіп, Балмахан -> Асан -> Майданбай. Қүнтуған -> Айдаулет, Ердəулет, Шоқан. Айдаулет -> Тілеужан -> Абсұлтан, Набат (əнші қыз) Ердəулет -> Жүман. Шоқан -> Қаржаубай (жиен). Тəжіғүл -> Жандəулет -> Əбдіжəлел, Сəурен. Əбдіжəлел — Ерен, Нүрлан, Нүрхан, Күлімхан — қызы. Сəурен -> Нүрбол, Нүрбек, Еркебүлан. Ескерту: Қүлімхан — Əбдіғазыүлы Алтынбайдың келіншегі. "Итай" Таңсықбайдан терт қыз болды — Зиба, Бөжен, Əнеш, Зағи. Бөжен — Қаныбеттің əйелі (Айбодық пен Райхан шешесі еді) Зағи — Шоқанның əйелі (Қаржаубайдың шешесі еді) Набат Айдаулетова (Ойнарова) — қазақтың белгілі əншітермеші қызы, менің қарындасым. ҚОСҚҮЛАҚ Асан -> Қосқұлақ -> Алшынбай, Байжан, Мерген (Назарқүл) Қосқүлақ бір себептермен ағасы Шатырқүлға өкпелеп, Хиуа, Бүхар еліне кетіп қалған екен дейді. Сол елден Смамут деген Қожаның үлкен қызына үйленіп, онан Алшынбай атты үлды болыпты. Оған Смамут атасы да көмек жасап, өзі де еті тірі батыр, қайраты мол жігіт болғандықтан мал жинап, түрмысын түзеп, байлардың қатарына қосылып, бір еліне хан болып сайланып түрыпты дейді. Көп жыл өткен соң шешесі Шарипа артынаң іздеп барып (шешесінің айтқанына көніпті) Қосқүлақты еліне қайтарып алып келген екен дейді. Елге қайтарында Смамут қожа: "Қызым, елді сағынып жыламай жүрсін, жалғызсырамасын" - деп, бір баласын қызына қосып ертіп жіберіпті. Сол еріп келген бала — Қожа — Алшынбай үрпақтарымен бірге өсіп, сіңіп, оның ұрпақтары да Алшынбаймыз деп жүр. Қазір Арал ауданында тұратын сол "киімді Алшынбай" рулы елге айналған, олардың кейбіреулері мақтанып: "Біз ақсүйек түқымынанбыз, Қожамьіз", - деп айтып жүргендері де кездеседі. Елге келгеннен кейін Қосқүлақ атамыз Байжан жəне Мерген (Назарқүл) атты ею үлды болған дейді. Сонымен Қосқүлақтың үш баласынан — Алшынбай, Байжан, Мерген (Назарқүл — шын есімі еді) үш рулы елдің үрпақтары тарап өсіп-өнген екен. Оның Байжанынан Сартай би шыққан. Ақын Нүрмағамбеттің 135

г "Сартайхан" дастанында Сартай əрі би, əрі батыр — қалмақтармен соғысқан жауынгер бек, "Үш жүз қазақтарының жиынында, Төле би, Қазыбек би, Əйтеке билердің қолдауымен үш жүзге хан болған еді" дейді. Қазір тарихшылар қазақтың үш жүзінің ханы болған жоқ деп жүр, болды, ол — Сартай хан! Қосқүлақтың ең үлкен үлы Алшынбай дедік. 1. Алшынбай -> Қожамжар, Садық, Ораз, Жолан, Анда, Бекежан, Меңдалы, Қаржау, Шаржау, Нүржау, Жаналы.

1). Қожамжар -> Түркебай, Сүгір, Мархабай, Еркебай, Серкебай, Айдар, Бүзау, Тана. Түркебай -> Аймырза, Күзембай, Аймырза -> Мыңжасар, Жарқынбек, Жанкөбен. Мыңжасар -> Балымбет -> Қашақ, Ағытай. Қашақ -> Əлімжан, Əзижан, Əлихан. Əлімжан -> Ғалым, Əлім, Қожаберген. Əзижан -> Асқар. Əлихан -> Кемал, Бекболат, Досхана. Сүгір -> Əзден, Қыдыр Əзден -> Байқадам, Сəрсен. Байқадам -> Нəукен, Элен. Нəукен -> Ақыл -> Қабидулла, Зинулла, Қайырла, Сматулла, Рахметулла, Пайзулла, Амантай. Қабидулла -> Түрмантай, Қуаныш. Зинулла -> Асқат Қайырла -> Ғалым, Ғамзат. Рахметулла -> Азамат, Сəкен. Пайзулла -> Асқар. Элен -> Қеулімжай Сəрсен -> Жиенбай, Тəжік Жиенбай -> Ыбайдылда. Тəжік -> Тəжмағамбет -> Тілеубай, Сүйеубай. Қыдыр -> Иманбай -> Ахмет, Ашықбай, Оспан. Ахмет -> Сағат, Сағидан. Сағат -> .....? Сағидан -> ....... ?

Ашықбай -> Қани Оспан -> Избан. Мархабай -> Естай, Қəдір, Қалтай (Қантай). Естай -> Қарақүлан, Ақпан, Айымбет (Үмбет) Қарақүлан -> Жақан, Айтжан, Ораз. Жақан -> Пірəлі. Ораз -> Байжігіт -> Темір, Бекет. Ақпан -> Төлеу -> Жақай, Оспан, Жолдау, Керімберді. Оспан -> Əбдікерім -> Оңдасын Қерімберді -> Əбшүкір. Қəдір -> Огаралы, Мелдебеқ Молдабек, Айнабек (Иманбек). Қалтай -> Қасым. Еркебай -> Бекмырза -> Дихан -> Түрай, Нұрекеш, Қуаныш, Алмен.

136

Түрай -> Нағашыбай -> Серік, Сералы, Жұмабай, Жүмажан, Болатхан. Нүрекеш -> Қалақбас -> Тағыберген. Қуаныш -> Кеңес. Серкебай -> Мүсіркеген -> Есет, Еңсеп. Есет -> Дабыл, Қабыл, Ален. Айдар -> Аймырза, Ыхлас. Бүзау -> Ерімбет -> Сатыбай, Сатыбалды, Амантай, Аманжол, Қуанышбай. Сатыбалды -> Тілектес, Зат, Шаттық. Тілектес -^ Қүдайберген, Жасаған, Жаңабай. Зат -^ Қайрат, Қамбар, Ғабит, Сəбит. Шаттық -> Абдулхан, Əмірхан. Тана -> Нүрман -> Сүлеймен, Ибрайм. Сүлеймен -> Орынбасар -> .....? Ибрайм -> Битжан, Саламат, Қолғанат. Саламат -> Қуанат, Салтанат. Қуанат -> Болат, Шалқар. Салтанат -> Асылбек, Еркін, Сабет. Қолғанат -> Ғабит, Сəбит.

2). Садық -> Тайтанат, Таңатар, Тілеулі, Тілеубек, Əліке, Жаніке. Садық баласы Тайтанат -> Тайман -> Наурызбек, Арыстан, , Арқар, Жолбарыс. Арыстан -> Изекен ~> Бекеш, Құлмаш. Арыстан -> Балма'ғамбет, Ахан. Бекеш -> Бектібай. Құлмаш -> Жолекен. Балмағамбет -> Жеткерген, Серік. Ахан -> Сексенбай. Садық баласы Таңатар -> Өсен, Сəн, Дəулен, Мамбет, Айтен, Қабыл. Өсен -> Мыңбай -> Мамыр, Қазанғап, Жиенбай. Мамыр -> Абілекі, Долыш. Абілекі -> Ыбырай -> Азамат, Мүрат. Долыш -> Самат, Замат, Ерғазы. Қазанғап -> Сағынған, Қожақ, Қожахмет. Сағынған -> Қарымсақ Қожақ -> Алдан, Сухан, Алдан -> Болат, Болатбек. Қожахмет -> Сырғабек -> Алмасбек, Алпамыс. Жиенбай -> Шора, Есенжол, Айбосын, Айболат, Асқар. Шора -> Елеусіз -> Аманкелді, Аманқос. Есенжол -> Қарт -> Жеткерген -> Ақберген, Жетес. Сəн -> Абылай, Тəжібай, Байділда. Абылай -> Жанділда, Айділда, Нүрыш. Жанділда -> Дəрменқүл, Үзақ. Айділда -> Ысқақ, Жанүзақ, Ерболды. Ысқақ --> Ақүзақ, Сисен, Уайыс. Сисен -> Байсалбай, Сейт, Сейтқали, Байжан. Байсалбай -> ..... ?

137

- Сейт -> Ғалымжан, Қайрат. Сейтқали -> Руслан. Жанүзақ -> Жолболды, Əскер, Ербозым. Жолболды -> Жетес, Серік, Бағыбай. Əскер -> Нұрлан, Берік. Ербозым -> Бауыржан, Сəнімжан. Ерболды -> Бүркіт, Жандəулет, Мұхамбет, Жеңісбек, Ерлан. Нұрыш -> Шаңғытбай, Шалғынбай, Үзақбай. Шаңғытбай -> Ақшүкір -> Құттымұрат. Шалғынбай -> Қайырла, Бағадулла, Абибулла. Үзақбай -> Кеңес, Берік, Бекболат, Ерболат. Кеңес -> Абдуали, Мықтыбек. Абдуали -> Бақдəурен. Мықтыбек -> Нүрдəулет. Ерболат -> Жанболат, Шынболат. Тəжібай -> Сəрсенбай Байділда -> Өтеген > Нағи. Дəулен -> Сайбек -> Қораз -> Керім -> Əбдішүкір, Əбдіқадыр, Əбдімүрат. Мамбет -> Тəжбенқұл, Нұрымбет, Наурыз, Сары. Тəжбенқұл -> Рахан. Нұрымбет -> Есқали, Əбдіқали, Нүрғали. Наурыз -> Балқаш, Смағұл -> Жексенбай, Мақсүтқали -> Жандос. Қабыл -> Иманалы -> Махамбет, Ахмет. Махамбет -> Жеткерген, Қөпберген, Жарболған. Жеткерген -> Нүғыман, Иният, Шайзада. Нүхыман -> Қанат. Иният -> Қуаныш. Шайзада -> Қаналы. Көпберген -> Атабай, Жетес, Əбілхан. Жарболған -> Ізбасар Ахмет -> Қүрманалы Садық баласы Тілеулі -> Ерубай -> Шату -> Сүйіндік, Сембі Сүйіндік -> Абжами. Сембі -> Нағашыбай. Садық баласы Тілеубек -> Жанқошқар, Байқошқар, Шегіртке. Байқошқар -> Жадырасын, Арысбай. Жадырасын -> Сансызбай, Оразбай, Үмбет, Сəңкібай. Сансызбай -> Өксікбай -> Самұрат. Оразбай -> Смағүл, Шама, Жеткерген. Смағүл -> Мақсүтқали. Шама -> ....? Үмбет -> Закария -> Əзілхан, Мирон, Құдайберген, Жаңаберген, Алдаберген. Əзілхан -> Марат, Қайрат. Мирон -> Данияр. Құдайберген -> Бақтияр, Жандос. Жаңаберген -> Елдос, Айдос. Сəңкібай -> Сүндет, Медет, Ебейсін, Көбейсін. Сүндет -> Қуаныш. Жанқошқар -> Есенбай, Серікбай. Садық баласы Əліке -> Сарығүл, Дəріғұл. Сарығұл -> Дəрібай, Мырзағұл, Тұрғали. Дəрібай ~> Жиеналы, Бергенəлі, Сүлтан, Мүрат.

138

Жиеналы -> Жақсылық, Ізбасқан. Бергенəлі -> Ділекеш, Бисенбай. Сұлтан -> Нүрлан. Мырзағүл -> Берғали, Сабет. Берғали -> Мүхит -> Салауат, Сайын. Сабет -> Балтабай, Амантай. Түрғали -> Ибраш -> Аманкелді. Дəріғүл -> Қарасақал -> Қүрмаш, Кеңес, Құдайберген. Қүрмаш — Асхат. Қүдайберген -> Қани.

3). Ораз -> Алтынай -> Бисенбек, Пүсырман -> Ерімбет, Жылмағамбет. Ерімбет -> Мамай -> Ыхлас, Жылмағамбет -> Үмбеталы. 4). Жолан -> Олжабай, Тілек. Олжабай -> Бостанай, Дос. Бостанай -> Еділбай, Қосжан, Əділбай. Еділбай -> Сейіл, Бүғыбай. Сейіл — О. Бүғыбай -> Жал-ғас (Сақтап) -> Сəкен. Қосжан -> Сембай, Бұхарбай, Ансатбай. Сембай -> Нажмадин, Абжами, Абшет, Ауез, Тəжібек. Бүхарбай -> Өтебай, Оңғарбай, Қоянбай, Арғынбай. Ансатбай -> Атабай, Əмірадин, Əміржан. Атабай -> Рахметулла, СағидулХа, Ерболат. Əмірадин -> Асқар, Нүрболат, Азамат. Əділбай -> Мүхан, Жұбатқан -> Асан, Сейілхан, Төрехан, Қайрадин. Мүхан -> Қемаладин (1928 ж.т.) -> Рысбек (1957 ж.т.), Бақыт (1960 ж.т.), Галымбек (1966 ж.т.), қыздары — Мубарак, Сəуле, Майра. Ғалымбек -> Алмас (1990 ж.т.), Сəбит (1995 ж.т.), қыз — Мəдина (2001 ж.т.). Дос -> Қосмырза, Қасым. Қосмырза -> Бөлекбай, Сабырбай. Бөлекбай -> Шəри -> Қөпберген. Сабырбай -> Нəти. Қасым -> Махамбет -> Жақсылық, Жалғас. Тілек -> Орман, Жанқара. Орман -> Қалдыахмет, Жақьш, Қөшен. Қатудыахмет — О. Жақып -> Жүбатыр. Қөшен -> Нажадин. Жанқара -> Қəрібай.

5). Анда -> Арал, Жүсіп. Арал батыр осы кісі. (1806 ж. туған) Ара-> Байқүл, Тілеуберген, Қүлмамбет батыр (1850-1930 ж.ж.) Байқүл -> Аман -> Сапақ -> Өмірбек -> Қартбай, Қалдыбек. Тілеуберген -> Қожабай, Тəңірберген. Қожабай -> Қазақбай > Жаңаберген, Жаңабай, Бақты-бай, Тлектес. Тəңірберген -> Жақсан ~> Бекұзақ, Əйбек, Асылбек, Болатбек, Əділбек, Өмірзақ, Ерүзақ.

139

Қүлмамбет -> Алданазар (1882-1933), Тақжан. Алданазар -> Бақтыберген. Тақжан -> Құдайберген.

6). Бекежан -> Ізден -> Баймен, Əймен, Ержан, Шомбал. Баймен -> Нұрпейіс, Насан, Нүрекеш, Бимағамбет, Бижан, Құраш, Нүржан. Нұрпейіс -> Жанықүл, Жаскелең. Жанықүл -> Жаңабай, Итемен. Жаскелең -> Жамбыл, Жасарал, Бақберген. Жамбыл -> Жеткербай, Нүрбай. Жасарал -> Жасұлан, Нүрғиса. Бақберген -> Бақытбек, Насан -> Молдағали, Молдаиман, Мəнтеш, Түсеш, Бөжек, Маңғол. Молдағали -> Алпамыс -> Аргын, Алғыс, Аршьш, Армаш. Молдаиман -> Көшер, Абдилда, Абай, Абдрасула, Əбілбай. Абдилда -> Абдрахман, Абілхан. Абай -> Абжан, Əшмағи, Əділхан. Түсеш -> Қази -> Қасқырбай -> Елубай, Алпысбай. Мəнтеш -> Едіге. Нүрекеш -> Қани -> Қуатбай. Бимағамбет -> Шарап -> Елеу, Шүйіншалы, Қуанышалы. Нүржан -> Нүрадин, Қайпан. Нүрадин -> Қуанышбай -> Жиеней, Жолшара. Ержан -> Есекеш, Қошалай. Есекеш -> Башан, Айсауыт. Башан -> Сейтім, Қүдайберген, Сыдық, Бақытжан. Құдайберген -> Жаңаберген, Жантуған. Айсауыт -> Дүйсеней -> Жеңіс. Қошалай -> Өмірзақ, Байзақ. Байзақ -> Нағашыбай, Нұрбай. Нағашыбай -> Қожантай, Тұрымбет, Мəмбет, Нүрлан. Қожантай -> Қуаныш. Нүрбай -> Əкімəлі. Шомбал -> Қален, Қожақ, Жүбаныш, Досжан. Қален -> Өтепберген, Тұрсын. Өтепберген -> Жалғас, Жарылқасын. Жалғас -> Қалдыбай. Қожақ -> Сүлтан, Құрманбек. Сұлтан -> Аманғали, Ерғали. Қүрманбек -> Аққозы, Серік. Жүбаныш -> Қуандық, Жүмағазы, Жүмамұрат. Қуандық -> Асылбек, Есім. Жүмағазы -> Мұхан, Мүратжан, Əділжан. Жүмамүрат -> Дайрабай. 7). Меңдалы ~> Тұрған -> Көккөз, Бисенбі. Көккөз -> Сəрсен -> Жүсіп ~> Қайырла. Бисенбі -^ Дəуірбай -> Қайынбай, Жүбан. Қайынбай -> Жомарт, Жұмағали.

140

'■■■ Жомарт -> Ботабай, Елубай, Шаңбай. Ботабай -> Марат, Нүрлан, Бауыржан, Кəдірж:ан, Батырхан, Төке. Елубай -> Ғалымжан, Бақытжан, Бақтияр. Шаңбай -> Данияр, Жүмағали -> Орал, Мүрат, Болат, Марал, Қартбай. Болат -> Төлеміс, Төлеген. Қартбай -> Қуаныш, Жəнібек, Əлібек, Жүбан -> Төлебай. 8). Қаржау -> Қүлшаман, Сəтен. Қүлшаман -> Бақтыбай -> Қенжебай. Сəтен -> Меңсізбай > Дəріш, Үзақбай, Бақберген, Бекеу. Дəріш -> Жапақ -> Қайырла -> Сақтаған, Балтабек, Сқақ. Узақбай -> Жүбатқан, Қайырмағамбет. Жүбатқан -> Кеулімжай, Кеулімқош, Темірхан, Əмірхан, Жанболат, Ерболат. Кеулімжай -> Қуаныш, Артур. Қеулімқош -> Жалел. Темірхан -> Аслан. Бақберген -> Орақ -> Серік, Бахыт, Аяз. Бақыт -^Жасүлан Аяз -> Ақниет. Бекеу -> Қайырбек, Əбдібек. 9). Шаржау -> Наршабай, Наушабай, Күшікбай. Наршабай -> Дүмшебай, Қүншебай, Байбол. Дүмшебай -> Шонай -> Əбіш -> Сарыш -> Айтбай, Айтуған. Байбол -> Есмырза, Жақсыбай, Жарамбай, Жарасбай, '"- Манас, Жанас, Досай. Есмырза -> Қосал, Айтеш, Эли, Баеш, Махаш, Ділмаш, Жүбатыр, Сейіт. Қосал -> Нахат, Ағыбай. Нахат -> Иса, Қуантай. Иса -> Азизулла, Абибулла, Ахмет, Қалжан. Азизулла -> Азизбек, Қазбек. Абубулла -> Бахыт Ахмет -> Айкөн. Қалжан -> Бар. Айтеш -> Шəріп -> Дəкібай, Жанғазы, Қүнғазы, Ерғазы, Нүртуған, Болат. Жанғазы -> Байғазы, Нүрғазы, Эли -> Қаныбет, Жаныбет. Қаныбет -> Сағыныш, Тілеубай. Сағыныш -> Тілеуберген, Алдаберген, Тілеубай -> Берік. Жанібет -> Сақтаған, Тілеулес. Баеш -> Нəти -> Қанат. Ділмаш -> Абжами -> Өмірсерік. Жүбатыр -> Пазыл, Аманкелді. Пазыл -> Құралбек, Əлмұхамбет, Жаныбек.

141

Əлмүхамбет -> Сəлимұхан. Жаныбек -> Əбілімхан. Аманкелді -> Мирамбек, Ғабдулали. Жақсыбай -> Сəдуақас, Қүрман. Қүрман -> Жарылқасьш. Жарамбай -> Ильяс, Үлен. Жанас -> Таужан -> Дінмүхамбет, Зүлмұхар, Мүхамбетəли. Дінмүхамбет -> Дастан. Досай -> Құлназар, Биназар, , Үмбет. Үмбет -> Зинеш -> Жеткерген. Наушабай -> Майлыбай, Аңқай, Тысқанбай. Майлыбай -> Ажар, Аю, Мырзатай. Аю -> Жұбанияз, Қожанияз, Сүлтанияз. Жұбанияз -> Пақуадин, Абзал. Қожанияз -> Итжемес. Мырзатай -> Қалмағамбет, Серік, Жалмағамбет. Серік -> Оңалбек, Оңдаш, Қайрат. Аңқай -> Тасым, Нұрман, Пірман. Тасым -> Дəрібай. Нүрман -> Ильяс, Алпысбай. Ильяс -> Қастуған -> Нүрдəулет. Алпысбай -> Орақ -> Ислам. Пірман -> Нағашыбай -> Құспадин, Нүрадин. Қүспадин -> Арыстан Нүрадин -> Арыстанбек. Тысқанбай -> Тиыштықбай -> Тергеусіз -> Қуанышбай -> Мұрат. %> Күшікбай -> Əжім -> Өтеген, Шаутен Өтеген -> Қарабек, Абен, Əбіл. Қарабек -> Абділда, Абдіразақ, Сембай, Мағзум. Абен -> Мақсүт, Тəжбек. 10). Нүржау -> Түгелбай, Қарабатыр, Өтеп. Түгелбай -> Аманбай, Ақшолақ. Аманбай -> Дауылбай, Иманбай, Кенжебай. Дауылбай -> Алман, Əлжан. Алман -> Жолекен, Қүлекеш, Еркінбай. Жолекен -> Жеңсікбай. %о Еркінбай -> Серікбай -> Сағынай, Əбдікерім, Сабет, Қайрат. Сағынай -> Жаңаберген, Жаңабай. Əлжан -> Алдамжар -> Алдан, Алданазар. Алданазар -> Жаңаш, Болат. Иманбай -> Ахмет, Пірмағамбет, Дəрмен, Ерен, Бисен. Ахмет -> Ақмағамбет, Қоныс, Жүгініс, Абан. Ақмағамбет -> Бақытжан -> Нүрлан, Руслан, Жаңбырбай. Қоныс -> Сақтаған -> Рүстем, Дəстен. Пірмағамбет -> Қуатбай, Өтеш. Қуатбай -> Қамысбай. Өтеш -> Қөптілеу. Дəрмен -> Жеткерген.

142

Жүгініс -> Уəйіс, Əлібек. Абаң -> Марал, Зинулла, Ербол, Нүртуған. Марал -> Нұрбол. Зинулла -> Нүрболат. Ербол -> Еркебұлан. Қенжебай -> Махан, Нүрмахан. Нүрмахан -> Сұлтанай, Елеусіз. Сұлтанай -> Қуатжан, Бақытжан, Аманқос, Қасым, Қанат. Қуатжан —> Ғалымжан, Бақытжан -> Бауыржан. Елеусіз -> Қайрат, Марат, Алмат. Ақшолақ -> Есенбай, Төлеу. Төлеу > Қарабай -> Қуаныш -> Жұбаныш. Қарабатыр -> Мырзабек, Қосаяқ. Мырзабек -> Аймақшы -> Қияз, Пиязбай. Қияз -> Өмірзақ > Бейбіт (Қызылорданың обл сот мүшеа) Қосаяқ — Өтеп, жарық. Жарық -> Жүматай -> Дойман, Елубай. Дойман -> Нағашыбай. Өтеп -> Елшібай -> Нияз, Қият. Қият -> Ният, Сайын. Ният -> Əділхан.

11). Жаналы —> Тасан -> Өтеу -> Жалғасбай -> Елеусіз, Тергеусіз. 2. Байжан -> Сартай, Жақсыбай, Көйме, Нəдір, Берді. Сартайдың үш əйелі болған. Үш əйелінен алты балалы болған дейді.

1) Сартай -> Барт, Шындалы, Əлібүлан, Қарабүлан, Малтабар, Таймас. А. Қазақ қызы əйелінен -> Барт, Шындалы, Əлібұлан, Қарабүлан (Табын Барақтың қызы екен) Барт -> Ноғай, Сығай, Медет — О, Қазанқап -> Күндебай. Ноғай, Сығай -> үрпақтары Қарақалпақстанда дейді. Қүндебай -> Нүр, Нүралы. Нүр -> Сералы, Ердеш, Наху. Сералы -> Нағашыəли -> Қуаныш -> Бауыржан, Ғалымжан. Ердеш -> Үлыбек, Мешітбек, Қарасай, Сайлаубек. Наху -> Тайболат -> Жанболат, Мейрамбек. Нүралы -> Қөмек -> Алдаш, Қалдаш. Шындалы -> Қарақозы, Шонақ. Қарақозы -> Түйеші ->• Айна, Артықбай. Айна -> Отар -> Дəржан, Серік. Дəржан -> Түрар, Мекен Серік -> ...? Артықбай -> Тілек — О. Шонақ -> Қана -> Есжан, Есберген. Есжан — О. Есберген -> Оразалы, Қүдайберген, Тəкей, Қармысбай, Төлеш. Оразалы -> Шайық, Мəлік, Сақтаған. Шайық -> Бақыт, Марат, Қайрат. Мəлік -> Нүрлан, Руслан.

143

Сақтаған -> Ғалымжан, Бауыржан. Құдайберген -> Жалғас -> Жамбыл, Əбілəки. Жамбыл -> Жандос, Жанболат, Жəнібек. Əбілəки -> Талғат, Марат. Тəкей -> Əбенше — О, Панабай, Арыстанбай, Қасым, Əшім. Панабай -> Асылбек, Асқарбек, Нүрлыбек. Əшім -> Медет. Қармысбай -> Мəмбетжан, Данабай. Мəмбетжан -> Серік, Берік, Бекетай, Бекболат. Данабай -> Нүрсүлтан, Нұртуған. Төлеш -> Сағынай, Сағындық. Сағынай -> Үрістем Сағындық -> Ғалымжан. Əлібүлан -> Қылышбай -> Шалбас, Томан. Шалбас -> Тілеген, Жауһар — О. Тілеген -> Жүсіп. Томан -> Əлдияр — О, Алпыс, Жетпіс. Алпыс -> Жүбатыр -> Бисен. Жетпіс -> Жеткерген Қарабүлан -> Алдамжар -> Айман (Қазалыда түрады) Б. Сартайдың Қарақалпақ қызы əйелінен (Мүйте қарақалпағы екен) -> Малтабар -> Бейсен, Арал, Сəт, Мендіғара, Жұма — О. Сəт — О. Бейсен -> Дүйсе — О, Мыса -> Мəукек -> Жүмахмет. Жүмахмет -> Шалғынбек, Мүхтарбек. Арал -> Досым, Есім. Досым -> Рамадан -> Жұбатқан -> Шанжархан. Шанжархан -> Бахыт, Бауыржан, Əлім. Есім -> Рамберді -> Дəрібай, Əлжан, Дүкенбай. Дəрібай -> Өмірзақ -> Сайғонды, Жаңбыршы, Жүмабай, Болат. Əлжан -> Насыра, Ыбырай, Орынбай. Насырла -> Қүнанбай, Қожагелді, Əйтеке, Бақытбек. Қүнанбай -> Атабек, Тастайбек, Ақылбек. Атабек -> Абай. Ыбырай -> Қожамүрат, Төремұрат, Мейрамбек, Ғалымбек, Жарқынбек. Орынбай -> Ғабит, Мəлік, Талғат. Меңдіғара -> Төлеу — О, Боранбай -> Əйтен -> Өмеш — О, Жақсылық. Жақсылық -> Жансерік. В. Сартайдьщ Башқүрт қызы (Естек руынан) əйелінен -> Тай мае -> Тоғыс, Орынбай. Тоғыс -> Андағүл, Дəрменқұл, Ералы (Дəрменқұл ишан осы!) Андағүл -> Əбілда -> Лəти, Əбілқасым. Лəти -> Ерсайым. Ерсайым -> Наурызбек. Дəрменқүл -> Əбсемет, Ідият. (Əбсемет молда осы!) Əбсемет -> Жармүхамед -> Данияр, Мадияр, Бақтияр. Ідият -> Хамит, Əбдіхан, Əзілхан, Қайрулла. Хамит -> Тұрарбек, Мейрамбек.

144

Əзілхан -> Манарбек. Ералы -> Қани -> Жеткерген, Қылышбек. Жеткерген -> Батырбек Қылышбек -> Анарбек. Орынбай -> Елеш -> Асан (молда) -> Мағмур, Манзур. Мағмур -> Шыныс -> Нұрболат. Манзур -> Шынболат. Сартай, Дəулетбақсы, Қосымқожа үшеуі бір қорымда жатыр дейді.

2). Жақсыбай -> Құлқара -> Есенжол -> Əлмен, Бекіш, Ьдібай — О. Əлмен -> Оңай -> Махамбет, Досмамбет, Рысмамбет — О. Махамбет -> Махмут (молда) -> Кəдірхан, Əділхан, Мүхит, Мүхтар. Қəдірхан -> Қуаныш, Қуандық. Əділхан -> Самат Мүхит -> Қуантқан, Абзал, Бауыржан. Мүхтар -> Темір, Абылайхан. Досмамбет -> Темірғали, Дəулетияр. Темірғали -> Алмас, Бақытжан, Дəулетияр -> Талғат, Алмат (Мерке жақта) Бекіш -> Жайылған -> Ахмет, Нағымет, Түрсынбай, Уəли. Ахмет -> Зұлхар, Дəкібай, Абылай — О. Зүлхар -> Ашабай, Қалдыбай, Сүлтанбек, Арыстан, Ерболат, Нүрболат. Ашабай -> Жəнібек, Руслан. Қалдыбай -> Нүрлыбек, Бердібек. Сүлтанбек -> Аманжол. Арыстан -> Алмат. Дəкібай -> Ғазиз, Жасарал, Нүрлан. Ғазиз -> Қуаныш. Жасарал -> Нұртай, Еркін, Нариман, Ернар Нүрлан -> Жоламан, Дінмүхамед. Нағымет -> Іскендір -> Тайлан, Болат, Абылай. Тайлан -> Еділ. Болат -> Еламан Абылай -> Жайық. Түрсынбай -> Əбекен, Əбутəліп, Əбдіразақ — О. Əбекен -> Əділбек, Жəнібек, Азамат. Əбутəліп -> Тоқмағамбет, Досмағамбет. Уəли -> Ақбота -> Ардақ, Жеңісбек. 3). Көйме -> Əуіпбай, Ақсақ би Əуіпбай -> Баянас, Тоғанас, Рас — О (батыр болған, Жанқожаның құрдасы) Баянас -> Сүйінқара, Дəндіқара, Жаңбыршы, Айту — О, Қайыңбай, Қиыңбай — О. Сүйінқара -> Айқошқар, Оралбай, Қошабай — О, Оразбай, Қүлтай, Қожаберген, Төлеген. Айқошқар -> Өтеген, Дəуленбай. Өтеген -> Талмырза, Байғазы.

10-952

145

•і Талмырза -> Əсембек, Əскербай Əсембек -> Азамат Байғазы -> Тасан, Темур. Тасан -> Данияр, Олжас. Темур -> Дəурен. Дəуленбай -> Кəдіралы — О. Оралбай -> Əумиін, Қуаныш, Жүбаныш. Əумиін -> Мүнап, Айдархан. Мүнап -> Мырзахан, Нұрлыхан, Нүрлыбек. Мырзахан -> Мүратбек, Марат. Айдархан ->...? Қуаныш -> Мүтан, Жеткерген. Мүтан -> Сүлтан. Жеткерген -> Ыбраш, Жайдар. Жүбаныш -> Əлиайдар, Айдарбек, Айдаралы, Бекайдар, Шақайдар. Əлиайдар -> Ғабит. Айдарбек -> О. Айдаралы -> Жанайдар, Ғалымжан. Бекайдар -> Сəбит. Шақайдар -> Айдар. Оразбай -> Қалекеш, Жолай. Қалекеш -> Қаржаубай, Əділмахан. Қаржаубай -> Қыстаубай, Нүрлан, Мейрамбек. Қыстаубай -> Ықлас. Нүрлан -> Аслан. Мейрамбек -> Айбек, Нүрлыбек. Əділхан -> Асқар, Асан, Əден, Болат. Жолай -> Жеткерген, Жетес, Амангелді. Жеткерген -> Аманжол Жетес -> Аман, Серік. Амангелді -> Аманғали. Қүлтай -> Алдадос, Амандос Алдадос -> Бақберген -> Мүхамбетали, Мүхамбетжан. Амандос -> Ақберген. Қожаберген -> Бақытжан, Нағымет, Қаныбет, Бақытжан -> Махан, Мүбділда. Махан -> Ізбас, Бақытбек. Мүбділда -> Жүсіпбек, Исламбек Нағымет -> Тілектес, Тілес, Мұхан. Тілектес -> Мүхтар, Нүрлан. Тілес -> Мүратбек, Əділбек, Нүрбек. Мұхан -> Болатбек. Қаныбет -> Қанапия, Иса, Мүхаш. Қанапия -> Батыр. Төлеген -> Түрсын -> Түрғанбек, Ағысбек, Жанысбек.

- Тұрғанбек -> Берік, Нүрсүлтан. Түрлыбек -> Жарасбек, Мүратбек. Ағысбек -> Азамат.

146

Жанысбек -> Ерік. Дəндіқара -> Қызылбас, Бекпембет, Алпысбай. Бекпембет — О. Қызылбас -> Қуаныш, Есмағамбет, Мүхан. Қуаныш — О. Мүхан — О. Есмағамбет -> Таңатар -> Қайрат, Мүрат, Талғат. (Жамбыл облысында түрады). Алпысбай -> Жүмағали, Жақсылық, Бақытжан. Жүмағали -> Жақсыбай, Сахитжан, Жақсымүрат. Жақсыбай -> Қайрат, Самат, Сағидан. Жақсымүрат -> Ерлан, Жақсыбек. Жақсылық -> Жарас, Ықлас, Жалғас, Марат, Шарапат, Шалғынбай. Жарас -> Азамат, Саламат. Ықлас -> Арғынбай, Беркімбай. Жалғас -> Ахмет. Бақытжан -> Марат, Жарылқасын. Марат -> Аймақ, Бекбол. Жарылқасын -> Бозжігіт. Жаңбыршы -> Еңсеп -> Жақсылық, Жəмеш. Жақсылық -> Серік, Жасталап, Жəнібек, Жасарал, Жаңарыс. Серік -> Нүрлан Жасталап -> ....? Жəнібек -> ....? Жасарал -> ....? Жаңарыс -> ....? Жəмеш -> Мықтыбай, Мықтыбек, Мырзабек. Мықтыбай -> Өмірбек, Темірбек. Мықтыбек -> Ерлан. Мырзабек -> Қайыңбай -> Қожагелді — О, Қожамжар, Тоғысбай, Қартбай, Қашқымбай. Қожамжар -> Сəбит. Тоғысбай -> Орынбасар, Қүтмағамбет — О, Нүржаубай — О. Орынбасар -> Ғарифулла. Қартбай -> Əбсемет, Жүсіпбек. Əбсемет -> Темірбай, Нүрдəулет, Нүрғазы, Серғазы. Жүсіпбек -> Нүрмұхамбет, Аймүхамбет. Қашқымбай -> Ізбасар, Ахметжан, Əлижан. Ізбасар -> Махамбетжан, Мұхамбетжан, Мақсүт, Мұрат. Ахметжан -> Бауыржан, Нүрлан. Əлижан -> Талғат, Марат. Тотанас -> Бегіс ~> Жаман — О, Аман -> Үзақбай -> Серік, Берік, Бекет, Сəкен. Серік -> Исламбек. Берік -> Асқар, Наурызбек. Ақсақ би -> Қайыпназар -> Əшербай. 4). Нəдір -> Жылкелді, Өтебай, Көтебай, Төлебай.

147

Жылкелді -> Андағүл, Құрманияз, Алдаберген, Сəкен, Сырымбет. Андағүл -> Қаныбет, Ақпамбет, Жолдыбай — О. Қаныбет -> Санияз -> Игілік -> Толағай, Аманкелді, Амантай, Асылбек. Ақпамбет -> Өтеумағамбет -> Тілеумағамбет, Бекмүрат. Тілеумағамбет -> Жарас, Ербол, Жанболат, Абылай. Бекмүрат -> Нүрболат, Нүрбол, Мүхтар, Азамат, Болат. Қүрманияз -> Түрғазы -> Жолмырза, Қолғанат. Жолмырза -> Жолдас -> Райымбек, Ербол, Нүрбол. Қолғанат -> Сахитжан, Сейтжан, Сейтқазы. Алдаберген -> Дəрімбет -> Нысамбай (Қарақалпақта) Сəкен -> Жолекеш, Ділімбет — О. Жолекеш -> Эбен, Əбшен, Шарапат. Сырымбет -> Дəулетбай — О. Өтебай -> Нұржан, Тілеуқабыл, Ержан — О, Есқабыл. Нүржан -> Жиеналы, Досқабыл. Жиеналы -> Мəку, Мақсұт, Мақшат, Молдабай. Мəку -> Нұрталап, Мақсүт — О. Мақшат -> Дəстен, Марат. Молдабай -> Талғат, Алмат. Тілеуқабыл -> Түменбай, Наурызалы, Таңатар — О. Түменбай -> Есіркеген, Егізбай, Қамысбай. Егізбай -> Сахитжан. Қамысбай -> Нүрлан, Ержан, Еркін. Наурызалы -> Есіркеп, С егізбай. Есіркеп -> Игілік -> Ерлан. Сегізбай -> Ораш, Қуантқан. Ораш -> Мүхамбетжан, Мүхамбеталы, Мүхамбетияр, Ғалымжан. Қуантқан -> Амангелді, Азамат, Алдаберген. Есқабыл -> Дүйсембай, Жұма — О. Дүйсембай -> Жазу (Шалқарда — ХТЭС-те) Көтебай -> Бəжеке, Тиыштық. Бəжеке -> Байбосын, Жанбосын, Қайыпалды, Ералы — О, Жанті леу — О. Байбосын -> Мамбеталы, Қошпан. Мəмбеталы -> Жарқыналы, Жарқынбек, Ербозым — О. Жарқыналы -> Теберік, Темірбай, Еркінбай. (қызы Амантай) Теміртай -> Марат. Еркінбай -> Олжас. Теберік — О. Жарқынбек -> Дəуренбек -> Сəбит, Серік, Қажыбай. Қошпан -> Қойшыбай -> Құдайберген -> Қадір. Жанбосын -> Еңсеп, Өтеш (Өтеумағанбет) Еңсеп -> Мырзагали, Əбдісəмет. Мырзағали — О. Əбдісəмет -> Қайрат. Өтеш -> Жеткерген, Құдайберген. Қайыпалды -> Тілеулес -> Мүхан, Қайсар. Мүхан — О.

148

Қайсар -> Достан, Азамат. Тиыштық -> Ермахан -> Өмірзақ -> Мақсүт -> Достан, Рүстем, Ғалым. Төлебай -> Қөкібай, Демесін. Көкібай -> Есназар, Жайназар, Байназар, Құлназар, Тойбазар, Қүнбазар, Тарықхан. Байназар — О. Есназар -> Əбілда -> Əбілғазы, Əбдіхалық. Əбілғазы -> Алмас, Серік. Əбдіхалық -> Қайрат, Марат — О. Жайназар -> Жанəбіл -> Қүнтуар, Жантуар, Бөкенбай, Берекет, Бауыржан, Ғалымжан, Айтуар, Қосай, Нүртай. Күнтуар -> Ертай, Нүржан. Жантуар -> Нартай, Бектай. Қүлназар -> Ыхлас, Матығүл, Нағашыбай. Ыхлас -> Нүртуған, Айтуар, Ертуған, Битуған. Матығүл ~> Оңғар, Рүстем, Арыстан, Сүлтанбек. Оңғар -> Бақыт, ЬІсламбек, Дінсламбек, Русланбек, Дастанбек. Рүстем -> Айбек Арыстан -> Қуанышбек Сүлтанбек -> Бауыржан. Нағашыбай -> Болат, Қайрат, Шауқат. Тойбазар -> Шарапат, Əбілқасым. Шарапат -> Серік, Берік, Бекет. Əбілқасым -> Бақыт, Бақытбек. Күнбазар -> Аябіл, Күнəбіл. Аябіл -> Зəуірбек. Қүнəбіл -> Қүмар. Тарықхан -> Жеткерген -> Талғат, Алмат, Асхат. Демесін -> Бижан, Серікбай, Ақжан, Ізбасар. Бижан -> Шарапқан, Шəрихан. Шарапқан -> Хамит, Нүрлан, Сəбит, Нүршадин. Хамит -> Түрар Сəбит -> Түралы Шəрихан -> Уəлихан. Серікбай -> Сақташ, Бақтыбай, Сахибай.

'-'Сақташ -> Жазит Бақтыбай -> Ғабит. Сахибай -> Рашит, Нүрболат. Ақжан -^ Саржау, Қанибай. Саржау -> Қуанышбай, Қонысбай. Қанибай -> Талапбай. Ізбасар -> Есентүгел, Есеналы. Есентүгел -> Есей, Еркін. Есеналы -> Ерболат. 5). Берді -> Айжарық, Қолдан. Айжарық -> Өмірəлі, Қүлбай, Тобажан. Өмірəлі -> Бөрібай, Елібай, Дəрібай, Əлібай, Бүркітбай — О. Бөрібай -> Дүзім, Қөбеген.

149

Дүзім -> Əнəпия -> Мұрат, Серік. Қөбеген -> Қуантқан -> Ерболат, Нүрболат. Елібай -> Бəкіш -> Шəріп, Əріп. Шəріп -> Əліпбай, Жалғасхан, Жалғасбек, Нартай. Əліпбай -> Аян. Жалғасхан -> Қуаныш. Əріп -> Мүрат, Қайрат. Дəрібай -> Əбибулла — О. Əлібай -> Өтепберген, Тəңірберген — О. Өтепберген -> Өмірбек -> Темірбек. Бүркітбай -> О. Қүлбай-> Анар -> Ақүзақ -> Қуаныш -> Сақитжан, Ғабит, Сəбит. Тобажан -> Тілеулі, Балымбет, Қүлеке. Тілеулі -> Əбдіхалық -> Тоғай, Түрсынбай. Балымбет -> Жүбаназар, Жұмахан, Қайыпназар — О. Жұбаназар -> Жетен, Жеткерген. Жүмахан -> Жүмабай. Құлеке -> Қүшікбай -> Ермекбай, Талғат, Қанат, Самат. Қолдан -> Қараман, Жоламан, Қарабай, Алданияз. Қараман -> Ермек -> Бабанияз, Жұбанияз. Бабанияз -> Əбілда -> Айдарбек. Жүбанияз -> Қабыл, Дабыл — О. Қабыл — О, бір қыз — Елеусіз (Кеңес, Дөңес шешесі). Жоламан ->Ібайдулла -> Мекгепбай, Құтмағамбет, Тілеумағамбет. Мектепбай -> Өмірзақ -> Ақбай, Алмас. Қүтмағамбет -> Қалдыбай, Райхан. Қалдыбай -> Серік, Қазыбек, Қазыбай. Серік -> Асқар, Тоқтар. Райхан -> Ерболат. Тілеумағамбет — О, бір қыз — Орынша. Қарабай -> Əйтпембет, Ақпамбет, Тоқпамбет, Көлмəмбет. Əйтпембет -> Қалаған -> Қанатбай, Алдаш, Молдаш. Қанатбай -> Серікбай, Алдасыберген, Молдасыберген, Жалғас, Жолдас. Алдаш -> Зейнолла, Əбілсейіт. Зейнолла -> Айтбай, Əділсейіт. Əбілсейіт -> Əділхан. Молдаш -> Жеткерген, Асқар, Асхат. Жеткерген -> Азамат. Ақпамбет -> Қали, Тағыберген — О. Қали -> Жаңабай, Жаңаберген. Тоқпамбет -> Қарамырза -> Сағынған -> Исламхан, Мейрамбек, Бақытбек, Болатбек, Батырбек, Бақытқали. Қөлмəмбет -> Шүкір -> Мерекбай -> Серік. Алданияз -> Анар -^ Қалу — О, екі қыз — Сəуле, Торғын. 3. Мерген (Назарқүл) -> Жұмаш, Бозай. 1). Жүмаш -> Қожаберген, Арық, Қошалы, Қөрпе, Қосшыбай. Қожаберген -> Бақтыбай, Мықтыбай, Əрес, Бүхабай. Бақтыбай -> Қозыбағар, Құлсейт, Құрмансейт, Қүрманбай.

150

Қозыбағар -> Сəмбетəлі, Мəмбетəлі, Малдықара. Сəмбетəлі -> Жалдықара. Мəмбетəлі -> Дəрмырза -> Мүхамбет, Алпамыс. Қүлсейт -> Жарасбай, Сəрсенбай, Таласбай. Жарасбай -> Қаналы, Мералы, Сейдалы, Кенжеғали. Қаналы -> Əшімхан, Іслам — О. Əшімхан -> Сəбет, Зинулла, Ақтас, Ақтан. Сəбет -> Ермекбай, Ермек, Жаңбырбай, Ерболат. Ермекбай -> Айболат, Айбек. Жаңбырбай -> Əділбек. Ермек -> Жанболат Мералы -> Пəм — О. Сейдалы -> Сисенбай -> Нүржан, Кенжеғали -> Махамбетжан -> Мансат. Сəрсенбай -> Қорқыт — О. V Таласбай -> Қалыбай, Кенжес, Матығүл. Қалыбай -> Айкөрген, Шадат, Жəңгірхан. Айкөрген -> Қуантқан, Аманқос. Шадат -> Арман. Жəңгірхан -> Ғалымжан. Кенжес -> Қүрақбай, Барақбай. Қүрақбай -> Қүлбарақ, Əзберген, Ақберген, Рысбек. Қүлбарақ -> Бақберген. Барақбай -> Асылбек. Матығүл -> Шəки, Қорқыт, Əлмахан. Шəки -> Аққозы -> Бектұрған, Бекмүрат, Бекежан. Бектүрған -> Ерназар. Əлмахан -> Кеңес, Бекбол. Кеңес -> Бекмырза, Бектай, Ғабит, Нүрбек, Ербол. Бекбол > Алтынбек, Мирамбек. Қүрмансейт -> Қожахмет, Сман, Ыбрайым, Тойбақ. Қожахмет -> Қадірберген -^ Қалжан, Бекжан, Бектемір. Сман -> Қүдайберген -> Бегілер, Əлім. Бегілер -> Əлмүрат, Аю, Ғабит. Əлім -> Сəбит, Болатхан. Ыбрайым -> Ахметкерім, Төреахмет, Мырзахмет. Ахметкерім мен Мырзахмет — О. Төрахмет -> Шөмен -> Базарбай, Базаралы, Алдаберген. Базарбай -> Қожанияз. Тойбақ -> Ахмет -> Абдрахман -> Түрсын Қүрманбай -> Төлеу -> Самархан, Естерек, Байтау, Үббі, Үмбет, Мəмбет, Махат. Самархан — О. Естерек -> Əзілхан, Зəмет, Əділхан, Лəм. Əзілхан -> Əбділбеқ, Махамбет, Мүхтаршат, Болатбек, Батырбек, Қорғанбек. Əділбек -> Аманжол, Азамат, Əлімжан. Мүхтаршат -> Дəулетхан, Бауыржан. Зəмет -> Жетес, Қамбар, жеткерген.

151

Лəм -> Мырзатай, Темірбек. Байтау -> О. Үббі -> Бержан, Жұбатыр. Бержан -> Суханберлі -> Түрлыбек, Жəнібек, Нұрлыбек. Жүбатыр -> Күнтуған, Айтуған, Нұртуған, Жеңісбек. Үмбет -> Қылышбек, Найзабек. Қылышбек -> Өмен -> Бақытбек, Қуанышбек -> Азамат. Найзабек -> Оңғар -> Жүмабек. Мəмбет -> Кенесары, Қайыр, Қожали. Қайыр -> Артықбай -> Қалдан, Берік. Қожали -> Нүрман, Байеке, Аман, Аманкелді, Амантай. Махат -> Сəндібек, Қəдірбек. Сəндібек -> Үлпанай. Кəдірбек -> Сағынған. Əрес > Бисенбі, Жүмағүл, Сенбі. Бисенбі -> Алмағамбет, Алдамбек, Кəрібек, Итжемес. Алмағамбет -> Айтуған -> Жолдас. Итжемес -> Əшімғали, Əшімбек. Əшімғали -> Айжолбарыс, Қырлыбай, Күнтуған, Əскербек. Əшімбек -> Болат, Мүрат. Жұмағүл -> Тілепі, Сапар. Тілепі -> Ақсақал, Өмірзақ, Жанүзақ. Ақсақал -> ....? Өмірзақ -> Ержан, Ерхан, Оңғар. Жанүзақ -> ...? Сенбі -> Кенжебек, Əлжан, Үзақ, Дəрібек. Қенжебек -> Мықтыбек, Октябрат, Қанжар, Дос, Жолдас. Əлжан — О. Үзақ -> Сұлтан, Қайын — О. Дəрібек -> Молда. Бүхабай -> Күзер -> Қонысбай -> Елубай -> Ертілеу, Ербатыр, Ертеш. Ертілеу -> Дінмүхамбет, Мусағали, Қайрат. Ербатыр -> Бимүхан, Ерлан. Арық -> Досаман, Тоғызбай, Тəжіғүл. Досаман -> Иманбай -> Байназар, Айназар, Байнияз, Шман. Байнияз -> Күлмесхан -> Бауыржан, Қуаныш, Асқар, Ғалымжан. Тоғызбай -> Жапақ, Байтілеу, Ізтілеу. Жапақ -> Жиеналы, Махаш. Жиеналы -> Серік, Ағыбай. Серік -> Əбдуғалым, Мұхамбет -> Сыдық. Ағыбай -> Жаңабек. Махаш -> Асқар -> Нүржан. Байтілеу -> Əлмембай -> Əбжəми (Əбіл) -> Бөрібай, Қасқырбай. Ізтілеу -> Елеукен -> Дабылтай -> Боқай, Уəлихан, Жетес, Болатбек. Тəжіғүл -> Алдоңғар.

152

Қошалы -> Жылқыбай, Итқара, Байқара. Жылқыбай -> Нарымбет, Бекмамбет, Қөтібар, Тəсен, Түрымбет. Нарымбет -> Жүсіп -> Ыхлас, Мүрат — О, Жақсылық. Ыхлас -> Қайырла, Рай, Раиса. Қайырла -> Зинулла, Ғабит, Хамит, Сəбит, Дəстен. Зинулла -> Дəурен. Рай -> Қуаныш. Жақсылық ~> Əбілхан, Батырхан. Əбілхан -> Ислам. Батырхан -> Бастон. Бекмамбет -> Жүмағүл -> Əбу, Разақ, Берді, Дəулет. Əбу -> Тоғжан -> Нұртас, Бектас. Нұртас -> Қараман, Ерлес. Берді -> Орынбай -> Əуесхан, Əділхан, Əлихан. Дəулет -> Болат -> Берік, Серік, Еркін. Берік -> Қанатбек Серік -> Нұрым. Көтібар -> Рəбіл, Шөмен. Рəбіл -> Шамшадин, Əбсəтер. Шамшадин -> Зинау, Мақсүт, Өмірбек, Нүрқыссат, Нұрталап. Зинау -> Нұрғайып, Нүржайық. Мақсүт -> Руслан, Марғүлан. Итқара -> Нарымбет, Ахман. Нарымбет -> Ошалы (Ошай), Қүсбай. Ошай -> Бердібек, Бердібай. Бердібек -> Кəрім -> Аманкелді, Амантай, Орынбасар, Орынғасым. Бердібай -> Жолмырза, Балғабай -> Бекболат, Бектемір. Қүсбай -+ Тəңірберген, Естөре, Есқазы. Тəңірберген -^ Серік. Естөре -> Мəркеш (Қызылбай) -> Марат. Ахман -> Оразбай -> Бердіғазы -> Қүдайберген, Сарқыт. Құдайберген -> Оралбек, Сайрамбек, Құралбек. Сарқыт -> Алтынбек. Байқара -> Бүйембай -^ Айбосын, Амантүрлы, Есбосын. Айбосын -> Атау. Амантүрлы -> Өтеп. Есбосын -> Молдажами -> Эли, Асқар, Марат, Серік. Эли -> Нүрлан, Қуантай. Көрпе -> Ақбай -> Пүсырман, Ырғызбай. Пүсырман -> Боранбай, Дəуітбай, Мəмбетқүл. Боранбай -> Сматулла :— О. Дəуітбай -> Бекзауыт -> Сүлтанай, Сүлтанбек. Сүлтанай -> Бексүлтан, Нүрболат. Сүлтанбек -> Нүрбек, Нурсултан. Мəмбетқүл -> Оразымбет -> Жолдасбай -> Əзілхан, Руслан, Əмірхан, Асылхан. Əзілхан -> Əділбек, Сəндібек.

153

Ырғызбай -> Қүламан, Мүлкаман. Қүламан -> Серікбай -> Əбден, Тоқа. Əбден -> Əділхан. Тоқа -> Дархан, Ақтан. Мүлкаман -> Барысбек -> Қаныш, Жақаш. Қаныш -> Ербол, Нүрлан, Талғат. Ербол -> Нүрсүлтан. Жақаш -> Қасым, Досым, Нүрым. Қосшыбай -> Жақаубай -> Ерімбет, Алдашүкір. Ерімбет -> Олжабай, Мешітбай. Олжабай -> Смахан — О, Тəуке, Тəуекел, Шарапқан, Өмірхан, Сейілхан. Тəуке -> Тимур, Темірбек, Асылбек, Болатбек. Тимур -> Нүрболат, Махамбет. Темірбек -> Нұрбол, Ербол. Тəуекел > Кəдіржан, Жанболат, Ерболат. Кəдіржан -> Асқар. Ерболат -> Бахытжан. Шарапхан -> Əмірхан, Қадірхан, Рахымжан, Бауыржан. Əмірхан -> Ақылжан. Өмірхан -> Алмат, Талғат. Сейілхан -> Уəлихан, Темірхан. Мешітбай -> Əрепхан, Ашан, Қадим, Мақсүт. Əрепхан -> Бақберген, Əбілбек, Хамзе. Ашан -> Əлімжан, Нүржан, Ержан. Қадым -> Жəнібек, Қазыбек, Батырбек. Мақсүт -> Нүрбек, Бек. 2). Бозай -> Айболат, Төлек. Айболат -> Нүр, Есен, Тобал, Қүлман. Нүр -> Мəтірза, Əбдіхалық, Əбдібай, Қази. Қүлман -> Сопы, Мүстафа. Сопы -> Абат, Алмағамбет. Төлек -> Тəжімолда —> Лəтіш -> Қарабас. КІЛЕН I. Кілен -> Мəмбет, Сырлыбай, Пүсырман -> Бекетай. 1. Мамбет -> бəйбішесінен — Шотан, Мүран, Жүмыр, тоқалдан (Батпа əжеден) — Абыл, Қабыл.

1) Шотан -> Ботахан -> Əділбай, Сəдірбай. Əділбай -> Ізбасар -> Төлеген. Сəдірбай -> Үмбетбай -> Разақ — О.

2) Мүран -> Жанүзақ — О, Дəт -> Есқұл, Досқұл, Ноқай. Есқүл -> Тышқанбай, Қоянбай, Мүсəфир. Тышқанбай -> Бердібек -> Сағынбай, Ағынбай. Қоянбай -> Сүгірəлі — О, Қожамберлі. Қожамберлі -> Тойбазар, Байбазар, Қойбағар, Жанке. Тойбазар -> Жұмамүрат. Байбазар -> Елубай.

154

'' Қойбағар -> Тұрғанбай, Тұрмағамбет. '- Жанке -> Байғани. Мүсəфир -> Ашық, Ақмембет, Жаймахан, Тəуекел. Ашық -> Жүмағали -> Тастыбай -> Серік, Берік, Еркін, Ғалымжан, Бауыржан, Рақымжан. Серік -> Тəуіржан, Əмірхан. Берік -> Бақытжан. Ақмембет ~> Талайлы -> Мирас, Жарас. Тəуекел -> Қүдайберген -> Жадырасын, Аманкелді, Амантай. Жадырасын -> Аманжол, Абзал, Айбек. Аманкелді -> Жасүлан, Баглан. Амантай ~> Нүрбек. Досқүл -> Жүбан, Ерімбет. Жүбан > Алдаберген -> Махан — О, Балман — О. Ерімбет -> Жаппар — О, Қүмісбай — О. Ноқай -> Бекқүлы -> Байбосьш -> Байғазы, Сексенбай, Ережепбай. Сексенбай -> Əбілда. 3) Жүмыр -> бəйбішесінен — Қүшігей, І-тоқалдан — Өтеген, Қарабас, Сарбас, П-тоқалдан — Дөненбай. Күпгігей > Жиренбай, Қарабай, Түрлыбай, Сарыбай, Елубай. Жиренбай-^- бəйбішеден — Таңжарық, Айжарық, Сүйінғара, Төребай, тоқалынан — Шалқошқар, Тайқошқар, Жолдыбай, Аманбай. Таңжарық -> Битен -> Əшім, Сая. Айжарық — О. Əшім -> Қуат -> Дөңесбай. Сая -> Алдаберген Сүйінғара -> Бердалы -> бəйбішеден — Шора, Нүрмағамбет, Жақи, тоқалдан — Қүдайберген Шора -> Бақыт (Нүрмағамбеттен алған баласы) Нұрмағамбет -> Бақыт (ағасы Шораға берген бала) Қүдайберген -> Қасен, Əбсүлтан. Төребай -> Төлеу, Жүмаш. Төлеу -> Қани, Шалабай, Нағи, Мүратбай. Шалқошқар -> Іздібай —> Шамшадин, Тажен. Тайқошқар -> Сəрсен -> Смағүл. Жолдыбай -> Əнафия -> Нүржау, Сайлау. Аманбай — О. Қарабай -> Бəйімбет -> Досмамбет -> Алма. Алдан. Алма -> Серікбай Алдан -> Орысбай, Қазақбай, Нүрлыбай, Жетпісбай, Сексенбай. Түрлыбай -> Демесін, Есбембет. Демесін -> Қали -> Əнес. Есбембет -> Жүмағүл -> бəйбішеден — Дəрібала, Сарыбала, Садық, Сахи, тоқалдан — Сағат, Қуантқан. Өтеген -> Түгелбай, Бақас, Күсеміс, Жаман, Жоңғар. Түгелбай -> Түлкібай -> Ермахан, Молмахан. Ермахан -> Нұрмахан. Молмахан -> Жолай, Сембай.

155

V Жаман -> Тəңірберген -> Көшен, Ағытай, Ағыбай, Ақбембет, Тəжібек. Ақбембет -> Абжамал -> Кемал, Нəжіман, Сыран, Сыраш. Тəжібек -> Əби -> Қылышбай, Əбдіраман, Бозғұлан. Қарабас -> Тілеубай, Қаратай, Түрабай, Айтуар, Күнтуар, Естай. Тілеубай -> Қондыбай -> Өтеш (жездеміз) -> Мырзалы — О, Қали. Қали (жиеніміз) -> Байтілес, Лепес. Қаратай -> Түяқбай, Шектібай, Меңдібай. Түрабай -> Баймырза -> Өздембай, Сəрмен, Айжарқын, Нармахан, Кенжалы. Өздембай -> Мəткерім, Сыдық, Пірімжар. Сыдық -> Сағидулла, Нағидулла. Сағидулла -> Өтеген -> Өтеміс. Нағидулла -* Мəмбетрза, Бақыт, Бостандық. Бақыт -> Азамат. Пірімжар -> Қабылбай, Қартбай. Қабылбай -> Саламат. Қартбай -> Талапбай -> Еркін. Айтуар (Ишан) -> Бердібай, Қалдыбай, Сандыбай, Бөрі, Жасыбай. Бердібай -> Мырзалы, Қəден, Əлі. Мырзалы -> Ермек — О. Кəден -> Қилыбай -> Қайберген. Əлі -> Дүйсен, Жаупақ. Қалдыбай -> Дəуіт -> Орынбасар, Садуақас, Амандос. Сандыбай -> Қосым -> Ілияс, Уəйіс, Нүрқияс, Нұралы. Ілияс -> Марқабай, Жаналы, Асайын, Ташен. Ташен -> Ерболат -> Түржан, Нүржан. Уəйіс -> Қарағұл, Қеңес. Жасыбай -> Қараш Күнтуар -> Қүрманбай, Қүлман. Құрманбай -> Шағанбай -> Жұмажан, Жөкен. Қүлман -> Сəрсембай -> Қəри — О. Естай -> Шыныбек -> Шілмахан -> Баймахан -> Эли, Белгібай. Смағұл — О. Эли -> Қуаныш Белгібай -> Чапай. Сарбас -> Тəуірбай, Жақсыбай, Таңатар. Тəуірбай -> Байназар, Ібрайым, Қожакелді. Байназар -> Сақташ -> Əміржан -> Айдар, Бауыржан. Ібрайым -> Ажай -> Қуандық, Қуаныш, Қуанар. Жақсыбай -> Есжан -> Сағынған. Таңатар -> Кеншімбай, Тəжік. Кеншімбай -> Қалмағамбет -> Жүмақ. Тəжік -> Алданазар, Бекназар, Жүбаназар. Алданазар -> Тентекбай -> Бекбосын -> Бектүрған. Бекназар -> Бижан, Бимүрат. Бижан -> Оңалбай, Асқар. Оңалбай -> Шынболат. Бимұрат -> Аралбай, Базарбай, Оразбай, Жалғасбек.

156

Аралбай -> Алтынбек Базарбай -> Қалданбек, Мүратбек, Қалдыбек. Оразбай -> Қуаныш, Серік. Жалғасбек -> Бекежан. Жүбаназар -> Тəшен -> Мүрат Дөненбай -> Шағыр -> бəйбішеден — Сағындық, тоқалдан — Сапар, Жайлау. Сағындық -> Қелжан — О, Сержан -> Тілек — О, Оңталап, Бек. Оңталап -> Бақытбек. Сапар -> Шман (1929), Төлебай (1942) Шман -> Төлеген, Қөбеген, Тасболат, Қүттыбай, Ақзам, Жақсылық, Елубай. Төлеген — О (қыздар бар) Көбеген -> Бақытбек, Нүрлыбек, Бауыржан, Нұрболат. Тасболат -> Тілек. Қүттыбай -> Алтынбек. Ақзам -> Рамазан, Нүржан. Жақсылық -> Азамат, Төлебай -> Болат, Марат, Жомарт, Мүрат. Болат -> Самат. Жайлау -> Жеткерген, Лескен, Жүбатқан, Абдразақ — О. Жеткерген -> Қуантқан. Лескен -> Жаңабай. Ескерту: Шман əйелі Жүмаш — Жақайым Бердіңғұл Сырлыбай руының Боранбаи қызы Төлебай əйелі Рысбике — Жақайым "Дəулет Асан" Оразғали қызы.

4) Абыл -> Бектемір -> Ықылас -> Қенжебай, Сарт Кенжебай -> Түрсынбай, Жайлаубай. V Түрсынбай -> Арыстанбай, Досманбет, Қосбармақ, Ешмахан, Берістен, Тəжіғүл. Арыстанбай -> Айтмембет, Жəй. Досмамбет -> Қарағүл, Жəніғүл. Қарағүл -> Қəрібоз, Жампоз. Қосбармақ -> Нүрмахан. Ешмахан -> Шілмахан, Текебас. Берістен -> Сақтаған, Молдадос. Сақтаған -> Боранбаи, Қежек. Тəжіғүл -> Дəли -> Сүйеубай. Жайлаубай -> Қүрманбай -> Жалекен — О, Пірекен — О, Сері — О, Қүлжан — О, Жолан, Сəрсен. Жолан -> Алдияр, Тілекбай — О. Алдияр -> Алдаберген, Батырхан. Сəрсен -> Данияр, Абылай. Данияр -> Əзберген, Əділхан, Талғат, Жалғасхан, Абылай -> Ерекен. Сарт -> Аманжол, Есенжол Аманжол -> Қанат, Жəнет, Жаңабай, Жаңай, Базар. Қанат -> Данай, Бəйтеш, Əйтеш. Жаңабай -> Отар, Отарбай.

157

Отар -> Балғабай, Шегебай, Жолдыбай, Қалдыбай, Аралбай, Мүрат, Болат. Отарбай -> Балдыбай, Əділхан. Жаңай -> Мақсым, Нағымет, Еркеп. Базар -> Қайболды. Есенжол -> Ораш, Айекеш, Тілеужан. Ораш -> Али. Айекеш -> Тəни. Қабыл -> Қосыбай, Тайпақ (Бұлар Эмба стансасында тұрады) Қосыбай -> Жетібай, Сегізбай. 2. Сырлыбай -> Есіркеп, Мүсіркеп.

1). Есіркеп -> Алдаберген, Қүдайберген Алдаберген -> Бəсібек -> Елдес, Тілеуқабыл -> Нұрадин, Сəнəу. Нұрадин -> Жолкелді, Аманкелді. Сəнəу -> Асқар. Қүдайберген -> Балпан, Дархан, Құдайқүл. Балпан -> бəйбішесінен — Қүлымбет, Досымбет, Бəйім молда — О, Əйімбет, тоқалынан — Жаймахан, Бадан, Сүлтан. Қазаққа белгілі айтыс ақыны Молда Бəйім осы кісі еді! Ол серілік жасап, Арқада ел аралап көп жүрген. Ел арасында оны "Молдабай" деп те атайды екен. Арқада жүргенде ол Сырды — елін сағынып былай деген екен: — "...Бермеймін "Қутүмсыққа" "Райымды", "Райым" — шығарған сен шырайымды. Арқада жал мен жая жесем-дағы, Сары сазан сағындырдың ғой шүрайыңды..." Ол жастай 23 жасында қайтыс болып кеткен, "Райым" бекіні-сінің қасында, "Райым" көлінің жағасында "Ескіүра" ("Искра" деген кəрістер колхозының бүрынғы аты) ауылының жанын-дағы мазарда жерленген. Кесенесі түр! Үрпақ қалған жоқ дейді. Əйімбет -> Нармахан, Ермахан, Бимахан, Аймахан. Дархан -> Бекбембет, Қосеке, Өтеп, Серкебай — О, Мекебай — О. Қосеке -> Қүрмантай. Өтеп -> Нияз -> Сақтапберген (Сақташ) Сақтапберген (Сақташ) -> Сағыныш. Бекбембет -> Сəрсенбай, Иманқүл — О, Қүрманқүл, Өтебай, Ізтай — О. Сəрсенбай -> Сүлеймен, Серікбай. Қүрманқүл -> Телағыс, Жүмамұрат. Өтебай -> Нүрбай -> Мырзағүл, Қосай -> Аралбай, Аралбек, Талапбай. Мырзағүл -> Қолғанат, Оңалбай, Таласбек, Үсен, Асан. Қүдайқүл -> Берденқүл — О, Серімбет -> Жанүзақ, Жаңатай, Өмірзақ, Болаш, Махамбет. Жанүзақ -> Бисенала, Домбай -> Оразалы -> Қөлдей, Қөлбай, Аралбай, Жаңалық. Жаңатай -> Бөлекбай, Бөкенбай. Өмірзақ -> Əмірхан. Махамбет -> Қаршыға, Қарлыбай, Елубай. 158

2) Мүсіркеп -> Тыман, Сəтбай. Тыман -> Байқадам -> Жалымбет, Тілеуімбет -> Нұрадин, Сəду, Бақытжан. Сəтбай -> Тасболат, Саламат, Дулатбай. Тасболат -> Есекей, Жолымбет. Саламат -> Елеусіз -> Иса -> О, Өтеген, Алмағамбет, Алдажар. Өтеген -> Ізекеш. Алмағамбет -> Ізім, Нұрмаш. Алдажар -> Сарыбас, Жолкелді. Дулатбай -> Сүйіндік, Жүмағүл -> О. Сүйіндік -> Қеңесбай, Дөңесбай.

3. Пүсырман -> Бекетай -> Қүйеубай, Орынбай, Тоқабай. Күйеубай -> Аманкелді, Есенкелді. Аманкелді -> Түрым, Қадірбай. Түрым -> Сексенбай, Жетшсбай, Əбдіхалық, Жүбатқан, Ньісан — О. Есенкелді -> Сəуірбай. Орынбай -> Барлықбай, Нүрымбай -> Тоқсанбай -> Мейірман, Қуантқан. Барлықбай -> Медет, Медетияр -> Масикут, Қемал. Медет -> Еменше, Нағашыбай. Тоқабай -> Қыстаубай > Құрманатүы, Жетес би — бəйбішеден туған, Сабырбай — тоқалдан туған. Бүкіл қазаққа, алты Алашқа белгілі Жетес шешен, би осы кісі еді! Қүрманалы -> Науша. Жетес би -> Жүсіп, Ахмет, Нағымет, Еділ, Тоған, Қаналы, Алғазы. Жүсіп -> Жыбысқы, Қазы, Жаналы Қази. Жыбысқы -> Жақсылық, Жақып -> О, Самырат. Жақсылық -> Жүмабай -> Махмут, Айнадин, Мағжан. Жақып -> О (Жүмабай Жақыпүлы болып жүр) Самырат -> Аманкелді, Амантай, Аманқос, Жайық, Жандос. Қази -> Төлеу. Қазы -> Борсықбай. Жаналы -> Қапан, Айтбазар. Сабырбай -> Əуес -> О, Сейтмүрат, Садықбай. Сейтмүрат -> Мəдіғали, Əжіғали, Асқар. Садықбай -> Əбілда, Əбілбай -> Сəкен -> Абай, Қуаныш. Алты Алашқа атағы жайылган Жетес шешен, би осы атамыз еді. Жетестің шешендік нақыл сөздері, əңгімелері кейінгі жастарға ғибратлы, өнегелі, тəрбиелік мəні бар, елдің бірлігін сақтауға ықпал ететін философиялық ой-тұжырымы мол салауатты дүние еді. Ол 1828 жылы туып, 1914 жылы дүниеден өткен. Патша өкіметі түсында 1855 жылы Қыр шектісі Қабақ руынан шыққан Ерназар мен Бекет батырлар патшаға қарсы шығып, қатыгездікке көнбей, Айшуақ ханның немересі Арыстан правительді өлтіріпті. Осыған байланысты Ерназар мен Бекет ба159

тырларды Айшуақ хан жер аудартып, Сібірге айдатып жіберіпті. Осыдан кейін "Қабақ" Есет батыр да орыстарға қарсы шығуға еріксіз мəжбүр болған екен. Сол кезде "Қабақ" Шыманның Мырзағүлы да патша өкіметіне қадірі артып, сенімге еніп, əкімдік мансапқа ие болып ел билеген екен. Есет батырдан қүтылу мақсатында патша өкіметі Мырзағүлға тапсырма бергеннен кейін, Мырзағүл Есет батырды да жер аудартып айдатып жіберіпті. Өзінің туысын ағайындылардың мансапқа айырбастап сатып жіберуі деген осы емес пе?! Бүл жағдай Жетес биге де жетіп, ол қатты намыстанып жүріпті. Мырзағүл ағайындарының шақыруымен Қазалы қаласына жолы түсіп қонаққа келгенде, сол қонақасыға бірге болу үшін Жетес шешен де шақырылып, бірге болыпты, Мырзағүлмен кездесіпті. Дастархан басында қалжыңдап, кекетіп Мырзағүл Жетеске: "Жетес аға, дауылпаз деген құс болады, даусы жер жарады, қасына келсең алақандай көн болады," - деген екен бүрынғылар. Сол айтқандай, Сіздің Жетес би, шешен деген атағыңыз жер жарады, ал өзіңіз тым жудеусіз ғой, əлде күтіміңіз жоқ па, жеңгей дүрыс бақпай ма?" - депті. Сонда Жетес би: "Иə, шырағым, Мырзағұл, айтқаның рас, "қилы-қилы заман болады, қарағай басын шортан шалады" дегендей, біз бүрын Ерназар, Бекет, Есет батырлар барында семіз едік, енді олар елден кеткелі арлы Шекті қайғыланып арық жүдеу болды да, арсыз Шекті семіз болды ғой, оның несін сұрайсың?" - депті дейді. Жетес бидің бүл түспалдап айтқан сөзі Мырзағұл əкімге өте қатты тиіп, ол тілі байланган адамдай үндемей, қайтарып сөз айта алмай, қаны бетіне шапшып қызарып тамақ жей алмай, қасындағылардың бетіне қарай алмай отырып қалған екен дейді. Осыдан кейін Мырзағүл əкім Есет батырды елге қайтару шарасына кірісіпті-міс... "Аңдамай сөйлеген ауырмай өледі", "Сөз — атқан оқтан да жаман тиеді" - деген осы екен-ау. Осыдан қазіргі үрпақтар да ғибрат алғаны дүрыс болар еді. Жетес биге 80 жасқа шыққанда Төртқара Таушанұлы Жағал сəлем бере келіп: "80 жасты қалай өткіздіңіз, Жетес аға?" - деп сұрапты дейді. Сонда Жетес би былай жауап берген екен: "Оннан жасым өткенше балалықпен ойнадым, қызығына тоймадым, құрақтай өсіп күн санап біртебірте бойладым. Жиырма жасқа жеткен соң пайдасын бастың ойладым, түнді ойынмен өткізіп, күндіз тойды тойладым, сəдірмек желі сабылтып, қыз-қырқынды қоймадым. Отыздан жасым асқанда, достың қөңілін қалдырмадым, жатқа сырды алдырмадым, екі талай жерлерде өртке етекті шалдырмадым. Қырыққа жасым жеткенде, назбедеудей қарқындадым, ақ семсердей жарқылдадым, бүлақтай қайнап сарқылдадым, еш нəрседен қорғанып тартынбадым. Елу жасқа келгенде, бір биік шыңның басына шықтым, дамыл алып тіземді бүктім, жан-жағымды өлшестіріп алды-артыма көзімді тіктім. Алпыс жасқа келгенде алтыншы тарау жол кез болды, үшінші дүркін ел кез болды, бес тарау жол, екі дүркін ел есіме түсіп басыма əбден шар кез болды. Жетпістен жасым асқан соң шамамды байқап көрдім, тар160

тынбай жетекке ердім, билікті бала-шағаларға бердім, айтқандарына көндім. Сексенге аяқ басқан соң жүрттан аулақ кетіп түрмын, жол шетіне жетіп түрмын, сегіз белден асып түрмын, етекжеңімді жинастырып, тек тəуекел етіп түрмын. Алдым енді тоқсан мен жүз, жан-жағым тайғақ көкше муз, өткен дəуірің қайтып келмес деп түр маған, күдеріңді үз..." Түсінген адамға Жетес бидің осы жауап сөз тіркестерінде ғибрат аларлық көп мəн-мағына жатқан жоқ па?! Жетес атамның ел аузында таралып кеткен шешендік сөздері көп. Оның бірсыпырасы кітаптарға енген. "Жетес би" деп аталатын кітапта Жетестің шөпшегі белгілі журналист Жұмабайдың бірнеше шешендік əңгімелері жазылған. Кілен атамыз күшті палуан адам болған екен дейді. Ол жас кезінде Қарақалпақ елінде жүріп, бір үлкен тойда ханның палуанымен күреске түсіп, оны жығыпты, мол бəйге алыпты. Елге қайтып келгеннен кейін тіл-көз өтіп ауруға шалдығып қайтыс болыпты. Оның əйелін Қеліске (інісіне) некелеп қосыпты, онан Қасқа деген ұл туыпты. Ал Қасқадан Қайса, онан Айдынбай жеке туған. Келістің қыздай алған əйелінен Боқай, онан Қожаназар, онан Қараша туған. КЕЛІС П. Келіс -> женге алған əйелінен — Қасқа -> Қайса -> Айдынбай, қыздай алған əйелінен — Боқай -> Қожаназар -> Қараша.

(4) 1. Айдынбай -> Бұзаубай, Ылаубай 1). Бүзаубай -> Сəтбай -> Байүзақ, Жанүзақ. Бүзаубай — шешен болған кісі екен. Байүзақ > Өмірзақ, Қозыбақ Өмірзақ -> Қуантқан Қозыбақ -> Бөлекбай. Жанүзақ -> Реалы — О, Дүйсе -> Тілеген. 2) Ылаубай -> Қоқышбай -> Оразбай, Ербосьш əулие, Орысбай, Өтепберген. Оразбай -> Дəкі -> Естілеу. Ербосьш -> Ешмүрат -> Насу -> Ізбасар. Орысбай -> Емберген -> Ілияс, Жұмадəулет, Жандəулет. Өтепберген -> Нүржан, Нүрман -> Жолдас.

(5) 2. Қараша -> Тран, Трантал.

1) Тран -> Қодар, Мылтықбай, Қорғанбай. Қодар -> Ақбембет, Қірбас, Дербісалы, Реалы. Ақбембет -> Септау -> Жаңбырбай. Қірбас -> Қани, Қенжеғүл — бəйбішеден туған, Алдоңғар, Орынбасар — тоқалынан туған. Қани -> Əзи, Шəри, Қази. Əзи -> Темірбек, Аманғали, Темірбек -> Ғарышбек, Ақылбек. Шəри -> Самат, Жоламан, Марат, Мүрат. Қази -> Болат, Серік. Болат -> Бекен. Дербісалы -> Ермағамбет, Сермағамбет. Ермағамбет -> Ердеш 11-952

161

Сермағамбет -> Темірхан, (Ердештің шешесінен туған), тоқалынан — Едіге, Түтқышбай, Қобылан. Мылтықбай -> Алмағамбет -> Оразғали —> Жақсылық, Жаңабай. Қорғанбай -> Төлеу -> Əбдіқайыр, Султан. 2) Трантал -> Мысабек -> бəйбішеден — Есет, тоқалдан — Бекет, Медет, Жəнет. Есет -> бəйбішеден — Оралбай, тоқалдан — Əбіш, Əбдіхан -> О. Оралбай -> Төлеш -> О, Төлебай (Ақтөкен) Төлебай (Ақтөкен) -> Қуантқан, Қуанышбек, Нұрадин, Жасарал, Жетес. Қуантқан -> Жеткерген, Қайрат. Қуанышбек -> Ғалымжан, Бауыржан, Əлімжан. Нүрадин -> Руслан, Ерлан. Əбіш -> Қеңесбай, Дөңесбай. Кеңесбай (молда) -> Асқар, Эли. Асқар -> Рəтбай, Мүратбай, Шүкірбай, Нүрлан. Дөңесбай -> Серік Бекет -> Күмісбай -> Қуаныш, Сүйеніш. Жəнет -> Ақшалау. БЕРДЩҒҮЛ Жақайымұлы Шалбура (Тоқбура) -> Бердіңғүл Бердіңғүл -> Қиық, Балталы, Жаманша, Қеліс, Дəуле. Осы бес баладан тараған үрпақтар "Бес Бердінғүл" деп аталады. Шалбураны кейін ел арасында Тоқбура деп атап кеткен.

I. Қиық -> Мырта, Шора. Мырта Бердіңғүлдың үлкен үлы Қиықтың тұңғыш үлы болғандықтан "Бес Бердіңғүлдың" үлкені болып есептеледі. П-Ш. Балталы мен Жаманша — екі бала елден көшіп кетіп, Қарақалпақ елінің "Тақта көпір" маңындағы "Ақүшкіл" деген ауылына барып қоныстанып, үрпақтары сол елде қалып қойған дейді. Елге бірлі-жарым қайтып көшіп келгендері де бар. Бүл екі аталықтың таралымын - үрпақтарын елде ешкім білмеді.

IV. Келіс -> бəйбішесінен — Қожас -> Баби, Сырлыбай, Байғары, Теке, Жамансары, екінші əйелінен — Саңырық -> Самат, Əулік, Тоқболат, үшінші əйелінен — Март -> Қарт, Сүгір.

V. Дəуле -> Жылкелді — О, бір қызы болған -> Игілік (жиен болады). Осы апамыздың күйеуі (кім екені белгісіз) бір жаугершілікте шейіт болып кетіпті, апамыз екіқабат жесір қалып, төркініне қайтып келіп отырғанда босанып, үл туыпты дейді. Сол үлға атамыз Бердіңғүл, — бүл бала елге игілікті жақсылық əкелсін," - деген тілекпен Игілік деп ат қойыпты да, бес баламның бірі Дəуленің ізінен үрпақ тарайтын болды деп қуанып той жасапты. Сонымен Игілік "Бес Бердіңғүлдың" бірі есебінде саналады. Тағы да бір жаугершілікте Саңырық пен Шораны қалмақтар түтқындап алып кетіпті, ал Мырта үлкен тайқазанды төңкеріп тастап астына жасырынып қалып қойыпты дейді. Қейін ер жетіп 162

жігіт болған соң Саңырық пен Шора қалмақтардан қашып шығып, сауда керуеніне еріп, жастай кеткендіктен өзінің туған елінін қайда екенін білмегендіктен, үзақ жүріп Иранга өтіп кетіпті. Сол елде жүріп үйленіп, үрпақтап, мал жинап байыған екен дейді. Қейінірек Бердіңғұлдың Сырлыбайынан шыққан Байсалбай болыс туыстарын (Саңырық пен Шораны) іздеп Иранға барып, оның ұрпақтарымен кездесіп, көрісіп, олармен жолығысып қайтқан еді. Байсалбай бір жылдан кейін Бердіңғүлдың елдегі басқа балаларының үрпақтарын да Иранға көшіріп апарып қоныстануға əрекет жасаған еді, бірақ бүлар елден көшпей қойыпты, ал Байсалбай бастаған жүмысын аяқтай алмай қайтыс болып кеткен еді дейді. Сонымен, кейін Мырта, Балталы, Жаманша, Қожас, Игілік үрпақтары "Бес Бердіңғүл" руы атанып елге осылай тарап кетті. Саңырықтың кейбір үрпақтары елге қайтып келген, ал біразы сол Иранда қалып қойған. МЫРТА Мырта -> Ақпан, Тоқпан, Мəтен.

1. Ақпан -> Сенбай, Халық, Қуаныш, Жүбаныш.

2. Тоқпан -> Төлеш, Жақсылық, Майданбай, 1). Төлеш -> Садық -> Жолбосын -> Жиенбай, Жиеншора, Бек-бала, Қадыр. Жиенбай -> Ермахан, Қүттымүрат, Шареке. Ермахан -> Манат -> Султан -> Шаңғытбай, Боранбай, Сəбит, Ғабит. Қүттымүрат -> Іман -> Ибраһим -> Қали, Нəби, Асылмурат. Шореке -> Орынбай, Қөпей. Орынбай -> Сəдуақас, Эбен. Сəдуақас -> Қүрман. Жиеншора -> екі əйелінен — Қалеке, Қүлмахан, Махаш, Жəкеш, Сүгірбай, Оңалбай. Махаш -> Шүкір -^ Əбділда (Əлкебай), Жанділда. Бекбала -> Байғара, Айғара, Əбіл, Қасым. Байғара -> Шамша -> Байдəулет, Қүлбарақ, Нүрдəулет, Тəжідəулет, Жүмадəулет. Байдəулет -> Айдəулет, Берік, Бауыржан, Асхат, Айбат. Қүлбарақ -> Алмас. Нүрдəулет -> Серік, Нариман. Тəжідəулет -> Ердəулет. Айғара -> Əкімжан, Асанжан, Нысанжан, Ғалымжан. Əкімжан -> Шамжан -> Мейрамбай. Асанжан -> Жанаман, Жоламан, Бауыржан. Нысанжан -> Оңталап, Жаңаталап, Ерталап, Бекталап. Ғалымжан -> Əлімжан, Нүржан. Əбіл -> Айдын, Сахитжан -> Арғынбай, Аралбай. Айдын -> Қасқырбай, Қарсақбай, Табынбай. Қасым -> Сүлтан -> Қуан, Қайрат, Қанафия, Қали, Қани, Эли, г Əби, Қенжебек.

I Кадыр -> үшəйелінен—Рахат, Жүсіп, Ізбасқан, Əбиболла, Сəнім. / ~" Рахат -> Жүбатқан, Қуантқан. Жүсіп -у Əзілхан.

163

2). Жақсылық -> Қодар -> Тасқара -> Көпен, Əбіш, Ібаш.

3) Майданбай -> Алдамжар -> Нағымет.

3. Мəтен -> Есенаман, Қаракөз, Торғай, Кенжебай.

1). Қаракөз -> Əби, Жамаладин, Жүрсінбай, Сейт. Əби -> Берік. Жүрсінбай -> Бүрхан, Сағындық. Бүрхан -> Марат, Талғат, Мақсүт. Сейт -> Əлімжан. 2). Торғай -> Аймағамбет, Нұрмағамбет, Оразымбет. Аймағамбет -> Дəуқара -> Аралбек. БАЛТАЛЫ (ДҮЙСЕ) Бердіңғүл -> Балталы (Дүйсе) -> Майлыбай, Өтеп, 1). Майлыбай -> Өтепберген, Оразымбет, Мырза. Өтепберген — О, Оразымбет — О. Мырза -> Қожабай, Төлеген, Жанполат. Қожабай -> Ермағамбет -> Мəлік -> Мақсұт, Алғазы. Төлеген -> Торғын.

2). Өтеп -> Байқонды, Елқонды, Сайқонды, Қарабатыр. Байқонды -> Жаман, Манан. Жаман -> Асан -> Бөлекбай -> Бекпан, Дəстен, Орғали, Азатбек. Манан -> Бисембай -> Дүйсенбай, Қашақбай, Өмірзақ. Сайқонды -> Есенқара (Есім), Төлғара. Есенқара -> Жарылқасын, Ақша, Бекарыстан, Мамай. Жарылқасын -> Қайыпбай. Ақша -> Қарабек -> Мақан Бекарыстан —> Жүбаныш -> Байғабыл. Мамай -> Тана. ЖАМАНША (МАЛАҚАЙ) Жаманша (Малақай) -> ұрпақтары Қарақалпақ елінде түрады!? Мəлімет жоқ. Дүйсе беліне қару есебінде үнемі балта қыстырып жүретін болғасын "Балталы", ал Жаманша — Малақай киіп жүретін болғасын "Малақай" атанып кеткен. ҚОЖАС Қеліс -> Қожас -> Баби, Сырлыбай, Байғара, Теке, Жамансары. Бүлар кейін "Бес Қожас" деп аталған.

1. БАБИ Баби -> Ақша, Жалаң, Табан, Байбек, Шақаман, Жолды, Маймақ. Бүлардың үрпағы "Бес Баби" деп аталған.

164

Жолды мен Маймақ Бабидың қалмақ қызы əйеліне (тоқалына) еріп келген киімді балалар еді. Бүл екі балалар Шақаманның қамқорлығында тəрбиеленіп, өсіп, үй болып, үрпақтап, сол Шақаманға сіңіп кеткен еді. Олардың үрпақтары өздерін Бабидың Шақаманымыз деп жүр. Осы екі бала үрпақтары осы мəселеге байланысты намыстанып, өкпелеп немесе ашу шақырмасын, əркім өзінің нағыз тегін-атасын білгені дүрыс, ол айып емес?!

1). Ақша -> Түкі, Тағанша, Дəулеткелді, Бөрібай, Қөшкінші. Түкі -> Əзберген -> Байшоқы -> Сарбөпе -> Есепбай, Есімбай, Қосымбай, Қалыбай, Қалдыбай. Есепбай -> Жаулыбай — О, Құттыбай — О. Есімбай -> Қемелбай, Қүрманай, Шора. Кемелбай -> Қуан. Қосымбай -> Мүқан — О, Үзақбай — О, Мамай, Орақ, Қарасай. Мамай -> Қараман, Қамбар, Нұрлан, Ержан. Орақ -> Рəт, Қарасай -> Қайрат, Ғалымжан. Қалыбай -> Сəт, Скендір -> Əмірхан, Темірхан, Жақсылық. Сəт -> Қүрбан — О, Жүсіп — О, Самат. Қалдыбай -> Демекбай -> Егізбай, Сегізбай, Көшкінші -> Жүзік, Бекен, Биүзақ. Жүзік -> Дағар, Ербосын, Қонабас. Дағар -> Жалымбет, Өрікбай -> Өміржан. Жалымбет -> Қали -> Жаңаберген, Орьшбай, Жақсыбай, Бағыберген, Тағыберген. Қонабас -> Кəрібай, .....?

-> Кемаладин. Қəрібай -> Тойбазар -> Ақназар, Бекназар, Ерназар. Бекен -> Сары -> Қарагеней — О, Меңеш, Орал. Меңеш -> Торжымбай, Қожабай. Торжымбай -> Қүлікбай, Қуанышбай, Жүбанышбай. Қүлікбай -> Түлкібай, Қуатбай. Түлкібай -> Қайрат, Талғат. Қуанышбай -> Бауыржан, Əлімжан. Жүбанышбай —> Қанат. Қожабай -> Қиікбай, Сайлаубай -> Бекенбай. Қиікбай -> Нүрлан, Руслан, Нүрсүлтан. ч Орал -> Сэди -> Лепес -> Бөкенбай, Бегімбай, Беркімбай. Ъиүзақ -> Алпысбай, Боранқүл, Қарғабай, Қонысбек. 2). Жалаң -> Қожабақы, Қосжетер, Жайсаң, Төлебай, Қармыс. Қожабақы -> Қисық, Боқы, Тоқан, Тоқтар, Тоқтамыс, Шаңдыбай, Жылқыбай, Едіге (Үргеніште түрады!) Қисық -> Пірəлі, Сəрібай, Ізден. Пірəлі -> Түрабай -> бəйбішесінен — Төлеп, Досеке, тоқалынан — Тəжі, Ержан, Жолжан, Нысанбай, Таңатар, Боранбай. Төлеп -> Əбілқасым, Əбіш, Нұралы, Əбдікəрім, Əбіш — О. Əбілқасым -> Рза. Нүралы -> Қайырмағамбет. Əбдікəрім -* Сатау, Қуанышбай. Сатау -> Ардақ, Ақыл. Досеке -> Мəден -> Ақтілеу. Тəжі -> Теңізбай.

165

Жолжан -> Қайыңбай. Нысанбай -> Итжемес Таңатар -> Өмірзақ. Сəрібай -> Бақберген, Бəймен. Тақберген -> Қосай -> Темірбек. Бəймен -> Оразалы, Қүрманалы. Оразалы -> Жасай, Əділхан. Қүрманалы -> Қылышбек. Ізден -> Бөгенбай, Аманбай, Өтепберген. Бөгенбай -> бəйбішеден — Қыстаубай, тоқалдан — Иманбай, Иманалы. Қыстаубай -> Елубай, Құрманалы, Асқарбай. Иманбай -> Сердалы, Бердалы. Иманалы -> Қани. Аманбай -> Өтеміс, Өтеш, Төребай, Шалабай. Өтеш -> Рысқали. Өтепберген -> Өтен, Төреш. Өтен -> Қəрібай. Боқы -> Тілеп, Тілеуберген, Өскінбай, Сейіт, Қазанбай. Тілеп -> Қошантай, Балқаш, Қосеке, Дəуқара, Есмамбет, Махамбет, Сатай. Қошантай -> Қенже. Балқаш -> Торша Махамбет -> Қайберен, Жайберен. Сатай -> Жүгініс. Тілеуберген -> Жарымбет, Оралбай, Қалыбай, Қəрібай. Жарымбет -> Базарбай -> Жанділла. Оралбай -> Қаржаубай. Қалыбай -> Үсей. Кəрібай -> Өскінбай -> Жаман -> Наршабай. Сейіт -> Досжан, Досберген. Досжан -> Есіл, Тобыл — О, Иеберген -> О. Есіл -> Сегізбай, Егізбай. Досберген -> Қайназар, Қайбулла. Қайназар -> Тəуекел, Аяған. Қазанбай -> Бисен -> Үзақ -> Бақыт, С ахи. Тоқан -> Аман, Қарабас, Сарыбас, Жақсықүл. Аман -> Өтеп -> Есеке, Қосеке -> Сағат. Есеке -> Ахмет, Əбді, Сары, Қенжебай. Ахмет -> Айтуған, Қүнтуған. Əбді -> Кішкенебай, Қайпан. Сары -> Айбосын. Кенжебай -> Жеткерген. Тоқтар -> Анар, Бəшен. Анар -> Əйтім, Бегім. Əйтім -> Жанкүшік. Бегім -> О. Бəшен -> Таңатар -> Сайдулла. Тоқтамыс -> Ерімбет, Пірман. Ерімбет -> О. Пірман -> бəйбішеден — Есжан, Жақып, тоқалдан — Нүреке, Досжан, Сереке. Есжан -> Өтеп, Өтемұрат, Орынбасар, Өсер -> Жалдыбай.

166

Жақып -> бəйбішеден — Əйтмамбет, Өтəмбет, Жетмəмбет, Жақсылық, Рахмет, тоқалдан — Жаржан. Əйтмамбет -> О, Жетмəмбет -> О. Өтəмбет -> Бөлекбай, Қанатбай. Бөлекбай -> Диін, Қоңырбай. Қанатбай -> Əбілəкім (Əбілім) -> Нұрлан. Жақсылық -> Төлеген -> Сейілхан, Қəри, Рəт. Рахмет -> Марал. Жаржан -> Ізбасқан -> Нүреке -> Ізтілеу, Түржан. Досжан -> Арықбай, Ерман, Айтмүрат, Нүрман, Мəдір. Арықбай -> Қеңес. Айтмүрат -> Ізбасар, Ілияс. Нүрман -> Əдіш, Қыдырбай. Мəдір -> Орналы. Сереке -> Тəжі, Тəжімбет. Тəжі -> Жаулыбай. Тəжімбет -> Тастыбай, Жоламан. Шаңдыбай -> Досан, Бекей. Досан -> Мақан, Ібірай, Жалымбет. Мақан -> Эбен, Қали. Эбен -> Өмірзақ. Қали -> Оңғарбай. Ібірай -> Жүбанбай, Жүбанали. Жалымбет -> Елемес -> Тұрғанбай. Бекей -> Нұржан, Елімбет. Нүржан -> Өтеміс -> Анес, Жанүзақ, Өмірзақ, Егізбай. Анес -> Темірбек, Əділбек. Жанүзақ -> Амантай, Өмірбек, Қален, Болатбек, Ербол. Амантай -> Асқар. Өмірбек -> Нүрбол. Қален -> Досбол. Өмірзақ -> Қайрат, Талғат, Талант, Жеңіс, Жанат. Егізбай -> Руслан. Елімбет -> Қүрмаш, Жүмағали. Қүрмаш -> Арынғазы -> Ағыбай.

V Жүмағали -> Сұлтанай -> Нүрлан, Серік, Жанболат, Еркін.' Жылқыбай -> Сарестек -> О, Бектүрған -> Құламан, Қүлтас. Қүламан -> Өтеген, Дəуіт, Иса. / Өтеген -> Уəли -> Серік. \/Қүлтас -> Құдайберген, Алдамберген, Жарылқасын. Қүдайберген -> О — соғыста өлген, Москваға жерленген. Алдамберген -> Қадірберген, Жадырасын. Жарылқасын -> Мүңайтпас, Қайрат, Талғат. Едіге -> Нүрекеш -> үрпақтары Үргеніште түрады, олардың атын білмедік. Қосжетер -> Қатпа, Жаңбыршы, Игілік. Қатпа -> Сембі. Жаңбыршы -> Сисен, Төлеген. Сисен -> Оңғарбай. Төлеген -> Қанатбай. Игілік -> Дүйсенбай, Тəжібай. Дүйсембай -> Қоламсақ.

167

Жайсаң -> Жайлау, Өтебас, Тоқабас. Жайлау -> Тоқыш, Тоғыс, Тоқпан, Ақпан, Сина. Тоқыш -> Жексен. Тоғыс -> Жұбаныш -> Рзағали. Тоқпан -> Үмбет -> Мəмбет, Сəмбет, Алмат. Тоқабас -> Боқкөт -> Иманқүл, Тасым. Төлебай -> Тəттімбет, Құттыбай, Жүбан. Жұбан -> Естібай, Есен, Ораз. Естібай -> Тойбазар, Жеңсікбай. Есен -> Ақжол -> Алдамберген. Ораз -> Бисенбай -> Қуанбай. Қармыс -> Қосбармақ, Бармақ -> Дауылбай. Қосбармақ -> Тəжік, Елік -> О. Тəжік -> Майданбай. 3). Табан -> Көбен, Бəйтен, Бортанбай, Жақсыбала, Тай. Көбен -> ұрпақтары Ақтөбеде түрады дейді. Мəлімет жоқ! Бəйтен -> Шор, Қауақ, Сарқауын, Балта, Қүлқа. Шор -> Қапақ, Əзірбай, Тілеуке, Жұбай. Қапақ -> Отар, Шампыл. Отар -> Ермек, Көнек, Үмбет, Досмамбет -> О. Ермек -> Мəмбет, Аймағамбет, Махаш, Ахмет, Алданияз. Көнек -> Райыс, Нүрпейіс. Үмбет -> Əбдіраш, Рахмет, Муса. Шампыл -> Əйжігіт, Эли, Оспан, Қали, Кəдір. Əйжігіт -> Қүдайберген. Кəдір -> Тоқтамыс, Əзілхан. Əзірбай > Елемес -> Тойбазар, Байбазар. Тойбазар -> Серік. Байбазар -> Шымберген. Тілеуке -> Махамбет, Əбілда -> Қанибек. Махамбет -> Елеусіз, Қүланбай. Құланбай -> Мереке, Дархан. Жүбай -> Ноғай, Байқағаз, Ташмамбет. ч - Ноғай -> Қыпшақбай, Жалғасбай. Қьшшақбай -> Жетен. Байқағаз -> Бахрадин — О. Ташмамбет -> Ібайділда — О. Қауақ -> Өмірбек, Демек. Өмірбек -> Жумасбай, Жолдасбай, Дəрібай, Жаңабай. Жумасбай -> Əбіралы, Бейсен. Əбіралы -> Əбдіқали, Əбдікəзи, Қази. Жолдасбай -> Оңалбек, Рахман -> О, Үсен. Оңалбек -> Кемалаш. Үсен -> Сүлтанкелді. Дəрібай -> Əбибулла, Қүлберген -> О, Мардан, Сапа. Əбибулла -> Қалдыбай Мардан -> Аманкелді, Қаржау. Сапа -> Қаршыға, Амантай, Қуантай. Жаңабай -> Əшəп, Əбдікер, Мəткер, Разақ. Əшəп, Əбдікер, Мəткерлерден -► О (ұрпақ жоқ!) Разақ -> Жеткерген, Есет, Жетес, Талғат, Арыстан. Сарқауын —> Сырман, Ырыспан.

168

х/Сырман -> Нүрмахан -> Мүқан — О, Раш, Ран. Раш -> Эбен. Ран -> Əбсетай, Қуантай, Амантай. Ырыспан -> Баймахан, Ермахан — О. Баймахан -> Итбай — О. Балта -> Асаубай, Ылаубай. Асаубай -> Өтеген -> Мəмбі. Мəмбі -> Жөкел, Үкібас. Жөкел -> Буркіт. Үкібас -> Ақаш. Ақаш -> Толағай. Қүлқа -> Оңдасын, Сары. Оңдасын -> Сайғонды -> Еңсеп. Сары -> Тəжен -^ Қалыбай. Бортанбай -> Баймырза, Қарамырза, Қылыш. Баймырза -> Бекжан, Жаман, Қуаныш. Бекжан -> Тілеуқүл, Қалдықұл. Тілеуқұл -> Сермағамбет, Қабыл. Сермағамбет -> Аманқос, Нағашыбай, Қожақ. Қалдықұл -> Əбіл, Мəжен, Садуақас. Қабыл -> Ізбасар, Баян, Қонысбай. Ізбасар -> Жасарал, Шахмарал, Жарас. Əбіл -> Айтуар, Борасын, Пірімж:ар. Айтуар -> Зинадин, Сыражадин. Мəжен, Садуақастардан — О (үрпақ жоқ!) Борасын -> Бекет, Бекетай, Алдаберген. Жаман -> Боранбай, Наурызбай, Қарабала, Қабақ. Боранбай -> Əбдімəлік -> Орьшбасар, Тьшымбай, Жетен. Наурызбай -> Жүсіп, Аман, Ақхожек. Жүсіп — О. Аман -> Алданыш, Алдамберген. Қарабала -> Айладыр, Тойшыбек — О. Қабақ -> Жақып — О. Қуаныш -> Рүстем, Тілеуімбет -> Омар, Махамбетəли — О. Омар -> Бідан. Рүстем -> Ілияс, Смайыл. Ілияс -> Ізбасар. Смайыл -> Қенжеғүл — О. Қарамырза -> Шошала -> Əйсүгір -> Бүрқаш, Жүбанияз, Жүмағали. Қылыш -> Арзықүл -> Баймағамбет -> Əнес. Жақсыбала > Нан, Қыдырбай. Нан -> Есмамбет, Бекпанбет. Есмамбет > Қосмамбет -> Ержан — о, Түрмағамбет, Жалмағамбет — О. Түрмағамбет -> Қеңес. Бекпанбет -> Сағындық -> Тұрсынбай, Беркінбай, Нүрғали. Түрсынбай -> Мұхтар, Серік, Мирамбек. Беркінбай -> Берік, Бекболат. Нүрғали -> Нүрлыбай. Қыдырбай -> Ақпанбет -> Қосын, Қосай. Қосын -> Сауытбай, Жоламан -> Нүртаза. Сауытбай -> Нүрмағамбет, Ермағанбет, Жүбанбай. Нұрмағанбет -> Дүзелбай. Ермағанбет -> Қонысбай.

169

Жүбанбай -> Егіншібай, Əзілхан, Əуезхан, Болат. Қосай -> Аманжол -> Қүнтуар, Өтебай, Жолмырза. Күнтуар -> Тəңірберген, Шалабай. Жолмырза -> Нағашыбай, Диханбаи, Рысбай, Дарқанбай, Жеңіс. Тай -> Жиеней, Жалқа, Тышқан, Шала. Жиеней -> Балғабай, Темір, Жанқара. Балғабай -> Қошқар -> Қошуақ. Темір -> Бапаш, Төлеген. Бапаш -> Жолдыбай, Төлебай. Жанқара -> Қері, Меші. Жалқа -> Самыр, Құлман -> Аманбай. Самыр -> Бұқарбай -> Серікбай. Тышқан -> Байла, Құдабай, Мəтен. Байла -> Асқар -> Өтембет. Құдабай -> Дəрмен, Мəтен, Өтеш. Дəрмен -> Жүсіп, Əбілда, Ибайдулла. Жүсіп -> Əбдіқали -> Меңдулла, Құдайберген, Октябрь. Меңдулла -> Айбек. Қүдайберген -> Айхан. Октябрь -> Алматы. Əбілда -> Үргенішбай, Сайлау. Үргенішбай -> Шайхислам, Мүхтар, Сəбит, Талғат, Қайрат. Сайлау -> Қуаныш, Болат, Ғабит. Ибайдулла -> Қобылан -> Ержан. Мəтен -> Тілеулес -> Базарбай, Назарбай -> Жасыбай, Жəмеш. Базарбай -> Дəулетбай, Көмекбай, Жақсыкелді. Өтеш -> Əбдікерім -> Жаңаберген -> Аслан. Шала -> Қойбағар — О, Қосмамбет -> Үйыттық, Балауса. 4) Байбек -> Аралбай, Піштек, Нахай, Түрікпен. Аралбай -> Айдарқұл, Айдарбек. Айдарқүл -> Жанқара, Дəуқара, Базарбай, Пана, Өтепберген, Оразбай (Шошай). Базарбай > Шікетай, Сопақ, Əдіш. Шікетай -> Қүлекеш -> Жанас, Жолдас, Сəбет -> Мүрат. Жанас -> Оңдаш. Жолдас -> Серік. Əдіш -> Рзатай, Досмамбет, Кəрібай -> Рахат. Рахат -> Бағдəулет, Ғалымжан, Бауыржан, Дархан, Женіс, Дастан, Қыздары — Гүлсара мен Гүлнара. Бағдəулет -> Түрар, Аян. Бауыржан -> Айдархан, Əлеухан. Оразбай (Шошай) -> Бисенбай, Жарас — О, Ыхлас. Бисенбай -> Іскендір -> Құрманияз -> Алдажан, Жансерік. Ыхлас -> Қожахмет -> Болат, Айбатыр, Айбек. Болат -> Жəнібек, Алтынбек. Айдарбек -> Тойғүлы ~> Сартілеу, Дүйсенбай, Меңсейіт. Сартілеу -> Тоқсанбай — О, Маханбет, Аманжол — О. Маханбет -> Төлеген -> Қанат, Сахи (Оңғарбай), Оңбосын, Оңталап. Дүйсенбай -> Рсалды, Қенжебай. Меңсейіт -> Төлеген, Сыдық, Нүрадин. Сыдық -> Жиенбай.

170

Піштек -> Елубай, Қазан. Елубай -> Тəңірберген -> Ыбырайым -> Əбдіқұл -> Итжемес. Қазан -^ Байқонды, Баймақан — О, Елімбет, Жүбанияз. Байқонды -> Қоспанбет, Жаңбыршы, Жүсіп — О. Қоспанбет -> Сейтек. Жаңбыршы -> Бақытжан -> Сағат — О, Талғат, Жақсылық, Аманкелді, Мұрат, Ғалымжан. Елімбет -> Ахмет -> Ерген, Сахи. Ерген -> Жақсылық, Жұмабай. Жақсылық -> Асхат. Сахи -> Асқар, Мақсат, Жақсат. Жүбанияз -> Отар -> Сағындық. Нахай -> Тілеулі, Тілеуберген — О. Тілеулі -> Қойлыш, Жасыбай — О. Қойлыш -> Алпысбай -> Аманкелді, Эли — О, Төлеп — О. Аманкелді -> Ғалымжан, Аллаберген. Түрікпен -> Шайман, Қарағүл. Шайман -> Дауылбай -> Бисен, Сəрсен. Бисен -> Муса, Иса — О, Садық -> Молдаш. Муса -> Жүмахмет, Қайырла, Жақсылық. Жүмахмет -> Алтынбек, Аманбек, Жүмабай, Жүмабек. Қайырла -> Жақсыбай. Сəрсен -> Оспан, Омар, Эли. Оспан -> Смат -> Нояш, Оңталап, Жаңабай, Төребек, Жаңабек. Омар -> Қарғабай -> Табынбай. Эли -> Ибатулла, Жеткерген, Лескен. Қарағүл -> Берістенбай, Дүзелбай. Берістенбай -> Тьшышбай -> Наурызалы, Қүрмаш, Шəйменбет. Наурызалы -> Итжемес. Қармаш -> Айжарық -> Серікбай. Шəйменбет -> Орынбасар. Байбек таралымы Алпысбаев Аманкелдінің қолжазба шежіресінен алынды!

5) Шақаман -> бəйбішесінен — Боқан, Тоқыш, Айбике тоқалынан — Борқы батыр, Қарабай, Байқожа, Қейкі, Жабағы. Боқан -> Алибай, Алтынбас. Алибай -> Ардабек, Қүрманбек, Тоғанас. Алтынбас -> Найзағұл -> Өмірзақ. Тоқыш -> Қойшыбай, Шалабай, Данабай, Қонабай, Мырзабай, Түнқатар, Қішкенебай, Бисембек — О. Қойшыбай -> Беркімбай, Оразбай, Елікбай. Беркімбай -> Əлжан -> Əбдіразақ -> Əбділда, Бисен. Шалабай -> Боқсары -> Əйімбет, Сəйімбет, Қүлет. Əйімбет -> Мүрат. Сəйімбет -> Өтеген. Қүлет -> Орьшбай. Данабай -> Қүлсары -> Дүйсенбі, Сəрсенбі, Сисенбі. Сəрсенбі ->■ Төлеген, Сқақ, Сансызбай, Салмырза. Қонабай -> Дəрібай, Барсан -> Ниязəлі, Сары, Қара. Мырзабай -> Сайғонды, Сопы -> Жұма -> Əбілда. Сайғонды -> Жада, Жарылқасын, Жалғасбай.

171

Жада -> Асан, Қапыш -> Темірхан. Асан -> Сапақбай. Жарылқасын -> Ізім. Жалғасбай -> Нүртай, Жəмеш, Дулат. Түнқатар -> Сүгір, Шыман -> Пірім -> Пірназар -> Совет. Сүгір -> Сатыбай, Əлжан, Сейіт -> Қежек. Кішкенебай -> Қамысбай -> Жанторы, Байторы, Сақтаған. Байторы -> Бақ. Қарабай -> Ертанас, Қазкөз -> Қүкіртбай -> Əбілда. Ертанас -> Сүндетбай -> Еңсеп -> Серік, Егізбай, Бюллетень. Байқожа -> Қүлеке, Қуандық -> Көбес, Кəрібай. Кəрібай > Əріп, Малдыбай — О. Əріп -> Өмірзақ, Байзақ. Өмірзақ -> Серік -> Берік, Ғабит. Байзақ -> Серікқали, Əмірхан. Серікқали -> Алмат. Көбес -> Көлдей -> Аралбай, Садақбай, Қоматбай -> Сақи. Аралбай -> Жеткерген. Жабағы -> Ерсейіт — О, Нүрсейіт -> Үмбет, Жəке, Тілеунияз: Тілеулес Ишан, Жұбанияз, Құрманияз, Байдаулет, Жандəулет, Ниязбай. Үмбет -> Ақнияз, Санияз -> Шабадан -> Сəбет. Ақнияз -> Қайраң молда -> Жамалаш, қызы — Зəуреш. Жəке -> Орман — О, Нүрман — О. Тілеунияз -> Нəсірбай, Жуабай -> Нүрғали. Нəсірбай -> Ахметбек, Елубай. Тілеулес ишан -> Садық, Əлімжан молда (Мақсүм), Қайрылла, Зайтжан. Садық -> Есенжан, Қəшеп. Əлімжан молда -> Азизулла, Зейнулла, Хамидулла. Зайтжан -> Сабыржан, Əділжан. Жүбанияз > Шахат, Махат, Шарапат -> Рүстем. Шахат -> Икрам. Махат -> қыздары — Лəйла, Рəйла, — О. Қүрманияз -> Сыдық, Насыр, Абдіраш. Сыдық -> Досым. Насыр -> Дунай. Абдіраш -> Тариф. Байдаулет -> Қайпалды, Қанжан. Қайыпалды -> Бүркіт. Қанжан -> Қылышбек -> Тоқабай. Жандəулет -> Əбіш -> Қали, Қани. Ниязбай -> Нағыман, Бердауша -> Əптəри. Нағыман -> Шəри. " 2. СЫРЛЫБАЙ "Қыз Жібек" дастанындағы Жібек сүлудың əкесі осы кісі. Сырлыбай Қожасүлы 1660-1740 ж.ж. шамасында ғұмыр кешкен, ол кезінде би болған, ержүрек батыр болған, қалмақтарға қарсы соғысқа қатысқан. Бір жаугершілікте қалмақ ханының үш қызын түтқындап алып келіп, біреуін жеті өлікке жан берген Мүсірəліге (Софы Əзизге) тоқалдыққа берген (онан Қосым Қожа туған еді), біреуін Қабаққа берген, ал біреуін — Зеріпбикені өзі тоқалдыққа алған (онан Жылқайдар батыр туған 172

еді). Зеріпбике шешеміз Жылқайдарды туған соң бала үстінде қайтыс болып кетіпті де, жаңа туған баланы Сырлыбайдың бəйбішесі Көшкінші бауырына басып өсіріпті. Ал Көшкінші шешеміздің оған дейін туған екі баласы жастай қайтыс болып кеткен еді, онан тұқым ұрпақ аз. Кейін Сырлыбай Мэн деген екінші тоқал алған дейді. Көшкінші əжемізден Жібек деген қыз ғана калган. Ол кейін "Қыз Жібек" дастанына айналған еді. Сырлыбай -> бəйбішесі Көшкіншіден— ... Жолымбет, ... Тəшірбай -> ...?, Жібек — қыз, Қалмақ қызы Зеріпбике тоқалдан — Жылқайдар, екінші тоқалы Мəннен — Есір-кеп, Мыса, Естемес, Батырсары, Ерсары. ?... Жолымбет -> Дабыл — О, Тоғыс -> Данағүл, Жəмжат. Данағұл -> Бақытбек, Бақытжан. Мүның үрпақтары Шым-кентте түрады!? Жəмжат -> ұрпақтары Теміртауда түрады!? ?... Тəшірбай -> Оспан -> Қаппар, Қүрманай. Көшкінші шешемізден бір қыз — Жібек болған, ол Жағалбай-лы еліне үзатылған еді дейді. "Қыз Жібек" дастаны осы болатын. Жылқайдарды қартайған шағында Қарақалпақтың Тықы деген батыры үш жүз қолмен келіп өлтіріп кетіпті. Ал Тықыны Жанқожа батыр барып басын шауып өлтіріп, Жылқайдардың қүны үшін өлтірген еді дейді.

I. Жылқайдар -> бəйбішеден (Ерке) — Достан, Бостан, Жаңабай, Байсары, Айшуақ, Байшуақ, Едан, екінші əйелінен (Сүксүр) — Өтеулі, Байторы, Байшоқы, Естек қызы үшінші əйелінен (Қүліс) — Көпжасар, Түктібай, Құрманбай.

1. Жаңабай Жылқайдарүлы -> бəйбішеден — Ран, екінші əйелінен (Жырғалы) — Жəнтен, үшініш əйелінен (Тəтті) — Ізей, Танжар, Қошқар. Ран -> бəйбішеден — Қоңырбай -> Аманбай, Тиыштықбай, Жылкелді, екінші əйелінен — Жүрсінбай, Дүйіс, Сə-рім, үшінші əйелінен — Қойбағар, Тайбағар. Аманбай -> Елкей — О, Жолдыбай -> Қүніке —> Рашид, Шəмшəт, Есен. Рашид -> Нұрлан. Тиыштықбай -^ Жүсіпəлі — О, Құрманалы, Иманалы. Қүрманалы -> Жүмағали -> Жəми. \ Иманалы -> Қуаньпп -> Бақыт, Бауыржан, Əміржан, Сəбижан, Нəбижан. Бақыт -> Айкөрген. Бауыржан -> Əділет, Дəуіржан. Жылкелді -> Ізбасқан, Бекжан, Бекетай. Ізбасқан -> Шарап, Аққасиін, Ақат, Майданбай. Шарап -> Бақтыбай, Жалғас, Жолдас, Жанат, Болат. Жалғас -> Талғат. Жолдас -> Қанат. Аққасиін -> Əділбек, Болатбек, Мейрамбек, Манарбек. Ақат -> Ақмырза, Бекмырза.

173

Майданбай —> Сағынтай. Бекжан -> Шамиадин -> Ерлан, Нұрлан. Бекетай —> Таласбай —> Жақсыбай, Бақытжан. Жақсыбай -> Данияр. Бақытжан -> Қанат. Жүрсінбай -> Өтеген, Тілеген. Өтеген -> Жасағанберген, Ігамберген — О. Жасағанберген -> Ерсүлтан. Тілеген -> Шүйіншəлі -> Жөлеш, Жолшора, Кенебай, Есберген. Жəлеш —> Жамбыл, Жасұлан —> Бауыржан. Жолшара —> Бақберген, Мейрамбек. Кенебай -> Қанағат, Шапағат, Ғани. Есберген —> Əкімжан. Дүйіс —> Демек, Мақан, Көшмақан, Ешмақан. Демек -> Байділда, Нағымет -> Қорезм, Жарылқасын. Байділда -> Меңдіқара -> Райымбек. Мақан —> Жақыпали — О. Көшмақан —> Əбдіжəми, Кəрібоз. Əбдіжəми —> Аманкелді -> Серік. Ешмахан —>■ Ормағамбет (Оршау) —> Əлишүкір (Əпшүкір), Аралбай. Əлишүкір (Əпшүкір) -> Артықбай, Серікбай, Абдулла. Сəрім ->• Нұртаза —> Оңдасын. Қойбағар -> Ниязымбет -> Садылда ->Сағындық, Қонысбай — О. Сағындық ->■ Рүстем, Болат, Жанат, Дастан, Талғат. Рүстем —> Түрар. Тайбағар —> Бекнияз —> Қалжан, Əлжан. Қалжан -> Демекбай —> Сапарғали, Рысқали, Ерғали. Əлжан —> Төлеу, Темір. Төлеу -> Өмірбек, Жарас, Жанат, Марат. Жəнтен -> бəйбішеден — Үркімбай, Жүндібай, Байтілес, екініш əйелінен — Жазықбай, Тағыберген, Жаңаберген, Бертүзел, Қарабек, Айбасбек. Үркімбай —> Еңсеп -> Əбдіқали, Əбілқайыр. Əбдіқали —> Сағидолла (Сағидан), Бейсенбі, Мұрат. Сағидолла (Сағидан) —> Арман. Бейсенбі -> Ербол, Дəулет. Əбілқайыр —> Жамжат, Талғат -> Мəлік. Жүндібай -> Махамбет -> Абдолла (Əбілда) -> Шапағат, Ідағат, Қанағат. Қанағат -> Серікбай. Жазықбай -> Қүтмамбет, Жарылқап, Құттымұрат, Төремүрат, Төреахмет. и Қүтмамбет —>• Ибрагим -> Ермекбай — О, Серікбай. Жарылқап -> Байділда, Айділда, Жанділда, Жақсыбай, Жақсылық. Айділда -> Зейнолла (Шəде), Бибор. Бибор -> Бақтыбай, Бектібай, Еркетай, Бекетай. Жанділда —> Мешітбай. Жақсыбай -> Сайлау.

174

Қүттымұрат -> Төлеген — О. Төремүрат -> Оңдасын, Қылышбай. Оңдасын -> Дүйсенғали, Қанибай, Слам, Есенбай. Төреахмет -> Көпберген, Көптілеу, Ақтілеу. Қөпберген -> Жантілеу (Бота) -> Аманкелді, Алмас. Аманкелді -> Айдос. Қөптілеу -> Ғабит, Ғани. Ғабит -> Сырым. Ақтілеу -> Амантай. Тағыберген -> Ізтілеу -> Үзақбай -> Жəдігер. Жəдігер -> Рахметулла (Рахаш), Нүрлан, Ерлан, Ерболат, Жанат, Марат, Амандық (Аппаз), Рахат, Нұрбол. Рахметулла (Рахаш) -> Ербол Нүрлан -> Оңболсын, Бибарыс Жанат -> Еркебүлан. Ізей -> Тілес, Сəтбай. Тілес > Əлнияз, Əлсейіт. Əлнияз -> Қүнсейіт, Оразалы. Күнсейіт -> Əбілғазы, Орынбасар -> Ғани. Əбілғазы -> Шарапат, Шапағат, Рахат, Салауат, Ахметбек, Үсен — О, Асан. Шарапат -> Нұрлан Шапағат -> Əділет, Айдын Рахат —> Рауан Салауат -> Жамағат. Оразалы -> Бесқайыр, Олжабай, Муса, Рысқұл. Бесқайыр -> Жарылқаған, Əуелбек, Əнуарбек. Олжабай -> Жаңаберген, Бақберген. Муса -> Көбейсін. / Рысқүл -> Əскербек, Əділет, Айбек. Əлсейіт -> Əбілезім, Жеткерген. Əбілезім -> Берекет — О, Түрар -> Нағашыбай, Қанағат, Ідағат, Ақтілек. Жеткерген -> Қарасай, Теңдік, Жамбыл, Абай. Қарасай -> Қайрат, Қанат. Сəтбай -> Сералы, Бөкей, Ерше — О. Сералы -> Ақеділ — О, Эбен. Бөкей -> Оңдаш, Əлкебай, Қолқанат. Оңдаш -> Өріс. Əлкебай -> Марат, Əбсамат, Ерболат. Əбсамат -> Нүрлыбек Танжар -> Қəрібай, Дəрібай. Қошқар -> Айбала, Нəдір. Айбала -> Бекбосын, Сары -> Ибадулла -> Жеткерген, Қүдай берген, Аманкелді. Бекбосын -> Дəулетбай -> Жүсіп, Əбілда. Жүсіп -> Нагжан -> Жұбан, Қуан -> Қалқаш. Əбілда -> Қожабай, Əбдіхалық -> Мұратбай. 2. Байсары Жылқайдарүлы -> бəйбішеден — Қайып, екінші əйелінен — Бөлек, үшінші əйелінен — Қанат.

175

Қайып -> Өмір, Мамыр. Өмір -> Қабыл -> Данабай, Алдажар, Тойбазар, Алдаберген, Панабек, Қази. Тойбазар -> Талапбай — О, Жəмет. Жəмет -> Сəбет, Темірбек, Қанжарбек, Алмасбек. Алдаберген -> Теңізбай -> Марат, Мүратбек, Анарбек. Марат -> Сағынбек, Алтынбек. Панабек -> Əбілқайыр, Емберген, Қонысбек, Əліпбай. Əбілқайыр -> Амандық, Аралбек, Арслан. Емберген -> Батырбек. Қонысбай -> Руслан, Рустем. Қази -> Гүлжаһан \]Мамыр -> Байқабыл -> Дабыл — О, Абылай -> Үсынадин. Үсынадин -> Қайрат, Қайсар, Серік. Бөлек -> Тəжібай -> Серікбай -> Əлімжан — О. Қанат -> Əлімбет, Жəлімбет, Құдайберген. Əлімбет -> Асанхан, Жайылхан -> Орынбасар -> Қанезім. Асанхан -> Марат. Жəлімбет —> Алпысбай ->• Пірімжар -> Əбдірахман, Алихан. Əбдірахман -> Берік, Серік. Алихан -> Сəкен, Еламан. Қүдайберген -> Боранбай > Жəмихан -> Шəмшат -> Бақытжан, Қасқырбай.

3. Айшуақ Жылқайдарүлы -> Жүбан би -> Тəжіғұл, Қожанияз, Бекнияз. Қожанияз -> Ізбасқан -> Алпысбай. Бекнияз -> Таңсықбай.

4. Байшуақ Жылқайдарүлы -> Қуаныш, Сүйіндік. Қуаныш -> Есен, Досали. Есен -> Қайырлап, Мейірман, Жарылқап. Қайырлап -> Тоқмырза -> Қарамырза -> Мүхамбетжан, Жеңіс, Дархан. Мүхамбетжан -> Дастан. Мейірман -> Нысаналы, Артықалы. Досали -> Қадір -> Сəби, Қаби, Жаулыбай. Сəби -> Дүйсенбай. Жаулыбай -> Қараман. Сүйіндік -> Ержан, Нұржан. Ержан -> Алдаберген, Ермағанбет, Үмбеталы. Алдаберген -> Алмағамбет, Қайрулла. Ермағамбет -> Зинадин. Үмбеталы -> Қайырладин, Сағадин. Қайырладин -> Зейнолла. Нүржан -> Мұхан, Нұрмүхан -> Танжарбай, Елубай. Мүхан -> Пірмүханбет -> Сəрсенғали.

5. Еден Жылқайдарүлы -> Бостыбай, Тəуекел, Қүл. Бостыбай -> Дошай, Бабатай -> Балажан, Тобажан — О. Балажан -> Ерназар -> Əблез -> Наушаруан. Тəуекел -> Манатау, Жанатау — О, Сəтпенқұл — О. Манатау -> Телеу, Шора, Төлебай, Ізбасар, Дұйсебай.

176

\У Төлебай -> Əбдіхадық, Əбдірей, Əбжəми — бəйбішеден туған, Жолбосын, Жолдас (Ақжол) — тоқальшан туған. Əбдіхальш, -> Молдаш, Ораз. Молдаш -> Орақ, Оралбек, Темірбек, Ақылбек, Анарбек, Мүрат. Оралбек -> Қуаныш. Темірбек -> Райхан. Ораз -> Əділбек, Асылбек, Жəнібек, Нүрлыбек. Əбдірей -> Жеткерген (Жадырасын), Жарылқасьш, Жарасқан. Жеткерген -> Жарқынбек. Жарылқасын -> Самат. Жолбосын -> Қайрат -> Серік. Жолдас -> Слам -> Жаңаберген, Ербол, Нұрбол. Жаңаберген -> Арыстанбек. Дүйсебай -> Əбдіразақ (Шəпіш) -> Ермекбай, Ермекəлі (Сарымсақ). Ермекбай -> Мергеналы, Мұратбай, Бақытбек, Бақытжан. Ермекəлі -> Мүратбек. 4<|үл -> Базарбай, Сарыбай. Базарбай -> Тишымбет -> Артықбай. Сарыбай -> Бектүрған -> Ізбас, Қенжеғүл. Ізбас -> Нүрымбет -> Нүрбай, Сəрсенбай -> Тұрғанбай. Нүрбай -> Темірбай, Зинадин. Кенжеғүл -> Нүрлепес, Баилепес, Қожалепес, Жарлепес, Бодық. Баилепес -> Қалима, Ибрагим, Райымбек, Райымқұл. Ибрагим -> Қызылбай. Райымбек -> Райымназар, Наршағүл, Əлназар. Райымқүл -^ Қалыбек, Мақсат. ' /Жарлепес -> Мəтбай, Сейтназар, Ерназар, Шерназар. Мəтбай -> Бибіайым. Бодық -> Дəрше -> Лашын, Хасым.

6. Өтеулі Жылқайдарүлы ->• Нарымбет би, Қойбағар. Нарымбет -> Түрсынбай — О. Қойбағар -> Нұрмахан, Оразмахан (Қара) Нүрмахан -> Оспан, Омашай — О, Ахмет. Оспан -> Ықылас -> Қоблаш, Əжай, Өміржан, Ғалымжан, Əлжан, Қүттыбай, Əділжан, Үзақбай, Қуатбай. Əжай -> Асқар. Өміржан -> ЬІбырай, Мүхтар. Ахмет -> Əліқұл -> Марат, Бекболат, Жаңабек, Бауыржан. Оразмахан -> Ермек -> Малкаждар (Мəкет) -^ Төрехан, Жарасхан.

7. Байторы Жылқайдарүлы -> Рысмамбет, Əумин, Əйімбет — Бал деген əйелінен туған. Рысмамбет -> Арыз ~> Ерекен -> Нағашыбай, Сайлыбай -> Жанар. Нағашыбай -> Қалдыбай, Қаржаубай, Қүнанбай, Қүламан, Қүлбатыр. Қалдыбай -> Нұрболат, Жанболат. Əумин -> Нұржігіт, Байжігіт.

12-952

177

Нүржігіт -> Ібірайым, Жанпейіс — О, Ібіраш — О. Ібірайым -> Қожабай, Айжарқын. Байжігіт -> Төлеміс, Нүрпейіс. Төлеміс -> Төлеп -> Əшімбай, Жетен. Əшімбай -> Қуантқан, Қуандық, Серік, Бауыржан, Ахметжан. Қуантқан -> Еркін. Серік -> Берік, Азамат. Бауыржан -> Ерлан, Нұрлан. Жетен -> Сағитжан, Сабыржан. Нұрпейіс -> Əбдікəрім (Эбен) -> Сəрсенбі, Сексенбі, Қосшыбек. Сəрсенбі -> Дəуренбек Қосшыбек -> Нағашыбай.

8. Байшоқы Жылқайдарүлы -> бəйбішеден (Зəрəуха) —Тастемір, Байсалбай би, екінигі əйелінен (Анайы) — Ноғай батыр, үшінші əйелінен (Айсүлу) —Тұрымбет, Жалымбет, Бəйімбет, Қосмамбет — О. Тастемір -> бəйбішеден (Сарша) — Нəрегей, Бекнияз — О, Қошанай — О, Қосбармақ, Боранбай, екінші əйелінен — Жұбанияз — О, Шокей. Нəрегей -> Ілияш, Раманқүл. Ілияш -> бəйбішеден (Айжамал) — Орман — О, екінші əйелінен — Өтеу -> Арман, Ерлан. Раманқүл -> Өтеген -> бəйбішеден (Гүлхан) — Дидар, Шыныбек, екінші əйелінен (Күлпан) — Шынберген. Қосбармақ -> Рахман Софы, Райма. Рахман софы -> Райжан — О, Əлімжан, Бекжан (Бекетай). Əлімжан -> Бержан, Серік — О, Ержан. Бекжан -> Сапарғали. Райма -> Бижан, Райхан (Тоқжан) -> Байжан. Байсалбай би > бірінші əйелінен — О, екінші əйелінен (Үмітек) — Дəріғүл, Дəрменқүл болыс, үшінші əйелінен (Ай-барша) — Сарығұл, Кəрібоз, төртінші əйелінен (Ақсү-лу) — Аманжол, Алдаш, Қожай, Алданияз, бесінші əйелінен (Айнақыз) — Қуанышбай би, Мешітбай, алтьшшы əйелінен (Бөпе) — Байсалбай (бала болмаған). Байсалбай қайтыс болыпты, ал Бөпені оның інісі Түрымбет-ке əмəнгерлік жолмен некелеп қосыпты. Дəріғүл -> Нияз -> Əнес -> Түрғанбек, Муса. Муса -> Бауыржан, Бақытжан, Ғалымжан. Бауыржан -> Əлімжан, Əміржан. Дəрменқүл болыс -> Бөлек, Сейіт болыс, Жүсіп, Садық, Садылда — О, Сыдық. Бөлек -> Əбдали, Пəуеш. Əбдали -> Нағашыбай, Жиенбай -> Нұрлыбек. ^ Нағашыбай -> Бақтыбай, Нұртай, Аманкелді. Бақтыбай -> Айбек. Сейіт болыс -> Сахит, Жансият, Ақмырза — бəйбішеден, Қани, Əбдеш — тоқалынан туған.

178

Сахит -> Бердімағамбет, Қаржаубай, Нүржан, Медеубай. Жансият -> Жалғас -> Əлібек. Ақмырза -> Жанат, Болат. Қани -> Тəкен -> Оңталап, Дархан. Əбдеш -> Оразалы, Жарылқасьш, Ансатбай, Жанғабыл, Ерғабыл. Оразалы -> Жайылхан, Жанəділ. Жарылқасьш -> Жарасхан, Шыңғысхан, Жанғабыл -> Əділхан, Нүрлыбек. Жүсіп -> Ашық. Садық ->• Қабақ, Мырзағұл ~> Ырзағали, Мақсүтғали, Ерғали, Нүрғали, Дүйсенғали, Торман. Қабақ -> Ерғали, Төрали, Төрəлі. Сыдық -> Жанахмет, Құлахмет -> Нүрлан. Аманжол -> Қүттыбай — О, Бəшікбай — О, Сүндетбай — О, Сүйкімбай -> Өмен. Алдаш -> Аймырза, Шолан -> Аманкелді. Аймырза -> Серік -> Ғани. Қожай -> Айбосын -> Сахи. Алданияз -> Сəду — О, Сəдуақас — О, Қартбай. Қуанышбай би -> Əбілда, əбдік. Əбілда —> Жəлел, Жəли. Жəлел -> Нұралы, Бейімбет. Нұралы -> Алмасбек. Бейімбет -> Айнабек. Əбдік -> Қыстаубай, Көлбай, Дайрабай, Əзілхан. Қыстаубай ->• Сейілхан, Темірхан, Темірбек. ^ Сейілхан -> Оралхан, Əскербек, Алтынбек. ^Темірхан -> Дарын. Темірбек -> Анарбек. Көлбай -> Əділжан, Əміржан, Ақылжан, Қалдыбек. Дайрабай -> Қуандық, Данияр. Əзілхан -> Төрехан, Мүратхан. Мешітбай —>■ Смағүл, Смайыл — О. Смағүл -> Орынбасар, Орынбай. Орынбасар —> Қазманбек, Қосай. Қазманбет (Айқазақ) -> Жеңіс, Самат. Орынбай -> Жəнібек, Қожабек -> Данабек. Жəнібек -> Ізбасар, Шынберген. Ноғай батыр —> Өтеш -> Жанділда, Қабақ —> Қаржау — О. Жанділда —> бəйбішеден — Əбіт\да, Əбілбай, Мəмет (Махмут), Ахмет, тоқалдан — Оразбай, Аралбай, Əбілда -> Жалғас, Алмас, Қалас -> Жарас. Əбілбай —> Зұлпыхар, Зүлхарнай —> Нұрлан, Нұрлыбек. Мəмет (Махмут) —> Серікбай, Ермек. Ахмет -> Қүдайберген, Алдаберген. Оразбай -> Галым, Нүрлан, Шəміл. Аралбай -> Руслан, Жасұлан. Түрымбет —> Мақұл, Оңғар ишан (ақын, əулие), Тілеулес, Рысқұл — О. Мақүл -> Мұрат, Қүтжан, Отаралы, Тілеуберген, Тілеулі.

179

Отаралы -> Қыпшақбай -> Құдайберген, Қожаберген, Алдаберген, Нүрлан, Бақтыбай, Жақсыбай, Ерлан. Қүдайберген -> Мырзабек. Қожаберген -> Нұрлыбек. Алдаберген -> Рамазан. Нүрлан -> Аралбай. Жақсыбай -> Тұрар. Тілеулі -> Кеңес. Оңғар ишан -> Нүрадин, Сағададин, Бүрханадин. Нүрадин -> Мүбиін, Байтақбай, Зүлпыхар — О. Мүбиін -> Жарболды, Аббас -> Еркебүлан. Жарболды -> Нүрлан, Ерлан, Нүржан. Байтақбай -> Нүртуған, Ертуған, Төреахмет, Нүртас, Шынтас, Нүрсүлтан. Нүрсүлтан -> Бектас, Бақытжан, Бейбітжан. Сағададин -> Нəжет — О, Қорқыт, Тəжікстан, Төлеген. Қорқыт -> Көмекбай, Бақытжан, Меңдіқара, Сақитжан. Қөмекбай -> Амантай, Қуантай. Бақытжан -> Азамат. Бүрханадин -> Ибрагим, Бақытбек — О. Ибрагим -> Рустем, Ақылбек, Руслан, Дəстен. Тілеулес -> Түрсын — О. Жолымбет -> Еспембет — О, Есмырза, Досмырза. Есмырза -> Үзақбай, Жалғасбай, Қыпшақбай — О. Үзақбай -> Талапбай -> Еділ, Ербол, Ержан, Нүржан, Нүртас, Жомарт. Еділ -> Мүхтар Ержан -> Қайрат, Қанат. Нүржан -> Бауыржан, Дəуірхан. Жомарт -> Қəдірхан. Жалғасбай -> Едіге -> Жайық, Есқара, Нұрлан, Нұрболат. Жайық -> Ерлан. Есқара -> Айбек, Айболат. Нүрлан -> Нүрсүлтан, Елдос. Нүрболат -> Наурызбек. Досмырза -> Есенбай -> Əуезхан -> Мейрамбек, Əділбек, Нүрлыбек. Бəйімбет -> Мəку, Досық, Айнияз, Орда. Мəку -> Оңдасын -> Айсүлтан, Айтуған, Мəдірейім. Досық > Пірзада, Жүсіп, Муса — О. Пірзада -> Нібаш — О, Нүрбай, Хамзе, Хасым, Иса, Ізен, Қашақбай. Иса -> Тоғыс, Тоқтамыс, Қамбарбек. Тоғыс -> Тұрар. Нүрбай -> Меңдулла. Хамзе -> Нүрқабыл, Жомарт, Нысан. Нүрқабыл -> Арман. Жомарт -> Рустем, Ислам. Нысан -> Арсен. Хасым -> Меңдалы, Мүхтар, Мұрат, Ахметжан.

180

Меңдалы -> Манас, Жарас. Ізен -> Жасағанберген, Жаһанша, Мүхит, Жандос. Қашақбай -> Мүрат, Қүмар. Жүсіп -> Ибадулла, Қазбек, Жəнібек. Ибадулла -> Бақтыбай, Мергенбай, Қелесбай, Қонысбай, Оразбай, Дінислам, Əлиасқар, Жолдьіғұл. Бақтыбай -> Оралбек, Мүратбек, Болатбек. Мергенбай -> Мүратбек, Жарылқасын. Қелесбай -> Ғани, Ғабиден. Қазбек -> Бершүкір, Бақберген, Жаңабек. Жəнібек -> Кемал, Ержан, Бержан. Кемал -> Мүрат. Айнияз -> Мүстафа -> Тəжен -> Бостандық, Шаттандық. Орда -> Сейіл — О.

9. Көпжасар Жылқайдарүлы -> Бектеміс -> Досан — О, Қазымбет, Төрекелді, Мəмбет, Мəмбетқазы. Қазымбет -> Ізбасар, Қитым, Ізмамбет, Қалыбай. Ізмамбет -> Ділімбет ~> Тəуекел. Қалыбай -> Жалғасбай -> Мешітбай, Шарапат. Төрекелді -> бəйбішеден — Сауғабай, Мəкей, тоқалдан — Сағындық. Сауғабай -> Алдаберген, Əбіш, Қали. Алдаберген -> Жүмағазы -> Қыстаубай -> Жеткерген. Əбіш -> Қожабай, Қозбақ, Қожағүл. Қожабай -> Бауыржан -> Асылхан, Əділжан. Қозбақ -> Қарабатыр, Мырзабай, Мырзалы, Ырзалы, Оразбай. Қожағүл -> Сəбет, Сəкен. Сəбет -> Əлім, Ерлан. Мəкей -> Сағымбай — О, Сағынай -> Мəскеубай. Мəскеубай -> Сағынған, Сақтаған, Мүрат, Марат. Сағындық -> Ертай -> Серік. Мəмбет > Бекмамбет, Əлімбай -> Орақбай. Бекмамбет -> Есжан, Шора — О. Есжан -> Сапар — О, Сахи -> Нағашыбай -> Руслан, Ерлан. Мəмбетқазы -> Мақан -> Өтеп — О, Олжабай (Олжай). Олжабай (Олжай) -> Нағашыбай, Жүлдызбай, Кішкенебай, Қуанышбай. Нағашыбай -> Аманкелді, Аманқос, Əлімжан, Бауыржан. Аманкелді -> Нүржан. Аманқос -> Айтуған, Əнуар, Айдос. Жүлдызбай -> Мэлс, Нүрпейіс. Кішкенебай -> Бекболат. Қуанышбай -> Ғалымжан, Оразғали, Алтынбек. Ғалымжан -> Нүрлыбек.

10. Түктібай Жылқайдарүлы -> Қүлназар -> Исамбет -> Ернияз — О.

11. Қүрманбай Жылқайдарүлы -> Жаманқора -> Сарымсақ, Қөмекбай, Қөшекбай. Сарымсақ -> Төлеміс 181

Қөмекбай -> Шүкірбай Қөшекбай -> Досжан, Дəулет, Қосжан -> Аралбай. II. Есіркеп -> Ермек — бəйбішеден, Тілеке мен Піштан — екінші əйелінен, үшінші əйелінен — Əжібай, Əйтай туған.

1. Ермек -> бəйбішеден — Қарабай, Бесімбай, Көздібай, екінші əйелінен — Жандəулет, үшінші əйелінен — Шынберген туған. Қарабай -> Рысбай, Жанбосын Рысбай -> Жүсіп, Жаналы, Сегізбай, Наурызбай. Жаналы -> Сембай -> Серік, Берік, Болат, Нүрлан, Нүртас, Бауыржан, Ғалымжан, Мəлік, Кенже. Серік -> Нүрқиса, Нұрбақыт Берің -> Айтуған Болат -> Нұрбол, Жеңіс Нүртас -> Əсет, Нүрталап. Бауыржан -> Нұрбек, Нүртуған. Мəлік -> Əлішер. Наурызбай -> Жалғасбай. Жанбосын -> Əбілда ->Əби -> Тілеужан—О, Ізтілеу, Үрмет. Ізтілеу -> Қуандық -> Қадіржан, Тасболат. Үрмет -> Қуатбай, Мүратбай, Қайыржан. Қуатбай -> Əлімжан, Шынболат, Айболат. Мүратбай -> Дархан, Талант. Бесімбай -> Басықара -> Тəшім, Меңдібай, Ізбасқан. Тятттім -> Əлімбет — бəйбішеден, Күлмахан, Үбайдулла — тоқалдан туған. Əлімбет -> Ділмахан, Төрехан, Сейілхан, Ермахан — О. Ділмахан -> Нұрдəулет -> Өмірбай, Сансызбай, Қуанышбай. Төрехан -> Мырзахан -> Тəжібай, Ерғали, Нүрғали. Қүлмахан -> Дəрі, Дəметкен Үбайдулла -> Өмірзақ, Жиенбай, Түркпенбай, Сайлыбай. Өмірзақ -> Базарбай, Алтай -> Мінсізбай, Нүржан, Сайьш. Базарбай -> Асқар, Нүркен. Жиенбай -> Алтынсары, Мағауия, Мүхит, Қуаныш. Түрікпенбай -> Жаңабай, Сəкен, Сəбит, Ербол, Нұрбол. Сайлыбай -> Жүлдызбай, Ғабит, Сағит, Мəди. Меңдібай -> Сəйімбет, Қайырымбет, Қожахмет, Əбдіраман, Рахманберді. Сəйімбет -> Нағи — О, Өмірзақ — О. Қайырымбет -> Муса, Иса -> Нағашыбай, Жүмабай. Муса -> Едіге, Тоқтамыс, Аман. Едіге -> Болат. Тоқтамыс -> Ерман, Арман. Қожахмет -> О. Əбдіраман -> Қыпшақбай, Теңізбай -> Төребек, Алдан, Төрехан. Қыпшақбай -> Айқұл, С агат, Болатбек. Рахманберді -> Қонысбай, Қыстаубай, Қаныбай. Қонысбай -> Алдаберген. Қыстаубай -> Жайлыбай, Оралбай, Жақсыбай.

182

Қаныбай -> Əлімсақ, Аралбай, Темірхан, Бақыт. Ізбасқан -> Мақымбай, Мақүлбай — О. Мақымбай -> Жазық -> Түлпар ~> Жансүлтан, Ерсүлтан. Көздібай -> Қатпа -> Мəмбет, Əлжан. 4 Мəмбет -> Əбдіраман, Жүмағали, Сүлеймен, Нүрғали — О. Əбдіраман -> Жиенбай — О, Жорабай — О. Жүмағали -> Жолдас, Жолдыбай, Жолдыбек. Жолдас -> Оңалбек, Молдаш, Жанболат -> Ерқанат. Оңалбек -> Азамат, Молдаш -> Галым. Жолдыбай -> Марат, Қайрат. Жолдыбек -> Тимур, Талғат, Асқар. Тимур -> Ардақ. Талғат -> Асхат, Фархат. Сүлеймен -> Айтуған. Əлжан -> Тілеген -> Алашыбай — О, Қасқырбай — О. Жандəулет н> Қалыбай -> Қазтуған -> Дархан. Шьшберген -> Медет, Боранбай, Шындəулет, Қызылтай — О, Қеңес. Медет -> Ералы — О, Піралы — О, қыздары — Ақсары, Зияда. Боранбай -> Итжемес — О. Шындəулет -> Бердалы — О. Қеңес -> Демеу.

2. Тілеке -> Жəлімбет, Тəжік, Жаманқара. Жəлімбет -> Беркімбай, Жарқынбай, Шəріп, Əріп. Жарқынбай -> Айтжан. Шəріп -> Құрманғазы, Сапарбай. Əріп -> Мұрат. Тəжік -> Қүрманша -> Мырзағүл, Мырзалы. Мырзағүл -> Үзақбай, Өмірзақ -> Мансүр. Үзақбай -> Мəулен, Дəурен. Мырзалы -> Мамай -> Файзулла, Ибадулла, Сағидулла, Нүрбек. Файзулла -> Дəурен, Дəулет. Жаманқара -> Назар, Ақназар — О, Бекен -> Əзілхан.

3. Піштан -> Баймағамбет (Баймахан) -> Шүрен.

4. Əжібай -> Өтемүрат, Жиенқүл. Өтемүрат -> Мəтжан (ишан болған), Сейітжан — О, Оспан. Мəтжан ишан -> Əбжами, Мамүт. Əбжами -> Жұмахмет, Жүмағали. Жүмахмет -> Асқар. ҮЖүмағали -> Əбдікəрім, Əбдіразақ, Əбдіқадір, Беглан, Зиратқан. Мамүт -> Мүханбеди, Сайын, Есет. Мүханбеди -> Əнес. Сайын -> Нүрлан, Асылан. Оспан -> Толыбай, Қанибай. Толыбай -^ Дархан, Əділхан. Жиенқүл -> Өтеп -> Сəдуақас -> Нүрлан -> Ақтілек, Ақниет, Абзал.

5. Əйтай -> Еспенбет -> Абабүкір — О.

III. Мыса -> Қойбас, Құлымбет, Нүрымбет, Үлмамбет.

1. Қойбас -> Қойкөл, Қодар, Ержекен. Қойкөл -> Əлі -> Елдес, Жақсыбай, Жақсылық.

183

Елдес -> Абабүкір -> бəйбішеден — Тілеу — О, Төлепберген, тоқалдан — Сайлау, Қонысбай, Қүнанбай. Төлепберген -> Мейрамбек. Сайлау-* Əділжан, Бақытжан (Бахи), Ақылжан, Абай, Дархан. Əділжан -> Асхат, Айдар. Қонысбай -> Түрар. Құнанбай -> Бақтыбай. Жақсыбай -> Сыдық -> бəйбішеден — Төлесін, тоқалдан — Серік, Сексенбай. Төлесін -> Серікқали, Сəқен, Сəбит -> Азамат. Серікқали -> Дархан. Сəкен -> Арман. Серік -> Бозғүлан, Оразбай. Жақсылық -> Раушан, Ақалтын. Қодар -> Отар -> Баекен -> Жиеналы -> Жетебай, Бақыт (Серік). Жетебай -> Жасүлан, Берік -> Аслан. Бақыт -> Дəурен, Дəулет, Берекет. Ержекен -> Тəңірберген -> Мəмбет, Ахмет. Мəмбет -> Өрікбай, Кəрім. Өрікбай -> Нүрбай, Нұрымбет, Базаралы -> Мақсат. Нүрбай -> Марал, Нұрсүлтан. Нүрымбет -> Абай. Кəрім -> Нұралы, Пірəлі, Жұбатқан, Əділ, Əділбек, Нұрлан, Ербол. Нұралы -> Асқар, Руслан. Пірəлі -> Рашид, Роман, Мейрамбек. Əділ -> Нүрбол. Нүрлан -> Бауыржан. Ахмет -> Лепес -> Аманкелді — О, Шүкірболат — О, Қүдайберген — О.

2. Құлымбет -> Итемген -> Жоламан, Мүрат, Жалпақ — О, Кенже. Жоламан -> Жанпейіс, Нүрпейіс — О. Жанпейіс -> Айтқұл, Сейтқүл (Сейтен) -> Сағыныш, Қуаныш. Айтқүл -> Жаңабай. Мүрат _> Айтжан — О, Бекжан — О. Кенже -> Есбосын -> Тілеген — О, Тілепберген — О, Тілеужан, Тілеуқүл — О, Есқұл, Есберген. Тілеужан -> Мүрат. Есқүл -> Ерболат, Нұрболат. Есберген -> Айболат.

3. Нүрымбет -> Түрғанбай (Бақа), Қазанғап. Түрғанбай -> Қүзенбай, Қөбеген — О, Оңдасын софы, Жотабай, Сары, Шəуен. Күзенбай -> Шəйгөн, Жалғасбай. Шəйгөн -> Қуандық -> Жеңісхан, Батырбек, Кеңес. Жеңісхан -> Əнес. Батырбек -> Данабек.

184

Жалғасбай -> Мүратбек -> Нүрлыбек, Мейрамбек, Ақылбек, Мырзабек. Оңдасын софы -> Орынбасар, Отар. Отар -> Əуəладин, Уəлин, Оразалин, Əмин, Наран. Əуəладин -> Жүмабек, Қуанышбек. Сары -> Бисен -> Əмірхан. Шəуен -> Жəкебай (1904-1998 ж.ж), Уақ — О. Жəкебай -> Жекенді, Смағүл, Жаңбырбай, Темірхан. Жекенді -> Қасқырбай, Мүхтар, Мүқан. Қасқырбай -> Шоқан, Бекарыс. Мүхтар -> Алпамыс. Смағұл -> Алмас -> Айболат. Жаңбырбай -> Мүрат, Алмат. Жекендінің əйелі менің нағашы қарындасым, — Алтынбай руының Батыр тайпасынан Шілманның Пірəлісінің қызы, — Шынар еді. (У.Т.) Қазанғап -> Болат -> Алпыс -> Нағашыбай, Жүмабай. Нағашыбай -> Ізтілеу, Ізімбай, Бердіңқүл, Асқар, Бақтыбай, Бақыт. Ізтілеу -> Мақсат Ізімбай -> Ізімжол, Руслан. Бердіңқүл -> Асан. Жүмабай -> Қайрат. 4. Үлмамбет -> Қосым -> Таңатар, Естекбай — О, Есмырза, Сарығүл. Таңатар -> Абабүкір, Көптілеу -> Өтеген, Өтеулі, Қарасай. Абабүкір -> Əуесхан — О. Өтеген -> Қази, Қамбарбек, Айдарбек, Қүрманбек, Алтынбек. Қази -> Нүрбек. Қамбарбек -> Бақытбек. Өтеулі -> Қүмісбек, Асылбек. Қүмісбек -> Ақылбек, Рамазан, Қадірбек. Қарасай -> Самат, Сүнғат. Есмырза -> Сүлеймен -> Əбді -> Қуанышбай, Шыныбек. Қуанышбай -> Сайран, Асхат, Мейрамбек. Шыныбек -> Асылан, Исламбек. Сарығүл -> Асанқан — О, Қали — О. IV. Естемес -> Боздойыр, Өтеген. Боздойыр -> Анарбек^ Тəуіпбай — О, Боранбай, Еспен, Сарсен. Боранбай -> Қуандық -> Батыма. Еспен -> Иса -> Темірхан -> Бауыржан, Арман, Руслан. Сарсен -> Садуақас, Қүрмансейт. Садуақас -> Аманкелді -> Болатбек, Мейрамбек. Қүрмансейіт -> Мүратбай, Жақсылық, Елеусіз, Сқақ, Жақсыбай, Жақсылық. Мүратбай -> Алтынбек. Жақсылық -> Бауыржан, Ержан. Елеусіз -> Алмас Жақсылық -> Берік.

185

Өтеген -> Қүлжан, Қожаберген. Қүлжан -> Үйқасбай, Дасқалабай. Үйқасбай ->• Сəду, Нүр. Сəду -> Сафура. Нүр -> Сражадин, Жеткерген, Есіркеп, Есіркеген. Сражадин -> Мейрамбек. Жеткерген -> Берікбол, Бердібек. Есіркеп -> Бауыржан Есіркеген -> Данияр, Бақтияр. Дасқалабай-> Əбілмажан (Əлмажан), Əбілқайыр, Əнес, Сқақ. Əбілмажан -> Мəлік, Əбжамал. Мəлік -> Халық -> Қайрат -> Есет, Насат. Əбжалал-> Серікбай, Сейілхан, Райхан, Жаңаберген, Қашақбай, Жарасқан. Сейілхан -> Дəурен. Райхан -> Жасталап, Жасүлан, Ерғүлан. Əбілқайыр -> Үміт. Əнес-> Жақсылық-> Бақытжан, Сағитжан, Бауыржан, Ғалымжан. Бақытжан -> Нұрсүлтан. Сағитжан -> Нұрбақыт. Сқақ -> Жиеналы, Сыдық. Қожаберген -> Сегізбай -> Қанатбай, Жалғасбай. Қанатбай -> Шорабай -> Жұбаныш. Жалғасбай -> Мырзабай, Жүмағали -> Рүстем. Мырзабай -> Қанат, Қайрат.

V. Батырсары -> Қөптілеу, Түяқбай, Махамбет, Сатыпалды. Түяқбай -> Нүралы -> Зейнолла -> Мейірхат, Ренат. Махамбет -> Омар -> Əбдали -> Жаман, Жүмағүл. Сатыпалды -> Сембай -> Жанбосын, Жұмаш. Жанбосын -> Тасқалбай -> Алданазар, Əбдір, Аманкелді. Алданазар -> Аманғали. Əбдір -> Нүрсүлтан, Ерсүлтан. Жүмаш -> Алданыш, Алдаберген -> Талғат, Темірхан. Алданыш -> Тілек, Нүрлан.

VI. Ерсары -> үрпақтары Қарақалпақстанда түрады дейді, дерек жоқ. "ҚЫЗ ЖІБЕК" ТУР АЛЫ

"Қыз Жібек" лиро-эпос дастанындағы Жібек сұлу дүниеде болтан ба? Болса кімнің қызы? Сырлыбай кім? Шекті елінің қайсы руынан шыққан кісі? Бекежан кім? Тегі кім? Ал осы "Қыз Жібек" лиро-эпос дастанының авторы кім? Міне, осы сұрақтарға ел аузындағы көнекөз шежіреші қариялардан есіткенімді, ғылыми зерттеулерге сүйеніп салыстыра отырып жауап беріп көрейін. Белплі фольклорист ғалым Ə.Қоңыратбаевтың зерттеулерінде: — "Қыз Жібек" жырының дəл қай кезеңде, оны кім шығарғаиы мəлімсіз, бірақ жыр болған уақиға негізінде жазылған объек186

тивтік шындығымен қүндырақ, шамамен ХУП-ғасырда Жайық пен Кара теңіз бойын жайлаған Жағалбайлы мен Шекті елдері арасында туған сюжет, - дейді. Тарихи деректерге сүйенер болсақ, XVII ғасырда Шекті елінің бір тобы, Сырлыбай ауылы Орынбор маңын, ал Жағалбайлы руы Орск, Магнитогорск маңын жайлап қоныстанған көрінеді. Шынында да Сырлыбайдың жерленген бейіті сол жақта — оның Арал ауданында түратын үрпақтары барып көріп, зиярат етіп қайтып жүр. Бүл кезең торғауыттардың (Қорен батыры бастаған қалмақтардың) 1633 жылы Жайық бойын басып өтіп, Еділ өзені бойына қоныстанған дəуірімен сəйкес келеді. Мүны "Қыз Жібек" жыры сюжетіндегі бір өзі екі тұлпар мінген (біреуін қосарына жетектетіп жүрген) қалмақтың аса ірі батыры Қореннің, Төлегенді Бекежан қарақшы өлтіргеннен кейін, Жібек сүлуды əйелдікке алмақшы болған зорлықшыл іс əрекетінен байқауға болады. Демек жыр сюжетіндегі уақиға сол XVII ғасырда болғандығына ешкім күмəн келтірмес деймін. Шежіреші, кезінде көнекөз қариялардан естіп-білген Серікбай көкемнің айтуына сүйенсем, сол кезеңде Орта жүзден Кіші жүз еліне қашып келіп біраз жыл жүрген ақын, сазгер, сал-сері "Сегіз сері" деген жігіт осы уақиғаны естіп-біліп жыр-дастан жазып қалдырған еді дейді. Оның шын аты Мүхамедқанапия екен. Жасынан ақындыққа бейім ол Қіші жүз Алшын елінде жүргенде бірнеше өлең-жырлар, дастандар жазып қалдырыпты. "Айман-Шолпан" жырын да сол кісі жазып қалдырған дейді. Ол Қадет корпусын оқып бітірген көрінеді. Патша өкіметі оны қылмыстыларды жазалаушы топ бастығы етіп жіберсе, ол: — Мен өзімнің қазағымды жазаламаймьш, оларға ақырет-азар бермеймін, бүл жүмысыңды қабылдамаймьш,.. - деп, елінен қашьш шығьш, Алшьшдар арасьша келіп, паналап ж:үріпті. Осыған орай, "Қыз Жібек" жырының авторы "Сегіз сері" — Мүхамедқанапия екеніне сенуге болатьш шығар деймін. Алтттьш елінде жүргенде ол шын атын қашьш жүргеңдіктен жасырып "Сегіз сері" атанып кетіпті. Қейін көп уақыт өткеннен соң жырдың авторының есімі үмытыльш кеткен де, жыр ауыздан ауызға жыраулардың айтуымен таралып, фольклорға айнальш кеткен. Міне, осы жырдың халық аузында айтыльш жүрген бір нүсқасы бірінші рет 1876 жылы Қазан қаласынан қазақша тілде басылып шығыпты. Қейін Қазан қаласындағы Қүсайьшовтардьщ баспасы 1905, 1909 жəне 1911 жылдары "Қисса Қыз Жібек" деген атпен бірнеше рет басып шығарған екен дейді ғалым, профессор Əуелбек Қоңыратбаев. Онан кейініректе осы жырды Башқүрттан шыққан, қазақ арасында көп жүрген, белгілі фольклоршы, ғалым Ə.Диваев 1925 жылы Ташкенттен, 1933 жылы Қызылордадан бастырьш жаяартьш шығарыпты, ал кейін 1939 жылы "Батырлар" жинағының бірінші томына енгізіліпті. Сөйтіп "Қыз Жібек" жыры қазақтың қызығып сүйсініп тыңдайтын дастанына айналды. "Қыз Жібек" операсы жазыльш театрларда қойылды, "Қыз Жібек" деген атпен бірнеше сериялы кинофильм түсіріліп, шет елДерге дейін таратылып көрсетілді.

187

Жырдағы басты кейіпкер Төлеген мырза мен оның інісі Сансызбай Жағалбайлы руынан. Ал Шекті Сырлыбайға келетін болсақ, ол өмірде болған, кезінде би, батыр, бай болған кісі еді. Бекежан қарақшы да, Шекті руының бір тармағынан — фəниде болған адам, Сырлыбаймен түстас ғұмыр кешкен. Жақайым ұрпақтарын Əлімнің үлкенінен тарағандықтан "Аға баласы" — "Сыр шектісі" деп атап, оның алдынан өтпей, үлкен ағаны сыйлап өткен қазақ, сыйластық сезімде жүрген еді. Ал Сырлыбай осы Жақайымның Бердіңғүлының Қожас деген ұлының баласы, Нақтылап айтсақ: Əлім -> Жаманақ (Шекті) -> Шыңғыс -> Жақайым, Қалу (Мəку). Жақайым -> Шалбура -> Бердіңғүл -> Келіс -> Қожас -> Сырлыбай -> Жібек сұлу. Қалу (Мəку) -> Бөлек -> Айт -> Қабақ -> Айбек -> Бекежан. Қалу (Мəку) — Шыңғыстың тауып алған киімді баласы болып саналады. Мүның үрпақтарын "Қыр Шектісі" деп атайды. Сондықтан да олар қыз алысып, қыз берісіп, сол кезден бастап құдандалы болып кеткен еді. Осы түста Бекежан екі ғашықтың ортасына от болып түсіп, зорлықпен Жібек сұлуға үйлену мақсатында қарақшылық жасап, Төлегенді өлтірген еді. Бірақ Жібек сүлу Бекежанға мойын үсьшбай, əменгерлік жолмен Төлегеннің інісі Сансызбайға үміт артып, оған қосылған көрінеді. Осы екі арада жəне де Қорен Қалмақ килігіп, үш жүз əскерімен Сырлыбай ауылын қоршап альш, Жібекті зорлықпен алып кетеді. Жібек — сүлулығына қоса ақылды қыз еді. Ол үзатылып бара жатқан жолда аңғал, ақылсыз Қорен батырдың алдап, "Сандал көк" түлпарын мініп кейін қарай қашып кетеді де, жесірін іздеп келіп тұрған Сансызбайға кезігеді. Артьшан "Сандал көктің" ізіне түсіп қуьш келген Қорен Қалмаңты жекпе-жекте Сансызбай Садақпен атып өлтіреді, Сырлыбай ауылы Қалмақ-жаудан аман қалады. Жібек Сансызбайға қосылады. Кинофильмде, операда жыр сюжетінің осы эпизодтары көрсетілмей, трагедиямен аяқталған. Қорытып айтқанда, Шекті Сырлыбай қызы Жібек сүлу апамыз өлең-жырға, операға, кинофильмге арқау болып, қазақ аруларын алты алашқа, бүкіл дүние жүзі елдеріне танытуға өзінің сұлулығымен, ақылдылығымен үлкен ықпал еткен, сол арқылы шет елдерге қазақ деген халық бар екенін, оның жабайы көшпенді халық емес адам таңқаларлық ертерек дамыған мəдениеті бар халық екенін танытқан киелі, текті Алшыннан шыққан қазақ аруы болды. Сырлыбайдың сол алты баласының біреуі Жылқайдар еді. Онан Байшоқы, онан Байсалбай батыр, онан Дəрменқүл, онан Сейіт туған. Бүлар аталы сөз айта білетін, ел басқарған, халыққа қамқоршы болған азаматтар еді дейтін Серікбай көкем. Қазір Сырлыбай атамыздан тараған үрпақтар Арал өңірінде ғүмыр кешуде. Соның бірі Еділ Талапбаев Арал қаласының əкімі қызметінде абыройлы халыққа қызмет етіп жүр. Сырлыбай атамыздың, Жібек сұлу апамыздың жандары жаннатта болсын, Амин!!

3. БАИҒАРА

Байғара -> Атабай, Жанкелді, Сарт -> О.

1) Атабай -> Жанүзақ. Жанүзақ -> Шуан -• бəйбішеден -> Жүрсін, Шоқы, тоқалдан ->Айдарбек, Мырзабек, Қүлшан, Жиенбай. Жүрсін -> Қашқынбай, Қызай, Қүтан. Қашқынбай -> Қүттыбай -> Бисенбай — О, Шөменбай, Самүрат. Қызай -> Мақаш — О, Жаманқара, Сағыр — О, Қосан — О, Жаманқара -> Шəкібай, Қүдайберген. Шəкібай -> Еділ, Əділ, Еркін. Еділ -> Ағыман, Азат. Қүтан -> Сүндет, Досан (Соқыр). Шоқы -> Алдасүгір -> Өтеген, Өтебай -> Ділда. Өтеген -> Сақыман, Қеруенбай, Аппаз. Айдарбек -> Қожан, Тəжібай, Алдаберген -> О. Қожан -* Мүса, Аймырза, Қүлмырза, Əйтім. Мүса -> бəйбішесі Өліптен -♦ Бақытжан — О, Жақсыбай, Жаңабай, тоқалы Қымбаттан -> Тиыштықбай, Қыдырбай, Қыдыралы. Жақсыбай -> Қыдырқожа — О, Нүрлан. Жаңабай -> Бекболат, Ерболат, Нүрқожа, Марат, Шымболат, Абзал. Тиыштықбай -* Нүржан, Нүрлыбек, Амантай. Қыдырбай -> Қамбар, Қамза, Жасұлан, Сайран. Қыдыралы -> Ғалымжан. Аймырза -> Аманкелді -* Сəкен, Домалай, Жадырасын, Төлен. Қүлмырза -> Аманжол. Əйтім -> Балабай, Иманбай, Төлебай, Қенжебай, Базарбай, Өмен, Сыдық. Тəжібай -* Бимырза -> Нағашыбай. Мырзабек -> Қарабала, Дауқара, Қаратай. Қарабала -> Мүқыш, Ташау, Асанбай, Күзембай, Егізбай, Қенжалы, Қартаңбай. Мүқыш -> Қүрманияз -> Əзірбай, Сəдірбай, Қəдірбай, Шыңғысхан. Ташау —> Сауда. Асанбай -> Балпаш, Жақсылық, Жақсыбай, Қабақбай. Балпаш -> Арғынбай, Алшынбай, Марат. Қүзембай -> Тілеубай, Айтбай, Айтмағанбет, Сайлау. Егізбай —> Қөптілеу —> Жандос. Қенжалы —> Ермек. Дауқара —> Қараман, Жоламан, Жолдыбай. Қараман -> Сəдуақас, Мүратбай -> Сəкен, Қайрат — О. Сəдуақас —> Серік, Бақытжан. Жоламан -> Бишембі, Жылк,ыбай, Шектібай, Жауқашар, Сəрсенбай, Оразбай, Темірбай. Жауқашар -> Нүртуған.

189

Бишембі -> Ғабит. Жылқыбай -> Есет. Жолдыбай -> Сембай, Сағымбай, қызы —Ақсəнім, Ақтолмаш. Сембай —> Ғалымжан, Бағдат, Талгат, Арман, қызы — Ғалия. Сағымбай -> Айбек, Асқар, Бауыржан. Қаратай —* Бөрібай, Эли —> Жантілеу, Зайыр. Бөрібай —> Сая, Қалжан. Қүлшан -* Қорғанбай, Дүзубай, -> Кемал. Қорғанбай -> Екентай -* Бауыржан. Жиенбай -> Қуанышбай, Жүбанышбай. Қуанышбай -> Мендібай -> Ібран, Мешітбай, Мұратбай. Жүбанышбай -> Үмбет, Рза. Үмбет -> Алшораз, Жаңаберген (Собық) Рза —> Мырзадин.

4. ТЕКЕ Теке -> Айтуар, Жантуар, Наурыз.

1) Айтуар —* Ескене —> Тайшағыр, Жүмықы (Шомақ), Шомат. Тайшағыр -> Жетіқұл -> Есбосын -> Рахат -> Қуантқан. Жүмықы (Шомақ) —> Өтеміс, Бектау, Қазанғап —> Жүзбай. Өтеміс —> Жүсіп Бектау -> Байдəулет, Көлбай, Жəкі — О, Нүрбай — О. Байдəулет —* Əбіл, Ағыс, Эли, Нүрғали, Төлеу. Əбіл —> Рахман. Ағыс -* Құрамыс Эли —> Төлеміс Нүрғали —> Меңдібай —> Ғабиболат, Сəбитжан, Ғалымжан, Мирболат, Талғатжан, Əділбек. Ғабиболат -> Бекарыс, Сүлтанбек Ғалымжан —* Əйбек Сəбитжан —* Бексүлтан Талғатжан -> Кəкімбек Əділбек -♦ Айдос Көлбай -> Азамат Шомат —> Тасболат —> Рысмамбет, Рысқүл, Жүмахмет. Рысмамбет —> Бодық, Махамбет, Үмбет. Махамбет — О. Бодық -> Уайыс -> бəйбішеден — Мақшат, Жəдігер, Əубəкір, Бақыт, тоқалдан — Ғалым Үмбет —> Меңділла, Орынбасар, Орынбай. Меңділла —* Қуан. Орынбасар -> Қайрат. Рысқүл -> Көшалы, Қалау. Көшалы —> Баймүрат, Баймүхан. Қалау —> Баймағамбет —> Ілияс. Жүмахмет -> Тойбазар, Байбазар. Тойбазар -> Жүбан, Қуан, Дихан, Дархан. Байбазар -* Аман, Серік.

2) Жантуар —> Жақсыбай, Шотқара. Жақсыбай —* Абыз —> Демесін, Сүйесін, Бөлекбай, Бəжбен, Мүрынбет.

190

Демесін —* Султан —* Жақсылық. Сүйесін —* Оңғарбек, ^Қүрманбек —> Эли -> Дəуітбай, Қуанбай. Бəжбен -> -> Жəрекеш -> Ниеталы. Мүрынбет -> Жолдасбай-* —> Ыбыраш, Жолбатыр. Шотқара -> Қалымбет -> Тастемір, Есебай, Төребай, Досмамбет. Тасгемір -> Аманқүл, Базарқүл, Назарқүл. (Бүлар Ақтөбе облысыңда). Есебай -> Аман, Бəйменше -> Төлеубай. Аман -* Бəймен -> Сағьшай молда -* Əбу, Мəлік, Əбжəми. Төребай -> Қүдайберген -* Аманқос, Əбенияз, Жаңбыршы. Аманқос -> Айтуған. Əбенияз -* Сағындық, Мыңбай. Досмамбет -> Тəңірберген -> Өмірзақ. 3) Наурыз -> бəйбішесінен — Сырғалы. Байтан, Жалан, Даусары, Бодащ Есенқүд тоқалынан ^44еген, Теген, Өіең Найза Сырғалы -> Онтан, Қүлыншақ, Түяқ. Онтан -> Балғабай —> Əйімбет, Қүлекен, Нүрым. Əйімбет -> —* Төлепберген —* Бекболсын, Мəжіліс. Қүлекен —> —> Мүстафа, Төлеген —> Жеткерген, Өтепали, Лескен, Жалғасхан -> Нүрлан, Алтьшбек, Назым-қызы. Лескен-> -> Аман, Абылай. Өтепали -* Нүрлыбек. Мүсафа -* —> Үмбетəлі, Орналы, Ахмет. Үмбетəлі —> Сəдуақас, Сахи, Темірхан. Орналы —> Нүрлан. Ахмет -> Марат, Асқар, Ғабит. Сəдуақас — Медицина ғылымдарының докторы, Профессор, Алматыда түрады. Нүрлан Жалгасханүлы — таэквоңдодан ҚР чемпионы, Вьетнамда өткен Азия чемгшонатгьщ қола жүддегері. Нүрым -*Аманжод Əбдіраман —> Тасбау. Аманжол —> Жантемір, Шынтемір. Қүлыншақ -> Өскімбай -♦ Төремүрат. Төремүрат -> Мереш, Керей, Мерей, Ағыбай. Қерей -> Ақжол, Бекжол, Амандық. Мерей —>■ Боташ, Жылқаман, Сəрсенбай. Ағыбай -> Аташ -* Жасарал. Түяқ -> Жөргенбай -> Қожамүрат, Шəңкі, Таран. Шəңкі -> Елен. Байтан -* Даулыбай, Жаулыбай, Киікбай. Даулыбай -> Оранияз, Қүлнияз, Махамбет, Молдажан. Жаулыбай -> Қадірнияз -> Зейнеп. Киікбай -^ Бөртебай, Тоғызбай -> Үргенішбай, Жүмабай. Бөртебай -> Есжан. Жалан -* Қүңтас —* Бекбауыл -^ Айтуар, Қүнтуар, Бəкей Айтуар -> Оразымбет -> Дəки. Даусары —> Қүлшара -* Сандыбай, Санзызбай, Базарбай. Сандыбай —* Нүрболат, Манас, Қоныс, Кездібай. Нүрболат -> Нүрпейіс, Əйпейіс, Қарасай, Үзберген. Қарасай -> Қүдайберген -> Əділбек, Қуанышбек. Кездібай —> Айранбай —> Қалдыбай. Сансызбай —* Ералы —> Сағындық жырау. Базарбай -> Қолдасбай -> Өтепбай -> Шекебай. Бодаш -> Балта, Шəйім Балта -* Ереуіл, Тасыр Ереуіл —> Қосжан —> Өмірзақ. Тасыр —> Үрістембай, Берістембай.

191

Үрістембай -> Абылай, Ыбыраш. Абылай -> Нүрадин. Берістембай -> Төлеген -> Құдайберген, Сотай. Есенқүл -> Сəт, Сарбас, Кейкі, Кенжебай. Сəт -> Тілек, Есқұл. Тілек -> Сəрсенқүл, Бейсенқұл, Жүматай. Сəрсенқүл -> Төлесін -> Мақан. Бейсенқұл -> Көбес -> Кəлен, Эбен -> Бақыт. Кəлен -> Қаржау, Серік -> Бақытжан, Наурызбек. Есқүл -> Сейіт, Қүлмырза -> Жаңалық Сейіт -> Аманбай, Сəбетбай. Сарбас -> Қуанышбай. Кейкі -> Кекілбай, Нүржігіт. Кекілбай -> Жүбанияз, Алданияз, Жанияз. Жүбанияз -> Баймырза, Жаңаберген, Алдаберген. Алданияз -> Қоныс, Құлнияз. Баймырза -> Серік, Аймақ. Жанияз -> Айсүлтан, Бақытжан. Кенжебай -> Досбай -> Жолдас Меген -> Қүдайберген, Қараша, Тəкесақау, Оразалы, Қүрман, Қауа. Қүдайберген -> Төребек -> Түнқатар -> Шүкірбай -> Алдамбай, Алдаш. Қараша -> Көшербай -> Бодық -> Бантан. Оразалы -> Нүрбай, Нұралы, Көшен, Қуантай, Мерген, Тышқанбай. Нүрбай -> Қүтыбай, Жолдыбай, Ақан. Құтыбай -> Ердіғали. Нүралы -> Жүгініс, Сербалақ, Аймағамбет, Жолекеш. Жүгініс -> Мəлкаждар, Сандияр. Сербалақ -> Ілияс. Аймағамбет -> Көпеш (Мырзағазы), Алғазы, Бəлеш. Көпеш (Мырзағазы) -> Қуаныш -> Бақыт -> Аслан. Алғазы -> Бақберген -> Дулат. Бəлеш -> Бөкенбай -> Талғат. Көшен -> Қараман, Қареке — О. Қуантай -> Тəжен, Əбділла, Ботабай, Сейділла, Ибалы. Тəжен -> Кемадин, Отар, Шəутен. Ботабай -> Білғара, Ибраһим -> Темір, Əмір, Рамазан. Сейділла -> Ерғара, Оспан, Қашырбай. Мерген -> Серғазы -> Қыстаубай, Преш. Тышқанбай -> Кеулімжай -> Байғазы. Қүрман -> Тыныштықбай, Боранбай, Боранқүл, Əлімбет. Боранбай -> Сексенбай -> Қарсақбай Боранқұл -> Жолшара -> Жақсылық — О, Жақсыбай. Əлімбет -> Елеусіз, Меңдалы. Теген -> Бейсенбі, Сенбі, Ике, Бақбырт, Жүмықбай, Мəмбет. Бейсенбі -> Мақанбет -> Дəрібай -> Қабақбай, Нағымет. Қабақбай -> Оспан. Нағымет -> Найзақара. Сенбі -> Жұбаназар -> Байзақ, Сағындық, Жүмықбай -> Сарбай -> Кəріқүл. Мəмбет -> Шынбай -> Смайыл.

192

Өтен -> Домбы -> Тəкіғүл -> Қармыс -> Қуанышбай, Қуаныш, Сəбит, Марат. Найза -> Достан ~> Абатыр -> Жібекали -> Қази. Теке үрпақтарының таралу шежіресі Есқүлұлы Сейттің жаз-ған қолжазба шежіресінен қүрастырылып жазылды (У.Т.)

5. ЖАМАНСАРЫ Жамансары -> бəйбішеден — Сағыр, Танаш, жеңге алған əйелінен — Қепер, Шодыр, Жолдыбай. Осы бес баладан үрпақ тарап өскен, үрпағы аздау. Қожастың əйелі, — Баби, Сырлыбай, Байғара, Текенің шешесі, — қартайғанда бір үл туыпты дейді. Байғара мен Теке шешесінің қартайғанда екіқабат болып үл туғанын ар көріп, ерсі деп біліп, ұлдың кімнен екендігін біле алмай күмəнданып, шешесін өлтірмекші болыпты дейді. Сонда Баби хан екі інісіне тоқтау салып: "Өзім барып, туған баланы көріп, шешеммен сөйлесейін, сендер шыдаңдар," - деген екен. Баби хан барса шешесі шымылдық ішінде отыр еқен дейді, баласына көрінбей жасырынып отырыпты. Баби хан қасындағыларымен ауқаттанып, жайланып болған кезде бір жақын жеңгесі: "Хан, қайным, інілі болдыңыз, көрімдік бересіз," - дейді. Сонда Баби: "Алып кел, көрейін," - деп қүндақтағы баланы шештіріп, жалаңаштап, көтеріп түрып күннің сəулесінен қараса, бала шыныдай таза, мөлдіреген, сары бала екен, жарғақтай жүқалығынан күннің көзі көрінетіндей еді дейді. Сонан соң Баби: "Əкемнің өзінен болған бала екен," - деп, Жамансары деп ат қойыпты. Жамансары ер жеткен соң киелі, əруақты адам болыпты дейді. Бабидың бір баласы Жалаң көпке дейін балалы болмай, тарығып жүргенде оған Жамансары бата беріп, Жалаңның түқымы өсіп-өніп көбейген екен дейді. Жамансарыға, бəйбішесінен екі үлды болғанда, Байғара ағасы қайтыс болып, Байғараның əйелін — жеңгесін некелепті. Сол жеңгесінен Кепер, Шодыр деген екі балалы болыпты.

1) Сағыр -> Марқа, Байқозы, Серкебай, Қағанақ, Арнабай — О. Марқа -> Қазыбай, Əжібай, Төлеміс, Өтеміс, Қүзенбай, Жантуған, Айтуған, Қошқар, Қойшыбай — О, Арықбай — О. Қазыбай -> Əбілда -> Бəлкенбай, Шарболат -> Нияз — О. Бəлкенбай -> Жалмақан — О. Əжібай -> Сопы, Жүматай. Сопы -> Түйеші, Сабырбай Түйеші -> Əміралы, Шүкіралы -> Жеткербай, Қүлмағамбет. Əміралы -> Базарбай, Жүсіпбай, Сабырбай -> Мералы, қызы — Шолпан. Мералы -> Тілеген, Аманқос — О, Абаш — О, қыздары — Шамшырақ. Тілеген -> Нүрлан, Рауан, Сауран, қыздары — Гүлбану, Нүржамал, Назым, Динара. Нүрлан -> Да стан, қызы — Əсел.

13-952

193

Жүматай -> Жақау -> Дəуқара, Эли, Лепес, қыздары — Кұміс жəне Əлеукеш. Дəуқара -> Нүрым — О, Нұрмағамбет. Нүрмағамбет -> Шамшадин — О, Əлқуат, Айқуат, Қуат-жан, Ерқуат, Ерболат. Əлқуат -> Нүрлан, Ерлан. Нұрлан -> Дəулет Айқуат -> Бауыржан Ерқуат -> Сабыржан, Ғалымжан. Лепес -> Жеткерген, Жетес, Дөңес. Жеткерген -> Кеңес, Жарас, Қалас, Манас Жарас -> Ақниет Дөңес -> Мақсат Төлеміс -> Ақтас — О, Бектас — О, Шыман. Шыман -> Сағьшдық — О, Бағындық, Бақберген, Ораз — О, Құрмаш, Бақтыбай — О. Бағындық -> Сиялы -> Шарапат -> Нұрсұлтан. Бақберген -> Бақытжан -> Өмірзақ -> Толыбай, Бағылан. Толыбай -> Сүлтанбек. Құрмаш -> Шəку -> Аманкелді. Өтеміс -> Сарша — О, Тоқтас — О. Күзенбай -> Шикі — О, Тоқы — О, Қарабала, Махамбет, Домбай. Қарабала -> Жүсіп, Зұлқайыр — О, Өтеген. Жүсіп -> Нағашыбай -> Темірхан, Əзілхан, Аязбай. Темірхан -> Əділбек, Əділет, Əсет. Өтеген -> Қайрулла, Нөмірбай -> Мүхтар, Азамат. Қайрулла -> Сəкен Домбай -> Қеулімжай, Балымбет. Кеулімжай -> Өксікбай -> Марат, Қанат, Талғат, Оңдалы Марат -> Нұртуған, Мейірхан. Балымбет -> Байназар — О, Бекназар — О, Бегалы, Қаналы, Қаржаубай — О. Бегалы -> Темірбек, Асылбек, Болатбек, Абайбек, Сапарғали, Аманғали. Темірбек -> Султан. Болатбек -> Мақсат, Самат. Қаналы -> Нүрлан, Мұратбек, Қайрат. Жантуған -> Жылтыр -> Смайыл -> Смагүл -> Асылмұрат, Жақсымүрат. Айтуған -> Дүзел, Өтепберген, Тұрысай. Дүзел -> Мақан — О, Балымбет -> Мұрат (Қарасақал руына бала болып кеткен дейді) Қошқар -> Бошығүл, Оразақ, Қоразбай — О, Тыныштық. Бошығұл -> Қуанышбай -> Керімбай. Оразақ -> Көшекен — О, Аманқай — О. Тыныштық -> Тілеулес -> Матығұл -> Нағашыбай, Дəл-дібай, Қанжарбек. Нағашыбай -> Пернебек, Əлібек Дəлдібай -> Түрар, Жалғас

194

Қанжарбек -> Абай, Панабек. Байқозы -> Қараша, Дəуке, Ауық — О, Қармыс. Қараша -> Төлен, Қанатбай, Медетбай — О. Төлен -> Өтеулі — О, Төлеулі — О. Қанатбай -> Тоғыс — О. Дəуке -> Асқар -> Белек, -О. Бөлекбай — О, Төлебай, Бөлебай Белек -> Ибрайым, Қуан -> Жарасқан. Ибрайым (Əшан) -> Қуандық -> Нұрлыбеқ, Өмірбек. Төлебай -> Əзілхан, Əділхан. Қармыс -> Ізтілеу -> Қабыл, Жанқабыл, Байжан — О, Ізбасар. Қабыл -> Садық — О, Сыдық, Жақыпəли -> Мейрамбек. Сыдық -> Жақыпбай, Тастыбай. Жанқабыл -> қыздары — Орынбике, Дəмен, Үлмекен. Ізбасар н> Жақсылық, Жақсыбай. Жақсылық -> Тілеу, Қабақ, Əділет. Жақсыбай -> Елеу, Ержан, Ерлан, Айқынбек. Серкебай -> Айбас, Самалық, Шақатай, Тəуірбай, Қойлыбай — О. Айбас -> Бекбауыл, Сəрсенбай, Байбосын. Бекбауыл -> Баймағамбет, Наурызбай -> Пəтуаш — О. Баймағамбет -> Женғали — О, Рахаш — О, Айдаш — О. Сəрсенбай -> Тəжімахан, Қенжебай. Тəжімахан -> Қожабай. Байбосын -> Өтеп, Өтеген. Өтеп -> Ербоз -> Бауыржан, Бақытжан, Ғалымжан. Өтеген -> Қарасай, Қази -> Серік. Қарасай -> Берік, Орынбасар. Самалық ->• Тұяқ -> Жалмағамбет -> Жүмалы, Жүмабай. Жүмалы -> Омар, Болатбек -> Шынболат, Қуаныш. Омар -> Нүрлыбек, Нұрперзент, Нүрбақыт. Жүмабай -> Оспан, Талғат, Алмат. Оспан -> Қанат, Бекзат Талғат -> Абат. Шақатай -> Бажекен -> Ермахан, Нұрмағанбет (Нұр) Ермахан -> Жаңалық -> Жаналы -> Өтеулі, Жаңабай, Ерлан. Нүрмағанбет (Нұр) -> Нысаналы -> Сазанбай, Қонысбай, Аманбай, Мұратбай, Берік. Сазанбай -> Ерболат, Асхат. Қонысбай -> Азамат. Аманбай -> Ердəулет. Тəуірбай -> Қүрман, Əйтен -> Əбжами — О, Қүдайберген, Əбдірахман. Қүрман -> Əзи -> Жолшара -> Бауыржан, Рахымжан, Бақыт. Қүдайберген -> Серікбай, Мұратбай -> Алтынбек. Серікбай -> Мəди, Ғани, Сағи, Данияр. Əбдірахман > Марс, Ғабит. Қағанақ -> Қарақүл -^ Құрманбай — О, Қиікбай — О, Шатырбай.

195

\ Шатырбай -> Ермағанбет -> Қаршыға -> Талгат, Жүмабек, Сəкен.

2) Танаш -> Мықтыбай, Үкібай, Думан. Мықтыбай -> Төребай, Бейбіт, Сақау, Қарабас. Төребай -> Сүйіндік -> Жеңсікбай, Жалғасбай, Алмағанбет Нияз — О. Жеңсікбай -> Райымберді, Ыбырайым — О, Рамберді. Райымберді -> Қайназар, Бекназар, Бегалы, Бегімбай — О. Қайназар -> Темірхан, Əмірхан. Темірхан -> Мейрамбек, Нұрлыбек. Əмірхан -> Руслан, Нүрсүлтан, Арслан. Бекназар -> Алдаберген, Болат, Жарылқасын, Жадырасын, Мұрат, Дулат, Асқар. Бегалы -> Ғалымжан, Əлімжан, Марат, Рахымжан, Бауыржан. Ғалымжан -> Нүржан Əлімжан -> Əділжан, Ақылжан Марат -> Ержан, Мақсат Рамберді -> Қуаныш -> Қазыбай Жалғасбай -> Смағұл, Жақсығұл, Шынтас, қыздары — Бибіраба, Зағи, Бибізада. Смағұл -> Ертас -> Сапа, Расул, Нұрболат Сапа -> Сабыр Жақсығүл -> Жаппарберген, Алдаберген, Мейрамбек, Ербол, Əділбек, Жорабек. Жаппарберген -> Нүрболат, Нұрғиса Алдаберген -> Нұрлан Мейрамбек -> Бердібек Ербол -> Наурызбек, Алтынбек Əділбек -> Дастан Шынтас -> Ертілеу, Нұрлыбек, Рүстем, Руслан -> Бекзатхан. Ертілеу -> Ерлан, Ерсұңқар, Ерқыран Рүстем -> Еркебүлан Алмағанбет -> Қартқожақ -> Берік, Бердібек, Нүрлыбек. Бейбіт -> Құл -> Серікбай — О, Досым -> Жасан -> Ермекбай, Демекбай. Ермекбай -> Ерболат, Нүрболат. Демекбай -> Орынбасар Сақау -> Қайдауыл, Қүрымбай — О, Жиеншора — О. Қайдауыл -> Сатыпалды, Баймахан, Қали — О. Сатыпалды -> Махамбетали — О, Жаңаберген -> Мақшат, Жеңіс, Көбен, Сəкен, Аманжол, Аманқос. Мақшат -> Махамбетəли. Баймахан -> Махамбеди -> Жеткерген — О, Мақсүт, Көпберген. Көпберген -> Мүхтар. Қарабас -> Ермек -> Жолмырза -> Алпысбай -> Көпжасар Үкібай -> Қүлжаман -> Шонтыбай, Сүйініш, Төлеп, Төлеген. Шонтыбай -> Аманбай, Қарабала, Сатыпалды — О.

196

Аманбай -> Құрманалы, Бектұрған Қүрманалы -> Бегалы — О. Бектүрған -> Діналы ^Серік, Шеріп Қарабала -> Балмүрат, Баймұрат, Қалмұрат — О. Балмүрат -> Əлмүрат, Саухан, Ескербай Əлмүрат -> Оңғарбай, Мақсатбай. Баймұрат -> Ақмүрат -> Бердіқали, Көптілеу Сүйініш -> Рəт -> Бақтыбай, Сағымбай, Бердібай. Бақтыбай -> Ниязбай, Аманқос, Жандылла. Ниязбай -> Зинеладин -> Нүртуған Аманқос -> Оразбай, Жұлдызбай, Дүйсенбай. Жадылла -> Табат, Сəбит. Сағымбай -> Жолдыбай, Кендебай -> Кенжебек Жолдыбай -> Сейілбек Бердібай -> Абдулла, Сағидулла Абдулла -> Ғани, Зүлхарнай, Уəли, Нүркен, Нүрбол, Мейрамбек, Нүрбақыт. Ғани -> жадырасын, Ерсүлтан Уəли -> Нүрсүлтан Нүркен -> Əбдісұлтан Төлеп -> Жалмахан, Жалмүрат Жалмахан -> Сақтаған -> Қуандық Жалмүрат -> Нағмадин, Нажмадин, Нүрғали, Тұрғали. Төлеген -> Шақан, Қайдаш -> Айдос, Жандос. Шақан -> Өмірбай Дүрман -> Өзбек қызы əйелінен — Қүттық, Түяқ. Қүттық -> Серікбай жырау. 3) Кепер -> Бүленбай, Шүленбай Бүленбай -> Байсақал -> Өтепберген, Майданбай — О. Өтепберген -> Бекнияз, Қүрманияз — О. Бекнияз -> Смағүл -> Қазбек, Жəнібек, Асылбек Қазбек -> Əлібек Жəнібек -> Нүрперзент, Нүржан Асылбек -> Изатолла ). Шодыр -> Асау, Жарбақ — О, Жылбай, Қуат, Өтеп. Асау -> үрпақтары Бүхара жақта түрады дейді — бізге белгісіз!? Жылбай -> Кен^калы, Кенжебаи -> үрпақтары Үргеніште дейді!? Кенжалы -> Əбдікəрім, Мəткерім -> үрпақтары Үргеніште дейді!? Əбдікəрім -> Рахымберді, Қайырбай Рахымберді -> Қанатбай, Слам. Қанатбай -> Нұрадин, Сарадин, Қанадин, Пауадин, Аралбай, Ғабит. Нүрадин -> Қеңшілік Сарадин -> Ерболат, Мінажадин Қанадин -> Шапағат. Пауадин -> Мархабат, Аймүрат Ғабит -> Тасболат Слам -> Бекзат, Асылзат, Сəбит, Ғалымжан Қайырбай -> Ғафур ~> Бауыржан, Бексүлтан.

197

Өтеп -> Жиеналы -> Елеусіз -> Аманжол, Мұқыш -> Жəмет Жəмет -> Инабат -> Арман, Дархан Қуат -> Данай, Жидебай Данай -> Ізбасар — О, Досмамбет, Ернияз, Өмір Досмамбет -> Ибрайым, Базарбай — О, Қылышбай — О. Ибрайым -> Өтеген — О. Ернияз -> Əбжан, Саттар, Қанағат. Əбжан -> Əбнағи -> Ғалымжан Саттар -> Амантай, Аманкелді Амантай -> Қуан Қанағат -> Бауыржан, Əлімжан, Əділжан -> Нүрлан, Дəурен. Бауыржан -> Қаршыға, Алмас Өмір -> Жүбан — О, Əміре, Əбілда, Қүлтай — О. Əміре -> Махамбетжан (Мəкетай) -> Руслан, Ерлан, Ер-жан, Нұрлан. Əбілда -> Темірхан -> Тілек Жидебай -> Жарымбет — О, Бекпембет — О, Көсеке. Қөсеке -> Молдаш — О, Молдахмет — О. 5). Жолдыбай -> Қырғызбай, Жүлдызбай — О, Қарақшы — О. Қырғызбай -> Үдербай, Төстек. Үдербай -> Шегірбай -> Баймағанбет (Байтөбет), Тəжіғүл, Өтепбай, Серікбай — О. Баймағанбет (Байтөбет) -> Əбдіқали, Көбеген — О, Аманқос — О, Байдос — О. Əбдіқали -> Асан -> Байжан -> Серік, Берік, Жалғас, Марат, Талғат. Серік -> Мүрат, Қайрат, Бағдат. Марат -> Бағылан Талғат -> Ислам Тəжіғүл -> Төлеген (Төкеш) -> Қанат — О, Садақбай, Сақыбай. Садақбай -> Қоңыратбай -> Нартай Сақыбай -> Дəурен Өтепбай -> Наурызалы — О, Шымберген, Шындалы, Нажмадин — О. Шымберген -> Сейдулла — О. Шындалы -> Егізбай, Насырбай. Егізбай -> Бүркітбай, Киікбай, Бурабай. Насырбай -> Жылқышыбай, Жайсаңбай, Қуанышбай. Төстек -> Игісін, Демек Игісін -> Аманжол — О Демек -> Ізімбек — О. Жамансары үрпағының шежіресін Əбдірахман Əйтеновтен жазып алдым. "Жамансары əулетінің таралу шежіресі" кітапшасы Алматыдан, "Лем" баспасынан 2000 жылы басылып шыққан. Əбдірахман Əйтенүлы. Өңдеп, бастырып шығарған Əлқуат Нүрмағамбетов екен.

198

САҢЫРЫҚ Бердіңғүл -> Қеліс -> Саңырық Саңырық -> Самат, Əулік, Тоқболат. Тоқболат -> Жиеней, Майданбай, Иманқүл, Мүстафа, Дана — О, Кешек, Ауымбет, Жалымбет, Нарша. Бұлар "Тоғыз ауыл Тоқболат" деп аталып кеткен еді. Жиеней -> Қосшығұл, Есенғүл, Мəмбет. Қосшығүл -> Алданазар, Ерғазы, Палуан -> Ізатулла. Алданазар -> Жанəділ — О. Ерғазы -> Былқан, Сейділда, Əбілда, Жанділда — О, Оңталап — О. Былқан -> Толыбай. Есенғүл > Нағашыбай, Алашыбай. Нағашыбай -> Жеткерген Алашыбай -> Оразбай, Ағыбай, Бұғыбай, Əзімбай. Оразбай -> Оңдасын, Серік. Мəмбет > Жүмағазы, Нұреділ — О, Қозы. Жүмағазы -> О, Əлима (қызы) — Бəйімбет руынан Жалғастың əйелі. Қозы -> Қасым, Сматулла -> Болат. Қасым -> Қанат, Жарылқасын. Майданбай -> Шақы, Дінақы, Мақан. Шақы -> Əбді, Ақшоқы (Ақтөбеде көп жыл КГБ-де жүмыс істеді) Əбді -> Марат Ақшоқы - > . . . ? Дінақы -> Қожабай, Шəріп, Ерзия, Қарасай. Ерзия -> Ерғали. Мақан -> Оңдасын, Жүсіп — О, Аманбай — О. Оңдасын -> Сқақ — О, Жəли — О, Смағүл — О. Иманқүл -> Əйімбет — О, Əбдікер — О, Сисенбі — О, Сəрсенбі — О. Бүл төртеуі əскерден соғыстан қайтпаған еді! Мүстафа -> Сырғабек -> Сахи, Аман. МАРТ Бердіңғүл -> Қеліс -> Март Март -> Қарт, Сүгір -> Маңысбай, Қарадөң Маңысбай -> Өтебек, Үсен Өтебек -> Жиенес, Шая — О. Жиенес -> Бекмырза, Үппі Бекмырза -> Отаралы, Отарбай, Қосым Үппі -> Елқонды, Қарабек. Үсен -> Қаса, Силап, Айтілес \ і Қаса -> Жүсіп, Дəрменқүл, Ақша. Жүсіп -> Абдраш. Дəрменқүл -> Пана -> Қабыл. Ақша -> Берденқұл, Түрғанбай, Өмірзақ. Берденқүл -> Қаржау. Түрғанбай -> Үргенішбай Өмірзақ -> Сұлтанғали, Сүлтанмүрат

199

Силап -> Нұрыш, Құрманалы, Жүбаналы. Айтілес -> Сұлтай, Ерлепес, Аязбай, Ниязбай, Бұзаубай, Айжарық. Сүлтай -> Тотай, Жолды, Қалыш, Берді, Қарман, Смағүл. Қалыш -> Əбіш, Қайырла. Берді -> Сқақ. Қарман -> Асанхан, Əзілхан. Ерлепес -> Анаралы, Наурызалы -> Қараман. Анаралы -> Сенбі -> Дабыл. Аязбай > Əбіш, Майтпас — О, Есенбай. Əбіш -> Жолшара -> Марат, Қайрат. Есенбай -> Тоқабай, Теңдік, Майдан. Тоқабай -> Рүстем, Марат. Ниязбай -> Өтеулі, Абдрахман. Өтеулі -> Жасарал, Серік, Аманкелді. Абдрахман -> Əбілда, Мұхтар, Жақсылық, Жəкебай. Бүзаубай -> Нағашыбай. Айжарық -> Камаладдин (Кемалаш), Жамаладдин — О. Камаладдин -> Тастайбек, Болатбек, қыздары — Светлана, Роза, Жеңіскүл, Зоя, Айнагүл. Тастайбек -> Сəбит, Серік Болатбек -> Мирамбек Ниязбайұлы Абдрахман деген кісінің айтуынша (Светлананың əңгімесі) Шая деген кісі көзіқарақты, текті, əруақты, дуахан болған дейді. Ол кісі Сырдариядан өтуі үшін бір кебісін суға салып қайық есебінде пайдаланып, қасына сиғанынша адамдарды мінгізіп алып арғы, бергі бетке өте береді екен дейді. Мүны Абдрахман 11-12 жасында көзімен көріп, өзі де сол кебіс-қайықпен дариядан өттім дейді. Қазір Шая тамы Аманөткелден 3 кмге жуық жерде, трасса жол бойында түр. Ары-бері жүрген жолаушылар тоқтап түрып, дұға оқып барып өтеді. Олай болмаса автокөлік бүзылып тоқтап тұрып қалады. Шая атамыз 70-тен асып барып қайтыс болған, бірақ онан ұрпақ қалмаған. Өлер алдында: "Менің қасиетім туыстарымның үрпақтарына, оныц ішінде қыздарға дариды" - деп айтып кеткен екен. Шынында да Айжарық немересі Светлана Қамаладдин (Қемалаш) қызы қазір халық емшісі ретінде бүкіл Қазақстанға танымал, тіпті шет елдерден келіп, сауығып кетіп жүр. ИГІЛІК Бердіңғүл -> Дəуле -> Жылкелді -> Игілік (қыздан туған жиен еді) Игілік -> Қүттыбай, Тəттібай, Қойлыбай, Жақсылық, Майлыбай (Бөлек) 1. Қүттыбай -> Мыңбай -> бəйбішесі Сарыдан — Түбек, Зарқүл, Қүрбан, Бұжыр, тоқалы Алтьшайдан — Айтбай, Жауар, Қалқаман, Мүлкаман, Дүкенай, Толыбай батыр.

1). Түбек -> Бажық, Баубек, Аю, Ситемір

200

Ситемір -> Шошанқара, Балқосай, Айжарық, Тасқара, Мыңқара, Белей. Тасқара -> Меңдəлі, Кеней, Қатпағай, Досжан. Досжан -> Сүйеген, Сүйеніш -> Қуатжан, Сейтжан, Отанбай. 2). Толыбай батыр -> бəйбішесінен — Медет, Бекет, Қүшік, Шалбура — 4 бала, бірінші тоқалынан (Ақтуша) — Қаратабан, Есет — 2 бала, екінші тоқалынан (Айымеке) — Қанкелді, Көтібар, үшінші тоқалынан — Барбосын, төртінші тоқалынан — Сатай, Қанат. Бес əйелінен барлығы он бір баласы болған. Медет -> Əбілхайыр, Мəмбетжан, Қараша, Оразбай, Алман. Бекет -> Қүлыбай, Қүлшықай, Меңдібай, Есқара. Күшік -> Қанай, Шындəулет, Бозым, Сəркен. Шалбура -> Досқара — О, Еопембет — О, Жүбаныш, Алдан — О. Жұбаныш -> Шəутен -> Жарылқаған. Қаратабан -> Ібіраш, ЬІхлас, Қаршыға, Сағидан. Ібіраш -> Жансейіт, Жүмахмет (полковник КГБ СССР) ч ЬІхлас -> Жүман, Əуез ' Қаршыға -> Молдахмет Сағидан -> Жақсыболат Есет -> Төремүрат -> Жүмағали, Мақсұтқали. Қанқелді -> Наурызбай, Толқынбай -> Тынымбай, Шылмырза. "' Наурызбай -> Сидақ, Тайлақ, Жайлақ, Жанаділ, Жайық. Көтібар -> Есенбай, Матай — О, Жарбол ахун — О, Арыстан. Арыстан -> Айқын, Айсауыт -> Жолшы, Нарша, Сексен. Айқын -> Бүлқайыр. Сатай -> Ерали — О, ЬІбырайым > Иманғали, Нүкəн, Өтеген. Нүкəн -> Еренғали. Қанат -> Дүзікей -> Күлмақаш, Əбдікерей. 3) Қалқаман -> Артықбай, Қатпа. \/Артықбай -> үрпақтары Қызылорда маңайында тұрады, Аралда жоқ. Қатпа -> Қосмамбет, Қосжан, Балта Қосмамбет -> Мəжжен -> Əліш -> Кеулімжай. Қосжан -> Нияз Досалы. ч.Нияз -> Қыдырбай, Қыдыралы — О. ' Қыдырбай -> Жаппар, Лəш. Балта -> Мырзалы, Биғазы, Назекёш -> Жолдыбай. Мырзалы -> Əділ Биғазы -> Нүржан. 2. Игілік -> Майлыбай (Бөлек) Игіліктің бес баласының кенжесі еді. Бөлек (Майлыбай) -> Қаржау, Маман. 1. Қаржау -> Қисық, Таңатар, Жылқыбай. Жылқыбай -> Бекпан, Бекіш, Мəмед, Досеке -> Рахмет, Ахмет. Рахмет -> Құсынадин Ахмет -> Нүғыман, Молдыбай, Арыстан. Молдыбай -> Əйтеке, Айтмүхаммет.

201

Əйтеке -> Қуаныш, Қуантай, Арай. '. Айтмүхаммет -> Нүртай, Нүрбек, Нүртуған. Арыстан -> Сабыржан, Сырымжан, Сержан. Сабыржан -> Бақытжан.

2. Маман -> Жайлау, Шабатай Жайлау -> Өтекей, Сеңгір, Қүлбарақ, Ботбарақ. Сеңгір -> Жалдай, Кішкенебай, Мелдебек, Бекен, Ерімбет. Жалдай -> Бекбасқан, Шолақ — О, Төрежан, Қөздібай, Ораз — О. Бекбасқан -> Жүсіп, Қаймақ, Саржан. Жүсіп -> Ақмырза (Ақаш) — О, Жеткерген, Самат. Жеткерген -> Дəурен. Төрежан -> Бақберген -> Өмірзақ, Жанүзақ, Байүзақ. Көздібай -> Төрехан -> Сағынай — О, Абылай, Əнес, Кеңес, Дөңес. Абылай -> Асқар Əнес -> Ниязбек, Бейбіт, Нағымбек. Кеңес -> Қадір, Бауыржан, Руслан. Кішкенебай -> Битен, Орман — О, Керім, Қараеке, Сейіт — О. Битен -> Нағымет -> Сыраш, Ақмырза. Сыраш -> Совет, Абсамет, Абжалел, Дəуренбек. Ақмырза -> Ибрагим, Ғабит. Керім -> Нажмадин — О, Əміраш -> Нұржан, Бержан, Смайыл. Қареке -> Төлеу -> Көпжан, Көптілеу. Көпжан -> Мəдлен, Ермек, Қүрманбек. Мелдебек -> Төлебай, Жалғасбай, Сандыбай, Шикі (Мүхамедияр) Төлебай -> Жүсіпəли, Ашықəли — О, Əріп, Сыдық, Абабүкір, Оспан — О, Қəрбоз, Шора, қызы — Патша. Жүсіпəли -> Жақсыбай —> Əліпбай, Мүратбай, Қүрақбай, Хасен. Əліпбай -> Азамат, Саламат Мұратбай -> Ербол, Мөлдір Қүрақбай -> Еркін. Əріп -> Шынберген, Жолдас -> Əмір, Темір. Шынберген -> Дəлет, Аман, Мəулен, Ерлан, Аралбек, Данабек. Сыдық -> Қуандық, Қуаныш, Қуатбай, Аманқос. Қуандық -> Болатбек, Сəбит, Нүрболат, Гүлбақыт Қуатбай -> Айболат, Нүржан, Еркін, Гүлзат. Аманқос -> Үлмекен. Абабүкір -> Жақсылық, Наурызбай, Тойбазар. ^Жақсылық -> Бақыт, Асқар, Мүхтар, Болат, Нұрлан, Ғалым. Мүхтар -> Еркебұлан Наурызбай -> Шынболат, Бекболат, Шыңғыс. Шынболат -> Барысхан. Тойбазар -> Бауыржан, Қанат, Əлімжан. Шора -> Құдайберген 202

Жалғасбай -> Мырзағүл, Өмірзақ, Қыпшақбай — О. Мырзағүл -> Үзақ, Орынбасар. Үзақ -> Қуанышбай, Қуандық, Мүрат, Азамат. Орынбасар -> Марат, Серік, Берік, Бекет. Өмірзақ -> Орынбай, Мамай, Абдрахман. Орынбай -> Нұрлыбек, Қалмүрат. Мамай -> Нұрлан, Нүржан. Абдрахман -> Руслан. Сандыбай -^ Ибрайым, Сүлеймен Ибрайым -> Ібайдулла, Разия, Қүндыз. Сүлеймен -> Қарасай -> Нағашыбай, Аралбай, Қылышбай, Ғалым. Нағашыбай -> Нұржан, Жасүлан, Ержан Қылышбай -> Ерлан Шикі (Мүхамедияр) -> Қожахмет, Байлы, Рахмет (Батыр). Рахмет (Батыр) -> Есберлі, Айтуған, Нүртуған. Есберлі -> Ғалымжан, Нүрсүлтан Айтуған -> Айдар. Нүртуған -> Қасым, Қайрат Бекен -> Жүбан-назар ишан, Алланазар — О, Қүрманбай. Жүбан-назар ишан -> Əзи, Низамадин, Разия, Нəфиса, Шамшия. Əзи -> Жалеледдин, Икрам, Ислам. Жалеледдин -> Ахмет, Əділ. Икрам -> Агзамбек, Ғазиз, Нүрлан Низамадин -> Тажадин, Нүрадин, Мырзахмет, Темірхан, Əзілхан. Тажадин -> Асылбек Нүрадин -> Ерлан Мырзахмет -> Арман Темірхан -> Əділбек, Абылайхан, Дінмүхаммед Əзілхан -> Рүстем, Дастан Қүрманбай -> Имағамбет, Бимағамбет Имағамбет -> Қани, Нəби, Аралбай. Нəби -> Айдархан -> Қасымхан (Хасен), Жарасхан. ч ^Бимағамбет -> Үлдай, Қүнжамал, Айтуған Аралбай -> Ізбасқан, Оразбай, Қуаныш. Ерімбет -> Төренияз -> Рахат, Жалғас Рахат -> Сапабек, Асылбек Сапабек -> Нүрлыбек Жалғас -> Арыстанбек, Мейрамбек Арыстанбек -> Артур, Нүрсүлтан. Қүлбарақ -> Байбөрі, Махамбет, Жақыпбай Байбөрі -> Əбіл, Қабыл, Мəмек Əбіл -> Сүлтангерей, Қартбай Сүлтангерей -> Аққали, Қара (Əбдіжаппар), Əбжəми, Мырзабай, Мүздыбай, Асылзат Аққали -> Нағашыбай, Еркін, Жазықбай, Əсемхан Нағашыбай -> Ермек, Түрған Еркін -> Ернар (Еркін Əбілов — журналист) 203

Жазықбай -> Əзиз, Ғазиз Əсемхан -> Руслан, Жасүлан, Бауыржан Қара (Əбдіжаппар) -* Үзақбай, Əділхан, Əуесхан, Шыңғысхан, Айдархан, Болатхан Үзақбай -> Жанат, Алмат, Дəулет Əділхан -> Асқар Əуесхан -> Нүрлыбек, Ақтан Айдархан -> Дəурен, Əсел Болатхан -> Əсет Əбжəми -> Қалдыбек, Нүрлан -> Руслан, Досхан Қалдыбек -> Ринат, Роллан Мырзабай -> Əмірхан, Уалихан, Əлихан —> Айбек. Əмірхан -> Медет. Уалихан -> Марат. Мұздыбай -> Ерлан, Ержан. Ерлан -> Біржан. Қартбай -> Темірхан, Батырхан, Бірлік, Берекет, Темірбай, Əзілхан, Бауыржан. Темірхан -> Бақытжан Бірлік -> Рақымжан, Жанқожа Темірбай -> Түрсынхан Қабыл -> Əбдікерей, Қазыкерей Əбдікерей -> Еламан, Сайлау Еламан -> Соберік, Нүрым Сайлау -> Мұрат, Əсет. Қазыкерей -> Жоламан, Шаншархан, Асқар, Асылбек, Исламбек. Жоламан ~> Бекмүрат, Төлеген, Рүстем, Шаншархан -> Əділет. Махамбет -> Балым, Шүгар Балым -> Нұржігіт, Бақыт, Дидар, Шекер. Нұржігіт -> Марат, Қуаныш. Жақыпбай -> Қоныс, Қүжігіт, Əліп -> Жаныгүл. Қоныс -> Дəди, Жақсылық -> Арман. Дəди -> Пірімжар Қүлжігіт -> Жаңаберген, Матығүл Матығүл -> Жарылқасын, Нағашыбай, Берік, (Сəнімкүл — қыз). Шабатай -> Томар, Ырыс. Томар -> Сырбай, Өтеміс Сырбай -> Жиенбай, Нүрман, Күлмаш -> Жəли, Сағи. Жиенбай -> Абдулла. Нүрман -> Нүралы, Жанділда -> Алдажар -> Аймырза, Алдияр, Данияр. Нүралы -> Қолғанат, Өтеміс -> Ақтан, Ырза. Ақтан -> Есмамбет, Файзулла -> Жақсымүрат, Бимүрат, Қожамүрат. Қожамүрат -> Серік, Берік Ырза -> Өтеген, Илияс н> Қазақбай Өтеген ~> Əбдіжаппар, Əбдіқаппар.

204

Əбдіжаппар ~> Алдасыберген, Алдаш, Қартбай, Алдасыберген -> Дидар, Марғүлан, Алтынбек. Қартбай -> Еркебүлан, Мизан. Ырыс -> Жалайыр, Байсалбай, Қыстау, Меңдібай, Кемалбай, Темірбек. УЖалайыр -> Əлімбет, Оразымбет, Жолымбет (Сары ишан) Əлімбет -> Дəулет. Оразымбет -> Ысқақ, Əбілəзім, Олжабай Ысқақ -> Ібрайым, Ібрагим, кенжебай Ібрайым -> Ермек, Ерлен Ібрагим -> Мурат Əбілəзім -> Шынберген Жолымбет (Сары ишан) -> Қуандық, Əмит. Қуандық -> Елубай, Төлеген, Жеткерген. Елубай -> Болатбек Төлеген -> Нүрқанат Жеткерген -> Нұрбақыт. Байсалбай > Жолымбет, Қалымбет — О. Жолымбет —> Оразалы, Назар Оразалы -> Əлсейіт, Қүлсейіт Əлсейіт -> Қожагелді -> Молдабек, Бауыржан, Ғабит, Нүрлыбек. Молдабек -> Ғалымжан Бауыржан -> Нүржан, Аян. Қүлсейіт -> Молдабай -> Амангелді, Алпамыс, Жолбарыс Назар -> Əбжан, Түрған -> Нүрлан Əбжан -> Қонысбай -> Сағнадин, Қобыланды, Қорғанбек, Нұрбол. Қыстау -> Байбол, Жампал -> Жетіғүл -> Сақтаған. Байбол -> Нүрымбет -> Төртқара -> Бақытқан -> Рамадан. Меңдібай -> Қөлбай -> Шүйіншібай -> Бодан, Ораз. Кемалбай -> Əлнияз Темірбек -> О. "Игілік -> Бөлек" шежіресін Жұбан-назар ишан үлы Низамадин Мақсүмнан (қолжазбасынан) жазып алдым. Адресі: Арал қаласы, Бақтыбай батыр көшесі, №59 үй. Үйінің телефоны: 2-28-04.

3. Жақсылық -> Сүйіндж -> Жақан -> Сартай -> Шілмекен -> Тоқмырза, Бөлдіген. 1) Тоқмырза -> Ермағанбет -> Нүрбай — О, Мүсиіп — О, N лы — О, Мырзабай — О, Тоғым — О. Серікбай. Серікбай -> Қылышбек, Теңізбек — О. Қылышбек -> Мағаз, Берекет, Əлішер, Рысбек, Оңғарбек, Бақытбек. Мағаз -> Еламан. 2). Бөлдіген -> Оралбай, Мойнақ — О, Дербісəлі -> Сейілхан -> Нағашыбай, Алашыбай.

205

Оралбай -> Оңдасын, Əлібек, Шінібек, Қарабек — О, Алпысбай — О. Ондасын -> Қөбес. Шінібек -> Үзақбай -> Ерболат, Жанболат, Нүркен. Жылкелді бір күні жиде ағашын кесіп алса, сол кескен жерінен сүт аралас қан ағыпты жəне үлкен шуыл дыбыс естіліпті дейді. Сол күні түнде Жылкелді əйелімен, баласымен өліп шығыпты. Тек күйеуге шыққан бір қызы ғана аман қалған еді дейді. Сол қыздың күйеуі де өліп, онан қалған бала жиені — Игілік еді дейді. ҚҮЛЫМБЕТ Ағыс -> Жəнібек, Сарыбай -> Итемген, Науан. Жəнібек -> Жəрімбет -> Қүлымбет. Қүлымбет -> Бөкенші, Қарабас, Жарық -> Ербол. 1) Бөкенші -> Бабеке, Қүлеке, Тілеке, Қонақ. Бабеке —> ? Қүлеке -> Келдібай -> Байман, Байкел, Демеу, Молжігіт, Наурыз,..., ..., Байман -> Жалмағанбет (Тəуен) Нағашыбай -> ...? (Қарасақалға берген бала, Абайда түрады) Жалмағанбет (Тəуен) -> Шөмекей, қыздары — Ақбике (Ақжан) (Менің ағам Ибрагимнің əйелі У.Т.), Ақмоншақ (Марқадам Қолғанат əйелі) Шөмекей (1939-2001 ж.ж.) -> бірінші əйелі Бақыткүл — О, екіншіəйеліНəтипа — О, үшінші əйелі...? — О, төр-тінші əйелі Меңдізада -> Асқар, бесінші əйелі Ғалия -> Талғат, Қайрат, алтыншы əйелі... ? — О, жетінші əйелі... ? — О, сегізінші əйелі Шаһида -> қызы — Палауса. Байкел -> Жаңаберген, Ақан Жаңаберген -> Мəскеубай, Нүрлыбай, Аманбай. Мəскеубай -> бірінші əйелі, халық емшісі Дəмештен — Сырлыбай, Ерлан, екінші əйелі Күлпаштан — Əділбек. Дəмеш Жақайымның Игілік тайпасынан Кенжебайдың қызы (Бағыланбайдың қарындасы) еді. Ол биоөріс токпен емдейтш мықты емші болды, емшілікпен айналысты. Бірақ отбасында түрақсыз болып, Мəскеубайды тастап, Қазалы қаласында түратын бір жігітке тұрмысқа шығып кетті, балалары Мəскеубайда қалды. Қазалыда түрғанда да емшілікпен айналысты, балалы болды. Бірақ онан да ажырасып, Алматы қаласына кетті, халық емшілері Орталығына барып тіркеліп, ауруларды емдеумен айналысып отыр. Қазір Алматыда тұрады. Нүрлыбай -> Болат, Ардақ, Руслан Болат -> Нүрсүлтан. Ардақ -> Əділет Аманбай — > Мүрат, Ғабит, Құмбет, қызы — Жаннүр. Ақан -> Қонысбай, Аманкелді. Қонысбай -> Абат, Алмат, Жанат, Қымбат. Алмат -> Махамбет.

206

Аманкелді -> Ербол. Демеу -> Шəпеш, Көжек. Молжігіт -> Өтеп, Аяп, Қалап, Панабек, Пазылбек. Өтеп -> Данай, Данияр. Аяп -> Қуандық, Қалап -> Айжарық. Панабек -> Жеткербай. Пазылбек -> Ахан, Сəбит. Ахан -> Ақылбек, Қырымбек. Наурыз -> Мүздыбай -> Сағындық -> Аманкелді, Ханкелді, Бикелді. Бек -> Қапан -> Қуан, Жүсіп. ......... ? -> Мүқаш, Қали -> Əбжами. Мүқаш -> Тəбекен, Суықкөл -> Ермек, Бөлекбай, Нағашыбай. Тəбекен -> Нүрлыбай, Көмекбай. Тілеке -> ....? Қонақ -> ....?

2) Қарабас -> бəйбішесінен — Наурыз, Бəубек, Тəңірберген, Даңғы, Тағай, тоқалынан — Жетібай, Сегізбай, Тоғызбай, Асан. Наурыз ~> Ізбасар, Есберген, Мырзағул — О. Ізбасар -> бəйбішесінен — Алдаберген, Ағыберген — О, Та-ғыберген, тоқалынан — Қарағүл. Алдаберген -> Қонақбай, Оразбай Қонақбай -> Қызмағамбет — О. Оразбай -> Сайғонды -> Жолдасбай — О. Тағыберген -> Байжан -> Жүбаназар -> Төремүрат Төремүрат -> бəйбішеден — Төрехан, Төребай, Төребек, Нағымет, тоқалынан — Тахир. Төрехан -> Тимур, Талант. Қарағүл -> Ердəулет -> Тілеміс, Бақтыбай, Жұмағали. Тілеміс -> Қүрал, Түрал -> Азамат -> Самат. Бақтыбай -> Жаңабай, Молдабай, Молдабек. Қүрал -> Сағит, Əбілқасым, Ғабит. Сагит -> Талап. Жүмағали -> Жаңалық Есберген -> Бекті, Берді, Бегман. Бекті -> Реалы -> Қодар, Оспан — О. Қодар -> Рахмет — О. Берді -> Түрғанбай -> Ахмет -> Сақтаған, Алдаберген. Бегман -> Аймахан, Жолмахан, Ермахан. Аймахан -> Сармахан, Əбділда, Зəйділда -> Мүқан, Қайрат. Сармахан -> Əбжəми Əбділда -> Ырғызбай Бəубек -> ? Тəңірберген -> Асандаңқы Асандаңқы -> бəйбішеден — Сасықбай (Бақсы атанған), Қенжебай, тоқалдан — Қожағүл, Наурыз Сасықбайдың (Бақсының) əйелі Пүсырман деген бір ұлды болған соң бала болмай көпке дейін тоқайрап қалған екен. Ол үлкен атасының бірі Бабекеге: "Ата, Пұсырманнан кейін бала 207

болмай тоқайрап қалдым, батаңызды беріңіз," - деп, екі рет қозы сойып, табақ апарғанда ол жауап бермепті. Бабеке əулие, киелі кісі екен дейді. Келініне үшінші рет барғанда ғана жауап берін: "Пүсырманды берген Алла Мейірман, Құлман жəне Ақжан деген үш ұлды тағы да берер, қапаланба, ал сол үшеуіне бесбестен бала берсін," - деп, алдын ала ат қойып беріп, батасын беріпті дейді. Сол батадан кейін əжеміз үш балалы болып, Бабеке əулие айтқандай аттарын қойыпты. Ал олар бес-бестен үлды болып, ұрпақтап өсіп кетіпті. Кенжебай үрпағы Қарақалпақ еліне көшіп кеткен дейді, кім бар, кім жоғы белгісіз, хабарсыз кетіпті. Сасықбай (Бақсы атанып кеткен — үрпағы Бақсы Құлымбет) — Пүсырман, Мейірман, Құлман, Ақжан. Пүсырман -> Есім, Жүсім -> Өтепберген, Жəдігер. Есім -> Қүлпыбай, Зүлхарнай -> Қожабай, Қияш. Қүлпыбай -> Молдабай. Мейірман -> Аскар, Тілеужан, Ран, Қүлжұмыр, Мақан, Даңай. Асқар -> Көпжан -> Жалғас, Айдарбек, Ерболат, Биболат, Бекмырза, Бекмамбет. Тілеужан -> Баймүрат, Кенжетай, Жүман. Бекмамбет -> Мүхамеди, Жанықүл, Сухан. Жанықұл -> Файзулла, Жетпісбай. Сухан -> Шарапат, Нəжен, Əсет, Нурулла. Шарапат -> Иззат Нəжен -> Бақтыбай Əсет -> Марат Нурулла -> Қадыр -> Азамат, Алмат, Азат, Абат, Асхат. Ран > Əмел, Шəріп, Мүңайтпас. Əмел -> Есқожа. Шəріп -> Қожамүрат, Мыдасыз, Кеңес. Мұңайтпас -> Досхана (белгілі хирург-травмотолог) Қүлжүмар -> Əжімəліп, Əбдіхалық, Əбді, Кенжеғүл. Мақан -> Кемал, Əріп -> Жандəулет — О. Кемал -> Жаңабай (белгілі журналист Жаңабай Кемалов осы кісі). Даңай -> С ахи -> Қүлан Қүлман -> Сүлтанбек, Манабай, Манақ, Жанақ, Жаңабай. Сүлтанбек -> Бижан, Жантеке -> Əбжан -> Жалғас. Бижан -> Жақан, Сайлан, Мүхтар. Ақжан -> Əтембет, Ержан, Пірман, Сырғалы, Қарағүл. Əтембет -> Нүрымбет, Түрымбет, Мəмбетəлі. Нүрымбет -> Шайбас -> Құтмамбет, Есенаман, Дөңес, Ізбасар. Қүтмамбет -> Кішкене, Ханкене, Əбжами, Сəкен. Дөңес -> Сыдық. Ізбасар -> Жақсылық, Əділбек, Айтуған. Түрымбет -> Жақып, Əйтеш, Ахмет, Түменбай. Жақып -> Шараби, Бəтен, Нағымет. Əйтеш -> Оқаш, Сұлтан -> Тілектес. Оқаш > Қилыбай, Əбдікеш.

208

Ахмет -> Жанғали, Ашақ. Түменбай -> Мырзағали, Шора. Мəмбетəлі -> Сейт, Элен, Əлімбет, Боранқүл, Боздақ. Сейт > Иманғали (Имат Сейтов), Сүйеубай, Кеулімқош. Кезінде Қызылорда облсотының төрағасы жəне Атырау об-лысының прокуроры болып үзақ жыл бойы қызмет істеген Заң-гер Иманғали (Имат) Сейтов осы кісі! Иманғали (Имат) -> Талғар Сүйеубай -> Əлімжан, Нəбижан, Əби, Қази, Əлмырза. Əлімжан -> Əділет Нəбижан -> Алашыбай. Кеулімқош -> Асқар, Ғани Элен -> Шалабай, Зауқым, Адай, Табын. Əлімбет -> Аманжол, Жүмал. Боранқүл -^ Тілек Қожағүл -> ? Наурыз -> ? Тағай -> ? Жетібай -> Алтай, Əуке, Жанүзақ, Жарылқап. ай -> Досмамбет -> Кəрібай, Қыстаубай, Молдабай. Кəрібай -> Жақсыбай -> Мақсат, .... ?, ........? Молдабай --> Елдесбай, ........ ? Əуке ->■ Дабыл Жанүзақ -> Назар, Оспан, Сансызбай. Назар -> Бабажан, Балымбет — О, Есен — О, Тəжібай. Бабажан -> Қарамырза, Тойбазар, Қенже — О, Жүмали. Қарамырза -^ Тоқтамыс, Тоқтарбай, Еңкебай — О, Дауылбай. Тоқтамыс -> Асылбек, Ақылбек, Асқарбек. Асылбек -> Өмірбек. Тоқтарбай -> Төребек. Дауылбай -> Берік, Достық, Аманбай, Бақтыбай. Тойбазар -> Көпжасар, Зүлхарнай — О, Мүратбек, Түлпар. Көпжасар -> Марат, Талғат, Қайрат, Алмат, Хамит, Рашид, Ғабиден. Марат -> Ақниет, Нүрлыбек Талғат ~> Əділбек, Жəнібек. Қайрат -> Ақылбек, Асылбек. Алмат -> Рахат. Хамит -> Айдос. Мұратбек -> Бейбіт. Түлпар -> Бақыт, Қанат, Бақытжан. Жүмали -> Махмут, Ахмет, Ахметали. Махмут -> Ахметқали Ахмет -> Бақыт, Əлихан Ахметали -> Бауыржан Тəжібай -> Əбдірайым -^ Сəйдін -> Мүрат, Серік, Берікқали, Серікқали, Бисенбай. Серік -> Азамат Берікқали -> Мусабай.

14-952

209

Жарылқап -> Өтеген -> Жүсіп -> Ақтілек Сегізбай -> ? Тоғызбай -> ? Асан -> ? Жарық -> Ербол -> ? КӨЛІМБЕТ Көгіс -> Көлімбет, Бəйімбет, Торжымбай, Бидас (Вида), Жандос, Назар, Ша. Келімбет -> жеңгелей алған Мақпал шешемізден (Асанның əйелі еді) — Айтымбет, Дандай, Баселек, Бозтай. 1. Айтымбет -> Тəңірберді, Ақмырза (Тентек), Бөрі. 1). Тəңірберді -> Өтеп, Мөңке, Елшібек. Өтеп -> Мүстафа (киімді—түрік үлтынан), Қоңырбай, Тоқберген. Мүстафа -> Эли, қыздары — Күлбаһарам, Күлпаршын. Эли -> Жəли, Анарбек, Қанабек, Əскербек, Шорабек. Қоңырбай -> Төлеп, Сəтбай, Оңдасын, Бекей. Төлеп — О. Сəтбай -> Күнназар, Сейіл. Оңдасын -> Əзір. Бекей -> Алмаш. Тоқберген -> Бисен — О, Сəрсен -> Мəлік, Данабек. Өтептің түрік елінен қашьш келген Мүстафа деген киімді баласы болды. Тоқбергеннің əйелі Қанымша Елшібектің Айтбике тоқа-льшан туған Қандарханның үлы Өзденбайдың Кеубасының қызы еді. Қанымша Тоқбергеннен Бисен, Сəрсен деген екі үл туғаннан кейін, Тоқберген қайтыс болып кетіп еді. Қанымшаны Мүстафа некелеп алыпты, онан бір үл, екі қызды болды. Мүстафа үрпагы қазір Көлімбеттің Айтымбетінің Тəщрбердісінен Өтеп тайпасынанбыз деп Көлімбет руына сіңіп кетті. Күлбаһарам (Күлдеш) Төре сүйегінен шыққан Махатұлы Абдрахманға ерге шығып, онан Мəдина, Болат, Заур деген бір қыз екі ұлды болды. Заур -> Алмат, Талғат. Бұл екі үл шешесі Сəбила (Сəбен) мен Алматыда түрады. Наубайханашы Мұстафа да қайтыс болып, үлы Əлиді Төлеп асырап алып еді. Эли əскерге кетіп қайтып оралмады. Ал Əлиден қалған бес бала Сəрсеннің қолында тəрбиеленіп өсіп, ер жетіп кетті! .Мөңке -> Қойбағар, Тілес, Əйтəй, Жапақ. Қойбағар -> Ізбасқан -> Қошнияз, Тазаш, ТөрешГ| Əлмұрат. Елшібек -> бəйбішесінен (Баршабике) — Мантақ, тоқалынан (Айтбике) — Қандархан, Қайып, Қожамсүгір, Той-ғүл — О. Мантақ —> Қүрым, Малғара, Шоңғара, Кейкі, Кезкөз. Қүрым -> Байкісі, Ақкісі Байкісі -> Айғыр, Ерше, Досан, Дəуітбай, Қойшаман. Айғыр -> Қүсбек, Жəнібек, Бəйбек, Əлібек. Қүсбек -> Шыныбек, Шоқпар, Жаналы, Қартамыс, Жасекен, Тоқмырза, Тоқмамбет. Шыныбек -> Ахметжан, Махамбетжан, Сейтжан. Ахметжан -> Кемаділда, Кемалбай, Қемаладин. Махамбетжан -> Сейдіраш.

210

Сейтжан -> Темір Шоқпар -> Əйтжан Жаналы -> Сейтмағамбет -> Ағысбай, Жақсылық, Іскендір. Картамыс -> Шəріп -> Мақшат, Мүрат. >/Жасекен -> Құдайберген, Жаңаберген, Жаңатай, Смағүл. Тоқмырза -> Жасағанберген, Өмірзақ, Қарасай, Қаратай. Жəнібек -> Рəйіс, Уəйіс, Ідірейіс. Рəйіс -> Əлмамбет, Қарток. Уəйіс -> Дияр. Бəйбек -> Қожар, Жарас. Қожар -> Кəри Жарас -> Бақ, Шамшырақ, Бағыберген, Ақкенже. Шамшырақ -> Мирас. Əлібек -> Байдəулет, Ердəулет, Эли, Маң. Ердəулет -> Аһмади, Мақаш. Аһмади -> Шəдеш. Мақаш -> Рысқали, Өмірғали, Нұрғали. Ерше -> Бозбала, Салдыр, Мəмбетəлі, Жүсіп, Үмбетəлі. Бозбала -> Өтеген -> Қаналы -> Сүйінғали Салдыр -> Кеулімжай -> Бəйгішек, Тəуіпбай. Мəмбетəлі -> Махамбетəли, Бердіғали. ч^Иахамбетəли -> Əбдіқадір Бердіғали -> Əкімгерей, Қазыгерей, Сəлімгерей. Жүсіп -> Сейтжан, Бақытжан. Сейтжан -> Жаңғазы, Омарғазы. Бақытжан -> Олжай, Телеуғазы, Жұмағазы. Үмбетəлі -> Зайдолла -> Асан, Үсен. Досан -> Досмамбет, Қосмамбет, Бекмамбет. Досмамбет -> Мүхамбетрахим, Абдолла, Ділмамбет, Бимамбет. Мүхамбетрахим -> Шəріп -> Əбден, Əбдіжəлел, Əбдігаппар, Кемал. Абдолла -> Қаражан -> Əбдімəжит, Жəми, Эли. Ділмамбет -> Қалаған, Қарабала, Төлеу Қарабала -> Əділхан, Темірхан, Əмірхан, Əнуар, Əлихан. Төлеу -> Арыстан, Ділдабай Бимамбет -> Мақсүт, Жамаладин, Дүзелбай. Мақсүт -> Едіге, Серік, Аманкелді Жамаладин —> Асқар Қосмамбет -> Иманалы, Бəрекеш, Серкебай, Ібірайым, Махамбетнияз. Бəрекеш -> Махамбеди, Боранғазы. Махамбеди -> Жанүзақ Серкебай -> Мəмбетқан -> Тоқберген, Тағыберген. Ібірайым -> Дөңес -> Жаңалық. Махамбетнияз -> Бөлес -> Орынбасар. Бекмамбет ~> Келметай -> Сырмамбет. Дəуітбай -> Қүлмамбет -> Қерей, Əмин, Сейіт, Сейтқан. Қерей -^ Асанхан, Полатқан, Кеңесхан Əмин -> Əбдіраман. Сейіт -> Қуанышбай. Сейтқан -> Оралхан. Қойшаман -> Тілеуқабыл -^ Махамбетжан, Нағыметжан. Мақамбетжан -> Мақсот, Төлеген, Сандыбай, Жаңбырбай, Жайлаубай.

211

Нағыметжан -> Дауылбай, Қаржаубай, Асылбек, Айнабек. Ақкісі -> Қошқыл -> Арыстанбай -> Айдос, Жандос, Ердос, Елкіт, Пірім, Ерғара. Ерғара -> Елуекі, Елубес. Шоңғара -> Алдоңғар, Пүсырман, Мыса, Тана. Алдоңғар -> Сүйіндік -> Кенжебай -> Бақыт, Сейіт, Жақып, Сыдық. Пүсырман -> Мүхтасар -> Садық, Шамшадин Мыса -> Нияз, Шақылық, Жəріш, Түрекеш -> Айдарбек, Айдаралы. ' Тана -> Мирман, Досмамбет (Шолақ), Бержан, Тиыштықбай. Мирман -> Нүрмағанбет, Нұртаза, Нүрбай Нүрмағамбет -> Қанай Нүртаза -> Жаналы -> Қалыбек, Қалжан Нүрбай -> Сəрсенбай Досмамбет (Шолақ) -> Қарасай, Қази, Қазымолда. Қарасай -> Кемал Қази -> Тілеужан Тиыштықбай -> Ақмырза -> Жүмағазы, Рамазан. Жүмағазы -> Қашақбай, Жасақбай, Нағашыбай, Жəкібай, Сүлтанай, Жасарал, Əбілхан. Рамазан -> Жалғасқан, Жаңалық, Дархан, Жолдас. Кезкөз -> Жүмабай, Шүрен. Шүрен -> Мəмбетмырза, Түменбай, Жүманазар. Түменбай -> Сағидан н> Алпысбай, Қожантай. Жүманазар -> Қайболды, Убайдулла, Шоқайбай. Қайболды -> Аязбек, Сайлаубек, Қанатбек. Аязбек -> Нұржан. Убайдулла -> Садуақас, Əбілхас, Сейілхас, Əбілхан. Шоқайбай -> Көпжасар, Сейтжан, Ербол. Қандархан -> Өзденбай -> Кеубас, Бəймен Кеубас -> бəйбішесінен — Құрманбек — О, бірінші тоқалдан — Жəрекеш — О, Айекеш — О, екінші тоқалдан — Түрдалы, Элен, Қанымша (Тоқбергеннің əйелі еді). Түрдалы -> Сағындық (акын), Əмірхан Сағындық -> Нүрталап, Нүрперзент, Нүржан, Нүртуған, Нүрболды, Айнұр. Нүржан -> Мəди Əмірхан -> Мүрат, Дəулет, Бағдəулет, Бауъфжан, Данияр. ' Элен -> Əмірадин (ақьш, музыкант) -> Марат, Əбдірахман, Талғат. Бəймен -> Пірман -> Жүманбет, Сердалы, Нұрадин, Ахмедин, Рысжан, Нахымедин. Қайып -> Естек, Жаңбыршы, Дөйт, Дүйс Естек -> Қүларыстан, Бекарыстан, Мырзаболат, Алтынбек, Мəліш. Қүларыстан -> Алмағамбет -> Бақыт -> Серік, Сергей. Бекарыстан -> Жүлдызбай -> Пірəлі Мырзаболат -> Ысқақ -> Мəсен, Мəжін, Тəжен, Ідіріс, Сарбас. Алтынбек -> Қаражан, Саржан.

212

Қаражан -> Байжан, Нүртай, Ібілəмин. Саржан -> Ниязымбет, Зинадин. Мəліш -> Елубай -> Қаршыға. Жаңбыршы -> Ерболат, Жылқыбай, Алтынбай ^ б л а т -> Орхаш -> Жұмабек -> Слам ылқыбай -> Еңсепбай -> Тəпен, Қожахмет, Өтен, Болат, Қанат, Жанат, Абат. Тəпен -> Қуандық -> Оңғарбай, Самал, Оңталап. Қожахмет -> Мүрат -> Ермек -> Байдəулет. Өтен — О. Болат -> Тағыберген. Қанат — О. Жанат -> Қалман, Аманкелді Абат -> Алдан, Алданияз. Алдан -> Текен. Алтьшбай -> Ыбырай, Смайыл -> Тілеулі, Иса -> Тағыберген. Ыбырай -> Өтебас, Өтеміс, Раш. Тілеулі -> Қонысбай. Дөйт -> Сатым -> Серікбай -> Əбдіраман -> Қази — О. Дүйіс -> Бура -> Ақпан -^ Дəршек — О, Сарымсақ — О. 2) Ақмырза (Тентек) -> Сарыбай, Байбол, Топыш. Сарыбай > Нысан, Махамбетқали. Нысан -> Нүрым -> Жеткерген. Байбол -> Күнбас, Боран, Шəкен, Жүкен, Қызыл, Қарадосай, Байталы, Жайлымыс, Қүзенбай. Ақмырза жас кезінде тентек Содыр болып өскендіктен, жеңгелері оған "Тентек бала!", "Тентек бала!" деп ат қойыпты да, ол "Тентек" атанып кетіп, кейін Ақмырза деген аты үмытылып қалыпты дейді. Қазір Көлімбет тайпасынан тараған Ақмырза үрпақтары "Көлімбеттің Тентегіміз" деп жүр!? .Күнбас -> Қаржау ~> Игібай, Толыс. \/ Игібай -> Оразалы, Ізбасар, Қөшер. Оразалы -> Алдаберген (1852-1934 жж.), Қозыбақ — О, Қуанышбай. Алдаберген-^ Мəмбетрза, Сағидан (19041931 жж.), Əбжан — О. Мəмбетрза -> Бағдəулет, Дəулетбай (Қисық) — О, Бақытжан. Бағдəулет -> Сахит, Мамай, Орақ, жеткербай, Мүрат, Болат, Оразбай. Сағидан ~> Ислам -> Қөпберген, Жеткерген, Марат, Талғат. Марат -> Əнуар. Талғат -> Қуанар. Қуанышбай -> Қүдайберген, Мəмитан, Əміржан. Қүдайберген -> Рахманберді, Раманқүл. Рахманберді -> Тілеулес, Тілеужан, Өмірбек, Асылбек — О, ' Ақылбек, Болатбек, Сайлаубек. Өмірбек -> Оңғар. Раманқұл -> Нүрланбек, Мүратбек, Нүрбек, Ерболат. Мəмитан -> Садуақас -> Жанбек. Əміржан -> Сахи, Сүлтанай (Бадай), Темірбек (Темон) С ахи -> Төребек, Нүрлыбек Сүлтанай -> Талғат. М Ізбасар -> Махамбетнияз — О, Құрман — О, Мүлкəн. Мүлкəн -> Алпысбай, Жетпісбай.

213

Көшер -> Жұбанияз -> Жанияз (Жəкен), Жанəділ, Ақəділ — О Жанияз -> Асылбек, Жүмабек, Жəнібек. Жанəділ -> Батырбек. Толыс -> Тобажан, Өтеген, Наурыз, Ораз. Тобажан -> Сүйеу -> Құрманғазы, Ерғазы. Қүрманғазы -> Шынболат, Қыдырбай. Ерғазы -> Сəрсенбай, Амантай. Өтеген -> Зиман, Байназар, Құлназар — О. Зиман -> Айкенже бəйбішеден -> Өтебай — О, Жақсылық, Жасағанберген, тоқалынан -> Жақсығүл, Қадірберген, Жетпісбек. Жақсылық -> Жолдасбек, Мақсат, Асылбек, Хамзабай. Жолдасбек -> Əліби Қадірберген -> Марлен. Жетпісбек -> Есет Байназар -> Жүбатқан -> Ақылбек Наурыз -> Базарбай -> Ерболат, Шынболат. Ерболат -> Асқар. Ораз -> Төлеген -> Елубай, Абай, Мамай, Самүрат, Марат. Боран -> Жанғабыл (Нүрғабыл) -> Қамысбай -> Үсен — О, Дəуіт. Дəуіт -> Сембек, Қөшекбай — О, Садық, Сыдық. Сембек > Əбубəкір, Əбілда. Əбубəкір -> Əбиболла, Əбілқасым (Обком), Аралбай Əбиболла -> Нүрлан, Бəкір, Болат. Əбілқасым -> Омархан, Оспанхан, Əнуар. Аралбай -> Əбу, Елдос. Əбілда -> Қайрат, Талғат. Қайрат -> Мүрат. Талғат -> Ақмырза. Садық -> Абат, Əзілхан. Абат -> Жаңабай, Қуанышбек, Мүрат, Болат. Жаңабай -> Руслан. Əзілхан -> Əмірхан, Нүрхан, Əділхан. Сыдық -> Қонысбай, Жұмабай, Сəрсенбай, Жолдасбай, Базарбай, Сансызбай. Қонысбай -> Жүмабек, Нүрлыбек. Жүмабай -> Мадияр. Шəқен -> Шалые -> Жиеналы, Қөлжан. Жиеналы -> Өтепберген -> Жанүзақ, Өмірзақ, Үзақ — О, Жазықбай — О. Жанүзақ -> Бауыржан, Байдəулет, Оңталап, Болат, Марат. Өмірзақ -> Сағат, Сəмет.

V, Көлжан -> Лекер, Ізтілеу, Қөптілеу. Ізтілеу — О. Лекер -> Бектілеу, Ақтілеу, Реалы. Қөптілеу -> Абабүкір -> Бақыт, Жолдас. Бектілеу -> Əбілқайыр -> Мейіржан, Əбілхан. Ақтілеу -> Нажмадин -> Аманкелді, Серік, Қəдірбай, Жақ-сыбай, Мирамбек. Реалы -> Тəжет -> Зинадин, Қашақбай, Тілес, Ғылымбек. Зинадин -> Мұхтар, Мəрлен, Роман, Аманбек. Қашақбай -> Руслан, Ерлан, Əлібек. Тілес -> Роллан, Əділбек. Ғылымбек -> Нұрбек.

214

Жүкен -> Бөрікей, Борықбай, Серікбай, Бекнияз. Бөрікей -> Медетбай -> Төлеген -> Əуелбек. Алғашқы Қеңес Үкіметі орнаған жылдары Қызылорда облысы Аралауданының Совдеп Председателі больш қызмет істеген, аштыққа ушыраған Еділ (Волга) бойыньщ орыстарьша — Ресейге он төрт вагон балық жіберткен осы кісі — Медетбаев Төлеген еді. Ал кейінгі жылдары Арал аудандық халық депутаттары атқару комитетінің председателі қызметін атқарьш, ауданньщ өсіп өркендеп нығаюына көп енбек сіңірген азамат Төлегеннің баласы Медетбаев Əуелбеқ осы кісі! Əуелбеқ -> Серік, Мəлік, Берік, Еркін, қыздары — Роза, Зоя, Би-бігүл, Баян, Нүрсəуле, Нүргүл. Серік -> Қайрат, Айдын Мəлік -> Айбек, Ербол Берік -> Əлібек. Еркін -> Əлижан. Əуелбектің жүбайы Орал (Төртқара руының қызы) — "Батыр Ана". Борықбай -> Ақнияз, Сақау. Ақнияз -> Нұржан, Шман, Дəулетияр, Сүйрікбай, Мəмбеталы. Шман -> Ырғызбай. Сүйрікбай -> Бекей. Бекнияз -> Байтүрған, Қүрман — О. Байтүрған -> Сейіл -^ Əбішай -> Жеткерген, Бақберген, Ақберген. Жеткерген -> Қорғанбек. Бақберген —> Амандос Ақберген -^ Серік. Топыш -> Атантай, Жомарт, Қасым. Атантай -> Егізбай -> Өмірзақ -> Тоқмамбет. Тоқмамбет -> Байжақан — О, Жұмақан -> Жылқаман -> Əділ. Əділ -> Жаңабай, Болат, Асылбек, Алтынбек, Аралбек, Жарқынбек. Жомарт -> Қонарбай -> Жүсіп, Елеусіз. Қасым -> Жанай, Маханбетнияз Жанай -> Демекбай болыс, Қөмекбай, Есмырза. Демекбай болыс -> Сүлеймен, Ақеділ Қөмекбай -> Ерсали -> Шəки, Қəрісбек. Есмырза -> Қосай, Үсейін, Сейтжаппар Қосай -> Қөбей -> Ахмет, Жүмахмет, Қенжалы — О. Ахмет -> Əбдірахман, Қеңес — О. Əбдірахман -> Батырхан, Болат, Қуаныш, Берік, Совет, Бақыт. Батырхан -> Шерхан. Жұмахмет -> Əбдіхан, Əмірхан. Əбдіхан -> Параджан -> Руслан. Əмірхан -> Темірбек, Болат. Темірбек -> Бауыржан. Үсейін -> Айжарық -> Нүрлан Сейтжаппар -> Əбіл -> Серік, Қайрат, Талғат. Қайрат -> Жансейіт Маханбетнияз -> Қемал -> Нағашыбай -> Алмат.

3) Бөрі -> Аманбай, Бекбауыл, Жетімек 215

Аманбай -> Қертен, Бақсы, Боранбай. Кертен -> Қөбен, Меңдібай Көбен -> Тəңірберген -> Бəймен, Əймен, Сайман, Қүлман. Бəймен -> Дəрібай, Отарбай, Төлеубай -> Аяған -> Қуаныщ Дəрібай -> Көшербай, Дүйсенбай -> Қараман -> Темір, Өмірбек, Сұлтан. Көшербай -> Елеу, Аманкелді, Нағмадин (Наған) Қезінде Қазалы, Қармақшы аудандарында (Қызылорда об-лысы) ҚКП бірінші хатшысы болып қызмет жасаған осы Елеу Көшербаев еді. Елеудің шешесіТəжен біздің апамыз болатын (У.Т.) Елеу -> Айтбай, Қырымбек, Болат, Жомарт Айтбай -> Досбол, қыздары — Үлжан, Ақмарал, Рсалды. Қырымбек -> Оңталап, Еркін Айтбай кезінде Арал ауданының əкімі болды. Қырымбек ҚР-ның Мəдениет, Денсаулық сақтау жəне Білім Министрі болып қызмет істеп, кейін Орал облысына əкім болып ауысты. Отарбай -> Аяп, Жаңабай. Аяп -> Қуаныш -> Бақыт. Əймен -> Мырзағүл, Садық -> Қасым. Мырзағүл -> Қайсар. Сайман -> Қали, Əби, Əділ -> Шамша, Марат. Қали -> Əзілхан, Сейілхан. Əби -> Əлімхан, Асанхан, Төлеміс. Қүлман -> Алман, Төлеген, Жалпы, Жақып -> Тəжет -> Мұрат. Алман -> Жүсіп, Айдархан — О, Айдарбек -> Дəкібай, Қүттыбай, Нүраш. Жүсіп -> Пірəлі Төлеген -> Кемал, Құдайберген, Жаңаберген. Кемал -> Серік. Жалпы -> Бердімұрат - Меңдібай -> Мұздыбай -> Рах, Жантума, Таңатқан Рах -> Əбдəли, Төлеу, Бекүзақ. Əбдəли -> Сəкебай, Сабыр — О. Төлеу -> Ахай (Əбдірахман) Жантума -> Əзен -> Сəрікбек, Амантай -> Асқар, Айбек, Нұрбек. Сəрікбек -> Дəңкібай. Бекүзақ -> Сəбит, Бақыт, Ғабит, Болат -> Нүрсүлтан Сəбит -> Шолпан - қызы. Бақыт -> Еркебүлан Сəбит — Мед. ғылымының докторы, белгілі хирург, Алматы-да түрады! Бекбауыл -> Есбол, Дос, Борсық Дос -> Жаулыбай, Тілеубай, Бисары Бисары -> Жаныбек, Шыныбек Жаныбек -> Өтеген, Өтепберген, Қосбармақ Өтеген -> Қабылғазы, Серғазы Қабылғазы -> Қанаш -> Əбнəли, Мүсағали. Өтепберген -> Жүмаш, Үмбет — О. Жұмаш -> Жетпісбай — О, Жалғасбай Қосбармақ -> Тілеу, Қабақ, Қазыбай, Қазмағанбет. Аймағамбет, Жалмағамбет, Баймағамбет (Байша). Тілеу -> Қайыр — О, Əбдіхат — О, Жолдас. Жолдас -> Сексенбай, Жеткербай, Алдоңғар.

216

Қабақ -> Əмет — О, Бимағамбет. Бимағамбет ~> Қоңырбай, Əуелбек. Қазыбай -> Имағамбет, Олжабай -> Темір, Нүртас. Имағамбет -> Мырзабай, Мүрат. Қазмағамбет -> Əмір, Əзілхан, Жилые Əмір -> Жақсылық, Бөгенбай, Еркін, Серік, Əділжан. Жақсылық -> Марат. Бөгенбай -> Асқар, Қабанбай. Əзілхан -> Бақытжан, Бауыржан, Нүржан, Ғалымжан. Бақытжан -^ Жалқозы. Бауыржан -> Молдаш. Жилые -> Айғара, Жеңісбек Аймағамбет -> Зейнолла -> Руслан, Роман, Нүрлан, Ролан. Жалмағамбет -> Сейілхан — О. Баймағамбет (Байша) -> Сипан -> Аманкелді, Асқар, Бақыт, Нүртай, Телқозы. Шыныбеқ > Елеусіз, Елемес — О. Елеусіз -> Ізбасар, Меңдібай. Ізбасар -> Отанбай, Мақсүт, Жалғасбай, Мырзабай, Болат. Меңдібай -> Базарбай, Марат, Мүратбай, Мүхтар. Есбол (Ее) -> Байжігіт -> Қойлы -> Ерубай -> Бисен, Жиенқүл. Бисен -> Жолмағамбет, Сембі. Жолмағамбет -> Қалыбай — О (қыздары бар), Аманжол, Амандос. Аманжол -> Нүрлан, Болатбек. Нүрлан -> Нұрболат. Аманжолдың үлы Нүрлан менің туған інім Егізбайдың қызы Гүлсімді алып отыр — Аманжол маған құда болады (У.Т.) Амандос -> Бауыржан, Руслан, Рақымжан, Дағыстан. Сембі -> Сəрсен, Қүснадин, Дүйсен Жиенқүл -> Кірқабақ.

2. Дандай -> Мерген, Елден, Ақынтай, Қызтуған. 1) Мерген -> Тоқшора, Қарашора, Қармыс, Есіркеп, Ырғызбай, Қылыш, Қожакелді, Қалыбай, Меңлібай. Тоқшора -> Тоқабай, Жарылқасын. Тоқабай -> Арзықүл -> Айжігіт -> Аманкелді, Ақан, Жаңбырбай. Жарылқасын -> Қызылқүрт, Сейтжан. Қызылқүрт -> Əлжан, Айтөре Сейтжан -> Сармолда, Жайдары, Махамбет. Қарашора -> Əлі, Шоңғара, Жабы, Жанұзақ. Əлі -> Тебен ~> Бақа -> Нұржан -> Ермахан. Ермахан —> Жақсылық -> Мергенбай, Мүратбай. Шоңғара -> Айтуар -> Айтмағамбет, Үкібас -> Асқар, Нұртас. Жабы -> Айұзақ, Жақсылық, Ташыгұл, Таласбай, Сексенбай. Айүзақ -> Ырза, Балмырза, Күнжан, Көздібай Ташығұл -> Жалғас -> Балмақаш. Таласбай -^ Əнəпия. Қармыс -> Қүлыбай, Елшібай, Ноғай, Шоңай. Ноғай -^ Нүржан ~> Нақай -> Өткелбай, Іздібай.

217

Өгкелбай -> Қожахмет -> Жаңбыр -> Аманкелді —> Алмат. Есіркеп -> Қойтап -> Ожау, Баймұрат, Аймүрат, Тоғай, Тұтқыш, Меңдібай. Ожау -> Қуаныш, Оңғар, Қарабас Баймұрат -> Орымбет -> Аман, Сейтжан, Қөшер Аймүрат -^ Бүзау -> Аман. Тоғай -> Өтеу —> Əйдін -> Жүмахмет -> Боташ, Кеншімбай. Түтқыш -> Сақтаған, Жұмағазы -> Хайрла, Бөкесбай. Меңдібай -> Бүхарбай, Байсыман. Қылыш -> Жетер -> Қанат -> Ахмет, Сарқыт, Əйімбет. Ахмет -> Жалғау. Əйімбет -> Ереке. 2). Ақынтай -> Қарсақбай, Түлкібай, Барсала. Қарсақбай -> Нүрша əулие — үш əйел алған: бəйбішесінен -> Сегізбай, Тоғызбай — О, бірінші тоқалынан -> Көнші, екінші тоқальшан -> Нүржау, Барқымбай (Баспақ). Сегізбай -> Асан, Тəжібай. Асан -> Таңатар — О, Түнқатар — О, Тоғым — О. Тəжібай-> Қуат (1845-1908 жж), Қішкенебай (1860-1921 жж.) Қуат -> Мырзағүл (1888-1930 жж.), Қыстау (1900-1987). Мырзағүл -> Қасым (1926), Досым (1933-1980) Қасым-> Есім (1953), Есет (1955), Есбол (1958), Серікбол (1965), Жарбол, Саржан, Айдəулет, Нұрдəулет. Досым -> Жолмырза, Серікбек, Берік, Əділбек. Қысгау -> Үргенішбай (1949), Қалмырза (1955), Болатбек (1960), Сапарбек (1964). Үргенішбай -> Елдос (1976), Айдос (1980), Жандос (1982) Қалмырза -> Асқарбек, Данияр, Дамир Болатбек -> Мүхтарбек Кішкенебай -> Мырзалы -> Ысмағүл (1930), Ысматулла (1951), Абдолла. ЬІсмағүл -> Бəйділла, Ібайділла, Жанділда, Жəнібек Көнші -> Итқұл -> Жаңабай -> Ерғазы, Нүрғазы, Салғазы, Балғазы, Шəймерден. Ерғазы -> Жұмахмет -> Данахмет, Сарахмет Нүрғазы -> Жексембай, Тоқсанбай -> Дашау Салғазы -> Қасқырбай Балғазы -> Алпамыс, Алдаберген, Құдайберген Шəймерден -> Молдахмет, Балахмет -> Асылбек Молдахмет -> Еркін, Жеңіс Нүржау -> Несіпбай, Тиыштықбай — О. Несіпбай -> Шөмен, Қөбен. Шөмен -> Жүмағазы -> Жүмахмет Барқымбай (Баспақ) -> Оразбай, Үмбет, Мəмек, Əлімбай, Əділбай, Артықбай, Боранбай, Бердібай. Оразбай -> Бектібай, Қалқан, Бегім, Əлімбет, Тəйімбет. Бектібай > Қайназар ~> Жайназар, Ермаш -> Ерали. Жайназар -> Ыслам, Жанай Ерали -^ Мүсілімхан, Əзілхан, Əмірхан, Əлихан.

218

Қалқан -> Ермахан, Бижан, Ержан, Сердəлі Ермахан -> Жалғасбай, Жолдасбай -> Оңталап, Оңғар, Оңал. Жалғасбай -> Қасқырбай, Қашақбай, Қашқынбай. Бижан -> Байжан (1917-1998), Бақыт, Нүрсейіт, Қуанышбай. Байжан -> Абай, Серік, Ғалым, Əлім, Мұхтар, қызы — Гʩ лбаʵ арам.

Бақыт -> Берік, Айтбай, Мүхит Нұрсейіт -> Сайлаубек, Нүрлыбек, Жəнібек, Асқар, Тоқтар. Қуанышбай —> С əлім — бəйбішесінен, ал тоқальшан —. . . . ?

Ержан -> Жылқайдар, Орынбасар -> Ғалым, Нурик. Жылқайдар -> Махмут, Қыдырғали, Алмасхан. Махмут -> Əбдіхан. Қыдырғали -> Нариман. Алмасхан -> Мирамхан Сердəлі -> Нүртуған, Аманкелді Əлімбет -> Аманқос Үмбет -> Мыңжасар -> Еңсепбай -> Серікбай -> Өтеп Əлімбай -> Досмамбет -> Жүмаш, Жүмамүрат Жүмаш -> Аралбай. Жүмамұрат -> Толағай. Бердібай -> Рысмағамбет, Реалы, Сердəлі. Рысмағамбет -> Өтеу, Төлеу Реалы -> Ақберген Сердəлі -> Қалмағамбет, Үргенішбай. Түлкібай -> бəйбішесінен — Меңдатуы, Шындалы, Балайсары, бірінші тоқалынан — Базарбай, екінші тоқалынан — Есентай. Меңдалы -> Алыбай -> Қүлпыбай -> Нүрмағамбет Нүрмағамбет -> Нұрлан, Нүржан, Нүрлыбек Шындалы -> Манай -> Сəтеп -> Ыбраш -> Мектепқали, Мақшатқали. Балайсары -> Есбол, Төлеген Есбол -> Есбосын, Ахмет Төлеген -> Молдабай, Арқынбай -> Жолмырза -> Нəзи -> Əбди. Базарбай ~> Нұрым, Қорпабай Нүрым -> Бердімағамбет -> Қуаныш ~> Қуантқан, Темірхан, Төрехан. Есентай -> Жарбол -> Елеусіз, Бержік, Ермагамбет. Елеусіз> Қүрманияз -> Бақыт, Қали, Сахитжан, Сахбали, Эли. Бержік > Кемал -^ Итжемес, Болат. Ермағамбет (Шерікен) -> Ханкелді -> Серік, Жафберген Барсала -> Жиес, Есболай, Райым, Байтемір, Ақжігіт Жиес -> Байсақал, Торан, Жылқыбай Байсақал ~> Сағырбай -> Қыдырбай -> Темірхан. Торан -> Айтжан, Аймағамбет Айтжан -> Оралбай Аймағамбет -> Ордағұл, Мақсұт, Қуаныш, Қуантай. Жылқыбай -> Меңдібай, Жаманқара, Кəріш, Боранқұл. Меңдібай -> Жармағамбет 219

Жаманқара -> Жалғасбай -> Аманқос, Жандос. Қəріш -> Өзденбай Боранқұл -> Орын -> Молдахмет -> Төрахмет, Өтегеы. Есболай -> Байқонақ, Асан -> Сатым, Тілеміс — О. Сатым -> Нүрымбет — О, Балғара — О, Піржан — О, Мендібай — О, Ізбасар -> Базан, Дəулетбас -> Қасым. Райым -> Қүлжан — О, Жүмахмет, Қожахмет. Қожахмет > Есенжол, Есқожа, Аманжол, Қосан. Есқожа -> Қүрманай. Аманжол -> Бақтыбай, Құрмантай, Бөлекбай, Алмас. Қосан -> Қүрманалы, Сəбит. Байтемір -> Молша -> Жүбай, Жұмағүл -> Тұрғанбай. Жүбай -> Сермағамбет, Түрмағамбет -> Байдəулет. Сермағамбет -> Ердəулет. Ақжігіт -> Марқабай -> Жүбанышбай, Жолымбет, Жоламан, Қалқаман, Қалила. Жұбанышбай -> Файзолла, Нұрылда, Изатулла, Нағыметулла, Əзизолла. Файзолла -> Əбдіхалық, Əбдулхамит. 3). Қызтуған -> Оразай, Суымбай Оразай -> Байшора, Қазыбек, Садыр Байшора -> Ерəли -> Тына, Тілеу -> Жанүзақ. Тына -> Өмірзақ -> Төлеген. Қазыбек -> Нəрқе, Сəрке. Нəрке -> Ерімбет, Жəрімбет Ерімбет -> Əбдіхалық — О, Қытай — О, Асан — О, Əуез — О, Əбіш. Əбіш -> Мүратбек -> Батырбек, Маралбек, Газиз, Əзиз. Батырбек -> Расул. Маралбек -> Азамат. Ғазиз -> Рауан. Жəрімбет -> Адай, Муса -> Төрткүл. Адай -> Садуақас -> Нүртуған, Мүхит — О. Сəрке -> Шыныбай -> Тыныбай -> Эли, Эли -> Əбəбүкір (Тыныбаев — су министрі болған осы кісі!), Əбубек, Əділбек. Əбəбүкір (Əубəкір) -> Нəби. Садыр -> Барпы, Баят. Барпы -> Қорабай, Құрамыс. Қорабай -> Ертай, Кенжебай. Ертай -> Бітебай -> Қойшыбай -> Серікбай. Серікбай -> Қайырла -> Жеткерген, Темірбек. Қенжебай -> Боқкөт, Таңат. Боқкөт -> Есжан, Нияз -> Үзақбай, Ахмет. Есжан -> Əлмуса — О. Таңат -> Құсан, Мүхит — О. Қүсан -> Орьшбасар, Ахмег. Қүрамыс -> Байты, Бəйтек. Байты ~> Шақа, Қияш — О, Төлебай — О. Шақа -> Жүмахмет -> Жанəбіл, Əбілқасым, Қанапи, Жаналы. Қанапи -> Жасұлан, Еркебұлан, Тимка. Бəтек -> Бəлдір, Шүйіншəлі, Маймақ 220

Бəлдір -> Жүбатыр -> Оңталап, Оңдасын. Шүйіншəлі -> Тəуекел, Бағыберген. Тəуекел -> Жеткерген, Жолжан, Қуаныш. Жеткерген -> Естай, Ерлан, Наурызбай. Бағыберген -> Амантай, Аманкелді, Нартай, Ертай Маймақ -> Есенəлі — О, Əлібай — О. Баят -> Жанғүтты, Жəңке -> Сейт -> Үмытқан. Жанғүтты ->• Жүмамүрат, Суымбай -> Əтембек, Өтеген, Орақ, Шоңғара, Өтес Əтембек -> Көпжасар, Мөңкебай, Шындыбай. Көпжасар -> Есберген, Досберген. Есберген -> Есжан, Омар, Оспан. Есжан -> Орынбай, Исатай, Қуантай, Ағыбай — О. Орынбай -> Мырзатай Исатай -> Нүрғали, Нүртуған, Ергуған, Қойшығүл, Ерғали, Ерали. Қуантай -> Шалғын, Шынболат. Омар -> Тиыштықбай, Төребай -> Дархан. Тиыштықбай -> Жаңаберген, Ерболат. Жаңаберген -> Мейіржан Оспан -> Əділ, Сарқытбай. Əділ -> Серік, Жаңабек, Нүрхан, Əзілхан, Нүрбек, Қайрат. Серік -> Кəкімжан. Жаңабек -> Рахымжан. Нүрхан -> Əлімжан Сарқытбай -> Нөркен, Азамат. Досберген -> Досмырза -> Қожағүл -> Қуандық, Сүлтанай, Аманша, Сүлтамүрат, Мырзабек, Төремүрат. Қуандық -> Ерсары, Ертарғын, Ерлан, Нүрлан, Насан, Дəуренбек. Сүлтанай ~> Төрехан, Балтабек. Аманша -> Шыңғысхан. Сүлтамүрат -> Бақытбек, Мырзабек -> Сəндібек Төремүрат -> Төребек. Мөңкебай -> Ермағамбет -> Бараш Шындыбай -> Оңалбай — О, Жиенбай, Сейтмағамбет, Айтмағамбет — О. Жиенбай -> Қеліс. Сейтмағамбет -> Əбиболла, Ибайдолла. Өтеген -> Айтжан, Қодар, Ізім, Ділім, Байман, Қүлым (Қарақалпақта!) Орақ -> Байқадам, Бекет, Была, Сыла. Байқадам -> Тоқмағамбет Бекет -> Сембек, Ермағамбет, Баймағамбет — О. Сембек -> Сермағамбет, Ділмағамбет, Берімбай. Сермағамбет -> Мүхаш, Махат, Үсен. Ділмағамбет -> Əзберген -> Нүржау. Берімбай -> Келімбай, Кеңесбай, Жабдыбай, Бітімбай. Ермағамбет -^ Əліш -^ Орқаш, Қарасай, Қази, Аңғысын. Өтес -> Текебай, Ботай. Текебай -> Кəлен, Төлеген.

221

Кəлен -> Тəжіғүл, Қарымсақ -> Аймаш — О. Тəжіғүл -> Тілеуқабыл, Нүрқабыл. Тілеуқабыл -> Əбілда. Нүрқабыл -> Жұбандық -> Еркебұлан, Жүма. Төлеген -> Құрманбай, Қосбармақ, Қүрманбай -> Бəйділда -> Нүрділда, Əбіш, Бөкебай. Нүрділда -> Нүрай, Нүрадин. Нүрай -> Талғат, Батыр. Нүрадин -> Жамаладин, Қемаладин, Мирамбек, Дархан. Əбіш -> Аргынбай. Бөкебай -> Өтесін. Қосбармақ -> Жанділда, Шалабай. ^/Жанділда -> Жарылқасын -> Мақсүт, Мүхтар, Мүхан. Шалабай -> Жадырасын -> Марат, Болат, Талғат, Қанат. Ботай -> Ақшал, Беркімбай, Нүреке. Ақшал -> Аймағамбет -> Жақсыбай — О, Лескен. Лескен -> Досым -> Сүйеубай. Беркімбай -> Жалмағамбет -> Айсауыт, Ашықбай, Ерсайын. Айсауыт -> Сейілхан, Ойнар, Реалы. Сейілхан -> Нəкебай, Октябрь, Əбдіраш, Айдарбек. Ойнар -> Əбдіқадір, Қазым. Реалы -> Мақсүт, Əбдіразақ, Мүхтар, Алтынбек, Үлықбек. Ашықбай -> Ахмет, Нағымет, Қаныбет. Ахмет -> Темірхан, Əмірхан. Темірханды інісі Нағымет ке берген! Нағымет -> О (Темірханды ағасы Ахметтен асырап алған!) Қаныбет -> Қайрош. Ерсайын -> Махамбеди, Махатжан, Бақытжан, Сахитжан. Нүреке -> Қүттымүрат -> Сүлтан. 3. Баселек -> Сатай -> Саңғытай -> Қалы, Шағатай. Қалы -> Жəменке — О, Итбек -> Түнғатар, Құдайберген. Түнғатар -> Тілеубай, Қөшкінбай, Қорабай, Қосназар — О. Тілеубай -> Мəди, Жақып. Мəди -> Қыдырбай -> Айнабай. Жақып -> Махамбетəли (Шоңқы), Ерғали, Серікқали. Махамбетəли (Шоңқы) -> Есентай, Қасентай, Ақылжан. Ерғали -> Жəдігер, Ержан. Серікқали -> Қаһарман, Исламбек. Көшкінбай -> Баймақан -> Сахи, Елеусіз, Зиянсыз, Аққаси. С ахи -> Жарылқасын -> Əділбек. Елеусіз -> Қали, Нүрлан, Əбілқасым. Зиянсыз -> Оңғарбай, Нүрлыбай, Нүрлыбек, Əлібек, Қүрманбек. Қорабай -> Нүрмахан, Қенжебай — О. Нұрмахан -> Өтеғұл, Берді. Өтегұл -> Арғын, Тарғын, Кенжебек. Қүдайберген -> Ермахан — О. Шағатай ~> Өкін, Қатпа. Өкін -> Ебейсін, Көбейсін. Ебейсін -> Қаналы, Сəрсенбай, Бөрібай — О, Игібай — О, 222

Қаналы -> Əбдіразақ, Орынбасар — О. Əбдіразақ -> Оңғарбай Сəрсенбай -> Жүбаныш, Бөрімақан, Байзақ Жүбаныш -> Қуанышбай, Оспан, Асқар, Иса. Қуанышбай -> Қоңырат. Оспан -> Қанағат. Бөрімақан -> Есенбай, Аманбай, Бүркітбай. Есенбай -> Ғани, Қали, Қази, Қаршыға. Байзақ -> Бержан, Талант. Көбейсін -> Бəкібай -> Ермахан -> Жанүзақ, Мырзабай. Мырзабай -> Мүхтар, Жамбыл. Қатпа -> Айбас, Қойбас — О, Айтуар — О, Əйдербек. Айбас -> Тəжібай, Тəжімбет. Сейтмамбет — О. Тəжібай -> Жəлімбет, Жарас — О, Ізтілеу, Мақан, Əлеш — О. Жəлімбет > Аюп — О, Тоқаш, Тастыбай. Тоқаш -> Марал -> Дархан, Дастан. Тастыбай -> Қүрманбек, Қонақбай, Мəлік, Кемал. Ізтілеу -> Шəкібай, Ермагамбет, Қуандық. Шəкібай -> Қуанышбай, Қуаныш, Қуантқан, Нүрбай. Ермағамбет -> Қүрманай, Қүттық. Құрманай -> Асылжан, Ғазизжан, Рақымжан. Қүттық -> Ғалымжан. Қуандық —> Серік, Берік, Болат. Серік -> Мүрат. Мақан -> Толыбай -> Талғат, Мұрат. Тəжімбет -> Нəжім, Өмірзақ, Əлмағамбет — О. Нəжім -^ Болатбай, Қасқырбек. Өмірзақ -> Өмірбек -> Темір, Əмір, Нүрсүлтан, Нүрлан. Əйдербек -> Əйпеш, Закария. Əйпеш -> Орынбасар -> Бауыржан. Закария -> Жантемір, Серікбай. Жантемір -> Омар. Серікбай -> Сергей. 4. Бозтай -> үрпақтары Қарақалпақстанда, Орскде түрады дейді. Арал, Қазалы өңірінде жоқ болғандықтан бұл тайпаның үрпағьш білетін адамды кездесгіре алмай, тарата алмадым. БƏИІМБЕТ Бəйімбет -> Андағұл, Бадық, Ақтеке, Жəдік. Андағүл, Бадық бəйбішеден, ал Ақтеке мен Жəдік тоқалдан туған. Көнекөз қариялардың айтуы бойыншы, сол заманда Бəйімбетке Көпстің киімді (кім екені, қайдан келгені белгісіз) Назар жəне Ша деген екд баласы қоныстас, еншілес болып бірге отырып, кейін "Бəйімбеттің Назаршасымыз" деп сіңіп кеткен. Анығын бір Алла біледі!

1. Бадық -> Қүрмансейіт, Сəйке, Дүйсен. Қүрмансейіт -> Байнияз, Жақай, Төлек, Таз, Жауасар, Майлы. Жақай -> Қараменде, Қүлжігіт, Шалжіпт. Қараменде -> Жаманқүл -> Ізбасқан, Боранқұл, Мырзабай, Шепр. Ізбасқан -> Əлбатыр, Қүлбатыр. Əлбатыр -> Омар. Омар -> Алдамберген, Кеңес, Кəрібай.

223

Алдамберген -> Қартбай, Тəңірхан, Кəдірхан, Қазбек, Болатбек, Асылбек, Арыстанбек. Қартбай -> Ғалым, Алмас, Мэлс, Жеңіс. Тəңірхан -> Қуатжан. Қəдірхан -> Бексүлтан. Кеңес (1936-96) -> Бақыт, Темір, Серік. Кəрібай (1943) -> Дархан, Қайрат, Дəулет, Қанат. Дархан -> Талғат. Қайрат -> Самат. Қүлбатыр -> Сыдық — О. Боранқүл -> Қыстаубай -> Тоғызбай, Тоқсанбай, Қөшербай, Жауғашар. Тоғызбай -> Бердалы, Байғазы, Əбіл. Бердалы -> Қеңес -> Тілек. Əбіл -> Айкөрген -> Əзжəнібек, Əжібек, Əлібек, Жайдарбек.

Тоқсанбай -> Əзілхан.

224

Жауқашар -> Ермекбай -> Нүреке -> Нұртай, Қырымгерей. Нүртай -> Сейілхан, Нүрхан, Мирамбек, Сухан, Алпамыс. Мырзабай -> Батырбай, Ақсанбай. Батырбай -> Наурызбай, Оралбай Наурызбай -> Зəкір, Кемал. Зəкір -> Əбдіхалық -> Изатулла, Сейфулла, Берік, Бақыт. Кемал -> Нүртас, Мүрадулла. Нүртас -> Нүрболат. Оралбай -> Шарапат, Əбдірауыш, Əбілат. Əбдірауыш -> Төрахмет, Нұрлан. Төрахмет -> Мүрат. Əбілат -> Əмір, Əмірхан, Самалбек, Дəуір. Ақсанбай -> Көптілеу -> Қөпжасар, Мыңжасар. Көпжасар -> Қөбес. Қүлжігіт -> Амандық, Қуандық — О, Дəулетияр, Мəметек, Байбосын, Қарадуан. Амандық -> Екүлы -> Тілеген -> Шоқпыл — О. Дəулетияр -> Еспембет, Сүгіралы, Рахмет. Еспембет -> Жүбаназар, Төлеубай — О, Жолымбет. Жүбаназар -> Бақытжан -> Қайып. Жолымбет -> Сухамберлі, Рамберлі (Рекеш), Жасағанберген, Келімберлі — О, Əбдіраш. Сухамберлі -> Əлімжан, Хамзе. Əлімжан -> Айбек. Хамза -> Нүрлыбек, Ғалымбек, Бақытбек. Рамберлі (Рекеш) -> Атабек, Əлібек. Атабек -> Тайбек, Қүралбек. Əлібек -> Батырбек, Жүрімбек, Қанатбек. Жасағанберген -> Қасым, Əбдіраш -> Асылбек. Сүгіралы -> Бəкеш, Елеу — О, Ібрай -> Қүрмет, Абзал — О. Бəкеш -> Іскендір -> Идият, Қоныс, Тілек. Рахмет -> Сүлтан, Бақ. Султан -> Абаш, Мүзапар — О. Абаш -> Матығұл. Байбосын -> Байсүгір -> Қожағүл, Қенжеғүл.

Қожағүл -^ Нүрлыбай, Шаңқүл, Жаскелең. Нүрлыбай -^ Тілеумұрат. Жаскелең -> Жақсыбай, Сқақ. Кенжеғүл -> Нүртуған ақын (шайыр), Маханжан, қыздары — Үбіш, Сырға. Нүртуған -> Зəйтен — О. (ұрпақ жоқ) Нүртуған ақын 1887 жылы Арал өңіріндегі Мырзас ауылында дүниеге келген. Үбіштен Арал, Қазалы өңіріне белгілі Жəмет жырау туған. Қезінде Нүртуған ақынның (шайырдың) өлеңжырларын, дастандарын жаттап алып, неше түрлі мақамдармен түрлендіріп жиын-тойларда жырлап елге таратқан осы кісі — Нүртуғанның жиені еді. Ол Көлімбет руынан Дəріқүл жырау екеуі ақынның жырларын халыққа таратып, ел аузында сақталып қалуына бірден бір ықпал еткен азаматтар болды. Кенжеғүлдың бəйбішесі, Нүртуғанның анасы Айсүлу ақиық ақын Еспембеттің қызы болатын. Нағашысы Еспембет кезінде қазақ арасына аты мəшһүр болған ірі ақын еді дейді. Ол кезінде ақын Айбарша қызбен, Қарақалпақ халқының классик ақыны Бердақпен айтысқан шоқтығы биік айтыс ақыны болған. Ал Нүртуғанның əкесі Кенжеғүл да күйшілік өнері жоғары өнерпаз кісі еді дейді. Ақын он жасында шешесінен, он үш жасында əкесінен айрылып жетім қалыпты. Ол 1907 жылы Бекмембет қызы Жарқынбикеге үйленіп, Зəйтен атты ұлды болыпты. Жарқынбике 1919 жылы қайтыс болып, ақын 1920 жылы Пірімбет деген кісінің қарындасы Əлимаға үйленіпті. Əлима бала көтермеген. Қейін ақын 18 аи төсек тартып ауырып жатқанда Əлима ақынды тастап кетіп қалыпты дейді. Жалғыз үлы Зəйтен 1942 жылы Отан соғысында қаза болыпты да, онан қалған екі ұл жас кезінде шешек ауруынан шетінеп кетіпті. Ақын ұрпақсыз қалған. Бірақ оның артында мəңгілік өлмейтін мұра-жырлары қалды. Ол алты дастан, бір поэма, тоқсанға тарта терме-толғау, өлеңдері еді. Бүлар үш кітапқа жинақталып, баспадан шықты, Ақын 1930 жылы 30 маусымда Мырзаста қайтыс болды. Мақанжан -> Қуантқан, Ниязқан, Мырзақан. Шалжігіт -> Толыбай, Түрсынбай, Қалдыбай, Бəтен. Толыбай -> Əлімқүл, Қаржау, Өтеғүл, Əкімқүл, Өтеміс. Əлімқүл -> Жаппасбай, Тұраш. Жаппасбай -> Тілеулес, Тілеужан, Тілеуберген, Əлдеш. Тілеулес -> Жолдаш — О. Тілеужан -> Молдажан, Темірбай. Молдажан -> Мүхит, Мүхтар, Мақсұтқали, Ғариполла. Тілеуберген -> Тəщрберген, Əмірхан. Əлдеш -> Алмас, Қайтыс -> Арман. Түраш ~> Жолмырза -> Оспан -^ Жаңабай. Əкімқүл -> Кеулімжай, Назарбай. Кеулімжай -> Іниядин, Зиядин -> Жаңбырбай, Болатбек, Бөгенбай.

15—952

225

Іниядин -> Қүттымүрат, Қанжарбек, Баймүрат. Назарбай -> Хайырла, Шəмет -> Болат, Жанат. Қаржау -> Оразалы -> Жақу — О, Еңсепбай — О, Үйқасбай, Сембай — О. Үйқасбай -> Айқүлақ, Таңжарық — О. Айқүлақ -> Берік, Берекет, Бақыт, Бекболат, Болатбек, Асқар. Өтеғүл -> Тастыбай, Бостыбай. Тастыбай -> Қали, Нəни -> Жылқышы, Жылқаман, Қуантқан. Қали —> Палуан, Қуатбай.

Бостыбай -> Байнияз, Қиымбай

Байнияз -> Майдан -> Өтеу, Нүрқан, Көкебай, Кенжемүрат, Кенжебек. Қиымбай -> Балтабай -> Жақсымүрат, Райымбек, Асылбек. Өтеміс -> Өткелбай -> Үргенішбай. Түрсынбай -> Қобылан, Шобылан, Иманқүл -> Наурызбай. " - Наурызбай -> Сауыт, Мамытжан, Мəмбет. Мамытжан —> Бақытжан, Бауыржан, Ағыбай. Қалдыбай -> Орынбасар, Жансүгір, Бекет. Орынбасар -> Əби, Қаймыш. Əби -> Эли, Қожа. Жансүгір -> Орналы, Қонысбай. Орналы -> Мəмен, Аралбай, Қуантқан. Мəмен -> Əміржан, Тəуіржан. Аралбай -> Бауыржан, Əзілхан, Əмірхан, Қаламқас, Əмір, Əмірбек, Қарашаш. Қуантқан -> Теміржан, Темір, Айғүл, Темірхан. Қонысбай -> Базарбай -> Əділжан, Əділбек, Асылбек. Бəтен -> Мыңбас, Жоке, Рай, Пүсырман. Мыңбас -> Мұстафа -> Елші -> Зағипа, Зияда, Сенбі. Жоке -> Сарсай -> Бүхарбай. Пүсырман -> Ібрай -> Ізмағамбет, Нəжет, Əбілқайыр. Əбілқайыр -> Жақсығүл, Жарас, Алдаш, Қайдарқұл, Ғабит. Дүйсен -> Қосай -> Айдос -> Бөлебай -> Қосжан, Аманша. Қосжан -> Нүрмағамбет ақьш -> Феруза (қызы), — О (үрпақ жоқ) Ақын 1897 жылы Арал ауданының №2 "Көк-Арал" ауылын-да кедей шаруа Қосжанның отбасында дүниеге келген. Ауыл молдаларынан оқып сауат ашқан. Қазіргі "Көк-Арал" түбегіндегі "Бөлебай-Соры" осы Нүрмағамбеттің атасының атымен аталған.

1920 жылы Қосжан ауылы 17 жанүя сол "Құланды" өңіріндегі "Қараалакөл" деген жерді қыстапты. Сол жылы ауылды жаппай ауыртпалық жайлап, опат қылып, екі жанүя ғана аман қалыпты. Əкесі мен шешесі осы жылы қайтыс болып, жетім қалған Нүрмағамбет Сексеуіл стансасына келіп, "Төртқара" руынан шыққан нағашыларын паналайды.

1920-30 жылдары ол Сексеуілге теміржолда кондуктор, пос 226

совет хатшысы болып қызмет істейді. 1930 жылы ол түңғыш "Мəрікбайүлы Шора батыр" дастанын жазыпты. Сонан соң жазған өлеңдері əзіл-сықақ фельетондары аудандық "Екпінді балықшы" газетінде жарияланып түрыпты. 1931 жылы поссовет хатшысы болып қызмет істеген кезінде "бай-молдалардың малының санын жасырып, жалған анықтама берді" деген сылтаумен жалаланып, нақақтан 5 жылға сотталады. Бірақ түрмеден қашып шығады. Қашып жүргенде үсталып қалып " Алтын Жаппас" руының қарақшыларымен бірігіп қарақшылық жасады" - деген айып тағылып, 1933 жылы 3 жылға қайтадан сотталады. Қарағанды (Карлаг) түрмесінде жатқанда "Ер тарықпай толықпас" деген өлеңін жазған еді.

1936 жылы түрмеден шыққан ол Сексеуіл стансасындағы үйіне келсе, əйелі біреумен көңілдес болып, екі қабат куйінде отырған ұстінен шығады. Үй тұрмысы нашарлап жүдеп кеткен, қайтадан əйел алып үй болуға мəжбүр болып, қүрдасы "Ардана" руынан шыққан Ахметоллаға өлеңмен хат жазып, өмірлік адал жар болатындай əйел алуға көмектесш, ақыл-кеңес беруін өтінеді. Сол жылы Арал қаласына көшіп келіп, "вторая пятилетка" артелінде ағаш үстасы болып жұмыс істейді. Ақын түрмеде жүргенде ел-жүртының тарихына зер салып, зерттеп, түрмеде бірге болған зиялы азаматтармен кездесіп, олардан деректі мəліметтер жинап, əсіресе, жоңғар қалмақтарының зорлық-зомбылығына қарсы күресте қазақ халқының бірігіп жасаған ерлігін дастан-жыр етіп жазған екен.

1937жылы ол кезекті еңбек демалысынан 1 мамыр күні "Ауан" балық зауытының "Победа" катерімен Аралға қайтып келген жерінен екі милиция үстап алып, үйіне апарып тінтіп, қолжазба өлеңдерін, бірқатар үй мүліктерін қаттап алып кетеді де, өзін "ел аралап, үкіметке қарсы теріс үгіт таратып, ақша жинап жүр" деген жалған мəлімет бойынша НКВД түрмесіне қамауға алады. Ол сол кеткеннен хабар-ошарсыз кеткен. Кейін анықталғанындай ақынды Ақтөбе қаласының НКВД үштігі, "халық жауы" деп айыптап, 1937 жылдың 29 тамызында ату жазасына кескен. Үкім 4 қыркүйекте орындалған. Кейін 1989 жылдың 11 тамызында ол ақталды. Артында қалған жалғыз қызы Феруза 1970 жылы Сексеуіл стансасында дүниеден өтті. Қайран ақын үрпақсыз қалды. Кейінгі үрпақ қолында ол жазған "Сартай хан" дастаны мен құрдасы Ахметоллаға жазған өлеңхаты — "Əйел сипаты" т.б. азғантай өлеңдері ғана қалды. Сол өлең-жырын оқырманға ұсынуды жөн көрдім. ƏЙЕЛ СИПАТЫ

Хат жаздым, Ахметолла, саған арнап, Құрбыға арнаулы сөз болар салмақ. Қадірлі қүрдасымсың, Ахметолла, 227

Көргенде келетүғын арсалаңдап. Қатарым, қүрдастарым, құрбыларым, Секілді бірің — қақпа, бірің — шарбақ. Мақсатым осы күнгі ойлаи жүрген, Өзі жас, түсі тəуір əйел алмақ. Ертерек есебіме кірсе деймін, Асығыс мінезіммен қалбалаңдап. Қырықтың қылауына келіп қалдым, Жүруге уақыт та жоқ əйел таңдап. Ақылды, ажарлысын үнатамын, Білмеймін саларымды қайда қармақ.

— Сіздерге аманат, - деп тапсырмасам, Еш нəрсе таба алмадым өзім қамдап. Қатарым қадам бассам қате дейді, Баспасам аяғымды аңдап-аңдап, Үл-перзент еске түскен уақытында, Уақытты өткіземін бекер зарлап. Феруза өзі жалғыз, һəм жат-жұрттық, — Қеуілімді жүрсе-дағы əзірше алдап. "Еш барма кеш барғанша" деген нақыл, Мысалға қария сөзін алсаң жалғап. Асығыс апыр-топыр іс болмасын, Сын қойып, сырын алып, қара талдап. Сыншы едің, Ахметолла, шын кемеңгер, Сыныңнан мен қүрдасың пайдаланбақ: — Жайдары жазық маңдай əйел болсын, Болмасын жүретұғын торсалаңдап. Болмасын түсі сары, көзі көкшіл, Һəм жəне жар қабақты, қалың етшіл. Қағылез, қаймақ ерін əйел болсын, Болмасын көп сөйлейтін өзі кекшіл. Болмасын көбік ауыз сапырмайым, Кейде өкпе, кейде төкпе алағайым, Орнықты, орта бойлы əйел болсын, Қызығып кісі ішкендей құйған шайын. Санаулы сараң сөзді болу керек, Сауалға жауабымен беріп жайын. Дос кеулін, дүшпан кегін ішке сақтап, Ерінің білер болсын абыройын. Болмасын жүріс-түрыс тарпаңдаған, Əркімге жалтақ қарап жалтаңдаған. Нан шайнап, кісі алдында аузы толып, Түйедей жантақ шалып жампаңдаған. Əйелге жарасымды мінез керек, — Жай басып, бала қаздай байпаңдаған; Үйдегі жүмысына үйлесімді, Айналып, аттай болсын арқандаған;

"Шылбыры шүбатулы ат" болмасын, Тізгінін ер басына қаңтармаған; Болмасын сылбыраған өте жуас, Көп жүрш аз жұмысқа салпаңдаған; Байқамай бүра басып, ауа сөйлеп, Жинайтын бозбаланы қылтыңдаған; Бəрін де қатарыңның қас көрсетіп, Мшезге ұшыратар тыржыңдаған; Тістеніп отырса ол ашу сайлап, Төбеттей отырарсың шынжырлаған; Болмасын өте жуас ыңқылдаған, Һəм жəне өте топас мыңқылдаған, Қарамай барлы-жоқты түрмысыңа, Орынсыз тауып бер деп қыңқылдаған; Сэл нəрсе уйіңізде болса кеміс, — "Мүлкіңе көктігіл" деп бүрқылдаған. "Қаруым" əзірінше келте емес, Қылыштай өткірлігі қылшылдаған. Күн келер "Көк найзаға" көп ұзамай, Сағадан шеге босап сылқылдаған. Дəулет жоқ көк иірімді көл суындай, Қаз қонып, үйрек ұшып шыңқылдаған. Өлшеулі несібе бар əзірінше, — "Бүгін бар, ертең жоқ" деп қылтылдаған. Опалап, иіс майын бүрқыратып, Аз емес осы күні қылтыңдаған Олардың зəузатына көз жіберсем, Бірі — қитар, бірі — ақсақ сылтыңдаған, Шамаға бұл секілді қарар болсаң, Нəпсіге ере бермей қүлқындаған; Барында базарыңның алып қалмай, Əрине, əркімге ұят үмтылмаған. Болмасын имек мұрын, қыртыс қабақ, Кір жаға, сіркелі бас, алты балақ. Ағайын алысжақын асыңды ішпес, Жуылмай түрса алты күн аяқ-табақ. Қаумалагі келгенінде қатарқүрбың, Ол түрса шабын қасып, теріс қарап, Күңкілдеп, күмілжітш, күжірейіп, Сөйлесе қонағына жауып қабақ; Қөрсетпей ер тапқанын ел көзше, Тауысса оңашада үрттап-жалап; Сақтанбай сараңдықтық саудасынан, Дегенмен оны келеді кісі сынап; Қүрдасжан, ондай болса айта көрме, Болмайды ондай əйел жауға жарақ. Шаруалау, шақтас келсін болмай биік,

229 228

Болмағай өте тұйық, көзі қиық, Аққұба, алма мойын, жіңішке бел, Жатқанда қолтығыңа кетсін сыйып. Қиғаш қас, оймақ ауыз, жазық маңдай — Көзіне көргендердің болсын күйік. Келімді, кең ақылды болса сондай. Болмайды артық онша жолы сұйық. Жетпейді "жаным!" деген бір сөзіне, Жалғанның бар қызығын қойса да үйіп. Махаббат — ерлі-зайыпты арасында Бергендей бір-біріне жанын қиып. О дарих! Сақыпжамал — сол секілді Қүрметпен əзіл айтса басын иіп. Əйел бар əзіліңді ауыр көріп, Жүретін жеті күндей қабақ түйіп. Қонбаса қүпиялап айтқан ақыл Ішіңнен отырарсың жаның күйіп. Алған жар жаман болса керегі не?! Түрмаса қылықтарын кеулің сүйіп. Шіркін, бүл не деген сипаттама! Қазіргі жас келіндер осыдан бір ғибрат алса, ойланса, осындай бір үлгілі, ізетті, тəрбиелі жүбай бола білсе — "Абзал Ана" болар еді-ау. Осыдан кейін Нүрекеңнің Ахметолла қүрдасы хатты-өлеңді оқып, танысып көріп, əзілдеп төмендегіше өлеңмен (ол да ақын) жауап қайтарыпты: Жағдайыңмен таныстым, Нүреке-ау, жазған хатыңнан. Байқасам өзің безіпсің, Бүл фəнидегі қатыннан. Саған таптым бір сүлу, Алыстан емес жақыннан. Бір мінезін айтайын — Арыстандай ақырған, жолбарыстай бақырған. Сақау, саңырау, кер пүшық — Қүр емес, бірақ ақылдан. Қасиеті жəне бар — Сөйлейтін көп сапырған, Бір айыбын айтайын, Сенен де бұрын "ел қонып", "Шалғынын" жайлап жапырған. Осыған көнсең хабарлас, Қатын жоқ онан артылған!! Осы жауапты алып оқыған соң, Нүрекең көзінен жасы аққанша күліп, масаттанып, біраз ойланып отырып Ахметолла қүрдасына екінші рет өлеңмен былайша хат жолдапты: Тапсырдым бүл жүмысты арнап саған, Құрдасжан тапсырмаға болма шабан.

230

Нағыз-шын тапсырмаға талап қылсаң, Табылар, қүдай біледі, əйел маған. Бүл жүмыс сəті түсіп орындалса, Болғанша үмытпан сені ақырзаман, Жəне де қиямет пен мақшар күні, Мен сені жаңылмастан есіме алам. Келмей жүр жоғарыда айтқан есебіме Əйелдер кездескенмен бірен-саран. Дегенмен бұйырымысы болар бір күн, О баста жазған шығар лауқы қалам. Біткенше осы жүмыс эй, қүрдасжан! Орнықпай көңілім де жүр болып алаң. Бірақ азамат-ақын, ағаштан түйін түйетін шебер-үста арманына жете алмай, ұрпақсыз кетті, жаладан үсталып атылып опат болды. Бірде "Қарашоқат" бекетінде түратын, "Төртқара" руынан шыққан Нүрекеңнің нағашысы Ашубай Жарымбетүлы деген молда шайыр-ақын Нұрмағамбетке əзілдеп: — Əтеңелет, Шектісің, Ау, түзаққа ептісің, Сары қымыз сапырып, Марқаның етін жеппісің, - деп, "сен балық жеп өскен Шектінің баласысың" дегендей тұспалдап хат жіберіпті. Сонда Нүрмағамбет: — Əтеңелет, Төртқара, Жайыңа жүр тек қана! Пейіштен шыққан балықтың Дəмін татып білмесең, Балыққа тойып көрмесең Балпағыңды жеп қара!! - деп хат жіберіп, нағашысын жеңіп кетіпті дейді....

2. Андағүл -> Сары, Бүха, Боқан, Нəдір — бүлар тоқалдан туғандар.

1). Бүха -> Азнабай, Адай. Адай -> Төлеп, Қойлыбай, Жүрін, Қөтенбай, Қабырға. Жүрін -> Нарымбет, Өмірəлі, Ізтілеу. Нарымбет -> Есмағамбет, Баймагамбет. Есмағамбет -> Жолдас. Баймағамбет —> Текебай, Қошқар. Текебай -> Жанділда, Ағыбай, Əбілда ■ Қошқар -> Рахметулла, Сақан. Өмірəлі -> Қəлен, Жүматай. Ізтілеу ->• Үзақбай, Қанатбай.

2). Боқан -> Қыдырбай, Тайқожа батыр, Байқожа. Қыдырбай -> Адамқожа, Бердіқожа, Лепесбай, Шегір, Қара. Адамқожа -> Сүйіндік -> Пірəлі -> Қашқынбай. Қашқынбай -> Оңғарбай -> Тəнен, Қенжеғара.

231

Тəнен -> Тойбазар, Жамағат. Тойбазар -> Жасқанат. Жамағат -> Парасат, Саясат. Кенжеғара -> Болат, Саламат, Сағадат. Тайқожа батыр -> Арғынбай, Айдынбай. Арғынбай -> Сламбай, Бекмырза Сламбай -> Нүрпейіс -> Керім, Нəжім — О, Қали — О. Керім -> Əбдіжəміл -> Кəрім. Қазақстан Республикасының Мемлекеттік сыйлығының лауреаты, бүкіл дүние жүзіне атағы белгілі жазушы, қазақтың халық жазушысы Əбдіжəміл Нүрпейісов ағамыз осы кісі! Бекмырза -> Жалмағамбет болыс, Сапа. Жолмағамбет болыс -> Рза -> Қабылбай. Сапа -> Байғабыл -> Берік, Серік, Рəшит. Берік -> Ғабит, Сəбит. Айдынбай -> Медеубай -> Смайыл -> Жансүгір, Ерекен Жансүгір -> Жолсүлтан (Жансүлтан), Нүрсүлтан — О, Жаңабай Жолсұлтан (Жансүлтан) -> Қорғанбек, Ғалым, Сəбет, Марат. Ғалым -> Мүрат, Ғабит, Шынболат. Сəбет -> Жанболат, Қуаныш. Жаңабай -> Əділ, Еркін. Еркін -> Нүрсүлтан. 3). Нəдір -> Қонақбай, Оразбай, Қарабай. Қонақбай -> Ахмет -> Оралбай -> Али, Асқар, Сексенғали. Али -> Пана, Жолан, Қасен, Тəшен, Нүрай. Асқар -> Сыраш. Сексенғали -> Қодар — О, Қойшы — О. Оразбай -> Қосжан -> Қуаныш —> Мұхтапі -> Сламғали -> Қоңшар. Қарабай -> Қаражігіт -> Бостыбай -> Семізек -> Баймағамбет. Баймағамбет -> Смағүл -> Мырзалы. Мырзалы -> Қаржау, Қашқынбай, Тоқсан, Жаңбырбай Қаржау н> Талғат, Қанат.

3. Ақтеке -> Мамбет, Байшора.

1). Мамбет -> Əліқүл, Бабас, Төлек. Аліқүл -> Үйрек -> Байтеміс, Нысанбай. Байтеміс -> Тасыр, Өтеген, Ізтілеу, Меңнияз. Тасыр -> Жылқыбай -> Елмағамбет, Қонысалы, Қөпес, Тəжен. Елмағамбет -> Əбділда, Шəуен -> Арыстан, Қорған. Қонысалы -> Қиюаш -> Əділберік. Қөпес -> Қуандық, Қуаныш -> Ожан. Қуандық -> Намазбай Тəжен -> Бүхарбай Өтеген -> Нұрпейіс, Еселбай, Байсалбай, Байшоқы, Жетпісбай. Нүрпейіс -> Қүлман -> Теміржан, Айдос — О. Теміржан --> Досым, Абай, Адай.

232

Еселбай -> Дəуленбай, Қүзембай -> Жанəділ. Жанəділ -> Ақбай, Руслан, Нүрлан, Ерлан. Дəуленбай -> Жиеналы -> Ақəділ, Бақəділ, Бақпан. Байсалбай -> Қөшекбай — О, Көшмағамбет — О. Байшоқы -> Тəжікбай > Қуат, Қанат -> Мүхит, Сəбит, Талап. Қуат -> Марат, Талғат, Берекет. Жетпісбай -> Сайлау, Сауат, Əліби -> Ержан, Гүлнар Сайлау -> Зейнеп, Серік. Сауат -> Сəндіби, Қойшыби, Тойлыби, Жаңаби. Ізтілеу -> (Мамық — қыз -> Зəкір — жиен) — О. Меңнияз -> Қүрманғазы, Қүлжан, Əбдісары — О. Қүрманғазы -> Нұртай -> Рзағазы -> Серік, Берік, Еркін. Құлжан -> Балғазы, Дабылдықара. Нысанбай -> Темірмолда -> Қалы, Əспе, Зайыр ~> Болат, Марат. Қалы -> Сабен -> Бүрхан, Аманкелді. Əспе -> Сыраш -> Алия. Бабас -> Үсенбай, Сердалы Үсенбай -> Байкөнек, Қожыр Үсенбайүлы Байкөнек > Тыңқы, Сəрсенбек, Шықыла, Есмамбет. Тыңқы -> Бекмамбет, Төлеубай Тыңқыүлы Бекмамбет -> Есмырза, Досмырза, Жолай — О, Асан, Алдаберген. Есмырза -> Мерей — О. Досмырза -> Əбдіразақ -> Ермек, Мүхтар. Асан -> Жалғас — О. Алдаберген -> Жақсықұл — О, Шынықүл -> Арман. Сəрсенбек -> Дүйсенбай -> Меңеш. Шықыла -> Мүстафа -> ТТТыман, Тілеп, Мендіш, Оразалы. Шыман -> Құрман -> Серік, Октябрь, Берік. Тілеп -> Бақытжан, Сағитжан, Мұхамбетжан, Бақберген. Бақытжан -> Қаршыға, Нұржан. Сағитжан -> Болат. Мүхамбетжан -> Дəулет, Ғабит. Меңдіш -> Жаңаберген, Жапаш. Оразалы -> Аралбай, Оңғарбай -> Асхат. Аралбай -> Алмат. Есмамбет -> Аманбай -> Байдəулет, Өмірзақ, Саламат. Үсенбайүлы Қожыр -> Балтөре, Жантөре — О, Қүнтөре — О. Балтөре -> Сағымбай, Қайыңбай, Төлеген. Сағымбай -> Нагашыбай, Қуатбай. Нағашыбай -> Тайжан, Қүрманай -> Руслан Тайжан -> Құттыбай, Бектібай, Бердібай. Қуатбай -> Əбіл, Əбіш — О. Əбіл -> Қабылжан, Мүхамеджан, Қайыржан. Қабылжан -> Бауыржан, Ғалымжан. Мұхамеджан -> Сəбит. Қайыржан -> Сабыржан, Кəрімжан.

233

Қайыңбай -> Ахмет, төлесін — О. Ахмет -> Ізтүрған, Нұртуған, Сағижан, Кемалаш. Төлеген -> Өмірбек, Темірбек. Тыңқыүлы Төлеубай -> Жолмағамбет, Ділмағамбет, Ермағамбет. Жолмағамбет -> Сапарбай, Шашанқара — О. Сапарбай -> Сүлтамүрат, Сұлтанай, Сұлтанбек. Ділмағамбет -> Досқара, Тəжібек -> Байдана, Райбай, Төкен, Əйтім, Досқара -> Əубəкір, Серік. Ермағамбет -> Əділхан, Өтебай, Бақтыбай, Асылан. Сердалы -> Бүркітбай -> Қалыбек, Орынбай. Қалыбек -> Боташ. Орынбай -> Дүйімбай, Дерімбай. Дүйімбай -> Төлеш, Айдаралы, Ізбас. Төлеш -> Есеналы -> Бəйтіш, Тілеужан -> Қойшыбек. Бəйтіш -> Райжан. Айдаралы -> Қалимағамбет Ізбас -> Тілеубай, Көптілеу, Жалғас, Дауман. Дерімбай -> Отаралы -> Ансап, Еңсеп, Əбілғазы. Төлек -> Қаражігіт -> Малтабар — О, Жолтабар, Манарбай. Жолтабар -> Үсенбай -> Өтеген -> Түңғышбай -> Бержан -> Қуаныш. Манарбай -> Тəйтібек, Медеубай, Демеубай, Алдажар. Тəйтібек -> Терек -> Дəрмахан — О, Жолмахан — О. Медеубай -> Молдахмет, Жанахмет. Молдахмет -> Жүмағали. Демеубай -> Тəжім, Тайлыбай. Тəжім -> Мейрімхан. Алдажар -> Жүматай, Үдер, Көшкін -> Қуандық Үдер -> Əлім, Сəлім.

2). Байшора -> Сүгір -> Тоқтағүл -> Арзығүл. Арзығүл -> Бегімбай, Иманбай. Бегімбай -> Бейімбет -> Сағындық, Жолмағамбет. Сағындық -> Үкəн. Жолмағамбет -> Өтеген. Иманбай -> Төкеш, Нүрмағамбет, Бірбет — О, Нүржаубай. Төкеш -> Нүрғали, Сырлыбай. Нұрмағамбет -> Қилыбай, Базар. Нұржаубай -> Сəптер.

4. Жəдік -> бəйбішеден — Өтеғүл, Тоқбике тоқалдан — Қазанғап, Түтқыш. 1) Өтеғүл -> Медет, Төбет Медет -> Тоңаша, Күшік Тоңаша -> Кенжалы, Нұрыш. Кенжалы -> Тілеулі. Тілеулі -> Сүйеубай, Əйтен, Изтай — О. Сүйеубай -> Шынберген -> Нариман, Балабай, Молдабай. Нариман -> Ғазиз, Ғалым. Балабай -> Рахымжан, Ғалымжан. Молдабай -> Нұрке, Елтан.

234

Əйтен -> Ислам, Əбдали, Қүдайберген, Жарылқасын. Ислам -> Ағүс, Дəуіт. Əбдали -> Мейрам -> Мажит, Өтеш, Асқар, Қүдайберген -> Жалғас, Алмас, Аралбек. Жарылқасын -> Нүржан Нүрыш -> Жиенқүл -> Қөкебай, Құрманғазы, Қазыбай, Кəрібай. Көкебай -> Дəрібай, Сəрсенбай. Дəрібай -> Панабек, Аманкелді -> Берік, Қани, Қасым, Абдул, Марат. Берік -> Нүржан. Қани -> Асылан. Абдул -> Пархат. Марат -> Асхат. Панабек -> Қасен, Серік. Сəрсенбай -> Қардар, Мұхтар, Болат, Асқар. Қүрманғазы > Қожахмет -> Қонысбай, Түгелбай, Жолшы, Шакрат. Қонысбай -> Ноябрь, Балтабай. Түгелбай -> Бауыржан. Жолшы -> Алмат, Талғат, Самат. Қазыбай -> Қиюаш -> Ерғүлан -> Аманжол, Есенжол. Кəрібай -> Райе, Дəймағанбет, Түрдығүл. Күшік -> Түрсынбай, Нəни. Түрсынбай -> Досбай, Қеней. Досбай -> Тиыштықбай -> Төремүрат, Төлеген, Жолмағамбет. Төлеген -> Жолшара, Жиеней Нəни -> Досбол, Қөбей, Жұмабай, Шахар, Есбол. Досбол -> Садық, Насыр. Садық ->• Ісенбай -> Қəрим. Насыр -> Қондыбай, Малдыбай -> Айкөрген, Бижан. Қондыбай -> Сисенбай, Бескен. Көбей -> Санбай -> Жолмырза, Қонысбай. Шахар -> Жалтен, Ермағамбет, Қүдайберген, Аманбай. Жалтен -> Мұздыбай, Мінажа, Сағынай. Мүздыбай -> Рашит. Мінажа -> Берік. Қүдайберген -> Жаңабай -> Ержан, Нүржан. Ермағамбет -> Байкісі, Бигел -> Шуақбай. Байкісі — О. Есбол -> Мьщбай, Дүзбай (ГеройСов.Союза), Эли -> Қибадылла. Мыңбай -> Атағүлла. Дүзбай -> Жалғас. Атағүлла -> Сағым -> Жақсы, Нүрадин, Теміржан. Төбет -> Ескене, Досқана, Қадір. Ескене -^ Күмісбай, Күсеп -> Жиенбай -> Наурызбай, Бодан, Теңізбай. Наурызбай —> Кəрібай. Күмісбай -> Таңат, Таңатар, Ырғызбай -> Қуандық. Таңат -> Қозбақ, Элле. Досқана -> Балықбай, Қарасай. Балықбай -> Болған -> Алымжан.

235

2). Қазанғап -> Қарақозы, Бөбек. Қарақозы -> Жалғасбай -> Сауат, Жақсылық ~> Болат. Сауат -> Жақсыбек. Бөбек -> Балғабай, Тұрғанбай -> Қуатбай — О, Қүлыш — О. Балғабай -> Бейбіт -> Қали, Əбдірбай, Меңдібай. Қали -> Мырзажан, Алпысбай -> Бекмұрат. Мырзажан —> Əбіш, Байжан, Бижан. Меңдібай -> Əлімжан, Мырзабай, Мырзалы, Мырзабек, Мирон (Мейірхан), Тағыберген, Марат, Сайлау, Марқа. Əлімжан -> Əлихан, Асқар, Əбілхан. Мырзабай -> Ықбал, Ордабек, Əділбек, Бахыт. Мырзалы -> Асылхан. Мырзабек -> Асылбек, Сұлтанбек, Нүрбек. 3). Түтқыш -> Төре -> Серікбай -> Тілектес, Мерген. Тілектес -> Серік. Мерген -> Сарқыт. ТОРЖЫМБАЙ Торжымбай -> Мəлім, Қартай, Көшімбай.

1. Мəлім -> Қараторжымбай.

2. Қартай -> Быламық -> Құл, Қиятас, Кенжеғүл, Қөбес.

3. Көшімбай -> Мамбетқүл, Ораз, Қарабатыр.

1). Мəмбетқүл -> Бағындық, Сағындық, Сүйіндік, Наурыз. Бағындық -> Талпақ, Аки, Шаян. Аки -> Жетпісбай —> Өмірбай, Жақсыбай. Өмірбай — Дүйсен, Дүйсенбай. Жақсыбай -> Дəуленбай. Шаян -> Таушабай -> Қосым, Шалабай. Қосым -> Сартай -> Əбау, Баймағамбет, Балмагамбет, Мырзағали. Шалабай -> Аймағамбет, Нүржан. Сағындық -> Қалматай -> Бекбауыл, Ақыл, Айла. Бекбауыл -> Оңғарбай, Оралбай, Сəрсенбай, Ізтілеу, Ахмет. Оңғарбай -> Зəкір, Жəми, Сақып, Ділда. Оралбай -> Əбдімəлік (Айыртау). Сəрсенбай -> Оразбай. Ахмет -> Əтен. Ақыл -> Есмағамбет -> Жолмағамбет, Ағырман. Сүйіндік -> Шыбынтай, Тінібек. Шыбынтай -> Тоған, Тастемір, Байтық, Байсал. Тасгемір -> Сүйірбас, Үкібас, Түген, Ботабай, Түйебай, Соқыр. Сүйірбас -> Қарабас, Турке, Бүркітбай, Қылышбай. Қарабас -> Жүбандық, Оспан, Əбубəкір, Байсары, Қүрақбай, Жарасбай. Оспан ->• Қонысбай Байсары -> Абаш, Шаймағамбет, Нүржігіт. Құрақбай -> Ыбрай, Сейіт, Рай.

236

Шаймағамбет -> Ахмет, Нұрғали. Сейіт -> Мүқанай, Сағитжан, Əбдімүрат, Төребай. Рай -^ Бақытжан, Қартбай. Ботабай -> Үлсейіт -> Жансейіт, Ақсейіт, Байсейіт. Ақсейіт -> Дүйсенали -> Бағымен, Əмнадин, Рамадин. Байсейіт -> Мəме, Қара. Мəме -> Рахмет, Қөптілеу-> Жандос. Рахмет -> Сейілхан. Қара -^ Сауя, Сахия -> Əсен, Жаңаберген, Бақаш. Сауя -> Сақтапберген. Соқыр -> Шортық, Қөбентай, Тынықбай, Отарбай. Көбентай -> Қалабай, Бисенбай. Қалабай -> Дияр, Рай, Қерей. Дияр -> Əйтжан, Зайтжан. Рай -> Мырзан, Қеңес, Совет, Октябрь, Қеңшілік Қерей -> Серікбай, Жаңбырбай. Бисенбай -> Үсен -> Оқан, Іззат. Тынықбай -> Мамытбай, Маманбай, Сисенбай. Мамықбай -> Садуақас, Рəбіл. Байтық -> Ақан, Нық. Ақан -> Пүсырман -> Мырзағүл, Есенжол, Қөшербай, Нөсербай, Қарман. Мырзағүл -> Қазыбек, Қазыбай, Қани. Қазыбек -> Бердіғали, Нағымет, Қартбай. Қазыбай -> Имамадин, Низамадин Қани -> Жақсылық Есенжол -> Есенбай, Бисен Көшербай -> Сəрсенқұл, Сүйін, Ыбырайым. Сəрсенқұл -> Əбдуали. Сүйін -> Зейіш, Мақшат. Ыбырайым -> Жамалаш, Жанболған. Нөсербай -> Еңсеп Қарман -> Есқази, Ерғали, Иса, Муса, Қорған. Нық -> Батыр -> Жоламан, Жолымбет. Жоламан -> Ізтүрған, Жиенбай. Жолымбет -> Жүбаныш, Əлдеш, Молдаш, Қүрмаш, Имаш. Байсал -> Мəт, Шот Мəт -> Қүлекен, Қүламан, Құлсары Қүламан -> Қөшербай, Шырақбай Қүлсары -> Көзмембет, Қөздібай, Жүсіп. Көзмембет ~> Ыбыраш, Іскендр. Ыбыраш -> Əшəлу -> Əліпбай -> Іскендр Іскендр -> Қемал, Шалыбай. Тінібек -> Ерназар, Текебай -> Жаманқұл, Ырысмамбет, Манай. Ырысмамбет -> Тəңірберген, Наурызбай -> Кеулімжай. Тəңірберген -> Кеулімқош. Манай -> Төлеген -> Боранбай, Күзембай, Ізмамбет. Боранбай -> Махамбет, Қалымбет. Махамбет -^ Тілеуберген.

237

Наурыз -> Қалдыбай, Борсық, Көшетер, Былай, Қүнан, Еламан, Қүлшық, Төлеш, Мүлкаман, Жоламан, Медет, Деме, Шама, Асан. Борсық -> Майыр, Түрай, Топы, Кішікей, Айғара. Тұрай -> Қүттыболат -> Сейіт, Құлсейіт, Ізбасқан, Бекмырза. Сейіт -> Андагұл, Жамантай, Нүрсүлтан, Есболсьш, Шамбала, Шаңгерей. Шаңгерей -> Нəсен, Мұрат. Құлсейіт -> Аймақ, Айдынбек, Қодияр, Данияр. Бекмырза -> Элен -> Қопшы. Көшетер -> Ылау, Дөнен, Сақау, Жаңғы. Дөнен -> Мынтай -> Рай -> Жанғана -> Жанар Отаралы -> Шаймерден, Исағали, Əбіш, Садуақас. ■ Дос -> Тоған, Дабыл, Сыдық, Амантай, Қарасай. Тоған -> Есалы -> Дияш, Қоқан, Тойғазы. Сыдық -> Алдаберген, Жанатай, Төребай. Амантай -> Мəден, Дабыл ->Қошабай. Қарасай -> Дүзкей. - Сақау -> Көлдей, Кеулімжай, Тоқай. Былай -> Манты -> Мəмбет -> Нəдір -> Жекей -> Ырзағазы, Төлеуғазы. Деме -> Қүрманай -> Аман, Жəки -> Серғазы. Аман -> Ермек, Орынғазы Шама -> Ержан, Боранқұл. Ержан -> Жабағы, Торытай. Торытай -> Абылай -> Қылышбай. Асан > Қарабас, Қарабура, Нұрлыбай, Шақа. Қарабас -> Өтеқұл, Жүмақүл. Нүрлыбай -> Аманқос, Қосан, Қенжебай. Аманқос -> Махамбетияр, Нəжімадин -> Алаш, Жабал. Қосан -> Ізбас — О, Сибас -> Сахи -> Мырзажан, Қенжебай. Кенжебай -> Жүсіп, Науан, Жақып. 2). Ораз -> Итемген, Сүтемген. Итемген -> Атабай, Өтебай, Меңдібай. Атабай -> Ерғазы — О, Жолдас — О. Өтебай — Бақтылы -> О. Меңдібай -> Қаржау, Нүржау, Байжау, Мықтыбай. Қаржау -> Өмір, Темір, Мыңжасар. Өмір -> Дəулетбай. Темір -> Жұмабай -> Манабай -> Игібай. Игібай -> Сыраш -> Қозыбағар, Жантөре, Хантөре. Қозыбағар -> Жаңалық, Жамбыл, Жабай, Əжібай, Сафилбаян, Сакетел. Жантөре -> Аралбек, Серік, Бақыт, Оңғар, Оңталап. Хантөре -> Жаңалық, Абай. Мыңжасар -> Үдербай, Қүдербай, Қыстаубай. Үдербай -> Сермағамбет, Қазыбай. Сермағалібет -> Сағитжан. Күдербай -> Балымбет, Толыш.

238

Балымбет -> Рахым, Сыламбай. Қыстаубай -> Ашан > Қосан -> Қылышбай. Нүрж.ау -> Жаңбыршы, Жылкелді, Сырлыбай. Жаңбыршы -> Мыса, Досымал, Төлеу, Ран, Өтен, Сексенғали. Мыса -> Оспан, Қошабай, Қиымбай, Нағымет. Досымал -> Садуақас -> Мүрат, Қуандық, т.б. Төлеу -> Аймағамбет, Бақтыгерей. Өтен -> Əбіл, Жəлел. Жылкелді -> Серікбай, Досмағамбет, Қошмагамбет. Серікбай -> С аймағамбет, Эли, Сейдан. Досмағамбет -> Сермағамбет. Қошмағамбет -> Қазмағамбет. Байжау -> Айтуған, Қайырлап -> Нұсқабай, Алдоңғар -> Алдасберген. Нүсқабай -> Ахмет, Сағитжан. Мықтыбай -> Қалабай -> Жайықбай -> Жасақбай. Жасақбай -> Қалымбет -> Қадір, Сəдір, Аққали, Заир.

3) Қарабатыр -> Байшаған -> Нүралы, Жəдігер, Телібай, Төлеп, Жаманбай. Нүралы -> Бəкен, Отыншы, Торы. Бəкен -> Жақсылық, Мыңжасар, Дүз. Жақсылық -+ Айтжан, Оңғар. Айтжан -> Күзембай -> Серік. Мыңж:асар -> Артықбай, Қобылан. Артықбай -> Жолдыбаи, Сейілхан, Жолмырза, Тілеужан, Нұрғали. Дүз -> Жұрман, Дабыл. Жұрман -^ Маханбет, Нүғыман. Отыншы -> Есқүл, Досқүл, Жылқаман батыр (атақты батыр осы!) Торы -> Шаған -> Қөкі, Сары, Тұрғанбай. Көкі -> Ағым, Бегім. Ағым -> Атантай, Оңалбек. Атантай -> Нарбас -> Жүмағали, Нұраш. Оңалбек -> Шəріп, Інжіліс -> Аманкелді. Сары -> Аманбай, Маманбай -> Берді -> Көптілеу, Ертілеу, Қөпберген, Тілеуберген, Мұхиядин. Түрғанбай -> Жайлау —> Омар -> Оспан. Жəдігер -> Дəріқүл -> Желдір -> Əбу. Телібай -> Отар, Орақ. Отар -> Ақту, Түйеші, Төлебай. Орақ -> Қайып, Тоқтамыс. Тоқтамыс -> Əтенбек, Айғырбек, Қүлшанбек, Қүрманбек. Қүлшанбек -> Сəрсенбай -> Ысқақ, Əбілмəжін. Төлеп -> Жақсыбай -> Қопабай, Қайырқүл -> Жансүгір, Меңдіəлі, Сердəлі. Қопабай -> Қанəлі -> Ідірейіс. Жаманбай -> Жақас, Түрым. Жақас -> Сарғылт, Піл, Саңырақ, Жілдебай.

239

Сарғылт -> Алманбай -> Шақан -> Сақуадин. Піл -> Қазыбай, Жалмырза, Жалымбет. Қазыбай -> Əки. Жалымбет -> Ысқақ, Иса, Муса, Нық. Түрым -> Жездібай, Нүрша, Алпыс, Қармыс, Сырлыбай. Жездібай -> Нарымбет, Қенжебай, Əбдікəрім. БИДАС (БИДА) Көгіс -> Бидас (Бида). Бидас (Бида) -> Қаражабай -> Қасаболат -> Қарамырза. Қарамырза -> Қосым -> Базар, Пірімжар, Құдияр, ( ...... - апасы). Базар -> Байсары -> Шойнақ -> Бекбалта, Кəмен. Бекбалта > Өстемір, Тəспенбет, Бажақ, Лабақ, Кəдірберген. Өстемір > Пірімбет, Ағымбас — О. Пірімбет -> Арыстанбай (ишан) сүпы, Данабай — О. Арыстанбай сұпы -> Бисеналы, Əбілда. Бисеналы -> Əбдірахман, Əбжəлел, Əбдірасулы. Əбдірахман -> Жасүлан, Руслан. Əбдірасулы -> Данияр. Əбілда -> Серік, Марал, Рүстем, Жасарал. Тəспенбет -> Жетес, Өтеш — О, Тілеулес -> Бөпежан -> Мүрат, Алашыбай. Жетес ч> Жеткерген, Оңғарбай. Мүрат -> Жексен Бажақ > Өтембет, Өтеулі — О. Өтембет -> Төлепберген -> Қайрат Лабақ -> Мəлік, Əзберген, Əбжəми Əзберген -> Үсенғазы. Əбжəми -> Түлкібай, Бағдəулет, Бақтыбай, Пірімжар -> Алдияр, Бекпенбет, Көбейсін, Тілеуберген, Наурызбай. Көбейсін -> Жəнібек ишан -> Смайл ишан, Өмірзақ ишан. Смайл ишан -> Шамша -> Жағыпар. Өмірзақ ишан -> Салиһижан (Сəли) Мақсүм, Оспания Мақсүм Салиһижан (Сəли) Мақсүм -> Əбиболла, Сағидолла, Ибраһим (Ыхрар), Сағитжан, қыздары — Мəлика, Нағима, Сағира, Кенжесүлу, Нүрсұлу. Əбиболла -> Əлішер Ибраһим (Ыхрар) -> Оразбек. Салиһижан жүбайы Үмытшақ менің енем Үлбосынның туған сіңілісі еді — Алтынбайдың жаманшасының Бəйімбеті Дос қызы. Тілеуберген -> Əмірей, Əуез Əмірей -> Қалмағамбет Əуез -> Шындəулет -> Рүстем. , Қүдияр -> Ділда, Қайырлап, Бабадау, Дайрабай, Баймұрат — О. Ділда -> Əйімбет, Ораз, Тұрымбет Əйімбет -> Асқар, Əскер, Омар — О. Асқар -> Əбу -> Садақбай.

240

Əскер -> Сары, Сахи. Сары -> Талапбай, Əсембай, Кенжебек. Сахи ~> Темірхан. Ораз -> Мырза —> Рəт -> Бисембай — О. Түрымбет -> Алданыш — О. Қайырлап -> Шалабай -> Пірім — О, Сайым — О, Əбдірейім. Əбдірейім -> Марат, Мүрат. Бабадау ~> Төлеміс, Сарымбет, Қазымбет — О, Баймұрат — О. Төлеміс -> Қарауымбет, Орхаш. Қарауымбет -> Оңдаш — О, Разақ — О, Рзағазы. Рзағазы -> Мəстібай, Алаш, Шархан, Қалас, Шəмет, Орхаш -> Жүмабек, Панабек — О. Жүмабек -> Дінислам -> Алмас, Ғабит, Ғарифолла, Ғани, Сəбит. Сарымбет -> Жолбосын, Оңдасын, Демесін, Сүйесін — О. Жолбосын -> Ағыбай, Теңел, Нүртай. Ағыбай -> Елтай — О. Теңел -> Аманқос — О. Нүртай -> Нүртуған, Нүрсүлтан, Нүржан. Дайрабай -> Сүйінғара -> Нүрғазы, Жүмағазы. Нүрғазы -> Жүбатқан, Аманғали, Жəкеш Жүмағазы -> Сұлтан, Чапай. Бір жылы Жақайымға Бидас, Жандос деген екі бала келіп, қарамағында жүріпті. Бидас (Бида) Жақайымның киімді баласы еді — тегі белгісіз. Жəкең Бидасты (Бида) Көгістің қамқорлығына берген — Көгістің бір баласының есебінде жүрген. Ал Жандостан -> О үрпақ болмай кеткен дейді. Бір жаугершілікте Бидастан тараған төрт үрпақты, — тоғыз жастағы Базарды, алты жастағы Пірімжіарды, үш жастағы Қүдиярды, жəне апасын — Бүхардан келген барымташылар тұтқындап алып кетіпті. Олар сол барымташылардың қолында жүргенде, Базар беталды Қүладүз белгісіз жаққа қашып кеткен еді дейді. Ал апамыз да ізінше екі інісін — Пірімжар мен Қүдиярды ертіп, Бүхардан қашып шығып, Қарақалпақ еліне келіп, Құдайқүл деген Қарақалпаққа күйеуге шығыпты. Осы кезде Базар екі інісі мен апасын Қарақалпақ елінен іздеп тауып алған еді. Ағайынды үш үл Қүдайқүл жездесінің қолында жүріпті, Көк теңізден (Арал теңізшен) ханның жылымына кіріп, балық аулаумен айналысыпты. Пірімжар ағасымен інісін ертіп Қарақалпақтан қашып шығып, Қызылдың қүмының ішімен Қазалыға келіп, онан Сыр бойында (Нүршада) отырған Көлімбет үрпақтарының аулына келіп қосылып, елге араласып, ұрпақтар тарап, Көлімбетке сіңіп "біз Көлімбет тайпасынанбыз" деп аталып кеткен еді. Осы кезде де Бидас (Бида) ұрпақтары "Көлімбеттің Бидасы" деген тайпаданбыз деп жүр. Ал шындығында олар Көгістен тарайтын тайпа, Көлімбетпен аталық қүқығы 241 бірдей.

16-952

НАЗАРША Көгіс -> Назарша. Бір аласапыран ел босып жүрген жылы Көгіске Назар жəне Ша деген екі бала келіп, қамқорлығында жүріпті. Көгіс осы екі баланы өзінің ұлы Бəйімбетке беріп, қамқорлығына алып өсіріп, ел қатарына қосуға тапсырыпты. Бірақ Ша өз еліне (Жобасы Əзірбайжан немесе Түркия елі болу керек) қашып кетіпті де, Назар түрақтап қалып қойыпты. Сол Назардан үрпақтар тарап, Бəйімбет ішінде өсіп, сіңіп, "Біз Бəйімбеттің Назаршасымыз" деп аталып кеткен еді. Сол екі баланың (Назар жəне Ша) атын біріктіріп айтып, қазір олар "Біз Назаршаның үрпағымыз, "Назарша" тайпасынанбыз" деп жүр. Назар (Ша -> О) -> Сырлыбай, Андағүл. 1). Сырлыбай -> Итемген, Ноған Итемген -> Бəлтебек, Кітап, Торғай * Бəлтебек -> Ақыл, Текебай, Қекшіл. Ақыл -> Дəуқара, Түйеші. Дəуқара -> Бисен, Байшора, Шаңдыбай. Бисен -> Жантілеу, Алымжан Жантілеу -> Кемадула, Атидулла Алымжан -> Аманбай, Нəрікбай, Сайлаубай, Елтай. Байшора -> Тілеуқабыл, Жолмырза. Тілеуқабыл -> Қайрулла (Қайыржан), Жандулла, Абдулла. Қайрулла -> Мүхтар, Қанат, Қабдол. Мүхтар -> Нүрхан, Əлихан. Қанат -> Ахан Жандулла -> Ришад, Еркін Шаңдыбай -> Құдайберген, Омарқали. Қүдайберген -> Сисенғали, Жүмабай, Жүмажан, Сисенбай. Кітап -> Оралбай, Ойымбай -> Нарымбай, Айымбай, Обайдулла. Торғай -> Бəйті, Қалпақ Бəйті -> Айжарқын, Байжарқын. Айжарқын -> Дүйсембай, Эли, Əділше. Эли -> Сатпағамбет -> Жаңатай Қалпақ -> Төлеубай, Еселбай. Төлеубай -> Сүлеймен -> Жанғазы, Иманғазы, Нұрғазы. Жанғазы -> Ермекбай -> Сағымбай, Сағынай. Еселбай -> Өтеулі, Мамырбай, Тəжікбай, Наурызбай, Сарыбай. Мамырбай -> Имандос -> Есіркеп. Ноған -> Алаша, Тоқаша, Жанғабыл. Тоқаша -> Тəке, Дəндір, Қарағұл, Мырзабек, Сарбас, Үрістем, Малай, Манабай, Оразбай. Қарағүл -> Бəлкенбай, Тормантай. Бəлкенбай -> Төлесін.

242

Тормантай -> Қалдыбай, Исатай, Қази -> Байзақ. Қалдыбай -> Бұғыбай, Бүхарбай, Мұнарбай. Манабай -> Аймахан -> Əбдіразақ, Өмірзақ -> Сəрсенбек, Қалдыбек Оразбай -> Сағым -> Орналы -> Қүттық, Құрманай, Қенжебек.

2). Андағүл -> Қасаболат, Жақсыбай, Шақан. Қасаболат -> Майемген -> Əуез, Балкот, Оразбай. Əуез -> Өмірғүл, Меңдіғүл, Шуақ. Өмірғүл -> Өкі, Дөңкі. Меңдігұл -> Үйқас, Ниязбай -> Сүйеу -> Дияр -> Бершен, Ермағамбет, Сəлмен. Балкот -> Алпан, Наурызалы -> Иманбай, Меңдалы Иманбай -> Əбжат, Қартан. .■■- Меңдалы -> Бершен -> Асан, Ермахамбет, Саян. Асан -> Төлеп -> Өмірбек, Өміржан, Өміртай. Өмірбек -> Аманкелді -> Дəулетхан. Өміржан -> Арман, Абзал. Арман -> Ғазизбек. Ермахамбет -> Əлмен -> О, Сəлмен -> Темірбек, Қасьиугбек, Досымбек, Əлібек. Саян -> Хантөре -> Елші -> Серік, Қанат, Талант. Алпан -> бəйбішесінен — Піралы, Сағымбай, екіншіəйелінен — Алпысбай, Тоқсанбай, Бөденбай, Жетен, үшінші əйелінен — Қарақойшы. Алпанның үш əйелінен жеті үлы болған. Піралы -> Бəймен, Жүмыр, Қартпан Сағымбай -> Таңатқан, Нарбай, Нүрбай. Таңатқан -> Əбу -^ Еңсеп. Нарбай -> Сапа, Жанзақ, Опа, Жүмағали. Нүрбай -> Молдағазы, Бəйдулла, Мұхамбетқазы. Байдулла -> Рахметулла -> Айбек. Мүхаметқазы -> Ибадулла -> Ғабит, Сəбит. Алпысбай -> Еспағанбет, Сейіт. Еспағанбет -> Сейілхан, Жүсіп, Қəрім -> Сəкен, Шора. Сейілхан -> Алмат. Жетен -> Айжан ->• Қуат, Шəріп, Əміржан. Қарақойшы -> Сарымсақ -> Бөкебай, Кəдір -> Кемал. Бөкебай -> Сембай. Оразбай -> Сүйіндік, Қуандық Сүйіндік -> Түгелбай, Шаңбай Түгелбай -> Шоңтақбай, Орақбай Шаңбай -* Қандаза, Ерімбет Қандаза -> Қашқанқұл, Жиенбай ~> Мəдияр, Қəдек, Тойбазар. Ерімбет -> Елшебек, Нəршебек. Елшебек -> Алдан, Сабан -> Аманияз -> Зейнолла. Алдан -> Аманғүл, Имаш. Аманғүл -> Жамаш, Бақыт, Сақыт.

243

Қуандық -> Арыстанбай, Қашықбай -> Жəлімбет, Шақар, Алдасүгір, Байсүгір. Арыстанбай -> Тінəлі -> Əбіш. Шақар -> Байқуат. Жақсыбай-> бəйбішесінен — Құрамыс, Арқары, Қара, екінші əйелінен — Боранбай, үшінші əйелінен — Аманбай, Байшолпан, Байтілеу, Корен. Жақсыбайдың үш əйелінен сегіз үлы болған. Арқары -> Тоқтыбай -> Ермек, Байсымақ, Бисбай. Ермек -> Сатыпалды -> Бердібай -> Əбдібай, Ертілеу. Байсымақ -> Қосбай, Досбай. Қосбай -> Алдоңғар -> Іскендір. Досбай -> Қөшербай, Қойлыбай -> Тəкір, Шазада. Қөшербай -> Əлдірза, Жандулла. Бисбай -> Роман -> Сүлтанғали -> Жолмүрат. Қара -> Байсал, Жантемір. Байсал -> Жəлімбет, Өтебай -> Манасия Жантемір -> Нүрсейіт -> Нүрбай, Сартай, Жағалтай. Боранбай -> Сəңкібай, Аманғұл, Өтеген. Сəңкібай -> Таңсықбай, Жанай, Түгелбай. Таңсықбай -> Момын, Есенбай, Қаржаубай. Момын -> Нүрмағамбет -> Мектепберген -> Рақымбер-ді, Шора. Есенбай -> Сақтапберген. Қаржаубай -> Əбдірахман, Сəден -> Қуан, Жадырасын, Байбақ. Əбдірахман -> Қалыбай. Түгелбай -> Сəтбай, Тілеубай, Жөнеубай, Үдербай, Сарбай — О. Тілеубай -> Мəжікбай -> Шынтемір, Ерболат, Шынбақи. Шынтемір -> Нүрбол, Аймүрат. Жөнеубай -> Сары, Шəкебай. Сары -> Нүрмаханбет -> Зинадин, Айнадин. Үдербай -> Йманғазы -> Амангелді, Аманғали, Амантай. Өтеген -> Төлеміс -> Жұмық -> Иманалы -> Еңсеп. Аманбай -> Бүркітбай, Мүшан -> Жүндібай, Тынымбай. Жүңдібай -> Мьщбас, Ысқақ. Мыңбас -> Шəріп, Жандос, Қалдос. Байшолпан -> Үлықпан, Тұғыр -> Нүртай -> Эли, Сағидулла, Сабыт. Байтілеу -> Еламан, Ізтілеу, Елеусіз -> Сақтап, Сағынадин -> Алдаберген. Сақтап -> Əкіш. Еламан -> Убайдулла. Ізтілеу -> Жəнияз, Ниязбағамбет. Жанияз -> Имамадин -> Зəкіржан, Шəкіржан. Корен -> Өмірзақ, Қара, Дəуленбай, Жылбай. Өмірзақ -> Арыстан, Ильяс, Нəби, Жақып -> Шауқан, Нүгы-ман -> Қемаладин. Шауқан -> Сахи.

244

Нəби -> Қартбай Қара -> Биекен -> Үмбетжан, Мақажан, Кəдірмағамбет. Дəуленбай -> Иса, Муса, Жəнəбіл, Смағұл. Иса -> Нүрыш, Жақсыбек, Нүрхан. БӨЛЕК Əлім -> Жаманақ -> Шыңғыс -> Қалу (Мəку) -> Бөлек Сол заманда қазақтың бақуатты бір байы əкесіне ас жасап, үш жүздің адамдарын асқа шақырыпты. Сол асқа Жаманақтың үлкені Шыңғыс атамыз қатыспақшы болып күндік жерді бетке алып жолға шығады. Түс ауғанда намаз оқу үшін жол шетіне бұрылып шығып, кідіреді. Жол шетіндегі ағаштың көлеңкесіне келсе, ұйықтап жатқан 8-10 жас шамасындағы бір баланың үстінен шығыпты. Намазын оқып болған соң, баланы оятып алса, ашығып, шөлдеп, талықсып қалған екен дейді. Аузына торсығынан су тамызып ішкізіп, шөлін қандырып, есін жиғызып жөн сүрайды. Бала: "Əке-шешем де, жанашыр ағайын туысым да жоқ, тұлдыр жетіммін," - дейді. Шыңғыс баланы атына мінгестіріп ала кетеді. Ас жасалып жатқан ауылға жақындағанда, екінді кезінде, Шыңғыс баладан: "Атың кім?" Егер басқа қамқор болар ешкімің жоқ болса, онда маған іні боласың ба?" - деп сүрайды. Бала: "Атым Мəку, Сіздей агам болса, арманым болмае еді", - дейді. Сонда Шыңғыс: "Ендеше, екеуміз келісіп алайық. Мен алдымыздағы көрінген ауылға асқа бара жатырмын. Осы жерден түсіп, сен де сол ауылға өз бетіңмен барып, көппен араласып тамақтанып, қонатын бол, көп ішінде сенің кім екеніңді ешкім білмейді, тамаққа тойып алып үйықтап демал. Ертеңіне асқа жиналған көп елдің бір шетіне шығып: "Жаманақ деген кісінің баласы едім, Шыңғыс, Өріс, Бəубек деген ағаларым бар еді. Менің жастау кезімде ауылымызды жау қалмақтар шауып, малымызды барымталап алып, мен жау қолында түтқын болып кетіп едім. Қазір есейген соң қалмақтардан қашып қүтылып, елге келе жатқан бетім осы еді. Қадірлі халайық, араларыңызда сол менің туыстарымды білетіндеріңіз бар ма, бауырларыммен табысуға көмектесіңіздер?!" - деп сұрау сал. Сол кезде мен де бір шеттен: "Уа, жамағат! Сонау бір жылы жау қалмақтар бүйқыт жатқан ауылымызды төтеннен келіп шауып, мал-жанымызды олжалап кеткенде ішінде Мəку деген інім де кетіп еді. Егер тірі жүрсе, есейіп елін табатын уақыт жеткендей болды. Араларымызда ол туралы білетіндеріңіз бар ма?! Болса, қуанышты хабарын айтып, сүйіншісін алыңыздар," - деп жар салармын. Бірақ көптің ішінен біреулер ініңнің қандай белгісі бар еді деп сүрауы мүмкін. Сонда мен не айтамын, тал бойыңда қандай белгі бар еді?" - деп сүрапты. Сол кезде бала (Мəку) жейде көйлегін шешіп, арқасындағы алақандай меңінқалын көрсетіпті. Сонымен екеуі мақұлдасып, екі бөлініп жүріп ауылға келіпті...

245

Əдеттегідей ас беретін бай ауылы үш жүзден келген адамдарды арнайы тігілген үлкен ақбоз үйлерге орналастырып, көліктерін жайлап, өздеріне ас əкеліп қызмет етіп жатты дейді. Үш жүзден келген игі жақсылар ас иесіне: "Алла қабыл етсін, əруақтарға тие берсін!" - деп, оң тілектерін айтып, аталы сөздер бастап, тəлім-тəрбиелік өсиетті ғибратты əңгіме-дүкен қүрып отырды дейді. Сыйлы қонақтарға сапырылып, сары қымыз қүйылды, табақ-табақ ет тартылды дейді... Міне, осы көптің бірінің ішінде, Шыңғыс айтқандай, Мəку де бар еді дейді... Ертеңіне кешегі екеуінің уəдесі бойынша, Шыңғыс бір шеттен Мəку бір шеттен, əрқайсысы өзінше бірі інісін іздеп, екіншісі бауырын (ағаларын) іздеп жар шақырып сүрау салып, көпшілікке хабар таратыпты. Хабар бірден бірге жетіп таралып, Шыңғыс пен Мəкуге естіліп, олар сол жерде кездесіпті. Шыңғыс "інісінің" арқасында алақандай меңі бар екенін айтып, көптің көзін жеткізіп, "інісін" сол жерде қүшақтап бауырына басыпты дейді. Астан кейін Шыңғыс "інісін" (Мəкуді) ауылына əкеліп, ауылаймақты жиып, той жасап өзіне бала етіп алыпты. Арқасында қалы-меңі болғандықтан оған "Қалу" деп қайтадан ат қояды. Себебі тал бойында меңі-қалы бар баланың атын "Меңдібай", "Қалдыбай", "Қалдыбике", "Қалу" т.б. қоймаса, меңі-қалы өсіп кетіп, ол баланың өміріне зиянын тигізеді деген халық арасында үғым бар еді. Қалу (Мəку) мінез қүлқымен де, тындырымды ісімен де жаңа тумаларына, ағайындарына да жағымды болады. Оған қүда түсіп, Зеріп деген бір қызды əйелдікке алып береді, отау тігіп өз алдына бір шаңырақ етіп шығарады. Зеріп екі қабат болып, қуаныштары қойнына сыймай нəресте күтіп жүргенде, тағдыр Қалудың ғүмырына тосқауыл жасап, жігіт ауыр дертке үшырап қатты науқастаныпты. Ол ауру меңдей бастаған соң, өлетінін білген болуы керек, Шыңғыс əкесіне оңашада шындығын ақтарып айтыпты дейді: Əкесінің аты — Сирақ, оның əкесі Ноғайлы Мүсахан Едіге батырдың төртінші ұрпағы (шөпшегі). Мұсаханның бəйбішесінен Орақ, Мамай, Алшағыр, Сирақ, ал тоқалынан Ысмайыл (Əнжі Ысмайыл деп аталған алаяқ еді дейді), Шамай, Арыстан, Қабылан, Аймамбет, Саймамбет, Қонақ — он бір баланың бірі Сирақтан туғанын айтыпты дейді. Мүсахан қайтыс болғаннан кейін, Орақ хан болып түрғанда, "Əнжі Ысмайыл" өзінің жақтастарымен бірігіп, күндестікпен Орақты айла-сүмдықпен өлтіреді. Ысмайыл өзі хан болу үшін енді Орақтың ұлдары Қарасай мен Қазиды да өлтіріп, қүтылудың жолын іздейді. Сөйтш жүргенде ілім-білім іздеп алые жұртта оқып, оқудан еліне қайтып келе жатқан Қарасай мен Қазидың інісі Айдынділмаш елге жақындағанда ЬІсмайыл Мəкуді ертіп алып, оның алдынан қарсы алған болып шығыпты дейді. Бірге келе жатқан жолда Айдынділдамаштың садағын алдап алып, Мəкуге беріп, аңқау інісін ту сыртынан Мəкуге атқызып өлтіртеді. Енді Ысмайыл сүм Мəкуді өлтіру үшін Қырымнан 246

жаутершіліктен қайтып келе жатқан Қарасай мен Қазиға: "Айдынділмашты Мəку өлтірді," деп шүғыл хабар жібереді. Сонда Мəку осы хабарды өзінің басқа бір жақтас жанашырынан естіп, алдауға түскенін түсініп, кінəлі екенін енді біліп, бас сауғалап, өзін өлімнен қүтқару мақсатында елшен қашып бет алды қүла дүз кете барады. Сол кеткеннен келіп, ашығып, талықсып жатқан жері осы еді дейді. Оның үстінен Шыңғыс атамыз шығып, Мəкудің өлмей аман қалуына себепші болған екен дейді. Осы хикаяны айтып болып Қалу (Мəку) əйелі Зеріптің екіқабат екенін, үл туса атын Бөлек деп қоюды аманат етіп тапсырыпты дейді. Сөйтш Қалу (Мəку) Зеріпке үйленгеннен алты аи өткенде дүниеден өтіпті. Бүл хикаяны кезінде Шыңғыстан басқа ешкім білмепті. Өлер алдында иманын үйіріп отырған молда сөзге келмей, ауыр хал үстінде жатқан Қалудан дінін, тегін сұрап отырыпты. Қалу молдаға дастархан шетінде жатқан сүйеқті ымдап көрсетіпті дейді. Оның осы ымынан Қалу (Мəку) ақсүйек тегінен екенін молда түсініпті. Жесір қалған Зеріп, Қалу өлгеннен кейін үл туып, оның атын əкесінің өсиетіне сəйкес Бөлек деп қойып, Жаманақтың Шыңғысының бір үрпағы деп санапты. Зеріп əжеміз ақылды, киелі адам болған дейді. Оны мына аңыз əңгімеден байқауға болар еді. Жесір қалған Зеріпті əмəнгерлікпен некелеп алу мақсатында бірде Шыңғыстың інісі Бəубек əйелімен бірге Шыңғыстың үйіне сыбаға табақ əкеліп сүхбаттасып отырады... Қайтарында Шыңғыс ағасы үрдіс бойынша Бəубектен бүйымтайын сүрайды. Ал Бəубектің əйелі оның алдын орап сөз айтқызбай, Зерштен Бəубекті қызғанып, оны некелеп алғызбау мақсатында Шыңғыстың атақты жүйрік көк атын — "Ақмоншақты" қалапты дейді. Сонда Шыңғыс атамыз: "Бəубекке осы Зеріп келінді некелеп қоссам ба деп жүр едім, атты сүрағаны несі, сірə Бəубектің түқымы-ұрпағы аздау болатын шығар?!" - деп, ренжіңкіреп жүйрік атын беріп жіберген екен дейді. Шынында Бəубектің үрпағы аздау таралған еді. Мүнан кейін сыбаға табақ алып, Өрістің бəйбішесі келіпті. Ол Шыңғыстан Зеріпті сүрайды. Ал Зеріп қиналып, барғысы келмей: "Ізімде Бөлегім бар ғой, оны қайда тастаймын?!" - деп сылтау айтыпты дейді. Дегенмен өзара түсінісіп, Шыңғыс Зеріпті Өріске некелеп атастырып қосып: "Өрістің үрпағы көп болар," - деп айтқан екен дейді. Шынында қазір Өрістің үрпағы өсіп, қалың елге айналды. Қалап алуын алғанымен Өрістің бəйбішесі іштей қызғаныш жасап, Зеріпті онша жақтыра қоймайды. Бір жылдан кейін жүрт ауыстыру мақсатында Өрістің ауылы көшіп жатқанда, толғақ қысып босанғалы жатқан Зеріпті Өрістің бəйбішесі абыр-сабырды пайдаланып, ешкімге байқатпай, жүртқа тастап кетіпті дейді. Ауыл жаңа жұртқа қонып, үй тігіліп жатқанда бəйбішеден туған Өрістің баласы Айдарбек шешесі Зеріптің жоқ екенін байқап, атына мініп кейін қалған жүртқа қарай Зеріпті іздеп шаба 247

жөнеледі. Көшкен жүртқа жақындағанда құшағында қүндақтаған баласы бар Зерштің күймелі арбамен келе жатқан алдынан шығады. Жақындағанда арба ғайып болып, Зеріп жаңа туған баласымен өзі шыға келеді. Айдарбек бүған таңданып, Зеріпті баласымен ауылға алып келеді де, анасына көргенін түгелдей айтады. Сонда ашу қысқан күндес бəйбіше: "Онда, қара маған!"

- деп, күбіні пісіп-пісіп қалғанда ішінен екі үйрек құс пыр етіп үшып шыққан екен дейді. Сондағы Зерштің қүндағындағы бала Есеналы еді дейді. Осындай текті, киелі аналарымыздан туып тараған ұрпақтардан талай билер, батырлар, мемлекет қайраткерлері, ғалымдар, ақындар, сазгерлер т.б. шыққан ғой! Бір жаугершілікте Қаракесек Жақау батыр Қалмақтан екі үл Ноғай, Шоңай, екі қыз — Жекей, Қасай түтқындап алып келіпті дейді. Екі үлды өзіне бала етіп алып, Қасайды əйелдікке алыпты, ал Жекейді Бөлекке тоқалдыққа беріпті дейді. Сонымен Шыңғыс атамыз жолдан тауып алған бала Қалудан (Мəкуден) бір үл Бөлек қалып еді. Бөлек -> бəйбішесінен — Айт, Бүжыр, Жекей тоқалынан — Ақмалай, Олжабай, Шағатай, Бүғыбай, Жаңабай. Жекейден туған бес балаларының үрпағы кейін шешесінің атымен "Бес Жекей" руы аталып кетті — "Шекітіміз" дейді. Бүлар Ақтөбе облысының Ойыл ауданыңда мекен етіп түратын ел. Бөлектің жеті балаларьшан тараған үрпақтар "Қыр шектісі" атанған. АЙТ Айт -> Тілеу, Қабақ, Сарша.

1) Тілеу -> Аққыз деген бəйбішесінен — Мөңке. Мөңке бес жасқа толғанда Тілеу қайтыс болыпты, ал Аққызды ішсі Саршаға некелеп қосыпты. Аққыз Саршадан төрт үлды болған, ал олардан тараған ұрпақтар "Біз Тілеуміз" деп (атаған) кеткен.

2) Сарша -> Ескірмес, Алдаберлі, Əтенбек, Жақсыбек. Алдаберлі -> Тəңірберген, Қазыбай, Қүлтума, Жолтума, Қалмамбет. Тəңірберген -> Жолдыбай -> Шыман -> Мырзағүл. Мырзағүл -> Өтеғұл, Бидағүл, Сидағүл, Даңғүл.

3) Қабақ -> Ханкелді, Жанкелді, Төлес, Аралбай, Айбек. Ханкелді -> Пұсырман, Қалдыбай — О, Қайыпберді, Жол дыбай, Шіңгір. Пүсырман -> Қарабас, Қалыбек, Жарас, Өмір, Сексен. Қарабас -> Тінəлі, Қосəлі, Жапақ, Досəлі, Бекəлі. Тінəлі -> Арыстан, Ерназар батыр. Жапақ -> Бəсен -> Серкебай, Еркебай, Кетібар батыр, Ақпан, Тоқпан, Көбес. Серкебай -> Бекет батыр (Салмойын). Көтібар батыр -> Есет батыр, Дəрібай, Сарбөпе, Шынтемір, Сатай, Матай. Қабақ Есет батыр (1807-1885 ж.ж.) осы кісі.

248

Есет батыр -> Хандін, Сүлеймен. Хандін -> Əби -> Кенен -> Төлеу Дəрібай -> Сейтжаппар —> Ғапу. Қалыбек -> Сегізбай Сексен -> Жыға бəйбішеден — Саңырық, Байдана, Бағым, Сырдақ, Едіге, Тайғана, Шонам, Бəйтерек, Қалмаққызы Қани тоқалдан — Жігітек, Жолғүтты, Ердана, Сарым, тауып алған Кірме — Соқыр, Бұхарбай, Қаршыға. Сексен аса бай болған, ал Жарас атақты мерген, жауынгер батыр, сері жігіт болып өсіпті. Бір жолы қалмақтарға қарсы со-ғысқа кетіп бара жатқанда Жарас Сексеннің бəйбішесі Жығаға келіп: "Не əкеліп берейін", - деген екен. Сонда Жыға: "Мен қартайдым, мына Сексен ағаңа бір тоқал əкеліп берсең болады", - депті. Жарас сол жортулында қалмақтан Қани деген қызды түтқындап əкеліп Сексенге тоқалдыққа қосқан екен дейді. Сексен өлер алдында сүйегін Жығадан туған кенжесі Бəйтеректің үйінен шығарарсыңдар деп өсиет айтыпты, бірақ сол аманат өсиетін орындаганымен бұған Қани тоқалы қатты өкпелеп: "Неге кіші баласы Ердананың үйінен шығармадыңдар, қалмақ қызы тоқалдың баласы дегендерің ғой?!" - деп намыстанып, Сексеннің ауылынан көшіп кетіпті де, Қалдыбектен туған Сегізбайға тиіп алыпты... Не деген туымдылық?! Сол кезде Пүсырманның бес баласын сипаттап елде төмендегідей өлең шығарылыпты: — Қарабасты найза беріп жауға қой, Қалыбекті айқайлатып дауға қой, Жарасты қырындатып қызға қой, Өмірді таяқ беріп малға қой, Сексенді пышылдатып асқа қой. Бағым -> бəйбішеден — Жолдыбай, тоқалдан — Молақ, Олақ, Шерік, Қүдайберген. Молақ -> Ыдырыс Жылдабай -> Əуез, Əзберген, Тəнет, Сəдір, Қенже Əуез -> Сақан, Үмбетай, Бақыт. Əзберген -> Дəулет Тəнет -> Жалтума. Сəдір -> Күреңата. Кенже -> Қожахмет, Қонай. Қожахмет -> Сүлеймен, Тілеу, Зүлхарнай. Сүлеймен -> Оспан, Нүртаза, Али, Иса, Бүрымқүл. Тілеу -> Мүса, Мүстафа. Мүса -> Қалует, ЬІбырайым. Қалует -> Алдоңғар. Зүлхарнай -> Атақожа. Қонай -> Мүханбетияр, Алдияр, Дəулетияр, Қүдияр, Бақтыгерей, Төлеген, Ханкерей, Сейткерей. Мүханбетияр -> Якуда, Құттыбай, Қүдас, Сүлтанкерей. Қүттыбай -> Сансызбай. Алдияр -> Жалмағамбет. Бақтыкерей ~> Айдарқұл. Төлеген -> Бүркіт, Тəжібай, Бүркітəлі, Аманжол, Сəбила — қыз.

249

Ханкерей -> Өтеғүл, Данаш, Мінаш. Қайыпберді -> Сүгірəлі. Жолдыбай -> Өтен, Байау -> Жəмеш, Жəми. Шіңгір -> Мырзакелді, Қожакелді. Мырзакелді -> Сүгірбай, Түгелбай, Түрсынбай, Қойшыбай. Сүгірбай -> Нүрман, Сары, Бəйекен, Меңдіқұл, Құлман, Аманқүл, Таушанбай. Нүрман -> Тілембет -> Сапа -> Абат, Алуадин. Абат -> Сағи -> Жəли — О, Уəли, Əби, Темір, Бақыт -> Алтынбек. Уəли -> Жасүлан. Əби -> Темірлан. Темір -> Нұрлан, Руслан. Сары -> Шөлік -> Тарал, Бəйімбет, Байжігіт. Марал -> Алдаш, Спан. Алдаш -> Батырхан. Бəйекен -> Бердіразақ, Разақберген, Шапшаң (Рахманберді), Размағанбет, Көшмағанбет, Əуезмағанбет, Аймағанбет. Бердіразақ -> Қуатбай, Медетбай. Медетбай -> Серікбай -> Сүндетбай. Шапшаң (Рахманберді) -> Қазтуған, Байтуған. Размағанбет -> Ермұхан -> Бақытжан. Көшмағанбет -> Кенжалы, Медеталы, Ақжол Əуезмағанбет -> Үснадин, Насрадин Түгелбай -> Серібай, Дəуленбай, Есжан. Серібай -> Үбайт Дəуленбай -> Кəдір, Қитжан Есжан -> Əмит. Түрсынбай -> Құлболды, Жалбыр, Қүрман. Қүлболды -> Əлімбет, Досан. Əлімбет -> Яхия Досан -> Закария, Шəкір. Жалбыр -> Нүртай -> Айпан, Элен. Құрман -> Нияз. Қойшыбай -> Медеубай, Жүмамүрат, Түрғанбай. Жүмамүрат -> Үзақ Түрғанбай -> Өтеміс, Қизат. Жанкелді -> Жаңалық, Қүтыбай, Рай, Онбай. Жаңалық -> Таласбай, Бөгенбай, Қүдас Қүдас -> Аспантай, Матай, Есторы. Аспантай —> Қорқыт, Беркіт, Жұмағүл, Қүлыш, Сары. Қорқыт -> Бимырза -> Төлебай, Жүмабай Төлебай -> Төлепберген (профессор) Төлес -> Ақмырза, Бақтыбай батыр (Есімі Жаманақ үрпақтарының үранына айналған батыр осы кісі!) Ақмырза —> Наурызбай Бақтыбай батыр -> Асан, Қүдас, Жəдігер, Есалы, Қараша. Аралбай -> Уақ, Қазақай, Қырғыз — бүлар кірмелер дейді.

250

Айбек -> Бекежан -> Байрақ, Қайрақ, Тайлақ, Қалнияз ишан. "ҚызЖібек" эпосында Төлеген мырзаны өлтірген осы Бекежан Айбекүлы еді дейді. БҮЖЫР Бүжыр -^ Назар, Шүрен.

1. Назар -> Қүбатай, Қосым, Бəйімбет, Есейтемір, Жақсылық, Сəңкібай, Айдар, Жортпас.

2. Шүрен -> Жартыбай, Төлеп, Қөшкінші, Жаман, Аман, Кешубай. Бүл Назар, Шүрен екі аталықтан үрпақтар көп тараған — Ақтөбе, Атырау, Орал облыстарында түрады. Атақты төкпе ақынымыз Нүрпейіс Байғанин осы Шүреннен шыққан үрпақ еді дейді. Осы екі аталықты толықтырып жалғастыруды кейінгі Назар, Щүрен ұрпақтарынан бір шежіреші шығып жазар. Бізде мүны жалғастыратын дерек əзірге жақ болып түр?! Төлесүлы Бақтыбай батыр 1698 жылы туған. Ол 17 жасынан бастап 1715-1760 жылдар аралығында, Жоңғар басқыншылығы мен патшалық Россияның отаршылдық саясатына қарсы қазақтың бүкілхалықтық үлт азаттық соғысына қатысқан қаһарман батыры еді. Оның аты Əлім ұрпақтарының Жаманақтан тараған жауға шапқан сарбаздарының үранына айналған. Жауға қарсы шапқанда олар: "Бақтыбай! Бақтыбай!" - деп ұрандап шапқан екен дейді. Қасиетті батыр бабамыздың бейіті Ақтөбе облысының Байғанин ауданында, Жем өзенінің бойында, "Қарасақал əулие" қорымында. Оның бейіті мемлекеттік жəне тарихи ескерткіштер санатына тіркелген. 1998 жылдың 24-25-26 қыркүйек күндері Республика деңгейшде оның 300 жылдығына Шалқар ауданында ас беріліп, басына сəулетті кесене (мазар) салынды. ӨРІС Əлім -> Жаманақ -> Өріс. Өріс -> бəйбішесінен — Айдарбек, əмеңгерлікпен некелеп алған тоқалы Зеріптен -> Есеналы. АЙДАРБЕК Айдарбек ->• бəйбішесінен — Түрсьш (Қара Татран), Қүтым (Ақ

Татран), ал осы екі баладан тараған үрпақтарға "Татран" деген ру атағы берілген дейді, "Татран" деп жеңгелері атаған көрінеді. Қыздай алған əйелінен — Алтынбай мен Күлік егіз туған, үшінші əйелінен -> Ардана.

251

I. ТАТР АН 1 . 1 . Ақтатран (Қүтым) -> Бапан, Жақсылық, Шоң, Құтыбай.

1) Бапан -> Қуатбай, Медетбай, Жаржан Қуатбай -> Ерназар Медетбай -> Ізмағамбет, Тəжі, Төлеу. Ізмағамбет -> Төребай -> Құрышбек. Тəжі -> Қожагелді Төлеу -> Дəрібай. Жаржан -> Əбдіқан -> Əділ.

2) Жақсылық -> Махан, Тасыр, Дəуріш. Махан -> Ібрайм, Əбдірейм. Тасыр -> Жүсіп, Ерубай. Жүсіп -> Əбдіқалық, Шəкеп, Бөкенбай. Əбдіқалық -> Асан, Үсен, Хасен, Сəкен. Шəкеп -> Асқар, Махсүт, Руслан, Еркебұлан, Алтынбек, Ғанибек, Батырхан. Бөкенбай -> Аяп. Дəуріш -> Қонысбай.

3) Шоң -> Қашқынбай, Қөптілеу. Қашқынбай -> Нағашыбай ч> Жəдігер, Жарбосын. Көптілеу -> Есмахан -> Ыхлас, Жүбай, Жүбатқан, Қуантқан. Ыхлас -> Əбжəлел. Жұбай -> Əбдіқалық Жұбатқан -> Серік. Қуантқан -> Жақсылық, Мұрат.

4) Қутыбай -> Барымбет -> Сексембай, Күлмаш, Сүйеу Сексембай -> Айжарық, Қүнжарық, Дəулет. Сүйеу -> Əлмағамбет -> Киікбай. 1.2. Қарататыран (Түрсын) -> Өтебай, Сатай, Қойбағар, Таңаша, Оразбай, Түмен. Таңаша -> Есен, Ерден. Есен -> Əлімбет -> Наурызбай, Ораз, Қалымбет, Еріш. Наурызбай -> Эли, Əбіш, Əби. Эли -> Молдабай Əбіш -> Тілепберген, Қуанышбай, Жаңабай. Əби -> Төлепберген, Оралбай. Ерден > Демесін, Бөрте, Балымбет, Намаз. Демесін -> Ібайдулла Бөрте -> Ораз, Нүртаза Балымбет -> Əділ, Сақый, Бақыт. Намаз -> Меңдібек, Сүгіралы, Қабыл. Меңдібек -> Палымбет, Елеусіз, Көшербай, Күлімбет, Ысқақ. Сүгіралы -> Əбді, Əбділда, Оспан, Муса, Кəдір. Қабыл -> Əлімбет. Татыран руының қалған үрпақтарын таратып толтыруды өзлеріне қалдырдым. (Толық білетін кісіні кездестіре алмадым!)

252

II. АЛТЫНБАИ П. Алтынбай -> Түйте -> Андағұл (Көнсадақ), Сары. Түйтеұлы Андағүл (Көнсадақ батыр) Андағүл батыр болған, ал Сары — інісі бай болған екен дейді. Жоңғарлармен соғыста, Андағүл да Көкшоқай атқа мініп, Қөнмен қаптаған садағын асынып жауға аттаныпты. Жауға шабуылға шығар алдында: "Мына бала кім?" - деп сүрағанда: "Қөкшоқай атты шапқанда көрерсің, Қөнсадақты тартқанда көрерсің кім екенімді" - деп жауап беріпті. Сонымен сол соғыста ол қалмақтарды қырып-жойып бетін қайтарып, қуып тастап көзге көрінген екен. Ол осы түстан бастап "Қөнсадақ батыр" атанып кетіп, ал онан тараған үрпақтар "Қөнсадақ" руы атанып қалған дейді. Сары бай болғанымен өте сараң екен дейді. Қөнсадақ қоңторғайлау жарлы, батыр болған. Сары оған малдан т.б. түрмысқа қажетінен көмек жасамапты.Андағүл (Көнсадақ) оған өкпелеп, Тəжікстанға көшіп кетіп, əйел алып екі балалы болыпты. Андағүл -> бəйбішесінен — Данан, Қүлшығай —> үрпағы Тəжікстанда. Кейін Андағүл (Көнсадақ) Тəжікстанда жүріп жақсы ауқатты күйленген, байыған соң елдегі інісі Сарыны көшіріп, Тəжікстанға алып кету үшін елге келіпті дейді. Ағайындары жібермей алып қалып, жаңадан елден əйел алып беріп, елде қалдырып қойыпты дейді. Сонымен Тəжікстандағы екі баласы мен əйелі сол елде қалып қойыпты. Қайда жүргені белгісіз дейді, кейін Ауғанстан еліне өтіп кетшті деген жорамал бар. Андағүл (Көнсадақ) -> тоқалынан — Өтеміс, Кернікбай (Қызбөбек), Жакет.

1. Өтеміс -> Бексебай, Қапан, Дүйсембай, Қауыс — О.

1) Бексебай -> Қазбөбек, Егіз. Қазбөбек -> Төлеген, Жаналы, Қайырбай, Бисембай. Төлеген -> Ізбасқан, Қүсен, Смағүл, Қүлымбет, Ібірайым, Сқақ, Іскендір. Ізбасқан -> Шеріп -> Жамаладин -> Жақас. Жақас -> Ақан, Алмас, Асқат, Асқар, Ілияс. Қүсен -> Сақитжан, Нүрғабыл, Нүрмағамбет. Нүрғабыл -> Қеңес, Жеткерген —> Зейнолла. Смағүл -> Үкімат, Үмат -> Ізатулла. Үкімат -> Əзизулла -> Қылышбек, Асылбек, Əділбек, Батырбек. Қүлымбет -> Айтжан -> Сағидолла. Сқақ -> Диін, Шамшат, Дошнияз, Ешнияз. Диін -> Əбілғазы, Ерғазы. Əбілғазы -> Едіге, Бақытбек. Дошнияз -> Мəтше, Тəшірбай, Насыр, Эли, Əбдіхалық. Тəшірбай -> Тəңірберген, Эбен. Шамшат -> Əуесбай. Жаналы -> Матша. Қайырбай -> Қоянбай -> Мəткер, Қали — О. Мəткер -> Алпысбай -> Тарғын.

253

Егіз -> Қарағұл, Төркімбай -> Тағыберген, Ағыбай, Жақсылық, Тржан. Тағыберген -> Емберген -> Отаралы -> Елубес, Қүттыбай. Ағыбай —> Сарқыт -> Қуанышбай, Серікбай, Нүржан. Жақсылық -> Сермағамбет, Сəтмағамбет, Кемелбай, Медетбай, Дархан. Тржан -> Есберген, Есбосын, Оразалы, Ораз.

2). Қапан -> Қоңырбай, Қонақбай. Қоңырбай -> Молдабек -> Мүса -> Нүрсүлтан, Орынбасар Нурсултан -> Тасболат. Қонақбай -> Қаналы, Жүгініс. Қаналы -> Ідіріс -> Бақыт -> Ерболат, Бекмырза. Жүпніс -> Құдайберген -> Бекболат -> Роллан, Руслан.

3) Дүйсембай -> Айтқожа, Нүрет. Айтқожа -> Айтеке, Қалеке. Айтеке -> Бижан -> Нағмет, Наги, Əки. Нағмет -> Жолдыбай, Мұранəлі, Ахмет, Хамза. Жолдыбай -> Жарас, Боздақ Ахмет -> Мүрат, Меңзада. Хамза -> Қайрат. Нағи -> Шегебай, Қуаныш -> Асқар. Əки -> Абдолла. Қалеке -> Жүсіп -> Тəшебай -> Ран, Ақберген, Сухан. Нурет -> Ырыс, Майқы -> Досқал -> Терекбай, Айдарбек Ырыс -> Пұсырман -> Ахмет, Қуанышбай (Қамысбай) Ахмет -> Сембі, Салмырза -> Өтеғұл. Сембі -> Қуаныш, Серік, Аралбай. Қуанышбай -> Үмбет, Сəмбет -> Қуанған. Үмбет -> Жұбатқан -> Қуан 2. Кернікбай (Қызбөбек) -> Сарт, Табынбай — О. Сарт -> Қиян (Қысбай), Қүрымбай. Қиян (Қысбай) -> Ардана, Майлыбай, Рысбай, Отыншы. Рысбай -> Лепес -> Ырғызбай, Демекбай, Алтьшсары, Қүлпыбай. Қүлпыбай -> Дабыл. Отыншы —> Қемиек, Жекей, Төлеш, Бөкей (Қойбағар) Кемиек -> Төлеубай -> Құлекен, Қүлсары, Қүламан. Қүлекен -> Əбілда (Əбіш) Қүлсары -> Тəжен -> Ермек -> Абай. Қүламан -> Жарықбас, Қаржаубай. Жекей -> Боқай, Сахыр, Мəмбет, Аймағамбет, Боранбай, Торғай. Боқай -> Əбдіраман — О. Сахыр -> Ділмағамбет, Мəтей -> Ібіраш -> Есет. Ділмағамбет -> Қарасай, Сарқытбай -> Бақтияр. Қарасай -> Жеткербай, Ғабит, Сəбит. Мəмбет -> Қалжан Аймағамбет -> Өтеміс, Тоғысбай ~> Мақшат, Ибадулла. Боранбай -> Сарыбас -> Табынбай, Алтынбек.

254

Табынбай -> Райбек. Торғай -> Жүбатқан. Төлеш -> Қалды, Жүқа, Елен. Қалды -^ Қөзет -> Сейіл, Қуанышбай, Жүбанышбай, Қуандық. Сейіл (Селше) -^ Қуаныш, Қуанар, Қуантқан. Қуанышбай -> Оразқан, Марат. Жүбанышбай -> Қуантай, Сəбит, Асқар. Қуандық -> Жақсылық, Жақсыбек. Жүқа -> Қүдайберген, Нүрлыбек. Құдайберген -> Жақан, Қалыбай, Мүрат. Елен -> Қайырла -> Рахманберлі, Нұрлыбек -> Нүрлан, Аралбай. Рахманберлі -> Мүхамбетжан, Ислам, Ахметжан. Мұхамбетжан -> Нүрболат. Бөкей (Қойбағар) -> Абат, Шарапат. Абат -> Əбубəкір (Əбу) -> Нүрлыбай. Шарапат -> Нүрғазы, Нүралы -> Аралбай, Хамит, Асқар, Ахат. Нүрғазы -> Болат, Болатбек, Мүратбек, Бақыт. Қүрымбай -> Шарқабай -> Бекбембет -> Мақсүт, Төлеп. Мақсүт -> Жасарал, Жанарал, Генерал. Жасарал -> Шынарал. Жанарал -> Бекарал. Төлеп -> Нүрсүлтан -> Абзал. 3. Жакет -> бəйбішеден — Тілеп, Тілеуімбет, Түяқ, тоқалынан — Көшен, Сырым, Қозыбағар.

1) Тілеуімбет -> Майты, Жаңай -> Назар — О. Майты -> Жатық -> Ран 2) Түяқ -> Бəйімбет, Ерімбет. Бəйімбет -> Əлімбет -> Жаналы, Жетпісəлі. Жаналы -> Қолқанат Ерімбет -> Тұрғанбай -> Қөпжан -> Серік, Берік. Серік -> Шоқан, Рүстем, Қоянбай.

3) Көшен -> Қалыбай -> Махамбет -> Абат, Ермек. Абат -> Мақсұт.

4) Сырым -> Айтмағамбет, Досмамбет. Айтмамбет -> Иманалы -> Əбілда -> Аппаз, Жаппас. Досмамбет -> Қолдас -> Қемаладин, Жəмеш, Бегежан, Түяқ, Жақып. Қемаладин -> Жəдеш, Шамшадин, Алуадин, Айнадин, Нүрадин. Алуадин -> Əлішер, Азамат, Мүхамбет. Нүрадин -> Үлан. Жəмеш -> Қорғанбек, Сəдірбек, Есет, Бекет, Бүркіт, Қайыргали. Қорғанбек -> Талапбек, Абылай. Сəдірбек -> Алмат. Есет -> Мақсүт. Бекет ->• Өркен.

255

Бегежан -> Балсүгір, Жансүгір -> Қоныс -> Орынбасар. Балсүгір -> Əбсұлтан -> Бірліхан, Темірхан, Бақытжан, Ермүқан, Берікхан 5) Тілеп -> Наурызбек, Жанұзақ, Берсүгір. Наурызбек -> Махан -> Сейталы, Дербіс. Сейталы -> Шарапат, Ақнияз, Ақболат, Ақбайнаш, Жүбанияз. Шарапат -> Əбілда, Ахметулла, Ағылда. Ақбайнаш -> Молдағали. Дербіс -> Жеткерген. Жанүзақ -> Көлімбет, Жолымбет — О, Қараша. Көлімбет -> Өтеген, Əби, Есжан Өтеген -> Жүрымбай — О, Пұшпақбай -> Қожақ. Қожақ -> Қайрат, Алмат. Əби -> Мүратбай -> Алдаберген, Құдайберген, Жаңаберген. Қүдайберген -> Жаңабек, Панабек, Алмат. Қараша > Балымбет -> Серік -> Ақтілек, Ақжарық, Ақниет, Аралбай — О. Берсүгір -> Ақмамбет, Əйімбет. Ақмамбет -> Иса, Муса, Қожахмет. Иса -> Көбейсін, Ебейсін, Көпжан. Көбейсін -> Əділхан, Асан, Əміре, Арыстан, Əбу. Əділхан -> Жанан, Сағат, Руслан. Ебейсін -> Əлижан, Асқар, Алтай, Мүхтар. Əлижан -> Дастан, Ерлан. Қожахмет -> Мақпалбай -> Ақылбек, Асылбек, Нүрлан. Ақылбек -> Олжас. Асылбек -> Дастан Əйімбет -> Базарбай, Ибатулла, Файзулла. Базарбай -> Бақтыбай Ибатулла -> Жанфайыз, Ерфайыз -> Шерхан, Ерболат. Жанфайыз -> Айжарық, Дархан. Файзулла -> Жеткерген, Насырадин -> Мирамбай. Жеткерген -> Мирамбек. Түйтеүлы Сары -> Андабай, Жаманша. 1. Андабай -> бəйбішеден — Белдікен, Бəйбек, тоқалдан -> Қара, Жəнібек.

1) Белдікен -> Тайым, Жəдігер -> Жаңбыр -> Шапан -> Бисембай. Бисембай -> Нағашыбай, Əлібай, Əлекеш, Серғазы, Сералы — О. Нағашыбай -> Алпысбай, Султан -> Сақабек, Сəбит, Ғабит, Мүхтар. Əлібай -> Өмірзақ, Өмірбай, Жанұзақ. Əлекеш -> Тиыштықбай, Үзақбай, Ақүзақ. Серғазы -> Шапағат -> Серік -> Аяпберген. Тайым -> Жүмаш -> Иманалы -> Қуанышбай -> Жолекеш -> Бөкеш —> Əбіл.

2) Бəйбек -> Саман, Татты, Мəмбет, Ақжігіт, Жүбандық — О, Кейкаман — О.

256

Саман -^ Естемес, Тəни Естемес -> Жолболды, Жайлымыс, Қонысбай, Сегізбай. Жолболды -> Бестібай, Оралбай, Өтебай, Меңдібай, Сəндібай. Бестібай -> Омар — О, Сыдық — О. Оралбай -> Оспан, Қалила -> Əбіш — О. Оспан -> Мүса -> Едіге, Қосбармақ. Өтебай -> Байсалбай, Нұрымбет. Байсалбай -> Баймахан -> Нажмадин, Икрам, Бүрхан. Нұрымбет -> Айжарық, Наурызалы, Қенекес, Абылай, Алмағамбет. Наурызалы -> Жақсыбай -> Сəдуақас. Абылай ~> Серікбай, Жалғасбай Алмағамбет -> Алдоңғар Жайлымыс -> Арыстан, Сүгір Арыстан -> Жарылқап — О, Үпік, Үргенішбай, Жетпісбай, Қанат. Жетпісбай -> Дəуқара -> Мүхан, Тəкеш, Берекет. Үпік -> Ақмет, Жақан -> Мақан -> Силыхан, Серік, Əзілхан, Əмірхан. Ақмет -> Əлихан, Орынтай. Үргенішбай -> Нұржіпт, Эли, Қали. Нұржігіт -> Рахметəлі, Мелдебек. Эли -> Орныққан, Слам. Сүгір -> Сансызбай -> Төлепбай, Сүйіндік, Есет — О. Төлепбай -> Заруқан. Сүйіндік -> Жұмамүрат -> Махамбет, Қаржаубай. Қонысбай -> Төлеген, Асан. Төлеген -> Тындыбай -> Ілияс, Қияс, Ысқақ. Ілияс -> Сəмен -> Жарылқасын. Қияс -> Əбдіхалық, Əбсейіт, Нүрсейіт, Шүкір. Əбдіхалық — О. Əбсейт -> Ерназар, Ақназар. Нүрсейіт ->• Жəрмедет. Ысқақ -> Əбдіраман, Дөңес. Əбдіраман -> Абзал, Шайқыслам, Əбдірəсулы, Əбдірашит, Шарпыадин. Асан -> Дихан, Қосымбет (Қосақ), Досақ. Дихан -> Есмағамбет, Қелеке, Ермахан. Есмағамбет -> Жанəділ, Қыдырбай, Мыңбай — О. Жанəділ -> Темірхан, Темірəлі, Кеңес. Темірхан -> Палуанбек, Арыстанбек. Қыдырбай -> Ырысты, Болатхан. Қелеке -^ Ақəділ, Сембі -> Қалдан. Ақəділ -> Сағынай. Ермахан -> Төлеу, Дөңес Сегізбай -> Оразақ -> Бердіқүл -> Рақыш -> Саратан Тəни > Төлеген, Жамантай, Қарамелде (Қоңыз), Атбағар, Жақсыбек.

17-952

257

Қарамелде өте пайдакүнем, дүниежинағыш сарандау болғандықтан, оны жеңгелері "Қоңыз" деп атап, Қоңыз атаньш кеткен дейді. Төлеген -> Маңбай, Мамай, Артықбай, Қəлөш. Маңбай -> Жарас, Сүлеймен, Сарыөзек, Қабыл, Сағидан Сүлеймен -> Райғани. Мамай -> Жүбаш, Аймағамбет. Артықбай -> Шақбақ, Қайырла Қəлөш -> Жүмағали. Жамантай -> Жарбол -> Дəкөй, Қөбеген, Елеш Дəкөй -> Ақарыс -> Жүсіпбек, Бақытбек, Рысбек, Нұрлыбек Көбеген -> Жұбаназар, Мырзағұл — О. Жүбаназар -> Құлтас, Құлназар (Қүлеке), Кəрібоз. Қарамелде (Қоңыз) -> Жетібай, Тəжбен. Жетібай -> Қайназар -> Атаубай -> Эбен. Тəжбен -> Баекеш, Сүйеубай, Медеубай, Мамыт, Садық, Бекет, Бекнияз, Ақнияз, Жанай. Баекеш -> Қалмағамбет, Жұмағали. Қалмағамбет -> Іният, Нағашыбай. Жүмағали -> Аманкелді, Мерекбай, Əбдімəлік, Кенжебек, Аралбай. Сүйеубай -> Ізмағамбет, Сары, Өтебай. Ізмағамбет -> Абылай. -' Сары -> Қүлахмет — О. Өтебай — О. Медеубай -> Фахрадин, Садрадин, Зинадин, Абзадин -> Өмірзақ. Мамыт -> Бақытжан -> Марат, Жамбыл, Сайлау, Мирамбек. Садық -> Садуақас, Көшекбай — О, Дəулетжан — О. Садуақас -> Шакизада (Шакен), Сахи. Бекет -> Тобағали — О. Бекнияз -> Оразғали — О. Ақнияз — О. Жанай -> Пірімжар, Алдамжар. Татты -> Толыбай, Ақпымбет, Пірімбет, Есім -> Махамбет -> Төлеу. Толыбай ~> Изекен -> Арзымхан -> Қуат -> Алшораз — О, Алшағыр, Жұмабай, Тағыберген. Алшағыр -> Сарбөпе, Дəрібай, Дəріш -> Жанғазы, Жақсыбай, Жақсыкелді. Сарбөпе -> Əбілғазы, Серғазы, Биғазы -> Еділ, Ренат, Алмат. Əбілғазы -> Жайық, Еркін, Дархан, Нүрхан, Аян. Серғазы -> Бостан, Əшім, Қуаныш. Дəрібай -> Жақсылық -> Жансерік, Ерсерік, Сəбит. Жүмабай -> Қабыл, Қорғанбай, Торғай -> Төребай — О, Қөптілеу, Орынбай (Орекеш). Қөптілеу -> Мағжан, Ораз. Қабыл -> Абылай -> Қүттыбай. Қорғанбай -> Шалғынбай.

258

Тағыберген -> Иса, Мүса ~> Сағи -> Аралбай. Иса -> Аяған -> Абай, Айтжан, Сейтжан. Ақпымбет -> Қелімбет, Қанат -> Өсей. Келімбет -> Қаналы -> Балқы -> Жүсіп. Жүсіп -> Нүрдəулет -> Ізбайыр, Ілияс -> Сейілхан -> Дəуренбек, Мирамбек. Ізбайыр -> Əзілхан, Əмірхан -> Алтынбек, Күмісбек. Əзілхан -> Шархан, Нүркен. Шархан -> Абылайхан. Пірімбет -> Өрік, Сақан. 3) Қара -> бəйбішеден -> Қалдыбай, Лағар, Шоң, қалмаққызы тоқалынан (Баяннан) -> Боран, Малтабар, Қойтабар, үшінші əйелінен -> Бауыржан. Боран -> Жақсығүл (Итіғүл) -> Орынбай, Мүсіре, Ахмет, Əбілда, Тілеген — О, Адыр — О. Орынбай -> Тілеуберген, Сыдық, Əбубəкір (Əбекен), Махамбетжан, Шүкіралы. Əбубəкір (Əбекен) -> Əуезхан, Рзағали — О. Əуезхан -> Шарабан, Дайрабай, Аманкелді -> Абзал, Асқат. Шарабан -> Əнуар. Дайрабай -> Қуандық, Қуанар, Бақытжан. Қуандық -> Асқар. Қуанар -> Айдос. Бақытжан -> Ардақ. Тілеуберген -> Ералхан -> Орақ -> Жамбыл, Бақытжан, Мүратбек. Сыдық -> Əбдіхалық, Сүлеймен, Төлеген, Жүмағали, Барақ. Əбдіхалық -> Науша, Ашабай -> Ерсүлтан, Бақытбек, Нүрлан. Науша -> Қуанар, Қыпшақ. Сүйлеймен -> Байтақ^ Сəкен, Нұрлан. (БайтақСүйінтайдың баласы еді). Төлеген -> Қүралбек -> Бегалы, Сапарғали. Жұмағали -> Алмас. Барақ -> Қадіржан, Мақсат. Махамбетжан — О. Шүкіралы -> Мырзағатш -> Бигелді -> Рахметулла, Бауыржан, Ғалымжан. Мүсіре -> Жүгініс, Омар — О. Жүгініс -> Жамал — О, Қапан, Қыстаубай, Қазиім — О, Қазмамбет, Кенжебай. Қапан -> Шортанбай, Шамша, Жаңабай. Шортанбай -> Базарбай, Базарғали, Нүрлан, Меңділла, Махмутулла. Шамша -> Бақытжан, Асылбек. Жаңабай -> Бақыт, Əліп, Мəлік. Қыстаубай -> Шапат -> Мейірбек.

259

Қазмамбет -> Қожамүрат, Тəжімұрат -> Төлен. Қожамұрат -> Қүттыбек Кенжебай -> Бозғұлан, Төлен, Тəукен Бозғұлан -> Түрар, Рас. Ахмет -> Ілияс, Қияс, Қауыс, Муса. Ілияс -> Жандос, Қамарадин — О, Мүрадин — О, Насырадин — О, Қартқожақ. Жандос -> Жетес -> Алдажар, Алдаберген, Абзал, Сəкен, Еркебүлан. Қартқожақ -> Рахметалы, Қуанышбол. Қияс -> Амандос, Едіге -> Бауыржан, Дəуіржан, Амандық. Амандос -> Мұрат. Қауыс -> Кенжебай, Аран. Кенжебай -> Серік. Муса -> Нажмадин, Сəмен -> Берік, Серік, Ермек, Болат. Нажмадин -> Барзу, Баймырза. Əбілда -> Асан -> Кенжебек. 4) Жəнібек -> Бектас, Қүты, Қөбек Бектас -> Себден, Марал, Шерубай. Себден -> Нүрым -> Жолымбет > Дүйсен -> Махамбетжан, Жеткерген. Махамбетжан -> Бектас. Марал -> Бəйімбет -> Дəрібай, Кəрібай, Сарыбай. Кəрібай -> Имағамбет -> Кеңес, Дөңес. Шерубай -> Ерімбет, Төлеген -> Есмамбет, Қосмамбет, Есмырза. Есмырза -> Ораз -> Самырат, Баймұрат. Қүты -> үрпақтары ертеде Түрікменстанға өтіп кеткен дейді. Көбек -> Есалы, Тасбақа, Есалы -> Əйтеке -> Сартай, Оспан. Сартай -> Мүстафа, Керуенбай, Отар, Отарбай — О. Мүстафа -> Айтмағамбет (Айтпақ), Көптілеу, Аманбай. Отар -> Баймағамбет (Шахан) -> Айжарық Керуенбай -> Түяқ -> Қонысбай Оспан -> Мүсабай, Қүлжан, Қалила, Мүхит — О. Мұсабай -> Əбдіраман -> Едіге Қүлжан -> Алданазар, Самат. Алданазар -> Сыдық Самат -> Бөрібай Қалила -> Мақаш, Рахан -> Қүдайберген. Мақаш -> Сухан. Тасбақа -> Қүдайберген -> Түрмағамбет -> Рзалы, Мырзалы. Рзалы -> Бақыт Мырзалы -> Мырзабай 2. Жаманша -> бəйбшіесінен — Батыр, Бəйімбет, тоқальшан — Сасық, Сырымбет.

1) Батыр -> Арық, Матай, Өтей, Дарбы , Арық -> Қаржау, Нүржау. Қаржау -> Тəжбен -> Жұбанияз -> Нұрғабыл, Нүралы, Мырзалы.

260

Нұржау -> Белес -> Досмамбет -> Мақашай Матай -> Қылышбек -> Қүлтай, Сүлтай — тоқалынан туған, Ақмырза, Досмырза, Есмырза — бəйбішеден туған. Қүлтай -> Жарылқасын, Султан Жарылқасын -> бəйбішесінен — Жүмахмет -> Жылқайдар, Мəлкайдар, Аяш, тоқалынан — Боздақ, Төкен, Жарас. Мəлкайдар -> О. Аяш -> Əбутай, Шарапат, Аманжол Жылқайдар -> Насрадин, Қаппар. Нəсрадин -> Жағыппар, Серік, Жеңіс, Руслан. Жағыппар -> Əлислам, Нұрислам. Серік -> Нурсултан, Əлинүр. Жеңіс -> Айсүлтан. Руслан -> Нүрали. Қаппар -> Берік, Серік, Талғат. Берік -> Талап. Боздақ -> Мүхамбет, Бақыт. Мүхамбет -> Бағдəулет, Бақтыбай. Бақыт -> Ерлан, Еркін — О. Төкен -> Өмірзақ, Борис. Жарас -> Сержан Султан -> Қараш — О, Қəрбоз -> Жұмали -> Ернат. Сүлтай -> Үкімбай, Елеусіз. Үкімбай -> Жүмағали -> Елубес Елеусіз -> Қөптілеу -> Нағашыбай, Ермекбай. Ақмырза -> Мақан, Дəрібай. Мақан -> Өтеген, Қази, Қазбек. Өтеген -> Əліпбай, қызы Набат (біраз жыл Арал РККП хатшысы болды!) Қази -> Жалғасбай, Қемал, Кенел, Дəулет. Қазбек -> Қыпшақбай. Дəрібай -> Нүржан -> Ыбыраш -> Шора. Өтей -> Қебекбай -> Айымбет, Жəрімбет, Аймырза, Ондасын. Айымбет -> Қыдыраш. Жəрімбет -> О. Аймырза -> Тілеу, Жетпісалы, Махамбет. Тілеу -^ Сағидан -> Сағынай. Жетпісалы -> Шамбіл -> Майлыбай. Махамбет -> Қожабай -> Қонысбай, Шалтая. Оңдасын -> Қилыбай -> Жүмамүрат. Дарбы > Бітен, Абыл, Қазыбай, Тоған Бітен -> Мырзабек, Мырзахан, Қожабек, Қожақ. Мырзабек -> Арыстан, Айдарбек. Арыстан -> Жұбаназар, Сарбас - Жұбаназар -> Ахмет, Көбен ~> Томай. Ахмет -> Шыңғыс, Шыман Сарбас -> Қаналы, Тауекел, Төлебай -> Жеткерген, Демен, Кемалбек. Қаналы — Асан. Тəуекел -> Қаратай. Айдарбек -> Айназар, Құлназар — О, Жанназар -> Жақсылық. Айназар -> Қоныс -> Өтемүрат, Сəмен Мырзахан -> Ботабай, Басықара (Қарабас).

261

үУБотабай -> Айымбет, Қоспан -> Ахмет, Қыдырбай --> Тілеуқабыл. Басықара (Қарабас) -> Сырым -> Жоламан, Алмағамбет. Қожабек -> Сарман, Пірман, Нұрман, Бекіш -> Сəңкібе — О. Сарман -> Нүрпейіс -> Төрехан, Төребай, Сейілхан, Теміржан. Пірман -> Еспембет -> Назарымбет -> Бимағамбет. Нүрман -> Əбдіраман, Əзпеш. Абыл -> Маңкот, Шаңкот — О, Ақмамбет, Қойбагар. Маңкот -> Құрмантай — О, Қүрманалы -> Муса, Иса. Муса -> Нағашыбай Ақмамбет -> Алмағамбет -> Кемал -> Мүратбек, Адилбек, Бақытбек. Қойбағар -> Демесін, Қүлмағамбет. Демесін -> Дəрімбет (Дəрмағамбет), Сыдық, Жүмахан — О, Сейтмағамбет — О. Дəрімбет -> Ерғали, Али — О. Ерғали -> Қүттымүрат, Батырхан, Əділхан, Абдрахман, Мəлік. Қүттымүрат -> Ахан, Ілияс. Батырхан -> Асқар, Əнуар. Əділхан -> Жақан, Бахыт. Абдрахман -> Қазбек. Мəлік -> Тасболат, Нүрдос. Сыдық -> Қайырбай Қазыбай > Ақанай, Дайрабай. Ақанай -> Үдербай, Меңдібай, Эсер. Үдербай -> Мақан -> Жиенес. Меңдібай -> Ахмет -> Құлбарақ, Дөңес. Эсер -> Есмағамбет —> Сəду -> Əшхан, Əзілхан. Дайрабай -> Ақпан — О, Тəңірберген -> Əйміш, Шілман, Қыдыралы. Тəңірбергеннің əйелі, — Əйміш, Шілман, Қыдыралылардың шешесі, — Қарақалпақ елінің ханы Сырымның қызы еді дейді. Əйміш — О, үш қызы болды — Күнсүлу, Балсүлу, Бақтылы. Шілман -> Сермағамбет — О, Прəлі, Байжігіт, Айжігіт (Айпалаш), екі қыз — Раушан, Дəріш (меігің анам осы кісі. Т.Ү.). Прəлі -> Разақ -> Əміржай, Ағысбай, Мүрат, Жақсылық — О. Əміржай -> Жақан, Ақжол. Ағысбай -> Амандық, Əлім Мүрат -> Жандос Байжігіт -> Ербөлек -> Нұрлан Байжігіт тоғыз əйел алған кісі еді. Бəйбішесі Тəніш (Күре Алтынбай тайпасынан Қошқардын қызы), бірінші тоқалы Мəдина, екініпі тоқалы Үлмекен, үшінші тоқалы Базар (Ізбас тайпасынан), төртінші тоқалы Самал (Шағыр тайпасынан), бесінші тоқалы Ақшабақ (Алтынбайдың Қарасынан) -> Ербөлек туды, алтыншы тоқалы Ауез (Ардана тайпасынан), жетінші тоқалы Раушан (Қожа), сегізінші — Палауса (Баби тайпасынан). Айжігіт (Айпалаш) -> Орынбасар -> О.

262

. Қыдыралы-> Жаңабай, Жаңаберген, екі қыз — Мауты, Масаты. Жаңабай -> Қуандық -> Айтуған, Асқар, Азамат. Айтуған -> Əділ Жаңаберген -> Болатқан, Қүнтуған (МЭЛС), Нүртуған, Жеңісқан. Болатқан -> Нүржан, Нүртас. Күнтуған (Мэлс) -> Ерган. Тоған ->• Меңдіаяқ — О, Қүмалақ, Сырттан Қүмалақ -> Баймағамбет -> Бекмағамбет -> Нүралы, Ерғазы. Сырттан -> Қабақбай -> Жүсмағамбет, Балмағамбет. Жүсмағамбет -> Ыхлас.

2) Бəйімбет -> Сүттібай, Сақау, Байтоқ. (Сержан берген нүсқа) Сүттібай -> Жіптек, Малбағар, Дайрабай, Баянас, Еркебай, Текебай, Дүзбай. Жігітек -> Сəрікпен, Бəші, Өтеп. Сəріқпен -> Құлкелді — О, Қүланбай, Байнияз -> Тілеуімбет, Тілеуберген, Есмағамбет, Таңман, Шаңман. Тілеуімбет -> Ахмет -> Қаржаубай, Ожан. Қаржаубай -> Рахымжан, Қуандық Ожан -> Түгелбай Тілеуберген -> Молымбет, Жаппарберді, Бектүрған (Жаппарберді жырау-сазгер осы кісі!) Молымбет ^> Жақсылық -> Жақсыбай, Сүйеген, Арман Жақсыбай -> Ғалымжан, Бауыржан Сүйеген -> Рауан Жаппарберді -> Тойбазар -> Нүрмахан Есмағамбет -> Үмбетай, Қабылбай Таңман -^ Садуақас, Мəлкəждар Садуақас -> Темірбек, Болатбек. Мəлкəждар -> Əбілхас, Исатай, Сапар, Ержан Əбілхас -> Жаңабек Исатай -> Өмірбек, Нүрлан, Ерлан Ержан -> Руслан. Шаңман -> Абжан, Қуанышбай Абжан -> Өтемүрат, Төремүрат, Баймүрат, Мүрат. Өтемұрат -> Асылбек Төремүрат -> Болат Мүрат -> Есет. Қуанышбай -> Өтебай -> Төлеуғазы. Қүланбай -^ Қүлмағамбет -> Қаныбет, Əлібек, Қаражан, Элен, Базарбай. Қаныбет -> Төлеу -> Бақытқали, Жеңіс Қаражан -> Сарқытбай, Шалғынбай, Елемес. Сарқытбай -> Нүржан Шалғынбай -> Мереке, Даллер, Нүрым. Елемес -> Əнес, Эли, Əбілхас, Еркін, Беркін. Базарбай -> Бозғүлан -> Мəлкəждар, Əмзе, Əбу, Əуес. Мəлкəждар -> Нүрбақыт, Нүрболат, Нүртай.

263

Əмзе —> Нүрлыбек, Əбдіразақ. Əбу —► Əділбек, Сұлтанбек, Нұрман Əуес -> Əбдібек, Нұрхан. Бəші -> Жұбаныш -> Рысманбет, Жасан, Дос — О, Айтмамбет, Жұмақан. Рысмамбет -> Оңдасын, Жүбатқан. Оңдасын —> Омар, Аманкелді. Омар —> Жақсыкелді -> Жанкелді, Жақсыбай, Жақсыбек. Жасан —> Оразалы -> Жеткерген, Алдаш. Жеткерген -> Едіге, Төлеген, Мирамбек, Нүркен, Сəкен. Алдаш —> Нұртай, Нұраш. Жүмақан -> Жүбатқан — О (Армияда өлген) Дос —> бес қыз қалған — Барша, Үлбосын, Жаңылдық, Үмытшақ, Дəмила. Өтеп —> Байтөре —> Сəйталы —> Ысқақ, Бимағамбет, Іскендір, Сүлеймен, Сенбі. Ысқақ -> Қуантқан -> Төлеген Іскендір —> Темірбек Сүлеймен -> Қылышбек, Əскербек, Ақтілек, Мырзабек, Мəлік. Əскербек -> Жамбыл, Абай. Ақтілек —> Азат. Мырзабек -> Медет, Ерлан. Мəлік -> Жанболат, Ерболат, Нүрболат Сенбі —> Қайырбек -> Кемал Малбағар -> Балкен, Барақ. Балкен -> Нүрымбет, Қүлсары, ("Қүлсары бай" осы кісі!

17000 бас жылқысы болған дейді). Нүрымбет —> Көшкін, Жансейіт, Əлсейіт Көшкін -> Жексенбай — О, Қүдайберген, Мағауия Қүдайберген —> Сəбит. Мағауия —> Ғалымжан. Қүлсары -> бəйбішеден — Сатыпалды, Күзембай, Өмірзақ, Əмірхан, Нияз, Мырзағүл, тоқалынан — Сары, Отарбай, Көшербай, Самүрат — 10 үл. Сатыпалды —> Іскендір —> Əбуғали. Өмірзақ -> Артықбай. Əмірхан -> Абдіқани, Түтқышбай. Абдіқани -> Абдіжали, Төлеген, Нүрлан, Нүржан Нияз -> Үсейін, Аманкелді. Үсейін -> Жаңаберген Мырзағүл -> Үмітай, Қүрманғали. Үмітай -> Жұбатқан, Жүбанған, Жүбатыр, Қуаныш. Жүбанған -> Мəлік Отарбай -> Шəкентай, Орқашбай, Орынбай. Орқашбай -> Қуанқат, Асқар, Еркін, Кенжебай, Рахымалы. Орынбай —> Ержан, Еркебай Көшербай -> Елубай, Сайлыбек. Елубай —> Сайын, Шəкізат 264

Самүрат -> Рысбай, Қайтубай. Рысбай -> Əлдебай, Бектібай -> Ақыл. Қайтубай -> Қайрат, Самат. Барақ -> Байзақ (Байшуақ), Айжарық. Байзақ -> Жолдыбай, Есжан, Изманбет, Науан. Жолдыбай -> Алпысбай -> Есентүгел, Болатбек, Қалыбек. Есентүгел -> Талғат. Болатбек -> Бостандық. Қалыбек -> Нүрланбек. Изманбет -> Нүралы, Құраш. Нүралы -> Закария, Зəкір, Құрманалы. Закария -> Нұрлан, Ерхан, Нүрхан. Закір -> Ерлан, Қүрманай. Науан -> Ысқақ -^ Шүкір Айжарық -> Ниязбай, Бекнияз, Ақнияз Ниязбай -> Нұртаза, Оспан. Нұртаза -> Абдраш, Таңатар, Тағыберген, Қенжалы. Абдраш -> Қасым, Жақсыбай, Жақсылық Тағыберген -> Əбдіралы, Абдрахман Кенжалы -^ Қалыбек, Жақсыбек. Оспан -> Асан, Хасен, Жомарт Беқнияз -> Əби, Нəби Ақнияз -> Ғубайдулла. Дайрабай -> Бекманбет, Досманбет, Есенаң -> Ақжали. Досманбет -> Яхия -> Сермағамбет -> Өтебай, Қуантқан. Байанас -> Ырғызбай, Шаңқұл, Иманқүл. Ырғызбай -> Жақып -> Өтеміс. Шаңқүл -> Аймағамбет, Ерекеш. Аймағамбет -> Базаралы, Базарбай ->• Будёни Ерекеш -> Қалила, Оразғали. Қалила -> Егізбай, Сегізбай. Оразғали -> Еділбай, Жанболат Еділбай -> Мирамбек Иманқүл -> Бəкеш, Жүбай, Шал Бəкеш -> Қожабай, Алпысбай. Қожабай -> Талғат, Таңат. Жүбай -> Иса, Төлеп, Еңсеп. Шал -> Қарамырза, Мəресей Еркебай -> Ержан -> Есқара -> Қарасай Текебай -^ Қартбанбет Дүзбай -> Тоғыз -> Көптілеу Сақау -> Бөрі, Қарақүл. Бөрі -> Жаманқара, Қазақ, Қарақалпақ. Жаманқара -^ Балымбет, Жалымбет. Балымбет -> Өтеген, Қөшербай -> Дəріқүл, Сегізбай. Жалымбет -> Жарбол, Байбол -^ Темірбек. Қазақ -> Ізбасқан, Аман Ізбасқан -> Жарылқасын -> Нүрлан, Нүржан, Нүрлыбек. Нүрлан -> Батырбай, Бектұрған 265

Нүржан -> Төребек, Қуанышбек, Ордақ, Ардақ. Аман > Жарылқаған, Жарылқап, Қанат. Жарылқаған -> Қанатбай, Орда. Жарылқап -> Мүздыбай, Жаңбырбай, Балтабай. Қанат -> Серік. Қарақалпақ —> Бəшен, Махаи, Жүман. Бəшен -> Нұрғазы, Сейілхан Нұрғазы -> Қүдайберген -> Асқар Махан -> Қази, Мəлкешбай. Жұман -> Алпысбай, Жетпісбай. Қарақұл —> Қайымбай —> Наурызбай -> Махамбет, Нүрмахан. Махамбет -> Жеткерген -> Ербоздақ. Нұрмахан -> Аралбай -> Марат. Байтоқ —> Бегайдар, Дəулетбасты, Дəулеткелді, Шал, Істілеу, Ботабас, Жарымбет, Əлди, Маман, Пүсырман, Тауасар. Шал —> Жүсіп -> Тəжібай —> Бүхарбай. Істілеу —> Несіпбай -> Жүсіп, Ахмет Жүсіп —> Абдікер, Абдраман. Абдікер -> Арал, Марал, Жасарал, Орал. Ахмет -> Байділда. Убайділда. Аманкелді. Аманкелді -> Бекболат, Нүрболат, Нүрлан, Нүртуған, Бекмұрат. Əлди -> Бекмырза (хан), Төлеш. Бекмырза (хан) -> Дəуітбай, Сахи, Əбдір. Дəуітбай -> Айтжан, Сейіт, Махаш. Айтжан -> Ибрагим, Беркен Ибрагим -> Аппас, Хамзе, Таңатар, Жақсылық, Мақсүт. Аппас —> Сəмбет —> Қуаныш Хамзе —> Алмат, Асан, Үсен, Хасен. Алмат —> Жүмар, Самат. Үсен -> Сəкен. Беркен -> Түлкібай, Макен, Маханбет Сейіт > Абдош —> Өмірзақ -> Қүрекбай, Қүлабай. Махаш -> Махамбетқазы, Сүлтанғали, Эли. Сүлтанғали -> Жеткерген, Жетес, Жалғас, Бисенбек, Нұрбек, Жаныбек. Жеткерген -> Жарқынбек, Жайшылық, Ғалымбек. Бисенбек -> Жасүлан. Сахи —> Əлімбет, Қалила, Жүмаш Қалила —> Дабыл, Əмір Дабыл -> Қияс, Темір, Болат, Алмат, Тимур. Қияс -> Руслан Темір -> Дархан Болат -> Айдос, Думан Алмат —> Жандос. Əмір -> Нүрлан Жүмаш -> Махамбетжан, Төребай -> Көбек -> Хамза, Жеңісбек. Маханбетжан -> Нүрбай, Тоғыс, Қалыбай, Қүрымбай.

266

Нүрбай -> Бауыржан Тоғыс -> Мирамбек, Бақай. Төлеш -> Мүрат, Яхия Мүрат -> Бержан. Яхия -> Иса -^ Аманкелді Дəулетбасты -> Малай, Табай, Айбас, Тоймас, Əйім, Төлеп Малай -> Боранбай, Сайым Боранбай -> Айтуған, Жылмағамбет. Айтуған -> жансерік Жылмағамбет -> Қонысбай, Қуанышбай, Жаңбыршы, Мыса. Қонысбай ~> Телағыс, Нияз. Қуанышбай -> Бақтыбай Жаңбыршы -> Абзал, Аманжол, Махмуд. Мыса -> Нүрлан, Наурызбай. Сайым -> Изнат, Изтілеу Изнат -> Қари, Шари, Жұмабек, Іреш, Мырзабек Қари -> Тəуіпбай, Табанбай, Дауылбай, Түрабай. Тəуіпбай -> Толыбай, Еркебүлан, Жасүлан. Табанбай -> Миірбек, Асылбек, Аңсарбек, Сарқытбек. Дауылбай -> Əзизбек, Қазыбек, Ғалымбек. Шари -> Икрамбек, Асылбек. Икрамбек -> Сұлтанбек. Жүмабек -> Нүрбай, Қаржаубай -> Анарбек Нүрбай -> Шыңғыс Іреш -> Əмірбек, Ақылбек, Əділбек -> Еркін Мырзабек -> Жантемір, Жанкелді, Нүрболат. Изтілеу -> Ақбай, Ақмағамбет, Шарапат Ақбай -> Қойшыбай, Мəлкəждар Қойшыбай -^ Алмас, Асқар, Ардақ. Алмас -> Марат Асқар -> Асылан, Айбек. Мəлкəждар -> Айдар, Алмат, Алдаш, Кенжебек. Айдар -> Нүрболат, Оңталап, Ерболат Алдаш -> Жанболат Табай -> Құрманбек -> Айтпас, Рахмет, Балмағамбет, Пірмағамбет. Айтпас -> О Рахмет -> Киікбай, Əлислам -> Əліби Киікбай -> Дүйсенбек, Шахмаран, Кенхан -> Бекболат, Расул. Шахмаран -> Жеңісбек. Балмағамбет -> Əбубəкір, Қалас, Ыхлас. Əбубəкір ~> Нияз -> Байзақ. Қалас -> Жанұзақ. Ыхлас -> Бекзақ, Мирамбек. Пірмағамбет -^ Əнес -> Меңдіқара, Меңдіəлі, Абдулла, Меңдулла. Меңдіқара -> Файзулла. Меңдəлі -> Болатқан.

267

Таймас -> Құлман -> Балғара -> Ершора. Ершора -> Жүғали, Айбек, Асылбек, Жеңісбек Əйім -> Əлімбет -> Тілеумағанбет, Жұмахмет, Жармағанбет. Дəулеткелді н> Алтыбас, Жетібай, Сарт, Сексен, Қожаберген, Қаратас. Алтыбас -> Баймырза, Мырзабай, Сəрсенбай. Баймырза -> Сали Мырзабай -> Нұрғали -> Жантөре. Жантөре -> Тойбазар -> Қуаныш, Нүрлан -> Нүрсұлтан. Сəрсенбай -> Нүржан, Төлеген, Тілеужан. Тілеужан -> Сержан -> Аманкелді, Амантай, Сайлаубай, Иманбай, Үсен. Аманкелді -> Асылхан, Асылан. Амантай -> Рауан, Рүстем, Дастан Иманбай -> Руслан Қожаберген > Жүмагали, Жұмағазы Жүмағазы -> Тілеулес, Тілеудүрыс Тілеулес -> Бақтыбай -> Бақыт, Талап. Тілеудұрыс -> Таңатар, Таңжарық, Айжарық, Аманкелді. Таңатар -> Асылбек, Бекасыл. Таңжарық -> Абзал, Бекмүрат, Азамат. Айжарық ч> Асылбек, Мүратбек, Болатбек. Аманкелді -> Исламбек. "КҮРЕ" Жаманшаның тоқалы Сасық пен Сырымбеттің шешесі мырза адам болыпты. Үйіндегі бар асты қазанға аямай күреп салып асып, түсіріп жатады екен дейді. Үйінен қонақ кетпейтін болған, ағайындары да жиналып келіп ас ішіп тарап жатады екен. Осы əйелінің жомарттығына сəйкес Сасық-Сырымбеттен тараған ұрпақтар "Күре" деген ру атанып кетіпті. Сасықтың белінен бала болмай, інісі Сырымбеттің Сарысының бір баласын — Есенбайды асырап алып, бала етіп бауырына басып, онан көп ұрпақ тараған. Есенбай Сырымбеттің Сарысынан туған бала еді.

3). Сасық-> Есенбай -> Беркімбай, Жақсыбай, Жолдыбай, Шортанбай. Беркімбай -> Махамбет, Тұрымбет, Ділімбет, Ізімбет. Махамбет -> Өте -> Əбибулла, Сердалы. Əбибулла -> Қуантқан, Қуанышбай, Талапбай, Мəлік, Серік. Қуанышбай —> Болат, Талғат, Арман, Нұрлан. Талапбай -> Түрар, Данияр, Алдияр. Мəлік -> Даула. Сердалы -> Жарасқан Түрымбет ■-> Садық, Ақбала, Эли.

268

Садық -> Мүрат, Өмірбай, Əмірбай. Мүрат -> Алуадин Əмірхан -> Қуантқан, Сəбит. Ақбала -> Рамберлі, Қөптілеу. Рамберлі -> Ертілеу -> Қалдықан. Көптілеу -> Көпжасар, Ғабит. Эли -> Балтабай. Ділімбет -> Насыраддин, Нажмадин (Нажымет). Насыраддин -> Сағат. Нажмаддиы -> Нұрсүлтан, Жансұлтан. Нүрсүлтан -> Тасболат, Маулен Жансұлтан -> Нүрлан, Бауыржан. Нүрлан -> Мақсат. Ізімбет -> Сары, Сағитжан Сары -> Асан, Торта, Шоқан Шоқан -> Төлебай -> Серік, Ербол, Асқар, Асқат, Қуаныш. Жақсыбай -> Сəндібек, Смағұл, Қошқар, Смайыл, Сартмамбет. Смағүл -> Сейтжан, Əбілез Əбілез -> Файзулла -^ Нүрбай, Қосжан, Бержан, Байжан. Қошқар -> Абылай, Қазыбай, Толыбай. Абылай -> Жүмағазы, Əбілғазы, Нұрғазы. Жүмағазы -> Жетпіс, Толыбай, Темірлан. Əбілғазы -> Тимур. Нүрғазы -> Нүржан, Нүрлан, Ербол, Ержан. Қазыбай -> Темірхан, Болат, Асылбек, Аралбек. Темірхан -> Аманкелді, Серік, Берік. Болат -> Аяп. Асылбек -> Ғалым. Аралбек -> Бақыт. Смайыл -> Қайырла -> Ғабит, Шахмаран, Құмарбек. Сартмамбет -> Шүкірла -> Айкелді, Шəкизат. Жолдыбай -> Тағыберген, Жаңаберген, Кəдірберген. Тағыберген -> Орекеш, Сейтжан, Балымбет. Балымбет -> Сейталы -> Темірхан, Сейілхан, Аманкелді, Аманбай. Темірқан -> Мыңжасар, Əлиқан. Сейілқан -> Асылқан. Жаңаберген -> Озымбет -> Сəуен, Өкен —> Тілектес, Тілеп. Қəдірберген -> Бəйекеш, Нүржан -> Жүбат. Шортанбай -> Ысқақ. 4) Сырымбет -> Қосыбай, Сары. Қосыбай -> Қосберген, Жанқылыш, Байдəулет, Лағар. Қосберген -> Қүрақбай, Жүсіп. Қүрақбай -> Жаңабай Жүсіп -> Қадеш, Қуат. Жанқылыш -> Қамаладин -> Болатбек, Асылбек, Нүрлан. Байдəулет -> Сарбас, Қазанқап əулие 269

Қазанқап əулие -> Іздібай. Лағар -> Қозыбағар -> Еспінбет, Пірəлі, Смайыл. Еспінбет -> Өтеген, Тілеубай. Өтеген -> Базарбай -> Серікбай, Айдар, Аманқы Тілеубай -> Қожахмет, Нағымет, Рахмет, Рахат, Ахмет, Қани Рахмет -> Əлжан -> Жаппар, Асқар, Жансерік. Рахат -> Аманкелді Ахмет -> Малкаджар, Жылқайдар Қани -> Ғалымжан Пірəлі -> Төлеу Сары -> Есенбай (Сасық ағасына берген бала), Есеналы, Есенкелді, Есенқұл — О. (Есенбай үрпағы жоғарыдағы Сасық таралымында түр!) Есеналы -> Шайтікен, Түрғанбай. Шайтікен -> Жүгініс, Мақаш, Игісін, Сейт. Игісін -> Үлықпан, Қази, Дүрғазы, Серекеш. Қази -> Орныққан, Ордабай, Қенжебай. Орныққан -> Қосылған, Батырқан, Бақытжан, Бақтыбай. Дүрғазы -> Орынбасар. Серекеш -> Қуатбай Сейт -> Қүнтуған (молда) -> Тілектес, Өрісбай Тілектес -> Арман. Түрғанбай -> Жақай, Тілеулес. Тілеулес -> Бедеш, Ақмағамбет, Жүмахмет, Сенбі. Бедеш -> Ерекеш, Ералы, Оңғарбай. Ерекеш -> Ермақан Ералы -> Орынбай -> Болат, Марат, Асқар, Қайрат. Ақмағамбет -> Есқүл Жүмахмет -> Жандəулет Сенбі -> Бақдəулет Есенкелді -> Жаман, Дəрімбет, Сарымбет Жаман > Сатыбай, Қоңыратбай, Кемал, Төлеш. Сатыбай -> Əбдіғани, Əбілда, Қенжебай, Айқын. Əбдіғани -> Қуантқан, Құдайберген, Жақсылық, Жақсыбай. Əбілда -> Рахат, Рахмет, Қуандық, Сайлау. Қенжебай -> Темірхан, Ақылбай, Асылбек. Қоңыратбай -> Жүмағазы -> Қуанышбай -> Сүлеймен. Кемал -> Жолбасқан, Ізбасқан Жолбасқан -> Шəбден, Омар Ізбасқан -> Аяған. Төлеш -> Төрехан, Жүмағүл, Наурызбай. Жүмағүл --> Ерназар Наурызбай -> Ақназар. Дəрімбет -> Смақан, Қөмекбай, Жұмақан. Смақан -> Садуақас -> Егізбай, Сегізбай. Көмекбай -> Сағындық, Сағымбек (қүда — Сəкеннің атасы) 270

Сағындық-> Өтеген, Ерқасым, Жарылқасын, Аралбай, Нүртуған, Айтуған. Сағымбек -> Айкөрген, Райіс, Мүхтар, Марат, Асқарбек. Жұмахан -> Əзілхан Сарымбет -> Дүйсембай, Жексенбай. Жексенбай -> Киікбай, Бекетай, Əнес, Тілеген, Бақытжан. Əнес -> Сағитжан, Сағидулла, Смат, Сматулла. Тілеген (Мақта) -> Жанділда (Бақытжаннан алған баласы) Бақытжан (Бақша) -> Садылда, Жеткерген. КҮЛІК Күлік ~> Берше, Қүлым, Жанбай, Тоқас. 1. Берше -> Асан, Ақпан, Кешубай, Жүмағүл, Жаңабай. 1). Асан -> Теке, Шақа. Асанның Текесі -> Мама, Боранбай, Маңқа. Текенің Мамасы -> Айтуар, Қойтабын, Байтабын, Жолан, Итемер. Маманың Айтуары -> Бөрібай, Досбай, Бөлекбай. Бөрібай -> Иман -> Өксік -> Сатыпалды, Сүйеубай. Сатыпалды -> Жылқайдар Сүйеубай -> Рахымжан, Насырадин, Сахитжан. Досбай -> Шымберген -> Ділмағамбет, Ермағамбет. Ермағамбет -> Қемаладин, Нағмадин Маманың Қойтабыны -> Сүгірбай -> Нүрмағамбет, Қүлмағамбет, Таженей. Қүлмағамбет -> Жаңбыр -> Нияз, Пайыз. Таженей -> Сексенбай -> Мешітбай. Маманың Байтабыны -> Ізімбет, Қазыбай, Үргенішбай. Маманың Жоланы -> Жиес, Шыңдау, Мыңдау Шыңдау -> Есенбай, Досан Есенбай -> Есен -> Сүлеймен, Жанқуат. Сүлеймен -> Мүсейім, Қайып. Мүсейім -> Қуандық, Жарылқаған Қайып -> Болат, Марат. Досан -> Байалбай, Қүлыбай. Байалбай -> Иманбай, Сағып, Қаратай, Ақтөре. Сағып -> Өмір, Темірғали, Қаратай -> Мүхамбет, Мүхамедияр. Құлыбай -> Алатай, Өмірзақ Өмірзақ -> Төлеген, Төлеубай. Төлеген -> Жұмамүрат Төлеубай -> Төремүрат, Қүттымүрат, Батырбек. Жиес -> Балышай, Тоғымтай, Бəйім, Шоқан. Балышай > Айтбай -> Қүзен, Имағамбет. Күзен -> Орынбасар Имағамбет -> Жалгасбай.

271

Бəйім -> Жұмабек, Жұбанияз. Жүмабек -> Жансерік, Қыстаубай, Жайлаубай, Əлмүрат. Жансерік -> Зейнел, Шəки. Қыстаубай -> Мəлкаждар. Əлмұрат -> С ахи. Шоқан -> Ізмағамбет, Бимағамбет, Назар. Ізмағамбет -> Тəжік, Тəжібек, Досмағамбет, Жамал. Тəжік -> Құбылан -> Ғабит. Тəжібек -> Жүсіпбек -> Арман Досмағамбет -> Қүрақбай, Əскер, Аманкелді. Жамал -> Байжігіт, Асылбек (врач) Байжігіт -> Нағашыбай, Жақсыбек, Абірабүл, Қүрманай. Асылбек -> Құламерген. Бимағамбет -> Балмағамбет -> Жарылқасын -> Еркебұлан. Назар ~> Əлжан, Жанділда. Əлжан -> Жүбатқан, Қуантқан. Мыңдау -> Жанүзақ -> Оразбай ->Кнəзбай -> Нүрғали, Бертілеу, Махамбетəлі, Нысан. Нүрғали -> Қараман, Райымбай, Асанқан. Қараман -> Қасымқан, Кəдіржан Бертілеу -> Нұғымаш -> Нүртөре, Күнтөре, Пайзулла. Махамбетəли -> Əскер -> Ералы. Нысан -> Аралбек, Алтынбек, Мұстахим. Маманьщ Итемері -> Айдау, Байдау, Жандау, Қалдықүл, Ізтілеу, Алпысбай. Айдау -> Бекжан -> Матай -> Бақытбай, Дауылбай, Қырықбай. Байдау -> Мырзақара, Арзықұл. Мырзақара -> Тəуекел, Үзақ, Сермағамбет, Ермағамбет, Жұбанияз. Тəуекел -> Смағүл, Сыдық, Смағүл -> Дайрабай, Аралбай. Сыдық -> Сəтен, Теңізбай. Үзақ -> Əбдікəрім, Əбдіраман. Ермағамбет -> Əбсағи, Төлеген, Сағидан, Қырманбек, Жылқаман. Жұбанияз -> Əбжəми, Жүсіпəли, Рахат, Орынбасар, Байназар. Жандау -> Бұрымқұл -> Ізім -> Есенжол. Қалдықүл -> Боранқұл, Елекбай. Боранқүл -> Бармағамбет, Иманбай, Жүбатыр. Бармағамбет -> Елубай. Иманбай -> Жүбантай, Жүматали, Қуантқан, Өміртай. Жүбатыр -> Танкеш. Елекбай -> Тажмағамбет, Қартбай, Жүбатқан, Ісепбай. Тажмағамбет -> Сəрсен, Сисен, Сəлімжан. Қартабай -> Теңізбай, Егізбай, Аманкелді. Ізтілеу -> Дəлімбет -> Ерғазы -> Жолдасбай молда.

272

Алпысбай -> Морек -> Қайьшназар -> Əбілқасым, Мүрат. Текенің Боранбайы -> Төркінбай -> Нүрпейіс, Жиеншора, Қүрман, Аманбай. Нүрпейіс -> Қозыбай, Орынбай. Қозыбай -> Ешнияз, Ізбасар. Орынбай -> Ерқосым, Жүмабай. Қүрман -> Түрғанбай -> Садық -> Көбейсін, Баянғали, Нүрылла. Аманбай -> Елеумағамбет, Тілеумағамбет, Есмағамбет. Тілеумағамбет -> Оспан, Əлмүрат. Оспан -> Қуандық, Мүңайтпас, Еділ. Əлмүрат -> Əділ. Есмағамбет -> Құлмұрат. Текенің Маңқасы -> Жанықүл, Бүхар, Қүдайберген, Қиядан, Шонан. Жанықүл -> С егізбай, Қисық. Сегізбай -> Итқара, Байқара, Есенғүл. Итқара -> Бекмағамбет, Есмағамбет. Бекмағамбет -> Илияс, Іля. Есмағамбет -> Ерназар. Байқара -> Жақбылық -> Қожан, Бұғыбай. Есенғүл -> Тəйімбет, Байжан, Досжан. Тəйімбет -> Темірғали, Қенжеғали. Байжан -> Елеу -> Теңізбай -> Əбдеш. Қисық ~> Жағалтай, Даңмүрын, Түрымтай, Жүндібай — О. Жағалтай -> Тілеуғүл, Түндібай. Тілеуғүл -> Үргенішбай, Дербіс, Садылда. Дербіс -> Тəуірбай. Садылда -> Тілектес, Жеткерген. Даңмүрын -> Сералы, Өтей. Сералы -> Жолдас, Оңдаш. Жолдас -> Марат. Түрымтай -> Кенжалы, Кенжеғүл, Дəубас. Қенжалы -> Дəрібай, С асан. Кенжеғүл -> Қүсжан, Өтеп. Дəубас -> Сатым, Медеубай -> Смағүл. Сатым -> Ырғызбай -> Торғай. Бүхар -* Байқоңыр, Қоңырбай, Төлеш, Жанай. Байқоңыр -> Манас, Манабай, Жаңабай, Санай. Манас -> Бекнияз, Бүркітбай, Жайымбет, Шілімбет, Нүрмағамбет, Мерекбай. Бекнияз -> Ақтілеу -> Лайық -> Сдуақас, Сəдубек, Жеңіс. Бүркітбай -> Шернияз, Ернияз, Сүйіндік. Шернияз -> Нүрым. Ернияз -> Махаш, Нұржан, Түрғанбай, Бөрібай. Сүйіндік -> Қүрмансейт, Төлеген. Мерекбай -> Қонысбай, Көптілеу, Қыстаубай, Жайлаубай. Қонысбай -> Бақберген, Төретай. Төретай -> Ахметжан, Іскендір.

I X — 952

273

Көптілеу -> Малкаждар. Қыстаубай -> Тəуірбай. Манабай -> Пірмағамбет -> Есжан -> Күнсүпр, Орынбасар. Жаңабай -> Жанал, Тоқмағамбет, Ермағамбет, Ерекеш, Кенжебай. Жанел -> Елемес, Тілеулес, Тілеуберген, Тілеужан. Тоқмағамбет -> Итбай -> Абылай. Ермағамбет -> Қаракеней, Қаражол, Қалила. Ерекеш -> Кемал, Шобан. Кенжебай -> Кемаладин. Санай -> Қалқым, Имағамбет, Махамбет. Қалқым -> Тілеулес, Тілеуберген, Маханбет. Тілеулес -> Ақберген, Қарағұл, Сүлтанмұрат. Тілеуберген -> Əзберген, Бекболат. Имағамбет -> Едіге, Ерболат, Жантүғүл. Махамбет -> Балтөре, Ақəділ, Жолдас. Ақəділ -> Жағыпар. Қоңырбай -> Алдаберген -> Мырзағүл, Андағүл, Оразымбет. Мырзағүл -> Қораз, Өтеп, Қүрманай, Қалап. Қораз -> Ақмағамбет Өтеп -> О. Қүрманай -> Орынбасар, Жолдас. Қалап -> Орнықбай Андағүл -> Ермекей Оразьмбет -> Сырмағамбет, Келмағамбет, Сары, Тілеулес. Төлеш -> Жылымбет, Аймағамбет, Бикем. Жылымбет -> Сыймамбет, Əлжан, Тəшір. Сыймамбет -> Ақалмас, Икрамша. Əлжан -> Əнəпия, Момын, Қабланбай, Бақыт. Тəшір -> Нұрадин. Аймағамбет -> Садық, Жүмағали -> Қуат, Зинет. Бикем -> Тасау, Таңат, Дауылбай, Артықбай. Тасау -> Жүсіпəлі Артықбай -> Өтеген, Өтеулі, Борат. Жанай -> Бəсібек, Маусар, Миірман, Бəсібек -> Аймағамбет, Жалмағамбет Аймағамбет -> Абыл. Жалмағамбет -> Тəңірберген, Сайлаубай, Жасағанберген, Емберген. Сайлаубай -> Октябрь, Жеткер, Өткер. Жасағанберген -> Ідіріс, Іскендір, Сқақ. Маусар -> Мəтібай -> Қосмағамбет, Айтмағамбет. Айтмағамбет > Сағындық -> Толыбай. Миірман -> Жеңокбай -> Ермағамбет -> Қарасай, Ағысбай, Атантай. Қудайберген -> Ізбас, Дарқан Ізбас -> Төребай -> Түрғанбай, Қуанышбай, Тілеубай, Елібай. Қуанышбай -> Шарап, Төкеш, Бөкенбай, Елемес, Тəжімұрат.

Шарап -> Қуат, Өскер. Қуат -> Айтмат. Төкеш -> Абжан, Жалмүрат, Ізекен. Бөкенбай -> Жеткерген Елемес -> Октябрат. Тəжімүрат -> Мүсір, Толыбай, Ерқүлаң, Бозқүлан. Тілеубай -> Тілеген, Нағмет. Тілеген -> Бақытжан, Елібай -> Байсеркеш, Сағынтай. Байсеркеш -> Түрсынбай. Сағынтай -> Элен, Бексұлтан, Бекежан. Дарқан -> Нұрлыбай, Ендібай, Меңдібай. Ендібай -> Ермағамбет, Жұмахмет, Нүрмағамбет. Ермағамбет -> Қожабай, Төремұрат. Жүмахмет -> Қүлжан. Нүрмағамбет -> Əміржан, Əбіжан. Меңдібай -> Байнияз, Жүбанияз, Ерекен. Байнияз -> Зейнолла -> Бақыт Жүбанияз -> Əбдібай, Əбіл. Ерекен -> Сейдулла. Асанның Шақасы -> Майемер, Қүсетер, Таймас, Жарылқасын. Майемер -> Қалыбай, Толыбай, Малыбай. Қалыбай -> Қүрманай -> Сармағамбет, Əлкен, Жүмахмет, Қожахмет. Сармағамбет -> Бақберген, Əбелан. Бақберген -> Інжаш. Əбелан -> Əлқуат. Қожахмет -> Зейнай, Шəкір. Малыбай -> Есембет, Қошпан. Есембет -> Қүлмағамбет, Нұрекеш, Жиеналы, Төлеу. Құлмағамбет -> Сыдық -> Теңізбай. Нүрекеш -> Жүмахмет Жиеналы -> Сүлеймен, Рахмет -> Жоламан, Қалқаман. Сүлеймен -> Темірбек. Төлеу -> Нагмадин. Қошпан -> Нүртуған. Қүсетер -> Шектібай, Бектібай. Шектібай -> Бектемір -> Оспан -> Тілеубай, Тілеуімбет, Сарықүл, Абабүкір, Дашен, Нəшау. Сарықүл -> Аралбай. Абабүкір -> Мыңбай, Шыңбай, Шалғынбай. Дашен -> Нүрлан, Қүдайберген, Жеткерген, Алдаберген. Бектібай -> Қөбей, Қараша. Қөбей -> Елау, Ернияз, Тасболат, Қүлтума, Ейболат. Ейболат -> Əділқан, Жүмабай, Əбдіразақ, Ісепбай, Қенжебай. Таймас -> Қүтбан, Бөлекбай -> Жүма. Құтбан -> Қүттығүл, Махан, Бүрхан, Бүркітбай.

275

274

Құттығұл ~> Ізбасар, Өмірсерік, Əбжəми. Ізбасар ч> Мешітбай -> Тілеу. Өмірсерік -> Сəтек, Жалғас, Айдос, Бақыт, Тақыш. Əбжəми -> Сырлыбай -> Оңдасын, Тоқсанбай, Бисембай, Бақтыбай. Махан -> Жұбат. Бүрхан -> Жақсылық. Бүркітбай -> Дербісəлі, Мырзалы, Əбдəлі. Дербісəлі -> Əбілда. Əбдəлі -> Шалғынбай, Арғынбай. Жарылқасын -> Жаманке -> Нысан, Серікбай. Серікбай -> Медеу, Ізбасқан, Қоныс. Медеу -> Орынбасар, Əйтекеш. Орынбасар -> Нүрсұлтан, Нүрлыбай. Ізбасқан н> Жеткерген, Əбжан. Қоныс -> Алдажар 2). Ақпан -> Өтебай, Өтеғүл -> Тайлақ, Танық Тайлақ -> Мəжі, Қасқа -> Былқы, Төребек, Шалқар Қасқаның үлы Төребек -> Қаражігіт, Жолдыбай, Уақбай, Шуақбай. Қаражігіт -> Өтеп, Жүлдызбай. Өтеп -> Андызбай, Қазыбай, Тағыберген. Андызбай > Биқожа, Нүрқожа. Қазыбай -> Ақберген, Бақберген. Тағыберген -> Атамбек, Икмамбет, Асылбек, Сайлаубек, Болатбек. Жүлдызбай -> Санау, Əубəкір. Санау -> Шүкірəлі. Жолдыбай -> Ізбасар, Мыңжасар, Нысанбай. Ізбасар -> Нұрғалы, Сəдуақас, Бақытжан. Нұрғалы -> Ермек, Ержан, Ералы, Сайлау, Алпысбай. Ермек -> Ғазиз. Ержан -> Серік, Мүратбек, Қазыбек. Мыңжасар -> Өтеу, Мақсұт. Уақбай -> Бидайбек -> Сүлеймен, Оразымбет, Жүмағазы, Жүсіп, Төлеген, Сары. Сүлеймен -> Жеткерген. Оразымбет -> Жүмқал, Мүңайтбек, Мүнарбай. Төлеген -► Шайзада, Нүралы. Шуақбай -> Қүрманбай, Қосбармақ. Құрманбай -> Өтетілеу, Сабырбай. Қосбармақ -> Өтенияз, Өтеғали. Өтенияз -> Əбжан, Бақыт, Сахит. Қасқаүлы Былқы -> бəйбішесінен — Дейт, Ертуған, Шауқара, тоқалынан (қырғыз қызы) — Қəрібай, Дөйт -> Дəрібай -> Қалымбет, Жəрімбет, Нарымбет, Ермақ, Өксікбай.

Жəрімбет -> Нағашыбай -> Ысқақ. Ысқақ -> Мүхамбетəлі, Ибрагим, Əбубəкір. Нарымбет -> Əбілбек, Ыхлас -> Ізбасқан. Əбілбеқ -> Қалас -> Нағашыбай. Ермақ -> Əбілда. Өксікбай -> Нүрадин -> Серік Ертуған -> Иманбай -> Мерекбай, Серікбай, Сəңкібай. Мерекбай -> Сағынай -> Скендір, Жеткерген, Жетес. Скендір -> Алмас. Жеткерген -> Амандық Жетес -> Ербатыр, Жалғас. Серікбай -> Сақтаған, Сақжан Сəңкібай -4- Сағынбай, Бақи, Əбжан, Қапи. \,Шауқара -> Ахмет, Мақан -^ Əбдікəрім, Əбжəми Ахмет -> Жұмабай, Жүмаш. Жүмабай -> Бердалы, Əйділмаш. Кəрібай -> Боранбай, Тəжімбет, Орал, Наурыз, Боранбай -> Ақназар, Жақсылық, Жақсыкелді. Тəжімбет -> Əлқуат. Қасқа үлы Шалқар -> Талпақ, Баймахан, Балымбет. Талпақ -> Қоспанбет, Досжан, Саржан. Қоспанбет -> Жəрекеш -> Темірбек, Бақыт Досжан -> Өмірзақ. Саржан -> Сахи, Садуақас, Сержан -> Рүстембек. Баймахан -> Өтеу, Мүрат, Сырмақ. Балымбет -> Жанғылышбай -> Қеңесбек. Тайлақ үлы Мəжі -> Қүйқа, Жүрын. Қүйқа -> Іздік, Нүрымбет, Жəмет. Іздік -> Қүлімбет, Аймағамбет, Əлмағамбет, Дінмүхамбет, Жолымбет. Күлімбет -> Əбдірейім, Мүхамбеди. Əбдірейім -> Киікбай, Əмит, Қоңырбай. Киікбай -> Əлқуат. Мүхамбеди -> Əбубəкір, Өмірзақ, Өмірбек. Аймағамбет -> Тəжімбет, Тəжетдин, Шамшатдин. Тəжетдин -> Пайзулла, Бақыт, Фазыл -> Қанжарбек. Пайзулла -> Жүмғанияз, Əлімжан Жүмғанияз -^ Болатбек, Əунарбек, Үлықбек, Рүстембек. Болатбек -> Дастанбек, Сəндібек, Сұлтанбек. Əлімжан -> Əділбек, Нүрлан, Ақылбек, Ғанибек. Бақыт -> Данабек, Дарқан, Берік. Жолымбет -> Сыдық, Мəмбеталы -> Рахмет. Сыдық -> Əбжəми -> Нағмет, Қожахмет, Сайлаубай. Нүрымбет -> Жүгініс, Аблулла. Жүгініс -> Смайыл, Мұса, Дүйсе. Смайыл -> Бəйшен -> Мырзажан, Сақитжан. Мүса -> Бисембай, Сəрсембай.

277

276

Дүйсе -> Төлеген, Бағдат, Саламат. Жəмет -> Сарт, Өтенияз, Ешнияз, Шернияз. Сарт -> Байнаш, Кеңсе -> Асқарбек. Байнаш -> Асылбек. Өтенияз -> Іскендір -> Серік, Ғабит, Садыр. Ешнияз -> О. Шернияз -> Бақым -> Пазылбек, Қағыбек, Исабек. Пазылбек -> Жəнібек. Жүрын -> Қанат, Санат -> Сəбді -> Махмүт. Қанат -> Ахмет -> Нəжен, Женес, Ілияс, Ілесер. Нəжен -> Бақи, Сайлаубай -> Сақтапберген. Бақи -> Ибат, Болатбек, Мүратбек, Жаңаберген. Жиенес -> Ағытай -> Ғани. Ілияс -> Əбілтай, Көбек. Ілесер -> Əлібек -> Мұратбек, Асқарбек, Дастанбек, Жандарбек. Махмут -> Жұмағазы, Ырзағазы Жүмағазы -> Əбілғазы, Нүрғазы, Ерғазы. Ырзағазы -> Əбуталап, Бауыржан. 3).

Кешубай -> . . . ?

2. Қүлым -> Жаманкөз (Əліқұл — шын аты) 1) Жаманкөз > Ілекер (Сырлыбай), Нияз, Бəшке, Бабас, Ботат. Жаманкөзүлы Ілекер (Сьгрлыбай) -> Таңсыққожа, Бөкенбай, Құлет, Медет, Кəнет. Лекер үлы Таңсыққожа -> Жаманқұл, Төлебай, Томан. Төлебай -> Жылкелді -> Сапар. Таңсыққожа үлы Жаманқүл -> Шəдір, Төрежан, Кенжеғүл, Серімбет, Шүкір. Серімбет -> Садуақас, Сыдық, Кемал, Темірбек. Шүкір -> Əнəфия, Атағүлла. Əнəфия -> Зейнолла (жазушы — Островскийіміз) Зейнолла Шүкіров —• жазушы осы кісі! Таңсыққожа үлы Томан -> Қүттыбай, Айтжан, Жолжан. Құттыбай -> Есжан -> Сексенбай, Нəжмадин, Насырадин, Кеңес, Иса, Ақберген, Шымберген. Айтжан -> Жүсіп, Ешекен, Əлжан. Лекер үлы Бөкенбай -> Дайрабай, Шалқар (Шоңал), Сатанбай, Тілеу, Дүйсенбай. Бекенбай үлы Дайрабай -> Ақпамбет, Қожамбет, Доспамбет. Қожамбет -> Ораш -> Сағындық, Діңқуат, Əлқуат, Тоқабай. Доспамбет -> Өтепберген, Əумин. Өтепберген -> Рамберді, Жаппарберді, Əбекен. Рамберді -> Алдасыберген Жаппарберді -> Сейіл, Əбілқасым, Əбілбай. Əумин -> Өмірбай, Əбибулла. Өмірбай -> Абат.

278

Бөкенбай үлы Шалқар (Шоңал) -^ Алаш, Бекжарас, Бегіс. Алаш -> Жансүгір, Байсүгір, Берсүгір. Жансүгір —> Оспан Байсүгір -^ О. Берсүгір -> Оразалы, Оразмағамбет, Омар. Оразалы -> Насыр —> Көптілеу, Ебейсін, Жанқуат. Оразмағамбет —> Бəубек -> Бəйсейт, Байқадам. Бəйсейт -> Нүрмағамбет -> Нармағамбет. Бекжарас -> Қоспан -> Дүйсембай, Эли, Кішібай. Бегіс —> Меңдалы, Сапар, Ақмүрат. Сапар -^ Ысқақ, Қошмагамбет, Сентеш, Байқазақ. Ысқақ -> Сейділда. Қошмағамбет —> Сейілхан. Бөкенбай үлы Сатанбай -> Мамын —> Жүрінбай -> Мақаш, Рəш. Мақаш -> Тайшық. Рəш -> Сейілхан. Бөкенбай үлы Тілеу -> Бисембі -> Муса, Өтеген -> Оразғали, Төлеп. Лекерүлы Қүлет —> Баққүлы, Боздақ -> Байқонақ. Баққүлы -> Машатай, Шыбынтай, Сайым. Машатай -> Тəшімбай, Тəшен, Жүмабай, Мықан, Əлімбет. Тəшімбай -> Жүсіп -> Жарқымбай, Сержан. Жүмабай -> Ізбасқан -> Əлисүлтан -> Дəрібай -> Алмат, Мақшат. Мықан -> Ізімсүлтан. Сайым -> Жолымбет -> Аман, Алгазы. Лекерүлы Медет —>• Бүршат ->• Алдасүгір, Шақат, Оспан. Алдасүгір -> Ермағамбет, Балмағамбет, Смағамбет, Əлмағамбет. Ермағамбет -> Кəнибай. Смағамбет —> Тілеужан, Төлеген. Əлмағамбет —> Шарапат, Марал, Жүбатқан. Оспан > Дəулет —> Жалғас, Асан, Теңізбай. Лекерүлы Кəнет -> Айшық, Нүрлыбай, Бақтыбай, Түрсьшбай. Айшық -> Орысбай, Қабыл -> Таңатар. Нүрлыбай -> Сүйіндік, Сүгірəлі, Сүйінбай. Сүйіндік —> Мирман, Бекмамбет, Төреғүл, Бəйімбет. Төреғүл -> Ахмет -> Кəдірімбет, Жолдас. Бəйімбет -> Убайдулла, Нүрадулла, Сматулла, Смайыл. Убайдулла -> Қаштан. Нүрадулла -> Əмидулла Бақтыбай -> Ордабай, Өтебай -> Элен —> Бақы, Асан. Түрсынбай -> Айдаралы, Мүсірəлі, Төребай, Бəйтерек. Төребай —* Тиыштықбай, Əйімбет -> Қоңыратбай Тиыштықбай -> Бəйекеш. Бəйтерек —> Жолдыбай. Жаманкөзүлы Нияз —> Тышқан, Жəнке, Сары, Жаңылжүма. Ниязүлы Тышқан —> Төребай, Қабан. Төребай -> Өмірзақ, Жанүзақ -> Қошан.

279

Өмірзақ -> Бекжан Ниязүлы Жанке -> Сайлаубай, Қожабек, Алтай, Қылышбай, Қатпа, Сапар. Сайлаубай -> Жаңабай -> Айтөре, Əкімбай. Айтөре -> Қаныбет, Жəрекеш, Ерекеш. Қаныбет -> Баймахан, Имахан. Жəрекеш -> Жүмамүрат, Нүржігіт, Қожамұрат. Əкімбай -> Əлібек, Ермахан, Жаймақан, Сермахан, Жүма. Əлібек -> Масен, Мажен. Ермахан -> Шарапат, Досқайыр -> Қайыржан, Бауыржан. Жаймахан -> Тілеулес, Қазым, Тілеумүрат. Қазым ~> Ерболат, Əшім, Тасболат. Тілеумүрат -> Болатбек, Бақытбек. Сермахан -> Əбілмəзін, Əзім -> Ерсайын. Əбілмəзін -> Араб, Аппақ. Қожабек -> Сайқонды -> Жаманбай, Сағымбай. Жаманбай -> Абдулла, Жанділда, Өтеулі - О. Жанділда -> Татыран, Жақсылық. Алтай -> Нүсірбай -> Əбдір, Шанай. Əбдір -> Ойнар -> Аманкелді. Қылышбай -> Түрдығүл -> Мырзағүл, Атағүл -> Бəйекеш. Қатпа -> Айбас, Қапбар, Жандос, Қарамерген, Бекетай, Айбас -> Пүсырман, Əрет, Қази. Пұсырман -> Мəмбет, Нүрмағамбет, Піркен Мəмбет -> Шəки -> Болат -> Берекет. Нұрмағамбет -> Қали Піркен -> Қайберен, Болат. Жандос -> Мирман, Ахтан, Қалман, Баймағамбет. Ақтан -> Мүсіреп, Тəшім. Мүсіреп -> Кəтима Баймағамбет -> Жəкен. Қарамерген -> Бекше, Бекмүхамбет. Бекше -> Нүрадин, Бахым, Қалас, Нүрқан. Нұрадин -> Жамаладин Бахым -> Əмірхан. Қалас -> Насырадин -> Қазбек. Нұрқан -> Теңізбай, Нағашыбай. Бекетай -> Жүмахмет, Сыдық, Мұрат, Серко, Сермағамбет. Жүмахмет -> Жолай, Жадымүрат. Сыдық -> Тайшық -> Оңғар. Мүрат -> Ахметбай. Серко -> Қоламсақ, Қалпан, Масақ -> Болат. Қалпан -> Нағашыбай. Сапар -> Бекжан -> Садық, Салмағамбет, Эли. Эли -> Орынбасар, Сарыбала, Жусіп, Сембі, Ахмет. Жүсіп -> Қуаныш Сембі -> Əбілғазы.

280

Ниязүлы Сары -> Бұхар, Бақтияр (Бақабатыр), Рахметəлі, Мелдебек, Түрікменалы, Жаңбыршы. Сарыүлы Бақтияр —> Əлмен. Науша. Домалақ, Орынтай, Бірат, Мүсірəлі, Мүсірбай. Бақтиярүлы Əлмен -> Естек, Боранқүл. Естек -> Оспан, Іскендір Боранқүл -^ Қəне, Қосбамбет, Омар, Əмір. Омар —> Сқақ, Пірмағамбет. Бақтиярүлы Домалақ -> Жібек, Ниет. Бақтиярүлы Бірат -> Наурызалы, Жолымбет, Оразалы. Наурызалы -> Емберген Бақтиярүлы Мүсірбай -> Мүгініс -> Тұрсын, Түрды. Тұрсын —> Мүратбек, Болатбек. Түрды -> Қазбай, Қазбек. Қазбай ~> Руслан, Марат, Рамазан, Ғабит. Қазбек —> Оңталап, Шарап, Нүрлан, Сəбит, Рүстем. Сарыүлы Рахметəлі -> Жақсылық, Игілік, Мүнарбай. Рахметəліүлы Жақсылық ~> Байқүлақ, Байқонды, Байқозы. Байқүлақ —> Өксікбай, Өтепберген -> Сақтаған, Əбдіразақ, Əбсатар. Байқонды —> Əзберген, Қарақұл, Қалымбет, Жəлімбет. Қалымбет -> Аман, Сыйқы -> Жүмадин. Жəлімбет —> Шыман. Байқозы -> Бақыт, Балмағамбет, Өтеулі. Өтеулі -> Сембай, Кенжебай. Сембай —> Жеткерген, Жүмабек. Рахметəліүлы Игілік -> Төлеген, Бөлеген Төлеген —> Жүбаназар, Дəуіт -> Жамаладин, Үсінадин, Бақтыбай. Бақтыбай —> Сақи, Октябрь, Асқар, Нүрлыбек. Бөлеген -> Бармақбай, Есжан, Ерназар. Бармақбай -> Жамаладин -> Бақберген, Ақберген. Ерназар -> Шора, Жəдігер, Жəдімүрат, Төремүрат. Шора -> Марат, Марал, Мүхтар, Серік. Жəдімүрат -> Жамполат. Төремүрат -> Ермек. Бақтиярүлы Науша -* Есеналы, Бекалі, Сабыралы. Есеналы -> Күржібай, Жақсыбай, Баймағамбет, Нүрмағамбет, Аймағамбет. Күржібай -> Жүмаш, Қүндыз -> Тілектес. Жақсыбай ~> Қазымбет, Сəрсен, Бисен, Есен, Бектүрған, Аман. Қазымбет -> Əбдіқалық. Бисен -> Жаңаберген. Есен —> Мүсілім. Бектүрған -> Қасым, Оңдасын, Əбдінағым. Қасым -> Расул.

281

Оңдасын -> Абай, Арай, Олжас. Баймағамбет -> Əлмағамбет, Нүралы. Əлмағамбет н> Нажман, Бүғыбай, Жалғас, Сансызбай. Нүралы -> Мықтыбай, Оңдаш. Нүрмағамбет -> Əлмүрат -> Мұратжан. Аймағамбет -> Салмағамбет, Бармағамбет. Бармағамбет -> Қуанышбай, Жеткербай. Бекалы -> Бөлекбай -> Асан, Арық. Сабыралы -> Пірекеш, Ермағамбет, Жансерік. Пірекеш -> Ізімсүлтан, Сантек, Ісженалы. Бақтиярүлы Мүсірəлі -> Құрмаш, Шерім, Жұман. Шерім -■> Əлимағамбет, Бағыберген, Есмағамбет Əлимағамбет -> Базан, Кенжебай, Аманбай, Əділбай, Əлнияз. Базан -^ Аманкелді Кенжебай -> Ерболат. Бағыберген -> Əгекен -> Тілеген -> Еркін Жүман -> Қалимағамбет, Өтеумағамбет, Тілеумағамбет, На-зармағамбет, Ізбасқан, Дүйсенбай, Айтмағамбет, Ораз-мағамбет. Қалимағамбет -> Əмет, Қоныс, Кеулімжай. Дүйсембай -> Орынбай. Айтмағамбет -> Тасболат. Оразмағамбет -> Айболат. Сары үлы Мелдебек -> Махамбет, Іздік, Қартмүхамбет (Қартбала). Махамбет -> Қабыл -> Серікбай, Жалғасбай, Жүсіп. Серікбай -> Ізбасар -> Көптілеу -> Дүйсембай, Жүмабай, Оңғарбай, Оңталап. Іздік -> Ержан, Бекжан, Нұржан, Үзақ. Ержан -> Иман, Аймұш, Бүрыш. Аймуш -> Мəке -> Үснадин, Мадин, Үргенішбай. Үснадин -> Қаламан, Асқар, Алтынбек. Мадин -> Жолдасбек, Əділбек. Зəуірбек, Айбек Үргенішбай -> Батырбек, Əлеша. Бекжан -> Қорымбай, Тілеу. Қарымбай -> Байəділ, Төлебай, Сүйеубай, Жабағыбай. Төлебай -> Жазықбай, Жамаладин, Кемаладин, Əбіл-қан, Төрехан, Батырхан, Мырзақан, Ібірайым. Жамаладин -> Нұрадин. Кемаладин -> Сəрсембай, Дүйсембай. Сүйеубай -> Демесін, Темірполат. Жабағыбай -> Жұмабай, Қасымтай. Нүржан н> Оразымбет Үзақ -> Қази, Нəзи, Бози, Сейтжан. Қартмүхамбет -> Жүмахмет, Махамбетжан. Жүмахмет -> Ақмағамбет, Сейтмағамбет, Сейдахмет.

Ақмағамбет -> Махмут, Сейтназар Махмут -> Ақберген, Бақберген, Ғ'алымжан, Бауыржан. Сейтмағамбет -> Өтеген, Абдулла, Əбілəкім, Əділ, Руслан. Сарыүлы Түркіменалы -> Айқынбек, Жарқынбек, Палуан. Айқынбек -> Басбатыр, Дəулетбай, Дəулеткелді. Басбатыр -> Үмбет -> Жеткербай -> Қараман, Қарасай, Болат. Дəулеткелді -> Жеңсікбай, Қолғанат. Жеңсікбай -> Айбатша, Айтуған. Айбатша -> Өмірзақ, Жаңаберген. Айтуған -> Нүрлыбек, Əнуар, Болатбек. Жарқынбек -> Бажақ. Сарыүлы Жаңбыршы -> Нəумет, Тəжі. Нəумет ~> Таңатар, Күншығар, Шүкір. Таңатар -> Тəубе, Жұбай. Күншығар -> Дүйсембай, Жалғас, Талас. Дүйсембай -> Жарас, Қалас, Манас, Кеңес. Тəжі -> Қүрманбай, Серік, Тынымбай, Эли. Қүрманбай -> Жəкен. Серік -> Ақаш -> Темірбек, Аралбай. Ниязүлы Жаңылж:үма -> Байда, Бопан, Тапы, Жолшы. Байда -> Басықара, Үркембай, Жалбық, Бектұрған. Басықара -> Сатыпалды, Жалғасбай. Үркембай -> Елашбай, Қанатбай. Жалбық -> Сегіз. Бектүрған -> Нұрқан, Айбас. Бопан -> Айтілес, Ізбасар, Ізтілеу, Шындау, Құрықбай, Мəметек, Дауылбай. Айтілес -> Қалыш -> Əбіш, Əбдікер, Əбдіқалық, Əбдіраман, Əбдіраш. Əбіш -> Əбдіраман. . Əбдікер -> Нағашыбай -> Ибрагим. Əбдіраш —> Оңталап, Өмірбай. Шындау ~> Бекбембет -> Қүлмағамбет, Есжан. Құлмағамбет -> Сəдуақас. Тапы -> Мусе, Жаншора, Байшора, Бекшора. Мусе -> Ақай -> Есембек, Еламан. Есембек -^ Жиенбек -> Берсары. Еламан -> Шəкен, Жұман Шəкен -> Құлмағамбет Жүман -^ Көшкімбай Жаншора -> Тынымбай -> Бақи Байшора -> Өтеген, Өтеулі. Өтеген ->• Бекмағамбет, Ақмағамбет, Қартмағамбет. Қартмағамбет —> Бекетай. Бекшора -> Түцғышбай, Шəумен. Шəумен -> Əлмағамбет, Балмағамбет, Эли, Əбдіраман 283

282

Балмағамбет -> Мақаш Эли -> Əлекеш Əбдіраман -> Ыхлас, Құрақбай Өтеулі -> Ділмағамбет, Суйінқара, Есмағамбет, Досмағамбет, Бекмағамбет, Жүсіпбек, Сүлеймен. Жолшы > Дүйісбай, Шотбай, Төрткүлбай, Ерісбай, Кенішбай, Тастыбай, Сырлыбай, Шойтас, Балгабай, Байтас, Балтас, Оңғарбай. Дүйісбай -> Шерман, Жүгініс. Шерман -> Өтеумағамбет -> Көбейсін. Шотбай -> Оразбай, Мырзабай. Оразбай -> Ібрайым, Смайыл, Ілияс. Смайыл -> Нəжім, Кəри -> Эли, Сақи. Эли -> Ғани, Қуаныш, Саламат, Қайрат Сақи -> Октябрь Ілияс -> Қалдыбай, Қазыбай. Мырзабай -> Көптілеш, Көшер -> Қали, Жəке. Қали -> Жолдасқан. Жəке -> Темірқан, Мүхтар, Асқар. Төрткүлбай — О. Ерісбай -> Жүбаныш -> Тілеумағамбет Кенішбай -> Қожаназар -> Жұбаназар Тастыбай -> Ермағамбет Сырлыбай -> Шүйішбай Балғабай -> Нүржан -> Қосмамбет, Рахманберді, Суханберді. Қосмамбет -> Абылай, Əбілəким Абылай -> Көпболсын, Əзім, Сайлаубай, Марат. Көпболсын -> Бердімүрат, Бектімүрат. Əзім -> Жеткерген Рахманберді -> Жалаладин Суханберді -> Нүғыман, Мəдиін Нүғыман -> Аманкелді, Амандос, Аманжол. Мəдиін -> Асқар Байтас > Əйімбет, Кебекбай Əйімбет -> Əлмағамбет, Жаймағамбет, Алдакеш, Нұрекеш Нұрекеш -> Үсейін, Насыр. Кебекбай -> Өтеулі, Өтетілеу, Айтмағамбет, Қали. Балтас -> Айсүгір, Жансүгір Жансүгір -> Махамбет, Сейтжан, Тілеуберген, Сердалы, Сералы, Қази. Жаманкөзүлы Бəшке -> Бəубек -> Бəйсейіт, Байқадам. Бəйсейіт —> Нүрмағамбет -> Нармағамбет. Жаманкөзүлы Бабас -> Еспембет, Байтүзел -> Сапар -> Шегебай. Жаманкөзүлы Ботат -> Ермек, Даңман, Айтбай. Ботатүлы Ермек -> Бэт, Ақун, Кəшке, Елқонды, Бекіш, Қазыбай. Бэт —> Бəйімбет, Байсалбай. Бəйімбет -> Жəлеке, Нүрмағамбет, Пірекеш, Ораз.

284

Жəлеке -> Сейтекен, Ізбасқан, Сейтмағамбет, Бимағамбет. Пірекеш -> Дүйсен, Жүбаназар, Əби, Нұрлан Дүйсен -> Нұрқазы, Кеңес Ораз -> Бисен Байсалбай -> Балымбет -> Жүбаныш, Ермағамбет. Жүбаныш -> Ахмет, Ізімсүлтан, Əнəпия, Үснадин Ақун -> Жақсықара, Аяпберген. Жақсықара -> Нұсқан -> Ізімсұлтан, Жəкен, Елеусіз, Түрғанбай, Өтеулі, Сəмен, Сары. Жəкен -> Бекмырза Аяпберген -> Ісмағамбет, Қалжан, Қалыбек. Ісмағамбет -> Сəрсен, Қази -> Оңдабай. Сəрсен -> Қайып, Исатай, Оңдасын Қалыбек -^ Елкен. Кəшке -> Əбдіқүл, Арзықүл, Меңдіқүл. Əбдіқүл ~> Шуақбай, Ібрайым. Шуақбай -> Смағүл, Махан, Сүлей. Ібрайым -> Шəкен, Қали, Əяй, Қалу, Əбу. Шəкен -> Өтенəлі, Мəлкеш, Бақтат. Қали -> Қожаберген. Арзықүл -> Қоңыратбай, Нүрмағамбет, Сейтжан. Қоңыратбай ->• Бимағамбет -> Тілеуімбет. Елқонды -> Мəстек, Қалысбай, Айжан. Мəстек -> Қүдайберген -> Сыдық. Айжан -> Орынбай -> Жақсылық Бекіш -> Түяқбай, Қияқбай. Түяқбай -> Қүрмағамбет, Пірмағамбет, Қүлмағамбет, Дінжан. Қүрмағамбет -> Жексенбі. Пірмағамбет -> Əлқуат, Жүбатқан. Қүлмағамбет -> Іззат. Дінжан -> Ахмеди, Қуандық, Кенжебай. Қазыбай -> Жұмабай, Қəлімбет -> Алпысбай, Сенбі. Ботатүлы Даңман -> Қыстау -> Тоқтамыс -> Тілеуімбет.

3. Жанбай -> 5 бала — ?

4. Тоқас -> Шоң, Шуан.

1). Шоң -> Тілеубай -> Қармен, Дəрмен. Қармен -> Жүгініс, Жүсіп (Төлеміс). Жүгініс -> Күзембай (Іскендір), Рысқали, Молдабай. Жүсіп -> Өтебай, Ысқақ. Дəрмен -> Айжан, Əлжан -> Əділбек, Жайшылық. Айжан -> Сүлеймен. 2) Шуан -> Мырзабай, Ырза, Ырзабай. Мырзабай -> Наурызбай. Ырзабай -> Қүрманбай, Есен, Досан.

285

IV. АРДАНА Ар дана -> Кішей, Балтық. 1. Кішей -> Есенқұл, Əлімбет, Меңді. 1). Есенқүл -> Сатыпалды -> Үргенішбай, Мəйек, Сарыайғыр, Сүңкі, Итбасбақ, Марғара, Шөке. Үргенішбай -> Жүмақ -> Қашқын -> Байжан. Байжан -> Қуанышбай, Кеншімбай. Мəйек -> Қалдыбай, Бертағы, Қуаң, Қотыр. Қуаң -> Шаңдыбай, Шабақбай, Жауқашқан, Елемес, Дəли. Шаңдыбай -> Өтеген, Аманжол. Өтеген -> Аймақ, Бəкеш, Балмаш, Піреш, Жүрмантай. Аймақ -* Əділ, Əуесқан -> Аманбай, Қаржаубай. Бəкеш -> Əнес, Кеңес, Жақсылық, Қашақбай, Бақтыбай, Бақыт. Əнес -> Димаш, Хасан, Ескендр. Бақтыбай -> Сəкен. Бақыт -> Досан. Балмаш -> Қашқымбай -> Нүрлан, Біржан, Серік. Аманжол -> Ермақан, Сермақан. Ермақан -> Мəмбе, Ізтілеу, Нүртілеу. Мəмбе -> Ертілеу. Ізтілеу -> Мырзабай, Амантай, Болат. Нұртілеу -> Дəулетияр, Дəуренбек, Орынбек, Бақытбек, Ақылбек. Сермахан -> Смағүл -> Кенжебай, Нағашыбай, Дəулетбай, Бөгенбай, Тəтібай. Шабақбай -> Сатыбай -> Сəпеке -> Шегебай. Жауқашқан -> Жантілеу, Күнтілеу, Айтілеу, Түйте. Жантілеу -> Ізбасқан Күнтілеу -> Дарқан Айтілеу -> Нағашыбай -> Бауыржан, Бақытжан. Түйте -> Жолмырза, Үзақбай -> Берік, Бағыберген. Елемес -> Тойбазар -> Айдан, Ерлан, Арлан Дəли -> Төлебай, Панабек, Сайлау. Төлебай -> Бөлеген -> Қүдайберген Панабек -> Тілеген -> Олжаман -> Оңталап. Сайлау -> Қожагелді, Дəлен -> Болат, Асқар. Қотыр -> Əбжəми -> Серікбай Сарыайғыр -> Тілемес, Жанжігіт, Қойбағар. Тілемес -> Арыстанбай, Дүрістанбай, Байсалбай. Арыстанбай -> Шоқпыт -> Ізбасар. Дүрістанбай -> Əбілда -> Сəтмағамбет, Əнəпия. Байсалбай -> Əбді -> Шүғыр, Жайылқан. Сүңкі -> Назар, Шүрен. Назар -> Баспай, Доспай Баспай -> Сарықүл, Жылкелді. Доспай ■-> Ниетулла, Əбеке, Əйеке, Төлеген. Шүрен -> Бəйімбет, Жүмабек -> Жүмағазы, Жанке, Абаш.

286

Бəйімбет -> Өтепберген, Тілеуберген. Шөке -> Қожаберген, Тілеке. Қожаберген -> Малбасар -> Жамантай, Өтеғүл, Тоқбосын, Наурызбай, Мышай. Тоқбосын -> Рахманберді. Тілеке -> Бигелді -> Алшораз, Сұлтамүрат. Алшораз -> Əнес, Қожамүрат. Сүлтамүрат -> Сəйдім, Үкіматулла, Зайдулла. Сəйдім -> Абай, Əлібек, Əлібатыр.

2) Əлімбет -> Көккөз, Мəмбет. Мəмбет -^ Жолдыбай, Қайырбай, Данабай, Жарылқас, Сүйір Жолдыбай -> Əлібек, Батырбай. Əлібек -> Əділ, Бостан, Тəңірберген Тəңірберген -> Бəймен, Шəмен, Əбіл. Бəймен -> Алдоңғар, Əбдуəли. Шəмен -> Садуақас, Үргенішбай, Жолшара, Таңымбет, Бармағамбет. Таңымбет -> Елібай, Мұратбай. Елібай -> Қүнтуған, Нұртуған. Əбіл -> Алданазар болыс, Пірімжар. Алданазар болыс -> Сансызбай, Ағымтай. Сансызбай -> Махамбетжан -> Жүсіпəлі, Қайырбай -> Мергенбай -> Ибрайым, Ыхлас. Ибрайым -> К4ырзағазы -> Мақсұт -> Самалбек, Сəкен. Ыхлас -> Нүрғазы, Бермағамбет. Данабай -> Жүрімбет, Жəнібек -> Тоқболат, Тоқпан. Тоқпан -> Тілеуімбет, Ешекен. Тілеуімбет -> Миірман жырау.

3) Меңді -> Алдаберлі, Қожамберлі. Алдаберлі -> мұның ұрпағынан Ахметолла ақьш шыққан. Қожамберлі -> Нəдір, Мамыр, Теле. Мамыр^ Өтепберген, Жанүзақ-> Байтілек, Түктібай, Сегізбай. Өтепберген -> Қараман, Бекайдар, Айдарбек, Боранбай. Қараман -> Байділда -> Көбек -> Махамбет, Мəмбет, Қаныбет, Ахмет. Махамбет —> Лепес, Рахман, Ыхлас, Қалас. Лепес -> Мүратбай, Садылда, Əуезхан. Мəмбет -> Қосбармақ -> Жүмағүл Қаныбет -> Орынбай Ахмет -> Ерлеп. Теле -> Есенбай, Жаңай, Аткелтір. Есенбай -> Бақтыбай, Тоғызбай, Бабағүл. Бақтыбай -> Сəңкібай, Жақсыбай, Түрсынбай, Жақсылық. Сəңкібай -> Қарымсақ, Есмамбет, Жүгініс, Айқынжол. Қарымсақ -> Абылай, Дəрібай, Смағүл, Іскендір. Абылай -> Қарасай, Қази. Қарасай -> Ахметбек -> Мəлкаджар, Толыбай.

287

Қази -> Мерген, Бағыберген. Есмамбет -> Ниетулла -> Мырзағабыл. Жүгініс -> Нұрқожа, Сүлеймен, Мұрапа. Нұрқожа -> Мырзағазы, Жүзағали. Мырзағазы -> Мақшат. Сүлеймен ~> Аманкелді, Жолдас. Мұрапа -> Аманкелді, Борамбай, Амандос, Аманбай. Айқынжол -> Жеткерген. Тұрсынбай -> Раманқұл, Нұралы, Бегжан. Раманқүл -> Өтеген, Серік. Нұралы -> Сайран. Жақсылық -> Сейіт, Əбіш, Ерекеш. Сейіт -> Жалғасбай, Нүрпейіс -> Бақа. Жалғасбай -> Тоқа, Мыңжасар. Əбіш -> Рамберлі, Ералы. Рамберлі -> Ілескен. Тоғызбай -> Шөмен, Əлім. Шөмен -> Қайып -> Мүхан, Нүрсүлтан, Ібай, Құлсары, Қаналы. Қаналы -> Өтеген, Серік. Əлім -> Əбілда -> Тарғын, Серік. Бабағұл -> Сəрсенбай -> Жалғасбай, Жалғас, Қалас (ақын). Жалғасбай -> Мүбейін. Жалғас -> Міңке. Қалас -> Сəбет, Ердана, Ербақыт, Ержеңіс, Ерсайын. Жаңай -> Отарбай, Ақболат — О, Тасболат -> Теңгебай — О. Отарбай -> Қанжар -> Аманжол, Сапуан, Оразалы, Оразғүл. Аманжол -> Жүгініс, Халық — О, Тəлмақан — О, Кели — О. Жүгініс -> Омар, Əлімжан. Омар -> Аманкелді (құда). Əлімжан -> Дабыл (музыкант) Сапуан -> Əбдіраман — О, Əбдірайым, Сансызбай — О, Əбдіразақ, Əбдікер, Жəми. Əбдірайым -> Мүрат. Əбдіразақ -> Кежек. Əбдікер -> Бисембай, Жақсылық, Жақсыбай Жəми -> Ідіріс, Ілияс. Оразалы -> Əбекен, Қалила -> Мырзағали, Бисенғали -> Еркін. Əбекен -> Көптілеу, Қоныс, Келіс. Мырзағали -> Сапарғали -> Рамазан, Қайырғали. Оразғүл -> Атағүлла, Ібай, Əбділда, Əкиім, Əзи. Атағұлла -> Аманбай, Закария, Зұлқарнайын. Ібай -> Əбдіқадір, Əбжəлел, Əбдіқаш. Əбділда -> Үсейін, Қайназар. Əкиім -> Қожабай. Аткелтір -> Қызылбай, Қүланбай, Бүланбай.

288

2. Балтық -> Ебескі, Дəулет -> Олжабай, Мəңкі, Тоқтамыс, Бүркіт. Ебескі -> Пірімқүл -> Жаманша Жаманша -> Қожантай, Сарбас, Ізбасар, Бірімқүл. Қожантай -> Меңдіқұл молда, Бағыс — О. Дəулет -> Тоқтамыс -> Рысбай, Шахат, Итемген, Сырымбет, Алдасүгір Шахат -> Санақ, Мыстай. Меңдіқүл молда -> Əбдір, Кемал, Əбдіразақ, Əбдіқалық, Əбді. Əбдір -> Ешекен, Тəуекел — О, Шүкір, Ешекен ^Дəрменқұл, Дəріқүл, Қазығүл Дəрменқүл -> Шамшат -> Қалас, Жарас, Жақсылық, Жаңабай, Манас, Жанас, Мейрамбек. Дəріқүл -> Сағынай, Ерсайын, Толағай. Қазығүл -> Ыхлас Шүкір -> Сəрсенқүл, Мырзағүл, Мүқиядин Кемал -> Əттəу, Керим. Əттəу -> Ақбала, Бұқыш. Керим -> Əбділда, Мақат, Ахмеди \/Əбділда -> Муса, Кеңес, Тоқмырза. Махат -> Мауқыш, Иса -> Совет. Ахмеди > Нағашыбай (Нəли) -> Қүдайберген, Көмек, Жалғас, Жолдас. Қүдайберген -> Бағдəулет, Жарас. Қөмек -> Ардақ, Есет, Олжас. Жалғас -> Еркін. Əбдіразақ -> Зəкір, Əбдулла. Зəкір -> Тəжекен. Абдулла -> Мази. Əбдіхалық ~> Оңайбек — О, Сары, Аманбай — О. Əбді -> Рахан, Есенбай, Нүрғали, Жүмахмет — О. Рахан -> Қуанышбай Есенбай -> Жұбатыр -> Өмірзақ, Төлеген Нүрғали -> Қүлбатыр. ЕСЕНАЛЫ Əлім -> Жаманақ -> Өріс -> Есеналы Есеналы -> Палуан, Кішкене. Есеналы дүниеден өткенде Кішкене жастау қалып еді дейді. Палуан тентектеу болып өсіпті. Ол інісі Кішкенені сабап азар беріп, үрып-соғып тыныштық бермей, қой соңына салып қойыпты. Ағасының бүл қылығына ызаланып, іштей күйзеле жүріп ер жетіп, жасы он сегізге келеді. Басқа елге кетіп өзінше еркіншілікте жүруді іштей ойлап журіпті дейді. Ағасы Палуанның жақсы жүйрік аты бар еді. Сол атты ол арнайы киіз үйде, аяғына кісен салып, ешкімге көрсетпей, сырт көзден таса үстапты. Оны тек өзі азықтандырып, жемдеп, басқа адамды маңына жолатпапты. Ал Кішкене "Осындай атым болса," - деп армандап, ойы 19-952

289

ынтасы осы атқа кетіп, жүрттан жасырын ер-түрман сайлап, бір сəтін күтіп жүріпті... Бір күні Палуан үзақ жол жүріп кетеді де, ат түрған үйге əйелі қазан асып, от жағады. Осы сəтті пайдаланып, Қішкене қазанның суын ошаққа аударып төгіп, жанып тұрған отты сөндіріп, бықсытып, түтіндетіп жеңгесіне жетіп барады да: "Жеңеше, ат тұрған үй өртеніп жатыр, кісеннің кілтін беріңіз, тез атты шығару керек," - дейді. Жеңгесі абыржып, кілтті бере салады. Ол кілтті алып барып, аттың аягын кісеннен босатып, атты жетелеп, ер-тұрман жасырып қойған жерге əкеліп, ер салып, атқа мініп, бет алды құла дүз кете барады. Кішкене сол кеткеннен хабарсыз кетіпті дейді. Үй өртенді деген дақпыртпен жиналған жұрттың бірі үйге су шашып, бірі бықсыған отты сабалап біршама əбігерге түседі. От басылған соң үйдің өртенбегеніне көздері жеткен олар тынышталып байлаудағы атты жоқтайды, Қішкенені іздейді. Оны көрген-білген ешкім болмайды. Осылайша аттан да, Кішкенеден де көз жазып қала береді. Палуан кеткен жағынан қайта оралып келіп, қанша сүрау салып іздегенімен еш жерден ешқандай дерек таба алмайды... Ал Кішкене болса күн-түн жол қатып, белден-бел асып, жүріп отырып, бір ауқымды ауылдың үстінен түседі. Сірə ас беріп немесе үлкен той жасап жатқанға ұқсайды. Кішкене атын сыртқа байлап, елгеусіз осы үйдің балаларының біріндей болып келген көптің қолына су қүйып, табақ тартып қызмет жасай береді. Бұл атасына ас беріп жатқан Жағалбайлы руынан Айдарқүл деген байдың ауылы еді дейді... Жүрт тарап, ел аяғы басылған кезде үй иесі Айдарқүл Кішкенеден: "Кімнің баласысың, атың кім, қайдан келдің?" - деп, жөн сүрайды. Ол: "Жетіммін, баласы жоққа бала боламын," дейді. Айдарқүлдың жасы келген, байлығы асқан, Қоңыр атты жат жүрттық жалғыз қызы ғана бар, ал өле кетсе шаңырағына ие болар үлы жоқ кісі екен дейді. Айдарқүл шал терең ойға кетіп іштей: "Құдайдың берейін десе баласы жоқ па, жіберейін десе пəлесі жоқ па деген осы екен-ау, бүл Алланың маған жарылқағаны шығар, артында ізін басар шаңыраққа еге болар түяқ қалсын дегені шығар," - деп қатты толқиды. Сонан Қішкенеге: "Олай болса, сен маған бала бол, қарағым!?" - дейді.Кішкене: "Мақұл, бала болайын, ата," - деп қуанып кетеді. Осылай екеуі өзара сөз байласады, ал бай елін қайта жинап, үлды болғанына үлкен той жасап, Кішкененің қолына асықты жілік үстатып, ел алдында өзіне ұл етіп алады. Кішкене қалайда сөзінде тұруға, адал болуға, əке-шешесіне өгейлігін білдірмей, көңілінен шығуға тырысып, көп жылқыға ие болып, оны бағып журе береді. Сол жылы қыс қатты болып, бірнеше күн боран соғып, жылқылар ығып кетіпті дейді. Ал Кішкене сол жылқының ізінен қалмай бірге ығып жүре беріпті. Қыс өтіп, боранды қыс басылғаннан 290

кейін, көктем шыға Кішкене жылқыларды айдап аман-сау Айдарқүлдың аулына қайта қосылыпты. Жылқыда шығын жоқ, түгел екен дейді. Айдарқүл бай Кішкенеге оның тындырымды ісіне, адалдығына, адамгершілігіне риза болып, оған бой жетіп отырган Қоңыр деген қызын беріп екеуінің басын қосады. Қоңырдан Кішкене екі үлды болыпты — Сары жəне Жиеней... Бірде осы ауылда той болады. Тойға көп адам жиналады. Келіндер тойға қызмет жасап, үлкендердің сарқыт табағына иіліп сəлем беріп, батасын алады. Осы жиын-тойға, басқа келіншектердей, Қоңыр да қызмет етеді. Басқа келіндер сарқыт табаққа иіліп сəлем етіп бата алып жатқанда Қоңыр ондай ілтипат көрмейді. Себебі ол бүл елге келін емес, қыз еді. Ал қыздарға туғандары өзіміз деп қарайды. Үйіне бата ала алмай көңілсіз оралған Қоңыр бүгінгі байқағанын, көңіліне түйгенін Кішкенеге ашық айтып: "Осы сенің елің бар ма, бар болса біз сонда кетейік, мен де еліңдегі аталарымнан ақ батасын, алғысын алғым келеді," - дейді. Қоңырдың назды сөзінің мəнін түсінген Кішкене: "Елжүртым "Шекті" болады. Əлімнен Жаманақ, онан Өріс, онан Есенəлі, ал Есенəліден Палуан жəне мен," - деп шыққан тегін айтып береді. Сонымен екеуі əке-шешесімен, ағайын-туыстарына жағдайларын түсіндіріп, еншісін алып, айырлар тойын жасап, "Шекті" еліне қайтып көшеді. Түңғыш баласы Сарыны əкесіне тастап кетеді. Оның үрпақтары кейін Жағалбайлы руына сіңіп, Айдарқүл байдың шаңырағынан шыққан қыздан тараған, оның ғүмырын жалғастырған үрпақ мүрагері есебінде Жағалбайлы болып кетті дейді... Сөйтіп, "Ат айналып үйірін табар" дегендей, Кішкене еліне келіп қосылады. Көшіп келе жатқан жолда, еру болып қонып отырғанда Қоңыр тағы да бір үл туып, атын Жолшара қойыпты. Палуан інісінің аман-есен елге қайтып қауышқанына қуанып, ағайындарының басын қосып, жинап үлкен той жасайды. Оған жазда жайлау боларлық, қыста қыстаулық жер-су бөліп береді. Біраз уақыт өтіп, Қішкене толық орналасып болғаннан кейін, "Үйсін" елінің "Дулат" руынан Маржанбике деген сүлуды ағасы қүда түсіп, Кішкенеге екінші əйелдікке алып береді. Кейін Маржанбикеден екі үлды болып, Қүрманай, Қүттық деп ат қояды. Ал үлкендердің ақ батасын алған Қоңыр да екі үл туып, Асан жəне Үсен деп ат қояды. Серікбай көкемнің айтқаны бойынша, Қоңыр мен Маржанбике күндестік, қызғаншақтық жағдайда жүріпті дейді. Бірде жүрт жаңарту үшін Кішкененің ауылы жаңа жүртқа көшіпті. Ауыл көшкенде Қоңыр бəйбіше Маржанбикені, басқаларға білдірмей толғақ қысып отырғанын біліп, көне жүртқа тастап кетіпті. Жаңа жүртқа келген соң Кішкене Маржанбикенің жоқ екенін біліп, бəйбішесінен оның қайда екенін сүрапты. Сонда бəйбішесі: "Күң неме жүртта қалған шығар, келер!" - депті. Ал Кішкене: "Сен күң дегенмен ол қасиетті, текті, əруақты адам ғой, жүртқа бекер тастаған291

сың!" - дейді. Осы кезде, киіз үйлерін тігіп бола берген мезетте, Маржанбике қолында қүндақтаған баласы бар, екі қүланды парлап жеккен күймелі көк арбамен келіп тұр екен дейді. Арба ғайып болып кетіпті де Маржанбике баласымен өзі қалыпты. Сонда Қоңыр бəйбіше ызаланып: "Онда тексіз əруақсыз адамды қайдан таптың, бері қара!" - деп, сабаны шсіп-пісш жібергенде көбігі аспанға атып тұрған қымызы бар месген екі көк ала бас үйрек үшып шығып, киіз үйдің шаңырағына қонып отырыпты да, біраздан кейін ғайып болып кетіпті дейді. Сонда сол екі əжеміздің де тегін адам болмағаны ғой!? Міне, осы екі əжемізден тараған үрпақтар қазір "Сыр шектісі" аталып, қалың елге айналып, өсіп-өнді. Олардан ғүламалар, билер, батырлар, əруақты əулиелер, мемлекет қайраткерлері шықты ғой! Осыдан бастап Маржанбике - "Қүланбике" атаиып кетіпті. Осы жерде бір айта кететін сыр жатыр: Кейбір шежірелерде Қішкене Палуанға өкпелеп кетіп қалып, "Үлы жүзге" барып, Үйсіндерге қосылып, Бəйдебек бидің бəйбішесінен туған Сарыүйсін баласы Байтоқты байға, келіп малын бағып, жалшы болады (Мен шежіреде жазылғанды қаз қалпында жазып отырмын.) Байтоқтының Мырзатаз деген бір үлы, Қоңыр деген бір қызы бар еді дейді. Кішкененің жүмысы жағып, қойдан жылқы бағуға ауысыпты. Бір жылы қыс қатты боранды болып, жылқы оңтүстікке қарай ығады. Жылқымен бірге Кішкене де ыға береді. Жылқы "Боқан" тауына барып тоқтайды. Жылы жерге барып жылқы қыстан аман шығады. Жаз шыға Кішкене жылқыны айдап аман-есен Байтоқты ауылына қайтып оралады. Жылқыны аман қыстан алып шыққан еңбегіне риза болған Байтоқты қызы Қоңырды Кішкенеге береді. Сол төркінінде түрып, Қоңыр үл бала туады, атын Сүлықсары қояды. Сол баланы Байтоқтының бəйбішесіне бала етіп беріп, елге көшерде қалдырады. Сол Сүлықсарыдан Жақып, Қалша туады да "Сары Үйсін" аталып, сіңіп кетіпті дейді. Бұл аңыз əңгіме "Сыр елінде жинақталған қазақтың шежіресі", Қызылорда қаласынан 1995 жылы шыққан Қазалылық шежіреші ағамыз Өмірзақ Ахметовтың кітабында жазылған екен. Ал енді Үйсіндердің шежіресіне тоқталайық: Бəйдебек бидің бəйбішесі Арыстан бидің қызы Марау (шын аты Гүлжамал) Сарыбəйбіше атанған текті, жақсы адам болған дейді. Сол бəйбішеден тоғыз ұл болған дейді. Қытайлар оның малдарын барымталап айдап алып кеткен де, артынан сол тоғыз үлдары қуып жеткенде, тоғызын да өлтіріп кетіпті. Сарыбəйбіше — Марау (Гүлжамал) бетін жыртып, Құдайды қарғап, күндіз-түні күңіреніп жүргенде Қүдай оны келеке қылғандай, аяқ-қолы бүріскен іштен кеміс бір үл туыпты. Атын Байтоқты қойып, кейін Сирықты немесе Силықсары атап кетіпті дейді. БайтоқтыныңСилықсарының аяқ-қолы кем болғанымен, ақыл-ойы бүтін болған. Оған ер жеткен соң Үшан деген қызды əйелдікке алып 292

берген. Сол Үшаннан бір сары үрпек бас үл туып атын Түргеш қойыпты. Қейін сол баланы Сары немесе Сергексары атап кетіпті де, осы баладан тараған үрпақтар кейін "Сары Үйсін" руы аталып қалып еді дейді. Міне, бүл Кішкененің "Сары Үйсінге" ешқандай қосылысы, қатысы жоқ екенінің бір дəлелі болса керек. Екінші бір дəлел: Үйсіндердің екінші бір шежіресінде Сары бəйбішенің жалғыз қызы Алтынды күйеуге үзатып, сонан туған баланы жиенін Сарыбəйбіше асырап өсіріп, атын Силықсары қояды. Ер жеткен соң əйел əпереді, онан Қалша, Жақып деген екі бала туып, оның үрпақтары кейін "Сарыүйсін" атанады. Міне, бұл жерде Кішкененің аты аталмайды. Осыған қосып айтар болсақ, Қазыбек бек Тауасарүлының "Түп-түқияннан өзіме шейін" деген шежіре кітабында Бəйдебек бидің туған, өлген жылдары анық нақты көрсетіліпті. Сол дерек бойынша, Бəйдебек би Хижра жыл санауынан он үш жыл бүрын, яғни біздің жыл санауымыз бойынша 609 жылы туып, 86 жыл ғүмыр кешіп, 695 жылы Қаратауда Бөген өзені бойында қайтыс болған дейді. Қазір кесенесі түр. Жақында, өткен жылдары, Үйсін үрпақтары атасы Бəйдебекке ас беріп, үлкен той-думан етіп өткізді. Ал Кішкене атамыз қазіргі ұрпақтан санағанда он үшінші аталық буында тұр. Əрбір аталық буын арасын 30 (отыз) жылдан есептегенде (ғалымдар 28,7 жылмен есептейді):30х13 = 390 жыл, яғни 1998 — 390 жыл= 1608 жылдары Қішкене атамыз туып ғүмыр кешкен болып шығады, немесе Бəйдебек биден Қішкене шамамен мың жылға жуық уақыт кейін ғүмыр кешкен болып шығады екен. Ақыл таразысына салсақ, Бəйдебек бидің жəне оның баласы Байтоқтының ғүмыр кешкен кезінде Қішкене атамыз əлі бүл фəниге келмеген болса керек. Сонда оның қызын бүл фəниде жоқ Кішкене қайда жүріп алып, онан Сары (Сарыүйсін) деген бала қалай туды??!... Мүны оқырман қауым ақылға салып есептеп көрер!? Меніңше, "Ататек" шежірені шындыққа сүйеніп, дəлелді, қисынды етіп жазған дүрыс болар деймін. Енді осы Палуан мен Кішкененің ұрпақтарын тарататын шежірені жазамын. ПАЛУАН Палуан -> Қожамберлі, Байсейіт, Шал, Жансейіт. 1. Қожамберлі -> Берді, Арықбай, Қалыбай, Момынбай. 1). Берді -> Есіркеп -> Игібай, Қойтбай, Дүйсебай. Игібай -> Дауылбай, Қауынбай, Есендік, Мəдəлі Қауынбай -> Айтбай Есендік -> Қенжалы, Сейтжан Мəдəлі -> Өткелбай, Өтеулі -> Қуанышбай -> Ордабай, Орадғүл. Ордабай -> Айымжан, Аманкелді, Ғалымжан Орадғүл -> Нүрғазы, Нүрлан Қойтбай -> Қүлсейіт, Жаналы, Ералы.

293

Қүлсейіт -> Муса, Қалила, Данияр, Əнес. Қалила -> Нəби -> Жағыпар, Күлікбай. Жағыпар -> Уəлихан, Қүттымүрат. Күлікбай -> Асылбек Данияр -> Сейден, Анық, Іният, Сағитжан Сейден -> Төреғұл, Нəдір, Түрар. Анық -> Үлықпан -> Əкім, Руслан, Əлімжан Іният -> Асанхан -> Нүрлан, Нүрбол, Ақан. Сағитжан -> Төркелді -> Əнуар, Телжан, Шыңғыс Əнес -> Əубəкір, Алданазар, Ибадулла. Əубəкір -> Файзулла, Фазыл, Марат, Берік. Алданазар -> Үлықбек, Кəдірбек, Нұрым. Ибадулла -> Серік. Жаналы -> Майданбай -> Жүбанияз, Жұмажан. Жүбанияз -> Тəспен, Дөңес -> Октябрь, Берік, Марат. Жүмажан -> Кемал -> Төремүрат, Төребай, Төлеубай -> Шорабай. Ералы -> Оразалы, Жұмағазы, Нүрғали, Нүрғазы -> Есет. Оразалы -> Мақамбетқали -> Болат, Ізбасқан, Бекболат, Алмас.

2) Арықбай -> Базарбай, Мыңжасар, Қаражан Базарбай -> Медет, Əлі. Медет -> Байнияз, Жиеналы, Жетес, Есенəлі, Есмырза. Əлі -> Төлешбай -> Кеңес, Дөңес, Бақыт, Мұрат. Мыңжасар -> Ізбасар, Қани -> Орынбай -> Бақытжан, Сағитжан, Марат, Тасболат, Аманкелді. Қаражан -> Бекеш, Сисембай, Аяған, Серкешбаи -> Темірбай -> Серік, Берік, Еркін, Нүртай, Ертай, Ерболат. Аяған -> Бөлек -> Шүйіншалы, Үбісүлтан. Медетүлы Байнияз -> Əйтім, Айтуған, Қожан. Қожан -> Нұртуған, Тойбазар, Əлімжан, Бауыржан, Мүрат. 3). Қалыбай -> Таңсықбай, Боранбай. Таңсықбай -> Жүмағазы, Мақамбет -> Сержан -> Қоблан. Боранбай -> Төле, Сейтмағамбет, Шерубай, Сейтқүлбай.

4). Момынбай-> Таңатар, Теңізбай, Əйміш, Сапай, Ерімбет, Қондыбай, Нысанбек. Таңатар -> Қожыр -> Сағындық, Балапан, Бабақ, Бекет, Шалабай, Сексен, Сəдібек, Сапан. Сағындық -> Жетпісбай, Төлебай, Сүрікбай. Балапан -> Балмағамбет -> Қойшыбай, Жолшыбай, Жолдыбай, Өмірбай. Қойшыбай -> Мəлік, Əлік, Əлім. Мəлік -> Жанат, Жанар. Өмірбай -> Ерік, Ерболат. Бабақ -> Бүркіт, Сейтек, Бүркіт -> Қоныс, Манас, Жарас, Қалас. Қоныс -> Жарас. Бекет -> Қалмағамбет, Жүсіп, Нұрмағамбет, Нармағамбет. Нармағамбет -> Сақи, Сақыбай, 294

Сақи -> Жомарт, Үлыбек, Берекет, Нүрлан, Ерүлан. Сақыбай -> Асқар, Қайрат Шалабай -> Жаймағамбет. Сексен н> Көптілеу, Ербозым -> Рамазан, Жарасқан, Жарылқаған. Рамазан -> Нұрсүлтан, Бексұлтан. Жарылқаған -> Жансұлтан. Сəдібек -> Ертілеу -> Жаңаберген, Жадырасың. Теңізбай -> Сартбамбет, Үртбамбет, Жидебай, Бидайбай, Жетшс. Сартпамбет -> Елеш, Ерубай. Елеш -> Қарымсақ, Жұмақан, Тиыш. Қарымсақ -> Жайшылық -> Абай. Жүмақан -> Сағынай Тиыш -> Болат, Асылбек, Алтынбек, Аралбек. Үртбамбет -> Мақанбет, Кəдірімбет -> Иман, Жиған, Қүлжан, Ораз. Ораз -> Жəкен, Қайрат, Жақсылық, Інəбат, Əділқан, Қенжебек, Жанат, Əділжан. Жидебай -> Сұлтан, Қүттымүрат -> Аюбай -> Аймырза. Бидайбай -> Сейіт -> Қасқырбай. Жетпіс -> Қапан. Əйміш -> Қарамырза -> Əбілда -> Əбдікер, Əбжалы. Əбдікер -> Əбиер, Сəбит, Ғабит. Əбжалы -^ Алдоңғар, Алдажар. Сапай -> Жылқышы -> Қөшербай, Қөбен, Бекбосын, Белен. Көбен -> Əбілда -> Нағашыбай, Ашабай, Көшербай -> Нəби, Ақшам, Əбіл, Өмірзақ. Нəби -> Қалқаман, Жеткерген. Қалқаман -> Жеткербай, Руслан, Дастан. Жеткерген > Үрістембек, Дарқан. Бекбосын -> Қүрманияз, Қожіанияз, Төренияз, Құлнияз. Құрманияз -> Мақсүт -> Сағыныш, Берік. Қожанияз -> Қамит, Толыбай, Толыбек, Марат, Сəбит -> Жалмырза, Т˜ ренияз -> ʌ абит.

Ерімбет -> Қəрібай, Ешмүрат -> Жүмағали, Рзағали. Жұмағали -> Қайырла, Асайын, Əбдірасула Қайырла -> Қуаныш, Нұрбек. Асайын -> Қуанышбек, Асқар, Сəкен. Рзағали -> Əбдірахман, Əбіш Əбдірахман -> Нүрбек. Əбіш -> Оралбай, Əділбек, Əлібек, Əліби. Қондыбай -> Манасбай, Жарықбас, Жоламан. Жарықбас -> Молдабек. Жоламан -> Дəулет, Дошмағамбет. Дəулет -> Əбілқасым Нысанбек -> Үмбет, Мақан, Маханбет. Үмбет -> Нажмадин, Ізтілеу, Əбдіхалық. Нажмадин —> Байтүрсын, Серік -> Нүрбек.

295

Байтұрсын -> Сақон, Айбек, Бекболат. 2. Байсейіт -> Алтыбай, Жəдік, Айтқүл, Шақан. 1) Алтыбай -> Танабай, Манабай, Бұқабай. Танабай -> Далыбай, Мырзабай, Шоқанай. Мырзабай -> Аймырза -> Қази, Рзағазы, Жүмамұрат. Рзағазы -> Төлеу — О, Қосай (Төлегеннен алған бала!) Қосай -> Ардақ, Айдос, Ербол. Жүмамұрат -> Жақсылық -> Жаңаберген. Шоқанай > Құдабай, Қүдагедді, Құлсейіт, Нұрымбет, Балмырза, Қүлмырза, Назар, Прекеш. Қүдабай -> Наурызбай -> Əбдімəлік, Əбдімəжит, Ермек, Қолғанат. Əбдімəжит -> Сəбит, Ермүрат. Ермек -> Нүрболат, Ерболат -> Нүржан Қолғанат -> Ербол, Габит. Қүдагелді -> Мырзағүл -> Қуаныш -> Жекен, Марат, Руслан, Нүрлан. Қүлсейіт -> Мақамбетəлі -> Рақыметбай, Сақтапберген. Рақметбай -> Сағынай, Сағынадин, Амантай, Жүмадин. Нүрымбет -> Əнес, Манас, Бақыт. Бақыт -> Аққали, Темірқан. Аққали -> Əділбек. Темірқан -> Асылбек, Ақылбек, Мейрамбек. Қүлмырза -> Ақтөре -> Байтөре. Бүқабай -> Байболат -> Жолмырза — О, Төлеген Төлеген -> Түрғанбай, Мүратбай, Қосай (Рзағазыға берген бала!), Ерсай.

2). Жəдік -> Орынбай, Арғынбай, Шықыман. Орьшбай -> Қайыңбай, Қөгеөнбай, Қөздібай, Сүйінбай -> Сүгірəлі -> Бегəлі -> Тілеуқан, Ахметқан. Қайыңбай -> Аманбай, Құлымбай -> Əбдіқадір. Аманбай -> Қенжебай -> Кемал -> Бек Қөгенбай -> Боқан -> Оспан, Ағыбай, Мақамбет. Оспан -> Шүйіншалы, Мералы. Шүйіншалы -> Нүралы -> Жалғас, Үрмет. Мералы -> Мейрамбек, Болатбек, Мейірбек. Қөздібай -> Орьшбек -> Бөрі -> Қүрманғазы, Бейбіт, Мұхит. Арғынбай -> Ендібай, Қелдібай, Майлыбай, Сонабай. Ендібай -> Садақбай -> Муса, Иса, Сыдық. Муса -> Базанбай -> Серік. Иса -> Сейілқан, Сахи, Сəдірбай. Сонабай -> Елеусіз -> Əбілда -> Балабай, Қасымқан. Балабай -> Берік, Бекбол. Қасымқан -> Еркін, Ербол. Шықыман -> Жауқашар, Төлес -> Ділмағамбет, Ермағамбет, Нұрмағамбет, Түрмағамбет. Ділмағамбет -> Бақыт -> Сексенбай.

296

Ермағамбет -> Қаршыға -> Шегебай, Ақылбай, Қеңес-бай, Тоқтарбай, Асқарбай. Шегебай -> Бүркіт. 3). Айтқүл -> Тоқтағүл, Байтығүл. Тоқтығүл -> Шал, Дайрабай -> Қуаныш -> Қүдайберген. Құдайберген -> Жүсіп, Реалы, Смағүл, Смайыл, Оспан, Реалы -> Өтепберген -> Қаныбек, Əділбек. Смайыл -> Төремүрат -> Үрістембек, Аязбек. Оспан -> Нағашыбай. Байтүғыл -> Аралбай, Темір. Аралбай -> Қасым, Төбебай, Тəкіл. Қасым -> Елібай, Жүбан, Нүрекеш, Дəрібай. Елібай -> Жанат, С ермағамбет. С ермағамбет -> Алым, Алаш, Жамаладин — О, Қара-жан, Сыражадин, Мінəж. Алым -> Мүхит. Алаш -> Шамшадин. Қаражан -> Қылышмұрат, Қүттымүрат Сыражадин -> Ерболат, Жанболат, Ноябрь. Мінəж -> Диас. Қылышмүрат -> Нүрлан, Нүртуған. Нүрекеш -> Нүрлыбай, Нұрула. Төбебай -> Қөлдей, Көлбай, Наурыз. Көлдей -> Жақып, Киікбай, Мүхамедияр, Ағи. Жақып -> Сəни, Айтал. Сəни -> Жарас. Айтал -> Нағашыбай, Ғалымбек. Киікбай > Жарылқаған -> Жасүлан, Жасарал. Қөлбай -> Сүламан, Орман -> Эли, Уəли. Сұламан -> Тəни. Тəни -> Марат, Таңат, Қайрат, Қанат, Талғат. Тəкіл -> Серікбай, Үйқас, Дəулеталы. 4). Шақан -> Жарқын, Жігітен, Қарқын, Барқын. Жарқын -> Саңқы, Түлкібай, Төлеу, Төлеген. Саңқы ->Таңқы, Қуанышбай, Мəмбет, Бек. Мəмбет -> Құрмаш. Бек -> Қайып -> Əбдікер, Шернияз. Əбдікер -> Елеусіз, Арыстанғали, Биғали (бүрынғы Аралдың əкімі) Елеусіз -> Ерғали. Биғали -> Азамат. Арыстанғали -> Əділ, Берік. Шернияз -> Жайық, Еділ, Қадір, Жəйқан, Байқан, Əділ. Жайық -> Серік, Ерболат. Түлкібай -> Рысбай -> Нүржан -> Түрсынқүл -> Ермек. Ермек -> Болатбек, Темірбек. Төлеу -> Əлім, Балға. Əлім -> Əлшүкір, Жансүгір -> Мақат, Дəндібай. Мақат -> Қолғанат, Ыбраш. Қолғанат -> Лайық, Серік, Бекен, Сəкен, Бəкен. Лайық -> Жəкен, Нүрбек. Серік -> Нүрке.

297

Ыбраш -> Берік, Бауыржан, Бақытжан. Бауыржан -> Алпамыс. Дəндібай -> Сағынқан, Сақтаған, Сағыныш. Балға -> Түржан -> Нүрмағамбет, Пірмағамбет, Сармөңке, Сапар. Нұрмағамбет -> Сисен, Əбілда, Əбдіразақ. Сисен -> Əбдірасула -> Сағидулла, Шарқан. Əбілда -> Аманкелді -> Бағидулла, Бек. Əбдіразақ -> Айкелді, Жолкелді. Пірмағамбет -> Нүртуған -> Нүрмүхамбет. Сармөңке -> Жарас -> Жұбатқан -> Тұлпар. Төлеген -> Жиенбай, Байжан, Қалнияз. Жиенбай -> Ермекбай -> Өмірзақ -> Жасұлан. Байжан -> Жүмахмет -> Құдайберген -> Қолғанат. Қалнияз -> Дəріқүл -> Жасарал, Бекарал -> Нүрболат, Ерболат. Жасарал -> Бекбосын, Бекболат. Жігітен -> Сұлтан, Молыбай, Қүнту. Сүлтан -> Нағашыбай, Тасқынбай. Нағашыбай -> Есмамбет, Қосмамбет, Таңымбет, Қалымбет, Əлімбет. Таңымбет -> Əбдіқалық, Дабыл -> Райқан. Əлімбет -> Қабыл -> Серік, Сағи, Нағи, Ғалымжан, Тасқынбай -> Рысмағамбет -> Батырқүл. Батырқүл -> Жүсіп, Ілияс, Амантай, Асқар. Жүсіп -> Шымболат. Ілияс -> Төлеутай, Нүртай, Ертай. Амантай -> Нүрболат, Ерболат. Молыбай -> Торша, Қалыбай. Торша -> Елемес -> Сағын -> Алпамыс. Қалыбай -> Емберген, Өтеп. Өтеп -> Сармағамбет, Сақтапберген, Сақтапəлі. Сармағамбет -> Əзім Сақтапберген -> Жеткербай -> Əзілқан. Күнту -> Беркінбай, Масақбай, Еркінбай. Еркінбай -> Аманжол -> Жетес, Қайырбай -> Арғын, Тарғын. Еркінбай -> Еламан, Есен. Еламан -> Мақамбетəлі. Мақамбетəлі -> Көпберген, Есберген, Аралбай. Қарқын ~> Егізбай, Сегізбай, Сеңгірбай, Байсақ -> Тəжібай. Егізбай -> Оразбай, Жүмабай. Оразбай -> Баймақан, Жансүгір -> Отарбай, Садық. Отарбай -> Жантілеу, Ертілеу, Ақтілеу. Ақтілеу -> Асылбек, Алтынбек, Əділбек, Қайрат. Жұмабай -^ Қазанғап, Жəреке, Досжан. Қазанғап -> Қалекеш, Нүрмағамбет. Қалекеш -> Бимағамбет -> Қаныбет, Сейілхан. Нұрмағамбет -> Нүрқожа, Бекқожа, Есқожа, Қенжебек.

298

Жəреке -> Мырзалы, Мырзақан, Асан. Мырзалы -> Найзағүл -> Нұржан. Мырзақан -> Бегали, Ерғали. Бегали -> Уəли. Ерғали -> Еркін, Серік. Асан —> Ералы, Нүрғазы, Өмірзақ. Ералы -> Өмірəлі, Өмірбай, Оңғар, Дүйсен, Сəрсен, Бисен, Есен. Нүрғазы -> Естай, Оралбай, Кеңес. Өмірзақ -> Аман, Қуанар. Сегізбай -> Сексенбай, Сəрсенбай, Алпысбай, Жетпісбай. Алпысбай -> Ырзалы -> Төлеген, Көбеген. Төлеген -> Алмат, Əлімжан. Көбеген -> Серік, Ғалымжан, Бауыржан. Сеңгірбай -> Есенбай, Байбол, Қүрмансейіт. Есенбай -> Досберген, Өтеш. Досберген -> Айдарқүл, Əйтен, Əбдірақман -> Сағынай, Нүрбек. Өтеш -> Қазбек -> Қуаныш, Бекарыс -> Жанболат. Қуаныш -> Таңатар, Жеңісқан. Байбол -> Өсербай, Көшербай. Өсербай -> Жанүзақ. Қүрмансейіт -> Бəйдеш, Əйтбай. Бəйдеш -> Базарбай, Базарəлі. Базарбай -> Ербол, Бақшақ. Базарəлі -> Жаңалық, Амандық, Бауыржан. Əйтбай -> Жаңаберген, Жақсылық -> Мəулен, Дəурен. Жаңаберген -> Уайс, Нүрлан. Барқын -> Боранқүл, Ізтілеу. Боранқүл -> Есіркеп, Боқай, Мүсіреп, Сəдірбай. Боқай -> Жүмағүл, Мамырбай, Жүмабек -> Өмірбай.

3. Шал -> Оразымбет, Текей, Қүдайназар. 1). Оразымбет -> Өтеулі, Қожымбет.

2). Текей ~> Жəнібек-> Жанүзақ, Қыдыралы, Бəйбек, Қожымбет. Жəнібекүлы Жанүзақ -> Есбембет, Əлмембет, Қалымбет, Əжімбет, Бекбембет. Есбембет -> Қосым, Нүрым. Қосым -> Жанқүлақ, Байқүлақ, Керуенбаи, Жарылғап, Тəжіғүл, Ержан. Жанқүлақ -> Шолтабай -> Қоңқыш, Əбжəлі, Əбсəпи. Қоңқыш -> Данабек. Əбжəлі -> Амандос. Керуенбаи -> Сүлеймен, Рамберді. Сүлеймен -> Эли, Еңсеп. Эли -> Асан, Төлеу. Еңсеп -> Жақсыбай -> Үзақбай, Болат, Мұрат, Əмірхан. Рамберді -> Үйқас, Ботабай -> Серік. Байқүлақ -> Бөрібай -> Əбдірхаман, Қөптілеу -> Ертілеу. Жарылғап -> Жолдас, Ахмет -> Мүстапа, Қияш. Қияш -> Рим, Оңталап.

299

Тəжіғүл -> Жүмағұл, Қарағүл -> Шəкизат. Жұмағүл -> Таңатар -> Ерлан. Ержан -> Нүрнияз, Бұхарбай. Нұрнияз -> Шуақбай, Айшуақ, Жарқынбай -> Серік. Бұхарбай -> Сыбанбай -> Арғынбек. Нүрым -> Тынымбай, Суханберді, Төлепбай. Тынымбай -> Жасақбай -> Əбілда -> Ермек. Ермек -> Болатбек, Темірбек, Тастайбек, Алтынбек, Күмісбек. Болатбек -> Мүхтар, Алмас. Темірбек -> Рүстем. Тастайбек -> Асқар, Əлібек. Суханберді -> Айжарық, Үркімбай. Айжарық -> Өтеп -> Наушарман, Науша, Соңғыбай, Марал, Марқабай. Үркімбай -> Мырзалы, Мырзағүл -> Қазбек, Элбрус, Алтай. Мырзалы -> Жақсылық, Бақытжан -> Биболат, Болат. Жақсылық -> Қали, Жəли. Төлепбай -> Аман, Есепбай, Масақбай, Жүмамүрат. Əлмамбет -> Тілеу, Назар, Шүрен, Қабақ. Шүрен -> Жүсіп, Самүрат, Досқожа. Жүсіп -> Ерубай, Есқара, Боташ, Дүзбай, Жұлдызбай. Ерубай -> Дүзелбай, Сексенбай, Сексенбай -> Үсен, Əкім -> Нүрбол. Үсен -> Руслан, Эсер, Бақытбек, Нүкетай. Есқара -> Ділдабай, Қабылбай, Əбілбай, Əділбай. Ділдабай -> Қыдырбай, Нұрланбай, Сəркебай. Қыдырбай -> Данабек. Нүрланбай -> Болатбек, Владимир, Бақытбек. Қабылбай -> Əкімжан, Əлімжан, Ғалымжан, Əйтжан, Бақытжан. Əбілбай -> Нүрлыбек, Ғазиз, Оңталап, Нүржан. Дүзбай -> Асан, Яхия -> Айболат. Асан -> Алпысбай, Аралбай. Жүлдьпбай -> Үргенішбай -> Дүйсенбек, Сембек, Темірбек, Бектемір, Асылбек, Ақылбек. Дүйсенбек -> Дулат. Самүрат -> Жүндібай, Сеңгірбай, Тоқсанбай -> Қүдайберген. Досқожа -> Темірбай, Балтабай. Қабақ -> Лепес, Ыбырайым, Қайып, Бекжан. Қайып бен Бекжан егіз туғандар еді! Лепес -> Əлмүрат, Баймүрат -> Бигелді, Қонысбай. Əлмүрат -> Орысбай -> Қуаныш, Сəбит. Ыбрайым -> Бимүрат, Ысқақ, Мырзағұл, Төлебай -> Молдабек. Молдабек -> Еділ, Шаған, Жомарт, Ғани, Мүрат -> Ернат. Қайьш -> Бүркітбай, Төребай. Бүркітбай -> Асылбек, Төрежан, Қалабай, Есет, Аралбай, Жасарал, Аманкелді.

300

Бекжан -> Байдос, Жандос -> Жайық, Едіге, Сағат, Манат, Жетпісбай. Байдос -> Марат, Жанат, Қанат. Қалымбет -> Серкешбай, Байқара, Қүрман, Қилыбай. Серкешбай -> Қыстаубай, Меңдібай, Сағымбай. Байқара > Сүлеймен, Сейіт. Сүлеймен -> Қали. Сейіт -> Тоғыз, Нағашыбай, Сағыныш. Тоғыз -> Қойшыбай, Сəбит, Сайрам. Қалымбетүлы Қүрман -> Мүқаш, Жүмағали, Жүмахмет. Сағыныш -> Қуаныш, Қуантай, Жаңатай. Қилыбай -> Жиеналы, Шарапат, Берекет, Рақмет. Əжімбет -> Балым -> Еңсеп, Бірқүлақ, Дүйсен. Еңсеп -> Мырзалы, Мырзағали. Бекбембет -> Ержан -> Мөлдірек, Əубəкір, Эли — үрпақтары Қарақалпақстанда! Жəнібекүлы Қыдыралы -> Күсеп ^Таспамбет, Таңмамбет, Қөлмамбет. Таспамбет -> Тілеуқабыл, Алдамүрат. Таңмамбет -> Меңдіқара -> Сүлеймен, Медеу, Елеу. Тілеуқабыл -> Нүржан, Дүзбай. Нүржан -> Мырзалы -> Серік, Серікбай, Қүттық, Қүрманай. Дүзбай -> Өтеген -> Қожет, Қожаберген, Нүрберген. Алдамүрат -> Бижан, Айтмағамбет, Сейіт -> Ералы. Сүлеймен -> Нармақан, Қүдайберген. Жəнібекүлы Бəйбек -> Қөпжасар, Қазыбай. Көпжасар -> Жүмаш -> Ыдырыс, ілияс. Ыдырыс-> Əділбек^ Қайрат, Еркін, Асқар, Жеңіс, Нүрбек. Қазыбай -> Нысанбай —> Бақтыбай, Бақберген, Тойбазар, Тілеген. Бақтыбай -> Нұржан, Нүрман. Нүржан -> Мықтыбай, Жақсыбай, Қүдайберген. Қүдайберген -> Асқар, Ақан, Асқат. Нүрман -> Раушан, Арғын, Арғынғазы -> Толыби Арғын -^ Бауыржан, Жақсыбай -> Ғазиз, Ғани, Аққазы -> Тимур, Нүрлан, Ғалым. Бақберген -> Нүралы, Байкүшік -> Мергенбай, Қыдырбек, Қорғанбай. Қорғанбай -> Ғабит, Мəлік. Тойбазар -> Мақамбетжан, Сарқытбай. Мақамбетжан -> Серік, Мирамбек, Əйтбай, Жəнібек. Сарқытбай -> Асылбек, Алтынбек, Едіге, Ерболат. Жəнібекүлы Қожымбет -> Сүттібай -> Монай -> Қатембай -> Жəрімбет. Жəрімбет -> Əйтбембет, Əлжан, Жаймырза, Байжан, Əйімбет. Əйтбембет -> Абылай -> Қасымқан, Тоған, Батырқан. Қасымқан -> Нүрперзент, Нүрлыбек, Аралбек, Асылбек, Бақытбек, Аманбек.

301

Əлжан -> Жылқайдар -> Серік, Берік, Болатбек. Жаймырза -> Асан, Сражаддин. Байжан -> Қалқаман -> Қүттымұрат, Майданбай, Жарасқан. Əйімбет -> Шəлжан, Рақмет. Шəлжан -> Кенжеғали -> Аралбай, Жаңабай, Алмас, Асылбек. Рақмет -> Мырзағали -> Жолдас, Жалғас, Асайын, Берік.

3). Құдайназар -> Дəулет -> Кертай, Бəймен, Əукей, Қоңырат, Найман, Сағал. Дəулетүлы Кертай -> Сағындық, сарқүл. Сарқүл -> Таңжарық, Исалда, Итбас, Сүйіндік. Таңжарық -> Қүдаба, Қияқбай -> Сембі, Нағашыбай. Қүдаба -> Қалдығара, Молдығара, Нүрмақан. Қалдығара -> Наурызбай, Қашақбай, Молдығара -> Əзім. Исалда -> Андақұл, Оңалбек, Жабас, Тойбазар, Малдыбай, Ерке. Андақұл -> Бəубек, Жүсіп, Жəрек, Жəдігер -> Жанүзақ. Оңалбек -> Сапиулла, Сахиулла, Сырман. Сапиулла -> Жанат, Қайрат, Талғат, Ерболат. Сахиулла -> Марат, Бекболат, Серікболат. Сырман -> Берікболат, Нүрболат, Болат. Тойбазар -> Əбдулла, Ібайдулла, Нұрдулла, Сағидулла, Зиядулла, Шəкір, Зəкір. Ібайдулла -> Кеңес, Жеңіс, Шыңғыс, Байділда. Сағидулла -> Игорь, Майдан, Қалжан, Əбілжан, Асқар. Майдан -> Тимур, Олег. Тимур -> Виктор. Қалжан -> Константин, Евгений. Əбілжан -> Ерлан, Бауыржан. Шəкір -> Бауыржан, Қайрат, Əбілхан. Зəкір -> Нүрдулла. Сүйіндік -> Бердалы, Кəтік, Отыншы. Бердалы -> Жүмақмет, Қожақмет, Төребай, Төреахмет, Молдахмет, Молдабай. Қожахмет -> Нүржігіт, Əбдуали, Асылбек, Дəуір. Молдабай -> Қуандық, Қуантқан, Үзақбай, Мүратбай. Əбдуали -> Сараман, Қараман, Қажымүқан. Асылбек -> Сəбит, Ноян, Ғалымжан. Дəулетүлы Бəймен -> Иман, Сармыс, Тілеген, Қармыс, Аққоян, Тілес. Иман -> Ақтан, Қазанғап -> Жолаш, Жоламан. Жоламан -> Мылтықбай, Қылышбай, Нағашыбай. Нағашыбай -> Қуаныш, Əскербек, Қуандық. Ақтан -> Нəуке, Əлпия, Қолаш, Түғыр, Бейбіт, Сүгірəлі. Нəуке -> Оңғарбай -> Тəуекел -> Серік, Райқан, Жарасқан, Мұратжан, Жарылқасын, Шынболат, Жанболат, Тірескен.

302

Əлпия -> Жиеналы, Елеукеш, Қүдайберген. Елеукеш -> Зəуірбек, Сағынған -> Ғабит. Сармыс -> Бөртебай -> Жүбатыр, Жүбаныш, Жалмақан, Кəден, Айман. Жүбатыр -> Төребай, Жиеналы, Смағұл. Төребай -> Ысқақ, Жақсылық -> Мақсүт. Жиеналы -> Сидақ, Тыныштық -> Мəлік, Мəлкəждар. Сидақ -> Жеткерген, Смағүл. Жүбаныш -> Қарасай, Қази, Дүйсеке. Қарасай -> Нұрсүлтан, Сүлтанғазы -> Нүртай, Нұрғазы. Қази -> Боранғали, Мырзағали, Жантілеу. Боранғали -> Мырзабек. Мырзағали -> Асқар. Тілеген -> Сарт, Ордабай, Қорен, Төбет, Бектүрған. Сарт -> Қуаныш -> Сəрсен, Жазықбай -> Жақсыбай, Молдаш, Молдабай. Молдабай -> Едіге. Ордабай -> Түрғанбай, Транбай, Тəкей -> Жалғасбай. Түрғанбай -> Шүкірбай -> Эли, Мақсұт, Қани. Эли -> Шора, Қоблан -> Жарылқасын. Шора -> Қүдайберген, Бекболат, Аманкелді. Қани -> Мақсүт -> Серік, Марат, Қеңес, Қуаныш, Əбілбек. Транбай -> Сатыпалды, Жанділда. Қорен -> Бекмырза, Шоқан, Ақылбай. Бекмырза -> Досалы, Қосжан, Киікбай, Досберген. Досберген -> Тоғызбай, Аманбай -> Рақманберді, Аманкелді. Шоқан -> Жəймақан, Байтілеу, Қарасай, Қази, Қазбек. Жəймақан -> Қалмақан. Ақылбай -> Науан, Төлеу, Балмүрат. Төлеу -> Орынтай -> Бисенбай, Серікбай, Оразбай, Абай, Оразбек. Бисенбай -> Эдуард, Ғабит, Сəрсенбай. Серікбай -> Нүрбек, Жəнібек, Исламбек. Оразбай -> Дəуренбек, Келімбет, Мақсүт. Абай -> Оразғали. Балмүрат -> Сүлтан, Тортай -> Телман, Нүрғали. Сұлтан -> Нұрбек, Маралбек. Төбет ~> Мақүлбек -> Мақан -> Бекзада, Сержан. Бекзада -> Зайып. Сержан -> Жаңалық, Нартай, Нүрлан -> Ертай, Жаңа-бек, Жүнісбек. Бектүрған -> Қырықбай, Досмəмбет. Досмəмбет -> Қарамоншақ, Дəуітбай -> Əбсатар. Қармыс -> Ырысбай, Жəйқазақ, Байзақ. Жайқазақ -> Қалмағамбет. Байқазақ -> Жұмабай -> Рзағали, Молдағали. Рзағали -> Бақраддин, Сағынаддин, Жамаладин. Бақраддин -> Жамалбек, Қаламбек, Жорабек, Жеңісбек.

303

Сағынаддин -> Бақыт, Бейбіт, Еркін, Талғат, Ербол. Жамаладин -> Бауыржан, Мүхтар, Дəурен, Марат. Молдағали -> Серік, Елубай -> Талғат. Аққоян -> Нүрбай, Нүрлыбай, Сырбай, Базарғали, Үдербай. Нүрбай -> Шоқпар, Тəжі, Үмбет -> Жолдыбай. Шоқпар -> Мақамбет, Мақан, Ермақан, Алданазар. Алданазар -> Айтуған, Ертуған. Айтуған -> Ерсұлтан. Ертуған -> Нүрсүлтан. Тəжі -> Жолмырза, Берсүгір. Жолмырза -> Сəлима. Берсүгір -> Əмір, Іскендір. Əмір -> Сапабек, Мұқамеди. Сапабек -> Кəрім, Алтьшбек. Іскендір -> Пазылбек, Əлібек, Қасен, Қүсайын. Пазылбек -> Ақылбек, Асылбек. Нүрлыбай -> Байораз, Дүйсебай, Болат. Дүйсебай -> Төлеген, Орынбасар. Төлеген -> Райқан, Райымбек, Рысмағамбет, Зəмірбек, Қуанышбек, Серік. Райқан -> Рай. Рысмағамбет -> Рысбек, Əскербек, Əділбек, Сейілхан, Рүстем, Талғат. Орынбасар -> Жəкен -> Қамбашбек. Сырбай -> Қамысбай, Оралбай. Дəулетүлы Сагал -> Жаманқүл -> Сайым, Самалық, Дауылбай, Жаңаберген, Тағыберген. Сайым -> Даңым > Кішібай -> Əулен, Сəуел, Кəрібоз. Сəуел -> Қүдайберген -> Ермек, Жаңаберген, Қойшыбай, Жолдыбай. Кəрібоз н> Бақтыбек. Самалық -> Дəндіғара. Дауылбай > Иманқүл, Ерімбет. Ерімбет -> Қанатбай -> Кəрібоз. Жаңаберген -> Орымбет -> Кеулімжай -> Нағашыбай, Бақберген, Бақтыбай. Бақтыбай -> Ғазиз. Тағыберген -> Бисембай, Өтеген, Сексембай. Бисембай -> Қалыбай -> Жеткерген. Өтеген -> Қарабала -> Беркімбай, Мырзабек, Шəкімүрат, Егізбай. Егізбай -> Нарбек. Сексембай -> Əнуарбек, Құрманбек, Қамбарбек. Əнуарбек —> Ерназар, Бекназар, Байназар, Ғалымбек, Қадірбек. Қүрманбек -> Жанназар, Биназар, Жетес. Қамбарбек -> Жалғас. Бекназар -> Ақылбек, Айдарбек. Байназар -> Асылбек. Ғалымбек -> Нұрбек, Нүрлан.

304

4. Жансейіт -> үрпақтары ертерек заманда Бүхара еліне көшіп кетіп, қазір олар өздерін "Қарағойлы палуан" атайтын көрінеді. Олардан дерек ала алмадық!? КІШКЕНЕ Кішкене -> Қоңыр бəйбішеден — Сары, Жиеней, Жолшара, Асан, Үсен, Маржанбике (Қүланбике) тоқалдан — Қүрманай, Қүттық. Сары -> бүл баланың ұрпағы нағашысында — Жағалбайлыда қалды деп жоғарыда айтып кеттік!

1. ЖИЕНЕЙ Жиеней -> бəйбішеден — Əлмəмбет, тоқалдан — Қүдайқүл, Қүттықожа.

1) Əлмəмбет -> Кəдірқүл, Қыдырберді, Тəңірберді. Кəдірқүл -> Ерден, Бүркітбай -> Қазанбай, Қабан, Бабақ, Қойайдар, Жылқайдар. Тəңірберді -> Жаңбыршы, Жарболды. 2). Қүдайқүл -> Алдаберлі -> Шақабай, Боранбай, Сауғабай, Тілеміс, Маңдай, Жұмалық. 3). Қүттықожа -> Қораз, Қойлыбай. Қораз -> Жаманқара, Бабас, Шақа. Қойлыбай > Қаратай, Үмбет -> Жарылғас, Жайлау, Жабағы, Орман, Балапан, Торғай.

2. ЖОЛШАРА Жолшара -> Қүдияр, Сары. 1) Қүдияр ->Тасболат -> Ыстықбай, Майлыбай, Базарқүл, Ашабай батыр. Ыстықбай -> Оран -> Науан, Əшірбек, Мырзым, Ыршым. Əшірбек -> Уəли -> Əлібек, Жəнібек. Майлыбай -> Бүзаубай. Базарқүл -> Рай, Төребай, мүнан басқа үш баласының үрпағы Ақтөбеде дейді — дерек жоқ! Ашабай батыр -> Есет, Хан, Байсау, Құлшара, Алшаң, Кенже, Қозығұл, Барын. Есет -> Байдəулет, Жандəулет, Хан -> Байтөре, Жантөре, Қүлеке, Қатен, Шөжік, Саңқой. Байтөре -> Байғабыл, Түменбай -> Алпысбай -> Игілік. Байғабыл -> Ділімбет -> Жүсіп, Кəдір, Қоңырбай, Қонысбай, Тілеулес, Молдабай, Қолдасбай. Жүсіп -> Мінаж Қəдір -> Кеңесбай. Қоңырбай -> Дөңесбай, Эбен, Нүрылла, Қайырлла, Салқадин.

20-952

305

Қонысбай -> Мақаш, Нағмаш, Молдабай -> Мұрат, Марат. Қолдасбай -> Мақсүт. Жантөре -> Айтқұл, Қарсақ, Оразбай, Жаман, Үдер. Айтқүл -> Кетебай, Беркімбай -> Бүхпан -> Сағидулла -> Жəкеш. Кетебай -> Құрманияз -> Бəймен, Түрман, Жолтай -> Əлеш. Бəймен -> Абылай, Серік, Əбілтай. Тұрман -> Қуаныш, Жұмақан. Қарсақ -> Қилыбай, Мақан. Қилыбай -> Төлеген, Төлеміс, Естай, Қуатбай, Төлеген -> Ерсұлтан. Төлеміс -> Нұрғазы, Нұрылла. Естай -> Ерғазы. Қуатбай -> Бақытжан. Мақан -> Бек, Жақып, Қисық -> Өтеулі -> Жұбатқан. Жақып -> Бүхарбай. Қатен -> Сарыбас, Теке, Нүрымбет, Құрманқүл. Сарыбас -> Ермақан, Рахмет. Ермақан -> Қеулімжай. Рахмет -> Қайып -> Смағұл. Теке -> Медет, Шүбар -> Шуат. Нүрымбет -> Қожанияз -> Бақытжан. Құрманқұл -> Тоқатай, Бəйкөбек -> Тоқмырза -> Жаңаберген, Жаңабай. Тоқатай -> Жеткербай, Шынтемір, Шөжік -> Тұмаш, Шалпы, Қазантай. Тұмаш -> Əлімбет, Дəрімбет, Шірімбет, Қалымбет. Əлімбет -> Нүрымбет, Жүмағазы, Бөлекеш. Нүрымбет -> Сəмəдин -> Сайлау. Дəрімбет -> Үрімбет -> Қуаныш. Шалпы -> Сəрсен -> Балымбет, Нарымбет, Ділімбет. Қазантай -> Пірімбет, Тоқымбет. Пірімбет -> Сəдуақас. Саңқой -> Үлман -> Əбнəби. Байсау -> Ілепес, Маябас, Қөкек. Ілепес -> Тышқанбай, Қүйқа, Қойшыбай, Бəжбен, Жақсылық. Жақсылық -> Миірман, Қабатай -> Кенжебай -> Тілеубай. Миірман -> Назаралы -> Төлебай. Қүлшара -> Қараша батыр, Жылқыбай. Қараша батыр -> Бəйті, Дəкі, Сансызбай, Апақай, Шəшеткен, Шөпшек, Жолдыбай, Көкібай, Сексенбай. Сансызбай -> Жиенқүл, Тілеуқүл, Тілеубай, Жиенбай. Жиенқүл -> Жиеналы, Мырзалы -> Іскендір. Жиеналы -> Сқақ, Əмит -> Өтеп, Қостан. Сқақ -> Нағи. Тілеуқүл -> Отарбай, Тəуекел -> Жайберген, Қасым -> Пазыл.

306

Жайберген -> Олжадин, Мүхиядин. Отарбай -> Сагымбай. Апақай -> Төкеш -> Елеу, Жалғас, Елеу -^ Байзақ, Шора, Сайлау. Жолдыбай -> Таңжарық -> Сүлтан. Көкібай -> Ілапан -> Сағадин, Нүрсүлтан, Сақи. Сексенбай -> Қайып -> Ерсайын, Ерпайыз. Бəйті -> Мамаш, Қелімбет. Мамаш -> Наурыз, Қожаберген, Алдияр, Алданазар. Наурыз -> Мықтыбай. Қожаберген -> Төлеу, Шығыр. Алдияр -> Əмірхан, Асанқан. Алданазар -> Демеу. Келімбет -> Жəми, Əбдіжаппар, Нағашыбай. Нағашыбай -> Нағметжан, Файзулла. Дəкі -> Өтеш, Пітеш -> Бақтыбай, Бағыберген. ©теш ~> Оразалы, Жакен, Ырысқүл, Жакен -> Бекбауыл. Жылқыбай -> Елубай, Жетес, Қыстаубай, Құрмаш, Жəрімбет. Елубай -> Эли, Талас, Абай. Қүрмаш -> Жүгініс -> Жүсіп. Жəрімбет -> Серікбай -> Жайшылық. длшаң _> Алақай ~> Жоламан, Ізбасар -> Жауқашар, Əбдіраман, Нүртай. Жауқашар -> Сыдық, Садық. Нүртай -> Назаралы -> Сүгір, Тілеуқабыл. Сүгір -> Серікбай, Əбілда. Серікбай -> Қеңесбай, Сапақбай. Тілеуқабыл -> Үзақбай, Байұзақ, Өмірзақ. Кенже -> Медеу -> Əбілтай. Қозығүл -> Боранбай -> Үргенішбай, Қыпшақбай. Барын -> Пана -> Аманбай. 2). Сары -> Өтеміс, Бəйтік, Түгелбай, Ізбасар, Айтан, Жапақ, Байқозы, Қүнқозы, Наурызбай, Жəлімбет. Сарыүлы Өтеміс -> Аталық, Шаңбай, Қанай, Жанай, Даңай, Дəуқара, Егізек. Өтемісүлы Аталық -> Қүдайберген -> Бегалы, Бекберген, Сатыпалды. Бегалы -> Байсал, Шампол —> Үлман, Дилман, Биман, Пірман, Баймахан, Жолман, Қерім. Дилман -> Ахмет, Райе -> Аманбай, Батырбай. Ахмет -> Есембай, Абай, Абат. Пірман -> Қалымбет, Жолман -> Қуаңбай. Қерім -> Оңдабай -> Едіге. Өтемісүлы Шаңбай -> Бекен, Естүрған, Нөсер. Бекен -> Бектүрған -> Мырзажігіт, Елкей -> Мүса, Мыса, Өтембет. Мырзажігіт -> Дүзбай, Сүлеймен -> Əбдіхалық, Əбдіраш, Əбдірахман.

307

Дүзбай -> Түйеші -> Əбсəмат. Естүрған -> Қара, Мүсіреп -> Сүйін. Нөсер -> Елібай, Байбек, Көккөз, Сары, Шоң, Мəмбет, Үргешібай, Ерімбет, Қондыбай. Нөсерүлы Елібай -> Қосбамбет, Есбамбет, Қондыкер. Қосбамбет -> Наурыз, Қүлжан, Жəлімбет, Оразалы -> Шақым. Наурьв -> Сқақ, Жұбатқан, Қуаңбай -> Жарылғасьш -> Қайнар. Сқақ -> Ібайдулла, Жеткербай, Есенбай -> Есімхан. Жеткербай -> Əмірхан, Еділхан, Пазылқан, Бақыт. Жүбатқан -> Ибадулла, Мадулла. Ибадулла -> Ерболат, Шынболат, Бекболат, Есенболат. Меңдулла -> Теміртас, Ертас, Бектас, Еркін, Ербол. Теміртас -> Айдар, Түрар. Бектас -> Жанболат. Қүлжан -> Мырзалы, Сердалы, Бердалы, Іскендір, Байдарбек, Мүти, Өтеген. Мырзалы -> Шəки, Уатбай, Қуантай, Шаттық, Мирамбек, Бақытбек, Асылбек, Шəки -> Қуаныш. Уатбай -> Нүрлан, Нүрлыбек. Сердалы -> Алтынбай, Жарқымбай, Рүстембек. Алтынбай -> Арыстанбек. Өтеген -> Айсұлтан, Бозғүлан, Оңталап. Жəлімбет -> Əбдір, Іният -> Əбілез, Жамбыл, Алдасыберген. Əбдір -> Мінəж, Шəбез. Есмамбет -> Амандық, Қүланбай. Қондыкер -> Ақжол, Бəйімбет, Көлімбет. Бəйімбет -> Балман. Ақжол -> Елемес, Тəуекел. Елемес -> Сəдуақас. Нөсерүлы Байбек -> Тəжен, Қызылбас, Басықара, Шүлебай. Қызылбас -> Қаражігіт, Жөкен, Молжігіт, Ақжігіт, Бимахан. Қаражігіт -> Қазан, Əлмахан, Имақан, Жалмақан. Қазан -> Мақатай. Жөкен -> Елемес, Сқақ, Сыдық, Смайыл, Алдамжар, Шенияз. Елемес -> Сматылла, Ерден, Берден, Қази. Сқақ -> Мəдияр. Сыдық -> Отар. Смайыл -> Бақберген. Молжігіт -> Алдаш. Ақжігіт -> Есжан -> Қоныс -> Оңдасын -> Қалыбай, Қаражан, Қалыбек. Бимахан -> Əбілтай, Əбілбек, Алтынбек. Басықара -> Оспан, Емеш, Қоянбай. Емеш -> Темірбай -> Алмас, Болат, Берік, Серік, Бақытжан, Талғат, Қайрат, Бауыржан. Шүлебай -> Тілеу, Тілеуберген ~> Махамбетжан.

308

Тілеу -> Махамбетəлі -> Күнтуған, Ертуған, Нүртуған, Жадан. Тəжен -> Нүржігіт -> Əріп, Қайып, Ахмет, Жүсіп. Нөсерүлы Қөккөз -> Шүйіш, Қонақбай. Шүйіш -> Жүмат, Жалғасбай, Қозыбақ, Елдесбай, Ешнияз, Досеке, Өсеке, Мамыт, Матыбай. Жүмат -> Жансүгір, Айсүгір, Есет, Жүсіп. Жансүгір -> Ідияр, Қүдияр, Ізбасқан. Айсүгір -> Жанжігіт, Салжігіт. Есет -> Рахи, Аманкелді, Аманбай. Жүсіп -> Мүптілла, Жанүзақ, Базарбай. Жалғасбай > Бижан -> Қайырла, Қалдыбек, Рүстембек. Қозыбақ -> Əйтжан -> Əйтбай. Елдесбай -> Уəйіс -> Тілеп. Ешнияз -> Ілеп -> Қасым -> Жарылқасын. Досеке -> Разақ, Қодар. Мамыт -> Əбдіхалық, Қадыр, Шынжырбай, Əбілқайыр Матыбай -> Жақсылық, Жақсылық. Қонақбай -> Өтеп, Төлеп -> Əбдірайым -> Марат. Өтеп -> Бақберген -> Əбдіхалық, Əбдібай. Нөсерүлы Шоң -> Қошқарбай, Қарағұл, Түяқбай. Қошқарбай -> Назар, Жүмабек, Молдабек, Олжабай, Қожабай, Амандос, Молдабай. Назар -> Əмит, Сəдір, Кəдір. Əмит -> Базарбай -> Болат, Бекболат. Олжабай -> Айдос -> Жеткерген. Қожабай -> Айдынғали, Өтешқали -> Бақытқали. Айдынғали -> Сүлтанғали, Қанаш, Амандос. Қарағүл -> Науаш -> Домақ -> Мағзүм, Серік, Аманкелді. Түяқбай > Сəрсенбай, Бекетай, Бегалы, Бекнияз, Жанəділ. Сəрсенбай -> Көпжасар -> Қуатбай, Əлқуат, Орынбасар, Бекетай -> Жеткерген, Аманда. Нөсерүлы Сары -> Тілеулі, Жəке, Аман, Аманқүл, Аманжол. Нөсерүлы Мамбет -> Сандыбай -> Ермахан, Махамбет. Ермахан -> Нүрадин. Махамбет -> Үсейін, Імат, Абдолла. Үсейін -> Əбу, Омар. Нөсерүлы Үргешібай -> Нарымбет -> Пірмақан, Мүйтембай, Қүлмахан, Садық, Тілеуімбет. Пірмақан -> Қайып -> Қүлпыбай, Мешітбай. Қүлмақан -> Дөңес, Шыныбай, Ерназар. Садық -> Жетес. Тілеуімбет -> Өтеген. Нөсерүлы Ерімбет -> Қойман, Мүсіреп -> Қартбай -> Жəкебай, Досқана, Есқана. Қойман -> Əлмақан -> Əйтбембет -> Мүталап, Мунат. Нөсерүлы Қондыбай -> Нүржігіт, Кенжебай, Баймахан, Сағындық.

309

Нұржігіт -> Əбсаттар. Баймахан -> Бөлекбай. Өтемісүлы Қанай -> Асаубай, Жанполат. Асаубай -> Тұрабай -> Тоқсанбай -> Мылтықбай. Жанполат -> Тышқанбай, Өткелбай. Тышқанбай -> Қарабай, Боран, Қарағұл, Нүрманг -> Қолдас. Қарабай -> Дəуітбек, Қабыл, Əбдібай, Беласар -> Нағашыбай. Дəуітбек -> Қүрманалы. Қабыл -> Санау, Махмуд -> Əйтбай. Əбдібай -> Жалғас. Боран -> Ібірайым, Якия, Əбіл, Əйділда, Байділда -> Жетес. Ібірайым -> Жанша. Якия -> Жанділда, Күнділда -> Өркен. Əбіл -> Дөңес, Кеңес, Жанұзақ, Демекбай, Көмекбай. Əйділда -> Қүлмырза, Жолмырза -> Ағымсал, Серікбол. Құлмырза -> Ақмырза, Телағыс. Ақмырза -> Талант, Талғат. Қарағүл -> Бекетай -> Рахмет, Жармахан, Қайырша. Жармақан -> Аппаз, Өмірзақ. Өткелбай -> Досмамбет -> Досек -> Жəли, Қани. Жəли -> Айберген, Шымберген, Ғабит, Мақсүт, Мəлік. Өтемісүлы Жанай -> Өтеу, Кемал -> Жиенай. Өтемісүлы Даңай - > . . . ? Өтемісүлы Дəуқара -> Күндебай -> Қосанай. Өтемісүлы Егізек -> Қөбек -> Қылышбай, Сары. Қылышбай -> Қолдас, Ақмырза, Аймырза. Қолдас -> Қуанышбай, Мешітбай, Нəби -> Қəрбоз, Ербоз. Қуанышбай -> Қани, Ермекбай -> Алға. Ақмырза -> Есет —> Қазбек -> Сейілхан. Сары -> Жұмағүл -> Смайыл -> Құлбарақ. Сарыүлы (Жолшора -> Сары) Түтелбай -> Оразалы -> Насым, Жəми -> Есенбай. Сарыүлы Наурызбай -> Игібай, Мапа. Игібай -> Мырзағүл, Мырзабек, Баймүрат, Тоғыс, Қенжебай, Баубек, Құрман, Дауыс, Мырзабай, Мырзағүл -> Асан -> Муса, Қуаныш, Жұбаныш. Баймүрат -> Жамаш, Қолаш. Жамаш -> Қараман, Қарасай, Қаразым. Кенжебай -^ Қарақұл, Қожагелді, Қарамырза, Əбілда. Қарақүл -> Медет, Əлімбай -^ Махамбетияр, Жүбанияз, Үбінияз, Шернияз, Нұрпияз. Медет -> Кеулімжай -> Нағашыбай, Құттыбай, Бектібай, Төлепберген. Қожагелді -> Жұмалы, Ахмет -> Олжабай. Қарамырза -> Əбжаппар. Бəубек -> Байғабыл, Қошетер, Мəмбет -> Айшуақ, Жандəулет, Есдəулет, Разақ, Аққасин, Қіштай. Байғабыл -> Тоба, Қарабек, Есім, Итжемес.

310

Қошетер -> Бисембай, Байдəулет. Қүрман -> Тəшпен, Қоспан -> Меңдібай, Жүма -> Жеңсікбай, Эли -> Кеңес, Əлмүрат. Тəшпен -> Елеу -> Əбжаппар, Сейтжаппар. Əбжаппар -> Орынбай, Қайырбай. Дауыс ~> Тасқала -> Нареке, Ереке. Нареке -> Сыдық, Шəймерден, Өмірзақ -> Əнуарбек, Оңалбек. Сыдық -> Болшабек, Қуаныш, Аманкелді. Шəймерден -> Шəпи, Тоқшылық. Ереке -> Ерназар, Ермақан, Махамбай, Махмут. Ерназар -> Қеңесбай, Серік. Махамбай -> Ералы (Қаналбай). Мырзабай -> Ақеділ -> Қайырлан -> Баймұрат -> Жамат, Қошқар. Мапа -> Қөшекбай, Бұлғара, Құттыбай, Жолдыбай, Шот. Құттыбай -> Нарымбет, Баймақан -> Эли, Іскендір Нарымбет -> Жасмамбет -> Серікбай, Төренияз. Серікбай -> Бөрібай, Мылтықбай -> Самат, Қəдір. Бөрібай -> Қылышбай, Қуаныш, Марат, Қанат, Қуат. Сарыүлы (Жолшора -> Сары) Жəлімбет -> Толыбай, Сексен, Шаубай, Ақжігіт. Толыбай -> Байжарқын, Есіркеп -> Тоғай, Тоғанас Тоғанас -> Рамберді, Керімберді, Сухамберді, Əбибулла. Рамберді -> Шəріп, Əбжалал -> Əзи. Щəріп -> Сыраж, Əкрам. Қерімберді -> Қалжан -> Əлжан, Бегжан, Асан, Ерелұс. Сухамберді -> Тоқай. Əбибулла -> Қемал -> Рзадин. Сексен -> Иманбай.

3. АСАН Асан -> Қүдайберді, Қожамберлі, Өтеп, Сырлыбай.

1). Қүдайберді -> Сойырқас -> Базар, Ақжігіт, Байжігіт, Ақан.

2). Қожамберлі -> Рай, Мойнақ, Тілеке, Құлеке. Рай -> Мəмбетқұл, Мүқіаман. Мойнақ -> бəйбішеден — Ерназар, Кенжебике тоқалдан — Бадай, Тайман, түрікпен қызы əйелі Қүттыбикеден — Өтеулі, Тілеулі, Байназ. Өтеулі -> "Жылауық" Төлеген. Тілеулі ~> Байбол, Жанділда, Бəйділда -> Боташ -> Суханберді. Тілеке -> Пірназар, Досбай, Естай, Есіркеп, Симан, Қарабай. Асанның төрт баласының ішіндегі пысықтау еті тірісі Қожамберлі екен дейді. Ол кезінде Хиуа ханымен тіл табысып, жақындасып, оның əрі сенімді, əрі беделді жігіті болып қызмет істеп, хан сарайында жүріпті. Хиуа ханы оған сенімділігінің белгісі ретінде "Жығалы мер" беріпті. Жасы келіп үлкейген соң Қожамберлі сол мөрін інісі Сырлыбайға береді. Кейін Сырлыбай 311

сол мөрді немересі Нүрбайға берген дейді. Ал Нүрбай — үлкен үлы Абылаға беріпті. Бірақ мөрді Абыладан Амаддық тартып алып, өлгенше соның қолында сақталыпты. Қожамберлі, хан сарайында қызметте жүргенде, түрікменнің бір бегінің сүлу əйелімен көңілдес болыпты, Мұны бек сезіп қалып, Қожамберліні өлтіруге əрекет жасайды. Бектің бүл əрекетін Қожамберлі біледі де, өзінің қарауындағы сенімді сарт жігіті Əбдірахманға бекті өлтіртеді. Сонан соң Əбдрахман сартты өзінің кенже інісі Сырлыбайға қосып, Сыр бойына қашырып жібереді де, өзі Хиуада қалады. Қалғанымен өзіне қауып төне бастағанын сезіп, өзі де ізінше сарайдағы қызметін тастап қашып келіпті. Сол қашатын күні көңілдес түрікмен əйеліне: "Аман-есен босанып ұл тусаң атын Қожамберлі деп қоярсың, ал қыз тусаң атын кім деп қойсаң да еркіңде, сенің босануыңа қарайтын менде уақыт жоқ, ізіме адам түсіп басыма қауіп төніп түр", - деп, айтып кетіпті дейді. Қожамберлі кеткеннен кейін үзамай əйел босанып, үл туып атын Қожамберлі қойыпты. Сол бала 18 жасқа толғанда шешесінің ай-туымен əкесін іздеп, Сыр бойына келіпті. Əкесін тауып алып, осында қалып қойыпты. Мүндағылар оны "Бала Қожамберлі" деп атайды да, кейін онан тараған үрпақтарды "Түрікпендер" ("Түрікпен Қожамберлі") деп атайды. Бүлар Қожамберлінің баласы Мойнақтың үрпақтарының ішінде аздау — онон бес шақты шаңырақ. Əкесі Қожамберлі Сыр бойына қашып келгеннен кейін Əбдірахман сартты Сырлыбайүлы Мəметекке береді. Осы Сарттың үрпағын 15 (он бес) шамасы шаңырақты, Қожамберліге сіңіп кеткен, "Сарт Қожамберлі" деп атайды. 3). Өтеп -> Есенəлі, Есенбай, Қадір. Есенбай -> Асан, Ақпай, Торша, Кенже. Өтептің үрпақтары Асанның басқа балаларына өкпелеп, олардан бөліне көшіп кетеді де, "Төртқараның" Жалаң руына барып қосылып отырып, "Жалаң" руына сіңіп кетеді. Осыған орай, олар "Бөлек Асан" атанып кетеді. Жалаңдар бүларға ке-зінде Жер, су беріп, қамқорлыққа алған, ал қазір олармен туыс-пыз, "Төртқараньщ Жалаңымыз" деп те атайды.

4). Сырлыбай -> Дəулетияр, Матығүл, Аташ, Мырзағүл, Мəметек. Бүларды "Бес Сырлыбай" деп атайды. Сырлыбайүлы Дəулетияр -> Бəсібек, Есімбек, Қарамырза, Абыз, Естемес, Қешубай, Нəзібек. Естемес -> Қүлқара, Қүлболды, Қазбек, Қожағүл, Меңдіқүл, Бажақ, Есен, Қенжеғүл. Қүлқара -> Теңізбай би -> Жанту, Нүрымбет. Жанту -> Бекжан, Қүлымпай, Нөсербай, Зəкір. Зəкір -> Қоңысбай -> Қайырбай, Есбол -> Жанарыс. Қайырбай -> Нұрғали, Ерғали, Аққали. Бекжан —> Саржан > Əбдікəрім, Сəбекеш, Сəду. Кенжеғүл -> Пүсырман -> Əйімбет, Сəйімбет -> Ысмайыл. Əйімбет -> Құтпамбет > Жанкүшік.

312

Сырлыбайүлы Матығүл -> Өмірқүл, Қөбек, Нүрбай, Қүрымбай, Қалбай, Бақай. Матығүлүлы Өмірқүл -> Тоғыс -> Ақпан, Тоқпан (егіз туған), Əлімқүлш, Əкімқүл, Үдер, Жарылқап, Бəйзілда, Көбен, Байқасқа, Жанқасқа. Матығүлүлы Көбек -> Орымбет, Орсақ, Шебек. Орымбет -> Пұсырман, Ақназар, Көіикініш, Аққошқар, Əнербек, Жанкелді, Шəкен, Төлеш, Тұрлыбек. Орсақ -> Есқожа, Момынтай, Сарқұл, Бекбасар, Құрманқүл, Аққүлы, Бекқұлы, Жолды. Шебек -> Абыла, Ақмаңдай, Естай, Қарабалық, Қөшімбет, Оразбай. Матығүлүлы Нүрбай -> Абыла, Амалдық, Əйітбек, Назарбек, Марқа — Қалия бəйбішеден, Еділбек—Қарақалпақ қызы тоқалдан, Қожабек — Күлік тоқалдан, Қосуақ — Қалмақ қызы тоқалдан туған дейді. Абыла -> Жарылқас, Тəуір, Қадір, Доспамбет, Есбол, Қолдай. Амалдық -> Бекарыстан би -> Тойбазар, Сабырбай, салыбай. Тойбазар -> Тілеу, Мəмбет. Тілеу -> Есалы. Мəмбет -> Жақсылық, Тəжмүрат, Мүқан, Шөкім, Бəсім, Жанмүқан, Сансызбай. Сабырбай -> Өмірбек. Салыбай -> Қошақ, Самүрат, Қошрай, Дос. Матыгүлүлы Қүрымбай -> бəйбішеден — Жəнібек, Əлібек, тоқалынан — Айтуар, Айдарқүл, Қалмақ қызы тоқалынан — Қосақ. Жəнібек -> Анар, Боздақ, Егезек, Батыр, Шотбас. Батыр -> Ақпамбет, Мүбəрəк, Бүқарбай, Өтембет (Ақпышақ батыр). Ақпамбет -> Нүртай -> Жарылқаған -> Нажмадин, Имаш. Нажмадин -> Қызылбай. Имаш -> Ақбай. Бүқарбай -> Сержан, Райым -> Бурабай. Сержан -> Ниетілла. Өтембет (Ақпышақ батыр) -> Сырым, Əйтжан, Қерім, Садық, Əбді. Сырым -> Шеге. Əйтжан -> Түрсын. Садық -> Берекет. Шотбас -> Есіркеп, Оспан. Есіркеп -> Пірəлі, Бекет, Өтеулі. Пірəлі -^ Қожаберген, Көшкінбай -> Қосан. Қожаберген -> Əбілқасым. Бекет -> Ақберген -> Қожағүл -> Қази. Өтеулі -> Қадірбай, Өмірбай, Қият, Зағылет, Аман. Аман -> Жолдасбай, Ният, Рахымбет. Оспан -> Садық, Омар, Нұртаза, Нəжіман, Абабүкір. Садық -> Пахуадин. Омар -> Насыр. Нəжіман -> Жетпісбай.

313

Абабүкір -> Кемал. Əлібек -> Шалқошқар, Байқошқар, Жаңғыл. Шалқошқар -> Тілес, Байтілес. Тілес -> Шабан, Қарайғыр -> Əжімбет, Алмағамбет, Жалмағамбет. Амалдықұлы Бекарыстан би мен Əлібекұлы Шалқошқар батыр Жақайымның Жылқайдарыньщ (Жылқайдар батыр) қызынан туған — екеуі туған бөле еді дейді. Матығүлүлы Бақай -> Бердалы, Сердалы, Ердалы — бəйбішеден, Тойым, Берді, Қуат — тоқалынан туған. Матығүлүлы Қалыбай -> Қүлжан, Байділда, Жанділда, Ерділда. Сырлыбайүлы Аташ -> Қожаберген -> Болтай, Бура, Көнтек, Жүрын, Өсербай, Тоқсанбай, Сабанбай, Отарбай, Бекетай, Көшер. Сырлыбайүлы Мырзағүл -> Қүлшан, Баймырза. Баймырза -> бəйбішеден — Жантөре, Бекберген, тоқалы Қалби-кеден — Əбдіқүл, Дайрабай, екінші тоқалдан — Абылда, Бердібек. Жантөре -> Отар, Қыстақ, Меңдібек, Айман, Құлдан, Қүлман. Бекберген -> Мыңбай, Бəубек, Естекбай, Сүлдебай. Əбдіқүл -> Айқабыл, Жаңқабыл, Байқабыл. Дайрабай -> Ақьш, Ақпамбет, Доспамбет, Еспамбет, Қисықбай. Абылда -> Сисембай, Ерімбет, Жүмабай, Пірекеш, Төлек, Идық, Есім, Тұрғанбай, Бейбіт. Бердібеқ -> Бисембай, Теқе, Нысанбай, Жиеншора, Қосық. Сырлыбайүлы Мəметек -> Бармақ, Тілеу, Қүлантай. Бармақ > Қаржау, Жиембай — бəйбішеден, Малша, Сұлтан — тоқалдан туған. Тілеу -> Пана.

Қүлантай -> Жүндібай. Сол бір жаугершілік заманда Мəметекке Қүлантай деген жігіт келіп (кім екені, тегі белгісіз) бала болыпты. Бір отырыста тойда Тілеуүлы Пана Қүлантайүлы Жүндібайға: — "Сен киімді баласың, тегіңді білмейсің, келімсексің," - деп көптің көзінше сөгіп, тілдеп, абыройын төгіпті дейді. Сонда шыдамы таусылған Жүндібай: "Ей, Пана! Сен қоймадың ғой мені қазбалап. Мен сен айтқандай, рас киімдімін, келімсекпін. Ал сенің тегің қаңғып келіп Мəметектің қойын баққан малайы, Жагалбайлы жігіті Тілеу еді ғой, сен соның баласысың. Өзің де шикілігің бола тұра, өзіңе қарамай мені қазбалауыңа жол болсын, бірімізге біріміз ұрынбайық," - депті. Өзінің де киімді екенін сонда ғана білген Пана сөзден қалып, қасындағылардың бетіне қарай алмай, үялған екен дейді. Кейінгі жастарға айтайын дегенім, əрбір адам ата-тегін білуге тиіс, ата-тек тарихы өзгермей, сол күйінде қалуы тиіс, ал оны бетке басып, адамды кемсітуден аулақ болған жөн. Кім болғанымен ол да тегі қазақ баласы, оған арлануға болмайды, оны бетке басып кемсіту дүрыс емес, адамгершілік моральга жат қылық.

314

4. ҮСЕН

Үсен -> Сейітқұл, Жансары, Байсары. Жансары мен Байсары егіз туған дейді. 1) Сейітқүл -> Рыстығүл, Көшетер. Сейтқүлүлы Рыстығүл -> Жаманбай, Аманбай. Рыстығүлүлы Жаманбай -> Ақназар, Дүйсенбай, Қүланбай. Ақназар -> Көбес -> Көбейсін -> Баба, Серғазы, Тасымбай, Жақсыкелді. Баба -> Махамбет, Кеңес, Қосаболат. Кеңес -> Жайсаңбай, Мырзабай, Тоқсанбай. Жайсаңбай -> Есбосын, Естай, Сатай -> Ерқосай, Қаржаубай, Қарабек. Есбосын -> Нүртаза, Қожақ. Естай -> Қайынбет. Мырзабай -> Қаналы, Бекалы, Есалы. Қосаболат -> Жиенбай, Қөпебай, Құлжиен, Сейтпембет, Сары. Көпебай -> Төлеш, Өмірзақ. Серғазы -> Жəрімбет -> Аташал, Масақбай, Бекжасар, Жұбат, Қази, Қаражан. Аташал -> Тілеген. Масақбай -> Төлеген, Əлжан. Бекжасар -> Қартқожа -> Жанарал, Жасарал, Жора. Жүбат -> Нүржан, Нұрсүлтан -> Айдос, Айбосын, Аманкелді. Нүржан -> Тəуір. Жақсыкелді -> Қүнім, Дінім. Күнім -> Мəдениет -> Өтенəлі, Асан. Өтенəлі -> Мүкесін, Ертуған. Дінім -> Дінжайған -> Орналы, Жүмахмет. Орналы -> Қосалы, Зинулла, Шарап. Дүйсенбай -> Өмеш, Сарман, Толыбай -> Райымбек, Əбдіқалық. Өмеш -> Дəрекеш, Дəрібай, Сермағамбет, Дəріқүл. Дəрекеш -> С ахи, Бақи. Дəрібай -^ Сəду, Əділ, Баймағамбет, Мəлкайдар, Əбдіқадір. Сарман -> Тəшен, Сүлеймен, Бөріжан. Қүланбай -> Дүбір, Досан. Дүбір -> Байсүгір -> Алдамжар, Пірімжар, Қожай. Алдамжар -> Бағдəулет -> Алмас, Жауқар, Пірімжар -> Алкелді, Қорқаш, Зерен. Алкелді -> Жасарал, Түрсынбек. Досан -> Өтепберген, Өтеп, Орынбай. Өтеп -> Бисен, Ержан, Нұржан, Айжан, Сержан. Ержан -> Тілеулі. Айжан -> Айнадин. Рыстығүлүлы Аманбай -> Барақ, Дүйсенбай. Барақ -> Сəйене, Жүсіп, Бағыберген, Қөлбай. Сəйене -> Садық -> Тасат, Ақсейіт, Жолдасбай. Тасат -> Бос-тандық.

315

Жүсіп -> Шабанбай, Тымық. Шабанбай -> Мəшен, Дəулетбай -> Егізбай. Мəшен -> Аралбай, Айтжан -> Сқақ. Аралбай -> Оразбай, Сұлтан. Тымық -> Бүқарбай, Қарлыбай. Бұқарбай -> Еңсепəлі. Қарлыбай -> Өтеген -> Қасқырбай, Асылбек, Қожамүрат, Тəжімбет. Көлбай -> Үкібас, Тасмырза. Үкібас -> Ырғызбай -> Темірбай. Тасмырза -> Қайырлан, Келімбет -> Шанжар. Дүйсембай -> Орман, Нүрымбет, Жетпісбай, Мəткей. Орман -> Ерсайын, Əтеш -> Жайымбет, Балымбет. Ерсайын -> Қелімбет, Бəубек. Келімбет -> Елетер, Аханжан. Нүрымбет -> Қалымбет -> Дəлі, Сейіл, Ақымбай, Ағыбай. Жетпісбай -> Үркімбай -> Саеке, Қареке. Мəткей -> Құрманалы, Қанатбай -> Оңалбек, Қарасай. Қарасай -> Қанаш -> Үмбет. Сейтқүлүлы Көшетер > Жаңабай, Жақсыбай, Аралбай, Баянбай. Жаңабай -> Келбай -> Төремүрат, Жəлен. Төремұрат -> Қожағүл, Қонай. Қожағұл -> Айжігіт, Нүржігіт, Айжарық. Айжігіт -> Закария. Нүржігіт -> Қонысбай, Өмірбай. Қонысбай -> Бақытбек, Асылбек. Жəлен -> Бижан, Байжан, Қожай. Бижан -> Оспан -> Естемес. Жақсыбай -> Келімбет, Өтеген. Келімбет -> Ерімбет, Пірімбет, Орымбет, Бекбембет. Пірімбет -> Торыжан, Серікбай, Ерікбай, Жолдыбай. Торыжан -> Сембі -> Жəми. Ерікбай -> Əріп, Жетес, Сүйеубай. Жолдыбай ~> Орынбасар, Əбиіт, Ізбасар, Ертаза. Орымбет -> Сисекеш -> Некеш -> Қосыбақ, Шайкен, Аманкелді. Бекбембет -> Нүрадин, Қалыбай. Өтеген -> Кенесары, Таңатар, Нұралы, Мелдебек. Нүралы -> Қожаберген, Əбдіраман -> Қази. Қожаберген -> Жүмағүл, Жұмамүрат, Жүбандық. Мелдебек -> Есжан -> Əби, Қали, Насыр, Кетығүл. Əби -> Қызылбай, Егізбай. Қали -> Ғабит. Қетығұл -> Ерғазы, Серғазы. Аралбай -> Əлімбет -> Саламат, Берекет, Парақат. Саламат -> Еңсепбай -> Дербісəлі, Нүрқожа. Берекет -> Ораз, Оразбай. Ораз -> Мақсүт, Мақсат (Мырзаш).

316

Баянбай -> Орынбай, Түнқатар -> Өксікбай, Қалқабай. Өксікбай -> Алдамберген, Қыстаубай. Алдамберген -> Жəлімбет, Борамбай, Жанүзақ, Мырзалы, Өмірзақ, Байұзақ, Ырза. Жəлімбет -> Оразалы. Жанүзақ -> Қонысбай. Мырзалы -> Игібай. Байүзақ -> Панабек. 2). Жансары -> Қалыбай, Төлебай. Қалыбай -> Ағыс, Бекболат, Дəркенбай, Сатыпалды. Ағыс -> Қалқаман, Қүлтан. Қалқаман -> Саңқы -> Дəрмен -> Түрңғышбай. Қүлтан -> Сəрсенбай, Дүйсенбай, Қенжебай -> Теңізбай. Бекболат-> Сапағүл, Қенжеқара, Жолмырза, Қамет, Сексенбай. Сапағұл -> Еңсепбай, Қаржау -> Игібай -> Мүхабат, Мирамбек, Бақытбек, Ғалымбек, Асылбек. Кенжеқара -> Құрманəлі. Жолмырза -> Жүмабай, Мəмбетəлі. Қамет -> Түрымбет, Смайыл, Мақан. Тұрымбет -> Тоғымбай, Балқара. Тоғымбай -> Жеңісбай. Сексенбай -> Өтенияз, Өтеміс, Бекнияз. Дəркенбай > Аймырза, Жанкісі -> Мыса, Муса -> Ізбасар. Аймырза -> Мəдембай, Үмбет, Ерубай, Оразбай, Оразалы. Мəдембай -> Ізбасар. Үмбет -> Бисен, Ерлен, Мырзағүл. Ерлен -> Едіге, Бекетай, Қүлынтай. Ерубай -> Оразымбет, Нəжмадин. Оразымбет -> Дүзубай -> Баймағамбет, Салмағамбет. Нəжімадин -> Айтмағамбет -> Қалмырза, Қазбек, Бақыт, Жасталап. Қалмырза -> Рəш, Нүрбек, Қияш, Нүрдəулет, Нүрболат. Оразбай -> Жүмахмет, Тұрекеш, Қожан. Оразалы -> Шамшамая, Оңдаш. Сатыпалды -> Егізек, Қозыбақ, Малтабар. Егізек -> Төлебай -> Өткелбай, Өтеп. Өткелбай -> Əлібек -> Қуатбай, Қанатбай. Өтеп -^ Əліш, Əлназар, Сары, Байназар -> Досбол, Тегеурін, Қорғанбек. Əліш -> Аман. Əлназар -> Серікбай. Сары -> Тойбазар. Қозыбақ -> Қойқара, Аманжол -> Пірекен, Сарыбай. Қойқара -> Қарсақ, Барсақ, Малтабар -> Базарбай -> Ақназар -> Қүлмүрат. Төлебай -> Бижан, Зəңгірбай, Бегалы, Бажақ. Биж:ан -> Ахтан -> Жарас, Жақсытиық -> Сəрсен, Наурыз. Жарас -> Əбдікерім, Ержан, Мəтен, Бекжан, Əбдіқүл.

317

Ержан -> Əбілда -> Полат, Жанат, Мүхтар, Мақсүт. Мəтен -> Əбдібай, Қалмағамбет. Əбдібай -> Үргенішбай, Орымбай, Түңғышбай, Серік. Бекжан -> Ниетілла. Əбдіқұл -> Сағидулла. Зəңгірбай -> Оразалы, Оразбек. Оразалы -> Ысай, Кішібай, Оразымбет, Смағүл. Бегалы -> Оразбай -> Өтебай, Бейіс -> Жолымбет. Өтебай -> Досмамбет, Білісбай, Оразалы -> Эли, Байнысын, Насыр. Бажақ -> Ділімбет, Жетпісбай, Шопақ. Ділімбет -> Жайсаңбай, Қондыбай -> Тілеуберген -> Едіге. Жайсаңбай -> Жұмабек. Жетпісбай -> Оразымбет -> Аңғысын. Шопақ -> Оразалы, Күзембай, Еселбай. Оразалы -> Жаңаберген. Күзембай -> Разақберген. Еселбай -> Медеубай, Халық. Медеубай -> Махамбетжан.

3). Байсары -> Түменбай, Түгелбай, Еділбай, Рəдібек, Қарамеңді. Байсарыүлы Түменбай -> Азат, Мүрат. Түменбайүлы Азат -> Нүрымбет, Темір, Қосмамбет, Дос, Бейімбет, Əділ, Көшкінші. Азатүлы Нүрымбет -> Дайыр, Мейір. Дайыр -> Пана, Сапа, Базаралы, Сəтен. Сапа -> Ахмет -> Жалғас, Ермекбай. Базаралы -> Қададин -> Ібраш -> Сəйеке. Сəтен -> Тəуекел, Дəулеталы, Жүсіп. Тəуекел -> Қалақ, Төлебай, Айбас -> Серік. Төлебай -> Жүмағазы, Рəйіс, Кəрібай. Мейір -> Айғырбас, Бурабас -> Назаралы, Базар -> Төлеген. Назаралы -> Қалқай. Азатүлы Темір -> Демелбай, Қемелбай, Кəрібай. Демелбай ~> Берді, Ақтайлақ, Тоқмамбет. Берді -> Түрлыбай. Ақтайлақ -> Орал -> Қайырла. Тоқмамбет -> Жаңабай, Шоқан, Ізтілеу -> Бектұрған, Жаңатүрған. Жаңабай -> Тотан. Кəрібай -> Үзақбай, Бекмырза -> Қарға, Талқанбай, Қенжебай. Қарға -> Жүмабай -> Жеткербай, Серік. Азатүлы Қосмамбет -> Үсенбай, Нысанбай, Байтілес, Тектібай, Бектібай, Асанбай. Үсенбай -> Сəрсенбай, Дүйсенбай, Қошқарбай. Сəрсенбай -> Асқар, Досқал, Жылкелді. Асқар -> Жұмағали. Жылкелді -> Аманша, Құрманша. Аманша -> Серік. Дүйсенбай -> Сағымбай.

318

Қошқарбай -> Арғымбай, Ағыберген -> Əнес, Ашыққали, Аманжол, Бақытжан. Байтілес -> Сисенбай, Бисенбай. Сисенбай -> Аязбай, Əріп. Аязбай -> Əлібай, Эли, Қани, Атымтай. Əлібай -> Аргыбай, Жаппарбай, Дайрабай, Қыпшақбай. Эли -> Жəнібек, Сəндібек, Қазбек. Қани -> Шəкіман, Шынтас. Бисенбай -> Əбдімəмбет, Рамазан, Мəмбетжан, Бегалы, Ералы. Əбдімəмбет -> Диін -> Тастыбай, Лотас ->• Нұрлан, Ерлан. Тастыбай -> Жарылқасын, Жадырасын, Таңырқасын, Талас, Нүржан. Нысанбай -> Таңжарық, Борақай, Өтеген, Қыздарбек -> Жалғасбай. Таңжарық -> Көбек -> Тоймағамбет, Қүтжан, Балғабай, Сырлыбай, Нүрлыбай. Тоймағамбет -> Ізтілеу, Қазыбай -^ Жаппар. Қүтжан -> Мақсымбет, Бекарыстан, Мақсүт, Жанарыстан. Балғабай -> Суханберді, Тілеужан. Сырлыбай -> Бақытжан. Бектібай -> Толыбай -> Кенжебай, Сəрмен, Дəрмен, Кəрібай, Бағыберген. Кенжебай -> Кішкене, Төлепберген, Бекет, Ерекеш, Өтеулі. Кішкене -> Алабет. Төлепберген -> Өтемүрат, Жақсымүрат. Бекет -> Едіге, Ерназар. Ерекеш -> Өмірбек, Əбу, Сыдық, Оспан, Сүлтан. Өтеулі -> Өтеубай, Тəңірберген, Пазылқан. Сəрмен -> Байтілеу, Сертек -> Бақыт. Байтілеу -> Қаразым. Дəрмен ->• Жөкел, Нүртуған, Ертуған. Қəрібай -> Ермекқара -> Əнуар. Асанбай -> Іңкəрбай, Сапа, Азатүлы Дос -> Сүгір, Шора. Сүгір -> Əбділда, Көпділда, Бекділда, Байсалбай, Айсалбай, Бəйділда. Əбділда -> Шаңбай, Шалабай, Тайсалбай. Шаңбай -4- Бердалы, Бердібай, Қуантай, Өментай. Бердалы -> Ақенша. Шалабай -> Алмат, Ералы, Молжігіт, Нұржігіт -> Жаңалық. Алмат -> Мырзалы, Кенжеғүл. Ералы -> Молдабай, Жақсыбай. Молжігіт -> Іскендір, Айшық, Мүрас. Тайсалбай ~> Жəлімбет, Сейталы -^ Аманжол, Шамыран, Есенжол. Жəлімбет -> Қуандық, Амандық. Көпділда -> Дүйсенбай, Бəйбек, Қонысбек -> Сақтаған -> Есенгали.

319

Бекділда -> Бадақ, Ізбас, Есдəулет. Бəйділда -> Тəуке, Өтеш, Манаш. Өтеш -> Өмірзақ -> Жанүзақ. Тəуке ->Бекеш, Ешназар, Қартбай, Жетес, Төлеш, ГИрназар. Бекеш -> Аяған. Қартбай -> Нұрман, Жылқайдар, Жылқыбай, Əбілқан, Киікбай. Жетес -> Жаңай, Доңай -> Қойшыбай, Марал, Əнуарбек, Райсбек. Төлеш -> Жолдыбай, Сүйеубай, Сабанбай, Ермекбай, Елеубай. Пірназар -> Сердалы, Сейілхан. Байсалбай -> Əбдіремет, Қайып, Реметəли, Теле -> Марат, Бүрат, Мұрат. Əбдіремет -> Əбдіқали. Қайып -> Ахмет. • Реметəли -> Бержан, Ертуған, Телман, Ерсайын, Талғат. Айсалбай -> С ахи, Өтебалы, Төртжан -> Бақсыбай. С ахи -> Болтай.

V Шора -> Оңбай, Бозай, Теңізбай, Төлеміс, Керімбай, Қөкбай. Оңбай -> Сатыбай, Есенəлі, Бекəлі, Ойнар. Есенəлі -> Əбдірəсулы. Бозай -> Дəуірбай -> Əуез, Асанхан. Əуез -> Сəдуақас. Теңізбай -> Өтебай, Қетебай, Бөрібай, Тетебай. Төлеміс -> Есентай. Керімбай -> Разақ -> Алдан. Көкбай -> Дəрібай > Жұмадин, Əдиін, Жүмақ. Жүмадин -> Алдаберген, Алданазар. Азатұлы Бəйімбет -> Сансызбай, Назарбай, Базарбай, Үргенішбай, Құлмағамбет. Сансызбай -> Бекбосын -> Есбосын -> Жолдас, Жалғас, Үйқас. Назарбай -> Əбді, Дербіш, Серікбай, Əбдірахман, Əлмағамбет. Əбді -> Далда -> Сансызбай. Дербіш -> Мент. Серікбай -> Қарабек, Панабек. Əбдірахман -> Бөріжан. Базарбай -> Зəңгір, Бегжан, Сауқым, Ібрайым, Қуаныш, Смайыл, Бағланбай. Зəңгір -> Жұмахмет -> Əбділда, Аманкелді, Ермек, Ерғали. Бегжан -> Ілияс, Жүгініс, Тілеуберген, Сұраған. Жүгініс -> Қарасай, Оңдасын. Сүраған -> Жаңбыршы -> Жиеней, Асқар. Сауқым -> Тілеулес, Зинел -> Əбжəли, Əмірқан. Қуаныш -> Елеу, Елбосын -> Иіпберген, Игілік. Елеу -> Өтепберген. Смайыл -> Ділжан, Қорабай, Домбай (Тілеубай) -> Жандəулет. Ділжан -> Аяған. Қорабай -> Тілеп, Ждан. Бағланбай -> Қөптілеу, Ертілеу, Жантілеу -> Жамбыл, Қайраш. Көптілеу -> Сағидан, Жақсыбай.

320

Ертілеу -> Пақытжан, Эли. Қүлмағамбет -> Бəйімбет, Есбембет, Сайымбет. Бəйімбет -> Егеубай, Қылышбай. Егеубай -> Қуатбай, Ақберген, Қенжебай. Қуатбай -> Өмірзақ. Ақберген -> Қолқаш, Тəжімбет, Науқан, Əжімұрат, Арыстан. Қолқаш -> Жасарал, Жанарал, Жанарыс. Тəжімбет -> Жиенбай, Баянбай. Əжімүрат -> Бақтыбай. Арыстан -> Марат, Бекмұрат. Қылышбай -> Қожабай, Төребай, Мақамбет. Қожабай -> Бедер, Абай, Əжай, Бегім, Берлік. Бедер -> Есбол. Абай -> Ералы, Еділ. Төребай -> Едіге. Махамбет -> Ойрат -> Сəдуақас, Бақытжан. Есбембет -> Сүйеубай. Сайымбет -> Өтенияз, Жайымбет -> Сағындық. Азатүлы Əділ -> Тілеу, Саңқы -> Назар, Базар. Хілеу -> Айбат, Əлбет, Нəубет. Айбат -> Махамбет, Қоныс. Əлбет -^ Сарыбай. Азатүлы Көшкінші -> Алыпкел, Жүлыпкел. Алыпкел > Шілімбет ~> Ізімбет, Көзімбет, Жəлеке. Ізімбет -> Мыңжасар. Жəлеке -> Сүйінғазы. Жүлыпкел -> Қоразбек -> Күзембай, Отар, Орынбай. Қүзембай -> Жүрімбай. Отар -> Ерлепес, Жаңбыршы. Ерлепес -> Қанжарбай, Қаршыға. Түменбайүлы Мүрат -> Меңдібай, Жетібай, Əйтай. Мүратүлы Меңдібай -> Ізбасқан -> Бисен, Сисен, Палуан. Бисен -> Нүржан, Нұртөре, Ертөре, Жалаладин. Ертөре -> Абай, Аманкелді, Аманбай, Ақылбай. Сисен -> Əсиін -> Байназар, Əділбек, Жүмабек, Дəрібек. Палуан -> Ернияз, Ниязымбет, Ниязбай, Қөптіберген. Мүратүлы Жетібай -> Ізбай, Шымай, Адай. Ізбай -> Қүрманбай, Орақбай, Иімбет -> Қүдайберген. Шымай -> Пірекеш. Адай -> Кемал. Мүратүлы Əйтай -> Бақберген -> Сəдуақас, Қеруенбай, Жапаш. Байсарыүлы Түгелбай -> Барқана -> Мамыт, Жұбанышбай. Мамыт -> Иманқүл -> Үмбетəлі -> Əліш, Əлнияз -> Панабек. Əліш -> Əлмəмбет. Жазушы (журналист) Əлмəмбет Əлішев осы кісі! Жүбанышбай -> Бағыберген, Оразалы -> Өтеулі -> Жолдыбай. Бағыберген -> Жүмабай, Іздікбай. Жүмабай -> Полат, Ілепес. Іздікбай -> Қүлмүрат -> Нағашыбай, Диханбай, Аралбай, Қүрышбек, Қыранбек. Байсарыүлы Еділбай ~> Лепес, Дəдік.

21-952

321

Лепес -> Малшы -> Ыхлас, Ыңғай. Ыхлас -> Дабал, Табын, Теңгебай. Дабал -> Жеңісбай, Өмірбек, Сарқытбай -> Жамбыл. Жеңісбай -> Бектас, Ертас, Сыбатжан, Бақытжан. Өмірбек -> Балтабай, Балтабек. Табын -> Темірбек, Сағынтай, Амантай. Темірбек -> Алтай. Сағынтай -> Əбілдə, Сағиділдə. Ыңғай -> Қараман, Төребек, Орынбасар. Қараман -> Үзақбай, Тұяқбай. Үзақбай -> Асқар, Нұрлан, Дəулет. Егеменді Қазақстанның бірінші рет премьер-министрі болған Қараманов Үзақбай осы кісі! Төребек -> Султан, Жетен. Орынбасар -> Сəбит, Орналы, Бапан, Аралбай. Байсарыүлы Сəдібек -> Бекіш, Шуаш. Сəдібекүлы Беқіш -> Жанкісі, Меңдіғүл, Оразбай, Наурызбай, Аманжол. Жанкісі -> Тампы, Есмағамбет, Дөңей, Ойнар. Тампы -> Тоймырза, Кенжебай, Сүлеймен, Жүсіп -> Жолдас. Тоймырза -> Қали. Сүлеймен -> Жалғасбай, Өсербай. Меңдіғүл -> Қөлдей, Ақбембет, Қүлпыбай, Қөлсары -> Əзберген. ^Көлдей -> Ерназар, Байназар. Ерназар -> Ербоздақ. Оразбай —> Төлеш, Дінияр, Ақкісі. Наурызбай -> Иманалы. Аманжол -> Жұматай, Жайсаңбай, Саубай, Иманəлі. Жүматай -> Құрманбай. Саубай -> Əлмен -> Елқон, Жарман. Сəдібекүлы Шуаш -> Жарқынбек -> Едіге, Ертай. Едіге -> Əлдек, Мəдібек -> Боқай -> Тілеулес. Əлдек -> Сайым -> Оспан, Баспай, Өтенияз, Рахмет. Оспан^ Əбдіраман, Райымберді, Бүқарбай, Əбдіжəлел, Қошқарбай. Райымберді -> Жəми. Əбдіжəлел -> Мақатжан, Жолдас, Аманкелді. Қошқарбай -> Нүрмағамбет. Баспай -> Əбдірейім, Мəден -> Қауысбай, Дауысбай. Өтенияз -> Ералы, Сералы, Өмірбек, Рахмет -> Өмірзақ, Марат. Ертай -> Нақ -> Наурызбай -> Мақан, Əміре. Байсарыүлы Қарамеңді -> Дулат, Қуат, Əйтқожа, Мəзін. Дулат -> Берқан, Ерқосай, Демесбай, Есет, Құлмағамбет. Берқан -> Қамысбай, Сарқытбай, Жақау, Есен -> Омар. Қамысбай —> Қəрібай. Сарқытбай -> Қарабек, Қарасай. Ерқосай -> Өтеғүл -> Ержан, Елеусіз. Ержан -> Орынбасар, Қалқабай, Жақсыбай.

322

Демесбай -> Жақан, Эли, Əлімбет, Əлекеш -> Өтеген. Жақан -> Жəми ~> Бөрітай. Есет -> Омар. Қүлмағамбет -> Кеңесбай -> Қиізбай, Мақан, Ағым -> Тоғызбай. Қиізбай -> Түрғанбай -> Тұракеш. Мақан -> Нұржан, Қарабала. Нүржан -> Шағырбай, Əбілда. Шағырбай -> Аралбай, Қазыбек, Қеулімжай. Қарабала -> Əзи, Наурызбай, Дауылбай, Бақыт. Қуат -> Сатыпалды -> Мамай, Мыңжасар. Мыңжасар -> Қөлдей, Тоқболат. Қөлдей -> Жүндібай, Қолымбет, Шөкен. Жүндібай -> Саржан. Қолымбет -> Ермағамбет, Өтеген. Ермағамбет -> Қайрылла, Əскербек. Шөкен -> Өтепберген, Өтенияз, Өтебəлі, Өтеген. Өтенияз -> Шарапат, Сағитжан. Өтебəлі -> Садуақас, Ідіріс, Темірбек. Тоқболат -> Əбдір, Əлназар, Халық -> Жүмағали -> Мұратбай. Əбдір -> Жұбаназар. Əйтқожа -> Əсербай -> Қеңес, Рыстығүл. Кеңес -> Боранбай, Төлеген Боранбай -> Мырзабай, Қали. Төлеген -> Мырзабек, Өтеш, Бодан, Ермекбай. Өтеш -> Матығұл. Рыстығүл -> Мəдірейім -> Қанатбай, Қеулімжай. Мəзін -> Мəмбет, Ақтан. Мəмбет -> Əлімбет -> Ербатыр, Қенжалы. Ербатыр -> Қарға —> Есмағамбет, Жүбат, Жүмамүрат -> Марат. Есмағамбет -> Жүніс. Жүбат -> Жүмағазы. Кенжалы -> Наурызбай -> Төртқара -> Шегебай, Əбжəми. Ақтан -> Реалы, Деме. Реалы -> Бисембай -> Жақсылық. Деме -> Əбу, Балмағамбет, Айтмағамбет. Əбу -> Ертөре. Балмағамбет -> Қараша.

5. ҚҮРМАНАЙ Қүрманай -> Жоламан, Өлгешек, Бабақ, Қожет. 1). Жоламан -> Есберлі, Қөсей, Бердібай. 2). Өлгешек -> Жаубасар, Аталық, Майлыш. Өлгешекүлы Жаубасар -> Масақбай, Нағашыбай, Тоқпамбет. Тоқпамбет -> Есмағамбет, Əлмағамбет, Ермағамбет, Сермағамбет. Есмағамбет -> Тойымбет.

323

Əлмағамбет -> Нүрдəулет. Ермағамбет -> Шындəулет. Сермағамбет -> Мақшат, Оңдасын. Өлгешекүлы Аталық -> Рысбай, Əйтмамбет. Аталықүлы Рысбай -> Өтебай, Тойғүлы, Жаналы, Аралбай. Рысбайүлы Өтебай -> Мыңжасар, Жүзжасар, Тоқтыбай, Томан. Өтебайүлы Мыңжасар -> Арыстанбай, Сансызбай, Сəдірбай, Қəдірбай, Нəдірмолда. Мыңжасарүлы Арыстанбай -> Тасқұл, Тасжан, Бекмамбет. Тасқүл -> Қазымбет, Досеке -> Жолбасқан -> Ермек, Серік. Қазымбет -> Қосан, Бертағы. Қосан -> Əбжəли, Жəлен, Тəңірберген. Жəлен -> Қали. Тасжан -> Байқадам -> Есмағамбет. Бекбамбет -> Лекер, Қалымбет, Ділімбет, Нұрымбет. Лекер -> Қелімбет, Шыныбай, Жəнібек. Келімбет -> Əлібек, Қүттыбай, Қонысбай, Қараша, Қарақозы, Жасағанберген. Əлібек -> Жомарт -> Қайрат, Қазыбек, Жəнібек, Нүрлыбек, Бердібек. Құттыбай -> Мүхан, Жақан, Ақан, Сəкен, Бауыржан. Мүхан -> Нұржан, Ержан. Жақан -> Төлеу. Ақан -> Ернар. Бауыржан -> Асылбек. Шыныбай -> Мақсұт, Əнескен, Махмут, Қасым, Қаршыға, Қожахмет. Қалымбет -> Қүлмырза, Жəрмедет, Жаржан, Уəйіс — О. Жаржан -> Райыс —> Тəшен. Ділімбет -> Пірмағамбет, Баймағамбет, Нұрқожа. Пірмағамбет -> Есқожа, Жеткербай, Кеңесбай. Есқожа -> Базарбай, Тəпен. Жеткербай -> Қыпшақбай. Кеңесбай -> Жақсыбай. Баймағамбет —> Мүсілім —> Өтеген. Мьщжасарүлы Сансызбай -> Боранқүл, Боранбай. Боранқүл -> Шабақбай, Қалықүл. Шабақбай -> Муса -> Сəтбай -> Ерболат. Қалықүл ~>Алданыш -> Закария, Нағашыбай, Якуда -> Ғани. Закария -> Ғалымжан. Нағашыбай -> Алтынбай. Боранбай -> Мүхат -> Жалғасбай, Жалғасбек. Жалғасбай -> Айкөрген, Кəрібоз -> Бауыржан. Жалғасбек -> Қыдыр, Бозжігіт -> Жанкелді. Қыдыр -> Əуесхан. Мыңжасарүлы Сəдірбай -> Дəулетияр, Санамас -> Тұрекеш -> Қартбай. Дəулетияр -> Мамыт, Мəмбет, Пірекеш. Мəмбет -> Бертағы, Жүмамүрат. Бертағы -> Мүстафа -> Ерікбай.

324

Мыңжасарүлы Кəдірбай -> Жүоп, Жақып -> Ахмет, Рахмет -> Қөпжан -> Əзімхан, Рахат. Əзімхан -> Фарқат. Жүсіп -> Іскендір, Қалапберген -> Сағадин -> Айтбай. Айтбай -> Сəдуақас, Сақи, Бақыт. Сақи -> Көбейсін, Көптілеу. Сəдуақас -> Қуаныш, Кеңес -> Жеңіс, Марат. Қуаныш -> Қайрат, Асқар. Мыңжасарүлы Нəдірмолда -> Дəрменқұл -> Төреғүл, Мырзағұл. Төреғүл -> Ералы. Мырзағүл -> Сералы -> Шөмекей, Əлім. Өтебайүлы Тоқтыбай -> Қосет, Нүртау. Қосет -> Бабақбай, Барақбай, Сырлыбай. Бабақбай -> Қартбай, Қартабай — О, Оразалы -> Ізен -> Ержан. Қартбай -> Амандық -> Аманжол, Аманкелді — О, Иманбай, Аманбай — О, Қүлнияз. Аманжол -> Дархан. Иманбай -> Ғалым. Барақбай -> Жүмақан, Жанақмет -> Алдашбай. Алдашбай -> Құрманғали, Аманғали. Сырлыбай -> Бижан, Қүлжіан. Бижан -> бəйбішеден — Əбу, тоқалдан — Аманбай. Қүлжан -> Ербоз. Нүржау -> Əлімбет, Жəлімбет -> Қали, Нəби -> Өзбекбай. Əлімбет -> Балжай, Дəрмен. Өтебайүлы Томан -> Айшылық, Жақсылық -> Садақбай. Садақбай -> Серікбай, Дəрібай ->Теміржан -> Еркін, Өрлен. Серікбай -> Байман ~> Əмірхан -> Сағымбай, Серік, Бахытжан, Нүрлыбек. Əмірхан менің немере апам Үржаннан туған жиенім болады (У.Т.) Сағымбай -> Олжас. Серік -> Абай. Аталықүлы Əйтмамбет -> Наурызбай, Ысмайыл -> Сəуел, Қыдырқожа. Наурызбай -> Нұрымбет ~> Есмырза, Өмірзақ. Есмырза -> Қасым, Үзақ. Рысбайүлы Тойғүлы -> Айжарық, Айтуған. Тойғүлыүлы Айжарьш; -> Мүсіре -> Төртқара -> Емберген, Қаламбай. Емберген -> Қонақбай, Файыз -> Жаңаберген -> Серік, Сейдал, Сердалы. Қонақбай -> Бақыт -> Нүрқожа -> Байқожа, Есқожа, Қуаныш. Қаламбай -> Ереш, Нүран. Ереш -> Əлмүрат ->Үзақбай -> Қазбек, Қасым. Нүран -> Төребай, Жүмыр -> Шамшадин, Абақан. Төребай -> Дүкенбай, Темірбек. Тойғүлыүлы Айтуған -> Нақ, Оңқатай, Омар ишан -► Жəрімбет -> Əбжəми. Нақ -> Орынбай, Жеңсікбай -> Қуаныш. Орынбай -> Сəңкібай, Нəриман.

325

Оңқатай -> Домалақ -> Масақбай -> Өгепберген, Бисен, Серікбай. Өтепберген -> Қияс -> Бəлкембай. Бисен -> Еңсеген -> Мамақ, Диханбай. Серікбай -> Қайыңбай -> Оңбосын. Рысбайүлы Жаналы -> Жолтай, Қоянбай, Қоянақ, Оразымбет. Жолтай -> Бекетай, Мұрат, Рəт. Бекетай -> Түменбай, Мұрат -> Якия. Қоянбай -> Қүттымүрат. Қоянақ -> Махамбетжан. Рысбайүлы Аралбай -> Қалыбай, Бүркітбай. Қалыбай -> Көлімбет -> Бегім -> Нүрғали, Орақ, Ерғазы -> Төребай. Нүрғали -> Тілеумүрат, Жетес. Орақ -> Оңдасын. Бүркітбай -> Тілеуқабыл, Ашықбай. Тілеуқабыл -> Əбілда, Бəйділда, Қалила, Қани. Əбілда -> Бағдəулет. Бəйділда -> Бəйдəулет. Өлгешекүлы Майлыш -> Ботабай, Атамбай, Қарақүл, Қөрпебай. Майлышүлы Ботабай -> Қуандық, Татық, Қалымбет. Қуандық -> Көпіш, Арық, Ерке, Өтеулі, Қүлсары, Байсары. Көпіш -> Қолқанат -> Төлеп -> Елеусіз, Сыдық. Елеусіз -> Ізбан, Омар, Шайхслам, Қүнтуған. Арық -> Айымбет -> Балсерке, Тілеубай -> Сүлеймен. Балсерке -> Кəрім, Бəймен. Ерке -> Кеулімжай -> Əуес -> Қанатбай. Өтеулі -> Барақат, Жарияхан, Жанақ, Айтубай. Жанақ -> Базарбай -> Дүрқан -> Əбдір. Айтубай -> Наурызбай -> Қали, Қожақ. Қали -> Асан, Қасымқан, Əуесқан, Əбілхан. Қүлсары -> Төрехан -> Ақпан, Ібірайым, Ысмайыл. Ақпан -> Ысқақ, Ысмағүл -> Жүсіпбек. Ысқақ -> Қожахмет -> Досан. Ысмайыл -> Төрежан -> Сапарбек Татық -> Бекболат, Бостан -> Дəкібай -> Сағынай. Бекболат -> Қүрманалы. Қалымбет -> Бекбай, Тоқбай, Халық. Бекбай -^ Есенəлі, Айдарбек, Мəмбет, Есембай, Айдынбай. Мəмбет -> Жанəділ -> Қожамүрат. Есембай -> Əділ -> Серік, Малкаджар -> Берік. Майлышүлы Атамбай -> Əлдек, Жаңабай. Əлдек -> Тыржа -> Алдоңғар, Əлмен, Күнбас. Алдоңғар -> Жиембай ~> Қайберен, Қайназар. Қайберен -> Насырадин. Қүнбас -> Өтеген, Əйтжан, Əбдіраман, Досай, Қалқаман -> Нəби. Өтеген -> Молдабай, Нұрəділ, Жанəділ -> Жеткерген. Нүрəділ -> Сəрсембай. Досай -> Жарылқасын. Жаңабай -> Түйебай, Сапабай -> Аманжол -> Бекмырза.

326

Түйебай -> Наурызбай, Төлеген. Майлышүлы Көрпебай -> Досмамбет, Самалбай. Майлышүлы Қарақүл -> Малбағар, Малтабар, Бұқпал. Малбағар -> Құрымбай, Нүрша, Бадан. Қүрымбай -> Тəжіғүл, Қашқымбай -> Сағымбай, Айдашық. Сағымбай -> Ахмет -> Есет, Жəдігер. Айдашық -> Сыдық -> Ырсалы. Нүрша -> Жолдыбай, Жолшыбай, Мөңке -> Майлыбай, Сайым, Қалдыбай. Майлыбай ~> Ермағамбет, Байжан. Ермағамбет -> Алдан -^ Тимур, Максим. Қалдыбай -> Əлмағамбет, С ермағамбет. Бадан -> Аманқүл, Жаманқүл, Айжарық, Елшібай, Ертуған, Қожагелді, Тоқайбол. Аманқүл -> Жантөре -> Əлімбет, Майқан, Мүқан, Санан, Ізтілеу, Қенжалы. Əлімбет -> Бердеш -> Ербош, Сəдуақас. Майқан -> Қоныс, Мұстафа, Қалмағамбет. Мүқан -> Итек -> Балтабек, Өмірбек. Жаманқүл -> Жаңай, Жарбол, Байбол. Айжарық -> Қаржаубай, Тілеке > Іният -> Жақсыкелді, Қоңырбай. Жақсыкелді -> Ермекбай -> Əби, Раш. Əби -> Тарғын, Барлық. Тарғын -> Берік. Барлық -> Ерболат, Əйгерім, Ғазиза. Қоңырбай -> Ақжол, Аманжол, Жаппар, Дəулет. Ақжол -> Серік, Руслан. Елшібай -> Исалда, Исабек. Исалда -> Жолдыбай, Қүттыбай, Қүтмағамбет. Жолдыбай -> Өтеген -> Қасқырбек, Қанат, Қайрат, Асылбек. Ертуған -> Алдаберген -> Əділ, Əбіл -> Тасболат, Шынболат. Қожагелді -> Есмырза, Досмырза, Дөсекбай, Қөшек, Барсыман. Есмырза -> Байнияз, Əлнияз. Досекей -> Қəдір. Қөшек -> Жыңғылбай, Барсыман -> Сəдір, Қыстаубай. Сəдір -> Нағашыбай, Қасымқан. Малтабар -> Аманбай, Айтбай, Дəулетбай. Аманбай-> Ырғызбай, Мырзағұл, Қенжебай, Сүлтан, Тəжіғара. Ырғызбай ~> Ырзабай. Мырзағүл -> Иса, Тəжмағамбет, Ердəулет, Байдаш. Кенжебай -> Қалдан, Ердеш -> Қəдірхан, Елеухан. Қалдан -> Өмен. Бүқпал -> Серікбай, Еңсепбай -> Өрікбай. Өрікбай -> Қани, Босган, Қəдір, Жүсіпбек. Қани -> Елеу.

3). Бабақ -> Еспембет, Мүрат, Шопантай.

327

Бабақұлы Еспембет -> Қүлжан, Шонай, Зорбай. Шонай -> Жəңке, Сары. Жəңке -> Ахмет, Ертілес, Өтеген -> Исабай, Дəрібай, Жүсіп. Ахмет -> Байназар, Байбазар, Тойбазар. Байназар -> Əмір, Бақберген, Көреген. Əмір -> Дəстен, Женəуіт -> Ерболат. Бақберген -> Айдабек. Ертілес -> Бижан. Сары -> Əйімбет, Бəйімбет, Мылтықбай, Жолбарыс, Жəтен, Садақбай, Төртен, Ерімбет, Шəтен. Жолбарыс -> Байсүгір, Жансүгір. Жəтен -> Дəулетияр, Жандəулет, Ердəулет, Естен. Дəулетияр -> Қасым -> Жеткербай, Мешітбай. Жандəулет -> Барбосын -> Досан, Досали. Ердəулет -> Болат. Садақбай -> Нысанбай -> Кенжебай, Орынбай. Орынбай -> Сексенбай, Дəулетбай, Қоянбай. Төртен -> Құрманбай, Қылышбай, Тілепбай -> Отаралы. Отаралы -> Кеңес, Игембай, Жылқыбай. Ерімбет -> Еңсеп, Еңсепбай, Бисен -> Ысқақ -> Аманкелді. Еңсеп -> Үзақбай, Қуанышбай, Қожан -> Түрған. Үзақбай -> Əбіш. Қуанышбай -> Сердалы. Шəтен -> Берді, Түгелбай, Тілеу, Тілеуберген. Берді -> Танай -> Ерлан -> Балмырза, Ермырза, Қүрманбек. Түгелбай -> Түрғанбай -> Жолды, Елдебай. Тілеу -> Қыстаубай, Сыдық, Буркіт. Тілеуберген -> Махамбет, Махамбетəли -> Жəли. Зорбай -> Түрсынбай, Сансызбай. Түрсынбай -> Қалыбай, Мəден. Сансызбай -> Айболат, Айбосын, Құланбай, Смағүл. Айболат -> Бұхарбай, Берді, Аян, Сейдулла. Қүланбай -> Қуандық. Бабақүлы Мурат -> Ақтайлақ, Боранбай, Атығай. Ақтайлақ -> Жəнібек -> Қазыбай, Қарсақбай, Түрлыбике, Əлі, Қөшекəлі, Түйелібай, Ақтілеу, Жетекбай, Бисембай. Қазыбай -> Жайықбай, Санымбай. Жайықбай -> Қазантай, Қүдабай, Жұбандық, Қазанқап. Құдабай -> Жанай, Əбдір -> Рүстем, Дəстен, Əмірхан. Рүстем -> Саттар, Ғаппар, Еркеболат. Дəстен -> Арғын. Əмірхан -> Ғабит, Мұхтар. Санымбай -> Сырым, Əзет — О, Сəдет — О, Нұрбай. Сырым —> Жайлыбай, Тоқтықара. Жайлыбай -> Əлмырза, Салмырза, Көптілеу. Əлмырза -> Талекен, Қауыпбай, Қеңес. Талекен -> Сəтбай, Қаражан. Салмырза -> Рəтбай. Қөптілеу -> Бержан -> Жаппарберді.

328

Тоқтықара -> Сағынған, Ізбасқан -> Ізікə. Сағынған -> Жасағанберген. Нүрбай -> Бақай, Қопақ, Құлдау, Шынжан. Бақай -> Шынбай, Əлнази. Шынбай -> Баймырза. Əлнази -> Бимырза. Баймырза -> Қошқарбай, Серік, Айтуған. Қошқарбай -^ Рақымжан, Бекжан. Серік -> Айсұлтан, Қүнсұлтан. (Бүлар менің Күлханс қызымнан туған — жиендерім. У.Т.) Бимырза -> Бекмырза, Бектай, Бекбосын, Қенжебек. Қопақ -> Көшмырза, Төлебай -> Қани. Көшмырза -> Сүраған — О, Ахмет — О, Нағи. Қүлдау -> Жолдас -> Төлеу. Шынжан -> Алдан, Белек, Бұзаубай. Алдан -> Сауда, Əбдіхалық, Дəрібай, Сұлтанбай. Сауда -> Тəңірберген, Түрлыбек. Əбдіхалық -> Ботабай, Алмас, Алмат, Зəуір, Марат. Ботабай -> Жақсылық, Мақсат. Дəрібай -> Жолмырза. Сұлтанбай -> Дастан. Бөлек -> Елдесбай, Елібай — О, Əлібай — О, Əлжан, Қалжан, Нүржан. Елдесбай -> Түржан, Əлібек, Əліби, Ғалымбек, Қенжебек. Əлжан -> Бауыржан -> Айдархан. Қалжан -> Ардақ, Мұхит, Асқар. Нүржан -> Нүрлан, Ерлан, Нүрлыбек. Бүзаубай -> Аманжол, Болат. Аманжол -> Қуаныш, Жүбаныш, Нұрбек. Болат -> Самат. Əлі -> Аңдамас, Қосай. Аңдамас -> Оңғарбай -> Дауылбақ, Қəукеней, Сəукеней. Дауылбақ -> Бештембек, Өксікбай, Ақбамбет. Бештембек -> Төлеу, Жалғау. Жалғау -> Қалдан, Өтетілеу, Өтеп. Қалдан -> Ерсайын, Ертарғын, Арғын, Арғынғазы. Өтетілеу -> Ерболат, Сəкен. Қосай -> Айбатыр, Байбатыр, Қүлбатыр, Меңдібай. Айбатыр -> Тарықбан -> Жəдігер. Байтары -> Жолжан. Қүлбатыр -> Ереке, Сереке, Қареке, Қоблан, Қалқабай, Сайқан — О. Ереке -> Нүрпейіс, Сүлеймен, Ешнияз, ...... Нүрпейіс -> Досжан, Бақзалбай -> Жалдыбай. Досжан -> Қыдырбай, Мүхтар -> Жаңбырбай. Сереке -^ Білəл, Ікаш, Базаралы -> Əмірбек. Қареке -> Дəрмен, Мақан, Төре — О, Айтжан, Жалғас, Қира — О. Мақан -> Төлеу -> Əбжəли, Бахыт. Дəрмен ->• Сақтаған — О. Айтжан^ Қани, Əзи-> Əлібек, Анарбек, Қазыбек, Рүстем.

329

Қани -> Əбжəми. Жалғас -> Киікбай -> Айжарық. Қалқабай —> Байжан — О, Ілияс -> Аман, Əзберген, Қарақүл. Аман -> Мырзағүл -> Серік. Əзберген -> Бекен -> Бек, Əнуар. Қарақүл -> Мырзахан, Төрехан, Төребек, Марат. Меңдібай -> Самай, Мамай -> Қыстаубай. Самай -> Қозыбақ, Бүлду, Ақберген. Қозыбақ -> Қали. Бұлду -> Өмірзақ, Асанхан, Сəдуақас, Дархан, Əлихан, Əуесхан. Боранбай -> Жаманқара, Тоқаш, Таңатар, Ақпан, Өкшебай. Бабақүлы Шопантай -> Үмбетбай, Сүндетбай, Кеңесбай. Үмбетбай -> Бақтыбай, Түрғанбай, Мергенбай, Нысанбай, Киікбай. Бақтыбай -> Сүлтан -> Тəуекел -> Аққасым, Құдайберген. Түрғанбай -> Мықтан, Қосназар -> Ермаш -> Хамзе. Мергенбай -> О. Нысанбай -> Қожамберді -> Рамберді, Əнəпия, Кеңес. Киікбай -> Тəспен, Қүдабай -> Найза. Тəспен -> Төлеу. Сүндетбай -> Жүргенбай, Жолболсын, Қабыл, Қарамерген, Нүртай. Жүргенбай -> Жүлықбай, Байқадам -> Мақамбетияр, Байкенже, Оразалы. Жүлықбай -* Толыбай, Мəмбетəлі. Толыбай -> Эбен. Жолболсын -> Есен -> Мақамбетжан, Ахметжан. Қабыл -> Əбдікер -> Қосай, Тарғын, Арғын, Қосмырза, Егізбай. Нүртай > Жұмаш, Əлсейіт, Жансейіт, Қуаныш, Байжан. Кеңесбай -> Байүзақ, Жанұзақ, Байқазақ, Темірзақ, Өмірзақ. Байүзақ > Өтебай, Жүматай. Өтебай -> Бақберген, Шеге. Жанүзақ -> Мəнтібай -> Қазберген, Ықлас. Байқазақ -> Бортай, Шоратай, Дүйсембай -> Жарқымбай, Биеке. Темірзақ -> Əбдікер, Эли -> Əби, Əбжали, Сержан. Əбдікер -> Ержан, Бержан, Сермағамбет, Ермағамбет.

4). Қожет -> Олжабай, Дəу, Мықтыбай. Олжабай -> Сəрік, Қонысбай. Сəрік -> Еңкетөре -> Шот -> Байтілес -> Атығай, Жолай, Шыбынтай. Атығай -> Бисен, Сейтнияз, Сейтаман -> Боранбай, Дариха. Бисен -> Əлібек. Сейтнияз -> Изатолла, Сагындық -> Шынболат, Ерболат. Жолай -> Қожанияз, Қожахмет, Сермағамбет, Мақат. Қожанияз -> Сабырбай, Самат, Сəду. Қожахмет -> Мүрат, Қуат, Зият, Қайрат. Мақат -> Марат. Шыбынтай -> Өтепберген, Мəлкаждар. Қонысбай -> Ақжол, Тəжібай, Сүгір, Алдасүгір, Рысбай, Ар330

тықбай, Ауған, Төлеген, Əбдіреш, Апыш, Нажмадин, Алдаберген. Ақжол -> Қақай, Қəрібай -> Өтепберген -> Жаңаберген, Əзберген. Қақай -> Тынықұл, Қыпшақбай, Түрікпен, Тоғысбай. Тьшықүл -> Əбілбай -^> Қасымхан -> Өмірбек, Марат, Серік. Қыпшақбай -> Төлекбай -> Боранбай, Іният. Түрікпен -> Мақамбет -> Сəду. Тəжібай -> Есмағамбет, Қосмамбет, Иманбай -> Əскербек. Қосмамбет -> Иманалы -> Əуесқан. Сүгір -> Рүстем, Əбдеш, Нүртаза, Қемали. Алдасүгір -> Елеусіз -> Аралбай ~> Жаңабай. Артықбай > Қаржаубай, Шалабай. Қаржаубай -> Лайық -> Серік, Берік. Ауған -> Сатай, Сақыбай, Əбдіркеш, Елеукеш, Едіге. Төлеген -> Талқамбай, Аралбай -> Бақыт, Серік. Əбдіреш -> Бөрібай, Қарасай, Қази, Елеукеш, Оңдаш. Апыш -> Нүрпейіс, Еркебек, Дүйсембек, Қуаныш. Нажмадин -> Өтеген, Жүмахмет, Жүсіпбек, Əнуарбек, Аманжол. Алдаберген -> Қүдабай, Муса, Бекарыстан, Сəбит. Мықтыбай -> Жүрын, Əзен, Қолдас, Қонақай, Қарабура, Сары-бура, Төлеп, Шойнақ. Жүрын -> Қойшыбай, Қөлдей, Нүрымбет, Қосым, Қожамбет. Қойшыбай -> Батыр, Есқұлақ, Майқан. Батыр -> Есім, Бегім, Шамет, Бисембай. Бисембай -> Елемес, Мықтай, Қашқымбай, Қүртай, Қүлтай. Елемес -> Парахат. Мықтай ~> Ерлан, Талғат, Бақыт, Бағлан, Ақан, Мүрат. Қашқымбай -> Бибіт, Ғалым, Рашид, Қайрат. Майқан -> Жиеналы, Əлмақан -> Сүлтан, Бекпан ~> Нүрмағамбет. Сұлтан -> Есмағамбет, Ермағамбет, Бекмағамбет. Қөлдей -> Аяған, Тілеген, Сақтаған -> Бодық -> Жайлаубай, Қуанышбай. Аяған -> Əбілда, Сəдуақас, Жаиділда, Жəли, Қали, Эли. Тілеген -> Манас, Апатай. Нүрымбет -> Қожанбет, Бердіңғүл -> Арзымбет, Жақсылық, Сақи, Қазыбай. Қожанбет -> Шымберген -> Едіге, Ементай, Амантай. Едіге -> Əлімжан, Ғалымжан, Əміржан. Ементай -> Дулат, Дəурен. Қожамбет -> Қосқүлақ, Бекқұлақ. Қосқүлақ -> Төлбай, Төлеген -> Жаңбыршы, Қəрен, Қорғанбай, Өтепберген. Төлбай -> Қожахмет -> Сағындық, Молдахмет -> Рахман, Рахат. Бекқүлақ -> Қалабай (бақсы) -> Елейсін, Демейсін, Қаржаубай.

331

Əзен -> Қазанқап -> Қожамшүкір (Қаржау), Пірім, Дінім, Нарман, Түмен, Балқы ишан. Қожамшүкір -> Құрманбай, Жаңбыршы -> Құрманбек, Нағашыбай, Бек. Пірім -> Қабыл Дінім -> Қосман. Нарман -> Бекмақан. Түмен -> Иманқұл -> Ибрайым, Түрғанбай -> Əлдебай. Ибрайым -> Сағат, Ізет, Нағмет. Балқы ишан -> Рай, Əбдіразақ, Бодық -> Жетес, Қыдырбай. Қойшыбайүлы Есқүлақ -> Шамет, Бегім, Есім -> Тəуекел -> Меңдалы. Шамет -> Жақсыкелді, Қенжалы, Мырзалы, Қыдыралы, Сексенбай, Жақсыбай, Жақсылық. Мырзалы -> Асқар, Мүхтар. Қыдыралі -> Асылбек, Нүрлыбек, Темірбек, Айдар. Жақсыбай -> Жүмағүл, Əжіғүл, Аманқүл. Сексенбай -> Дербісалы, Бегалы. Жақсылық -> Мырзағұл, Ырсалы. Бегім -> Бүхарбай -> Жадырасын, Мүхамбетияр. Қолдас -> Əбді, Масақ, Меңдібай -> Игілік. Əбді -> Бердібас -> Елеуқан. Масақ -> Ахмет, Жүсіп. Қонақай -> Қүдабай, Шанжар, Түяқ, Ердақ, Жалдақ. Қүдабай -> Мама, Балакез. Мама -> Есенбек, Ермақан, Жүзбай, Қенжебай. Есенбек -> Ержан, Нүрманбет, Төкен, Көшербай. Ермақан -> Нүржан, Түрман. Түяқ -> Тұлпар -> Тоқмамбет, Құтты. Тоқмамбет -> Молдабай. Қүтты -> Ізтілеу, Өтеулі, Сармантай, Рəмəтіллə. Ізтілеу -> Қанжан, Сулеймен, Жүмамүрат, Əнес. Сүлеймен -> Қалила. Жүмамүрат -> Қүдайберген. Əнес -> Жүсіпəлі, Абай, Асқар, Мүзаппар. Өтеулі -> Ідіріс -> Кемаладин. Сармантай -> Іскендір, Оразалы, Жүмадин, Үснəдин. Оразалы -> Сансызбай, Кенбай, Серік. Жұмадин -> Бостандық, Еркін, Ербол. Үсінəдин -> Бердібек, Базарбай, Төлеген, Алмас, Нүрлан. Рəмəтіллə -> Ілияс, Имамадин. Ілияс -> Иманғали, Мұхамбетқали, Есқали. Имамадин -> Мырзағали, Бердіғали, Сəтқали, Қайратқали. Жалдақ -> Смайыл -> Тасмамбет. Тасмамбет -> Нұрадин, Нұрбай, Тоғымбай. Қарабура -> Айдар, Есбембет, Келімбет, Табылды. Айдар -> Қожан, Дəуен, Жəрімбет. Қожан -> Дауылбай, Аяп, Мақаш, Əуез.

332

Дауылбай -> Лай, Ескермес, Қаражан, Жалғасбай, Қəдірбай, Қапалбай. Аяп -> Рахмет, Əбдіраман, Əбдірəсулі. Дəуен -> Жəнібек -> Балмақан, Қүлмақан. Жəрімбет -> Бегалы, Бекжан, Бекбауыл. Бегалы -> Нүржан, Қалжан, Қалдан. Беюкан -> Дүйсенбай. Есбембет -> Басқан -> Баймұрат, Беке, Қожамүрат. Келімбет -> Қүтан, Наурызбай, Оразбай, Ниязбай. Табылды ->■ Жолдас, Бике -> Нəсірадин. Жолдас -> Нүрман, Нүржау. Сарыбура -> Түрым, Байеке, Өтеген, Таңсық. Түрым -> Серікбай, Қозыбағар -> Қылышбай, Үсен, Ырғызбай. Серікбай -> Ақмырза, Манау, Ізбасар. Байеке -> Темір, Жаңабай, Жаман, Аманбай, Арық. Темір -> Отарбай, Отаралы ->• Қазығүл, Рахман. Отарбай -> Бимағамбет, Мүсірəлі. Жаңабай -> Қүттымырза, Баймырза -> Сахи, Қайып. Қүттымырза -> Төребай -> Əбибулла. Жаман -> Есмырза, Жүмабай -> Тілеулі. Аманбай -> Салмырза, Досмырза, Сыдық. Досмырза -> Сəруар. Арық -> Қүлмырза, Таңатар, Қалмырза. Құлмырза -> Нүрмахан, Нүржан, Сүйіндік. Таңатар -> Ерғазы, Меңдіғазы -> Қарымсақ. Қарымсақ -> Қанжан, Дінстан, Қенжалы, Тыныбай. Қалмырза -> Елеуке, Шарапат -> Марат. Елеуке -> Орынбек, Əділбек, Батырбек, Асылбек, Қенжебек. Өтеген -> Сейділда, Түктібай, Жарылқасын, Əлі -> Бүйра -> Қожаназар. Сейділда -> Нүрымбет, Нүрғабыл, Тынымбай -> Мақан, Елпан, Балмақан. Балмақан -> Үрістем. Түктібай -> Байжиен, Бимағамбет. Жарылқасын -> Жақып, Жақан, Бөген. Таңсық -> Оразбай, Қораз -> Алпысбай -> Көптілеу, Разақ. Оразбай -> Оралбай -> Сагындық, Оңғар. Төлеп -> Қанкелді, Қоңырбай, Жанкелді, Қүзер. Қанкелді -> Аралбай, Аймақан -> Тəжбек. Аралбай -> Аймырза -> Шамыран. Қоңырбай -> Құлмүрат, Дəрібай -> Оңдабай, Ордабай, Жеткерген. Қүлмүрат -> Қожабай -> Əмірқан. Жанкелді -> Қоянбай, Мырт, Қүрман, Наурыз, Қүлу, Үлмамбет, Жанпейіс, Егізбай. Қоянбай -> Нүрпейіс, Бозым -> Оңғарбай. Нүрпейіс -> Қосай, Жүсен.

333

Мырт -> Теңізбай, Биназар, Бодыбай, Нүрбай, Толыбай. Қүлу -> Түрікпенəлі. Егізбай -> Молдабай -> Шалқыма. Күзер -> Əділ, Əлібай, Қалыбай. Əділ -> Сүйкембай, Қожахмет, Балғара —> Ысқақ, Қөптілеу. Сүйкембай -> Əйеке -> Жүбатқан, Айкісі, Өтеу. Қожахмет -> Ізтілеу. Шойнақ -> Өмір -> Əкім шпан, Молдабек, Сапар, Нуреке, Баймағамбет, Байжан. Əкім ишан -> Жаңабай, Дабыл, Қабыл, Ыхлас, Ырат, Шаха, Сүндет, Махамбетияр, Қаныбет. Жаңабай -> Алдамжар -> Амандос -> Ерсайьш, Ерпайыз, Шəбек. Дабыл -> Елшібай, Емберген, Садық, Жалғасбай, Шорабай, Сəдікбай, Таласбай. Емберген -> Манасбай -> Зейнулла, Қенесары. Қабыл -> Рүстем, Ниеталы, Дəстен, Ілияс. Рүстем -> Асылбек, Асқар, Əзиз, Қайрат. Дəстен -> Əнес, Бақыт. Ілияс -> Қадыр, Сəдір, Нүрлан. Ыхлас -> Уəжін, Өтепберген -> Арапа, Мүсілім. Уəжін -> Өтепбай, Дербіс, Перқүлы -> Ермахан, Ғалымжан. Өтепбай -> Бақыткерім, Бақытқали, Бақытбай. Дербіс -> Алдамүрат, Əлжан, Нағи, Ібадатдин, Сыражатдин. Ырат -> Есет, Сүйіндік ~> Ахмет, Абрам, Қалила. Есет -> Қəрім, Нүрғали. Шаха -> Бекет, Мəлік, Файзрахман, Əбдірахман. Бекет -> Жүмахмет. Мəлік -> Іскендір, Исадин, Зиядин, Имамадин. Файзрахман -> Əбдікəрім, Əбдікемал. Əбдірахман -> Əбдіимам, Мүхтар, Сəйдірахман. Махамбетияр -> Ібайдулла, Əбибулла, Шамшадин, Қази, Əшім, Жоламан. Ібайдулла -> Əбжат, Нуридин. Əбибулла -> Меңдіқали, Бекқали. Шамшадин -> Қайрулла. Қази -> Əбжан, Абай. Əшім -> Арысбек. Жоламан -> Нүрлан, Ерлан, Нүржан. Қаныбет -> Нүрылла, Нүрғали, Ерғали. Молдабек -> Тəжімұрат, Ағылет, Ағылескен, Нұрмат, Мүратбай, Қиятбай, Болатбай, Қалимүрат. Ағылет -> Тілепберген, Алдаберген, Айберген, Жаңаберген, Руслан. Мүратбай -> Қожаберген -> Нүрлан. Қалимүрат -> Құдайберген, Ермұрат, Нұрболат, Тəңірберген.

334

Сапар ч> Муса, Иса, Сəдуақас -> Ертас. Иса -> Шəкір, Едіге. Нүреке -> Əнəпия, Əден. Əнəпия -> Қарабек. Баймағамбет -> Бекет, Бекболат, Бекмұрат.

6. ҚҮТТЫҚ

Қүттық -> Алдияр, Қайдауыл, Майдан, Домақ, Кенжеғүл.

1). Қайдауыл -► Сүққұлы, Шағалақ, Жанқара. Шағалақ -> Жайықбай -^ Бекбауыл -> Жарықбай -^ Тəңірберген. Тəңірберген -> Жəлімбет, Əлімбет, Күлімбет, Əймен, Қоянбай. Жəлімбет -> Қыдырқожа, Есқожа. Əлімбет -> Махамбет -> Қани -> Руслан, Рүстем. Күлімбет -> Тойымбет, Тойбазар, Байжан, Эли. Тойымбет -> Дəндібай, Омар, Іскендр, Оңғар, Ойнар, Қамбар, Шанжар. Омар -> Жеткербай, Жиенбай, Аралбай, Бақтыбай. Аралбай -> Бəубек, Алмат. Іскендір -> Нүрылла, Бекболат. Ойнар -> Дастан. Тойбазар -> Əлімжан, Сыдық, Өтеулі. Əлімжан -> Тілеулі -> Мағжан, Бержан, Ержан, Мирамбек, Нүрлан. Өтеулі -> Сейілхан, Қөптілеу, Ақтілеу, Мақсүт, Мүхтар. Сейілхан -> Бауыржан. \1 Ақтілеу -> С ержан, Ерлан. Байжан -> Төлеген, Сансызбай, Мерген. Сансызбай -> Наурызбай. Эли -^ Шəки, Сүлеймен. Шəки -> Ерболат. Жанқара -> Есен, Есенқүл, Қарымбай, Жарасбай, Айдарбек. Есен -> Ермекбай, Сүлеймен, Пəшей. Есенқүл -> Атыкісі, Қүзен, Барлық, Түмен, Жəли. Барлық -> Бегə, Талтақбай. Бегə -> Əбдібай -> Махамбетжан -> Əбдіқали, Қəмен. Талтақбай -> Дүзелбай, Ермекбай, Өзденбай, Елемес. 2). Майдан -> Қүлжаман, Қожамүрат, Əлімбет, Түгелек. Майданүлы Қүлжаман -> Егей, Киікбай, қызы — Жүзеке. Егей -> Сүгіралы, Ералы. Сүгіралы -> Ақшал, Мəстек. Ақшал -> Кенжебай, Қенбай, Қияқбай, Қызылбай. Қенжебай -> Нұржан, Бержан -> Іният. Кенбай -> Түяқбай, Мəңке, Көмекбай, Демекбай, Теке. Тұяқбай -> Əлмақан -> Аймақан. Қызылбай -> Əлжан -> Ілімбай. Мəстек -> Орман, Оралбай, Оңалбай. Орман -> Ойнар -> Іскендір, Жүбатқан, Байқуат. Іскендір -> Жеткербай. Жүбатқан -> Жетекбай, Жетесбай, Жарасбай.

335

Байқуат -> Жарылқасын, Нүрқасын, Ерқасын. Оралбай -> Түгелбай -> Шарапат, Қаратай, Жалғас. Шарапат -> Шəкертай. Қаратай -> Бəйділда. Жалғас > Болатбек, Алматбек. Оңалбай -> Кенеке, Кенебай. Қенеке -> Рамазан, Ақсары -> Сүлтан, Нұралы. Рамазан -> Аққали, Ізбасар. Ералы -> Көлібай, Тоқбай, Тоқшара, Балықбай —> Мəди. Көлібай -> Маралша, Оралша, Қыстаубай, Əділбай, Боранбай, Дəуқара. Боранбай -> Қуан. Тоқбай -> Елемес -> Дəрмырза, Шалабай, Иманбай. Дəрмырза -> Тышқанбай -> Қисық —> Сейтбай -> Жадан -> Нүрқасын. Тоқшора -> Серкебай, Текатар, Жолдыбай. Киікбай -> бəйбішесі Тəжіден (Тама Есет батырдың қарын-дасы) төрт бала — Жаман, Өтеген, Нүрмүхамед (Нү-рымбет), Сары, тоқалдан (Есеней деген қарақалпақ-тьщ қызы еді) үш бала — Бөрітай, Махамбет, Оразақ, киімді үл жиені — Əжі. Барлығы сегіз бала болды. Құлжаманның қызы Жүзекені Қыпшақ руынан шыққан Əжі деген кісінің баласы Əжібайға əйелдікке алып беріпті. Алшын-дар Арал мен Шалқарға қоныс аударып көшкенде Киікбаймен бірге Əжі де көшіп келіпті. Осыдан бастап Əжібайдан тараған үрпақтар Майданға сіңіп, біз "Майданбыз", оның ішінде "Киікбайдың Əжісіміз" деп кеткен дейді. Киікбайүлы Жаман -> Сарт -> Есет, Есберген. Сарт əулие кісі болған. Жанқожа батыр бір жаугершілік сапарға жүретін болса, Сарттан бата алып, үйінен дəм-тұз та-тып шығатын болған. Есет ~> Меңдіқара, Малдықара, Дəндіқара. Меңдіқара -> Сағындық -> Бəлкей -> Самархан, Əлихан, Кəдірхан. Малдықара -> Демекбай -> Қожаберген. Дəндіқара -> Абылай -> Темірғали, Темірбек. Темірғали ~> Өмен, Сəкен, Сəбит, Ғабит, Амантай, Қай-рат, Талғат. Темірбек -> Əйбек, Марат. Есберген —> Есекей, Қодар -> Оразғали. Есекей -> Атілеу -> Өмірзақ. Киікбайүлы Өтеген -> бəйбішесі Қаракезден — Өтепберген, Бекбауыл, Жақай, Жайлау, Қожа, тоқалы Қара қатын-нан — Тілеу, Тоқпан, екінші тоқалдан — Аман. Өтепберген -> Естекбай -> Ізбасқан. Бекбауыл батыр -> Қүлбарақ батыр, Кəрібай. Қүлбарақ батыр -> Сердалы, Ердалы, Шындалы, Муса.

336

Сердалы -> Əнес -> Мəлік. Ердалы -> Алмағазы -> Оңталап. Муса -> Сары, Жəли. Қəрібай -> Бердалы, Əлі. Бердалы -> Самүрат -> Эли. Жақай -> Былғақбай, Қуанақбай, Тулақбай, Дүзембай, Шоқат, Орымбет, Қуамамбет. Былғақбай -> Таңат, Дəулетбай, Ырғызбай, Жүбатқан. Дүзембай -> Ешнияз. Шоқат -> Көшекбай, Дөсекбай, Еспамбет. Жайлау -> Жарас, Бұйрабас. Қожа -> Талас, Тағас, Үмбет, Сүндет, Жорықшы. Тілеу -> Байбосын, Божақ, Есенгелді. \Доқпан -> Қүрман, Қаржау, Түржау, Бақшақ, Қосқүлақ, Əлімбай, Шəкен. Аман -> Достан, Досан. Достан -> Жайсаңбай, Алшаңбай, Əлшораз, Ақтайлақ, Аққошқар. Киікбайүлы Нүрмүхамед (Нүрымбет) -> бəйбішесі Қарақалпақ Ернүртай батырдың қарындасынан — Ақмырза, Жанқожа, Жауқашар, Бек, тоқалынан — Тойқожа — О, Шөже. Ақмырза -> Жолмырза, Бекмырза, Есмырза, Досмырза. Жолмырза -> Баймырза, Бижан, Қанат. Баймырза -> Тілеміс, Едіге, Сағымбай. Едіге -> Бағыберген, Елеусіз. Бағыберген ->■ Шамшадин. Елеусіз -> Серік, Аманғали, Берік, Жанғали. Бижан -> Иса, Насырадин, Зақырадин, Нүрадин. Иса -> Сағадин, Сақтаған, Ебелек, Кішкенебай. Насырадин -> Алдамжар, Бақи, Алдамбай, Бақтыбай, Бақберген. Бекмырза -> Дерімбай, Басбай, Дособай, Даңбай. Дерімбай -> Бармақ. Басбай -> Шақабай, Сəндібай. Шақабай -> Манас, Қоныс. Манас -> Əзи. Жанқожа батыр -^ Итжемес, Жолшы. Итжемес -> Ерғабыл, Айтуған. Ерғабыл -> Жақсылық, Намаз, Оспан, Елдеш, Ертілес. Жақсылық -> Өмірбай, Өмірзақ -> Жанүзақ. Өмірбай -> Əбдіқалық. Айтуған -> Келім, Шынжырбай, Көреген, Жалғасбай. Қөреген -> Қоблан -> Аманкелді, Батырқан. Жалғасбай -> Бақытжан. Жауқашар -> Əйтімбет, Атымтай, Тілеуберген. Бек -> Жүмабай батыр, Телқара, Ерқара. Жұмабай -> Дүйсембай, Бисен, Жүргенбай, Бодық. Бисен -> Əбу -> Қүттымүрат. Телғара -> Сəрсен -> Қырғызбай, Жалғас, Жолдас. Ерқара -> Көптілеу -> Балымбет.

22-952

337

Шөже -> Қаржаубай, Тұржан -> Дəулетбай, Нияш. Қаржаубай -> Қосай, Жақып, Есмағамбет, Əлмағамбет (Əлімбет), Рысмағамбет (Рысбенбет), Есен. Қосай -> Қаназ -> Молдахмет (жазушы Қаназов М. осы кісі!) Есмағамбет -> Ізтілеу -> Мақсүт. Əлмағамбет (Əлімбет) -> Алдажар, Жарболған -> Алдаберген. Алдажар -> Қожантай. Киікбайұлы Сары -> Миірман -> Иманбай, Бүкібай, Тиыштықбай. Бүкібай -> Саяғұл, Саятөле -> Өмірзақ. Саяғүл -> Тұяқ -* Мырзамұрат. Киікбайұлы Бөрітай -> Бектенбек, Тастанбек, Қадірқожа, Жасбатыр. Бектенбек -> Əбдіқүл, Оразбай -> Серікбай, Кенжалы. Кенжалы —> Алдамжар -> Талғат, Қанағат. Қадірқожа -> Арыққұл, Қарақүл -> Биман, Тəжек. Киікбайүлы Əжі-> Əжібай, Нияз, Сəмет (Атыкісі), Бөрі (Қарсақ) Əжібай -> Киікбайдың жиендері (Қыпшақ) -> Д үйсейіт, Ерсешт, Күнсейіт, Нүржауған. Дүйсейіт -> Ее, Дос -> Елубай -> Қуаныш, Əбдіраман. Ерсейт -> Текебай, Еркебай, Сақтаған. Күнсейт -> Менсейіт, Жансейіт. Меңсейіт -> Қанай -> Жетібай, Алтыбай, Қызылбай, Аман. Жетібай -> Жылқайдар, Ізім -> Мүратбек, Аралбек, Ержігіт, Байжігіт. Жылқайдар -> Марат, Мүратбай, Мирабек, Мырзабек. Алтыбай -> Шоқан, Ордабай, Кемал, Шамша. Шоқан -> Сəндібек, Райымбек, Əйбек. Ордабай -> Асылбек, Қабылбек, Серік, Берік, Тағат. Қемал -> Оңдасын, Тілектес, Элен. Шамша -> Панабек. Аман -> Еркін, Алдан, Нүрлан. Жансейіт -> Əбді, Əбдібай, Айтбай, Кеулімжай, Егізбай. Егізбай -> Жұматай -> Сахитжан. Сəмет (Атыкісі) -> Дүйсебай, Қорғанбай, Қанатбай, Қарабас. Дүйсебай -> Садырбай, Алтыбас, Балғабай, Балтабек, Нəрке, Қалымбет. Садырбай -> Қорғанбай, Дүйсенбай, Қанатбай. Қорғанбай -> Асанбай, Айболат -> Сайлау. Дүйсенбай -> Ержан, Жантөре. Ержан -> Махан, Смағұл, Əбдірахман, Əбілқайыр, Иса. Махан -> Медер, Замадин. Медер -> Ақназар, Иса -> Балтабай. Алтыбас -> Қазанғап -> Тиыштықбай, Ерекеш. Тиыштықбай -> Жүбанияз, Күнжамал. Нəрке -> Молдабек, Əжірбай. Молдабек -> Мықтыбай, Дүсіпбай, Досмамбет.

338

Досмамбет -> Əбимолда, Кенжебай, Нүрмахан. Кенжебай -> Ілияс. Нүрмахан -> Серікбай. Əжірбай -> Тоғыс, Нұрбай, Кебекбай. Нүрбай -> Баймағамбет, Қуаныш. Қебекбай -> Жүмағали, Өмірзақ. Қарабас -> Қыдырбай, Мамай, Жүмай -^ Сəмен. Сəмен -> Қөпжасар, Тыржан, Жайынбай, Саншақ. Қөпжасар -> Құлсымақ -> Жарықбас, Серімбет, Дəулетбай, Өксікбай, Əуесбай. Тыржан -> Тасболат -> Сембі, Бисен. Жайынбай -> Серікбай, Əнетей, Дəулетбай, Ібрайым. Саншақ -> Матығүл, Қүрымбай, Дəулет, Айман. Құрымбай -> Мыржық, Имаш, Төлеш. Айман -> Əлназар, Əбдіхалық. Бөрі (Қарсақ) -^ Тайжан, Қүлман. Нияз -> Алдаберген, Азнағүл, Жаппарқүл, Ізбас. 1) Алдаберген -> Байзақ -> Түйебағар, Ақпанбай, Ақпан, Тоқпан. Тоқпан -> Айтілес, Əскер, Жанмолда -> Қемал, Замадин. Айтілес -> Əбдеу, Тайжан, Тілеп. 2). Азнағүл -> Есіркеп, Тайкісі. Есіркеп -> Сəңкібай, Қазықүл. Қазықүл -> Қөшербай, Бақтыбай -> Қуатбай. Көшербай -> Өтетілеу, Ысмайыл -> Жайық.

3). Жаппарқүл -> Таңсықбай -> Тəпен, Қыстаубай. Тəпен -> Айжан, Жылыбай -> Жүмабек. Айжан -> Молдан. 4). Ізбас -> Жүмақ, Тəжік, Байтемір, Қамысбай. Жұмақ -> Маман -> Смайыл, Сқақ -> Рубек. Смайыл -> Рысмахан. Тəжік -> Атамбай, Ботамбай. Атамбай н> Махамбет, Мəмбет -> Таңсықбай. Майданүлы Қожамүрат -> Өпен, Пірет, Жүмағүл. 1). Өпен -> Тəнікей, Жаманқүл -> Ержан, Жəнібек, Əлібек. Əлібек -> Кенжетай, Мыршай -> Ибрайым, Рахман, Баймеш. Ибрайым -> Шатмур, Шахмарал. 2). Пірет -> Өмірбек — О, Темірбек, Қалас. Темірбек -> Оңгар -> Оразбек -> Нүрекеш, Бəйекеш -> Нысан. Нүрекеш -> Сүлеймен -> Барлес. Қалас -> Дəулетбас, Түйнекбас, Мылтықбай, Əлқара, Жылқыбай, Былшық -> Ысқақ. Дəулетбас -> Шынтас. Жылқыбай -> Жалғасбай -> Нүрмахан, Түрмахан. 3). Жүмағүл -> Балта, Жүрын, Теңізбай, Қүйеубай, Қылышбай, Шөке, Нашар, Айдар, Барақ. Жүмағүлүлы Теңізбай -> Мамытбай, Қүламерген. Жүмағүлүлы Күйеубай -> Тастанбек, Үсен -> Даубаспан, Қопақбай.

339

Даубаспан -> Ырақ, Орақ. Ырақ -> Жалғасбай, Аманбай, Қолдасбай, Елдосбай, Алтынбай. Жалғасбай -> Зүлқан, Іскендір -> Жұрынбай. Қолдасбай -> Ілияс, Əбілтай, Айболат. Ілияс -> Ағус. Əбілтай -> Жарас -> Жақсылық, Қуантқан. Айболат -> Жаңалық, Сəметжан. Елдесбай -> Шаран, Қамза, Оразқүл. Орақ -> Жолдасбай, Бабақбай, Қоңырбай, Ілеубай. Жолдасбай —> Қалыбай -> Машан. Ілеубай -> Əлмүрат. Жұмағүлұлы Қылышбай -> Жылкелді, Мегер, Бүркітбай. Жүмағүлүлы Шөке -> Қаламбай, Исатай, Сауранбай, Есімхан, Досымхан, Досберген, Қитар. Қаламбай -> Ақмамбет -> Жауылбай, Қуанышбай, Ботабай. Қуанышбай -> Есдəулет, Байеш, Бөлеш, Жандəулет, Түрік. Есдəулет -> Қарабала -> Қарасай. Жандəулет -> Əшім, Ереш, Жəми, Қани, Есімқан, Қүлқара, Қүдабай. Əшім -> Ақылбек. Есімқан —> Лепесбай -> Ілекеш, Айтекеш. Құлқара -> Сырымбет, Шалабай. Қүдабай -> Төлеген, Өтеу, Бəйділда. Қитар -> Самұрат. Жүмағүлүлы Нашар -> Қазақбай, Қырманбай. Қазақбай -> Жайынбай, Қарабас -> Дабыл, Əділбек. Жайынбай -> Смайыл -> Сыдық. Қырманбай -> Өмен, Төлеген -> Жолекен -> Тілеміс -> Өтеп. Өмен -> Елеш, Арғын, Қайбар, Ауесбай, Шықан. Елеш -> Сейлхан, Жайылхан, Жетібай, Малыбай. Қайбар -> Лаубай. Ауесбай -> Мейрімхан. Жүмағүлүлы Айдар -> Дəусары, Достыбай, Қостан. Дəусары -> Торғай, Қызылбас, Дастан. Торғай -> Ермақан, Сералы, Ерекеш -> Смағұл, Нүрмақан, Əбдір. Сералы -> Баймақан, Тай -> Рахмет. Баймақан -> Сұлтан, Ерсұлтан. Қызылбас -> Серікбай, Ерікбай, Ермаш, Кенжеғүл. Серікбай -> Айдос. Достыбай -> Төрехан -> Бүзаубай -> Қүтмамбет. Қүтмамбет -> Қоңырбай, Өмірбай. Қостан -> Байтөре, Жантөре, Ақтөре, Қазыбай, Пірəлі, Қоржық. Байтөре -> Қақылбай, Алдамжар -> Қалыш. Қақылбай -> Жүбаныш, Мырзақан -> Жүбатқан. Жантөре -> Елеу, Қайназар -> Ақмаш. Ақтөре -> Пірімжар, Əлмағамбет -> Жеткерген. Пірімжар -> Нұрғали -> Жүгініс, Оразалы, Оразғали. Қазыбай -> Үбім, Емберген -> Нағмет -> Мақаш.

340

Үбім -> Жанахмет, Жүмахмет -> Сағын. Пірəлі -> Байарыстан, Əлдеш. Байарыстан -> Ойнар -> Рысқүл. Əлдеш -> Рысдəулет, Жүмадəулет, Қырымкерей. Рысдəулет -> Сəкен, Абай. Қоржық -> Алданазар, Байназар, Сейталы, Бегімбай. Алданазар -> Бегіналы, Бегімалы, Қыдыралы, Байнысан. Бегіналы -> Ықлас, Кəмал, Қеліс. Бегімбай -> Тəжімбет, Шəріп. Жүмағүлүлы Барақ -> бəйбішеден — Шал, тоқалдан — Боранбай, Байшора, Дүзбай, Мыңбай, Қошқар, Сансызбай. Шал ->■ Тоқмырза, Ақтас, Досай. Тоқмырза -> Оспан, Сақтаған -> Əзен, Қартбай, Əріпбай. Əзен -> Жамбыл, Жадырасын. Қартбай -> Асқар. Əріпбай -> Жанғабыл. Ақтас -> Дəулет. Досай -> Сəрсен -> Ақжарық, Қонақбай. Ақжарық -> Қүттыбай, Кемал, Нүржан. Қонақбай -> Біржан, Қасым. Боранбай -> Сүйіндік -> Қүрман -> Балмағамбет əулие (қүмалақшы) Байшора -> Төлеп -> Баймен, Жақып, Смағүл. Баймен -> Ілияс, Ідіріс, Дөкен, Өтеген, Қəрім. Ілияс -> Əмір -> Ғалымжан, Бауыржан, Сағитжан, Бақытжан. Ғалымжан -> Наурыз. Бауыржан -> Еркебұлан. Дүзбай —> Шөмекей -> Əбілда, Оразбай, Өтеу. Əбілда -> Сағиджан. Оразбай -> Сағи. Өтеу -> Ержақан, Сағидулла. Мыңбай -> Жүсіп, Қүлымбет, Жақсылық, Жарылқап. Жарылқап -> Есіркеп -> Əбдіраш, Таушен, Қалау, Еленбай. Қошқар -> Нүрым, Шоңмүрын, Қөжек, Исатай, Байесен, Қуантай, Қітабия. Нүрым -> Мағай, Шоқай, Қалматай, Ақнияз. Шоқай -> Елеусіз, Есболат. Елеусіз -> Ерболат, Кеулімжай, Елубай, Жолдыбай. Қалматай -> Балабай -> Асан, Қанат. Ақнияз -> Сағадин. Қөжек -> Қартабай — О, Балтабай. Исатай -> Тəжібек^ Бекбосын. Сансьибай -^ Құрымбай, Бажыр, Қиық, Шаңбай, Меңдібай. Қүрымбай -> Ізімбет -> Ділмаш, Балмаш. Ділмаш -> Сағынай. Балмаш -> Асылбек, Пазылбек. Бажыр -> Өтеміс -> Сүлеймен, Əшікен. Сүлеймен -> Алдан. Əшікен -> Нұрмағамбет. Қиық -> Муса, Мұстафа -> Қүдайберген.

341

Муса -> Əби, Қали, Мырзағали -> Аязбай. Шаңбай -> Қүшікбай, Тана. Меңдібай -> Шоқалақ (Əбдіхалық) -> Ысқақ. Ысқақ -> Серік, Берік. Майданүлы Əлімбет -> Баймұрат, Жаудыр, Егезек. Майданүлы Түгелек ~> Байбол, Байгел, Баймағамбет, Тоғызбай. Майданнан шыққан Жанқожа батыр халық қамы үшін жауға кеудесін тосқан, жауға қарсы шапқан халық батырларының көрнекті өкілдерінің бірі еді. Ол қазақ елін тонаушы сол кездегі Хиуа, Бухара, Қоқан хандықтарымен көп соғысқан екен. Сол заманда Арал өңіріндегі отырықшы қалың елге — Əлім үрпағына үстемдіпн жүргізген сарт Бабажан хан: "Күніне бір марқа бағлан қозы жəне ерге-күйеуге шықпаған қызды əкеліп беріп түрасыңдар," деп айуандықпен талап қойып, елге азар ақырет беріп, қасірет шектірген екен дейді. Ал Жанқожа батыр ол кезде Сырдарияның арғы бетіндегі ағайындарына, бір келіспестік мəселе болып, өкпелеп, қырға — Қарақүмдағы Көкдомбақ, Ақкісі маңайына көшіп кеткен екен дейді. Сырдың арғы бетіндегі ағайындары Бабажан сарттың зүлымдығын айтып, Қырда отырған Жанқожа батырға бірнеше рет хабар жібергенімен ол бармаған екен дейді. Сонымен ашынған халық өздерінің Бабажан сартқа қарсы тұрарлық шарасы таусылып, қалайда Жанқожа батырды келтіріп, Бабажан сартқа қарсы салу мақсатымен Кенжеғүл, Раманқүлдар бастаған ағайындары астыртын ақылдасып, зұлымдық жасап Жанқожаның ағасы Ақмырза батырды бұйқыт қарусыз отырғанда жабылып, қол аяғын байлап, мойнына тас-диірмен байлап, Сыр өзеніне тірілей тастап өлтіріпті де, Жанқожаға: "Ағаңды Бабажан өлтіріп, өзенге ағызып жіберді, тез келмесең болмайды," - деп, шүғыл хабар жіберіпті. Хабарды естіп, Жанқожа батыр атқа қонып, қаруларын асынып келіп, Бабажан сартты ашуланып үстап алып, оның он төрт жасар баласымен екеуін қоса өлтірмекші болғанда, ең соңғы рет жалғыз қызына азар берген атақты үста кісі: "Бабажан ды өлтіруді маған бер, кегімді алайын," - деп Жанқожаға өтіл айтыпты. Сонымен он төрт жасар баласының кінəсі, жазығы жоқ деп Жанқожа оны өлтірмей жіберіпті де, Бабажанды елдің көз алдында өлтіруді сол үста кісіге үлықсат етіпті. Үста кісі төрт жиде қазық қағып, Бабажанның қол аяғын сол төрт қазыққа керіп байлап, тірілей артқы тік ішегінен жиде-ағаш қазықты кіргізіп, ағашты балғамен үрып кіргізіп отырып, өлтірген екен дейді. Ол өлгенінше: "Қызыңды...!, Қызыңды...!" - деп қақсап жатыпты дейді. Бабажанды өлтіріп қүтылғаннан кейін, келесі күндердің біршде, бір ағайын жанашыр кісі Жанқожа батырға астыртын түрде: "Бабажан сарт елге зұлымдық жасағанымен сенің ағаң Ақмырзаны өлтірген ол емес еді, өлтірген Раманқұл бастаған бес-алты адамдар, ішінде бабақтан Шалабай да бар, сені осында келтіріп Бабажанды өлтірту үшін əдейі жасалған аила еді," - деп, шындығын айтып қойыпты. Сол түні Раманқүл бастаған топ сезіктеніп, Жанқо342

жа естіп шындығын білсе бізді де өлтіреді деп қорқып, қырға — Тілеу, Қабақ ағайындарға қашып барып паналауға тартып кетіпті. Ертеңіне Жанқожа оларды іздесе жоқ екен. Қашып кеткенін біліпті де, Тілеу, Қабаққа хабар жіберіп: "Раманқүл тобын үстап əкеліп берщдер немесе өлтіріңдер," - деп адам жіберіпті. Сол жақта жүріп Раманқұлдар бүл хабарды естіп, ол жақтан тағы да қашыпты. Бірақ Жанқожа батырдың тапсырмасымен Тілеу, Қабақтың жігіттері Раманқүлдарды Төбебүлақ деген жерде қуып жетіп, үстап алып тірілей терең ор қазып көміп өлтіріпті дейді. Өлтірілгені жөнінде Жанқожаға хабар жіберіпті. Бірақ Раманқұл тобының ішінен бабақ Шалабай артынан қуғыншылар келгенде қалың өскен қаңбақ шөптердің арасына көрінбей кірщ жатып, жасырыньш аман қалыпты да, қуғыншылар қайтқаннан соң, турып Көкдомбақтағы (Ақкісідегі) ауылына келіпті. Бірақ Жанқожа батыр оны үстап алып сүрастырып, қолдап Ақмырзаны өлтіруге қатысы болмағанын біліп, анығына жеткен соң, оны өлтірмей кешірім жасапты. Міне, Жанқожа батыр туралы жазылған деректі əңгімелер, кітаптар болғанымен осы əңгіме осы кезге дейін қүпия түрінде қалып келді. Бүл əңгімені мен Сағьшдықүлы Бəлкей марқүмнан тірі кезінде естіп едім (шын аты Балмағамбет), ол кісі де түрғанымен шежіре-тарих еді. Жаны жаннатта болсьш!! Жанқожа батыр 1856 жылы Ресей патша өкіметінің отаршылдық саясатына қарсы Сырдария бойындағы еңбекші ел көтерілісіне басшылық жасаған еді.

3) Алдияр Қүттықүлы -> Жағалбайлы руьшан шыққан бала Алдияр Қүттыққа келіп, бала болып сіңіп кеткен дейді. Алдияр -> Жанжігіт -> Сағыр, Бекмамбет. Сағыр -> Байту ар, Айтуар. Байтуар -> Алтынша, Алданбек, Сырғатай. Алданбек -> Аташ, Байсаңгер, Байдəулет. Байсаңгер -> Əбілда -> Базарбай, Əмірбай, Абылай. Байдəулет -> Махамбет, Баймахат -> Зəріп, Рақымаш, Шəріп. Махамбет -> Қайып -> Қалжан. Айтуар -> Темір -> Дауылбай, Наурызбай, Дархан, Сарған, Андағүл. Дауылбай -> Рахмет, Жалғасбай -> Сахи, Болат. Рахмет -> Пірімжар. Сарған -> Эли -> Сарқыт, Қожабай. Андағүл -> Суханберді. Беқмамбет -> Бодан, Жылкелді. Бодан -> Қүрман -> Бөлеген, Төлеген. Бөлеген -> Əбдір —> Əбдуали -> Серік, Райымбек. Төлеген -> Ахмет, Шабарбай -> Бақтыбай, Қабыл. Ахмет -> Жақып. Бақтыбай -> Өтеген.

4) Домақ Қүттықүлы -> Санияз, Бекмүрат, Қарабас, Аққозы, Қүсебай. Домақүлы Санияз -> Жүбан, Бектүрған.

343

Жүбан -> Есқұлы, Мөңке. Есқүлы -> Барақат, Қөлжігіт, Азамат. Барақат -> Жəреке, Əкім. Жəреке -> Ідіріс, Қасым, Нүрқасым. Ідіріс -> Сейтқасым. Қасым -> Берік, Бек. Мөңке -> Домбай -> Əлиакпар, Омар. Əлиакпар -> Мақаш, Садық -> Қабылқан, Бекболат. Омар -> Қүлмақан, Əукер, Өтеген. Қүлмақан -> Қабыл, Алданазар, Бекназар. Əукер -> Өмірзақ. Бектүрған -> Палуан, Бисембі, Жүман, Маймақ, Шынтас. Палуан -> Айтым, Əмір. Айтым -> Ерғали -> Ерназар, Қүніке, Жайназар. Əмір -> Мерке -> Телағыс. Бисембі -> Сəйеке -> Қарабек, Мақаш, Сарабек, Қытайбек, Ажадин, Сыражадин, Қемаладин. Қытайбек -> Екеш -> Миман -> Саттар, Қеңес. Жүман -> Байжан, Шыңбай, Жаңабай, Шынтас. Байжан -> Балымбет, Сержан. Балымбет -> Əбдірəһиім. Шыңбай -> Сайым -> Тоиымбет, Төкеш, Шəкір, Сейдулла. Жаңабай -> Бекмағамбет, Əнарбек. Маймақ -> Жолдасбай, Жалғасбай. Жолдасбай -> Таласбай, Сайрам. Шынтас -> Тоқан -> Бақберген. Домақүлы Бекмүрат -> Берді, Байсал, Ораз. Байсал -> Орымбай, Жарылқасын, Смайыл. Орымбай -> Тəжен, Тоқсамбай. Тəжен -> Өмірəлі, Қабыл, Сексембай. Қабыл-> Серікбай. Сексембай -> Оразалы -> Болат, Қүмісбай, Ерболат. Тоқсамбай -> Қаналы -> Сүндет. Жарылқасын -> Жадырбас, Қүдайберген, Аяп, Наурызбай. Наурызбай -> Қанағат, Рамат -> Жақан. Қанағат -> Аманкелді. Смайыл -> Жүлке, Алдамжар, Қайырла. Жүлке -> Қани -> Бисембай, Қемал, Қиғаш, Тілектес. Бисембай -> Ақанжан, Орынбасар. Қиғаш -> Амандос, Амангелді, Данияр. Кемал -> Қайрат, Серік, Берік. Қайырла -> Лимаш, Нағашыбай. Лимаш -> Зинулла -^ Нүрлан, Нұржан. Нағашыбай -> Жеткерген, Тағыберген, Жаңаберген, Жүбай, Ідіріс, Бəзулла. Ораз -> Асанбай, Малдыбай, Сандыбай. Асанбай -> Дайрабай -> Қонысбай -> Ырсалы, Сəден. Ырсалы -> Сейілқан -> Темірқан, Асылқан, Болатқан, Қожабек, Дарқан. Темірқан -> Берқан.

344

Сəден -> Бітімбай, Əділқан, Əмірқан -> Майкөт. Бітімбай -> Маралбек, Əділбек. Əділқан -> Нүртаза, Сетук. Малдыбай -> Құлмырза, Ербозым. Қүлмырза -> Бижан, Бодық. Бижан -> Əбсəт -> Сырымбай, Жəнтер -> Бақытбек. Сырымбай -> Айғарап, Тəжібек, Қуан. Бодық -> Мешітбай -> Серікбай, Таңатар -> Ерлан. Серікбай -> Нүрлан. Ербозым -> Əбдіраман, Əбдіхалық -> Темірбек. Əбдіраман -> Қаржау, Қантай, Қанатбай. Сандыбай > Əлжан -> Жүбатыр, Асқар. Жүбатыр -> Əбнағи -> Мұхтар. Берді -> Қөшек, Сүлтан, Өтеген, Мəмбет, Бати<,ара -> Ыбырайым. Көшек -> Байқадам -> Сапа, Əбітуха -> Нүраділла. Сапа -> Нүрадин. Сүлтан -> Ерғара -> Оңғар -> Жолдас. Өтеген -> Боқай, Бақаналы. Боқай -> Қали, Əбілғазы. Мəмбет -> Сермағамбет -> Мамай -> Орақ. Домақүлы Қарабас -> Нүрлыбай, Өтеп, Матай. Матай -> Аққасын, Ақат, Түрсынбай. Аққасын -> Ержан, Бижан. Ақат -> Жаманқүл. Түрсынбай > Итқүл, Итеке. Итқүл -> Тоқмейіл, Түяқбай, Қеңпейіл. Тоқмейіл -> Ырсалы, Досжан, Қайып, Алдаш, Қожас. Досжан -> Асан, Үсен, Жайылқап, Əділқан. Қайып -> Жұбаныш. Алдаш -> Жұман. Қожас -> Қемал, Жəмет -> Талғат, Берік, Бердібек, Тілеп. Итеке -> Жүсіп -> Нияз, Жанай. Нияз -> Сағымбай -> Алмағамбет, Бермағамбет, Бержақан, Тажмағамбет, Баймағамбет, Саймағамбет, Нұрмағамбет -> Темірбай. Алмағамбет -> Беклуіағамбет, Темірбек. Бермағамбет -> Руслан. Тажмағамбет -> Ермағамбет, Салмағамбет, Талғат, Сəбит, Нүрсүлтан, Нүртуған. Сəбит -> Еркін, Ермек. Саймағамбет -> Əлім, Балым, Асылбек, Руслан. Нүрлыбай -> Сəрсембай, Ақкүріш. Өтеп -> Тілеубай, Шолақ, Барлық. Тілеубай -> Рахмет, -> Тұралы, Түрман -> Уайысбай. Түралы -> Алашбай. Шолақ -> Бөкембай, Сансызбай, Сарқыт. Бөкембай -> Тəңірберген, Оңдаш. Тəңірберген -> Темірбек.

345

Оңдаш -> Сағидулла, Сағиджан, Мирамбек, Əділбек. Сансызбай -> Тоқтар, Сағат -> Ерлан, Жасұлан. Тоқтар -> Теңел, Кеңес, Тілек, Төреқан, Асылқан. Сарқыт -> Айдан, Тоқа, Тоқмұрат. Барлық -> Қүлжан, Тəшен. Қүлжан -> Алқабек -> Көшімбай, Қаржаубай. Көшімбай -> Марат, Самат -> Ержан. Қаржаубай -> Үлықпан, Темірқан, Үсенқан, Асанқан, Серік. Тəшен -> Жанай -> Эбен -> Тоғай, Жаңабай -> Алмас. \/Тоғай -> Нысанбай, Мұратбек, Болатбек. Домақүлы Аққозы -> Келмес, Шорақан, Мықтыбай, Сақау, Сүйір. Келмес -> Айдағара, Мəлібай. Айдағара -> Қылышбай -> Сəулетай. Мəлібай -> Ыбрайым, Махамбет -> Балтабек, Нəкебай. Шорақан -> Жақсыбай, Жасыбай. Жақсыбай -> Қөбей -> Эли -> Қеңес, Бисембай, Дүйсембай, Бақыт. Жасыбай -> Жалпақ -> Шамша -> Демес -> Асқар. Мықтыбай -> Қүрманалы, Бегалы, Қожанияз. Қүрманалы -> Төлеу-> Серік -> Əділ, Еділ, Жайық, Əйбек. Бегалы -> Əлмағамбет, Ілияс. Қожанияз -> Жанұзақ -> Айберген, Күнберген. Сақау -> Мақан -> Ахмет -> Бираш, Қираш, Орақ. Бираш -> Мамай, Бекет, Берекет, Мирамбек. Сүйір -> Сəдуақас -> Қүдайберген. Домақүлы Күсебай -> Есберген, Досберген, Асарбай, Өсербай, Өнер. Есберген -> Қүлман, Жауқашты, Елубай. Қүлман -> Дəуқара -> Серкеш, Сəндібек, Жүсіпбек. Елубай -> Назар, Тəйкен, Балжан, Кенжал, Санық. Назар -> Нүрмағамбет, Сүйіндік. Досберген -> Берік, Түрік, Қожамұрат, Бəді, Алтынбай, Күлік, Бітімбай, Бəймен, Тоғызбай. Берік -> Қүлнияз, Сейіт. Қүлнияз -> Сыдық, Садық. Сыдық -> Қуаныш, Қуандық, Қуантқан, Қамбар. Сейт -> Омар, Оспан. Омар -> Шахан, Нүрылда, Нүртуған, Ертуған, Ерсұлтан, Нүрсұлтан. Шахан -> Мүратасыл, Мүхтар. Қожамүрат -> Шалбай, Нүржаубай, Қайырбай. Шалбай -> Тілеміс, Бақдəулет. Нүржаубай -> Өтебай, Қенжебай, Ерназар -> Есет. Өтебай -> Бекет. Қенжебай -> Ғазиз. Қайырбай -> Өтепберген, Жеткерген, Құдайберген. Бəді -> Беркімбай, Жарқымбай. Беркімбай -> Барақ -> Қалымбет -> Пірімжан, Қазбек.

346

Алтынбай -> Сəрсен, Жетпісбай -> Қайыпқан. Сəрсен -> Қуанышбай, Шудабай. Күлік -> Байбек, Баназ, Ізбас, Ерназар -> Үзақ, Көптілеу. Байбек -> Еңсеп, Ахмет. Еңсеп -> Қауқан, Нүғман, Жалал -> Əбілда. Баназ -> Жүбан, Пірназар. Бітімбай > Алманияз Ешмүрат, Қуатбай. Алманияз -> Таңатар -> Өміртай, Өмірзақ. Қуатбай -> Оңалбай -> Əйтбай. Бəймен -> Қөлбай, Қожас. Көлбай -> Қуанышбай, Қуантай, Пазылбек. Қуанышбай -> Торша. Пазылбек -> Болат. Тоғызбай > Жолдыбай -> Қыстаубай. Өсербай -> Баймүрат, Бекбембет > Мүсен, Мүстажап, Мүстəһəн — О, Мүстафа. Мүсен -> Мінəжəт, Сыражат, Ерғали, Қуаныш. Мінəжəт -> Мырзахан, Жақсылық -> Жарбол. Сыражат -> Сақитжан, Ахметжан. Сақитжан -> Ғабит, Ғафур. Ерғали -> Энее, Кеңшілік, Мақсүт. Қуаныш -> Абай. Мүстажап -> Қөшкінбай -> Жанболат, Нұрболат. Мүстафа -> Мықтыбай. Өнер -* Қанатбай, Қүйрықбай. Қанатбай -> Ержан -> Махамбетжан -> Əбдіраш -> Марат. Қүйрықбай -> Жақуда -> Досберген -> Есентай, Бекмағамбет, Асылбек, Асылхан. 5). Кенжеғүл Қүттықүлы -> Дəулетбай, Райым, Бекқүлы, Таттыбай. Дəулетбай -> Қосқүлақ, Қосақ, Досақ, Беке. Досақ -> Күлей, Сəтей. Қосқүлақ -> Тойғүлы, Байғұлы, Сайғүлы, Даңғылша, Сарша. Райым -> Мүсіреп, Мүсірəлі, Базарбай, Қыздарбек, Өтеген. Мүсіреп —> Тынымбай, Өсмағамбет, Əлжан -> Махамбетжан. Тынымбай -> Əуесбай, Меңдіқара. Əуесбай -> Жаппарберген, Пірімжар, Алдамжар, Бекмырза. Бекмырза -> Тəжібай, Қүттыбай -> Нүржаусын. Нүржаусын -> Лепес -> Мүбəрəк, Түбəрəк, Ерлібек. Меңдіқара -> Асарбай -> Қүлмахан, Ермахан, Тыныштықбай. Өсмағамбет -> Байдəулет -> Қөптілеу, Қожағүл, Дүрмағамбет. Көптілеу -> Сыдық, Қойшыбай, Мүрадасыл. Сыдық -> Марат, Талғат, Болат, Қайрат. Қойшыбай -> Қанат, Таңат, Асқат, Манат, Азат. Мұрадасыл -> Қуаныш, Жеңісбек, Нүрбек. Қожағүл -> Жанүзақ -> Айберген. Мүсірəлі -> Бəйімбет -> Қөпжан, Барлыбай -> Зинадин, Самиядин, Мінажадин, Сламадин. Қөпжан -> Рамазан, Алпысбай.

347

Базарбай -> Салмат -> Жаманбай, Аманбай -> Əби -> Бибісара. Жаманбай -> Сахи, Нүрадин, Көшербай -> Өсербай. Нүрадин -> Маятулла. Қыздарбек -> Ырсалы -> Атшабар, Жазықбай, Əбіл, Тетек -> Іскендір. Атшабар -> Байеділ, Жүмаш, Қартаң, Темірбек. Жазықбай -> Қайыңбай, Қартбай. Өтеген -> Аю -> Қалшабек -> Есембай, Таңжарық. Таңжарық -> Есенəлі, Ниязалы, Жиеналы -> Зəйну, Жеткерген, Үмыттырған. Есенəлі -> Түрмахан, Мерген -> Нүрғали. Түрмахан -> Ерғали. Ниязалы -> Сүлеймен, Шəріп, Əмит. Бекқүлы -> Тоқтабай, Аразалы, Қосеке, Мыңтай, Қарқабай, Қартай, Қозыбақ. Тоқтабай -> Төлес -> Тайман -> Пірімбет, Қожаназар. Пірімбет -> Есмағамбет -> Əбдіғаппар -> Сейфулла, Қүнділда, Айдулла, Ағзулла. Қожаназар -> Əбдісаттар, Махмут, Ахмет. Əбдісаттар -> Нағыметулла, Зинулла, Амангелді, Даран, Шота. Ахмет -> Құрманбек, Қүрман, Нұрман. Аразалы -> Сапан, Ізім. Қосеке -> Əлмағамбет, Ібай, Берді. Мыңтай -> Райымбек, Серікбай. Қарқабай -> Байболат, Байзақ, Маймақ, Жанүзақ. Жанүзақ -> Тасжарган, Тасмамбет, Жүма. Тасжарған -> Бисен, Сейтмахан -> Жамаш, Наған, Мəшкенбай. Бисен -> Əйтжан, Сырақан -> Сейілхан, Əмірхан. Əйтжан -> Əріпбай, Серік. Жұма -> Тобаберген, Сапақ, Топай. Тобаберген -> Əбдіраман, Ырзағали, Ерғали -> Пақытжан, Сахитжан, Қайрақбай, Бақытбай. Əбдіраман -> Бөкенбай, Жолдасбай, Баянбай. Ырзағали -► Əбілқайыр. Сапақ -> Əжібай -> Дауылбай. Топай -> Қошқарбай, Жиеналы, Сүйеубай, Өтеубай, Орынбай. Қошқарбай -> Алдаш, Қосай -> Алмас. Жиеналы -> Алданазар, Алмасбай -> Мақсат, Дəулет. Сүйеубай -> Қосыбай, Жақсылық, Жалғас, Қолдас, Нұралы. Қосыбай -> Мүрат, Талғат. Жақсылық -> Қосым, Досым, Ермек, Серік. Жалғас -> Мақсұт, Қайрат Қолдас -> Қанат, Мұрат.

348

Нүралы -> Санат, Азамат. Өтеубай -> Келіс. Қартай -> Кетебай, Жайлаубай. Қетебай -> Сақып, Сақтаған -> Сыдық -> Есен. Есен -> Қадаусопы, Əбдіхалық, Қали, Иса. Қали -> Əмірхан, Дəурен. Əбдіқалық -> Дүзмағамбет, Нүрмағамбет. Дүзмағамбет -^ Нармағамбет (Нəрқен — Қазалы ауданының сот төрағасы!). Таттыбай -> Мырзалы, Қосбармақ, Аталық, Байдос. Мырзалы -> Дəулет, Қожаберген, Нарымбет, Ерғали, Қөлбай, Сатыпалды, Оразақ. Қосбармақ -> Раманқұл. Байдос -> Қыстаубай, Ізтілеу. Қыстаубай -* Базарбай, Əбжаппар. Базарбай -> Байділда, Файзулла, Жанділда. Байділда -> Қайрулла, Қасымқан. Файзулла -> Қайсарқан, Əмірқан, 5(ділқан. Ізтілеу -> Наурызбай, Қарабала, Құрмантай, Телжан. Қүрмантай -> Нүржан, Нүрмағамбет -> Нүрша. Нүржан -> Əйтбай, Əділ. Телжан -> Əмит -> Əділ, Марат, Болат, Серік. Тарихтан қазақтар мен жоңғар қалмақтарының 250 жылға жуық жауласып, соғысып өткенін білеміз. Сол аласапыран жылдардың бірінде 1723 қоян жылы, көкек айының басында Сеуан Рабдан Ертістен Сарыарқаға көшіп жатыр екен деген хабар келіпті. Арада он шақты күн өткенде Балқаш көлін айналып өткен қалмақтар Талас, Шу бойынан əрі қарай қалың Дулат еліне шабуыл жасады деген хабар жетті дейді. Осы жолы Сеуан Рабданның 80 мың əскері бар еді дейді. Қоян жылғы қатты қыстан қысылып шыққан бейбіт отырған" қазақ елін үлкен бүліншілікке үшыратып, қырып жойып, тоз-тоз етіп жіберді. Қазақтар көп қырылды. Аман қалғандары Қаратаудан асып, жаяу шүбырып, табандары тесіліп, жүре алмай жолда өліп жатты дейді. Осы кезді қазақтар "Ақтабан шүбырынды, Алқакөл сүлама" деп атап, "Қаратаудың басынан көш келеді..." деген зарлы мүңды өлеңмен суреттеп еді. Осы түста Алшын елі Үргеніш, Хиуаға қарай босып кетіп еді, ал Албан мен Суан елі көше алмай, жау қолында қалып қойған болатын. Осыдан үш жыл өткеннен кейін 1726 жылы қазақтар Асының түстік піығысында, кейін "Ордабасы" атанып кеткен жерде жиналып үлкен кеңес қүрыпты. Сол жиын кеңеске Алшын елінен Сартай батыр, Ашабай батыр, Жылқаман батыр, Болпыш би т.б. билер мен бек-батырларды басқарып Əйтеке би қатысыпты. Əбілқайыр да сол жиында кеңестің ішінде болған жəне Үйсін Төле би мен Қаздауысты Қазбек билер, Қанжығалы Бөгембай батыр, т.б. Үйсіннің батырлары Кеңеске қатысқан екен дейді. Үлкен 349

Кеңестің аяғы Əбілқайырды қазақтың қолына қолбасшы етіп сайлады. Ал ақын Нұрмағамбеттің "Сартай хан" дастанында осы Кеңесте Сартайды Үш жүзге хан етіп сайлаған еді дейді. Абылай — хан болып 1771 жылы ғана таққа отырды, ал Əбілқайыр тек қазақтың қолына қолбасшы болғаны болмаса, үш жүзге хан болған жоқ еді. Ол тек қана Кіші жүздің ханы еді. Сонымен Кеңестен кейін бүкіл қазақтар бірігіп Əбілхайырдың жəне Сартайдың басшылығымен 1726 жылқы жылының жазында қалмақтармен қиян-кескі ұрыс басталыпты. Осы соғысқа Сарысу бойындағы, "Айран төгілген" деген жерде қазақтан тура 44 мың адам қатысыпты. Үрыстың алғашқы үш күні жекпежекке шығу болды да, аяғы қырғын соғысқа айналып, қалмақтар көп қырылып жеңіліс тауып "Айран төгілген" даласы енді бүдан былай "Қалмақ қырылған" атанды дейді. Осы соғыс жалғасып барып, Аягөз даласында соғысып жүрген Қаракерей Қабанбай батырдың қолына қосылды дейді. Осыдан кейін қалмақтар бас көтере алмайтындай болып жеңіліпті. Міне, осы соғыста Жолшарадан Ашабай батыр, Жақайымнан Сартай батыр, Жылқаман батыр т.б. ерекше көзге түсіп ерлік көрсетіп еді дейді. Ал Бөгембай мен Қазбек бек жəне Өтеген батырлар да қалмақтарға ойсырата соққы беріп еді. Осы жеңістен кейін Шығысы — Қазығұрт тауы, Аягөз даласы, батысы — Арал теңізі өңірі, үлкен аймақ жаудан тазартылып, Алшын елінің қолына тиді. Тазартылған жерге Алшын елінің басшылары жиналып, ақылдасып, босып кеткен елді көшіріп қоныстандыруға кірісті. Бірінші кезекте Жетіру елін көшіріп, Ор бойына апарып орналастырыпты. Екінші кезекте — он екі ата Байүлын Арал теңізінің терістік батыс жағына қоныстандырыпты. Адайлар күзгі қара суыққа қалып, межелеген жеріне жете алмай, Маңғыстау жерінде мың "жер бастырма" қазып алып, қыстап қалыпты. Олармен жақын көршілес отырған Түрікпендер араласып қатынасып жүріп, мың жер бастырманы "Мың қышлақ" деп атаған екен. Осы сөздің төркінімен кейін "Маңғышылақ" аталып кетіпті. Үшінші кезекте — Байсары, Əлім, Шөмен елін Арал теңізінің солтүстік, күнбатыс бетіне, Сыр бойына көшіріп орналастырыпты. Осы көшірімде Шөмекейлердің жəне Əлімұлы Қарасақалдардың бір тобы Бүқара облысының Тамды ауданында қалып қояды. Олар сол жерде күні бүгінге дейін қоныстанып отыр. Осы көші қонды ұйымдастыршылардың бірі Ашабай батыр еді. Ол кейін біраз уақыт Əлімнің үлкен ұлы Жаманақтан тараған елге хан болып өткен. Ашабай батыр хан болғаннан кейін төрт рудан өзіне төрт жəрдемші таңдап алыпты: Палуаннан — Шықыманды, Майданнан — Киікбайды, Жиенейден — Сəркені, Қожамберліден — Мойнақты, сенімді серіп көмекшісі етіп алып, елге қамқорлық жасап, халқы үшін көп жұмыс жасапты. Міне, Əлімұлы Жаманақтың ұрпақтарында осындай ел қамқорына жараған абзал азаматтар өткен. Əлім350

үлы Жаманақтың Жақайым руынан тараған үрпақтарды ƏлімШөмен ұрпақтары "Ағаның баласы" деп сыйлайды, алдынан ешкім кесе өтпейді. Осы сыйластық, адамгершілік дəстүр қазірге дейін атадан балаға мура болып қалып, қазіргі үрпаққа жалғасқан. Оның мəнісі: Əлімнің үлкені Жаманақ, Жаманақтың үлкені Шыңғыс, ал Шыңғыстан Жақайым жеке дара туып, ағаның баласы аталған. "Бес шекті" мыналар: 1. Жақайым руы, 2. Айдарбек руы, 3. Есеналы руы, 4. Жанқылыш руы. 5. Бөлектен тараған рулар — бүлар Жаманақтың үрпақтары. Сыр шектісі: Жақайым, Айдарбек, Есеналы, Жанқылыш рулары — бұлар Сыр бойына қоныс тепкен. Қыр шектісі: Бөлектен тараған рулар — бүлар қырда қоныс тепкен. ЖАНҚЫЛЫШ чУƏлім ~> Жаманақ -> Бəубек -> Жанқылыш, Темірбақты, Көкбөрі. Осы үш үлдан тараған үрпақтар өздерін "Жанқылыш" тайпасымыз деп атайды.

1. Көкбөрі -> үрпақтары Үргеніш, Мойнақ — Қарақалпақ еліне көшіп кетіп, сол жақтағы елге сіңіп кеткен, қалып қойған дейді. Олар Арал өңірінде өте аз, жоқ десе де болады.

2. Жанқылыш -> Ақбансыр, Қазбансыр -> үрпағы қайда екені белгісіз?! Ақбансыр -> Жəйін, Қожай, Қүлқара, Шожай.

3. Темірбақты -> Балапан, Мыңсейіт, Алакөз, Шүйіт. Балапан -> Естайлақ, Аралбай, Қанай, Данай. Естайлақ -> Ақпан, Ауез, Шарабас, Бурабас. Ақпан, Ауез, Бурабастардан — О (үрпақ жоқ) Шарабас -> Нүран, Сабан, Мендалы — бəйбішесінен, Қүлантай мен Шегентай — тоқалынан туған. Нүран -> Бисенбай, Дүйсенбай — О, Сəрсенбай, Иманбай. Бисенбай -> Саржан, Мəмбетжан -> Шүкір -> Жандос. Саржан -> Əбдеш, Қүдайберген. Қазақстанның бүрынғы балық шаруашылығы министрі Қүдайберген Саржанов осы кісі! Сəрсенбай -> Ақжан — О. Иманбай -> Тлеулес -> Қуанышбай. Сабан -> Есбол, Есіркеп. Есбол -> Ерқосай, Ербатыр, Есмағамбет. Ерқосай -> Əбдіраман, Жеткерген -> Ағыбай. Əбдіраман -> Шынберген, Шындалы, Ақберген. Ербатыр -> Қожахмет, Рах — О. Қожахмет-> Серікбай, Бақтыбай, Жақсыбай, Жақсылық, Жанболат, Ерболат, Нүрболат. Есмағамбет -> Əбдіхалық, Аймағамбет -> Қайнаш. Есіркеп -> Ерімбет, Нүрымбет — О, Балымбет — О, Сейтекен — О, Саян.

351

Ерімбет -> Əбдікер, Інди, Сержан. Əбдікер -> Қайырла, Өмірзақ, Қайырла -> Сəмен, Асылбек, Мырзабек, Бақытбек. Өмірзақ -> Абай. Інди -> Тасболат. Сержан -> Түралы -> Жолдас, Жандос. Саян -> Қуантқан -> Серік, Серікбай, Аралбай, Құттыби, Талғат. Серік -> Нүржан, Ержан. Шегентай -> Тоқабай, Түрабай, Түрғанбай, Пүсырман (Қорабай) Тоқабай -> Аралбай -> Мақан — О. Тұрабай -> Тəуекел -> Бұйра, Бердекеш, Жалмағамбет. Бүйра -> Қылышбай, Мамай, Бақытжан -> Бауыржан. Қылышбай -> Сағындық, Абай. Мамай -> Айдос, Айбас. Айдос -> Дінмұхамед. Бердекеш -> Алтай, Көлбай. Алтай -> Алпамыс, Мұхтар. Жалмағамбет -> Балтабай, Бейбіт -> Ерлан, Темірхан. Балтабай -> Рашит, Сəбит. Түрғанбай -> Меңдалы -> Есеналы, Бисеналы. Есеналы -> Нұрғали, Сүгірəли -> Тоғай, Ібайділда. Пүсьгрман (Қорабай) -> Тоқмырза — О, Ақмырза -> Ермекбай, Сералы. Ермекбай->Темірхан, Өмірхан, Сайлау, Жалғас, Бақытжан. Сералы -> Айдын. Шүйіт -> Жаулыбай, Амандық, Сырлыбай, Сырғақ. Амандық -> Жолбарыс -> Зорыбай -> Өтебай -> Қаражан. Қаражан -> Есжан, Есбосын -> Алдаш, Жүмаш -> Қадірбай, Абдіжами, Абдіғани. Есжан -> Тəуекел, Тобанияз (Тобаш) -> Жолдыбай -> Серікбай. Тəуекел -> Мамбет, Жүсіп, Өтемүрат -> Алмас, Өтебай. Мамбет -> Аманжол, Тұрсынбай -> Жоламан, Мирман, Рахмет, Мирполат, Бекполат, Мирбек. Жоламан -> Ақылбек, Нүрлыбек, Əділбек. Мирман -> Аманбек. Рахмет -> Асылбек, Азамат. Бекполат -> Əлімбек. Жүсіп -> Жүмабай -> Бақтияр, Батырбек, Болатбек -> Жұматай. Алмас -> Сəбит, Əділ, Жайық, Жаңабай. Өтебай -> Еділ, Асқар, Асан, Ғабит. Шүйіт үрпақтарының біразы қарақалпақ елінде тұрады, біразы Ақтөбе облысында тұрады! ҚАРАМАШАҚ (ТӨРТҚАРА)

Қарамашақ -> Оразкелді, Ораз, Жаншүкір, Қараш. Осы төрт ұлдан тараған үриақтарды "Төртқара" руы деп атайды. "Төртқара" деген аттың елге таралып, ру атын алып кетуінің мəнісі 352

мынада: ол кез — қазақтардың Жоңғар қалмақтарымен жауласып, қайталап шауып, соғысып жүрген уақыты еді ғой?! Əлімнің балалары сол кезде Қаратаудың солтүстігіндегі, Үлытауға жақын "Айыртау" жайлауында отырған еді дейді. Сол түста Қарамашақ 28 жасында қалмақтармен соғысып жүріп шейіт болыпты да, Айыртауға жерленіпті, əйелі жесір қалыпты. Қарамашақтың ағасы Жаманақ қамқорлығына алып, Қарамашақтың əйелін, яғни келінін, жылдық асын берген соң некелеп алыпты. Осы төрт қара балалар Жаманақтың қарамағында қамқорлығында, тəрбиесінде өсіпті. Ал Жаманақ болса осы төртеуіне: "Сен, төрт балаларым, Қарамашақтың баласысыңдар, əкең Қарамашақ, əкең осы жерде соғыста қайтыс болды, "Айыртауда" жерленді, сендер əкеңнен жас қалдыңдар, əкең Қарамашақ екенін үмытпаңдар, өскен соң "Айыртаудағы" əкеңнің бейітіне келіп зиярат етіп, дүға оқып тұрыңдар, мен сендерді — "төрт қарамды" ер жеткізіп, ел қатарына қосып жіберсем арманда жастай марқұм болып кеткен інім Қарамашақтың рухы риза болып, оған деген туыстық, ағалық борышымды ақтаған болар едім" - деп күніне бір рет айтып, сол төрт қара балаларының қүлағына қүйып, санасына сіңіре берген екен дейді. Шешесі, Қарамашақтың жүбайы, əжеміз ұзақ ғүмыр кешіп, сексеннен асып қайтыс болыпты дейді. Сол төрт қара бала Қарамашақтың (қысқартып "Қараның") баласымыз деп өсіпті, Жаманақ атамыз осы балаларды тəрбиелеп өсіріп, ер жеткізіп, əйел алып беріп, ел қатарына қосыпты. Отау тігіп, батасын беріп, алдарына мал салып беріпті. Бүл төрт балалар да жауынгер, ер жігіт болып өсіп, қалмақтармен соғысқа қатысыпты. Жауға шапқанда əкесі Қарамашақтың бейітіне барып дүға оқып, сиынып шығатын болыпты да, "Қарамашақ!", "Қарамашақ!", "Айыртау!", "Айыртау!" деп үрандап, атой салып жауға тиіседі екен дейді. Сонымен сол төрт қара балалардан тараған үрпақтар Қараның (Қарамашақтың) төрт баласынанбыз деп жүріп, елге "Төртқара" атанып кетіпті де, кейін осы руды "Төртқара" деп атапты. Ал Қарамашақтың жерленген жері "Айыртау" олардың үранына айналып кетіпті — Айыртау деген "Төртқарада" кісінің аты жоқ. Логикалық сарапқа салсақ, осы əңгіменің қисыны бар сияқты?!

I. ОРАЗКЕЛДІ

Оразкелді -> Беген -> Добал -> Тəлтекем. Тəлтекем сегіз жасқа толғанда əкесі Добал қайтыс болыпты. Жетім қалған Тəлтекемді жесір қалған шешесімен бірге, Жан23-952

353

шүкірдің шөбересі Торым (Сексен) қамқорлығына алып бағып өсіріп, үстіне үй тігіп беріп, алдына мал салып, үйлендіріп бөлек бір шаңырақ етіп шығарыпты. Тəлтекем -> Олжай, Сапай, Құлтаба. Олжай -> Айтқүл, Ахмет, Сахмет. Ахмет -> Өтен, Қосақ -> Құтмамбет. Құтмамбет -> Қожаберген, Есен, Томаш, Дауыл. Томаш -> Шалабай, Шошай. Шалабай -> Жүмар, Шынар, Қаражан. Қаражан -> Орынбай, Оразбай -> Сəрсенбай, Досаман, Нəкош, Есеке. Есеке -> Қамысбай, Қүрақбай. Қамысбай -> Жылқаман, Асқар, қыздары — Күлпаршын, Несібелі. Жылқаман -> Аймақ, Айдос, Жандос. Аймақ -> Ердос, Ержан. Құрақбай -> Əшентай, Жылқыбай. Сəрсембай -> Бошай, Қуандық, Қуантқан, Жүбатқан. Досаман -> Смағүл, Ысқақ, Спандияр Нəкош -> Қуаныш. Жылқаман — менің бажам еді, Мəрзия деген балдзымды (Жүбатқанның қызы) алып еді. Оның баласы Айдос қазір əскер қызметінде, майор шені бар. Дауыл -> Қисық -> Елубай -> Қызылбай, Сырлыбай. Қызылбай -> Қылышбек, Күмісбек. Сырлыбай -> Таймас -> Рүстем, Дəстен, Батырбек, Бақытбек, Мирамбек, Бірлік. Сапай -> Жаман, Дəулет. Жаман -> Рысқүл -> Игілік, Қарамырза, Қожас, Қабыл, Тілеу. Қожас -> Сарт -> Сапақ би. Сапақ би -> Шөңкі, Бейіс, Аманжол, Есенжол. 1). Шөңкі -> Дəуім, Өсер — О, Бақтыбай — О, Жарылғап. Дəуім -> Рее, Қозыке, Байұзақ. Рее -> Тəңірберген -> Қөшкінбай, Беркімбай, Аралбай. Қөшкінбай -> Талғат. Аралбай -> Төлеген. Қозыке -> Тобажан, Құдайберген. Тобажан -> Али, Асқар, Асан, Үсен. Құдайберген -> Бөрібай, Анапия, Кенжеқара, Күнқияс. Байүзақ -> Көрпебай -> Асылбек, Панабек, Болатбек, Раушанбек. Жарылғап -> Есжан, Тахан, Досжан. Есжан -> Шəнен, Қуантай, Қожакелді (Қожай), Жүбақан. Шəнен -> Сағынай -> Боранбай, Тілеулес, Аязбай, Болат. Қуантай -> Қожабек, Нұрлыхан, Сағат. Қожакелді -> Уəлихан, Əділхан, Шаншархан, Кəдірхан, Дархан, Аралхан.

354

Жүбақан -> Талғат, Шерхан. Тахан -> Нүрғали, Қүдайберген, Мырзатай, Құбатай — О. Нүрғали -> Нажмадин. Қүдайберген -> Əбдіғазиз, Қайрат. Мырзатай -> Нүрадин, Нағмадин, Əмірадин, Надрадин, Асылбек. Досжан -> Ізбасар, Жақсыбай. Ізбасар -> Тілеулі, Ертуған, Айтуған, Нүрлыбек. Жақсыбай -> Елеулі, Жомарт, Асылбек.

2) Бейіс -> Қосжан -> Темірхан, Əмірхан — О. Темірхан -> Тұрғанбек, Сакен, Ермекбай. Түрғанбек -> Жапар. Сəкен -> Ақылбек, Асылбек. Ермекбай -> Жақаным, Анар, Русланбек. 3). Аманжол — О, екі қыз — Сырға, Оңай. Оңай, Дүйсенейдің бір баласына күйеуге беріледі, онан Қөбеген, Ыңғай, Жүбалы, Сансызбай — жиендері туған!

4) Есенжол -> Ахмет -> Төлеген -> Өмірзақ -> Оңғарбай, Мирамбай.

II. ОРАЗ Ораз -> Алатау (Дүлдүл) -^ Оразымбет -> Бақшақ. Бақшақ -> Өтеп, Қалкей, Қыли, Қозыбақ. Өтеп -> Жомарт, Мүрат. Жомарт -> Мыңжасар, Тойғара, Баубек, Баймағамбет. Толық білетін адам табылмады! Қейін өздері қосар!?

III. ЖАНШҮКІР Жаншүкір -> Сабытай -> Милық -> Қасым (Қаракісі), Торым (Сексен), Қойлыбай. 1. Қасым (Қаракісі) -> Қенжеғара, Мазы, Олжай, Байрақ, Бесбай. Мұны "Бес қаракісі" дейді.

1) Мазы -> Сары, Қасқатай, Қүлар, Түкен. Сары -> Бүзаубай (Мазы Бүзаубай осы кісі!) Қасқатай -> Бекбауыл, Бекжан, Қүлман, Қүрекбай, Қіш-кенем, Бекжан -> Қаратай -> Жолдасбай -> Шуақбай, Қазақбай, Байқазақ батыр, Садақбай, Қаптағай. Байқазақ батыр -> Елкей, Сыдық.

2) Кенжеғара -> Есен, Қарабас, Абыл, Тəңірберді, Қойлыбай, Игібай. Абыл -> Байқожа, Батай, Бердібек, Бердікен. Тəңірберді -> Тілеуімбет, Байсиық, Тілеулі, Үмбет, Қожаназар, Қайырлап, Ержан, Балта, Байсары Құтты. Тілеуімбет -> Қосбармақ -> Ойдық, Жарықұл -> Арыс-танбай -> Бектеміс.

355

Ойдық -> Əйтімбет -> Қазыбай -> Қалимүрат. Қалимүрат -> Қыраутай -> Серік, Тосман, Қосжан, Жандос. Қожаназар -> Байқожа -> Ақмалай -> Иса -> Қүлмүрат. Құлмүрат -> Есентүгел -> Темірбек -> Қайрат, Марат. Қайырлап -> Қали, Бүқарбай, Сейілхан. Қали -> Мейірхан -> Асылхан, Асылбек, Мəдениет, Мəлік. Бүқарбай -> Əсемхан, Жарасхан, Уəлихан. Ержан -> Өтеген, Ақберген -> Смағүл, Сқақ, Ыбырай. Өтеген -> Бақберген -> Серік. Еоен -> Шот -> Нұрымбет -> Аман -> Боқай (Аманжол — шьш аты), Өтебай, Өтеген, Еркебай, Еркетай — О. Аманжолды жеңгелері "боқай бала", "боқай бала" деп атап жүріп Боқай атанып кетіпті де Аманжол деген шьш аты үмытылып кетіпті. Боқай (Аманжол) -> Қостай, Қожагелді. Қостай -> Тілес -> Омар, Əбілсейіт, Эли, Оспан. Омар -> Дінмұхамед, Нұрмүхамед, Дінислам. Əбілсейіт -> Нұрбек. Оспан -> Талғат. Қожагелді -> Рамазан, Əнес, Ерболат. Өтебай -> Ыхлас -> Жүсіп -> Нүрбек, Айбек. Өтеген -> Ілияс -> Сəбет, Қоңырат —> Ержан. Еркебай -> Нағи -> Əкімжан, Əкімғали, Мирамбек. Қойлыбай -> Шəудір -> Итім, Итбас, Сүйенбай, Ерқара, Тоғыс. Қойлыбай қалмақтармен соғысып жүріп қазаға үшырап кетіпті де, əйелін Торым (Сексен) некелеп алыпты, ал Шəудір Торымның (Сексеннің) тəрбиесінде өсіпті дейді. Қасым — кезінде "Қаракісі" атанып кетіпті, ал оның үрпақтары "Төртқара-Қаракісі" руы атанғандықтан бес баласынан тараған үрпақтарды "Төртқараның" ішінде "Бес Қаракісі" деп атайды. Оның "Қаракісі" атануының мəнісі: Қасым жаужүрек батыр жігіт болған дейді, жоңғарлармен соғыста ол қалмақтарды қыра өлтіріп көзге түскен екен, сол бір жылғы соғыста қалмақтар жеңіліске үшырапты. Сол соғысқа қатысқандар: "Қалмақтарды бір ірі қара кісі қыра өлтірді, қалмақтарға бөрідей тиді, алдына жан келтірмеді, келгендерін бір үрып қүлата берді, қайрат-күшіне де болайын, денесіне де болайын, нағыз күш иесі батыр екен," - деп мадақтапты. Сұрастыра келіп іздестірсе, ол Қасым екен дейді. Ол сол күннен бастап "Қаракісі" атанып кетіпті дейді.

2. Торым (Сексен) -> бəйбішеден — Рыскелді (қызыл), жеңге алған əйелінен (Қойлыбайдың əйелінен) — Айт, Қожас (Тайжер), Қенжес. Қейін Торымды "Сексен" деп атап кетіпті, ал онан тараған үрпақтарды "Төртқараның Сексені" руы деп атайды. Торымның "Сексен" атану мəнісі былай болған еді дейді: Қалмақтар екі жузге жуық адамдар Торымның ауылын шауып, 356

мал-мүлкін, қыз-келіншектерш түтқындап алып, ауылдан жетісегіз шақырымдай шыққан соң, алдын ала дайындалып тұрған қаруланған таңдаулы Торым бастаған 80 (сексен) жігіт қалмақтарға бір бүйірден үрандап "Айыртау!" "Айыртау!" деп тиіседі де: "Біздер сексенбіз, сексеніміз де қарға қару ілгенбіз, қалмаққа кез келтір деп қүдайдан тілегенбіз. Тілегімізді қүдай беріп кездестік, енді еттеріңді жеп, сүйектеріңді кеміретін мына біздер," - деп сексен жігіт қалмақтарға құлшына ашынып тиеді. Тосыннан, ойламаған жерден шабуылға шыққан сексен жігіт өздерінен екі есе көп қалмақтарды қырып, жайратып салыпты. Аман қалған бір бөлігі қашып қүтылып кетеді. Айдап кеткен малдарды кейін қайтарып, қыз-келіншектерді аман-есен ауылға алып келеді. Сол күннен бастап "Торымның сексен жігіті" қалмақтарды "қырып салыпты" деген сөз елге тарап, Торымды "Сексен" деп атап кетіпті дейді. Торымның (Сексеннің) үлкен үлы Рыскелдіні "Қызыл" деп атап кетіпті. Оның мəнісі: Рыскелді туғанда шашы жирен-сары қызыл, екі беті мен желкесі жəне қүлағы қызыл болып туылыпты да, өскеннен кейін сол қалпында қалыпты. Осыған орай, жеңгелері оны "Қызыл бала" деп атапты. Сонымен кейін ол "қызыл" атанып кетіпті.

1). Рыскелді ("Қызыл") -> Қөшей, Мамат. Көшей -> Қарашолақ, Жұқа. Мамат -> бəйбішеден — Қойсоймас, Дəулет, тоқальшан — Өріс, Қүлжа. 2). Айт -> Сарназар, Беген, Орақ, Қалқабай. Сарназар -> бəйбішеден — Қарақүл, Тілеп, тоқалдан — Жабағы, Мықтыбай. Қарақүл -> Қазанбай, Сырлыбай, Ақпенбет. Қазанбай -> Егізбай, Боранқүл, Нүрсүлу — қыз. Міне, осы Нүрсүлу менің əкем Үсенбай мен Серікбай сері ■ көкемнің туған шешесі еді, (менің үлкен əжем осы кісі!) Көлдей атамның екінші əйелі болатын. Сырлыбай -> Өтеген. Ақпенбет -> Ізмағамбет — О, (тұқым жоқ) 3). Қожас -> О (түқым жоқ), бірақ Тайжер атанып кетіпті. Оның Тайжер атануының себебі: Қожас ауылдастарының жыл-қысынан үлықсатсыз үрлап тайын сойып жейді екен. Бірде ауы-лының бір үлагатты ақсақалы тай сойып жатқан Қожастың (Тайжердің) үстінен шығыпты, оған қатты үрысыпты, үялтып сөгіпті. Қожас (Тайжер) кешірім сүрап, енді мүндай əдетті жасамаймын деп уəде беріпті, үрлықты қойдым депті. Бірақ ол ізінше сол əдетіне қайта түсіп, уəдесін бүзып, сол үрысқан ақсақалды үлағатты кісінің тайын сойып жеп қояды. Сонда үлағатты сол кісі оған: "Екі үйің бір жерде болмағыр," - деп қарғап, теріс батасын берген екен дейді. Ол теріс бата алғандықтан Қожас "Тайжер" атанып кетіпті де, онан үрпақ тарамапты дейді.

357

4). Кенжес -> бəйбішеден — Құл, Əйдаралы, Үлықпан, тоқалдан — Қошан, Түғыр. Осы бес баланың бірлестігін "Төртқараның Бес Кенжесі" деп атайды. Кенжестің үлкен əйелі Орта жүздің Уақ руының Ер Көкше батырдың қызы, ал кіші əйелі сол батырдың немере інісінің қызы еді дейді. Осы екі ағайынды қызды əйелдікке алуына мынандай бір уақиға себепші болыпты дейді: сол кезде, бірде Ер Көкше қалмақтармен жалғыз өзі соғысыпты, олардың бірнешеуін өлтіргенімен көп қалмаққа күші жетпей олар көптігін білдіріп, Ер Көкше жеңіліп, қашып шығады. Сол қашуымен күндіз тығылып, тынығып жатып, түнделетіп жүріпті. Үздіксіз түнделетіп жүрген түйелері, табаны тиіп жүруге жарамай, эр жерде ШӨГІП қала беріпті де, батыр Сыр бойындағы жасағына жетуі қиындап, КӨП азап шегіпті. Сонымен ол бір түндері Торымның (Сексеннің) үйіне жетіп қоныпты. Ертеңіне жол жүрерде Ер Көкше жүрмей қалған түйесін тастап, орнына Торымнан (Сексеннен) түйе алып, оған қоса жеті жасар қызын да Торымға беріп кетіпті. Сол беріп кеткен қыз бой жетіп, кейін оны Кенжес əйелдікке алып еді дейді. Сол бəйбішеден үш үлды болды. Ер Көкше батыр сол қашқан бетінен барып Сыр бойындағы өзінің жасағына қосылып, қауышып, оларды жинап, қайтып барып қалмақтармен қайта соғысып, жеңіп, қалмақтарды қуып салып, жерін жəне малый қайтарып алыпты. Көп жыл тыныштықта, бейбіт отырыпты. Осы кезде Кенжес бəйбішесін (Ер Көкшенің қызын) ертіп, атасына сəлем беріп барып, қайын жүртында бір аи шамасында жатыпты. Қенжес еліне қайтарда атасы қызының дүние-мүлкін, еншіге малын беріп қайтарыпты. Оған қоса Кенжеске немере інісінің қызын екінші əйелдікке беріпті. Осы тоқалдан екі бала: Қошан мен Түғыр туып, Кенжес екі əйелінен бес үлды болып еді дейді. Кенжес үлкейген шағында кіші əйелінің үйінде көбірек болады. Бəйбішесі осыны өзіне мін санап, қызғанышы тағы бар, үш баласын шақырып алып, қайрап салып: "Бар, əкеңді сүйреп əкеліңдер" - депті. Істің мəн-жайына түсінбей, үш бала əкесіне барып жабылып, Қүл əкесінің сақалынан үстап тартып, Əйдаралы əкесінің екі қолынан үстап сүйреп, Үлықпан əкесінің шалғайынан үстап, сүйреп əкесін бəйбішеге алып келіпті дейді. Ал жас Қошан мен Түғыр бұған түсінбей əкесіне еріп үлкен үйге бірге келіпті. Бəйбішенің үйіне келіп, біраз отырып демалған соң Кенжес бəйбішесіне: "Бес баланы да түгел шақыр, бата берейін" - депті. Балалары келген соң Кенжес: "Қүл, сен бір үй болма, бір үй болсаң сірə үй болма! Əйдаралы, сен он үйге толма, он үйге толсаң бір қонып, бір отырма, бастарың бірікпесін! Үлықпан, сен асып та кетпе, кейін де қалма!" - деп теріс батасын береді де, Қошан мен Түғырға: "Қошаным, сен қатулы аттай бол, Түғырым, сен түғыр аттай бол!" деп оң батасын беріп үйден шығып кетіпті дейді. Айтқанындай оның берген батасы қабыл болып, қазір Қүлдың үрпағы алты үйге, Əйдаралының үрпағы отыз шамалы үйге (бүлар бір жер358

де отырмайды — басы қосылмайды), Үлықпанның үрпағы елу шамалы үйге əрең толып өсті дейді. Ал Қошанның үрпағы тоғыз жүз елу, Түғырдың ұрпағы бір мың бір жүз жиырма бес шаңыраққа жетіп өсті дейді қазалылық шежіреші ағамыз Төртқара — Торым руынан шыққан Өмірзақ Ахметүлы. Əйдаралы -> Шымыр, Қүдайберген. Үлықпан -> Теген, Қани, Қалмырза. Қошан -> Жақсылық, Аю, Жайық, Жарас, Қарашекпен (Еділбай), Шоқа, Меңдібай, Мамай. Жақсылық -> Қалмақ қызы əйелінен — Айтуған, Күнтуған, Қызбас, Жарық, Жүдырық, Бүлық, Борсық, Сатыпалды. Айтуған -> Менебай -> Асан, Ашыр. Асан -> Тоқан, Жаппар. Жаппар -> Қилыбай, Жилыбай. Қилыбай -> Қүрманғали, Білісбай Құрманғали -> Барлық, Лайық -> Абзал. Қызбас -> Бегалы, Жаманқүл -> Ыбырай -> Наған, Қеулімжай. Наған -> Айғали, Мүрат, Төлеген, Санат, Əлімжан. Кеулімжай -> Ғалымжан, Рақымжан, Мейрамбек, Мəлік. Ғалымжан -> Нүрлыбек, Руслан. Бүлық -> Темір -> Телеу, Сырым, Амандық, Қүяс. Сырым -> Беркімбай, Еркімбай. Беркімбай -> Тілеуберген -> Сүйеу, Əмен, Уəйіс. Сүйеу -> Алданышбай -> Ержан, Нүржан. Жүдырық -> Жиентай, Жантума. Жиентай -> Бəйті -> Мəні -> Жаппасбай, Сейтмағамбет. Жаппасбай -> Қүлмағамбет, Қүлмырза. Сейтмағамбет -> Бимағанбет -> Əбдікəрім -> Мылтықбай, Серікбай. Мылтықбай -> Мүратбай, Айбек. Серікбай -> Дархан. V Жантума -> Баймағамбет, Күлмағанбет, Жолтай, Көшекбай. Көшекбай -> Нағашыбай, Жиенбай -> Жиенəлі, Қапабай. Нағашыбай -> Жəнет, Жаңабай -> Мейрімжан, Эбен. Түғыр > Шора, Шағыр, Байназар, Сырлыбай — Рысбике бəйбішеден туған, ал Өмірзақ, Қожагелді, Сартай — Қежек тоқалдан туган. Осы жеті баланың үрпақтары "Жеті түғыр" деп аталады да, олар "Түғырдың Рьісбикесі" жəне "Түғырдың Кежегі" болып екіге айырылады. Рысбике — Адай руының Суішер деген байының қызы еді, ал Кежек — Арғын руының Шақшақ тайпасынан шыққан Қош-қар батырдың қызы болатын. Бірде Қошқар батыр қалмақтан ығысып келіп, Қенжестің үйіне қонып, түнеп, ертеңіне жол жү-рер кезде бес жасар қызын — Қежекті Кенжеске беріп кетіпті. Кейін сол қызды — Кежекті Түғырға (Кенжес баласына) əйелдікке қосыпты. Адай Суішер бай Рысбикені Кенжеспен қүда болып үзатқанда қызыма қолғанат болсын деп бір жетім қызды қосып беріп 359

жіберіпті. Сол қыз Түғырдың үйінде жүріп, кімнен екені белгісіз, бір ұл бала туыпты. Атын Шора деп қойып, Рысбике шешеміз өзі емізш, тəрбиелеп өсірш, Тұғырдың ең үлкен үлы болып саналып кетіпті. Бірақ бүл қүпия сақталмай қалған, Қежек шешеміздің ұрпақтарынан тараған жігіттер əзілдеп, кемсітіп, Шораның үрпақтарын: "Шорыдан туған Шора" деп мазақ ететін көрінеді. Мəдениетті, көргенді, текті жігіттер мүндай кемсітушіліктен, сайқымазақтан аулақтау жүргені дұрыс! Кімнің кім екенін ажыратып, бөлектемей-ақ туыстық деңгейде сыйласып жүргенге не жетсін, ағайын!? Бірақ ататек, тарих өзгермей сол қалпында сақталуы тиіс, оған арланып, ызаланудың жөні жоқ. Шора -> Оразғұл, Бердалы, Таңатар. Оразғүл -> Балық, Базар, Киікбай, Шəуке, Түмен, Қойлы, Қожар, Жанғабыл. Тумен -> Босішек, Өтеулі, Үкі, Жанқабыл. Жанқабыл -> Досбол -> Эли, Жəди, Төлеген -> Қанжар, Ербол, Ырысбол, Еркін. Шора — батыр болған дейді, жауға тиіскенде туды Шора үстап шабады екен. Қейін оның балалары да ту үстап өткен дейді. Бүлардың үстаған туы ешқашан құламаған, жығылмаған, қасиетті текті түқым еді дейді. Ту жығылмағандықтан оның жасағы кейін шегінбей, рухтанып, алға үмтыла шауып, жауды жеңіп шығатын болған. Міне осындай текті адамның үрпақтарын "Шорыдан туған Шора" деп қалай əруақтан сескенбей айтады екен. Жаны жаннатта болсын! Қожагелді -> бəйбішеден — Бөгілі, тоқалдан — Бегімбет, Бекше, Лепес. Бөгілі -> Төлеген -> Қазыбай, Барлыбай, Қонақбай, Сандыбай, Еселбай, Есболат. Қазыбай -> Түрымбет -> Санияз, Тобажан, Аранжан. Барлыбай -> Досқожа, Есқожа. Қонақбай -> Төребек, Ырғызбек, Бейіс, Қаражігіт, Əлібек, Мəлібек, Əлімбай, Аманжол. Төребек -> жеңге алған əйелінен — Тоқсанбай, Байбосын, Жаппар, кіші əйелінен — Амантай, Жақсыбай, Сəментай. Тоқсанбай -> Бүхаралы. Байбосын -> Айжарық. Жаппар -> Қожахмет -> Ақсай -> Өтеулі. Амантай -> Бодан -> Ысқақ. Жақсыбай -> Мақан -> Серік. Сəментай -> Балымбет -> Сағындық. Бейіс -> Шектібаи, Маханбет, Мəмбет -> Жүбанияз, Қадірнияз. Қаражігіт -> Жылкелді, Манап, Орақ. Əлібек ~> Тілеулі, Шойғара, Ізімбет. Тілеулі -> Қожан -> Бөлебай, Бүғыбай -> Иса -> Алдаберген. Бөлебай -> Əділхан -> Серік. Шойғара -> Абыла -> Райхан -> Өмірзақ,

360

Ізімбет -> Жүмахмет, Ильяс -> Жұмадин -> Əуес -> Март. Жүмахмет -> Нүрлан. Мəлібек -> Есенбай -> Аман -> Тəуекел, Марат (Аманов — врач) Тəуекел -> Жақсылық -> Серік, Бауыржан. Марат -> Əмір, Темір. Əлімбай -> Дүйсен, Таушен. Дүйсен -> Жүгініс, Жүсіп, Орынбасар, Орынбай. Жүсіп -> Əуелбек. Орынбасар -> Өмірсерік. Орынбай -> Əбіл. Аманжол -> Жаңабай -> Ормантай н> Балапан (А\тьшбек), Жүмамүрат — О. Алтынбекті жеңгелері жас шағында "Балапан", "Балапан" депе атап жүріпті де, өскен соң шын аты Алтынбек ұмытылып қалып, Балапан аталып кетіпті. Балапан (Алтынбек — шын аты) -> Нағметулла, Əмидулла. Нағметулла (Балапанов) -> Шыңғысхан, Мейрімхан. Шыңғысхан -> Қадірхан, Қүралбек, Қайратбек, Қуантай. Мейрімхан -> Толыбек. Əмидулла (Балапанов) -> Қозыбай (Қозыкөрпеш), Асанхан, Үсенхан, Исламбек. (Исламбек — менің Ақтоты деген қызымның күйеуі У.Т.) Қозыбай (Қозыкөрпеш) -> Бахытбек Асанхан -^ Ғіұрлан Үсенхан -> Əсем Исламбек -> Жайна - қызы, Нұржан. Сандыбай -> Алмабек, Сырғабек, Анарбек, Ақылбек, Қөжек. Бүларды "Бес шүнақ" деп атаған, себебі шешесінің бір аяғы ақсақ, бір құлағы томай іштен туған шұнақ екен дейді. Осыған орай оның туған балаларын "Шүнақ" деп атапты. Алмабек -> Пазылбек, Панабек, Жəнібек, Сынабек, Контек. Пазылбек -> Бəйбек, Нұрлыбек, Қарабек, Сарыбек. Панабек -> Жүбаныш, Жұматай, Қалу, Қішкене, Сары, т.с.с. барлығы 12 балалы болған. Жəнібек -> Сарқүл -> Тойбазар. Ақылбек -> Қанатбай -> Райхан. Сырғабек -> Түрікпенəлі -> Жақан, Дəулетбай. Жақан -> Сейіл -> Сейдулла. Еселбай -> Жиенқүл, Байқабыл. Бегімбет -> Дулат, Жылқыбай, Жанжігіт, Дулат — бəйбішеден, ал Жылқыбай мен Жанжігіт — қалмақ қызы Батба тоқалдан туған. Дулат -> Есен. Шағыр -> Болысбай, Қүлмес, Алтыбас, Көшербай, Майемер, Тауша, Қошарбек, Өндір, Борбай, Есқара, Шонай. Байназар ~> Қалқабай, Атанай, Қосақ ~> Тасы -> Құдайберген -> Айдарқүл, Жарылқас, Алмағамбет, Нысанқұл, Исаман. Қалқабай -> Жəлімбет, Келімбет, Тоқаша. Сырлыбай ^ Мөңке, Дос — бəйбішеден, Өксікбай, Сүлеймен, 361

Жақсылық — Шобдыр деген тоқалынан. Соңғы үш балалар ұрпағын шешесінің атымен "Шобдыр" дейді. Мөңке -> Есен, Күшікбай, Шырша, Найманкербез, Қоңырша. Есен -> Тай, Күншығар, Қалдыбай, Елемес, Қожамберген. Тай -> Тілеубай, Нүрбай, Жақсыбай — бəйбішеден, Мыңбас Тауыпкел, Төлеміс, Айтбай, Түймен, Сыбыра, Малдыбай — тоқалынан туғандар. Тілеубай -> Қүттымұрат, Сал, Рысқұл. Қүттымүрат -> Жүндібай, Шолақ, Балбүлақ, Жылқыбай. Шолақ -> Сарыбай -> Жарылқасын. Рысқүл -> Қайырбай, Рсмамбет -> Дəулетбай -> Жүсіп -> Төренияз, Нағашыбай. Қайырбай -> Жұмабай, Жүмағүл. Жақсыбай -> Қожағүл -> Ескендір -> Сарша қыз. Нүрбай -> Дүйіс, Қүлашьш -> Беркітбай, Ахмет, Кіраман, — Раш бəйбішеден, Алмағамбет, Қүдайберген — Бибі тоқалдан. Дүйіс -> Ешмағамбет -> Махамбетəли, Махамбетжан, Бақытжан. Махамбетəли -> Сақитжан. Махамбетжан -> Серік. Беркітбай -> Садық, Сүлтанғали. Ахмет -> Өмірзақ (шежіреші Ө.Ахметов), Жанүзақ, Байзақ. Өмірзақ -> Бəйтелі -> Марғүлан, Жасұлан, Еркеүлан. Жанүзақ -> Шарапат, Марат, Талғат, Мақсүт, Бауыржан. Байзақ -> Рахат, Болат, Асылбек, Темірбек. Мыңбас -> Бекбай, Рсмамбет, Қосмамбет -> Аймолда -> Айполат. Бекбай -> Досмамбет -> Əжнияз, Шернияз -> Карим, Ьшят. Рысмамбет --> Жүмамүрат, Елмүрат -> Абылай. Жұмамүрат -> Шəріп -> Асқар, Мүхтар, Ғабит, Мəлік. Қосмамбет -> Аймолда, Əбибулла -> Асан -> Будан Аймолда -> Айполат. Тайүлы Төлеміс -> Өтемүрат -> Жəнібек, Қазыбек. Жəнібек -> Мүрат. Есенүлы Қалдыбай -> Тілеп -> Қайып ~> Құлымбет, Нүрымбет, Сүйеу, Ораз, Қарт. Қүлымбет -► Алдасыберген. Сүйеу -> Алдажар -> Əбжами, Дəрмағамбет. Əбжами -> Дəрігүл, Шалғынбай, Жиеней, Сойырқас. Ораз -> Дəмегөй бəйбішеден — Жарас, Дəуіт, Қалыбек, Рысбике тоқалдан — Жаржан, Бақберген. -' Дəуіт -> Мақамбетжан, Қадір. Мақамбетжан -> Ертас, Бектас. Қарт -> Пірімжар, Ақназар, Ерназар, Бердіжар. Ақназар -> Қошқарбай. Ерназар -> Мақсүт. Бердіжар -> Қенжалы, Ералы.

362

Есенұлы Елемес -> Байжан -> Əлдеберген -> Ермахаш, Қенжебай, Биімбет. Кенжебай -> Əнуарбек, Пазылбек. Биімбет -> Мүстафа -> Мылтықбай. Мөңкеүлы Күшікбай -> Меңдібай, Бəйті, Айбосын, Арзы. Мөңкеүлы Күшікбай -> Меңдібай, Бəйті, Айбосын, Арзы. Меңдібай -> Еспамбет, Қалыбек. Еспамбет -* Тілеу ишан, Байбарақ, Жүмағали, Қүлбарақ. Тілеу ишан -> Əбдірашит. Байбарақ -> Жəми, Шортай. Қалыбек -> Иса, Ысқақ -> Рақыман. Бəйті -> Молымбет, Қонақбай, Елілібет, Байқонақ, Əлшек. Молымбет -> Түрғанбай, Жидебай, Қүлшебай. Қонақбай -> Қөшербай. Елімбет -> Сəрсембай, Немеребай. Байқонақ -> Сегізбай, Егізбай. Əлшек -> Орынбасар. Айбосын -> Досекен, Бисен. Мөңкеүлы Шырша -> Айдабол, Қылышбек, Сабалақ. Айдабол -> Сүлтантемір, Тотай, Сағыр. Сұлтантемір -> Мəмбетырза -> Қуанышбай. Тотай -> Жүбаназар -> Мырзахан. Қылышбек -> Ақшойын, Қарашойын, Бекшойын. Ақшойын -> Аман, Тілес. Қарашойын -> Білəл, Ілəл, Сараң, Дəрен, Аманжол, Есенжол, Баймүқан. Аман -> Сақи -> Мысыр. Тілес -> Ақпан, Тоқпан, Арғынбай, Сəңкібай, Сүйінтай. Бекшойын -> Майкөт -> Қүдайберген, Тəңірберген, Сары, Түрмағамбет. Сабалақ —> Қарабатыр, Жаңбыршы, Айбосын. Қарабатыр -> Жүсіп, Өтеген, Ыбырай. Жүсіп -> Төреғали. Өтеген -> Ысмағүл. Ыбырай -> Ырысқали. Айбосын -> Аман, Сейтмағамбет, Қүлтас, Жүмали. Мөңкеүлы Найманкербез -> Елекбай, Бөлекбай. Елекбай -> Сəтбай, Игебай. Сəтбай -> Қуан -> Аймағамбет, Əлиша — бəйбішеден, Бəкекеш, Ісембі — тоқалдан. Игебай -> Нүрымбет, Түрмағамбет. Нүрымбет -> Пірекеш. Түрмағамбет -> Ақайдар, Ақжігіт -> Өркен. Бөлекбай -> Нүржан -> Оспан палуан, Үлман, Қүлман. Мөңкеүлы Қоңырша -> Бура, Парахат, Дүзжасар. Бура ~> Есжан, Досымалы, Досберген. Парахат -> Ізбасар болыс, Ерімбет би (сот), Серімбет. Ізбасар -> Баймағамбет -> Жақсылық. Ерімбет -> Хүсайын, Халық. Серімбет -> Қүрман, Бисенғали.

363

Сырлыбайүлы Дос -> Қүмісбек, Қарқын, Сан, Жайлау, Құлан, Айғыр. Өмірзақ -> Орынбике бəйбішеден — Қөрпе, Мəмбет, Бөкей, Шала, екінпгі əйелінен — Сүйірбас (Көзгене), Қайдауыл, Қалмақ қызы əйелінен — Есіркеп, Қисықбас. Өмірзақүлы Көрпе -> Манабай, Алдаберген, Аташ, Танаш, Қозыбақ, Арзықул, Темірқүл, Нəдірқүл, Танық. Көрпеүлы Манабай > Санай -> Оразбай, Əділ, Анарбек, Мəнжүрхан, Жолым, Шатай. Оразбай -> Айтмағамбет, Қүшен, Баймырза, Қарабатыр, Баймағамбет. Қарабатыр -> Сəндібек, Қаныбек, Əлібек. Баймағамбет -> Сүйеу -> Əмір, Қуаныш, Ғани. Əмір -> Ғалымжан, Əлімжан, Рахымжан, Өтеміс. Қуаныш -> Мақаш, Дилмаш. Ғани -> Əлижан, Ильжан, Нүржан. Əділ -> Естілеу -> Үкі, Қанат, Қолғанат. Анарбек -> Қайыр, Бисек, Қыстаубай, Меңдібай. Қайыр -> Айнадин -> Жиеней, Жолшара. Бисек -> Жұмаш. Қыстаубай -> Елемес -> Жүзжан. Меңдібай —> Оразғали, Қөбейсін. Мəнжүрхан -> Бекарыстан. Жолым -> Тілеуберген -> Ермек, Ерғали, Еркін, Естай. Шатай -> Əби. Көрпеүлы Алдаберген -> Шүгіл би Көрпеүлы Аташ -> Тілектес. Көрпеүлы Танаш -> Күншығар -> Сейтмағамбет > Жалғас, Жиенбай, Өміртай. Көрпеүлы Қозыбақ -> Жаналы, Құлымбет, Төкі, Жабай, Тілеміс, Нүрман. Жаналы -> Баймүрат, Сүлтанмүрат, Пана. Баймүрат -> Абат, Жаржан, Жоламан, Бижан, Əбдірей. Абат -> Бекзада, Балман. Бекзада -> Əбдуали, Жақсылық. Əбдуали -> Жарас, Шалқарбек. Əбдірей -> Аманкелді, Құдайберген, Мерген, Алдаберген, Тағыберген, Бағыберген, Қайрат. Сүлтанмүрат -> Ізмағамбет -> Сармағамбет, Сүлеймен. Сармағамбет -> Қүлман, Серікбай. Қүлман -> Демеубай, Жүмамүрат, Еркін Серікбай -> Дархан, Даулет, Даурен, Сырлыбай. Сүлеймен -> Өміртай -> Төлепберген, Марат. Пана -> Тəжімбет, Төлеген, Сұлтан. Тəжімбет -> Наурызбай, Нүржан, Қалмағамбет -> Ошан. Нүржан -> Аманғали, Асқар. Төлеген -> Жəнібек, Жанділдə, Жанпейіс, Елікей, Бөлек.

364

Жəнібек -> Өтеген, Əбу, Кенжебек. Əбу -> Олжабек, Орынбек, Ордабек. Жанпейіс -> Үзақбай. Сүлтан -> Батырхан, Төрехан, Мырзахан -> Дəрібек, Ғанибек. Батырхан -> Алдажар -> Қодар, Шодыр, Нəдір. Төрехан -> Достан, Беркімбай, Оспан, Мыңбай. Беркімбай -> Қаржын, Апуын, Қортық. Қүлымбет -> Бекмамбет -> Қойлыбай -> Сабанбай, Сүеубай -> Жəдігер. Нүрман -> Қалап -^ Іскендір. Өмірзақүлы Мəмбет -> Əймен, Қартбай (Терменбес), Тұныш. Өмірзақүлы Бөқей -> Киік, Үлықпан, Қараш. Өмірзақүлы Сүйірбас (Көзгене) ->Нүрмахан, Əділхан -> Сейілхан. Нұрмахан -> Ырғызбай, Мырза, Қара, Сүйінқара, Түрғанбек. Өмірзақүлы Қайдауыл -> Смайыл, Қалила, Қали (Өтен). Өмірзақүлы Шала -> Əміре, Ешнияз, Шамай, Шағырай. Өмірзақүлы Есіркеп —> Байгерей, Ержан, Ізімбет. Сартай -> Олжа, Тайман. Олжа -> Есболат, Бектемір, Ешнияз, Əлім, Асан. Əлім -> Нүрымбет, Кенжалы, Қондыбай, Байбура. Асан -> Сары, Есім, Кішкентай.

IV. ҚАРАШ Қараш -> Ақпан, Тоқпан.

1. Ақпан -> бəйбішесі Меңдібикеден — Көзкөне, Қүламан, тоқалы Жібектен — Шынтас (Ақкиіз), Қүлтас.

1). Қөзкөне -> Маты -> Жамалай, Сары, Көң, Тінібек, Домалақ. Маты жастайынан көріпкел əулие, кереметті текті адам болған дейді. Інісі Қүламанның əйелін қалмақтар түтқындап алып кеткенде, 5-6 айдан кейін Маты жалғыз өзі барып сол əйелді алып қайтады, Қүламанға əйелін əкеліп қосады. Қалмақтан "екі қабат" келген келіншек көп үзамай үл туады, атын Елшібек деп қояды. Елшібек -> Жанысхан -> Тағыберген. Бұл түқым мықты болған дейді. Қөзкөне — аздау ұрпақтаған, аз ру. Оның үстіне Жамалайдың балаларының бірі Қаражан деген тентек бала Тілеу мен Қабақтың пір түтып отырған жалғыз қожасының жалғыз баласын "Үлықүмның" ішінде, түйеңді менің жеріме жіберіп жайдың," - деп үрып өлтіріпті де, мəйітін түйесінің мойнына байлап жіберіпті. Қек алу үшін бүкіл Тілеу мен Қабақтың жігіттері Көзкөне ауылына шабуыл жасапты. Ал Көзкөнелер малы көп байлары Қүламан мен Қүлтасқа қашып келіп паналапты да, малы жоқ кедейлері Сыр бойына қашып келіп — Бітімбай тобы нағашысына Бəйімбет руына, енді бір тобы Жақайымның Асан тай 365

пасына, бір тобы Домақ тайпасына келіп паналайды. Сөйтіп тентек Қаражанның кесірінен тыныш отырған Қөзкөнелер жерсуын тастап, басқа руларды сағалап, оларға сіңіп — Жақайымның Асанымыз, Бəйімбетіміз, Кішкененің Домағымыз деп кетті дейді. Мысалы Бітімбай шайыр жəне оның балалары Бəйімбетке сіңіп кеткен — "Бəйімбетбіз" дейді. Нүртуған ақын толғауды осы Бітімбайдан үйреніп еді дейді. Бітімбай шайыр кезінде "Кенесары-Наурызбай" дастанын толғаумен жазған еді дейді. Сол Бітімбайдан Жаңаберген жырау, Сақитжан т.б. туған. 2). Қүламан -> Аманбай, Шаманай. Аманбай -> бəйбішеден — Сырлыбай, Көшімбет, тоқалдан — Сүйір. Сырлыбай -> Боққара, Тəңірберген, Алдаберген. Көшімбет -> Елшібек, Анар, Альібай. Елшібек -> Өтеп, Болат, Манат, Мүрат. Болат -> Алтай, Атығай. Алтай -> Сығай, Жаныс, Бүғақ. Сығай -> Батыр -> Қызылбас -> Уəйда, Жүніс, Ілияс. Уəйда -> Үмбетбай (сықақшы осы кісі!) Мүрат -> Сарыалтай, Қаралтай, Ағыбай. Сүйір -> Ағым, Тайтемір, Жантемір, Айбас, Шаманай -> Андағүл, Тілеу, Аққожа, Қөбес, Сабақ, Қорек, Қосыбақ. Андағүл -> Төлеу, Үсен, Таңатар. Төлеу -> Түрлыбай, Қарабай, Байқадам, Қүрымбай. Үсен -> Мүсіреп -> Ақболат, Жантайлақ, Сейіт, Əбді-бай, Көпжан.

3). Шынтас (Ақкиіз) -> Жанқана — бəйбішеден, Əндебек, Кешубай, Андабай, Туматай — тоқалдан, Боза (сырттан келген киімді) Жанқана -> Тіналы, Қатар, Тұрдығұл, Ізбас, Амалдық, Қылқалы (киімді баласы). Амалдық -> Қойсоймас. Əндебек -> Арзықүл, Мырзағұл, Берден, Қүдас. Мырзағұл -> Қалмағамбет (көмірші), Сүйірбас. Берден -> Жапақ (прокурор, Қызылорда горком-хатшысы болды) Кешубай -> Байсары, Қалдыбек, Намаз, Мəмбет, Тəжім. Андабай -> Майемер, Құдайберді. Туматай -> Кəлібек, Өтеміс, Тəңірберген, Ордабай. Өтеміс -> Аралбай. Тəңірберген -> Наурыз. Ордабай -> Орман -> Дүйсен -> Қуаныш -> Жаңабай. Жаңабай -> Бақтыбай, Айдəулет, Талғат, Болат. 4). Қүлтас -> Қарақей, Қараша, Келтеқара, Бекше, Алакөз, Сабыр — Данабике бəйбішеден, Байбақты, Ораз, Наурызбай — Рысбике тоқалдан, Сары, Жаман, Жанбақты — екінші тоқалдан.

366

Қараша -> Сарымбай, Шеген, Қыдыралы, Нарман, Тоқбан, Тілеуімбет.

2. Тоқпан -> Тоғамыс, Шобан, Сейтқүл. 1). Тоғамыс -> Андақожа -> Қожағүл -> Қойсары, Бөкембай, Қабақ, Нүрбай, Балпаң.

2). Шобан -> Əтембет, Суыншы, Бөпем -> Ботқара, Иманбай, Кенже, Жалпақ. Əтембет -> Кален, Алмат. Кален -> Күшікбай. Суыншы -> Қожамсүгір, Қойсоймас, Бораншы, Айтқожа, Жеккөзі, Кірбас.

3). Сейтқүл -> бəйбішеден (сары кемпір) — Сейтімбет, Төлес, Ақша би, тоқалы Қаса кемпірден — Жалаң (Жалаңтөс батыр), Дүйсеней, Матай, Түрікпен, Қожамқүл (Қоян). Ел ішінде бұларды "Сегіз Сейтқүл" деп атайды. Сейтімбет -> Сейтқазы -> Қаратоқа -> Батырқожа, Сарша, Қүдайберген, Мырзакелді, Қараша, Миіз, Төртім. Төлес ->Тасым батыр -> Есназар -> Жамантай, Құлқара, Майлы, Алдаберлі, Жəдігер. Ақша би -> бəйбішесінен — Шал, Бəйбек, Желкілдек, Жоламан, Бекпенбет, Бөкенші, тоқалынан, (Қалмақ қызы Қанысбикеден) — Əйдарбек, Ақылбек, Еламан, Қалқаман. Қанысбике тоқал өзінен туған төрт балаға: "Төртеуің бір болыңдар, сонда сендер бəйбішеден туған бес баласына теңдік бермейсіңдер," - деп, төрт баланы біріктіріп, "Қанысбек" деп атандырған. Сонан бастап олардың үрпағы "Төртқараның Қанысбегі" руы атанып кетіпті дейді. Кезінде Сейтқүл сырттан үш киімді үлды əкеліп, өз балалары-на қосып, тəрбиелеп, қамқорлығына алыпты. Олар: Сəметей, Кенжеғүл, Қожамқүлдар еді. Сол кезде ат жарысында бас бəйгеге бала тігетін əдет болған дейді. Сол əдет бойынша Қожамқүл Сейтқүлдың бəйгеден озып келген қарақасқа атының бас бəйгесіне тігіліп алынған бала жігіт еді дейді. Қейін ер жеткен соң Қожамқүлды Матайға қосып, Сəметейді Дүйсенейге қосып, Кенжеғұлды Жалаңға қосып еншілес етіп, біріктіріп жіберіпті. Ақшаүлы Шал -> Игілік, Жақсылық, Баспақ, Дəріш, Жолды. Шалүлы Игіліқ -> Байдəулет, Бабеке, Қареке, Шореке. Шобан-Суыншыүлы Кірбас -> Бөріқүл, Қожамүрат -> Қүлмағамбет, Ермағамбет. Бөріқұл -> Жайберген, Кеңшілік, Боранбай. Жайберген -> Серік, Шыншырбек, Мүхит, Нүрлан, Ерлан. Кеңшілік -> Өмірзақ. Боранбай -> Бүркітбай, Темірхан, Əмірхан, Мүхаметжан, Əбілхан, Талғат. Бүркітбай -> Бақытжан. Темірхан -> Қайрат, Қанат. Əмірхан -> Алмат, Асхат. Мұхаметжан -> Руслан, Тимур.

367

Игілікүлы Байдəулет -> Түгелбай, Дүзелбай, Қүланбай, Шымырбай. Түгелбай -> Сазанбай, Өзенбай. Сазанбай -> Қойман, Өсім -> Меңдіқаж -> Жарылқасым, Мамай. Өзенбай -> Баймүрат, Мүрат. Баймүрат -> Сəрсембай -> Үзақ, Жалғас. Мүрат -> Аяп -> Байдақ, Муса -> Бақыт, Нурым. Байдық -> Аманкелді. Дүзелбай -> Айбас -> Тойымбет, Жолымбет, Нүрымбет. Тойымбет -> Досжан, Қосжан. Досжан -> Жүсіп, Жақып -> Нəдірбек. Жүсіп -> Үмітбек, Алпамыс, Қалдыбек, Өмірбек. Қүланбай -> Қүл, Оңай, Шоқай. Қүл -> Ертай, Оралбай, Қойлыбай. Ертай -> Тілеуімбет, Ерназар, Қүрманбай. Құрманбай -> Кəрібай, Дəрібай, Сайлыбай, Сарыбай. Қəрібай -> Омар. Дəрібай -> Сағымбай. Сарыбай -> Қадымбай. Шоқай -> Берекет, Медет. Берекет -> Жəрімбет, Мақаш, Əбдірейім ~> Жүсіп. Мақаш -> Ахмет, Нағмет, Жеңіс, Əнес. Ахмет -> Жетес, Марат, Ақылбек, Əділбек. Нағмет -> Нұртай, Болат. Жеңіс -> Қалдыбек, Қайрат, Талғат. Əнес -> Ерік, Серік. Медет -> Шектібай, Даңбай. Шектібай -> Тастайбек, Темірбек. Шымырбай -> Өмірзақ -> Елеуке, Елеулі. Елеуке -> Жалдыбай -> Түрғанбай, Қеңес, Дөңес. Түрғанбай -> Арыстанбек. Елеулі -> Махан -> Жүбатқан -> Аманша. Аманша -> Мəліс, Қоныс, Қаныш. Игілікүлы Бабеке > Əбіл, Нүран, Байел. Нүран -> Рысжан -> Анған. Байел -> Тақтаболат, Сатыпалды, Қүлбұөбек, Жазықбай, Аймағамбет. Сатыпалды -> Қожық -> Дəулетияр ~> Манау. Манау -> Түрсын -> Ізет. Жазықбай -> Кенжебай -> Тəңірберген, Қарабала. Қарабала -> Қойлыбай -> Өтеміс ~> Жаңаберген. Аймағамбет -> Қожан, Қожас, Жанке, Сары. Сары -> Мазыбай, Ахмет, Сексенбай. Мазыбай -> Мəкен -> Қəрібоз -> Тоқтарбай. Тоқтарбай -> Өтетілеу -> Рамазан -> Тілеулес, Қонысбай, Қөптілеу.

368

Ахмет -> Мыңбай, Сəндібай. Сексенбай -> Мөңке. Игілікүлы Шореке ->Есіркеп, Жарылқас, Қойайдар, Қозыайдар, Балқыбай. Есіркеп -> Қыстаубай -> Сүгірбай -> Мүйтенбай. Мүйтенбай -> Əлжан, Піржан, Қалжан, Жəдігер. Піржан -> Оразғали ~> Ертуған. Қалжан -> Тəштит. Жəдігер -> Алдан, Алдияр. Шалүлы Жақсылық -> Таттыбай, Торғай, Тоқай. Таттыбай -> Бүхарбай, Сəдірбай, Жайылқан, Бөгенбай. Бүхарбай -> Албан, Жауқашты. Албан -> Қалы, Қожагелді, Бейісбай, Ахмет. Қалы -> Сердекеш -> Төлеш -> Жаңбырбай, Қабылбай, Сарыбай. Қожагелді -> Еріш, Теліш, Назымбек, Назар, Бекназар. Еріш -> Қайыржан, Дайыржан. Теліш -> Жақай, Жолай, Шынтай, Шақар. Назар -> Жүгініс, Ақылбек, Сəндібек. Ахмет -> Əкім -> Айтмырза -> Бақмырза, Төлеген. Жауқашты -> Елкей, Жиеналы. Елкей -> Досқүл, Еспамбет. Досқүл -> Жүбаныш, Ешнияз, Ескермес. Жүбаныш -> Төлеп. Еспембет -> Жүбан (Қобан), Мерген, Мергенбай. Жұбан -> Ерген, Ерболат, Қенжебек. Мерген -> Орынбасар, Ертай. Мергенбай -> Нүртай, Түрлыбек, Нұрлыбек, Нұрбай. Жиеналы -> Қыдыралы -> Тілеуберген -> Жанғабыл Жанғабыл -> Жансерік, Алмас, Жайлыбек, Сəндібек. Сəдірбай -> Беліс -> Тұрымбет, Жүрімбет, Бегім. Түрымбет -> Шоқай -> Нұри, Нүрмағамбет. Жүрімбет -> Қали -> Оңталап, Қөбейсін. Бегім -> Махамбетжан, Эли -> Сейілхан. Жайылхан -> Оңғарбай -> Оспан, Ораз, Ешмүхан. Оспан -> Əріпбай -> Жүмабай. Ораз -> Қани -> Жəни. Қани -> Үмбет, Құдайберген, Нағмет, Мырза. Жəни -> Самалбек, Айнабек. Ешмұхан -> Смағүл. Бөгенбай -> Арыстан -> Пана, Қала, Сана, Өтеген. Өтеген -> Қөшен, Қəдір, Қожағұл, Төреқүл, Боранқұл. Көшен —> Дəрменқүл, Жиенқүл, Рамберді, Қожамберді, Қалдан, Ағыбай. Дəрменқұл -> Іскендір. Жиенқұл -> Жасылбек. Қожамберді -> Ойнар, Қайнар, Асылбек, Болатбек.

24-952

369

Қалдан -> Оңдасын. Кəдір -> Қожабай -> Назар -> Қайрат, Омар -> Болат. Қожағүл -> Молдабай, Соңғыбай, Құрманбай. Молдабай -> Қали, Момынтай, Қуантай, Əлдебай. Соңғыбай -> Науқанбай, Қалқабай Құрманбай -> Қүнділда, Əбділда. Төреқүл -> Жаңаберген. Боранқұл -> Дербісəлі, Əмірəлі, Кенжебай. Дербісəлі н> Кеңес. Əмірəлі -> Амангелді. Торғай -> Барлыбай, Қойлыбай, Жаманбай. Барлыбай -> Қосжетер, Қосқүл. Қосқүл -> Ақмолда, Қарамолда, Қүдияр. Қарамолда -> Тəжедин -> Сүлеймен, Асқар, Əбдір. Сүлеймен -> Сқақ. Асқар -> Шайһадин, Қайрадин, Бақырадин. Əбдір -> Əбдуəли, Іскендір. Қүдияр -> Эли, Əлі, Жолдыбай, Ахмет, Қасым, Досым, Доспамбет. Эли -> Нүрмағамбет, Нұрғали. Жолдыбай -> Сауық, Базарбай. Досым -> Эбен. Қойлыбай -> Досбол, Есбол, Досан. Досбол -> Салтан, Теңізбай, Бөлекбай. Салтан -> Ыбрай, Спамбет. Ыбрай -> Смайыл, Мақан, Əлмақан, Нүржан. Мақан -> Мүратбек -> Əбілқасым, Əнес. Нүржан -> Сайпан -> Жалғасбек, Нүрлан. Спамбет -> Жаппарберген, Тəңірберген, Тобаберген. Жаппарберген -> Панаберген. Тобаберген -> Тілеуберген -> Оспан, Омар, Оңайбек. Теңізбай -> Əбіш, Бекет. Əбіш -> Қожақ. Бекет -> Əбдуали, Əбдіраш. Бөлекбай -> Серікбай, Бүркітбай. Серікбай -> Қаһарман. Бүркітбай -> Жалғасбай, Қанатбай -> Яхия. Есбол -> Жанжігіт, Молжігіт, Ізбасар. Молжігіт -> Күлімбет -> Қөшмахан, Тоқсанбай. Көшмахан -> Асылбек. Тоқсанбай -> Қүрманбек. Ізбасар -> Бодық -> Қожаберген, Смағүл, Райымбек. Жаманбай -> Бапы, Тоқтамыс, Қаныбет, Бекбау. Қаныбет > Үсен, Тəшпен, Əділбай, Нүрша, Битілеу. Үсен -> Темір, Лекер. Тəшпен —> Аманбай -> Меңдібай -> Əян, Оспан, Мəлік. Əділбай -> Баймүрат, Жаймұрат -> Мақаш, Қоблаш. Нүрша -> Алдамұрат -> Тілеубай, Бөрібай, Меңдібай.

370

Тілеубай -> Өтеулі, Əбдіраман, Пəуадин. Өтеулі —> Əбілмəжін. Əбдіраман -> Алмас. Меңдібай -> Дүндібай ~> Əнес, Мағаз. Битілеу ~> Қəрібай -> Агшаз -> Көпжасар, Көпжан, Қөпбай, Аманжол. Бекбау -> Қонысбай, Пүсырман. Қонысбай -> Ораз, Ерубай. Ораз -> Нүрғазы. Пұсырман -> Махамбетияр, Эли -> Ерғазы -> Болатбек. Махамбетияр -> Мирамғазы, Жанғазы, Талғат. Бапы -> Сəтбай -> Қалыбай, Боранбай. Қалыбай -> Ақсақал, Байсақал, Елубай. Елубай -> Бегалы -> Бекайдар, Бекжасар, Рахат, Ардақ. Боранбай -> Қошқар, Қожақай, Майбала, Рахмет, Қенжалы. Қожақай -> Бəйділда -> Аманкелді, Нүркелді, Нүрлыбек, Жансүлтан. Майбала -> Қали, Уəли, Нүрғали. Қали -> Бекет, Қалжан, Сақи. Рахмет -> Əбдіжəми, Əбдіқали -> Сағын, Жақыпбек. Əбдіжəми -^ Нəдірбек, Айтбай. Қенжалы -> Əбілда -> Елтай. Тоқтамыс -> Піржан, Жантуған. Піржан -> Мүрат -> Жүмағали -> Орьшбай, Қүдайберген. Жантуған -> Нысан -^ Аюбай ~> Сейтқожа, Аққожа. Тоқай -> Атан, Өтен. Атан -> Қүрымбай, Сиқымбай, Сайым. Сайым -> Қүлмүрат, Қүлмырза, Тасан, Есберген. Құлмүрат -> Өмірбек. Өтен -> Таласбай, Атарман, Дəуқара, Қүттыаяқ. Атарман -> Есет -> Итжемес -> Өмірзақ. Дəуқара -> Ерекеш -> Қауқар, Күмісбай. Қүттыаяқ -> Қонысбай, Пішай. Қонысбай -> Сүлеймен, Бижан, Қабыл, Қартбай. Пішай -> Бекжан, Төлеміс, Пірімбет, Бердімүрат. Бекжан -> Қөшім, Сəдуақас, Сақыбай, Қеж:ек. Төлеміс -> Сақып, Нақып, Қайып, Наурызалы. Пірімбет -> Қуанышбай. Ақшаүлы Бəйбек -> Өйтеке би, Қешубай, Қашқын. (Əйтеке би осы кісі) Бəйбекүлы Əйтеке би -> бəйбішеден — Өтебас, жеңге алған əйелінен — Қосыбай, Жалтыр, үшінші əйелінен — Тоған. Өтебас -> Ботабай, Сиқым, Шымыр, Жанас, Манас. Ботабай -> Қазанқап, Қуандық -> Отарбай, Сарқүл. Қазанқап -> Үдербай, Медетбай, Тынымбай, Қалқан, Тəжди, Баймақан Тынымбай -> Дүйсенбай.

371

Сиқым -> Баян —> Біржан -> Дүзбай -> Мəлік. Шымыр -> Қадірімбет -> Иса -> Байыш -> Ізбасқан. Жанас -> Жанұзақ > Жүндібай -> Білжан — О, Əлжан, Баймахан, Сайлау -> Əнуар. Қосыбай -> Қөбек би, Есекене, Қүлатай. Көбек би -> Беркімбай -> Жанкүшік > Ожан, Ерімбет. Ожан -> Байүзақ, Жанүзақ. Байүзақ -> Байғабыл, Қартбай. Қартбай -> Шынтас -> Сəлім. Ерімбет -> Меңдібай -> Ақтай -> Ғұбайдулла, Жалтыр -> Атар, Жаңбыршы, Бетей. Жалтырұлы Атар -> Қозыбақ, Аманқүл. Қозыбақ -> Үсен -> Қайырбай -> Бекбосын жырау. Аманқүл н> Қаспақ -> Мошан, Бүркітбай. Мошан -> Əлімбет, Əбділда. Əлімбет -> Разақ, Шорнабай. Жалтырүлы Жаңбыршы -> Сарыала, Сармолда, Нүржіпт, Нүрпейіс, Кəптəп. Сарыала -> Аманбай -> Игілік, Шарген. Сармолда -> Мақан -> Оспан, Таспан, Тохан. Оспан — О. Таспан -> Жайықбай, Əліпбай, Қонысбай. Жайықбай -> Мүтиғүлла, Бөлебай, Сансызбай. Əліпбай -> Қоныс, Жеңіс, Кеңес. Қонысбай —> Ерболсын. Тохан -> Ешнияз -> Төреахмет -> Мардығали, Əлдіғали, Əбдіғани, Бердіғали. Тоған -> Қүрмысы -> Киікбай, Өтеш, Бөлек. Киікбай -> Жолымбет -> Ахмет. Өтеш -> Жəрмөңке, Шошанай. Жəрмөңке -> Асау -> Смағүл -> Сейіт. Бəйбекүлы Кешубай -> Қаржи, Марқабай, Есенқұл, Батыр. Бəйбекүлы Қашқьш -> Үрпек -> Барлыбай -> Сарман -> Қайып -> Өтемұрат. Жалтырүлы Бетей -> Пірімбет, Қанарбай, Қөшекбай. Пірімбет -> Шалабай, Амантай -> Ақəділ. Шалабай -> Жанəділ. Қанарбай -> Қызылбас -> Байділда -> Шəріпбай. Көшекбай -> Өтеген -> Ахмет -> Қанат. Қанат -> Ерғали, Нүрғали, Жанғали. Ақшаүлы Желкілдек -> Үзақ -> Темір, Еркін, Тоқабай, Сек сенбай, Тоқсанбай. Тоқабай -> Əйтжан. Ақшаүлы "Қанысбектер": Айдарбек -> Ерімбет -> Шымберген, Қожамқүл, Семетей, Арзымбет, Байбосын, Артықбай. Ақылбек -> Темірбек -> Батырбек, Майшы -> Қожамүрат, Еңсепбай. Еламан (Шылым) -> Қарабек, Бүрмаш, Сақау, Өтеген, Қүрман, Қүдайберген. Қарабек-> Қоразбек-^ Бисембай, Сəрсембай, Өткелбай, Өмірзақ, Сағындық.

372

Бүрмаш -> Абдол, Айтбай. Сақау -> Баққара, Бозан. Баққара -> Сандыбай, Меңдібай, Қүттыбай, Есенбай, Бəймен. Бозан -> Айбосын, Байбосын. Сандыбай -^ Дүзбай, Əбді -> Аяпберген, Құл. Дүзбай -> Баспақ, Тасеке, Тілеулі, Қисық. Өтеген -> Байқоңыр -> Бекен, Байжан. Бекен -> Исабай, Иманбек, Айнабек, Қынабек. Байжан -> Қаратай, Сиыршы. Қаратай -> Оспан -> Бағылан -> Иса. Қүрман -> Тоқбай, Тоқаша, Тілеулі, Толыбай, Қөбен, Басықара (Өтесін). Тілеулі -> Сəрсембай. Басықара -> Бекмырза, Мүсіреп. Бекмырза -> бəйбішеден — Бəймен, тоқалдан — Бейімбет, Елеу, Тілеу, Қожамүрат, Сайым, Қосуақ, Мүсіреп өлген соң некелеп алған əйелінен — Төремұрат. Бəймен -> Алданазар, Ерназар -> Тəңірберген. Алданазар -> Əлібай. Бейімбет -> Мықатай, Мықан -> Дəрменқүл. Мықатай -> Шапақ. Тілеу --> Шаңмүрын, Қисық. Сайым -> Оспан. Қосуақ -> Əлікей. Төремүрат -> бəйбішеден — Бержан, тоқалдан — Бекназар, Көпбазар, Жылқыбай. Бержан -> Өтепберген, Жаппарберген, Тілеуімбет, Досмамбет. Бекназар -> Жұмахмет, Төлеген, Өтеген, Қенжеғүл. Қөпбазар -> Бөлебай. Жылқыбай -> Жəнəділ. Қүдайберген -> Төлебай -> Жəйімбет. Қалқаман -> Нарымбет -> Сермақан -> Қөшекбай. Сейтқүлүлы Жалаң (Жалаңтөс батыр) -> Құдайназар, Раңбай, Төлеу (Сатыпалды), Наурыз, Қенжеғүл.

1. Қүдайназар -> үрпақтары Бұхара облысының Тамды ауданында түрады дейді.

2. Раңбай -> Дəулет (Дəулет бақсы), Өтеген, Сейтген. Дəулет -> Арық, Дəріқүл, Шалабай, Қəмал. Дəріқүл -> Дүйсекей -> Рсалды, Рахадин. Рсалады -> Қеңес (Кеңес Дүйсекеев — белгілі сазгер). Шалабай -> Тəжімбет -> Əбдіғани би -> Алмас би (сот) Қəмал -> Қали -> Ыдырыс -> Серіюкан. (Ыдырыс Қалиев — бүрын Арал ауданының Райисполкомының, кейін Қызылорда облисполкомының төрағасы болып істеді) 3. Төлеу (Сатыпалды) -> Тілеу -> Қараабыз -> Дауыл би, Бəймен. Дауыл би -> Айтмағамбет.

373

Бəймен -> Пүсырман -> Жүсіпбек, Жақыпбек. Жүсіпбек -> Болатбек (Қазалы ауданының əкімі) 4. Наурыз -> Тұрымбет, Берден, Байсары, Мəмбет. Мəмбет -> Күшік, Махабай, Таққүл, Өмірзақ, Бодан, Айтжан. Бодан -> Жиренше.

5. Кенжеғүл -> Алыбай, Жолыбай. Сейтқүлүлы Дүйсеней -> Қара, Сəметей, Кенже.

1. Қара -> Қарабас, Малай, Асан, Қүдас. Қарабас н> Назарқұл, Жансүгір, Үрмен — О, Білман. Назарқүл -> Бектібай -> Əуес, Əбдіразақ. Əуес -> Кемал -> Есет. Жансүгір -> Кəрібай, Мергенбай, Жүргенбай, Киікбай. Кəрібай -> Табылған -> Сайлаубек — О, Сүлтанбек, Қазбек, Елубек, Жаңабек, Нұрлыбек, Қайратбек, Қуанышбек. Сүлтанбек -> Айбек. Мергенбай -> Сақтаған -> Аралбек, Сарлыбек, Қазбек. Аралбек -> Жақсылық. Сырлыбек -> Рустембек. Жүргенбай -> Сағынай. Киікбай -> Əзілхан -> Қартбай. Білман -> Əділхан.

2. Сəметей -> Жүма -> Дүйсенбай, Жолмырза, Лекер. Дүйсенбай -> Қараша, Қаракүшік, Эли — О, Түрсын, Нүрыш (Нүртаза), Пірəлі — О, Еріш — О. Қаракүшік -> Жəкеш, Үкібай — О, Əбжай — О. Жəкеш -> Тиыштықбай, Кеңшілік. Түрсын -> Сержан — О, Ержан — О, Ақжан. Ақжан -> Бекболат, Ақбота, Қожағүл, Жанбота. Ақбота -> Дастан. Қожағүл -> Рүстем. Нүрыш (Нүртаза) -> Төлесін, Көбейсін. Жолмырза —> Тайлау, Жүқаш, Сансызбай — О, Мүбарак. Тайлау -> Дуабай -> Өтеш, Əзберген. Жүқаш -> Балғабай — О. Мүбарак -> Мамадин -> Əділбай, Əділбек, Сəдірбек, ... Лекер -> Ақыш (Ағытай), Тікен (Аманкелді) — О, Түрікбай, Əбжай — О, Нəркеш — О. Ақыш (Ағытай) -> Төлебай, Қыраубай. Түрікбай -> Сүйеубай, Демеубай. Сүйеубай -> Меңділда, Болат. Демеубай -> Серкебай, Серік, Асылбек, Жақсыбек, Асылхан. Серкебай -> Əлімхан. Серік -> Рақымжан, Қасымхан.

3. Кенже -> Тасболат, Жанболат, Қасаболат. Тасболат -> Смайыл — О, Нағашыбай — О, Бек. Қасаболат -> Сейт -> Сағьшай, Сағындық, Пірімжар, Мүңайтпас. Сағындық -> Сəрке, Сандыбай — О, Ерімбет. Сəрке -> Бөкеш, Үсен — О.

374

Бөкеш -> Қосай. Пірімжар -> Емберген, Меңдіқұл, Түрымбет, Лекер, Есен. Емберген -> Данабай, Маңғыбай. Данабай -^ Соңғыбай, Оразалы -> Қүттбый. Соңғыбай -> Қази, Қөлбай, Шыныбай -> Ерлан, Ғайша. Қази -> Нұрлан. Көлбай -> Гүлжан, Фариза, Əсел. Маңғыбай -> Реалы — О, Өмірзақ, Байзақ, Үзақ — О. Өмірзақ -> Аяған. Байзақ -> Сайлаубай, Жалғас. Сайлаубай -> Бақытжан. Меңдіқүл -> Жаңай — О, Жаңабай, Жанғабыл — О, Жəуке, Сүлеймен. Жаңабай -> Əлет — О, Көшербай — О. Жəуке -> Жақсылық, Нысан. Жақсылық -> Жарылғап. Нысан -> Талғат, Ерімбет. Сүлеймен -> Бердібай, Сайлыбай, Молдабай — О, Бұйран — О. Сайлыбай -> Аманбай, Көшекбай. Түрымбет -> Қоныс — О, Бекназар, Өтепберген, Жетібай. Бекназар -> Тілеужан, Тілеукес, Айтжан. Өтепберген -> Баймырза, Сəндібек — О. Баймырза -> Абат, Ғабит, Рахметулла. Лекер -> Сансызбай, Жүбалы, Қөбеген, Ыңғай. Сансызбай -> Жайлау -> Ад айбек, Асылбек, Қалдан, Адайбек -> Нүрлан. Асылбек -> Сүйін. Жүбалы -> Қазбек, Назбек. Қазбек -> Бөкенбай, Қайратбек, Болатбек, Асқар. Қайратбек -> Қайрат, Бектүрған, Нүрсүлтан. Назбек -> Икрамбек, Аралбай, Насырбек. Аралбай -> Бекарыс. Қөбеген -> Құрманбек, Ертөстік. Қүрманбек -> Еркін, Серік, Есет. Ертөстік -> Бақыт, Жақып. Ыңғай -> Əлібек, Жəнібек. Қайырбек, Айжарық, Қүнжарық, Берсүгір. Есен -> Дəулет, Дəулетбас — О, Қияр, Ахмет. Дəулет -> Жасағанберген, Орысбай, Қазақбай. Ахмет -> Қази. Шығайхан билік қүрған заманда, XVI ғасырда Алшын үрпақтары 40 мың үй шамасында Канимех, Жизақ, Нүрата, Ақтау, Қызылқүм, Самарканд, Бүхара жерлерін мекендепті. Сол кезде Бүхара ханы Сейтқұлды Бұхара мен Самарқандтың бірнеше уəлаяттарына əмірші етіп тағайындап қойыпты. Ол бірнеше жыл əмірші болған еді дейді. Қейін қайтыс болған соң денесін Нұрата тауындағы қорымға жерлепті. Сол кездегі Сейтқүл үрпақтарының біразы жəне Əйтеке би де сол Нұратада жерленген дейді, бірақ анық емес. Сейтқүл өлгеннен кейін оның орнына баласы — дарынды шешен, айлакер қолбасшы, 375

Жалаңтөс батыр əмірші болыпты (1580-1660 жж. ғүмыр кешкен). Жауға шапқанда сауытсыз төсін ашып ұмтылғандықтан оны Жалаңтөс деп атапты. Ол өзінің туған ағасы Ақша биді де Ходженд, Қоқанд елдерінің əмірі (ханы) етіп басқартқан екен. Кейін Ақша би өлгеннен соң Жалаңтөс батыр ол қалаларды Самарқандқа бағындырып қосып алып өзі билепті. XVII ғасырдың бірінші жартысында Моғолстан ханы Бүхара мен Самарқандты шауып, тонап қайтуға көп əскер жіберіпті. Ал Бұхара ханы Абдулазис оған қарсы Жалаңтөс батырды қолбасшы етіп қазақ, қарақалпақ жəне өзбектерден қүрастырып, 50 мыңдай əскер аттандырыпты. Осы қырғын соғыста Жалаңтөс батыр бастаған қол жауды қирата қырып, ойсырата жеңіп, көп олжа алып, мыңдаған түтқынды айдап келіп, құл етіп пайдаланыпты. Сол сияқты 1643 жылы Есімханүлы Жəңгір ханның Жоңғар қалмақтарымен соғысында Жалаңтөс батыр 20 мың ғана сарбаздармен барып Жəңгірханға көмектесіп, болысып қалмақтардың тас-талқанын шығарып жеңеді. Осыдан кейін ол ерекше даңққа ие болып, атағы жайыла береді. Жалаңтөс батыр Ауған, Хорасан елдерінің де шапқыншыларына қарсы согысып, көп олжа түсіріп əскерін түтқындап алып келіп, құл етіп, қаланың қүрылыс жұмыстарына салып, пайдаланыпты. Осы қүлдардың күшімен ол Самарқанд қаласында екі ғажайьш медресе — 1619-1636 жылдары "Шир-Дор" (парсыша ШирЖолбарыс, яғни "Жолбарысты Медресе"), 1646-1660 жылдары "Тилля-Кари" (парсыша "Тилля-Қари" — "алтьшдаған Медресе") Медреселерін салғызған. "Тилля-Кари", медресесінің өрнектерін тек алтынмен. Сол кездегі Самарқандтың ақыны Шарходжа деген кісінің Жалаңтөс батырды мақтап жазған өлең жолдары "ШирДор" медресесінің кірер маңдайында жазулы түр. Біз, жүбайым Қарлыға екеуміз, Самарқандтқа барғанда осыларды көрдік, сол медресенің алдында түрып суретке түстік. Жалаңтөс батыр 'Тилля-Кари" медресесін салдырып біткен жылы — 1660 жылы дүниеден қайтып, денесі сол Самарқанд қаласындағы белгілі "Мақтум ағзам" мазарына жерленген. Кезінде Жалаңтөс батыр — Самарқанд əміршісі — мол байлыққа ие болып, үш мыңға жуық қүл үстаған екен дейді. Ол дүниеден қайтқаннан кейін Алшьш үрпақтары бүрынғы ата қонысы Түркістаннан төмен Арал теңізіне дейін Сырдарияның екі жағьш мекен етіп түрақтап қалыпты. Ал Жалантөс батырдың өзінің үрпақтары Қызылорда облысының Қазалы ауданьшда, Төртқараның Жалаңы деген тайпалар түрады. Сейтқүлұлы Ақша бидің баласы Бəйбектен туған Əйтеке би қазіргі үрпақтан жоғары қарай санағанда он бірінші аталық буында түр. Жаманақтың Жақайымның Асанының үлы Түктібай батырмен түстас ғүмыр кешкен. Ол Тəуке ханның үш кенесші шешен биінің бірі болған. Шамамен Кəрім Түрдагалиевтің дерегі бойынша 1644-1700 жылдары ғүмыр кешіп, 56 жас жасаған дейді. Ел аузындағы аңыз əңгіме бойынша Тəуке хан осы 376

үш бидің қайсысы аға би болуға лайықты деп, Қүлтөбеде өткізілген үлкен бір жиында үш биге сынап сүрақ қойыптымыс. Сонда Үйсін Төле би: "Биік шыңның басына шыққан адам алдын-артын, оңын-солын, төрт жағын түгел көреді. Шыңның бауырында түрған адам бір жағын ғана көреді, ал етепнде тұрған адам екі жағын ғана көреді. Сондықтан, көпті көріп, көнені тоздырған адам сол биік шыңның басында түрған адаммен бірдей емес пе? Үлкенге жолды берген артық болмас деймін," деп өзі төбе (аға) би болғысы келген екен дейді. Оған Қаздауысты Қазыбек би: "Аға əділ төреші бола алмайды — алдында айбынар үлкені жоқ, іні де əділ төреші бола алмайды — артында өзінен кіші именері жоқ. Ал алдында айбынарлық ағасы бар, ізінде именерлік інісі бар, қыспақта отырып қысылған адам қалайда əділдігін айтпай ма?" - деп Төле биге қарсы тақпақтап айтып, өзін бұл да төбе би болуға ыңғайлаған көрінеді. Сонда Алшын Əйтеке би: "Ағасы келсе ардақтап аттан түсіріп алып, атын байлайтындай, агасының мейманы келсе қүрметтеп оны жайлайтындай тындырымды інісі болса, інісінің тыңғылықты жұмысы болса, інінің істеген жүмысынан ағасының алар тынысы болса, ағанікі бас бағу да, інінікі басқару емес пе?" - деп, екі биге қарапты. Сонда екі би Əйтекенің шешендікпен айтқан сөзіне ешқандай жауап қайтара алмай үндемей мақүлдағандай болған екен дейді. Үш бидің сөзін тыңдап болып Тəуке хан үшеуінің де тапқырлығына риза болып, төбе (аға) би сайланбаса да болар деген шешімге келіпті дейді. Осыдан кейін бүл үш би туралы халық: "Төле би тауып айтады, Қазыбек би қазып айтады, ал Əйтеке би батырып, əділін айтады," - дейді екен. Енді Əйтеке бидің туған, өлген жылына келейік. Тарихи деректерде Төле би 1663-1756 жылдары, Қазыбек би 1667-1764 жылдары, Əйтеке би шамамен 1683-1763 жылдары ғүмыр кешкен дейді. Ал үш жүзге Бас Пір сайлау қажет болып 1684 жылы Тəукехан "Құлтөбеде" қүрылтай жиынын жасағанда, сол жиынға Мүсірəліні (сопы Əзизді) əкелгенде Əйтеке би 40 жаста еді деп үлкендер айтатын еді. Біреулер Əйтеке биді бар болғаны 57 жыл ғүмыр кешіп дүниеден өтті деп жүр. Егер Əйтеке бидің 1683 жылы туғаны рас болса, 1684 Бас Пір сайлайтын жиынға 1 жасқа шыққан ол қалай қатысады??!! Осыған орай Əйтеке бидің 1683 жылы туғаны жаңсақ жазылуы мүмкін. Атыраулық Қəрім Түрдағалиев Əйтеке биді 1644 жылы туып, 1700 жылы 56 жасында дүниеден өтіпті дейді, яғни ол Төле би мен Қазыбек биден бүрын туып, бүрын дүниеден өткен деген болжам айтады. Оның болжамы Серікбай көкемнің əңгімесіндегі болжамға, кімнен естісе де, сəйкес келіп тұр. Бұл анықтап зерттеуді қажет етеді! Енді өзімнің зерттеген болжамыма келейік. Əйтеке би (Айтық) қай жылы туып, қай ауылда, қашан өлген? Əйтеке (Айтық) бидің қай ауылда, қай жылы туғаны əзірше анық болмай түр, əркім əртүрлі жазып жүр. Əйтеке туралы 377

оның туған, өлген жылдарын анықтайтын нақты деректер архивтерде табылған жоқ. Əйтеке биді Қəрім Тұрдағалиев 1644 жылы туып 1700 жылы 56 жасында дүниеден өтті десе, Қызылорда облыстық тарихи жəне мəдениет қоғамының төрағасы ШайхсламСерікбаев ("Егемен Қазақстан" 8-ақпан, 1992 ж.) оны 1683-1763 жылдары 80 жыл жасап ғұмыр кешкен, С.Толыбеков "Қазақ шежіресі" деген кітапшасында — Əйтеке 1682-1766 жылдары 84 жыл жасап ғүмыр кешкен, ал Əбіш Қекілбаев өзшің "Егемен Қазақстан" газетінің арнайы тапсыруы бойынша жазған "Əйтеке би" атты (23 қараша, 1991 ж. "Газет ішіндегі кітап") мақаласында жан-жақты зерттеп толғана отырып, Толыбай сыншының баласы Қожаберген жыраудың жазып қалдырған жырына сүйене отырып, Əйтеке биді 1666 жылы туып, 1722 жылы 56 жасында дүниеден өткен болуы керек деп болжам жасайды. Осыған орай мен Шапырашты Қазбек Бек Тауасарұлы 1776 жылы жазып қалдырған "Түп-түқианнан өзіме шейін" деп аталатын кітабының 133 парағында жазылған, оның Əйтеке бимен тышқан жылы (1744 жылы) бетпе-бет кездескені туралы нақты деректі əңгімесін оқырман қауымның назарына үсынғым келеді. Қазбек Бек Тауасарүлы былай деп жазыпты: — Кітіті жүз Құндағүл қарияның асьша тышқан жылы Айтық аға да келген екен. Сонда онымен ақтық рет кездестім. Ол ентікпе аурута шалдыққан екен. Дүние бізден өтті, бек, - деді ол күрсініп.

—Бұл дүниеде кім қалар дейсің, дегенмен аурудың асқынып, қатарыңнан бұрын кеткеніңе өкінгендей боласың. Бір кісідей ғүмыр сүрдік қой, дегенмен Үш жүздің қайта басы қосылып, ел болғанын көрсем деп едім. Əбілқайыр ошақтың үш бұтын қосып (Үш жүзді айтьш отыр) тұрған шеңберін айырьш, Бек балаларын (Бек Арыс дегені ғой) бөліп жіберді. Амал не, күресуге дəрменім болмады. Елдің елдігін кетірген адам қашанда ит өліммен өлуі керек шығар.

—Ол ентігіп көпке дейін сөйлей алмай қальш, бір кездері барып қайта тіл қатты: — Сіз, бек, менің балам қатарлы жассыз ғой, - деді ол. Ал оның жылы (туган жылын айтьш отыр) қой болатын. Мені бала санайтьш. — Сіз елдін ел болғаньш көрерсіз. Төле, Қазыбек ағаларымды да сағынып жүрмін, осы аста көремш бе деп едім, Құдай оған жазбапты. Көрсең сəлем айт, көресіз ғой, күнде көресіз.

—Ол бұдан əрі Əбілқайырдың Кшд жүз Жағалбайлының ішін аранаран қылғаньш, содан бір ауыл Жағалбайлының ағайынымен өкпелесш Ертіс өңіріне, Баян тау маңына көшіп кеткенін айтты. Ол сəлден кейін Əбілқайырға тағы да оралып: "Көп асқанға бір апат, кесірлерге кірафат", - деген, "Орыстан болып жақының, Тапқан-ақ екен Əбілқайыр пақырың. Қатын патшадан бата алдың, Қалай болар екен ақырың?" - деп Бұқар мазақ етіп еді, ақыры солай болып барады ғой пақырдың", - деп сөзін тəмамдады. /\йтық та елім деп ещреген Төле би мен Қазбек сияқты ер еді.

378

Міне, Қазбек Бек Тауасарүлы Əйтеке бимен кездескенін осылай деп жазып кетшті. Ол нақты көзімен көргенін жазып кеткен ғой. Осыған орай менің байқағаным — Əйтеке биді 1700 жылы немесе 1722 жылы өлді, ол 56 жыл ғұмыр кешті деген болжамдар шындыққа келмейтін сияқты. Себебі 1744 тышқан жылы Қазбек Бек Тауасарүлы ентікпе аурумен ауырған Əйтекемен аста кездескенін айтып отырса, 1726 жылы кейін "Ордабасы" деп аталып кеткен жерде өткізілген үш жүздің кеңесіне Əйтеке би Төле би жəне Қазыбек билермен бірге қатысқан. Осы кеңес туралы да Қазбек Бек былай деп жазып кетіпті: — Осы жиын кеңесті Төле би, Қазбек би, Əйтеке би қатысып басқарды. Кеңесте Əбілқайырды Үш жүздің қолына қолбасшы етш сайлады, бірақ оны қазақтың бəрінің ханы деп жарияламаған еді. Өйткені оның хан сайлауына Əйтеке қарсы болды. Себебі, Əбілқайырдың ерлігін қазақ қатты бағалағанымен, ол тым өзімшіл, өте кекшіл болатын жəне ол халықтан бүрын үнемі өз қамын ойлап жүретін, тағы да бір əбестігі қалмақтан қатын алуға құмар еді. Сол жылы Сарысу бойында "Айран төгілген" жəне "Бүланты" деген жерде қалмақтармен қиян-кескі үрыс болды. Кіші жүзден келген қол жеті мыңдай еді, оны Əбілқайыр өзі басқарды. Ал жалпы қазақтан қырық төрт мың адам қатысып, үрыс туын билер Бөгенбайға көтертті. Үрыстың алғашқы үш күні жекпе-жекке шығу болды да, аяғы қырғын майданға айналды. Қазақтар жеңіске жетіп, сол соғыс болған дала бұдан былай "Қалмақ қырылған" атанды. Осы соғыс кезінде Əбілқайыр өзінің əскерлерімен соғысты тастап, бүкіл қазаққа хан етіп сайламады деп өкпелеп, майданнан шегініп "Ырғызға" кетіп қалды. Арада бір жыл өткенде Ресейдің қатын патшасы Аннаға хат жолдап, соның құзырына қарауға ыхтияр берді. Сондағы мақсаты орыс патшасы арқылы бүкіл қазақты өзіне бағындырып, Үш жүзге хан болу еді. Кейін Əбілқайырдың хатын пайдаланған Ресей Ор мен Електің бойына қамал орнатқан соң, Əбілқайырды керек ете қоймады. Əйтеке бидің Əбілқайыр туралы айтқаны осы уақиға болатын. Қазбек Бек Тауасарүлының "Қүндағүл қарияның асы" деп жазып отырғандағы Қүндағүл деген кісі-сол кезде ғүмыр кешкен адам. Əбілқайыр Ресей патшасы Аннаға хатты Қүндағүлүлы С ейтқүл мен Қөштайүлы Қүттымбет екеуін елшілікке жібергенде, солар арқылы беріп жіберіпті. Елшілерден хатты алған соң 1730 жылы Ресей патшасы Əбілқайырға М.Тевкелев бастаған елшілер жіберіп, келіссөз жүргізіп қайтуды тапсырған. Сол келіссөздің нəтижесінде 1731 жылы қазанда Əбілқайыр Ресей империясының қол астына кіргендігі жөнінде ант бергені тарихтан белгілі. Демек Əйтеке би 1726 жылы да, 1744 жылы да өлмеген, тірі екені көрініп түр. Ал Əбілқайырды Əйтеке би қарғыс айтқанындай, сол Қүндағүлдың асынан төрт жыл өткен соң, 1748 жылы Барақ сүлтан өлтірш тынды, себебі Əбілқайыр Барақ сүлтанға Қайыптың жібер379

ген кіресін жолда тонап алған еді, шатақ сонан шығып, Барақты Əбілқайыр өзіне қарсы қойып алды. Кейін 1750 жылы Барақты Қарнақтағы Монар Қожа "у" беріп өлтірді. Қожалар жиырма адамды, ішшде Барақ сұлтан да бар, мейман етті де, олардың тағамына "у" қосып берді. Олардың ұшеуі ғана өлді де басқасы аман қалды. Сол үшеудің бірі Барақ Султан еді. "Көп асқанға бір апат, кесірлерге кірафат" - деп Əйтекенің айтқан қарғысы келді де түрды. Сонда "Əйтеке би нақты қай жылы өлген?" деп сүрайсыз ғой. Теле бидің 93 жыл ғұмыр кешіп, Қазыбек биден сегіз жыл бұрын өлгені тарихтан белгілі, ал Қазыбек би 97 жыл жасап 1764 жылы дүниеден өткені рас. Менің ойымша Əйтеке би Қазбек биден бір жыл бұрын дүниеден өткен сияқты. Оған дəлел ретінде Қазыбек бидің қызы Қамқа сүлудың, Қазыбек Бек Тауасарүлы бастаған Үйсіндердің Қазыбек бидің өлгеннен кейінгі қырық күндік асына барғандағы айтқан жоқтауына назар аударсаңыз түсінікті болар деймін. Қамқаньщ жоқтауы: — О, дүние, үғлым-дау, Қарлыққан даусым жұлымдау, Төрт құлақты елімнің Бір қүлағы тағы жұлынды-ау! О, дүние, жалғансың, Əқемнен адыра қалғансың, Əкемді алып бұл күнде, Аяғымнан шалғансың. Үйсіннен келді адасың, Ол да сенің қандасың, Басыңды көтер, əкежан, Жəннаттамысың қайдасың? Айтып бір қайтем Тəукені, Ол да бір еді тау кені, Алып та кетті алдымен, Алланың салған Жəукені. Əуелгі биім Төле еді, Артық туған төл еді, Түптен тартып сөйлесе, Ғақылы дария, көл еді, Кім ойлаған дананы — Бір күні ол да өледі. Дүние қолдың кірі еді, Менің де əкем ірі еді, Маңдайындағы қазақтың, Төрт тіреуінің бірі еді. Төрттщ бірі Айтық-ты, Дүниеден ол да қайтыпты, Соңгы демін алғанда, Əкеме сəлем айтыпты. Ау, қазағым, сары жүртым, 380

Соңғысы төрттің қүлады, Барлық елің жылады, Барлық елің жылады..." - деп жоқтап, Қазыбек бидің ең соңынан өлгенін анық айтып отыр емес пе? Қамқаның жоқтауындағы елдің төрт қүлағы, төрт тіреуі деп айтып отырғаны — Тəукехан, Төле би, Қазыбек би, Əйтеке би еді. Осыған сəйкес, бірінші ретте 1718 жылы Тəукехан, екініш ретте 1756 жылы Төле би, үшінші ретте 1763 жылы Əйтеке би, төртінші ретте ең соңынан 1764 жылы Қазыбек би дүниеден өткендерін жоқтауға қосып айтқандығы көрініп түр. Енді Əйтеке бидің жерленген жері туралы Ш.Серікбаев: "1987 жəне 1990 жылдары Самарханд шаһарына барып жүргенде Жалаңтөс баһадүр қабіріне зиярат етумен қатар Əйтеке би туралы деректер іздестірген болатынмын. Ташкенттен Оңтүстік бетінде 75 шақырым жерде тұрған "Мыңтөбе" деген жерде "Сейіт баттал" жəне "Зеңгі ата" қабірлері бар. Айтушылар сөзіне қарағанда, осы жерде Əйтекенің де бейіті жатыр. Бейіт басында дұрыс белгі жоқ болганымен, сол жердегі "Қауыншы", "Шыназ" деген қалашықтардың отырықшы адамдары мүны біледі" - деп жазған болатын. Басқа дерек жоқ. Демек Əйтеке сол жерге жерленген деуге негіз бар. Дегенмен толық зерттеп, анықтап, нақтылауды қажет етеді. Енді Əйтеке бидің туған жылы туралы айтатын болсақ Қазыбек бек Тауасарұлы: "Ал оның жылы қой болатын. Мені бала санайтын," - деп жазьш кеткен емес пе? Оның қой жылы деп жазып отырғаны 1679 жыл еді. Сонда Əйтеке би Төле биден 16 жас (Төле 1663 жылы туған), Қазыбек биден 12 жас (Қазыбек 1667 жылы туған) кіші болып шығады. С.Толыбеков Əйтекені 84 жыл ғүмыр кешкен десе, Ш.Серікбаев "1763 жылы дүниеден өтті" деп жазыпты. Демек Əйтеке би 1679 жылы туып, 1763 жылы 84 жасында дүниеден өткен деп болжам жасауға негіз бар. Бірақ ол 1744 жылдан кейін, Қүндағұлдың асында Қазбек Бек Тауасарүлы көргендей ентікпе (астма) ауруына шалдығуына баиланысгы билік пен елдін əлеуметтік-саяси жүмыстарына араласа алмай көп жылдар бойы, дүниеден өткенше өзін күтіп, ешкіммен хабарласпай, томаға түйық отырып қалғаны өзінен өзі түсінікті болса керек. Əбіш Кекілбаевтың да "...Тек Əйтеке жайьшда дерек жоқ. ...Ол кезде Əйтекенің көзі тірі болмаса керек... Демек ол əлгі айтылып отырған кезеңнен көп бұрын ақыреттік болтан..." - деп болжам жасағаны осы Əйтекеңнің ауруға шалдығып отырып қалған кезеңі шығар. Енді аталық буынмен есептеп көрсек, Əйтеке қазіргі үрпақтан жоғары қарай санағанда он бірінші аталық буында түр. Əрбір аталық буын арасын ғылыми есеп бойынша 28,7 жыл деп алсақ, ол осыдан шамамен 316 жыл бүрын туған болып шығады, яғни 1995 жыл-316 жыл= 1679 жылы тутан деп шамалауға болады. Қорытып айтқанда, Қазбек Бек Тауасарүлы 1692-1776 жылдары ғүмыр кешкен кісі. Сол замандағы болған уақиғаларды көзімен көріп, өзі тікелей араласып, көргендерін баяндап, кітап 381

қа түсіріп жазып кеткен ғұлама адам. Демек мұны ешкім жоққа шығара алмайды. Осы деректерге сүйеніп Əйтеке би 56 жас емес, 84 жыл өмір сүріп, 1679-1763 жылдары ғүмыр кешкен деп нақты айтуға болады. Жалаңтөс батырдың немересі Дəулет те керемет киелі, əруақты кісі болыпты дейді. Ол үнемі қобызын қолынан тастамай жүретін бақсы болтан. Сондықтан оны "Дəулет бақсы" деп атаған. Дəулет бақсы Қосым Қожамен (шежіреішлердің айтуынша Қосым Қожа жеті өлікке жан беріп тірілткен дейді) айрылмас дос болған көрінеді, үнемі жұбын жазбай бірге жүретін болған. Дəулет бақсының керемет киелі, əруақты екенш көнекөз қариялардан есіткен Серікбай көкемнің мына əңгімесінен байқауға болар еді. Сол кездері Қазалы қаласының қасында, Сырдарияның сол жақ бетінде, Мортық деп аталатьш өткел түсында бір атақты адамның асына Дəулет бақсы мен Қосым Қожа шақырылыпты дейді. Қатты жел соғып түрған, күн суық, Сырдария тасулы болғандықтан өткелден өту аса қауіпті болыпты. Дəулет бақсының қасындағы адамдар өткелден өтуге жүрексініп, қорқьш, аз ойланып тұрьш: — Бір амалын өзіңіз тауып, арғы бетке өтуге ыңғайламасаңыз, күн кешігіп барады, - депті. Сонда Дəулет бақсы: — Арғы беттегі бізді шақырған ас жасаушыларға айқайлап хабар беріңіздер, бізді кіргізетін үйін, тартатын табағын, т.б. дайындап болып бізге хабар берсін. Ар жағын көреміз, бір амалы болар, - депті. Біраз уақыттан кейін арғы беттегі хабаршы айқайлап дайын екенін айтыпты. Сонан соң Дəулет бақсы қобызын сарнатып тарта бастапты. Ізінше адам айтса нанғысыз бір құбылыс пайда болыпты: қонақтарға дайындалған киіз үй жайылған дастарханы мен ас-табағымен бергі бетке өзінен-өзі көтеріліп келіп қоныпты. Ал ас-тағам желініп болғаннан кейін дұға оқылып, қайтадан қобызын тартқанда, киіз үй дастарханымен көтеріліп, арғы бетке қайта қоныпты. Осы астан кейін Дəулет бақсы, Қосым Қожа қасындағы жолдастарымен ауылына қайтып келе жатады. Жолда Дəулеттің бір қүрдасы оған əзілдеп: — Дəулет-ай, сенің қобызың болмаса жағдайыңды көрер едім. Бақсылығың, құдіретің қобызыңда ғой, - дейді. Сонда Дəулет, жан-жағына, қүрдасына бір қарап алып: — Олай болса менің қобызымды мына қасыңда өсіп түрған терек ағашқа байла, артын көре жатарсың, - дейді. Айтқанындай қобыз терек ағашқа байланады. Ешкімнің ойында ештеңе жоқ, астан қайтқан топ жолаушылар келе жатады. Бір кезде Дəулеттің əзілдеген қүрдасы артына қараса, бір қара түнек қүйын дауыл жақындап келіп қалыпты дейді. Енді не істеу керек?! Қүрдасы қатты қорқып, үрейленіп: "Астапыралла, астапыралла!" - деп ай қайлап, жанын қоярға жер таппай аласүрып, арпалысыпты.

382

Дəулет оған: — Иə, бейшара, əруақпен əзілдесіп саған не қажеті бар еді, енді мына менің атымның астына келіп, атыңнан түсіп, дереу тығыл, əйтпесе саған үлкен қауіп төніп тұр.

— Иə, əруақ, өзің кешір, - деп қүрдасы Дəулеттің атының астына тығылыпты. Сол кезде қобыз байланған терек Дəулеттің атының қасына ұшып келіп қүлапты, Дəулет қобызды теректен шешіп алып, шаңын сүртіп, мойнына асып алып, ауылына қарай жүре бершті. Осы кезде қара түнек дауыл басылып, қүрдасы аман қалыпты дейді. Міне, осындай киелі бабаларымыз: Дəулет бақсы, Қосым Қожа жəне Сартай би (хан) үшеуі Қазалының оңтүстігіндеп Қуандария бойында, Қазалыдан 70 км қашықтықта, Ақишан үйтамы қасындағы бір үлкен төбедегі қорымға жерленген, қатар жатыр. Сейітқүлұлы Матай -^ Мырзакелді, Тəуетай, Қорлыбай, Бекайдар, Қожамқүл. "ҚАРАСАҚАЛ" РУ БІРЛЕСТІП Үраны — Алдажар "Қарасақал" руы Сарбас, Пүсырман, Шіңгір болып үшке бөлінеді. Айнық -> Сарбас. Айнық — Əлім атамыздың бəйбіше-сінен туған, Құба əжеміздің кенже баласы еді. Сарбас -> Бақтыберлі, Была. Тегінболат -^ Пүсырман, Шіңгір. Сарбас, Пүсырман мен Шіңгірлердің шешесі бір. Осы үш баладан тараған үрпақтарды "Қарасақал" руы атап кеткен. Бірақ Сарбастан тараған үрпақтарда "Сарбас Қарасақал", ал Пүсырман мен Шің-гірден тараған үрпақтарды "Қарасақал" деп екіге бөліп айтады. Мүның бір өзіндік сыры шешуі бар. Қарасақал Ерімбет (Ермүхамбет) іпайыр: ... — Əлімде алты жүйе, бес Шекті көп, Айтатын əдетім жоқ сөзімді ептеп. Екеуі "Алты Əлімнің" "Қарасақал", Ішінде бізді айтады, "сарбасы" деп..." — өзі туралы жырмен таныстырып өткен ғой! Осы жырының бір жолында: ...Əлімнің ең кенжесі "Айнық-Сарбас"... - деп, Айнықтың Қүба əжеміздің кенже баласы екенін ескертіп кетіпті. Қалмақтармен болған бір соғыста Айнық баласы Сарбас пен екеуі түтқындалып, жау қолында кетіпті дейді. Жау қолында түтқында жүргенде Айнық қайтыс болыпты. Ал Сарбас сол түтқында жүріп үйленіп, қалмақтан қыз алып, оларга сіңіп, Майлы, Сайлы, Өзден, Өзен деген төрт балалы болыпты. Елден əкесімен бірге түтқындалып, он бір жасында кеткен Сарбас қалмақ арасында елу жылға жуық жүріпті. Бүлар түтқында383

лып хабарсыз кеткендіктен, біраз жыл өткен соң елде жесір қалған Айнықтың əйелін Тегінболатқа некелеп, елдегі туыстары қосыпты. Тегінболаттан Пүсырман мен Шіңгір атты екі балалы болыпты. Тегінболат — ірі денелі, сақалы қауғадай, қара мүртты, қараторы, сұсты, күшті-қайратты жігіт болса керек. Қалмақтармен болған бір соғыста батыр қимылдап, жауды қирата қырып өлтіріп, олардың бетін қайтарып көзге түсіпті. Сол сапары қазақтар жеңіске жетіпті. Сол күннен бастап оны сол соғысқа қатысқан басқалары: "Қара сақалды батыр жігіт" немесе қысқартып "Қарасақал" деп атап кетіпті. Қалмақ елінде жүрген Сарбас бір себептермен қылмысты болып қалыпты да, оны қалмақтар өлім жазасына кесіп, өлтірмекші болған екен дейді. Оны Сарбасқа бір жанашыр досы айтып білдіріпті. Сарбас сол түні жүйрік атына мініп, əйелімен төрт баласын тастап, алпыс бір жасында қашып шығып, еліне тартып кетіпті. Сол қашумен елге келіп қосылғанда, оны ешкім танымапты. Сол күні Қарамашаққа ас беріліп жатқан екен дейді. Ол өзін: "Айнықүлы Сарбаспын, қалмақтардан қашып шығып, елге келіп түрмын", - дегенде, жасы сексеннен асқан Қарамашақтың əйелі — əжеміз Сарбаспен жылап көрісіпті дейді. Сол астан кейін елдегі туыстары, өзара ақылдасып, құда түсіп, Сарбасқа əйел алып беріп, отау тігіп, алдына мал салып, Айнықтың ізінен бір шаңырақ етіп шығарыпты. Сарбастың бұл əйелінен екі бала — Бақтыберлі мен Была туыпты. Ал қалмақ ішінде қалған əйелі мен төрт баладан хабарсыз. Олардың үрпақтары қазір Монғолияда бір тайпа ел тұрады деген сыбыс əңгіме бар. Анық емес!.. САРБАС ҚАРАСАҚАЛ I. БАҚТЫБЕРЛІ Сарбас -> Бақтыберлі -> Əлібек, Медет -> Маңғытай, Мамыр.

1. Маңғытай -> Қүдайсүгір, Асан, Үсен, Əзберген, Ақпан. Қүдайсүгір -> Мырзакелді, Еремен, Сұлтанкелді. Мырзакелді -> Ақжігіт, Молжігіт, Жанжігіт, Қаракөз, Арық, Шағырай батыр, Шағыр, Шаңқара, Қарақ. Еремен -> Итемген, Қарымсақ, Қараторғай, Бозторғай, Төлеген, Бөлеген, Сарықалмақ, Таңатар, Қүншығар, Қуандық, Құндыз. Итемген -> Ақша, Бекше, Қабылан, Жолбарыс. Ақша -> Көлдейбек, Көлбай, Қалыш, Аманбай, Бүланбай. Көлдейбек -> Ермүхамбет (Ерімбет шайыр), Қосмамбет, Атантай, Атымтай, Ад аи. Ермүхамбет (Ерімбет) (1850-1911) -> бірінші əйелі Ханьгмнан — бір қызы болған, екінші əйелінен (əменгерлікпен алған Сапақ бидің тоқалы) — Махамбет, Қожахмет (Қожақ), 384

үшінші əйелі Балымнан — Ерфайыз, қызы — Қаршыға, төртінші əйелі Жағымталдан — Қүлахмет, қызы —Жария. Сырдың төменгі ағысы мен Арал өңірінде ғүмыр кешкен, Сыр сүлейлерінің арасында назым сөз бен ширатпа шумақтардың, ар-нау-толғаулар мен жыр-дастандардың, сондай-ақ жүмбақ айтыстың шьшайы шебері атанған, профессор дəрежесінде шатырхат-куəлік алған ақын, əрі молда Қөлдейбекүлы Ермүхамбет — Қарасақал Ерімбет осы кісі! Шырын сөздің шебері Ермүхамбет (Қарасақал Ерімбет) 1850 жылы сол кездегі Қарақалпақ елінің Шымбай уезінің Дəуқара болысындағы "Қошанқүм" деген жерде дүниеге келген. Ерімбет Қөлдейбектің кенжесі еді. Ол өзіне тетелес ағасы Адай екеуі атасы Ақша батыр мен əкесі Қөлдейбекке үқсаған ірі тұлғалы, өр мінезді екен. Əкесі Көлдейбек Жанқожа батырдың сарбаздарының бірі болған. Ол Жанқожаның ағасы Аңмырза батырдың Зəуре деген қызын алған. Ерімбет Ақмырза батырдың жиені болады. Ерімбет атақты ақын Балқы Базармен түстас ғүмыр кешіп, жас кезінен онымен етене таныс ағалы-інідей жақсы сыйласып өскен, Балқы Базар Ерімбеттен сегіз жас үлкен болатын. Ауыл молдасьшан шала хат таныған Ерімбет əкесінен қашьш, оқудан басқа арманы болмай, Хиуаға кетіп бара жатқан сауда керуенінеілесіп, сол жакта-түратын ағасы Адайдың үйін тауьш алып, білім алуға əбден қүмартқан жас бала медресе жағалап жүріп, төлейтін не малы не қаражаты болмағандықтан, ешкім айтпай-ақ, бір медресенің отыньш жарьш, күлін шығарьш, ауласьш тазартьш жүреді де, сонда оқьш жүрген балалардан бір жыл бойы түңде дəріс альш сауаттанады. Сөйтіп Əптиек, құран кітап оқи алатын дəрежеге жетеді. Оны сырттай бақылап жүрген үстаздардың бірі оны бір күні шақырып альш сөйлеседі де, медресеге оқуға қабылдатады. Қара жүмысьш істей жүріп ол үш жыл оқиды. Бірақ тегін оқытқысы келмеген медресе басшылары оны оқудан шығарьш жіберіпті. Дегенмен сол үш жылда біраз сауаттаньш, шығыс əдебиетінен сусындаған ол елге қайтады. Қазалы қаласьіна келген сон, Қызылқүмда Аманды деген бай мектеп аштырып, балаларьш оқытпақшы екенін естіп, сонда барады. Сол мектепте оның балаларьш оқытады. Сол жылдары байдың Ханым деген қызына көңілі кетіп, ол жүрегінің алғашқьі сезім-сырын былай деп хатқа түаріп, қызга беріпті: — Қыз Ханым, сіз жанапқа қетті хатым, Үялтпа, "Бүл қалай?!" деп, асылзатым. Түрмайды, өте шығар, баста дəурен, Баласың сөз мəнісін аңғаратын. Бүл күнде малы бардың сөзі үстем, Айырмайды жақсы-жаман, парасатын. Баласы Көлдейбектің -— мен Ерімбет, ,•-... Ер Ақша — білмек болсаң арғы затым. "Ақ сүңқар торга түскен, - деп естідім, — Қаламайды ата қосқан жамағатын". Малым жоқ айдап берер ата-анаңа, Сен үшін мен риза кетсе басым!

25-952

385

Ханым қыз хатты оқып, жас ақынды өзінің теңі санайтынын сездіріп, бірақ басы байлаулы екенін айтып, əзіл-қалжыңмен мынадай жауап қайтарыпты: Молданың жүзі жарық сөйлер сөзге, Сен жарлы не бересің, алсаң бізге?! Сыртыңнан атағыңа мен де қанық, Тыныш жүр, тілді алсаң, күдер үз де. Мен сені тең емес деп кемітпеймін, Ретсіз кеп көрініп көзге түспе. Аз күнде аттанамын бөтен жүртқа, Жүрерсің сырттан тілеп, алып еске! Сол жылы Ерімбет жиырма екі жаста болатын. Ханымды сол Қызылқүм өңіріндегі Кішкене руының Қожаназар деген ірі бай адамы өзінің сақау баласына елу жылқы қалың мал беріп айттырып қойған екен, "Аз күнде аттанамын бөтен жүртқа" деуінің мəнісі осы екенін Ерімбет біледі. Сонымен Ерімбет өлеңмен екінші рет хат жазады. Бұл хатқа Ханым: "Малы бар бай деп, Қожаназардың сақау баласына барып қор болғанымша, бір күн ғүмыр кешсем де, өзіңмен бірге болайын. Осы тамыздың он бесінші жүлдызында мені үзатады. Сол күні көшімнің жолын тос. Жолда ебін тауып қашайық. Ал əзірге əке-шешем де кінəланбай міндетінен қүтылып қалсын," - деп жауап қайтарады. Сөйтіп, 1872 жылы жолын күтіп түрған Ерімбет Ханымды жолдан ебін тауып алып қашады. Олар қашып келіп, он екі ата Байүлы руының Алаша тайпасынан Шөңке деген бір азаматының үйіне паналап жүреді. Ал Қожаназар Ханымның əкесіне кінə тага алмаған сон, бір жарым жыл бойы бүларды іздетіп, тауып алып, Ханымды ішіндегі алты айлық нəрестеге де қарамай, зорлықпен алып кетіп, сақау баласына қайтадан қосады. Қөп үзамай, барғасын Ханым қызды болады. Сол қыз "Ірі сүйекті, Ерімбеттен айнымайтын нағыз ботакөз екен" деп айтыпты кейін сол ауылға жолы түсіп барған Ерімбеттің ағасы Қосмамбет. Ханымнан жəне түңғыш сəбиінен айрылған ақын, Қазалыға қайтып оралады. "Қальщбас" болысына келіп, халықтың қолдауымен үш жылдай болыстың хатшысы қызметін атқарады. Кейін болыс болып сайланады. Болыстықтан түскеннен кейін аға мүрап болып қызмет істейді. Арық каналдар қаздырып, баубақша, егін ектіріп халыққа қамқорлық жасайды. Ерімбет Ханымнан кейін Сапақ бидің тоқалын əменгерлікпен алыпты. Онан соң жəне екі əйел алып, барлығы төрт əйелінен үрпақ қалдырған еді. Үрпақтарын осы шежіреде білгенімше жинап, қүрастырып жаздым. Махамбет (1883-1955 ж.ж.) -> Асан, қыздары — Қарлығаш, Мүқарама, Мағишат (Мақша). Бүлар Қарақалпақстанда Нөкісте түрады. Қожахмет (Қожақ) (1893-1946 жж.) -> Күнахмет (Күнебай), Мүзарап, қыздары — Мəдина, Рая. Бүлар Қазалыда түрады, ал Раясы — Тоқтакөпір ауданында.

386

Ерфайыз (1901-1945 жж.) -> бəйбішесінен — бір қыз, тоқалынан — Еділ (Нөкісте түрады), қызы — Клара (Қарақалпақстан да түрады). Қүлахмет (1900-1978 жж.) -> Едіге (Талғар қаласында түрады) Махамбеттің əйелі Жəнет Ғани Мүратбаевтың туған апасы болатын. Ол 1885-1972 жылдары ғүмыр кешіп 87 жасында дүниеден өтті. Ерімбет 1911 жылдың 25 мамырында бұрынғы Сырдария облысы, "Қалыңбас" болысы, 8-ауылда Қуаңдарияның жағасында өзі бала жас кезінен сыиласатын досы атақты Балқы Базар өлген соң оның денесін жууға қатысып, жүқпалы індет жүқтырып алып, ауырып (Балқы Базар жүқпалы індет ауруынан өлген, бірақ оны Ерімбеттер білмеген дейді) аулына жете алмай, жолда қайтыс болып кеткен дейді. Ол тірісінде тоғыз дастан (онан көп болуы мүмкін. Əзірге біздің білетініміз осы!) Көптеген тағылымдық-философиялық өлеңдер, діни танымдық жəне арнау-толғау өлеңдер мен жазба айтыс өлеңдер жазып қалдырған арқалы шоқтығы биік ақыншайыр еді. Жаны жаннатта, топырағы торқа болсын!! Қосмамбет -> Рахмет -> Əбдіхалық. Атантай -> Мүстафа, Келімбет. Атымтай -> Əлімбет -> Мираш. Адай -> Арзымбет, Самырат. Қалыш -> Түрсынмүрат -> Жалғас -> Оразғали, Ерғали, Бақьгг, Нүрлан. Бекше -> Қожа, Дабыл. Қабылан > Қарақүл. Жолбарыс -> Қəдірімбет, Рысбай. Əзберген -> Отарбай, Дауылбай. Отарбай -> Тоқтағүл -> Жауынтай, Қуанышбек, Жалбыр, Жамау. Дауылбай -> Жалдыбай, Малдыбай -> Жолдыбай, Тау. Жалдьібай -> Қайықбай, Қилыбай. 2. Мамыр -> Жидебай, Төлеш. Жидебай -> Мамырбай, Босбай. Төлеш -> Əмір, Сақау.

II. БЫЛА Сарбас -> Была -> Назым, Бəубек. 1. Назым -> Кенжебай -> Қүттықожа, Жанполат, Алқожа -> Бадан, Базарбай, Бейімбет. Қүттықожа -> Қеңгірбай, Сасық, Аманбай, Қожырбай, Кеңгірбай -> Айтуар, Қылышбай. Айтуар -> Малдыбай би -> Асқар, Басқар, Есен, Қүлжан, Төлеген, Бөлеген. Қылышбай -> Əділ, Əбдірейім, Төребай, Бейбіт. Əділ -> Төлеп, Қарабатыр, Ауған — О, Ақжан.

387

Төлеп -> Саржан, Бисен — О, Бүзау — О. Саржан -> Əлсейіт, Түйеші. Əлсейіт -> Өтеубай, Лайық -> Несіпбай, Серікбай. Өтеубай -> Махамбет -> Шаттық ■-> Əлсейіт. Түйеші -> Жарқымбай -> Ералы, Нұралы. Ералы -> Нүрболат, Ғалымжан, Ернүр, Бүркі. Ақжан -> бəйбішеден — Үябай — О, Қөкен, Байқадам, т о қ а л д а н — Ж ы л қ ы ш ы , А ш у б а й — О , А б а т . Көкен -> бəйбішесі Ақымнан — Қөздібай — О, Дүздібай — О, Жүндібай, Қəреген — О, тоқалы Қымбаттан — Мыңтүрған — О, Балжан — О, Ният — О, Балапан. Жүндібай -> Іскендір, Ідіріс. Іскендір -> Сəкен. Ідіріс -> Серік. Балапан -> Нəби, Қəни, Қуандық. Нəби -> Алмас, Ибраһиім. Алмас -> Болат, Қанат, Абылай. Ибраһиім -> Дəулет. Кəни -> Асқар, Асхат. Қуандық -> Шынтас, Жантас, Нүрлан, Ерлан. Байқадам -> Бозғүл, Бозша, Самса -> Тоқберген — О. Бозғүл -> Мақан, Югнус -> Мүхтар. Мақан -> Жəми, Қүдайберген, Нұрбай, Нүрадин. Жəми -> Серік. Қүдайберген ->' Мүхит. Бозша -> Жолмырза — О. Жылқышы -> Бектібай -> Орақ. Абат -> Жақсылық -> Мұхамбет, Уəли, Бақыт, Нұржігіт. Əбдірейім -> Аманжол, Меңдібек, Маймақ. Аманжол -> Дадабай — О, Жүріш — О. Меңдібек -> Қожахмёт, Ахмет, Тойбазар. Маймақ -> Үйрекбай -> Мансор, Ділда. Мансор — О. Ділда -> Əбдікəрім. Жанполат -> Бекберген, Шынберген, Кенжемəлі, Шақа. Бекберген ->Бекет, Бекіш, Малтай. 2. Бəубек -> Қадірқүл, Жарас, Ырыс, Сүлтанақ, Иіс. 1). Қадірқүл -> Сатьшалды -> Жандос -> Жəрімбет (Жəрекен). Жəрімбет -> Əлімбет, Əлсүйеу, Жансүйеу, Қөбен, Тойымбет. Əлімбет -> Иса, Муса, Молдахмет, Нүрахмет, Садуақас. Əлсүйеу -> Əбдірашит. Жансүйеу — О. Қөбен -> Қүттық, Қүрманай. Қүттық -> Асылбек.

2). Жарас — О. 3). Ырыс -> Қалматай, Сағындық >'Өміржан, Серкеш, Қалматай -> Рүстем, Жолдыбек.

■ ■■ 4). Сүлтанақ -> Қазнабат, Жанназар, Азнабат, Тойжасар, Есеней, Қаратышқан. Қазнабат -> Қыстау, Томай, Жабыр.

388

П Ү С Ы Р М А Н Тегінболатүлы Пүсырман -> Жансүгір, Шағай, Алау, Жəдігер, Ноғай. 1.Жансүгір-> Байқошқар, Нүрым (Қантөгер), Жəнібек (Жарас), Тоқтай, Бозбəйімбет. 1). Байқошқар -> Əлмамбет, Рыспамбет, Танабай, Ақылша. Əлмамбет —> Тоқай, Шоқай, Қонақбай -> Өтеулі, Құрым. Рыспамбет -> Қозы -> Жауқашты, Нүржау, Ел.қонды, Масыбай, Жанпейіс, Шектібай, Омар, Қозыбай. Ақылша -> Қедей, Рысбай, Айтқұл, Маңлыбай, Нұрмантай. Қедей -> Бөгембай -> Майлыбай, Далан, Жайық, Қүлтеке, Н а й з е к е , Ж ү л д ы з , Қ е н д е б а й , Ш ə к і р , Қ ө б е к . 2). Нүрым (Қантөгер) -> Жантөре, Саудабай, Қазанғап, Шабақ, Лекен, Салпан. Жантөре -> Адай, Дат, Даден. Адай -> Айтан -> Шермахан, Жармахан. Шермахан -> Омар, Айдарбеқ. Омар -> Сардарбек, Жуарбек, Манарбек, Мүратбек, Қонысбек, Түрсынбек. Айдарбек -> Шыбынтай, Төребай, Əбілтай. 3). Жəнібек (Жарас) -> Жəпек -> Батуша, Өтеміс, Шегенбай, Ілияс, Қайыпназар. Байтуша -> Шаңқа, Сағындық, Арғымбай. Өтеміс -> Муса, Таңберген, Зілқара, Ырзақүл, Махан.

4). Тоқтай -> Ораз, Наурыз, Дүйсен, Соқыр, Ораз -> Ібрайым -> Байтемір, Дарған, Байбатыр. 5). Бозбəйімбет -> Оразымбет, Мөңкебай, Қоспан, Мақаш, Нүрман, Қəрібай. Оразымбет -> Қүтымбет ->• Таңат, Таңат -> Меңдібай -> Жолдыбай, Нүралы, Түрке, Балта. Жолдыбай -> Байқуат, Сансызбай, Сүңгірбай, Қыдырбай. Байқуат -> Кəрібай, Жылқыбай, Тілеуберген, Тілеуімбет. Тілеуберген -> Нүржігіт -> Жарылқасын. Тілеувібет -> Барқьш, Жайшылық, Жаппасбай, Сеңгірбай, Құлпыбай, Сарыбай. Барқын -> Қүлмұрат -> Мирам. Ж а й ш ы л ы қ - > Ж и е н е й . Сансызбай -> Қүнбас, Маусім, Дүзелбай. Қүнбас -> Қоспан -> Жарбосын, Өмірзақ. Жарбосын -> Мұғыраж. Өмірзақ -> Төреғұл -> Базарбай. Мəусім -> Мақаш -> Дəулет -> Айтуған. Сүңгірбай -> Жүмағүл -> Тəшен, Еркімбай. Еркімбай -> Өтебай -> Нүржан, Нұрбол, Нүртай. Нұржан -> Қөпбай, Сартай, Қоңқабай. Нұрбол -> Қойтанбай. Нұртай -> Түрабай.

389

Нүралы -> Қосайдар -> Манабай, Үкібай. Манабай -> Өте -> Серікбай -> Жақсымұрат. Үкібай -> Құдайберген, Байзақ -> Тəжі -> Бердағы. Қүдайберген -> Муса -> Молдабатыр. Түрке -> Көлдей -> Оразбай -> Қанатбай. Балта -> Бекайдар -> Қилыбай -> Əбдікəрім -> Кемал. 2. Шагай -> бəйбішеден — Қарабас, Сатай, тоқалдан — Болық. 1). Болық -> Əлдеберлі, Тілеуберлі, Мəмет, Үмбет, Оразымбет, Тілеуімбет. Əлдеберлі -> Тасболат, Қосай, Ерсай. Қосай -> Кенжеғүл, Нарымбет. Тасболат -> Ақкісі, Бөрібай, Түменбай. Тілеуберлі -> Ерназар, Бекберген. Ерназар -> Бірназар, Бекмырза, Əлі, Кішкене, Түлға, Аңқьі. Бірназар -> Кетебай, Боздақ, Байшора, Ботыбай. Бекмырза -> Қалдан, Мейірман, Еркетай, Көрпебай, Қүланбай. Əлі -> Қонысбай, Қойшыбай, Қорасан, Сегізбай, Тоқбай. Мəмбет -> Салназар, Құдыс. Салназар -> Жапалақ, Жамансары, Айдар, Айман, Қүлбай, Орал. Жамансары -> Күнтеп -> Медер, Мыңжасар, Маубас. ШЩПР Тегінболатүлы Шінгір -> Құдайберді, Жарболды, Батан, Бүлай.

1. Қүдайберді -> Андабай, Қазым, Ырсай (Ырысай).

1). Андабай -> Жақсылық, Мүкетай. Жақсылық -> Жаймен. Мүкетай -> Қосбармақ, Құламаш. Қосбармақ -> Қелдібай.

2). Қазым -> Қожагелді, Берсүгір, Қожагелді -> Мойнақ, Төлеш.

3). ЬІрсай (Ырысай) -> Жаңғабыл, Жанас, Көлдей. Жанғабыл -> Шапай, Өтеген. Шапай -> Азнабай, Қошқар. Азнабай -> Наурызбай, Тақат. Қошқар -> Аққозы, Қойшаман, Қенжеаман, Сапақ, Шаған.

2. Жарболды -> Алдияр, Сүгір, Қарағүл, Ниязқүл, Құдияр.

1). Алдияр -> Телеке, Қойсоймас -> Ырсалы, Даңғылбай. Төлеке -> Ерназар, Сағындық, Дəнек, Көшек. 2). Сүгір -> Толыбай, Тоқтамыс, Бектеміс, Шаншар, Тоқырақ, Итқара. Бектеміс -> Жайсаң, Байпаң. Жайсаң -> Егеубай, Балғабай. Шаншар -> Байсал, Меңдібай. Байсал -> Ізжан, Қайырман. Тоқырақ -> Сексенбай -> Еспамбет -> Тұртай. Түртай -> Мыңжасар, Көбей, Бекет, Əбішбай. 3). Ниязқүл -> Кебек, Жасыбай. Кебек -> Орыс, Боран, Кедей, Қарт, Бəйел, Естек, Түрсығүл. Орыс -> Төлебай -> Байман -> Боранбай.

390

Боран -> Жұмали -> Бəлкембай -> Қаратай -> Жаңабай. Жасыбай -> бəйбішеден — Қүдас, Құдабай, Бек, Түтас — О, тоқалдан -> Үзақбай. Жасыбайүлы Қүдас -> Боқай -> бəйбішеден — Тарғын, Аманкелді — О, Тоқсанбай, тоқалдан — Сексенбай, Рахат. Сексенбай — О. Тарғын -> Дүрысбай, Мүсір, Əбілтай, Əбсадық — О. Дұрысбай -> Сұраған — О. Мүсір -> Кеңшілік, Есенгелді, Жайшылық. Кеңшілік -> Нүртуған, Айтуған, Айділда, Жанділда, Байділда, Нүрділда. Есенкелді -> Жаңабай, Байдрақ. Жайшылық -> Серікқали, Нүрғали. Əбілтай -> Түгел, Мүбəрəк, Қуандық, Қуантқан, Серік. Тоқсанбай -> Қоғамбай, Қыдыралы, Берекет. Қоғамбай -> Қуантқан. Қыдыралы -> Қеңес, Қуат, Шарапат, Қүрманай, Бақытжан. Берекет -> Ғани. Рахат -> Айдарбек, Бақыт. Жасыбайүлы Қүдабай -> Тілеп -> Жақып — О, Серікбай — О, Нақыпбай. Нақыпбай -> Жарылқасын — О, Қасым — О. Жасыбайүлы Беқ -> Төлеп -> Бөлекбай, Байқадам — О, Наурыз — О, Өтеген — О. Бөлекбай -> Бижан -> Азат -> Нағашыбай, Нағашығали. Нағашыбай -> Мүздыбай, Рыстығүл. Нағашығали -> Серікқали, Бибарыс Жасыбайүлы Үзақбай -> Дайрақүл, Досеке, Қосым. Дайрақүл -> Бақшақбай, Əбіш. Бақшақбай -> Қоныс, Реалы. Қоныс -> Алпысбек, Айжарық. Реалы -> Жəкебай, Жаңабай, Қүнжарық, Білəл. Əбіш -> Жайлау, Қайнар. Жайлау > Ойнар, Бауыржан, Сапар. Қайнар -> Айдарбек, Өмірбек, Тілеу, Еркін. Досеке -> Қылышбай, Бүзаубай. Қылышбай -> Ерімбет. Қосым -> Қенжебай -> Қалдыбай, Əлімбай. 3. Батан -> Қожамқүл, Күшік. Қожамқүл -> Елтезер, Қонақбай -> Атан, Дадан. Елтезер -> Түрымтай. Күшік -> Есен, Тоған. Есен -> Жомарт. Тоған -> Салмырза, Қелдəулет, Назарқұл, Шүйет. Салмырза -> Наймантай. Наймантай -> Маябақ, Қойайдар, Бекайдар, Жылқайдар, Айғыр, Берден. Маябақ ~> Ермек, Ізбан, Бура, Түяқ, Қожет. Қожет -> Жақсыбай, Кəрібай, Мүратбай, Салықбай, Боранқүл — О.

391

Мүратбай -> Ғани. (Ғани Мүратбаев осы кісі!) Қойайдар -> Төребай, Тəуірбай, Ақылбай, Орысбай. Төребай -> Қертай. Тəуірбай -> Бисембай -> Боқай, Сəмбет, Рыстығүл. Боқай;— О. Сəмбет -> Елеу, Қожақ, Қолан. Елеу -> Қапаш -> Омар, Серік, Сербай. Серік -> Аслан, Ерлан. Сербай -> Кеулімжай. Қожақ -> Қожабай -> Жарылқасьш, Əбілқасым, Нұрқасым. Қолан -> Айтбай, Сəтбай, Нарбай, Қуанышбай, Қайрат, Қуандық. Айтбай -> Ғани, Жомарт. Рыстығұл -> Қоңырбай, Ботабай. Қоңырбай -> Торыбай, Бөрібай, Таубай, Асқар, Асан, Үсен. Торыбай -> Жақсылық, Рүстем. Бөрібай -> Шыңғыс. Асқар -> Алдашбай, Сырбай. Үсен -> Жасүлан. Ботабай -> Абай, Абаш, Аман, Нүркен. Абай -> Абылай, Жалғасбай. Абаш -> Панабек. ҚАРАКЕСЕК (ҮЛАНАҚ — САСЫҚБАЙ) Үраны — Ақпан (əулие) Үланақ — Сасықбай -> Есіл, Тобыл (Тепер) Осы екі үлдан тараған үрпақтар "Қаракесек" руы атанып кеткен. Оның мəнісі былай еді дейді, Серікбай көкем: Қаракесек бай (Байсары, Əлім жəне Шөменңің əкесі) қартайған кезінде жас əйел алып, балалары Əлім мен Шөменнен белек отырыпты дейді. Бірақ бүл əйелінен бала болмайды да, Қаракесек атамыз Əлімнің тоқалы Күлтебикенің қолында болып, Үланақты — немересін сүйіп, қолына алып еркелетіп өаріпті. Қүлтебике əжеміз салақтау болса керек, үйі кір-қожалақ сасьш жататын еді дейді. Атамыз Үланақты, қүйрық-жалына қызылды-жасылды күлтелеп түмар таққан, əдемі көк сауырлап күмістен шегелеген ер салған, оюлы өрнекті жабу жапқан Қүнанға (атқа) мінгізіп қояды екен де, сол Қүлтебикеден туған немересін: "Күлтелі сасығым, осы балам бай болады, Сасық бай болады", - деп, алдына алып отырғанда бетінен сүйеді екен. Сонан ол бала (Үланақ) "Күлтелі Сасық", кейін "Сасықбай" атанып кетіпті. Ал сол Сасықбай (Үланақ) өз əкесі Əлімді атамай: "Мен Қаракесектің баласымьш", - деп, еркелеп өсіпті. Ер жеткен соң Үланаққа əйел алып беріп, Қаракесек бай Үланақтың əйелін — келінін жұмсап, осы үйде қартайып, өлгенде осы үйден шығарылып, Үланақ атасыньщ (Қаракесек байдың) шаңырағының егесі болып қалыпты. Осыган орай Үланақтың ұрпағы кейін атасының атымен "Қаракесек" руы атағын иемденіп қалыпты. Тобыл — "Қазантебер" немесе "Тепер" деп атанған. Оның мəнісі: Тобыл өте тентек болып өсіпті, əпербақан, үр да жық, мінезі 392

жағымсыз, бірбеткей бала екен дейді. Бірде Есіл мен Тобылға енші бөліп беріп, елге ас бергелі мал сойғызып астырып жатқанда, Тобыл өзіне бөлінген еншіге риза болмай, өкпелеп, ет асылып жатқан қазанды теуш төңкеріп кеткен көрінеді. Сонан бастап ол "Қазантебер", кейін "Тепер" атанып кетіпті, ал оның үрпақтары кейіннен "Тепер Қаракесек" руы атанған дейді. Үланақүлы Тобыл (Қазантебер немесе Тепер) -> Айнақ, Арық, Қоңыр.

1. Айнақ -> Көгей, Қозыайдар.

1) Көгей -> Жаналы, Кəшелек -> Жылқыайдар (киімді). Жылқайдарды жылқы айдап келе жатқанда жолдан тауып алған. Жаналы -> Қонақбай, Шеке. Қонақбай -> Əліқүл, Əйтек. Əліқұл -> Бердібай, Жолан, Қадыр, Бəйтік, Қайыпберді, Қожасар (Ее). Қадыр -> Сарша, Бозан. Шеке -> Шəуке, Жандр, Елбай, Ізбасар.

2) Қозайдар -> Əлжан.

2. Арық -> Шүрім -> Қойайдар. Тобылдың ("Тепер" Қаракесектің) үрпақтары Астрахань жағында түрады. Сондықтан оның үрпақтарын білетін ешкім болмағандықтан тарата алмадым. Өздері толықтырар! Үланақүлы Есіл -> Үңгіт, Жолай.

1. Үңгіт -> бəйбішеден — Табаншы, Естек, тоқалдан — Жақау батыр. Үңгіттің бəйбішесі екі бала туғаннан кейін (Табаншы, Естек) қайтыс болып кетіпті де, Үңгіт екінші рет Қарақыпшақ Қобыланды батырдың қарындасына үйленіпті, онан Жақау батыр туыпты.

1) Үңгітүлы Естек -> бəйбішеден — Кəдірқүл, Қүланшы, тоқалдан — Кешубай, Қалша. Қүланшы -> Дəулетқүл, Бесқара, Қенже, Ақпан (үранға айналған) əулие. Дəулетқүл -> Жақсылық -> Əзберген, Асан, Есжан -> Əлиқан. Бесқара -> Отаралы, Өтеген. Кенже -> Жалмағамбет, Қəдірқұл — О. Ақпан -> Мамыр, Қүйқа, Тышқан, Манда, Шотан. Шотан -> Тастемір, Сердальі, Қараман, Шектібай, Қартабай. Тастемір -> Жапатай -> Олжабай -> Қалымбет, Пірімбет. Қалымбет -> Есей — О. Пірімбет -> Нүржан — О, Өмірзақ, Жанүзақ, Əбдіразақ. Өмірзақ -> Дөңес — О, Жетес, Кеңес -> Қалжан, Ғалымжан, Мұрат, Сəтжан, Қайыржан, Қалижан. Қалжан -> Бекжан. Мүрат -> Эли. Жетес -> Алмас. Жанұзақ -> Бəйділда. Əбдіразақ -> Гаппар. Қараман -> Наужан, Науан, Наурызалы. Шектібай -> Қани.

393

Қартабай -> Шамша. Кешубай -> Мақан, Мықтыбай, Нармағамбет, Сисембай, Бисембай, Ізтілеу, Жаппасбай, Ораз. Мақан -> Əбілқан ақын. Мьщтыбай -> Жүбаназар. Жаппасбай -> Жаңабай. Ораз -> Қожабай. Бисембай -> Иман, Бəймен. Иман -> Жанəбіл. Бəймен -> Бəйекеш, Мақан, Махамбет, Сəрсенбай. Бəйекеш -> Ерназар, Елеу, Медеубай. Ерназар -> Оспан, Омар. Елеу -> Қуантқан, Мирамбек, Нүрлан, Шыңғыс, Аманкелді, Амантай. Медеубай -> Қуанышбай, Бисек, Есен. Махамбет -> Өтеш. Сəрсенбай -> Қошқарбай -> Жүбан > Берекет, Дəулет, Рысбек, қызы — Жансая. Мақан -> Қалдыбек — О, Серік — О. Жүбанның келіншегі Роза менің жұбайым Қарлығаньщ туған сіңілісі, яғни Жұбан менің бажам болады, ал оған қоса Жүбан маған алысырақ аталықтан санағанда жиен болады — шешесі Күлшара менің алтыншы аталықтан қосылатын туысымның қызы. Ізтілеу -> Тілеу -> Құлмырза -> Жанахмет, Нүрахмет, т.б. Құлмырза менің алтьшшы аталықтан қосылатын туысым Тоғыстың қарындасынан туған жиен. Қалша -> Ниязымбет, Оразымбет, Сағидан, Қүлбарақ -> Мырзабек.

2) Үңгітүлы Табаншы -> Оразалы, Əнес, Бижан, Елімбет. Оразалы -> Сабырбай. Əнес -> Қүлпыбай, Кеулімжай. Бижан -> Мəлік, Əбіл. Елімбет -> Қани ("Ақбас Қани") -> Кеңесбек (Сəбит — КГБ) Кеңесбек -> Талғат, Асылбек, Əділбек.

3) Үңгітүлы Жақау батыр -> бəйбішеден — Əтеке, тоқалы Нəбирадан — Аман, Түмен, екінші тоқалдан — Жақсылық, үшінші тоқалдан — Ноғай, Шоңай, Қалмақ ханыньщ қьвы Қасай тоқалдан — Қасаболат, Малайсары, Шой. Сонымен Жақау батыр бес əйелінен тоғыз балалы болған. Жақау батыр Қарақыпшақ Қобыланды батырға — нағашысына ұқсап нағыз батыр жігіт болып өсіпті. Жауға шапқанда "қырғидай" тиіп, жаудың бетін қайтаратын көрінеді. Жақау он алты жасқа толғанда, əдейілеп іздеп нағашысы Қобыландьшьщ аулына барыпты дейді. Онан ешкім жөн сүрамапты, өзі де өзін таныстъфып ештеңе айтпай, көптің бірі болып жүре беріпті. Қыс өтіп, қар еріп, көктем шығатын кезде Жақау жылқышыларға қосьш баққызып қойған атын алдырып, ерттеп еліне қайтқалы жатқанда Қобыланды шал: "Сен бала, былтыр келдің, биыл 394

кетейін деп түрсың, неғып жүрген жансың?" - деп сүрапты. Сонда Жақау: "Мен сенің жиенің боламьш, Сіздің қарындасыңыздан туған баламын, нағашымның — Сіздің ауылға əдейі іздеп былтыр келіп едім, менен ешкім жөн сұрамады, енді еліме қайтқалы тұрмын", - деп жауап беріпті. Қобыланды шал ойланып түрьш, онша мəн беріңкіремей, ашыла қоймай: "Онда, мал алып қайта ғой!" депті. Осы кезде Жақау атына мініп, үндемей жүре беріпті. Сонда Қобыланды қасындағыларға қарап: "Мына баланың артьшан қарап бақыландар, байқаңдар! Қетіп бара жатқанда, атын тебінбес, атын қамшыламас, артьша қайырылып қарамас. Осы айтқаным тура келсе, кері шақырып əкеліңдер", - депті. Айтқанындай солай болады да, баланы кері шақырып Қобыландыға альш келеді. Оның жиендігіне сеніңкіремей түрған Қобыланды сонда: "Жиен болсаң боларсың, мьша сауытты киіп кет, саған сыйға бергенім", - деп өзінің сауытын берген екен дейді. Кейін Жақау батыр сол сауытты киіп, бірнеше рет жауға шапқан екен дейді. Өлерінде сауытын үлы Қасаболатқа қалдырыпты, ал қазір қайда, кімде екенін білмеймін деп Серікбай көкем айтьш отыратын еді. Себебі Серікбай көкемнің туп нағашысы осы "Қаракесектер" болатын. Сонда көкем нағашыларын үлкен мақтанышпен айтьш, есіне түаріп, дүға етіп отырады екенау!? Ол əруақтардың жаңдары жəннатта болсын! Жақау батыр бірнеше əйел алған көрінеді. Бəйбішеден Əтеке деген балалы болыпты, онан Аталық, онан Тінібектуыпты. Жақау батыр қалмақтармен соғыста жүргенде бəйбішесі қайтыс болыпты. Ағайындары Жақауға сыртынан үйінде қызметші болып жүрген Нəбира деген қызды əйелдікке үйғарып қойыпты. Соғыстан қайтып оралған ол ағайындарының үйғарымына мақүлдасып, сол қызды əйелдікке алыпты. Сол Нəбира тоқалдан Аман мен Түмен деген екі балалы болыпты. Қайтыс болған бүрынғы бəйбішесінің төркіндері Нəбираны Жақауға қосыпты деген сөзді естіп, келіп: "Қызымның ақ төсегін есікте жүрген күңге бастырмаймын", - деп, үйіндегі екінші қызын (балдызын) Жақауға əйелдікке беріпті. Осы əйелінен Жақсылық деген ұл туыпты. Онан кейін Жақау төртінші əйел алған көрінеді. Бүл əйелінен Ноғай, Шоңай деген екі балалы болыпты. Бір соғыста күймелі арбасымен Қалмақ ханының Қасай, Жекей деген екі қыздары түтқындалып, Жақау батырдың қолына түседі. Жеқейді Шыңғыс атамыз тауып алып бала қылған Қалудың (Мəкудің) үлы Бөлекке тоқалдыққа береді де, Қасай қызды Жақау батыр өзі тоқалдыққа алыпты. Осы əйелі Қасайдан Қасаболат, Малайсары жəне Шой деген үш үлды болыпты. Осы үш үлдан тараған ұрпақтар өздерін "Қасай Қаракесеқпіз" деп шешесінің атымен ру атандырған дейді. Кейбір шежіреші қарттар Ноғай мен Шоңайды да сол Қасай мен Жекей қыздармен бірге қалмақтан түтқындап əкелген киімді балалары еді дейді. Оның рас, өтірігін бір Алла біледі, біз қасында жоқпыз, көргеніміз жоқ?! Жақауүлы Əтеке -> Аталық -> Тінібек -> Орақ, Қошаман, Тілес. Орақ -> Артықбай -> Қожаназар ишан, Ақназар, Бекназар. Қожаназар -> Əбдікəрім, Əбдіраман, Əбсаттар.

395

396

Ақназар -> Эли, Бекмағамбет, Нүрмағамбет. Бекназар —> Ахмет. Қошаман -> Қалнияз ->.Бисенбай -> Жұмабай, Жəнебер, Жанаяр, Жеткербай. Тілес -> Ақай -> Ақтан батыр, Шортай. Ақтан батыр осы кісі! Ақтан батыр —> Айқасқа —> Бисен -> Əлжан, Төлеген, Аман, Амангали. Шортай -> Нұр -> Қошқар, Тоқпан. Қошқар -> Жолдасбай, Махамбет, Сүлеймен. Жолдасбай —> Файзулла -> Арман, Ерлан. Махамбет -> Файыз, Қалила, Əбдиман, Қыдырқожа. Сүлеймен —> Сапан —> Жетес. Тоқпан -> Əжібай, Асан —> Қүдайберген — О. Əжібай -> Алдажар, Мөберек — О, Сүлтанай. Алдажар -> Ғани, Жасарал, Аманкелді. Сұлтанай -> Жомарт, Марат, Қанат. Жақауүлы Түмен —> Мамбет, Талап, Қарабас. Мамбет -> Көбен, Балтабай, Шалабай, Кішімтай, Қитар, Жақсылықбай, Орынбасар, Баймүрат, Əлмүрат, Мақатай, Өтеш, Жолтай, Əбіл, Кəрібай, Жеткерген. Кəрібай -> Қуат. Талап -> Санай, Қызай, Жоламан, Жолақ, Сағымбай, Тоғымбай, Жиеншора. Санай -> Мүхтар. Жолақ —> Өтен. Қарабас -> Бейіс, Жақсыбай, Киізбай, Жатай. Бейіс —> Дастан. Жақсыбай —> Шатай. Киізбай —> Күртебай. Жатай -> Қазбек, Есімхан. Жақауүлы Жақсылық -> Асан, Айбас. Асан —> Аман —> Сүлтан (Аманов Сүлтан — бүрынғы Қызылорданың Обком партиясының Ш-хатшысы болған осы кісі!) Айбас —> Елеукеш —> Орынбай, Боранбай, Садық. Жақауүлы Ноғай —> Шеңгербай, Кішкенебай, Байсалбай, Есперлі, Лақа, Шүңгір, Шақа. Шеңгербай -> Жиеналы —> Бозғұл. Кішқенебай -> Орынбай, Мақан, Бисембай -> Əскербек, Орынбай -> Қожақ. Байсалбай -> Нүрмақан, Дəулетбай, Дəулетбол. у-Нүрмақан -> Қасым -^ Еркін, Еділ, Жайық, Темірбек, Марат. Дəулетбай —> Қази. Есперлі -> Тілеубай, Балғабай, Балқыбай, Мүлкібай, Түлкібай. Түлкібай —> Жабай, Қүнбас, Шүқырбас, Қалііақ, Орьшбай. Жабай —> Балшанбай -> Аман, Есен. Күнбас ~> Төбаяқ, Кейкі -> Үсен -> Самүрат, Бəйет. Бəйет —> Жүбатқан, Үнатқан, Қуантқан, Өнерпаз. Шүқырбас -* Бекжан, Бектұрған. Қалпақ —> Аяп, Артықбай, Ерекен — О, Тілеуберген,

Əбдібай, Əбдіраман, Есіркеп, Қойбағар. Аяп -> Мүстафа -> Махамбет, Əлмұрат. Махамбет -> Атақан, Əуезқан. Артықбай -> Көшербай, Көшекбай. Тілеуберген -> Сырбай > Мүратбай, Жұмабай, Жұмабек. Есіркеп -> Сəду, Сартым, Жақас, Ізім. Жақас -> Қуаныш. Ізім -> Аймүхамбет. Қойбағар -> Молдағали -> О. Лақа -> Қүрманай -> Сансызбай, Қуанышбай. Шүңгір -> Əзберген, Бекберген, Нүржан. Шақа -> Сақтаған, Ілияс, Қамбар, Жаймырза, Əлмырза. Сақтаған -> Мырзабек. Ілияс -> Қуаныш. Өлмырза -> Қиынбай. Жақауүлы Шоңай -> Бөрібай, Бердалы, Сабдалы, Сары, Бостан, Байыс. Бөрібай -> Бикелді -^ Төлеп, Дүңкі, Пірімжар. Төлеп —> Нысан емші, Қадыр, Алпыс. Нысан ч> Медеубай, Келжан, Махамбетжан, Пақырадин, Түсеке, Ораз. Алпыс -> Иса, Қаршыға. Қаршыға -> Қамбар, Айдар, Жайнар, Гайдар. Дүңкі > Дабыл -> Толыбай. Пірімжар -> Бақытжан, Жақсыбай, Бердалы -> Дəуіт, Болпы, Айтөре, Жантөре, Қаралтай — О, Қазанбай, Сазанбай. Дəуіт -> Мақан, Махамбетали, Махамбетжан Мақан -^ Айдынбай, Сансызбай, Муса, Нүсқа. Сансызбай > Бижан, Қүлжан, Нүржан, Жақсыбай. Жақсыбай -> Төрежан, Лепес. Төрежан -> Сейдалы -> Қалдыбек, Бауыржан. Лепес -> Əбдіғани (Эбен) -> Берік. Болпы -> Тықыбай ->• Түрымбет -> Қожабай, Төлеш, Киікбай. Қожабай -> Қуаныш, Жүбаныш. ' Айтөре -> Жаңаберген, Бағыберген, Жасан, Шалабай. Жаңаберген -> Бүркітбай, Көшкінб'ай, Төлеу, Төлебай. Көшкінбай -> Қаржаубай, Жайлаубай -> Өтеген. Бағыберген -> Рахмет, Төлеген, Эбен, Кəрібай. Шалабай -> Жібекалы -> Аманжол, Лайық Дəулетжан, Мəмбетжан, Махамбетали.

■ Жантөре -> Айтжан, Мұбарақ, Мүсілім (Қарақалпақстанда түрады). Қазанбай -> Алдамүрат -> Жанділда, Зейнолла, Ізатулла, Мирамбек. Сазанбай -> Қүлбас, Итбас, Күнбас. Қүлбас -> Əлжан, Бекжан -> Тоқтар, Махамбетжан, Жадырасын, Қүлпыбай. Əлжан -> Жанасыл, Жарылқасын. Күңбас '-> Байүзақ, Қожалық, Досымбет, Досым, Жанкүшік.

397

Байүзақ -> Жадырасын, Əбілқасым, Ерқасым, Нүрқасым. Жанкүшік -> Əбді, Ахмет, Бəйділда (Бəйен). Əбді -> Бақытжан. Ахмет -> Асан. Байділда (Бəйен) ->Хасан, Хамит, Сəбитжан, Ислам. Сабдалы -> Шеңгелбай, Барақбай, Көшекбай, Айтбай, Кішкенебай. Шеңгелбай -> Есеналы, Жиеналы, Жиеней, Шектібай -> Қани. Барақбай -> Мырзалы, Мырзағұл, Əжмағамбет, Базарбай, Қүдайберген. Айтбай -> Нүралы, Нүрбай, Ертуған. Кішкенебай -> Өрікбай, Қожақ. Сары -> Құлбосын, Жүбаназар. Бостан -> Жарық, Ыбырайым — О, Беріш -> Сүгіралы. Сүгіралы -> Дəрібай, Жалғасбай, Кемаладин, Шыман, Шымберген. Байыс -> Қойшыбай, Нүрымбет, Махамбет, Нүрлыбай, Жеткерген, Əзберген, Жақсылық, Сүлеймен. Қойшыбай -> Лайық, Нағашыбай, Жиенбай. Нұрымбет -> Ахат. Нүрлыбай -> Райымберген. Жақауүлы Қасаболат -> Бесбатыр, Балық, Қайдауыл, Қүрым, Қүдайберді, Меңдіқұл, Тілеуімбет. Қүдайберді -> Сабыншы -> Түнбе -> Бармақ -> Мəмбет. Мəмбет -> Жəкен -> Бекмағамбет -> Жаңабай. Меңдіқүл -> Қоныс. Жақауүлы Малайсары -> Пішай, Қойсары, Абахан, Қалматай. Шшай -> Жəнібек, Жəніке, Мүрат, Өте, Қозыбақ, Əлібек. Жəнібек -> Пашен, Қөлдей -> Ахау. Жəніке -> Нұрмахан -> Əлихан. Əлібек -> Сəдібек -> Мүса. Қозыбақ -> Қойбағар, Əмірхан. Қойсары -> Назар, Қосым, Жанжігіт, Үмбет. Қойсарыүлы Назар -> Ақкісі, Тауан. Ақкісі -> Сейсалы, Байсалы, Ырсалы. Тауан -> Мəстек, Көшкін -> Қуантай. Мəстек -> Түрымбет -> Жарбол -> Қүлмағамбет. Қойсарыүлы Қосым -> Жомарт, Шоқа. Жомарт -> Жайнақ, Орақ, Арал. Жайнақ -> Сартай, Қызылбай, Дүйсе, Жетібай, Аман, Сартай -> Наурызбай, Шəкім. Жетібай -> Қосжан, Кəдір. Аман -> Ниетбай. Орақ -> Тəжі, Есқара, Ізғара. Тəжі -> Оразалы, Мүстафа, Қиту. Ізғара -> Үйсембі, Тілеуберген, Бисембі, Сəрсенбі. Арал -> Қылыш, Нақай -> Ахмет, Айтмағамбет. Қылыш -> Бірімқұл, Тəуірбай, Шоңай. Бірімқүл -> Айбосын -> Дəуренбек.

398

Дəуренбек -> Шыңғыс, Кішкене, Жақау. Тəуірбай -> Жақып -> Молдабек. Шоқа -> Түрке. Қойсарыүлы Жанжігіт -> Ертанас, Байтанас -> Жортбас -> Жарылғасын, Сатен, Кəрібай. Жарылғасьш -> Дəрібай -> Орынбас -> Қалу. Қойсарыүлы Үмбет -> Жақас -> Малдыбай, Таңсықбай, Қарахан. Абахан -> Қаражан -> Баян, Бердіңқұл, Шуақ, Айдынбай, Мықтыбай, Алтыбай. Бердіңқүл -> Аманбай, Жаманбай. Аманбай -> Елкей, Əбіш, Сыдық, Омар, Оспан -> Серік. Сыдық -> Мүқаш, Сабырбай — О, Сабыралы — О, Жүбан, Қуат, Мүрат. Республикаға белгілі күйші, композитор, ақын, жырау, Бүкілодақтық фестивадардың лауреаты (СССР кезінде), Астана естелік медалінің иегері Мүрат Сыдықов осы кісі! Мүқаш -> Жүмамүрат -> Болатбек, Қайрат. Жүбан -> Жетес, Жарас, Жанас. Қуат -> Татран руынан Шалабайдың баласы еді, Сыдыққа келіп бала болып кеткен! Мүрат ->Жандос, Төлеген, Айдос. Омар -> Темірбай, Шамшырақ, Сахи. Қалматай -> Əжмағамбет-> Баикісі, Қарабас, Нүр, Сəмен, Бесім, Шолан, Наурызбай. Жақауүлы Шой -> Қөмекəлі -> Қалыбай, Бегімбет, Жанай.

2. Жолай -> Есенкелді -> Назар, Бекназар, Байыс, Байбағыс, Дүйсен (Кемпір). Назар -> Еңсепбай, Қырықбіртиін, Есжан, Əбіл. Қырықбіртиін -> Эбен. Есжан -> Дəулет, Майданбай. Бекназар -> үрпақтары Ақтөбе облысының Ырғыз ауданында түрады дейді, бізде оны білетіндер жоқ болды, тарата алмадым. Байыс -> Махамбет -> Сағымбай -> Жанұзақ. Байбағыс -> Сүлеймен, Шөмен, Жəке. Сүлеймен -> Жүбанышбай, Нүршадин. Жəке -> Қалымбет -> Ыхлас. Дүйсен (Қемпір) -> Қаракөз, Өбеген, Қүба, Мырзаш, Нүрым. Қаракөз -> Бейбіт -> Егізбай болыс. Өбеген -> Сатым -> Мырза, Өтеу, Алпысбай. Мырза ->Жеткерген. Қүба -> Бисен. Мырзаш -> Тəуекел, Муафақ. Тəуекел -> Жанділда. Нүрым -> Бəйкүшік, Сүйіндік, Айтқүл. Бəйкүшік -> Қенжебай -> Баеке, Биеке, Сүраған, Тілеген, Тілес, Əбдіхалық. Сүйіндік -> Құрманбек, Елшібай -> Үсен. Айтқүл -> Медет -> Кəдеш, Оспан.

399

ШӨМЕКЕЙ Шөмен -> бəйбішеден — Дөйіт — О, Шөмекей, ал жеңгелей алған əйелі Кетебикеден — Түменқожа. Түменқожа ұрпақтары "Қара Кете" руы атанып кеткен* Бұл туралы жоғарыда "Кете" руын таратқанда қосып жазған болатынмын. Енді Шөменүлы Шөмекей ұрпақтарын таратып көрелік. Дөйіттен үрпақ болмапты. Ол əруақты, қасиетті текті, сыйлы кісі болыпты дейді. Дөйіт дүниеден өткеннен кейін Шөмекей ағасының атын мəңгі есте сақтау, өшірмеу мақсатында ел-жүртын жинап ас беріп, "Дөйт!" деп үрандатып ат шаптырып бəйгеге біраз мал беріпті. Осыдан бастап "Дөйт!" Шөмекей руының үрпақтарының үранына айналып кетіпті. Шөмекей -> Тоқа, Көнек, Асбан, Бозғүл. Тоқа мен Көнек малдары көп бай болыпты да далалықта түрыпты, ал Асбан мен Бозғүл жіарлылау, қалада түрыпты. Бір жылы жау-барымташылар келіп, Тоқа мен Көнекті жас балаларымен қоса өлтіріп, малдарын алып кетіпті, ал екеуінің əйелдері жасырьшьш, жаудан аман қалыпты. Сол аман қалған екі жесір əйел екіқабат екен дейді. Екеуі екі үл туыпты, оларға Тоқабай жəне Көиекбай деп ат қойыпты. Тоқабай мен Көнекбай ер жетіп үйленіп, Тоқа мен Көнек үрпақтары сол екі баладан туып, үрпақтап өсіпті дейді.

1. ТОҚА Тоқа -> Тоқабай -> Есқара, Қармыс, Бегім (Бескем). Есқара -> Қүнту, Шертпе, Қалақ, Айбас, Айтқүл. Күнту -> Арзықүл, Ырсымбет, Аткелтір. Арзықүл -> Бəубек -> Абан, Ақбан. Ақбан -> Сəтбай -> Сауда. Айбас ->Жаутай, Қалматай, Тілес. Қалматай -> Сатай -> Əлдеберген -> Тілен, Қылышбай, Күсен, Айтқожа, Алашбай. Қармыс -> Ескі, Жаңа. Ескі -> Италмас батыр -> Аман, Елемес батырлар, Жаңа -> Баймүрат -> Айбалта, Найза, Қылыш( Ақбалта, Жанбалта, Қөшер.

• Бегім (Бескем) -> Сарт, Бетікей, Төкей. Бетікей -> Бабеке, Тілеке, Досқұл.

2. ҚӨНЕК Көнек -> Көнекбай -> Қадірбек -> Алшағыр. Алшағыр -> Ағысай, Меңсай Ағысай -> Жаукөнек. Меңсай -> Байкөнек. Жаукөнек -> Қүлшық, Болсай, Бегісай.

400

Құлшық -> Аяз, Самай. Аяз -> Бабан, Бабатай, Бөдене. Самай -> Жиенбет, Жиенбай, Қарабас, Жиеналы. Жиенбет -> Қабылан, Баташ, Сегіз, Жолбарыс, Жылкелді. Баташ -> Өлмесек, Нүртай, Бекнияз. Өлмесек -> Өзбек, Бердібек. Нұртай -> Бақыт, Қуаныш. Сегіз -> Отаралы, Даулыбай. Отаралы -> Жолмырза, Жолшара. Жолмырза -> Бақыт, Орынбасар. Жолшара -> Тілепберген, Тілес. Жолбарыс -> Қалақеш -> Аман. Жылкелді -> Бек -> Əуес, Олжабай. Əуес -> Байман (1909 ж.т.), Бəжен (1911 ж.т.), Ақан (1922 ж.т.), Сыдық — О. Байман -> Ордағали, Аман, Есқали, Амандос, Төребай — бəйбішеден, Əлібай, Қөлбай — екінші əйелінен туған. Бəжен -> Жолжан (1939 ж.т.), Амандық (1941 ж.т.), Молшылық (1947 ж.т.), Балжан (қыз 1951 ж.т.), Қошан (1955 ж.т.), Жолдыбай (1957 ж.т.). Жолжан -> Самат, Алмат, Қанат, Таңат. Амандық -> Марат, Талғат. Қошан -> Нұрбек, қыз — Назгүл. Жолдыбай -> Серікбол, Сағыныш. Ақан -> Мүханбет (Мүхан) -> Абылай. Байкөнек -> Қүдайберді, Қошқар. Құдайберді -> Қырықмылтық. Қошқар -> Маңғытай, Сасықбай, Бестаз. Маңғытай -> Жайықбай, Бүхарбай, Сүлтай, Қосқүлақ, Қенжебай. Жайықбай -> Уатай, Қаражан, Жолмырза. Бестаз -> Дайра -> Əлшағыр, Мұнарбай, Дəуғара. Дəуғара -> Есмақан -> Əшім, Байсымақ. Əшім -> Қыпшақбай, Жалғасбай. Жалғасбай -> Тəждəулет.

3. АСБАН Асбан -> Есмамбет, Айтмамбет, Бекмамбет, Қойт, Қүлжан, Андасейт. Есмамбет -> Бұғанай, Тоқмамбет, Жантін. Бұғанай -> Аю, Сырым, Кішкенем. (Сырымəулиеосыкісі) Тоқмамбет -> Айтқожа, Айтқүл, Қоңыртай, Меңлік, Төлес, Сарбас. Айтқүл -> Мəлік, Қарабас, Есім, Жəнібек. Жəнібек -> Кедей, Ханкелді, Қайып, Қүлтай. Қедей -> Қосқүлақ би, Қойшыбай, Байғара, Сəден, Назар. Қосқүлақ би -> Жарас, Талас, Манас, Қитар. Талас -> Əйбек би -> Бақа би. Бақа би -> Əбілтай, Айтуар.

26-952

401

Андасейіт -> Айса, Маиса Айса -> Байсейт, Келеке -> Наурызбай -> Қарасаңал батыр. Байсейт -> Нияз. Атақты Балқы Базар жырау-ақын бір болыстың жаласымен Қазалы қаласының абақтысына түсіп қалып жатса, абақтының қасынан өтетін көшемен өтіп бара жатқан Бақа биді терезеден көріп, оған Базар сөз қатады: — Ассалаумағалейкум, Айбектің батыр Бақасы! Шөменнің алтын сақасы! Жақсы сөзбен ашылар Көңілдің қайғы-қапасы. Жадыңа дүрыс алмасаң, Қөзіңнің қырын салмасаң, Қайратты туған Би-аға, Арлаған Базар ініңнің — Болмай тұр еркін сапасы... ...Ежелден халыққа жол айтқан, Жəнібекұлы Кедейсің. Бір істі алсаң ойыңа, Ермейтін жан жоқ жолыңа. Азды көпке теңейсің, Қамқор болып ғаріпке, Қысылғандарға қол беріп, Əруақша желеп-жебейсің. Аждаһадай айбатың, Жолбарыстай қайратың, Өзіне тайлас дұшпанға, Оғыңды қарсы кезейсің. Таң шабытың келгенде Аш бөрідей кез келсе Кімді аунатып жемейсің... ...Қысылған мендей ініңді Бір жолға, Бапа-ау, демейсің! - депті (Базар жырау) Осы жолдардан Бақа бидің кім екенін, қандай адам болғанын толық аңғаруға болар! Бақа би Балқы Базардың осы айтқанын тыңдап болып, ертеңіне оның қарызын төлеп, оны абақтыдан шығарып алып, босаттырып жіберіпті.

4. БОЗҒҮЛ Бозғұл -> бəйбішесінен — бала болмай Қаратамыр деген баланы асырап алып бауырына басыпты дейді, тоқалынан — Көлдей. Қаратамыр -> Жолай, Қожас.

402

1). Жолай -> Кəлпе -> Тұрма, Ойым, Жолым, Қанай. 2). Қожас -> Қоңыр, Бəкен, Қүттықай, Сəметей. Қоңыр -> Қойлы (Кескекті), Қоныс (Аю). Қоныс -> Жиенəлі -> Қыстаубай батыр -> Алдамжар. Алдамжар -> Наурызбай -> Рыспамбет. Бəкен -> Айтан, Сары, Өтеміс, Қараболат, Ақболат. Өтеміс -> Жəнібек, Түркі. Қүттықай -> Есенғүл, Былғақ, Қайдауыл, Жалаң. Есенғүл -> Берді, Ақсақ, Мамыр, Өстемір, Тастемір, Қалыбай, Шерубай, Қешубай, Қошқарбай, Маймалық, Бөгембай, Айбас. Қалыбай -> Салпақ, Есбол. Кешубай -> Күншығар, Күнту, Борамбай, Арғысын. Қүншығар -> Тоқабай, Əжібай -> Күзембай, Қызылбай, Өстемір -> Бердалы, Сердалы, Былғақ -> Бəйімбет, Қазымбет, Тəттімбет, Мəмбет, Өтей. Тəттімбет -> Ерназар, Қожа. Ерназар -> Айтілес, Жантілес, Айтуар, Қүнтуар би, Сары, Байбол, Ізбасар, Шуаш, Темір би. Күнтуар би -> Түяқ би, Мүрат би, Аманжол, Мосқал, Отарбай, Тəуірбай.

Түяқ би -> Өнербай, Өсербай, Қарлыбай. Мүрат би ~> Пыніан батыр, Ағытай би, Жаңабай, Қуантай, Бəйтен, Бердібек Пышан батыр -> Төребай би, Борамбай, Бозбай, Боздақ. Ағытай би -> Өмірзақ, Үзақ, Созақ, Қозақ. Өмірзақ -> Асқар, Əбжəли. Үзақ -> Мəлік -> Ясин. Сары -> Жанайдар, Бекайдар, Сарт. Балқы Базар: — "Бүл заманда би бар ма Темір, Түяқ, Мүраттай? Белі жуан Құр аттай. Кескініне болайын Тап Жолбарыс сияқты-ай!.." - деп, өлеңмен сол билерге сипаттама беріпті. Əжібайүлы Қүзембай -> бəйбішеден — Қымызбай, Еселбай, тоқалынан — Телеу, Қайқаң. Қымызбай -> Оспан, Омар, Жүмабай. Телеу -^ Дүйсен жырау. Өстемірүлы Бердалы -> Иса, Муса, Қабыл. Иса -> Қайнарбай, Жалғаубай. Қайнарбай -> Қошалақ, Сəндібек, Дəндібек, Есен. Қошалақ -> Əлқуат, Үсен. Қелдей -> Торыбай (Нүрбай), Сарыбай, Келдібай, Қайқы (Балқы).

1). Торыбай -> Зарлық -> Нұртызалы -> Досай, Көшек. Досай -> Қараболат, Тасболат -^ Меңей батыр.

403

Көшек -> Бақай, Кəдір. Бақай -> Сырлыбай, Қараша, Көккөз. Сырлыбай -> Жарылғап, Егізбай, Шотырай, Эли, Өтеміс. Егізбай -> Аршабек, Қалша, Надыр, Садыр. Аршабек -> Жақсылық. Қалша -> Асау, Барақ. Садыр -> Смайыл, Бабыл -> Дəуір. Шотырай -> Малқар, Шалқар. Малқар -> Арзықұл, Қақы, Оразбай, Шотан. Шалқар -> Айтөре, Қазантай. Айтөре -> Сопақ, Есберген, Еспенбет. Қазантай -> Маймақ, Мақан, Торым. Маймақ -> Нүралы, Əбдімəлік. 2). Сарыбай -> Қүдайқұл (Шағыр), Дəуен. Дəуен > Бөрі, Бөлте. Бөрі -> Қалам, Алдияр, Байболат, Қоныс, Əуез. Қалам -> Шат, ІІІымыр, Садыр. Садыр -> Əзілкеш жырау -> Оңалбай -> Əбдікəрім. Алдияр -> Шатан, Жолан -> Қожамсүгір, Өтеп. Өтеп -> Ізбасар, Дайра, Кенже. Қоныс -> Үмбет, Дауылбай, Күни, Жылай -> Жаубасар. Жаубасар -> Сатыпалды, Қарынбай. Сатыпалды -> Ендібай, Ауырбай -> Қосақбай -> Көжек. Ендібай -> Ерімбет -> Дəрменбай, Тұрғамбай, Тұрмагамбет. Əуез -> Жайлау, Əйбек.

3). Келдібай -> Қожакелді, Асан, Əлдеберлі (Сарғасқа) Қожагелді -> Əнет, Бейімбет, Тыныс. Əнет -> Аман, Жарас, Қараберген. Бейімбет -> Бақы, Жаңай. Тыныс -> Рай, Назар, Құдайберді. Рай -> Айбас, Қытай. Назар -> Базар, Əбді, Шотқара. Айбас -> Арыстанбай батыр, Төлебай батыр, Қара батыр. Арыстанбай батыр -> Əйтеке, Білеке, Тілеке, Сəнеке, Меңдеке, Қүлеке, Сары, Қуат, Қойбағар, Қодар, Беден. Меңдеке —> Дəрмен, Қонысбай -> Батырбай, Қатарбай. Батырбай —> Қожантай, Дауылтай. Қожантай -> Əлиасқар, Бəлибай, Дарқабат, Марат. Əлиасқар -> Əлімбай шешен. Дауылтай -> Меңлібай, Қосбармақ -> Біркебай. Қатарбай -> Көшекбай, Дүйсенбай, Боранбай, Мырзабай. Беден -> Жаманкөз -> Ережеп -> Мамыр, Төлеш. Базар -> Айтбай, Тілес, Сатыпалды. Тілес -> Шубанай, Атығай, Қожанай, Пыштанай, Бейбіт, Құттыбай. Қүттыбай -> Тұяқ -> Кемел, Көбен, Бердіғүл, Шегір, Ерубай.

404

Кемел -> Қашқымбай батыр -> Ылаубай, Алқаубай, Қабылан. Құдайберді ~> Өтебай, Бəйкен. Өтебай —> Байбол, Тоқсан. Бəйкен -> Қайдауыл, Тебеген. Қайдауыл —> Ырымбет, Есмембет, Елшібай. Тебеген -> Қуандық, Жүндібай, Жұмай, Томай. Жүмай —> Жəнібек, Жантай. Жəнібек -> Қожабай, Қарабура. Арыстанбай батыр 1720-29 жылдары Қаратауда Құба Қалмақтармен соғысқа қатысқан еді дейді. Ол Əбілхайыр ханмен (Кіші жүз ханы) аттай қүрдас болған. 1693 жылы туыпты. 1731 жылы 10 қазанда "Ырғыз" өңірінде "Майтөбе" деген жерде Қіші жүз қазақтары Ресейге бодан болуға келісіп, ант қабылдап, 27 ру басылары қол қойғанда сол антқа қол қоюшының бірі осы Арыстанбай батыр еді дейді. Ол үнемі Əбілхайыр ханмен бірге жүрш, оның тапсырмаларын адал орындап жүріпті, сенімді адамының бірі болыпты дейді. Асан —> Сейін (Желдер) -> Қошқаралы, Қасай, Дөсек, Бекет, Жолан, Бұғы, Келмембет, Бекмембет. Асанұлы Қошқаралы -> Андағұл, Мамыр, Шағалақ, Эсер, Құлет (киімді). Андағұл -> Тоқай, Бозғүл -> Көбес, Төлес, Бек. Көбес -> Шүңкі -> Жайықбай, Мамаш, Тасқара, Сарымырза. Сарымырза -> Жүсіп, Сырман əулие, Сəтпен, Алмақан. Жүсіп -> Сыдық. Мамыр -> Сансызбай мырза -> Айтілес би, Байтілес, Ертілес, Жантілес. Айтілес би -> Болатбек, Айболат, Өтен, Жүмабек. Байтілес -> Асан, Тілеу. Жантілес -> Қазыбек, Сəкен -> Иса -^ Шөжен. Шөжен —> Дайрабай, Шаштыбай. Ертілес -> Келдібек, Мырзабек, Арыстан, Дулыға, Орынбай. Келдібек -> Атақан, Ботақан, Бурақан, Меңлібай. Атақан -> Түрсын, Пірім —> Сағындық. Меңлібай -> Қүттымырза, Баймырза, Сармырза би, Сəрке. Баймырза -> Сүйін, Алдаберген, Уақ болыс ("Уақ қу") Уақ кезінде Ояз бастықтарының аузын алып, оларға жағы-нып айтқанын істетіп, елді, халықты аямай жеп, оларға азар берген дейді. Сөйтіп отыз жылдан астам болыс болыпты. Ел оған қанша қарсылық жасағанына қарамастан, Ояз оны болыс-тықтан түсірмепті. Оны жүрт "Уақ қу" деп атап кетіпті. Сол болыстың қол астындағы Бөжен деген кісі Уақтың елге жаса-ған озбырлығына, жебірлігіне шыдай алмай, бір жиында Уақты өлтірмекші болып, қылыш ала жүгіріпті, бірақ жиналған жүрт оны жібермепті.

405

Сүйін -> Өмірзақ, Үдер, Кемел. Алдаберген -> Оразалы -> Аббас. Уақ -> Ибрагим -> Мағауия. Сəрке -> Есенаман, Есенкелді, Əлібай. Есенкелді -> Əубəкір, Ахмет -> Төлеген. Есенаман -> Омар -> Əбсəмет. Дулыға -> Мырзақан, Батырхан. Мырзахан -> Бексейіт, Жансейіт, Сейдалы. Сейдалы -> Əбдірей, Садық, Сыдық. Асанүлы Қасай -> Таңатар, Сары. Таңатар -> Жəдік -> Қорен батыр -> Жиенбай. Сары -> Тынымбай, Көпсек, Қүрамыс. Тынымбай -> Жарықбас, Шəртекей, Шəукей. Жарықбас -> Жақсылық -> Барықбай -> Отар -> Ысқақ. Ысқақ -> Рүстем. Шəртекей -> Болат -> Келшек, Байсал, Орынбай. Келшек -> Тықыр -> Шораяқ -> Оразбай, Орақбай, Боранбай, Торақбай, Қүрақбай. Байсал -> Өтеп -> Айтбай -> Жарасбай, Жүбатқан. Орынбай -> Майлыбай, Өткелбай, Кешубай. Майлыбай -> Ақан, Қойбағар. Өткелбай -> Таңқыбай, Қаңлыбай, Аяған, Күзембай. Көпсек -> Түгел -> Азнабай -> Жасыбай -> Атабай. Атабай -> Дəдікбай -> Сырбай (1884 ж.т.) -> Таран (1939) Асанүлы Дөсек -> бəйбішеден — Байбақ Шолақ, тоқалдан — Саңқай, Тəуке. Дөсекүлы Шолақ -> Тоқтағүл, Рысбай, Қожағүл. Тоқтағүл > Айту, Есенгелді, Зəр, Бигелді, Майбасар, Боқан, Арық, Наурызбай, Тоғызбай. Рысбай -> Аман, Үмбетей, Мəті. Тоқтағүлүлы Айту-> Жақау, Кішкентай, Жасан, .... небəрі 15 ұлы болыпты. Жақау -> Күшікбай -> Аққу би (күшті палуан болған) Аққу -> Бөжен -> Сарбала. Кішкентай -> Қүлтан қу -> Есжан тентек, Пəшеке би -> Оспан ақын. Оспан ақын -> Төлепберген -> Əбу. Бір жиында Есжан тентек Аққу биге тілін тигізіп, қамшы көтеріпті дейді. Аққу би Есжанды осы əдепсіз тентектігі үшін үстатып алып, қол аяғын байлатып, арқасын түргізіп, жүз қамшы дүре соққызыпты. Есжан осы дүреден өлшті, ал Пəшеке би Есжанға ара түсе алмапты дейді. Жасан -> Барақат, Бейіс, Қақыбай, Сақыбай, Қейіс. Бейіс -> Қарагүл -> Үзақ, Шəмбіл. Тоқтағүлүлы Есенгелді -> Айтбай, Бүхар, Жарылғас, Көбек, Ақкісі, Жанкісі. Айтбай -> Тайпақ -> Мадияр.

406

Бүхар -> Нұрбай, Мыңбай. Нұрбай -> Тамақай -> Дүйсембай -> Рысмақан. Рысмақан > Сағымбек -> Мылтықбай. Мыңбай -> Қырым -> Өмірзақ (Бауыржан) Жарылғас -> Күнтуған -> Есей -> Пазылбек. Пазылбек -> Омар -> Жүсіпбек, Анапия. Көбек -> Тоқай -> Шоқай -> Шақаман -> Мүтəлі, Əбдікер. Ақкісі -> Күзембай -> Бостыбай би. Жанкісі -> Қасым -> Түзекей ~> Сүлеймен, Түрар. Тоқтағүлүлы Зəр -> Спан -> Сыма -> Бертілеу. Бертілеу -> Қөшпан -> Кəрібай, Дəрібай. Рысбайүлы Аман -> Қабан би -> Таубай, Ережеп. Таубай -> Оралбай. Ережеп -> Жаңай батыр, Таңай. Жаңай батыр -> Көздібай, Ерімбет Қож;а, Салымбет, Бекбембет. Көздібай -> Алманияз -> Опабек. Ерімбет Қожа -> Жүбанияз, Қошнияз, Өмірбай. Қошнияз -> Əбдібек. Салымбет -> Балнияз -> Ғимади. Дөсекүлы Саңқой -> Ақтеке, Шаха, Қара. Ақтеке -> Əйтімбет, Байтемір, Сейіт. Əйтімбет -> Айдар, Бекайдар, Ақайдар, Жаңай, Саржан. Айдар -> Мантай -> Масақ -> Тентек, Шошай, Қүтбан. Тентек -> Əбіш -> Салымбай. Ақайдар -> Көшкімбай. Жаңай -> Сүгір, Соқыр, Самат. Сүгір -> Шырман -> Қоспан, Нəлше, Меңдіқүл. Соқыр -> Ылақ, Қүншығар -> Махамбет, Кəлен. Ылақ -> Қанбай, Кенбай. Шаха -> Кəдір, Сəдір. Кəдір -> Қожаберген -> Оралбай, Жүсіп -> Елеу. Оралбай -> Шайғазы. Қара -> Сүгірбай -> Жүмағүл, Ахмет, Есет, Жəнет. Дөсекүлы Тəуке -> Ақберді, Ақсерке. Ақберді -> Қожан батыр, Дəуілдір, Дəулетімбет, Мырзакелді. Қожан батыр -> Малайдар, Жанайдар, Айдар, Байбосьш, Бардан. (бұл бес бала бəйбішесінен) Малайдар -> бəйбішеден — Бекболат би, Өтемболат, тоқалдан — Тоқболат. Бекболат би -> бəйбішеден — Тоқберген, Төлеп, тоқалынан — Елікей, Өксікбай. Өтемболат -> бəйбішеден — Толыбек, Толымбай, тоқалынан — Артықбай, Арықбай. Тоқболат -> Жуанышбай -> Байшуақ, Оразбай. Бекболатүлы Елікей -> Айбекет, Аймырза, Көбен. Бекболатүлы Өксікбай -> Жалғасбай, Қыпшақбай.

407

Өтемболатұлы Толыбек -> Нүрымбет, Еспембет, Тоғызбай, Аяп. Өтемболатүлы Толымбай -> Бəйімбет -> Мерек, Сансызбай, Өтемболатүлы Артықбай -> Ермекбай, Бисен Елкейүлы Айбекет -> Досман, Қүлмырза. Көбен -> Кетебек. Толыбекүлы Нүрымбет -> Жылқыбай, Мүхамедияр, Мақатияр. Еспембет -> Сердалы, Серғазы, Ералы, Тінəлі, Эли, Жүсіпбек. Седалы -> Болат, Алмас. Тінəлі -> Мұхит, Мұрат, Мəлік. Тоғызбай -> Бердалы. Аяп -> Мыңтай. Жанайдар -> Толғамбай, Торғай, Қорғамбай. Толғамбай -> Тəуірбай, Нұрша. Тəуірбай -> Қуаңбай. Айдар -> Дерменес, Дербес. Дерменес -> Қошан, Моты -> Жапақ, Майлыбай. Қошан -> Аман, Қанатбай, Жақсылық. Дербес -> Айзерен, Байзерен. Айзерен -> Игісін -> Қүлмақан. Байзерен -> Оңалбай. Байбосын -> Қостан -> Дəрімбай, Нүрманай. Дəрімбай -> Базар, Ахмет -> Бодан. Базар -> Қанысбек. Бодан -> Өтеген, Елтоқбай, Қабан. Елтоқбай -> Мақан, Əбіш, Ибраш. Қабан -> Байғара, Шоңғара, Тайғара Шоңғара -> Əбілқайыр. Тайғара -> Бəйділда, Бек, Сəрсембай, Бисембай. Бисембай -> Нүрқасым. Қожан батырдың Қалмақ қызы əйелі тоқалынан -> Жолды, Дегенбай, Муса, Сасықбай. Жолды -> Маңдай -> Сүйінтай -> Шайқы, Байділда, Жүбай, Ерден, Дүзен. Шайқы -> Үбəй, Жанəділ. Жұбай -> Жалғасбек. Дегенбай -> Маңғыбай. Муса -> Орынбай, Момынбай, Қосқымбай, Меңлі. Орынбай -> Шоқай, Түнғат. Шоқай -> Ізбасар. Момынбай -> Болпан -> Нөкер. Қосқымбай -> Сүйінəлі, Əлімбай -> Əбіш. Сүйінəлі -> Ділдебай, Қасым. Меңлі -> Тұрған, Емберген, Қөшербай. Түрған -> Қараша -> Əбдуали. Емберген -> Тапақ, Қазанбай. Тапақ -> Қуаңбай. Көшербай -> Оразымбет, Оралбай. Сасықбай -> Жəмеңке, Сəмеңке. Жəмеңке -> Əлдембек, Шоған, Жүдырық, Елубай. Əлдембек -> Жеңсікбай, Қанат.

408

Жеңсікбай -> Мырқы. Сəмеңке -> Қүлымбай, Қүлжабай, Құлымбай -> Асаубай, Ылаубай, Жүніс, Қаражігіт, Есдəулет. Қаражігіт -> Мырзабек. Қүлжабай ->• Түңғышбай, Баяділ, Байеке, Бəйіш, Байша. Дəуілдір -> Мықтыбай, Жақсыбай, Шектібай, Жайлау. Мықтыбай -> Тасқара -> Қүдайберген, Əукей, Ноғай, Қанақа, Мырзағүл. Жақсыбай -> Қүнанбай -> Есмүхамбет, Шектібай -> Итбай, Шөгел. Итбай -> Тышқанбай, Естүрсын. Шөгел -> Боқай, Шоқай, Байтүрсын. Жайлау -> Тоқаша -> Қораз -> Жалғас. Дəулетімбет -> Түйебай, Орқаш. Түйебай -> Қапа -> Борамбай, Қайнарбай, Қəрібоз. Орқаш -> Бектеміс -> Алтынбай -> Қожахмет -> Əбілтай. Мырзагелді -> Жаманқүл, Тоқабай -> Жаманкөз. Жаманияз -> Əбдібек. Ақсерке -> Жаншора, Байшора, Байжұма — үрпақтар аз дейді. Асанүлы Бекет -> бірінші əйелі, бəйбіпіесі Жəкеден туған үрпақтар қарақалпаққа сіңіп кеткен дейді, екіннгі əйелі Шобдардан — Бидайшы, Сабаншы, Өтеп, Қалақ, Қосбармақ, үшінші əйелі Қыздарбектен — Ырсымбет, Серім, төртінші əйелі Меңдібикеден — туған баланы Қосбармақты Шобдар бауырына алып қалып, тəрбиелеп өсірген дейді. Бидайшы -> Шақа, Бисары. Өтеп -> Қадірəлі -> Нəгірбай, Сеңгірбай, Тотай, Байназар. Қалақ -> Əлібек, Арыстан, Ақ. Əлібек -> Қейкі, Киікбай, Мəмбет, Аруан, Ментай. Киікбай -> Тобаберген, Бабас, Қожас, Сүгіртай. Тобаберген -> Алмат, Мəребай, Бошыбай. Алмат -> Самырат, Төремүрат, Қосмүрат, Мақан, Бірмахан. Самырат -> Əбдіқадір, Əбдіжаппар. Əбдіжаппар -> Қазтай -> Əлмағамбет. Төремүрат -> Əбдісалам -> Файзолла. Мақан -> Ғани, Рахи. Қосбармақ -^ Айтай, Қүл (Шобдыр). Ырсымбет -> Шыбынтай, Жолай, Бекбауыл, Жəнібек, Кеген. Шыбынтай -> Алданазар, Алдаекен, Қуандық, Қожамберлі, Қожагелді. Қожамберлі -> Айсары, Байсары, Ермек, Шоқай, Ерке, Марқа. Байсары -> Тілес -> Қөтібар, Шортан, Жеке, Қарабала. Көтібар -> Əлдебай, Исатай, Тайбағар, Муса. Жеке -> Болысбай -> Аббас.

409

Жолай -> Кетебай би, Ботабай, Егшшібай, Мырзабай батыр, Юса, Қөбен, Барынбай. Кетебай -> бəйбішеден — Өтетілеу би, Қакет, Білеке, Тілеке, тоқалдан — Жауқашар, Мақұл. Өтетілеу би -> Пірəлі би, Нұралы, Молдайман. Пірəлі би -> Алмас би, Аман, Алтыбай. Егіншібай -> Нəзік -> Тұбекбай -> Шахизат. Мырзабай батыр -> Қожеке батыр, Сопақ, Мұрат, Қожахмет. Қожеке батыр -> Əбсаттар, Əлиасқар, Ырғызбай. Əбсаттар -> Қайыс, Қазым, Төребай. Əлиасқар -> Ахмет. Ырғызбай -> Тайшық. Мұрат -> Жолымбет -> Əбдіжаппар. Қожахмет -> Биқан, Жармақан. Бекбауыл -> Айт, Бадыр -> Бөрі -> Мырзатай, Ыхлас, Қəрібай. Мырзатай -> Бектүрған. Ыхлас -> Ахмет. Жəнібек -> Дəулет, Ораз, Назар. Назар -> Бүқа -> Жаулыбай -> Қүшікбай қу. Серім > Өтеген, Матай -> Жанғозы, Досым, Есім, Нүрым. Нүрым -> Шуан, Қуан -> Атығай -> Орақ -> Мүрынбай. Мүрынбай -> Жармахан. Əлдеберлі (Сарғасқа) -> Есбол, Метей, Өтебай, Қүдайқүл. Есбол -> Жылқайдар, Өркетай, Жиенбай. Жылқайдар -> Қүлтемір, Аспан. Қүлтемір -> Байшақа, Қошқарбай, Теңгебай, Еркебай, Серкебай. Аспан -> Қарынбай, Бөкен -> Сырымбет, Балпан, Төбетбай, Барақ Сырымбет -> Наурызбай, Əйімбет, Қүзек. Наурызбай -> Жалғатай, Жайлау, Əлібай, Əлібек, Амантай. Өркетай -> Жалмырза, Баймырза, Жанай. Метей -> Қалымбет, Ебескі, Сарт, Шəуке. Қалымбет -> Қаржау, Нүржау, Жауар, Үргенішбай. Сарт -> Жартас, Жортар, Шабар, Шаншар. Жортар -> Тауасар, Беласар, Жанасқан, Жасауыл, Қарауыл. Өтебай -> Оразай, Жанғабыл, Тойқожа, Қүба, Сүлтан, Адамбай. Оразай -> Өстемір -> Сəмбет, Сарап, Мырзатай, Араб. Жанғабыл -> Майлыбай, Қонай, Назар, Үмбет. Майлыбай -> Талқамбай -> Қалден батыр, Ерболат. Қалден батыр -> Тəшірбай, Қүланбай. Тойқожа -> Бəйтік батыр -> Тоғанас батыр -> Аққожа. Аққожа -> Болаш, Өскембай. Сүлтан -> Жəрімбет би, Тілеубай, Үбіс. Жəрімбет би -> бəйбішесінен — Элен, Бүркіт, Қайырлап, Жолдас, Үсен, тоқалдан — Бүрқыт, Жолай, Мүсіреп, Сексен.

410

Элен -> Басал, Сүйін, Қуан, Түрған, Жиенбай. Бүркіт -> Үйсібай, Өтелі, Төлеке, Үралы. Жолдас -> Шоқымбай -> Қожабай, Əлжан. Бүрқыт -> Ақмырза -> Жүндібай, Төребай. Жолай -> Есімжан -> Зəмедин, Мақаттай, Оспан. Мүсіреп -> Қызылбас, Ораз, Айболат, Данбай. Сексен -> Əліпбай -> Төремұрат. Əленүлы Қуан -> Жүрген, Дəгір. Əленүлы Тұрған -> Қарақұл, Қазыбай, Нанбай. Əленүлы Жиенбай -> Жылқышы, Тырбай. Қуанүлы Жүрген -> Жүдырық, Қара, Дүйсенбай. Қара -> бəйбішесінен — Қосжан, Досжан, Темірбек (Нарком-просе — Темірбек Жүргенов осы кісі), Исқақ, тоқалынан — Битай. Тілеубай -> Ақкісі, Жанкісі, Икісі, Нарымбай, Бөрітай, Жантайлақ, Тікірек, Ақжігіт. Үбіс -> Манжан, Шолақ, Нүке. Қүба -> Орман, Шақабай, Байқара, Қүлқара. Адамбай -> Байдəулет -> Талқамбай, Итқара, Марқа. ^у Талқамбай -> Қуаныш -> Зарқүм -> Жүсіпбек. Қүдайқүл -> бəйбішесінен — Амалдық, Бак,тыбай, тоқальшан — Болат, Қүрыш, Бөгембай, Қөшубай, Қара, Башпай, Тоқсешт. Болат -> бəйбішеден — Атымтай, Қарған, Маңқар, тоқальшан — Шінəлі, Жаналы, Бегалы, Мөңке (киімді дейді). Атымтай -> бəйбішеден — Қожабек, Айдарбек, Сүгір, Шақкөз, тоқалынан — Басыбек, Тасыбек. Маңқар -> Тоғызақ, Сасық, Үлтан. Шінəлі -> Ершімбай, Тілеуқабыл. Жаналы -> Жəдімбай -> Сисен. Бегалы -> Еділбай -> Сүрау, Ахмет, Дүйсебай. Мөңке -> Аюан, Арыстан. Шінəліүлы Ершімбай -> Үсен. Шінəліұлы Тілеуқабыл -> Сақтаған, Оспан, Ізтілеу. Мөңкеүлы Аюан -^ Алтек -> Туғамбай, Эли, Сырбай. Мөңкеүлы Арыстан -> Қүдабай, Қодас. Құдабай -> Бəймен, Тайман, Қөпеш. Қодас -> Еріш, Есет, Есқара. Еріш -> Шайман, Сары, Кенжебек. Тоқсейіт -> Ақсақал, Байторы, Бердалы (киімді дейді), Тəйтік. Ақсақал -> бəйбішеден — Ботабай, Нарбек, Қосқүлақ, тоқалдан — Ізбасқан, үшінші əйелінен — Байқадам, Төлек, Бармақ. Байторы -> Нияз, Əбіш, Дүйсек. Бердалы ~> Қезек, Жирен, Сыпайы, Бекеш. Тəйтік -> Саймағамбет, Жолдыбай. Сарқасқа Өтебай Сүлтанүлы Жəрімбет бидің немересі Əленүлы Қуан асқан бай болыпты, тек ғана жылқысының өзі бес 411

мыңнан асыпты. Сол Қуанньщ Кіші ұлы Дəгір мырза ел Арқаға жаз жайлаута қарай көшіп бара жатқанда, көктемде, Қарақұмның "Шатырлы" деген жерінде, қыршын жас жігіт кезінде, кенеттен ауырып қайтыс болыпты. Байдың баласы Дəгір ержүрек жəне асыл киім киініп жүретін, алтын-күмістелген ер-тоқым салып су төгілмес сұлу жорға, жүйрік ат мінш жүретін сылқым жігіт еді дейді. Ас, тойларға барғанда Дəгір бастаған топ жігіттер ханның нөкеріне үқсап үлкен сүспен келетін еді дейді. Қуан Дəгірді "Шатырлы" жайлауының бір биік төбесіне қойып, басына үй-там түрғызу үшін Түркістаннан үй-там салатын ұста өзбектерді шақыртады. Ол өзбектер-үсталар жердің қүм екенін, кірпіш қүюға келмейтінін айтыпты. Сонда Қуан қанша қаражат керек болса да, үй-там салып беруді талап етіпті. Өзбектер-үсталар көп ойланып, қүм топырақты жылқының жал, қүйрық қылымен араластырып, биенің сүтіне илеп кірпіш жасау керек дейді. Осы айтылған пікірге бай Қуан мақұлдасып, екі мың жылқының жал-қүйрығын күзетіп алып, мың биені желі тартып байлатып сауғызып, қыл араласқан топырақты сол сүтке илетіп, кірпіш қүйдырыпты. Өзбектер осы кірпіштен үйтамды түрғызып бітіріпті. Бірнеше күндер бойы үй-там салатын қүрылысшыларға тамағы үшін жəне ақысына беру үшін, жүздеген жылқы мен қойлар жүмсалыпты дейді. Қелесі жылы Қуан бай Дəгірге үлкен ас береді. Міне, сол асқа қатысқан үлкен көне көз қарттардан естігенін Серікбай сері көкем айтып отыратын еді. Мен сол есіткенімді жазып отырмын. Жыл өткен соң, суық күзде, арқадағы жаз жайлаудан Сыр бойына қыстауға қарай көшкен Қуан ауылы Қарақүмдағы Дəгірдің үй-тамының қасына келіп қонып, елді жиып құдайы ас беріп, құран оқытады. Жиналған жүрт алдында Қуан бай: "Балам Дəгірдің еншісі ретінде үй-тамның басына 90 бас қысырақты 9 айғырымен байлап, матап қалдырамын. Өлсе, қасқыр жесе жаны қүдайдың жолына. Дəгірге тие берсін деп Қүран оқып адам алса да ықтияры", - деп жариялапты да, аталған 90 қысырақты 9 айғырымен байлап, матап қалдырып көшіп кетіпті. Эй, байлық не істетпейді десейші! Қүмнан илеп, іргетассыз түрғызылған үй-тамның төбесі жаңбырмен ағып, мүжіліп, 3-4 жылдан кейінақ ойылып түсіпті дейді. Сол "Шатырлы" жайлауында Дəгірдің үй-тамының мүжіліп қүлаған мортығы осы кезге дейін түр. Мен "Қарақүм" совхозында 19 жыл бойы бас малдəрігері қызметінде жүргенде сол "Шатырлы" жайлауындағы Дəгір үй-тамын талай рет көргенмін. Шатырлыдан 60-70 км шығысында "Қараның құмы" деген үзынша қүм-бархан бар, алды тегістік шабындық, жағасында үлкен сары табандық, қүдықтарының суы мол, сол шабындықтың үстінен Қазалыдан шығатын Арқаға қүлайтын керуен жолы сарнап жатыр. Қезінде сол "Қараның құмындағы" үлкен сары табандықта Дəгірдің ағасы Жүргеннің баласы, Темірбек Жүргеновтың əкесі Қара жайлап отырыпты.

412

Сол жер қазір Наркомпросс болған Темірбектің əкесі Қараның атымен аталып "Қараның қүмы" деп аталады. Темірбек балалық шағын осы жерде өткізген еді дейді. 4). Қайқы (Балқы) -> Қыдыр, Темір, Болат. Осы үш баладан тараған үрпақтар Қайқының Балқия деген əйелінің атымен "Балқы" руы атанып кеткен дейді. Қыдыр -> Андағүл, Өнтек. Андағүл -> Назар — О, Бүхар -> Шелтек, Итбай, Қүбай, Жалтыр, Аманбай.Жаманбай, Жүмəлі, Жани, Батыр. Шелтек -> Сарыбай, Жағалбай, Жаманқара, Аңқара. Итбай -> Қойшыбай, Байғабыл. Қүбай -> Жендербай, Қарт. Жалтыр -> Қанғашар, Жауқашар. Аманбай -> Оразбай, Сəрсен. Жани -> Мыңжар, Қатпа. Батыр -> Дүйсенбай. Жүмəлі -> Ақбас. Болат -> Жауқашты, Сабай, Пүшық, Əлімбет, Андақожа (Ақбалқы), Тоққожа. Болатүлы Жауқашты -> Отарбай, Қосбармақ, Сəмет, Қиық, Қалтаң, Назарымбет, Елшібек. Отарбай -> Қүлжаман, Байсейіт, Қарақожа. Қүлжаман -> Сартай би, Сартүман. Сартай би -> Тампыш би. Сартүман -> Төртқара, Ақмолда, Демеубай. Төртқара -> Қызтуған -> Нығымет. Ақмолда -> Нүсқабай, Нүрабай, Нүғыман. Демеубай -> Үмбет, Бақы, Мырзағүл. Байсейіт -> Қарақүл -> Ермек -> Оңдас -> Базар ақын, Дербіс, Таңай, Айдар. Атақты "Сыр сүлейлерінің" бірі Балқы Базар осы кісі! Базар ақын (шайыр) -> Майдан, Əлипа деген екі əйел алған, осы екі əйелден — Пірлібек, Нүрлыбек, Əмзебек, Нақып-бек — 4 үл жəне Балзада, Күлзада — екі қызды болған. Əмзебек пен Балзада ақын болған, бірақ жастай өлген, Əмзебек 23 жасында Базардан үш жыл бүрын қайтыс болған. Базар үрпақтары Өзбекстанның Науай облысының Тамды, Қенимех аудандарында түрады. Ермек Оңдасқа Керейт Өтеміс деген кісінің Жадыра деген қызын қүда түсіп алып беріпті. Сол жадырадан Базар (шайыр), Дербіс, Таңай, Айдар — төрт үлды болған. Базар 10 жасқа келгенде əкесі Оңдас өліпті де, ол нағашысы Өтемістің (Керейт руынан) қолында тəрбиеленіпті. Ее біліп, ат жалын тартып мінгенше Базар руым Керейт, əкем Өтеміс деп келіпті, ал фамилиясы Өтемісов болып жазылып кетіпті. Ал шындығында жогарыда ататек шежіреде көрсетілгендей Шөмекейдің Бозғүлының "Балқы" руынан шыққан — Балқы Базар шайыр атанған, С.Сей413

фуллин кезінде: "Бүхар жыраудан кейінгі қазақтың ірі ақын жырауы Базар жырау", - деп жоғары бағалаған ірі ақын еді. Базар жетім қалып нағашысының қолында жүргенде Таспен деген байдың қозысын бағып жүреді. Шөмекейдің Асбан руында Айпара деген ақын қыз бар еді дейді. Бір күні сол қыз жеңгесін ертіп, оншақты түйемен су əкелуге "Қаққа" (ерш жиналған қардың суы) барады. Өзі сүлу, өзі өнерлі ақын қыздың ізінен ғашық жігіттер алыстау жүріп ере барады. Алайда ақын от ауызды, орақ тілді шешен қызға жігіттер жақындауға тəуекел етпей қасына бара алмайды. Оншақты түйеге жүк боларлық суды ыдыстарға толтырып қүю, оларды түйеге арту жас қыз бен жеңгесіне оңайға соқпай екеуі əбден шаршайды. Ал ере барған жігіттер суды түйеге артыспай жасықтық, жігерсіздік жасап алыста қарап түрып қалса керек. Оған қыз ызаланып тұрғанда қасына қозы бағып жүрген жас бала Базар келіп: "Апа шелегіңді артысайын ба?" - депті. Сөйтіп жүріп Базар қыздың жасын сұрайды. "Нешедесің?" дейді. Оған Айпара ашуланып, менсінбеген кейіппен: — Бастаған жұғысың ба сөздің басын, Бұл жерде саған мені кез қылғасын. Айтыпты бұрынғылар деген қайда, "Сүрама аттың тісін, қыздың жасын". Одан да емін неге сұрамайсың, Күте алмай бір басыңды таз қылғансың..." - депті. Шынында жетім өскен, мезгілімен ас ішпеген, үйқысы шала, жылы алақан аясын көрмеген, күйсіз жүрген Базардың басына жара түсіп, шашы сиреп тазға айнала бастаған болуы керек. Қыздың сөзіне намыстанып ызаланған Базар жауап сөз таба алмай, жылап жіберіпті дейді. Бүл Базардың есінде мəңгі қалады, күйінеді, ақындық шешендікті арман етеді, сілкініп қатты ширатыла түседі. Осы сəтті үнемі есіне түсіріп ойланумен жүреді. Бірде далада қозы бағып жүріп Базар үйықтап қалса, ақ киімді, ақ таяқ ұстаған, ақ сақалды бір кісі бұған келіп: "Балам маңдайыңа берейін бе, таңдайыңа берейін бе?" - дейді. Қарыны ашып, шөлдеп жатқан бала; "Ата таңдайыма берші?!" - дейді. Оянса түс көрген екен, бала Базар орнынан өлең айтып түрыпты дейді. Осыдан бастап, 16 жасында ол халқының қалаулы ақынына айналып кеткен көрінеді. Базар шайыр 1849 жылы дүниеге келіп (Қармақшыда туған) 1911 жылы 62 жасында Тамды ауданының Жалпақтау деген жерінде қайтыс болған. Осындағы бір мектепке, Тамдыдағы бір көшеге Ақтақырдағы бір кітапханаға "Балқы Базар" аты берілген. Базар жүқпалы індеттен ауырып қайтыс болыпты. Оның денесін жуған 5-6 адамның бəрі ауырып қайтыс болған. Демеубайүлы Мырзағүл ~> Досымбет, Шегебай, Қарамырза, Əлтік, Тілеміс. Қосбармақ -> Аралбай, Сырымбет, Жұмыр, Жəдігер.

414

Сəмет —> Олжатай, Тұрсын. Олжатай -> Мыңжасар, Алда, Құдайназар. Мыңжасар -> Тоқмамбет, Қүлшан, Қүлшық. Қүлшан -> Ылаубай, Қалақ, Дабар. Құлшық -> Қуанышбай -> Көпжасар. Алда -> Байтөбет, Бəймен, Қүдайназар. Бəймен -> Сандығүл, Сансызбай, Көлдей, Балдан, Қалыбай, Малыбай, Қожабай, Үмбетбай, Бекбау. Сансызбай -> Есіркеп -> бəйбішеден — Қаражан, Орақ, тоқалдан — Ахмет, Қобай, Ерқожа. Орақ -> С ерқожа, Ханқожа. Малыбай -> бəйбішеден — Қойбағар, тоқалдан — Қүртебай, Досымбай, Айболат, үшінші əйелінен — Есболат, Үсен. Күртебай -> Үзақбай, Мəмбет -> Науан. Үзақбай -> Жүсіп, Əбілда, Сейтен. Досымбай -> Төлеген, Аман, Көшек, Қосан, Қаражан, Асан, Махамбет. Төлеген -> Зейнолда, Зейналабдин. Балдан -> Мүңсызбай -> Шодыр -> Ахмет -> Самалбек. Қожабай -> Көшекбай би -> Сермахан, Ермахан, Есмахан, Есмахан, Бержан. Болатүлы Андақожа (Ақбалқы) -> бəйбішеден — Сəрсембай, тоқалынан — Өтес, Қүлсары, үшінші əйелінен — Асан, Ақай, Боқай. Сəрсембай -> Жетібай, Қайырлап, Бекбас, Кірбас. Өтес -> Əбдімүрат, Əбдіғани. Қүлсары -> Жабы, Жаңабай, Үмітəлі. Асан -> Текебай, Бөгембай. Ақай -> Қүшікбай, Мыңжас, Мыңжасар. Боқай -> Олжабай, Қүлжабай, Есболай, Жанболай би. Жабы -> Шөкен, Жүбай. Олжабай -> Айдос Есболай -> Майданбай, Ермек, Қанат. Жанболай би -> Амандық, Есентайлақ, Арқабай. Амалдық -> Молыбай, Қаржаубай, Жомарт, Қожабай, Ордағүл, Айтбай, Жүмыр. Есентайлақ -> Үсенбай, Тынымбай, Оразымбет ақын. Смайыл. Арқабай -> Досмырза, Бекіш, \/Молыбай -> Қүлахмет, Нүғыман, Мүсілім. Қожабай -> Ескендір -> Алмат, Руслан (Қойшыбай) Жомарт -> Əмзе, Аббас, Мүғи. \Əмзе -> Насыраддин. Қүлахмет -> Мəлік, Əнарбек, Талғатбек. Оразымбет ақын -> Нығымет. Болатүлы Тоққожа -> Қоңыр, Дау. Қоңыр -> Қарадос би, Ботабай.

415

Қарадос би -> Алуша -> Бекмырза -> Төрежан, Қасым, Жалғасбай, Бөкей, Андынтай. Төрежан -> Жақсылық, Бимақан, Дүрмəн, Əлмақан. Бөкей -> Жолмырза -> Бағдат, Бағат. Андынтай -> Ақжол -> Оразымбет, Мырзағали. үАРАЛ ӨҢІРІНДЕ АЛШЫН АРАСЫНДА ТҮРАТЫН ҚОЖА-ЛАРДЫҢ ТАРАЛУ ШЕЖІРЕСІ. Арал өңірінде Сейітқожа (Сайдқожа) мен Қорасанқожа ұрпақтары түрады. Олар "Алшын" үрпақтарымен қыз алысып, қыз берісіп сіңіп кеткен. Бірақ, біз "Қожамыз" дейді. Менің Серікбай көкем осы Сейітқожаның (Сайдқожаның) бір үрпағының қызы Ақбибі əжеме үйленген еді. Мен жас кезімде сол Ақбибі əжемнің қолында тəрбиеленіп өстім. Ол мені ақ ниетімен өзінің туған баласындай көріп, аялап өсірді. Алла рахым етіп, нүрын жаудырып, рухына жəннəттан орын берсін деп дүға етіп, бас иемін!? Сейітқожа (Сайд қожа) үрпақтары өздерін Қүрманай мен Қүттық тайпасының қожасымыз деп санайды, ал Қорасан Қожа үрпақтары — Жақайым тайпасының Қожасымыз деп санайды. Олар өздерінің айтуы бойынша былай таралып ұрпақтаған: Ибраһим пайғамбар -> Смағүл -> Қайдар -> Қожа -> Шамшы Ахмед, Шайхы Бүзырық. Шамшы Ахмед -> Сейтқожа (Сайд Қожа), Қорасан Қожа, Қырықсадақ, Диуанақожа, Аққожа, Бақшайыш қожа, Жүсіпқожа, Түрікпенқожа, Қылышты қожа.

1. СЕИІТҚОЖА (САЙД ҚОЖА) Сейтқожа (Сайд Қожа) -> Сейітжамал қожа -> Əжісейітқожа, Мақтымсейітқожа, Қүрбансейітқожа. Мақтымсейітқожа -> Уəлисейітқожа -> Қожабай, Қожақан, Қожабай -> Шаңқыбай -> Қүттымүрат, Өтемүрат, Сейітмүрат. Қүттымүрат -> Ерсейіт, Бəйсейіт — О, Бисен, Айсекен, Аймаш — О, Жансейіт, Əбу, Айбас, қыздары — Ақбибі, Алтынай. Бисен -> Əмит -> Болат, Сəбит, Мирамбек, Жаңабек. Болат -> Қуаныш, Дəулет, Сəбит -> Ғабит, Əсет. Мирамбек -> Бақытбек. Жаңабек -> Əділет. Айсекен -> Оспан. Жансейіт -> Аймырза, Тақауй. Аймырза -> Аубакир. Тақауй -> Темірбек, Болатбек, Алтынбек. Əбу -> Сергей — О, Мэлс, Дари — СССР спорт шебері болды. Мэлс -> Асқар. Дари -> Руслан. Айбас -> Əлім -> Əскер, Əнуар, Айдар. Өтемүрат -> Дүйсен, Жəмит.

416

Дүйсен -> Əбжəми, Ерболат -> Данияр. Жəмит -> Мəжит, Болат. Сейітмүрат -> Қəдір, Нəдір, Бертай, Серман — О, Бержан. Кəдір -> Бижан, Имангали (Иван), Сейітқали. Бижан -> Бекен, Мирам. Сейітқали -> Нұрлан. Нəдір -> Бақытжан, Сəдуақас, Сағит. Бақытжан Шаңқыбаев ғылым докторы, профессор, Алматыда түрады! Қожақан -> Құттықожа, Əзілхан, Əзмəмбет. Қүттықожа -> Əмит, Ібайдулла -> Бақыт, Əзілхан -> Шақымқожа, Нарымбетқожа. Шақымқожа -> Мешітбай — О, Мұстафа, Қани — О, Иман (Ыман) Нарымбетқожа -> Əбжəми -> Қайырла, Əбдеш. Əзмəмбет -> Мақашқожа, Махамбетияр — О, Зəкір — О. Мақашқожа -> Кеңес.

2. ҚОРАСАНҚОЖА Қорасан Қожа -> Ахун Баба -> Сүйлейменқожа -> Мысыр, Мырза. Мырзаны шешесі "Төркін сыбағаға" деп бір үлы жоқ "Байүлы" руының кісісіне беріп жіберіпті дейді. Мырза сол нағашысының қолында өсіп, "Он екі ата Байүлы" арасында Атырау жақта қалып қойған дейді. Мысыр -> Өтепқожа, Құлмамбетқожа — О. Өтепқожа -> Басшақожа, Иманқожа, Тіллəқожа, Қүйеуқожа. Басшақожа -> Тыныштық -> Разақ -> Боқаш, Күнқожа, Қабыл. Боқаш -> Нағашыбай — О, Дəкібай, Қүдайберген. Дəкібай -> Алмат. Қүдайберген -> Болат, Марат, Талғат. Күнқожа -> Алашыбай, Сыраш, Нəжман, Ағыбай — О. Алашыбай -> Ыхлас, Мүрат, Самат. Сыраш -> Нұрғалым, Марат. Нəжман -> Қалаш, Дəулет. Нəжман Күнқожаев — ғылым докторы, Алматыда түрады. Қабыл -> Əлуадин, Жақып -> Жарас, Жалғас. Əлуадин -> Жақай. Иманқожа -> Қазмамет, Досмамбет, Есмамбет, Шынахмет — О. Қазмамбет -> Айсүгір -> Тағыберген -> Əбдіраман, Сəдуақас, Октябрь, Бақытбек, Қайратбек. Досмамбет -> Мақсұт -> Мұратбек, Мүрат, Ақылбек. Есмамбет -> Мүстафа — О. Күйеуқожа -> үрпағы Үргеніште тұрады! Тіллəқожа -> Əкімқожа -> Нүралықожа, Нүртазақожа, Нүрқожа, Ералықожа — О. Нүралықожа -> Тайқожа, Айқожа — О, Рахметқожа — О, Мырзалықожа. Тайқожа -> Райымбек, Əділбек, Жəнібек.

27-952

417

Мырзалықожа -> Əбдіғаппар, Əбдіжаппар. Нүртазақожа -> Сейталықожа -> Қуаныш, Бақыт. Нурқожа -> Жолтай, Ахмет. Жолтай -> Болат. Ахмет -> Төлеген, Райхан, Еркін, Шора, Жарасхан, Мирамбек. АЛШЫН АРАСЫНДА ТУЫП ӨСКЕН "ТӨЛЕҢПТТЕР" Төлеңгіттер Үш жүздің ру-тайпалары орналасқан жерлердің бəрінде де кездеседі. Шымкенттік Даниярбек Дүйсенбайұлы деген азамат Төлеңгіттің тегін Үйсіннен шығып тараған дейді: Үйсіннің Ля Рунь деген Қытай қызы келіншегі болған дейді. Үйсін қайтыс болып Ля Рунь екіқабат қалыпты да, біраз күннен кейін Ля Рунь босанып үл туыпты, атын Төлеңгіт деп қойыпты. Ал бір ауызша деректерде "Төлеңгіт" деген сол кездегі Шыңғыс ханның төңірегіне жинальш, малын баққан, жалпіылық еткен, аспазшылық жасаған "Төлеңгіт" деген халықтың тобы еді дейді. Мүның қайсысы дүрыс — бір Алла біледі! Осы Төлеңгітті шежірешілер (Даниярбек) шартты түрде төрт тармаққа бөліп таратады: 1) Төре — Төлеңгіт, 2). Қалмақ — Төлеңгіт, 3) Монгол — Төлеңгіт, 4) Қазақ — Төлеңгіт. Төре — төлеңгіт -> Теке -> Дана -> Айжарық -> Қекіл, Жаңғақ. Қекіл -> Досқана, Жақсымбет, Маймақ. Маймақ -> Бает -> Сагаддин -> Қажығали -> Шамғон. (Қазақстанның халық артисі, атақты дирижер — Шамғон Қажығалиев осы кісі!) Шамғон -> Тілес (композитор), Қарлыгаш, Гүлмира. Жақсымбет -> Ділмағамбет -> Жақып, Есламғали. Жақып > Замай, Шаң, Мадан. Мадан -> Əди, Бадайт, Сафи, Сахих, Хамит. (Белгілі шежіреші Хамит Маданов осы кісі!) ӨЗІМНЩ ТЕПМ ТУРАЛЫ "Ақшатау" Сыр бойында — Атамекен, "Шекті елі" — Жақайымдар түрған екен. Мал үстап, балық аулап, егін салып Жəне де аң аулаған — құс пен бөкен. Киелі "Ақирек" пен "Қүмбазарым", "Райым" — келтірген сен ел ажарын. "Қамысты", "Жалаңаш" пен "Қотан" Жегізген көлдер, аға ұлына сары сазанын. "Тасоба", "Қаязды" мен "Аманөткел", "Иланды", "Қəрібөгет", — мекен еткен, — Жақайым ұрпақтары осы жерде Аштыққа үшырамай аман өскен.

"Қуқора", "Нүрша", "Мырзас", "Ылайкөлім", "Есқұра" — Жетес, Бəйім өскен жерім. Үрпагы Жақайым-Асан "Қутүмсықта". Мыңғыртып мал өсірген асқар белім. Жақайым үрпақтары Сыр жайлаған, Соғысып қалмақтармен ел қорғаған. Ел билеп Сартай, Орынбай, Бидай билер, Айтыскер Бəйім ақын жыр жырлаған. Арқада молда Бəйім көп жыл жүрген, Серіақын тағдыр жазып жастай өлген. Сағынып Атамекен Сырдағы елін, Бəйекең аңсап жерін деген екен: — Бермеймін "Қутүмсыққа", "Райымды", "Райым", шығарған сен шырайымды. Арқада жал мен жая жесем-дағы, Сары сазан сағындырдың ғой шүрайыңды!? Асанда өткен бүрын Жетес шешен, Қазақта шешендіп асқан екен. Атанған Жансүгір сазгер "Сарыжырау", Оларды бүгінде мен мақтан етем. Нұртуған Бəйімбеттен ақын өткен, Жырлары кең алымды бізге жеткен. Үш кітап жырларын ол мүра етіп, Қалдырып үрпағына бақи кеткен. Жақайымда Сыр бойын мекен еткен, Жылқаман, Толыбай, Арал батыр өткен. Ел қорғап Жоңгар, Бүхар жауларынан, Үрандап шапқан дейді жауға шеттен. Киелі ата, баба-бұрынғылар, Үрпағын желеп, жебеп жатқан шығар. Ишандар, мешіт ашқан Сыр бойында, Күнсүгір, Тілеулес пен Дəрменқүлдар. Сыр бойын қыста қыстап, жазда жайлап, Барған дейді Торғай, Орға малын айдап. Ақындары, сазгер, жырау, серілері Жүріпті Жақайымның күліп ойнап. Жақайым аға болған қамқор соғып, Əлімнің үрпағына ол бай болып. Жайлауы Ор мен Сырдың арасында Малдары жатады еқен өріс толып. Жақайым бабам асқан дана болған, Елжүртқа, ағайынға пана-қорған. Салауатты ғүмыр кешіп, үзақ жасап, Бабамыз Бүхар жақта дүние салған. Ақбура, Шалбура мен Ағыс, Көгіс — Төрт бала Жақайымнан туған дейміз. Тараған төрт рулы ел бір кісіден — Бабамнан Жаманақүлы аты Шыңғыс.

418 419

Асан батыр туыпты Ақбурадан, Бердіңғұл — еншілес інісі Шалбурадан. Ер Асан жиырма үш жаста шейіт болыпты, Соғыста Ойраттармен көп шулаған. Ағыстан тарайды рулы ел Құлымбеттер, Қөгістен — Көлімбет, Торжымбай, Бəйімбеттер Жəне де Назар, Ша, Бидас — алты ұлдан Туыпты небір батыр, ақын, бектер. Кетіпті, өсиет айтып Асан бабам, Білгендей келмейтінін жаудан аман.

— "Шейіт болып кетсем жауда, өшпесін атым, Асан деп қойыңдар атын туылса балам?!" Асаннан екіқабат жесір қалған, Басына Мақпал анам қара салған. Отты көз, қалың қабақ бір үл туып, Асан деп қайта ат қойған шақырып "Азан". Жылы өтіп, Асанды ертіп жетім қалған, Мақпалды Көлімбетке неке салған. Айтымбет, Дандай жəне Баселек, Бозтай — Төрт ұлды болды əжем емес жалған. Үрпағы Асан, Көлімбет шешелес болды, Қолтығы əжемнің Мақпал үлға толды. Есімін анамның асыл мəңгі халқы Үмытпауға бір көлдің атын "Мақпалкөл" қойды. Сол Асан, ол да батыр, үш əйел алған, Болыпты тоғыз ұлды — "Тайпа Асан": — Марқадам, Түктібай, Олжа, Қодас, Шағыр — Тоқбике бəйбішесінен "Бес бəйбіше Асан". Шатырқүл, Қосқүлақ — тоқалы Шарипадан, Олар да кем болмаған падишадан. Төрт арыс бұл екі ұлдан тайпа тарап, Үш жүзге аға болды Сартай шыққан бүдан. Клен, Келіс — Дəулетбике шешемізден, — Ол қалмақ қызы, — əкелес бірге бізбен. "Дəулет Асан" атанып үрпағы оның, Шықты онан Молда Бəйім, Жетес шешен. Тоқбикеден — Күнбибі, апамыз ол да, — Қүнбибі үлкені еді аталық жолда, Қырғызға Отарбай батыр апамыз тиіп, Тарады "Марқадам" тайпа қалған қолда. Кенжесі бабамның Асан Шағыр еді, Ерке өскен, тентек мінез, содыр өзі. Қүлағын Отарбайдың қылышпен кесіп, Жездеміз өкпелеп кетіп "келмеймін" деді. Отарбай сол кеткеннен келмепті елге, Белгісіз қайда екені, қайсыбір елде.

— "Үрпағы Қарақалпақ елінде", - деп, Айтып жүр Марқадамдар кездескен жерде.

420

Түктібай жалғыз жеке үлды болған, Шеке деп баласының атын қойған. Жүргенде Шеке батыр жорықта-жауда, Болыпты екі үлды Малай, Иман. Иманнан жалғыз бала туған Итай, Жүргенде көпке дейін ұрпақ болмай. Тағдырдың жазғанына шара бар ма? Өліпті Иман Итайға үш жас толмай. Жеңгелей əжемізді жесір қалған, Малайға, Итайды ертіп, неке салған. Малайдан Айбас, Белек екі үл туды, Итаймен шешелес олар еншілес малдан. Малайға қүда түсіп жасапты тойды Бір қызды əперіп Шеке ақ түйе сойды. Сол əжем бір үл туып, атамыз атын Айбастың бассын деп ізін Ізбас қойды. Жиырмаға келгенде Ізбас ауру болды, Жүрген соң серілік жасап, оңды-солды. Емделіп Бұхарға барып, керуенге еріп, Сауалып он жылдан соң елге келді. Сол жылы Ізбас бабам отызда еді, Емдеген қожа айтты оған: "Сауалдың енді". Ранайкүл — байдан қайтқан қызын қосып, Некелеп Ізбасқа "қайт" деп батасын берді. Атанды Ранайкүл əжем "Қара кемпір", Əжеміз үш ұл туды қара жылтыр. Үрпағын Тəңірберген, Қожаберген, Жаманбайдың Ізбастар "Қаракемпір" деп айтып жүр. Қейіннен Мақтумға атам тағы үйленіп, Екі үлды болды онан жəне үй толып. Үрпағы Қосуақ, Қозуақ онан туған Атанды тайпа "Ізбас-Мақтум" болып. Жүргенде қалмақтармен ел жауласып, Іні болып келді Ізбасқа Тыным қашып. Бикемнің ері Тыным жауда өлген соң, Некелеп Бикемді алды Ізбас ғашық. Айдабол, Көрпебайлар іске икем Балалар еді олар туған Бикем. Тараған осы екі үлдан ұрпақтарды, Үлкендер деп айтады "Ізбас — Бикем". Тынымнан бір үл қалған аты Шілік, Жасынан тентек өскен содыр-бүлік. Үрпағы сыбаға ортақ Ізбас еді, Бүгінде "Тынымбыз" дейді іштен күліп. Дүға етем аруақтарға — қабыл болғай?! Сыйынам бабаларға жатпай-түрмай. Сол кезде Кішкененің Матығүлына Қүрметті болыс болған Итай Орынбай.

421

Қазақты бодан етті бүрын орыс, Жерлерін тартып алып ата қоныс. Ағайын, туыстарын қорғады жаттан, Ізбастан сайланған сол кез Төлеу болыс. Жүріпті бірде Асан жорықта-жауда, Қайтыпты жаудан алып ол көп олжа. Сол күні Тоқбике əжем бір ұл туып, Қойыпты ұлдың атын ырым ғып Олжа. Олжадан Есен бабам жеке туған, Есеннен — Сазанбай, Бекбау, Жиенқүл, Қүрман Төрт Есен үрпақтары өсіп өніп, Бір тайпа ел болды олар дəурен құрған. Бір жылы жаудан келсе Асан бабам, Бабама наз айтыпты Тоқбике анам: — "Екіқабат, жерік болдым, асыл ерім, Əкеліп қодас етін берші маған?!" Бабамыз аңға шығып содан кейін, Үстапты үш қодасты тауып ебін. Біреуін сойып беріп анамызға — Етін жеп басыпты əжем жерік-емін. Жерігін қайтарған соң Тоқбике əжем, Сол жылы ұл туыпты көркі əсем. Қодас деп атын қойып туған үлға, Шалқытып той жасапты Асан əкем. Қодастан Шеру жалғыз ұл болыпты, Шеруден бес үл туып үй толыпты. "Балалы үй базар" деген осы емес пе? Бес ұлдың бірі Мырзағұл тым көрікті. Қойбағар, Қүзеу, Айдау — Мырзағүлдан, Қойбағардан бірі Қанат — ол төрт үлдан. Қанаттан — Жансүгір, Айсүгір, Күнсүгір ахун Туыпты дарынды үш үл кие қуған. Жансүгір — сазгер, жырау, əнші еді, Атанды "Сары жырау" құрметтеп елі. Айсүгір — асқан ұста шебер болып, Үй басып, етік тіккен илеп тері. Қүнсүгір — ахун болып мешіт ашты, Қелген соң Бүхардан оқып "Қөкілташты", Ахуннан көп ишандар оқып шығып, Жастарға дəріс беріп сауатын ашты, Əбдірауық, Тілеуқабыл, Тілеулес, Оңғар, Ахмет пен Орман молда — көп ишандар, Жəне де Қазангап əулие Алтынбайдан — Ахуннан оқып шыққан шəкірттер бүлар. Шағырдан — Кіштімбай мен Жарылқасын, Жарекем үрпақсыз қиды қыршын жасын. Туыпты Кіштімбайдан Бердалы, Бекбау, Тараған осы екі үлдан үрпақтар асыл.

422

Асанның шөпшегі еді Айбас, Ізбас — Тараған "Бəйбіше Асаннан" екі ру жалғас. Бидай би Айбасұлы бай боп өткен, Үрпақтап бес əйелінен өскен жан-бас. Бидайдың бір баласы еді Ыхлас, Басына аруақ қонған кезінен жас. Құл етіп "жын-перші" көп жыл үстап, Жіберген болмайсың деп əулетке қас. Өз атам Қөлдей жалғыз Ыхластан, Атанған "Көлдей аулы" байлығы асқан Туыпты Ырысты мен Нүрсүлудан Үш бала кенжесі Үсенбай жетім жастан. Қөлдейдің ең үлкені Сейітмамбет, Қүдайым оған берген мол бақ-дəулет. Қаражан, Мақаш, Орынбас, Қоянақ — төрт үл Жəне де бес қыздары өскен əулет. Қөлдейдің ортаншысы Нүрекеш еді, Ел мақтап Нұркешті жақсы деді. Жəлен мен Итемен, Ноғай жəне екі қыз — Қөкемнен тарады ұрпақ "Төртқүдық" жері. Үсенбайдан — екі қыз, үш үл бірі Теңізбай, — Үрпағы ақын, сазгер, болыс пен бай. Еліктеп сазгерлерге əн-күй жазып, Ақын боп жыр жырлаған бір азғантай. Болмайсың сазгер, күйші — өте қымбат! Тегіңде болмаса егар бір музыкант. Сазгерлік келген болар нағашымнан — Жаппарберді — сазгер, жырау өткен жырлап. Адамға дарымайды дарын-келбет, Дарынды бермесе Алла етіп ниет. Ақындық "Қете" рудан келген шығар — Дамолла түп нағашым Түрмағамбет! Ағайын, таныстыңдар, тегімді үғып, Өзімді мақтағам жоқ етіп үлық. Кіші жүз шежіресін Алшын баба, Жинақтап қүрастырдым көп жыл жүріп. Аруақтар — ата, баба бүрынғы өткен, Аттарың өшпесін деп үмтылып кеткен, Мəңгілік үмытпауға шежіре жазып, Ойымды орындадым жүрген көптен. Аралап шежіре жыйдым мен ел ішін, Білмеймін ия дүрысын, ия бүрысын, Қатесі болса, ағайын, айып етпе?! Түзетіп жазарсыңдар нақ дүрысын. Жаннатта жайың болсын ата, баба! Аруақтар, кезінде елге болған пана. Жарылқап, желеп жебеп жатыңдаршы — Қол жайып сендерге арнап еттіп дүға!!

423

ҚОРЫТЫНДЫ Міне, ағайын, 44 жыл бойы жинап қүрастырған "Алшын шежіресін" Сіздерге үсынып отырмын. Осы шежірені қүрастырып жинау кезінде, ел ішін аралап, көне көз қариялардан сүрастырғанда менің байқағаным — көптеген адамдардың ататек шежіресін, өзінің тегін білуге қүмарлығы өте күшті, ынталы екендігі. Ал бірақ олардың кө-бісі тіпті өзінің жеті атасын да білмейтіндігі анықталды. Мен сүрап жинап құрастырған ата тегін білетіндердің көбісі (түгелдей деуге де болады) бүл фəниде жоқ, бақилық болып кетті. Дегенмен кейбір рулардың көзі ашық азаматтарынан сүрастырып, зерттеп, кішігүрым кітапша етіп өз руларының ата тегінің таралымын шежіре етіп баспадан шығарды.Олар осы шежірені құрастыуда пайдаланылды. "Алшын шежіресінің" Адам атадан тарайтын алғашқы бастауын Таурат кітабынан алдым. Оның жалғасын Рашид-адДинмен, Əбілғазы шежірешілерден жəне Қүнанбай қажының Меккеден əкелген шежіресі бойынша өлеңмен жазылған Табын Шоңбай Жұбанұлы мен Қарасақал Ерімбеттің шежірелерінен алып қостым. Бергі жалғасын ақын, шежіреші Мақсұт Неталиев қүрастырған шежіреден алып қосып жалғастырдым да, Байсары Əлім, Шөмен аталықтардың таралуын ел ішіндегі анық білетін зерделі көнекөз қариялардан (қазір бүл фəниде жоқ) сүрап жазып, қазіргі үрпақтарға дейін жеткіздім. Дегенмен мүның да кейбір қателері бар-ау деп күдіктенемін. Себебі айтушылардың дерегін салыстырғанымда кейде əртүрлі болып шыққан кездері болды. Ал тіпті кейбір аталықтардың таралымын білетін адамдарды таба алмадым, оның өзінің үрпақтары ештеңе білмейтін болып шықты. Дегенмен кейін оны толық білетіндер ел ішінен табылуы мүмкін. Егер табыла қалса, түзетш қосып осы шежіре кітабын қайтадан толықтырып бастыруға уақыт келетін шығар деймін. Менің, ағайыннан өтінішім, осы шежірені тоқтатып тастамай келесі үрпақтарды тізіп қосып, шежірені жалғастырып отырса болашақ бір заманда "Алшын шежіресі" бірнеше том 424

кітап болып шығатынына, иншалла сенімім бар. Ал мен шежіренің негізін жасап бердім деп есептеймін. Сіздер қалай қабылдайсыздар — ерік Сіздерде. Егер осы шежірені мақүлдап қабылдасаңыздар, Сіздерге Алланың нүры жаусын, үмытылып қалған ата-бабаларымыздың жандары жаннатта болсын демекпін. Біздің ата-бабаларымыз, барымта, жаугершілік заманда, рулар тартысы мен үлтаралық жауласу, басып алу, тонау т.б. заманда өмір сүргені белплі. Демек сол кезде түтқындап алып кетіп қүл етіп пайдаланып, олар сол барған елдің руына сіңіп кеткен жағдайлар, сол сияқты бір рудан екінші руға қашып келіп паналап, бала болып немесе үрпақсыз кісілерден асырап алуынан сол руға сіңіп кеткен жағдайлар көп болған. Осыған орай ел ішіндегі аңыз əңгімелерге сүйеніп, сол мен сүрап, жазып алған қариялардың айтуы бойынша, олардың "Киімді", "Кірме" деп аталатын аталықтарының таралымын өзінің негізгі қанына сəйкес қаз қалпында жаздым. Бұған қазіргі сол "кірмелердің", "киімділердің" үрпақтарының намыстанып, ашу шақырып ренжісулершің қажеті жоқ деп есептеймін. Себебі кім қайдан шықса да қанымыз бір, түбіміз бір қазақпыз, немесе Алшын ұрпақтарымыз ғой. Қызіргі үрпақтардың қаны тазарған, кірме жоқ. Ағайыннан осы шежіредегі қате жазылған жері болса кешірім сүраймын. Теңізбай Үсенбай ибн Көлдей Алшыни Əл-Арали

АНЫҚТАМАЛЫҚ БӨЛІМ Қазақтардың саны Демограф-ғалым Мақаш Тəтімовтың мəліметі бойынша беріліп отыр. Қазақстанда: 1917 ж. 5 млн 450 мың, 1926 ж. 4 млн 200 мың, 1937 ж. 2 млн 100 мың, 1939 ж. 4 млн 200 мың, 1945 ж. 2 млн, 1959 ж. 2 млн 700 мың, 1970 ж. 8 млн 200 мың, 1990 ж. 10 млн.

1994 ж. 11 млн, қазақтар болды.

1/1-1995 жылға (Доңыз жылының басындағы мəлімет) Жер жүзіндегі қазақтардың саны Оның ішінде" Қазақстанда ТМД елдерінде Өзге шет елдерде Оның ішінде: Қытайда Монғолияда Ауғанстанда Түркияда АҚШ-та Иранда Германияда Қанадада Францияда Пəкстанда

11 985000 адам, 7 777 777 адам, 2 477 000 адам, 1 731 000 адам, 1 506 000 адам, 100 000 адам, 30 000 адам, 25 000 адам, 15 000 адам, 10 000 адам, 10 000 адам, 7 000 адам, 6 000 адам, 5 000 адам т.с.с.

Бұл сан көрсеткіші соңғы жылдардагы халық санағында біраз өзгеріп кеткен болуы тиіс. Себебі 1999 жылдың желтоқсан айында Қазақстанда халық санағы жүргізілді, қорытындысы хабарланған жоқ. 2001 жылдың аяғында бітеді дейді. Түрлі табиғат апатынан əсіресе жер сілкінісінен дүниежүзі адамдары қырғынға үшырап отырған. Оны мына XX ғасырда болған қатты жер сілкіну апатынан эр елде өлген адамдар санынан байқауға болады: 1905 жылы, Индияда 1908 жылы, Италияда 1915 жылы, Италияда 1920 жылы, Қытайда 426

19000 58 000, 32 600, 200 000,

1923 жылы, Жапонияда 1927 жылы, Қытайда 1935 жылы, Пакистанда 1939 жылы, Чилиде 1939 жылы, Түркияда 1948 жылы, Ашхабадта (Түркпенстанда) 1970 жылы, Перуде 1974 жылы, Қытайда 1976 жылы, Гватемалада 1976 жылы, Қытайда 1978 жылы, Иранда 1985 жылы, Мексикада

99 300, 41 000, 25 000, 28 000, 32 700, ПО 000, 67 000, 20 000, 23 000, 243 000, 15 000, 4500 адамдар опат болған.

Бакытына орай қазақ елінде мүндай алапат жер сілкінісі болмаған. Бірақ заманның қолдан жасалған алапат-зүлматынан мыңдаған қазақтар қырылып-өліп кеткені тарихтан белгілі. Атап айтқанда: 1) 1723 жылы "Ақтабан шұбырынды, Алқакөл сұлама" кезінде.

2) 1916-1917 жылдардағы "Ақпан мен Қазан төңкерісі" кезін де, оның соңғы іле-шала азамат соғысынан көп қазақтар шетелге ауып қашып көшіп кетті.

3) 1931-1933 жылдардағы Голощекиндік геноцид кезінде.

4) 1937 жылы "Халық жаулары" деген атпен көп қазақ атылып кетті.

5) "Үлы Отан" (Германиямен болған соғыс) соғысында көп қазақ қырылып кетті. Осы зұлматтардың салдарынан қырылып өлген қазақтардың санын саясаткерлер əртүрлі шамамен айтып жүр. Дегенмен оған 1917 жылмен 1995 жыл аралығындағы жоғарыда көрсетілген қазақтардың санын салыстыра отырып шамамен анықтауға болады. ТУЫСТЫҚ АТАУЛАР — 12 АТА Өз жүрты бойынша қазақтар туыстықты былайша атаған: 1. Əкесі 2. Бел бала. 3. Немере. 4. Шөбере. 5. Шөпшек. 6. Шөбелек. 7. Немене. 8. Жүрежат. 9. Туажат. 10. Тумайжат.

11. Жекжат. 12. Жұрағат. Онан ары "Қаймана" деп аталады — "Қаймана қазақ" деген атау осы. Ал əкеден жоғары қарай көтеріліп атасақ Ата, Баба, Үлы Баба, Тегі болып аталады. Қазақтар жеті атаға дейінгілерді қандас туыстар деп санап, қыз алып, қыз беруге үлықсат етпеген. Сондықтан əрбір қазақ жеті аталық буынды толық білуі тиіс, ал 12 атаға дейінгі ататегін білсе тіпті жақсы.

427

Жеті атаға жетпей қандас туыстар бір-біріне үйленсе, олардың үрпақтарының ақыл-есі кеміс, азғын болып туады, үрпағы азып кетеді. Ер жігіттің үш жүрты болады. Біріншісі — өз жұрты, өз елі, екіншісі — нағашы жүрты, үшіншісі — қайын жүрты. Адамгершілігі мол жақсы жігіт осының үшеуін де бірдей есте үстап, олармен сыйласып араласып, барыс-келіс, алыс-беріс жасап түруы тиіс. Бір кісінің қыздарынан өрбіп өскен ұрпақтар "беле" деп аталады. Осыған орай қазақта "Түбі бірге бірінбірі түрпейді" деген нақыл сөз қалған, олар үнемі сыйласып жүреді. АПТАЛЫҚ КҮН АТАУЛАРЫ Қөне парсы тілінде жəне соған сəйкес қазақтар жеті күндік аптаны былай атаған:

ҚАЗАҚША, АРАБША ЖЫЛ АТАУЛАРЫ ЖƏНЕ ЖЫЛ ҚАЙЫРУ Бүрын қазақтар он екі жылға ат қойып, бірінші жыл басын "Тышқаннан" бастаған. Он екі жыл бір айналып қайта келгенде он үшінші жылды бір "мүшел" деп атаған. Сонан кейін он екі жыл қосылып отырады да, мүшел жалғаса береді: Бірінші мүшел жас — 13 жаста, екінші мүшел жас — 25 жаста, үшінші мүшел жас — 37 жаста, төртінші мүшел жас — 49 жаста, бесінші мүшел жас — 61 жаста, алтыншы мүшел жас — 73 жаста, жетінші мүшел жас — 85 жаста, сегізінші мүшел жас — 97 жаста болып есептеледі. Осыған орай, əрбір 30 жасқа бір жыл қосып, 97 жасаған адамды 100 жасқа толды деп есептеген.

Қазақ тілінде Парсы тілінде Дүйсенбі Сейсенбі Сəрсенбі Бейсенбі Жұма Сенбі Жексенбі

ЖЫЛ ҚАИЫРУ ҚЕСТЕСІ

Душамму Сіəйшамму Шоршамму Пəндшамму Алтаншамму Шамму Екашамму

Жылды

АИ АТАУЛАРЫ Қазакша

Арабша

Орысша

Зодиак шок жулдьгзы бойынпв қазакша атауы

Зодиак шок жулдьгзы бойьгнша орысша атауы

Наурыз

Хамал

Март

Қошкар

Овен

квкек

Сəуф

Апрель

Тор пак

Телец

Мамыр

Зауза

Май

Еііздер

Близнецы

Маусым

Саратан

Июнь

Шаян

Рак

ІШлде

Əсеі

Июль

Арысган

Лев

Тамыз

Сүмбіле

Август

Бикеш (Сүмбіле)

Дева

Қыркуйек

Мюам

Сентябрь

Таразы

Весы

Қазан

Ах раб

Октябрь

Сарышаян

Скорпион

Қараіш

Хауыс

Ноябрь

Мерген

Стрелец

Желтоксан

Жэддн

Декабрь

ЕшкімүйЬ

козерог

Қаңтар

Делу

Январь

Сукуі>ыш (Жетікаракшы)

Водолей

Аклан

Хүт

Февраль

Бальгктар

Рыбы

Азия елдерінде, қазақ елінде бүрын жыл басын наурыз айының 22 жүлдызынан бастаған.

428

1 2 3 4 5 6 7

Тышхан

Я 10

Мешін Тауъя;

а

и

12

СІІІ*>

Борис аян лу

Жилая Жьшаі оп

Ит

Доны?

Жылдын аробшп аты М шті Пахыр Палаяа Харкот НаЗхгш Маар сп н Госпан Аидаті М*рьж С кі

Жылдпр капъру 188 1889 1890 1891 1892 1893 1894 189 1896 189 189 1899

1900 1901 1902 1903 1904 1905 1906 1907 1908 1909 1910 1911

1912 191 191 191 1916 191 191 1919 192 1921 192 192

1924 1925 1926 1927 1928 1929 1930 1931 1932 1933 1934 193

1936 1937 1938 1939 1940 1941 1942 1943 1944 1945 1946 1947

194 1949 1950 1951 195 1953 1954 195 195 195 195 1959

1960 1961 1962 1963 1964 1965 1966 1967 1968 1969 1970 1971

1972 1973 1974 197 1976 \197 197 1979 1980 1981 1982 1983

1984 198 1986 198 198 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995

1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 200 2006 2007

200 2009 2010 2011 2012 2013 2014 201 2016 201 201 2019

2020 2021 2022 2023 2024 2025 2026 2027 2028 2029 2030 2031

"Қазақстан-2030 жылы "Азия барысына" айналады!.." Егер Сізде осы кесте жоқ болса, өзіңіздің қай жылы туғаныңызды қазақша атауы бойынша білгіңіз келсе, туған жылыңызды он екі санына бөліңіз. Сонда: қалдықсыз бөлінсе Сіз "Мешін" жылы туған боласыз, ал бір қалдық қалса — "Тауық", екі қалдық қалса — "Ит", үш қалдық қалса — "Доңыз", т.с.с. жалғаса береді. Мысалы: 1 9 6 8 : 1 2 = 1 6 4 (қалдық жоқ) — "Мешін", 1969:12 (қалдық 1) — "Тауық", 1970:12=164 (қалдық 2) — "Ит", т.с.с. жалғаса береді. Күншығыс елдерінде — Жапон, Қытай, Қазақ т.б, елдерде адамның туған айына (сол айдағы түспа-түс келетін жұлдыздардың, планеталардың əсерінен болса керек), туған жылына сəйкес оның табиғи жаратылыс, мшез-қүлқы мен кəсіби мамандығы жəне шеберлігі, сол сияқты ақыл-ойы мен дарындылығы қалыптасады деп есептеген. Сонымен қатар жүбайлардың жұптасуының сəттілігі, сəтсіздігі жəне үйлесімділігі мен тұрақты429

лығы да туған жылына бірден-бір байланысты, тəуелді болады деп болжам жасаған. Мүны — жүлдызнама (гороскоп) деп атайды. Əрине, мүның шындыққа жанасатындығы өмірде дəлелденген. Сондықтан кейінгі жас үрпақтар үйленіп түрмыс қүрғанда, мамандық таңдағанда осы жұлдызнаманы (гороскопты) басшылыққа алып, естерінде ұстағандары дүрыс. Əрбір аи аттарына зодиактың он екі шоқ жүлдызы сəйкес келеді екен. Міне, осы шоқ жүлдыздар түсында туылған адамдарға төмендегіше жүлдызнамалық (гороскоптық) тағдыр бағышталған — "пешенесіне жазылып қойылған" дегеннің мағынасы осы. Демек адамның тағдыры табиғатқа бірден бір тəуелді ("Организм и природа единое целое"), тіршілік əлемі табиғатпен бір.

I. Қошқар (Овен) — Наурыздың 21-нен Көкектің (Сəуірдің) 20-на дейінгі аралықта туылғандар. Жебеуші планетасы — Марс. Түсі — қызыл, ақ. Жағымды мінезі: жігерлі, жойқын, тəуелсіз, іскер, жолбасшы, мақсаткер, күшті, өзіне сенімді, бірінші болуды армандап күрес жүргізеді. Жағымсыз мінезі: мазасыз, өзімшіл, түрақсыз, қүбылмалы, дөрекі, менмен, қайткенде де өзгелердің алдында болғысы келеді, қатыгездеу, шыдамсыз. Бұлар жаңалыққа, жүмбақ нəрселердің сырын ашуға əуес келеді. Қейде шамасы келмейтін жұмысқа да килігіп үрынады. Бүлардан көбіне мүғалім, артист, журналист, дəрігер, механик, саясатшы, əскери мамандары шығады. И. Торпақ (Телец) — Көкектің (Сəуірдің) 21-нен Мамырдың 21-не дейінгі аралықта туылғандар Жебеуші планетасы — Шолпан. Түсі — сары, жасыл. Жағымды мінезі: Өжет, мығым, түрақты, адал, сəн-салтанатты жəне өнер мен музыканы жақсы көреді, шешімтал, еңбеккер, ыждағатты, байыпты, жүмысты ақылға салып істейді, ойшыл, үқыпты жинақы жүреді. Жағымсыз мінезі: бірбеткей, қарадүрсін, жайбасар, байлық пен дəулетке кенелуді үнататын дүниеқор. Бүлардан "он саусағынан өнер тамғандар" — жақсы инженерлер, механизаторлар, агрономдар, малбегілер шығады.

III. Егіздер (Близнецы) — Мамырдың 22-нен Маусымның 22-не дейінгі аралықта туылғандар Жебеуші планетасы — Меркурий, Түсі — сары, алқызыл. Жағымды мінезі: зерделі, бейімделгіш, тіл тапқыш, икемді, тапқыр, ақжарқын, бір мезгілде бірнеше шаруаны атқара алады. Жағымсыз мінезі: қиқар, қобыраңқы, ашуланшақ, түрақсыз — бірнеше іске бірден кіріскенімен біреуін де аяғына шейін жеткізбей тастайды, ауыр жүмысқа төзімсіз.

430

Бүлардан жүргізуші, лектор, комментатор, сатушы т.б. көп қимылмен жүмыс істейтін мамандар шығады.

IV. Шаян (Рак) — Маусымның 23-інен Шілденің 23-іне дейінгі аралықта туылғандар Жебеуші планетасы — Аи. Түсі — күлгін. Жағымды мінезі: сезімтал, əсершіл, түйсігі мол, жауапты, пысық, қамқор жəне жаны ашығыш, елгезек, үқыпты, сақтанғыш, əсемпаз, əдепті, сыпайы. Жағымсыз мінезі: нəзік жанды, нəзік те ғажайып əсерге қүмар, өкпелегіш, сенгіш, жалтақ, сараң, түйық, күңкілшіл. Бүлар психология мен экономика саласында жұмыс істеуді жақсы көреді. Бүлардан ақшамен, есеп-қисаппен жұмыс істейтін, тарих пен əдеп-ғұрыпты жетік білетін мамандар шығады.

V. Арыстан (Лев) — Шілденің 24-інен Тамыздың 23-іне дейінгі аралықта туылғандар Жебеуші планетасы — Күн. Түсі — жалқын сары, қанқызыл. Жағымды мінезі: Байсалды, ашық, ойнақы, мырза, қонақжай, жетекші, жауапты, өз бағасын біледі. Жағымсыз мінезі: даңқүмар, тəкəппар, менмен, қыңыр, өзімшіл, апыр-топыр шашпашыл, үстірт. Бүлар майда-шүйда жүмысты менсінбейді, үнемі ірі жүмысты қолға алып өздері қожалық етуді армандап жүреді. Өмірде апыртопыр жоғары табысқа жететін де осылар, көп қиындықтарға үшырайтында да осылар. Бүлардан хирург, мүсінші, мекеме бастығы, дирижер, суретші, аудармашы, тəрбиешілер шығады.

VI. Бикеш (Сүмбіле) (Дева) — Тамыздың 24-інен Қыркүйектің 23-іне дейінгі аралықта туылғандар Жебеуші планетасы — Меркурий. Түсі — қоюкөк, ақ. Жағымды мінезі: Байыпты, икемді, өте жауапты, адал, зерделі, жүмысқа беріліп істейтін қабілетті, əрбір нəрсеге мəн бергіш. Жағымсыз мінезі: сыншыл, уақ, мазасыз, күйгелек, денсаулығын уайымдағыш, үсақ-түйекке үлкен мəн беріп тек жүмысқа берілген, сезімсіз, салқын мінезді. Бүлар өте жауапкершілікпен əлеуметтік көмек жəне еңбек етуге қамқорлық жасауды, дене еңбегі мен ой еңбегін үштастыруды жақсы көреді. Бүлардан жақсы жоспарлау мекемесінің қызметкері, химия, дəрі-дəрмек, дəрігер, киім пішуші, қүрылысшы мамандары шығады.

VII. Таразы (Весы) — Қыркүйектің 24-інен Қазанның 23-іне дейінгі аралықта туылғандар Жебеуші планетасы — Шолпан. Түсі — көк, күлгін. Жағымды мінезі: жеңіл, ашық, сүйкімді, əсем, талғамы жоғары, əдепті, шыдамды, көпшіл, түрақты, сезімтал.

431

Жағымсыз мінезі: жалғыздыққа төзімсіз, батыл емес, дабырашыл жəне түкке тұрмайтын нəрсеге бола күйгелектенеді, көңіл-күйі тез өзгереді. Бұлардан көбіне мəдени қызметкерлері, суретші, экономист мамандары шығады. Бүлар жедел жəрдем дəрігері, Заң қызметкері, журналистік істермен айналыспағаны дұрыс.

VIII. Сарышаян (Скорпион) — Қазанның 24-інен Қарашаньщ 22-іне дейінгі аралықта туылғандар Жебеуші планетасы — Марс. Түсі — жалқын қызыл, сары. Жағымды мінезі: мақсаткер, үстамды, ешкімге тəуелсіз, түйсігі мықты, төзімді, шешімтал, жауапты, икемді. Жағымсыз мінезі: жекешіл, қызғаншақ, қызба, мүңайғыш, кекшіл, мейрімсіз, түйық, ешкімге илікпейді, жеке мақсатына жетуге жанталасады. Зерттеу жүргізіп, жаңалық ашуға қүмар жандар осылар. Бұлардан жақсы заң қызметкері, спорт қызметкері, психолог, тергеуші, кітапханашы, аудармашы, аңшы, телефон мамандары шығады. Ал төреші, арбитр бола алмайды.

IX. Мерген (Стрелец) — Қарашаның 23-інен Желтоқсанның 22-іне дейінгі аралықта туылғандар Жебеуші планетасы — Юпитер. Түсі — көгілдір. Жағымды мінезі: белсенді, ашық, шыншыл, ақжарқын, турашыл, бауырмал дос болғыш, əділ, батыл, білімпаз, аршыл, мақсатшыл, жетекшіл, азатшыл. Жағымсыз мінезі: шыдамсыз, бір беткей, ымыраға көнбейді, əдепсіз, əуесқор, думаншыл жеңіл ойлы, өзімшіл, əміршіл, бұйрықшыл, алаңғасар. Бұлар бір нəрсені құбылтып өзгертуге, жаңалық жасауға құмар, бір келкі істелетін жүмыс бүларға азаппен тең, төзімі шыдамайды. Бұлардан жақсы ұйымдастырушылар, журналист мамандары шығады.

XI. Суқүйғыш (Жетіқарақшы) (Водолей) — Қаңтардың 21-інен Ақпанның 19-ына дейінгі аралықта туылғандар Жебеуші планетасы — Сатурн, Түсі — көк, ақ. Жағымды мінезі: ешкімге тəуелсіз, ешкімге үқсамайтын тапқыр, əулетшіл, ашық, түрақты, ізгі жүректі, ақиқатты жақсы көреді. Жағымсыз мінезі: өзімшіл, жекешіл, асқақ, əдепсіз, мылжың, жауапсыз. Бұлар тəуекелшіл, табандылықпен жұмыс істейтін, біреудің ақыл айтқандарын үнатпайтын, ешкімге бағынбайтын, өз ақылы өзіне толық жететін жандар. Бүлардан ең жоғары дəрежелі бастықтар, электроника, радио, психология, философия, биология, химия, фотография мамандары шығады.

XII. Балықтар (Рыба) — Ақпанның 20-ынан Наурыздың 20-ына дейінгі аралықта туылғандар Жебеуші планетасы — Юпитер. Түсі — ақшаңқан. Жағымды мінезі: нəзік, жүмсақ, аса сезімтал, діншіл, қайырымды, қамқоршыл, табанды, түрақты, əділетті, дарынды. Жағымсыз мінезі: жалтақ, еліккіш, қолапайсыз, уайымшыл, мүңды. Бүлардан ақылшы-үстаз, оқытушы, өнер қайраткерлері, сазгерлер, консультант, архитектор, музыкант, т.б. жанжақты мамандықтағы ғалымдар, дизайнерлер шығады. Адамдар жағымсыз мінездерінен сақтаныгі, түзетуте тырысуы қажет! АДАМНЫҢ ТУҒАН ЖЫЛЫНА СƏЙКЕС ОНЫҢ ТАБИҒИ ҚАСИЕТТЕРІН, ЖҮБАЙЛАРДЫҢ ЖҮПТАСУ (ҮЙЛЕНУ) ҮЙЛЕСІМДІЛІГШ БЫЛАЙША БОЛЖАУҒА БОЛАДЫ: I. Тышқан жылы туғандар — көрікті, келбетті, еңбеккер, байлық пен дəулет жинағанды жақсы көретін жандар. Даңқүмар, үқыпты, үнемшіл, өзім деген дос-жарандарына аямайтын мырза, əдетте дегендеріне жетіп жүретін осылар. Ашуы тез сабырсыз болғанымен ішіне сыр сақтамайтын ақжарқын жандар. Бүлар Жылқы жылы туылғандармен жұлдызы жараспайды, болашақ жүбайын Үлу, Мешін, Сиыр жылы туылғандардан таңдап жұптасқандары дүрыс.

X. Ешкімүйіз (Козерог) — Желтоқсан айының 23-інен Қаңтардың 20-на дейінгі аралықта туылғандар Жебеуші планетасы — Сатурн. Түсі — жасыл, қарақоңыр. Жағымды мінезі: мақсаткер, еңбеккер, сақ жүреді, жауапты, түрақты, дəлдікті жəне ақиқатты жақсы көреді, қиындықты жеңе біледі. Жағымсыз мінезі: жылаңқы, қасаң, шіренгіш, күмəнді, қызғаншақ, есепқор, жалғыздыққа бейім, билікқүмар, шектеулі, икемсіз. Бұлар көбіне тəуекел етіп жұмысқа белсене кіріспейді. сақтанғыш келеді. Егер тəуекел етіп кірісе қойса, барлық жүмыста да түрақтылық көрсетіп, нəтижелі етіп аяқтайтын мамандар осылардан шығады.

II. Сиыр жылы туылғандар — өте шыдамды, сөзі аз жəне ақыл-ойымен күш-қуаты мол, сабырлы, қолға алған ісін соңына дейін жеткізбейінше тынбайтын жандар. Бірақ қатты шамшыл бүлардан сақтану қажет. Бұлар Қой жылы туылғандармен үйлеспейді, ал Сиыр, Жылан, Тауық, Тышқан жылы туылғандармен бас қосып өте бақытты ғүмыр кешеді.

432

28-952

433

III. Барыс жылы туылғандар — сезімтал, ойлы, өзіне баурап алатын жағымды қасиеті болғандықтан төңірегіндегілерге сыйлы. Бірақ ашушақ, шамданғыш болғандықтан, дұрыс шешім жасамай, жүмыста қате шешім қабылдайтыны жиі кездеседі. Бүлар Жылан, Мешін жылы туылғандармен көңілі жараспайды, ал Жылқы, Үлу, Ит жылы туылғандармен үйлесімді солармен бас қосқаны дүрыс.

IV. Қоян жылы туылғандар — даңқүмар, мейірімді, үстамды, аңғарымпаз, əдепті, кек сақтамайтын, талғамы жоғары, ашуланбайтын, қайырымды, ісіне адал, тындырымды, жақын туыстарына бауырмал, ешқашан сабасынан аспаитын дарынды жандар. Тауық жылы туылғандарды суқаны сүймейді, ал Қой, Доңыз, Ит жылы туылғандармен тату-тəтті ғүмыр кешеді.

V. Үлу жылы туылғандар — көрікті, сəнқой, денсаулықтары жақсы, жігерлі, адал, сезімтал жандар. Кейде бір рет шапшаң мінезді, еліктегіш, бос əңгімеге үйірлеу болады. Жүрт алдында суырылып шықпайды, біреуге жақсылық не жамандық жасамайтын иі жүмсақ болғандықтан басқалардың иықтануына тез түсіп қалып жүреді. Бүлар Ит жылы туылғандармен үйлеспейді, ал Тышқан, Тауық, Жылан, Мешін жылы туылғандармен бас қосса өкінішсіз өмір суреді.

VI. Жылан жылы туылғандар — артық сөзі жоқ мінезі орнықты, өзімшіл, даңқүмар, дос-жолдастарына қайырымды жандар. Бірақ сараңдау, кейде жеңіл мінез көрсетіп отбасына жағдайсыздау болып келеді. Бүлар Барыс пен Доңыз жылы туылғандармен бас қоспағаны дүрыс көңілдері жараспайды, ал Сиыр мен Тауық жылы туылғандарға үйленсе, айы оңынан туады — үйлесімді.

VII. Жылқы жылы туылғандар — ойнақы елгезек мінезді, ашық-жарқын, дарынды, өзіне нық сенімді, өз қадірін өзі білетін, ойын-тойға əуес, басқаның ақыл-кеңесіне құлақ аспаитын көбіне өзі кесіп-пішетін, жолы болғыш көпшілікке танымал жандар. Ты шқан жылы туылғандар бүлармен үйлеспейді, ал Барыс, Ит, Қой жылы туылғандар жақсы үйлесімді жүптасады.

VIII. Қой жылы туылғаөндар — парасатты, мейірімді, талғ амы биік, қолы ашық, дəулетті, əсемдікке жəне өнерге жақын, ұялшақ, сарыуайымшыл, дəрменсіздігі басым, дінді мойындагыш жандар. Қейде таре кетіп бетке айтатын шырт мінезі де бар, сөзге онша үста емес болғандықтан бүлардан ел басқарар көсемдер шыға қоймайды.

434

Бүлар Сиыр, Ит жылы туылғандармен жұптасса, жұбайылық өмірі үзаққа бармайды — ажырасып тынады, ал Қоян, Жылқы, Доңыз жылы туылғандармен бас қосса бақытты, үйлесімді, дəулетті өмір сүреді.

IX. Мешін жылы туылғандар — епті, өзіне сенімді, жол тапқыш, тез ойлап шешімге келетш жəне ең күрделі деген мəселелердщ өзін оңай шешіп тындыратын ақылды жандар. Бірбеткей шамшыл болғанымен қайтымы тез. Бұлар Жылан, Доңыз, Барыс жылы туылғандармен сыйыспайды, ал Үлу, Тышқан жылғылармен тез тіл табысады — үйлесімді.

X. Тауық жылы туылғандар — қабілетті, еңбексүйгіш, қорғаншақ, түйық мінезді, турашыл, өзімшілдеу жандар. Бүлар Барыс, Жылқы, Мешін, Қой, Доңыз жылы туылғандармен жүптасамын деп үміттенбегені дүрыс — үйлеспейді, ал болашақ жарын Сиыр, Жылан, Үлу жылы туылғандармен жұптасып үйленгені дүрыс.

XI. Ит жылы туылғандар — əділ, ісіне тыңғылықты, өзіне сенімді, адал, сабырлы жандар. Алайда біршама өзімшілдеу, бірбет, өз дегенінен қайтпайтын мінездері бар. Бүлардан іскер басшылар шығады. Бүлар Үлу жəне Қой жылғылармен жүптаспағаны жөн, ал өмірлік жарын Жылқы, Барыс, Қоян жылғылардан таңдағаны дүрыс.

XII. Доңыз жылы туылғандар — өжет, жанқиярлыққа бара алатын, қолға алған ісін аяқсыз қалдырмайтын, тура жолдан таймайтын, шегінуді білмейтін, достарын қиыншылықта қал дырмайтын, уəдеге берік, адал, көп оқып көп білетін, дос-жарандарына сыйлы, ілтипатты жандар. Бүлар Жылан жылы туылғандармен жүлдызы қарсы, ал Қоян, Қой жылы туылғандармен өмірде жарасым табады. Бүл болжамдар осылай қатып қалған ереже заң емес, бірақ көпшілігінде осыған сəйкес келіп түратын көршеді. Ал ақылға жеңдірген дарынды адамдардың үйленіп жүптасқанда үйлеспейтіні жоқ. Ақылды, саналы, білімді, парасатты адамдар əруақытта берік, түрақты жəне бақытты отбасы құратынына ешкім дауласпаса керек. Осы жұлдызнамалық болжамды тез оңай түсіну үшін төмендегі кестеге назар аударыңыздар!

НЕКЕЛЕСШ ЖҮПТАСУДА (ҮИЛЕНУДЕ) ҮЙЛЕСІМДІЛІК КЕСТЕСІ р лдыншу /с ранжыл аттары 1 Тытиш 2 Оар

ыздытупшжылашюары Гыш явн + +

Саьр Бары с +

оян

5

лу

в

8 Коп 9 Мвтт 10 Тауьаі и Иш

12 Дрныз

Жы-

+

Жыл

+

_

+ +

+

+

-

+

+

+ +

-

+

+

+ +

+

-

Тауъа:

Ит

ШІЗ

+

+ +

+

Ме-

-

+ +

ой

+

+

Жьшш

7 Жыщы

лу

+

3 Барыс 4

оян

+ -

-

+

+

-

+

+

-

-

+

+

+

+

+

— +

+ -

+

+ -

+

+

+

+ -

+

Шартты белгілердің мағынасы: + жұптасуға (үйленуге) болады, үйлесімді, неке түрақты болады.

— жүптасуға (үйленуге) болмайды, үйлеспейді, ажырасып кетеді. Өмірде ажырасып, отбасын бүзатындар осы үйлесімділікті еске алмай, үйлене салудың нəтижесі болса керек. Қөбіне осы үйлесімділікті ескере отырып, некелесіп, түрмыс қүрса шаңырақ түрақты болады деп есептеген.Бірақ мүны 100% абсолютты болжам деп санауға болмайды. Дегенмен 70-80% шамасы дұрысқа келетінін өмірден көріп жүрміз. Демек мүны ескерген жөн. Қазақ халқынан "Үлы жүз" бен "Орта жүзден" шыққан атақты текті, ел билеген саяси қайраткерлер, билер, батырлар, ақындар, сазгерлер, ғүламалар т.басқалардың ата-тегі туралы шежіре-анықтамалық.

1. БҮҚАР ЖЫРАУ Бүқар жырау Тəуке хан түсында оның ықпалды билерінің бірі болған. Арғын руынан шыққан поэзия алыптарының өз заманындағы ірі түлғаларының бірі. Ол шамамен 1668 жылдары туған. Əкесі Қалқаман батыр кісі болған. Жырау бір ғасырдан астам ғүмыр кешіп, 1781 жыл шамасында қайтыс болған, Баянауылда Далба тауының етегінде жерленген. Жыраудың ата тегі былайша таратылады: 436

Арғын -> Қодан -> Дайырқожа (Ақж:ол) -> Қарақожа, Сұмдық. Қарақожа -> Мейрамсопы, Қарасопы, Бəсентиін, Қенжесопы. Мейрамсопы -> Қуандық, Сүйіндік, Бегендік, Шегендік, Болатқожа. Сүйіндік -> Тоқшора, Оразкелді, Сүраншы Оразкелдіден > Мəжік ~> Мамьщ (немесе Шуманақ деп те атаған) Мамық (Шуманақ) -> Орманшы, Қүлболды, Жанболды, Қаржас Қаржас (киімді бала деген пікірлер бар) -> Қотырмəмбет, Сатылған, Алтынтары, Қүлеке, Ақша, Талас, Жəдігер. Алтынтары -> Артық, Мəмбет, Жолымбет, Келбет, Келімбет. Жолымбет -> Қалқаман батыр, Назар, Қайсары, Ырысымбет. Қалқаман батыр -> Бүқар жырау.

2. ҚАЗ ДАУЫСТЫ ҚАЗЫБЕК БИ Қазыбек би — қазақтың атақты үш биінің бірі. Ол 1667 жылы Қаратау өңірінде дүниеге келіп, 1764 жылы тоқсан жеті жасында, желтоқсан айында, Семізбүға тауының етегіндегі "Теректі бүлағы" қыстағында дүниеден өткен. Баласы Бекболат оның сүйегін былғарымен қаптатып арнайы тігілген киіз үйде төрт аи сақтап, көктем шыға жолға шығып, Түркістандағы Хожа Ахмет Яссауй сағанасына апарьш қойғызыпты. Орнатылған қүлыптас əлі тұр жақсы сақталған. Түркістанға барғанда көрдім. Қазақтың əдет-ғүрып Заңдарын (Қазақтың жеті жарғысы) қалыптастыруға ат салысқан, халқымыздың еркіндігі мен азаттығын ойлаған кемеңгер ойшыл, дипломат-шешен, қажымас қайраткер. Қаз дауысты Қазыбек бидің тегі былайша таратылады: Арғын -> Қодан -> Дайырқожа (Ақжол) -> Қарақожа -^ Мейрамсопы -> Болатқожа -> Майқы, Божан, Жалықпас пен Қамбар — асырап алған баласы дейді. Осы төртеуінің нəсілі "Арғынның Қаракесегі" болып аталады. Божан -> Таз, Байбөрі, Машай, Жанты, Манат, Қөшім. Таз -> Наманбай, Бүлбүл, Бəйімбет, Керней, Сəлем, Қияс, Тағай. Бүлбүл -> Шаншар, Қүшік, Үсен, Қүдайберді, Алдияр. Шаншар -> Жəнібек, Келдібек, Тыныбек, Асырбек—Айби-ке тоқалдан, Бертіс, Асылай, Түрлыбек — бəйбішеден туған. Келдібек -> Қазыбек би, Сəдібек, Асан, Қайыпберді, Балапан, Бөдене, Үсен — Тоқмейіл анадан туған.

3. ТӨЛЕ БИ Теле би де — қазақтың атақты үш биінің бірі. Ол 1663 жылы Шу өңірінің Жайсаң жайлауында (Қарт журналист Ж.Рсымбетов Қазығүрт тауына жақын Бадам өзенінің жағасында Бəйтік 437

мекенінде туған дейді) дүниеге келген. Ол қоғам қайраткері, əрі ақылшы данагөйі, рухани көсем тұлғасындағы ғажап адам. Жиделібайсынды жайлап, тоқсан үш жасында Шыназда дүние салып, өз өсиеті бойынша денесі 1756 жылы Ташкент қаласындағы Шайқантəуірде жерленген. Бұл кесене Қарлығаш əулие деп аталып, киелі орынға айналған. Теле бидің шығу тегі төмендегіше болып келеді: Үйсін -> Абақ, Тарақ. Абақ -> Ақсақал. Тарақ -> Жансақал. Ақсақал -> Айдарлы, Сақалды. Айдарлы -> Асан, Қараша. (Асан — Асан қайғы осы кісі -> Абат. Асан қайгы 127 жыл ғұмыр кешкен). Қараша -> Байдулы, Бəйдебек. Бəйдебек үш əйел алған — Сарыбəйбіше (Гүлжамал), Зеріп, Нүрила (Домалақ ана). Бəйдебек — Нұриладан (үіпінші əйелінен) -> Жарықшақ. Жарықшақ -> Албан, Суан, Дулат (тоқалы Бибі Фатимадан туған). Дулат -> Сиқым, Жаніс, Ботбай, Шымыр (шешесі Гүлзейнеп). Жаніс -> Жанту, Жантан, Жарлықамыс, Бөгенжіл, Қапал, Шегір, Оймауыт (кірме бала) Жанту -> Өтеміс, Байыс, Жайылмыс, Жайылмыс -> Қыдырбай, Жамбай, Қожамберді, Қожақұл. Қожамберді -> Ақберді, Қүдайберді, Құдайқұл, Солтанқүл, Олжанқұл. Қүдайберді -> Ақтай, Бақыбек, Түгелбек, Данай, Қүдайменді, Тоқпан, Əлібек, Əжібек, Шəуке. Əлібек -> бəйбішеден — Тынысбек, Ақбота, Шора, Кіші əйелінен — Теле би, Өтебай, Елібай. Төле би -> Өзібек, Сүйіндік, Жолан, Жиенқүл, Тасыбек, Қожабек, Ниязбек, Қожамжар.

4. Қонаев Дінмүхамед Дінмүхамед 1912 жылы 12 қаңтарда Верный (Алматы) қаласында туған. Бəйдебек — Зеріптен (екінші əйелінен) -> Жалмамбет. Жалмамбет үш əйел алган — Жұпар (Мапырашты), Түмар (Қарашаш — Жүпардың сіңілісі еді дейді), Слайды (Ысты шеше). Сланды-Ыстыдан туған үрпақтар кейін "Ысты" руы атанып кеткен. Жалмамбет — Ысты (Слайды — үішнші əйелінен) -> Жауатар. Жауатар -> Ойық, Тілік Ойық^ Қызылқүрт, Аузыүсіген (Жанкөз), Көкшекөз, Сəтбек. Аузыүсіген (Жанкөз) -> Байкелді, Кемеш. Кемеш -> Таз, Қүланшы. Таз -> Əлмəмбет, Бейімбет, Қүттықүлақ (Жəлмəмбет).

438

Қүттықүлақ -> Қүшік, Саназар, Қайып, Жолым. Жолым -> Қылыш, Нүрмамбет. Нүрмамбет -> Азнабай -> Қонай -> Жүмабай. Жүмабай н> Меңліахмет -> Дінмүхамед. Ол техника ғылымдарының докторы, академик еді. Қонаев Дінмүхамед — қазақтың біртуар үлы, Қазақстан Орталық партия комитетінің бірінші хатшысы қызметін 25 жылдан аса уақыт істеген, үш мəрте Социалистік Еңбек Ері атағын алған, Одақтық дəрежедегі зейнеткер абзал азамат болды.

5. АБАЙ (ИБРАҺИМ) ҚҮНАНБАЕВ Арғын > Қодан -> Дайырқожа (Ақжол) -> Қарақожа Қарақожа -> Кенжесопы -> Қанжығалы, Тобықты. Тобықты -> Рыспетек, Дəулетек. Рыспетек -> Мүсабай, Қөкше, Дадан. Мүсабай -> Талынқожа, Сүйірбас Сүйірбас -> Орыс, Қаржау, Сары. Сары -> Мəмбетей, Үмбетей, Мəмбетсопы, Юшік. Кішік -> Сəңкімұрын, Бəйімбет, Əнет, Əйтек. Əйтек -> Олжай, Байбөрі, Қалқаман. Олжай -> Айдос, Қойдос, Жігітек. Айдос -> Ырғызбай, Торғай, Топай, Қөтібақ. Ырғызбай -> Өскенбай, Өсер, Мырзатай, Жортар. Өскенбай —> Қүнанбай, Құтпанбет, Төлепберді, Шүбар, Ақмағамбет, Елеусіз, Жақып, Майбасар, Бейсенбі, Сүлтанбек, Кенжебай. Қүнанбай -> Қүдайберді, Тəңірберді, Абай (Ибраһим), Ысқақ, Оспан, Хамидолла, Смағүл. Абай -> қазақтың аса көрнекті кемеңгер, ойшыл ақыны. Қүдайберді -> Шəкəрім хажы -> Ғафур, Ахат, Зият, Қабыш. Абай -> Ақылбай, Əбдірахман, Мағауия, Түрағүл.

6. МҮХТАР ОМАРХАНҮЛЫ ƏУЕЗОВ Ибраһим пайғамбар -> Смағүл -> Шамшы-Ахмед, ШайхыБүзырық. Шамшы-Ахмед -> Қорасан Қожа, Қырықсадақ, Диуана қожа, Аққожа, Бақшайыш қожа, Жүсіп қожа, Сейіт қожа, Түрікпен қожа. Бақшайышқожа -> Саяқыпқожа -> Бердіқожа, Төлеген қожа, Қылыш қожа. Берді қожа -> Үсенқожа, Бурахан қожа, Өуезқожа, Самархан қожа, Қенжехан қожа. Əуез қожа -> Омархан -^ Мүхтар. Мүхтар — жер жүзі халықтарына танымал атақты жазушы.

439

7. ШАПЫРАШТЫ ҚАРАСАИ БАТЫР Шапырашты Қарасай батыр 1598 жылы туып, 1671 жылы қайтыс болған. Сүйегі Арқада, Айыртауда жерленген. Қарасай батыр қалмақтардан өз елін қорғау үшін олармен көп соғысып, қалмақтарды көп қырғынға ұшыратқан. Ол жиырма жасында Арқада "Бүркітші" жəне "Болатты" деген екі таудың арасында өзінің "Шапырашты" деп аталатын азғантай жасағымен қалмақтарды қөп қырғынға үшыратып жеңген. Осыдан бастап ол өзінің ғүмырын қалмақтармен соғыста өткізді, соңғы жорығына 1664 жылы алпыс алты жасында шығыпты. Жауынан жеңілмейтін қайтпас қайсар киелі батырдың шығу тегі төмендегідей еді: Үйсін -> Абақ, Тарақ, Абақ -> Ақсақал -> Айдарлы, Сақалды. Айдарлы -> Асан, Қараша батыр —>• Байдулы, Бəйдебек. Бəйдебек -> екінші əйелі Зеріптен — Жəлмəмбет. Жəлмəмбет > бірінші əйелі Қоңырат тайпасынан шық-қан Мелде бидің қызы Жүпардан (Мапырашты) — Шапырашты -> Шам -> Малды, Желді, Қалды -> Айқым. Малды -> Екей, Еміл -> Ерен -> Ерман, Алсай, Қошиман. Қошиман -> Есқожа батыр, Қошқар, Шақаман, Бессары. Есқожа батыр -> Тоқтар -> Алтынай -> Қарасай батыр.

8. ҚАЗАҚСТАН РЕСПУБЛИКАСЫНЫҢ ТУҢҒЫШ ПРЕЗИДЕНТІ НУРСУЛТАН ƏБІШҮЛЫ НАЗАРБАЕВ Қарасай батыр -> Əуез, Өтеп, Көшек, Түрікпен, Еркен, Төркен. Көшек -> Байсал, Бəйтөлек, Шəуен, Бəйкүшік, Найманбай, Мырзатай. Мырзатай -> Тағайбай, Егінбай, Шегебай, Изенбай, Назарбай. Назарбай -> Əбіш -> Нурсултан, Сатыпалды, Болат. Нұрсұлтанды барша жер шарының мемлекеттері танып қол-дап отырған аса беделді мемлекет қайраткері, киелі текті саясаткер, Алаштың біртуар асыл азаматы деп бағалауға тиіспіз. Ол əруақты адам! Бəйтөлек -> Арық -> Бекалы -> Туғанбай -> Салықбай, Төлебай. Төлебай -> Батырбай. Салықбай -> Батырхан -> Бақытжан -> Нурсултан. Батырхан менің туган құдам, əрі қүрдасым Қызымнан ту^_ ған немеремнің атын да Нүрсұлтан деп қойдық. Бақытжан — менің қызым Гүлбанудың жолдасы, менің күйеу балам.

9. ШАПЫРАШТЫ НАУРЫЗБАЙ БАТЫР Шапырашты -> Шам -> Малды, Желді, Қалды. Желді > Асыл, Шыбыл. Асыл -> Байбағас -> Батыр. Батыр -> Көрпе, Өмір. Көрпе -> Төлеміс, Теке, (Əжіке, Орымбет, Қеней), Қүлан, Жанай. Төлеміс -> Серек, Жалпақ. Серек -> Көштай -> Сүлеймен.

440

Сүлеймен -> Сиқымбай -> Қүттымбет, Бəйімбет. Қуттымбет -> Наурызбай батыр, Ханкелді батыр, Құдайберген, Жанкелді, Қожағүл. Наурызбай батыр -> Оңғар, Жақсылық, Шəшке. Наурызбай батыр 1708 жылы туған. Ол алпамсадай алып түлғалы, адам баласында сирек кездесетін, бөлекше жаралған баһадүр болған, нағыз қара күштің иесі еді дейді. Қалмақтармен соғыста ерекше көзге түсіп, олардың батырларын жекпежекте өлтіріп, жеңіп шығатын еді дейді. Сол жекпе-жектің бірінде қалмақтың түмен басы Қаскөлеңді жəне Шамал хан батырды өлтірген. Қазіргі Алматының қасындағы "Шамалған" деп жүрген жер (поселке), сол Шамал ханның өлтірілген жері еді, ол кейін "Шамалған" аталып кетті дейді.

10. БАУЫРЖАН МОМЫШҮЛЫ Бауыржан Момышүлы 1910 жылы туған. Оның ата тегі: Дулат -> Сиқым, Жаныс, Ботбай, Шымыр. ІІІымыр -> Бекболат, Темір, Шынқожа. Бекболат -> Жиембет, Қарымбет, Шілменбет, Мырзамбет, Жиеш, Бестерек (Бекмолда — кірме). Шілменбет -> Қүли (Жиеш), Жиеналы. Қүли -> Жарбол, Есбол, Амалдық. Амалдық -> Алдаберген -> Баубек -> Маутан, Ореке, Үсен. Үсен -> Хəжі -> Бахтияр -> Əділ -> Момыш, Момынқүл. Момыш -> Бауыржан -> Бахытжан -> Ержан. Бауыржан — қазақ халқының аңызға айналған атақты батыр үлы, Үлы Отан соғысының даңқты жауынгері, гвардия полковнигі, Кеңес жазушысы, Кеңес Одағының батыры. Ол Жамбыл, Шымкент қалаларындағы интернаттардан тəлім алып, мектеп бітіргеннен кейін мұғалім болып бала оқытады. Кейін əскер қатарына шақырылып қиыр шығыста, Сібірде, Украинада командир болып қызмет етеді. Үлы Отан соғысы кезінде генерал И.В.Панфиловтың басшылығымен 316-атқыштар дивизиясында (8-гвардия) батальон командирі болады. Осы дивизия Москваны қорғауда өшпес ерліктің үлгісін көрсетті. Əсіресе, оның ішінде, Бауыржанның батальоны ерекше ерлік жасады.

1956 жылы Бауыржан денсаулығына байланысты отставкаға шығып, бірнеше естелік кітаптар жазды, жазушы болды. Туган елі үшін ата жаумен жан аямай арпалысқан қазақтың қаһарман перзенті, адал үлы 1982 жылы 72 жасында дүниядан өтті.

11. ТУР АР РЫСҚҮЛОВ Бауыржан Момышүлының арғы атасы Шілменбет дедік. Шілменбет -> Жиеш (Қүли), Жиеналы.

441

Жиеналы -> Қырғызалы, Ноғай. Қырғызалы -> Тəңірқүл, Андағұл, Құдайқұл, Əліқұл. Тəңірқүл (Сəлік) -> Дəулетберді, Сары, Дəулетбай, Маймыл. Дəулетберді -> Алысай -> Қарақүл, Бекбау, Мəмбет, Шағалақ. Қарақүл -> Əлімбек, Кəрімбек. Əлімбек -> Жылқайдар -> Молдабек, Рысқүл Рысқүл -> Түрар Тұрар 1894 жылы 26 желтоқсанда бүрынғы Жетісу Губерниясының Шығыс Талғар болысына қарасты Бесағаш ауылында дүниеге келген. Əкесі Рысқүл Саймасай деген болысты, оның жасаған қиянатына төзбей, атып өлтіреді де он жылға Сібірге каторгаға айдалады. Жастай қалған Түрар Меркедегі Жамағайынға барып паналап, мал бағып жүріп орыс-қазақ мектебінде оқиды, оқуды үздік бітіріп, Пішпек орман шаруашылығы техникумына түсіп, оқу бітіреді. Онан кейін Ташкентке келіп мүғалімдер институтына оқуға түседі. Бірақ оқуын аяқтамай, Меркеге қайтып келіп, 1916 жылғы үлт азаттық көтерілісіне қатысып, түрмеге түседі. Онан қашып шыққан Түрар əулиеата большевиктерімен танысып, достасып, 1917 жылдың қыркүйегінде болыпевиктер партиясы қатарына өтеді. Сөйтіп, кейін ол РСФСР халық комиссарлары Советі Председателінің орынбасары болып он бір жыл Кремльде қызмет істейді. Ол қазақ еліне жанашырлықпен қызмет еткен асыл түлғалы азамат еді, 1943 жылы дүниеден өтті.

12. ҚАНЖЫҒАЛЫ БӨГЕНБАЙ БАТЫР Арғын -> Қодан -> Дайырқожа (Ақжол) -> Қарақожа, Сүмдық (Өткір) Қарақожа -> тоқалы Момыннан -> Қарасопы, Кенжесопы, Бəсентиін. Кенжесопы -> Қанжығалы, Тобықты. Қанжығалы -> Есен, Бозым. Есен -> Қарамыс, Қамбар, Жапар. Жапар -> Шағалақ, Анда, Жейіс, Құлтума. Жейіс -> Тілеуке > Сары -> Дəуен, Əлдеуін. Əлдеуін -> Ақша, Қошқар, Арыстанбай. Ақша -> Көлбай, Майбасар, Бөгенбай (Қанжығалы Бөгенбай) Бөгенбай батыр -> Түраналы -> Бақан -> Саққүлақ би. __, Бөгенбай батыр 1684 жылы туған. Қалмақтардан елін қорғ-ап ерлік көрсеткен қаһарман батыр еді. Ол 1775 жылы "Сілті" бойында қайтыс болды, 91 жыл ғүмыр кешті. Сүйегін "Асыга" алып келіп, Қожахмет Яссауй сағанасының жанына жерлеген.

13. ҚАРАҚЫПШАҚ ҚОБЫЛАНДЫ БАТЫР Қыпшақ -> Ақтансопы -> Қүланқытай н> Сұлімалып. Сүлімалып -> Көбекалып (Ақкөбек) -> Мүйізді -> Тоқтарбай, Сарыабыз.

442

Тоқтарбай -> Қобыланды батыр. Қобыланды батыр -> Бөгенбай -> Қаншошай -> Қарадөң. Сарыабыз -> Торы, Үзын, Қөлденең, Қарабалық, Бүлтың Үзын -> Алтыбас, Алтыс -> Қаз, Кедел, Кенжебай. Кедел -> Қалдыбек, Келдібек, Əлібек. Əлібек -> Иман -> Үдербай -> Амангелді.

1916 жылы "Торғайда" патшаға (Ресейге) қарсы ұлт-азаттық көтеріліс жасап соғысқан осы Иманов Амангелді батыр болатын.

14. ҚАРАКЕРЕЙ ҚАБАНБАЙ БАТЫР (ЕРАСЫЛ) Найман -> Кетбүқа (Теріс таңбалы Найман), Сарыжомарт (Ергенекті Найман), Төлегетай. Төлегетай -> Қаракерей, Матай, Садыр. Қаракерей -> Байторы, Ерторы. Байторы -> Мейрам, Аирам. Мейрам -> Байыс -> Мəмбетқүл, Сыбан, Болатшы, Мүрын, Шүрентай, қызы Мақта. Байыс байға бір жылы Сəйбек деген ханның түқымынан ағайынды екі жігіт Тоқтарқожа мен Толымқожа екеуі, Қаракерейге келіп сіңіп кетеді де, жылқысын бағады. Байыс бай Тоқтарқожаға қызы Мақтаны қосады. Олар Байжігіт, Жанжігіт деген екі үлды болады. Тоқтарқожа Жанжігітті ертіп еліне қайтып кетеді, ал Байжігіт Байыстың қолында қалып қояды. Байжігіт ер жетіп, үйленіп үш үлды болады. Байжігіт -> Жүмық, Тоғас, Мəмбет. Мəмбет -> Күшік, Қожақүл, Қарақүрсақ, Өмір. Қожағүл -> Есенаман, Есенбай, Ерасыл (Қабанбай) Ерасыл (Қабанбай) — "Қарқаралы" сыртында "Қарағайлы" деген жерде қалмақтармен он жеті күн болған соғыста бір күні кешке дейін майдан алаңында жалғыз түрып жекпе-жекке шыққан алты қалмақты өлтірген еді дейді. Сонда Қалмақ Жамбын: "Мынау алған беттен қайтпайтын нағыз қабан екен", депті дейді. Осыдан кейін ол Қабанбай атанып кетіпті. Қабанбай батыр 1690 жылы Сыр бойында туған. Қалмақтарды көпқырғынға ұшыратқан, елін қорғаған қаһарман батыр 1769 жылы 79 жасында дүниеден өткен.

15. АКАДЕМИК ЖАЗУШЫ СƏБИТ МҮҚАНОВ Керей -> Абақ Керей, Ашамайлы Керей. Ашамайлы Керей -> Сибан, Балта, Көшебе, Тарышы. Сибан -> Ерімсары, Қортық, Күнгене, Жоқматар, Жылыбай, Қосай, Шимойын. Шимойьш -> Байназар, Қайназар, Есназар, Ерназар, Жаназар, Маназар, Алданазар, Отарбай.

443

Отарбай -> Қосай -> Сырымбет -> Байбарақ -> Бектемір. Бектемір -> Шукей -> Мүқан -> Сəбит.

Балуан шолақ Қөкшетау жерінде өскен, атақты сазгер-əнші, арқасы жерге тимеген палуан еді, 1919 жылы дүниеден өткен.

16. ҒАБИТ МҮСІРЕПОВ Сибан -> Қортық -> Тоқпамбет -> Сейіт -> Бесбай. Бесбай -> Тасболат -> Қуат -> Жолқүтты -> Еламан. Еламан > Əсіреп, Мүсіреп, Кенжетай. Мүсіреп -> Кəжімбай, Ботбай. Кəжімбай -> Махмет, Ақан, Мақан, Самырат. Махмет -> Хамит, Сəбит, Ғабит, Баязит, Əшім, Гүлсім. Ғабит Мүсірепов — атақты жазушы, Социалистік Еңбек Ері болды.

19. СƏКЕН СЕЙФУЛЛИН Арғын -> Қодан -> Дайырқожа (Ақжол) -> Қарақожа -> Мейрамсопы -> Қуандық -> Қарпық -> Тоқа -> Мырзамбет -> Ескен -> Байбек -> Жəнібек —> Оспан -> Сейфалла -> Сəкен.

17. ӨТЕГЕН БАТЫР Дулат -> Сиқым, Жаныс, Ботбай, Шымыр. Жаныс -> Жарылқамыс -> Бəйімбет, Жəлменбет. Бəйімбет -> Ораз, Бүқар, Елтүзер. Бүқар -> Баба, Сырымбет, Қүлболды, Тілеуімбет. Сырымбет -> Өтеғүл -> Өтеп, Өтеген батыр, Андағұл, Тəңірқұл, Жылқайдар, Рысқүл. Қазбек бек Тауасарүлымен бірге жүріп шығыста оқып, көп елді аралап, жеті жүрттың тілін үйреніп, кейін қалмақтармен соғыста ерлік жасап аты аңызға айналған осы Өтеғүлүлы Өтеген батыр еді.

18. БАЛУАН ШОЛАҚ (НҮРМАҒАМБЕТ) Дулат -> Сиқым, Жаныс, Ботбай, Шымыр. Шымыр -> Бекболат, Темір, Шынқожа. Бекболат -> Жиеш, Жиембет, Қарымбет, Шілменбет, Мырзамбет, Бекмолда (Бестерек) Қарымбет -> Сəмбет. Сəмбет -> бірінші əйелінен — Қосы батыр, Мосы, Еліке, екінші əйелінен — Байқонды, Қүлболды, Малтабар, үшінші əйелінен — Бектеміс. Қосы батыр -> бірінші əйелінен — Кəдірберді, Берсүгір, екінші'11 əйелінен — Қойайдар, Жылқайдар. Жылқайдар -> Естемес, Достамес. Естемес -> (алты əйел алған) Бүланбек, Сəтек, Айдар, Мəмбет. Сиқымбай, Ақжігіт, Байжігіт, Ізбасты, Қазанғап, Тоқсейіт, Аққойлы, Қемпір, Алдан. Қазанғап -> Қүлтан, Көнте, Медет, Қуат, Қөбек, Есенаман, Жарықшақ, Байсалбай, Метей, Зақар Жарықшақ —> Шымыр, Шəбеке, Байжан, Баймырза. Баймырза -> Төлеубай, Балуан шолақ (Нүрмағамбет) 444

20. ЖҮСІПБЕҚ АЙМАУЫТОВ Арғын -> Қодан -> Дайырқожа (Ақжол) -> Қарақожа -> Мейрамсопы -^ Қуандық, Сүйіндік -> Оразкелді -> Мамық (Шуманақ) -> Қүлболды -> Күлік -> Дəндебай -> Аймауыт -> Жүсіпбек. ҚАЗАҚ ХАНДАРЫ Қазақта: "Хандық бір Шыңғыстан басталып, бір Шыңғыс-пен бітті", - дегені сөз қалған. Түрік тайпалары əртүрлі тарихи жағдайларға сəйкес бірде шарықтап шығып, бірде қүлдырап түсіп саяси-экономикалық жəне əлеуметтік жағынан қиыншылыққа ұшырағанымен, түріктік түтастыққа ұмтылушылық ХШ ғасырдың бас кезінде айқын бел алып, Шығыс Түркістаннан бастап Жетісу өңірі мен Оңтүстік Сібірге дейінгі байтақ алапта ежелден мекен еткен түрік тайпалары қайтадан мемлекеттік ел болып түтастана бастаған. Сөйтіп 1206 жылы "Моғолстан" мемлекетін құрған. Бүл ақиқат Мухаммед Хайдар Дулати, Қадырғали Жалайыри, Шоқан Уəлиханов, В.В.Григорьев сияқты білікті ғалымдардың еңбектерінде анық жазылған. Бірақ 1207-1228 ж.ж. аралығында Шыңғыс ханның балалары, оның өзінің басшылығымен Моғолстан жерін шапқыншылыққа үшыратып, бөлшектеп жіберді. Шыңғыстың үлкен үлы Жошының үлысына Моғолстанның солтүстік өңірі түтасымен қарады, екінші баласы Шағатайға Оңтүстік Алтайдан бастап Əмударияның оң қапталына дейінгі өңір Қарап ордасын Іле бойына тікті, үшінші баласы Үгедейдің еншісіне Ертістің жоғарғы ағысы мен Алтайдың таулы аймағы қарады, ал Кіші баласы Төле Шыңғыс ханның ата жұрты шаңырағына ие болды. Қейін Төленің балалары Мөңке мен Қүбылай билік қүрған түста Үгедей үлысын өздеріне қосып алды. Қытайды биледі, ал Шыңғыстың немересі Хүлағу Моғолстанның Оңтүстік батысын, Иран мен Ирак елдерін басып алды, Бабыр Үндістанды басыи алып биледі. Сонан сон Барлас тайпасынан шыққан Тарағай бектің баласы Ақсақ Темірдің шаңды жорығы мен қалмақтардың қанды жорығы жəне өз ішіндегі ақсүйектердің тақ үшін таласы XVI 445

ғасырдың бас кезінде Моғолстан мемлекетінің біржолата ыдырауына əкеліп соқты. Ақсақ Темір 1370 жылы Балқы мен Самарқанның əмірі, өзінің туған жездесі Хұсейінді дарға асып өлтіріп, қарсылық көрсеткен елдің жауынгерлерін 2 мыңнан 4 мыңға дейін топтап тірідей көму жазасын қолдану арқылы басқан ізінен жауыздықпен қан шұбыртып жүріп, Мауараннахрдьщ билігіне ие болды. Қейін Ақсақ Темір дүниеден өткен соң оның күшімен құрылған империя ыдырады, жеке-жеке əулетке, хандыққа бөлініп кетті. Міне, осы кезден бастап ел басына отырғызу, хан болу Шыңғыс ханның ұрпақтарына, — Төрелерге ғана тиісті болғандай заңдылыққа айналды. Шыңғыс ханның үлы Жошыньщ кіндігінен Орда-Ежен, Бату, Тоқай-Темір, Төбел, Шайбани атты бес үлдары болды. Тоқай-Темірден -> Өз-Темір -> Қожа -> Бадақүлан -> Орысхан -> Қүйыршықхан -> Барақ хан туған еді. Міне енді қазақ хандарын ретімен атайық: 1. Барақ хан қазақ хандығының шаңырағын көтеріп, бірінші рет қазаққа хан болып, Сығанақ қаласын астана етті.

2. Жəнібек хан (Əбу Сайд) — туған, өлген жылы белгісіз, Барақ ханның бел баласы, қазақтың екінші ханы. Ол кезінде 1456-1477 жылдары хандық қүрып, "Əз-Жəнібек" атанды.

3. Керей хан — туған, өлген жылы белгісіз, Барақ ханның ағасы Болат сүлтанның баласы еді, яғни Жəнібек пен Қерей немере болатын, 1477-1480 жылдары хан болды.

4. Бүрындық хан (Мүрындық) — Керей ханның баласы, ту ған, өлген жылдары белгісіз. 1480-1511 жылдары хан болған.

5. Қасым хан (1445-1523 жылдары ғүмыр кешкен) — Жəнібектің Жаған сұлу əйелінен туған үлы еді. 1511-1523 жылдары хан болды. "Қасым ханның Қасқа жолы" деген заң шығарған.

6. Мамышхан — 1523-1524 жылдары хан болды, Қасымханның туысы.

7. Таһир хан — Жəнібекұлы Əдіқ сүлтанның баласы, 15241529 жылдары хан болды, Қасымның туысы.

8. Бүйдаш хан — 1529-1533 жылдары хан болды, Қасымның туысы.

9. Ахмет хан — 1533-1537 жылдары хан болды, Қасымның туысы. ~10. Тоғым хан — 1537 жылы хан болды, Қасымның туысы.

11. Хақназархан (Ақназар) — туған жылы белгісіз, Ташкенттің билеушісі Баба сүлтанның жансыздары 1580 жылы у беріп өлтірді. 1538-1580 жылдар аралығында хан болды, Қасымханның баласы еді.

12. Шығай хан — туған жылы белгісіз, 1582 жылы өлген. Қазаққа 1580-1582 жылдар арасында хан болды, Жəдік сүлтан ның Абайхан бике деген əйелінен туған үл еді, ал Жəдік сүлтан ның өзі Əз-Жəнібектің баласы болатын. Жорықта жұріп Үлы446

тауда қайтыс болған Шығай ханның сүйегі Бүхар маңындағы Құмышкент деген жерге апарылып қойылған дейді.

13. Тəуекел хан — туған жылы белгісіз, 1598 жылы өлген.

1582-1598 жылдар аралығында хандық қүрды. Шығай ханның баласы, ол таққа отырысымен ата жауы Баба сүлтанды Сауранда қолға түсіріп, басын кесіп алып, Абдулла ханға беріп жібереді. Тəшкент, Əндіжан, Ақси, Самарқанд қалаларын қазақ хандыгынын иелігіне қаратты, бірақ Бүхара қаласы үшін болған қанды шайқаста қатты ауыр жараланып, сол жарақаттан қайтыс болады.

14. Есімхан — туған жылы белгісіз, 1635 жылы өлген. Шығай сүлтанның баласы, 1598-1635 жылдар арасында Орта жүзге хан болған. Қазақтың "Еңсегей бойлы ер Есім" деп ерлігіне сүйсініп айтқан адамы осы Есімхан болатын. Ол кезінде "Есім ханның ескі жолы" деген əдет-ғүрыптық ереже-заң шығарған. Есімхан түсында Жоңғар хандығы қаһарлы күшке айналған еді. Қарақүланың баласы Батыр Қонтайшы (1635-1653 ж.ж.) бастаған қалмақ басқыншыларына қарсы алғашқы шайқастардың бірі Ыстықкөл үшін болған соғысқа Есімхан өзі жасақтарын бастап кірісті. Қалмақтардың бетін қайтарды.

15. Жəңгірхан — туған жылы белгісіз, 1652 жылы өлген. Есімханның баласы, 1635-1652 жылдар арасында қазаққа хан бол ған. Халық оны ерлігіне сүйініп, "Салқам Жəңгір" деп атаған. Жоңғар тауының белінде 1644 жылы ол 600 сарбаздарымен Жоңғардың 50 000 əскеріне қарсы түрып, дүшпанның 10 мыңдай адамын өлтіріп шығындап жеңіске жетіпті. Осы соғыста Алшыннан шыққан Жалаңтөс батыр 20 000 əскерімен көмекке келіп, жоңғарлардың ту сыртынан тиіп күйрете жеңген еді. Осыдан кейін жоңғарлар басын көтере алмай көпке дейін үлкен қайрат көрсете алмапты. Бірақ осыны сырттан бақылап отырған Ресей патшалығы осы екі елдің арасындағы өшпенділікті асқындырып, жоңғарларға Сібір арқылы "отты қару" сатқан көрінеді. "Отты қарумен" жарақтанған жоңғарлар 1652 жылы қайтадан шабуылға шығып, қазақтарды ойсырата жеңген еді. Осы соғыста Жəңгірхан қаза тапты. Жəңгірхан өлгенде оның балалары Тəуке мен Апақ жас болатын. Сондықтан 1680 жылға дейін Қазақ хандығының тізгіні Жəңгірмен мүдделес, бізге белгісіздеу сұлтандардың қолында болды.

16. Тəуке хан — 1635-1718 жылдары ғүмыр кешкен. 1680 жылдан 1718 жылға дейін қазаққа хан болған. "Жеті Жарғы" əдет-ғүрып заңын шығарған Үйсін Төле би, Арғын Қаз дауысты Қазыбек би жəне Алшын Əйтеке би Тəуке ханның ақылшы билері-кеңесшісі болды. Тəуке осы үш би арқылы "Билер кеңесін" қүрып, қазақта ең алғаш демократиялық үрдіс жолымен ел басқару əдісін қолданды, заң шығаруды жəне түрлі шешімдер қабылдау билігін сол билер арқылы шешіп отырды. Осыған орай халқы оның есімін "Əз Тəуке" деп қастерлеп атады.

447

17. Болатхан — 1718-1726 жылдары Үш жүзге хан болған. Болатхан түсында орталық хандық билік əлсіреген еді. Осыны байқап білген Жоңғар хандығы-Жоңғарлар өзінің ең жойқын шабуылын жүзеге асырып, қазақ халқы "ақтабан шүбырынды, алқакөл сүламаға" ұрынды. 1723 жылдың ерте көктемінде жүттан тұралап шыққан елге жоңғарлар 70 000 əскерімен түтқиылдан лап қойды. Жоңғардың осы жорығын хан Севан Рабданның інісі Шона Даба басқарған еді. Ол 70 000 əскерін жеті шепке бөліп, бір мезгілде үйлесімді ширақ, аяусыз қимылдап шабуыл жасауға жарлық берді. Бірінші шепті Севан Рабдан ханның өзі бастап, Іле өзенінің батысын бетке алды. Екінші шепті Севан Рабданның баласы Қалдан Серен бастап, Балқаш көлі арқылы Қаратауға беттеді. Үшінші шепті Севан Рабданның інісі Қүлан Бату бастап, Алтай мен Еміл арқылы Көкталға беттеді. Төртінші шепті Севан Рабданның немересі Əмірсана бастап, Нұра өзенінің алабына тиісті. Бесінші шепті Қалдан Сереннің 18 жасар үлы Серен Доржы бастап, Шелек өзені бойына шеру тартты. Алтыншы шепті Қалдан Сереннің екінші үлы Лама Доржы бастап, Ыстықкөл өңіріне шүйлікті. Жетінші шепті Севан Рабданньщ туысы Даба Доржы бастап, Шу өзені бойын қыстап шыққан қалың елге қырғидай тиді. Осы соғыста Тобықты Əнет би 97 жасында көшкен еліне ере алмай, Қаратауда жұртта қалып, аштан өліпті. Осы сүргін шабуылда қазақ халқының үштен еқісі қырылып, қалғандары азып-тозып босқыншылыққа үшырады. Осы соғыстан кейін қазақтың Оңтүстік шығыс өңірі Жоңғарлардың иелігінде қалды, ал Орта жүз бен Кіші жүздің көшпелі аман қалған елдері өз алдарына бөлек-бөлек хандарын сайлап алды. Сол сайлаған хандардың бірі Тəукенің бір баласы Сəмеке хан еді.

18. Сəмеке хан — 1726-1734 жылдары Орта жүзге хан болды. Ордасын Түркістанда тікті. Ол сыртқы саясатта Ресейге арқа сүйеуге ден қойып, қазақ жауынгерлерінің басын құрап, жоңғарларға қарсы күрес жүргізу қамына кірісе бастады. Қазақ батырлары бірігіп, 1730 жылы Аңырақай даласында қалмақтарды ойсырата жеңді, ол дала қазір "Қалмаққырылған" деггаталады.

19. Əбілмəмбет хан — туған жылы белгісіз, 1771 жылы өлген. Орта жүзге 1734-1771 жылдар аралығында хандық құрды. Əкесі Болатхан. Əбілмəмбет ел басқаруда айта қаларлықтай, тегеурінді қимылдармен көзге түсе алған жоқ. Осы кезде Əскен (Əжі) сүлтанның баласы Əбілхайыр Қіші жүзге хан болып (1731-1748 ж.ж.), Ресейге кіруге ант берді.

20. Абылай хан (Əбілмансүр) — 1711-1781 жылдары ғұмыр кешкен. Қанішер Абылайдың ұлы Көркем Уəлидің баласы, 448

1771-1781 жылдар аралығында Орта жүзге хандық қүрған. Абылайханның (Əбілмансүрдың) ата-тегі: Шыңғыс хан -> Жошы -> Тоқай-Темір -> Өз-Темір —> Қожа -> Бадақ-Үлан -> Орысхан -> Қүйыршық хан -> Барақхан ~> Əз-Жəнібек -> Жəдікхан -> Шығайхан -> Есімхан -> Жəңгірхан -> Уəли сұлтан -> Қанішер Абылай сүлтан -> Көркем Уəли -> Абылай (Əбілмансүр). Ал Қазбек бек Тауасарұлы: — Көркем Уəлиден бала болмай, Əбілмансұрды (кейін Абылай атанған) жас есін білмейтін бала кезінде Көркем Уəли асырап алған еді, - дейді, — ол Үйсін Қарабайдың баласы болатын, жас кезінде оны "Сабалак," деп атағанбыз, - деген де деректер бар. Шындығын бір Алла біледі.

21. Уəлихан — 1741-1821 жылдары ғүмыр кешкен. Абылай ханның бір əйелі Топыш сүлудан туған үл, 1781-1819 жылдар аралығында хан болған Орта жүзге хан болғанымен оны ешкім тыңдамады, ел бөлшектеніп кетті.

22. Айғаным ханша — 1783-1853 жылдары ғүмыр кешкен, Уəлиханның кіші əйелі, Уəли өлген соң 1821-1834 жылдар арасында Орта жүзге хан болды. Оның əкесі Сарғалдақ қожаның баласы Қожахмет еді. Айғанымнан Шоқанның əкесі Шыңғыс туды. Міне, қазақ хандығы осы Шыңғысқа тіреліп аяқталды. Дегенмен тарихи деректерде қазақ үлысында 40-тан астам хан болған деген болжам айтады. Ол хандардың əрқайсысы өздері өскен ауылында, елде майда кішілеу хандық құрған, атадан балаға хан тағы мирас болып қалып отырған. Хан сайлау Айғанымнан кейін тоқтатылып, аға сүлтан сайлау жолына көшкен. Осыған орай Шыңғыс Уəлиүлы "Қүсмүрын" дуанына аға сүлтан болып сайланып, орыс патшасынан полковник шенін алған. Сонымен хандық қүру Шыңғыс ханнан басталып, аяғы Уəлиүлы Шыңғысқа тіреліп бітеді. Ал кейін Қасымүлы Кенесары хандық билікті қалпына қайта келтіріп, қазақ халқының тəуелсіз дербестігіне қол жеткізу мақсатында үш жүзден жасақ жинап, Ресей отаршылдығына қарсы арпалыспен өмірін өткізді, нəтижесінде өзі опат болды. Осы кезеңнен бастап қазақ орыс патшалығының, ықпалымен дəуірлеп, бодандықта болып, Н.Э.Назарбаев ел басқарғаннан кейін "Егеменді ел" болдық.

29-952

449

ҚАЗАҚ ЕЛІН БАСҚАРҒАН ПАРТИЯ ҚАИРАТКЕРЛЕРІ ТУРАЛЫ ДЕРЕҚТЕР

(АВПШ түлегі, жазушы-журналист М.Неталиев дерегі бойынша) 1. Пестковский Станислав Станиславович — (1882-1943 ж.ж.), ұлты поляк, 1902 жылдан партия мүшесі. 1919 жылдың шілдесі 1920 жылдың маусымы РК(б)П Қырғыз (қазақ) облыс тық бюросының төрағасы (жауапты хатшысы). Қазақ РСФСР құрамында болды.

2. Акулев Иван Алексеевич — (1888-1939 ж.ж.) орыс, 1907 жылдан партия мүшесі. 1920 жылдың қыркүйегі — 1921 жыл дың қаңтары РК(б)П Қырғыз (қазақ) облыстық бюросының саяси хатшысы.

3. Мырзағалиев Мүхамедхафий — (1887-1941 ж.ж:.) қазақ, 1919 жылдан партия мүшесі. 1921 жылы қаңтар-шілде аралы ғында РК(б)П Қырғыз (қазақ) облыстық бюросының жауапты хатшысы.

4. Қостелевская Мария Михаиловна — (1878-1964 ж.ж.) орыс, 1903 жылдан партия мүшесі. 1921 жылы шілде-тамыз ара лығында РК(б)П Қырғыз (қазақ) облыстық комитетінің жауап ты хатшысы.

5. Қоростелев Георгий Алексеевич— (1884-1932 ж.ж.) орыс, 1905 жылдан партия мүшесі. 1921 жылдың тамыз — 1924 жыл дың қыркүйек аралығында РК(б)П Қырғыз (қазақ) облыстық комитетінің хатшысы, Орынбор қаласында түрды.

6. Нанейшвили Виктор Иванович— (1878-1940 ж.ж.), грузин, 1903 жылдан партия мүшесі. 1924 жылдың қыркүйек — 1925 жылдың тамыз аралығында Қызылорда қаласында РК(б)П Қыр ғыз (қазақ) облыстық комитетінің — Қазақ өлкелік комитетінің жауапты хатшысы.

7. Голощекин Филипп Исаевич — (1876-1941 ж.ж.) еврей, 1903 жылдан партия мүшесі. 1925 жылдың тамыз — 1933 жыл дың қаңтар аралығында қазақ өлкелік комитетінің бірінші хат шысы "Халық жауы" деп атылды.

8. Мирзоян Левон Исаевич — (1897-1939 ж.ж.) армян, 1917 жылдан партия мүшесі. 1933 жылдың қаңтар — 1937 жылдың сəуірі аралығында Алматы қаласында Қазақстан К(б)П Орта лық комитетінің бірінші хатшысы, жəне 1937 жылдың сəуір-193& жылдың мамыр аралығында екінші рет сайланып, қызмет істеді.

9. Скворцов Николай Александрович — (1899-1974 ж.ж.) орыс, 1919 жылдан партия мүшесі. 1938 жылдың мамыр — 1945 жылдың мамыр аралығында Қазақстан Қ(б)П Орталық комитетінің бірінші хатшысы.

10. Борков Геннадий Андреевич — (1905-?) орыс, 1924 жыл дан партия мүшесі. 1945 жылдың мамыр — 1946 жылдың маусым аралығында Қазақстан К(б)П Орталық комитетінің бірінші хатшысы.

450

11. Шаяхметов Жүмабай — (1902-1966 ж.ж.) қазақ, 1929 жылдан партия мүшесі. 1946 жылдың маусым — 1952 жылдың қазан аралығында К(б)П Орталық комитетінің, ал 1952 жыл дың қазан — 1954 жылдың ақпан аралығында Қазақстан компартиясы Орталық комитетінің бірінші хатшысы.

12. Пономаренко Пантелеймон Қондратьевич — (1902-1984 ж.ж.) орыс, 1925 жылдан партия мүшесі. 1954 жылдың ақпан — 1955 жылдың тамыз аралығында Қазақстан КП Орталық Комитетінің бірінші хатшысы.

13. Брежнев Леонид Ильич — (1906-1982 ж.ж.) орыс, 1931 жылдан партия мүшесі. 1955 жылдың тамыз — 1956 жылдың наурыз аралығында Қазақстан КП Орталық Комитетінің бірінші хатшысы.

14. Яковлев Иван Дмитриевич — (1910-?) орыс, 1928 жыл дан партия мүшесі, 1956 жылдың наурыз — 1957 жылдың желтоқсан аралығында Қазақстан КП Орталық Комитетінің бірінші хатшысы.

15. Беляев Николай Ильич — (1903-1966 ж.ж.) орыс, 1921 жылдан партия мүшесі. 1957 жылдың желтоқсан — 1960 жыл дың қаңтар аралығында Қазақстан КП Орталық Қомитетінің бірінші хатшысы.

16. Қонаев Дінмүхамед Ахметүлы— (1912-1993 ж.ж.) қазақ, 1939 жылдан партия мүшесі. 1960 жылдың қаңтар — 1962 жыл дың қаңтар аралығында Қазақстан КП Орталық Қомитетінің бірінші хатшысы.

17. Юсупов Исмаил — (1914 ж.) үйғыр, 1940 жылдан партия мү шесі. 1962 жылдың қаңтар — 1964 жылдың желтоқсан аралығында Қазақстан ҚП Орталық Қомитетінің бірінші хатшысы.

18. Қонаев Дінмүхамед Ахметүлы — екінші рет 1964 жылы желтоқсан — 1986 жылдың 16 желтоқсан аралығында Қазақ стан КП Орталық Комитетінің бірінші хатшысы. Үш мəрте Социалистік Еңбек Ері.

19. Колбин Геннадий Васильевич — (1927-1998 ж.ж.) орыс, 1954 жылдан партия мүшесі. 1986 жылдың 16-желтоқсан — 1989 жылдың 7-маусым аралығында Қазақстан КП Орталық Комитетінің бірінші хатшысы.

20. Назарбаев Нүрсүлтан Əбішүлы — (1940 ж. 6 шілдеде туған) қазақ, 1962 жылдан КПСС мүшесі. 1989 жылдың мау сым — 1991 жылдың қыркүйек аралығында Қазақстан КП Ор талық Комитетінің бірінші хатшысы. Қазақ ССР Жоғарғы Советі 1990 жылдың 24 сəуірінде оны Қазақ ССР-інің түңгыш Президенті етіп сайлады, бүл қызметке ол 1991 жылдың 10 желтоқсанында кірісті. Қейін Референдум сайлауымен ҚР Президент болып қайта сайланды.

451

"АЛШЫН" ШЕЖІРЕСШ ҚҮРАСТЫРУҒА ПАЙДАЛАНЫЛҒАН ƏДЕБИЕТТЕР МЕН

ЖАЗБА ДЕРЕКТЕР

1. "Қазақ шежіресі" Зайыр Сəдібеков, Ташкент, 1994 ж.

2. "Қазақ руларының шежіресі". Мүхамеджан Тынышбаев, Ташкент, 1925 ж.

3. "Түрік, Қырғыз, Қазақ һəм хандар шежіресі". Шəкəрім Құдайбердіүлы, Орынбор, 1911 ж.

4. "Қіші жүздің шежіресі". Хамид Маданов, Алматы, "Атамүра" баспасы, 1993 ж. 480091. Алматы қаласы, Абылайхан даңғылы 93/95.

5. "Алты ата Əлім". Жақау Дəуренбекұлы, Сансызбай Құттыбайүлы, Алматы, 1992 ж. "Перзент" шағын кəсіпорны.

6. "Кіші жүздің кейбір аталары". Шежіре-кесте, Тілепалды Досақүлы, Алматы, 1995 ж. "Рауан" баспасы.

7. "Түркі шежіресі". Əбілғазы Мүхамед (1603-1663 ж.ж.) Қазақ тілшдегі аудармасын жазған Бабаш Əбілхасымов.

8. Таурат-Киелі кітап Стамбул, 1993 ж. 1996 ж.

9. "Қазақ шежіресі". Мəшһүр Жүсіп Көпейүлы, Алматы, "Жалын", 1993 ж. Араптың Хадим жазуынан аударып жазып түсірген Сəрсенбі Дəуітүлы.

10. "Қазақ шежіресі". Серғали Толыбеков, Алматы, 1992 ж.

11. "Қазақ шежіресі". Шоңбай Жүбанүлы, 1945 ж. Меккеге қажыға барғанда Қүнанбай, Мырқы, Досжан т.б. хазіреттер 1876 жылы алып келген шежірені Шоңбай ақынға Табын Бекжан деген кісі өлеңмен жаздыртыпты.

12. "Қазақ шежіресі". Қарасақал Ермүхамед (Ерімбет), өлең мен жазылған шежіре - қолжазба.

13. "Тарихи таным". Байүзақ Қожабекұлы Албани. Алма ты, "Ататек" баспасы, 1994 ж.

14. "Түп-түқианнан өзіме шейін". Шапырашты Қазыбек бек Тауасарүлы. Баспаға көшіріп алып дайындаған Балғабек Қыдырбекүлы. Алматы, "Жалын", 1993 ж.

15. "Сыр елінде жинақталған қазақтың шежіресі". Өмірзақ Ахметов. Жалпы редакциясын жасағандар; А.Айдосов, Ы.Қалиев, Қ.Сағымбаев. Қызылорда, 1995 жыл.

16. "Кіші жүз — Алшын шежіресі". Серікбай Нағашыбайүлы/"" Қолжазба шежіре. Арал ауданы, Аралқүм теміржол бекеті, 1966 жыл.

17. "Алшын шежіресі". Нағашыбай Кенжалыүлы. Қолжаз ба шежіре. Арал қаласы, 1968 жыл.

18. "Ғүлама — бір, халық — мьщ". Алшын Қерейттен шыққан Мүсірəлі Сопы — Əзиз туралы. Қызылорда, Проф. А.Ай досов, "Сыр бойы" газеті, №112, 15 қыркүйек, 1998 ж.

19. "Үш жүздің пірі — Мүсірəлі Сопы-Əзиз туралы". АйнаҚожа Қасым əулеті. Арал, "Толқын" газеті, №35, 1998 ж.

452

20. "Үш түлға" Шайхислам Серікбаев, "Сыр бойы" газеті, №145, 1 желтоқсан 1998 ж.

21. "Үлы жазушының бабалары кім еді?" (М.Əуезов ата тегі" туралы) Ермахан Төрехожаев, "Сыр бойы" газеті, №78, 3 шілде 1997 ж.

22. "Алшын Бейбарыс султан". Əнес Сарай, Алматы, "Қазақстан əйелдері" журналы, №7, 7 шілде, 2000 ж.

23. "Алшын Əйтеке би". Əбіш Қекілбаев, Алматы, "Егеменді Қазақстан" газеті, 23 қараша, 1991 ж.

24. "Жетірудың Керейтінен Жанғабыл үрпақтарының таралымы". Қолжазба Ерниязов Жəли, Қызылорда қаласы.

25. "Он екі Ата Байүлы" шежіресі. М.Неталиев, "Қазақстан əйелдері" журналы. №1-12, 2000 ж.

26. "Жақайымның Бəйбіше Асан шежіресі". Қолжазбалар Серікбай Нағашыбайүлы, Теңізбай Үсенбайүлы, Жеткерген Елеуүлы, Зейнолла Бижанүлы, Молданəби Иярүлы, Түрсын Айқожаүлы, Елубай Төлегенүлы, Жантеке Қалилаүлы, Қолғанат Жүрсінұлы, Қарабала Дабылүлы, Əбдіғани Есқалиүлы, Қуандық Мақанайүлы, Тəуекел Тілегенүлы, Алпысбай Медетүлы, Жүмахмет Бүхарбайұ г лы т.б. Арал, Сексеуіл, Қазалы, Райым ауылдары.

27. "Жақайымның Асанынан Шатырқүл-Қосқүлақ шежіресі". Қолжазба шежіре. Əбдісамат Жанбосынов, Арал қаласы, 1997 ж.

28. "Жақайымньщ Бердіңғүлынан Теке үрпақтарыньщ таралымы". Қолжазба шежіре. Сейт Есқүлүлы, Арал қаласы, 1997 ж.

29. "Жақайымның Асанынан Дəулет Асан шежіресі". Қолжазба шежіре. Қеңесбай молда Əбішев. Арал қаласы, 1997 ж.

30. Жақайымның Бердіңғүлынан Мырта үрпақтарыньщ таралымы". Қолжазба шежіре. Айдын Əбілов, Байдəулет Байғараев, Ескіүра ауылы жəне Арал қаласы, 1997 жыл.

31. "Жақайымның Бердіңғүлынан Баби, Жалаң үрпақта рының таралымы". Қолжазба шежіре. Эбен Рашов, Жанүзақ Қүрмашев, Арал қаласы, 1997 ж. тел. 2-28-26.

32. "Жақайымның Бердіңғүлынан Бəйбек үрпақтарының таралымы". Қолжазба шежіре. Аманкелді Алпысбаев, Арал қаласы, 1997 ж.

33. "Жақайымның Бердіңғүлынан Сырлыбай үрпақтары ньщ таралымы". Қолжазба шежіре. Талапбай Үзақбайүлы, Сайлау Абабүкірұлы, Арал ауданы, Қызылжар ауылы, 1998 ж.

34. "Жақайымның Бердіңғүлынан Байғара үрпақтарының таралымы". Қолжазба шежіре. Жақсыбай Мұсаев, Арал ауда ны, Қарақүм ауылы, 1995 ж.

35. "Жақайымның Бердіңғүлынан Жамансары үрпақтары ның таралымы". Қолжазба шежіре. Шынтас Жалғасбаев, Абдрахман Əйтенов, Қызылжар ауылы, Арал қаласы, 1995 ж.

453

36. "Жақайымның Бердіңғүлынан Март-Саңырық үрпақтарыньщ таралымы". Қолжазба шежіре. Есенбай Айжарықов, Светлана Камалладинова. Арал қаласы, 1997 ж.

37 "Жақайымның Бердіңғүлынан Игілік үрпақтарының таралымы". Қолжазба шежіре. Сейтжан-Досжанов, Жақсыбай Жүсіпəліұлы, Алматы қаласы, Арал қаласы, 1997 ж.

38. "Жақайымның Қүлымбет үрпақтарыньщ таралымы". Қол жазба шежіре. Нүрылла Бекмамбетов, Арал қаласы, 1997 ж.

39. "Жақайымның Көлімбет үрпақтарының таралымы". Қолжазба шежіре. Үргенішбай Қуатов. Арал қаласы, Тоқабай ауылы, 1997 ж.

40. "Жақайымның Көлімбетінен Баселек үрпақтарының таралымы". Қолжазба шежіре. Ермағамбет Ізтілеуов, Қазалы қаласы, 1998 ж.

41. "Жақайымның Көгісінен Бидас (Бида) үрпақтарының таралымы". Қолжазба шежіре. Əбілда Мақсүм Арыстанбай Сопыұлы, Арал ауданы, Қүмбазар ауылы, 1998 ж.

42. "Жақайымның Кегісінен Назар-Ша үрпақтарының та ралымы". Қолжазба шежіре. Қайрулла (Қайыржан) Тілеуқабылүлы Байшораев, Арал қаласы, 1997 ж. тел: 2-34-55 43. "Жақайымның Көлімбетінен Бөрі үрпақтарының таралымы". Қолжазба шежіре. Аяп Отарбайұлы, Аманжол Жолмағанбетов, Əзілхан Қазмағамбетов. Арал қаласы, 1997 ж.

44. "Жақайымның Бəйімбет үрпақтарының таралымы". Қолжазба шежіре. Қəрібай Омаров, Сайлау Жетпісбаев, Жолсұлтан (Жансүлтан) Жансүгірүлы. Арал қаласы, 1997 ж.

45. "Жақайымның Торжымбай үрпақтарының таралымы". Қолжазба шежіре. Жантөре Сырашұлы, Аманжол Сақыпұлы, Арал, Қызылорда қаласы. 1998 ж.

46. "Айдарбек, Есеналы үрпақтарының таралымы". Шежіре кесте. Əбдиев Тілепберген, Қызылорда, Аманкелді, 63 үй.

47. "Қүрманай, Қүттық, Үсен, Жолшара шежіресі". Шежіре кесте. Əбдиев Тілепберген, Қызылорда, Аманкелді, 63 үй.

48. "Айдарбектің Татыран, Алтынбай, Күлік, Ардана үрпақ тарының таралымы". Қолжазба шежіре, Əбекенов Дайрабай, Мүратбай Əбиұлы, Байжігіт Шілманүлы, Сержан, Шəмшат Дəрменқүлов т.б. Қолжазба шежіре. Арал қаласы, Шижаға жəне Тоқабай ауылдары. 1997 ж.

49. "Палуан аталық шежіресі". Шежіре-кесте. Əмір Берсүгірүлы. Редакциясын жасаған доцент Сағидулла Исалдыүлы Жабасов. Тараз қаласы, 1996 ж.

50. "Қарамашақ-Төртқара". Шежіре-кесте, Өміртай Сүлейменұлы, Арал қаласы, 1993 ж.

51. "Төртқараның Оразкелдісі". Шежіре-кесте. Темірхан Бейсов. Арал ауданы, Қарақүм ауылы, 1997 ж.

52. "Төртқараның Дүйсенейі". Қолжазба шежіре. Лекеров Ыңғай. Арал ауданы, Қарақүм ауылы, 1997 ж.

454

53. "Сарбас-Қарасақал, Тегінболат-Қарасақал". Қолжазба шежіре, Балапанов Нəби, Рыстығүлов Қоңырбай, Бижанов Азат. Арал ауданы, Қарақұм ауылы, Тоқабай ауылы, 1997 ж.

54. "Үланақ-Қаракесек шежіресі". Қолжазба шежіре. Жақсыбаев Сейдалы. Арал ауданы, Қиров ауылы, 1997 ж.

55. "Арал өңіріндегі Қожалар шежіресі". Қолжазба шежіре. Бисенүлы Əмитқожа, Қүдайберген Боқашүлы, Арал қаласы, 1998 ж.

56. "Жаманақтың Бəубегінен Жанқылыш жəне Темірбақты үрпақтарыньщ таралымы". Қолжазба шежіре. Бұйраев Мамай, Саянов Қуантқан. Арал қаласы, 1998 ж.

57. "Шөмекей шежіресі". Қолжазба шежіресі. Бəженов Қошан. Арал қаласы, тел: 2-23-71.

58. "Үлағат сөзім үрпаққа". Қарасақал Ерімбет (Ермүхамбет) Құрастырып баспадан шығарған Əбдісаттар Оспанов. Ал маты. 1995 жыл. "Маржан" жеке семьялық шағын кəсіпорны.

59. "Қүрманай-Бабақ" таралымы. Қолжазба шежіре. Əзберген Ілиясов, Бұзаубай ақсақал. Арал ауданы, Жақсықылыш ауылы, Арал қаласы. 1998 ж.

455

МАЗМҮНЫ Автордан ................................................................................ Алғы сөз .................................................................................... Шежіре ...................................................................................... Алшын ....................................................................................... "Жетіру" ру бірлестігі............................................................. Тама........................................................................................... Табын......................................................................................... Кердері ..................................................................................... Керейт ....................................................................................... Жағалбайлы.............................................................................. Рамадан ..................................................................................... Телеу .......................................................................................... "Он екі Ата Байұлы" ру бірлестігі .......................................... Алаша....................................................................................... Байбақты ................................................................................. Масқар...................................................................................... Қызылқұрт............................................................................... Тана........................................................................................... Ысық......................................................................................... Есентемір.................................................................................. Шеркеш ................................................................................... Алтын-Жаппас ........................................................................ Адай.......................................................................................... Беріш......................................................................................... Таз.............................................................................................. "Кете" ру бірлестігі .................................................................. Алты АтаƏлім ......................................................................... Жаманақ (Шекті) ...................................................................... Жақайым.................................................................................. Асан батыр тайпасы................................................................ Марқадам ................................................................................. Сарқазақ ..................................................................................

460

2 3 5 24 28 28 32 37 38 46 47 49 52 54 61 62 63 63 64 66 71 74 77 84 90 91 97 97 98 98 105 108

Итай...................................................................................... 108 Бөлек .................................................................................... 110 Айбас................................................................................... 100 Ізбас ........................................................... .......................... 113 Тыным .................................................................................. 122 Есен....................................................................................... 123 Шеру..................................................................................... 124 Шағыр .................................................................................. 128 Шатырқүл ............................................................................ 130 Қосқүлақ .............................................................................. 135 Қлен ...................................................................................... 154 Келіс.....................................................................................

161 Бердіңғүл.............................................................................. 162 Мырта ................................................................................... 163 Балталы ............................................................................... 164 Жаманша ............................................................................ 164 Қожас .................................................................................. 164 Баби...................................................................................... 164 Сырлыбай............................................................................ 172 Байғара ............................................................................... 189 Теке ...................................................................................... 190 Жамансары ........................................................................ 193 Саңырық.............................................................................. 199 Март ..................................................................................... 199 Игілік.................................................................................... 200 Қүлымбет ............................................................................ 206 Көлімбет............................................................................... 210 Бəйімбет ............................................................................... 223 Торжымбай.......................................................................... 236 Бидас (Бида) ......................................................................... 240 Назарша ............................................................................... 242 Бөлек .................................................................................... 245 Айт........................................................................................ 248 Бұжыр .................................................................................. 251 Өріс....................................................................................... 251 Айдарбек.............................................................................. 251 Татран................................................................................... 252 Алтынбай ............................................................................. 253 Күлік..................................................................................... 271 Ардана ................................................................................. 286 Есеналы ................................................................................ 289 Палуан.................................................................................. 293 Кішкене ................................................................................ 305 Жиеней ................................................................................ 305 Жолшара ............................................................................. 305 Асан .....................................................................................

311 Үсен......................................................................................

315 461

Құрманай............................................................................ Құттық................................................................................ Жанқылыш ........................................................................ Қарамашақ (Төртқара) ..................................................... Оразкелді ........................................................................... Ораз..................................................................................... Жаншүкір........................................................................... Қараш.................................................................................. "Қарасақал" ру бірлестігі ................................................. Сарбас Қарасақал .............................................................. Бақтыберлі ......................................................................... Была .................................................................................... Пүсырман............................................................................ Шіңгір.................................................................................. Қаракесек (Үланақ-Сасықбай) ....................................... Шөмекей ............................................................................. Тоқа ..................................................................................... Көнек................................................................................... Асбан................................................................................... Бозғүл.................................................................................. Арал өңірінде Алшын арасында түратын қожалар ........ Сейтқожа (Сайдқожа) ...................................................... Қорасан Қожа .................................................................... Алшын арасында туып өскен Төлеңгіттер .................... Өзімнің тегім туралы ........................................................ Қорытынды ....................................................................... Анықтамалық бөлім ......................................................... "Алшын" шежіресін қүрастыруға пайдаланылған əдебиеттер мен жазба деректер ..................................... Мазмұны ............................................................................

323 335 351 352 353 355 355 365 383 384 384 387 389 390 392 400 400 400 401 402 416 416 417 418 418 424 426 452 460