Alkmaar Taal Thuis
Themanummer Alkmaar’s ontzet, oktober 2023
GESCHIEDENIS VAN ALKMAAR
Er kwamen grachten. Deze zijn er nog altijd: Oudegracht, Verdronkenoord, Luttik Oudorp.
In 1824 werd het Noord-Hollands kanaal gegraven. Dat loopt dwars door Alkmaar. Lange tijd woonden en werkten
Alkmaarders in de oude binnenstad en de buurten daaromheen. Vanaf 1965 staan er ook gebouwen en woningen aan de overkant van het kanaal. Toen ontstonden Overstad, Huiswaard, de Mare en andere nieuwe buurten.
Stel je voor dat het niet het jaar 2023 is, maar duizend jaar eerder: 1023. Toen was Alkmaar heel klein. Waar nu de Grote Kerk staat, stonden een paar huizen. Daar omheen was moeras en water. De Langestraat (waar de winkels zijn) was een pad.
Langzamerhand groeide Alkmaar, en vanaf 1254 noemden de mensen Alkmaar een stad. Om Alkmaar heen waren overal meren, zoals de Egmondermeer en de Bergermeer. Met boten brachten boeren uit de omgeving hun graan en kaas naar de markt in Alkmaar. De stad werd bekend
Alkmaar groeide doordat het water droog werd gelegd. Op de nieuwe grond bouwden de mensen huizen. Om de stad heen werden muren gebouwd.
Zo beschermden de inwoners van Alkmaar zich tegen aanvallen. In de stad kwamen mooie gebouwen, zoals het stadhuis in de Langestraat en de Grote Kerk.
Nu, in 2023, brengen de boeren uit de buurt hun graan en kaas niet meer naar Alkmaar. Toch is er in de stad nog een kaasmarkt, bij de Waagtoren. Die is leuk om naar te kijken.
Lastige woorden
Zich voorstellen: (‘Stel je voor’) Bedenken, fantaseren, doen alsof
Moeras: Natte grond waar je in kan zakken
Pad: Kleine weg
Groeien: Groter worden
Meer (‘meren’): Waterplas
Bekend: Iets dat veel mensen kennen
Gracht: Kanaal in de stad
Kanaal: Gegraven water
Beschermen: Helpen tegen gevaar
Ontstaan: Beginnen
ALKMAARS ONTZET
1568: de 80-jarige oorlog: Omdat niet iedereen katholiek wil zijn en zich niet aan zijn regels wil houden, stuurt Filip II Alva en zijn leger.
1573: Het Spaanse leger komt steeds dichterbij Alkmaar.
Haarlem is weer van Filip II en nu is Alkmaar aan de beurt.
Alkmaarders vechten hard terug.
Willem van Oranje komt Alkmaar met zijn leger helpen om het Spaanse leger te stoppen.
Dat lukt niet zomaar.
Elk jaar op 8 oktober viert Alkmaar Alkmaars Ontzet.
Waar gaat Alkmaars Ontzet over? Waar begon het mee?
Karel de Vijfde was een koning van een heel groot gebied.
Nederland en België lagen ook in dat gebied.
Hier begint het.
1555: De zoon van Karel de Vijfde, Filip de Tweede neemt de macht over. In Nederland zijn veel mensen niet meer katholiek, maar protestant.
Van Filip II moet iedereen katholiek zijn. Deze protestanten worden zo boos op Filip II, dat ze in opstand komen.
In Nederland zijn veel mensen niet meer katholiek, maar protestant
Van Filip II moet iedereen katholiek zijn.
1556: De beeldenstorm
Deze protestanten worden zo boos op Filip II, dat ze in opstand komen.
De protestanten zijn zo boos dat iedereen
katholiek moet zijn en ze veel geld moeten betalen van Filip II, dat ze bijna alle beelden en schilderijen in katholieke kerken stuk maken
Daarom steken ze de dijken rond Alkmaar stuk. Het leger kan dan alleen met boten naar de stad.
De Spaanse soldaten zijn er slecht aan toe. Ze hebben honger, krijgen geen geld van Alva en met al dat water rond Alkmaar geven ze het 8 oktober 1573 op. Het Spaanse leger gaat weg en Alkmaar is weer vrij.
Dat moment noemen we al 450 jaar Alkmaars Ontzet.
Vanaf die tijd worden steeds meer steden en dorpen bevrijd van de Spanjaarden.
Daarom zeggen we ook “Bij Alkmaar begint de Victorie!”
Lastige woorden
Gebied: stuk land
Macht: invloed hebben, je wil opleggen
Protestant: Katholieken vinden dat je God in de kerk kunt vinden. Protestanten vinden dat je alles over God in de Bijbel moet lezen.
In opstand komen: als mensen zeggen ‘nee, dat willen we niet meer!’
Victorie: Overwinning.
BELANGRIJKE MENSEN
Hertog van Alva: Hij was de baas van het Spaanse leger Nederland.
Trijn Rembrants: Zij was een vrouw die tegen de Spanjaarden vocht. In die tijd was het normaal dat vrouwen en kinderen ook mee gingen vechten.
Adriaan Anthonisz: Hij was de burgemeester van Alkmaar in 1573. Hij had het idee om een stadsmuur te bouwen.
Hij heeft de dijken om Alkmaar stukgemaakt. Daardoor konden de Spanjaarden niet Alkmaar niet meer in en hebben ze de strijd opgegeven.
Diederik Sonoy: hij was de baas van het leger dat tegen de Spanjaarden vocht.
Maerten van der Meij: Hij was een timmerman. In zijn lange polsstok smokkelde hij briefjes naar het verzet in Schagen.
Lastige woorden
Vechten: elkaar aanpakken met wapens of je vuisten
Burgemeester: baas van een gemeente of stad
Stadsmuur: muur om de stad
Dijk: smalle berg om water tegen te houden
Strijd: conflict, gevecht
Timmerman: werkt met hout
Polsstok: lange stok om over sloten of muren te springen
Smokkelen: zonder dat het mag spullen of mensen over de grens brengen
Verzet: mensen die tegen bezetters vechten
DE NAAM ALKMAAR
Je kunt nu niet meer zien hoe Alkmaar lang geleden eruit zag.
In die tijd was Alkmaar omringd met water
De eerste huizen zijn gebouwd op zandgrond.
Daaromheen was water.
Niet alleen water, maar ook modder.
Alle modder vormde een moeras
In een moeras kun je niet lopen, want dan krijg je natte schoenen, een natte broek of natte jurk.
Moeras is gevaarlijk, als je het niet kent.
De naam Alkmaar kan uit meerdere Oudnederlandse woorden zijn gemaakt.
De eerste lettergreep (eerste stukje van het woord) Alk-:
1. Alk.
Dit is een vogel. Het kan zijn dat er veel Alken op het water bij Alkmaar waren.
2. Alke.
Dit betekent modder. Modder is aarde/ grond met water, natte grond. Als het regent heb je soms ook modder aan je schoenen.
De tweede lettergreep (het tweede stukje)maar:
1. Mare Mare betekent waterloop.
Een waterloop is een rivier, kanaal, gracht, of sloot.
2. Mere
Mere betekent meer.
In Nederland zijn veel meren. Het IJsselmeer is zo’n meer.
De naam Alkmaar is dus waarschijnlijk (bijna zeker) Alkmaar geworden, omdat Alkmaar zelf op zand gebouwd is en om Alkmaar heen veel water en moeras was.
Lastige woorden
Oudnederlands: oude Nederlandse
Maken: samengesteld
Omringd door: helemaal eromheen
Modder: Natte grond
Moeras: een heel groot stuk natte grond
DE VIER V’s
In het jubileumjaar van Alkmaars Ontzet is gekozen voor het thema vrijheid, verdraagzaamheid, verscheidenheid en verbondenheid.
In Nederland leven we in vrijheid maar dat is niet in alle landen zo. Iedereen mag hier iets anders denken, doen of geloven. Zolang je maar niet discrimineert of dat iemand door jou wordt gehaat. Vrijheid is niet gewoon. Ook in Nederland mag je niet alles doen of zeggen. In de grondwet staat wat je wel en niet mag.
Met de komst van arbeidsmigranten en vluchtelingen is Nederland een land met veel verschillende culturen en geloven. Je noemt dat verscheidenheid. Met al die verschillen is het belangrijk om respectvol met elkaar om te gaan, elkaar te willen begrijpen en accepteren. Hoe verschillend we ook zijn. Dat noem je verdraagzaamheid.
Mensen willen gehoord en gezien worden. Voor je geloof, gewoontes, mening of hobby's (koken, sport) zijn er partijen en verenigingen.
Je kunt er lid van worden en als groep samen dingen doen. Als je bij een groep
hoort (of bij een stad) voel je verbondenheid.
Niet iedereen heeft evenveel kans om mee te doen. Sommige mensen voelen zich alleen. Ook in Alkmaar zijn er mensen die je kunnen helpen als je iets wilt leren, werken of problemen hebt. In een wijkcentrum of met (vrijwilligers) werk leer je al gauw nieuwe mensen kennen. Je kunt ook samen met andere Alkmaarders gezellig 450 jaar Alkmaars Ontzet vieren. Er is voor iedereen (vaak gratis) van alles te doen. Maak er een mooie dag van. Wij wensen je heel veel plezier!
Lastige woorden
Vrijheid: iedereen mag zijn wie die is, doen wat die wil doen.
Discrimineren: andere mensen niet zo goed vinden als jezelf
Haten: iemand niet leuk vinden, een hekel aan iemand hebben, je vijand
Arbeidsmigranten: mensen uit een arm land die in een rijk land wonen en werken
Vluchtelingen: gedwongen naar een ander land gaan om een andere mening, geloof of gelukkiger leven
Verdraagzaamheid: accepteren dat iemand anders kan leven, denken of geloven
Respectvol: gewaardeerd en gezien worden
Verscheidenheid: verschillend zijn
Verbondenheid: echte interesse voor elkaar hebben
KAASKOPPEN (EEN VERHAAL)
Anno 2023
Nog steeds worden inwoners van Alkmaar kaaskoppen genoemd. Denk maar aan de viering van Kaeskoppenstad elk jaar (volgend jaar op 1 en 2 juni) en aan de Kaaskoppenwandeling die je binnenkort kunt lopen (zie verder in deze weekkrant). We weten nu hoe de term kaaskop is ontstaan.
450 jaar geleden Arend, kom je bed uit! De Spanjaarden staan voor de muren. Haast je, alle mannen zijn opgeroepen om de stad te verdedigen!
Ik kom eraan, moeder, maar ik heb een probleem. Veel van mijn vrienden dragen een helm, maar ik heb niets op mijn hoofd.
Moeder Anna kijkt eens rond in haar kaasmakerij en haar oog valt op de houten kaasmallen
Zet maar een kaaskuip op je hoofd. Dat zal je beschermen.
Arend zet een ronde kaaskuip op zijn hoofd en drukt hem stevig aan.
Heb je er nog meer moeder? Gerrit, Corneel en Maarten hebben ook geen helm.
En zo gaat Arend met drie extra kaasmallen de deur uit.
Lastige woorden
Oproepen: vragen of je mee komt doen
Verdedigen: de vijand tegenhouden
Kaasmakerij: plek waar je van melk kaas maakt.
Kaasmal of kaaskuip: vorm waar een kaas in past (zie foto)
