Vodic kroz Prijestonicu
Brisel
Bec
Rim
3
Dobro došli na
CETINJE
Mauzolej na Lovćenu, ostaci tvrđave dinastije Crnojevića na Skadarskom jezeru, Orlov krš... možete birati između tri subklime i sa vrha planine Lovćen na blizu 1600mnv spustiti se do Cetinja i Orlovog krša, koji se nalaze na oko 700mnv, pa sve do Skadarskog jezera koje je na nultoj tački, a dijelom i ispod nivoa mora. Raznovrsnost iskustva koje pruža Cetinje kao turistička destinacija je posebno i skoro pa jedinstveno po svojim naglim kontrastima i vedutama koje uključuju jedan od najljepših zaliva svijeta. Bogatstvo različitosti se ogleda u kompleksnim kulturnoistorijskim slojevima Prijestonice Crne Gore, koji odražavaju epsku istoriju sa svim fazama karakterističnim za velike evropske dinastije kao i notom tragičnosti ovog hrabrog i ponosnog naroda koji je uvijek nosio baklju slobode kao svoju najveću vrijednost. Dobro došli!
4
www.cetinje.travel
10 12 13 14 15 16 20 22 26 28 30 32 38 39 46 52 53 54 58 62
SADRŽAJ Cetinjski manastir
Mauzolej Vladike Danila na Orlovom Kršu Mlin Ivana Crnojevica
Dvorska crkva na Cipuru
Spomenik Ivanu Crnojevicu
Biljarda - Njegošev muzej
Lapidarijum Arheološkog Muzeja Crne Gore Muzej Kralja Nikole
Etnografski Muzej Crne Gore Vladin Dom
Istorijski muzej
Umjetnicki muzej
Galerija umjetnosti “Miodrag Dado Ðuric“ Galerija “Atelje DADO” Ambasade/Poslanstva
Zgrada Opštine
Muzej novca
Nacionalni park Lovcen
Nacionalni park Skadarsko jezero
Lipska pecina
5
Dobro došli na
CETINJE
6
7
1 2 3 4
2
Cetinjski manastir
Mauzolej Vladike Danila na Orlovom Kršu Mlin Ivana Crnojevica
Dvorska crkva na Cipuru
1
3 4
11 6 5
8
10
7
9
12 12 13 15
17
8
18
12
5 6 7 8 9 10 11 12
12
Spomenik Ivanu Crnojevicu
Biljarda - Njegošev muzej
Lapidarijum Arheološkog Muzeja Crne Gore Muzej Kralja Nikole
Etnografski Muzej Crne Gore Vladin Dom
Istorijski muzej
16
Umjetnicki muzej
14
12
Galerija umjetnosti “Miodrag Dado Ðuric“
13
Kraljevsko pozorište
12
14
15
16 17
18
Predsjednicka rezidencija Vlaška crkva
Ambasade/Poslanstva
Nacionalni park Lovcen
Nacionalni park Skadarsko jezero
Lipska pecina
9
1.
CETINJSKI MANASTIR
Cetinjski manastir
Cetinjski manastir je simbol crnogorske duhovnosti, slobodoljublja i prosvjetiteljstva. U podnožju Orlovog krša, na mjestu na kojem se nalazio dvor Ivana Crnojevića, vladika Danilo Petrović podigao je 1701. godine Cetinjski manastir. U konstrukciju manastira ugrađeni su arhitektonski elementi sa razorenog Crnojevića manastira. Jezgro manastirskog kompleksa predstavlja jednobrodna crkva skromnih dimenzija, posvećena Rođenju Bogorodice i u njoj je smješten ikonostas iz sredine XIX vijeka
– rad grčkih majstora. U južnoj pijevnici smješten je ćivot sa moštima Svetog Petra Cetinjskog, dok se pri samom ulazu nalaze grobnice sa ostacima knjaza Danila Petrovića i velikog vojvode Mirka Petrovića. U manastiru su pohranjene dvije velike hrišćanske relikvije – ruka Sv. Jovana Krstitelja i čestica Časnog Krsta Gospodnjeg. U takozvanom Njegoševom konaku, nalazi se i manastirski muzej, koji, po bogatstvu i raznovrsnosti eksponata, predstavlja najznačajniju muzeološku instituciju te vrste u Crnoj Gori.
Petar I Petrovic punih 46 godina. Njegoš Petar I je utemelji-
10
(Njeguši, 1747 — Cetinje, 1830), kanonizovan kao Sveti Petar Cetinjski je bio mitropolit crnogorski i vladar od 1781. do 1830. godine. Crnom Gorom je vladao
glašen 1834. godine. Jedna je vač novovjekovne od najznačajnijih crnogorske države, ličnosti ukupne zakonodavac, zacrnogorske istokonopisac, politički rije i jedini vladar mislilac, vojskovođa, na svijetu koji je vizionar, duhovnik. tri puta ranjavan Za života je nazivan u bitkama za "Svetim Vladikom". odbranu svoje Za svetitelja je pro- države.
Tri relikvije
Na Cetinju se čuvaju tri velike hrišćanske svetinje: Ruka Sv. Jovana Krstitelja (ruka koja je krstila Isusa Hrista), Čestica Časnog krsta Gospodnjeg (dio krsta na kom je razapet Isus Hrist) i čudotvorna ikona Presvete Bogorodice Filermose. Svetinje su od 1941. g. u Crnoj Gori, a od 1978. godine na Cetinju. Od tada čudotvorna snaga ovog trojstva plemenitom energijom obasjava Cetinje i njegove posjetioce.
Tablja
Cetinjska Tablja, odbrambena kula koju je sagradio 1833. godine Petar II Petrović Njegoš bila je locirana na uzvišenju neposredno iznad Cetinjskog manastira, gdje je po pretpo-
stavci postojala utvrđena gradina još u VI vijeku stare ere. Tablja je bila građevina kružne osnove u koju je trebalo da se smjeste 24 stražara sa svim topovima. Umjesto u odbrambene svrhe koristila se za ispaljivanje počasnih salvi prilikom dolaska važnih gostiju na Cetinje.
11
2.
ORLOV KRŠ
Mauzolej Vladike Danila na Orlovom kršu
Mauzolej na Orlovom kršu, posvećen crnogorskom vladici Danilu Petroviću, podignut je povodom proslave dvjestogodišnjice dinastije Petrović Njegoš 1896. Projekat je realizovan po nacrtu knjaginjice Jelene. U projektu su učestvovali i inženjer Andrija Radović ali i Francuzi – arhitekta Fruše i vajar Pol Moran Votijer.
Mauzolej je svečano otkriven 1897, djelo je prefinjene estetike i smatra se jednim od najupečatljivijih vizuelnih repera koji djeluje poput čuvara slavnog grada. Sa ove dominantne kote iznad cetinjskog manastira, koja decenijama predstavlja omiljeno lokalno izletište i turističku atrakciju, pruža se pogled na staru crno- gorsku prijestonicu i čitav lovćenski masiv.
Danilo Petrovic - Njegoš
12
(Njeguši, oko 1670 - manastir Podmaine, 11. I 1735), crnogorski vladika i vladar (1697 - 1735). Rodonačelnik je crnogorske dinastije Petrović Njegoš. Kao mladić napustio je roditeljski dom i
nastanio se u Cetinjskom manastiru u kome se i zamonašio. Ubrzo je postao arhimandrit. Za vladiku je izabran na Zboru crnogorskih glavara 1697, a zavladičen je u Sečuju 1700. god. Vladika
3.
MLIN IVANA CRNOJEVICA
Mlin Ivana Crnojevica
Danilo je crkvenu jurisdikciju iskoristio u političke i državne ciljeve, jer je svoju duhovnu vlast nad pravoslavcima koji su bili pod Venecijom i Turskom koristio za širenje ideje o nezavisnosti Crne Gore.
Vladika Danilo je prvi unio među crnogorska plemena ideju o nezavisnosti Crne Gore. On je tvorac političke misli o slobodi i nezavisnosti Crne Gore.
13
4.
DVORSKA CRKVA NA CIPURU
Dvorska crkva na Cipuru
Na mjestu porušenog sjedišta zetske mitropolije i hrama Ivana Crnojevića iz XV vijeka, u periodu od 1886. do 1890., sazidana je nova građevina, poznata u narodu kao dvorska crkva. Ktitor, crnogorski knjaz Nikola I, podigao ju je u čast nekadašnjeg manastira Crnojevića. Crkva posvećena Rođenju Bogorodice sagrađena je od bijelog tesanika, a izuzetno vrijedan ikonostas uradili su ruski zografi krajem XIX vijeka. Iznad vrata je postavljen vladarev ktitorski natpis.
14
Krajem 80-ih godina XX vijeka izvršena su arheološka iskopavanja na lokalitetu Ćipur i tom prilikom ponovo su ugledali svjetlost dana stari temelji manastirskog kompleksa Crnojevića. Na ovom mjestu je, između ostalog, radila i prva ćirilična štamparija na Balkanu. Originalni stubovi i kapiteli dislocirani su sa lokaliteta u stalnu postavku tada novoosnovanog Istorijskog muzeja, a na njihovo mjesto su postavljene kopije koje se mogu i danas vidjeti. 1989. godine iz ruske crkve u San Remu na Ćipur su prenijeti posmrtni ostaci crnogorskog kralja Nikole i njegove supruge Milene. Crkva na Ćipuru i konzervirani temelji starog manastira Prečiste Bogorodice danas predstavljaju integralnu arhitektonsku cjelinu i izuzetnu turističku atrakciju.
5.
SPOMENIK IVANU CRNOJEVICU
Spomenik Ivanu Crnojevicu
Povodom proslave petstogodišnjice Cetinja, 1983. godine, na platou između dvora kralja Nikole i zgrade Državnog arhiva Crne Gore, podignut je spomenik utemeljivaču grada, zetskom vladaru Ivanu Crnojeviću. Spomenik predstavlja mušku
Ivan Crnojevic
Najmoćniji vladar (vladavina od 1465-1490) treće po redu crnogorske državne dinastije Crnojević. Krajem XV v. (1482 ) osnovao je Cetinje – buduće srce Crne Gore, vojni zbjeg u koji će se smjestiti milenijum crnogorskog Srednjeg vijeka. Bježeći od najezde Turaka, preselio je svoj prijesto sa Žabljaka Crnojevića na Obod – Rijeka Crnojevića, te na kraju na Cetinjsko polje, gdje sebi podiže dvor i manastir. Grad je dobio
figuru, snažnih ruku, sa mačem preko ramena, kao simbolom pravde i štitom kao simbolom odbrane. Rad je akademskog vajara Anta Gržetića.
ime po rijeci koja je tuda tekla, a zvala se Cetina (do XVII v.) Iako je bio vladar jedne od najmanjih evropskih država – obilježio je svoje vrijeme. Njegova borba i vizionarski potezi, učinili su da ovaj renesansni vladar i ratnik ostavi trag koji će obilježiti crnogorsku istoriju. Zeta je pod njim opstala kao posljednja tačka odbrane, a kao njegovo nasljedstvo, Crna Gora Gora postaće nnn prva tačka otpora.
15
6.
BILJARDA – NJEGOŠEV MUZEJ
Biljarda – Njegošev muzej
Rezidencijalna zgrada u kojoj se našlo mjesta i za administrativne organe sagrađena je 1838. godine prema planu ruskog pukovnika i diplomate Jakova Ozereckovskog. Nazvana na početku „Nova kuća", građevina je ubrzo dobila ime
Biljarda po bilijaru, omiljenoj vladičinoj igri. U svom vremenu to je bila impresivna građevina: duga 72,4 metra i široka 13,5 metara. Sastojala se od prizemlja i sprata sa 25 prostorija okružena zaštitnim zidom sa četiri odbrambene kule na uglovima, više je djelovala kao vojni fortifikacioni objekat nego kao vladarska rezidencija. Crnogorci su ljubomorno čuvali Njegoševu zaostavštinu, da bi nasljednikom na Petar II Petrovic -Njegoš crnogorskom vla-
16
(Njeguši, 1. XI 1813. – Cetinje, 19. X 1851.), crnogorski vladika i vladar (1830 – 1851), pjesnik, književnik, filozof. Nakon smrti Petra I, skupština crnogorskih i brdskih glavara potvrdila je Petra II zakonitim
darskom tronu. Petar II Petrović Njegoš je u svojoj ličnosti sjedinio pravoslavnog mitropolita, državnika, pjesnika i filozofa. Poezijom se bavio od svoje 14 godine. Njegoš je u
1951. godine, u obnovljenoj vladičinoj rezidenciji, otvorili memorijalni muzej. Rezidencija Petra II Petrovića Njegoša, pre- dstavlja mjesto gdje posjetilac može na pravi način osjetiti vrijeme, okolnosti i uslove u kojima je
veliki crnogorski svjetovni i duhovni vladar, poeta i filozof, stvarao svoja najznačajnija djela.
štampariji jermenskog monaškog reda Mehitarista objavio svoje najveće i najznačajnije književno djelo Gorski vijenac (1847). Pored ovih djela napisao je Luču Mikrokozmu, Svobodijadu, Kulu Đurišića i čardak
kuloze, 31. oktobra 1851. godine. Sahranjen je najprije u Cetinjskom manastiru, a zatim su njegovi zemni ostaci prenijeti u kapelu na Lovćenu, koju je podigao 1845. godine.
Aleksića, a objavio je i zbirku narodnih pjesama Ogledalo srpsko. Poslednje djelo koje je Njegoš napisao je Lažni car Šćepan Mali, objavljeno u Trstu 1851. godine. Vladika Petar II Petrović Njegoš umro je od tuber-
Prva crnogorska državna kasa
17
Reljefna karta
Nakon što je austrougarska vojska izvršila proboj lovćenskog fronta i zauzela Cetinje 1916. godine, u južnom krilu Biljarde, gdje je bio smješten i glavni štab okupacionih snaga, podignut je zastakljeni
18
objekat na dva nivoa sa reljefnom kartom Crne Gore u srazmjeri 1 : 10.000. Reljef, na kojem se pored ostalog vide i djelovi Bosne i Hercegovine, Hrvatske, Albanije i Srbije, napravljen je od betonske mase na kamenoj podlozi, na
osnovu preciznih austrijskih topografskih mapa i premjera zemljišta rađenog za ono vrijeme najsavremenijim sredstvima. Za određivanje visinskih kota na karti korišćena je mreža tankih metalnih šipki (najvjerovatnije se radilo o komadima armatura), oko kojih je međuprostor ručno popunjavan, da bi odgovarao prikazu zemljišta. Površina je naknadno detaljno oslikana, tako da sadrži sve relevantne podatke o putnoj
mreži onoga vremena, vodenim površinama, šumama i naseljenim mjestima. Radi lakšeg pregleda karte, iznad njenog centralnog dijela podignut je most, sa kojeg je bio vidljiv svaki detalj. Pored austrougarskih vojnih kartografa u izgradnji su učestvovali i crnogorski ratni zarobljenici, među kojima je bio i naš poznati vajar Marko Brežanin. Stari zaštitni objekat uklonjen je početkom 80-ih godina XX vijeka i zamijenjen
zastakljenom metalnom konstrukcijom paviljona koji se može i danas vidjeti. Reljef Crne Gore proglašen je
spomenikom kulture (kulturnim dobrom) 1948. godine. Osim nesumnjive vojno-strategijske namjene koji je imao
tokom ratnih godina, ovaj jedinstveni objekat vremenom je dobio na značaju zbog estetskih i istorij-
skih vrijednosti, tako da danas predstavlja jednu od nezaobilaznih turističkih atrakcija.
19
7.
LAPIDARIJUM ARHEOLOŠKOG MUZEJA CRNE GORE
Lapidarijum Arheološkog Muzeja Crne Gore
2012. godine svečano su obilježeni Dani evropske kulturne baštine. Tim povodom otvoren je Lapidarijum u dvorištu Njegoševog muzeja Biljarde, s ciljem da u perspektivi tu budu izloženi reprezentativni primjerci dislocirane kamene plastike sa svih važnijih arheoloških lokaliteta u Crnoj Gori. Trenutno je prezentirano 11 stećaka porijeklom iz opštine Nikšić i područja Pljevalja. Radi se o slje- menjacima, sa nducima i plo- čama sa lokali-
teta koji su decenijama bili izloženi devastaciji. Lapidarijum funkcioniše kao organizaciona jedinica novoosnovanog Arheološkog muzeja Crne Gore. Cetinjski parkovi Cetinjskog manai zelene površine stira. Cio prostor Vladičina bašta i Učiteljsko dobro, locirani u delti nekadašnje rijeke Cetine do gradnje podvožnjaka predstavljali su sastavni dio Ćipura, odnosno prostora
je bio neizgrađen i pošumljen, dok su drvoredi između Ćipura, Biljarde, Manastira i Vladičine bašte zasađeni kasnije. U neposrednoj
blizini Dvora Kralja Nikole u periodu između 1891. do 1894. uređena su dva gradska parka sa elementima vrtne arhitekture. Tako je Dvorski park urađen u francuskom, a Gradski park u engleskom maniru, ukupne površine 7 ha. Razdvojeni su Njegoševom ulicom. Zajedno sa Vladičinom baštom, Ljetnjom pozorni-
com, starim stadionom (staro igralište) i padinama Orlovog krša, predstavljaju neodvojivi segment zatečenih spomeničkih i ambijentalnih vrijednosti i integralni dio Istorijskog jezgra.
Ljetnja pozornica Letnja pozornica u Cetinju nalazi se ispod Orlovog krša. Izgrađena je 1951. godine po ugledu na antičke amfiteatre. Akustičnost pozo-
rnice je izvrsna i ona predstavlja jednu od najboljih otvorenih scena u Crnoj Gori. Kapacitet ljetnje pozornice je cca 2000 mjesta.
21
8.
MUZEJ KRALJA NIKOLE
Muzej Kralja Nikole
Muzej kralja Nikole osnovan je 1926. godine u rezidenciji posljednjeg crnogorskog vladara Nikole I Petrovića Njegoša, kao produžetak tradicije sabiranja i brižljivog čuvanja materijalnih dokaza crnogorske prošlosti. Gradnja objekta započeta 1863, završena je oko 1867. godine. Međutim, pouzdano se zna
Oktoih
22
da je prvobitna namjena objekta bi- xxla predviđena za smještaj udovice (Darinke) i kćerke (Olge) knjaza Danila. Nakon Darinkinog odlaska iz Crne Gore, ovo zdanje dobija novu funkciju. U novi "palac", kako su ga zvali Crnogorci, preselili su se, iz Biljarde, članovi vladajuće kuće. Vladarska rezidencija je tokom svog postojanja
Izloženi su najstariji primjerci inkunabula iz Crnojevića štamparije: Oktoih Osmoglasnik štampan na Cetinju 1493. (prva štampana knjiga kod južnih Slovena) i jedna stranica
ilustrovane knjige Oktoiha Petoglasnika, nažalost, nije nigdje u cjelosti sačuvana (prva ćirilska knjiga sa ilustracijama). Crnogorske inkunabule odlikuju se ljepotom i raskošnom dotje-
ranošću, velikim brojem inicijala, zastavica i ilustracija, što potvrđuje finoću izrade i tehničko savršenstvo prve državne štamparije u svijetu, koja je kao "kovnica novog
pretrpjela niz značajnih rekonstrukcija. Posljednje prepravke izvršene su uoči proslave zlatnog jubileja 1910. godine, kada je zgrada dobila konačan izgled. Novoosnovani Državni muzej (danas Muzej kralja Nikole) sabrao je u svoje fondove materijal Vojnog i Narodnog muzeja, institucija formiranih u XIX vijeku, kao i sav sačuvan inventar iz crnogorskih dinastičkih rezidencija. Tako je od samog
oružja" snažno uticala na duhovnost Crnogoraca u narednim vjekovima. Na izložbi u Majncu 1908., posvećenoj
starim štampanim knjigama, Oktoih je proglašen biserom izložbe, privlačeći pažnju poznatih svjetskih naučnika.
23
7.
MUZEJ KRALJA NIKOLE
Stalna postavka Muzeja koncipirana je kao rekonstrukcija enterijera vladarske rezidencije uz fragmentarne prikaze crnogorske prošlosti u onim prostorima, gdje je nedostajao autentičan materijal za obnovu dvorskog ambijenta (kabinet i odžaklija). U mnoštvu raznovrsnog muzejskog materijala, izdvajaju se kolekcije: oružja (trofejno i paradno), odlikovanja
početka njegovog djelovanja sakupljen na jednom mjestu najznačajniji muzejski materijal za crnogorsku političku, vojnu i kulturnu istoriju, koji kontinuirano i kompleksno prati nacionalne državotvorne tokove, od srednjevjekovnih početaka do 1918. godine, kada Crna Gora kao samostalna država nestaje sa političke mape Evrope. 24
(crnogorska i strana), zastava (crnogorske i turske), plaketa, grbova, pečata, fotografija, arheološka, numizmatička, umjetnička, etnografska i zbirka primijenjene umjetnosti. Sačuvani su takođe dvorska biblioteka i arhiv.
25
9.
ETNOGRAFSKI MUZEJ
Etnografski Muzej Crne Gore
Etnografski muzej je osnovan 1951. godine. Prvobitno se nalazio u zgradi Biljarde sa još dva muzeja, Njegoševim muzejom i Muzejom NOB-a, sve do katastrofalnog zemljotresa 1979. godine, kada se zbog sanacije Biljarde muzejski materijal deponuje u zgradu Vladinog doma, gdje ostaje dugi niz godina. Opština Cetinje 1986. god. ustupa Narodnom muzeju zgradu bivšeg Srpskog poslanstva, koja se naknadno, 2002.
26
godine, adaptira za potrebe Etnografskog muzeja. U periodu od 1979. do 2018. godine, Etnografski muzej je organizovao brojne tematske izložbe u zemlji i inostranstvu, putem kojih se domaćoj i stranoj javnosti pokazivalo bogato tradicionalno nasljeđe Crne Gore. Od 2018. u djelimično rekonstruisanom izložbenom prostoru, Muzej dobija svoju prvu stalnu postavku. Etnografski muzej u svom fondu baštini preko 4400 predmeta, koji svjedoče o bogatoj materijalnoj i xxduhovnoj kulturi stanovništva sa xxxxteritoriji današnje Crne Gore.
Predmeti su svrstani u više zasebnih zbirki: narodne nošnje, oružje, nakit, pokućstvo i posuđe, privredni predmeti, predmeti za proizvodnju tekstila, upotrebni tekstil, torbice, zbirka igračaka, muzički instrumenti, predmeti za uživanje duvana, umjetnička zbirka i zbirka predmeta vezanih za vjerovanja i običaje. Za potrebe stalne postavke, koncipirane u prizemlju i na spratu zgrade, iz postojećih zbirki je izdvojeno preko 400 karakterističnih predmeta, putem kojih se želi doča-
rati narodni život i kultura etnički i vjerski heterogenog stanovništva Crne Gore, u periodu od sredine XIX do prve polovine XX vijeka.
27
10.
VLADIN DOM
Zgrada Vlade bivše Kraljevine Crne Gore
Ekspanzivni razvoj prijestonice na početku XX vijeka nametnuo je potrebu izgradnje adekvatnog objekta za državne institucije – Vladu, Skupštinu, nadleštva i ministarstva koje su zauzimale znatan prostor na više lokacija u gradu. Crnogorski suveren knjaz Nikola inicira 1909. godine izgradnju monumentalnog zdanja danas poznatog kao Vladin dom, na lokaciji nedaleko od Biljarde i Cetinjxxxxskog manastira, gdje se smjexxxxxxxštaju knjaževska vlada i paxxxxxxxxxrlament. Impresivan, za xxxxxxxxxxxxondašnje prilike velelepan objekat, prema projektu Italijana A. C. Koradinija, završen je 1910, u vrijeme krunisanja knjaza Nikole i proglašenja Crne Gore za kraljevinu. Impozantna pravougaona građevina sa podrumom, prizemljem,
28
spratom i unutrašnjim atrijumom - dimenzija 66 x 52 metra – djelo italijanskih građevinara, u stilskom pogledu najbliža je klasicističkim i renesansnim uzorima. Pored uočenih uzora, na blago isturenoj glavnoj fasadi sa većim atrijumom i lučnim otvorima primjetna su i neobarokna arhitektonska rješenja. U unutrašnjem prostoru korisne površine oko 7.000
kvadratnih metara, pored vlade sa ministarskim resorima i skupštine, svoje mjesto će tokom vremena naći brojne institucije: pošta i telegraf, štamparija, pozorište, razni politički organi, sud, Zanatska komora, Zemljoradnička zadruga i dr. Nakon rekonstrukcije i adaptacije 1977, zgrada Vladinog doma ustupljena je Narodnom muzeju Crne Gore.
29
11.
ISTORIJSKI MUZEJ
Istorijski Muzej Crne Gore
Duh ratničkog Crnogorca, koji se kroz vjekove borio, što sa surovim uslovima krša, goleti, tla nepristupačnog i za neprijatelja, a ono i za odbranu tog istog tla od spoljnih sila, najbolje može da se osjeti kroz hronologiju datu u Istorijskom muzeju, u zgradi Vladinog doma.
30
Materijal iz različitih perioda prati istorijski tok korak po korak, u hronologiji od šest etapa istorijske prošlosti Crne Gore: predslovenski period, srednji vijek, period od XVI do XVIII vijeka, stvaranje crnogorske države (1796-1878), moderna crnogorska država (1878-1918) i Crna Gora u zajednici sa jugoslovenskim narodima. Stalna postavka Istorijskog muzeja podijeljena je na nekoliko segmenata. U prvom dijelu prikazani su eksponati sa najznačajnijih arheoloških lokaliteta u Crnoj Gori od perioda paleolita do ranog srednjeg vijeka. U drugom dijelu su prikazane kopije fresaka iz najznačajnijih manastira u Crnoj Gori kao i rukopisne i štampane knjige, povelje i dokumenti. Dio izložbe posvećen je dinastiji Petrovića koja je Crnoj Gori dala niz crkvenih i svjetovnih vladara. Poslednji vladar iz dinastije Petrovića knjaz i kasnije
kralj Nikola I Petrović i vrijeme u kom je on vladao prikazani su u posebnom dijelu izložbe. Postavka se završava događajima koji su obilježili XX vijek. U okviru ovog muzeja postoji arheološka zbirka, zbirke oružja, odlikovanja, peča-
ta, grbova, numizmatička zbirka, filatelistička zbirka, tehnička zbirka, umjetnička zbirka, zbirke zastava, fotografija, poštanska i zbirka eksponata koji se ne uklapaju ni u jednu od pomenutih zbirki.
31
12.
UMJETNICKI MUZEJ
Umjetnicki Muzej Crne Gore
Umjetnička galerija osnovana je na Cetinju 1950. godine kao najstarija i najuglednija institucija u Crnoj Gori sa zadatkom da: proučava razvoj likovne umjetnosti, sakuplja, čuva i izlaže objekte od umjetničke vrijednosti i da izborom djela pruži najpotpuniji pregled najznačajnijih likovnih ostvarenja. U početku je djelovala u sastavu Državne biblioteke, a zatim samostalno od 1952. do 1963. kada se integriše sa ostalim muzejima Cetinja u instituciju pod nazivom Opšti muzej Crne Gore 32
(Muzeji Cetinje, 1965), danas Narodni muzej Crne Gore (1992). Tokom 70-tih godina Umjetnička galerija prerasta u Umjetnički muzej Crne Gore koji danas obuhvata fond od preko 3500 eksponata, među kojima su i kapitalna djela savremene Jugoslavenske i Crnogorske likovne umjetnosti. Raznovrsnost i bogatstvo ovog fonda uslovilo je njegovu klasifikuju po zbirkama:
Zbirka kopija fresaka Zbirka ikona Zbirka crnogorske likovne umjetnosti Zbirka jugoslovenske likovne umjetnosti Zbirka stranih autora Zbirka Milice Sarić Vukmanović i Svetozara Vukmanovića Tempa
Zbirka karikatura Zbirka legata i zbirke u okviru galerije Umjetnici Jugoslavije Njegošu: likovna primijenjena naiva
33
Plava kapela – Ikona Filermosa (U veličanstvenoj „Plavoj kapeli", riznici Narodnog muzeja Crne Gore na Cetinju, smještena je jedna od najpoštovanijih i najznačajnijih hrišćanskih svetinja – ikona Bogorodice Pustinoljubive - Filermose. Ova čudotvorna relikvija je nekadašnja zaštitnica ostrva Rodosa i Suverenog Vojnog Malteškog Reda. Takođe se cijeni za najstarije sačuvanu sliku majke Hristove i da je po živom modelu lično naslikao polovinom prvog vijeka, Jevanđelista
34
Luka. U Efesu, boraveći u kući Svetog apostola Jovana Bogoslova na Rodosu (Grčka) u
Apostol Luka je naslikao tri ikone Presvete Bogorodice. Slikajući je uživo, Bogomajka
pravoslavnom svetilištu Filermos, dobija ime Filermosa. Po predanju, Sv.
je ikonama dala blagoslov i na njih „izlila" svoju blagodat, da se kroz
ikone i molitve spašavaju ljudi. Urađena je na drvetu sa tehnikom tempera, dimenzijama 44 x 36 cm. Nakon Grčke, dolazi u Jerusalim. Brigom Istočno romejske carice Evdokije, 430. godine putuje za Konstantinopolj, gdje je pohranjena u Vlahernskoj crkvi do pada ovog carstva. Krstaši, pljačkajući ovu teritoriju, njena svetilišta i relikvije, kradu Filermosu koja završava u rukama rimokatoličkih vitezova monaškog reda. Jovanovci je ubrzo prenose u Svetu zemlju, na
ostvro Kipar, potom na Rodos u svoju rezidenciju. Put do Cetinja je bio isto tako zakulisan i čudotvoran. Od XI vijeka kada su je Jovanovci donijeli na Rodos, spašavajući od
Turaka, tako što su je sklonili u Italiju i Francusku. Nakon dogovora Malteških vitezova i španskog kralja Karla V, ikona se smješta na Maltu. Tamo boravi skoro tri vijeka, odnosno do plja-
čkaškog pohoda Napoleonove vojske, gdje joj vojnici skidaju sve dragocjenosti. Uprskos svemu, Malteški vitezovi je preko Italije nose u Rusiju 1799. godine, jer upravo tada ruski
car Pavle Prvi postaje zaštitnikom Malteških vitezova. Na prelazu iz 18. u 19. vijek, po nalogu ruskog suverena, ugledni carski zlatari i draguljari za sve tri relikvije izradili su
35
Plava kapela – Ikona Filermosa
36
zlatne kasete i okov, prekrivene skupocjenim dragim kamenjem. Tom prilikom ikona Bogorodice Filermose dobila je dekorativni zlatni okov na koji je postavljeno 270 safira, dijamanata i rubina. Tada ikona Bogorodice Filermose dobija novu zlatnu rizu i dodatno biva ukrašena skupocjenim dijamantima, safirima i rubinima. Usljed nemira, za vrijeme Oktobarske revolucije 1917. god., majka ruske kraljice, Marija Fjodorovna,
je nosi sa sobom u Dansku, gdje bježi u izbjeglištvo. Nakon njene smrti neko vrijeme je Filermosa boravila u Danskoj, a onda je prenijeta u ruski saborni hram u Berlinu. Mitropolit kijevski Antonij Hrapovick je poklanja 1932. godine jugoslovenskom kralju Aleksandru Karađorđeviću, u znak zahvalnosti za prihvatanje desetina hiljada ruskih izbjeglica. Od tog termina boravi u crkvi Svetog Andreja Prvozvanog na Dedinju. U strahu od nacističkog pu-
8
9
7 5 4 3 6
11-13
10
2 1
Rekonstrukcija putovanja ikone Filermosa
1. Jerusalim - ikonu naslikao Sveti Luka stošenja i skrnavljenja svetinje, prvih dana aprila 1941. godine, biva izmještena u manastir Ostrog kod Nikšića. Naime, ovaj sveti „paket“ relikvija u kojem je bila i Filermosa, mladi kralj Petar II Karađorđević donosi i Česticu časnog krsta kao i desnu ruku Sv. Jovana Krstitelja. Čuvanje relikvija je povjerio patrijarhu Gavrilu Dožiću, dok je ovaj zadužio tadašnjeg igumana manastira Ostrog, Leontija Mitrovića. Na ovom mjestu su ostale do 1952.
godine, čuvane u keliji i najvećoj tajnosti. Od 1978. poznato je da su Čestica časnog krsta i desna ruka Svetog Jovana Krstitelja prebačene u Mitropoliju crnogorskoprimorsku, u manastir Cetinje, dok je Bogorodica Filermosa otišla u Muzej. Od 2002. godine boravi u svojoj raskoši na počasnom mjestu u Plavoj kapeli, zgradi Narodnog muzeja Crne Gore.
2. Rodos - donijeta na brdo Filerimos u XI vijeku
3. Mesina - nakon Turske invazije Rodosa 1522 premješta se u Italiju 4. Bari - do 1530, zatim stize u Nicu
5. Nica - Vitezovi Malte sklapaju pakt sa spanskim kraljem Karlom V o prebacivanju ikone na Maltu
6. Valeta - do Napoleonovog osvajanja 1789. Napoleonovi vojnici su uklonili sve dragocjenosti sa ikone
7. Trst - Veliki Majstor Vitezova Malte, Von Hompesch je donio ikonu u Trst, uz dvije relikvije - ruku Sv. Jovana Krstitelja i česticu Časnog Krsta 8. Sankt Petersburg - U Rusiji, ikona je optočena dragocjenostima: dijamantima, safirima i rubinima 9. Kopenhagen - od 1929. do 1941.
10. Beograd - od 1929. do 1941.
11. Manastir Ostrog - od 1941. do 1945. 12. Podgorica - od 1945. do 1978. 13. Cetinje - od 1978.
37
U okviru Umjetnickog muzeja Crne Gore posluju dvije zasebne organizacione jedinice:
CRNOGORSKA GALERIJA UMJETNOSTI "MIODRAG DADO ÐURIC”
otvorena je 2012. godine u zgradi nekadašnjeg Trgoprometa. Koncipirana je kao savremeni izložbeni prostor čije su aktivnosti strukturirane kroz nekoliko segmenata – promociju djela istaknutih crnogorskih autora, izložbe koje se bave aktuelnim umjetničkim pojavama i stvaraocima na domaćoj i inostranoj sceni, realizovane u partnerstvu sa srodnim institucijama iz Crne Gore, regiona i šire. Osim izložbenog programa, poseban segment čine i razne vrste drugih programa i projekata, kao što su: tematske radionice, preda-
38
vanja, projekcije i diskusije koji se osmišljavaju u saradnji sa obrazovnim i drugim srodnim institucijama iz Crne Gore i inostranstva.
GALERIJA "ATELJE DADO" osnovana je 2002. godine kao mjesto za promovisanje savremenih umjetničkih tendencija. Programi su strukturirani na nekoliko nivoa – predstavljanje djela afirmisanih domaćih i inostranih autora, promociju mladih umjetnika i tematske izložbe iz fonda Narodnog muzeja, uz prateće xxxprograme – razgovore sa umjexxxnicima, radionice i predavanja.
39
Plavi Dvorac
40
Rezidencija Predsjednika Crne Gore, od skoro prozvana Plavi dvorac, nalazi se na pogodnom mjestu, između gradskih parkova. Kada je 1896. godine izgrađena, knjaz Nikola je izjavio da će Cetinje ostati trajna prijestonica Crne Gore, što je uslovilo brži razvoj grada. Svojim skladnim proporcijama i ritmički razuđenim fasadama, i danas plijeni nenametljivom elegancijom. Glavni arhitektonski ukras građevine su četiri para stubova, u prizemlju i na spratu, sa korintskim kapitelima.
Stubovi su priljubljeni uz fasadu i oživljavaju je po vertikali. Električni elementi raznih stilova, od renesansno-baroknih do klasičističkih, skladno su zastupljeni. Ljepota dvorca ogleda se i u enterijeru, gdje se ređaju reprezenta-
tivan hol i sale, od kojih svečana na spratu ima posebno raskošnu tavanicu, izvedenu u štukaturi. Ime je dobio po plavo obojenoj fasadi, na čijem frontalnom dijelu se ističu lučni prozori i glavni portal, balkon sa kovanom
ogradom i crveni stubovi sa kitnjastim metalnim kapitelima.Prijestolon asljednikova rezidencija, okružena zidom u kombinaciji kamen – kovano željezo, po svojim karakteristikama pripada kasnom ampir stilu. Ime arhitekte ovog lijepog zdanja nije poznato. Prijestolonasljednik Danilo je koristio rezidenciju do 1916. godine. Između ratova u njoj je radila Cetinjska gimnazija. Poslije oslobođenja je u funkciji galerije i muzeja. Poslije više od 100 godina Plavi dvorac ponovo ima rezidencijalni karakter.
13.
KRALJEVSKO POZORIŠTE
Zgrada Vlade bivše Kraljevine Crne Gore Kraljevsko pozorište Zetski dom nastavlja tradiciju pozorišta Zetski dom osnovanog 1884. godine i najstarije je pozorište u Crnoj Gori. Objekat je rađen po projektu Josipa Sladea iz Trogira. Osim pozorišne djelatnosti redovno se bavi i koncertnom djelatnošću. Tokom istorije ovog pozorišta ratovi i političke neprilike su povremeno prekidale rad pozorišta ali je ono uvjek obnavljano pod imenom pod kojim je i osnovano Zetski dom. Kraljevsko pozorište Zetski dom i CNP su jedina državna pozorišta u Crnoj Gori. Repertoarska politika Kraljevskog pozorišta korespondira sa savremenim teatarskim oblicima i izrazima sa posebnim akcentom na njegovanje crnogorske kulturne baštine. Pored gostovanja na crnogorskim scenama, predstave se izvode na međunarodnim scenama i festivalima.
Osim pozorišne (dramske) produkcije razvijene koncertne djelatnosti bavi se produkcijom opere, bavi se izdavačkom djelatnošću, edukacijom i organizovanjem pozorišnih festivala. Kraljevsko pozorište Zetski dom dio je Evropske rute istorijskih pozorišta i spomenik je kulture I kategorije.
41
14. Vlaška crkva
VLAŠKA CRKVA
Najstariji sakralni objekat na Cetinjskom polju, Crkva Rođenja Bogorodice, poznata u narodu kao Vlaška crkva podignuta je u XV vijeku. Današnje obrise dobila je 1864. godine. Obnovljena je i nalazi se u centralnom dijelu gradske zone Cetinja. Pitanjem geneze i nastanka ovog crkvenog zdanja bavili su se poje-
dini istraživači čija razmatranja, katkada suprotstavljena, ne dovode u pitanje mišljenje o sredini XV vijeka, kao vremenu prve izgradnje. Prema predanjima, utemeljenim kod pojedinih cetinjskih bratstava, njihov rodonačelnik Ivan Borojević iz Starog Vlaha sa Zlatibora, došavši u Zetu - Crnu Goru, naselio se sa sinovima u Cetinjskom polju gdje ga je zadesila i smrt. U njegovu čast potomci su podigli malenu crkvu posvećenu rođenju Bogorodice, ogradili je prućem i sahranili ga u njenoj blizini. Drugo predanje saopštava Ograda
42
U okolini crkvenog dvorišta nalazi se jedinstvena ograda – formirana od cijevi pušaka zaplijenjenih u crno-
gorskim oslobodilačkim ratovima protiv Turaka u razdoblju od 1858. do 1878. godine.
da su prvobitnu crkvicu xRođenja Bogorodice, svakako prije izsagradili starovlasi – xxgradnje čuvenog manastira Crnojevića, romanizovani Vlasi prexxxpodigli stočari Vlasi kao grobljanski dvođeni čuvenim junaxxxxhram na mjestu neke stare hrišćakom Radulom Vlahom, xxxxxxxxxxnske nekropole sa specifičnim koji je ubijen u atentatu xxxxxxxxxxx nadgrobnim spomenicima po nalogu Ivana Crnojexxxxxxxxxxxxxx– stećcima. Po Vlasima je vića, u okviru njegove xxxxxxxxxxxxxxx i dobila ime koje se odrnamjere da novu crnoxxxxxxxxxxxxxxx žalo do današnjih dana. gorsku prijestonicu utexxxxxxxxxxxxxxxVlaška crkva zajedno sa melji u Cetinjskom polju gdje xxxxxxxxxxxxxxxx spomenikom Lovćenje imao katune i posjede. Iako xxxxxxxxxxxxxxxxxxska vila predstavlja su ove legende naučno nepo- xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxxx jedan od naj- tvrđene, može se opravdano xxxxxxxxxxxxxxxxxxxx prepoznatljivijih pretpostaviti da su crkvicu xxxxxxxxxxxxxxxxxxxxgradskih motiva. Lovcenska Vila
Spomenik potopljenim dobrovoljcima kod Medove, Lovćenska vila, rad akademskog vajara Rista Stijovića, podignut je 1939. godi-xx ne a otkriven na Spasov-dan xxxxx 06. juna 1940. godine, kao xxxxxxxx oličenje visokog xxxxx xxx xxxxxx
patriotizma, herojstva, viteštva i požrtvovanja naših iseljenika, koji početkom decembra 1915. g. pohitaše čak xxx iz Amerike, da svoje žixxxxxxxxxvote stave na ol- xxxxxxxxxxxxx tar otadžbine xxxxxxxxxxxxxx Crne Gore.
43
Bolnica "Danilo I" Prema projektu dvorskog ljekara Francuza G. Frilleya, u martu 1872. radove na izgradnji bolničkog objekta, nazvanog po knjazu Danilu, završava neimar Todor Gojković iz Herceg Novog. U prvobitnom obliku bolnica, podignuta sjeverno od djevojačkog instituta, bila je pravo-
ugaona građevina sa prizemljem i spratom, te centralnim lučnim portalom na glavnoj fasadi. Sve veći broj pacijenata nametnuo je proširenje bolnice dogradnjom desnog krila 1912. god. Bolnica je spomenik kulture II kategorije.
Vojni stan
44
Crkva Sv. Antuna Padovanskog Uz dozvolu crnogorskog knjaza Nikole, 1901. godine započela je na Cetinju izgradnja katoličke crkve sv. Antuna Padovanskog, prema projektu italijanskog arhitekte A. C. Koradinija. Pored brojnih donatora, pomoć za građenje jedine katoličke bogo-
molje na Cetinju dali su papa Lav XII, Josip Štrosmajer, italijanska kraljica Jelena i knjaz Nikola. Crkva sv. Antuna je jednobrodna građevina, zidana kamenom, sa poprečnim transeptom i ravnom tavanicom. Na glavnoj fasadi, pored portala sa lučnim završetkom, nalaze
se okrugla jednostavna rozeta i zvonik tipa „preslice" sa dva otvora. Od 2018. u lunetu portala postavljen je mozaik sa likom sv. Antuna Padovanskog, svedenih formi, u tradicionalnom ikonografskom obliku. Ovaj rad autora Svetozara Živkovića poklon je jedne od naj-
kvalitetnijih mozaičkih radionica u Evropi – ateljea vatikanskog centra „Alleti" u Rimu.
Crnogorski knjaz Nikola I avgusta 1895. polaže kamen temeljac na prostoru Obilića poljane za buduću kasarnu crnogorske vojske – takozvani „vojni stan". Nakon godinu
dana, po projektu nepoznatog arhitekte, završeno je zdanje - u svom vremenu najveće u Crnoj Gori - čistih i strogih formi sa prizemljem i spratom, zidano od kamena.
Monumentalnost i jednostavnost osnovne su karakteristike ove vojne građevine sa naglašenim centralnim, ulaznim dijelom. Sve do drugog svjetskog rata objekat je
korišćen u vojne svrhe, posebno za obuku vojske u okviru ustanovljenih podoficirskih i oficirskih škola.
45
15.
AMBASADE / POSLANSTVA
AMBASADE/POSLANSTVA
U sadašnjem gradskom ambijentu posebnu kulturno-istorijsku vrijednost imaju zgrade za smještaj diplomatskih predstavništava iz vremena stolovanja Nikole I Crnom Gorom. Neke među njima su najznačajnija arhitektonska blaga prijestonice. Hronološki posmatrano, prva zdanja diplomatskog profila su podigli Austrougarska i Rusija 46
nakon kojih slijede Italija, Francuska, Bugarska i Engleska. Ostala diplomatska predstavništva – Turske, Njemačke, Grčke, Belgije, SAD i Srbije – nalazila su se u bolje zidanim privatnim objektima.
Austrougarsko poslanstvo
Trogiranin Josip Slade Šilović, tvorac primarnog urbanističkog plana prijestonice, izradio je arhitektonski projekat zgrade Austrougarskog poslanstva. Radovi na poslanstvu otpočeli su 1896. prvo otkupom zemljišta, od 1897- 1899. gradnjom samog objekta. U sastavu objekta nalazi se i katolička crkva. Diplomatsku funkciju zgrada je za-
držala do 1914. godine. Između ratova tu je bila komanda Zetske divizije (zgrada „Divizija"). Poslije rata ustupljena je školama, a potom Zavodu za zaštitu spomenika kulture koji je u njoj nalazio od 1983. godine. Danas je u njoj organizovan rad Fakulteta za crnogorski jezik i književnost. Zgrada je spomenik kulture II kategorije.
47
Rusko poslanstvo
Jedna od najraskošnijih i najvećih palata koja je na samom početku XX vijeka nagovijestila izrastanje Cetinja u modernu varoš bila je zgrada Ruskog poslanstva izgrađena prema projektu italijanskog arhitekte Augusta Ćezara Koradinija, u čijoj izradi je učestvovao i njegov pomoćnik Benedeti. Raskošno zdanje od preko 3.500 kvadratnih metara, sa elementima kasnog ruskog baroka, neoklasicizma i secesije
48
završeno je 1903. godine. U njemu do 1916. godine egzistira Rusko poslanstvo, a nakon toga je korišćeno za potrebe učiteljske škole, dječije bolnice, Kulturološkog i Fakulteta likovnih umjetnosti. Danas, adaptirana i revitalizovana nakon velikog požara, ova reprezentativna građevina je predviđena za potrebe ministarstva spoljnih poslova Crne Gore. Riječ je o prvorazrednom spomeniku arhitektonskog nasljeđa.
15. Francusko poslanstvo
AMBASADE / POSLANSTVA
Jedna od najreprezentativnijih javnih zgrada sa početka XX vijeka u prijestonici i Crnoj Gori za potrebe boravka i rada francuskih diplomata izgrađena je 1909-1910. godine. Francuska vlada za ovaj poduhvat je angažovala čuvenu firmu „Perret Freres" čiji je vlasnik bio poznati francuski arhitekta (nazivan „ocem evropske moderne arhitekture") Ogist Pere pa i ne čudi činjenica da je to jedina građevina za koju možemo reći da nosi čiste stilske odlike savremene arhitekture. Pereov saradnik, arhitekta Pol Gode, imenovan je za glavnog projektanta, dok je preduzimačke radove predvodio arhitekta Andrea Safre uz asistenciju inženjera Pjera Egližoa i Leona Rulea. Projektovanju zgrade
namijenjene francuskim diplomatima na Cetinju, Gode je pristupio držeći se postulata avangardnog pokreta u umjetničkoj kulturi Evrope njegovog vremena, čiji je predvodnik na polju arhitekture bio Pere, poznatom kao art nuvo, secesija, jugend stil. Između ostalog, takav pristup je podrazumijevao izgradnju od armiranog betona, što cetinjsku građevinu, samo 7 godina poslije početka upotrebe betona, svrstava u dragocjena autentična djela secesionističke arhitekture sačuvane na evropskom tlu. Zgrada je služila za potrebe poslanstva do 1915. g. Kasnije su tu bile pošta, pa banka, Kulturološki fakultet, a danas Muzejsko odjeljenje Nacionalne biblioteke „Durđe Crnojević".
49
15.
AMBASADE / POSLANSTVA
Italijansko poslanstvo šćena je do 1915. godine, potom je mijenjala brojne korisnike, a od 60-ih godina XX vijeka zgradu koristi Nacionalna biblioteka „Durđe Crnojević". Za potrebe te ustanove urađen je 1976. godine projekat prema kojem je zgrada adaptirana. U nekoliko navrata i kasnije su vršene sanacije i restauracije.
50
Izgradnja zgrade za smještaj Italijanskog poslanstva otpočela je 1905. godine, a radovi su zatim obustavljeni i nastavljeni tek 1909. godine. Zidanje je dovršeno 1910. godine uoči proglašenja Crne Gore za Kraljevinu. Zgradu je projektovao i radove izvodio arhitekta A. C. Koradini. Kao poslantsvo kori-
Englesko poslanstvo Hronološki posmatrano, posljednji diplomatski objekat namjenski podignut u doba vladavine kralja Nikole I bila je zgrada E n g l e s k o g poslanstva (poslanstvo velike Britanije). Izgradnja je z a v r š e n a 1912. godine prema projektu engleskog arhitekte Hartija, dok je radovima rukovodio francuski građevinski preduzimač Soaje. U ovom poduhvatu riječ je bila o rekonstrukciji i adaptaciji četiri kuće u vlasništvu bivšeg
njemačkog poslanika Pilgrima Baltacija, koje su se nalazile neposredno uz južnu stranu dvorskog parka. Pravougaonu građevinu nevelikih dimenzija Harti je projektovao u for m a m a s t i l a „cottage" karakterističnog za engleske ljetnjikovce. Po odlasku Engleza zdanje je imalo raznovrsnu namjenu, u njemu je bila i rezidencija predsjednika vlade Crne Gore, Klub kulturnih i javnih radnika, Gradska biblioteka „Njegoš". Ovih dana ono se koristi kao obrazovna ustanova tj muzička akademija.
51
Zgrada opštine (Banska uprava) Po projektu arhitekte Nikole Krasnova, 1932. godine nastaje monumentalna zgrada Banske uprave (85,10 x 45,30 metara) namijenjena smještaju administrativnih organa Zetske banovine. U stilskom pogledu ovo poveliko zdanje, locirano između Zetskog doma i ruskog poslanstva, zidano kombinacijom kamena i betona, predstavlja djelo sa kara-
52
kteristikama uprošćeno shvaćenog klasicizma. Iako u odnosu na prethodne reprezentativne građevine iz vremena vladavine knaza/kralja Nikole djeluje pomalo grubo i nezgrapno, višespratni objekat Banske uprave, sa kamenim ulaznim trijemom pod lukovima, stvara utisak monumentalnosti i kompaktnosti.
Muzej novca
Za prvu savremenu novčanu instituciju u Crnoj Gori smatra se Crnogorska banka, osnovana 1906. godine. Riječ je o nekadašnjoj privatnoj kući građevinara Miloša Lepetića koja je od akcionara otkupljena i radikalno preuređena. Zidana od
kamena sa prizemljem i dva sprata može se stilski pripisati izgledu boljih primorskih kuća karakterističnih za regiju Boke Kotorske i dalmatinskog primorja. Danas je građevina u posjedu Centrale banke Crne Gore i u njoj je smješten muzej novca.
53
Nacionalni park „Lovcen“
Nacionalni park „Lovćen“ osnovan je 1952.godine. Zauzima površinu od 6,220 ha i nalazi se na teritoriji opština Cetinje i Budva. Prepoznatljiv je po prirodnim i kulturno-istorijskim karakteristikama. Na prostoru Parka mogu se vidjeti brojni i raznovrsni kraški oblici reljefa, naglašeni u središnjem dijelu planine, gdje se Lovćen najviše izdigao Štirovnikom i Jezerskim vrhom.
Padine planine su kamenite, sa brojnim škrapama, jamama i dubokim vrtačama, dajući predjelima specifičan izgled. Geografski položaj Lovćena i planinska klima, pod jakim uticajem mediteranske i kontinentalne, uslovili su razvoj različitih tipova vegetacije i raznovrsne flore, od mediteranske do visoko-planinske.
Rezervati prirode:
Jezero ispod jezerskog vrha – specijalni herpetološki rezervat
Šuma bora munike
Konjsko – rezervat bukove šume Ljubin potok – rezervat šume crnog bora
54
Rezervati vodoizvorišta Ručeve lokve i Sokola
15. Flora
Floru lovćenskog masiva čini oko 1,300 biljnih vrsta, među kojima je veliki broj endema užeg i šireg rasprostranjenja, rijetkih biljaka, ljekovitog, aromatičnog, medonosnog i dekorativnog bilja. Šumska vegeta-
NACIONALNI PARK LOVCEN bora munike. U preostalih 30% površine Nacionalnog parka dominira vegetacija pašnjaka i kamenjara. Endemične i rijetke vrste Nacionanog parka Lovćen su: lovćenski zvončić, Federikova kamenjarka, Grisebaho-
cija zauzima 70% ukupne površine Nacionalnog parka. Na šikare i niske šume crnog graba nadovezuje se pojas bukovih šuma, a iznad njih sjeveroistočne padine Štirovnika, a parcijalno i Jezerskog vrha zauzima zajednica endemoreloktnog
va lala, modro lasinje, zanovijet, kuglasto devesinje, nježna kockavica i druge.
55
Fauna
Raznovrsnost biotopa, mediteranski uticaj, prisustvo bukove i hrastove šume, kao i tipičan karstni teren, omogućili su razvoj bogate i složene faune na Lovćenu. Za faunu insekata najkarakterističnije su mediteranske i submediteranske vrste. Na području Parka
ima 85 vrsta dnevnih leptira, 10 vrsta potkornjaka, 45 vrsta cvjetnih muva. Područje ispod Jezerskog predstavlja reproduktivni centar za nekoliko vrsta vodozemaca kao što su: mali mrmoljak, zelena žaba, krastača, glavati mrmoljak i žutotrbi mukač, pa je ovo područje do-
bilo status herpetološkog rezervata od evropskog značaja. U fauni značajno je prisustvo i gmizavaca: šumska kornjača, plavi gušter, mosorski gušter, poskok, šargan, blavor i dr. Lovćen ima preko 200 vrsta ptica koje se ovdje gnijezde ili imaju status migratornih vrsta: suri orao, orao
krstaš, sivi soko, kobac ptičar, noćne grabljivice, jarebica kamenjarka, prepelica, divlji golub i dr. Od krupnih sisara u Parku žive divlja svinja, divlja mačka, vuk, medvjed i srna. Faunu sitnijih sisara čine: bjelogrudi jež, zec, vjeverica, šumski puh, kraški miš, crnogorska voluharica – endemična vrsta. Tel: +382 67 344 658 www.nparkovi.me
56
Kultura
Kulturno-istorijske vrijednosti Lovćena karakteriše raznoliko graditeljsko nasljeđe – memorijalni kompleksi, sakralna i profana seoska arhitektura i tehnički objekti. Na Njegušima, u zaseoku Erakovići, nalaze se memorijalne kuće crnogorskih vladara dinastije Petrović, a na Jezerskom vrhu, jednom od najvećih visova lovćenskog masiva, figurira grandiozni Mauzolej crnogorskom gospodaru, slavnom pjesniku i
vladici Petru II Petroviću Njegošu. Na prostranoj teritoriji Njeguša profana arhitektura baštini brojne elemente izvornog graditeljstva: kamene kuće sa konobama, pojate, guvna, ublovi, suvomeđe. Od posebnog graditeljskog i ambijentalnog značaja su stari karavanski put i čuvene lovćenske serpentine, koji se niz planinski masiv pružaju od Njeguša do Kotora.
57
16.
NACIONALNI PARK SKADARSKO JEZERO
Nacionalni park „Skadarsko jezero“ Skadarsko jezero, površine od 354 do 505.8 km², zavisno od vodostaja, najveće je jezero na Balkanu. Crnoj Gori pripadaju 2/3 jezera, dok je 1/3 na teritoriji Republike Albanije. Crnogorski dio jezera sa priobaljem, površine 40.000 ha, proglašen je nacionalnim parkom 1983. godine. Nalazi se na teritoriji opštna Podgorica, Cetinje, Bar i Tuzi. Jezero je kriptodepresija, što znači da se neki djelovi njegovog dna nalaze ispod nivoa mora. To su zapravo sublakustrični izvori ili oka.
58
Ima ih oko 30. Najdublje je Raduš, dubine 60 m, dok je prosječna dubina jezera oko 5 m. Nacionalni park „Skadarsko jezero“ odlikuju izrazite limnološke karakteristike, izuzetno bogatstvo ornitofaune i ihtiofaune i bujna vegetacija močvarnog tipa. Njegove obale su razuđene i bogate brojnim zalivima, poluostrvima i rtovima, većinom močvarne, obrasle širokim pojasom trske, vodenog oraška i bijelog i žutog lokvanja. Jedino je dio južne obale kamenit i čuva reliktne šume kestena. Brojna su mala ostrva, tzv. „gorice“. Niska su, kamenita i obrasla lovorikom, bršljanom, divljim narom i šibljem. Kao područje od međunarodnog značaja za boravak ptica, Skadarsko jezero 1989. godine stiče IBA status, a kao značajno stanište vodenih ptica, Ramsar konvencijom 1995. g. upisano je u Svjetsku listu močvara od međunarodnog značaja. Skadarsko jezero je prepoznato i kao područje od značaja za biljke (Important Plant Araes). Rezervati prirode su Pančeva oka i Manastirska tapija.
16. Flora
Ekosistem Skadarskog jezera je izuzetno složen, submediteranskog tipa, sa dominacijom slatkovodnih i močvarnih biotopa naročito uz sjevernu obalu, ali i prisustvom šumošikara, gariga i kamenjara na južnim karstnim padi-
NACIONALNI PARK SKADARSKO JEZERO
nama, što sveukupno ukazuje na florističku i vegetacijsku raznovrsnost i bogatstvo. Zajednica algi Skadarskog jezera, odlikuje se ogromnom raznovrsnošću mikrofitskih i makrofitskih predstavnika, kakva se javlja samo u tropskim i subtropskim akvatičnim sistemima.
Močvarnu vegetaciju grade zajednice flotantnih (žutog i bijelog lokvanja, kasoranja) i emerznih vodenih biljaka (trska, rogoz, ševar, žuka i dr.). Vodoplavne šume nalaze se na plavnim terenima sjeverne obale, gdje egzistiraju različite
vrste vrba gradeći šumarke, a uz ušće Morače prostranu, gustu vrbovu šumu. Endemične vrste: skadarski hrast lužnjak, zanovijet, srpska ramonda, uskolisni zvončić, buhač, modro lasinje, nježna kockavica, svilena žutilovka, Huterova papričica, dalmatinski šafran, tomazinijev šafran, Grisebahova divlja lala, kuglasto devesilje.
59
Fauna Fauna Jezera pripada submediteranskoj, a njegova najbliža okolina ima izrazite kontinentalne karakteristike faune, što se ogleda u prisustvu velikog broja reliktnih i endemičnih vrsta. Zona Skadarskog jezera izbjegla je glacijaciju, te na taj način predstavlja izvanredan refugijum. U Skadarskom jezeru živi
60
48 vrsta riba, od kojih su najbrojnije i najznačajnije: ukljeva, krap, karaš, ljolja, brcak, klijen, jegulja, kubla, cipol, skakavica. Jezero se odlikuje bogatom herpetofaunom širokom zonom vodene vegetacije i vodoplavnih livada i šuma, predstavlja idealno stanište za veliki broj vodozemaca, kao što je endemična ska-
darska zelena žaba i šareni daždevnjak. Zahvaljujući očuvanom ekosistemu, jezero je dom za 280 vrsta ptica, od kojih su mnoge u najvećem dijelu svoga areala ugrožene i prorijeđene. Najznačajnije su ptice močvarice. Na Skadarskom jezeru je evidentirano 50 vrsta sisara. Tipični poluvodeni predstavnik
je vidra. Sisari koji žive na kopnu: slijepa krtica, vjeverica, vodeni voluhar, vuk, šakal, lisica, tvor, lasica, divlja svinja i dr.
Kultura
Raznolika i bogata kulturna baština: arheološka nalazišta, utvrđenja, srednjevjekovni manastiri, crkve, tradicionalno seosko graditeljstvo, kao i značajno duhovno stvaralaštvo, ukazuju da je region Skadarskog jezera tokom vremena bio važno istorijsko, privredno i kulturno središte. Od mnoštva arheoloških lokaliteta u priobalju Jezera, dosadašnja iskopavanja svode se na par nalazišta iz ilirsko-helenističkog i rimskog perioda, i nekoliko istraživanja na srednjevjekovnoj sakralnoj arhitekturi. Najznačajniju i najreprezentativniju kulturno-istorijsku vrijednost Nacionalnog parka karakterišu manastiri iz XIV i XV vijeka, iz doba vladavine Balšića i Crnojevića i fortifikacioni kompleksi iz perioda osmanske dominacije. Specifična narodna arhitektura - stare ruralne cjeline, pojedinačni primjeri ribarskih i stambenih objekata, kamenih mostova i mlin-
ova na vodotocima rijeka, potvrđuju kulturni pejzaž od posebne graditeljske vrijednosti. Značajnu zaostavštinu čine i pokretna kulturna dobra – arheološki nalazi, manuskripte, ikone u stalnim muzejskim postavkama, kao i raznovrsni upotrebni predmeti tradicionalnog stvaralaštva u posjedu lokalnog stanovništva.
61
17. Lipska pecina
62
LIPSKA PECINA
Ukupna dužina istraženih hodnika iznosi oko 2.500 metara, sa više interesantnih dvorana i galerija kao i čitavim bogatstvom nakita. Podzemni vodotoci, jezera i izvori, povećavaju njene prirodne ljepote i čine je još privlačnijom i atraktivnijom. Pećina xxxxxx se nalazi na 33km od Budve, xxxxxxxx 35km od Podgorice i 5km xxxxxxxxxx od Cetinja. Autentičnost xxxxxxxxxxx pećine leži u njenoj istin- xxxxxxxxxxx skoj divljoj ljepoti koja xxxxxxxxxxx očarava i čini posjetu neza- xxxxxxxxxx boravnom. Lipsku pećinu xxxxxxxxxx okružuje mnogo priča; obično xxxx su prenošene sa koljena na koljeno, naročito u selu Lipa Dobrska, a danas ih vodiči sa jednakim žarom prenose posjetiocima. Mještani pamte da su njihovi preci od davnina pećinu koristili za snadbijevanje pitkom vodom. U nasljeđe su ostavili nazive za izvorišta: Ikona, Blizanci, Drobovi, Jezik i mnoga druga. Nekada je kralj Nikola u posjetu pećini dovodio
zvaničnike iz inostranstva koji su boravili u Crnoj Gori. Danas, svi oni koji se odluče da posjete ovo čudo prirode koje se stvaralo stotinama godina unazad, treba da imaju u vidu da gaze stopama kraljeva koji su još tada xxxx bili svjesni prirodnog dobra koje xxxxxxxxposjeduju. Taj duh, dvorane, xxxxxxxxxxkapljice vode koje se čuju xxxxxxxxxxx skoro na svakom koraku xxxxxxxxxxx su znak da se ovo čudo xxxxxxxxxxx prirode i dalje formira I xxxxxxxxx da treba da cijenimo ostaxxxxxxxxvštinu naših predaka, a to je xxxx upravo istorijat i priroda o kojima pećina i dan danas svjedoči. Sve ture pećinom se izvode u pratnji obučenih vodiča, a i vozić je tu da nas odveze od parkinga do samog ulaza u pećinu. Prije polaska na turu moramo znati da je temperatura u pećini uvijek između 8 – 12 stepeni Celzijusa – što je morate priznati, pravo osvježenje za ljetnje vrućine. Lipska pećina se nalazi na
listama nezaobilaznih atrakcija u Crnoj Gori, i dobitnik je sertifikata odličnosti već četvrtu godinu za redom na TripAdvisoru. Idealan dan tokom ljetnjih vrućina možete provesti u posjeti Lipskoj pećini, prvoj i jedinoj pećini u Crnoj Gori, valorizovanoj i osposobljenoj za masovne posjete. Ukoliko se odlučite da posjetite Lipsku pećinu na raspolaganju imate dvije ture. Pećinska tura i Avanturistička priča. Za više informacija posjetite www.lipa-cave.me ili pišite na info@lipa-cave.me
Fascinantna ljepota prirode
Ljepota Lipske pećine je poznata od davnina, a posebnu pažnju su joj poklanjali Petar II Petrović Njegoš i kralj Nikola I, velike ličnosti crnogorske istorije. Iako se zna da su mještani Lipe Dobrske otkrili pećinu mno-
go ranije, kao relevantan podatak se uzima datum objave prvog zvaničnog zapisa o pećini 1839. godine, kada ju je engleski arheolog Henri Lejard posjetio i ostavio pisani izvještaj o bogatstvu njenih ukrasa.
63
64
65
Imprint Izdavač: Turistička organizacija Prijestonice Cetinje www.cetinje.travel Direktor: Oskar Huter Urednik: Marko Vujanović Tekstovi: Aleksandar Čilikov Dragica Durašević Miljić Fotografije: Lazar Pejović Novak Abramovic Vjekoslav Bojat Lipska pećina Nacionalni parkovi Crne Gore Narodni muzej Crne Gore @VuciGorski @RijekaCrnoojevica.me @BeautifulMontenegro GettyImages photo stock Alamy photo stock Dreamsite photo stock NTO Arhiva TOPC Arhiva Art director: Petar Kovačević Design & Layout: www.amarok.me Print: Opus3 Digital Print, Podgorica
66
55
Turistička organizacija Prijestonice CETINJE Bajova 2, 81250 Cetinje, CRNA GORA Tel. +382 67 137 911, +382 41 230 250 info@cetinje.travel www.cetinje.travel *