Amnesty in Actie - Oktober 2018 by Amnesty International Vlaanderen

AMNESTY

AMNESTY INTERNATIONAL VLAANDEREN | JAARGANG 45, NR. 2 | OKTOBER 2018

SCHRIJFMARATHON

EEN BRIEF OF HANDTEKENING OM LEVENS TE VERANDEREN

VROUWELIJKE MENSENRECHTENVERDEDIGERS

CRISISRESPONS

Ons team aan het werk in Raqqa

70 JAAR UVRM

Interview met directeur Wies De Graeve

ZIJ KWAMEN VRIJ 4 x actievoeren met succes

INHOUD

4 AGENDA 5

SCHRIJFMARATHON Schrijf mee tegen onrecht, het helpt!

IMPACT: CRISISRESPONS DOOR AMNESTY INTERNATIONAL Bewijzen van oorlogsmisdaden ontdekken onder het puin

FOCUS: 70 JAAR UNIVERSELE VERKLARING VAN DE RECHTEN VAN DE MENS “De dynamiek van onderuit is de toekomst voor mensenrechten”

GOED NIEUWS Zij kwamen vrij dankzij jouw steun

IN BEELD ALL RIGHTS!

FOCUS: ASIEL EN MIGRATIE Een kind sluit je niet op. Punt.

20 AMNESTY-JONGEREN “Als jongeren willen, dan kunnen ze iets veranderen”

SCHRIJFACTIE Egypte: laat aanklachten tegen Azza vallen Oekraïne: bescherm verdedigers van holebirechten

OP DE COVER Schrijfmarathon in de bibliotheek van Leuven in 2017. © Alexandra Bertels

Amnesty in Actie is een uitgave van de Vlaamse afdeling van Amnesty International. V.U. Wies De Graeve, Amnesty International Vlaanderen vzw, Goffartstaat 32, 1050 Brussel

Oktober 2018

21 AMNESTY-SUPPORTERS “Onze lokale schrijfmarathon van vorig jaar? Dat smaakt naar meer”

Redactie Anne Mannaerts, Cara Allonsius, Danielle Hennaert, Donatella Rovera, Griet Ryckeboer (hoofdredactie), Hilde Stals, Julie Adyns, Nieke Nouwen, Wies De Graeve © Foto’s Amnesty International, tenzij anders vermeld Vormgeving Gramma, Antwerpen Druk Dessain Printing, Mechelen ISSN 0771-7687 Contact onthaal@amnesty-international.be 02/ 669 37 37

De strijd voor mensenrechten steunen? Dat kan op rekeningnummer BE11 5230 8012 9048 van Amnesty International Vlaanderen vzw De folie rond deze Amnesty in Actie is biologisch afbreekbaar en mag op de composthoop.

Beste Amnesty-supporter, Afgelopen zomer kreeg Amnesty International een nieuwe secretaris-generaal, de Zuid-Afrikaanse Kumi Naidoo. Hij had onder geen beter gesternte kunnen beginnen. Op zijn eerste werkdag werd Taner Kılıç, de voormalige voorzitter van Amnesty Turkije, na 14 maanden cel eindelijk vrijgelaten. Kumi ging al in Turkije langs om Taner, en de andere activisten daar, een hart onder de riem te steken. En om aan te klagen dat nog zoveel mensen, louter wegens hun kritische stem, onterecht beschuldigd worden. Dat is wat we doen. We steunen mensenrechten verdedigers die in dikwijls gevaarlijke omstandigheden hun werk doen. We proberen onterecht opgesloten mensen vrij te krijgen. Verder in dit magazine lees je over meer zaken die na veel actievoeren een positieve wending kregen. We blijven voor heel wat mensen volgehouden campagne voeren. Denk aan de Saoedische blogger Raif Badawi, of de Iraans-Zweedse VUB-professor Ahmadreza Djalali, die ter dood veroordeeld werd na een manifest oneerlijk proces en op het moment van schrijven nog steeds in ellendige omstandigheden wordt vastgehouden. Kumi’s activisme begon in zijn jeugdjaren, in het Zuid-Afrika van de apartheid. Hij heeft veel aandacht voor partnerschappen en hecht veel belang aan de inzet van jongeren, die hij de leiders van vandaag noemt en niet die van de toekomst. Hij wil Amnesty groter, gedurfder en inclusiever maken. En over groter, gedurfder en inclusiever gesproken: ik gebruik deze woorden graag voor het eerste ALL RIGHTS!festival, dat we samen met de Franstalige collega’s op 15 september organiseerden. Het crisiswerk van Amnesty, klimaatverandering, ouderendiscriminatie, jongerenactivisme, seksuele en reproductieve rechten: het zijn maar enkele onderwerpen die aan bod kwamen. Je leest er meer over in dit magazine. Laat je inspireren! Veel leesplezier, Hilde Stals voorzitter

Oktober 2018

AGENDA BOEKLANCERING

‘HET RECHT OM MENS TE ZIJN’ Naar aanleiding van de 70ste verjaardag van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens brengt Wies De Graeve in december een boek uit: ‘Het recht om mens te zijn’. In het boek houdt de directeur van Amnesty Vlaanderen een persoonlijk pleidooi voor mensenrechten. Hij gidst de lezer langs zeven concrete thema’s om te illustreren dat mensenrechten geen hol of theoretisch concept zijn, maar wel een geschikt moreel kompas om de weg te effenen voor meer rechtvaardigheid, gelijkheid en vrijheid. Terwijl de drukpersen hun werk deden, vroegen we de auteur om al een tip van de sluier op te lichten. Meer informatie vind je op pagina 11 en verder.

DECEMBER

BESTEL www.pelckmanspro.be/het-recht-om-mens-te-zijn.html

De opbrengst van het boek gaat naar Amnesty International.

SCHRIJFMARATHON KICK-OFF

SCHRIJF MEE AAN DE ZIJDE VAN AMNESTY-LEGENDES Knal de Schrijfmarathonmaand mee op gang en zak af naar onze vermaarde Kick-off op zaterdag 1 december! Van 10 uur ’s ochtends tot 22 uur ’s avonds staan de deuren van de Karel de Grote Hogeschool in Antwerpen voor je open om brieven en kaartjes te schrijven voor tien mensenrechtenverdedigers in nood. Intussen kan je genieten van live muziek, een hapje en een drankje. Vanzelfsprekend proberen we samen het record van de vierduizend schrijfacties van vorig jaar te verbreken. De aanwezigheid op de Kick-off van deze twee Amnesty-legendes zorgt ongetwijfeld voor een extra portie motivatie: Teodora Vásquez, die ruim tien jaar in de cel zat in El Salvador omdat ze een miskraam kreeg, en Yecenia Armenta, die jarenlang in de Mexicaanse gevangenis zat voor een moord die ze niet heeft gepleegd. Voor beide vrouwen heeft Amnesty intensief actiegevoerd. Op 1 december schrijven ze mee, in alle vrijheid. We krijgen ook bezoek van Monica Benício, de vrouw van de vermoorde Braziliaanse politica Marielle Franco, die één van de tien centrale figuren is op de Schrijfmarathon.

1 DECEMBER

Schrijfmarathon Kick-off vorig jaar.

Oktober 2018

ONTDEK HET PROGRAMMA amnesty-international.be/schrijfmarathon-kick-off

SCHRIJFMARATHON

De hele maand december kan je opnieuw meedoen aan de grootste schrijfactie ter wereld, Amnesty’s Schrijfmarathon. Het recept is simpel: schrijf brieven of teken online petities voor tien mensenrechten verdedigers in nood, en verander hun leven.

SCHRIJF MEE TEGEN ONRECHT, HET HELPT!

De cijfers van 2017 liegen er niet om: de Schrijfmarathon kan levens veranderen. Zeven van de tien mensen of gemeenschappen voor wie we vorig jaar schreven, kennen vandaag een betere mensenrechtensituatie. Hét bewijs dat machthebbers miljoenen schrijfacties uit alle hoeken van de wereld niet zomaar naast zich neer kunnen leggen. Dit jaar staan tien vrouwelijke mensenrechtenverdedigers centraal in Amnesty’s Schrijfmarathon. Ze strijden op een bewonderenswaardige manier voor meer respect voor mensenrechten in hun land, maar lopen daarbij soms grote risico’s. Jouw steun kan voor hen het verschil maken.

WAAR EN HOE KAN JE HELPEN SCHRIJVEN?

Kom naar de Kick-off in Antwerpen.

Ga langs bij een Schrijfmarathon in je buurt.

Organiseer je eigen Schrijfmarathon, in beperkte kring of voor een ruim publiek. Bestel gratis ons gloednieuwe Schrijfmarathonpakket vol handig actiemateriaal.

Schrijfmarathonhoekje in de bib van Leuven, 2017.

SCHRIJFMARATHON 2017 IN CIJFERS

> 5.500.650 schrijfacties werden wereldwijd gehouden

18%

meer schrijfacties waren er tegenover 2016

7 op 10

cases vertoonden een positieve verandering

Zet snel je handtekening onder een online petitie.

208

MEER INFO OVER ALLE OPTIES amnesty-international.be/schrijfmarathon

landen en gebieden deden mee MET DE STEUN VAN

Oktober 2018

IMPACT: CRISISRESPONS DOOR AMNESTY INTERNATIONAL

BEWIJZEN VAN OORLOGSMISDADEN ONTDEKKEN ONDER HET PUIN

Midden-Oosten-onderzoeker bij Amnesty Ben Walsby en senior crisisrespons-adviseur Donatella Rovera aan het werk in Raqqa, Syrië, in februari 2018.

Oktober 2018

Als er twee eigenschappen essentieel zijn voor het crisisresponsteam bij Amnesty International, dan wel deze: snel kunnen reageren bij mensenrechtencrisissen en bereid zijn om naar plaatsen te gaan waar anderen zich niet wagen. Want om te documenteren wat er is gebeurd, moet het team naar de broeihaard van conflicten trekken, soms op het moment dat de crisis zich nog ontplooit. Hun vaststellingen zijn een belangrijke basis voor de formulering van onze eisen, waarmee we de verantwoordelijken van mensenrechtenschendingen ter verantwoording roepen en de slachtoffers steunen in hun vraag om gerechtigheid. Donatella Rovera, onze senior crisisresponsadviseur, legt uit hoe het team werkt en wat ze ontdekten tijdens hun recente veldonderzoek in Raqqa, SyriĂŤ.

â&#x20AC;&#x201A; Oktober 2018

Als ik terugblik op het afgelopen jaar, kan ik trots zijn dat we met het crisisresponsteam van Amnesty sommige van de ernstigste mensenrechtenschendingen van vandaag aan het licht kon brengen. We konden de mensen die mensenrechtenschendingen doorstonden een stem geven, door hun ervaringen te documenteren en hun verhalen onder de aandacht te brengen van de internationale gemeenschap. De voorbije periode stond bol van crisis en conflict: of het nu gaat om Dutertes bloedige “war on drugs” die al duizenden levens heeft gekost in de Filipijnen, de hevige gevechten om de Islamitische Staat (IS) te verdrijven uit Syrische en Iraakse steden of de situatie in Zuid-Soedan, waar de overheid en gewapende oppositiegroepen voedsel gebruiken als oorlogswapen en miljoenen mensen op de vlucht zijn geslagen. En er is natuurlijk ook de etnische zuivering door het Myanmarese leger, die meer dan 693.000 Rohingya-mensen deed vluchten naar Bangladesh. Ons crisisteam ging in al die gevallen ter plaatse om gegevens te verzamelen over mensenrechtenschendingen.

“Tussen de puinhopen in Raqqa vragen burgers zich af waarom de troepen van de coalitie de stad verwoestten en honderden burgers doodden bij hun missie om hen van IS te bevrijden.” Donatella Rovera, senior crisisrespons-adviseur bij Amnesty

Oktober 2018

In zulke situaties werkt ons team altijd aan de zijde van onze collega’s van regionale Amnesty-kantoren, juridische adviseurs en beleidsexperten. Samen verzamelen we bewijzen, gaan we alle informatie gedetailleerd na en voeren we analyses uit met als doel: de waarheid onthullen. Dat is een eerste, noodzakelijke stap om daders van mensenrechtenschendingen ter verantwoording te roepen. In februari 2018 ging ik met Benjamin Walsby, een onderzoeker van ons regionaal kantoor in Beirut, naar Raqqa. Een half jaar voordien waren we al naar de zelfverklaarde hoofdstad van IS in Syrië gegaan, toen de coalitie onder leiding van de Verenigde Staten en de Syrische Democratische Strijdkrachten (SDF) waren begonnen met hun militaire offensief om IS uit Raqqa te verdrijven. Toen we terugkeerden in februari troffen we een verwoeste stad aan. De graad van vernieling in Raqqa overtrof alles wat ik had gezien in decennia van onderzoek in oorlogsgebied. Terwijl het brutale, vier jaar durende IS-bewind verantwoordelijk is voor een waslijst aan oorlogsmisdaden in Raqqa, ligt de oorzaak van de complete vernieling ergens anders. Wat de stad echt platlegde en zoveel burgers doodde, is het herhaaldelijke gebruik door de coalitie van explosieve wapens in dichtbevolkte zones, waarvan ze wisten dat burgers er in de val zaten. De coalitie heeft altijd volgehouden dat hun troepen het nodige deden om de verliezen onder de burgerbevolking tot een minimum te beperken. Maar door onophoudelijke bombardementen en onnauwkeurige aanvallen met explosieve wapens hebben ze honderden burgerdoden

Donatella Rovera van het crisisresponsteam van Amnesty noteert de gegevens en de verhalen van overlevenden in Raqqa.

Raqqa ligt grotendeels in puin. Het crisisresponsteam aanschouwde zwaar tot volledig vernielde buurten, zoals deze.

gemaakt, wat potentieel een schending uitmaakt van het internationaal humanitair recht. We hebben onze vaststellingen gepubliceerd in het rapport ‘Vernietigingsoorlog: verwoestende tol voor burgers in Raqqa, Syrië.’ Daarin gaan we uitvoerig in op de symptomatische en vreselijke situatie van vier families en de beproevingen die ze moesten doorstaan tijdens de vier maanden durende militaire operatie van de coalitie. Elke familie vertelde ons over hoe ze wanhopige pogingen hadden ondernomen om de snel verschuivende frontlijnen te vermijden, om uiteindelijk toch gebombardeerd te worden op de plaats waar ze dachten veilig te kunnen schuilen. Allen verloren ze geliefden, hun woning en hun broodwinning. Voor ons veldonderzoek bezochten we 42 plaatsen die getroffen waren door luchtaanvallen en interviewden we 112 burgers die het bloedbad hadden overleefd. Op sommige plaatsen vonden we explosieve resten van de munitie die de huizen had getroffen. We analyseerden ook satellietbeelden en ander openbaar materiaal. En we praatten met medisch personeel, humanitaire werkers, mensen van het leger en veiligheidsdiensten, internationale veiligheidsexperten, journalisten die in en rond Raqqa werkten en nog anderen. Een paar uur nadat we ons rapport publiceerden, liet de coalitie weten dat ze onze vaststellingen verwierpen. Hun reactie alleen al toont aan dat ze aandacht hebben voor wat we doen. In hun publieke boodschappen heeft de coalitie meermaals benadrukt “dat er in de geschiedenis van gewapende conflicten nooit een meer nauwkeurige luchtcampagne is geweest”. Maar dat strookt dus helemaal niet met de werkelijkheid die wij te zien kregen in Raqqa: honderden burgers werden gedood door hun luchtaanvallen. Alleen al in de vier families die in ons rapport aan bod komen, waren er 79 doden gevallen.

“In vijf maanden hebben ze [VS-mariniers] 30.000 artilleriebeschietingen uitgevoerd op IS-doelen … In vijf maanden gooiden ze meer artilleriegranaten op Raqqa dan gelijk welke legertroep sinds de Vietnamoorlog … Elke minuut van elk uur vuurden we wel iets af op IS in Raqqa. Mortieren, granaten, raketten, bewapende drones … Noem maar op.” VS-legerofficier John Wayne Troxell

Ons onderzoek bewijst dat de coalitie gefaald heeft om alle redelijke voorzorgen te nemen om burgerslachtoffers tot een minimum te beperken. De coalitie heeft aanvallen gelanceerd die een schending lijken te zijn van het internationaal recht, gezien het risico dat hun aanvallen buitensporig leed zouden toebrengen aan burgers of omdat ze geen onderscheid konden maken tussen een militair doelwit en burgers. Onevenredige aanvallen of willekeurige aanvallen die burgers doden of verwonden, zijn oorlogsmisdaden. We roepen de overheden van alle betrokken coalitieleden op om antwoorden te geven op de vragen waar en wanneer de luchtaanvallen plaatsvonden en welke maatregelen ze troffen om burgerslachtoffers te vermijden. De dood van honderden burgers moet onderzocht worden. De slachtoffers van het militaire offensief in Raqqa verdienen gerechtigheid. LEES ONS RAPPORT amnesty-international.be/raqqa-rapport

Oktober 2018

NERGENS EEN VEILIGE PLEK OM TE SCHUILEN HET VERHAAL VAN DE FAMILIE BADRAN UIT RAQQA

“Ik begrijp niet waarom ze ons bombardeerden. Zagen de controle vliegtuigen niet dat we gewone burgers waren, families?” Van 6 juni tot 12 oktober 2017 werd er hevig strijd gevoerd om Raqqa, jarenlang een belangrijk bolwerk van de Islamitische Staat. Om IS te verdrijven, voerde de coalitie onder leiding van de VS voortdurende luchten artillerieaanvallen uit. Burgers die wanhopig van de ene naar de andere schuilplaats renden, stootten op IS-mijnen en sluipschutters die de vluchtroutes uit de stad blokkeerden. Sommigen overleefden, zoals Rasha en Abdulwahab Badran. Anderen werden gedood in hun huis, in hun schuilplaats of terwijl ze uit Raqqa probeerden weg te raken. Rasha en Abdulwahab Badran zijn midden en eind de 20. Ze leefden in een appartementsblok in Raqqa, op de eerste verdieping. Nooit hadden ze

Leden van de familie Badran. 39 van hen kwamen om bij luchtaanvallen in Raqqa.

Oktober 2018

gedacht dat ze hun “veilige” woonplaats zouden moeten verlaten. Rasha vertelt: “Toen de strijdkrachten arriveerden om Daesh (IS) uit te schakelen, dachten we dat ze Daesh in het vizier zouden nemen en ons, burgers, met rust zouden laten. Maar we waren naïef. Het was al te laat toen we beseften hoe gevaarlijk het overal was geworden. We zaten gevangen.” Het relaas van de familie Badran is er een van constant vluchten voor de verschuivende frontlinies en gevechten. Het begon op de dag dat drie granaten in hun straat neervielen en het gevaar akelig dichtbij kwam. Toen besloot de familie om te vluchten naar een andere wijk. Na enkele dagen kwam ook hun nieuwe schuilplaats in het spervuur terecht. Vier familieleden raakten gewond. Een nieuwe schuilplaats vinden was de enige optie, maar met gewonde mensen erbij waren de vluchtmogelijkheden beperkt. Ze trokken naar een plek in het centrum van

Rasha Badran, overlevende van luchtaanvallen

Raqqa. Ook dat was slechts voor vier dagen, omdat IS hen naar een andere stadswijk dwong. “Op 18 juli moesten we weg omdat de gevechten dichterbij kwamen”, zegt Rasha. “Terwijl we vluchtten, stierven negen familieleden in twee bombardementen. Wij waren net vertrokken met de andere vrouwen en kinderen, terwijl de mannen nog in het huis waren om het vertrek af te ronden of net in de auto waren gekropen, toen het huis en de auto gebombardeerd werden.” In totaal werden 39 familieleden van Rasha en Abdulwahab gedood, en ook tien van hun buren, terwijl ze op zoek waren naar een veilig onderkomen. Onder hen ook hun enige kind, hun eenjarige dochter Tulip. Na weken van schuilen en vluchten, zijn Rasha en Abdulwahab erin geslaagd om op een veilige plek te geraken.

FOCUS: 70 JAAR UNIVERSELE VERKLARING VAN RECHTEN VAN DE MENS

“DE DYNAMIEK VAN ONDERUIT IS DE TOEKOMST VOOR MENSENRECHTEN” Dit jaar bestaat de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens (UVRM) zeventig jaar. Een verjaardag om te vieren? Of eerder het moment om de mensenrechten met pensioen te sturen? We vroegen het aan Wies De Graeve, directeur van Amnesty Vlaanderen, die er een boek aan heeft gewijd.

Amnesty-supporters in Helsinki, Finland. Over de hele wereld vieren mensen het bestaan van mensenrechten.

Oktober 2018

Dag Wies. In december komt je boek uit, ‘Het recht om mens te zijn’. In de ondertitel heb je het over mensenrechten als moreel kompas. Wat bedoel je daarmee? WIES DE GRAEVE: “Het

gaat over hoe mensenrechten – zoals ze zijn gevat in de dertig artikels van de UVRM – een leidraad zijn om ons samenleven, ons denken en ons handelen vorm te geven. Ze effenen de weg voor een samenleving waar rechtvaardigheid, gelijkheid en vrijheid centraal staan. Mensen rechten zijn op die manier een moreel kompas om ons te leiden. Die rol wil ik in mijn boek bevestigen. Toen de Verenigde Naties de UVRM in 1948 goedkeurden, is er een heel systeem ontwikkeld van verdragen, instellingen en juridische kaders. Die hele mensenrechtenarchitectuur, zoals we dat soms noemen, is erg belangrijk. Maar daardoor lijken mensenrechten soms ook iets ver weg, iets juridisch, iets voor in parlementen en rechtbanken. Terwijl mensenrechten echt over mensen gaan. Mensenrechten gaan over de rechten van jou en mij en die van meer dan zeven miljard medeburgers op deze planeet. Dat moeten we altijd voor ogen blijven houden.”

Wat is de balans na zeven decennia mensenrechten? Valt er iets te vieren?

Wies De Graeve, directeur van Amnesty Vlaanderen.

70 jaar UVRM werd gevierd op het ALL RIGHTS!-festival in Brussel.

“Ik denk dat we wel degelijk mogen vieren, maar vooral niet mogen berusten. De UVRM en alles wat eruit voortvloeide, heeft mee gezorgd voor de dekolonisatie, het einde van de slavernij, het verbod op foltering, de uitbouw van sociale bescherming, de ontplooiing van seksuele rechten, de afneming van de doodstraf, … en ga zo maar door. Maar we moeten ook vaststellen dat mensenrechten hun belofte voor veel mensen nog niet hebben waargemaakt. Eigenbelang, winstbejag en machtshonger hebben het al te vaak gehaald, ten koste van mensenrechten, en zijn verantwoordelijk voor grootschalige ellende.

Oktober 2018

Vandaag zijn er grote, ontrafelende kwesties, denk aan gewapende conflicten, migratie, klimaatverandering, … Dat we die nog niet op een goede manier kunnen aanpakken ligt niet aan de mensenrechten, maar aan het feit dat we mensenrechten onvoldoende consequent als maatstaf gebruiken. Ik ben ervan overtuigd dat mensenrechten geen deel zijn van het probleem, maar net bijdragen tot een oplossing. Dat probeer ik in mijn boek ook uit te leggen.”

We horen wel vaker dat de mensenrechten zwaar onder druk staan. Wat is de grootste bedreiging vandaag? “Een groot stuk van de kracht van mensenrechten ligt in hun universaliteit: ze gelden voor iedereen, overal en altijd. De voorbije jaren zag ik een nieuwe bedreiging opdoemen voor die universaliteit, aangestookt door een groeiend politiek wij-zij-discours. Het gaat om de polarisering tussen ‘wij, het volk’ versus ‘zij, die anders zijn of het oneens zijn met ons’. Dat discours leidt tot zondebokmechanismen, waarbij reële samenlevingsproblemen worden geprojecteerd op de zogenaamde ‘anderen’. In verschillende gradaties brengt dat een ontmenselijking met zich mee. Het resultaat is dat ‘de ander’ geen aanspraak kan maken op gelijke rechten, omdat ze geen gelijkwaardige mensen zouden zijn. De bedreiging die uitgaat van dat discours is enorm. Die verdeeldheid is op zich niet nieuw, maar het feit dat ze zo openlijk en doelbewust wordt ingezet door zoveel politici in de wereld, zet het hele concept van universele mensenrechten op losse schroeven. Het maakt een pleidooi voor mensenrechten als universeel baken voor álle mensen alleen maar urgenter.”

“Verzet is een mensenrecht” op een vrouwenmars in Washington DC, 2017

Die algemene, polariserende tendens is inderdaad onrustwekkend. Is er ook hoop? “Er is zeker hoop. Ik hoop dat mijn boek die mee kan aanwakkeren. We moeten als mensenrechtenactivisten niet in de hoek gaan zitten waar de klappen vallen. Ja, mensenrechten staan onder druk, maar net daarom moeten we durven opstaan en durven de verdediging van onze basisrechten en vrijheden opnemen. Solidariteit en verenigde krachten zullen de oprukkende verdeeldheid counteren. Over de hele wereld zien we talloze bewegingen ontstaan die tegengas geven. Van de vrouwenmarsen in Polen tot de burgerbewegingen in de Democratische Republiek Congo of de landrechtenorganisaties in Zuid-Amerika. Mensen blijven opstaan om hun rechten te claimen. Ze roepen machthebbers tot de orde en eisen verantwoording. Ze tonen steeds opnieuw dat mensenrechten over mensen gaan. Die dynamiek van onderuit is de grootste en mooiste hoop die er is voor de toekomst van de mensenrechten. Daar putten mensenrechten hun kracht uit.” ‘Het recht om mens te zijn’ van Wies De Graeve verschijnt in december bij uitgeverij Pelckmans. De opbrengst van het boek gaat naar Amnesty International.

ONTDEK MEER pelckmanspro.be/het-recht-om-mens-te-zijn.html

Oktober 2018

GOED NIEUWS

ZIJ KWAMEN VRIJ DANKZIJ JOUW STEUN

LIU XIA “Artiesten die vrijuit kunnen spreken moeten opkomen voor artiesten die de mond worden gesnoerd.” Khaled Hosseini, schrijver, die de Amnesty-actie voor Liu Xia steunde

De dichteres Liu Xia kwam enkele maanden geleden vrij, nadat de Chinese overheid haar bijna acht jaar lang onder onwettig huisarrest had geplaatst. Zonder de aanhoudende druk van Amnesty, PEN International en onze vele supporters was van Liu Xia’s vrijlating vandaag geen sprake geweest. Er kwam afgelopen jaar ook een golf van steun uit de literaire wereld, nadat Liu Xia in een telefoongesprek met een vriend bekende dat ze bereid was om te sterven als ze van de Chinese overheid niet naar het buitenland mocht gaan voor medische zorg. Liu Xia heeft een hartziekte en is ernstig depressief. Ze kwam onder onwettig huisarrest te staan toen haar man Liu Xiaobo de Nobelprijs voor de Vrede kreeg. Liu Xiaobo stierf aan leverkanker terwijl hij een gevangenisstraf uitzat wegens “aanzetting tot ondermijning van de staatsmacht”. Meteen na haar vrijlating vloog Liu Xia naar Duitsland voor een medische behandeling.

TEP VANNY Na 700 dagen van onterechte opsluiting was de vrijlating van Tep Vanny geweldig nieuws. De Cambodjaanse landrechtenactiviste kwam vervroegd vrij na een koninklijk pardon. Tep Vanny begon goed tien jaar geleden met haar strijd voor het recht op huisvesting van haar gemeenschap aan het Boeung Kak-meer in de hoofdstad Phnom Penh. Honderden families van haar gemeenschap waren met geweld uit hun huizen gezet om plaats te maken voor een toeristisch complex. Vanny werd sindsdien verschillende keren willekeurig gearresteerd. Voor haar vreedzame deelname aan een protest voor het huis van de eerste minister werd ze in 2017 veroordeeld tot tweeënhalf jaar gevangenisstraf. Volgens Amnesty werd Tep Vanny gevangengenomen voor haar vreedzame mensenrechtenwerk die inging tegen het beleid van de Cambodjaanse overheid. Ze is de eerste succesvolle case uit onze #ChangeRealitycampagne over en voor mensenrechtenverdedigers. Meer dan 200.000 Amnesty-supporters wereldwijd ondertekenden onze oproep om haar vrij te laten.

Oktober 2018

“De handtekeningen van ruim 200.000 Amnestysupporters versterkten het lobbywerk achter de schermen enorm.” Valerie De Marie, campagnemedewerker bij Amnesty Vlaanderen

TANER KILIÇ “Er was zo’n grote internationale solidariteit met me. Ik wil iedereen daarvoor bedanken. Toen ik in de gevangenis zat, gaven al jullie acties me enorm veel steun.” Taner Kılıç, voormalige voorzitter van Amnesty Turkije

Op 15 augustus mocht Taner Kılıç eindelijk de Turkse cel verlaten en zijn vrouw en twee dochters in de armen sluiten. Foto’s van hun hereniging tonen Taner in een trui die betraand is door de knuffels van zijn kinderen. Taner werd op 6 juni 2017 opgepakt. Zoals zovele mensenrechtenverdedigers, journalisten en andere kritische stemmen in Turkije werd hij achter de tralies gezet op grond van verzonnen aanklachten. Zo zou Taner lid zijn van een terroristische organisatie, een beschuldiging waar geen enkel bewijs voor bestaat. Van bij het begin van zijn detentie heeft Amnesty, met de steun van honderdduizenden supporters, onophoudelijk druk gezet op Turkije om Taner vrij te laten. Hoewel hij vandaag vrij is, lopen de aanklachten tegen Taner nog steeds. Amnesty blijft actievoeren tot die aanklachten worden ingetrokken.

AHED TAMIMI

Bassam Tamimi, vader van Ahed

“Dit is een dag van opluchting, die hopelijk zal uitgroeien tot geluk, zodra de brutale militaire bezetting uit ons leven is verdwenen.”

Afgelopen zomer kwam Ahed Tamimi vervroegd vrij uit de gevangenis. Een Israëlische militaire rechtbank had haar tot acht maanden cel veroordeeld, omdat ze Israëlische soldaten had geschopt en geslagen. Meteen lanceerde Amnesty een actie voor de 17-jarige Palestijnse. “Ahed Tamimi kreeg een onrechtvaardige gevangenisstraf opgelegd, gebaseerd op de belachelijke veronderstelling dat ze een gevaar vormde voor gewapende en zwaar beschermde soldaten”, zegt de directeur van het Amnesty-kantoor in Jeruzalem Saleh Higazi.

“De werkelijkheid is dat haar opsluiting een schaamteloze poging was van de Israëlische autoriteiten om iedereen te intimideren die het aandurft de aanhoudende repressie van de bezettingsmacht aan te vechten.” Amnesty pleit voor de vrijlating van alle andere Palestijnse kinderen die onrechtmatig door de Israëlische rechtbanken tot gevangenschap worden veroordeeld.

ONTDEK MEER amnesty-international.be/goednieuws

Oktober 2018

IN BEELD

ALL RIGHTS!

45 sprekers, 3 documentaires, 6 festivalzones en meer dan 1.000 deelnemers: het zijn enkele mooie cijfers over ALL RIGHTS! Met dit festival vierden supporters van Amnesty Vlaanderen en Amnesty Wallonië op 15 september de 70ste verjaardag van de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens. Zoals RTBF-journalist Alain Gerlache na afloop zei: “Als 1.000 mensen op een zonnige zaterdag ervoor kiezen om in een auditorium te komen zitten omdat ze geven om mensenrechten en de toekomst, dan is dat een duidelijk signaal.”

Oktober 2018

Alle foto’s bij dit artikel © Ger Spendel

Nooit eerder werd de UCLcampus in Brussel ingepalmd voor een festival over de toekomst van mensenrechten. Volle aula’s, vurige debatten, boeiende invalshoeken, hoopvolle visies, virtual reality, straattheater, graffiti met een boodschap, pakkende getuigenissen en nog zo veel meer. Dat was ALL RIGHTS! Bedankt aan alle aanwezigen.

Oktober 2018

FOCUS: ASIEL EN MIGRATIE

EEN KIND SLUIT JE NIET OP. PUNT.

Sinds deze zomer sluit België opnieuw gezinnen op die uitgeprocedeerd zijn en het land moeten verlaten. Ons land schendt daarmee flagrant de rechten van het kind. Jarenlang liet onze overheid gezinnen verblijven in hun eigen woning onder voorwaarden, in afwachting van hun uitzetting, of plaatste ze hen in een open terugkeerwoning. De overheid koos voor die alternatieven voor detentie, nadat het Europees Hof voor de Rechten van de Mens ons land in 2010 en in 2011 had veroordeeld omdat het kinderen opsloot in onaangepaste omstandigheden.

Zeggen dat alternatieven niet werken, is te gemakkelijk. Ze moeten geëvalueerd en bijgestuurd worden.

Oktober 2018

Sinds augustus zet België families weer achter slot en grendel, in woonunits in het gesloten centrum van Steenokkerzeel. De overheid wil zo verhinderen dat families vóór hun uitzetting onderduiken of ontsnappen. Rekening houdend met de eerdere veroordelingen van het Europees Hof, zijn die woonunits zoveel mogelijk aangepast aan de noden van gezinnen met kinderen.

HET HOGER BELANG VAN HET KIND Hoewel het legitiem is om oplossingen te zoeken voor gezinnen die niet meewerken aan hun verwijderingsprocedure, is de opsluiting van minderjarigen om migratiedoeleinden enorm problematisch. Het is een flagrante schending van de rechten van het kind. Onderzoek na onderzoek wordt aangetoond dat de detentie van kinderen erg kwalijke gevolgen kan hebben voor hun mentale gezondheid en ontwikkeling. Zelfs al is het voor een korte periode, in aangepaste omstandigheden en onder begeleiding van hun ouders. Kinderen met een migratiegeschiedenis zijn vaak ook getekend door traumatiserende ervaringen. Daardoor zijn ze bijzonder kwetsbaar en hebben ze specifieke noden die niet vervuld kunnen worden in een detentieregime. Opsluiting van een kind wegens zijn migratiestatus gaat altijd in tegen het hoger belang van het kind, en dus tegen het Kinderrechtenverdrag. Amnesty International deelt deze

Amnesty-actie aan het kabinet van de eerste minister Charles Michel, augustus 2018.

“EEN GOUDEN KOOI BLIJFT EEN KOOI” Julie Adyns, beleidsmedewerker bij Amnesty International Vlaanderen, ging in juli de woonunits bezoeken in het gesloten centrum van Steenokkerzeel. Ze kwam terug met een weinig rooskleurig beeld.

Amnesty International Vlaanderen ondersteunt de campagne ‘Een kind sluit je niet op. Punt.’

analyse met het VN-Kinderrechtencomité en vele andere internationale en Europese verdragsorganen, experten en mensenrechtenorganisaties. De overheid moet daarom de alternatieven voor detentie verder ontwikkelen, waarvan onderzoek al de effectiviteit en efficiëntie aantoonde. Indien nodig, kunnen ook vrijheidsbeperkende maatregelen opgelegd worden aan de ouders, zoals een meldingsplicht, een enkelband, een avondklok of huisarrest. Het is daarbij essentieel dat er voldoende opvolging en begeleiding is en dat er gewerkt wordt aan een toekomstplan met de betrokken personen. Amnesty pleit dus vóór een uitwijzings beleid dat de mensenrechten respecteert en tégen de opsluiting van kinderen. Dat staat een doeltreffend uitwijzingsbeleid allerminst in de weg.

“Op een dag in juli ga ik in het gezelschap van vertegenwoordigers van andere organisaties naar de nieuwe “family units” in het gesloten centrum van Steenokkerzeel. We komen aan en het eerste wat we zien is een startbaan. Vlak daarnaast is het gesloten centrum, omgeven door een dubbele rij hoge hekkens. Binnen die omheining staan een paar splinternieuwe huisjes met een tuin. Rondom ook een speelpleintje en een voetbalterrein. Wanneer de rondleiding begint, wordt ons verzekerd dat alles in het teken staat van het belang van het kind: er is een educatief project uitgewerkt, er is een leerkracht en er zijn coaches en medisch personeel. Ergens onderweg wordt ons een speel- en kleurboekje getoond, speciaal gemaakt om kinderen te begeleiden bij het verwijderingsproces. Maar het boekje is ontwikkeld in het kader van vrijwillige terugkeer. De suggestie dat de kindjes een afscheidsfeestje kunnen organiseren voor hun vriendjes, is in de context van het gesloten centrum bijzonder pijnlijk. Het klopt dat het zicht op de luchthaven zo veel mogelijk wordt afgeschermd. Dat houdt natuurlijk het geluid niet tegen. Als ze buiten spelen, dragen de kinderen maar beter gehoorbescherming. Wat wel duidelijk zichtbaar is, zijn de dubbele rij hoge hekkens en de bewakingscamera’s. Bij elke blik door het raam word je eraan herinnerd dat je opgesloten bent. Doorgaans komen ouders trouwens gehandboeid aan in het gesloten centrum, en iedereen wordt gefouilleerd. Hoe zelfstandig kunnen de ouders hun gezin runnen in de woonunits? Als de kinderen ongepast gedrag stellen, wordt in eerste instantie aan de ouders gevraagd om op te treden. Toch zijn tuchtmaatregelen niet uitgesloten. Kinderen boven de 16 jaar kunnen zelfs overgebracht worden naar een isolatieruimte in het gesloten centrum. Het is duidelijk dat er inspanningen zijn gedaan om van de woonunits een leefbare omgeving te maken. Maar dit is en blijft een bijzonder sinistere plaats, zeker voor kinderen. Een gouden kooi blijft een kooi. Als ik van één iets overtuigd ben na mijn bezoek, dan wel dat een gesloten centrum nooit een gepaste omgeving kan zijn voor kinderen.” LEES MEER OVER DE WOONUNITS amnesty-international.be/bezoek-woonunits

Oktober 2018

“ALS JONGEREN WILLEN, DAN KUNNEN ZE IETS VERANDEREN”

Jongeren zijn de toekomst van elke organisatie, dat weet Judith Klenter (22) wel zeker. Met die overtuiging was ze de geknipte persoon om afgelopen zomer de Vlaamse Amnestyjongeren te vertegenwoordigen op de European Youth Meeting. Dag Judith. Je trok onlangs voor Amnesty Vlaanderen naar Parijs voor de European Youth Meeting. Hoe was dat? “Superleuk. Met vijftig jonge Amnesty-supporters uit vijftien landen zijn we samengekomen om workshops te volgen en ervaringen uit te wisselen over Amnesty-activisme. Ik heb veel interessante mensen leren kennen en heb nieuwe ideeën opgedaan. Ik ben nóg gemotiveerder uit Parijs teruggekeerd.” JUDITH:

Waar komt je motivatie vandaan om je in te zetten voor mensen rechten? “Ik ben al langer bezig met feminisme en gendergelijkheid. Dat is heel spontaan gekomen. Dat zijn thematieken die me persoonlijk echt raken. Mijn inzet op die vlakken heeft ook stilaan mijn ogen geopend voor problemen waarmee ik niet rechtstreeks geconfronteerd word, zoals racisme. Nu vind ik het heel belangrijk om mijn zin voor engagement vanuit verschillende perspectieven te benaderen en meerdere brillen op te zetten om naar de wereld te kijken.”

Judith, tweede van links, op de European Youth Meeting in Parijs.

Oktober 2018

Hoe ben je bij Amnesty International terechtgekomen? “Vorig jaar ben ik meegegaan op jongerenweekend en zo is de bal aan het rollen gegaan. Maar drie jaar geleden tekende ik al regelmatig petities van Amnesty. Elke dag word ik op de een of andere manier geconfronteerd met onrechtvaardigheid. Ik heb geen tijd om elke dag vrijwilligerswerk te doen, maar een petitie tekenen duurt maar enkele seconden. Vrienden zeggen soms dat dat allemaal niks uithaalt. Maar kijk naar al die handtekeningen, brieven en acties van gewone mensen voor Taner, de vroegere voorzitter van Amnesty Turkije. Deze zomer kwam hij dan eindelijk vrij. De kracht van vele mensen samen is groot.”

Verschilt het activisme van jongeren tegenover dat van oudere generaties? “Jongeren zijn sowieso meer bezig met sociale media. Voor ons is dat een krachtig wapen voor activisme. Via sociale media kunnen we heel gemakkelijk petities delen bijvoorbeeld. Het is een handige manier om meer mensen te bereiken met onze boodschap. En met diensten als Whatsapp kan ik met andere jongerenactivisten wereldwijd heel vlot communiceren. Ik heb daardoor een internationaal netwerk dat ik gemakkelijk kan contacteren als ik iets wil organiseren of als ik advies nodig heb. Voor elke organisatie is het belangrijk om met jongeren samen te werken. Het gaat om de toekomst. En jonge mensen kunnen veel bereiken. De mobilisatiekracht van de jongeren die zich in de Verenigde Staten uitspreken tegen het wapenbeleid, is een goed voorbeeld. Als jongeren iets willen veranderen, kunnen ze dat ook.” DOE MEE amnesty-international.be/jongeren

AMNESTY-SUPPORTERS

“ONZE LOKALE SCHRIJFMARATHON VAN VORIG JAAR? DAT SMAAKT NAAR MEER”

Geen Amnesty-evenement kent wereldwijd zoveel succes als de Schrijfmarathon. Ook in België doen mensen volop mee. Anna Mannaerts en de Amnesty-groep van Heverlee waren in 2017 één van de velen die een eigen Schrijfmarathon organiseerden. Anna vertelt ons waarom ze dat dit jaar met veel goesting opnieuw doen.

“We organiseerden onze lokale Schrijfmarathon in een café dat we hadden omgetoverd tot een geel Amnesty-oord.” Nog eens opnieuw een Schrijfmarathon organiseren dus? Dat is het plan volgens Anna, die terecht trots is op het resultaat van vorig jaar: 285 brieven gericht aan overheden en 124 steunkaartjes voor de tien Schrijfmarathoncases of hun familie. “Het was een zeer geslaagde avond, met veel schrijfacties en veel nieuwe contacten. We plannen zeker een nieuwe lokale Schrijfmarathon in december. Hopelijk op dezelfde locatie, én met een streepje muziek dit keer.” ORGANISEER EEN SCHRIJFMARATHON amnesty-international.be/schrijfmarathon

Sfeerbeeld van de Schrijfmarathon georganiseerd door de Amnesty-groep uit Heverlee in 2017.

“Ik zit al jarenlang bij de Amnesty-groep in Heverlee, bij Leuven”, steekt Anna van wal. “Als groep organiseren we elke maand een moment om samen brieven te schrijven die oproepen om mensenrechtenschendingen te stoppen. Maar we volgen ook ruimere mensenrechtendossiers op, met een bijzondere interesse in de regio van de Grote Meren. We gaan af en toe de straat op, zoals met de moederdagactie van Amnesty. Dan zakken we af naar de Heverlese zondagsmarkt om te flyeren, handtekeningen in te zamelen voor een petitie en een roos te geven aan elke petitietekenaar.” Sinds drie jaar gaat de vrijwilligersgroep van Heverlee ook naar de nationale Kick-off van de Schrijfmarathon, begin december in Antwerpen. Het is een daguitstap die met stip in ieders agenda staat, legt Anna uit. “We nemen de trein naar Antwerpen, maken een wandeltochtje door de stad en gaan dan naar de Groenplaats, waar we zoveel mogelijk brieven schrijven voor de tien mensen die in de Schrijfmarathon centraal staan. En we sluiten de dag af met een gezellig restaurant. We maken er altijd een zeer fijne belevenis van!”

Vorig jaar besloten Anna en de andere groepsleden om hun eigen Schrijfmarathon te organiseren in Leuven. “Op kleinere schaal dan de Kick-off natuurlijk”, zegt ze er gauw bij. “Maar wel op een zeer fijne locatie, in het wereldcafé in hartje Leuven. Het café was omgetoverd tot een geel Amnesty-oord. We hadden vooraf een persbericht uitgestuurd, reclame gemaakt op sociale media en mails gestuurd naar vrienden en sympathisanten. Uiteindelijk zijn een vijftigtal mensen naar onze Schrijfmarathon gekomen. Ze konden iets eten en drinken ter plaatse, wat heel handig was, en schreven tegelijk brieven met hopen.”

Oktober 2018

Sinds het ontstaan van Amnesty International in 1961 schrijven mensen brieven voor slachtoffers van mensenrechtenschendingen. Vandaag zijn we wereldwijd met honderdduizenden die een paar minuten de tijd nemen om te schrijven voor rechtvaardigheid.

Stuur je brief naar: President Abdel Fattah al-Sisi Office of the President Al Ittihadia Palace, Cairo Arab Republic of Egypt

Stuur een kopie naar: Ambassade Egypte Ambassadeur Fatma Elzahraa Ibrahim Etman Uruguaylaan 19 1000 Brussel

Schrĳf een brief naar de Egyptische autoriteiten en eis dat alle aanklachten tegen Azza meteen en onvoorwaardelijk worden ingetrokken.

Azza Soliman is een Egyptische advocate die de rechten van vrouwen verdedigt. Azza is mede-oprichtster van twee organisaties die juridische hulp verlenen aan vrouwelijke slachtoffers van huiselijk geweld, verkrachting, willekeurige gevangenisstraffen en foltering. De Egyptische staat beschuldigt Azza ervan dat ze het imago van het land besmeurt. Volgens de Egyptische overheid vinden er helemaal geen verkrachtingen plaats in Egypte. Ze noemen Azza onterecht een spion en een bedreiging voor de nationale veiligheid. Om die redenen arresteerden de Egyptische veiligheidsdiensten Azza op 7 december 2012. Na een urenlange ondervraging kwam de advocate vrij, maar de aanklachten tegen haar werden niet ingetrokken. Daarom riskeert Azza nog steeds een celstraf van 15 jaar. Ook werden haar bankrekeningen bevroren en kreeg ze een reisverbod opgelegd.

SCHRIJFACTIE: EGYPTE LAAT AANKLACHTEN TEGEN AZZA VALLEN

BRIEVEN SCHRIJVEN HELPT

ONTDEK MEER SCHRIJFACTIES amnesty-international.be/schrijfacties

Stuur je brief naar: Minister of Interior Vul. Akademika Bohomoltsa, 10 Kyiv, 01601 Ukraine

Stuur een kopie naar: Ambassade Oekraïne Ambassadeur Mykola Tochytskyi A. Lancasterlaan 30-32 1180 Brussel

Schrĳf een brief naar de Oekraïense autoriteiten en vraag gerechtigheid voor mensenrechtenactivisten die worden aangevallen.

Vitalina Koval zet zich sinds 2016 actief in voor mensenrechten in Oekraïne. Ze verdedigt de rechten van vrouwen, holebi’s en transgenders. Op de internationale vrouwendag dit jaar nam Vitalina samen met andere mensenrechtenverdedigers deel aan een optocht voor vrouwen-, holebi- en transgenderrechten. Leden van de radicale groep ‘Karpatska Sich’ vielen haar tijdens de mars aan met rode verf. Haar ogen brandden en ze vreesde dat ze blind zou worden. Ze moest meteen naar het ziekenhuis voor verzorging. Daarna verwittigde ze de politie, maar die bestrafte de daders niet. Het is niet de eerste keer dat Vitalina werd aangevallen, omdat ze strijdt voor de rechten van vrouwen, holebi’s en transgenders. Toch blijft ze doorgaan tot haar doel is bereikt: gelijkheid voor alle mensen in Oekraïne.

SCHRIJFACTIE: OEKRAÏNE BESCHERM VERDEDIGERS VAN HOLEBIRECHTEN

“Het is geweldig nieuws dat er een einde is gekomen aan de vervolging en illegale detentie van Liu Xia.”

Amnesty-onderzoeker Patrick Poon over de vrijlating van Liu Xia, voor wie we op deze pagina’s in de vorige Amnesty in Actie een schrijfactie lanceerden.

Oktober 2018

I urge you to publicly recognize and support the vital work of Vitalina Koval and others like her, who peacefully defend the rights of women and LGBTI people in Ukraine. Please ensure they can exercise their right to freedom of expression and assembly without fear of attacks and reprisals.

On the 7th of December 2012 an arrest warrant was issued against women rights lawyer Azza Soliman. All governments have the obligation to ensure the human rights of all human beings. Why does Egypt consider human rights defenders as a threat to national security?

Yours sincerely, (Jouw naam)

Heb je antwoord gekregen van de autoriteiten? Laat het ons weten! Zie contactgegevens vooraan.

Yours sincerely, (Jouw naam)

I also urge you to ensure prompt, effective and impartial investigations are carried out into all attacks on activists by far-right groups which have been on the rise in Ukraine since 2017, and to ensure that any discriminatory motives are taken into account during the investigation. Those responsible for the attacks must be brought to justice.

Dear Minister,

Your Excellency,

I urge you to immediately and unconditionally drop the charges against Azza and other human rights defenders and organisations. Could you also please lift all travel bans and frozen asset orders issued against them?

(Datum, plaats)

VOORBEELDBRIEF

(Datum, plaats)

VOORBEELDBRIEF

V.U. AMNESTY INTERNATIONAL, WIES DE GRAEVE, GOFFARTSTRAAT 32, 1050 BRUSSEL

VERMOORD OM HAAR STRIJD VOOR MINDERHEDEN KOM IN ACTIE EN SCHRIJF MEE TEGEN DIT ONRECHT. HET HELPT. KIJK OP AMNESTY-INTERNATIONAL.BE/SCHRIJFMARATHON

MARIELLE FRANCO, MENSENRECHTENVERDEDIGSTER, BRAZILIË