De Doodstraf De doodstraf is een van de meest onmenselijke straffen die vandaag de dag nog kan worden opgelegd. 57 landen verspreid over de wereld hanteren de doodstraf nog. In al die landen kan zij worden opgelegd voor moord, in sommige ook voor bijvoorbeeld fraude, drugshandel, overspel, homoseksualiteit of hoogverraad. Deze tentoonstelling, samengesteld door Amnesty International, laat de gruwelijke realiteit van de doodstraf zien. De doodstraf discrimineert, minderjarigen worden geëxecuteerd en terdoodveroordeelden wachten soms tientallen jaren op hun executie. Ook worden er nog steeds onschuldige mensen ter dood gebracht. De doodstraf is een ernstige schending van het recht op leven. Ieder mens heeft dat recht. Daarom zegt Amnesty International: ‘Niemand verdient de doodstraf, in geen geval!’
De doodstraf en het internationale recht
Artikel 3: ‘Een ieder heeft het recht op leven, vrijheid en onschendbaarheid van zijn persoon.’ Aangezien de doodstraf het leven van een mens ontneemt, wordt deze straf gezien als een mensenrechtenschending.
In 1948 werd de Universele Verklaring van de Rechten van de Mens aangenomen door de Verenigde Naties. Met de gruwelen van de
Artikel 5:
Tweede Wereldoorlog nog vers in het geheugen, bedachten de
‘Niemand zal onderworpen worden aan folteringen, noch aan een
Foto:
opstellers ervan: ‘Dit nooit meer’.
wrede, onmenselijke of onterende behandeling of bestraffing.’
Professor Hashem Aghajari verliet in 2004 de gevangenis van
De doodstraf is zowel fysiek als geestelijk een marteling voor de
Teheran, nadat het Hooggerechtshof van Iran het doodvonnis tegen
De Universele Verklaring geeft in dertig artikelen de verschillende
terdoodveroordeelde. Als het ophangen van een vrouw aan haar
hem had vernietigd. Aghajari was twee jaar eerder veroordeeld
mensenrechten weer. Iedereen heeft deze rechten, ongeacht waar je
armen totdat zij ondraaglijke pijn lijdt terecht als marteling wordt
voor godslasterlijke uitspraken. Hij had Iraniërs opgeroepen hun
woont, wie je bent, waar je in gelooft of hoe je er uit ziet. De doodstraf
omschreven, hoe moet het dan worden genoemd als zij wordt
geestelijk leiders niet klakkeloos te volgen.
is een schending van twee artikelen van de Universele Verklaring.
opgehangen aan de nek totdat zij dood is?
© Morteza Nikoubazl/Reuters
De doodstraf in de wereld
legenda 140 landen die de doodstraf in de wet of de praktijk hebben afgeschaft 57 landen die de doodstraf nog uitvoeren.
De doodstraf in de wereld Aantal executies in 2009: een negatieve top vijf
1. China
duizenden
Amnesty International heeft over 2009 geen schatting gemaakt van het aantal executies in China. Gegevens en aantallen over de doodstraf zijn staatsgeheim waardoor er weinig bekend is. Door een lage schatting zou China onze cijfers kunnen misbruiken om te laten zien dat het aantal executies meevalt, terwijl we zeker weten dat China nog steeds verreweg het grootste aantal executies uitvoert.
2. Iran
388+
Iran is een van de landen in het Midden-Oosten waar de doodstraf met grote regelmaat wordt uitgevoerd. De Islamitische wetgeving speelt hierbij een belangrijke rol. Hieruit is bijvoorbeeld afgeleid dat iemand die overspel pleegt door steniging om het leven moet worden gebracht. Ook executeert Iran nog steeds minderjarigen.
3. IRAK
120+ Het aantal executies in Irak nam in 2009 enorm toe. Ook zitten er meer dan negenhonderd mensen in de dodencel die geen beroep meer tegen hun vonnis kunnen indienen. Amnesty International maakt zich zorgen om het grote aantal oneerlijke processen dat aan deze vonnissen voorafging.
4. Saudi-Arabië
69+ Veel executies in Saudi-Arabië vinden in het openbaar plaats. Het komt regelmatig voor dat vrouwen in een vol stadion een nekschot krijgen, of dat mannen op een groot plein, omringd door publiek, worden onthoofd met een zwaard. In Saudi-Arabië krijgen relatief veel buitenlanders de doodstraf. Dit zijn vaak arme migranten die geen goede rechtsbijstand kunnen betalen en dikwijls niet weten wat er in de bekentenis staat die ze ondertekenen.
5. Verenigde staten 52
Met Japan is de Verenigde Staten het enige Westerse land dat de doodstraf uitvoert. Discriminatie speelt in de VS een belangrijke rol. In Philadelphia bijvoorbeeld is de kans op de doodstraf voor een zwarte verdachte vier keer groter dan voor een blanke. Executies vinden er plaats door middel van gifinjectie. Dit wordt gepresenteerd als ‘menselijke methode’. Maar executies mislukken regelmatig, wat onmenselijk is.
Verenigde Staten
voor dat een terdoodveroordeelde onschuldig blijkt. Sinds 1977
De doodstraf treft onevenredig vaak zwakkere groepen in de VS
zijn er in de VS 138 mensen daarom vrijgelaten. Sommigen
95 Procent van de gevangenen op death row kan geen advocaat
In 1976 bepaalde het hooggerechtshof in de VS dat de doodstraf
hadden al vele jaren in een dodencel doorgebracht.
betalen. De staat wijst hun advocaten toe. Deze hebben vaak geen ervaring met doodstrafzaken, krijgen onderbetaald of zijn
niet in strijd is met de Amerikaanse grondwet. Verschillende staten voerden de doodstraf daarom weer in. Sindsdien zijn er al meer dan
De doodstraf is willekeurig in de VS
niet capabel. Er zijn zaken bekend waarbij de advocaat tijdens
1100 mensen ter dood gebracht, waarvan 37,6 procent in ‘The Kil-
De lokale politiek, de locatie van het misdrijf en de openbare
de zitting – onder invloed van drugs – in slaap viel, of zich
ler State’ Texas.
aanklager hebben grote invloed op de toepassing van de doodstraf.
überhaupt niet had ingelezen op de zaak.
Voor hetzelfde misdrijf waarvoor je in Texas de doodstraf krijgt, Ruim de helft van de Amerikanen is voorstander van de
krijg je die in New Mexico niet.
doodstraf. De autoriteiten noemen deze strafmaat rechtvaardig en afschrikwekkend. Cijfers spreken dit tegen: in de afgelopen twintig
De doodstraf discrimineert in de VS
jaar lag het aantal moorden in de staten die de doodstraf hanteren
Etniciteit speelt een belangrijke rol bij de doodstraf in de VS.
ruim vijftig procent hoger dan in staten zonder doodstraf.
Vooral de etniciteit van het slachtoffer lijkt van grote invloed te zijn op het wel of niet opleggen van de doodstraf. De kans is
Foto:
Iemand kan in de VS alleen ter dood veroordeeld worden als de
bijna vier keer zo groot dat iemand de doodstraf krijgt voor de
Terdoodveroordeelde in een dodencel in Pontiac, Illinois.
schuld ‘beyond reasonabe doubt’ vaststaat. Toch komt het vaak
moord op een blank persoon dan op een zwart persoon.
© AP Photo/Stf
Terdoodveroordeelden in de VS mogen een wensenlijstje voor hun laatste maaltijd indienen. Op basis van enkele van die lijstjes maakte fotograaf James Reynolds de fotoserie Last suppers. Roken, Eddie Lee Mays’ laatste wens, is niet toegestaan. v.l.n.r., v.b.n.o.: Gary Mark Gilmore, Utah State Prison, Utah, 1977; Lewis Gilbert, Oklahoma State Penitentiary, Oklahoma, 2003; Louis Jones Jr, Terre Haute Federal Correctional Complex, Indiana, 2003; John Wayne Gacy, Stateville Correctional Center, Illinois, 1994; Jackie Barron Wilson, Texas State Penitentiary, Texas, 2006; James Hudson, Greensville Correctional Center, Virginia, 2004; Thomas Treshawn Ivey, Broad River Correctional Institution, South Carolina, 2006; Victor Feguer, Iowa State Penitentiary, Iowa, 1963; Eddie Lee Mays, Sing Sing Correctional Facility, New York, 1963 © James Reynolds
De getuigen bij de executie van Troy Davis wachten in een restaurant tegenover de gevangenis op nieuws over zijn executie. Onder hen zijn Davis’ moeder (links), zijn advocaten en een Amnesty-medewerkster. In 2008 kreeg Troy Davis drie keer een executiedatum te horen, maar die werd telkens verplaatst; eenmaal slechts twee uur voordat de executie zou plaatsvinden. Davis kreeg in 1991 de doodstraf voor de moord op een politieagent. Zeven van de negen getuigen tegen hem veranderden nadien hun getuigenis en er is geen fysiek bewijs tegen hem. Amnesty International voert al jaren actie voor hem. In augustus 2009 besloot het Amerikaans Hooggerechtshof dat Davis een nieuwe hoorzitting krijgt. Š Scott Langley
Japan Jaarlijks worden er in Japan een stuk of tien mensen geëxecuteerd. Er heerst grootschalige geheimhouding rondom de doodstraf. Wanneer een executie zal plaatsvinden wordt niet van tevoren bekendgemaakt, zelfs niet aan de terdoodveroordeelde of diens familie. Een terdoodveroordeelde krijgt ’s morgens op de dag van zijn executie pas te horen dat dit zijn executiedag is. Dit moet een psychische marteling zijn, aangezien de terdoodveroordeelde elke dag wakker wordt met het idee dat vandaag weleens zijn laatste dag zou kunnen zijn. Dat Japan de doodstraf toepast is opmerkelijk. Over het algemeen hebben landen die dat doen een groot aantal geweldsdelicten en/of een laag sociaal-economisch niveau. Voor Japan geldt dat niet. Toch zijn er in de afgelopen jaren steeds meer mensen ter dood veroordeeld en geëxecuteerd. In Japan kun je de doodstraf vrijwel alleen voor moord krijgen. De omstandigheden in Japanse gevangenissen zijn slecht en worden hevig bekritiseerd door zowel nationale als internationale organisaties. De situatie waarin terdoodveroordeelden zich bevinden is nog extremer. Zij zitten geïsoleerd opgesloten zonder contact met medegevangenen of de buitenwereld. Zij mogen geen activiteiten buiten hun cel ondernemen, zoals sporten. Ook komt het vaak voor dat terdoodveroordeelden tientallen jaren moeten wachten op hun executie. Deze omstandigheden zorgen ervoor dat veel terdoodveroordeelden psychische klachten krijgen.
Foto: Een bewaker in de gevangenis van Onomichi, Japan © Jeremy Sutton Hibbert/Rex
Iwao Hakamada, een voormalig bokser, werd in 1966 opgepakt in het plaatsje Shimizu. Hij werd beschuldigd van het ombrengen van de baas van de fabriek waar hij werkte en diens vrouw en kinderen. Tijdens zijn proces gaf Hakamada aan dat hij gedurende zijn verhoor was geslagen en mishandeld en daarom een bekentenis had afgelegd. Toch werd hij schuldig bevonden en ter dood veroordeeld. Na 43 jaar zit Hakamada nog steeds in de dodencel. Al 29 jaar heeft hij geen celgenoot, televisie of andere vormen van afleiding. In 2007 verkondigde een van de drie rechters dat hij altijd geloofd heeft dat Hakamada onschuldig was. Maar op 73-jarige leeftijd wordt Hakamada nog steeds elke morgen wakker met het idee dat vandaag zijn laatste dag kan zijn. Š private
Iran Sinds de oprichting van de Islamitische Republiek Iran in 1979 zijn er duizenden mensen terechtgesteld. Onder hen is een groot aantal politiek tegenstanders van het regime. De islamitische Sharia-wetgeving schrijft zelfs voor niet-gewelddadige misdrijven zoals het drinken van alcohol, anti-islamitische activiteiten, ontrouw en homoseksualiteit de doodstraf voor. Een groot aantal executies vindt in het openbaar plaats in Iran. Ophanging, het toebrengen van een nekschot, maar ook het stenigen van terdoodveroordeelden gebeurt in het bijzijn van soms honderden toeschouwers. Met name executie door middel van steniging is uitzonderlijk wreed en volgens Amnesty International vooral gericht op het verergeren van mensenleed. Er zijn zelfs wetten die bepalen hoe groot een steen moet zijn: ‘Tijdens de steniging mag de steen niet zo groot zijn dat hij de terdoodveroordeelde in een of twee worpen doodt, maar ook niet zo klein dat hij geen steen mag heten.’ Steniging wordt met name opgelegd aan mensen die overspel hebben gepleegd. Hoewel Iran partij is bij het Kinderrechtenverdrag dat het opleggen van de doodstraf aan minderjarigen verbiedt, worden er nog steeds minderjarigen ter dood veroordeeld en geëxecuteerd. Sinds de jaren negentig zijn er tientallen jongeren die nog geen achttien jaar oud waren opgehangen of gestenigd.
Foto: Amnesty-activisten demonstreren op 6 mei 2009 bij de Iraanse ambassade in Londen tegen de executie van Delara Darabi, een paar dagen daarvoor. Darabi werd in 2003 veroordeeld wegens moord. Ze was toen zeventien jaar. In eerste instantie bekende ze, omdat ze dacht haar vriend zo te redden van de doodstraf. Later trok ze haar bekentenis in. Amnesty vindt dat haar proces niet eerlijk is verlopen. © AI
In 2005 werden Mahmoud Asgari en Ayaz Marhoni, zestien en achttien jaar oud, publiekelijk opgehangen. Volgens Amnesty International werden de jongens terechtgesteld omdat zij homoseksueel waren. Š reporters
Toeschouwers bij een openbare ophanging van vijf mannen in Iran Š AP
Wit-Rusland Wit-Rusland is het laatste land in Europa en de voormalige Sovjetunie dat de doodstraf nog uitvoert. Hoewel in de grondwet is vastgelegd dat de doodstraf uiteindelijk afgeschaft zal worden, is het nog niet zo ver. De Europese Unie dringt aan op afschaffing. Zij ziet dat als een van de voorwaarden voor nauwere samenwerking. In Wit-Rusland bestaat veel geheimhouding rondom de doodstraf. Zelfs de terdoodveroordeelden zelf horen slechts enkele minuten van tevoren dat zij ter dood worden gebracht. Daardoor leven zij in constante angst voor het moment van hun executie. Deze onzekerheid geldt ook voor hun familieleden, die pas achteraf, soms zelfs met aanzienlijke vertraging, van de executie horen. Zij krijgen bovendien niet te horen waar het lichaam begraven ligt. Ook de samenleving in het algemeen wordt geen informatie verstrekt over het aantal opgelegde doodstraffen en executies. In de rechtsgang is eveneens veel geheim. Doodstrafprocessen vinden meestal plaats achter gesloten deuren. Advocaten tekenen een verklaring dat ze niets over het proces bekend zullen maken. Het is niet ongebruikelijk dat de schuld van de beklaagde vooraf als vaststaand wordt beschouwd. Marteling is een regelmatig terugkerend middel om bekentenissen af te dwingen. Daarnaast bestaat er vaak onvoldoende mogelijkheid om tegen de uitspraak in beroep te gaan. Gratieverzoeken kunnen worden gericht aan president Aleksandr Loekasjenka. Slechts één enkele keer sinds zijn aantreden in 1994 willigde hij een verzoek in. Foto: Simulatie van een nekschot; de executiemethode die WitRusland toepast © AI.
Een dodencel in Minsk, Wit-Rusland Š AI
China China voert meer gerechtelijke executies uit dan alle andere landen die de doodstraf toepassen samen. Hoeveel het er precies zijn weten we niet, aangezien de Chinese autoriteiten weigeren de statistieken openbaar te maken. Volgens openbaar verkrijgbare informatie die Amnesty International verzamelde waren er in 2008 in ieder geval 1.718 executies. Voor ten minste 68 vergrijpen kun je in China de doodstraf krijgen. Hieronder vallen ook niet-gewelddadige vergrijpen als fraude, verduistering en drugshandel. Amnesty International betwijfelt of de procesgang bij terdoodveroordelingen altijd eerlijk verloopt. Hoewel politieagenten volgens de wet niet mogen martelen, doen zij dat vaak toch om ‘bekentenissen’ te verkrijgen. Verdachten hebben vaak pas toegang tot een advocaat nadat zij verhoord zijn en rechters gaan er meestal bij voorbaat vanuit dat de verdachte schuldig is. Bovendien vindt de veroordeling meestal plaats achter gesloten deuren en zijn zowel het vonnis als de executie gehuld in geheimzinnigheid. Ook discriminatie en onderdrukking spelen een rol. Vooral armen, minderheden, migranten en mensen die zich verzetten tegen de regering zijn vaak het slachtoffer van het onrechtvaardige rechtssysteem. De doodstraf is een makkelijk middel om politieke oppositie de kop in te drukken. Foto: In China kunnen terdoodveroordeelden op twee manieren worden geëxecuteerd. Het komt regelmatig voor dat zij bij de handen geboeid in een rij zitten en een nekschot krijgen. Op dit beeld uit een anonieme video-opname ziet u de voorbereidingen voor een dergelijke executie. Deze executies vinden vaak plaats op openbare pleinen of in sportstadions. Daarnaast worden er in China omgebouwde bussen gebruikt als mobiele executiekamers. In de bus krijgt de gevangene een dodelijke injectie. © AP
Deze mannen worden tijdens een openbaar proces ter dood veroordeeld. Op de borden om hun nek staan hun namen en de tekst ‘moordenaar’. 23 december 2006, Zhuzhou, in het zuiden van China. © REUTERS / China Daily
Saudi-Arabië In Saudi-Arabië voldoet de rechtspraak niet aan de internationale standaarden voor een eerlijk proces. Het proces vindt plaats achter gesloten deuren en de verdachte heeft geen recht op juridische vertegenwoordiging. De verdachte is vaak niet eens op de hoogte van de strafeis of van het vonnis. De veroordeling kan gebaseerd zijn op bewijsmateriaal verkregen door marteling of misleiding. Dit alles verhoogt de kans dat een onschuldige wordt geëxecuteerd. Op veel misdrijven die in onze samenleving niet eens strafbaar zijn, staat in Saudi-Arabië de doodstraf: geloofsafval, homoseksualiteit, overspel, hekserij. Ook mensen die hun recht op vrijheid van meningsuiting gebruiken lopen het risico de doodstraf te krijgen op grond van ‘sabotage’ of ‘corruptie op aarde’. Vooral buitenlandse arbeiders vormen een kwetsbare groep in Saudi-Arabië. Zij worden gediscrimineerd en krijgen sneller de doodstraf. Ongeveer de helft van het aantal geëxecuteerden in Saudi-Arabië is buitenlander. Buitenlanders worden vaak misleid tot het tekenen van een bekentenis die zij niet begrijpen omdat ze geen Arabisch spreken. Ook hebben ze vaak geen toegang tot een advocaat of tot het consulaat van hun land. Executies worden op wrede wijze uitgevoerd in Saudi-Arabië. Vrouwen krijgen de kogel in stadions en mannen worden terechtgesteld door middel van onthoofding op een openbaar plein. Vaak wordt het lichaam van een man na de onthoofding gekruisigd en tentoongesteld bij wijze van afschrikking. Executies worden meestal uitgevoerd op vrijdagmiddag tijdens het gebed. Zij trekken vele toeschouwers. Foto: Toeschouwers bij een openbare executie in Riyad, 2007 © flickr.com / cc / Cyclops-Optic
Stills uit een met een mobiele telefoon gemaakt filmpje van een onthoofding in Saudi-ArabiĂŤ, 2008.