् ु बद्धचरितम The Sanskrit Text of Buddha-carita by
Aèvaghoùa edited by
Edward B. Cowell (1893)
with supplementary material from
Aèvaghoùa's The Buddhacarita: Or, Acts of the Buddha edited by
E. H. Johnston (1935)
together with a metrical analysis by
ânandajoti Bhikkhu (2005/2549)
Preface This is the text and metrical analysis of Buddhacarita in DevanĂ garĂŁ script, but without the notes found in the Roman letter version. Text printed here without metrical analysis is reckoned by Johnson to be spurious; lines written in grey are additions from Johnson's edition of the text. Chapter 14 has no title, as the text has been lost from after about halfway through the Chapter. For more detail on the text and its metre see the Roman letter edition; and see also the text and translation. Anandajoti Bhikkhu March 2007
१ । भगवत्प्रसूरतिः ् ु त।् रियं पिार्ध्ाां रवदधरिधातृरित तमो रििस्यन्नरभभूतभािभृ
ु िदरन्नदाघं रितचारुचंद्रमािः स वंद्यते र्हरन्नर् यस्य िोपमा॥ १।१ ु आसीरिशालोन्नतसािलक्ष्म्या पयोदपंक्त्यवे पिीतपावहम।्
ु १।२ उदग्ररधष्ण्यं गगणे वगाढं पिंु मर्र्षिः करपलस्य वस्त॥ रसतोन्नतेिवे ियेि हृत्वा कै लासशैलस्य यदभ्रशोभाम।्
् बवार्ाि ् भाविां वा सफलीचकाि॥ १।३ ु भ्रमादुपेताि वर्दं सं ित्नप्रभोद्भारसरि यत्र लेभ े तमो ि दारिद्र्यरमवावकाशम।्
पिार्ध्हपौिैिः सर्वासतोर्ात कृ् तरितेवारतििाि लक्ष्ीिः॥ १।४ यिेरदकातोिणरसंर्कणैित्न ैदहधािं प्ररतवेशम शोभाम।् िगत्यदृष्ट्वेव समािमन्यत्स्पधाां स्वगेर्रै महथ एव चक्रे॥ १।५ ् ् ु दूि परिभू ु िामामखें तपद्माि यत्रापयातो प्यरवमन्य भाििः।
ु ु प्रतस्थे॥ १।६ संतापयोगारदव वारि वेष्ु ं पश्चात्समद्रारभम खिः शक्यारिहतािां यशसां ििेि दृष्ट्वांतभावं गरमतो यरमन्द्रिः।
इरत ध्वि ैश्चारुचलत्पताकै य हन्माष्म ु ह स्यांकरमवोदयच्चत॥् १।७ ु कृ त्वारप िात्रौ कुमदप्रर्ासरमं दोिः किैयद्रह ितालयस्थ ैिः।
ु े १।८ सौवणहर्र्म्यषर् ु गताकह पादैरदिवा सिोिद्यरतमाललं ब॥
4
भगवत्प्रसूरतिः
ु ु मर्ीबृतां मूरनह कृ तारभर्ेकिः शद्धोदिो िाम िृपो कह बंधिः।
ु ु अर्ध्ाशयो वा स्फुटपदिीकं पिारधिािं तदलं चकाि॥ १।९ भूभत्प ृ िार्ध्ो रप सपक्ष एव प्रवृत्तदािो रप मदािपेु तिः।
ु ईशो रप रित्यं समडृरष्पातिः सौर्म्यस्वभावो रप पृथप्रतापिः॥ १।१० ु ि यस्यारभर्तािः पतंतो रिर्रिपेंद्रािः समिांगणेर्।ु भिे
ु ु िरलरभिः प्रणेमिः॥ ु १।११ उिांतमक्ताप्रकिै िः रशिोरभभहक्त्येव पष्ां ु अरतप्रतापादवधूय शत्रून्मर्ोपिागारिव रतग्मभाििः।
उद्योतयामास ििं समंतात्प्रदशहयन्नाियणीयमागाहि॥् १।१२ ु धमाहथ हकामा रवर्यं रमथो न्यं ि वेशमाचक्रमिस्य िीत्या।
ु रवस्पधहमािा इव तूग्ररसद्धेिः सगोचिे दी्तततिा बभूविःु ॥ १।१३ उदािसंख् ैिः सरचवािसंख् ैिः कृ ताग्रभाविः स उदग्रभाविः।
ु ििाि॥ १।१४ शशी यथा भ ैिकृ तान्यथाभ ैिः शक्येंद्रिाििः सतिां तस्यारतशोभारवसृतारतशोभा िरवप्रभेवास्ततमिः प्रभावा। समग्रदेवीरिवर्ाग्रदेवी बभूव मायापगतेव माया॥ १।१५ ु ििे भरक्तरिवािवृु त्ता। प्रिास ु मातेव रर्तप्रवृत्ता गिौ
लक्ष्ीरिवाधीशकुले कृ ताभा िगत्यभूदुत्तमदेवता या॥ १।१६ कामं सदा स्त्रीचरितं तरमस्रं तथारप तां प्रप्य भृश ं रविेि।े
ु ु िक्तं तथा संतमसत्वमेरत॥ १।१७ ि र्ींदुलेखामपगर्म्य शभां
5
भगवत्प्रसूरतिः
अतींरद्रयेिात्मरि दुष्कुर्ो यं मया ििो योिरयत ं ु ि शक्यिः। इतीव सूक्ष्ां प्रकृ रतं रवर्ाय धमषण साक्षारिरर्ता स्वमूरतहिः॥ १।१८ ् ु थ कायात्तरर्तात ु ु ु च्यतो रत्रलोकीम द्योतयन्न त्तमबोरधसत्त्विः।
ु रववेश तस्यािः िृत एव कुक्षौ िंदागर्ायारमव िागिाििः॥ १।१९ धृत्वा रर्मारद्रधवलं गरुु र्रिर्ाणां
ु रििदस्य रूपम।् दािारधवारसतमखं ु ु शद्धोदिस्य वसधारधपते मरह र्ष्ािः
कुरक्षं रववेश स िगद्व्यसिक्षयाय॥ १।२० ु िक्षारवधािं प्ररत लोकपाला लोकै किाथस्य रदवो रभिग्मिः।
सवहत्र भांतो रप रर् चंद्रपादा भिंरत कै लासरगिौ रवशेर्म॥् १।२१ ु मयारप तं कुरक्षगतं दधािा रवद्यरिलासं िलदावलीव। दािारभवर्ैिः परितो ििािां दारिद्र्यतापं शमयांचकाि॥ १।२२ ु सातिः पिििा देवी कदारचदथ लं रबिीम।्
ु िाज्ञिः संभतू ोत्तमदोर्दा॥ १।२३ िगामािमते ु शाखामालं बमािायािः पष्भािावलं रबिीम।्
देव्ािः कुरक्षं रवरभद्याश ु बोरधसत्त्वो रवरियहयौ॥ १।२४ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
ु ततिः प्रसन्नश्च बभूव पष्स्तस्याश्च देव्ा व्रतसंस्कृतायािः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु लोकरर्ताय िज्ञे रिवषदिं च ैव रििामयं च॥ १।२५ १।९ पावाहत्सतो
6
भगवत्प्रसूरतिः
ु प्रातिः पयोदारदव रतग्मभाििःु समद्भवन्सो रप च मातृकुक्षिःे ।
स्फुिन्मयूख ैरवहर्तांधकािैश्चकाि लोकं किकावदातम॥् १।२६ तं िातमात्रमथ कांचियूपगौिं
प्रीतिः सर्स्रियणिः शिकै िगृह्णात ् ु मंदािपष्रिकिै िः सर् तस्य मूरनह
ु ॥ १।२७ खारन्नमहले च रवरिपेततिंु बधािे ु ु िििंु ियंस्ताि।् सिप्रधाि ैिः परिधायहमाणो देर्ांशिालै संर्ध्ाभ्रिालोपरिसंरिरवष्ं िवोडुिािं रवरिगाय लक्ष्म्या॥ १।२८ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
ु द्रप्ररतमस्य मून हिः। ऊिोयहथौवहस्य पृथोश्च र्स्तान्मांधातरिं ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु सदेशात्तथारवधं तस्य बभूव िन्म॥ १।२९ १।१० कक्षीवतश्च ैव भिां ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màlà)
् क्रमेण गभाहदरभरििःसृतिः सि बभौ गतिः खारदव योन्यिातिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
् र्ु वेु ि मूढिः॥ १।३० १।११ कल्पेष्विेके रष्वव भारवतात्मा यिः संप्रिािि स ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Ràmà)
ह दीप्त्या च ध ैयषण च यो ििाि बालो िरवभूरमरमवावतीणह िः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तथारतदी्ततो रप रििीक्ष्यमाणो िर्ाि चक्षूरं र् यथा शशांकिः॥ १।३१ १।१२ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Haüsã)
स रर् स्वगात्रप्रभयोज्ज्वलं त्या दीपप्रभां भास्किवन्ममु ोर्। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
मर्ार्हिांबिू दचारुवणो रवद्योतयामास रदशश्च सवाहिः॥ १।३२ १।१३
7
भगवत्प्रसूरतिः ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Haüsã)
ु अिाकुलान्यब्जसमद्गतारि रिष्ेर्वंत्यायतरवक्रमारण। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तथ ैव धीिारण पदारि स्तत स्ततरर्हतािासदृशो िगाम॥ १।३३ १।१४ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
बोधाय िातो रि िगरद्धताथहमंत्या तथोत्परत्तरियं ममेरत। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु श ं रसंर्गरतरवहलोक्य वाणीं च भव्ाथहकिीमवाच॥ ु चतरदि १।३४ १।१५ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Ràmà)
ु चंद्रमिीरचशभ्रे ु िे वारिधािे रशरशिोष्णवीयष। खात्प्रस्रते ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ु धह हरि तस्य सौर्म्ये॥ १।३५ १।१६ शिीिसौख्ाथहमित्तिस्य रिपेततमू ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
िीमरितािे किकोज्ज्वलांग े वैडूयपह ादे शयिे शयािम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु १।३६ १।१७ यद्गौिवात्ांचिपद्मर्स्ता यक्षारधपािः संपरिवायह तस्थिः॥ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÛÜÛÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
मायातिूिस्य रदवौकसिः खे यस्य प्रभावात्प्रणत ैिः रशिोरभिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
् आधाियि पाण्दिमातपत्रं बोधाय िेपिःु पिमारशर्श्च॥ १।३७ १।१८ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Haüsã)
े तीतेर् ु कृ तारधकािािः। मर्ोिगा धमहरवशेर्तर्ाहद्बद्ध ु ष्व ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
् ु ैिः समवारकिंश्च॥ १।३८ १।१९ यमव्िि भरक्तरवरशष्िे त्रा मंदािपष् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
ु ि तष्ािः ु शद्धारधवासाश्च ु ु तथागतोत्पादगणे रवशद्धसत्त्वािः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
देवा ििंदुरवहगते रप िागे मग्नस्य दुिःखे िगतो रर्ताय॥ १।३९ १।२० 8
भगवत्प्रसूरतिः ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Ràmà)
् त े रगरििािकीला वातार्ता िौरिव भूश्चचाल। यरिि प्रसू ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
सचंदिा चोत्पलपद्मगभाह पपात वृरष्गहगणादिभ्रात॥् १।४० १।२१ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
ु मिोज्ञा रदव्ारि वासांस्यवपातयंतिः। वाता वविःु स्पशहसखा ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
सूयिःह स एवाभ्यरधकं चकाशे िज्वाल सौर्म्यारचहििीरितो रग्निः॥ १।४१ १।२२ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
ु चावसथप्रदेश े कू पिः स्वयं प्रादुिभूरत्सतांबिः। ु प्रागत्तिे ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
् ु अंतिः पिाण्यागतरवियारि यरिि रक्रयास्तीथह इव प्रचक्रुिः॥ १।४२ १।२३ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
ह धमाहरथहरभभूतगण ैश्च रदव् ैस्तद्दशहिाथां बलमाप पूििः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ैिः॥ १।४३ १।२४ कौतूर्लेि ैव च पादप ैश्च प्रपूियामास सगंधपष् ु ु ु ल्िःु ससीिणोद्रारमतरदक्सगु रं ध। पष्दुमािः स्वं कुसमंु पक
ु भ्रमद्नृगवधूपगीतं भिं ु गवं दृ ारपरर्तात्तवातम॥् १।४४ ससं ् ु ं ु दामििारदरभश्च। ु क्वरचत क्वणत्तू यमह दृ ग ं गीत ैवीणामक
स्वीणां चलत्ं ु डलभूरर्तािां रविारितं चोभयपाश्चहतस्तत॥् १।४५ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màyà)
यद्रािशास्त्रं भृगिंु रगिा वा ि चक्रतवांु शकिावृर्ी तौ। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु तौ च ससिहतस्तत्ाले ु ु तयोिः सतौ ि शक्रश्च बृर्स्परतश्च॥ १।४६ १।४१
9
भगवत्प्रसूरतिः ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
ु ददृशिु ह पूवम ह ।् सािस्वतश्चारप िगाद िष्ं वेदं पियां ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
व्ासस्तथ ैिं बहुधा चकाि ि यं वरशष्ठिः कृ तवािशरक्तिः॥ १।४७ १।४२ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
वाल्मीरकिादश्च ससिह पद्यं िग्रंथ यन्न च्यविो मर्ारर्हिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
रचरकरत्सतं यच्च चकाि िारत्रिः पश्चात्तदात्रेय ऋरर्िहगाद॥ १।४८ १।४३ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
ु यच्च रिित्वं कुरशको ि लेभ े तद्गाधििः सूििवाप िािि।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु १।४९ १।४४ वेलां समद्रेु सगिश्च दध्रे िेक्ष्वाकवो यां प्रथमं बबंधिः॥ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
Upajàti (Indravajrà)
आचायहकं योगरवधौ रििािामप्रा्ततमन्य ैिहिको िगाम। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ख्ातारि कमाहरण च यारि शौिैिः शूिादयस्तेष्वबला बभूविःु ॥ १।५० १।४५ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
तिात्प्रमाणं ि वयो ि कालिः करश्चत्क्वरचच्च्र ैष्ठ्यमपु ैरत लोके । ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु तारि पूविःै ॥ १।५१ १।४६ िाज्ञामृर्ीणां च रर्तारि तारि कृ तारि पत्रैिकृ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
एवं िृपिः प्रत्यरयत ैरििि ैस्त ैिावारसतश्चाप्यरभिंरदतश्च। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
शंकामरिष्ां रविर्ौ मिस्तिः प्रर्र्हमेवारधकमारुिोर्॥ १।५२ १।४७ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
प्रीतश्च तेभ्यो रििसत्तमेभ्यिः सत्ािपूवां प्रददौ धिारि। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
भूयादयं भूरमपरतयहथोक्तो यायाज्जिामेत्य विारि चेरत॥ १।५३ १।४८ 10
भगवत्प्रसूरतिः ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
ु अथौ रिरमत्त ैश्च तपोबलाच्च तज्जन्म िन्मांतकिस्य बद्ध्वा। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
शाक्येविस्यालयमािगाम सद्धमहतर्ाहदरसतो मर्ारर्हिः॥ १।५४ १।४९ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
तं ब्रह्मरवद्ब्रह्मरवदां ज्वलं त ं ब्राह्म्या रिया च ैव तपिःरिया च। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु िाज्ञो गरुगौिवसरियाभ्यां प्रवेशयामास ििें द्रसद्म॥ १।५५ १।५० ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Upendravajrà)
ु रिकर्ां कुमाििन्मागतर्र्हवेगम।् स पारथहवांतिःपिसं ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
रववेश धीिो बलसंज्ञय ैव तपिःप्रकर्ाहच्च ििाियाच्च॥ १।५६ १।५१ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (»ddhi)
ु ततो िृपस्तं मरिमासिस्थं पाद्यार्घ्हपवू ां प्ररतपूज्य सर्म्यक।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु वरसष्ठं स इवांरतदेविः॥ १।५७ १।५२ रिमंत्रयामास यथोपचािं पिा ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
ु ु धन्यो स्म्यिग्राह्यरमदं कुलं मे यन्मां रददृक्षभहगवाि पेु तिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु सीरत॥ १।५८ १।५३ आज्ञाप्यतां रकं किवारण सौर्म्य रशष्ो रि रविंरभतमर्ह ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
ु थावत।् े ोपरिमंरत्रतिः सन्सवषण भावेि मरियह एवं िृपण ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु सरवियोत्फुल्रवशालदृरष्गांभीिधीिारण वचांस्यवाच॥ १।५९ १।५४ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màlà)
् ु मर्ात्मरि त्वय्यपपन्नमे तत रप्रयारतथौ त्यारगरि धमहकामे। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु सत्त्वान्वयज्ञािवयो िरूपा रनिगग्धा यदेवं मरय ते मरतिः स्यात॥् १।६० १।५५ 11
भगवत्प्रसूरतिः ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
एतच्च तद्येि िृपर्हयस्ते धमषण सूक्ष्ारण धिान्यपास्य। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु पोरभिाढ्या रवभवैदरह िद्रािः॥ १।६१ १।५६ रित्यं त्यिंतो रवरधवद्बभूवस्त ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
प्रयोििं यत्त ु ममोपयािे तन्मे शृण ु प्रीरतमपेु रर् च त्वम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
रदव्ा मया रदव्पथे ितु ा वाग्बोधाय िातस्तियस्तवेरत॥ १।६२ १।५७ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
ु ज्ञात्वा रिरमत्त ैश्च ततो स्म्यपु ते िः। ित्वु ा वचस्तच्च मिश्च यक्त्वा ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु रददृक्षया शाक्यकुलध्विस्य शक्रध्विस्येव समरच्च्रतस्य॥ १।६३ १।५८ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
इत्येतदेवं वचिं रिशर्म्य प्रर्र्हसंभ्रांतगरति हिें द्रिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
आदाय धात्र्यंकगतं कुमािं संदशहयामास तपोधिाय॥ १।६४ १।५९ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
ु चक्रांकपादं स तथा मर्ारर्हिाहलाविद्धांगरलपारणपादम ।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
सोणहभ्रवंु वािणवरस्तकोशं सरवियं िािसतंु ददशह॥ १।६५ १।६० ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
धात्र्यंकसंरवष्मवेक्ष्य च ैिं देव्क ं संरवष्रमवारग्नसूिमु ।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ो भूत॥् १।६६ १।६१ बभूव पक्ष्ांतरिवांरचतािरु ि हवस्य च ैवं रत्ररदवोन्मख ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
ु ु दृष्ट्वारसतं त्विपरिप्ल िृपश्चकं पे। ुताक्षं निगेर्ात्त ु पत्रस्य ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
सगद्गदं बाष्कर्ायकं ठिः पप्रच्च च प्रांिरलिाितांगिः॥ १।६७ १।६२ 12
भगवत्प्रसूरतिः ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
स्वल्पांतिं यस्य वपमु िहु िःे स्याद्बह्वद्भतु ं यस्य च िन्म दी्ततम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
यस्योत्तमं भारविमात्थ चाथां तं प्रेक्ष्य किात्तव धीि वाष्िः॥ १।६८ १।६३ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (ârdrà)
् ु माििः करच्चन्न शोकाय मम प्रसूतिः। ु अरप रस्थिायभहगवि क ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
् लब्धिः कथंरचत सरललां िरलमष ि खरिमं पातमु पु ैरत कालिः॥ १।६९ १।६४ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
अप्यक्षयं मे यशसो रिधािं करच्चद्ध्रुवो मे कुलर्स्तसाििः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÛÜÛÜÜ
ु पित्र स्ततेु रप पत्रेु रिरमर् ैकचक्षिः॥ ु १।७० १।६५ अरप प्रयास्यारम सखं ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
Upajàti (Vàõã)
करच्चन्न मे िातमफुल्मेव कुलप्रबालं परिशोर्भारग। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
रक्षप्रं रवभो ब्रूरर् ि मे रस्त शांरतिः निगेर्ं सतेु वेरत्स रर् बांधवािाम॥् १।७१ १।६६ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु बद्ध्वा ु ििें द्रं स मरिबह ु भार्े। इत्यागतावेगमरिष्बद्ध्या
Upajàti (Indravajrà)
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
मा भून्मरतस्ते िृप कारचदन्या रििःसंशयं तद्यदवोचमरि॥ १।७२ १।६७ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
Upajàti (Indravajrà)
िास्यान्यथात्वं प्ररत रवरक्रया मे स्वां वंचिां त ु प्ररत रव्लववो रि। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु च िातो िारतक्षयस्यासलभस्य ु कालो रर् मे यातमयं बोद्धा॥ १।७३ १।६८ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
Upajàti (»ddhi)
रवर्ाय िाज्यं रवर्येष्विास्थस्तीव्र ैिः प्रयत्न ैिरधगर्म्य तत्त्वम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
िगत्ययं मोर्तमो रिर्ंत ं ु ज्वरलष्रत ज्ञािमयो रर् सूयिःह ॥ १।७४ १।६९ 13
भगवत्प्रसूरतिः ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
दुिःखाणहवाद्व्यारधरवकीणहफेिाज्जिातिंगान्मिणोग्रवेगात।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु उत्तािरयष्त्ययमह्यमािमात्तां िगज्ज्ञािमर्ाप्लवेि॥ १।७५ १।७० ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
प्रज्ञांबवेु गां रस्थिशीलवप्रां समारधशीतां व्रतचक्रवाकाम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
अस्योत्तमां धमहिदीं प्रवृत्तां तृष्णारदितिः पास्यरत िीवलोकिः॥ १।७६ १।७१ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
े ो रवर्यावृतभ्य े िः संसािकांतािपथरस्थतेभ्यिः। दुिःखारदितभ्य ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ elipsis
आख्ास्यरत ह्येर् रवमोक्षमागां मागहप्रिष्ेभ्य इवाध्वगेभ्यिः॥ १।७७ १।७२ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
रवदह्यमािाय ििाय लोके िागारग्निायं रवर्येंधिेि। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ elipsis
े १।७८ १।७३ प्रह्लादमाधास्यरत धमहवष्ट्य ृ ा वृष्ट्या मर्ामेघ इवातपांत॥ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
तृष्णागहलं मोर्तमिःकपाटं िािं प्रिािामपयािर्ेतोिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ि सद्धमहताडेि दुिासदेि॥ १।७९ १।७४ रवपाटरयष्त्ययमत्तमे ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
स्वैमोर्पाशैिः परिवेरष्तस्य दुिःखारभभूतस्य रििाियस्य। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु च धमहिाििः करिष्ते बंधिमोक्षमेर्िः॥ १।८० १।७५ लोकस्य संबर्ध् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
् ु तन्मा कृ थािः शोकरममं प्ररत त्वम तत्सौर्म्य शोच्ये रर् मिष्लोके । ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ैमहदािा यो ि ैरष्ठकं िोष्रत िास्य धमहम॥् १।८१ १।७६ मोर्ेि वा कामसख 14
भगवत्प्रसूरतिः ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
ु भ्रष्स्य तिाच्च गणादतो मे र्ध्ािारि लब्ध्वाप्यकृ ताथहत ैव। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
धमहस्य तस्यािवणादर्ं रर् मन्ये रवपरत्तं रत्ररदवे रप वासम॥् १।८२ १।७७ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
ु इरत ितु ाथहिः ससहृत्सदािस्त्यक्त्वा रवर्ादं ममु देु ििें द्रिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
एवंरवधो यं तियो ममेरत मेि े स रर् स्वामरप सािमत्ताम॥् १।८३ १।७८ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
आयषण मागषण त ु यास्यतीरत रचंतारवधेय ं हृदयं चकाि। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ि खिसौ ि रप्रयधमहपक्षिः संताििाशात्त ु भयं ददशह॥ १।८४ १।७९ ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Puùpitàgrà
ु ु ु अथ मरििरसतो रिवेद्य तत्त्वं सतरियतं सतरव्लववाय िाज्ञे। ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ु सबहुमतमदीक्ष्यमाणरूपिः पविपथेि यथागतं िगाम॥ १।८५ १।८० ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Puùpitàgrà
ु तंु च दृष्ट्वा मरिवचििवणे ु कृ तमरतिििास रप तन्मतौ च। ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ु बहुरवधमिकंु पया स साधिःु रप्रयसतवरिरियोियां चकाि॥ १।८६ १।८१ ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Puùpitàgrà
ु ु रवर्यमतारि रवमच्य ु बंधिारि। ििपरतिरप पत्रिन्मत ष्ो ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
कुलसदृशमचीकिद्यथावरत्प्रयतियं तियस्य िातकमह॥ १।८७ १।८२ ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Puùpitàgrà
ु पिीतिः। दशस ु परिणतेष्वर्िःस ु च ैवं प्रयतमिािः पिया मदा ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ु अकुरुत िपर्ोममंगलाद्यािः पिमतमािः स सतस्य देवतेज्यािः॥ १।८८ १।८३ 15
भगवत्प्रसूरतिः ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Puùpitàgrà
ह ख् अरप च शतसर्स्रपूणस ं ािः रस्थिबलवत्तियािः सर्ेमशृंगीिः। ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ु द्धये रििेभ्यिः॥ १।८९ १।८४ ु अिपगतििािः पयरस्विीगाहिः स्वयमददात्सतवृ ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Puùpitàgrà
बहुरवधरवर्यास्ततो यतात्मा स्वहृदयतोर्किीिः रक्रया रवधाय। ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ु ु मरतमकिोन्मरु दतिः पिप्रवे ु श॥ े १।९० १।८५ गणवरत रदवसे रशवे महूतष ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Puùpitàgrà
ु तां मरणप्रदीपाम।् रििदिदमयीमथो मर्ार्ाां रसतरसतपष्भृ ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
अभित रशरवकां रशवाय देवी तियवती प्ररणपत्य देवताभ्यिः॥ १।९१ १।८६ ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Puùpitàgrà
ु ु प्रवेश्य पत्नीं स्थरविििािगतामपत्यिाथाम ु पिमथ पितिः ।् ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ह वारिवाच्यहमाििः॥ १।९२ १।८७ िृपरतिरप िगाम पौिसंघ ैरदिवममिैमघ ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Puùpitàgrà
ु भविमथ रवगाह्य शाक्यिािो भव इव र्ण्मखिन्मिा प्रतीतिः। ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ु इदरमदरमरत र्र्हपूणवह क्त्रो बहुरवधपरष्यशस्किं व्धत्त॥ १।९३ १।८८ ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Puùpitàgrà
ु इरत ििपरतपत्रिन्मवृ द्ध्या सििपदं करपलाह्वयं पिंु तत।् ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ु ु धिदपिरमवाप्सिो वकीणां मरदतमभू न्नलकू विप्रसूतौ॥ १।९४ १।८९
इरत िीबद्धु चरिते मर्ाकाव्े भगवत्प्रसूरतिाहम प्रथमिः सगहिः॥ १॥
16
ु २ । अन्तिःपिरवर्ािो ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
आ िन्मिो िन्मििांतकस्य तस्यात्मिस्यात्मरितिः स िािा। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
अर्न्यर्न्यथहगिावरमत्रैवृरह द्धं ययौ रसंधरिवांबवेु ग ैिः॥ २।१ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Upendravajrà)
धिस्य ित्नस्य च तस्य तस्य कृ ताकृ तस्य ैव च कांचिस्य। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तदा रर् ि ैकात्मरिधीिवारप मिोिथस्याप्यरतभािभूताि॥् २।२ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Buddhi)
ये पद्मकल्प ैिरप च रिपेंद्रि ै ह मंडलं शक्यरमर्ारभिेतमु ।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
मदोत्टा र्ैमवता गिास्ते रविारप यत्नादुपतस्थिेु िम॥् २।३ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bhadrà)
िािांकरचह्नैि हवर्ेमभांडिै भूरर्त ैलां बसटैस्तथान्य ैिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु भे ु चास्य पिंु तिंु ग ैबहलेि मैत्र्या च धिेि चा्तत ैिः॥ २।४ संचक्ष ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
ु ु ु पष्ाश्च तष्ाश्च तदास्य िाज्ये साध्व्यो ििस्का गणवत्पयस्कािः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ह ो बहुक्षीिदुर्श्च गाविः॥ २।५ उदग्रवत्सैिः सरर्ता बभूवबु ह्व्य ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
ु गाम मर्ध्स्वभाविः प्रययौ सहृत्त्वम ु मर्ध्स्थतां तस्य रिपिह ।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
रवशेर्तो दाढ्य हरमयाय रमत्रं िावस्य पक्षावपिस्त ु िाशम॥् २।६
17
ु अन्तिःपिरवर्ािो ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Haüsã)
तथास्य मंदारिलमेघशब्दिः सौदारमिीकं ु डलमंरडतांगिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
रविाश्मवर्ाहशरिपातदोर् ैिः काले च देश े प्रववर्ह देविः॥ २।७ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màlà)
रुिोर् संयक ् फलवद्यथात हु तदाकृ तेिारप कृ रर्िमेण। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ता एव च ैवौर्धयो िसेि सािेण च ैवाभ्यरधका बभूविःु ॥ २।८ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (ârdrà)
शिीिसंदर्े किे रप काले संग्रामसंमदह इव प्रवृत्त।े ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु च ैव रििामयं च प्रिरज्ञिे गभहधिाश्च िायहिः॥ २।९ स्वस्थािः सखं ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
यच्च प्ररतभ्वो रवभवे रप शक्ये ि प्राथहयंरत ि ििािः पिेभ्यिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु बभूव॥ २।१० अभ्यरथहतिः सूक्ष्धिो रप चायं तदा ि करश्चरिमखो ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
िाशे वधो बंधर्ु ु िाप्यदाता ि ैवाव्रतो िािृरतको ि रर्ंस्रिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
आसीत्तदा कश्चि तस्य िाज्ये िाज्ञो ययातेरिव िाहुर्स्य॥ २।११ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
ु उद्यािदेवायतिािमाणां कू पप्रपापष्करिणीविािाम ।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
चक्रुिः रक्रयास्तत्र च धमहकामािः प्रत्यक्षतिः स्वगहरमवोपलभ्य॥ २।१२ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
ु मक्तश्च दुरभहक्षभयामयेभ्यो हृष्ो िििः स्वगहरमवारभिेम।े ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु पत्नीं परतवाह मरर्र्ी परतं वा पिस्पिं ि व्रभचेितश्च॥ २।१३ 18
ु अन्तिःपिरवर्ािो ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
ु करश्चत।् करश्चरत्सर्ेव े ितये ि कामं कामाथहमथां ि िगोप ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
करश्चद्धिाथां ि चचाि धमां धमाहय करश्चन्न चकाि रर्ंसाम॥् २।१४ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
ु ।् स्तेयारदरभश्चाप्यरभतश्च िष्ं स्वस्थं स्वचक्रं पिचक्रमक्तम ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ु क्षेम ं सरभक्षं च बभूव तस्य पिाण्यिण्यारि यथ ैव िाष्ट्रे॥ २।१५ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Chàyà)
ु तदा रर् तज्जन्मरि तस्य िाज्ञो मिोरिवारदत्यसतस्य िाज्ये। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
चचाि र्र्हिः प्रणिाश पाप्मा िज्वाल धमहिः कलर्िः शशाम॥ २।१६ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
ु एवंरवधा िािसतस्य तस्य सवाहथ हरसरद्धश्च यतो बभूव। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ततो िृपस्तस्य सतस्य िाम सवाहथ हरसद्धो यरमरत प्रचक्रे॥ २।१७ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
ु देवी त ु माया रवबधरर्हकल्पं दृष्ट्वा रवशालं तियप्रभावम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
िातं प्रर्र्ां ि शशाक सोढंु ततो रविाशाय रदवं िगाम॥ २।१८ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
ु े भावेि च रिरवहशर्े म।् ततिः कुमािं सिगभहकल्पं निगेर्ि ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
मातृष्वसा मातृसमप्रभावा संवधहयामात्मिवद्बभूव॥ २।१९ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Chàyà)
ततिः स बालाकह इवोदयस्थिः समीरितो वरह्नरिवारिलेि। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
क्रमेण सर्म्यग्ववृध े कुमािस्तािारधपिः पक्ष इवातमस्के ॥ २।२० 19
ु अन्तिःपिरवर्ािो ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Haüsã)
ततो मर्ार्ाहरण च चन्दिारि ित्नावलीश्चौर्रधरभिः सगभाहिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ु मृगप्रयक्तान्रथकां श्च र्ैमािाचरक्रिे ि ै सहृदालये भ्यिः॥ २।२१ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Chàyà)
ु वयो िरूपारण च भूर्णारि रर्िण्मया र्रस्तमृगावकाश्च। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु गंत्रीश्च चामीकिरूप्यरचत्रािः॥ २।२२ िथाश्च गावो वसिप्रयक्ता ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
ु ैरुपचयहमाणिः। एवं स त ैस्त ैरवहर्योपचािैवयह ो िरूप ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
बालो प्यबालप्ररतमो बभूव धृत्या च शौचेि रधया रिया च॥ २।२३ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
ु वयश्च कौमािमतीत्य मर्ध्ं संप्राप्य बालिः स रर् िािसूििः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु अल्प ैिर्ोरभबहहुवर्हगर्म्या िग्रार् रवद्यािः स्वकुलािरूपािः॥ २।२४ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
ु ि ैिःिेयसं तस्य त ु भव्मथां ित्वु ा पिस्तादरसतान्मर्ार्ष िः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
कामेर् ु संग ं िियांबभूव वृरद्धभहवच्चाक्यकुलस्य िाज्ञिः॥ २।२५ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Haüsã)
ु कुलात्ततो ि ै रस्थिशीलयक्तात्साध्वीं वपर्ह्रु ीरवियोपपन्नाम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ु यशोधिां िाम यशोरवशालां तल्यारभधािं रियमािर्ाव॥ २।२६ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màlà)
अथापिं भूरमपतेिः रप्रयो यं सित्ुमािप्ररतमिः कुमाििः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
े २।२७ साधां तया शाक्यििें द्रवध्वा शच्या सर्स्राक्ष इवारभिेम॥ 20
ु अन्तिःपिरवर्ािो ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
ु त्य। रकं रचन्मििःक्षोभकिं प्रतीपं कथंच पश्येरदरत सो िरचं ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
वासं िृपो ह्यारदशरत ि ति ै र्र्म्योदिेष्ववे ि भूप्रचािम॥् २।२८ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
ततिः शित्तोयदपांडिेर् ु भूमौ रवमािेरष्वव िंरितेर्।ु ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ु रवहिर्ाि तूयिःै ॥ २।२९ हु खािये र्र्म्यषर् ु सवहतस र् ु स्त्रीणामदािै ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Haüsã)
कलैरर्ि चामीकिबद्धकक्ष ैिाहिीकिाग्रारभर्त ैमृदह ग ं ैिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
विाप्सिोिृत्यसमैश्च िृत्य ैिः कै लासवत्तद्भविं ििाि॥ २।३० ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
वारभिः कलारभलहरलत ैश्च र्ािैमदह िःै सखेलम ै धह िैु श्च र्ास ैिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु वंू ह रचत ैिधहरििीरक्षत ैश्च॥ २।३१ तं तत्र िायो िमयांबभूवभ्र ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (»ddhi)
ततश्च कामाियपंरडतारभिः स्त्रीरभगृर्ह ीतो िरतककह शारभिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु रवमािपृष्ठान्न मर्ीं िगाम रवमािपृष्थारदव पण्यकमाह ॥ २।३२ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Haüsã)
िृपस्त ु तस्य ैव रववृरद्धर्ेतोस्तद्भारविाथषि च चोद्यमाििः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
शमे रभिेम े रवििाम पापाद्भेि े दमं संरवबभाि साधूि॥् २।३३ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
् ु ससंि े ि संििंि े रवर्मं ििन्याम।् िाधीिवत कामस खे ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
् ु ैरिहगाय॥ २।३४ ूं पौिांश्च गण धृत्यरें द्रयावांश्चपलाि रवरिग्ये बंधश्च 21
ु अन्तिःपिरवर्ािो ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
िार्ध्ैष् दुिःखाय पिस्य रवद्यां ज्ञािं रशवं यत्त ु तदर्ध्गीष्। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
े २।३५ स्वाभ्यिः प्रिाभ्यो रर् यथा तथ ैव सवहप्रिाभ्यिः रशवमाशशंस॥ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Buddhi)
तं भासिंु चांरगिसारधदेवं यथावदािचह तदायर्ेु सिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु र्व्ान्यकृ शे कृ शािौ ददौ रििेभ्यिः कृ शिं च गाश्च॥ २।३६ िर्ाव ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
ु बरभश्च। ु ु सनिगौ शिीिं परवत ं ु मिश्च तीथाांबरभश्च ैव गणां ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛ
ु च र्ादहम॥् २।३७ वेदोपरदष्ं सममात्मिं च सोमं पपौ शांरतसखं ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
Upajàti (Bhadrà)
सांत्व ं बभार्े ि च िाथहवद्यज्जिल्प तत्त्वं ि च रवरप्रयं यत।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
सांत्व ं ह्यतत्वं परुर्ं च तत्त्वं रर्ह्रयाशकन्नात्मि एव वक्तुम॥् २।३८ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màyà)
इष्ेष्वरिष्ेर् ु च कायहवत्स ु ि िागदोर्ाियतां प्रपेद।े ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
रशवं रसर्ेव े व्वर्ािलब्धं यज्ञं रर् मेि े ि तथा यथावत॥् २।३९ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
ु आशावते चारभगताय सद्यो देयांबरभस्तर्हमचे रच्चरदष्। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु यद्धादृते वृत्तपिवधेि रिदप हमिु त्त ृ मबेरभरदष्॥ २।४० ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
ु स्तत स्तत ैव तत्याि ििक्ष पंच। एकं रवरिन्ये स िगोप ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु रत्रवगां िज्ञे रिवगां प्रिर्ौ रिवगहम॥् २।४१ प्राप रत्रवगां बबु धे 22
ु अन्तिःपिरवर्ािो ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Haüsã)
कृ तागसो रप प्ररतपाद्य वर्ध्ान्नािीघिन्नारप रुर्ा ददशह। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
बबंध सांत्विे फलेि च ैतांस्त्यागो रप तेर्ां ह्यिपायदृष्िः॥ २।४२ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Ràmà)
आर्ाहण्यचािीत्पिमव्रतारि वैिाण्यर्ासीरच्चिसंभतृ ारि। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
यशांरस चापद्गणगं ु धवंरत ििांस्यर्ासीन्मरलिीकिारण॥ २।४३ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Upendravajrà)
ि चारिर्ीर्ीद्बरलमप्रवृत्त ं ि चारचकीर्ीत्पिवस्त्वरभर्ध्ाम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ि चारववक्षीरिर्तामधमां ि चारदधक्षीद्धृदयेि मन्यमु ॥् २।४४ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Ràmà)
तरिंस्तथा भूरमपतौ प्रवृत्त े भृत्याश्च पौिाश्च तथ ैव चेरुिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु शमात्मके चेतरस रवप्रसन्ने प्रयक्तयोगस्य यथेंरद्रयारण॥ २।४५ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
ु काले ततश्चारुपयोधिायां यशोधिायां सयशोधिायाम ।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु िाहुल एव िाम्ना॥ २।४६ शौद्धोदिेिाहुसपत्नवक्त्रो िज्ञे सतो ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Upendravajrà)
ु पिमप्रतीतिः कुलस्य वृरद्धं प्ररत भूरमपालिः। अथेष्पत्रिः ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु यथ ैव पत्रप्रसवे ििंद तथ ैव पौत्रप्रसवे ििंद॥ २।४७ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
ु पौत्रस्य मे पत्रगतो ममैव निगेर्िः कथं स्यारदरत िातर्र्हिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु काले स तं तं रवरधमाललं ब े पत्ररप्रयिः स्वगहरमवारुरुक्षि॥् २।४८ 23
ु अन्तिःपिरवर्ािो ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
रस्थत्वा परथ प्राथमकरल्पकािां िािर्हभाणां यशसारन्वतािाम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ु श्लवान्यम क्त्वारप तपांस्यत्तत यज्ञे च रर्ंसािरर्त ैियष्॥ २।४९ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Chàyà)
ु अिाज्वरलष्ाथ स पण्यकमाह िृपरिया च ैव तपिःरिया च। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ु २।५० कुलेि वृत्तिे रधया च दी्ततस्तेििः सर्स्रांशरिवोरत्ससृ क्षिः॥ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Buddhi)
ु स्वायंभवंु चारचहकमचहरयत्वा ििाप पत्ररस्थतये रस्थतिीिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
चकाि कमाहरण च दुष्किारण प्रिािः रससृक्षिःु क इवारदकाले॥ २।५१ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Buddhi)
तत्ज्ज्याि शस्त्रं रवममशह शास्त्रं शमं रसर्ेव े रियमं रवर्ेर्।े ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
् वशीव कं रचरिर्यं ि भेि े रपतेव सवाहरन्वर्याि ददशह ॥ २।५२ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
ु तोिः पत्रंु कुलाथां यशसे कुलं त।ु बभाि िाज्यं स रर् पत्रर्े ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
स्वगाहय शब्दं रदवमात्मर्ेतोधहमाहथ हमात्मरस्थरतमाचकांक्ष॥ २।५३ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
एवं स धमां रवरवधं चकाि सरद्भरि हपातं िरु ततश्च रसद्धम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु खं ु सतो ु मे विं ि यायारदरत िाथमाििः॥ २।५४ दृष्ट्वा कथं पत्रम ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (ârdrà)
् रव ु भ ु भूरमपालािः। रििरक्षर्ंतिः रियमात्मसंस्था िक्षंरत पत्राि ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
पत्रंु ििें द्रिः स त ु धमहकामो ििक्ष धमाहरिर्येष्वमच ं ु त॥् २।५५ 24
ु अन्तिःपिरवर्ािो ÛÛÛÛÛÛÜÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ Màlinã
ु विमिपमसत्त्वा बोरधसत्त्वास्त ु सवष ÛÛÛÛÛÛÜÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ
ु ु ु रवर्यसखिसज्ञा िग्मरुत्पन्नप त्रािः। ÛÛÛÛÛÛÜÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ
अत उपरचतकमाह रूढमूले रप र्ेतौ ÛÛÛÛÛÛÜÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ
ु स िरतमपरसर्े व े बोरधमापन्नयावत॥् २।५६
ु इरत िीबद्धु चरिते मर्ाकाव्े न्तिःपिरवर्ािो िाम रितीयिः सगहिः॥ २॥
25
े ोत्परत्तिः ३ । र्ंवग ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
ततिः कदारचन्मृदुशािलारि पस्क ं ु ोरकलोन्नारदतपादपारि। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु शिाव पद्माकिमंरडतारि शीते रिबद्धारि स काििारि॥ ३।१ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màyà)
ु ित्वु ा ततिः स्त्रीििवल्भािां मिोज्ञभावं पिकाििािाम ।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु तगृर्ह े िाग इवावरुद्धिः॥ ३।२ बरर्िःप्रयाणाय चकाि बरद्धमं ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
ु ततो िृपस्तस्य रिशर्म्य भावं पत्रारभधािस्य मिोिथस्य। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
् निगेर्स्य लक्ष्म्या वयसश्च योग्याम-आज्ञापयामास रवर्ाियात्राम॥् ३।३ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
Upajàti (Kãrti)
रिवतहयामास च िािमागष संपातमातहस्य पृथग्ििस्य। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ु मािरचत्तिः संरवग्नचेता इव मन्यमाििः॥ ३।४ मा भूत्ुमाििः सक ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
् ु प्रत्यंगर्ीिाि रवकलें रद्रयांश्च िीणाहतिादीि कृ् पणांश्च रभक्षूि।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ततिः समत्सायह पिेण साम्ना शोभां पिा िािपथस्य चक्रुिः॥ ३।५ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (ârdrà)
् ु ततिः कृ ते िीमरत िािमागष िीमाि रविीताि चििः कुमाििः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु िृपमभ्यगच्चत॥् ३।६ प्रासादपृष्ठादवतीयह काले कृ ताभ्यिज्ञो
26
े ोत्परत्तिः र्ंवग ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màlà)
ु ु अथो ििें द्रिः सतमागताि िःु रशिस्यपाघ्राय रचिं रििीक्ष्य। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु गच्चेरत चाज्ञापयरत ि वाचा निगेर्ान्न च ैिं मिसा ममोच॥ ३।७ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (ârdrà)
ु हु ं चतरभहरि हभृत ैस्तिंु ग ैिः। ततिः स िांबिू दभांडभृरद्भयक्त ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु रचिरश्मधािां ु अ्लवीवरवर्ध्च्च रर्िण्मयं स्यंदिमारुिोर्॥ ३।८ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màlà)
ु ततिः प्रकीणोज्ज्वलपष्िालं रवर्क्तमाल्यं प्रचलत्पताकम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु मागां प्रपेद े सदृशाियात्रश्चं द्रिः सिक्षत्र इवान्तिीक्षम॥् ३।९ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
कौतूर्लात्स्फीततिैश्च िेत्र ैिीलोत्पलाभ ैरिव कीयहमाणिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
शि ैिः शि ै िािपथं िगार्े पौिैिः समंतादरभवीक्ष्यमाणिः॥ ३।१० ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
ु ि के रचिवंरदिे दी्तततया तथान्ये। तं तष्ु वु िःु सौर्म्यगणे ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु रियमस्य के रचिैपल्यमाशं ु ु ु ु र्श्च॥ सौमख्तस्त रसर्िाय ३।११ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
रििःसृत्य कुब्जाश्च मर्ाकुलेभ्यो व्ूर्ाश्च कै िातकवामिािाम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
् मिः॥ ु ु ३।१२ िायहिः कृ शेभ्यश्च रिवेशिेभ्यो देवाियािध्विवत प्रणे ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (»ddhi)
ततिः कुमाििः खल गच्चतीरत ित्वु ा रस्त्रयिः प्रेष्ििात्प्रवृरत्तम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ि मान्येि कृ ताभ्यिज्ञािः॥ ु रददृक्षया र्र्म्य हतलारि िग्मिहिे ३।१३ 27
े ोत्परत्तिः र्ंवग ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
ु ु द्धाक ु ु ललोचिाश्च। तािः स्रस्तकांचीगणरवरिताश्च स्ततप्रब ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ३।१४ वृत्तांतरवन्यस्तरवभूर्णाश्च कौतूर्लेिारप भृतािः पिीयिः॥ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
ु प्रासादसोपाितलप्रणादैिः कांचीिवैिपू ह िरिस्वि ैश्च। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
रवभ्रामयंत्यो गृर्परक्षसंघािन्योन्यवेगांश्च समारक्षपंत्यिः॥ ३।१५ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
ु कासांरचदासां त ु विांगिािां िातत्विाणामरप सोत्सकािाम ।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु गरतं गरुत्वाज्जगृ हुरवहशालािः िोणीिथािः पीिपयोधिाश्च॥ ३।१६ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Buddhi)
ु शीघ्रं समथाहरप त ु गंतमन्या गरतं रििग्रार् ययौ ि तूणमह ।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु रर्ह्रया प्रगल्भारि रिगूर्मािा िर्िः प्रयक्तारि रवभूर्णारि॥ ३।१७ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
पिस्पिोत्पीडिरपंरडतािां संमदहसश ं ोरभतकं ु डलािाम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तासां तदा सस्विभूर्णािां वातायिेष्वप्रशमो बभूव॥ ३।१८ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
वातायिेभ्यस्त ु रवरििःसृतारि पिस्पिोपारसतकं ु डलारि। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
हु पंकिारि सक्तारि र्र्म्यषरष्वव पंकिारि॥ ३।१९ स्त्रीणां रविेिमु ख ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (ârdrà)
ततो रवमाि ैयवहु तीकलाप ैिः कौतूर्लोद्घारटतवातयाि ैिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
िीमत्समंतान्नगिं बभासे रवयरिमाि ैरिव साप्सिोरभिः॥ ३।२० 28
े ोत्परत्तिः र्ंवग ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
वातायिािामरवशालभावादन्योन्यगंडारप हतकं ु डलारि। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु मखारि िेििःु प्रमदोत्तमािां बद्धािः कलाप इव पंकिािाम॥् ३।२१ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bhadrà)
् ु मािं परथ वीक्षमाणािः रस्त्रयो बभगाह ु रमव गंतकामािः। ु तरिि क ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ाश्च ैिमदीक्षमाणा ु ु रमव गंतकामािः॥ ु ऊध्वोन्मख ििा बभद्याह ३।२२ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
ु रिया च। दृष्ट्वा च तं िािसतंु रस्त्रयस्ता िाज्वल्यमािं वपर्ा ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु म धन्यास्य भायषरत शि ैिवोचञ्शद्ध ै िह ोरभिः खल िान्यभावात॥् ३।२३ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
ु तिः। ु अयं रकल व्ायतपीिबाहू रूपेण साक्षारदव पष्के ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
् त्यक्त्वा रियं धमहमपेु ष्तीरत तरिि रर्ता गौिवमेव चक्रुिः॥ ३।२४ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
ु कीणां तथा िािपथं कुमाििः पौिैरवहिीत ैिः शरचधीिवे र् ैिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु वरमवात्मिश्च॥ ३।२५ ह ालोक्य िर्र्ह रकं रचन्मेि े पिभाह तत्पूवम ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
ु पिंु त ु तत्स्वगहरमव प्रहृष्ं शद्धारधवासािः समवेक्ष्य देवािः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
िीणां ििं रिमहरमिे प्रयात ं ु संचोदिाथां रक्षरतपात्मिस्य॥ ३।२६ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Haüsã)
ततिः कुमािो िियारभभूत ं दृष्ट्वा ििेभ्यिः पृथगाकृ रतं तम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
उवाच संग्रार्कमागतास्थस्तत्रैव रिष्कम्परिरवष्दृरष्िः॥ ३।२७ 29
े ोत्परत्तिः र्ंवग ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
क एर् भोिः सूत ििो भ्यपेु तिः के शैिः रसत ैयहरष्रवर्क्तर्स्तिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
भ्रूसवं त ृ ाक्षिः रशरथलाितांगिः रकं रवरक्रय ैर्ा प्रकृ रतयहदृच्चा॥ ३।२८ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
ु स िथप्रणेता रिवेदयामास िृपात्मिाय। इत्येवमक्तिः ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु संिक्ष्यमप्यथहमदोर्दशी त ैिेव देविःै कृ तबरद्धमोर्िः॥ ३।२९ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
रूपस्य र्त्री व्सिं बलस्य शोकस्य योरिरि हधिं ितीिाम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु रद्रयाणामेर्ा ििा िाम यय ैर् भग्निः॥ ३।३० िाशिः िृतीिां रिपरिं ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Ràmà)
ु कालेि भूयिः परिमृष्मव्ाह ु म।् पीतं ह्यिेिारप पयिः रशशत्वे ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
् ण तेि ैव ििामपेु तिः॥ ३।३१ ु वपष्माि ु क्रमेण भूत्वा च यवा क्रमे ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
ु चरलतिः स रकं रचद्रािात्मििः सूतरमदं बभार्े। इत्येवमक्ते ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु रकमेर् दोर्ो भरवता ममापीत्यि ै ततिः सािरथिभ्यवाच॥ ३।३२ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
ु आयष्मतो प्येर् वयिःप्रकर्ाहरन्निःसंशयं कालवशेि भावी। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
एवं ििां रूपरविाशरयत्रीं िािारत च ैवेच्चरत च ैर् लोकिः॥ ३।३३ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (ârdrà)
ु रद्धरवह ु स्तीणहकल्पारचतपण्यकमाह ु ततिः स पूवाहशयशद्धब । ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ित्वु ा ििां संरवरविे मर्ात्मा मर्ाशिेघोर्रमवांरतके गौिः॥ ३।३४ 30
े ोत्परत्तिः र्ंवग ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
ु रििःवस्य दीघां स रशििः प्रकं प्य तरिंश्च िीणष रवरिवेश्य चक्षिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तां च ैव दृष्ट्वा िितां सर्र्ाां वाक्यं स संरवग्नरमदं िगाद॥ ३।३५ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màyà)
एवं ििा र्ंरत च रिरवहशर्े ं िृरतं च रूपं च पिाक्रमं च। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
े मपु ैरत लोकिः प्रत्यक्षतो पीदृशमीक्षमाणिः॥ ३।३६ ि च ैव संवग ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
् एवं गते सूत रिवतहयावाि शीघ्रं गृर्ाण्येव भवान्प्रयात।ु ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
उद्यािभूमौ रर् कुतो िरतमष ििाभवे चेतरस वतहमािे॥ ३।३७ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Chàyà)
ु ह तस्य अथाज्ञया भतृस तस्य रिवतहयामास िथं रियंता। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
े ३।३८ ततिः कुमािो भविं तदेव रचंतावशिः शून्यरमव प्रपेद॥ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Upendravajrà)
यदा त ु तत्रैव ि शमह लेभ े ििा ििेरत प्रपिीक्षमाणिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ततो ििें द्रािमतिः स भूयिः क्रमेण तेि ैव बरर्िहगाम॥ ३।३९ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màlà)
ु िष्म ु ।् अथापिं व्ारधपिीतदेर्ं त एव देवािः ससृिमह ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
दृष्ट्वा च तं सािरथमाबभार्े शौद्धोदरिस्तद्गतदृरष्िेव॥ ३।४० ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
स्थूलोदििः वासचलच्चिीििः स्रस्तांसबाहुिः कृ शपाण्दुगात्रिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
अंबरे त वाचं करुणं ब्रवु ाणिः पिं समारिष् िििः क एर्िः॥ ३।४१ 31
े ोत्परत्तिः र्ंवग ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
ु ततो ब्रवीत्सािरथिस्य सौर्म्य धातप्रकोपप्रभविः प्रवृद्धिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु िोगारभधाििः समर्ाििथहिः शक्रो रप येि ैर् कृ तो स्वतंत्रिः॥ ३।४२ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
् ु स भूयस्तं सािकंु पो ििमीक्षमाणिः। इत्यूरचवाि िािस तिः ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
अस्य ैव िातिः पृथगेर् दोर्िः सामान्यतो िोगभयं प्रिािाम॥् ३।४३ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Premà)
ततो बभार्े स िथप्रणेता कुमाि साधािण एर् दोर्िः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु र्र्हमपु ैरत लोकिः॥ ३।४४ एवं रर् िोग ैिः परिपीड्यमािो रुिातिो ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Haüsã)
इरत ितु ाथहिः स रवर्ण्णचेतािः प्रावेपतांबरू महगतिः शशीव। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
इदं च वाक्यं करुणायमाििः प्रोवाच रकं रचन्मृदुिा स्विेण॥ ३।४५ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (ârdrà)
इदं च िोगव्सिं प्रिािां पश्यंश्च रविंभमपु ैरत लोकिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु रवस्तीणहरवज्ञािमर्ो ििाणां र्संरत ये िोगभय ैिमक्तािः॥ ३।४६ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
रिवत्य हतां सूत वरर्िःप्रयाणान्निें द्रसद्म ैव िथिः प्रयात।ु
Upajàti (Màlà)
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ित्वु ा च मे िोगभयं िरतभ्यिः प्रत्यार्तं संकुचतीव चेतिः॥ ३।४७ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
ु प्ररववेश सद्म। ततो रिवृत्तिः स रिवृत्तर्र्हिः प्रर्ध्ाियक्तिः ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु गमं भूरमपरतश्चकाि॥ ३।४८ तं रिस्तथा प्रेक्ष्य च संरिवृत्त ं पयाह 32
े ोत्परत्तिः र्ंवग ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
ित्वु ा रिरमत्तं त ु रिवतहिस्य संत्यक्तमात्मािमिेि मेि।े ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु मागहस्य शौचारधकृ ताय च ैव चक्रोश रुष्ो रप च िोग्रदंडिः॥ ३।४९ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màyà)
ु ं रवर्यप्रकािम।् ु रवशेर्यक्त भूयश्च ति ै रवदधे सताय ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
चलें रद्रयत्वादरप िारप शक्तो िािारन्विह्यारदरत िाथमाििः॥ ३।५० ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (»ddhi)
ु स्य िेम।े यदा च शब्दारदरभरिंरद्रयाथैिंतिःपिेु ि ैव सतो ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ततो वरर्व्ाहरदशरत ि यात्रां िसान्तिं स्यारदरत मन्यमाििः॥ ३।५१ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
ु संवग े दोर्ािरवरचंत्य कांरश्चत।् निगेर्ाच्च भावं तियस्य बद्ध्वा ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु योग्यािः समाज्ञापयरत ि तत्र कलास्वरभज्ञ इरत वािमख्ािः॥ ३।५२ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màlà)
े ििें द्रमागष स्वलं कृते च ैव पिीरक्षते च। ततो रवशेर्ण ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
व्त्यास्य सूत ं च िथं च िािा प्रस्थापयामास बरर्िः कुमािम॥् ३।५३ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
ु ततस्तथा गच्चरत िािपत्रेु त ैिेव देवरै वहरर्तो गतासिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु तं च ैव मागष मृतमह्यमािं सूतिः कुमािश्च ददशह िान्यिः॥ ३।५४ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màlà)
ु स सूत ं ििैश्चतरभहरर्ह्रह ु यते क एर्िः। अथाब्रवीद्रािसतिः ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ैििगर्म्यमािो ु दीि ैमहिष् यो भूरर्तो वास्यवरुद्यते च॥ ३।५५ 33
े ोत्परत्तिः र्ंवग ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Haüsã)
ु ु ततिः स शद्धात्मरभिे व देविःै शद्धारधवास ैिरभभूतचेतािः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
अवाच्यमप्यथहरममं रियंता प्रव्ािर्ािाथहरवदीविाय॥ ३।५६ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
ु ैरवहयक्तिः ु स्ततो ु ु रवसंज्ञस्तृणकाष्ठभूतिः। बद्धींरद्रयप्राणग ण ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
संबर्ध् संिक्ष्य च यत्नवरद्भिः रप्रयारप्रय ैस्त्यज्यत एर् को रप॥ ३।५७ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
ु भे ु रकं रचदुवाच च ैिम।् इरत प्रणेतिःु स रिशर्म्य वाक्यं संचक्ष ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
रकं के वलस्य ैव ििस्य धमहिः सवहप्रिािामयमीदृशों ऽतिः॥ ३।५८ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
ततिः प्रणेता वदरत ि ति ै सवहप्रिािामयमंतकमाह। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
र्ीिस्य मर्ध्स्य मर्ात्मिो वा सवहस्य लोके रियतो रविाशिः॥ ३।५९ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
ततिः स धीिो रप ििें द्रसूििःु ित्वु ैव मृत्य ं ु रवर्साद सद्यिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
अंसिे संरिष् च कू बिाग्रं प्रोवाच रिर्ह्रादवता स्विेण॥ ३।६० ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Chàyà)
इयं च रिष्ठा रियतं प्रिािां प्रमाद्यरत त्यक्तभयश्च लोकिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
् स्वस्थास्तथा ह्यध्वरि वतहमािािः॥ ३।६१ मिांरस शंके करठिारि ि।णाां ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bhadrà)
तिाद्रथं सूत रिवत्य हतां िो रवर्ािभूमौ ि रर् देशकालिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
िािरन्विाशं कथमारत्तहकाले सचेतििः स्यारदर् रर् प्रमत्तिः॥ ३।६२ 34
े ोत्परत्तिः र्ंवग ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
Vaüèastha
इरत ब्रवु ाणे रप ििारधपात्मिे रिवतहयामास स ि ैव तं िथम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ु ं त ु ििें द्रशासिात्स पद्मखंडं विमेव रियहयौ॥ ३।६३ रवशेर्यक्त ÛÜÛÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜ Rucirà
ु ु ततिः रशवं कुसरमतबालपादपं परिभ्रमत्प्रमरदतमत्तकोरकलम ।् ÛÜÛÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜ
रवपािवत्सकमलचारुदीरघहकं ददशह तििरमव िंदिं विम॥् ३।६४ ÛÜÛÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜ Rucirà
विांगिागणकरललं िृपात्मिस्ततो बलाििमरभिीयते ि तत।् ÛÜÛÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜ
ु विाप्सिोवृतमलकारधपालयं िवव्रतो मरिरिव रविकातििः॥ ३।६५
े ौत्परत्तिाहम तृतीयिः सगहिः॥ ३॥ इरत िीबद्धु चरिते मर्ाकाव्े संवग
35
४ । ष्त्रीरवघातिो ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ pathyà èloka
् र्लचलेक्षणािः। ु ततस्तिात प् िोद्यािात कौतू
ÜÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ navipulà
ु ह तंु प्रा्ततं विरमव रस्त्रयिः॥ ४।१ प्रत्यज्जग्म िृु पस ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
अरभगर्म्य च तास्ति ै रवियोत्फुल्लोचिािः। ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
ु चरक्रिे समदाचािं पद्मकोशरिभ ैिः किैिः॥ ४।२ ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
ु परिवायैि ं मन्मथारक्ष्ततचेतसिः। तस्थश्च ÜÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ navipulà
रिश्चलैिः प्रीरतरवकच ैिः रपबंत्य इव लोचि ैिः॥ ४।३ ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
तं रर् ता मेरििे िायहिः कामो रवग्रर्वारिरत। ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
ह ैरिव॥ ४।४ शोरभतं लक्षण ैदी्तत ैिः सर्ि ैभूर्ण ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
सौर्म्यत्वाच्च ैव ध ैयाहच्च कारश्चदेि ं प्रिरज्ञिे। ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
ु शश्चं ु द्रमा इव॥ ४।५ अवतीणो मर्ीं साक्षाद ् सधां ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
ु तस्य ता वपर्ारक्ष्तता रिग्र हर्ीत ं ु ििृरं भिे। ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
ु ४।६ अन्योन्यं दृरष्रभगहत्वा शि ैश्च रवरिशवसिः॥
36
ष्त्रीरवघातिो ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
एवं ता दृरष्मात्रेण िायो ददृशिेु व तम।् ÜÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ navipulà
ि व्ािह्रुि ह िर्सिःु प्रभावेणास्य यंरत्रतािः॥ ४।७ ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
तास्तथा त ु रििािंभा दृष्ट्वा प्रणयरव्लववािः। ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
ु ु धीमािदायी ु पिोरर्तस तो वाक्यमब्रवीत॥् ४।८ ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
सवाहिः सवहकलाज्ञािः स्थ भावग्रर्णपंरडतािः। ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
ु ैमख् ु सपं न्नािः स्वगण हु तां गतािः॥ ४।९ रूपचातयह ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
् ु रूि।् ु ैिेरभिरप ताित्तिाि ु शोभयेत गण क ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
ु कुवेिस्यारप च क्रीडं प्रागेव वसधारममाम ॥् ४।१० ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
शक्ताश्चालरयत ं ु यूय ं वीतिागािृर्ीिरप। ÜÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ navipulà
् ु अप्सिोरभश्च करलताि ग्रर्ीत ं ु रवबधािरप॥ ४।११ ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
ु द्रूपसंपदा। भावज्ञािेि र्ावेि चातयाह
ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
ु णाम ह ॥् ४।१२ स्त्रीणामेव च शक्तािः स्थ संिागे रकं पििृ ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
ु तासामेवरं वधािां वो रियक्तािां स्वगोचिे। ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
ु स्म्यािहविे विः॥ ४।१३ इयमेवरं वधा चेष्ा ि तष्ो 37
ष्त्रीरवघातिो ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
ु ।् इदं िववधूिां वो र्ह्रीरिकं ु रचतचक्षर्ाम ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
सदृशं चेरष्तं रर् स्यादरप वा गोपयोरर्ताम॥् ४।१४ ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
यद्यरप स्यादयं वीििः िीप्रभावान्मर्ारिरत। ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
स्त्रीणामरप मर्त्तेि इरत कायो त्र रिश्चयिः॥ ४।१५ ÛÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
ु रर् कारशसदं ु याह वेशवध्वा मर्ािृरर्िः। पिा ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
् तारडतो भूत पदन्यासाद्द धहर्ो ु दैवत ैिरप॥ ४।१६ ÜÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
ु ु घया बालमख्या। मंथालगौतमो रभक्षिां ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
् ु तदथाहथां व्सूि रििर्ित ु रपप्रीर्श्च प् िा॥ ४।१७ ÜÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
गौतमं दीघहतपसं मर्ारर्ां दीघहिीरविम।् ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
् तोर्यामास वणहस्थािाविा सती॥ ४।१८ योरर्त सं ÜÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ navipulà
ु तंु तथ ैव स्त्रीष्वपंरडतम।् ऋष्शृंग ं मरिस ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
उपाय ैरवहरवध ैिः शांता िग्रार् च िर्ाि च॥ ४।१९ ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
रववारमत्रो मर्रर्हश्च रवगाढो रप मर्त्तपािः। ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
दशवर्ाहण्यिण्यस्थो घृताच्याप्सिसा हृतिः॥ ४।२० 38
ष्त्रीरवघातिो ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
् एवमादीिृर्ींस्तांस्तािियि रवरक्रयां रस्त्रयिः। ÛÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ navipulà
ु पते ु ॥् ४।२१ ह िः सतम लरलतं पूववह यसं रकं पििृ ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
तदेवं सरत रविब्धं प्रयतध्वं तथा यथा। ÛÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
ु इयं िृपस्य वंशिीरितो ि स्यात्पिाङ्मखी॥ ४।२२ ÜÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ navipulà
ु या रर् कारश्चद्यवतयो र्िंरत सदृशं ििम।् ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
रिकृ ष्ोत्ृ ष्योभाहवं या गृह्णंरत त ु तािः रस्त्रयिः॥ ४।२३ ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
ु ु ता रवद्धा इव योरर्तिः। इत्यदारयवचिः ित्वा ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
समारुरुहुिात्मािं कुमािग्रर्णं प्ररत॥ ४।२४ ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
ता भ्रूरभिः प्रेरक्षत ैभाहवर्ै रह सत ैलहरलत ैगहत ैिः। ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
चक्रुिाक्षेरपकाश्चेष्ा भीतभीता इवांगिािः॥ ४।२५ ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
िाज्ञस्त ु रवरियोगेि कुमािस्य च मादहवात।् ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
िह्रुिः रक्षप्रमरविंभ ं मदेि मदिेि च॥ ४।२६ ÛÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ navipulà
अथ िािीििवृतिः कुमािो व्चिििम।्
ÜÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ navipulà
वारसतायूथसरर्तिः किीव रर्मवििम॥् ४।२७ 39
ष्त्रीरवघातिो ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
् ु स तरिि काििे िर्म्ये िज्वाल स्त्रीपििःसििः। ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
आक्रीड इव बभ्रािे रववस्वािप्सिोवृतिः॥ ४।२८ ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
मदेिावरिहता िाम तं कारश्चत्तत्र योरर्तिः। ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
ु स्ति ैिः॥ ४।२९ ह रभिः करठि ैिः पस्पृशिःु पीि ैिः संघट्टैवल्ग ÜÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
स्रस्तांसकोमलालं बमृदुबाहुलताबला। ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
अिृत ं स्खरलतं कारचत्ृ त्व ैिं सस्विे बलात॥् ४।३० ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
् ु िासवगंरधिा। कारचत ताम्राधिोष्ठे ि मखे ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
रवरिशवास कणष स्य िर्स्यं िूयतारमरत॥ ४।३१ ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
ु पिा। कारचदाज्ञापयंतीव प्रोवाचाद्राहिले ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
इर् भरक्तं कुरुष्वेरत र्स्तं संरिष् रलप्सया॥ ४।३२ ÛÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
ु हुहु महदव्ािस्रस्तिीलांशकापिा। ु महुम ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
ु क्षपा॥ ४।३३ आलक्ष्यिसिा िेि े स्फुिरिद्यरदव ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
हु िारभरितस्ततिः। कारश्चत्िककांचीरभमख ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
ु तािः॥ ४।३४ बभ्रमदहु शयह त्य ं ो स्य िोणीस्तन्वंशकावृ 40
ष्त्रीरवघातिो ÜÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ navipulà
ु चूतशाखां कुसरमतां प्रगृह्यान्या ललं रबिे। ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
् यत्य ु कलशप्रख्ाि दशह सवणह ं िः पयोधिाि॥् ४।३५ ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
कारचत्पद्मविादेत्य सपद्मा पद्मलोचिा। ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
ु पद्मवक्त्रस्य पावष स्य पद्मिीरिव तस्थर्ी॥ ४।३६ ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
मधिंु गीतमन्वथां कारचत्सारभियं िगौ। ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
तं स्वस्थं चोदयंतीव वंरचतो सीत्यवेरक्षत ैिः॥ ४।३७ ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
ु ि वदिेिान्या भ्रूकामक हु रवकरर्हणा। शभे ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
ु प्रावृत्यािचकािास्य चेरष्तं वीिलीलया॥ ४।३८ ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
ु पीिवल्गस्तिी कारचिाताघूरणहतकं ु डला। ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
उच्च ैिविर्ास ैिं समाप्नोत ु भवारिरत॥ ४।३९ ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
ु ल्यदामरभिः। अपयान्तं तथ ैवान्या बबंधमाह ÜÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ navipulà
कारश्चत्साक्षेपमधिैु िगह हुृ वहचिांकुशैिः॥ ४।४० ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
प्ररतयोगारथहिी कारचद्गर्ीत्वा चूतवल्िीम।् ृ ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
ु त ु कस्येरत पप्रच्च मदरव्लववा॥ ४।४१ इदं पष्ं 41
ष्त्रीरवघातिो ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
ु कारचत्परुर्वत्ृ त्वा गरतं संस्थािमेव च। ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
उवाच ैिं रितिः स्त्रीरभिहय भोिः पृरथवीरममाम॥् ४।४२ ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
ु अथ लोलेक्सणा कारचरज्जघ्रंती िीलमत्पलम ।् ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
ह रकं रचन्मदकलैवाहक्य ैिृपात्मिमभार्त॥ ४।४३ ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
ु रधरभिः। ु धगं पश्य भतहरश्चतं चूत ं कुसमैमह ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
र्ेमपंििरुद्धो वा कोरकलो यत्र कू िरत॥ ४।४४ ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
अशोको दृश्यतामेर् कारमशोकरववधहििः। ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
रुवंरत भ्रमिा यत्र दह्यमािा इवारग्निा॥ ४।४५ ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
चूतयष्ट्या समारिष्ो दृश्यतां रतलकद्रुमिः। ÜÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ navipulà
ु श्लववासा इव िििः रस्त्रया पीतांगिागया॥ ४।४६ ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
हु ालक्तकप्रभम।् फुल्ं कुरुवकं पश्य रिमक्त ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
यो िखप्रभया स्त्रीणां रिभहरत्सहत इवाितिः॥ ४।४७ ÜÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ navipulà
बालाशोकश्च रिरचतो दृश्यतामेर् पल्वैिः। ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
यो िाकं र्स्तशोभारभलहज्जमाि इव रस्थतिः॥ ४।४८ 42
ष्त्रीरवघातिो ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
दीरघहकां प्रावृतां पश्य तीिि ैिः रसंदुवािकै िः। ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
ु वीतां शयािां प्रमदारमव॥ ४।४९ पांडुिांशकसं ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
दृश्यतां स्त्रीर् ु मार्ात्म्यं चक्रवाको ह्यसौ िले। ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
ु पृष्ठतिः प्रेष्वद्भायाहमिवृु त्यािगच्चरत॥ ४।५० ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
ु मत्तस्य पिपष्स्य रुवतिः िूयतां ध्वरििः। ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
ु प्ररतित्य ु वे कू िरत॥ ४।५१ अपििः कोरकलो ित्िः ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
अरप िाम रवर्ंगािां वसंतिे ारर्तो मदिः। ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
ि त ु रचंतयतरश्चत्तं ििस्य प्राज्ञमारिििः॥ ४।५२ ÜÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ navipulà
ु इत्येवं ता यवतयो मन्मथोद्दामचेतसिः। ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
कुमािं रवरवध ैस्त ैस्त ैरुपचक्ररमिे िय ैिः॥ ४।५३ ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
एवमारक्षप्यमाणो रप स त ु ध ैयाहवत ृ रें द्रयिः। ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
मतहव्रमरत सोिेगो ि िर्र्ह ि रसरिये॥ ४।५४ ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
ु तासां तत्त्वेि वस्थािं दृष्ट्वा स परुर्ोत्तमिः। ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
ससंरवग्नेि धीिेण रचंतयामास चेतसा॥ ४।५५ 43
ष्त्रीरवघातिो ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
रकं रविा िावगच्चंरत चपलं यौविं रस्त्रयिः। ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
यतो रूपेण संपन्नं ििेय ं िाशरयष्रत॥ ४।५६ ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
िूिमेता ि पश्यंरत कस्यरचद ् िोगसंप्लवम।् ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
तथा हृष्ा भयं त्यक्त्वा िगरत व्ारधधरमहरण॥ ४।५७ ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
ु ं मृत्योिः सवाहपर्ारिणिः। अिरभज्ञाश्च सव्क्त ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
तथा स्वस्था रिरुिेगािः क्रीडंरत च र्संरत च॥ ४।५८ ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
् तििः। ििां व्ारधं च मृत्य ं ु च को रर् िािि सचे ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
् ु सते ॥् ४।५९ स्वस्थरस्तष्ठि रिर्ीदे िा सपेु िा रकं पिर्ह ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
यस्त ु दृष्ट्वा पिं िीणां व्ारधतं मृतमेव च। ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
स्वस्थो भवरत िोरिग्नो यथाचेतास्तथ ैव सिः॥ ४।६० ÛÜÛÜÐÜÛÛÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ bhavipulà
ु ु ैिरप फलैिरप। रवयज्यमािे रप तिौ पष् ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
पतरत रच्चद्यमािे वा तरुिन्यो ि शोचते॥ ४।६१ ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
इरत र्ध्ािपिं दृष्ट्वा रवर्येभ्यो गतस्पृर्म।् ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
ु ु उदायी िीरतशास्त्रज्ञस्तमवाच सहृत्तया॥ ४।६२ 44
ष्त्रीरवघातिो ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
ु क्षमिः रकल। अर्ं िृपरतिा दत्तिः सखा तभ्यं ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
यिात्त्वरय रववक्षा मे तया प्रणयवत्तया॥ ४।६३ ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
् ु अरर्तात प्ररतर्े धश्च रर्ते चािप्रवतहिम ।् ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
व्सिे चापरित्यागरस्त्ररवधं रमत्रलक्षणम॥् ४।६४ ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
ु ु ।् सो र्ं मैत्रीं प्ररतज्ञाय परुर्ाथाह त्पिाङ्मखम ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
यरद त्वां समपेु क्षये ं ि भवेरन्मत्रता मरय॥ ४।६५ ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
ु ूत्वा तरुणस्य वपष्मतिः। ु तद्ब्रवीरम सहृद्भ ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
इदं ि प्ररतरूपं ते स्त्रीष्वदारक्षण्यमीदृशम॥् ४।६६ ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
ु ं समिवतह ु िम।् अिृतिे ारप िािीणां यक्त ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
तद्व्रीडापरिर्ािाथहमात्मित्यथहमेव च॥ ४।६७ ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
संिरतस्चािवृु रत्तश्च स्त्रीणां हृदयबंधिम।् ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
ु योरिमाहिकामाश्च योरर्तिः॥ ४।६८ निगेर्स्य रर् गणा ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
ु । तदर्हरस रवशालाक्ष हृदये रप पिाङ्मखे ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
ु ण दारक्षण्येिािवरतह ु तमु ॥् ४।६९ रूपस्यास्यािरूपे 45
ष्त्रीरवघातिो ÜÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
दारक्षण्यमौर्धं स्त्रीणां दारक्षण्यं भूर्णं पिम।् ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
ु दारक्षण्यिरर्तं रूपं रिष्ष्रमव काििम॥् ४।७० ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
रकं वा दारक्षण्यमात्रेण भावेिास्त ु परिग्रर्िः। ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
् भांल्ब्ध्वा ि ह्यवज्ञातमर्ह ु रस॥ ४।७१ रवर्याि दुलह ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
कामं पिरमरत ज्ञात्वा देवो रप रर् पिंु दििः। ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
ु िः पत्नीमर्ल्यां चकमे पिा॥ ु गौतमस्य मिे ४।७२ ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
अगस्त्यिः प्राथहयामास सोमभायाां च िोरर्णीम।् ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
् ु तिात तत्सदृशं लेभ े लोपामद्रारमरत िरु तिः॥ ४।७३ ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
औतथ्यस्य च भायाहयां ममतायां मर्ातपािः। ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
मारुत्यां िियामास भििािं वृर्स्परतिः॥ ४।७४ ÛÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
ु ु वििः। वृर्स्पतेमरह र्ष्ां च िह्वत्यां िह्वतां ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
ु रवबधधमाह ु बधं ण ं िियामास चंद्रमािः॥ ४।७५ ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
् ैव पिा ु कन्यां िलप्रभवसंभवाम।् कालीम च ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
ु िगाम यमिातीिे िातिागिः पिाशििः॥ ४।७६ 46
ष्त्रीरवघातिो ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
मातंग्यामक्षमालायां गरर्ितायां रििंसया। ÛÜÛÜÐÜÛÛÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ bhavipulà
करपंिलादं तियं वरसष्ठो िियन्मरु ििः॥ ४।७७ ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
ययारतश्च ैव िािरर्हवहयस्यरप रवरिगहत।े ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
रववाच्याप्सिसा साधां िेम े च ैत्रिथे विे॥ ४।७८ ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
स्त्रीसंसगां रविाशांत ं पांडुज्ञाहत्वारप कौिविः। ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
ु ु ॥् ४।७९ माद्रीरूपगणारक्ष्ततिः रसर्ेव े कामिं सखम ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
किालििकश्च ैव हृत्वा ब्राह्मणकन्यकाम।् ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÜÐÛÜÛÜ
् अवाप भ्रंशम अप्ये व ि त ु त्यिेच्च मन्मथम॥् ४।८० ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
् तािरप। एवमाद्या मर्ात्मािो रवर्याि गरर्ि ÛÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ navipulà
ु रर्ताि॥् ४।८१ ु प्रागेव गणसं िरतर्ेतोबभहु रििे ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
् ् ु ु त्वं पिन्याह यतिः प्रा्तताि बलवाि रूपवाि य् वा। ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
रवर्यािविािारस यत्र सक्तरमदं िगत॥् ४।८२ ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
इरत ित्वु ा वचस्तस्य िक्ष्णमागमसंरर्तम।् ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
मेघस्तरितरिघोर्िः कुमाििः प्रत्यभार्त॥ ४।८३ 47
ष्त्रीरवघातिो ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
उपपन्नरमदं वाक्यं सौर्ादहव्ि ं कं त्वरय। ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
ु अत्र च त्वाििेष्ारम यत्र मा दुष्ठु मन्यसे॥ ४।८४ ÜÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ navipulà
िाविािारम रवर्याञ्जािे लोकं तदात्मकम।् ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
अरित्यं त ु िगन्मत्वा िात्र मे िमते मििः॥ ४।८५ ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
ु यरद ि स्यारददं त्रयम।् ििा व्ारधश्च मृत्यश्च ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
ममारप रर् मिोज्ञेर् ु रवर्येर् ु िरतभहवेत॥् ४।८६ ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
ु त।् रित्यं यद्यरप रर् स्त्रीणामेतदेव वपभहवे ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
ससंरवत्स्य कामेर् ु तथारप ि िरतिः क्षमा॥ ४।८७ ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
यदा त ु ििया पीतं रूपमासां भरवष्रत। ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
आत्मिो प्यिरभप्रेत ं मोर्ात्तत्र िरतभहवेत॥् ४।८८ ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
ु ु मृत्यव्ारधििाधमो मृत्यव्ारधििात्मरभिः। ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
िममाणो प्यसंरवग्निः समािो मृगपरक्षरभिः॥ ४।८९ ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
यदप्यात्थ मर्ात्मािस्ते रप कामात्मका इरत। ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
े ो त्र ि कतहव्ो यदा तेर्ामरप क्षयिः॥ ४।९० संवग 48
ष्त्रीरवघातिो ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
मार्ात्म्यं ि च तन्मन्ये यत्र सामान्यतिः क्षयिः। ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
ु रवर्येर् ु प्रसरक्तवाह यरक्तवाह िात्मवत्तया॥ ४।९१ ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
यदप्यात्थािृतिे ारप स्त्रीििे वत्य हतारमरत। ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
अिृत ं िावगच्चारम दारक्षण्येिारप रकं चि॥ ४।९२ ÛÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
ु ि ं तन्मे रुरचतं यत्र िािहवम।् ि चािवतह ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
सवहभावेि संपको यरद िारस्त रधगस्त ु तत॥् ४।९३ ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
अिृत े िद्दधािस्य सक्तस्यादोर्दरशहििः। ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
रकं रर् वंचरयतव्ं स्याज्जातिागस्य चेतसिः॥ ४।९४ ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
वंचयंरत च यद्येव िातिागािः पिस्पिम।् ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
् िि ु ि ैव क्षमं द्रष्ु ं ििािः स्त्रीणां िृणाम रस्त्रयिः॥ ४।९५ ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
तदेवं सरत दुिःखात्तां ििामिणभोरगिम।् ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
ु रस॥ ४।९६ ि मां कामेष्विायषर् ु प्रतािरयतमर्ह ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
अर्ो रतधीिं बलवच्च ते मिश्चलेर् ु कामेर् ु च सािदरशहििः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
भये रप तीव्रे रवर्येर् ु सज्जसे रििीक्षमाणो मिणाध्वरि प्रिािः॥ ४।९७ 49
ष्त्रीरवघातिो ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ु अर्ं पिभीरुितीवरव्लववो ििारवपद्व्यारधभयं रवरचंतयि।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
् लभे ि शांरतं ि धृरतं कुतो िरतं रिशामयि दी्ततरमवारग्निा िगत॥् ४।९८ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ु असंशयं मृत्यरिरत प्रिाितो ििस्य िागो हृरद यस्य िायते। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
अयोमयीं तस्य पिैरम चेतिां मर्ाभये िक्षरत यो ि िोरदरत॥ ४।९९ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
अथौ कुमािश्च रवरिश्चयारत्मकां चकाि कामाियघारतिीं कथाम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ु ििस्य चक्षगहमिीयमं डलो मर्ीधिं चास्तरमयाय भास्कििः॥ ४।१०० ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ु ैश्च प्रणय ैश्च रिष्फलैिः। ततो वृथाधारितभूर्णस्रििः कलागण ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ु स्व एव भावे रवरिगृह्य मन्मथं पिंु ययभहग्नमिोिथािः रस्त्रयिः॥ ४।१०१ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ु ु ततिः पिोद्यािगतां ििरियं रििीक्ष्य सायं प्ररतसंहृतां पििः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
् श रधष्ण्यं रक्षरतपालकात्मििः॥ ४।१०२ अरित्यतां सवहगतां रवरचंतयि रववे ÛÜÜÜÜÜ,ÛÛÛÛÛÜÜÛÛÛÜ øikhariõã
ु तस्य त ु मिो ततिः ित्वु ा िािा रवर्यरवमखं ÛÜÜÜÜÜ,ÛÛÛÛÛÜÜÛÛÛÜ
ि रशश्ये तां िारत्रं हृदयगतशल्यो गि इव।
50
ष्त्रीरवघातिो ÛÜÜÜÜÜ,ÛÛÛÛÛÜÜÛÛÛÜ
अथ िांतो मंत्र े बहुरवरवधमागष ससरचवो ÛÜÜÜÜÜ,ÛÛÛÛÛÜÜÛÛÛÜ
ु ि सो न्यत्ामेभ्यो रियमिमपश्यत्सतमते िः॥ ४।१०३
इरत िीबद्धु चरिते मर्ाकाव्े स्त्रीरवघातिो िाम चतथु िःह सगहिः॥ ४॥
51
५ । अरभरिष्क्रमणो ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
ु स तथा रवर्य ैरवहलोभ्यमाििः पिमोर्ैिरप शाक्यिािसूििः। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ि िगाम िरतं ि शमह लेभ े हृदये रसंर् इवारतरदग्धरवद्धिः॥ ५।१ ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
ु अथ मंरत्रसतु ैिः क्षमैिः कदारचत्सरखरभरश्चत्रकथ ैिः कृ ताियात्रिः। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ु वरर्िः प्रतस्थे॥ ५।२ विभूरमरददृक्षया शमेप्सिु हिदेवािमतो ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
िवरुक्मखलीिरकं रकणीकं प्रचलच्चामिचारुर्ेमभांडम।् ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ु द्रुमाब्जके तिः॥ ु ५।३ अरभरुह्य स कं ठकं सदवं प्रययौ के तरमव ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
ु च्चिः। ु स रिकृ ष्तिां विांतभूरमं विलोभाच्च ययौ मर्ीगणे ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ु च ैव ददशह कृ ष्माणाम॥् ५।४ सरललोरमहरवकािसीिमागाां वसधां ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
ु र्लरभन्नरवकीणहशष्दभाां र्तसूक्ष्रक्ररमकांडिंतकीणाह म।् ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ु समवेक्ष्य िसां तथारवधां तां स्वििस्येव बधे भृश ं शशोच॥ ५।५ ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
ु श्च वीक्षमाणिः पविाकाांशििोरवरभन्नवणाह ु कृ र्तिः परुर्ां ि।् ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
् ु ि पिमायह वर्ि्लवमरव्लववांश्च धयाह िः पिमां कृ पां चकाि॥ ५।६
52
अरभरिष्क्रमणो ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
् चा ु पिीतिः। अवतीयह ततस्तिंु गपृष्ठाच्चिकै गाां व्चित श ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ु िगतो िििव्यं रवरचन्वि कृ् पणं खरिदरमत्यवाच चात्तहिः॥ ५।७ ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
ु ु मिसा च रवरवक्ततामभीप्सिःु सहृदस्तािि यारयिो रिवायह। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
् िंवािः॥ ५।८ अरभतािलचारुपणहवत्या रवििे मूलमपेु रयवाि स ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
ु वैदूयहरिकाशशािलायाम।् रिर्साद च पत्रखोिवत्यां भरव ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
े ५।९ िगतिः प्रभवव्यौ रवरचंत्य मिसश्च रस्थरतमागहमाललं ब॥ ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
ु समवा्ततमििः रस्थरतश्च सद्यो रवर्येच्चारदरभिारधरभश्च मक्तिः। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
सरवतकह रवचािमाप शांत ं प्रथमं र्ध्ािमिािवप्रकािम॥् ५।१० ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
ु मििः समारधम।् अरधगर्म्य ततो रववेकिं त ु पिमप्रीरतसखं ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
् ५।११ इदमेव ततिः पिं प्रदर्ध्ौ मिसा लोकगरतं रिशर्म्य सर्म्यक॥ ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
कृ पणं वत यज्जििः स्वयं सन्निसो व्ारधििारविाशधमहिः। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ु िियारदितमातिंु मृत ं वा पिमज्ञो रविगु प्सते मदांधिः॥ ५।१२ ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
् गु प्से ु य पिं तथास्वभावम।् इर् चेदर्मीदृशिः स्वयं सि रवि ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ि भवेत्सदृशं रर् तत्क्षमं वा पिमं धमहरममं रविाितो मे॥ ५।१३ 53
अरभरिष्क्रमणो ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
इरत तस्य रवपश्यतो यथावज्जगतो व्ारधििारवपरत्तदोर्ाि।् ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
बलयौवििीरवतप्रवृत्तौ रविगामात्मगतो मदिः क्षणेि॥ ५।१४ ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
ु प े रवरचरकत्सां ि ययौ ि तंरद्ररिद्रे। ि िर्र्ह ि चारप चािते ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ु र् ु संििंि े ि च रदिेर् पिं ि चावमेि॥ े ५।१५ ि च कामगणे ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
ु ु इरत बरद्धरियं च िीििस्का ववृध े तस्य मर्ात्मिो रवशद्धा। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ु ैिपिैिदृश्यमाििः परुर्श्चोपससप ु ह रभक्षवेु शिः॥ ५।१६ परुर् ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
ु ििदेवसतस्तमभ्यपृ च्चिद को सीरत शशंस सो थ ति ै। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ु स च पग ं ु व िन्ममृत्यभीतिः िमणिः प्रव्ररितो रि मोक्षर्ेतोिः॥ ५।१७ ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
ु मृ ु ग ह ये र्ं रशवमक्षयं पदं तत।् िगरत क्षयधमहके ममु क्ष ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ु रद्धरवह ु र्येभ्यो रवरिवृत्तिागदोर्िः॥ ५।१८ अििो न्यिि ैितल्यब ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
् रिवसि क्वरचदे व वृक्षमूले रवििे वायतिे रगिौ विे वा। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ु ५।१९ रवचिार्म्यपरिग्रर्ो रििाशिः पिमाथाहय यथोपपन्नरभक्षिः॥ ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
ु स िभिः समत्पपात। ु इरत पश्यत एव िािसूिोरिदमक्त्वा ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
् ु ु स रर् तिपिन्यब रद्धदशी िृतये तस्य समेरयवाि रदवौकािः॥ ५।२० 54
अरभरिष्क्रमणो ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
् वििः संिहृर्े रवरसरिये च। गगिं खगवद्गते च तरिि िृ ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
उपलभ्य ततश्च धमहसज्ञ ं ामरभरियाहणरवधौ मरतं चकाि॥ ५।२१ ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
तत इंद्रसमो रितेंरद्रयश्च प्ररवरवक्षिःु पिमावमारुिोर्। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
े ५।२२ परिवत्य ह ििं त्ववेक्षमाणस्तत एवारभमतं विं ि भेि॥ ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
स ििामिणक्षयं रचकीर्वहहु िवासाय मरतं िृतौ रिधाय। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ु पिंु ि कामाििभूमरे िव मंडलं रिपेंद्रिः॥ ५।२३ प्ररववेश पििः ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
ु सरखता वत रिवृतह ा च सा स्त्री परतिीदृक्त्वरमवायताक्ष यस्यािः। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ु इरत तं समदीक्ष्य िािकन्या प्ररवशंत ं परथ सांिरलिहगाद॥ ५।२४ ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
ु अथ घोर्रममं मर्ाभ्रघोर्िः परिशिाव शमं पिं च लेभ।े ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ितु वांश्च रर् रिवृतह रे त शब्दं परिरिवाहणरवधौ मरतं चकाि॥ ५।२५ ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
अथ कांचिशैलशृंगवष्माह गिमेघर्हभबाहुरिस्विाक्षिः। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
े ५।२६ क्षयमक्षयधमहिातिागिः शरशरसंर्ाििरवक्रमिः प्रपेद॥ ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
मृगिािगरतस्ततो भ्यगच्चन्नृपरतं मंरत्रगण ैरुपास्यमािम।् ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
सरमतौ मरुतारमव ज्वलं त ं मघवंत ं रत्ररदवे सित्ुमाििः॥ ५।२७ 55
अरभरिष्क्रमणो ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
ु ।् प्ररणपत्य च सांिरलबहभार्े रदश मह्यं ििदेव साध्विज्ञाम ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
परिरवव्ररिर्ारम मोक्षर्ेतोरि हयतो ह्यस्य ििस्य रवप्रयोगिः॥ ५।२८ ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
इरत तस्य वचो रिशर्म्य िािा करिणेवारभर्तो द्रुमश्चचाल। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ु कमलप्ररतमें ऽिलौ गृर्ीत्वा वचिं चेदमवाच वाष्कं ठिः॥ ५।२९ ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
ु तां ि रर् कालस्तव धमहसि प्ररतसंर्ि तात बरद्धमे ं यस्य। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
वयरस प्रथमे मतौ चलायां बहुदोर्ां रर् वदंरत धमहचयाहम॥् ५।३० ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
े समथहरिश्चयस्य। रवर्येर् ु कुतूर्लें रद्रयस्य व्रतखेदष्व ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
तरुणस्य मिश्चलत्यिण्यादिरभज्ञस्य रवशेर्तो रववेकम॥् ५।३१ ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
मम त ु रप्रयधमह धमहकालस्त्वरय लक्ष्ीमवसृज्य लक्ष्यभूत।े ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
रस्थिरवक्रम रवक्रमेण धमहस्तव रर्त्वा त ु गरुु ं भवेदधमहिः॥ ५।३२ ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
ु ि त्वं भव तावरन्नितो गृर्स्थधमष। तरदमं व्वसायमत्सृ ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ु ु ु िमणीयो रर् तपोविप्रवेशिः॥ ५।३३ परुर्स्य वयिःसखारि भक्त्वा ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
इरत वाक्यरमदं रिशर्म्य िाज्ञिः कलरवंकस्वि उत्तिं बभार्े। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
् यरद मे प्ररतभूश्चतर्ु हु िािि भवरस त्वं ि तपोविं िरयष्े॥ ५।३४ 56
अरभरिष्क्रमणो ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
ि भवेन्मिणाय िीरवतं मे रवर्िेत्स्वास्थ्यरमदं च मे ि िोगिः। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ि च यौविमारक्षपेज्जिा मे ि च संपरत्तमपार्िेरिपरत्तिः॥ ५।३५ ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
ु इरत दुलहभमथहमूरचवांस ं तियं वाक्यमवाच शाक्यिाििः। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ु त्यि बरद्धमरतमां गरतप्रवृत्तामवर्ास्यो रतमिोिथक्रमश्च॥ ५।३६ ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
ु रुहु ं बभार्े यरद िारस्त क्रम एर् िारस्त वायहिः। अथ मेरुगरुग ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
शिणाज्ज्वलिेि दह्यमािान्न रर् रिरश्चक्ररमर् ं ु क्षमं ग्रर्ीतमु ॥् ५।३७ ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
िगतश्च यथा ध्रवु ो रवयोगो ि त ु धमाहय विं त्वयं रवयोगिः। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ु ५।३८ अवशं िि ु रवप्रयोियेन्मामकृ तस्वाथहमतृ्ततमेव मृत्यिः॥ ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
ु हु क्षोिः। इरत भूरमपरतरि हशर्म्य तस्य व्वसायं तियस्य रिमम ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ु श्च कामाि॥् ५।३९ अरभधाय ि यास्यतीरत भूयो रवदधे िक्षणमत्तमां ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
् ह ।् सरचवैस्त ु रिदरशहतो यथावद्बहुमािात प्रणयाच्च शास्त्रपूवम ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ु गरुणा च रिवारितो िपु ात ैिः प्ररववेशावसथं ततिः स शोचि॥् ५।४० ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
चलकुण्दलचरं ु बताििारभघहिरिवासरवकं रपतस्तिीरभिः। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ु ह शावारभरिवाभ्यदीक्ष्यमाणिः॥ वरितारभिधीिलोचिारभमृग ५।४१ 57
अरभरिष्क्रमणो ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
स रर् कांचिपवहतावदातो हृदयोन्मादकिो विांगिािाम।् ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
् हु ैिहर्ाि॥ ५।४२ िविांगरवलोचिात्मभावाि वचिस्पशह वपगु ण ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
ु सूय ह इव प्रदीप्यमाििः। रवगते रदवसे ततो रवमािं वपर्ा ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ु रतरमिं रवरिघांसिात्मभासा िरवरुद्यरन्नव मेरुमारुिोर्॥ ५।४३ ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
ु पपूणग ह भहम।् किकोज्ज्वलदी्ततदीपवृक्ष ं विकालागरुधू ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
े ५।४४ अरधरुह्य स वज्रभरक्तरचत्रं प्रविं कांचिमासिं रसर्ेव॥ ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
ु ु द्रकल्पम।् तत उत्तममत्तमाश्च िायो रिरश तूयरुै पतस्थरिं ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
रर्मवरच्चिसीव चंद्रगौिे द्ररवणेंद्रात्मिमप्सिोगणौघािः॥ ५।४५ ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
ह ल्प ैिः स त ु त ैिैव िरतं ययौ ि र्र्हम।् पिमैिरप रदव्तूयक ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ु े ५।४६ पिमाथहसखाय तस्य साधोिरभरिरश्चक्ररमर्ा यतो ि िेम॥ ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
ु अथ तत्र सिैु स्तपोवरिष्ठैिकरिष्ठैव् हवसायमस्य बद्ध्वा। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ु यगपत्प्रमदाििस्य रिद्रा रवरर्तासीरिकृ ताश्च गात्रचेष्ािः॥ ५।४७ ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
अभवच्चरयता रर् तत्र कारचरिरिवेश्य प्रचले किे कपोलम।् ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
दरयतामरप रुक्मपत्त्ररचत्रां कुरपतेवांकगतां रवर्ाय वीणाम॥् ५।४८ 58
अरभरिष्क्रमणो ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
ु शयािा। रवबभौ किलग्नवेणिु न्या स्तिरवस्रस्तरसतांशका ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ु ु ऋिर्ट्पदपं रक्तिष्पद्मा िलफे िप्रर्सत्तटा िदीव॥ ५।४९ ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
ु िवपष्किगभहकोमलाभ्यां तपिीयोज्ज्वलसंगतांगदाभ्याम।् ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ु भिाभ्यां ु स्वरपरत ि तथा पिा परििभ्य रप्रयवन्मृदग ं मेव॥ ५।५० ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
ु वसािािः। िवर्ाटकभूर्णास्तथान्या वसिं पीतमित्तमं ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ु िभग्ना इव करणहकािशाखािः॥ ५।५१ अवशा वत रिद्रया रिपेतगह ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
ु अवलं ब्य गवाक्षपावहमन्या शरयता चापरवभग्नगात्रयरष्िः। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
रवििाि रवलं रबचारुर्ािा िरचता तोिणशालभंरिके व॥ ५।५२ ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
ु मरणकं ु डलदष्पत्रलेख ं मखपद्मं रवितं तथापिस्यािः। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
शतपत्ररमवाधहचक्रिाडं रस्थतकािंडवघरट्टतं चकाशे॥ ५।५३ ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
अपिािः शरयता यथोपरवष्ािः स्तिभािैिवमन्यमािगात्रािः। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ु पिस्पिं रविेिभु िपाशैस्तपिीयपारिर्ायै हु उपगह्य िः॥ ५।५४ ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
ु मर्तीं परिवारदिीं च कारचिरितारलं ग्य सखीरमव प्रस्तता। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ु सत्रू ां वदिेिाकुलकरणहकोज्ज्वलेि॥ ५।५५ ु ण ह चलत्सवणह रविघू 59
अरभरिष्क्रमणो ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
ु हु सदेशादवरवस्रंरसतचारुपाशमन्या। पणवं यवरतभ िां ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
सरवलासितांततांतमूवोरवहविे कांतरमवारभिीय रशश्ये॥ ५।५६ ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
ु हमीरलताक्ष्यो रवपलाक्ष्यो ु ु वो ु रप सत्यिः। अपिा ि बभरि रप शभभ्र ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
प्ररतसंकुरचतािरवंदकोशािः सरवतयहस्तरमते यथा िरलन्यिः॥ ५।५७ ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
ु ता। रशरथलाकुलमूध हिा तथान्या िघिस्रस्तरवभूर्णांशकां ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
अशरयष् रवकीणहकंठसूत्रा गिभग्ना प्ररतपारततांगिेव॥ ५।५८ ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
ु धृरतमत्यो रप वपगु ण हु ैरुपेतािः। अपिास्त्ववशा रर्ह्रया रवयक्ता ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ु ु ििृरं भिे च॥ ५।५९ रवरिशवसरुिणं शयािा रवकृ तारक्ष्ततभिा ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
व्परवद्धरवभूर्णस्रिो न्या रवसृताग्रंथिवाससो रवसंज्ञािः। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ु ु अरिमीरलतश्लवरिश्चलाक्ष्यो ि रविेििःु शरयता गतासकल्पािः॥ ५।६० ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
ु ु रववृद्धगात्रा प्रपतिक्त्रिला प्रकाशगह्या। रववृतास्यपटा ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ु अपिा मदघूरणहतवे रशश्ये ि बभार्े रवकृ तं वपिःु पपोर्॥ ५।६१ ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
ु इरत सत्त्वकुलािरूपरूपं रवरवधं स प्रमदािििः शयाििः। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ु सिसिः सदृशं बभाि रूपं पविावरिहतरुग्णपष्किस्य॥ ५।६२ 60
अरभरिष्क्रमणो ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
ु समवेक्ष्य ततश्च तािः शयािा रवकृ तास्ता यवतीिधीिचे ष्ािः। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ु ु रप वल्गभासो ु गणविप र्ो िृपसूििःु स रवगर्हयां बभूव॥ ५।६३ ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
ु कृतश्च िीवलोके वरितािामयमीदृशिः स्वभाविः। अशरचरवह ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ु वसिाभिण ैस्त ु वंच्यमाििः परुर्िः स्त्रीरवर्येर् ु िागमेरत॥ ५।६४ ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
ु प्रकृ रतं स्वप्नरवकािमीदृशं च। े रद योरर्तां मिष्िः रवमृशद्य ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ु कल्पर्तस्त ु िागमेरत॥ ५।६५ ध्रवु मत्र ि वधहयेत्प्रमादं गणसं ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
ु व। इरत तस्य तदंतिं रवरदत्वा रिरश रिरश्चक्ररमर्ा समद्बभू ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
अवगर्म्य मिस्ततो स्य देवभै हवििािमपावृत ं बभूव॥ ५।६६ ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
ु अथ सो वतताि र्र्म्य हपृष्ठाद्यवतीस्तािः शरयता रवगर्हमाणिः। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
अवतीयह ततश्च रिरवहशक ं ो गृर्कक्ष्यां प्रथमं रवरििहगाम॥ ५।६७ ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
ु ु तिगावचिं स बोधरयत्वा िरविं चंदकरमत्थरमत्यवाच। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
् त ं प्रा्ततरमतो ु र्यमािय कं थकं त्विावाि अमृ द्य मे रययासा॥ ५।६८ ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
ु हृरद या मम तरष्िद्य िाता व्वसायश्च यथा धृतौ रिरवष्िः। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ु ु स मे य इष्िः॥ ५।६९ रवििे रप च िाथवारिवारि ध्रवमथो रभमखिः 61
अरभरिष्क्रमणो ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
ु ु यथा यवत्यिः। रर्ह्रयमेव च संिरतं च रर्त्वा शरयता मत्प्रमखे ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ु रववृत े च यथा स्वयं कपाटे रियतं यातमिामयाय कालिः॥ ५।७० ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
प्ररतगृह्य ततिः स भतिहु ाज्ञां रवरदताथो रप ििें द्रशासिस्य। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ु मिसीव पिेण चोद्यमािस्तिगस्याियिे मरतं चकाि॥ ५।७१ ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
ु अथ र्ेमखलीिपूणवह क्त्रं लघशय्यास्तिणोपगू ढपृष्ठम।् ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ु बलसत्त्विवत्विोपपन्नं स विावं तमपारििाय भत्रष॥ ५।७२ ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
ु लपारष्णां रिभृत ं र्ह्रस्वतिूिपृष्ठकणहम।् प्रततरत्रकपच्चमू ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ु ु रवितोन्नतपृष्ठकुरक्षपावां रवपलप्रोथललाटकठ्य िस्कम ॥् ५।७३ ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
् ण। ु स तं रवशालवक्षािः कमलाभेि च सांत्वयि किे उपगह्य ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ु मधिाक्षिया रगिा शशास ध्वरििीमर्ध्रमव प्रवेष्क ु ामिः॥ ५।७४ ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
बहुशिः करलशत्रवो रििस्तािः समिे त्वामरधरुह्य पारथहवेि। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ु अर्मप्यमृत ं पिं यथावत्तिगिे ष्ठ लभेय तत्ुरुष्व॥ ५।७५ ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
ु सर्ाया रवर्यावा्ततसखे ु ु धिािहिे वा। सलभािः खल संयगे ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ु परुर्स्य त ु दुलहभािः सर्ायािः परततस्यापरद धमहसि ं ये वा॥ ५।७६ 62
अरभरिष्क्रमणो ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
इर् च ैव भवंरत ये सर्ायािः कलर्े धमहरण धमहसि ं ये वा। ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
अवगच्चरत मे यथांतिात्मा रियतं ते रप ििास्तदंशभाििः॥ ५।७७ ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Aupacchandasaka
ु ं मम रियाहणमतो िगरद्धताय। तरददं परिगर्म्य धमहयक्त ÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÜÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ु तिगोत्तम वेगरवक्रमाभ्यां प्रयतस्वात्मरर्ते िगरद्धते च॥ ५।७८ ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Puùpitàgrà
ु ु ु ु इरत सहृदरमवाि रशष् कृ त्ये तिगविं िृविो विं रययासिः। ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
् ु ु पष्माि रसतमरसतगरतद्यरतवह िरवरिव शािदमभ्रमारुिोर्॥ ५।७९ ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
Puùpitàgrà
अथ स परिर्िरन्नशीथचंडं परिििबोधकिं ध्वरिं सदविः। ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ु प्रशांतर्ेर्श्चरकतरवमक्तपदक्रमा ु रवगतर्ििविः िगाम॥ ५।८० ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
Puùpitàgrà
किकवलयभूरर्तप्रकोष्ठैिः कमलरिभ ैिः कमलारि च प्ररवर्ध्। ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
् ु किाग्र अविततिवस्ततो स्य यक्षाश्चरकतगतेदरह धिे खिाि ैिः॥ ५।८१ ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ु ु गरुपरिघकपाटसं वत ृ ा या ि सखमरप रििदैिपारव्रयंत।े
Puùpitàgrà
ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
् तािः पििः ु प्रतोल्यिः॥ ५।८२ व्रिरत िृपसतेु गतस्विास्तािः स्वयमभवि रववृ ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
Puùpitàgrà
ु सतंु च बालं ििमििक्तमि ु ु रपतिमरभमखं त्तमां च लक्ष्ीम।् ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
् ततो रवरििहगाम॥ ५।८३ कृ तमरतिपर्ाय रिव्हपेक्षिः रपतृिगिात स 63
अरभरिष्क्रमणो ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
Puùpitàgrà
ु अथ स रवकचपंकिायताक्षिः पिमवलोक्य ििाद रसंर्िादम।् ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ु िििमिणयोिदृष्पािो ि पििर्ं करपलाह्वयं प्ररवष्ा॥ ५।८४ ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
Puùpitàgrà
इरत वचिरमदं रिशर्म्य तस्य द्ररवणपतेिः परिर्द्गणा ििंदुिः। ५।८५ ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ु प्रमरदतमिसश्च देवसंघा व्वरसतपािणमाशशंरसिे ि ै॥ ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
Puùpitàgrà
ु रदवौकसो न्ये व्वरसतमस्य दुष्किं रवरदत्वा। हुतवर्वपर्ो ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ु परथ प्रकाशं घिरवविप्रर्ृता इवेंदुपादािः॥ ५।८६ अकुरुत तरर्िे ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
Puùpitàgrà
् ु िंु गवत्तिंु गिः स त ु रवचिि मिसीव र्रितिगत चोद्यमाििः। ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
अरुणपरुर्भािमंतिीक्षं सिसबहूरि िगाम योििारि॥ ५।८७
इरत िीबद्धु चरिते मर्ाकाव्े रभरिष्क्रमणो िाम पंचमिः सगहिः॥ ५॥
64
६ । छंदकरिवतहि ं ÛÜÛÜÐÜÛÛÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ bhavipulà
ु भ्यरदते ु िगच्चक्षरर् ु भास्किे। ततो महूतष
ÜÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ navipulà
भागहवस्यािमपदं स ददशह िृणां वििः॥ ६।१ ÜÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ navipulà
ु स्ततरववस्तर्रिणं स्वस्थरस्थतरवर्ंगमम।् ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
pathyà èloka
रविांत इव यद्दृष्ा कृ ताथह इव चाभवत॥् ६।२ ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
स रवियरिवृत्त्यथां तपिःपूिाथहमेव च। ÜÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
ु तां िक्षन्नवपृष्ठादवातित॥् ६।३ स्वां चािवरतह ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
अवतीयह च पस्पशह रिस्तीणहरमरत वारििम।् ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
् ु चंदकं चाब्रवीत प्रीतिः निगापयरन्नव चक्षर्ा॥ ६।४ ÛÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ navipulà
ु इमं ताक्ष्योपमिवं तिंु गमिगच्चता।
ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
दरशहता सौर्म्य मद्भरक्तरवहक्रमश्चायमात्मििः॥ ६।५ ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
सवहथास्म्यन्यकायो रप गृर्ीतो भवता हृरद। ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
ह र्े श्च यस्यायमीदृशिः शक्त एव च॥ ६।६ भतृनिग
65
छं दकरिवतहिं ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
अरनिगग्धो रप समथो रस्त रििःसामथ्यो रप भरक्तमाि।् ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
ु भरक्तमांस्च ैव शक्तश्च दुलहभस्त्वरिधो भरव॥ ६।७ ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
तत्प्रीतो रि तवािेि मर्ाभागेि कमहणा। ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
ु ॥ ६।८ दृश्यते मरय भावो यं फलेभ्यो रप पिाङ्मखे ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
ु िििः। को ििस्य फलस्थस्य ि स्यादरभमखो ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
े ६।९ ििीभवरत भूरयष्ठं स्वििो रप रवपयहय॥ ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
ु पोर्ाथां सेव्ते रपता। कुलाथां धायहत े पत्रिः ÜÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ navipulà
आशयारिष्रत िगन्नारस्त रिष्कािणास्वता॥ ६।१० ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
ु बहु संक्षपे ात्ृ तं मे समर्रत्प्रयम ु रकमक्त्वा ।् ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
रिवतहस्वावमादाय संप्रा्ततो िीरप्सतं विम॥् ६।११ ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
ु स मर्ाबाहुििशं ु सरचकीर्हया। इत्यक्त्वा ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
ु भूर्णान्यवमच्याि ै संत्ततमिसे ददौ॥ ६।१२ ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
ु ु टोद्दी्ततकमाहण ं मरणमादाय भास्विम।् मक ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
् ब्रवु ि वाक्यरमदं तस्थौ सारदत्य इव मंदििः॥ ६।१३ 66
छं दकरिवतहिं ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
अिेि मरणिा चंद प्रणर्म्य बहुशो िृपिः। ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
ु रवज्ञाप्यो मक्तरविं भ ं संतापरवरिवृत्तये॥ ६।१४ ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
ििामिणिाशाथां प्ररवष्ो रि तपोविम।् ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
ु े ि मन्यिा॥ ि खल स्वगहतर्षण िानिगेर्ि ६।१५ ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
ु रस। तदेवमरभरिष्क्रांत ं ि मां शोरचतमर्ह ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
भूत्वारप रर् रचिं िेर्िः कालेि ि भरवष्रत॥ ६।१६ ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
ध्रवु ो यिाच्च रविेर्स्तिान्मोक्षाय मे मरतिः। ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
रवप्रयोगिः कथं ि स्याद्भूयो रप स्वििारदरभिः॥ ६।१७ ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
ु रस। शोकत्यागाय रिष्क्रांत ं ि मां शोरचतमर्ह ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
शोकर्ेतर्ु ु कामेर् ु सक्तािः शोच्यास्त ु िारगणिः॥ ६।१८ ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
अयं च रकल पूवर्ष ामिाकं रिश्चयिः रस्थििः। ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
इरत दायादभूतिे ि शोच्यो रि पथा व्रिि॥् ६।१९ ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
ु भवंरत ह्यथहदायादािः परुर्स्य रवपयहय।े ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
पृरथव्ां धमहदायादा दुलहभास्त ु ि संरत वा॥ ६।२० 67
छं दकरिवतहिं ÛÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ navipulà
यदरप स्यादसमये यातो विमसारवरत। ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
अकालो िारस्त धमहस्य िीरवते चंचले सरत॥ ६।२१ ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
तिादद्य ैव मे िेयश्चेतव्रमरत रिश्चयिः। ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
िीरवते को रर् रविंभो मृत्यौ प्रत्यरथहरि रस्थते॥ ६।२२ ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
ु एवमारद त्वया सौर्म्य रवज्ञाप्यो वसधारधपिः। ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
प्रयतेथास्तथा च ैव यथा मां ि ििेदरप॥ ६।२३ ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
अरप ि ैगण्हु यमिाकं वाच्यं ििपतौ त्वया। ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
ि ैगण्हु यात्त्यज्यते निगेर्िः निगेर्त्यागान्न शोच्यते॥ ६।२४ ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
इरत वाक्यरमदं ित्वु ा चंदिः संतापरव्लवविः। ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
ु वाष्ग्ररथतया वाचा प्रत्यवाच कृ तांिरलिः॥ ६।२५ ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
अिेि तव भावेि बांधवायासदारयिा। ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
भतहिः सीदरत मे चेतो िदीपंक इव रिपिः॥ ६।२६ ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
कस्य िोत्पादयेिाष्ं रिश्चयस्ते यमीदृशिः। ÛÜÛÜÐÛÛÛÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ navipulà
ु निगेर्रव्लववे॥ ६।२७ अयोमये रप हृदये रकं पििः 68
छं दकरिवतहिं ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
रवमािशयिार्ां रर् सौकुमायहरमदं क्व च। ÛÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ navipulà
खिदभाांकुिवती तपोविमर्ी क्व च॥ ६।२८ ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
ित्वु ा त ु व्वसायं ते यदवो यं मया हृतिः। ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
बलात्ािेण तन्नाथ दैविे ैवारि कारितिः॥ ६।२९ ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
् कथं ह्यात्मवशो िािि व्वसायरममं तव। ÛÜÛÜÐÜÛÛÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ bhavipulà
ु ु शोकं करपलवस्तििः॥ उपाियेय ं तिगं ६।३० ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
ु तन्नार्हरस मर्ाबार्ो रवर्ात ं ु पत्रलालसम ।् ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
रनिगग्धं वृद्धं च िािािं सद्धमहरमव िारस्तकिः॥ ६।३१ ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
संवधहिपरििांतां रितीयां तां च मातिम।् ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
देव िार्हरस रवितां ु कृ ति इव सरियाम॥् ६।३२ ÜÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ navipulà
ु ु गणवतीं बालपत्रां कुलिार्घ्ां परतव्रताम।् ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
देवीमर्हरस ि त्यक्तं ु ्लवीविः प्रा्ततारमव रियम॥् ६।३३ ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
पत्रंु याशोधिं िार्घ्ं यशोधमहभतृ ां वििः। ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
बालमर्हरस ि त्यक्तं ु व्सिीवोत्तमं यशिः॥ ६।३४ 69
छं दकरिवतहिं ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
अथ बंध ं ु च िाज्यं च त्यक्तुमेव कृ ता मरतिः। ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
मां िार्हरस रवभो त्यक्तं ु त्वत्पादौ रर् गरतमहम॥ ६।३५ ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
िारि यात ं ु पिंु शक्तो दह्यमािेि चेतसा। ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
ु इव िाघवम॥् ६।३६ त्वामिण्ये परित्यज्य सरमत्र ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
रकं रर् वक्ष्यरत िािा मां त्वदृते िगिं गतम।् ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
ु ु वक्ष्यार्म्यरचतदरशह त्वारत्ं तवांतिःपिारण वा॥ ६।३७ ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
यदप्यात्थारप ि ैगण्हु यं वाच्यं ििपतारवरत। ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
ु रकं तिक्ष्यार्म्यभूत ं ते रिदोर्स्य मिेरिव॥ ६।३८ ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
हृदयेि सलज्जेि रिह्वया सज्जमािया। ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
ु रत॥ ६।३९ अर्ं यद्यरप वा ब्रूयां कस्तच्च्रद्धातमर्ह ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
यो रर् चंद्रमसस्त ैक्ष्ण्य कथयेच्च्रद्दधीत वा। ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
स दोर्ांस्तव दोर्ज्ञ कथयेच्च्रद्दधीत वा॥ ६।४० ÜÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ navipulà
ु सािक्रोशस्य सततं रित्यं करुणवेरदििः।
ÜÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ navipulà
रनिगग्धत्यागो ि सदृशो रिवतहस्व प्रसीद मे॥ ६।४१ 70
छं दकरिवतहिं ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
इरत शोकारभभूतस्य ित्वु ा चंदस्य भारर्तम।् ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
स्वस्थिः पिमया धृत्या िगाद वदतां वििः॥ ६।४२ ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
मरियोगं प्ररत च्चंद संतापस्त्यज्यतामयम।् ÜÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ navipulà
ु ६।४३ िािाभावो रर् रियतं पृथग्िारतर् ु देरर्र्॥ ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
ु स्वििं यद्यरप निगेर्ान्न त्यिेय ं ममु क्षया। ÜÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ navipulà
् त्यािरयष्रत॥ ६।४४ ु मृत्यिन्योन्यमवशाििाि सं ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
मर्त्या तृष्णया दुिःख ैगहभण ष ारि यया धृतिः। ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
तस्या रिष्फलयत्नायािः क्वार्ं मातिःु क्व सा मम॥ ६।४५ ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
वासवृक्ष े समागर्म्य रवगच्चंरत यथांडिािः। ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
रियतं रवप्रयोगांतस्तथा भूतसमागमिः॥ ६।४६ ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
समेत्य च यथा भूयो व्पयांरत वलार्कािः। ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
संयोगो रवप्रयोगश्च तथा मे प्रारणिां मतिः॥ ६।४७ ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
यिाद्यारत च लोको यं रवप्रलभ्य पिस्पिम।् ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
ममत्वं ि क्षमं तिात्स्वप्नभूत े समागमे॥ ६।४८ 71
छं दकरिवतहिं ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
ु त े पणहिागेण पादपािः। सर्िेि रवयज्यं ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
ु ह भरवष्रत॥ ६।४९ अन्येिान्यस्य रविेर्िः रकं पिि ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
तदेवं सरत संतापं मा कार्ीिः सौर्म्य गर्म्यताम।् ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
ु लं बते यरद त ु निगेर्ो गत्वारप पििाव्रि॥ ६।५० ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
ु ब्रूयाश्चािास्विाक्षेप ं ििं करपलवस्तरि। ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
त्यज्यतां तद्गतिः निगेर्िः िूयतां चास्य रिश्चयिः॥ ६।५१ ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
ु रकल। रक्षप्रमेष्रत वा कृ त्वा ििामृत्यक्षयं ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
अकृ ताथो रििालं बो रिधिं यास्यतीरत वा॥ ६।५२ ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
ु इरत तस्य वचिः ित्वु ा कं थकस्तिगोत्तमिः। ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
ु ममोच ु रिह्वया रलरलर्े पादौ वाष्मष्णं च॥ ६।५३ ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
िारलिा स्वरस्तकांकेि वक्रमर्ध्ेि पारणिा। ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
आममशह कुमािस्तं बभार्े च वयस्यवत॥् ६।५४ ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
मच ं ु कं थक मा वाष्ं दरशहतये ं सदवता। ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
मृष्तां सफलिः शीघ्रं िमस्ते यं भरवष्रत॥ ६।५५ 72
छं दकरिवतहिं ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Premà)
मरणत्सरुं चंदकर्स्तसंस्थ ं ततिः स धीिो रिरशतं गृर्ीत्वा। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ॥ ६।५६ कोशादरसं कांचिभरक्तरचत्रं रवलारदवाशीरवर्मद्बबर्ह ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
ु ु टं सके शम।् रिष्कास्य तं चोत्पलपत्त्रिीलं रचच्चेद रचत्रं मक ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु तिीक्षे रचक्षेप च ैिं सिसीव र्ंसम॥् ६।५७ रवकीयहमाणांशकमं ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màyà)
पूिारभलार्ेण च बाहुमान्यारद्दवौकसस्तं िगृहुिः प्ररवद्धम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
यथावदेि ं रदरव देवसंघा रदव् ैरवहशर्े ैमहर्यां च चक्रुिः॥ ६।५८ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
ु त्वलं कािकलत्रवत्तां िीरवप्रवासं रशिसश्च कृ त्वा। मक्त्वा ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
् दृष्ट्वांशकंु कांचिर्ंसरचत्रम वन्यं स धीिो रभचकांक्ष वासिः॥ ६।५९ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
ु वौका भावं रवरदत्वास्य रवशद्धभाविः। ु ततो मृगव्ाधवपरदि ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु कार्ायवस्त्रो रभययौ समीपं तं शाक्यिािप्रभवो भ्यवाच॥ ६।६० ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màlà)
ु ु रशवं च कार्ायमृरर्ध्विस्ते ि यज्यते रर्ंस्ररमदं धिश्च। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तत्सौर्म्य यद्यरस्त ि सरक्तित्र मह्यं प्रयच्चेदरमदं गृर्ाण॥ ६।६१ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
् व्ाधो ब्रवीत्ामद काममािादिेि रववास्य मृगाि रिर्त्य। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु तत॥् ६।६२ अथहस्त ु शक्रोपम यद्यिेि र्ंत प्रतीच्चािय श्लवमे 73
छं दकरिवतहिं ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
ु त्ससिह ु पिेण र्र्षण ततिः स वन्यं िग्रार् वासों ऽशकम । ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
् ्लवमादाय ु व्ाधस्त ु रदव्ं वपिेु व रबभ्रत तच्च रदवं िगाम॥ ६।६३ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
ततिः कुमािश्च स चावगोपस्तरिंस्तथा यारत रवरसरियाते। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ६।६४ आिण्यके वासरस च ैव भूयस्तरिन्नकाष्ाां बहुमािमाश॥ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
ु रवसृज्य कार्ायसंरवित चंदं ततिः सािमु खं ृ िः। ृ कीरतहभत्स ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
येिािमस्तेि ययौ मर्ात्मा संर्ध्ाभ्रसंवीत इवारद्रिाििः॥ ६।६५ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ततस्तथा भतहरि िाज्यरििःस्पृर्े तपोविं यारत रववणहवासरस। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ु समरत्क्षप्य ु ु भिौ ततिः स वारिभृद्भृश ं रवचक्रोश पपात च रक्षतौ॥ ६।६६ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ु कं थकम।् ु ु ह्य रवलोक्य भूयश्च रुिोद सस्विं र्यं भिाभ्याम पग ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ततो रििाशो रवलपन्महुु महुहु यहयौ शिीिेण पिंु ि चेतसा॥ ६।६७ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
् क्वरचत्प्रदर्ध्ौ रवललाप च क्वरचत क्वरचत्प्रचस्खाल पपात च क्वरचत।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
् अतो व्रिि भरक्तवशे ि दुिःरखतश्चचाि बह्वीिवशिः परथ रक्रयािः॥ ६।६८
इरत िीबद्धु चरिते मर्ाकाव्े चंदकरिवतहि ं िाम र्ष्ठिः सगहिः॥ ६॥
74
७ । टपोविप्रवेशो ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (ârdrà)
ु रुदंत ं चंदं विच्चंदतया रििास्थिः। ततो रवसृज्यािमु खं ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु े ७।१ सवाहथ हरसद्धो वपर्ारभभू य तमािमं रसद्धरमव प्रपेद॥ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màlà)
् ु ग ह िािगामी मृगारििं तन्मृगवत प्ररवष्िः। स िािसूिमृ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु रप शिीिलक्ष्म्या चक्षूरं र् सवाहिरमणां िर्ाि॥ ७।२ लक्ष्ीरवयक्तो ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Haüsã)
ु रस्थता रर् र्स्तस्थयगास्तथ ैव कौतूर्लाच्चक्रधिािः सदािािः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
हु इवाधाहवित ैिः रशिोरभिः॥ ७।३ तरमंद्रकल्पं ददृशिु ह िग्मधु याह ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
ु रवप्राश्च गत्वा बरर्रिध्मर्ेतोिः प्रा्ततािः सरमत्पष्परवत्रर्स्तािः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ७।४ ु तपिःप्रधािािः कृ तबद्धयो रप तं द्रष्म ु ीयिु ह मठािभीयिः॥ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
ु मह ु यिू ा दृष्ट्वांबदंु िीलरमवोन्नमंतम।् हृष्ाश्च के का ममु च ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ु ग ह ाश्चलाक्षा मृगचारिणश्च॥ ७।५ शष्ारण रर्त्वारभमखाश्च तस्थमृ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Buddhi)
ु तरमवांशमं ु तम।् दृष्ट्वा तरमक्ष्वाकुकुलप्रदीपं ज्वलं तमद्यं ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु वु र्ु ोमदुर्श्च गाविः॥ ७।६ कृ ते रप दोर्े िरितप्रमोदािः प्रसस्र
75
टपोविप्रवेशो ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
ु त्र। करश्चिसूिामयमष्मिः स्यात्स्यादरविोिन्यतिश्च्यतो ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु उच्चेरुरुच्च ैरिरत तत्र वाचस्तद्दशहिारिियिा मिीिाम ॥् ७।७ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
ु तीयं धामेव लोकस्य चिाचिस्य। लेखर्हभस्येव वपरिि ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
स द्योतयामास विं रर् कृ त्स्नं यदृच्चया सूय ह इवावतीणहिः॥ ७।८ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (ârdrà)
ततिः स त ैिािरमरभयहथावदभ्यरचहतश्चोपरिमंरत्रतश्च। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु प्रत्यचहयां धमहभतृ ो बभूव स्विेण भाद्रांबधिोपमे ि॥ ७।९ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Ràmà)
ु कीणां ततिः पण्यकृ ता ििेि स्वगाहरभकामेि रवमोक्षकामिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु तमािमं सो िचचाि धीिस्तपांरस रचत्रारण रििीक्षमाणिः॥ ७।१० ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Chàyà)
तपोरवकािांश्च रििीक्ष्य सौर्म्यस्तपोविे तत्र तपोधिािाम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु त ं तत्त्वं रवरिज्ञासरिदं ु बभार्े॥ ७।११ तपरस्विं कं रचदिव्रिं ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
ह द्यािमदशहि ं मे यिारदमं धमहरवरधं ि िािे। तत्पूवम ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तिाद्भवािर्हरत भारर्त ं ु मे यो रिश्चयो यं प्ररत विः प्रवृत्तिः॥ ७।१२ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (»ddhi)
ततो रििारतिः स तपोरवर्ाििः शाक्यर्हभायर्हभरवक्रमाय। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
क्रमेि ति ै कथयांचकाि तपोरवशेर् ं तपसिः फलं च॥ ७।१३ 76
टपोविप्रवेशो ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
अग्रार्म्यमन्नं सरललप्ररूढं पणाहरि तोयं फलमूलमेव। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु यथागमं वृरत्तरियं मिीिां रभन्नास्त ु ते ते तपसां रवकल्पािः॥ ७।१४ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
उंचिे िीवंरत खगा इवान्ये तृणारि के रचन्मृगवच्चिंरत। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
के रचद्भि ं ैिः सर् वतहयरं त वल्मीकभूता इव मारुतेि॥ ७।१५ ु ग ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
अश्मप्रयत्नारिहतवृत्तयो न्ये के रचत्स्वदंतापर्तान्नभक्षािः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
कृ त्वा पिाथां िपणं तथान्ये कुवांरत कायां यरद शेर्मरस्त॥ ७।१६ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
ु मंत्रपूवम ह ।् के रचज्जलर्लवन्निटाकलापा रििः पावकं िह्वरत ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
मीि ैिः समं के रचदपो रवगाह्य वसंरत कू मोरल्रखत ैिः शिीिैिः॥ ७।१७ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
एवंरवध ैिः कालरचत ैस्तपोरभिः पिैरदिवं यांत्यपिैिलोकम ृह ।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु रक्षयंरत दुिःखं रर् धमहस्य वदंरत मूलम॥् ७।१८ दुिःखेि मागषण सखं ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Ràmà)
ु वचस्तस्य तपोधिस्य। इत्येवमारद रिपदेंद्रवत्सिः ित्वा ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु शि ैरिदं चात्मगतं िगाद॥ ७।१९ अदृष्तत्त्वो रप ि संततोर् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
दुिःखात्मकं ि ैकरवधं तपश्च स्वगहप्रधािं तपसिः फलं च। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
लोकाश्च सवष परिणामवंतिः स्वल्पे िमिः खियमािमाणाम॥् ७।२० 77
टपोविप्रवेशो ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (ârdrà)
् े ौ रियमं चिंरत। रियं च बंधिू रवर्यां श्च रर्त्वा ये स्वगहर्त ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु खल गंतकामा ु ते रवप्रयक्तािः मर्त्तिं स्वं विमेव भूयिः॥ ७।२१ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
ह तपो रभधाि ैिः प्रवृरत्तमाकांक्षरत कामर्ेतोिः। काय्लवमैयश्च ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
संसािदोर्ािपिीक्षमाणो दुिःखेि सो रन्वच्चरत दुिःखमेव॥ ७।२२ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
ु प्रसूरतम।् त्रासश्च रित्यं मिणात्प्रिािां यत्नेि चेच्चरं त पििः ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु सत्यां प्रवृत्तौ रियतश्च मृत्यस्तत्रैव मग्नो यत एव भीतिः॥ ७।२३ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (»ddhi)
इर्ाथहमेके प्ररवशंरत खेदं स्वगाहथ हमन्ये िममाप्नवंु रत। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु सखाथहमाशाकृ पणो कृ ताथहिः पतत्यिथष खल िीवलोकिः॥ ७।२४ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
ु ज्य रवशेर्गामी। ि खियं गरर्ित एव यत्नो यो र्ीिमत्सृ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ह कायहम॥् ७।२५ प्राज्ञ ैिः समािेि परििमेण कायां त ु तद्यत्र पिि ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màlà)
ु शिीिस्य भवत्यधमहिः। शिीिपीडा त ु यदीर् धमहिः सखं ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु पित्र तिादधमां फलतीर् धमहिः॥ ७।२६ धमषण चाप्नोरत सखं ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màlà)
यतिः शिीिं मिसो वशेि प्रवतहत े वारप रिवतहत े वा। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु दमश्चेतस एव तिारच्चत्तादृते काष्ठसमं शिीिम॥् ७।२७ यक्तो 78
टपोविप्रवेशो ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
ु यरद पण्यरमष्ं ु ु आर्ािशद्ध्या तिान्मृगाणामरप पण्यमरस्त। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ु ये चारप बाह्यािः परुर्ािः फलेभ्यो भाग्यापिाधेि पिाङ्मखत्वात ॥् ७।२८ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màyà)
ु तिःु सखे ु रप कायो िि ु सो रभसंरधिः। दुिःखे रभसंरधस्त्वथ पण्यर्े ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु रभसंरधदुहिःखे प्रमाणं िि ु िारभसंरधिः॥ ७।२९ अथ प्रमाणं ि सखे ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (»ddhi)
ु तोिः स्पृशत्य तथ ैव ये कमहरवशरद्धर्े ं पस्तीथहरमरत प्रवृत्तािः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तत्रारप तोर्ो हृरद के वलो यं ि पावरयष्ंरत रर् पापमापिः॥ ७।३० ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
स्पृष् ं रर् यद्यद्गणवरद्भिं भस्तत्तत्पृरथव्ां यरद तीथहरमष्म।् ु ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तिाद्गणािे ु व पिैरम तीथहमापस्त ु रििःसंशयमाप एव॥ ७।३१ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Upendravajrà)
ु क्त ु ं िगाद चास्तं च ययौ रववस्वाि।् इरत ि तत्तद्बहुयरक्तय ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ह ततो र्रवधूमरववणह वक्ष ृ ं तपिःप्रशांत ं स विं रववेश॥ ७।३२ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
अभ्यद्धु ृतप्रज्वरलतारग्नर्ोत्रं कृ तारभर्ेकरर्हििावकीणहम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
िाप्यस्विाकू रितदेवकोष्ठं धमहस्य कमाांतरमव प्रवृत्तम॥् ७।३३ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
ु कारश्चरन्नशास्तत्र रिशाकिाभिः पिीक्षमाणश्च तपांस्यवास। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
सवां परिक्षेप्य तपश्च मत्वा तिात्तपिःक्षेत्रतलाज्जगाम॥ ७।३४ 79
टपोविप्रवेशो ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
अन्वव्रिन्नािरमणस्ततस्तं तद्रूपमार्ात्म्यगत ैमहिोरभिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
देशादिायैिरभभूयमािान्मर्ार्हयो धमहरमवापयांतम॥् ७।३५ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Chàyà)
ततो िटावल्कलचीिखेलांस्तपोधिांश्च ैव स तान्ददशह। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु े ७।३६ तपांरस च ैर्ामिबु र्ध्मािस्तस्थौ रशवे िीमरत मागहवक्ष ृ ॥ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Premà)
ु ु अथोपसृत्यािमवारसिस्तं मिष्वयां परिवायह तस्थिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु वृद्धश्च तेर्ां बहुमािपूवां कलेि साम्ना रगिरमत्यवाच॥ ७।३७ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
त्वय्यागते पूण ह इवािमो भूत्सपं द्यते शून्य इव प्रयाते। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ७।३८ तिारदमं िार्हरस तात र्ात ं ु रििीरवर्ोदषर्रमवेष्मायिः॥ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
् शैलिः। ु ु पण्यिः ु समीपे रर्मवाि रर् ब्रह्मरर्हिािरर्हसिरर्हि ष्िः ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तपांरस तान्येव तपोधिािां यत्संरिकर्ाहद्बहुलीभवंरत॥ ७।३९ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
ु तीथाहरि पण्यान्यरभतस्तथ ैव सोपािभूतारि िभस्तलस्य। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु िष्ारि धमाहत्मरभिात्मवरद्भदषवरर्हरभश्च ैव मर्ारर्हरभश्च॥ ७।४० ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (»ddhi)
ु व रदक्सेरवत ं ु धमहरवशेर्र्ेतोिः। इतश्च भूयिः क्षममत्तिै ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ि पदं भवेदक े मरप प्रयातमु ॥् ७।४१ ि रर् क्षमं दरक्षणतो बधे 80
टपोविप्रवेशो ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
ु तपोविे रिन्नथ रिरष्क्रयो वा संकीणहधमाह परततो शरचवाह । ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
दृष्स्त्वया येि ि ते रववत्सा तद्ब्ररू र् यावद्रुरचतो स्त ु वासिः॥ ७।४२ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (»ddhi)
इमे रर् वांचरं त तपिःसर्ायं तपोरिधािप्ररतमं भवंतम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु वासस्त्वया र्ींद्रसमेि साधां वृर्स्पतेिभ्यदयावर्िः स्यात॥् ७।४३ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màyà)
ु स तपरस्वमर्ध्े तपरस्वमख्े ु ि मिीरर्मख्िः। ु इत्येवमक्ते ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
भवप्रणाशाय कृ तप्ररतज्ञिः स्वं भावमंतगहतमाचचक्षे॥ ७।४४ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
ु ऋज्वात्मिां धमहभतृ ां मिीिारमष्ारतरथत्वात्स्वििोपमािम ।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
एवंरवध ैमाां प्ररत भाविात ैिः प्रीरतिः पिात्मा िरितश्च मागहिः॥ ७।४५ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màyà)
रनिगग्धारभिारभहृहदयंगमारभिः समासतिः निगात इवारि वारभिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
िरतश्च मे धमहिवग्रर्स्य रवस्पंरदता संप्ररत भूय एव॥ ७।४६ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bhadrà)
् एवं प्रवृत्ताि भवतिः शिण्याितीव संदरशहतपक्षपाताि।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ूं ितस्तथ ैव॥ ७।४७ यास्यारम रर्त्वेरत ममारप दुिःखं यथ ैव बंधस्त्य ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
ु ु स्वगाहय यष्माकमयं त ु धमो ममारभलार्स्त्वपिभहवाय। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
् येि ि मे रववत्सा रभन्निः प्रवृत्त्या रर् रिवृरत्तधमहिः॥ ७।४८ अरिि विे 81
टपोविप्रवेशो ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
तन्नािरतमष ि पिापचािो विारदतो येि परिव्रिारम। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु रूपे ु सवष भवंतो रर् मर्ारर्हकल्पािः॥ ७।४९ धमष रस्थतािः पूवयह गाि ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (ârdrà)
ु ततो वचिः सूितृ मथहवच्च सिक्ष्णमोिरस्व च गरवहत ं च। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ं बहुमािमीयिः॥ ु ७।५० ित्वु ा कुमािस्य तपरस्विस्ते रवशेर्यक्त ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
करश्चरििस्तत्र त ु भिशायी प्रांशिःु रशखी दािवचीिवासािः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ु आरपंगलाक्षस्तिदीघहघोणिः कं ु डोदर्स्तो रगिरमत्यवाच॥ ७।५१ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
ु िन्मरि दृष्दोर्िः। ु धीमन्नदाििः खल रिश्चयस्ते यस्त्वं यवा ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
स्वगाहपवगौ रर् रवचायह सर्म्यग्यस्यापवगष मरतिरस्त सो रस्त॥ ७।५२ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
यज्ञ ैस्तपोरभरि हयमैश्च त ैस्त ैिः स्वगां रययासंरत रर् िागवंतिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु मोक्षं पिीप्संरत त ु सत्त्ववंतिः॥ ७।५३ ु व यद्ध्वा िागेण साधां रिपणे ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
् ु रवंर्ध्कोष्ठम।् तद्बरु द्धिेर्ा यरद रिरश्चता ते तूणां भवाि गच्चत ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ु ७।५४ असौ मरिस्तत्र वसत्यिाडो यो ि ैरष्ठके िेयरस लब्धचक्षिः॥ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
तिाद्भवाञ्च्रोष्रत तत्त्वमागां सत्यां रुचौ संप्ररतपत्स्यते च। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ॥् ७।५५ यथा त ु पश्यारम मरतस्तवैर्ा तस्यारप यास्यत्यवधूय बरद्धम 82
टपोविप्रवेशो ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
ु ु पष्ावघोणं रवपलायताक्षं ताम्राधिोष्ठं रसततीक्ष्णदंष्ट्रम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु इदं रर् वक्त्रं तििक्तरिह्वं ज्ञेयाणहवं पास्यरत कृ त्स्नमेव॥ ७।५६ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
गंभीिता या भवतस्त्वगाधा या दी्ततता यारि च लक्षणारि। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु प्यवा्ततम॥् ७।५७ आचायहकं प्राप्स्यरस तत्पृरथव्ां यन्नरर्हरभिः पूवयह गे ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Aparavaktra
पिमरमरत ततो िृपात्मिस्तमृरर्ििं प्ररतिंद्य रियहयौ। ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ु ु रवरधवदिरवधाय ते रप तं प्ररवरवशिािरमणस्तपोविम ॥् ७।५८
इरत िीबद्धु चरिते मर्ाकाव्े तपोविप्रवेशो िाम स्ततमिः सगहिः॥ ७॥
83
ु ८ । आंतिःपिरवलापो ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ततस्तिंु गावचििः स दुमहिास्तथा विं भतहरि रिमहम े गते। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
चकाि यत्नं परथ शोकरवग्रर्े तथारप च ैवाि ु ि तस्य रचरक्षपे॥ ८।१ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
यमेकिात्रेण त ु भतिहु ाज्ञया िगाम मागां सर् तेि वारििा। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
इयाय भतरहु वहिर्ं रवरचंतयंस्तमेव पंथािमर्ोरभिष्रभिः॥ ८।२ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
र्यश्च सौिरस्व चचाि कं थकस्तताम भावेि बभूव रिमहदिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
अलं कृतश्चारप तथ ैव भूर्ण ैिभूद्गतिीरिव तेि वरिहतिः॥ ८।३ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ु ु हुहु िः। रिवृत्य च ैवारभमखस्तपोविं भृश ं रिर्ेर् े करुणं महुम ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ु िारभििंद िाददे॥ ८।४ ु क्षधारन्वतो प्यध्वरि शष्मंब ु वा यथा पिा ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ततो रवर्ीिं करपलाह्वयं पिंु मर्ात्मिा तेि िगरद्धतात्मिा। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ु वाकिेणवे रविाकृ तं िभिः॥ ८।५ क्रमेण तौ शून्यरमवोपिग्मतरदि ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ु सपड ं ु िीकै िरप शोरभतं िलैिलं कृतं पष्धिै ि हग ैिरप।
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
तदेव तस्योपविं विोपमं गतप्रर्र्ैि ह ििाि िागिैिः॥ ८।६
84
ु आंतिःपिरवलापो ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ु ततो भ्रमरद्भरदिरश दीिमािस ैििज्ज्वलै वाहष्र्तेक्षण ैि हिैिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ु ौ पिंु शि ैिििःनिगातरमवारभिग्मतिः॥ ु ८।७ रिवायहमाणारवव तावभ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
रिशर्म्य च स्रस्तशिीिगारमिौ रविागतौ शाक्यकुलर्हभेण तौ। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ु ु िथे दाशिथेरिवागते॥ ८।८ ममोच वाष्ं परथ िागिो िििः पिा ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
अथ ब्रवु त ं िः समपेु तमन्यवो ििािः परथ च्चंदकमागतािविः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ु ८।९ ु कुलिाष्ट्रवधहिो हृतस्त्वयासारवरत पृष्ठतो न्वयिः॥ क्व िािपत्रिः ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
् ततिः स ताि भरक्तमतो ब्रवीज्जिान्निें द्रपत्रंु ि परित्यिार्म्यर्म।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
रुदन्नर्ं तेि त ु रििहिे विे गृर्स्थवेशश्च रवसरिहतारवरत॥ ८।१० ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ु ु इदं वचस्तस्य रिशर्म्य ते ििािः सदुष्किं खरिरत रिश्चयं ययिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
पतरििह्रुिः सरललं ि िेत्रिं मिो रिरिंदुश्च फलाथहमात्मििः॥ ८।११ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ु ैव रवशाम तििं गतिः स यत्र रिपिािरवक्रमिः। अथोचिद्य ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
रििीरवर्ा िारस्त रर् तेि िो रविा यथेंरद्रयाणां रवगमे शिीरिणाम॥् ८।१२ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ु ।् इदं पिंु तेि रववरिहत ं विं विं च तत्तेि समरन्वतं पिम ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ि शोभते तेि रर् िो रविा पिंु मरुत्वता वृत्रवधे यथा रदवम॥् ८।१३ 85
ु आंतिःपिरवलापो ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ु कुमािो रवरिवृत्त इत्यथौ गवाक्षमालािः प्ररतपेरदिें ऽगिािः। पििः ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ु ु ु शिः॥ ु ८।१४ रवरवक्तपृष्ठं च रिशर्म्य वारििं पिगहवाक्षारण रपधाय चक्र ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ु प्ररवष्दीक्षस्त ु सतोपलब्धये व्रतेि शोके ि च रखन्नमािसिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ििाप देवायतिे ििारधपश्चकाि तास्ताश्च यथाियािः रक्रयािः॥ ८।१५ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ह ोचिस्तिंु गमादाय तिंु गमािसिः। ८।१६ ततिः स वाष्प्ररतपूणल ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ु व भतहरि॥ रववेश शोकारभर्तो िृपालयं क्षयं रविीते रिपणे ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ु रवगार्मािश्च ििें द्रमंरदिं रवलोकयन्निवु र्ेि चक्षर्ा।
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
स्विेण पष्ेु ि रुिाव कं थको ििाय दुिःखं प्ररतवेदयरन्नव॥ ८।१७ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ु ततिः खगाश्च क्षयमर्ध्गोचिािः समीपबद्धास्तिगाश्च सत्ृ तािः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
र्यस्य तस्य प्ररतसस्वििःु स्विं ििें द्रसूिोरुपयािशंरकतािः॥ ८।१८ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ु रिकर्हगािः। ििाश्च र्र्ाहरतशयेि वंरचता ििारधपांतिःपिसं ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
यथा र्यिः कं थक एर् र्ेर्ते ध्रवु ं कुमािो रवशतीरत मेरििे॥ ८।१९ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
अरतप्रर्र्ाहदथ शोकमूरचहतािः कुमािसंदशहिलोललोचिािः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ु ु गृर्ारिरिश्चक्रमिाशया रस्त्रयिः शित्पयोदारदव रवद्यतश्चलािः॥ ८।२० 86
ु आंतिःपिरवलापो ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ु बिा रििंिि ैवाहष्र्तेक्षण ैमख हु ैिः। रवलं बवेश्यो मरलिांशकां ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ु ि ह या रविाकृ ता रदवीव तािा िििीक्षयारुणािः॥ ८।२१ रस्त्रयो ि िेिमृ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
हु ैिः। अिक्तताम्र ैश्चिण ैििूपिैु िकं ु डलैिािहवकरणहकैमख
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
स्वभावपीि ैिहघि ैिमेखलैिर्ाियोक्त्रैमरहु र्त ैरिव स्ति ैिः॥ ८।२२ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
रििीरक्षता वाष्पिीतलोचिं रििाियं चंदकमवमेव च। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
रववणहवक्त्रा रुरुदुवहिांगिा विांतिे गाव इवर्हभोरितािः॥ ८।२३ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ततिः सवाष्ा मरर्र्ी मर्ीपतेिः प्रिष्वत्सा मरर्र्ीव वत्सला। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
प्रगृह्य बाहू रिपपात गौतमी रवलोलपणाह कदलीव कांचिी॥ ८।२४ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
र्तरत्वर्ो न्यािः रशरथलात्मबार्विः रस्त्रयो रवर्ादेि रवचेतिा इव। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ु ु शिाह ु ि ु िहुि ह शवसिु ह चेतिा उरल्रखता इव रस्थतािः॥ ८।२५ ि चक्र ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
हु ैिः रस्त्रयिः। अधीिमन्यािः परतशोकमूरचहता रवलोचिप्रस्रवण ैमख ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
् ् रसरर्ंरचिे प्रोरर्तचंदिाि स्तिाि धिाधििः प्रस्रवण ैरिवोपलाि॥् ८।२६ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ु ैश्च तासां ियिांबतारडत ु मख ैिः ििाि तद्रािरिवेशिं तदा। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ु ु रष्तारडत ैिः स्रवज्जलैस्तामिस ैयहथा सििः॥ ८।२७ िवांबकालें ऽबदवृ 87
ु आंतिःपिरवलापो ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ु हिंतिैिभूर्ण ैगढू ह रशिैविह ांगिािः। सवृु त्तपीिांगरलरभरि
ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
उिांरस िििःु कमलोपमैिः किैिः स्वपल्वैवाहतचला लता इव॥ ८।२८ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ु थारप िायहिः सरर्तोन्नत ैिः स्ति ैिः। किप्रर्ािप्रचलैश्च ता बभयह ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
विारिलाघूरणहतपद्मकं रपत ैिः िथांगिाम्नां रमथिु ैरिवापगािः॥ ८।२९ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
् यथा च वक्षांरस किैिपीडयंस्तथ ैव वक्षोरभिपीडयि किाि ।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
अकाियंस्तत्र पिस्पिं व्थािः किाग्रवक्षांस्यबला दयालसािः॥ ८।३० ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ततस्त ु िोर्प्ररविक्तलोचिा रवर्ादसंबध ं कर्ायगद्गदम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
उवाच रििःवासचलत्पयोधिा रवगाधशोकािधु िा यशोधिा॥ ८।३१ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ु रिरश प्रस्ततामवशां रवर्ाय मां गतिः क्व स च्चंदक मन्मिोिथिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
उपागते च त्वरय कं थके च मे समं गतेर् ु रत्रर् ु कं पते मििः॥ ८।३२ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
अिायहमरनिगद्घमरमत्रकमह मे िृशस ं कृ त्वा रकरमर्ाद्य िोरदरर्। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ु रियच्च वाष्ं भव तष्मािसो ि संवदत्यि ु च तच्च कमह ते॥ ८।३३ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ु त्वया सर्ायेि यथाथहकारिणा। रप्रयेण वश्येि रर्तेि साधिा ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ु ह्यपिरि ु हवृत्तये िमस्व रदष्ट्या सफलिः िमस्तव॥ ८।३४ गतो यहपत्रो 88
ु आंतिःपिरवलापो ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ु विं मिष्स्य रवचक्षणो रिपिु ह रमत्रमप्राज्ञमयोगपेशलम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ु वु ण ु े ह्यरवपरश्चता त्वया कृ तिः कुलस्यास्य मर्ािपप्लविः॥ सहृद्ब्र ८।३५ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ु र्णािः प्रसक्तवाष्ारवलिक्तलोचिािः। इमा रर् शोच्या व्वमक्तभू ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
रस्थते रप पत्यौ रर्मवन्मर्ीसमे प्रिष्शोभा रवधवा इव रस्त्रयिः॥ ८।३६ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
इमाश्च रवरक्ष्ततरवटं कबार्विः प्रसक्तपािावतदीघहरिस्विािः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ह रुदंतीव रवमािपंक्तयिः॥ ८।३७ रविाकृ तास्तेि सर्ैव िोधि ैभृशं ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
अिथहकामो स्य ििस्य सवहथा तिंु गमो रप ध्रवु मेर् कं थकिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
िर्ाि सवहस्वरमतस्तथा रर् मे ििे प्रस्ततेु रिरश ित्नचौिवत॥् ८।३८ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ु ु कशािः। यदा समथहिः खल सोढम रकं पििः ु ागतारिर्प्रर्ािािरप ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
् त्वयं रियं गृर्ीत्वा हृदयं च मे समम॥् ८।३९ गतिः कशापातभयात कथं ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
अिायहकमाह भृशमद्य र्ेर्ते ििें द्ररधष्ण्यं प्ररतपूियरन्नव। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ु यदा त ु रिवाहर्यरत ि मे रप्रयं तदा रर् मूकस्तिगाधमो भवत॥् ८।४० ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
यरद ह्यर्ेरर्ष्त बोधयञ्जिं खिैु िः रक्षतौ वाप्यकरिष्त ध्वरिम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ु र्िस्विं वाििरयष्दुत्तमं ि चाभरवष्न्मम दुिःखमीदृशम॥् ८।४१ 89
ु आंतिःपिरवलापो ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
इतीर् देव्ािः परिदेरवताियं रिशर्म्य वाष्ग्ररथताक्षिं वचिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ु सािक ु लिः कृ तांिरलिः शि ैरिदं चंदक उत्तिं िगौ॥ ८।४२ अधोमखिः ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
रवगरर्ित ं ु िार्हरस देरव कं थकं ि चारप िोर्ं मरय कतमहु र्हरस। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
अिागसौ स्विः समवेरर् सवहशो गतो िृदवे िः स रर् देरव देववत॥् ८।४३ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
अर्ं रर् िािन्नरप िािशासिं बलात्ृ तिः कै िरप दैवत ैरिव। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
उपाियं तूणरह ममं तिंु गमं तथान्वगच्चं रवगतिमो ध्वरि॥ ८।४४ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ु ैरवहधतृ ैरिवांतिा। व्रिन्नयं वारिविो रप िास्पृशन्मर्ीं खिाग्र ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ु तथ ैव दैवारदव संयताििो र्िस्विं िाकृ त िाप्यर्ेर्त॥ ८।४५ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
यदा वरर्गहच्चरत पारथहवात्मिस्तदाभविािमपावृत ं स्वयम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
तमश्च ि ैशं िरवणेव पारटतं ततो रप दैवो रवरधिेर् गृह्यताम॥् ८।४६ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
यदाप्रमत्तो रप ििें द्रशासिाद्गर्ेृ पिेु च ैव सर्स्रशो िििः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ु तदा स िाबर्ध्त रिद्रया हृतस्ततो रप दैवो रवरधिेर् गृह्यताम॥् ८।४७ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
यतश्च वासो विवाससंमतं रवसृष्मि ै समये रदवौकसा। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ु ु टं च तद्धृत ं ततो रप दैवो रवरधिेर् गृह्यताम॥् ८।४८ रदरव प्ररवद्धं मक 90
ु आंतिःपिरवलापो ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ु रस। तदेवमावां ििदेरव दोर्तो ि तत्प्रयातं प्ररतगंतमर्ह ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ु ि कामकािो मम िास्य वारिििः कृ ताियात्रिः स रर् दैवत ैगहतिः॥ ८।४९ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
इरत प्रयाणं बहुध ैवमद्भतु ं रिशर्म्य तास्तस्य मर्ात्मििः रस्त्रयिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ु िोज्विं प्रव्रििात्त ु लेरभिे॥ ८।५० प्रिष्शोका इव रवियं ययमह ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
रवर्ादपारिप्लवलोचिा ततिः प्रिष्पोता कुििीव दुिःरखता। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ु िगाद च॥ ८।५१ रवर्ाय ध ैयां रवरुिाव गौतमी तताम च ैवािमु खी ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ु पृथक्पृथग्मूलरुर्ािः समद्गतािः। ु मर्ोरमहमत ं ो मृदवो रसतािः शभािः ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ु तस्य मूध हिा ििें द्रमौलीपरिवेष्िक्षमािः॥ ८।५२ प्रचेरितास्ते भरव ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ु ह िािरवक्रमो मर्ार्हभाक्षिः किकोज्ज्वलद्यरतिः। प्रलं बबाहुमृग ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
रवशालवक्षा घिदुंदुरभस्विस्तथारवधो प्यािमवासमर्हरत॥ ८।५३ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ु प्ररत। अभारगिी िूिरमयं वसध ं ु िा तमायहकमाहणमित्तमं ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
् तादृशो िृपिः प्रिाभाग्यगण ु ु ैिः प्रसूयते॥ ८।५४ गतस्ततो सौ गणवाि रर् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ु मृदू रिगूढगल्फौ ु ु ु सिातिालावततां गली रवर्पष्कोमलौ। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
विांतभूरमं करठिां कथं ि ु तौ सचक्रमर्ध्ौ चिणौ गरमष्तिः॥ ८।५५ 91
ु आंतिःपिरवलापो ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ु दिारचहतम।् रवमािपृष्ठ े शयिासिोरचतं मर्ार्हवस्त्रागरुचं ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
कथं ि ु शीतोष्णिलागमेर् ु तच्चिीिमोिरस्व विे भरवष्रत॥ ८।५६ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
कुलेि सत्त्वेि बलेि वचहसा ितु िे लक्ष्म्या वयसा च गरवहतिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ु वाभ्यरदतो ु प्रदातमे ि यारचत ं ु कथं स रभक्षां पितश्चरिष्रत॥ ८।५७ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ु शरयत्वा शयिे रर्िण्मये प्रबोर्ध्मािो रिरश तूयरह िस्वि ैिः। शचौ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
कथं वत स्वप्स्यरत सो द्य मे व्रती पटौकदेशांतरिते मर्ीतले॥ ८।५८ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ु ैिः परिष्वज्य पिस्पिं रस्त्रयिः। इमं रवलापं करुणं रिशर्म्य ता भि ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ु धरू ि पष्े ु भ्य इवेरिता लतािः॥ ८।५९ रवलोचिेभ्यिः सरललारि तत्यिमह ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ततो धिायामपतद्यशोधिा रवचक्रवाके व िथांगसाह्वया। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ु हुहु गहद्गदरुद्धया रगिा॥ ८।६० शि ैश्च तत्तरिललाप रव्लववा महुम ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
स मामिाथां सर्धमहचारिणीमपास्य धमां यरद कतरहु मच्चरत। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
कुतो स्य धमहिः सर्धमहचारिणीं रविा तपो यिः परिभोक्तुरमच्चरत॥ ८।६१ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
् ् ु प्रभृतीि रपतामर्ाि शृणोरत िूि ं स ि पूवपह ारथहवाि मर्ास दशह ।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ु विारि पत्नीसरर्तािपेु यर्स्तथा स धमां मदृते रचकीर्हरत॥ ८।६२ 92
ु आंतिःपिरवलापो ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ु ौ। मखेर् ु वा वेदरवधािसंस्कृतौ ि दंपती पश्यरत दीरक्षतावभ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ु पितो रप तत्फलं ततो स्य िातो मरय धमहमत्सििः॥ ८।६३ समं बभु क्षू ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
् धमहवल्भो मििः रप्रये प्याकलर्ं महुरमह ु थिः। ध्रवु ं स िािि मम ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ु रवभीमाहमपर्ाय िोसणां मर्ें द्रलोके प्सिसो रिघृक्षरत॥ ८।६४ सखं ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
हु ं रबभ्ररत तत्र योरर्तिः। इयं त ु रचंता मम कीदृशं ि ु ता वपगु ण ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
विे यदथां स तपांरस तप्यते रियं च रर्त्वा मम भरक्तमेव च॥ ८।६५ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ु ि खरियं स्वगहसखाय मे स्पृर्ा ि तज्जिस्यात्मवतो रप दुलहभम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
स त ु रप्रयो मारमर् वा पित्र वा कथं ि िह्यारदरत मे मिोिथिः॥ ८।६६ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ु ु ।् अभारगिी यद्यर्मायतेक्षणं शरचरितं भतरुहु दीरक्षत ं ु मखम ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ु ८।६७ ि मंदभाग्यो र्हरत िाहुलो प्ययं कदारचदंके परिवरतहत ं ु रपतिः॥ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ु ु मािवचहसिः सदारुणं ु अर्ो िृशस ं ं सक तस्य मिरस्विो मििः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
कलप्रलापं रिर्तो रप र्र्हणं रशश ं ु सतंु यस्त्यितीदृशं स्वतिः॥ ८।६८ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ु ममारप कामं हृदयं सदारुणं रशलामयं वाप्ययसारप वा कृ तम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ु े ८।६९ अिाथवच्च्रीिरर्ते सखोरचते विं गते भतहरि यन्न दीयहत॥ 93
ु आंतिःपिरवलापो ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
इतीर् देवी परतशोकमूरचहता रुिोद दर्ध्ौ रवललाप चासकृ त।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ु धृरतं ि सिाि चकाि िो रर्ह्रयम॥् ८।७० स्वभावधीिारप रर् सा सती शचा ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ततस्तथा शोकरवलापरव्लववां यशोधिां प्रेक्ष्य वसध ं ु िागताम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ु ु शिः॥ ु ८।७१ हु ैिः सवाष् ैवहरिता रवचक्र मर्ािरवंदरै िव वृरष्तारडत ैमख ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
समा्ततिाप्यिः कृ तर्ोममंगलो िृपस्त ु देवायतिारिरियहयौ। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ििस्य तेिात्तहिवेण चार्तश्चचाल वज्रध्वरििेव वािणिः॥ ८।७२ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ु ौ सतस्य ु ु च रिश्चयं रस्थिम।् रिशार्म्य च च्चंदककं थकावभ संित्य ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
पपात शोकारभर्तो मर्ीपरतिः शचीपतेवत्त ृ ह इवोत्सवे ध्वििः॥ ८।७३ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ु सतशोकमोरर्तो ु ु ततो महूतां ििेि तल्यारभििेि धारितिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
रििीक्ष्य दृष्ट्या िलपूणयह ा र्यं मर्ीतलस्थो रवललाप पारथहविः॥ ८।७४ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
बहूरि कृ त्वा समिे रप्रयारण मे मर्त्त्वया कं थक रवरप्रयं कृ तम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
् रितिः॥ ८।७५ ु गणरप्रयो येि विे स मे रप्रयिः रप्रयो रप सन्नरप्रयवत प्रचे ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ु िमािय। तदद्य मां वा िय तत्र यत्र स व्रि द्रुत ं वा पििे ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ऋते रर् तिान्मम िारस्त िीरवतं रवगाढिोगस्य सदौर्धारदव॥ ८।७६ 94
ु आंतिःपिरवलापो ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ु रिष्ठीरवरि मृत्यिा ु हृते सदुष्किं ु सवणह यन्न ममाि सृि ं यिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ु ु िात्मािमिात्मवारिव॥ ु अर्ं पिधहमह ितौ सतेु गते ममु क्ष ८।७७ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
रवभोदहशक्षत्रकृ तिः प्रिापतेिः पिापिज्ञस्य रववस्वदात्मििः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ु रद्ध मिो मिोिरप॥ ८।७८ रप्रयेण पत्रेु ण सता रविाकृ तं कथं ि मह्ये ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
अिस्य िाज्ञस्तियाय धीमते ििारधपायेंद्रसखाय मे स्पृर्ा। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
गते विं यस्तिये रदवं गतो ि मोघवाष्िः कृ पणं रििीव र्॥ ८।७९ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
प्रचक्ष्व मे भद्र तदािमारििं हृतस्त्वया यत्र स मे िलांिरलिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
इमे पिीप्संरत रर् ते रपपासवो ममासविः प्रेतगरतं रययासविः॥ ८।८० ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Puùpitàgrà
इरत तियरवयोगिातदुिःखं रक्षरतसदृशं सर्िं रवर्ाय ध ैयहम।् ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
दशिथ इव िामशोकवश्यो बहु रवललाप िृपो रवसंज्ञकल्पिः॥ ८।८१ ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Puùpitàgrà
ु ु ितु रवियगणारन्वतस्ततस्तं मरतसरचविः प्रवयािः पिोरर्तश्च। ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ु थावन्न च परित्ततमखौ ु ि चाप्यशोकौ॥ ८।८२ अवधृतरमदमूचतयह ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Puùpitàgrà
त्यि ििवि शोकमेरर् ध ैयां कुधृरतरिवार्हरस धीि िाि ु मोक्तुम।् ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ु ८।८३ ु बर्वो रर् िृपा विान्यतीयिः॥ स्रिरमव मृरदतामपास्य लक्ष्ीं भरव 95
ु आंतिःपिरवलापो ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Puùpitàgrà
ु अरप च रियत एर् तस्य भाविः िि वचिं तदृर्ेिः पिारसतस्य। ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ु ि शक्यिः॥ ८।८४ ि रर् स रदरव ि चक्रवरतहिाज्ये क्षणमरप वासरयत ं ु सखे ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Puùpitàgrà
ु यरद त ु िृवि कायह एव यत्नस्त्वरितमदार्ि यावदत्र याविः। ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ु ु तावत्तव तियस्य रवधेश्च तस्य तस्य॥ ८।८५ बहुरवधरमर् यद्धमस्त ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ Puùpitàgrà
ु ििपरतिथ तौ शशास तिाद्द्रतरमत एव यवामरभप्रयातम ।् ु ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
ु ि रर् मम हृदयं प्रयारत शांरतं विशकुि ेरिव पत्रलालसस्य॥ ८।८६ ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÛ Puùpitàgrà
ु ु पिमरमरत ििें द्रशासिात्तौ ययतिमात्यप िोरर्तौ विं तत।् ÛÛÛÛÛÛÐÜÛÜÛÜÜÐÐÛÛÛÛÜÛÛÐÜÛÜÛÜÜ
कृ तरमरत सवधूिििः सदािो िृपरतिरप प्रचकाि शेर्कायहम॥् ८।८७
ु इरत िीबद्धु चरिते मर्ाकाव्ें ऽतिःपिरवलापो िामाष्मिः सगहिः॥ ८॥
96
९ । कृ मािान्वेर्णो ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
ु े । ततस्तदा मंरत्रपिोरर्तौ तौ वाष्प्रतोदारभर्तौ िृपण ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
रवद्धौ सदवारवव सवहयत्नात्सौर्ादहशीघ्रं ययतवहु ि ं तत॥् ९।१ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Premà)
् ु े काले सदृशाियात्रौ। तमािमम िातपरििमौ तावपु त्य ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ज्य रविीतचेष्ावपु ये तभाह ु गवह रधष्ण्यमेव॥ ९।२ िािरद्धहमत्सृ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
ु तौ न्यायतस्तं प्ररतपूज्य रवप्रं तेिारचहतौ तावरप चािरूपम ।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु कृ तासिौ भागहवमासिस्थं रचत्त्वा कथामूचतिात्मकृ त्यम॥् ९।३ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Ràmà)
ु ु शद्धौिसिः शद्धरवशालकीतष रिक्ष्वाकुवश ं प्रभवस्य िाज्ञिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
इमं ििं वेत्त ु भवािधीिं ितु ग्रर्े मंत्रपरिग्रर्े च॥ ९।४ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
ु ििामृत्यभयं ु रततीर्िः। हु तस्येंद्रकल्पस्य ियंतकल्पिः पत्रो ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ९।५ इर्ाभ्यपेु तिः रकल तस्य र्ेतोिावामपेु तौ भगवािवैत॥ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
ु तौ सो ब्रवीदरस्त स दीघहबाहुिः प्रा्ततिः कुमािो ि त ु िावबद्धिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ममु क्ष ु िः॥ ु ९।६ धमो यमावतहक इत्यवेत्य यातस्त्विाडारभमखो
97
कृ मािान्वेर्णो ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
तिात्ततस्तावपु लभ्य तत्त्वं तं रवप्रमामंत्त्य तदैव सद्यिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु प्रसस्रतस्ते ु ि यतिः स यातिः॥ ९।७ रखन्नावरखन्नारवव िािपत्रिः ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màyà)
ु ज्वलं तम।् यांतौ ततस्तौ सृिया रवर्ीिमपश्यतां तं वपर्ा ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
िृपोपरवष्ं परथ वृक्षमूले सूयां घिाभोगरमव प्ररवष्म॥् ९।८ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màyà)
ु यािं रवर्ायोपययौ ततस्तं पिोरर्तो मंत्रधिेण साधहम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
यथा विस्थं सर्वामदेवो िामं रददृक्षमु रहु ििौवहशये िः॥ ९।९ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bhadrà)
ु तस्तं रदवीव शक्रां ु रगिसौ मर्ें द्रम।् तावचहयामासतिर्ह ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु रगिसौ मर्ें द्रिः॥ ९।१० प्रत्यचहयामास स चार्हतस्तौ रदवीव शक्रां ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Upendravajrà)
ु कृ ताभ्यिज्ञावरभतस्ततस्तौ रिर्ीदतिःु शाक्यकुलध्विस्य। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ु स ू योगगतारववेंदोिः॥ ९।११ रविेितस्तस्य च संरिकर्ष पिवह ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Buddhi)
ु तं वृक्षमूलस्थमरभज्वलं त ं पिोरर्तो िािसतंु बभार्े। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
यथोपरवष्ं रदरव पारििाते वृर्स्परतिः शक्रसतंु ियंतम॥् ९।१२ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
ु म।् त्वच्चोकशल्ये हृदयावगाढे मोर्ं गतो भूरमतले महूतह ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु यत्त्वामवोचत्तरददं रिबोध॥ ९।१३ कुमाि िािा ियिांबवर्ो 98
कृ मािान्वेर्णो ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màyà)
िािारम धमां प्ररत रिश्चयं ते पिैरम ते च्यारविमेतमथहम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
अर्ं त्वकाले विसंियात्ते शोकारग्निारग्नप्ररतमेि दह्ये॥ ९।१४ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (»ddhi)
ु ताम।् तदेरर् धमहरप्रय मरत्प्रयाथां धमाहथ हमेव त्यि बरद्धमे ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
अयं रर् मा शोकियिः प्रवृद्धो िदीियिः कू लरमवारभर्ंरत॥ ९।१५ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bhadrà)
ु ु या रर् वृरत्तिः समीिणाकाहरग्नमर्ाशिीिाम।् मेघांबकक्षारद्रर् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तां वृरत्तमिास ु किोरत शोको रवकर्हणोच्चोर्णदार्भेदिःै ॥ ९।१६ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
ु तद्भंक्ष्व काले विं यास्यरस शास्त्रदृष्े। ु ताविसधारधपत्यं ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
अरिष्बंधौ कुरु माप्यपेु क्षां सवषर् ु भूतर्े ु दया रर् धमहिः॥ ९।१७ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Premà)
ि च ैर् धमो वि एव रसद्धिः पिेु रप रसरद्धरि हयता यतीिाम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु बरद्धश्च यत्नश्च रिरमत्तमत्र विं च रलं ग ं च रर् भीरुरचह्नम॥् ९।१८ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
ु ैि हिें द्रिःै । मौलीधिैिंसरवर्क्तर्ािैिः के यूिरवष्ब्धभि
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
लक्ष्म्यंकमर्ध्े परिवतहमाि ैिः प्रा्ततो गृर्स्थ ैिरप मोक्षधमहिः॥ ९।१९ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Haüsã)
ु यौ बरलवज्रबाहू वैभ्रािमार्ाढमथांरतदेवम।् ध्रवु ाििौ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
रवदेर्िािं ििकं तथ ैव पाकद्रुम ं सेिरितश्च िाज्ञिः॥ ९।२० 99
कृ मािान्वेर्णो ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
् र्स्थाि िृ ् पतीिवेरर् ि ैिःिेयसे धमहरवधौ रविीताि।् एताि गृ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु उभे रप तिाद्यगपद्भिस्व रचत्तारधपत्यं च िृपरियं च॥ ९।२१ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màyà)
ु गाढं कृ तारभर्ेकं सरललाद्रहमवे । ु ह्य इच्चारम रर् त्वामपग ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु धृतातपत्रं समदीक्षमाणस्ते ि ैव र्र्षण विं प्रवेष्म ु ॥् ९।२२ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
इत्यब्रवीद्भूरमपरतभहवंत ं वाक्येि वाष्ग्ररथताक्षिेण। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु े तत्स्नेर्मिप्रयात ित्वु ा भवािर्हरत तरत्प्रयाथां निगेर्ि मु ॥् ९।२३ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
शोकांभरस त्वत्प्रभवे ह्यगाधे दुिःखाणहव े मज्जरत शाक्यिाििः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु तिात्तमत्तािय िाथर्ीिं रििाियं मग्नरमवाणहव े गाम॥् ९।२४ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
े । भीष्मेण गंगोदिसंभवेि िामेण िामेण च भागहवण ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ित्वु ा कृ तं कमह रपतिःु रप्रयाथां रपतस्त्वमप्यर्ह रस कतरहु मष्म॥् ९।२५ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Buddhi)
ु रदशमप्रयाताम।् संवधहरयत्रीं च समेरर् देवीमगस्त्यिष्ां ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
प्रिष्वत्सारमव वत्सलां गामिस्रमात्ताां करुणं रुदंतीं ॥ ९।२६ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
ु त्यक्तां गिेि ेव विे किेणम ु ।् र्ंसिे र्ंसीरमव रवप्रयक्तां ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
आत्ताां सिाथामरप िाथर्ीिां त्रात ं ु वधूमर्हरस दशहि ेि॥ ९।२७ 100
कृ मािान्वेर्णो ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
Upajàti (Indravajrà)
्। ु एकं सतंु बालमिर्हदुिःखं संतापमन्तगहतमिर्न्तम ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ् िाहूपसगाहरदव पूणच ह द्रं म॥् ९।२८ तं िाहुलं मोक्षय बंधशोकाद ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
शोकारग्निा त्वरििर्ें धिेि रििःवासधूमिे तमिःरशखेि। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
त्वद्दशहिायचहरत दह्यमाििः सों ऽतिःपिंु च ैव पिंु च कृ त्स्नम॥् ९।२९ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
ु ह त्त्विः ित्वु ा वचस्तस्य पिोरर्तस्य। स बोरधसत्त्विः परिपूणस ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ु गणवद्ग ु प्ररितरमत्यवाच॥ ु र्ध्ात्वा महूतां णज्ञिः प्रत्यत्तिं ९।३० ु ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màlà)
अवैरम भावं तियप्रसक्तं रवशेर्तो यो मरय भूरमपस्य। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
िािन्नरप व्ारधििारवपद्भ्यो भीतस्त्वगत्या स्वििं त्यिारम॥ ९।३१ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Ràmà)
े ासौ यरद स्यारत्प्रयरवप्रयोगिः। द्रष्ु ं रप्रयं किः स्वििं रर् िेच्चन्न ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
यदा त ु भूत्वारप भवेरियोगस्ततो गरुु ं रनिगग्धमरप त्यिारम॥ ९।३२ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
मद्धेतकंु यत्त ु ििारधपस्य शोकं भवािर्हरत ि रप्रयं मे। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
यत्स्वप्नभूतर्े ु समागमेर् ु संतप्यते भारवरि रवप्रयोग ैिः॥ ९।३३ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
ु ष्ट्वा रवरचत्रं रवरवधप्रचािम।् एवं च ते रिश्चयमेत ु बरद्धदृह ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ु ि बंधिज्ञािि संतापर्ेतिु ह सतो ैरमरत्तक एर् तापिः॥ ९।३४ 101
कृ मािान्वेर्णो ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Haüsã)
यदाध्वगािारमव संगतािां काले रवयोगो रियतिः प्रिािाम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ु प्राज्ञो िििः को ि ु भिेत शोकं बंधरप्रयिः सन्नरप बंधर्ीििः॥ ९।३५ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màlà)
ु प्रयारत। इर्ैरत रर्त्वा स्वििं पित्र प्रलभ्य चेर्ारप पििः ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु गत्वारप तत्राप्यपित्र गच्चेत्यवे ं ििो योरगरि को ििोधिः॥ ९।३६ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
् ु वधाय मृत्यिःु । यदा च गभाहत्प्रभृरत प्रवृत्तिः सवाहस्व अवस्थास ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛ
् ु किादकाले विसंियं मे पत्ररप्रयस्तत्र भवाि अवोचत ॥् ९।३७ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
भवत्यकालो रवर्यारभपत्तौ कालस्तथ ैवारभरवधौ प्ररदष्िः। ९।३८ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ह े िेयरस सवहकालिः॥ कालो िगत्र्हरत सवहकालािचाहर्क ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màyà)
ु सदृशं रपतश्च। ु मह ु ु रय यच्च िािा तदप्यदािं िाज्यं ममु क्ष ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु प्ररतग्रर्ीत ं ु मम ि क्षमं त ु लोभादपथ्यान्नरमवातिस्य॥ ९।३९ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Premà)
कथं ि ु मोर्ायतिं िृपत्वं क्षमं प्रपत्त ं ु रवदुर्ा ििेण। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
सोिेगता यत्र मदिः िमश्च पिोपचािेण च धमहपीडा॥ ९।४० ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
ु िांबिू दं र्र्म्य हरमव प्रदी्ततं रवर्ेण संयक्तरमवोत्तमान्नम ।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ग्रार्ाकुलं चारिव सािरवन्दं िाज्यं रर् िर्म्यं व्सिाियं च ॥ ९।४१ 102
कृ मािान्वेर्णो ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
ु ि धमहिः पूवष यथा िातघृणा ििें द्रािः। इत्थं च िाज्यं ि सखं ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु विमेव िग्मिः॥ ु ९।४२ वयिःप्रकर्ष परिर्ायहदुिःखे िाज्यारि मक्त्वा ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Haüsã)
ु ु विं रर् भक्तारि तृणान्यिण्ये तोर्ं पिं ित्नरमवोपगह्य। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ैि ह च ैव दोर् ैिदृश्य ैरिव कृ ष्णसपैिः॥ ९।४३ सर्ोरर्तं िीसलभ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (ârdrà)
िार्घ्ं रर् िाज्यारि रवर्ाय िाज्ञां धमाहरभलार्ेण विं प्रवेष्म ु ।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
भग्नप्ररतज्ञस्य ि तूपपन्नं विं परित्यज्य गृर्ं प्रवेष्म ु ॥् ९।४४ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
िातिः कुले को रर् िििः ससत्त्वो धमाहरभलार्ेण विं प्ररवष्िः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ज्य रवमक्तलज्जिः ु कार्ायमत्सृ पिंु दिस्यारप पिंु ियेत॥ ९।४५ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
ु लोभारद्ध मोर्ादथवा भयेि यो वांतमन्नं पििाददीत। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु लोभात्स मोर्ादथवा भयेि संत्यज्य कामाि प् ििाददीत॥ ९।४६ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
यश्च प्रदी्तताच्चिणात्थंरचरन्नष्क्रर्म्य भूयिः प्ररवशेत्तदेव। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ज्य स दृष्दोर्ो मोर्ेि भूयो रभलर्ेद्ग्रर्ीतमु ॥् ९।४७ गार्हस्थ्यमत्सृ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màyà)
या च िरु तमोक्षमवा्ततवन्तो िृपा गृर्स्था इरत ि ैतदरस्त। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
शमप्रधाििः क्व च मोक्षधमो दंडप्रधाििः क्व च िािधमहिः॥ ९।४८ 103
कृ मािान्वेर्णो ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Haüsã)
शमे िरतश्चेरच्चरथलं च िाज्यं िाज्ये मरतश्चेच्चमरवप्लवश्च। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
शमश्च त ैक्ष्ण्यं च रर् िोपपन्नं शीतोष्णयोिैक्यरमवोदकाग्न्ोिः॥ ९।४९ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
ु ु शममा्ततवंतिः। तरन्नश्चयािा वसधारधपास्ते िाज्यारि मक्त्वा ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
िाज्यांरगता वा रिभृतरे न्द्रयत्वादि ैरष्ठके मोक्षकृ तारभमािािः॥ ९।५० ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
तेर्ां च िाज्ये स्त ु शमो यथावत्प्रा्ततो विं िार्मरिश्चयेि। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ज्ञ ं मक्तिः ु पिि ु ह प्ररवरवक्षिरि॥ ु रचत्त्वा रर् पाशं गृर्बंधसं ९।५१ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
ु रूपं ु मक्तस्पृ ु ु इत्यात्मरवज्ञािगणाि र्ं र्ेतमदूरिह त ं च। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ु ु मंत्रधिो प्यवाच॥ ित्वु ा ििें द्रात्मिमक्तवन्तं प्रत्यत्तिं ९।४२ ९।५२ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
ु ि त ु कालयक्तिः। ु यो रिश्चयो मंत्रविस्तवायं िायं ि यक्तो ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
शोकाय रर्त्वा रपतिं वयिःस्थं स्याद्धमहकामस्य रर् ते ि धमहिः॥ ९।४३ ९।५३ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
ु िूि ं च बरद्धस्तव िारतसूक्ष्ा धमाहथ हकामेष्वरवचक्षणा वा। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
र्ेतोिदृष्स्य फलस्य यस्त्वं प्रत्यक्षमथां परिभूय यारस॥ ९। ४४ ९।५४ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
ु पिभहवो स्तीरत च के रचदाहुिाहस्तीरत के रचरन्नयतप्ररतज्ञािः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
् भोक्तुमपरस्थता ु एवं यदा संशरयतो यमथहस्तिात क्षमं िीिः॥ ९।४५ ९।५५ 104
कृ मािान्वेर्णो ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
भूयिः प्रवृरत्तयहरद कारचदरस्त िंस्यामर्े तत्र यथोपपत्तौ। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
अथ प्रवृरत्तिः पितो ि कारचरत्सद्धो प्रयत्नाज्जगतो स्य मोक्षिः॥ ९।४६ ९।५६ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
अस्तीरत के रचत्पिलोकमाहुमोक्षस्य योगं ि त ु वणहयरं त। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु अग्नेयथह ा ह्यष्णमपां द्रवत्वं तित्प्रवृत्तौ प्रकृ रतं वदंरत॥ ९।४७ ९।५७ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bhadrà)
ु भं ु च ैव भवाभवौ च। के रचत्स्वभावारदरत वणहयरं त शभाश ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
स्वाभारवकं सवहरमदं च यिादतो रप मोघो भवरत प्रयत्निः॥ ९।४८ ९।५८ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màlà)
यरदंरद्रयाणां रियतिः प्रचाििः रप्रयारप्रयत्वं रवर्येर् ु च ैव। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु संयज्यते यज्जियारत्तहरभश्च कस्तत्र यत्नो िि ु स स्वभाविः॥ ९।४९ ९।५९ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
अरद्भहुहताशिः शममभ्यपु ैरत तेिांरस चापो गमयंरत शोर्म।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
रभन्नारि भूतारि शिीिसंस्थान्य ैक्यं च दत्त्वा िगदुिर्ंरत॥ ९।५० ९।६० ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
यत्पारणपादोदिपृष्ठमूनाह रिवहततह े गभहगतस्य भाविः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
यदात्मिस्तस्य च तेि योगिः स्वाभारवकं तत्थयंरत तज्ज्ञािः॥ ९।५१ ९।६१ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Buddhi)
किः कं टकस्य प्रकिोरत त ैक्ष्ण्यं रवरचत्रभावं मृगपरक्षणां वा। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
स्वभावतिः सवहरमदं प्रवृत्त ं ि कामकािो रस्त कुतिः प्रयत्निः॥ ९।५२ ९।६२ 105
कृ मािान्वेर्णो ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
ु सगां वदंतीवितस्तथान्ये तत्र प्रयत्ने परुर्ष् को थहिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु गतिः प्रवृत्तौ र्ेतरि ु हवृत्तौ रियतिः स एव॥ ९।५३ ९।६३ य एव र्ेतिह ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
के रचिदंत्यात्मरिरमत्तमेव प्रादुभहवं च ैव भवक्षयं च। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
प्रादुभहवं त ु प्रवदंत्ययत्नाद्यत्नेि मोक्षारधगमं ब्रवंु रत॥ ९।५४ ९।६४ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
् मिृणिः प्रिारभवषदरृ ु सिाणाम ु िििः रपत।णाह ।् ै र्ीणां क्रतरभिः ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
उत्पद्यते साधहमृण ैरस्त्ररभस्त ैयहस्यारस्त मोक्षिः रकल तस्य मोक्षिः॥ ९।५५ ९।६५ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Ràmà)
इत्येवमेतिे रवरधक्रमेण मोक्षं सयत्नस्य वदंरत तज्ज्ञािः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु प्रयत्नवंतो रप रर् रवक्रमेण ममु क्षविः खेदमवाप्नवंु रत॥ ९।५६ ९।६६ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
तत्सौर्म्य मोक्षे यरद भरक्तिरस्त न्यायेि सेवस्व रवरधं यथोक्तम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु एवं भरवष्त्यपपरत्तिस्य संतापिाशश्च ििारधपस्य॥ ९।५७ ९।६७ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
ु या च प्रवृत्ता भवदोर्बरद्धस्तपोविे भ्यो भविं प्रवेष्म ु ।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तत्रारप रचंता तव तात मा भूत पू् वष रप िग्मिःु स्वगृर्ं विेभ्यिः॥ ९।५८ ९।६८ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Upendravajrà)
ु बिीर्िः। तपोविस्थो रप वृतिः प्रिारभिहगाम िािा पिमं ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तथा मर्ीं रवप्रकृ तामिायैस्तपोविादेत्य ििक्ष िामिः॥ ९।५९ ९।६९ 106
कृ मािान्वेर्णो ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màlà)
ह ाक्षो विात्ससूििःु स्वपिंु प्ररवश्य। तथ ैव शािारधपरतद्रुम ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु रशष्ठाद्दध्रे रियं सांकृरतिंरतदेविः॥ ९।६० ९।७० ब्रह्मरर्हभूतश्च मिेवह ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bhadrà)
ु एवंरवधा धमहयशिःप्रदी्तता विारि रर्त्वा भविान्यभीयिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तिान्न दोर्ो रस्त गृर्ं प्रवेष्ु ं तपोविाद्धमहरिरमत्तमेव॥ ९।६१ ९।७१ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ु ततो वचस्तस्य रिशर्म्य मंरत्रणिः रप्रयं रर्तं च ैव िृपस्य चक्षर्िः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ु ब्रवीिचिः॥ ९।६२ ९।७२ अिूिमव्स्तमसक्तमद्रुत ं धृतौ रस्थतो िािसतो ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
इर्ारस्त िास्तीरत य एर् संशयिः पिस्य वाक्य ैि ह ममात्र रिश्चयिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
अवेत्य तत्त्वं तपसा शमेि वा स्वयं ग्रर्ीष्ारम यदत्र रिरश्चतम॥् ९।६३ ९।७३ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ु ि मे क्षमं संगशतं रर् दशहि ं ग्रर्ीतमव्क्तपिं पिार्तम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ु पिप्रत्ययतो रर् को व्रिेज्जिों ऽधकािें ऽध इवांधदेरशतिः॥ ९।६४ ९।७४ बद्धिः ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ु भे ु संशरयते शभे ु मरतिः। अदृष्तत्त्वस्य सतो रप रकं त ु मे शभाश ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ु ु ि तत्त्वे रप रवगरर्ितात्मििः॥ ९।६५ ९।७५ वृथारप खेदो रप विं शभात्मििः सखं ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
इमं त ु दृष्ट्वागममव्वरस्थतं यदुक्तमा्तत ैस्तदवेरर् सारध्वरत। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
प्रर्ीणदोर्त्वमवेरर् चा्तततां प्रर्ीणदोर्ो ह्यिृत ं ि वक्ष्यरत॥ ९।६६ ९।७६ 107
कृ मािान्वेर्णो ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
् ु गृर्प्रवेश ं प्ररत यच्च मे भवािवाच िामप्रभृतीि रिदशह िम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ि ते प्रमाणं ि रर् धमहरिश्चयेष्वलं प्रमाणाय परिक्षतव्रतािः॥ ९।६७ ९।७७ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
् तदेवमप्येव िरवमहर्ीं पतेदरप रस्थित्वं रर्मवाि रगरिस्त्यिे त।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ु रें द्रयिः ियेय ि त्वेव गृर्ाि पृ् थग्िििः॥ ९।६८ ९।७८ अदृष्तत्त्वो रवर्योन्मख ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
अर्ं रवशेय ं ज्वरलतं हुताशिं ि चाकृ ताथहिः प्ररवशेयमालयम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ु इरत प्ररतज्ञां स चकाि गरवहतो यथेष्मत्थाय च रिमहमो ययौ॥ ९।६९ ९।७९ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ततिः सवाष्ौ सरचवरििावभु ौ रिशर्म्य तस्य रस्थिमेव रिश्चयम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ु ु व िग्मतिः॥ ु ९।७० ९।८० रवर्ण्णवक्त्राविगर्म्य दुिःरखतौ शि ैिगत्या पिमे ÜÜÜ ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÜÐÐÜÜÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÜ Praharùiõã
ु तस्थतश्च। ु तत्स्नेर्ादथ िृपतेश्च भरक्ततस्तौ सापेक्ष ं प्ररतययतश्च ÜÜÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÜÐÐÜÜÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÜ
दुधहर्ां िरवरमव दी्ततमात्मभासा तं द्रष्ु ं ि रर् परथ शेकतिु ह मोक्तुम॥् ९।७१ ९।८१ ÜÜÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÜÐÐÜÜÜ ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÜ Praharùiõã
् ु ुचीि रवधाय। तौ ज्ञात ं ु पिमगतेगरह तं त ु तस्य प्रच्चन्नांश्चिपरुर्ाञ्च ÜÜÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÜÐÐÜÜÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÛ
ु िािािं रप्रयसतलालसं ि ु गत्वा द्रक्ष्याविः कथरमरत िग्मतिःु कथंरचत॥् ९।७२ ९।८२
इरत िीबद्धु चरिते मर्ाकाव्े कुमािान्वेर्णो िाम िवमिः सगहिः॥ ९॥
108
१० । िेण्यारभगमिो ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
ु स िािवत्सिः पृथपीिवक्षास्तौ र्व्मंत्रारधकृ तौ रवर्ाय। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
उत्तीयह गंगां प्रचलत्तिंगां िीमद्गर्ंृ िािगृर्ं िगाम॥ १०।१ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
शैलैिः सगु ्ततंु च रवभूरर्तं च धृत ं च पूत ं च रशवैस्तपोदैिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
पंचाचलांकं िगिं प्रपेद े शांतिः स्वयंभरू िव िाकपृष्ठम॥् १०।२ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màyà)
ु दी्ततं परुर्ाितीत्य। ु गांभीयहमोिश्च रिशार्म्य तस्य वपश्च ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
रवरसरिये तत्र ििस्तदािीं स्थाणव्रु तस्येव वृर्ध्विस्य॥ १०।३ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
तं प्रेक्ष्य यो न्येि ययौ स तस्थौ यश्चात्र तस्थौ परथ सो न्वगच्चत।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
द्रुत ं ययौ यं सदयं सधीिं यिः करश्चदास्ते ि स चोत्पपात॥ १०।४ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
करश्चत्तमािचह िििः किाभ्यां सत्ृ त्य करश्चरच्चिसा ववंद।े ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
रनिगग्धेि करश्चिचसाभ्यिंदन्न ैवं िगामाप्ररतपूज्य करश्चत॥् १०।५ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bhadrà)
ु तं रिरर्ह्रयिःु प्रेक्ष्य रवरचत्रवेर्ािः प्रकीणहवाचिः परथ मौिमीयिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
धमहस्य साक्षारदव संरिकर्ाहन्न करश्चदन्यायमरतबहभवू ॥ १०।६
109
िेण्यारभगमिो ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Ràmà)
ह ।् अन्यरक्रयाणामरप िािमागष स्त्रीणां िृणां वा बहुमािपूवम ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तदेव कल्पं ििदेवसूत्र ं रििीक्षमाणा ि त ु तस्य दृरष्िः॥ १०।७ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Upendravajrà)
ु ु ललाटं मखमीक्षणं भ्रवौ वा वपिःु किौ वा चिणौ गरतं वा। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ध चक्षिः॥ ु १०।८ यदेव यस्तस्य ददशह तत्र तदेव तस्यािबबं ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
ु भ्रवमायताक्षं ु ु दृष्ट्वा शभोणह ज्वलच्चिीिं शभिालर्स्तम ।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु भे ु िािगृर्स्य लक्ष्ीिः॥ १०।९ तं रभक्षवेु श ं रक्षरतपालिार्ां संचक्ष ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Ràmà)
ु ििौघम।् िेण्यो थ भताह मगधारििस्य वाह्यारिमािारिपलं ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ददशह पप्रच्च च तस्य र्ेत ं ु ततस्तमि ै परुर्िः शशंस॥ १०।१० ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Ràmà)
ज्ञािं पिं वा पृरथवीरियं वा रवप्र ैयह उक्तो रधगरमष्तीरत। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
स एव शाक्यारधपतेस्तिूिो रििीक्ष्यते प्रव्ररितो ििेि॥ १०।११ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (ârdrà)
ु तमेव। ततिः ितु ाथो मिसा गताथो िािा बभार्े परुर्ं ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु न्वगच्चत॥् १०।१२ रवज्ञायतां क्व प्ररतगच्चतीरत तथेत्यथ ैिं परुर्ो ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Upendravajrà)
अलोलचक्षयु गहु मात्रदशी रिवृत्तवाग्यंरत्रतमंदगामी। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु रिधाय गात्रारण चलं च चेतिः॥ १०।१३ चचाि रभक्षां स त ु रभक्षवयो 110
िेण्यारभगमिो ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bhadrà)
आदाय भ ैक्षं च यथोपपन्नं ययौ रगिेिः प्रस्रवणं रवरवक्तम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
न्यायेि तत्राभ्यवहृत्य च ैिन्मर्ीधिं पांडवमारुिोर्॥ १०।१४ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bhadrà)
ह ं ु िे। तरिन्विे लोध्रविोपगूढे मयूििादप्ररतपूणक ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ू ो यथोदयस्योपरि बालसूयिःह ॥ १०।१५ कार्ायवासािः स बभौ िृसय ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
तत्रैवमालोक्य स िािभृत्यिः िेण्याय िाज्ञे कथयां चकाि। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु िािा स च बाहुमान्यात्तत्र प्रतस्थे रिभृताियात्रिः॥ ु संित्य १०।१६ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (ârdrà)
ु स पांडवं पांडवतल्यवीयह िः शैलोत्तमं शैलसमािवष्माह। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ह र्श्चलत्सटिः रसंर् इवारुिोर्॥ १०।१७ मौलीधििः रसंर्गरतिृरसं ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (»ddhi)
चलस्य तस्योपरि शृंगभूत ं शांतरें द्रयं पश्यरत बोरधसत्त्वम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु तरमवाभ्रकू टात॥् १०।१८ पयांकमास्थाय रविोचमािं शशांकमद्यं ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Ràmà)
तं रूपलक्ष्म्या च शमेि च ैव धमहस्य रिमाहणरमवोपरदष्म।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
् द्रिः स्वयंभवंु शक्र इवोपतस्थे॥ १०।१९ सरवियिः प्रियवाि ििें ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Buddhi)
ु तं न्यायतो न्यायवतां वरिष्ठिः समेत्य पप्रच्च च धातसार्म्यम ।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
स चाप्यवोचत्सदृशेि साम्ना िृप ं मििःस्वास्थ्यमिामयं च॥ १०।२० 111
िेण्यारभगमिो ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Chàyà)
ु वािणकणहिीले रशलातले सौ रिर्साद िािा। ततिः शचौ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ु बभार्े॥ १०।२१ िृपोपरवश्यािमतश्च तस्य भावं रवरिज्ञासरिदं ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
प्रीरतिः पिा मे भवतिः कुलेि क्रमागता च ैव पिीरक्षता च। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
िाता रववक्षा सतु या यतो मे तिारददं निगेर्वचो रिबोध॥ १०।२२ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
ु कुलं ते िवं वयो दी्ततरमदं वपश्च। ु आरदत्यपूवां रवपलं ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
किारदयं ते मरतिक्रमेण भ ैक्षाक एवारभिता ि िाज्ये॥ १०।२३ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
गात्रं रर् ते लोरर्तचंदिार्ां कार्ायसंिर्े मिर्हमते त।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
र्स्तिः प्रिापालियोग्य एर् भोक्तं ु ि चार्हिः पिदत्तमन्नम॥् १०।२४ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
तत्सौर्म्य िाज्यं यरद प ैतृकं त्वं निगेर्ारत्पतिषु च्चरस रवक्रमेण। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ि च क्षमं मर्हरयत ं ु मरतस्ते भक्त्वाधहमिरिर्यस्य शीघ्रम॥् १०।२५ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
एवं रर् ि स्यात्स्वििावमदहिः कालक्रमेणारप शमिया िीिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तिात्ुरुष्व प्रणयं मरय त्वं सरद्भिः सर्ीया रर् सतां समृरद्धिः॥ १०।२६ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (ârdrà)
ु ि ते रस्त। अथ रत्वदािीं कुलगरवहतत्वादिास ु रविंभगणो ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
व्ूर्ान्यिेकारि रवगाह्य वाण ैमहया सर्ायेि पिारञ्जगीर्॥ १०।२७ 112
िेण्यारभगमिो ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
् तद्बरु द्धमत्रान्यतिां वृणीष्व धमाहथ हकामाि रवरधवद्भिस्व। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
व्त्यस्य िागारद र् रर् रत्रवगां प्रेत्यर्े रवभ्रंशमवाप्नवंु रत॥ १०।२८ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
यो ह्यथहधमौ परिपीड्य कामिः स्याद्धमहकार्म्ये परिभूय चाथहिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
कामाथहयोश्चोपिमेण धमहस्त्याज्यिः स कृ त्स्नो यरद कांरक्षताथहिः॥ १०।२९ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
तिारत्त्रवगहस्य रिर्ेवणेि त्वं रूपमेतत्सफलं कुरुष्व। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु धमाहथ हकामारधगमं ह्यिूि ं िृणामिूि ं परुर्ाथहमाहुिः॥ १०।३० ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
ु चापरवकर्हणार्ौ। तरन्नष्फलौ िार्हरस कतमहु ते ौ पीिौ भिौ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ु म॥् १०।३१ मांधातृवज्जेतरममौ रर् योग्यौ लोकारि रर् त्रीरण रर् रकं पिगाह ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
े खिेतदर्ं ब्रवीरम ि ैवयहिागेण ि रवियेि। निगेर्ि ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
इमं रर् दृष्ट्वा तव रभक्षवेु श ं िातािकंु पो स्म्यरप चागताििःु ॥ १०।३२ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
तद्भंक्ष्व ु रभक्षािमकाम कामांकाले रस कताह रप्रयधमह धमहम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
यावत्स्ववंशप्ररतरूपरूपं ि ते ििाभ्येत्यरभभूय भूयिः॥ १०।३३ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
शक्नोरत िीणहिः खल धमहमा्तत ं ु कामोपभोगेष्वगरतिहिायािः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
अतश्च यूििः कथयंरत कामान्मर्ध्स्य रवत्तं स्थरविस्य धमहम॥् १०।३४ 113
िेण्यारभगमिो ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
धमहस्य चाथहस्य च िीवलोके प्रत्यरथहभूतारि रर् यौविारि। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
संिक्ष्यमाणान्यरप दुग्र हर्ारण कामा यतस्तेि यथा र्िंरत॥ १०।३५ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (ârdrà)
वयांरस िीणाहरि रवमशहयरं त धीिाण्यवस्थािपिायणारि। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
अल्पेि यत्नेि शमात्मकारि भवंत्यगत्येव च लज्जया च॥ १०।३६ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Chàyà)
अतश्च लोलं रवर्यप्रधािं प्रमत्तमक्षांतमदीघहदरशह। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
बहुच्चलं यौविमभ्यतीत्य रिस्तीयह कांतािरमवावसंरत॥ १०।३७ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bhadrà)
तिादधीिं चपलप्रमारद िवं वयस्तावरददं व्प ैत।ु ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु रद्रयेभ्यिः॥ १०।३८ कामस्य पूवां रर् वयिः शिव्ं ि शक्यते िरक्षतरमं ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Premà)
अथौ रचकीर्ाह तव धमह एव यिस्व यज्ञं कुलधमह एर्िः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
यज्ञ ैिरधष्ठाय रर् िाकपृष्ठं ययौ मरुत्वािरप िाकपृष्ठम॥् १०।३९ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ु केयूिरवदष्बार्वो मरणप्रदीपोज्ज्वलरचत्रमौलयिः। सवणह ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ु १०।४० िृपर्हयस्तां रर् गरतं गता मख ैिः िमेण यामेव मर्ार्हयो ययिः॥ ÜÜÜ,ÛÛÛÛÜ[ÛÜ]ÛÜÜÐÐÜÜÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÜ
Praharùiõã
इत्येवं मगधपरतवहचो बभार्े यिः सर्म्यग्वलरभरदव ध्रवु ं बभार्े।
114
िेण्यारभगमिो ÜÜÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÜÐÐÜÜÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÜ
ु ि स रवचचाि िािसूििःु कै लासो रगरिरिव ि ैकरचत्रसाििः॥ ु १०।४१ तच्च्रत्वा
इरत िीबद्धु चरिते मर्ाकाव्े वघोर्कृ ते िेण्यारभगमिो िाम दशमिः सगहिः॥ १०॥
115
११ । कामरवगर्हणो ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màlà)
ु मगधारधपेि सहृन्म ु ख ु िे प्ररतकू लमथहम।् अथ ैवमक्तो ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु शौद्धोदरिवाहक्यरमदं िगाद॥ ११।१ स्वस्थो रवकाििः कुलशौचशद्धिः ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
िाश्चयहमते द्भवतो रभधात ं ु िातस्य र्यांककुले रवशाले। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु त्तिःे ॥ ११।२ यरन्मत्रपक्षे तव रमत्रकाम स्यािरृ त्तिेर्ा परिशद्धवृ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màlà)
ु असत्स ु मैत्री स्वकुलािरूपा ि रतष्ठरत िीरिव रव्लववेर्।ु ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
पूविःै कृ तां प्रीरतपिंपिारभस्तामेव संतस्त ु रववधहयंरत॥ ११।३ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
ु मिष्ािः। ु ये चाथहकृ च्च्रेर् ु भवंरत लोके समािकायाहिः सहृदां ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु स्वस्थस्य वृरद्धरष्वर् को रर् ि स्यात॥् ११।४ रमत्रारण तािीरत पिैरम बद्ध्या ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
एवं च ये द्रव्मवाप्य लोके रमत्रेर् ु धमष च रियोियंरत। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
अवा्ततसािारण धिारि तेर्ां भ्रष्ारि िांत े िियंरत तापम॥् ११।५ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màlà)
् ु सहृत्तया चायहतया च िािि रवभाव् मामेव रवरिश्चयस्ते। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ु अत्राििेष्ारम सहृत्तय ैव ब्रूयामर्ं िोत्तिमन्यदत्र॥ ११।६
116
कामरवगर्हणो ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màlà)
ु रवरदत्वा ममु क्षया ु अर्ं ििामृत्यभयं धमहरममं प्रपन्निः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
् ु ु बंधरू न्प्रयाििमु खाि रवर्ाय प्रागेव कामािशभस्य र्ेतिू ॥् ११।७ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Ràmà)
ु भ्यिः। िाशीरवर्ेभ्यो रप तथा रबभेरम ि ैवाशरिभ्यो गगिाच्च्यते ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ि पावके भ्यो रिलसंरर्तेभ्यो यथा भयं मे रवर्येभ्य एभ्यिः॥ ११।८ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
कामा ह्यरित्यािः कुशलाथहचौिा रिक्ताश्च मायासदृशाश्च लोके । ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु आशास्यमािा अरप मोर्यंरत रचत्तं िृणां रकं पििात्मसं स्थािः॥ ११।९ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bhadrà)
कामारभभूता रर् ि यांरत शमह रत्ररपष्पे रकं वत मत्य हलोके । ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
कामैिः सतृष्णस्य रर् िारस्त तृर्ततयहथध ें ि ैवाहतसखस्य वह्नेिः॥ ११।१० ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
िगत्यिथो ि समो रस्त कामैमोर्ाच्च तेष्ववे िििः प्रसक्तिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तत्त्वं रवरदत्व ैवमिथहभीरुिः प्राज्ञिः स्वयं को रभलर्ेदिथहम॥् ११।११ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (ârdrà)
ु समद्रवस्त्रामरप गामवाप्य पािं रिगीर्ंरत मर्ाणहवस्य। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
लोकस्य कामैि ह रवतृर्ततिरस्त पतरद्भिंभोरभरिवाणहवस्य॥ ११।१२ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
ु श्चतिो ु रप रित्वा। देविे वृष् े रप रर्िण्यवर्ष िीपान्समद्रां ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु शक्रस्य चाधाहसिमप्यवाप्य मांधातिासीरिर्ये ष्वतृर्ततिः॥ ११।१३ 117
कामरवगर्हणो ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
ु भक्त्वारप िाज्यं रदरव देवतािां शतक्रतौ वृत्रभयात्प्रिष्े। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
दपाहन्मर्ार्ीिरप वार्रयत्वा कामेष्वतृ्ततो िहुर्िः पपात॥ ११।१४ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
ऐडश्च िािा रत्ररदवं रवगाह्य िीत्वारप देवीं वशमवहु शीं ताम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
हु गाम िाशं रवर्येष्वतृ्ततिः॥ ११।१५ लोभादृरर्भ्यिः किकं रिर्ीर्िह ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
ु ु िहुर्ादुपेयिः। बलेमर्ह ें द्रं िहुर्ं मर्ें द्रारदंद्रं पियष
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ११।१६ स्वगष रक्षतौ वा रवर्येर् ु तेर् ु को रववसेद्भाग्यकुलाकुलेर्॥ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
ु ु गदीघाहिः। चीिांबिा मूलफलांबभक्षा िटा वर्ंतो रप भिं ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
् गयेत शत्रूि॥् ११।१७ ु रप भग्नािः किः कामसंज्ञाि मृ य ैिन्यकायाह मियो ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
ु ु रप येर्ां कृ ते मृत्यमवाप ु उग्रायधश्चौग्रधृ तायधो भीष्मात।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु रचंतारप तेर्ामरशवा वधाय तिरृ त्तिां रकं पििव्रतािाम ॥् ११।१८ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
आस्वादमल्पं रवर्येर् ु मत्वा संयोििोत्र्हमतृर्ततमेव। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
सद्भ्यश्च गर्ाां रियतं च पापं किः कामसंज्ञ ं रवर्माससाद॥ ११।१९ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
कृ ष्ारदरभधहमहरभिरन्वतािां कामात्मकािां च रिशर्म्य दुिःखम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
् स्वास्थ्यं च कामेष्वकुतूर्लािां कामाि रवर्ात ं ु क्षममात्मवरद्भिः॥ ११।२० 118
कामरवगर्हणो ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
ज्ञेया रवपत्ारमरि कामसंपरत्सद्धेर् ु कामेर् ु मदं ह्यपु ैरत। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
मदादकायां कुरुते ि कायां येि क्षतो दुगहरतमभ्यपु ैरत॥ ११।२१ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
यत्नेि लब्धािः परििरक्षताश्च ये रवप्रलभ्य प्ररतयांरत भूयिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
् तेष्वात्मवाि यारचतकोपमे र् ु कामेर् ु रविारिर् को िमेत॥ ११।२२ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
अरन्वष् चादाय च िाततर्ाह याित्यिंतिः परियांरत दुिःखम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
लोके तृणोल्कासदृशेर् ु तेर् ु कामेर् ु कस्यात्मवतो िरतिः स्यात॥् ११।२३ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màlà)
अिात्मवंतो हृरद य ैरवहदष्ा रविाशमचांरत ि यांरत शमह। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
क्रुद्धौग्रसप हप्ररतमेर् ु तेर् ु कामेर् ु कस्यात्मवतो िरतिः स्यात॥् ११।२४ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
ु ु अरस्थ क्षधात्ताह इव सािमेया भक्त्वारप यान्न ैव भवंरत तृ्ततािः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
िीणाहरस्थकं कालसमेर् ु तेर् ु कामेर् ु कस्यात्मवतो िरतिः स्यात॥् ११।२५ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
ये िािचौिोदकपावके भ्यिः साधािणत्वाज्जियंरत दुिःखम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तेर् ु प्ररवद्धारमर्संरिभेर् ु कामेर् ु कस्यात्मवतो िरतिः स्यात॥् ११।२६ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
यत्र रस्थतािामरभतो रवपरत्तिः शत्रोिः सकाशादरप बांधवेभ्यिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
रर्ंस्रर्े ु तेष्वायतिोपमेर् ु कामेर् ु कस्यात्मवतो िरतिः स्यात॥् ११।२७ 119
कामरवगर्हणो ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
रगिौ विे चाप्स ु च सागिे च यद्भ्रंशमचांत्यरभलं घमािािः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तेर् ु द्रुमप्राग्रफलोपमेर् ु कामेर् ु कस्यात्मवतो िरतिः स्यात॥् ११।२८ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
तीथैिः प्रयत्न ैरवहरवध ैिवा्ततािः क्षणेि ये िाशरमर् प्रयांरत। ११।२९ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
स्वप्नोपभोगप्ररतमेर् ु तेर् ु कामेर् ु कस्यात्मवतो िरतिः स्यात।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
यािचहरयत्वारप ि यांरत शमह रववधहरयत्वा परिपालरयत्वा। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
अंगािकर्हप्ररतमेर् ु तेर् ु कामेर् ु कस्यात्मवतो िरतिः स्यात॥् ११।३० ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
रविाशमीयिःु कुिवो यदथां वृष्ण्यध ं का मैरथलदंडकाश्च। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
शूलारसकाष्ठप्ररतमेर् ु तेर् ु कामेर् ु कस्यात्मवतो िरतिः स्यात॥् ११।३१ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
ु यदथहमन्योन्यवैिप्रसृतौ रविष्ौ। सदं ु ोपसदं ु ावसिौ
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
सौर्ादहरविेर्किेर् ु तेर् ु कामेर् ु कस्यात्मवतो िरतिः स्यात॥् ११।३२ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
कामांधसंज्ञािः कृ पया व के च क्रव्ात्स ु िात्मािरमर्ोत्सृिरं त। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
े रशवेर् ु तेर् ु कामेर् ु कस्यात्मवतो िरतिः स्यात॥् ११।३३ सपत्नभूतष्व
120
कामरवगर्हणो ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
कामांधसंज्ञिः कृ पणं किोरत प्राप्नोरत दुिःखं वधबंधिारद। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु चार्हरत िीवलोके ॥ ११।३४ कामाथहमाशाकृ पणस्तपस्वी मृत्यिमं ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
गीत ैरर्ह्रहयतं े रर् मृगा वधाय रूपाथहमग्नौ शलभािः पतंरत। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
मत्स्यो रगित्यायसमारमर्ाथी तिादिथां रवर्यािः फलं रत॥ ११।३५ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
कामास्त ु भोगा इरत यन्मतं स्याद्भोग्या ि के रचत्परिगण्यमािािः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु रर् लोके दुिःखप्रतीकाि इरत प्रधायाहिः॥ ११।३६ वस्त्रादयो द्रव्गणा ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
ु इष्ं रर् तर्हप्रशमाय तोयं क्षन्नाशर्े तोिशिं तथ ैव।
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
वातातपांवाविणाय वेश्म कौपीिशीताविणाय वासिः॥ ११।३७ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
रिद्रारवघाताय तथ ैव शय्या यािं तथाध्विमिाशिाय। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तथासिं स्थािरविोदिाय निगािं मृिािोग्यबलाियाय॥ ११।३८ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
दुिःखप्रतीकािरिरमत्तभूतास्तिात्प्रिािां रवर्या ि भोग्यािः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
अश्नारम भोगारिरत को भ्यपेु यात्प्राज्ञिः प्रतीकािरवधौ प्रवृत्ताि॥् ११।३९ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
यिः रपत्तदार्ेि रवदह्यमाििः शीतरक्रयां भोग इरत व्वस्येत।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
दुिःखप्रतीकािरवधौ प्रवृत्तिः कामेर् ु कुयाहत्स रर् भोगसंज्ञाम॥् ११।४० 121
कामरवगर्हणो ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màyà)
कामेष्वि ैकांरतकता च यिादतो रप मे तेर् ु ि भोगसंज्ञा। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु रदशंरत त एव दुिःखं पििावर्ं ु य एव भावा रर् सखं रत॥ ११।४१ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Premà)
ु ु ु ु गरूरण वासांस्यगरूरण च ैव सखाय शीते ह्यसखाय घमष। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु चंद्रांशवश्चंदिमेव चोष्णे सखाय दुिःखाय भवंरत शीते॥ ११।४२ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màyà)
िंिारि सवहस्य यतिः प्रसक्तान्यलाभलाभप्रभृतीरि लोके । ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु रस्त करश्चन्न ैकांतदुिःखिः परुर्िः ु अतो रप ि ैकांतसखो रठठव्ाम॥् ११।४३ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
ु दृष्ट्वा च रमिां सखदुिःकतां मे िाज्यं च दास्यं च मतं समािम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
रित्यं र्सत्येव रर् ि ैव िािा ि चारप संतप्यत एव दासिः॥ ११।४४ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
आज्ञा िृपत्वे भ्यरधके रत यिात्मर्ांरत दुिःखान्यत एव िाज्ञिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
आसंगकाष्ठप्ररतमो रर् िािा लोकस्य र्ेतोिः परिखेदमेरत॥ ११।४५ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
िाज्ये िृपस्त्यारगरि वंकरमत्रे रववासमागच्चरत चेरिपन्निः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
अथारप रविंभमपु ैरत िेर् रकं िाम सौख्ं चरकतस्य िाज्ञिः॥ ११।४६ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (ârdrà)
ु कमेव। यदा च रित्वारप मर्ीं समग्रां वासाय दृष्ं पिमे ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तत्रारप च ैकं भविं रिर्ेव् ं िमिः पिाथष िि ु िािभाविः॥ ११।४७ 122
कामरवगर्हणो ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
ु कमेव क्षत्सं ु रििोधाय तथान्नमात्रा। िाज्यो रप वासे यगमे ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
शय्या तथ ैकासिमेकमेव शेर्ा रवशेर्ा िृपतेमदह ाय॥ ११।४८ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
ु ु तष्ट्यथहमे तच्च फलं यदीष्मृत े रप िाज्यान्मम तरष्िरस्त। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु च सत्यां परुर्स्य ु तष्ौ लोके सवष रवशेर्ा िि ु रिरवहशर्े ािः॥ ११।४९ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
् संप्रतायहिः क्षेम े रशवं मागहमिप्रपन्निः। ु तन्नारस्त कामाि प्ररत ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु त ु पििः ु पिमाां ु ब्रूरर् प्ररतज्ञां खल पालयंरत॥ ११।५० िृत्वा सहृत्त्वं ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màyà)
ु ैिवधतू मौरलिः। ि ह्यस्म्यमर्षण विप्ररवष्ो ि शत्रबाण ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
कृ तस्पृर्ो िारप फलारधके भ्यो गृह्णारम ि ैतिचिं यतस्ते॥ ११।५१ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
ु ग ं मक्त्वा ु व्वस्येरद्ध पिग्र ु हर्ीतमु ।् यो दंदशूकं कुरपतं भिं ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु दार्ारत्मकां वा ज्वरलतां तृणौल्कां संत्यज्य कामान्स पिभहिे त॥ ११।५२ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
ु रवधिाय वाढ्यिः। अंधाय यश्च स्पृर्येदिंधो बद्धाय मक्तो ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
उन्मत्तरचत्ताय च कल्यरचत्तिः स्पृर्ां स कुयाहरिर्यात्मकाय॥ ११।५३ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Buddhi)
ु रततीर्िः। हु रभक्षोपभोगी वि िािकंु प्यिः कृ ती ििामृत्यभयं ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु च यस्य पित्र दुिःखारि च संवत इर्ोत्तमं शांरतसखं ृ ारि॥ ११।५४ 123
कामरवगर्हणो ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
लक्ष्म्यां मर्त्यामरप वतहमािस्तृष्णारभभूतस्त्विकंु रपतव्िः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ि चेर् पित्र दुिःखं प्ररतगृह्यते च॥ ११।५५ प्राप्नोरत यिः शांरतसखं ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
ु सत्त्वस्य वृत्तस्य कुलस्य च ैव। एवं त ु वक्तं ु भवतो िरूपं ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ममारप वोढंु सदृशं प्ररतज्ञां सत्त्वस्य वृत्तस्य कुलस्य च ैव॥ ११।५६ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Premà)
ु अर्ं रर् संसाििसेि रवद्धो रवरििःसृतिः शांतमवा्ततकामिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ११।५७ िेच्चये मा्तत ं ु रत्ररदवे रप िाज्यं रििामयं रकं वत मािर्ेु र्॥ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ु रत्रवगहसवे ां िृप यत्त ु कृ त्स्नतिः पिो मिष्ाथह इरत त्वमात्थ माम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
अिथह इत्यात्थ ममाथहदशहि ं क्षयी रत्रवगो रर् ि चारप तप हकिः॥ ११।५८ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
पदे त ु यरिन्न ििा ि भीरुता ि िन्म ि ैवोपिमो ि वाधयिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ु ु ि रवद्यते यत्र पििः ु पििः ु रक्रया॥ ११।५९ तमेव मन्ये परुर्ाथहम त्तमं ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
यदप्यवोचिः परिपाल्यतां ििा िवं वयो गच्चरत रवरक्रयारमरत। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
अरिश्चयो यं चपलं रर् दृश्यते ििाप्यधीिा धृरतमच्च यौविम॥् ११।६० ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
स्वकमहदक्षश्च यदा त ु को िगियिःस ु सवषर् ु च संरवकर्हरत। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ु रविाशकाले कथमव्वरस्थते ििा प्रतीक्ष्या रवदुर्ा शमेप्सिा॥ ११।६१ 124
कामरवगर्हणो ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ु व्ारधरवकीणहसायको यदांतको व्ाध इवारितिः रस्थतिः। ििायधो ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
् ् ु वयिःप्रकर्ां प्रिामृगाि भाग्यविारितां स्तदि प्ररत को मिोिथिः॥ ११।६२ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ु वा स्थरविो थवा रशशस्तथा ु यवा ु सतो त्विावारिर् कतमहु र्हरत। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
यथा भवेद्धमहवतिः कृ पात्मििः प्रवृरत्तरिष्ा रवरिवृरत्तिेव वा॥ ११।६३ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
यदात्थ वा दी्ततफलां कुलोरचतां कुरुष्व धमाहय मखरक्रयारमरत। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ु पिस्य दुिःखरक्रययापरदश्यते॥ ११।६४ िमो मखेभ्यो ि रर् कामये सखं ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ु पिं रर् र्ंत ं ु रववशं फलेप्सया ि यक्तरूपं करुणात्मििः सतिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
् ु क्रतोिः फलं यद्यरप शावतं भवेत तथारप कृ त्वा रकमपक्षयात्मकम ॥् ११।६५ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
भवेच्च धमो यरद िापिो रवरधव्रहतिे शीलेि मििःशमेि वा। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
् च्यते ु तथारप ि ैवार्हरत सेरवत ं ु क्रत ं ु रवशस्य यरिि पिम फलम॥् ११।६६ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ु ु ।् इर्ारप तावत्परुर्स्य रतष्ठतिः प्रवतहत े यत्पिरर्ंसया सखम ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
तदप्यरिष्ं सघृणस्य धीमतो भवांतिे रकं वत यन्न दृश्यते॥ ११।६७ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
् ि च प्रतायो रि फलप्रवृत्तये भवेर् ु िािि िमते ि मे मििः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
लता इवांभोधिवृरष्तारडतािः प्रवृत्तयिः सवहगता रर् चंचला॥ ११।६८ 125
कामरवगर्हणो ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ु इर्ागतश्चार्रमतो रददृक्षया मिेििाडस्य रवमोक्षवारदििः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
प्रयारम चाद्य ैव िृपास्त ु ते रशवं वचिः क्षमेथािः शमतत्त्वरिष्ठुिम॥् ११।६९ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
अथेंद्रवरद्दव्व शवदकह वद्गणु ैिव िेय इर्ाव गामव। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
् रियश्च िािन्नव धमहमात्मििः॥ ११।७० ु िव सत्सताि ु अव अवायिायै ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
Vaüèastha
रर्मारिके तूद्भवसंप्लवांतिे यथा रििो यारत रवमोक्षयंस्तिमु ।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ु रर्मारिशत्र ं ु क्षयशत्रघारतिस्तथां तिे यारर् रवमोचयन्मििः॥ ११।७१ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
िृपो ब्रवीत्सांिरलिागतस्पृर्ो यथेष्माप्नोरत भवािरवितिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ु अवाप्य काले कृ तकृ त्यतारममां ममारप कायो भवता त्विग्रर्िः॥ ११।७२ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
रस्थिं प्ररतज्ञाय तथेरत पारथहवे ततिः स वैवतं िमािमं ययौ। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ु ु रगरिं व्रिि॥् ११।७३ परिव्रिंत ं समदीक्ष्य रवरितो िृपो रप च प्रापरिमं
इरत िीबद्धु चरिते मर्ाकाव्े वघोर्कृ ते कामरवगर्हणो िामैकादशिः सगहिः॥ ११॥
126
१२ । आिाडदशहिो ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
pathyà èloka
ु ु चंद्रमािः। ततिः शमरवर्ािस्य मिेरिक्ष्वाक ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
ु पूियरन्नव॥ १२।१ अिाडस्यािमं भेि े वपर्ा ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
स कालामसगोत्रेण तेिालोक्य ैव दूितिः। ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
ु समीपमपिरग्मवाि ु उच्च ैिः स्वागतरमत्यक्तिः ॥् १२।२ ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
ु ौ न्यायतिः पृष्ट्वा धातसार्म्यं ु तावभ पिस्पिम।् ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
ु देश े रिर्ीदतिः॥ ु १२।३ ह ोिः शचौ दािव्ोमषर्ध्योवृष् ÛÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ navipulà
तमासीिं िृपसतंु सो ब्रवीन्मरु िसत्तमिः। ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
बहुमािरवशालाभ्यां दशहिाभ्यां रपबरन्नव ॥ १२।४ ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
रवरदतं मे यथा सौर्म्य रिष्क्रांतो भविादरस। ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
रचत्त्वा निगेर्मयं पाशं पाशं दृ्तत इव रिपिः॥ १२।५ ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
सवहथा धृरतमच्च ैव प्राज्ञं च ैव मिस्तव। ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
यस्त्वं प्रा्ततिः रियं त्यक्त्वा लतां रवर्फलारमव॥ १२।६
127
आिाडदशहिो ÜÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ navipulà
िाश्चयां िीणहवयसो यज्जग्मिःु पारथहवा विम।् ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
ु अपत्येभ्यिः रियं दत्त्वा भक्तोरच्चष्ारमव स्रिम॥् १२।७ ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
इदं मे मतमाश्चयां िवे वयरस यद्भवाि।् ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
ु े व रियं प्रा्ततिः रस्थतो रवर्यगोचिे॥ १२।८ अभक्त्व ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
ु तरिज्ञातरममं धमां पिमं भाििं भवाि।् ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
ह रधष्ठाय शीघ्रं दुिःखाणहवं ति॥ १२।९ ज्ञािपूवम ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
रशष्े यद्यरप रवज्ञाते शास्त्रं कालेि वतहत।े ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
् ु गांभीयाहद्व्यवसायाच्च सपिीक्ष्यो भवाि मम॥ १२।१० ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
इरत वाक्यमिाडस्य रवज्ञाय स ििारधपिः। ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
बभूव पिमप्रीतिः प्रोवाचोत्तिमेव च॥ १२।११ ÛÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ navipulà
ु भवतिः पिम।् रविक्तस्यारप यरददं सौमख्ं ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
अकृ ताथो प्यिेिारि कृ ताथह इव संप्ररत॥ १२।१२ ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
ु दैरशकम।् ु रर् ज्योरतरयहयासरिव रददृक्षरिव ÜÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
हु च प्लवम॥् १२।१३ त्वद्दशहिादर्ं मन्ये रततीर्रिव 128
आिाडदशहिो ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
तिादर्हरस तिक्तं ु वक्तव्ं यरद मन्यसे। ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
ु ॥ १२।१४ ििामिणिोगेभ्यो यथायं परिमच्यते ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
इत्यिाडिः कुमािस्य मार्ात्म्यादेव चोरदतिः। ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
संरक्ष्ततं कथयां चक्रे स्वस्य शास्त्रस्य रिश्चयम॥् १२।१५ ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
िूयतामयमिाकं रसद्धांतिः शृण्वतां वि। ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
े १२।१६ यथा भवरत संसािो यथा वै परिवतहत॥ ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
ु व च। प्रकृ रतश्च रवकािश्च िन्म मृत्यिहिै ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
ु ं रस्थिसत्त्व पिेरर् ििः॥ १२।१७ तत्तावत्सत्त्वरमत्यक्त ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
तत्र त ु प्रकृ रतिाहम रवरद्ध प्रकृ रतकोरवद। ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
ु पंच भूतान्यर्ंकािं बरद्धमव्क्तमे व च॥ १२।१८ ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
ु त ु रवर्यारिंरद्रयारण च। रवकाि इरत बरद्धं ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
पारणपादं च वादं च पायूपस्थं तथा मििः॥ १२।१९ ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
् त्रज्ञ इरत संरज्ञ च। अस्य क्षेत्रस्य रवज्ञािात क्षे ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
क्षेत्रज्ञ इरत चात्मािं कथयंत्यात्मरचंतकािः॥ १२।२० 129
आिाडदशहिो ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
सरशष्िः करपलश्चेर् प्ररतबद्धु इरत िृरतिः। ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
ु प्ररतबद्धश्च ु प्रिापरतरिर्ोच्यते॥ १२।२१ सपत्रिः ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
ु िायते िीयहत े च ैव बर्ध्ते रम्रयते च यत।् ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
तद्व्यक्तरमरत रवज्ञेयमव्क्तं त ु रवपयहयात॥् १२।२२ ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
अज्ञािं कमह तृष्णा च ज्ञेयािः संसािर्ेतविः। ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
े १२।२३ रस्थतो रिंरस्त्रतये यस्त ु तत्सत्त्वं िारभवतहत॥ ÜÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
रवप्रत्ययादर्ंकािात्संदर्े ादरभसंप्लवात।् ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
ु अरवशेर्ािपायाभ्यां संगादभ्यवपाततिः॥ १२।२४ ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
तत्र रवप्रत्ययो िाम रवपिीतं प्रवतहत।े ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
अन्यथा कुरुते कायां मंतव्ं मन्यते न्यथा॥ १२।२५ ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
ब्रवीर्म्यर्मर्ं वेरद्म गच्चार्म्यर्मर्ं रस्थतिः। ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
े १२।२६ इतीर्ैवमर्ंकािस्त्विर्ंकाि वतहत॥ ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
यस्त ु भावेि संरदग्धािेकीभावेि पश्यरत। ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
मृरत्पंडवदसंदर्े संदर्े िः स इर्ोच्यते॥ १२।२७ 130
आिाडदशहिो ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
ु य एवार्ं स एवेदं मिो बरद्धश्च कमह च। ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
यश्च ैवं स गणिः सो र्रमरत यिः सो रभसंप्लविः॥ १२।२८ ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
ु ु अरवशेर् ं रवशेर्ज्ञ प्ररतबद्धाप्रब द्धयोिः। ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
प्रकृ तीिां च यो वेद सो रवशेर् इरत िृतिः॥ १२।२९ ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
ु िमस्कािवर्ट्कािौ प्रोक्षणाभ्यक्षणादयिः। ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
ु इरत प्राज्ञ ैरुपायज्ञ प्रवेरदतिः॥ १२।३० अिपाय ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
ु सज्जते येि दुमषधा मिोवाक्कमहबरद्धरभिः। ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
रवर्येष्विरभष्वंग सो रभष्वंग इरत िृतिः॥ १२।३१ ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
ममेदमर्मस्येरत यद्दिःखमरभमन्यते । ु ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
रवज्ञेयो भ्यवपातिः स संसािे येि पात्यते॥ १२।३२ ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
इत्यरवद्या रर् रविांसिः पंचपवाह समीर्ते। ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
तमो मोर्ं मर्ामोर्ं तारमस्रियमेव च॥ १२।३३ ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
तत्रालस्यं तमो रवरद्ध मोर्ं मृत्य ं ु च िन्म च। ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
मर्ामोर्स्त्वसंमोर् काम इत्यवगर्म्यताम॥् १२।३४ 131
आिाडदशहिो ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
ु रत मर्ांत्यरप। यिादत्र च भूतारि प्रमह्यं ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
तिादेर् मर्ाबार्ो मर्ामोर् इरत िृतिः॥ १२।३५ ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
तारमस्ररमरत चाक्रोध क्रोधमेवारधकुवतह ।े ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
रवर्ादं चांधतारमस्रमरवर्ाद प्रचक्षते॥ १२।३६ ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
ु पंचपवहया। अियारवद्यया बालिः संयक्तिः ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
संसािे दुिःखभूरयष्ठे िन्मस्वरभरिरर्च्यते॥ १२।३७ ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
द्रष्ा िोता च मंता च कायां किणमेव च। ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
े १२।३८ अर्रमत्येवमागर्म्य संसािे परिवतहत॥ ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
् ु इत्येरभर्षतरभधीमि तमिःस्रोतिः प्रवतहत।े ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
ु रस॥ १२।३९ र्ेत्वभावे फलाभाव इरत रवज्ञातमर्ह ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
ु तत्र सर्म्यग्मरतरवहद्यान्मोक्षकाम चतष्यम ।् ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
ु ु च व्क्तमव्क्तमेव च॥ १२।४० प्ररतबद्धाप्रब द्धौ ÛÜÛÜÐÜÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ mavipulà
ु यथावदेतरिज्ञाय क्षेत्रज्ञो रर् चतष्यम ।् ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
आिहवं िवतां रर्त्वा प्राप्नोरत पदमक्षिम॥् १२।४१ 132
आिाडदशहिो ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
इत्यथां ब्राह्मणा लोके पिमब्रह्मवारदििः। ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
् ब्रह्मचयां चिंतीर् ब्राह्मणाि वासयं रत च॥ १२।४२ ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
ु स्तस्य िृपात्मििः। इरत वाक्यरमदं ित्वु ा मिे ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
ु च पप्रच्च पदमेव च ि ैरष्ठकम॥् १२।४३ अभ्यपायं ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
ब्रह्मचयहरमदं चयां यथा यावच्च यत्र च। ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
् ु रत॥ १२।४४ धमहस्यास्य च पयांत ं भवाि व्ाख्ात मर्ह ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
इत्यिाडो यथाशास्त्रं रवस्पष्ाथां समासतिः। ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
तमेवान्येि कल्पेि धमहमि ै व्भार्त॥ १२।४५ ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
ु ा भ ैक्षाकं रलं गमारितिः। अयमादौ गृर्ान्मक्त्व ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
ु े १२।४६ समदाचािरवस्तीणां शीलमादाय वतहत॥ ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
संतोर्ं पिमास्थाय येि तेि यतस्ततिः। ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
रवरवक्तं सेवते वासं रििां ििः शास्त्ररवत्ृ ती॥ १२।४७ ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
ततो िागाद्भयं दृष्ट्वा वैिाग्याच्च पिं रशवम।् ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
रिगृह्णरन्नंरद्रयग्रामं यतते मिसिः िमे॥ १२।४८ 133
आिाडदशहिो ÛÜÛÜÐÜÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ mavipulà
अथो रवरवक्तं कामेभ्यो व्ापादारदभ्य एव च। ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
ह ािं रवतकह वत॥् १२।४९ रववेकिमवाप्नोरत पूवर्ध् ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
ु प्राप्य तत्तदेव रवतकह यि।् तच्च र्ध्ािं सखं ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
ु ह खलाभे अपूवस ि रर्ह्रयते बारलशो िििः॥ १२।५० ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
शमेि ैवंरवधेिायं कामिेर्रवगरर्िणा। ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
ब्रह्मलोकमवाप्नोरत परितोर्ेण वंरचतिः॥ १२।५१ ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
् ज्ञात्वा रविाि रवतकाां स्त ु मििःसंक्षोभकािकाि।् ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
ु ु तरियक्तमवाप्नोरत र्ध्ािं प्रीरतसखारन्वतम ॥् १२।५२ ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
रर्ह्रयमाणस्तया प्रीत्या यो रवशेर् ं ि पश्यरत। ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
े ाभासिेु ष्वरप॥ १२।५३ स्थािं भास्विमाप्नोरत देवष्व ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
ु यस्त ु प्रीरतसखात्तिारिवे चयरत मािसम।् ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
ु प्रीरतरववरिहतम॥् १२।५४ तृतीयं लभते र्ध्ािं सखं ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
तत्र के रचद्व्यवस्यंरत मोक्ष इत्यरप मारिििः। ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
ु सखदुिःखपरित्यागादव्ापािाच्च चेतसिः॥ १२।५५ ५७ 134
आिाडदशहिो ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
ु मग्नो ि रवशेर्ाय यत्नवाि।् यस्त ु तरिन्सखे ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
ु त्स्न ैिः स सामान्यं सखं ु प्राप्नोरत दैवत ैिः॥ १२।५६ ५५ शभकृ ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
ु तादृशं सखमासाद्य यो ि िज्यन्नपेु क्षते। ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
ु चतथांु र्ध्ािमाप्नोरत सखदुिःखरववरिह तम॥् १२।५७ ५६ ÜÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ navipulà
अस्य र्ध्ािस्य त ु फलं समं देववै र्ृ ह त्फलैिः। ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
कथयंरत बृर्त्ालं वृर्त्प्रज्ञापिीक्षकािः॥ १२।५८ ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
समाधेव्रहु त्थतस्तिाद्दृष्ट्वा दोर्ांश्चिीरिणाम।् ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
ज्ञािमािोर्रत प्राज्ञिः शिीिरवरिवृत्तये॥ १२।५९ ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
ु ज्य रवशेर् े कृ तरिश्चयिः। ततस्तद्ध्यािमत्सृ ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
कामेभ्य इव सत्प्राज्ञो रूपादरप रविज्यते॥ १२।६० ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
शिीिे खारि यान्यस्य तान्यादौ परिकल्पयि।् ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
ु ॥ १२।६१ घिेष्वरप ततो द्रव्ेष्वाकाशमरधमच्यते ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
ु आकाशसममात्मािं संरक्षप्य त्वपिो बधिः। ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
् र्मरधगच्चरत॥ १२।६२ तदैवािंततिः पश्यि रवशे 135
आिाडदशहिो ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
अर्ध्ात्मकुशलेष्वन्यो रिवत्याहत्मािमात्मिा। ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
रकं रचन्नास्तीरत संपश्यन्नारकं चन्य इरत िृतिः॥ १२।६३ ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
ततो मि ं ु ारदर्ीके व शकुरििः पंििारदव। ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
ु इत्यरभधीयते॥ १२।६४ क्षेत्रज्ञो रििःसृतो देर्ान्मक्त ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
ु एतत्तत्पिमं ब्रह्म रिरलां ग ं ध्रवमक्षिम ।् ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
यन्मोक्ष इरत तत्त्वज्ञािः कथयंरत मिीरर्णिः॥ १२।६५ ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
ु इत्यपायश्च मोक्षश्च मया संदरशहतस्तव। ÛÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ navipulà
यरद ज्ञातं यरद रुरचि ्यथावत्प्ररतपद्यताम॥् १२।६६ ÜÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ navipulà
ि ैगीर्व्ो थ ििको वृद्धश्च ैव पिाशििः। ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
ु ह्यन्ये च मोरक्षणिः॥ १२।६७ इमं पंथािमासाद्य मक्ता ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
इरत तस्य स तिाक्यं गृर्ीत्वा ि रवचायह च। ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
ु ु ु े बलप्रा्ततिः पूवर्ह त प्रत्यत्तिम वाच सिः॥ १२।६८ ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
ितु ं ज्ञािरमदं सूक्ष् ं पितिः पितिः रशवम।् ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
े स्यापरित्यागादवैर्म्यते दि ैरष्ठकम॥् १२।६९ क्षेत्रष्व 136
आिाडदशहिो ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
ु रवकािप्रकृ रतभ्यो रर् क्षेत्रज्ञं मक्तमप्यर्म ।् ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
मन्ये प्रसवधमाहण ं वीिधमाहणमेव च॥ १२।७० ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
ु यद्यरप ह्यात्मा रिमक्त हु इरत कल्प्यते। अब ् १२।७१अब ् रवशद्धो ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
ु स भरवष्रत॥ १२।७१ भूयिः प्रत्ययसद्भावादमक्तिः ÛÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
ु र्म्यबं रविर्ाद्यथा ु ऋतभू बीिं ि िोर्रत।
navipulà
ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
िोर्रत प्रत्यय ैस्त ैस्त ैस्तित्सो रप मतो मम॥ १२।७२ ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
यत्माहज्ञाितृष्णािां त्यागान्मोक्षश्च कल्प्यते। ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
अत्यंतस्तत्परित्यागिः सत्यात्मरि ि रवद्यते॥ १२।७१ च्च्द ् १२।७३च्च्द ् ÜÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ navipulà
रर्त्वा रर्त्वा त्रयरमदं रवशेर्स्तूपलभ्यते। ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
आत्मिस्त ु रस्थरतयहत्र तत्र सूक्ष्रमदं त्रयम॥् १२। ७२ १२।७४ ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
सूक्ष्त्वाच्च ैव दोर्ाणामव्ापािाच्च चेतसिः। ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
ु ैव मोक्षस्त ु परिकल्प्यते॥ १२।७३ १२।७५ दीघहत्वादायर्श्च ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
अर्ंकािपरित्यागो यश्च ैर् परिकल्प्यते। ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
सत्यात्मरि परित्यागो िार्ंकािस्य रवद्यते॥ १२।७४ १२।७६ 137
आिाडदशहिो ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
ु हु ि भवत्ययम।् संख्ारदरभिमक्तश्च रिगणो ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
तिादसरत ि ैगण्हु ये िास्य मोक्षो रभधीयते॥ १२।७५ १२।७७ ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
ु ु गरणिो रर् गणािां च व्रतिेको ि रवद्यते। ÜÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ navipulà
रूपोष्णाभ्यां रविरर्तो ि ह्यरग्नरुपलभ्यते॥ १२।७६ १२।७८ ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
ु भ्यस्तथा गणी। ु प्राग्देर्ान्न भवेद्दर्े ी प्राग्गणे ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
ु सञ्शिीिी बर्ध्ते पििः॥ ु किादादौ रवमक्तिः १२।७७ १२।७९ ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
क्षेत्रज्ञो रवशिीिश्च ज्ञो वा स्यादज्ञ एव वा। ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
ु ॥ १२।७८ १२।८० यरद ज्ञो ज्ञेयमस्यारस्त ज्ञेय े सरत ि मच्यते ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
अथाज्ञ इरत रसद्धो विः करल्पतेि रकमात्मिा। ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
रविारप ह्यात्मिाज्ञािं प्ररसद्धं काष्ठकुड्यवत॥् १२।७९ १२।८१ ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
् तिः। ु पितिः पितस्त्यागो यिात्त ु गणवाि िृ ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
तिात्सवहपरित्यागान्मन्ये कृ त्स्नां कृ ताथहताम॥् १२।८० १२।८२ ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
ु सिः। इरत धमहमिाडस्य रवरदत्वा ि ततोर् ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
अकृ त्स्नरमरत रवज्ञाय ततिः प्ररतिगाम र्॥ १२।८१ १२।८३ 138
आिाडदशहिो ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
ु र्रुद्रकस्यािमं ु रवशेर्मथ शिू ययौ। ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
आत्मग्रार्ाच्च तस्यारप िगृर्े ि स दशहिम॥् १२।८२ १२।८४ ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
ु संज्ञासंरज्ञत्वयोदोर्ं ज्ञात्वा रर् मरिरुद्रकिः। ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
आरकं रचन्यात्पिं लेभ े संज्ञासंज्ञारत्मकां गरतम॥् १२।८३ १२।८५ ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
यिाच्चालं बिे सूक्ष् े संज्ञासंज्ञ े ततिः पिम।् ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
िासंज्ञी ि ैव संज्ञीरत तिात्तत्र गतस्पृर्िः॥ १२।८४ १२।८६ ÛÜÛÜÐÜÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ mavipulà
ु यतश्च बरद्धस्तत्रैव रस्थतान्यत्राप्रचारिणी। ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
सूक्ष्ापारद ततस्तत्र िासंरज्ञत्वं ि संरज्ञता॥ १२।८५ १२।८७ ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
ु यिाच्च तमरप प्राप्य पििावतह त े िगत।् ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
ु बोरधसत्त्विः पिं प्रेप्सस्तिादुद्रकमत्यित ॥् १२।८६ १२।८८ ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
ततो रर्त्वािमं तस्य िेयो थी कृ तरिश्चयिः। ÜÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
भेि े गयस्य िािर्षि हगिीसंज्ञमािमम॥् १२।८७ १२।८९ ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
ु शरचपिाक्रमिः। ु अथ ि ैिंििातीिे शचौ ÛÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
ु चकाि वासमेकांतरवर्ािारभव्रती मरििः॥ १२।८८ १२। ९० 139
आिाडदशहिो ÅÅÅÅÐÅÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
<xxx> तत्पूवां पंचरें द्रयवशोद्धताि।् ÛÜÅÅÐ−ÛÛÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
तपिः <xx> व्ररतिो रभक्षूि पं् च रििैक्षत॥ १२।९१ ÜÜÛÜÐÜÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ mavipulà
ु पंचोपतस्थदृहु ष्ट्वात्र रभक्षवस्तं ममु क्षविः। ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
ु पण्यारिह तधिािोग्यरमंरद्रयाथाह इवेविम॥् १२।८९ १२।९२ ÜÜÛÜÐÜÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ mavipulà
ू मािस्त ैिः प्रह्वैरवहियाितमूरतहरभिः। संपज्य ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
तिंशस्थारयरभिः रशष् ैलोलैमिह इवेंरद्रय ैिः॥ १२।९० १२।९३ ÜÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ navipulà
ु मृत्यिन्मां तकिणे स्यादुपायो यरमत्यथ। ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
दुष्किारण समािेभ े तपांस्यिशिेि सिः॥ १२।९१ १२।९४ ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
् ् ु विह ििदुिाचिाि ् उपवासरवधीि िेकाि क ।् ÜÜÛÜÐÜÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ mavipulà
ु े िकिोत्ाश्यह वर्ाहरण र्ट्कमहप्रप्स मात्मििः॥ १२।९२ १२।९५ ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
अन्नकालेर् ु च ैकै कैिः सकोलरतलतंडुलिःै । ÛÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
ु अपािपािसंसािपािं प्रेप्सिपाियत ॥् १२।९३ १२।९६ ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
देर्ादपचयस्तेि तपसा तस्य यिः कृ तिः। ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
स एवोपचयो भूयस्तेिसास्य कृ तो भवत॥् १२।९४ १२।९७ 140
आिाडदशहिो ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
ु ।् कृ शो प्यकृ शकीरतहिीह्लाहदं चक्रे न्यचक्षर्म ÛÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ navipulà
ु ु कुमदािारमव शिच्च्लवपक्षारदचं द्रमािः॥ १२।९५ १२।९८ ÛÜÛÜÐÜÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ mavipulà
त्वगरस्थशेर्ो रििःशेर् ैमषदिःरपरशतशोरणत ैिः। ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
क्षीणो प्यक्षीणगांभीयहिः समद्रु इव स व्भात॥् १२।९६ १२।९९ ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
अथ कष्तपिःस्पष्व्थहर्लवष्तिमु रहु ििः। ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
ु बद्धत्वकां ु भवभीरुरिमां चक्रे बरद्धं क्षया॥ १२।९७ १२।१०० ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
ु । िायं धमो रविागाय ि बोधाय ि मक्तये ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
ु ले मया प्रा्ततो यस्तदा स रवरधध्रवहु िः॥ १२।९८ १२।१०१ िंबमू ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
ि चासौ दुबहलेिा्तत ं ु शक्यरमत्यागतादििः। ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
शिीिबलवृद्ध्यथहरमदं भूयो न्वरचंतयत॥् १२।९९ १२।१०२ ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
ु क्षरत्पपासािम्लवां तिः िमादस्वस्थमािसिः। ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
ु प्राप्नयान्मिसावाप्यं फलं कथमरिवृतह िः॥ १२।१०० १२।१०३ ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
रिवृरह तिः प्राप्यते सर्म्यक्सततेंरद्रयतप हणात।् ÜÜÛÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ navipulà
संतरप हतेंरद्रयतया मििःस्वास्थ्यमवाप्यते॥ १२।१०१ १२।१०४ 141
आिाडदशहिो ÜÜÛÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ navipulà
स्वस्थप्रसन्नमिसिः समारधरुपपद्यते। ÛÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
ु े १२।१०२ १२।१०५ समारधयक्तरचत्तस्य र्ध्ाियोगिः प्रवतहत॥ ÜÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
र्ध्ािप्रवतहिाद्धमाहिः प्राप्यंत े य ैिवाप्यते। ÜÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ navipulà
दुलहभ ं शांतमििं पिं तदमृत ं पदम॥् १२।१०३ १२।१०६ ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
ु इरतरिश्चयिः। तिादार्ािमूलो यमपाय ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
असूरिकिणे धीििः कृ त्वारमतमरतमहरतम॥् १२।१०४ १२।१०७ ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
निगातो ि ैिंििातीिादुत्तताि शि ैिः कृ शिः। ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
भक्त्यावितशाखाग्र ैदहत्तर्स्तस्तटद्रुमिःै ॥ १२।१०५ १२।१०८ ÛÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ navipulà
ु दैवत ैिरभचोरदता। अथ गोपारधपसता ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
उद्भूतहृदयािंदा तत्र िंदबलागमत॥् १२।१०६ १२।१०९ ÛÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ navipulà
ु िीलकं बलवारसिी। रसतशंखोज्ज्वलभिा
ÛÜÛÜÐÜÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ mavipulà
ु मिे ु व सरिििा॥ १२।१०७ १२।११० सफे णमालािीलांबयह ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
सा िद्धावरधहतप्रीरतरवहकसल्ोचिोत्पला। ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
रशिसा प्ररणपत्य ैिं ग्रार्यामास पायसम॥् १२।१०८ १२।१११ 142
आिाडदशहिो ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
कृ त्वा तदुपभोगेि प्रा्ततिन्मफलां स ताम।् ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
बोरधप्रा्ततौ समथो भूत्सत ं रप हतर्रडंरद्रयिः॥ १२।१०९ १२।११२ ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
ु ु ह साधां सयशसा पयाह्तताप्यािमूतश्च मरििः। ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
कांरतध ैयैकभािैकिः शशांकाणहववल्बभौ॥ १२।११० १२।११३ ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
आवृत्त इरत रवज्ञाय तं िहुिः पंचरभक्षविः। ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
हु ं पंचधातविः॥ १२।१११ १२।११४ मिीरर्णरमवात्मािं रिमक्त ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
व्वसायरितीयो थ शािलास्तीणहभतू लम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ bhavipulà
सो वत्थमूलं प्रययौ बोधाय कृ तरिश्चयिः॥ १२।११२ १२।११५ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ु ि बोरधतिः। ततस्तदािीं गििािरवक्रमिः पदस्विेिािपमे ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ु ॥् १२।११३ १२।११६ ु िागतबोरधरिश्चयो िगाद कालो भिगोत्तमिः ु मर्ामिे स्तरतम ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ु त्वच्चिणावपीरडता महुम ु हुहु रि हष्ितीव मेरदिी। यथा मिे ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
यथा च ते िािरत सूयवह त्प्रभा ध्रवु ं त्वरमष्ं फलमद्य भोक्ष्यसे॥ १२।११४ १२।११७ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
यथा भ्रमंत्यो रदरव वायपंक्तयिः प्रदरक्षणं त्वां कमलाक्ष कुवतह ।े ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ु रियतं भरवष्रस॥ १२।११५ १२।११८ यथा च सौर्म्या रदरव वांरत वायवस्त्वमद्य बद्धो 143
आिाडदशहिो ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ु णान्यपादाय ु ु गप्रविेण संस्ततस्तृ ु ततो भिं शचीरि लावकात।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ु ु िः॥ १२।११६ १२।११९ ह मपारितिः कृ तप्ररतज्ञो रिर्साद बोधये मर्ातिोमूल शचे ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ु बबंध स्ततोिगभोगरपं ु ततिः स पयांकमकं प्यमत्तमं रडतम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
रभिरद्म तावद्भरु व ि ैतदासिं ि यारम तावत्ृ तकृ त्यतारमरत॥ १२।११७ १२।१२० ÛÜÛÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜ
Rucirà
ु रदवौकसो ववारसिे ि मृगगिा ि परक्षणिः। ततो ययमु दहु मतलां ÛÜÛÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜ,ÛÛÛÛÜÛÜÛÜ
ि सस्विवहु ितिवो रिलार्तािः कृ तासिे भगवरत रिश्चलात्मरि॥ १२।११८ १२।१२१
इरत िीबद्धु चरिते मर्ाकाव्े वघोर्कृ ते िाडदशहिो िाम िादशिः सगहिः॥ १२॥
144
१३ । मािरवियो ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
तरिन्श्श्च बोधाय कृ तप्ररतज्ञे िािरर्हवंशप्रभवे मर्ार्ौ। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ु माििः॥ १३।१ तत्रोपरवष्े प्रिर्र्ह लोकस्तत्रास सद्धमहरिपस्त ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
ु पष्शिं ु यं कामदेवं प्रवदंरत लोके रचत्रायधं तथ ैव। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु कामप्रचािारधपरतं तमेव मोक्षरिर्ं मािमदार्िं रत॥ १३।२ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
तस्यात्मिा रवभ्रमर्र्हदपाहरस्तस्रो िरतप्रीरततृर्श्च कन्यािः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
पप्रच्चिेु ि ं मिसो रवकािं स तांश्च ताश्च ैव वचो बभार्े॥ १३।३ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Haüsã)
् ु बरद्धशिं ु ु हश्चयवमह रबभ्रत सत्त्वाय असौ मरिरि धं रवकृ ष्। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
् ु रिगीर्िास्ते रवर्यान्मदीयाि तिादयं मे मिसो रवर्ादिः॥ १३।४ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
यरद ह्यसौ मामरभभूय यारत लोकाय चाख्ात्यपवगहमागहम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु व रवदेर्भतिःहु ॥ १३।५ शून्यस्ततो यं रवर्यो ममाद्य वृत्ताच्च्यतस्ये ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
ु द्गोचिे रतष्ठरत यावदेव। तद्यावदेवर्ै ि लब्धचक्षमह
ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
यास्यारम तावद्व्रतमस्य भेत्त ं ु सेत ं ु िदीवेग इवारभवृद्धिः॥ १३।६
145
मािरवियो ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màlà)
ु ततो धििःु पष्मयं गृर्ीत्वा शिांस्तथा मोर्किांश्च पंच। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु भ्यगच्चदस्वास्थ्यकािी मिसिः प्रिािाम॥् १३।७ सो वत्थमूलं ससतो ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Haüsã)
ु अथ प्रशांत ं मरिमासिस्थं पािं रततीर्ां ु भवसागिस्य। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ु रवर्ज्य सव्ं किमायधाग्रे क्रीडञ्शिेणदे मवाच माििः॥ १३।८ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
ु विस्व धमां त्यि मोक्षधमहम।् उरत्तष्ठ भोिः क्षरत्रय मृत्यभीत ÜÜÛ[ÜÐÜÛ]ÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
् ् ् रर् ु वासवस्य॥ १३।९ वाण ैश्च यज्ञ ैश्च रविीय लोकाि लोकाि पिाि प्राप्न ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
ु यशस्यो यो वारर्तिः पूवतह मैि हिें द्रिःै । पंथा रर् रियाहतमयं ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
िातस्य िािरर्हकुले रवशाले भ ैक्षाकमिार्घ्रमदं प्रपत्तमु ॥् १३।१० ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Chàyà)
ु प्ररतज्ञाम।् अथाद्य िोरत्तष्ठरस रिरश्चतात्मा भव रस्थिो मा रवमचिः ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ह े मीिरिपौ रवमक्तिः॥ मयोद्यतो ह्येर् शििः स एव यिः सूयक १३।११ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
पृष्िः स चािेि कथंरचदैडिः सोमस्य ि्तताप्यभवरिरचत्तिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु रकं वत दुबहलो न्यिः॥ १३।१२ ु स चाभवच्चांतििस्वतं त्रिः क्षीणे यगे ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
ु तरत्क्षप्रमरत्तष्ठ लभस्व संज्ञां वाणो ह्ययं रतष्ठरत लेरलर्ाििः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
रप्रयारभधेयर्े ु िरतरप्रयेर् ु यं चक्रवाके ष्वरप िोत्सृिारम॥ १३।१३ 146
मािरवियो ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
ु रप यदा रििास्थो ि ैवासिं शाक्यमरिरबह ु भदे । इत्येवमक्तो ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु सतां ु श्च॥ १३।१४ शिं ततो ि ै रवससिह माििः कन्याश्च कृ त्वा पितिः ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
ु चकाि िास्थां ि धृतश्च े चाल। तरिंस्त ु वाणे रप स रवप्रमक्ते ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
दृष्ट्वा तथ ैिं रवर्साद मािरश्चंतापिीतश्च शि ैिहगाद॥ १३।१५ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
ु प्ररत येि रवद्धो देवो रप शंभश्चरलतो ु शैलें द्रपत्रीं बभूव। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ि रचंतयत्येर् तमेव वाणं रकं स्यादरचत्तो ि शििः स एर्िः॥ १३।१६ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
ु तिादयं िार्हरत पष्वाणं ि र्र्हणं िारप ितेरि हयोगम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
अर्हत्ययं भूतगण ैिशेर् ैिः संत्रासिातिहिताडिारि॥ १३।१७ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
ु रश्चकीर्हि।् सिाि मािश्च ततिः स्वस ैन्यं रवध्वंसिं शाक्यमिे ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु िािाियाश्चािचिािः पिीयिःु शिद्रुमप्रासगदारसर्स्तािः॥ १३।१८ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
विार्मीिावखिोष्ट्रवक्त्रा व्ाघ्रक्षहरसंर्रििदाििाश्च। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु एके क्षणा ि ैकमखारस्त्रशीर्ाह लं बोदिाश्च ैव पृर्ोदिाश्च॥ १३।१९ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Haüsã)
ु ु अिास ु सक्ता घटिािवश्च दंष्ट्रायधाश्च ैव िखायधाश्च। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु कबंधर्स्ता बहुमूतयह श्च भग्नाधहवक्त्राश्च मर्ामखाश्च॥ १३।२० 147
मािरवियो ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
ताम्रारुणा लोरर्तरवंदुरचत्रािः खट्ांगर्स्ता र्रिधूम्रके शािः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
लं बस्रिो वािणलं बकणाहश्चमाांबिाश्च ैव रििंबिाश्च॥ १३।२१ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
वेताधहवक्त्रा र्रिताधहकायास्ताम्राश्च धूम्रा र्ियो रसताश्च। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ु टाकुलमेखलाश्च॥ १३।२२ व्ाडोत्तिासंगभिास्तथ ैव प्रघष्घं ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
ु तालप्रमाणाश्च गृर्ीतशूला दंष्ट्राकिालाश्च रशशप्रमाणािः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु उिभ्रवक्त्राश्च रवर्ंगमाश्च मािाहिवक्त्राश्च मिष्कायािः॥ १३।२३ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Haüsã)
प्रकीणहकेशािः रशरखिो धहमड ं ु ा िज्ज्वंबिा व्ाकुलवेष्िाश्च। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु प्रहृष्वक्त्रा भृकुटीमखाश्च तेिोर्िाश्च ैव मिोर्िाश्च॥ १३।२४ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
ु के रचद्व्रितं ो भृशमाववल्गिन्यो न्यमापप्लु ुरविे तथान्ये। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु १३।२५ रचक्रीडुिाकाशगताश्च के रचत्े रचच्च चेरुस्तरुमस्तके र्॥ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
ु िह गदां रवकर्हि।् िितह करश्चद्भ्रमयंरस्त्रशूलं करश्चद्ध पस्फू ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
र्र्षण करश्चिर्ृ वन्नितह करश्चत्प्रिज्वाल तिूरुर्ेभ्यिः॥ १३।२६ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
ु एवंरवधा भूतगणािः समंतात्तद्बोरधमूलं परिवायह तस्थिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
रिघृक्षवश्च ैव रिघांसवश्च भतरहु ि हयोगं परिपालयंतिः॥ १३।२७ 148
मािरवियो ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
ु तं प्रेक्ष्य मािस्य च पूविह ात्रे शाक्यर्हभस्य ैव च यद्धकालम ।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ि द्यौश्चकाशे पृरथवी चकं पे प्रिज्वलश्च ैव रदशिः सशब्दािः॥ १३।२८ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
ु े स्तािा ि िेििु ह बभौ शशांकिः। रवष्वग्ववौ वायरुदीणह वग ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ु समद्रािः॥ तमश्च भूयो रवतताि िात्रेिः सवष च संचक्षु रभिे १३।२९ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màlà)
ु िममृष्माणािः। मर्ीभृतो धमहपिाश्च िागा मर्ामिेरवह ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ैव ििृरं भिे च॥ १३।३० मािं प्ररत क्रोधरववृत्तिेत्रा रििःशवसश्च ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
ु सद्धमहरसद्ध्यथहरमव प्रवृत्तािः। ु ु शद्धारधवासा रवबधर्हयस्त ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु १३।३१ मािे िकंु पां मिसा प्रचक्रुरवहिागभावात्त ु ि िोर्मीयिः॥ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
तद्बोरधमूलं समवेक्ष्य कीणां रर्ंसात्मिा मािबलेि तेि। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
धमाहत्मरभलोकरवमोक्षकामैबहभवू र्ार्ाकृ तमंतिीक्षम॥् १३।३२ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Haüsã)
उपप्ल ुतं धमहरवदस्त ु तस्य दृष्ट्वा रस्थतं मािबलं मर्ारर्हिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु भे ु िारप ययौ रवकािं मर्ध्े गवां रसंर् इवोपरवष्िः॥ १३।३३ ि चक्ष ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
ु मािस्ततो भूतचमूमदीणाह माज्ञापयामास भयाय तस्य। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
स्वैिः स्वैिः प्रभावैिथ सास्य सेिा तद्धैयभह दे ाय मरतं चकाि॥ १३।३४ 149
मािरवियो ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
के रचच्चलन्न ैकरवलं रबरिह्वास्तीक्ष्णोग्रदंष्ट्रा र्रिमंडलाक्षािः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु १३।३५ रवदारितास्यािः रस्थिशंकुकणाहिः संत्रासयंतिः रकल िाम तस्थिः॥ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
तेभ्यिः रस्थतेभ्यिः स तथारवधेभ्यिः रूपेण भावेि च दारुणेभ्यिः। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
् बाले ु भ्य इवोद्धतेभ्यिः॥ १३।३६ ि रवव्थे िोरिरविे मर्ारर्हिः क्रीडि स ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
ु करश्चत्ततो िौद्ररववृत्तदृरष्स्ति ै गदामद्यमयां चकाि। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु सवज्रिः॥ १३।३७ तस्तंभ बाहुिः सगदस्ततो स्य पिंु दिस्येव पिा ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
ु ु रवमोक्तुम।् के रचत्समद्यर्म्य रशलास्तरूंश्च रवर्ेरर्िे ि ैव मिौ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
पेतिःु सवृक्षािः सरशलास्तथ ैव वज्रावभग्ना इव रवंर्ध्पादािः॥ १३।३८ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
ु ु रशलाश्च वृक्षाश्च पिवधाश्च। कै रश्चत्समत्पत्य िभो रवमक्तािः ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तस्थिु हभस्येव ि चावपेतिःु संर्ध्ाभ्रपादा इव ि ैकवणाहिः॥ १३।३९ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
रचक्षेप तस्योपरि दी्ततमन्यिः कडंगिं पवहतशृंगमात्रम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु मात्रं गगिस्थमेव तस्यािभावाच्चतधा ु यन्मक्त बभूव॥ १३।४० ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
करश्चज्ज्वलन्नकह इवोरदतिः खादंगािवर्ां मर्दुत्ससिह। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
चूिाहरि चामीकिकं दिाणां कल्पात्यये मेरुरिव प्रदी्ततिः॥ १३।४१ 150
मािरवियो ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
तद्बोरधमूले प्ररवकीयहमाणमंगािवर्ां त ु सरवस्फुरलं गम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
मैत्रीरवर्ािादृरर्सत्तमस्य बभूव िक्तोत्पलपत्रवर्हिः॥ १३।४२ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
शिीिरचत्तव्सिातप ैस्त ैिेवरं वध ैस्त ैश्च रिपात्यमाि ैिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ु ु ि ैवासिाच्चाक्यमरिश्चचाल स्वं रिश्चयं बंधरमवोपग ह्य॥ १३।४३ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (ârdrà)
हु भ्य े िः सपाहरन्विीणषभ्य इव द्रुमभ्य े िः। अथापिे रििहगलमख ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ते मंत्रबद्धा इव तत्समीपे ि शवसिोत्ससृ ििु ह चेलिः॥ १३।४४ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
ु साशरिचंडघोर्ािः। भूत्वापिे वारिधिा वृर्ंतिः सरवद्यतिः ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ु तरिि द्र् ु म े तत्यििश्मवर्ां तत्पष्वर्ां रुरचिं बभूव॥ १३।४५ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
चापे थ वाणो रिरर्तो पिेण िज्वाल तत्रैव ि रिष्पात। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु १३।४६ अिीविस्यात्मरि धूयमह ाणो दुमहर् हणस्येव ििस्य मन्यिः॥ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
ु ु ि पेतिः। ु पंचर्े वो न्येि त ु रवप्रमक्तास्तस्थ िु हयत्येव मिौ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
संसािभीिोरवहर्यप्रवृत्तौ पंचरें द्रयाणीव पिीक्षकस्य॥ १३।४७ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màlà)
ु मर्ार्षिः। रिघांसयान्यिः प्रससाि रुष्ो गदां गृर्ीत्वारभमखो ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
सो प्रा्ततकालो रववशिः पपात दोर्ेरष्ववािथहकिेर् ु लोकिः॥ १३।४८ 151
मािरवियो ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
स्त्री मेघकाली त ु कपालर्स्ता कतां ु मर्ार्षिः रकल मोर्रचत्तम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ु १३।४९ बभ्राम तत्रारियतं ि तस्थौ चलात्मिो बरद्धरिवागमे र्॥ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
ु करश्चत्प्रदी्ततं प्ररणधाय चक्षिषु त्रारग्निाशीरवर्वरद्दधक्षिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तत्रैव िासीत्तमृरर्ं ददशह कामात्मकिः िेय इवोपरदष्म॥् १३।५० ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
ु रशलामद्यमयं ु गवीं स्तथान्यिः शिाम मोघं रवर्तप्रयत्निः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु रििःिेयसं ज्ञािसमारधगर्म्यं काय्लवमैध हमहरमवा्ततकामिः॥ १३।५१ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Màlà)
ु र्ाकृ तयस्तथान्ये प्रणेदुरुच्च ैमहर्तिः प्रणादाि।् तिक्षरसं ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ु चिःु समंतािज्रार्ता द्यौिः फलतीरत मत्वा॥ १३।५२ सत्त्वारि य ैिः संचक ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Premà)
् ितं ो रवदुद्रुवश्च ु ैव रिरलरल्यिे च। मृगा गिाश्चात्तहिवाि सृ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु िः॥ १३।५३ िात्रौ च तस्यामर्िीव रदग्भ्यिः खगा रुवंतिः परिपेतिात्ताह ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Ràmà)
े रप कं रपतेर्।ु तेर्ां प्रणादैस्त ु तथारवध ैस्त ैिः सवषर् ु भूतष्व ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ह तत्रास ि संचकोच ु मरिि िवैगरुह त्मारिव वायसािाम॥् १३।५४ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Chàyà)
ु भाय। भयावर्ेभ्यिः परिर्द्गणेभ्यो यथा यथा ि ैव मरिरबह ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
तथा तथा धमहभतृ ां सपत्निः शोकाच्च िोर्ाच्च ससाि माििः॥ १३।५५ 152
मािरवियो ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Vàõã)
भूत ं ततिः रकं रचददृश्यरूपं रवरशष्रूपं गगिस्थमेव। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
दृष्ट्वार्हये द्रुग्धमवैिरुष्ं मािं बभार्े मर्ता स्विेण॥ १३।५६ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
ु ि गच्च शमह। मोघं िमं िार्हरस माि कतां ु रर्ंस्रात्मतामत्सृ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ि ैर् त्वया कं परयत ं ु रर् शक्यो मर्ारगरिमषरुरिवारिलेि॥ १३।५७ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
ु अप्यष्णभावं ज्वलििः प्रिह्यादापो द्रवत्वं पृरथवी रस्थित्वम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु अिेककल्पारचतपण्यकमाह ि त्वेव िह्याद्व्यवसायमेर्िः॥ १३।५८ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
यो रिश्चयो ह्यस्य पिाक्रमश्च तेिश्च यद्या च दया प्रिास।ु ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
अप्राप्य िोत्थास्यरत तत्त्वमेर् तमांस्यर्त्वेव सर्स्रिरश्मिः॥ १३।५९ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
् ् दरत चारप तोयम।् काष्ठं रर् मथ्नि लभते हुताशं भूरमं खिि रवं ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ं च कृ तं च सवहम॥् १३।६० रिबांरधििः रकं च ि िास्य सार्ध्ं न्यायेि यक्त ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Sàlà)
तल्ोकमात्तां करुणायमािो िोगेर् ु िागारदर् ु वतहमािम।् ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
मर्ारभर्ग्नार्हरत रविमेर् ज्ञािौर्धाथां परिरखद्यमाििः॥ १३।६१ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (»ddhi)
हृते च लोके बहुरभिः कुमागैिः सन्मागहमरन्वच्चरत यिः िमेण। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ं सदेु रशकिः साथह इव प्रिष्े॥ १३।६२ स दैरशकिः क्षोभरयत ं ु ि यक्त 153
मािरवियो ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
सत्त्वेर् ु िष्ेर् ु मर्ांधकािैज्ञाहिप्रदीपिः रक्रयमाण एर्िः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
आयहस्य रिवाहपरयत ं ु ि साध ु प्रज्वाल्यमािस्तमसीव दीपिः॥ १३।६३ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
दृष्ट्वा च संसािमये मर्ौघे मग्नं िगत्पािमरवंदमािम।् ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु यश्चेदमत्तािरयत ं ु प्रवृत्तिः करश्चन्नयेत्तस्य त ु पापमायहिः॥ १३।६४ ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Kãrti)
ु िृरतबरद्धशाखिः। ु क्षमारशफो ध ैयहरवगाढमूलश्चारित्रपष्िः ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ज्ञािद्रुमो धमहफलप्रदाता िोत्पाटिं ह्यर्हरत वधहमाििः॥ १३।६५ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
बद्धां दृढैश्चते रस मोर्पाशैयहस्य प्रिां मोक्षरयत ं ु मिीर्ा। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
् तरिि रिघां सा तव िोपपन्ना िांत े िगद्बंधिमोक्षर्ेतोिः॥ १३।६६ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bhadrà)
बोधाय कमाहरण रर् यान्यिेि कृ तारि तेर्ां रियतो द्य कालिः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
ु ु स्थािे तथारिन्नपरवष् एर् यथ ैव पूवष मियस्तथ ैव॥ १३।६७ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Indravajrà)
ु पिमेण धाम्ना। ु एर्ा रर् िारभवहसधातलस्य कृ त्स्नेि यक्ता ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
भूमिे तो न्यो रस्त रर् ि प्रदेशो वेश ं समाधेरवहर्यो रर्तस्य॥ १३।६८ ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ Upajàti (Bàlà)
तन्मा कृ थािः शोकमपेु रर् शांरतं मा भून्मरर्म्ना तव माि माििः। ÜÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÜ
रविंरभत ं ु ि क्षममध्रवु ा िीश्चले पदे रकं पदमभ्यपु ैरर्॥ १३।६९ 154
मािरवियो ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
ु च तस्य तिचो मर्ामिे ु िः प्रेक्ष्य च रिष्प्रकं पताम।् ततिः स संित्य ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
िगाम मािो रवमिा र्तोद्यमिः शिैिगह च्चेतरस य ैरवहर्न्यसे॥ १३।७० ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ Vaüèastha
गतप्रर्र्ाह रवफलीकृ तिमा प्ररवद्धपार्ाणकडंगिद्रुमा। ÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜÐÐÛÜÛÜÐÜÛÛÐÜÛÜÛÜ
ह ाियेव रिर्ता रिर्च्चमूिः॥ १३।७१ रदशिः प्रदुद्राव ततो स्य सा चमूर्त ÛÛÛÛÛÛÜÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ Màlinã
ु तौ द्रवरत सपिपक्षे रिरिहत े पष्के ÛÛÛÛÛÛÜÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ
ियरत रिततमस्के िीििस्के मर्ार्ौ। ÛÛÛÛÛÛÜÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ
ु यवरतरिव सर्ासा द्यौश्चकाशे सचंद्रा ÛÛÛÛÛÛÜÜ,ÜÛÜÜÛÜÜ
ु च िलगभां पष्वर्ां ु सिरभ पपात॥ १३।७२ तथारप पापीयरस रिरिहत े गते रदशिः प्रसेदुिः प्रबभौ रिशाकििः।
ु ष्यो ििाि योर्ेव रवकल्मर्ा रिशा। १३।७३ हु पष्वृ रदवो रिपेतभु रव
इरत िीबद्धु चरिते मर्ाकाव्े वघोर्कृ ते मािरवियो िाम त्रयोदशिः सगहिः॥ १३॥
155
१४ ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
pathyà èloka
ततो मािबलं रित्वा ध ैयषण च शमेि च। ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
पिमाथां रवरिज्ञासिःु स दर्ध्ौ र्ध्ािकोरवदिः॥ १४।१ ÜÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
navipulà
ु सवषर् ु र्ध्ािरवरधर् ु प्राप्य च ैवयहमत्तमम ।् ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
ह न्मपिंपिाम॥् १४।२ सिाि प्रथमे यामे पूवि ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
ु ु अमत्रार्मयं िाम च्यतस्तिारदर्ागतिः। ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
ु इरत िन्मसर्स्रारण सिािािभवरन्नव॥ १४।३ ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
िृत्वा िन्म च मृत्य ं ु च तास ु तासूपपरत्तर्।ु ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
ततिः सत्त्वेर् ु कारुण्यं चकाि करुणात्मकिः॥ १४।४ ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
ु कृ त्वेर् स्वििोत्सगां पििन्यत्र च रक्रयािः। ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
अत्राणिः खल लोको यं परिभ्रमरत चक्रवत॥् १४।५ ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
इत्येवं िितस्तस्य बभूव रियतात्मििः। ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
कदलीगभहरििःसाििः संसाि इरत रिश्चयिः॥ १४।६
156
छं दकरिवतहिं ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
रितीये त्वागते यामे सो रितीयपिाक्रमिः। ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
ु रदव्ं चक्षिःु पिं लेभ े सवहचक्षष्मतां वििः॥ १४।७ ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
ु ि चक्षर्ा। ु ततस्तेि स रदव्ेि परिशद्धे ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
ददशह रिरखलं लोकमादशह इव रिमहले॥ १४।८ ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
सत्त्वािां पश्यतस्तस्य रिकृ ष्ोत्ृ ष्कमहणाम।् ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
ु चोपपरत्तं च ववृध े करुणात्मता॥ १४।९ प्रच्यरतं ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
इमे दुष्कृ तकमाहणिः प्रारणिो यांरत दुगहरतम।् ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
ु इमे न्ये शभकमाह णिः प्ररतष्ठंत े रत्ररपष्पे॥ १४।१० ÛÛÜÜÐÛÛÛÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
navipulà
उपपन्नािः प्ररतभये ििके भृशदारुणे। ÛÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
navipulà
अमी दुिःख ैबहहुरवध ैिः पीड्यंत े कृ पणं वत॥ १४।११ ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
पाय्यंत े क्वरथतं के रचदरग्नवणहमयोिसम।् ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
आिोप्यंत े रुवंतो न्ये रिष््ततस्तंभमायसम॥् १४।१२
157
छं दकरिवतहिं ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
ु पच्यंत े रपष्वत्े रचदयस्कं ु भीष्ववाङ्मखािः। ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
ु १४।१३ दह्यंत े करुणं के रचद्दी्ततेष्वग ं ाििारशर्॥ ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
के रचत्तीक्ष्ण ैियोदंष्ट्र ैभहक्ष्यंत े दारुण ैिः वरभिः। ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
के रचद्धृष् ैियस्तड ं ु वै ाहयस ैिायस ैरिव॥ १४।१४ ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
के रचद्दार्परििांतािः शीतच्चायारभकांरक्षणिः। ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
अरसपत्रं विं िीलं बद्धा इव रवशंत्यमी॥ १४।१५ ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
पाट्यंत े दारुवत के् रचत्ुठािैबहुह बार्विः। ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
दुिःखे रप ि रवपद्यंत े कमहरभधाहरितासविः॥ १४।१६ ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
ु स्यारदरत यत्मह कृ तं दुिःखरिवृत्तये। सखं ÛÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
navipulà
ु ॥ १४।१७ फलं तस्येदमवशैदुहिःखमेवोपभज्यते ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
ु ु कृ त्वा य एते भृशदुिःरखतािः। सखाथहमश भं ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÛÛÐÛÜÛÜ
ु आस्वादिः स रकमेतर्े ां किोरत सखमण्वरप॥ १४।१८ ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÛÐÛÜÛÜ
र्सरद्भयहत्ृ तं कमह कलर्ं कलर्ात्मरभिः। ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
ु यते॥ १४।१९ एतत्परिणते काले क्रोशरद्भििभू 158
छं दकरिवतहिं ÜÜÛÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
यद्येव पापकमाहणिः पश्येयिःु कमहणां फलम।् ÛÜÛÜÐÛÛÛÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
navipulà
ु वमेयरुष्णरुरधिं ममहस्वरभर्ता इव॥ १४।२०
शािीिेभ्यो रप दुिःखेभ्यो िािके भ्यो मिरस्वििः। अिायैिः सर् संवासो मम कृ च्च्रतमो मतिः॥। १४।२१ ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
इमे न्ये कमहरभरश्चत्रैरश्चत्तरवस्पंदसंभवैिः। ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
ु रतयहग्योिौ रवरचत्रायामपपन्नास्तपरस्वििः॥ १४।२२ १४।२१ ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÛÛÐÛÜÛÜ
मांसत्वग्बालदंताथां वैिादरप मदादरप। ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
र्न्यंत े कृ पणा यत्र बंधिू ां पश्यतामरप॥ १४।२३ १४।२२ ÛÜÛÜÐÜÛÛÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
bhavipulà
ु अशक्नुवत ं ो प्यवशािः क्षत्तर्हिमपीरडतािः। ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
गो वभूताश्च वाह्यंत े प्रतोदक्षतमूतयह िः॥ १४।२४ १४।२३ ÜÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÜÐÛÜÛÜ
वाह्यंत े गिभूताश्च बलीयांसो रप दुबहलिःै । ÜÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
अंकुशर्लवष्मूधाहिस्तारडतािः पादपारष्णहरभिः॥ १४।२५ १४।२४ ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÛÐÛÜÛÜ
सत्स्वप्यन्येर् ु दुिःखेर् ु दुिःखं यत्र रवशेर्तिः। ÛÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
पिस्पिरविोधाच्च पिाधीितय ैव च॥ १४।२६ १४।२५
159
छं दकरिवतहिं ÜÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
खस्थािः खस्थ ैरर्ि बार्ध्ंत े िलस्था िलचारिरभिः। ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
स्थलस्थािः स्थलसंस्थ ैस्त ु प्राप्यंत े चेतिेतिैिः॥ १४।२७ १४।२६ ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
उपपन्नास्तथा चेम े मात्सयाहक्रांतचेतसिः। ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÛÜÜÐÛÜÛÜ
रपतृलोके रििालोके कृ पणं भि ं ु ते फलम॥् १४।२८ १४।२७ ÜÜÜÜÐÛÛÛÜÐÐÜÛÜÛÐÛÜÛÜ
ु पवहतोपमकुक्षयिः। सूचीरचद्रोपममखािः
navipulà
ÜÜÛÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
ु क्षत्तर्हिरित ैदुहिःख ैिः पीड्यंत े दुिःखभारगििः॥ १४।२९ १४।२८ ÛÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÜÜÜÐÛÜÛÜ
ु यरद िािीत मात्सयहस्येदृशं फलम।् परुर्ो ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
सवहथा रशरववद्दद्याच्चिीिावयवािरप॥ १४।३० १४।३० ÜÛÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
आशया समरभक्रांता घायहमाणािः स्वकमहरभिः। ÛÜÜÜÐÛÜÜÜÐÐÛÜÜÛÐÛÜÛÜ
ु लभंत े ि ह्यमी भोक्तं ु प्रवृद्धान्यशचीन्यरप॥ १४।३१ १४।२९ ÛÜÜÛÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
ु इमे न्ये ििकं प्राप्य गभहसंज्ञ े शरचर्ह्रदे । ÛÛÜÜÐÛÜÜÜÐÐÜÛÜÜÐÛÜÛÜ
ु र् ु दुिःखमचांरत िंतविः॥ १४।३२ १४।३१ उपपन्ना मिष्े
160