Bundel

connection #stayconnected ToKyo

COLLECTIEF WONEN IN EEN COLLECTIEF LANDSCHAP

“Ruimte maken voor mens en natuur”. Zo staat te lezen op de cover van het meerjarenprogramma van onze Vlaams Bouwmeester. Woorden die mijn invalshoek naar dit project toe perfect omschrijven.

Onze relatie met het landschap is de laatste decennia danig veranderd. Men stoot bijvoorbeeld op relatief weinig tegenstand als het gaat over bouwen in potentieel overstroombaar…

“Onze voorouders wisten beter hoe ze met het landschap moesten omgaan en konden bedreigingen daarom beter de baas.” Daar zit naar mijn mening enige waarheid in. Het tot het begint te regenen natuurlijk. Historicus Achiel De Vos omschreef het als volgt;

is dan ook belangrijk om voldoende te kijken naar het verleden. De wijze waarop men toen omging met het landschap had veelal een gegronde reden.

Om meer levenskwaliteit te verkrijgen in onze leefomgeving is het essentieel dat we ruimte open houden en beschikbaar stellen voor meer natuur, biodiversiteit en een betere waterhuishouding. Privétuinen kunnen meer betekenen voor het landschap dan ze nu doen. Als half natuurlijke ecosystemen kunnen ze heel wat diensten voor onze maatschappij en het milieu ondersteunen, ook wel ecosysteemdiensten genoemd. Diensten die we voor van zelf sprekend houden maar die dat in realiteit niet zijn. Door de ontwerpen aan te passen kunnen tuinen een belangrijke bijdrage leveren aan de klimaatverandering.

Het is onze taak als mens en voornaamste gebruiker van dit landschap, dat we het en zijn bewoners onderhouden , daar zij hetzelfde voor ons doen op een onvoorwaardelijke wijze.

ToKyo

Een winters landschap te Haspengouw (foto Rollin Verlinde).

ToKyo

SITUERING VAN DE SITE De gesloten hoeve in de Thewitstraat te Borlo, beter bekend als het Abtshof van Borlo, is een relict uit lang vervlogen tijden. Ze herinnert aan een landbouwverleden waar de connectie tussen mens en natuur nog aanwezig, een verbinding die destijds van levensbelang was voor de bewoners van deze streek.

De site is gelegen in Haspengouw, een streek die onmiddellijk geassocieerd met zijn prachtige kastelen met magnifieke parken, verlaten mergelgroeves en monumentale vierkantshoeves.

De bloeiende fruitgaarden en boerderijen bepalen het uitzicht van Haspengouw. De landbouw was altijd al de grootste gebruiker van dit landschap.

Haspengouw kan omschreven worden als zeer open regio, waar her en der kleine “hoopdorpen” te vinden zijn. Dit type dorpen hebben als voornaamste kenmerk dat de bebouwing gecentraliseerd is en maar weinig losse woningen aangetroffen worden. De dorpsrand werd ingekapseld door de vele boomgaarden. Deze vormden een groene gordel rond om de nederzetting. Verderop in het landschap zag je enkele houtkanten, waar meidoorn en sleedoorn algemene soorten waren.

Het landschap dat de hoeve omringt is, sinds de eerste steen gelegd is, sterk geëvolueerd.

De menselijke invloeden hebben zich over de loop van de eeuwen meester gemaakt van dit golvende terrein.

ToKyo

Ferrariskaart (1777) van Borlo met de hoeve al aanwezig Geopunt, 2018.

Recente luchtfoto van Borlo, Geopunt, 2018.

ToKyo

DE HOEDERS VAN HET LANDSCHAP Wie Haspengouw zegt denkt zonder twijfel aan de vele boomgaarden. In vergeten tijden had iedere woning zijn eigen fruitgaard. Dit fruit was een kostbaar bezit. Het was de enige manier om voldoende vitaminen binnen te krijgen in de donkere wintermaanden en werd zelfs gebruikt om de huur mee te betalen. Het was dus evident dat men deze boomgaarden in de nabijheid van de woning wou hebben als preventieve maatregel tegen diefstal.

Het hoogtepunt van de hoogstamboomgaarden ligt al enkele decennia achter ons. Toen destijds kwamen er meer dan 300 verschillende rassen voor. Na de tweede wereldoorlog verdwenen de vele oude gaarden samen met de al schaars aanwezige houtkanten. De reden was eenvoudig, economisch gezien konden deze fruitbomen niet concurreren met het fruit dat afkomstig is van laagstambomen of fruit dat uit het buitenland kwam. Samen met de bomen verdwenen ook de planten die dieren die gebonden waren aan deze gaarden. Het bezorgde het landschap een litteken op waar dat tot op de dag van vandaag nog niet genezen is.

De nu talrijk aanwezige laagstamboomgaarden kunnen ecologische gezien niet wedijveren met de soms honderd jaar oude appel, kersen- en perenbomen. Daarnaast moeten deze laagstammen vaker bespoten worden om ziektes en plagen te bestrijden, wat de zaak ook niet echt vooruit helpt.

ToKyo

Abtshof van Borlo op de kaart van Ferraris (1777) met de vele boomgaarden duidelijk zichtbaar, Geopunt, 2018

Hoogstamboomgaard en laagstamboomgaard (foto Jeroen Mertens).

ToKyo

HET LANDSCHAP ALS UITGANGSPUNT Achter dit ontwerp schuilt een duidelijke visie. Het landschap is meer dan alleen een gebruiksobject dat moet voldoen de noden en behoeften van de mens. Het groen draagt een culturele en ecologische betekenis met zich mee die in acht genomen mmoet worden.

De natuur levert diensten, beter bekend als ecosysteemdiensten. Het is algemeen geweten dat zonder de hommel en de bij een appelboom gewoon een boom zou zijn en zonder de zwaluw wij zouden vergaan onder de muggenbulten.

Het ontwerp is een 50/50 design waar natuurgebaseerde oplossingen de voorkeur genieten.

Het moet een plek worden die voor zowel de bewoners van het Absthof, als de lokale fauna en flora een thuis kan bieden. Een plaats waar beide partijen kunnen profiteren van elkanders aanwezigheid.

INDELING ONTWERP Het ontwerp valt op de splitsen in drie grote entiteiten; de binnentuin, de moestuin en de boomgaard.

ToKyo

Moestuin

Binnentuin

Boomgaard

Luchtbeeld van het ontwerp, eigen werk.

ToKyo

EEN BE|G|H|EERDE TUIN Een kleine tuin met een grote impact.

De binnentuin moet het kloppend hart worden van het Abtshof. De draaischijf buiten de woonmuren waar zich het sociale aspect van het cohousing zal plaatsvinden. De tuin zal tal van sociale en ecologische functies vervullen. In de huidige toestand is de tuin zeer arm aan groen en is het waterbergend vermogen zeer beperkt. Deze ruimte wordt getransformeerd tot een kwalitatief aantrekkelijke ruimte waar regenwater de tijd zal krijgen om in de grond te infiltreren.

Er is hier gekozen voor een dynamisch ontwerp, gebaseerd op het landschap dat de woning omringd. Het straalt verbondenheid uit en heeft een zacht en toegankelijk karakter.

EĂŠn groot plein, dat toegankelijk is met verschillende paden, moet de bewoners in staat stellen om zich te verplaatsen doorheen de tuin. Een houten wandelpad langsheen de muren maakt de circulatie compleet. Men kan op deze manier samen tijd door brengen in een groen decor.

Binnen de groenzones op zich kan het onderscheidt gemaakt tussen de extensief en de intensief beheerde zones. Hierdoor onstaat een speels landschap dat zowel estetisch, ecologisch, economische en recreatief een meerwaarde kan betekenen voor mens, plant en dier.

De beplanting bestaat uit enkel inheemse soorten. Voor het grasland zijn voldoende mengsels beschikbaar om een verantwoorde keuze te maken die volledig integreerbaar is in het ontwerp. Het beheer van deze hooilanden is dermate eenvoudig en beheersvriendelijk. Een enkele maaibeurt tegen het einde van augustus is voldoende. De onderhoudsarme binnentuin levert aldus een financĂŤel voordeel op.

ToKyo

Insensief beheerd grasland Extensief beheerd grasland

B

A

Grondplan van de binnentuin, eigen werk.

ToKyo

Sfeerbeeld van de binnentuin vanuit punt A, eigen werk.

ToKyo

Sfeerbeeld van de binnentuin vanuit punt B, eigen werk.

ToKyo

WIMMERTINGSE BIGARREAU, STERAPPELTJES en KEULEMAN Namen die u en mij weinig zeggen maar waar de ouderen onder onze populatie nog het water van in de mond krijgen. Het waren, en zijn nog steeds, oude fruitrassen die courant voorkwamen in de streek. Haspengouw werd vaak omschreven als “Het zoete land” en dit ontwerp doet een poging om deze naam nieuw leven in te blazen.

De visie achter het ontwerp van de boomgaard valt terug te brengen tot het landschap en de historisch invulling ervan. Op de kaart van Ferraris en op oude luchtfoto’s is te zien dat er zich op de weide oorspronkelijk een boomgaard bevond. Deze is tijdens de laatste decennia verdwenen en laat sindsdien een leegte achter. Om deze leemte in te vullen was het dus niet meer dan evident dat er een nieuwe hoogstamfruitgaard aangeplant zal worden. Deze zal met voorkeur samengesteld worden uit oude rassen die hier in het verleden al aanwezig waren. Zoals u eerder kon lezen waren er in het oorspronkelijk meer dan 300 soorten te vinden is Haspenouw.

Om een juiste en onderbouwde keuze te maken zal er bij het kiezen van de rassen het best in advies ingewonnen worden bij de Nationale Boomgaardstichting Vlaanderen, daar zij over de nodige expertise beschikken.

Het grasland zal op een extensieve manier beheerd worden. Een enkele maaibeurt ieder jaar zal volstaan. Om de boomgaard toch toegankelijk te houden wordt er gekozen om graspaden te maaien. Dit geeft de gebruikers de kans om hun eigen weg te creëren binnen het hooiland en dit jaar na jaar opnieuw. Het lange gras vormt het ideale speeldecor voor de nieuwsgierigheid van kinderen en biedt hen eindeloze mogelijkheden.

De huidige houtkanten zullen deels vervangen worden door soorten als eenstijlige- , tweestijlige meidoorn en sleedoorn, daar zij ecologisch en esthetisch gezien een grotere bijdragen kunnen leveren aan het landschap en zijn gebruikers. Hierdoor kan een nieuwe corridor gecreeerd worden waarlangs planten en dieren zich kunnen verplaatsten.

Om de uitgestrektheid van de omgeving te benadrukken wordt er gekozen om geen visuele barrière te plaatsen. Hierdoor wordt de boomgaard een onderdeel van het weidse landschap.

Luchtbeelden omstreeks 1970 en 1990 waarop de aanwezigheid van de boomgaard nog enigszins zichtbaar is maar een duidelijke daling in aantal meteen opvalt, Geopunt, 2018.

ToKyo

Sfeerbeeld van de boomgaard met speel/uitkijktoren aan het einde van het perceel.

Een weids uitzicht gegarandeerd, eigen werk.

Sfeerbeeld van de hoogstamboomgaard aan het begin van de zomer, eigen werk.

ToKyo

DE KORTSTE KETEN De korte keten wordt overal gepromoot en met rede. Maar zoals elke zongebruinde tuinder zal beweren gaat er niets boven de zelfgekweekte groenten uit de eigen grond. Progrmma’s zoals het Goeie Leven doen de vonk bij menig tuinder terug aanslaan. Een mooiere besteding van de vrije tijd kan er niet zijn.

De connectie tussen mens en natuur kan dus niet beter geduidt worden dan door de grootste dienst die hij levert…. voedselproductie. Het tuinieren heeft ook nog een belangrijk sociaal aspect. Zo zullen de bewoners samen kunnen schoffelen in de tuin maar is er ook de ruimte om met de buren samen aan de slag te gaan. Hierdoor wordt het gevoel van delen alleen nog maar vergroot. Dit vergroot de kansen om het project te integreren in de directe omgeving.

De grasvegetatie rond de moestuin worden extensief beheerd. Daarnaast wordt er ook een bloemenrand voorzien, bestaande uit akkerbloemen. Deze twee groene gordels rond de tuin zijn uiterst geschikte schuilplaatsten voor natuurlijke plaagbestrijders als sluipwespen en lieveheersbeestjes. Een meter breedt pad van intensief gemaaid gras maakt de groententuin toegankelijk voor de bewoners en tuinders. Er wordt een toegang voorzien aan de straatzijde, vanuit de binnentuin en de boomgaard.

Extensief beheerde strook

Grondpartij

Bloemenrand

Graspad

Grondplan van de groententuin, eigen werk.

ToKyo

Sfeerbeeld van de groententuin in zijn volle glorie, eigen werk.

ToKyo

Film in open lucht op een warme zomeravond. EĂŠn van de kleine geneugten die cohousing kan bieden , eigen werk.

ToKyo