Ingurune naturala Trikua, bizirik dirauen erlikia Egilea: Fernando Pedro PĂŠrez (ADEVEko lehendakaria ADEVE)
Petronor findegiaren inguruko zelaietan eta mendietan bizi da ugaztun primitibo hau eta oso ugaria delako ez balitz, uholde unibertsalaren aurreko izakia dela pentsatuko genuke. Trikuari buruz ari gara. Intsektujaleen ordena primitibokoa delako esaten dugu bizirik dirauen erlikia dela. Baina, arantza zorrotzez armatutako itxura ikaragarria badu ere, ugaztun hau ez da batere animalia koldarra eta ez ditu bere barailak arerioei erasotzeko. 5.000 arantzaz osaturiko bere armadura nahikoa da haiek atzera botatzeko. Horri esker, beste ugaztun intsektujaleen ondoan, tamaina handia izatea lortu du, satitsuaren alboan, adibidez. Gainera, hainbat habitatetan hedatu da eta, ondorioz, gero eta gogorragoa den munduan, non espezie prestatuenak ere asko gutxitzen ari diren, gero eta gehiago izatea lortu dute. Intsektujalea bada ere, ez ditu intsektuak bakarrik jaten, ornogabe mota ugari ere jaten baititu. Funtsean haragijalea da, baina ez ditu landareak baztertzen. Jateko, hostoen artean bilatzen du eta muturrarekin mugitzen ditu intsektuak eta moluskuak estaltzen dituzten enborrak zein harrixkak. Barraskiloak, bareak, zizareak, igelak eta muskerrak jaten dituzte oro har, baina baita baiak eta fruituak ere. Hainbat substantzia toxikoren aurrean erresistentzia dutela eta, beste ugaztunek jan ezin dituzten harrapakin ere jan ditzakete, biborak esaterako, gazteenak bereziki. Gaueko gizaki bakartia Oro har, bakartiak izaten dira trikuak, eta gauez bizi dira. Egunez, sastrakadietan, harripiletan edo haitzen pitzadura barruetan egoten dira. Iluntzean, babeslekuak utzi eta baso hezeetako sastrakadiak eta zelaiak hartzen dituzte. Garrantzitsuena lurrak janaria eta egunez ezkutatzeko lekua eskaintzea da.
Euri-zaparraden ondoren gehiago ikusten dira. Zelaietan egoten dira lurreko zizare bila handi hona, lur-azpiko galeriak euriarekin bete ondoren kanpora atera behar izaten dutelako.
Badute jarrera bitxi bat trikuek: beraien listuarekin blaitzen baitute beraien gorputza. Sarri, usain gogorra duen gauza guztiak kontu handiz mastekatzen dute, hiazinto hostoetatik hasi eta haragi ustelera arte, eta eratzen duen aparra duen listua botatzen du jarraian. Beste batzuetan, listu ugari sortzen dute, aparrez betea, eta bizkarraldeko arantzetan eta alboetan ematen dute. Inork ez daki zertarako egiten duten hori, baina etologoek hainbat hipotesi dituzte hori azaltzeko. Horietako bat listua ematean usain gogorrak sor daitezkeela da, sexu-erakarle moduan jokatuko lukeena; edo azaleko parasito kopurua murrizteko balio duela edo arantzak garbitzeko edo haiek ezatseginagoak izateko egiten duela, harrapakariak urruntzeko. Trikuak bere gorputz osoa miazkatzen du parasitoak akabatzeko. http://www.petronor.com/web/eu/nuestroentorno/articulonaturaleza_old27.aspx http://www.euskaraz.net/Hezkuntza/Auzoka/Auzoka76/22 http://naturarekinbat.blogspot.com.es/2010/03/euskal-herriko-fauna.html
Kaixo lagunok, jakingo duzuenez aste honetan lagun berri bat daukagu etxean: Thor da. Thor, triku, kirikinu edo sagarroi bat da. Andaluziatik ekarritakoa da. Thor afrikako trikua da, kanela kolorekoa, triku arruntak baino txikiagoa eta mantsoagoa da. Oso atsegina da, eta hankak eta muturra oso luzeak dauzka. Kume bat da, 5 aste dauka eta 13 cm ko luzera du eta 5 cm ko altuera dauka eta 160 gramo pisatzen du. Gaueko animalia da eta jateko katuen janaria ematen diot eta fruita ere bai: sagarrak, madariak, bananak eta letxuga, baina zizareak eta marraskiloak ere gustatzen zaizkio, gozokiak baitira berarentzat. Arantza pila bat dauzka eta hartzeko azpitik hartu behar da. Urduri edo haserretuta dagonean biribiltzen da babesteko moduan eta orduan ezinezkoa da jasotzea. Oso korrikalari ona da eta kirolaria ere bai, gimnasio bat erosi nahi diot: arranpa, toboganak eta gurpil batekin. Kaiola berri bat erosi diot, oso handia da, 77 x 47 cm koa da, txabola, janlekua, kakalekua eta ura edateko ontzi bat dauka eta gurkil bat gimnasia egiteko ere erosiko diot. Lehenengo egunetan pixka bat izututa zegoen baina laster ohituko da eta orduan etxetik libre utziko dut.
Argazki hauetan ikusiko duzue ze polita den. Anima zaitezte beste bat eukitzen eta elkarrekin jolastuko dute.
http://astilekulh5d.ikasblog.net/2010/05/30/afrikako-trikua/
Trikua, kiriki単oa edo sagarroia (sailkapen zientifikoa: Erinaceinae) ugaztunen Erinaceidae familiako azpifamiliako kidea da. Gorputzaren gaina eta alboak arantzez beteak ditu arantzaz inguraturik du, morkots baten moduan. Hamasei triku espezie ezagutzen dira, bost generotan ezberdinetan sailkaturik. Europan, Asian eta Afrikan bizi dira, berez; bai eta Zeelanda Berrian ere, gizakiak sarturik. Trikua intsektujalea da. Triku espezie guztiak oso antzekoak dira, eta bizitzeko era bertsua dute. 25 cm inguru luze izaten dira. Gorputzaren gaineko aldea eta alboak arantzez estaliak dituzte, eta azpiko aldea, hankak eta atzaparrak berriz ile gogor latz samarrez beteak. Belarriak, isatsa eta zangoak laburrak dituzte, eta muturra kono egiturakoa, luzea. Animalia gauzaleak dira; iluntzen duenean ateratzen dira janari bila. Barakuiluak, bareak, intsektuak eta harrak jaten dituzte batez ere, baina baita txoriak eta sugeak ere http://eu.wikipedia.org/wiki/Triku
Buruan belarri txiki eta biribilduak eta mutur zorrotza dauzka. Trikuak gorputz sendoa eta pisutsua dauka. Animalia honek gorputza arantzaz estalia dauka. Gorputz adarrak txikiak dira. Ugaztun hau orojalea da eta bere dieta, batez ere, intsektuek eta lurreko zizareek osatzen dute. Bere hankak laburrak badira ere, askatasunez mugi daiteke alde batetik bestera. Igeri eta salto ere egiten du. Estaldura garaia maiatza eta iraila bitartean izaten da. 5 edo 6 asteko ernaldiaren ondoren, 4 -7 kume jaioko dira. Urtean umaldi bat edo bi izan ditzake trikuak. Basoan bizi da. 16.000 arantza ditu eta beraiei ezker harrapakarien erasoetatik babesten da. http://usuarios.multimania.es/zubeldia5maila/2001-2002/animaliak/animaliak-4.htm
. Trikua Bazen behin jainko-jainkosa bikote bat gurasoak izan berriak zirenak. Hor zebilkion ume ttikia ia egun osoa titi eske amatxori. Eta amatxo hark ezin zoriontsuago eskaintzen zion zeruko esne miragarria, tarteka tanta batzuk eroriz, eta horrela Esne Bidea edo Via Lactea delakoa sortuz. Amaren bularra hain zen leuna, beroa eta sentibera non umea bertan baino goxoago ez zen inon ere egoten. Eta umearen azala hain zen leuna, beroa eta sentibera non amaren bularra ere bertan baino goxoago ez zen inon ere egoten. Maitemindu berriek bezala, elkarren ondoan egoteko nahia, elkar ukitu eta sentitu beharra, premia larria izaten zuten biek, egun zein gauez. Eta hau, amarentzat nekagarria hasieran, eramangaitza gero, eta bukaeran itogarria bihurtu zen. Horregatik bere bularraren azal pixka bat hartuta, amak animaliatxo bat sortu zion umeari, arantzarik gabeko triku baten itxura zuena. Eta lehen triku horrek bularraren ukitu leun bera zuen, berotasun bera, baita sentiberatasun bera ere. Umeari trikua ondoan jarri eta bularra zelakoan hari lotuta egoten zen sarri. Umea koskortu zenean berriz, trikuaren beharrik ez, eta beste jostailuekin batera jarri zuen kutxa esferiko horietako batean. Eta horrela agertu zen trikua munduan, bere azal leun, bero eta ezin sentiberagoarekin piztia zakarren artean. Harrigarriena gertatu zen orduan. Oihan hartako basapiztiak atzaparrak ondo zorroztuta eta lerdea zeriela itxaroten bazuten ere, trikua ikusi orduko erabat zintzotu eta hura besarkatzeko premia sortu ez zitzaien bada! Txandak antolatu behar denek trikuaren azal leun, bero eta sentibera ukitu ahal izateko. Eta hari besarkatuta, nork bere penak, nahiak eta arazoak azaltzen zizkion trikuari, besarkada bukatutakoan gainetik zama izugarria kendu izan balute bezala sentituz. Psikologo bihurtuta zegoen gure ttikia, elkarri entzutea zer zen ez zekiten piztiatzar horien artean, sentiberatasunari esker besteen lekuan jartzea oso erraza baitzen trikuarentzat. Animalia guztiak haren besoetatik pasa ondoren, ezin hobeto sentitzen ziren. Trikua berriz, ez. Harentzat, zeruko amarentzat bezala, azken batean jainkosa haren bularretik sortua baitzen, poliki-poliki itogarria bihurtu zen hura, arazo larria. Eta arazo potolo hura, nola kenduko zuen gainetik? Nork entzungo zion hari? Inork ez. Halako batean, bere jostailuen kutxa esferikoan eskua sartu behar zuen zeruko umea egoeraz jabetu zen. Orduan, trikua hartu, maite-maite egin eta ia-ia gorputz osoan arantzak jarri zizkion (atzeko aldean batez ere, aurpegia eta sabela ukitu gabe utziz). Harrez geroztik, inork ez du trikua berriro besarkatu, eta lasai bizi da, libre. Sentibera izaten jarraitzen badu ere, ondo baino hobeto ezkutatzen du sabeleko azal leuna, inork bere sekretua deskubritu ez dezan.
Alabaina, bada bitxikeria bat istorio honen bukaeran: norbaitek trikuari entzuteko eta hura ezagutzeko asmo zintzoa azaltzen dionean, arantzak erori egiten omen zaizkio berriro, bere azal osoa berriz ere bero, leun eta sentibera bihurtuz.
Eta hau hala bazan, sar dadila zeruko jostailuen kaxan! http://www.ttiklik.com/es/blog/2012/07/02/trikua/
Trikuarena Behinola, Jose Irazu Garmendiak, Bernardo Atxagak, esan zuen: “Zein garrantzizkoa den garrantzirik ez duena”.
Hau datorkigu burura gure lagun txiki honengan pentsatzen jartzen garenean. Sarritan berarekin akordatzen gara bide bazterretan kotxeek zapalduta ikusten dugunean, tamalez. Gauez ibiltzea gustatzen baitzaio trikuari, kirikinoari, sagarroiari,…. Larrabetzuko kirikolatsari. Ugaztun hau gure soloetako zaindaria da. Jagole fina, bai horixe. Bere dieta bare eta marraskiloz osaturik baitago. Gure letxugek, azelgek, azek, azaloreek,…. asko eskertzen dute inguruan kirikolatsen bat bizitzea. Gauez tripa ederto betetzen baitu. Baina lagun honi kalte itzela egiten dio soloan isurtzen diren botikak, intsektizidak. Hil, tragau, egiten baitute. Linterna eskuetan duzuela osteratxue egin eta ikusi ditzakezue, udaberri eta uda parteko gauetan, bereziki. Egotaro ederra dagoen gau horietan. Euskal Herriko mila elkarte, talde eta ekimenei izena eman izan die. Eta Bernardo Atxagak olerki goxo eta xume hau eskaini zion, maisuki. Irakurtzeak merezi du. Eta entzuteak ere, Bernardo Atxagaren beste olerki batzuekin egin izan duen antzera Ruper Ordorikak olerki hau ere ederto musikatu baitzuen. Hona hemen olerkia eta kanta, gozatu!!! • •
Olerkia irakurtzeko Olerkia entzuteko
• •
•
• • •
•
DESCRIPCIÓN DE LA ESPECIE El erizo común o europeo es el insectívoro de mayor tamaño de Europa, pudiendo alcanzar hasta los 30 cms. de longitud y superar 1 Kg. de peso. Con patas cortas, aspecto rechoncho y el dorso dotado de características púas o espinas de unos 3 cms. de longitud, es un animal de aspecto y forma inconfundible. Se trata de un animal de hábitos nocturnos, que raramente sale de su escondrijo hasta 1 ó 2 horas después de esconderse el sol, para retirarse de nuevo antes de que amanezca. Devora insectos, lombrices, pequeños reptiles e incluso huevos, ratones y pequeños mamíferos, dieta a la que añade frutos, especialmente en la temporada que más abundan éstos. Al final del otoño, normalmente cuando la temperatura media baja de los 10º C, el erizo busca un agujero escondido y abrigado entre piedras o bajo las raíces de un árbol donde se hace una bola y queda sumido en un profundo letargo que se prolonga hasta la llegada de la primavera, bajando sus latidos de las habituales 180 pulsaciones minuto hasta las 20, al tiempo que también baja su temperatura corporal para adaptarla a la ambiental, situándola en torno a los 5º C (Castells y Mayo, 1993). Este sueño invernal no es continuo a lo largo de toda la época fría, sino que puede verse interrumpido y sale al exterior en los días más soleados y calurosos, momento en que se vuelve torpe y pesado, como si estuviera medio dormido. Esta es la mejor ocasión para fotografiarlo, al permitir acercarnos a él a muy poca distancia. El erizo es un buen andarín, pudiendo moverse con rapidez en un área que puede variar entre las 5,5 y las 102,5 has. (Boitani y Reggiani, 1984), también es un buen nadador y tiene un olfato muy desarrollado. Fuera de la época de reposo el erizo solo acondicionar más de un nido, del que cambia con frecuencia, para evitar el acoso de depredadores y pasar más desapercibido. El erizo común se extiende por casi toda Europa, alcanzando por el norte el sur de Noruega, Suecia y Finlandia, en la Península Ibérica tan solo falta del sur, donde es reemplazado por el erizo moruno (Atelerix algirus) de menor tamaño y peso que esta especie. Longevidad: En cautividad puede llegar a vivir 10 años, aun cuando en libertad su vida es notoriamente menor.
•
Celo: Dos celos, por lo general, aun cuando dependen mucho de las condiciones climáticas, normalmente una a mediados de la primavera y otra en pleno verano.
•
Gestación: La gestación dura de 35 a 40 días.
•
Parto: De 2 a 10 crías por parto, aunque normalmente de 4 a 6, de color rosado, que acrecen de las características espinas, las que comienzan a aparecer a los pocos días, pesando al nacer unos 15 g. teniendo una longitud de 6 a 9 cms.
•
Duración de la lactancia: Las crías abren los ojos a las 2 semanas, y son amamantadas durante unos 20 ó 30 días.
•
Madurez sexual: Alcanza la madurez sexual tras superar el primer invierno.
•
Alimentación: Insectívoro, aunque completa su dieta con lombrices, pequeños reptiles e incluso huevos, ratones y pequeños mamíferos, dieta a la que añade frutos, especialmente en la que más abundan éstos.
•
Hábitats: El erizo común o Europeo es una especie relativamente abundante, en terrenos con buena cobertura vegetal y humedad, no superando los 1.200 metros de altitud.
•
Huellas: Marca los cinco dedos tanto en la pata anterior como posterior y en terreno muy blando como arena y nieve, deja también marcado un surco del cuerpo que arrastra por el mismo debido a sus cortas patas.
•
Excrementos: Cilíndricos y de color oscuro, terminados normalmente en punta, con aspecto bien diferenciado en función del alimento consumido. Así cuando consume insectos es característico el aspecto brillante por la presencia de quitina de los insectos, mientras que cuando consume frutos, son apreciables las semillas.
•
Otros rastros: La localización del cadáver del erizo común es un buen rastro, dado que aun cuando haya sido consumido su cadáver las espinas se conservan en el lugar por su carácter indigerible.
•
Dimorfismo sexual: No apreciable por el simple contacto visual.
•
Enemigos naturales: Los ejemplares jóvenes son consumidos por culebras, por el tejón y el turón, mientras que los ejemplares adultos pese a su protección de espinas son atacados por los grandes perros, lobos, zorros y las rapaces nocturnas, particularmente el búho real.
•
Curiosidades ecológicas: La cualidad del erizo de saber protegerse de los peligros formando una bola de espinas que lo hace impugnable a muchos enemigos ha sido elogiada desde antiguo, así lo contaba el poeta griego arcaico Arquíloco: “El zorro sabe muchas cosas. El erizo solo una, pero importante”.
•
Principales problemáticas: El erizo común es una especie que suele ser víctima de los atropellos por vehículos, en mayor número y proporción que otras especies de fauna silvestre, ello es debido a que cuando el erizo detecta la presencia de un enemigo, en este caso interpreta como tal la presencia de un vehículo, se enrolla sobre su cuerpo formando una bola, por lo que suele ser atropellado de esta forma.
•
La destrucción de hábitats y la lucha contra plagas forestales y agrícolas, empleando métodos no selectivos, mediante la utilización de insecticidas de amplio espectro, fundamentalmente fumigaciones área en bosques afectados por plagas, han supuesto en muchos casos gran mortandad en la especie, bien por contacto directo con el producto o el consumo de insectos o gusanos que han muerto envenados (intoxicación) o disminución de la capacidad de fecundación y/o esterilización, principalmente por el ilícito empleo de productos derivados del DDT.
•
Como con otros insectívoros debe de tenerse presente que el erizo común o de tierra es una especie beneficiosa para nuestros campos y bosques, por el papel de control biológico de insectos, gusanos, babosas, caracoles y arañas que representa, por lo que debe de ser una especie a proteger y cuidar.
http://www.sierradebaza.org/Fichas_fauna/06_01_erizo/erizo.htm
http://www.taringa.net/posts/deportes/13546793/Erizos-de-Tierra-y-sus-Cuidados.html